230

ПОРТА
Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО
230
MAРТ 2015
Се комплетира патната сложувалка север-југ

Ото Фрај - постхумен лауреат на
А РХ И Т Е К Т УР А Прицкеровата награда за 2015
Е КОЛ О Г И Ј А
Желбата наречена трамвај
90 ДЕНАРИ
ПОРТА
градежништво
ɉɈɅɂȿɌɂɅȿɇɋɄɂɂɉɈɅɂɉɊɈɉɂɅȿɇɋɄɂ
ȼɈȾɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ȽȺɋɈȼɈȾɇɂɋɂɋɌȿɆɂ
ɋ.ɂɋɂɋɌȿɆɂ
.$ɇȺɅɂɁȺɐɂɋ.ɂɋɂɋɌȿɆɂ
ɂɇɈȼȺɌɂȼɇȺɌȿɏɇɈɅɈȽɂȳȺ
ɉɈɋɂɌȿɂɇɌȿɊɇȺɐɂɈɇȺɅɇɂɋɌȺɇȾȺɊȾɂ
Tel:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226
Fax:
00 389 034 211 964
e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA
4 ПОРТА 25 јули 2014
4
БРОЈ 230 ПЕТОК 27.03.2015 ГОДИНА XI
Редакција:
ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,
главен и одговорен уредник:
Со изградба на делницата Демир градски превоз, се јавуваат еднаш Дејан БУЃЕВАЦ
Капија – Смоквица се комплетира во епохата. На 28 јануари оваа
новинари:
патната сложувалка север-југ. Оваа година, заокружен е уште еден Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
делница остана последна да се гради тендерски циклус за реализација на Насловна страница:
од автопатските решенија и е една од проектот Трамвај за Скопје, со нулти МРЕЖНА КРОВНА надворешни соработници:
најтешките затоа што е по должината конечен збир. Негуван и прогонуван, КОНСТРУКЦИЈА Ангел СИТНОВСКИ
на реката Вардар, во планински делови. реанимиран и потценуван, се чини Александар ПЕТРОВ (ИТАЛИЈА)
Веќе го нема „Братство-Единство“ и го изгуби здивот исчекувајќи ја
НА ОЛИМПИСКИОТ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
целата делница сега се вика Европски најхрабрата инвестиција. Мал за СТАДИОН ВО МИНХЕН, Александра ШЕКУТКОВСКА
Анастасија НИКОЛОВСКА
коридор 10, кој се протега од Салцбург Републиката, голем за нејзиниот ГЕРМАНИЈА, 1972 Андреа ЈАМАКОСКА
(Австрија) до Солун (Грција). главен град, останува приклучен на Билјана САВИЌ
На BDW 2014 (Белградска недела на апарат за вештачко дишење чија улога Биљана СТОЈАНОВИЌ
дизајн) беше предвидено гостување и барем до 2022 година ќе ја одигра Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
предавање на познатиот италијански важечкиот ГУП. Желбата наречена ПОРТА 230
MAРТ 2015
Се комплетира патната сложувалка север-југ

Даниела МЛАДЕНОВСКА
архитект Максимилијан Фуксас. трамвај, засега останува само желба.
ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА
Ото Фрај - постхумен лауреат на
Прицкеровата награда за 2015 Драган РИСТОВ
Драгица ФАРРЕН (В.Британија)
Римскиот архитект, кој минатата Ото Фрај е постхумен лауреат на
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
година наполни седумдесет години, со Прицкеровата награда за 2015 година. Ивана ГРУПЧЕ
децении познат по својот специфичен Визионерските идеи, неуморниот Кате АНТЕВСКА
стил, во последен момент го откажа дух, вербата во слободна размена Михаил ТОКАРЕВ
своето учество и го испрати архитектот на знаење и иновации, желбата за Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА
Фаршид Таваколи Техрани (Farshid соработка и внимателно и рационално Сашо КУЗМАНОВСКИ
Tavakoli Tehrani) кој веќе со години искористување на ресурсите, се Трајче СТОЈАНОВ
Филип ФИЛИПОСКИ
е вработен во студиото „Фуксас“. причините поради кои жирито оваа Франческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)
На што работи студиото „Фуксас“ и година одлучи наградата да му
кон што се стреми во иднина, како биде доделена токму на Ото Фрај. фоторепортер:
технологијата влијае на архитектурата, Тој беше препознатлив по своите Кире ПОПОВ
дали кризата е проблем кога е линиски мрежни структури. Почина на 90 ДЕНАРИ
во прашање интернационално 9 март на 89 години, само две недели лектор:

студио, и дали можеби постои пред официјалното прогласување Костадинка СОЛЕВА
„Фуксас“ стил ... Одговори на овие како добитник на Прицкеровата Издавачки совет:
прашања ексклузивно за „Порта 3“ награда, која требаше свечено да
побаравме од архитектот Техрани.
Автор: Љупчо АТАНАСОВСКИ,
ја прими во Мајами на 23 март. дипл.инж.арх. - претседател
Големите проекти, оние што ја OTO ФРAJ проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,
менуваат перцепцијата на јавниот ОД РЕДАКЦИЈАТА дипл.град.инж.
Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
дипл.инж.арх.
ГРАДЕЖНИШТВО 10 Александра ПЕТРОВСКА
СЕ КОМПЛЕТИРА ПАТНАТА дипл.инж.арх.
проф. д-р Катерина ДОНЕВСКА
СЛОЖУВАЛКА СЕВЕР-ЈУГ
дипл.град.инж.
Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје

ГРАДЕЖНИШТВО 18 Ул. ВаСил Ѓоргов број 21,
БЕТОНСКА ДИЈАФРАГМА - влез 2, локал 9, 1000 Скопје
ЗАШТИТА НА ИСКОПУВАЊЕТО И
ВОДОНЕПРОПУСТЛИВА МЕМБРАНА Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
10 e-mail: porta3@porta3.com.mk
ИНТЕРВЈУ 22 www.porta3.com.mk
СТУДИО „ФУКСАС“ - АРХИТЕКТОНСКА 22 Печати:
ИДНИНА ОД АНТИЧКИОТ РИМ
Маркетинг:
ПРИЦКЕРОВА НАГРАДА biroproekt@biroproekt.com.mk
ЗА 2015 26 marketing@porta3.com.mk
ОТО ФРАЈ – ПОСТХУМЕН ЛАУРЕАТ Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
АРХИТЕКТУРА 32 32 ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 900 ден.
ПЕТ ФИНАЛИСТИ ЗА НАГРАДАТА „МИС
за физички лица: 700 ден.
ВАН ДЕР РОЕ“ ЗА 2015 ГОДИНА жиро сметка: 300000001995035 во
50 68 Комерцијална банка АД Скопје
ЕДБ: 4030004528485
ЕКСПЕРТ 50
ОДБЕЛЕЖУВАЊЕ НА Првиот број на списанието Порта3
ИСКЛУЧИТЕЛНАТА АРХИТЕКТУРА излезе на 29.12.2004 година
Редакцијата на Порта3, не
АРТ 68 се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
РЕТРОСПЕКТИВНА ИЗЛОЖБА
ПОСВЕТЕНА НА БЈОРК ВО МОМА
www.fabrikakarpos.com.mk
26 декември 2014 ПОРТА 79

ПОРТА
„ПОРТА АДОРА - КИСЕЛА ВОДА“, СКОПЈЕ
Духот на Њујорк во Македонија
А
дора инженеринг има намера духот на Њујорк да
го донесе во Скопје. Станува збор за
висококатница изградена во стилот на познатата
њујоршка икона, зградата „Флетајрон“ - „Фулер“.
Тоа ќе биде станбено-деловен објект „Порта
Адора - Кисела Вода“ на влезот на општина Кисела Вода во
централното подрачје на Скопје. Просторот со аголна форма
е сместен меѓу две улици во Кисела Вода.
- Како што архитектите и урбанистите во Њујорк, овој
облакодер идеално го сместиле во триаголен простор,
користејќи ја локацијата максимално рационално, давајќи му
на објектот атрактивна архитектура, така во Адора
инженеринг, добивме идеја да проектираме елитен стратешки
станбено-деловен објект, кој со местоположбата,
специфичната архитектура, изгледот, функционалноста,
асеизмичката стабилност, европскиот квалитет и енергетската
ефикасност, ќе понуди одлични услови за домување и за
бизнис, - вели Ванчо Чифлиганец, генерален директор на
Адора инженеринг.
Инаку, на неодамна завршениот Саем за недвижности,
Адора инженеринг оствари рекордна продажба од 20 станови
со вкупна површина од 1.200 м², а нејзиниот штанд го посетија
12.000 посетители, што е значително повеќе од 2014-та.
27 март 2015 ПОРТА 7

инфо СЕ ОДРЖА 12. МЕЃУНАРОДЕН САЕМ ЗА ГРАДЕЖНИШТВО
Позитивните трендови во
градежништвото ќе продолжат
С
копски саем од 3
до 7 март по
дванаесетти пат
се одржа Саемот
на градежништво –
меѓународна изложба за
градежништво, градежни
материјали и градежна
механизација. Пред
посетителите се претставија
100 компании од земјава и од
странство. Саемот го отвори
потпретседателот на владата и
министер за финансии Зоран
Ставревски, кој истакна дека
позитивните трендови во
градежништвото се очекува да
8 ПОРТА
МЕЃУНАРОДЕН САЕМ ЗА ПРОЗОРЦИ, ВРАТИ И СТАКЛО ВО ИСТАНБУЛ инфо
Турските компании со
силна понуда
М
еѓународ-
ниот саем
за
прозорци, врати и
продолжат и во наредниот стакло, со сите
период. пропратни процеси
Во рамките на Саемот на за нивно
градежништво 2015, во производство и
Метрополис арена по петти пат примена во
се одржа и Саемот за градежништвото, се
недвижности и инвестиции одржа од 11 до 14
RealExpo. Партнер на саемската март во Саемскиот
манифестација е центар „Тијап“ во
Министерството за финансии со Истанбул.
проектот „Купи куќа, купи стан“. На огромен
Посетителите, освен простор од околу
изложбените експонати, 100. 000 квадратни
градежните производи и метри во 14 саемски
машини, и достигнувањата во хали и простори
градежништвото, имаа можност излагаа околу 700
да ја разгледаат и огромната фирми од околу 25
понуда на над 3.000 станови. земји од светот, со
Во делот на програмските доминантно учество
активности, на Саемот се на многу силниот
одржаа стручни програмски турски сектор од оваа
активности на теми за специфична област.
енергетска ефикасност, Бројот на
фасадни системи и еко посетителите
иновативни материјали, како и достигна до 60.000,
предавање на тема „Концепти и меѓу кои имаше и
проекти во архитектурата“. стотина од нашето
поднебје.
градежништво ИЗГРАДБА НА ДЕЛНИЦАТА ДЕМИР КАПИЈА - СМОКВИЦА
Се комплетира патната
10 ПОРТА 27 март 2015

сложувалка север-југ
Оваа делница остана последна да се гради од

автопатските решенија и е една од најтешките затоа што е
по должината на реката Вардар, во планински делови.
Уште во 2000 година Европската Унија одобри средства
како донација да се направи проект за оваа делница.

тогашната војска, ќе остане во употреба за Историјата до сегашниот проект ја

Катерина СПАСОВСКА ТРПКОВСКА
С
поврзување на останатите региони кон објаснува градежниот инженер Лазо
Удово и Валандово. Од септември 2016 Чакаровски, кој од самиот почеток е вклучен
тарата идеја за автопатот година до Грција ќе се патува по сосема во сите проекти и осмислувања на трасата.
„Братство-Единство“, како нова траса која пробива ридови во Оваа делница остана последна да се гради
автопатско решение од поисправена линија, наместо да го следи од автопатските решенија и е една од
југословенско-австриската Вардар во клисурата. најтешките затоа што е по должината на
граница во Словенија (кај
Крањска Гора) сè до
југословенско-грчката во
Македонија (кај Гевгелија), преку Љубљана,
Загреб, Белград и Скопје, во Македонија
беше реализирана како поединечни делници
автопат меѓусебно поврзани со магистрални
патишта со по две ленти. Веќе го нема
„Братство-Единство“ и целата делница сега
се вика Европски коридор 10, кој се протега
од Салцбург (Австрија) до Солун (Грција).
Паралелно со тоа, полека исчезнуваат и
делниците со обичен пат, кои се заменуваат
со автопатишта. По независноста,
Македонија ги изгради делниците
Табановце-Куманово, Велес-Градско,
Градско-Неготино, Неготино-Демир Капија и
Смоквица-Гевгелија, и остана да се догради
уште последното парче - од Демир Капија до
Удово, со продолжување до Смоквица.
Возењето по нов автопат во овој дел од
Македонија се планира години наназад, но
реализација на делницата е дури сега,
откако кога се наредија сите парчиња во
сложувалката, односно обезбедени
финансиски средства за добро осмислена
траса која на возачите ќе им овозможи брзо
и безбедно да ја поминат. Сегашниот
автопат од Демир Капија до Смоквица,
изграден некаде во шеесеттите години од
минатиот век, со помош од страна на
варијанти, сепак се одлучило за оваа и е
направен главен проект. Тој е доверен од
страна на главниот проектант „Scetauroute“
на две домашни компании, и тоа на „Чакар
партнерс“ да ја работи од Демир Капија до
Удово, а „Балкан консалтинг“ од Удово до
Гевгелија. Тие проекти се изработени и
дадени на ревизија, но таму е увидено дека
таа варијанта бара одредени услови. Немало
алтерантивно решение за сообраќај додека
постоечкиот се проширува, што, пак,
наложувало изградба на уште еден
привремен пат. Вториот ограничувачки
фактор бил тоа што патот не можел да се
шири кон Вардар затоа што е речиси
залепен за него и ќе требало да се прават
потпорни ѕидови во реката. Затоа потоа е
отидено накај ридот од Демир Капија до
Удово, но и тука се појавиле некои големи
вертикални засеци. И покрај тие
непријатности, сепак, главниот проект е
направен.
Но и покрај тоа, проектантите продолжиле
да разработуваат друга идеја и на своја рака
реката Вардар, и оди по планински делови. шест такви идејни варијатни решенија и направиле уште еден проект кој се поврзувал
Уште во 2000 година Европската Унија одбрана е варијантата да се прошири на постоечката петелка која е веќе завршена
одобри средства како донација да се прави постоечкиот пат без да се бара некоја кај Демир Капија, ја поминува реката Бошава
проект за оваа делница, а ја доби фирмата посебна траса, односно да биде покрај со еден мост и тунел од другата страна на
„Scetauroute“ од Париз кои бараа во него. Проектната задача беше од Демир Демиркаписката клисура и излегува директно
Македонија да се направи идеен и главен Капија-Удово-Смоквица до Гевгелија, но и во ненаселен дел од Демир Капија до
проект. Во тоа време се направија пет до покрај тоа што се разгледувале и други Смоквица. Тоа е ридест терен каде што
проектантите со проектот се качиле и
излегле на клучката кај Смоквица, а оваа
траса е пократка за пет километри, односно
од постоечката што е 33 километри, сега се
крати на 28 километри. Кога ги разгледале
двете варијанти било јасно дека и двете
имаат свои предности и недостатоци. Тука се
појавиле два тунели и пет мостови од кои три
се доста високи, и досега во Македонија има
само еден таков направен, и тоа кај Здуње на
езерото на Треска.
Чакаровски вели дека прво проблем биле
тие три мостови, дали ќе може да се
испроектираат и изведат во Македонија, но
кога виделе дека за тоа има капацитет,
сфатиле дека проблем е тоа што тие ќе
бидат многу скапи. Во друга варијанта се
појавиле два големи моста и неколку со
просечна големина. Со таа варијанта, пак, се
навлегува во каменоломот на „Гранит“.
Во обид да се избегне едниот мост, веќе
се појавил друг проблем со каменоломот и е
дојдено во колизија со тоа што е даден под
концесија. Затоа било неопходно да се
направи друга варијанта, односно да се качи
погоре во планината, а тука се појавил мост
од 472 метри, а со тоа е потребен и поголем
тунел и, се разбира, многу поскап начин на
изведба. Кога се завршени идејните
решенија за двете варијанти, тие се
поднесени до Фондот за патишта и таму 
за одлука се чекаше четири години… Кога по

тие години проектантите прашале зошто
проектите немаат никаков напредок, добиле
одговор дека како проблем, за една таква
варијанта, се јавува пештерата Бела Вода
која е најдолга и со најголема важност од
десетте пештери кои ги има во варовничкиот
комплекс на Демир Капија и клисурата на
Целевечка Река. Поради овој проблем се
барало ново решение и е дојдено до проект
кој сега се изведува.
Со тоа решение се доаѓа до стариот пат од
Демир Капија, се поминува со два моста на
реката Вардар, па со два паралелни тунели
се качува над постоечкиот тунел. Во
меѓувреме Европската Унија има одобрено 50
милиони евра за изградба на оваа делница, а
кои средства се даваат на пограничните
места за соработка. Од тие пари се
искористил дел за да се направи главниот
проект врз база на усвоеното идејно
решение. Главниот проект го има направено
австриско-грчка компанија. Откако е падната
конечната одлука за изградба на последната
варијанта, проектот е даден на лицитација на
која го има добиено фирмата „Актор“.

