ПОРТА

Г РА Д Е Ж Н И Ш Т ВО Редакцијата на „Порта 3“ на своите

ДЕКЕМВРИ 2014
227

А РХ И Т Е К Т УР А читатели им ги честита претстојните

Е КО ЛО Г И Ј А новогодишни и божиќни празници

PORTA PORTA PORTA

IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO

Proektirawe, istra`uvawe, Proektirawe, istra`uvawe, Proektirawe, istra`uvawe,

izveduvawe, kontrola i nadzor izveduvawe, kontrola i nadzor izveduvawe, kontrola i nadzor
na objekti od niskogradba, na objekti od niskogradba, na objekti od niskogradba,
visokogradba i hidrogradba visokogradba i hidrogradba visokogradba i hidrogradba

BROJ 43 SABOTA 30.09.2006 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924 BROJ 61 SABOTA 30.06. 2007 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924 BROJ 76 PETOK 15.02. 2008 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924

ARHITEKT @IVKO POPOVSKI IZGLASAN

Se slu~uvaat
slu~uvaat
NOVIOT
ZAKON ZA
ZA[TITA OD

improvizacii BU^AVATA

poradi koi Sti{ete se, Complete solutions

Str.12

ostanuvame
ostanuvame }e sleduvaat
Trimo Makedonija dooel Skopje
tel: +389 23 22 15 46, mob. +389 71 85 19 42
e-mail: trimo_mk@yahoo.com, www.trimo.si

trajno osakateni visoki kazni

za odredeni Str.3

DGKM
ARHITEKTITE
RAN^O HRISTOV I
vrednosti Kolku DRU[TVO
NA GRADE@NITE
KONSTRUKTORI
MIODRAG BATO RADOWI]
OD ATELJE „AJVAR#
e zelen
Dr`avata
NA MAKEDONIJA
(Str. 2) Partizanski odredi 24,
P.Fah 560,1001 Skopje
Mkedonija

na{iot
prostor ne treba da ni
Str.14
pomaga, tuku
Nagradata „Andrej
GOCE AXI-MITREVSKI, PROFESOR NA
ARHITEKTONSKIOT FAKULTET OD SKOPJE
da ne ni
Damjanov“ za profesor
Mora da ja izdvoime odmaga
Aleksandar Nikoqski Toni |ubre vrz
(Str 8)
elitata me|u arhitektite Str.3
prirodata i
sovesta 12)
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ#
ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI
(STR. I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE

GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“

AD SKOPJE

30 godini tradicija 30 godini tradicija ORIGINALNI AL.PROFILI OD ALUMIL-GRCIJA SO CERTIFIKAT

ORIGINALNI AL.PROFILI OD ALUMIL-GRCIJA SO CERTIFIKAT GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“
tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com I PO NAJPOVOLNI CENI SAMO VO PRODA@NITE SALONI I PO NAJPOVOLNI CENI SAMO VO PRODA@NITE SALONI
AD SKOPJE
3 114 165 www.liting.com.mk 3 114 165 www.liting.com.mk NA SIBAKS-MS VO \OR^E PETROV NA SIBAKS-MS VO \OR^E PETROV

Lexan & plexy R

Building excellence every day

ALUMIL.D.O.O. SKOPJE
ul.Prvomajska 74a,
1000 SKOPJE
Tel./Faks: 02/2460-350
02/2466-200
e-mail:
info.skopje@alumil.com
www. alumil. com
DGKM
GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“ DRU[TVO
AD SKOPJE NA GRADE@NITE
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ# UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ# 30 godini tradicija
KONSTRUKTORI
NA MAKEDONIJA
ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI Centrala 032/458-034; Centrala 032/458-034; ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com
Partizanski odredi 24,
P.Fah 560,1001 Skopje
Direktor 032/458-059 Direktor 032/458-059
I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE 3 114 165 www.liting.com.mk Mkedonija

PORTA И виенчаните прават грешки!