Во следниот број следува

продолжение на сторијата во која
ќе ги дадеме точните параметри
на мостовите, тунелите, начинот
на изградба и материјалите.
Редакцијата на „Порта 3“
упатува голема благодарност до
„Чакар партнерс“ за несебичната
соработка.
Според она што досега е сработено и од тоа се појави поголема концентрација на вода,
со каков интензитет се одвиваат работите, за која сега е направен проект за
патот треба да е готов до септември идната канализирање и одведување.
година. Освен главниот проект, „Актор“ Како заклучок и мислење на стручната
имаат обврска на реката Бошава да направат фела, изградбата на оваа нова делница е
мост и да го поврзат со обиколница на многу подобро решение отколку да се
клучка. Тој проект, исто така, е доделен на прошируваше стариот пат затоа што со
„Чакар партнерс“ да го проектираат. качувањето на автопатот погоре во
Инаку, покрај порано изведената клучка планината се избегнува уништувањето на
кај Демир Капија, направени се уште две и плодното земјиште од Валандовското поле
тоа кај Миравци и кај Смоквица каде се и носење на возилата во ненаселен дел. Од
поврзува со постоечкиот пат. Досега друга страна, постоечкиот магистрален пат
проблем се има јавено кај селата Милетково за цело време на градење е во функција и
и Миравци каде има повеќе вододелници кои останува како алтернативен пат на
надоаѓаат од планината и со пресекувањето автопатот. n

Заштита на косини со мрежи

и SN анкери во површински
копови Подготвиле м-р Љубиша КОСТАДИНОВ, дипл.руд.инж.,
Владе АНАСТАСОВСКИ, дипл.руд.инж.,
Никола МЕХАНЏИСКИ, дипл.руд.инж.,
(ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје)
П
Површина за заштита во рудник за мермер
ри вршење на
површинска
експлоатација, доколку
копот е значајно
напреднат во длабочина,
потребна е заштита од
можни одрони на
материјал од погорните етажи. За
продолжување со експлоатација на
Шематски
најдолните етажи во површинскиот коп, приказ на
потребно е да се изврши стабилизирање и анкерирање
заштита на косината над работните етажи во
висина и ширина во зависност од
напреднатоста на копот.
Заштита на косината се врши на места кои
претставуваат потенцијална опасност од
зарушување. Начините на заштита можат да
бидат применети поодделно или во
комбинација на два и повеќе видови на
стабилизирање на косината.
KАВАЊЕ, ТОВАРАЊЕ И
ТРАНСПОРТ НА МАТЕРИЈАЛОТ
Кавање е постапка на чистење на сите По завршување на постапката, искаваниот СТАБИЛИЗИРАЊЕ И ЗАШТИТА НА
неврзани или слабо врзани парчиња од материјал паднат на етажното плато се КОСИНАТА СО ЧЕЛИЧНА МРЕЖА И
карпата, кои се наоѓаат на самата косина. товари со багер или утоварач во дампери, SN АНКЕРИ
Отстранувањето на материјалот од косината при што се транспортира на одлагалиште за Под стабилизирање и заштита на косините
може да се врши машински со багер или јаловина. се подразбира заштита со челични мрежи и
рачно со прирачен алат. анкерирање на испуканите карпи, после
Дупчење на дупнатини за SN анкери Поставување на мрежа
кавањето на неврзаниот материјал. Хронологијата на изведување на работите Во пределите каде на косините има
Пред отпочнување со заштита, потребно е е следнава: дупчење на дупнатините за поголеми парчиња се поставуваат двослојни
да се предвидат и обезбедат сите анкерот, поставување мрежа, вбризгување заштитни мрежи со локално несистематско
припремни работи, геодетско снимање на малтер, поставување анкерни шипки и сидрење со SN анкери Ø 25, L=3,0÷5,0 m /
косината и инженерско-геолошки опис на затегнување на анкерните плочи. тип RA 400/500.
состојбата со стереоскопски снимки на Во функција на зголемување на По завршување на целокупната постапка,
теренот, при што треба да се запазат безбедноста, за продолжување со може да се продолжи со непречена
мерките за безбедност и здравје при работа. експлоатацијата на етажите во план и експлоатација во површинските копови за
При самото стабилизирање, потребно е длабочина, предвидено е поставување експлоатација на минерални суровини.
перманентно надгледување и следење на заштитна мрежа. Сите материјали, кои се употребуваат при
косината и благовремено реагирање при Мрежата е изработена од двојно навртена заштита на косините, треба да бидат
изведба на работите, доколку постои челична плетена жица обложена со цинк, со изработени од првокласен материјал, мора
опасност од одрони или оштетувања и одлични механички карактеристики. да одговараат на важечките македонски
деградирања на косините и околината. Челичната мрежа може да ја издржи силата стандарди (МКС EN) и техничките прописи и
Стабилизирање на испуканите блокови, се на падот на карпите без да се отплете во правилници.
изведува со нивно „врзување“ за косината со случај на кинење на жицата, поради двојното Целокупната постапка се изведува во
вградување на атхезиони пасивни SN анкери. навивање. Со мрежата се врши заштита од согласност со Законот за безбедност и
Стабилизирање на повеќе испукани блокови одрони и ерозија и притоа ги штити луѓето, здравје при работа со запазување на
за карпата се врши со поставување мрежа и опремата и инфраструктурата што се мерките на безбедност и здравје за ваков
SN анкери. наоѓаат на етажните берми. вид на активности. n
ПОРТА
градежништво ЗАШТИТА НА ТЕМЕЛНА ЈАМА НА ПРОЕКТ „ЕЛЕМ“ ВО СКОПЈЕ
Бетонска дијафрагма -
заштита на ископувањето
и водонепропустлива мембрана
Лента за транспорт на ископаниот материјал
Проектот за темелната јама бара решение на повеќе проблеми. Станува збор за

стабилноста и сигурноста на станбената кула висока 40 метри, во непосредна
близина на идната темелна јама, потоа присуството на подземна вода од шест до
седум метри, па границата на парцелата, градежната линија и регулационата
линија кои во голем дел се преклопуваат
Предраг ЈЕРЕМИЌ, дипл.град.инж. меѓу кои и заштитата на темелната јама. идната темелна јама, потоа присуството на
Р
Инвеститорот бараше од изведувачот на подземна вода која е на длабочина од шест
работите да предложи решение за заштита на до седум метри од постоечката кота на
еализацијата на проектот темелната јама, да го изготви проектот и врз теренот, па границата на парцелата,
за изградба на деловна основа на ревидираниот проект да ги изведе градежната линија и регулационата линија,
зграда ЕЛЕМ во Скопје, во работите. Инженерите на СТРАБАГ, откако ја кои во голем дел се преклопуваат. Најголема
строгиот центар на градот, прегледаа добиената проектна широчина на темелната јама е 22 метри.
спроти старата железничка документација, заклучија дека во проектот за
станица и хотелот Бристол, темелната јама потребно е да се решат повеќе ГЕОЛОШКА СИТУАЦИЈА
е вистински предизвик за проблеми. Станува збор за стабилноста и Според постојните податоци од геолошките
која било градежна компанија. Пред сè сигурноста на станбената кула висока 40 истражувања и геомеханичките истражувања
поради проблемите со кои таа би се соочила, метри, која е во непосредна близина на извршени за потребите на изградбата на
Слика бр.1- Развиен профил на дијафрагма
објектите, констатирано е дека теренот на тој начин го заштитивме инвеститорот од

локацијата е изграден од: насип со дебелина непотребни дополнителни трошоци.
од три до четири метри, алувијални чакали и
песоци со дебелина од четири до 26 метри и КАРАКТЕРИСТИКИ НА СЦЦ
неогени седименти: лапори, лапоровити глини, БЕТОНОТ КАКО МАТЕРИЈАЛ
песочници, лапорци и глинци кои се СЦЦ е посебен бетон со иновативни
појавуваат на длабочина од седум до 30 метри, функции кои значително го издвојуваат од кој
а нивната дебелина е поголема од 500 метри. било друг тип на бетон. Користењето на
самоливни СЦЦ бетони овозможува поголема
РЕШЕНИE ЗА ЗАШТИТА НА продуктивност и пократко време за
ТЕМЕЛНАТА ЈАМА вградување. Флуидноста на бетонот и добрата
Решението заштита на темелната јама со отпорност на сегрегација на компонентите во
шипови, кое е вообичаено во градското текот на вградување, осигуруваат дека
подрачје, овде не можеше да биде применето конечниот производ ќе има хомогена
поради високото ниво на подземните води. структура, минимална количина на празнини,
Слика бр.2 – Стандардното мерење слумп
Неконтролираното испумпување на вода од изедначена цврстина на притисок и висок
на СЦЦ бетонот
темелната јама, може да доведе до суфозија квалитет на завршната површина. Тоа на
на земјиштето под соседната станбената кула На слика бр.1 е прикажана развиена крајот доведува до зголемена трајност на
и на тој начин да ја загрози нејзината површина на дијафрагмата со составот на конструкциите изработени од самолив (СЦЦ)
стабилност. СТРАБАГ ангажираше две групи земјиштето, каде што со светлосина е означен бетон.
на независни стручни лица кои се чакалот, со темносина конгломератот, а Стандардното мерење сламп на бетонот не
специјализирани за технологија на заштита на кафеава боја го означува лапорот. може да се примени бидејќи свеж СЦЦ не
темелните јами. Како решение предложена е Статичката пресметка покажа дека од може да стои вертикално, па неговата
бетонска дијафрагма со потпирање на конструктивни причини доволна е дијафрагма конзистенција се одредува така што бетонот
челични распонки. од 19 метри, меѓутоа со оглед на тоа што таа од конусот се исипува на рамна подлога
Поставено е уште едно прашање, а тоа е: требаше да претставува и водонепропустлива (Слика бр.2) и се мери пречникот на
дали дијафрагмата треба да биде дел од преграда во зоните каде што лапорот е многу добиената површина. Вообичаено е
идната конструкција на зградата или таа треба длабоко, беше неопходно нејзината должина пречникот да е од 46 до 76 сантиметри.
да служи како заштита на јамата? Иако во да се зголеми до 34 метри. Висината на Бетонирањето на дијафрагмата е
сеизмолошка смисла подобро е бетонската арматурните кошеви (14,5 метри) е еднаква на направено со СЦЦ-бетон, кој го
дијафрагма да биде дел од конструкцијата, целиот обем на дијафрагмата (која е со вкупна карактеризира висока марка на бетон и
тоа решение има недостаток затоа што е должина од 172 метри). Во зоните каде што извонредна водонепропустливост. Врз основа
тешко да се најде соодветно решение за лапорот се наоѓа на голема длабочина, 18 на испитувањето на примероците, добиената
хидроизолација. Крајна одлука беше, метри од дијафрагмата останува неармирана, водоотпорност на примероците на СЦЦ
дијафрагмата да служи како заштита на бидејќи нејзината функција е да претставува бетонот е 12 бари, додека цврстината на
темелната јама и хидроизолацијата да се водонепропустлива преграда во чакалот. На притисок изнесува 50 до 60 Mpa.
направи непрекинато.
Како што веќе наведовме, геомеханичкиот
елаборат покажа постоење на чакал во
горните и лапор во долните зони на тлото. Со
оглед на тоа што лапорот е
водонепропустлив, идејата беше
дијафрагмата да се направи до лапорот и да
навлезе во него еден до два метри. На тој
начин би се создала водонепропустлива
преграда и практично би било спречено
навлегување на вода во темелната јама.
Длабочината на лапорот во одредени зони на
парцелата значително се разликува - некаде
на две третини од парцелата лапорот се наоѓа
на осум метри од котата на постоечкиот
терен, а на една третина тој е на длабочина од
32 метри. Слика бр.3 – Бетонска дијафрагма

изработката на дијафрагмата подразбира
кампадите да се работат од двата краја (агли)
со еден потег и со неизменично бетонирање
на кампдата од едниот до другиот крај да се
приближуваме до кампадата што се наоѓа на
средината на распонот. Императив беше
ископаната кампада да се избетонира во
текот на денот од безбедносни причини и
заради стабилност на соседниот објект.
Бентонитната суспензија со текот на
времето почнува да се таложи (седиментира) и
на тој начин почнува да губи од густината и
можноста да спречи одронување на земјата во
ископаната дупка, затоа е потребно
суспензијата постојано да се меша во
резервоарот каде се чува. Првата кампада е
Слика бр.4 - Mашина за копање направена на 22 октомври 2013-та, а
последната на 16 јануари 2014 година.
бентонитната суспензија до дното на ископот Во текот на изведување на работите се
ТЕХНОЛОГИЈА ЗА ИЗРАБОТКА НА на кампадата. Како што се напредува со појавија повеќе објективни проблеми кои
БЕТОНСКА ДИЈАФРАГМА бетонирањето, цевката полека се подига, а влијаеа на прогресот на работите. Прво, во
Технологијата за изработка на дијафрагма бетонот ја истиснува бентонитната одредени зони се појави конгломерат, така
првенствено подразбира подготовка на суспензија. Последен чекор во изработката на што ископот на таа кампада на дијафрагмата
платформата по која ќе се движи една кампада е извлекување на металниот траеше четири дена. Количината на
механизацијата за нејзина изработка. Следен профил („stop-end“). бентонитот во ископаната кампада
чекор е изработка на две воведни греди кои Со динамиката на работите беше перманентно беше контролирана. Второ,
претставуваат водилки за ископ. Должината дефинирано дневно да се работат по две поради околностите еден „stop-end“ остана
на гредата е еднаква на вкупната должина на мали кампaди на дијафрагмата со должина 19 заробен во тлото, така што спојот на тие две
дијафрагмата. метри, или една со должина 30-32 метри. кампади (од надворешна страна) е направен
Ископот на дијафрагмата се врши во Технологијата на напредување со шип, за да се спречи продирање на вода
кампади, со машина за копање (слика бр.4)
која има специјална грајферска лажица
(корпа), а заедно со напредувањето на
ископот во дупката се додава и бентонитна
суспензија која има задача да спречи
одронување на земјиштето во ископаната
дупка. По завршеното ископување на една
кампада на дијафрагмата, во дупката со авто-
дигалка се спушта „stop-end“ метален
профил кој е поставен вертикално со
основната улога за да обезбеди добра врска
со двете соседни кампади, и на тој начин да
спречи продирање на водата (слика бр.5), а
потоа и арматурниот кош кој според
статистичките пресметки е тежок околу 2,5
тони (слика бр.6).
Знаејќи дека спојот помеѓу кампадите е
најосетливо место во дијафрагмата,
инженерите на СТРАБАГ разгледаа повеќе
опции за врска помеѓу соседните кампади во
комбинација со типот на бетон, сè со цел
добивање на водонепропустлива преграда,
која ќе овозможи ископ во сува средина.
Земајќи ја предвид и економичноста на
решението, заклучено е дека металниот
профил „stop-end“ прикажан на Слика бр.5 е
оптимално решение.
Следен чекор во изработката на една
кампада на дијафрагмата е нејзиното
бетонирање (слика бр.7) кое се изведува со
контракторска постапка. Цевката се спушта во Слика бр. 5 – Mеталниот профил „Stop End“ Слика бр. 6 - Кафез

извршено е нулто геодетско мерење на
нивната положба. Исто така, извршено е и
нулто геодетско мерење на положбата на
соседната станбена кула.
Секое следно геодетско мерење на
положбата на реперите на поврзната греда и
на соседната кула беше поврзано со
напредокот на работите на ископот.
Oдносот меѓу висината (14метри) и
должината на темелната јама (70 метри) е
неповолен. Од таа причина, користена е лента
за транспорт на ископаниот материјал на
врвот на темелната јама (Слика бр.12).
Би сакал да нагласам дека оваа лента е
проектирана од страна на инженерите на
СТРАБАГ, произведена специјално за овој
проект и ќе може да се користи и на идните
проекти каде што не е можно да се направи
достапен пат за кипери.
Како заклучок од целата работа, може да
се каже дека искуството со бетонската
дијафрагма е исклучиво позитивно затоа
што освен за заштита на ископувањето, таа
послужи и како водонепропустлива
мембрана. Одлуката дијафрагмата да се
направи од водонепропустливите слоеви
(лапорот) се покажа како исправна затоа
што во текот на ископувањето на првата
половина на темелната јама (ископот на
лапорот) се појави многу вода заробена во
чакалот. Со оглед на тоа што во текот на
ископувањето на лапорот сета вода се
процеди, а бидејќи беше спречено
дотекување на вода од надворешна страна
на дијафрагмата, ископувањето во чакалот
беше многу брзо завршено затоа што
помеѓу кампадите. Слика бр.7 - Бетонирање на остана практично сув материјал (природно
По завршеното ископување може да се дијафрагмата влажен).
рече дека успешноста на изработката на
дијафрагмата (во поглед продирање на вода)
е висока со оглед на тоа што протекувањето
на вода (ограничена должина три метри) се
појави само на еден спој (слика бр.8) помеѓу
две кампади (од вкупно 72 спојувања). Овој
факт укажува дека изборот на СЦЦ бетонот од
страна на СТРАБАГ (како материјал за
изработка на дијафрагмата) беше оправдан.
Во извесни зони по висината на дијафрагмата
се појави влага која не пречеше при ископот
на темелната јама.
Потенцијално најосетливи места, и по
прашање стабилност и продор на вода низ
дијафрагмата, се аглите и многу е важно на
тие места (на местата кај аглите) дијафрагмата
да не се прекинува туку тоа да биде една
кампада. Откако е завршена изработката на
сите кампади од дијафрагмата, поврзувањето
на 72 кампади е направено со поврзна греда.
ИСКОП НА ТЕМЕЛНАТА ЈАМА

Пред почетокот на ископот на темелната јама,
поставени се репери на поврзната греда и Слика бр. 8 - Протекувањето на вода помеѓу две кампади
интервју ФАРШИД ТАВАКОЛИ ТЕХРАНИ
Студио „Фуксас“
– архитектонска иднина
од античкиот Рим
м-р ЃОРЃЕ ЈОКИЌ , дипл.инж.арх. (Србија)
На BDW 2014 беше предвидено

гостување и предавање на
познатиот италијански архитект
Максимилијан Фуксас.
Римскиот архитект, кој
минатата година наполни
седумдесет години, со децении
познат по својот специфичен
стил, во последен момент го
откажа своето учество и го
испрати архитектот Фаршид
Таваколи Техрани (Farshid
Tavakoli Tehrani) кој веќе со
години е вработен во студиото
„Фуксас“. Во своето излагање,
тој зборуваше за актуелните
проекти и за она што
претставува студиото „Фуксас“
и кон што се стреми во иднина,
како технологијата влијае на
архитектурата, дали кризата е
проблем кога е во прашање
интернационално студио, и
дали можеби постои „Фуксас“
стил ...
интервју
Културен центар во Ченгду, Кина
Да почнеме со актуелни прашања. На кои проекти работи светски оддели; оддел кој се занимава со конкурси, друг кој се занимава со
познатото архитектонско студио „Фуксас“? ентериери, оддел кој прави макети итн. Моментално во Рим работат
n Работиме на различни проекти, учествуваме на многу архитектонски околу деведесет луѓе, а вкупно во сите три студија има околу сто и
конкурси. Освоивме награди на неколку конкурси од кои повеќето во педесет вработени.
Кина. После конкурсот на кој победивме за аеродромот во Шензен,
победивме и на конкурсот за кулата „Гуосен Тауер“, а во градот Ченду Постои ли „Фуксас“ стил?
победивме на конкурсот за културен центар. Исто така, работиме на n Фуксас нема стил, ние во студиото се „бориме да немаме стил“,
проекти за трговскиот центар на Беверли Хилс, како и на туристичката како тој честопати вели. Одредени елементи кои можат да се воочат на
населба на Сардинија. различни проекти, би можело да се наречат како „Фуксасов потпис“, но
како пристап ние немаме стил бидејќи секој проект, каде и да се наоѓа,
Како е поделена работата, имајќи предвид дека студиото постои во зависи од функцијата на објектот како и од културата на тој простор. И
Рим, Париз и во Шензен? врз основа на тоа, ние почнуваме да проектираме.
n Во Рим се наоѓа главната база, а за да ги имаме сите овие
проекти отворивме студио и во Кина. Покрај тоа, имаме и париско Каква е денешната состојба во архитектурата, за студио во Италија
студио каде што се развиваат проекти за северна Европа. Сепак, сите или за архитект во Италија?
проекти настануваат во нашето римско студио. Тука постојат посебни n Мене ми е малку потешко да одговорам на ова прашање, но според
мое мислење, како интернационално студио кое работи во цел свет, се
стремиме кон приспособување. Кризата е во Европа, но не и во Кина,
порано имаше повеќе конкурси во Италија и во Европа, а денес повеќе
работиме на пазарот во Кина. Како и да е, кризата се чувствува. Ние 
Комплекс San Paolo Parish,

Перуџа, Италија
ПОРТА
Аеродромот
во Шензен,
Кина
соработуваме со фирми кои се занимаваат со материјали, пресметки итн.

и гледаме дека кризата постои.
Каде оди архитектурата?

n Во која смисла? Јас мислам дека архитектурата многу брзо оди со
технологијата, што многу ни помага да дојдеме до идеи и да
проектираме. Технологија која оди напред носи проекти кои ние ги
гледаме како споменици или симболи. Може да се случи тоа што денес
претставува симбол еден ден да го изгуби тој карактер, и нешто што е
денес симбол да не биде тоа за дваесет години.
Зборувавте за концептот на одржливост, и во текот на предавањето ја

видов продавницата „Бенетон“ што има кров покриен со стакло, како

Ново архитектонско
редефинирање на објектот
Еx unione militare , Рим, Италија
го решивте проблемот со
неопходно ладење во таков
простор?
n Сите стакла се
антирефлексни посебни
стакла и внатре е одлично
што се однесува на
амбиентот и пријатноста, да
не е така, таму би било
претопло. Водиме сметка за
материјалите што ги
користиме, каква е
рефлексијата, како влегува
светлото, бидејќи тоа мора
да биде еден пријатен
амбиент.
Нов Колку долго работите во студиото „Фуксас“?

конгресен
центар
n Тука работам осум години. Пред тоа, завршив економија и работев во Иран.
Отсекогаш ја сакав архитектурата, се преселив во Италија, во Рим каде завршив
во Рим, архитектонски факултет, по што работев практика во студиото „Фуксас“. После практиката
Италија останав да работам овде, и денес сум шеф на одделот што се занимава со проектирање на
ентериери.
Каков е Вашиот однос кон Рим и животот во него, како некој што дошол во тој град?
n Мене ми се допаѓа Рим откако работам во студиото, Рим има одреден провинциски
карактер, работејќи во такво големо студио најдов рамнотежа. Не занам, да не работам во
студиото „Фуксас“, веројатно не би останал во Рим. n

архитектура ПРИЦКЕРОВА НАГРАДА ЗА 2015
ОТО ФРАЈ –
постхумен лауреат
Визионерските идеи, неуморниот дух, вербата во слободна

размена на знаење и иновации, желбата за соработка и
внимателно и рационално искористување на ресурсите, се
причините поради кои жирито оваа година одлучи
Прицкеровата награда да му биде доделена на Ото Фрај
Наталија ЗАФИРОСКА
„Германска
федерална
градина“
во Келн,1971
година

Ан
НО
Препознатливиот
„покрив“
на Олимпискиот
стадион во
Минхен, 1972 година
Западноевропскиот павилјон во Монтреал Експо во

1967 година, во соработка со Ролф Гутброд
Г
ерманскиот архитект Ото „Лекцијата од неговата пионерска работа во
Фрај, кој беше препознатлив полето на лесни конструкции кои се
по своите линиски мрежни адаптибилни, променливи и со внимателно
структури, почина на 9 март на одбирани ресурси, се исто толку релевантни
89 години, само две недели денес колку што биле и кога првпат биле
пред официјалното употребени пред 60 години“, изјави жирито.
прогласување како добитник Претседателот на Прицкеровата награда и
на Прицкеровата награда, која требаше фондацијата „Хајат“, Том Прицкер изјави:
свечено да ја прими во Мајами, Флорида, САД, „Нашето жири појасни дека според нив,
на 23 март. кариерата на Ото Фрај е модел низ 
архитектура
генерации на архитекти и неговото влијание ќе занимавал со дизајнирање на едрилици поради
продолжи да се чувствува и понатаму“. Во што бил фасциниран од нивните структурни
целата оваа несреќна завршница, добрата сили на работа кога тенките мембрани ќе се
работа е што Ото бил известен дека токму тој ја оптегнат на сосема лесни рамки. За време на
добил наградата, откако жирито го посетил неговата служба како пилот во
неговиот дом кој се наоѓа близу Штутгарт. воздухопловните сили во Втора светска војна
„Мојот архитектонски порив беше насочен бил фатен близу Нирнберг, Германија. Таму
кон дизајнирање на нови типови на објекти поминал две години како затвореник близу
наменети за сиромашни луѓе особено по градот Шартр, Франција, каде работел како
природните непогоди и катастрофи“, изјавил архитект на кампот учејќи да гради разни
Ото Фрај. „Што може да биде подобро за мене видови на структури водејќи сметка за
од добивањето на оваа награда? Ќе најоптимално искористување на материјалите.
искористам сè што времето ми дозволува да После војната Ото се вратил да студира Јапонскиот павилјон
продолжам да правам она што го правев архитектура на Техничкиот универзитет во за Хановер Експо
досега, за да му помогнам на човештвото. Тука Берлин, каде докторирал во областа на 2000 во Германија
имате еден среќен човек“, констатирал Ото градежништвото во 1954 година.
Фрај.
„Веста за неговото починување е многу
тажна, вакво нешто не се случило во историјата
на доделувањето на наградата“, изјави
Прицкер. „Сите сме многу благодарни дека
жирито му ја додели наградата додека сè уште
беше жив“.
Оваа награда засега е една од
најпрестижните во областа на архитектурата,
па неретко успехот и признанието во
архитектонскиот свет се поврзува со нејзините
добитници, меѓу кои се Норман Фостер, Жак
Херцог и Пјер де Мерон, Ханс Холеин, Петер
Цумтор, Оскар Нимаер, Заха Хадид и многу
други.
За тоа кој ќе ужива во престижот на
наградата оваа година, првенствено беше
одговорен архитектонскиот патрон и
инвеститор Питер Палумбо, а потоа и целиот
тим составен од чилеанскиот архитект
Алехандро Аравена, австралискиот архитект и
самиот добитник на Прицкерова награда во
2002 година Глен Меркат, британскиот
архитект Ричард Роџерс, шпанскиот архитект
Бенедета Талибу како и кинескиот архитект
Јунг Хо Чанг.
Во комисијата се најде и судијата од
Врховниот суд на САД Стивен Брејер како и
челичниот магнат Ратан Тата. „Времето не чека
никого. Ако некој се сомнева во овој
афоризам, вчерашната смрт на Ото Фрај,
титанот на модерната архитектура, само
неколку недели пред да наполни 90 години и
само неколку недели пред примањето на
Прицкеровата награда за архитектура во
Мајами, претставува тажен и неверојатен
пример на оваа вистина“, рече Палумбо.
Церемонијата на доделување на наградата
сепак ќе се одржи во Мајами во Новиот светски
центар, дизајниран од Френк Гери во 1989
година.
Ако сакаме подетално да ја проучиме
генијалноста на овој човек, неизбежно е да
навлеземе во неговата биографија. Роден во
Зигмар, западна Германија, Ото Фрај пораснал
во Берлин. Тој во слободното време се Големите чадори на Федералната изложба во Келн, Германија, 1971 година
aрхитектура
областа на лесните конструкции кои се Токму тој дава одговор, како пејзажната
адаптибилни, променливи и направени со архитектура употребена за стадиони, базени и
внимателно употребени ресурси, се исто толку секакви други јавни простори, може да биде
релевантни како и кога биле направени пред импресивна до ден-денес. Ото креирал така
речиси 60 години. Тој самиот претставува што, преку природата и процесите
дефиниција за она што значи инвентор, препознаени во нејзе, се обидувал да
пронаоѓач на форма, инженер, градител, употребува што е можно помалку материјали и
учител, соработник, енвиронменталист, енергија во создавањето на затворените
хуманист и креатор на неверојатни објекти и простори. Во неговите иновации применувал
простори. напредни идеи за одржлив развој уште пред
Мрежните конструкции кои биле употребни светот да биде засегнат со таа тема. Тој се
за Германскиот павилјон на Експо 67 во инспирирал од природните феномени, „од
Монтреал, префабрикуван во Германија и птичји черепи до сапунски меури и пајакови
поставен за краток временски период, било мрежи“, изјави британскиот архитект Ричард
врвно достигнување во оригиналноста. Роџерс, член на комисијата и претходен
Импресивните големи димензии на крововите добитник на наградата. Ото зборувал за
дизајнирани за Олимписките игри во Минхен потребата да се сфати физичкиот, биолошки и
Со јасна критика на објектите со тешки во 1972 год., претставуваат комбинација на технички процес кој доведува до креирање на
столбови нарачани од Третиот Рајх, работата светлина и цврстина кои многумина рекле дека објект. Поддржувач бил на архитектонскиот
на Ото Фрај се одликува со леснотија, е невозможно да се изведе. Овој проект бил концепт на разгранување од 1960 година, со кој
демократија, ниска цена и привременост. направен во колаборација со Гинтер Бениш се оптимизира структурата да поддржува
После патувањето околу Обединетите Нации, каде се надминале секакви очекувања, иако огромни рамни кровови. Мрежната школка
каде се сретнал со работата на Френк Лојд овие игри се многу засенети поради масакрот како што е употребена кај „Мaнхајм Мултихале“
Рајт, Еро Саринен, Лудвиг Мис ван де Рое и на 11 израелски натпреварувачи од страна на во 1975, е пример како едноставно
други, Ото Фрај станал независен архитект палестински терористи. структурално решение, кое е лесно склопливо,
посветен на дизајнирање на лесни структури. Конструкциите како изложбената „Германска може да претставува неверојатен флексибилен
Ото Фрај ја посветил неговата федерална градина“ како и на многу други простор. Пешачкиот мост „Мехтенберг“ кај
долгогодишна кариера во истражување, настани во 50-тите години на минатиот век, се Гелзенкирхен со употреба на тенки шипки,
експериментирање и развивање функционални, убави, лебдечки покриви кои сврзувачки јазли и напредно знаење
најчувствителна архитектура која влијае на изгледаат како без никаков напор да произведува филигрански патерн кој
безброј други професионалци ширум светот. обезбедуваат засолниште, за потоа лесно да се премостува распон од 30 метри. Конструкциите
Лекцијата од неговата пионерска работа во демонтираат по завршувањето на настанот. на Ото се во хармонија со природата и секогаш
се стремел да прави повеќе со помалку.
Мрежната Може да се каже дека сите објекти кои се
школка поврзани со неговото име се дизајнирани во
употребена соработка со други професионалци. Тој
во „Мaнхајм честопати пристапувал кон формирање на тим
Мултихале“ за да се справи со комплексните
во Maнхајм, архитектонски и структурни предизвици.
Германија Инвентивните резултати го потврдуваат
1975 , колективниот напор на мултидисциплинарните
Германија тимови. Меѓу најпознатите соработки е онаа
со Шигеру Бан (добитник на минатогодишната
награда) на Јапонскиот павилјон за 2000
Хановер Експо во Германија, како и
колаборацијата со Ролф Гутброд на
Западноевропскиот павилјон во Монтреал
Експо во 1967 година.
Во текот на неговиот живот, Ото Фрај
продуцирал имагинативни, свежи невидени
простори и конструкции. Но, не само објекти,
Пешачкиот мост „Мехтенберг“ кај
тој креирал и знаење. Тука длабоко лежи
Гелзенкирхен, Германија, 2003 година
неговиот стремеж формите да не бидат
копирани, туку произлезени од патеките на
неговите истражувања и откритија.
„Ото Фрај е еден од најзначајните архитекти
и инженери на 20 век“, изјави Роџерс.
„Неговата работа инспирираше и влијаеше на
модерната архитектура, особено како да се
направи повеќе со помалку, како да се сменат
монументалните структури со економичност,
светлина и воздух“. n
ПОРТА
рубрика
26 декември 2014 ПОРТА 39
39
aрхитектура НАГРАДА „МИС ВАН ДЕР РОЕ“ ЗА 2015 ГОДИНА
Објавени пет финалисти
В
Ивона МИТЕВА
о месец февруари беше објавена листата на петте финални проекти за една од

Официјалното
најпрестижните награди за современа архитектура „Мис ван дер Рое“. Ова е прогласување на
дваесет и осма година по ред на доделување на оваа награда во организација
на Европската комисија и фондацијата „Мис ван дер Рое“ во Шпанија. победникот ќе се
Финалистите се селектирани од вкупно 40 проекти, а во наредните неколку
месеци членови на стручното жири ќе ги посетат секој од објектите и ќе соберат
одржи на 7 мај во
дополнителни информации од луѓето што ги користат, со цел да се одбере павилјонот на Мис ван
најдобриот проект. Официјалното прогласување на победникот ќе се одржи на 7 мај во павилјонот
на Мис ван дер Рое во Барселона. дер Рое во Барселона
1. Ravensburg Art Museum / Lederer Ragnarsdottir Oei

(Равенсбург, Германија)
Локацијата на која е проектиран музејот за уметност е важна за
градот од историски аспект, а неговиот дизајн се обидува
хармонично и незабележливо да го вгради новото во старото и да
создаде една компактна и функционална целина. Фасадата на
објектот е изработена од рециклирани тули, а со нивното користење
архитектот се обидува да направи врска помеѓу стариот објект и
новата конструкција. Во овој контекст, со користење на рециклиран
градежен материјал, објектот добива обележје на одржлив објект и
воедно претставува еден од првите музеи кои може да се
карактеризираат како такви. Едноставниот просторен концепт –
влезен хол кој води до просториите каде што е поставена
изложбата, материјализацијата составена од рециклирани тули,
структурата на ниши кои се простираат по целата површина, и
ненаметливата интеграцијата на објектот во историското урбано
ткаење на градот, се главните карактеристики на музејот.

2. Danish Maritime Museum /

BIG – Bjarke Ingels Group
(Хелсингер, Данска)
Архитектонското студио BIG успева успешно да го
проектира музејот во уникатниот историски и просторен
контекст: помеѓу еден од најпознатите и најважните
објекти во Данска, односно замокот Kronborg и новиот
културен центар. Ѕидовите на претходно постоечкото
пристаниште се оставени во својата автентична состојба, а
галериите се поставени под земја каде што е овозможено
континуирано движење. Централниот дел е отворен и
празен со цел посетителите да ја доживеат големината на
самиот објект дизајниран во облик на брод. Во склоп на
објектот се наоѓаат три мостови со двојна висина, кои
претставуваат урбана конекција и истовремено
овозможуваат скратени патеки помеѓу различни
простории на музејот. Еден од мостовите служи како
променада, музејскиот аудиторум служи како мост кој
прави конекција помеѓу културниот центар и замокот,
додека третиот мост им овозможува пристап на
посетителите до главниот хол. Сите подови, вкучувајќи ги
оние на простриите каде што се наоѓа изложбата, потоа
аудитриумот, училниците, канцелариите, кафе-барот и
подот на пристаништето, нежно се поврзуваат меѓусебно
создавајќи возбудливи простори.

3. Antinory Winery / Archea Associati (Фиренца, Италија)
Лоцирана во ридестите предели на Chianti покриени со лозови насади,
помеѓу Фиренца и Сиена, по барање на клиентот, архитектонското студио
Archea Associati успева да го подобри пејзажот и околината преку
архитектура како одраз на културниот и социјалниот контекст на локацијата.
Есенцијалниот дел во дизајнот на винаријата се функционалните аспекти и
постигнувањето на автентична симбиоза помеѓу културата, работата на
човекот, неговата работна средина и животната средина. Целта на проектот
е обединување на објектот со руралниот пејзаж. Поради тоа покривот на
овој индустриски комплекс е претворен во земјиште на кое се одгледува
винова лоза, а тоа е прекинато по неговата контура со два хоризонтални
отсечоци, со цел да се внесе светлина во ентериерот. Истовремено, оние
што се наоѓаат во внатрешноста на објектот може да уживаат во погледите
кон прекрасниот пејзаж. Фасадата се протега хоризонтално покрај
падината на ридот, а отсечоците дискретно го откриваат ентериерот на
подземното ниво каде што се наоѓаат канцелариите. Во склоп на винаријата
се наоѓаат винарска визба, место каде што се произведува и изложува
виното, ресторан, аудиториум, потоа музеј, библиотека и просторија за
дегустација на вино и негова продажба.
Дизајнот на
4. Phillharmonic Hall филхармониската сала
Szczecin / Estudio се развива под влијание
Barozzi Veiga на урбаниот контекст,
(Шчечин, Полска) стрмните покриви,
вертикалноста на
зградите за домување,
монументалноста на
неоготските цркви и
тешкиот волумен на
класицистичките
згради.
Архитектонското студио
Estudio Barozzi Veiga,
користејќи
експресионистички
пристап, употребува
геометризација со цел
да ја обликува новата
зграда и да создаде
ритмична композиција
која ќе пренесува
чувство на
балансираност помеѓу
масивноста и
вертикалноста во
околината. Фасадата е
обложена со стаклен
материјал со што
објектот станува светол,
транспарентен и се
истакнува во урбаното
ткаење на градот.
Ентериерот е
едноставен, со големи
прозорски отвори и
карактеристична
обработка на ѕидовите
и кровот.
5. Saw Swee Hock Student Centar / O’Donnell+Tuomey
(Лондон, Англија)
Студентскиот дом е сместен на локација која се

карактеризира со тесни улици, јавен простор пред кампусот
како простор за размена, испреплетени циркулациони рути и
визуелна конекција помеѓу внатрешното и надворешното
движење. Овие анализи на контекстот извршуваат влијание врз
дефинирањето на четирите принципи во дизајнерскиот
пристап на објектот. Првиот принцип е создавање на „жива
форма“, односно дизајнирање на зграда која ќе го долови
динамичниот карактер на современиот студент. Вториот
принцип е употреба на традиционалниот материјал тула, но во
современ дизајн. Поради тоа целата фасада е обложена со
тула поставена по одредена шема, со цел да се обезбеди
„шарена“ светлина во внатрешноста преку ден и блескав ефект
на зградата во текот на ноќта. Следниот принцип се базира на
создавање атмосфера преку материјализација и боја.
Употребени се дрвени подови, челични столбови, бетонски
плафони и шарени стаклени панели за обложување на
ѕидовите во ентериерот. Последниот принцип се однесува на
перфорирана фасада која е постигната со употреба на тула и
стаклени површини, а овој принцип е важен поради тоа што на
овој начин се овозможува огромно количество на природна
дневна светлина во внтрешноста.
дрвна архитектура БИБЛИОТЕКА TAVERWOOD
Нов живот на
уништените дрвја
Искористувањето на оштетен
материјал од локално потекло,
придонесува многу за екологијата
во регионот, се отвора простор за
нова млада и здрава шума и,
секако, значително се влијае на
економските параметри во
градбата
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ,
О
инженер по дрвна индустрија
д времето кога започна

планирањето за изградба
на библиотека во градот
Ан Арбор во Мичиген -
САД, архитектите од
Inform Studio биле
изненадени од огромната
штета што ја имаше нанесено зелениот јасенов
бубмар токму на локацијата предвидена за

дрвна архитектура
градба. Од 2002 година скоро 30 милиони

јасенови дрвја биле уништени од овој бумбар кој
е доселен на овие територии од азискиот
континент и проширен во 14 држави во САД.
Позицијата и околината каде е изграден
објектот, имала густа јасенова шума која била
оштетена и деградирана. Внимателно
одбраната локација за градба овозможува три
важни цели: се создава заштиен појас помеѓу
екосистемот на шумата и жителите на градот, се
создава ефект на урбанизиран дел долж
улицата и пешачката зона и има минимално
влијание на околната природа, со што се
зачувува биолошката разновидност на
природата.
Одржливоста на проектот е главен приоритет
на архитектите во раната фаза на проектирање,
па така архитектите увиделе дека дрвната маса
од уништените дрвја може да се искористи во
дизајнот на библиотеката. Истражувањата
покажале дека дрвјата што се уништени од овој
инсект, сепак можат да се искористат за бичење,
бидејќи ларвата на инсектот ја напаѓа 
дрвна архитектура
внатрешната страна на кората, додека дрвната
маса е неоштетена. Со искористувањето на овие
уништени дрвја, ним им се дава нов живот со тоа
што ја разубавуваат внатрешноста со висока
естетска вредност, која ја има јасеновото дрво.
Употребата на јасеновото дрво во објектот
стана основна компонента во дизајнот на
ентериерот, како и во дел од конструктивниот
дел. Јасеновите дрва биле искористени во многу
делови на објектот, како што се подот, ѕидните
облоги, таваните, и столбовите што се протегаат
покрај стаклената фасада која е свртена со
поглед кон заштитениот дел на шумата.
Под водство на прочуениот дизајнер и
познавач на дрвото John Yarema, со
работилница во близина на Ан Арбор, тимот
работници рачно ги сечеле и обработувале
дрвата, за потоа да започне едногодишниот
процес на природно сушење на дрвата во
работилницата на Yarema. За да се избегне Стратегиите за еколошко и економско уште 30-ина на улица. Потребата од намалување
оштетувањето на околните живи дрвја, кое може проектирање можат да се забележат во на трошоците во изградбата ги принуди
да настане од механизирано сечење на дрвата и поставеноста на објектот во однос на околината проектантите да го сменат зелениот кров кој
транспортот, дрвата се сечени рачно и и основата на проектот во вид на буквата L. беше предвиден во почетните дизајни, но сепак
пренесувани со коњи. Искористувањето на Идејата на архитектите била што помалку да се на кровот има мала зелена градина која ја
ваквиот оштетен материјал, од локално потекло, зафаќа простор од шумата и зеленилото што се собира дождовната вода и се испушта во
ќе придонесе многу за екологијата во регионот, протега во задната страна на објектот, па така испусни базени.
ќе се отвори простор за нова млада и здрава граничните линии се поставени блиску до улица Внатре во библиотеката, стаклената фасада
шума и, секако, значително ќе влијае на од предната страна, а паркирањето е решено ја пропушта дневната светлина со што се
економските параметри во градбата. делумно под зградата со 26 паркинг места и осветлува зоната за читање. Силната светлина,
што би можела да се појави во текот на денот, се
регулира со електрични ролетни кои
заштитуваат од прејак блесок. Овие ролетни
функционираат врз основа на светлосни
сензори кои автоматски ги отвораат или
затвораат ролетните, во зависност од
временските услови. Вентилацијата на објектот е
решена со вентилациони системи кои механички
се поврзани и со прозорците. Овој систем
овозможува автоматско отворање на
прозорците кога надворешниот воздух е со
пријатна температура, со што се заштедува
енергија со исклучување на системот за
вентилација.
Библиотеката Traverwood е трета и најнова во
областа околу градот Ан Арбор. Директорот на
градските библиотеки Josie Parker, уште од
самиот почеток на проектирањето се залагал за
одржлив дизајн на новиот објект, но и тој не
очекувал дека новата библиотека ќе добие
облик на модерен одржлив објект со прекрасен
дизајн и висока еколошка оценка. Архитектите и
инженерите строго се придржувале до строгите
регулативи за зелени и енергетски ефикасни
објекти, но сепак се одлучиле да не се пријават
за престижниот LEED сертификат, со цел
средствата што би биле дадени за
сертифицирање да можат да се употребат во
самиот објект. Директорот Parker потенцира
дека не е важно за овој објект да добие
престижен сертификат, туку подобро е да се
донесат вистинските одлуки вредни за
заедницата. n
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
урбанизам АГЛИ НА ПЕРЦЕПЦИЈА (7)
Станбени згради како

заеднички станбени
структури
Состојбите укажуваат
дека е потребно
преоценување на
стандардите, во насока на
утврдување стандарди кои
ќе обезбедат подобри
услови за организирање на
станбените згради, за
поголем квалитет на
живеење на населението
Станбени
проф. д-р МИРЧЕ КОКАЛЕВСКИ , дипл.инж.арх згради Офис домување бараше други релации меѓу
Р
арх. Љубљана и станарите, а тоа не се реализира и во
Копенхеген заедничките станбени згради се живее без
езиме на развојот на
чувство за заедништво, со што основната
станбените згради низ
поента на таквиот тип на домување не се
времето: процес на
реализира. Дополнително, со процесот на
зголемување на зоните за
транзиција се направи приватизација на
заедничко домување во
станбениот фонд и заедничките станбени
градовите, како резултат
згради беа со множество станбени единици
на миграции; примена на
од различни сопственици, сплет од приватни
различни типови на станбени згради и
волумени на станови во зграда која треба да
оформување станбени населби; период на
функционира како единствен организам.
транзиција; приватизација на станбениот
Следеше изградба на станбени згради со
фонд; развој на колективна станбена
различна архитектура, со стилови
изградба особено во Скопје; процес на
импортирани од разни страни. Различност
оформување на поткровја, доградби и
како обележје на станбената архитектура, без
надградби на станбени згради; несоодветно
одржување на станбените згради; се
поголеми волумени на зградите; потреба за Зграда во Зграда во
поголем квалитет на станбените згради. Париз Мексико
Следат некои аспекти на домувањето во
станбени структури.
ЕВОЛУЦИЈА НА СТАНБЕНИ ЗГРАДИ

Со развојот на идустријата и потребата за
нови работни места, се развиваат градовите,
се зголемуваат зоните за домување и сè
повеќе се градат станбени згради со
различни типови и височини, најчесто
станбени блокови. Промената на типот на
урбанизам
изградба на зградата. Се согледуваат
одредбите од Правилникот за стандарди и
нормативи за планирање од 1997 година и се
компарираат со одредбите од Правилникот за
стандарди и нормативи за урбанистичко
планирање од 2012 година. Во текот на 15-
годишниот период се констатира тенденција
за зголемување на волуменот на станбените
згради низ следните параметри: зголемување
на височината на зградите од максимално
пропишаните 21 метар, до 31 метар (П+9+Пк);
петпати зголемување на коефициентот на
искористеност на земјиштето за станбени
Станбени згради од 1,4 на 7,7; намалување на
згради во минималното растојание на соседни станбени
Сплит згради од 6 метри (3 метри од граница на
парцела) на 1,2 метри од граница на парцела;
намалување на минималниот број на паркинг
места за станбени згради од мин. 1,2 паркинг
места за стан на 1 паркинг место на стан (што
уште повеќе доведува до намалување на и така
недоволниот паркинг простор за станбените
згради и населби), што сумарно означува
видно зголемување на станбениот волумен, со
што се намалуваат оптималните релации на
соседските објекти и се намалува изворниот
квалитет на домувањето.
Станбени Сосотојбите укажуваат дека е потребно
згради во преоценување на стандардите, во насока на
Ангола утврдување стандарди кои ќе обезбедат
подобри услови за организирање на
станбените згради, за поголем квалитет на
соодветни иновативни солуции, без вградување на содветни материјали и системи
живеење на населението. Стандардите во
континуитет со традицијата. Додека за енергетска ефикасност на зградите.
основа треба да се едноставни за примена
скандинавскиот или јапонскиот станбен при планирање, проектирање и градење на
дизајн сè повеќе црпеа енергија од ТЕНДЕНЦИИ КАЈ СТАНБЕНИТЕ станбените згради (само за компарација:
традицијата, во нашата средина станбениот ЗГРАДИ одредбите на стандардите за планирање од
дизајн сè повеќе се оддалечува од Кога се анализира третманот на станбените 1997 година имаа 21 член и се елаборирани
традиционалните вредности. Развојот на згради, се констатира процес на зголемување на 2 страници, а стандардите од 2012 година
заеднчкото домување е изразен во Скопје, на нивниот волумен. Најбитен сегмент при имаат 86 членови и 2 прилога, елаборирани на
особено после земјотресот, заради лоцирање на станбената зграда е позицијата, 32 страници). Целта е единствена: потребна е
згрижување на населението и се реализираа обликот и големината на површината за ефикасна примена на стандардите од страна
станбени населби со заеднички градби со градење (порано габарит) во рамки на на сите инволвирани во процесот на
примена на униформниот приод со локацијата, во која површина е можна организирање на просторот, со 
повторување на згради и станбени групации.
Следи процес на користење на рамните Близина на
тераси на станбените згради со оформување објекти во
на поткровја со различни завршетоци на Дебар
зградите, како и процес на различен обем на Маало
доградби и надградби на станбените згради,
кои севкупно предизвикаа менување на
основните волуменски релации на станбените
згради.
Општа карактеристика на состојбите со
заедничкото домување е нискиот степен на
одржување на станбените згради, како
екстериерно така и ентериерно. Иако
станбените згради егзистираат над половина
век, сè уште нема оптимален модел на
управување и одржување на зградите.
Потребата за реновирање на фасадите на
станбените згради е добра прилика за

урбанизам
поедноставно утврдени одредби, со крајна Структури во
цел да се подобрат состојбите во Португалија
трауматизираното урбано ткиво, а финалниот
ефект треба да се сведе на утврдување на Хабитат 67
оптимален волумен на станбената зграда и
тоа доследно да се реализира на терен (без
надградби, доградби и слични отстапувања од
утврдениот волумен). Сите потребни
елаборации во текот на планирањето
(проценти, коефициенти и слични параметри)
се во функција на примена на стандардите (и
тоа е предмет на стручната ревизија) и
единствено оптималниот волумен на
станбената зграда треба да биде презентиран
во планот и тие параметри треба да се
применат на терен. Едноставност како израз
на ефикасност. Идентификувана е
иницијатива, се очекува соодветна активност.
НЕОПХОДНОСТ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ
Со оглед на реалните состојби и тенденции
на заедничкото домување, се наметнува
потреба за примена на различни типови на
станбени структури, со поголема доза на
индивидуалност на станарите при обликување
на станот, негова флексибилност, во рамки на
динамичен организам на станбените
структури третирани како архитектонски,
структурни, еколошки и енергетски системи.
Потребата за истражување на модели на потенцирање на поврзаноста на науката и современите тенденции на живеењето.
организирање заеднички станбени структури урбаната средина, поточно домувањето во Следи трансформација од станбени згради
во конкретните просторни констелации е од станбени згради и практиката, и дури е за кон станбени структури, како системи со
извонредно значење за да се зголеми гинисови рекорди фактот што во период од различно поврзување на станбените единици
квалитетот во таквиот тип на домување. Со 35 години во Македонија не се реализира во групации. Нема урбанистички,
задоволство се истакнува истражувањето друго истражување за урбаната средина, а архитектонски и обликувани модели кои се
реализирано на Архитектонскиот факултет во особено за домувањето како егзистенцијална неменливи, туку има само суштинска потреба
Скопје (од 1977 до 1979 година) кога се потреба, кое има директно влијание врз за современи станбени структури
изработи научно истражување за станбена квалитетот на живеењето на населението. организирани во различни просторни,
изградба во Македонија, во период кога Потребата од истражување е евидентна, природни и општествени услови. И во тоа е
имаше интензивна станбена изградба особено во ситуација кога нивото на предизвикот за архитектите, да креираат
особено во Скопје (истражувањето се квалитетот на заедничкото домување има оптимална архитектура за хумано домување.
финансира од Заедница за научни дејности неповолни тенденции. Предизвикот е Архитектите, преку своите истражувања и
на СРМ и СИЗ за становање на СР присутен. проекти, дизајнираат виртуелна иднина, а со
Македонија), со истражувачки тим од 15 При организирање на станбените згради реализација на нивните проекти се обликува
истражувачи. Тоа е позитивен пример за потребно е постојано усогласување со реалната иднина. Вечен креативен
Tипови станбени структури

урбанизам
предизвик доближувајќи ја виртуелноста и во такви населби има драстично намалување градовите, со што ќе се добие соодветна
реалноста. на квалитетот на домување. Урбаната гутина на населност, внесување современа
култура е на ниско ниво, со општ атак врз нифраструктура и оптимален сообраќај и
НЕСИНХРОНИЗИРАНА УРБАНА јавните простори, со заградување, современи станбени објекти. При урбана
ИЗГРАДБА прекумерна урбана опрема, со проширување обнова се применуваат различни
Во услови кога со урбанистичките планови е на утврдените волумени на станбените урбанистички и архитектонски мерки:
предвидена промена на типот на домување, згради. уривање на постојни објекти и изградба на
од домување во семејни куќи во домување во нови станбени објекти; изградба на нова или
станбени згради, се предвидува голема ПРОЦЕС НА УРБАНА ОБНОВА подобрување на постојна инфраструктура;
промена на конкретниот урбан простор Наместо целосна промена на концептот на дооформување на собраќајници со
(пример Дебар Маало во Скопје). Таква домување и изградба на нови станбени задржување на оформената сообраќајна
промена е ефикасна ако се врши згради на локалитети со семејни куќи, се мрежа; пренамена на делови или на цели
едновремено, со урбани потези и ако сите промовира пристап со урбана обнова и објекти; надградба и доградба на постојни
локации на еден урбан модул се ревитализација на старите делови на објекти; примена на конструктивни
на еден сопственик. Наместо зајакнување и адаптација на внатешните
воедначен и едновремен пристап, содржини; примена на фасадни обликувања
заради имотно правните состојби, и редизајнирање, и ред други зафати во
раситнетите парцели и различни функција на зголемување на квалитетот на
сопственици, се применува живеењето. Во еден ист локалитет можат да
дисперзиран принцип на се применат еден или повеќе од наведените
реализација, кој доведува да се зафати во зависност од конкретната
третира населбата како големо ситуација во станбената населба.
градилиште, бидејќи Активности за зголемување на квалитетот
реализацијата е на станбени структури:
несинхронизирана, на различни - при изработка на детални урбанистички
локалитети, а во основа се планови да се организираат станбени
користи истата улична мрежа и населби со зголемување на квалитетот на
иста инфраструктура, што Урбана обнова на населба во Москва домувањето и спроведување на планските
доведува до неповолни состојби со решенија со примена на
функционирањето на тие сегменти. Се принципот на оптимален
мултиплицира станбениот фонд со високи волумен на станбените згради;
објекти, а останува истата и дури и влошена - креирање на различни
инфраструктура ако се има предвид просторни солуции на станбени
состојбата со зголемениот број паркирани структури, со промовирање на
автомобили на истата улична мрежа, што различно поврзување на
доведува до натамошно намалување на станбените еднници, со акцент
квалитетот на домувањето. Се работи за на квалитетот;
долг период на трасформација од семејни - перманентно одржување,
куќи кон станбени згради, со трауматични обновување и модернизирање
периоди на заградување, немање поглед, на постојните станбени згради
засенчени простори, голема близина на во станбените населби;
објектите, автомобилите се паркираат на - процес на урбана обнова на
тротоари и пешаците нема каде да се станбените населби, со
движат, нема вегетација и простор за деца, предвидување и реализација на
Еко структура во Индија плански мерки, во функција на
загаден водух и слични состојби и сумарно,
зголемување на квалитетот на домувањето
во целина;
- почитување на архитектонската традицијата
на станбената архитектура, со примена на
идеите на традицијата во современа
станбена архитектура;
- активно вклучување на граѓаните при
донесување на детални урбанистички
планови каде се третира секој станбен
објект, во функција на постојано
зголемување на квалитетот на домувањето
како цел на планирањето. n
Продолжува
Хумана станбена
структура
во Индија
сообраќај ЈАВЕН ГРАДСКИ ПРЕВОЗ ВО СКОПЈЕ

Големите проекти, оние што ја менуваат перцепцијата на јавниот градски превоз,
се јавуваат еднаш во епохата
Ненад ТОНИЌ , дипломиран сообраќаен инженер
Ч
итателу, не дозволувај овој
текст да те одведе во
погрешна насока! Неговата
цел не е замислена како
глорификација или критика
на трамвајот како
потенцијален дел од
системот за јавен градски превоз во Скопје. Тој
треба да послужи само како противтежа на
атмосферата и аргументацијата, но и на
тишината, со кои беа обоени поединечните
периоди од неговиот понов историјат.
„Дојде тивко и замина во легендата“. Овој
фразерски меѓник на машкото созревање е
првата авторова асоцијација на споменот на
една, во основа, оправдана идеја. На повеќе од
три декади од нејзиното раѓање, нека овој
цитат биде еталон за тишината што го
проследи нејзиното привремено ад-актирање.
На 28 јануари оваа година, заокружен е уште
еден тендерски циклус за реализација на
проектот Трамвај за Скопје, со нулти конечен
збир. Негуван и прогонуван, реанимиран и

сообраќај
потценуван, се чини го изгуби здивот бр. 1, за премостување на градското ткиво неговиот тарифен модел, такси превозот,
исчекувајќи ја најхрабрата инвестиција. Мал за помеѓу источното Ново Лисиче и западниот урбанистичкото диспозиционирање на
Републиката, голем за нејзиниот главен град, Ѓорче Петров. Дополнително потенцирајќи ја содржините што привлекуваат поголем број
останува приклучен на апарат за вештачко изводливоста и економичноста на нејзината патници, распоредот и начинот на користење на
дишење чија улога барем до 2022 година ќе ја источна делница (Ново Лисиче – Мал Ринг), јавните паркиралишта.... Со кои можете до
одигра важечкиот ГУП. оваа избрана линија двофазно е редуцирана. бесвест да се надмудрувате под услов да сте
Добитната комбинација, се чини, беше тука. Но, наглуви па до вас да не допира строгото
ДЕФИНИРАН КОНЦЕП кај проектите од овој ранг само комбинација не банкарско-кредиторско издишување зад нив.
Големите проекти, оние што ја менуваат е доволна. Времето ќе открие дузина Кое не е ниту неискусно, ниту толерантно, ниту
перцепцијата на јавниот градски превоз, се предуслови кои суштински ги разликуваат индиферентно. И кое детално ќе ја „прочешла“
јавуваат еднаш во епохата. Особено проекти градовите што можат од оние што само студиско-тендерската рецептура за новиот вид
кои, во светло на прогнозираните потреби – на посакуваат. транспорт, очекувајќи во неа да ги најде
пример, број и мобилност на население – показателите и прогнозите вообичаени за еден
поседуваат стратешка „тежина“ и, згора на сè, ЗАТЕКНАТИ И ПРИДРУЖНИ ОКОЛНОСТИ малку поинаков менталитет и начин на работа.
еколошки „сертификат“. Кога во еволутивниот процес ќе се појави И кое на крајот бескомпромисно ќе изненади со
Со предвидените четири линии, концептот на нарушување, некаде и до ниво на застој, тврдење дека она што за некого е решено
скопскиот трамвај се чини оптимално излегува поредокот тешко може да се одржи со прашање, за него е всушност дел од проблемот
во пресрет на планските постулати за прескокнување на логичните развојни фази. што нема да се толерира.
ефикасно искористување на просторните, Вирусот на транзициското уривање, и предолго
системските, енергетските и еколошките присутен во доменот на јавниот градски превоз ПРЕДМЕТ НА ОСПОРУВАЊЕ
ресурси на градот (ГУП 2012-2022). во Скопје, се ефектуираше низ дефектна Идејното „спиновање“ не е инструмент пожелен
Посакуваните карактеристики на „лесно метро“ кооперација помеѓу јавниот и приватниот, за забрзување на еволутивната динамика. Па
– потполна физичка одвоеност од останатиот нерамномерно користење на линиите, макар и да станува збор за обичен градски
моторен сообраќај, првенство на минување низ унифицираност на тарифите и распределба на трамвај. Обидите на алтернативните предлози
крстосниците и, по потреба, денивелација во субвенциите. Посегнувањето по повисоки во троскок да прескокнат еден период на
згуснатите градски зони – на хоризонтот на стандарди во такви услови има призвук на логичен концептуален развој, беа првиот знак за
градот проектираа намален број на добра намера, но и дисонанта на бегање од сомнеж. Времето покажа минлив метеж од
автомобили, подобрена достапност и проблеми кои нарушуваат. И кои, со секоја нивната испразнетост – тврдење дека трамвајот
пристапност, прочистен амбиентален воздух, наредна тендерска фаза, прераснуваат во сè е превоз за XIX век – смелост – едношински
вишок полезна енергија, скратена лепеза од потешко премостливи услови за конечна трамвај – и издржаност – трамвајска линија во
директни и индиректни транспортни трошоци, реализација на конвенционалниот трамвајски мајор-коритото на реката Вардар.
„форсаж“ во социјалната политика, брзина, концепт. Поимот трамвај не крие само набавка Резонското тежиште е нестабилен
удобност, безбедност и имиџ на град кој на возила и „разгазување“ на новите колосеци. „соиграч“. Селектирајте ги предностите и
успешно се носи со своите еволутивни Или дискусија околу формата и бојата на недостатоците на алтернативите и тоа
процеси. билетите. Зад тој поим се крие низа од, некритички ќе пролизга кон некоја од нив.
Навременото премерување на сопствените наизглед неразумни, инвеститорски „каприци“ Редовното „плевење“ на ултимативната цел е
потенцијали, од 2008-та ги насочи сите кои директно или индиректно задираат во лек за нејзиниот метафизички интегритет. А таа
институционални напори кон делот од замислениот модел на финансирање, цел може да биде само една, прагматична и да
проектот со опипливи шанси за успех: линија организацијата на системот за јавен превоз, се најде во коренот на целиот трамвајски 
ПОРТА 47
27 март 2015
сообраќај
концепт: редукција на моторниот сообраќај низ
трансфер на што поголем број возачи од
сопствените во возилата на јавниот градски
превоз. Додавањето типски ексклузивитет
(едношинска елевација) или пак дислоцирањето
надвор од гравитациските реони на
потенцијалните корисници (рекреативно речно
крајбрежје) низ призмата на така дефинираната
цел може да стане опасно излишно.
И повторно, аргументацијата на
комплексните концепти е комплексна сама по
себе. И бара нијансирање „во ширина“ и
одлучување во доблесен манир. Повеќе во
светло на она што сме го направиле отколку на
она што, можеби, можеме да го направиме. И во
светло на пошироките консеквенци, а не само
на примарната корист и претпоставените
оперативни потешкотии. Само така при, на
пример, кревањето каратеристична постои терапија, можеби и лек, но и тие имаат изгради и оперирај, инвеститорскиот интерес и
супраструктура нема да заборавиме дека своја цена и свои карактеристични предуслови институционалното меценство на ова поднебје
Скопје е сеизмички нестабилно подрачје, во кое и рецидиви кои ја градат нивната пожелност. имаат проблем да седнат „под иста сенка“, и
нештата можат само да излизгаат од лежиштата, покрај тоа што превозничката слава е нивна
а можат и да се струполат од височина. Дека ЕПИЛОГ заедничка цел. Домашниот ум посакува
нивото на автоматизација на еден концепт Јавниот градски не е најомилениот тип на интернационален партнер по системот изгради-
значи предвремено гаснење на потенцијални превоз во Скопје. Со субвенционирани (читај: управувај-врати, странскиот токму во вториот
работни места кај друг. Дека напуштањето на бесплатни) билети, нетранспарентни резултати чекор претчувствува неизвесност до степен на
една линија во еден случај ќе ослободи и отсуство на потребните истражувања ниту пак ризик. Во такви услови оние инвеститорски
сообраќајна лента, додека во друг ќе остави имаме поим колку навистина е омилен. Во „каприци“ добиваат на логичност.
бетонска конструкција во воздухот, како услови на дерегулиран автобуски превоз, Во „устата“ на искрената желба преголемиот
потенцијален носач на нови билборди. Дека трамвајскиот концепт, од некоја причина, „залак“ не треба да се срамнува со трагедија.
перцепцијата и наклоноста на патниците е упорно се форсира. Градот на автомобилите Бидејќи искреноста треба да биде онаа
поинаква кога до својата цел треба да се покажува силна приврзаност кон еден сопирачка во вистинскиот момент, движечка
искачат, отколку да направат два до три чекори подмодел за масовен транспорт кој, за волја на сила за чекор-два наназад, „промаја“ за
во ниво. На крајот на краиштата, дека вистината, никогаш не го искусил. И силно разбистрување и енергија за еветуално
ексклузивноста не е пожелна марка во игнорирање на фактот што одредени модификување на визијата. Постојат решенија
сегментот на јавниот градски превоз, кој, со системски и, воопшто, градски проблеми можат кои можеби нема да поседуваат пониклуван
евентуалното нивојско диференцирање, да имаат пошироки консеквенци. сјај, „зелени“ погледи или туристичка
несомнено би ја стекнал. Драгоценоста на ова трамвајско „искуство“ атрактивност, но секако можат да ја допрат
Секако, за повеќето наведени особености се крие во фактот што, во проекти од типот онаа ултимативна, прагматична цел. n
ПОРТА
ArcelorMittal Skopje
ĕĩĳĮĭķĶĺĳĩĪĹıĬĩĭĩĚĳķĸŐĮ
ĕĩĳĮĭķĶıŐĩ
www.arcelormittal.com.mk

infosk@arcelormittal.com
www.facebook.com/ArcelorMittalMacedonia ПОРТА
eксперт ДОДЕЛЕНИ НАГРАДИТЕ „CIVIC TRUST“ ЗА 2015 ГОДИНА
Одбележување
на исклучителната
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ,
дипл.инж.арх. (Велика Британија) архитектура
Н
а 6 март во Swan,
Shakespeare’s Globe Theatre
Наградите „Civic Trust“ се основани во 1959 година и
(Шекспировиот театар претставуваат една од најстарите награди за
„Глоуб“) во Лондон, беа
доделени 56-тите по ред реализирани објекти во доменот на изградената
годишни награди „Civic
Trust“, а преку кои се
средина во Европа
одбележува исклучителната архитектура и
проектите во доменот на изградената средина.
Домаќини на овогодишната церемонија беа
архитектот, авторот и телевизискиот водител
George Clarke (Џорџ Кларк) и раководниот
директор на Наградите „Civic Trust“Malcolm
Hankey (Малколм Ханки).
Оваа година беа пријавени 238
реализирани објекти за оваа престижна
награда, од кои 91 национални и меѓународни
проекти беа наградени со Признание, а кои ги
вклучија и наградите на Pro-Temза времени
проекти или инсталации, и нововоспоставената
награда за Конзервација (Заштита на
градителското наследство) на Регистерот на
акредитирани архитекти во конзервација на
објекти (Register of Accredited Architects in
Building Conservation - AABC).
Дополнително, осум специјални награди беа
доделени на проекти коишто особено се СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА ЗА ОБЈЕКТ ОД ТУЛА
истакнале во специјализирани области. Оваа специјална награда за егземпларен објект од тула е спонзорирана од Derwent London, а
Добитници на специјалните награди за 2015 овогодишен добитник е Saw Swee Hock Student Centre(Студентски центар „Saw Swee Hock“) на
година се: O’Donnell + Tuomey за Лондонската школа за економија и политички науки.
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА „MICHAEL MIDDLETON“

Со оваа специјална награда, која се доделува во спомен на поранешниот директор на „Civic Trust“ Мајкл Мидлтон,
се одбележува или проект за обнова на постоен објект или пак новоизграден обојект во зона на заштитено
градителско наследство. Добитник на овогодишната специјална награда е Wing and Ground Floor East Wing(Крило и
приземје на источното крило) на Interior Architect за Forme UK LLP за Somerset House Trust.
ПОРТА
eксперт
НАГРАДА „SELWYN GOLDSMITH“ ЗА УНИВЕРЗАЛЕН ДИЗАЈН

Оваа специјална награда, спонзорирана од Queen Elizabeth Olympic Park, се доделува во чест на архитектот и основачот во доменот на универзалниот
дизајн, Селвин Голдсмит. Овогодишен добитник на наградата е проектот Библиотека на Бирмингем на „Mecanoo“ за потребите на Советот на градот
Бирмингем.
Дел од добитниците на овогодишните

специјални награди доаѓаат од редот на веќе
познатите објекти на читателите на „Порта 3“,
како што се на пример Библиотеката на
Бирмингем и Студентскиот центар „Saw Swee
Hock“ при Лондонската школа за економија и
политички науки, коишто веќе се добитници на
други престижни архитектонски награди во
Велика Британија. Преостанатите пет објекти и
една инсталација претставуваат избор од
најдоброто во својата област за оваа година.
Така, Живалиштето во Големиот Најтон
укажува на уште еден дострел во
проектирањето и изградбата на иноватовни
станбени комплекси во Кембриџ. За разлика
од нашироко познатиот Аркадија (Arcadia)
комплекс,од преминот помеѓу двата века,
лоциран во близина на историското јадро и
центарот на градот, Живеалиштето во Големиот
Најтон претставува успешен обид за
оформување на нова заедница на јужната
граница на Кембриџ. Комплескот содржи над
300 станбени објекти подредени како секвенца
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА ЗА ШКОТСКА
Советот на градот Единбург и Советот на градот Глазгов ја имаат поддржано ова специјална
на простори и видови на домување, коишто
награда чиишто овогодишен добитник е проектот Maggies Cancer Caring Centre Lanarkshire
нудат богата разновидност на станбени
(Магис центар за нега на канцер во Ланаркшире) од Reiach and Hall Architects за потребите на
типологии но и модели на сопственост и
Maggie’s Cancer Caring Trust.
користење.
ПОРТА 51
eксперт
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА НА НАЦИОНАЛНИОТ ПАНЕЛ
Крилото и приземјето на источното крило на Членовите на Националниот панел (за доделување на наградата
куќата Сомерсет (Somerset House) во „Civic Trust“) го бираат добитникот на оваа специјална награда
Вестменстер (Westminster), Поширокиот од веќе наградените проекти за овогодишната награда.
Лондон, претставува исклучително успешна Најсаканиот проект од сите наградени проекти, за
адаптација на дел од палата и заштитен објект Националниот панел оваа година е Abode at Great
на градителско наследство од прва категорија, Kneighton (Живеалиште во Големиот Најтон) на
при што по 150 години користење од страна на Proctor and Matthews Architectsза
даночната служба било овозможено Countryside Properties.
историскиот деловно-административен
простор да се замени со флуидна композиција
на меѓусебно поврзани галерии и комерцијални
простори.
Честер Балмор е уште еден награден проект
лоциран во британската престолнина. Станува
збор за иновативен повеќенаменски комплекс
со 53 станбени единици, испроектиран според
стандардот Пасив хаус (PassivHaus), од кои
повеќе од половина од станбените единици се
испроектирани и изградени како финансиски
достапни за лицата со пониски примања од
жителите на Камден (Camden), Поширокиот
Лондон. Овој комплекс е добар пример на
проект кој едновремено е и современ, но и
чувствителен во однос на своето историско
опкружување, но е и еден од најголемите
станбени комплекси изградени во земјата
според стандардот Пасив хаус.
Преку овој културен репер, Културниот архив
на црните по првпат се стекнува со објект
изграден за потребите на овој архив, со што се
овозможува сместување на водечката
независна архивска колекција посветена на
историјата и културата на луѓето од
африканско и карипско потекло во Британија.
Преку оваа реализација напуштениот Raliegh
Hall, објект на заштитено културно наследство
од втора категорија, бил трансформиран во
престижен центар на културно наследство кој
овозможил архивот да се стекне со локално,
национално и меѓународно присуство во објект
кој ги поддржува образовните, истражувачките
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА
ЗА ОДРЖЛИВОСТ
Оваа специјална награда се
доделува на проектот којшто
покажал одлични карактеристики
на оджливост од аспект на
севкупните параметри на
проектот, изборот на материјал,
методи на изградба и
долгогодишна потрошувачка на
енергија. Chester Balmore од Rick
Mather Architects за London
Borough of Camden е добитник
на овогодишната награда
ПОРТА
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА НА PRO-TEM
Добитник на овогодишната специјална награда за егземпларен проект или инсталација, спонзорирана од Metropolitan Workshop е Blood
Swept Lands and Seas of Red (Со крв проткаените земји и мориња во црвено) од Paul Cummins со Tower of London (Кулата во Лондон).
и другите активности на архивот. објектот со две алеи на возрасни липи со што земјата како инсталацијата „Со крв проткаените
Магис центарот за нега на канцер е лоциран се создава чувство на континуитет и ограденост земји и мориња во црвено“, поставена во
во рамките на имотот Еирдри (Airdrie Estate) на северниот дел на комплексот. Проектот рамките на поранешниот канал со кој е
дониран во 1919 година за да стане претставува приказна за затворени градини со опкружена Кулата во Лондон во 2014 година во
гинеколошко-акушерска болница. Преку прекрасно изразени и обработени елементи. периодот од август до ноемеври. Оваа огромна
новоизградениот објект се прави напор Веројатно, ниту една од наградените уметничка инсталација пошироко е призната
повторно да се воспостави идејата за граница реалзиации со специјални награди нема како споменик на стогодишнината од
на болничкиот комплекс преку поврзување на предизвикано толкав медиумски интерес во почетокот на Првата светска војна. 888.246
црвени цветови на булки изработени од
керамика, по еден за секој загинат, ги
симболизираат сите загинати, британски и
колонијални, во оваа трагична војна.
Организацијата Civic
Trust(www.civictrust.org.uk) е основана во 1957
година од британскиот политичар Данкан
Сандис (Duncan Sandys), бивш зет на Сер
Винстон Черчил (Sir Vinston Churchill), кој се
залагал за создавање на подобри места за
живеење на луѓето. Наградите „Civic Trust“
(www.civictrustawards.org.uk) се основани во
1959 година и претставуваат една од најстарите
награди за реализирани објекти во доменот на
изградената средина во Европа. n
Со благодарност до орагнизацијата
СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА ЗА ИМПАКТ И ВКЛУЧЕНОСТ НА ЗАЕДНИЦАТА Civic Trust ,особено до раководниот
Со оваа специјална награда се одбележува проектот што има покажано како успешната директор, господинот Малколм Ханки, за
вклученост на заедницата може да помогне да се реализираат проекти со највисок квалитет, а пристапот до илустративните материјали за
притоа да се задоволат и потребите на локалното население.Овогодишен добитник на оваа овогодишните награди.
специјална награда е Black Cultural Archives(Културен архив на црните) од Pringle Richards Sharratt.

спортски храмови „СТАДИО ДЕЛА РОМА“ - РИМ, ИТАЛИЈА
Сашо КУЗМАНОВСКИ
Рома се сели на
модерен Колосеум ФАКТИ ЗА "СТАДИО ДЕЛА РОМА
- Рим, Италија
Капацитет: 52.500 места
Период на изградба: 2015 - 2017
Цена на изградба: 300 милиони евра
Паркинг места: 7.000
Придружни објекти: ресторан, продавница,
тренинг центар, клупско село.
Архитект: Dan Meis
П
о многу перипетии и
шпекулации, управата на
еден од најпопуларните
италијански фудбалски
клубови, Рома, потврди
дека до крајот на оваа
година почнува
изградбата на новиот стадион на „Римската
волчица“. Во обид наскоро да го напуштат
Олимпискиот стадион во престолнината,
новите американски сопственици на Рома
тргнаа во проект за изградба на свој, нов и
модерен фудбалски дом.
Рома подолго време инсистира на преселба
од „Олимпико“, па новиот стадион кој го носи
привременото име „Стадио дела Рома“ ќе
биде конечно решение на проблемите од
сопственички карактер на клубот. „Стадио
дела Рома“ ќе биде со капацитет од 52.500
седишта, со можност да се зголеми и до
спортски храмови
60.000 за одредени спортски и културни светот, кој ќе ја има одлично инкомпорирано престолнината.
манифестации. Локацијата на градба е удобноста и технологијата, за да им конкурира Овој модерен Колосеум ќе работи 365 дена,
местото Тор ди Вале во близина на Рим, на најдобрите нови стадиони на планетата. затоа што во проектот се вклучени и многу
позната локација за организирање на коњички Со намера да евоцира спомени на една од продавници, ресторани и барови, вклучувајќи
трки. Новиот дом на „Волчицата“ е дизајниран најомилените знаменитости на градот Рим, го и најголемиот „Nike Superstore“,
од американскиот архитект Дан Мејс, кој Колосеумот, дизајнот вклучува ултрамодерна интерактивна спортска продавница,
изјави дека комплетниот дизајн на новата комбинација од челик и стакло, обвитката во единствена од ваков вид и големина во
арена е инспириран од античкиот римски камена лушпа. Оваа „лушпа“, која ќе го Италија.
Колосеум. Линијата што Мејс му ја даде на обвитка стадионот, е динамично и современо Комплетната изградба на стадионот ќе биде
„Стадио дела Рома“ ќе го направи еден од толкување на камените столбови на познатата од сопствени средства на сопственикот на
„state-of-the-art“ фудбалските стадиони во римска градба со која се гордее клубот. Се проценува дека таа ќе чини 300
милиони евра, но вкупната цена за сите
дополнителни објекти и локации, со
вклучување на подобрувањето на
инфраструктурата ќе ја крене постоечката
цена и до една милијарда евра.
Иако првичниот план за градба навестуваше
завршување на арената во јуни 2016 година,
таа веројатно нема да биде завршена до
почетокот на 2017 година. n
ПОРТА
eкологија ДЕПОНИЈАТА „ДРИСЛА“ ПРЕД НОВИ ПРЕДИЗВИЦИ
Да и се возврати
на дарежливоста
на природата!

eкологија
Од отворањето на „Дрисла“, вкупно за 20 години се депонирани

2.733.829 тони отпад. Или, ако кумулираниот отпад го
поделиме по глава на жител, за 20 години на „Дрисла“ се
депонирани по пет тони отпад за секој жител на град Скопје

eкологија
С
о традицонално сечење
на црвена лента, во
септември во далечната
1994 година во употреба
беше пуштена првата
современа депонија во
Република Македонија,
депонијата „Дрисла“. Тој чин беше само
првата фаза од комплениот изглед и
функцинирање на една современа
депонија. Претходно, со одлука на
Собранието на Град Скопје, беше основано
Јавно претпријатие Санитарна депонија за
цврсти отпадоци „Дрисла“ - Скопје.
Работите на изградбата на депонијата
почнаа многу порано, во 1991 година,
откако беше избрана локацијата на
депонијата, во југоисточниот дел на Скопје
на оддалеченост од 14 километри од
центарот на градот, во близина на селото
Батинци.
Површината што ја опфаќа „Дрисла“
изнесува 76 хектари, заедно со
административниот дел. Според проектната
документација изработена од „Унион
инвест“ од Сараево и „Маврово проект“ од
Скопје, предвидениот период на
искористување на депонијата e 30 години, а
гаранција за целосна заштита околу
можноста за загадување уште од
отворањето е техничко-технолошкиот
проект којшто е изведен во целост. Во
изградбата на депонијата учествуваа

eкологија
Печка за согорување медицински отпад

Печката за согорување - инсенератор, донација од Велика Британија, е инсталирана во 2000 го-
дина. Оваа инсталација овозможи постапување со медицински отпад, што подразбира негово
собирање, транспортирање и согорување. Медицинскиот отпад, како посебен вид отпад со спе-
цифични карактеристики, бара посебен третман, како при процесот на неговото создавање, се-
лектирање, складирање и чување, така и при процесот на неговото собирање и транспорт.
„Дрисла“ е единствено претпријатие во Република Македонија кое располага со инсенератор
за согорување со сите потребни документи и одобренија, дозвола за собирање и транспорт на
медицински отпад, како и соодветна техничка опременост неопходна за вршење на дејноста и
обучен кадар.
Со поставувањето на инсенераторот во 2000 година се собрани, транспортирани и согорени
речиси 115 тони медицински отпад. Количината на третиран медицински отпад расте прогре-
сивно и во наредните години. Во 2004 година е помината границата од 300 тони, односно трети-
рани се 322.670 килограми медицински отпад. И во наредните години количината согорен
медицински отпад се ближи во рамките на над 300 тони. Во 2009 година е помината границата
од 400 тони третиран медицински отпад, за да во 2012-та таа количина се приближи на речиси
700 тони. 2013 година „Дрисла“ ја заврши со речиси 750 тони, а првите осум месеци од 2014-та
со 410 тони собран, транспортиран, примен и согорен медицински отпад. За 14 години трети-
рање, во депонијата „Дрисла“ се согорени над 5.740 тони медицински отпад.
градежните компании „Бетон“ и

„Пелагонија“ од Скопје.
Проектот предвидуваше
депонија со капацитет од 26
милиони кубни метри отпад.
Притоа се применува
технологија на санитарно
депонирање, што подразбира
планирање и набивање на
сметот во слоеви и покривање
на истиот со инертен материјал.
Низ годините што минуваа,
депонијата стана клучната
институција од која зависи
функционирањето на сложената
територијална единица, каква што и тогаш и
денес е Градот Скопје.
Иако проектната документација
предвидуваше „Дрисла“ да биде наполнета
за околу 30 години, во изминатите години
експлоатирање, искористени се само 25
проценти со што векот на користење на
депонијата дури и без претходна селекција
на отпадот, овозможува нејзина
експлоатација за уште минимум 50 години.
Од скромните 3.790 тони отпад
депонирани до крајот на 1994 година, веќе
наредната 1995-та во Дрисла се депонирани
28.218 тони. Во 1997 година е надмината
бројката од 150 илјади тони депониран
отпад годишно. Бројката варира во
наредните години до 2000-та, кога се
депонирани рекордни 165.546 тони отпад.
Над 160 илјади тони се бележат и во 2002
година. Во наредните години количината на
отпад собран од територијата на град
Скопје и депониран на „Дрисла“ се движи
во рамките од 137 до 158 илјади тони. Во
2012 и 2013 година во „Дрисла“ се
депонираа 149.736 тони, односно 
eкологија MILAN STADIUM - МИЛАНО, ИТАЛИЈА
155.429, а во првите осум месеци од 2014-та, железо, што оневозможува корозија на интервенции телото на депонијата е
заклучно со август се депонирани 109.908 материјалот. Истата година е ставен крај на стабилизирано и е оневозможено
тони отпад. излевањето на исцедокот во Маркова Река, излевање на токсичниот исцедок, со што
Од отворањето на „Дрисла“, вкупно за 20 со изградбата на систем за негово се исклучува можноста од еколошки
години се депонирани 2.733.829 тони собирање, времено складирање во два инцидент во животната средина.
отпад. Или, ако кумулираниот отпад го резервоари и повторно испумпување во Технолошкиот процес на депонирање на
поделиме по глава на жител, за 20 години телото на депонијата. отпадот и тековното одржување на
на „Дрисла“ се депонирани по пет тони Во 2013 година се извршени депонијата бара употреба на соодветна
отпад за секој жител на град Скопје, дополнителни интервенции на телото на механизација. Денеска депонијата
еквивалент на еден камион за собирање депонијата и управувањето со располага со 25 машини и возила со
отпад. атмосферските води. Во согласност со просечна старост од 16 години. „Дрисла“
Денес, управувањето на отпадот во технолошкиот проект, изработени се три поседува „А“ интегрирана еколошка
депонијата „Дрисла“ се изведува на два косини и берми за заштита на филтер- дозвола издадена од Министерството за
начина, со депонирање на отпад и со призмата, кои се обложени со гео-мрежа заштита на животната средина и просторно
согорување на отпад. за заштита од ерозија. Целосно се планирање, во февруари 2013 година.
Во 2011 година депонијата се опреми и изградени и ободни канали чија намена е Но, потребата од заштита на животната
со нова електронска вага, единствена во собирање и спроведување на дождовните средина и сè поизразените климатски
Македонија, изработена од поцинкувано води надвор од депониското тело. Со овие промени, како последица од нејзино
ПОРТА
загадување, како и современите европски ќе се врши не само депонирање туку и приватно партнерство, на кој за
и светски трендови на управување со селектирање, третирање и искористување концесионер на депонијата „Дрисла“ беше
отпадот, неопходно водат кон на отпадот, со што тој ќе добие нова избран италијанскиот конзорциум ФЦЛ
модернизирање и трансформирање на употребна вредност. За таа цел, во 2011 Амбиенте. n
депонијата „Дрисла“, во капацитет во кој година се распиша повик за јавно- (Продолжува во наредниот број)
ПОРТА
технологија ПРОЛЕТНО ОСВЕЖУВАЊЕ НА СОФТВЕРИТЕ НА „AUTODESK“
Внимателно анализирајте ги
Tрајче Стојанов, дипл.инж.арх. планира од февруари 2016 година да ги
С
укине временски ограничените (односно
трајните) лиценци. Корисниците би се
е наближува крајот на
претплатувале на софтверите што ги
месец март. Ве потсетувам
користат на месечно, квартално или
дека, вообичаено, на
годишно ниво, секогаш добивајќи ги
крајот на првиот квартал
најновите верзии. Ваквиот план на
секоја година, „Autodesk“
„Autodesk“, очекувано ги „разбуди духовите“.
започнува со објавување
Новиот начин на лиценцирање директно
на новите верзии од
влијае на плановите за набавка и одржување
своето богато софтверско портфолио. Не
на софтверите.
постојат официјално публикувани податоци,
Незадоволство се гледа кај поединци и
но лесно може да се заклучи дека AutoCAD
компании, изразено во вид на интернет-
е веројатно најпопуларниот инженерски
дискусии, кои сметаат дека им е прилично
софтвер во земјава. Ако објавата на нова
ограничен просторот за користење на
верзија на AutoCAD, сама по себе не буди
софтверите, дека се приморани секоја за софтверот итн. Од другата страна се
некој посебен интерес кај професионалците
година да користат нови верзии, дека ќе корисниците што во оваа новина, пред
во земјава, тогаш во комбинација со
мораат повеќе да плаќаат сè, гледаат флексибилност и можност
најавите за укинување на временски
неограничените лиценци и за намалување на ризиците. Им се
очекувањето годинава да допаѓа фактот што ќе можат да платат
биде претставен нов dwg онолку колку што ќе го користат
фајл формат, сепак е нешто софтверот. Згора на тоа, за
што треба сериозно да нè корисниците на ЛТ (упростените)
заинтересира. верзии на софтверите, се дадени
Како што беше објавено популарни цени за претплата. На
минатиот месец, „Autodesk“ пример, годишната претплата на

технологија
сопствените потреби!
како што се верзиите започнувајќи од
AutoCAD 2002 до AutoCAD 2006, така што
паѓа во вода тврдењето дека софтверите
застаруваат (стануваат бескорисни) по три-
пет години. Како и да е, сега е моментот за
калкулации. Препорачувам внимателна
анализа на сопствените потреби, се разбира
доколку тие подразбираат користење на
софтвер на „Autodesk“.
Ако претпоставиме дека цените за
AutoCAD LT 2016 и за AutoCAD 2016 на
македонскиот пазар ќе бидат исти со
цените за AutoCAD LT 2015 и за AutoCAD
2015, понудени за членовите на Комората
на овластени архитекти и овластени
инженери, тогаш трајните лиценци би
чинеле околу 688 евра за LT и 2.280 евра за
комплетната верзија по компјутер, со
вклучен данок.
AutoCAD LT е околу 360 евра по
компјутер. Оние што
Претплатите според цените дадени на
сметаат дека новиот
онлајн продавницата на „Autodesk“
начин на
(http://store.autodesk.eu) би чинеле:
лиценцирање ќе им
биде понеповолен од Продукт Тип на претплата Трајна лиценца
купувањето на трајна Месечна Годишна
лиценца, веројатно AutoCAD LT 45,00 € 360,00 € 688,00 €
треба веднаш да AutoCAD 240,00 € 1.910,00 € 2.280,00 €
почнат да
размислуваат да купат *сите цени се дадени без вклучен ДДВ
таква додека не
изминала годината. Но Голема е веројатноста во моментот кога ќе
моја препорака е да се го читате овој текст, AutoCAD 2016 веќе да е
стрпат уште малку, сè објавен. Во овој момент не може да се
додека не излезе новиот открие ништо околу тоа што ќе понуди
верзија ќе ни донесе и нов фајл формат dwg
AutoCAD 2016. новата верзија во однос на претходната.
2016. Компатибилноста на софтверите што
Причина за тоа е што AutoCAD 2016 треба Новините и изгледот на новите верзии на
ги поседуваме со новите фајл формати е
да донесе нов фајл формат dwg 2016. На тој софтверите на „Autodesk“ се секогаш добро
секако корисна работа, но не секогаш е
начин корисниците ќе се осигураат дека со чувана тајна. Никакви информации не
пресудна за корисниците да се решат да
нивниот софтвер ќе можат да ги отвораат протекуваат во јавност сè до официјалното
купат или да ги обноват постојните
сите dwg фајлови во наредните три години. објавување на софтверите. Од тие причини,
софтвери. Можеби некој би се одлучил да
Имено, „Autodesk“, како според некое сè што „протекува“ на Интернет, а се
набави трајна лиценца од AutoCAD сега
непишано правило, исфрла нов фајл формат однесува на AutoCAD 2016, се смета за
додека е тоа можно, со цел да ја користи во
на секои три години. Сетете се само, имавме шпекулација. Ви препорачувам да ги следите
наредните 10-15 години и да нема трошоци
нови dwg фајл формати во AutoCAD 2004, па настаните врзани со оваа тема и понатаму со
за софтвер на годишно ниво. Да бидеме
2007, 2010 и 2013. Од таа причина, можеме внимание. Пролетните освежувања на
реални, во Македонија сè уште се користат
да очекуваме дека и овогодишната нова софтверите на „Autodesk“ се пред нас. n
верзии на AutoCAD од пред 10-15 години,
ПОРТА
eнтериер CHILL OUT, ТЕТОВО
Кафетерија со
промо–алтернативен
простор
м-р Енис ХОЏА , дипл.инж.арх
В
о опусот на кафетерии кои
се дело на двајцата
сопружници Арфодита
Луараси – Абдиу и Бурим
Абдиу од LD Studio, е и
кафeтеријата Chill Out во
Тетово. Оваа кафетерија е
едно од првите нивни дела со кое доживуваат
голем успех и се стекнуваат со нивното
реноме. Со текот на годините оваа
кафетерија добива неколку свои ликoви,
ниеден од нив не е помалку успешен од
претходниот или следниот, секогаш
оригинален и интересен, со своја приказна и
концепт, кои не дозволуваат да се почувствува
монотонија во ниту еден момент од
отворањето на кафетеријата до денес, па
така ова место во Тетово секогаш претставува
катче за опуштено и пријатно поминато време
на посетителите и токму поради тоа ова е
едно од најпосетуваните места во градот.
Актуелниот лик на Chill Out е релативно
нов, веќе неколку месеци неговиот нов
концепт нуди ексклузивна, опуштена
атмосфера за друштвено поминување на
времето.
„Овој пат барањата и ограничувањата од
страна на инвеститорот беа поставени само
eнтериер
го рециклираме постоечкиот дрвен ентериер

за да добиеме уникатни парчиња мебел како
маси и шанкови, надополнети со, за нас,
карактеристичните рачно изработени детали.
’Крутоста‘ што ја манифестира индустрискиот
дизајн ја ’омекнува‘ мебелот што е обложен во
штоф од свежи бои кои воедно му даваат и
во временски и финансиски стеги, додека тоа што се работи за релативно постар објект, живост на овој простор“, дополнуваат од LD
околу дизајнот добивме целосно одврзани ѕидовите се изведени од полна тула, додека Studio.
раце. Водени од идејата да му пружиме на таванот е изведен од ситноребраста Како специфичен елемент кој се провлекува
градот нешто што досега го нема видено, а армирано-бетонска конструкција. Единствено низ целиот простор е решавањето на
повторно финансиски ограничени, одлучивме интервенирано е на подот, со чија обработка осветлувањето, т.е. водењето на овие
да го „соблечеме“ овој простор и визуелно е поделен просторот. Така, во инсталации. Така, за секоја светилка
интерпретирајќи го трендовскиот индустриски рустичниот дел со видливи тули се јавува инсталацијата се води во посебна водоводна
дизајн да ја оствариме нашата цел“, велат од дрвен под, додека останатиот дел добил под цевка обоена во тиркизна боја, додека пак
LD Studio. од фино измазнет бетон. лустерите се обликувани во основните
Со ваквиот потег, отстранети се ѕидните и „Индустрискиот дизајн го надополнивме со геометриски форми, изведени од тенка жица
таванските обработки во просторот, а поради идејата за рециклажа, па така се решивме да во тиркизна боја.
Како надополнување на основната
функција, во овој простор се интерполира и
„промо–алтернативниот простор“ кој
комплементарно се однесува со примарната
функција. Тука им се овозможува на
локалните млади уметници да се презентираат
себеси и својата работа, поставувајќи
отворена изложба на одредено време. Тие ги
изложуваат своите уметнички слики,
инсталации, графики и графички дизајни на
одредени позиции на ѕидовите што се јасно
видливи.
Одговорноста и ентузијазмот со кој е
работен овој проект, и успесите во низа, кои
се забележуваат по финализирањето,
влијаат поттикнувачки и охрабрувачки за
оваа двојка, а ние, со сигурност можеме да
го очекуваме нивниот следен успешен и
инвентивен проект. n
излог
4
Колекција мебел
„Гарбо“ дизајниран 2
од Маја Икономова
и Ема Николова
1 Клупа, конструкција од oбоен метал со старо злато/бакар
боја во комбинација со печатен бетон, на кој има уникатен
рачен цртеж на Marlon Brando, инспирaција од филмот Last
Tango in Paris. Димензијата на клупата е 150 х 62 х 46 cm.
(4E4A7298)
2 Комода, конструкција од oбоен метал со старо

злато/бакар боја, во комбинација од две плочи во техника
печатен бетон, со уникатен рачен цртеж на Brigitte Bardot
инспириран од снимањето на филмот Contempt.
Димензијата на комодатa е 123 х 46 х 80 cm. (4E4A7381)
3 Клуб маса, со димензии 74 х 74 х 46 cm, конструкција од

oбоен метал со старо злато/бакар боја во комбинација со 3
печатен бетон, на кој има уникатен рачен цртеж на Audrey
Hepburn, инспириран од филмот Breakfast at Tiffany's.
(4E4A7282)
4 Огледало, со димензии 160 х 62 х 10 cm, комбинација на

oбоен метал со старо злато/бакар боја и печатен бетон, на
кој е испишан насловот на филмот And God created a
woman. (4E4A7210)
5 Подна ламба, конструкција од oбоен метал со старо

злато/бакар боја и абажур од печатен бетон, на кој е
претставен ликот на Jodie Foster од филмот The Silence of
the Lambs. Димензијата на ламбата е 43 х 43 х 156 cm.
(4E4A7182)
подготви: Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА, дип.инж.арх.

излог
5
aрт
Ретроспективна
изложба
посветена на Бјорк
во МоМА
подготви: Дејан БУЃЕВАЦ

aрт
Фустанот лебед на
македонскиот дизајнер
Марјан Пејоски
Њ
ујокршкиот музеј на современа
уметност MoMA, овој месец ја отвори
големата ретроспективна изложба
посветена на исландската уметница
Бјорк, на која се претставени сите
„лица“ и сите трансформации на оваа
прославена пејачка и композиторка во
изминатите, повеќе од дваесет години на нејзината кариера.
Дел од изложбата е посветен на видео-инсталацијата „Black Lake“.
Станува збор за десетминутно видео за песна од албумот „Vulnicura“, кој
е снимен минатото лето на Исланд. Преку сцени од пештери, кањони, 

aрт
лава и полиња се рефлектира сликата на болка,

пропаѓање и повторно раѓање.
Нејзините осум албуми „Debut“ (1993), „Post“ (1995),
„Homogenic“ (1997), „Vespertine“ (2001), „Medulla“ (2004),
„Volta“ (2007), „Biophilia“ (2011) и „Vulnicura“ (2015) се
претставени хронолошки во посебно интерактивно
аудио доживување. Секој албум е претставен преку
внимателно дизајнирани и исклучителни визуелни сцени,
кои ја изразуваат и отелотворуваат нејзината музика.
Во лобито на музејот се изложени инструментите
користени во албумот „Biophilia“ (2011), како гемелесте,
органата, гравитациска харфа и Теслиниот
трансформатор, кои во различно време од денот ќе
свират песни од албумот.
На вториот кат конструирани се две простории.
Едната е посветена на новата песна и видео инсталација
изведена со помош на МоМА за „Black Lake“, песна од
новиот албум на Бјорк насловен „Vulnicura“ (2015).
Втората просторија ќе биде кино каде ќе се
прикажуваат музичките видеа од „Debut“ (1993) до
„Biophilia“.
На третиот кат ќе биде претставено интерактивно
аудио искуство низ албумите на Бјорк, со биографски
наратив кој е истовремено и личен и поетски, напишан
од прочуениот исландски писател Сјон, заедно со многу
визуелни решенија, предмети и костими користени од
Бјорк, вклучувајќи го дизајнот на роботите направени од
Крис Канингам за видеото „All Is Full of Love”, фустанот
лебед на Марјан Пејоски, фустанот за турнејата
„Biophilia“ на Ирис ван Харпен и многу други.
Изложбата во МоМА ќе трае до седми јуни годинава. n
ПОРТА
ПОРТА
ПОРТА
хортикултура
ВИЛА БАРДИНИ -
еднo од најромантичните
места во Фиренца Филип ФИЛИПОСКИ,
В
дипл. шум. инж.
ила Бердини е италијанска

ренесансна градина, која
можеби не е најпознатата
вила во Фиренца, барем не
во рангот на Вила Баболи,
но претставува една од
најтивките и
најромантичните места во градот, пред сè
поради статусот што го има стекнато во
минатото.
Историјата на оваа вила започнува кон
крајот на XVI век, кога фамилијата Моци
решава да изгради дом на левиот брег од
реката Арно. Модерниот изглед за тоа време на
ПОРТА
минатото.
Градината од три страни е обиколена со голем
средновековен ѕид, додека од четвртата страна се
наоѓа стрмниот брег на реката Арно, од каде може
да се доживее одличен панорамски поглед на
Фиренца и нејзината околина. Пространите
тревници каскадно подигнати на стрмниот терен, го
даваат основниот фон на целиот пејзаж. Скалите
што датираат од XVIII век, се поставени по
средината и на тревните површини, а од страните
има насадено голем број на ружи и перуники кои
служат како цветни бордури.
Движејќи се кон горниот дел од дворецот, се
стигнува до прекрасен тунел од вистерија, која со
своите гроздести бело-виолетови цветови виси над
конструкцијата и дава неповторлив поглед. По
поминувањето на овој дел се стигнува до англиски
парк. Во тој дел може да се сретнат делови од
систем за вода кој според податоците датира од XIX
век.
Според визијата на Стефано Бардини, во еден
дел од вилата била подигната овошна градина, со
видови кои секоја сезона биле преполни со
плодови. Пред да биде под капата на градските
власти, дворецот од вилата не се одржувал, па
поради тоа речиси сите овошки се исушиле. Денес
на нивно место се засадени нови млади овошки, со
градината е дело на антикварот Стефано Бардини, што властите се стремат кон исполнување на
кој го купува имотот во 1913, а во 1922 година желбата на Стефано за постоење на овошната
неговото дело го продолжува неговиот син Хуго градина.
Бардини. Во тој период целото окружување на Останатиот дел од вилата е во голема мера
вилата претставува вистинско хортикултурно ремек- запуштен. Тука со текот на времето природата
дело. По смртта на Хуго Бардини градината повеќе подивела. Голем број од растенијата што биле
од 25 години е напуштена, а правата за нејзино прецизно кроени веќе одамна ја немаат
стопанисување од неодамна се во рацете на симетричната форма и големина. Во тој дел сега
градските власти, кои се трудат да го вратат може да се видат само остатоци од патеките и
нејзиниот препознатлив сјај кој ја красел во статуите што ја краселе вилата во минатото. n
ПОРТА
рубрика

DVORNIK
Лична заштитна опрема
од 1990
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје
Тел.: +389 2 3110 624 Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
+389 2 3110 901
Факс: +389 2 3110 546
info@dvornik.com.mk
www.dvornik.com.mk Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360
38 ПОРТА 26 декември 2014
38
ПОРТА
ПОРТА

230

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

230

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ПОРТА

Се комплетира патната сложувалка север-југ

Се комплетира патната сложувалка север-југ

во прашање интернационално 9 март на 89 години, само две недели лектор:

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје

26 декември 2014 ПОРТА 79

Духот на Њујорк во Македонија

27 март 2015 ПОРТА 7

10 ПОРТА 27 март 2015

Оваа делница остана последна да се гради од

27 март 2015 ПОРТА 11

тогашната војска, ќе остане во употреба за Историјата до сегашниот проект ја

за одлука се чекаше четири години… Кога по

14 ПОРТА 27 март 2015

Во следниот број следува

27 март 2015 ПОРТА 15

Заштита на косини со мрежи

Дупчење на дупнатини за SN анкери Поставување на мрежа

Лента за транспорт на ископаниот материјал

Проектот за темелната јама бара решение на повеќе проблеми. Станува збор за

Слика бр.1- Развиен профил на дијафрагма

објектите, констатирано е дека теренот на тој начин го заштитивме инвеститорот од

27 март 2015 ПОРТА 19

20 ПОРТА 27 март 2015

ИСКОП НА ТЕМЕЛНАТА ЈАМА

На BDW 2014 беше предвидено

Културен центар во Ченгду, Кина

Комплекс San Paolo Parish,

соработуваме со фирми кои се занимаваат со материјали, пресметки итн.

Каде оди архитектурата?

Зборувавте за концептот на одржливост, и во текот на предавањето ја

24 ПОРТА 27 март 2015

Нов Колку долго работите во студиото „Фуксас“?

27 март 2015 ПОРТА 25

Визионерските идеи, неуморниот дух, вербата во слободна

26 ПОРТА 27 март 2015

Западноевропскиот павилјон во Монтреал Експо во

26 декември 2014 ПОРТА 39

Објавени пет финалисти

о месец февруари беше објавена листата на петте финални проекти за една од

1. Ravensburg Art Museum / Lederer Ragnarsdottir Oei

32 ПОРТА 27 март 2015

2. Danish Maritime Museum /

27 март 2015 ПОРТА 33

Студентскиот дом е сместен на локација која се

д времето кога започна

36 ПОРТА 27 март 2015

градба. Од 2002 година скоро 30 милиони

Станбени згради како

ЕВОЛУЦИЈА НА СТАНБЕНИ ЗГРАДИ

27 март 2015 ПОРТА 43

Tипови станбени структури

Желбата наречена трамвај

46 ПОРТА 27 март 2015

СПЕЦИЈАЛНА НАГРАДА „MICHAEL MIDDLETON“

НАГРАДА „SELWYN GOLDSMITH“ ЗА УНИВЕРЗАЛЕН ДИЗАЈН

Дел од добитниците на овогодишните

27 март 2015 ПОРТА 53

56 ПОРТА 27 март 2015

Од отворањето на „Дрисла“, вкупно за 20 години се депонирани

27 март 2015 ПОРТА 57

58 ПОРТА 27 март 2015

Печка за согорување медицински отпад

градежните компании „Бетон“ и