„ЖИВА“ ЗГРАДА
ПОГЛЕД НА МАКЕДОНИЈА НИЗ ХЕКСАГОНИТЕ НА ПЧЕЛИНОТО ГНЕЗДО

каменОт
какО елемент вО градината

електрична
енергија...
бесПлатнО!

ГРАДЕЖНИШТВО ГРАДЕЖНИШТВО

100
ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА АРХИТЕКТУРА
АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА ЕКОЛОГИЈА
ЕКОЛОГИЈА
GRADE@NI[TVO
90 денари / БРОЈ 157 / ПЕТОК 20.05.2011 година VII

ARHITEKTURA
EKOLOGIJA
BROJA
90 денари / БРОЈ 196 / ПЕТОК 30.11.2012 година VIII

100 sabota 14.02.2009

SO VAS
Broj
godina v. cena 90 den. g

www.porta3.com.mk
Tel: 3109311, 3132 923, 3132 924

Kинеска „ЛЕКЦИЈА“
e-mail:porta3@t-home.mk
e-mail:porta3@porta3.com.mk цена: 90 денари

од градежништво
Број 139

магнет
Петок 10.09.2010
година VI
www.porta3.com.mk

PIXEL - Еколошки пример

ISSN 1409-7389 e-mail: porta3@porta3.com.mk
тел: 3109 311, 3132 923,

скОПје
Факс: 3132 924

за посетители ем кОПиле, ем ПОделенО

ПОРТА
ПОР
РТА
звонко ТаСевСки:

Архитектите не
200
с
со ва

смеат да дозволат
90 денари / БРОЈ 210 / ПЕТОК 26.07.2013 година IX

рамнодушност и
броја

затапеност

ДАНОК НА
СПАЛНА СОБА! 90 ДЕНАРИ
ГРАДЕЖ НИШТВО
ГРАДЕЖНИШТВО ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА
АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА

10 ГОДИНИ
90 денари / БРОЈ 200 / ПЕТОК 08.02.2013 година IX

ЗАЕДНО!
26 јули
Cidade de Deus
неформално социјално домување 1963 - 2013
 Изолациски панели
Изолациони
панели и фасади
Спортски центар „Јане Сандански“, Скопје

CE Glass отвора фабрика од најсовремен тип

Спортска сала, Краљево, Србија Фабрика за вода, “MG MIVELA”, Трстеник, Србија

„...изолациски материјал со
високи перформанси, со
херметички спојки и без Што претставува X-dekTM?
празнини во меѓупросторот кои Кровни решенија од рамен тип, кои се
сите заедно ги унапредуваат протегаат на голема површина, од
термалните перформанси на Kingspan врз основа на концептот на
обвивката на објектот. Ова композитни панели. Изолацискиот
материјал е во вид на IPN пена и
значително ја намалува овозможува одлични термални и
потрошувачката на енергија...“ својства во случај на пожар.

Како наследник на Зиланк (Szilánk), CE Glass Industries прерасна во една од

Инвеститор: CE Glass Industries
Архитект: Новак Епитезирода (Novák Építésziroda)
Место: Затимаз (Szatymaz), Унгарија
Добавувач на панелите: KS1000XM (Кровни панели од рамен
тип кои се протегаат на голема површина)
KS1150TL ( ѕидни решенија)
најголемите фирми кои работат со големопродажба на стакло, негова обработка
како и производство на машини во југоисточна Европа во последните 25 години.
Брзиот развој на регионот ја наметна потребата од нова, современа фабрика која
ги задоволува актуелните и идни барања за соодветен енергетски учинок.
Производствениот капацитетот на фабриката изнесува 5 милиони квадратни
метри стакло годишно. Kingspan беше вклучена во целиот процес на
проектирање, изведба и примопредавање на производствената хала од 13.000

www.kingspan.mk KS1000FA (акустични ѕидни панели) квадратни метри, салата за логистика од 8.000 квадратни метри како и на
административниот објект со зелени карактеристики.
БРОЈ 227 ПЕТОК 26.12.2014 ГОДИНА X
Редакција:

10 години Порта 3
главен и одговорен уредник:
Инвестирајте во Дејан БУЃЕВАЦ
„енергетска ефикасност“
новинари:
Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА
ИНФО 07
ААМ - СУШТИНСКИ СЕГМЕНТ 08 надворешни соработници:
Ангел СИТНОВСКИ
НА МАКЕДОНСКАТА
АРХИТЕКТОНСКА ИСТОРИЈА Александар ПЕТРОВ (ИТАЛИЈА)
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ
ГРАДЕЖНИШТВО 08 Александра ШЕКУТКОВСКА
АДИНГ ВО КАЗАХСТАН: Анастасија НИКОЛОВСКА
ИЗГРАДБА НА АВТОПАТИШТА СО Анастасија СПАСОВСКА
ЦЕМЕНТНО-БЕТОНСКИ КОЛОВОЗ Билјана САВИЌ
Наталија ЗАФИРОСКА
ГРАДЕЖНИШТВО 16 Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
ТРАНСПОРТНА АРТЕРИЈА НА ДЕБАР СО Даниела МЛАДЕНОВСКА
ОСТАНАТИТЕ ДЕЛОВИ ОД МАКЕДОНИЈА Драган РИСТОВ
Драгица ФАРРЕН (В.Британија)
УРБАНИЗАМ 24
16 28 Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
ОРГАНИЗАЦИЈА НА УРБАНА СРЕДИНА Ивана ГРУПЧЕ
Кате АНТЕВСКА
Михаил ТОКАРЕВ
АРХИТЕКТУРА ИНФО 28 Мирче КОКАЛЕВСКИ
СКОПЈЕ: УЧИМЕ И ЧИТАМЕ ОД ГРАДОТ
Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА
(ОБЈЕКТИ/АРТЕФАКТИ КАКО
Сашо КУЗМАНОВСКИ
СИМБОЛИ НА ГРАДОТ)
Трајче СТОЈАНОВ
Филип ФИЛИПОСКИ
ГОЛЕМИ АРХИТЕКТИ 32
ФРЕНК ГЕРИ:
графички уредник:
ГОЛЕМ ПАРИСКИ МОМЕНТ ЗА
Дејан ДАВИТКОВ
КАРИЕРАТА НА АРХИТЕКТОТ
32 40 фоторепортер:
АРХИТЕКТУРА ИНФО 40 Кире ПОПОВ
ПРОСТОР ВО КОЈ СЕ СЛАВИ УМЕТНОСТА
НА АРХИТЕКТОНСКИОТ ЦРТЕЖ лектор:
Костадинка СОЛЕВА
АРХИТЕКТУРА 44
ШКОТСКА: Издавачки совет:
НАДАЛЕКУ ПРЕПОЗНАТЛИВ Љупчо АТАНАСОВСКИ,
АРХИТЕКТОНСКИ ИДЕНТИТЕТ дипл.инж.арх. - претседател
проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,
ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 59 дипл.град.инж.
АГРИКУЛТУРНА, САМООДРЖЛИВА Вања ДОНЧЕВА РАЈАТОСКА,
ГРАДИНКА ВО ВИЕТНАМ 44 дипл.инж.арх.
Александра ПЕТРОВСКА
ЕНТЕРИЕР 62 дипл.инж.арх.
ОД ЕКСПЕРИМЕНТ ДО РЕАЛИЗАЦИЈА проф. д-р Катерина ДОНЕВСКА
дипл.град.инж.
ЕКСПЕРТ 72
ТАЛЕНТ БЕЗ ГРАНИЦИ Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје
Ул. ВаСил Ѓоргов број 21,
ДРВНА АРХИТЕКТУРА 76 влез 2, локал 7, 1000 Скопје
SURREY MEMORIAL - БОЛНИЦА
ДИЗАЈНИРАНА ЗА ГРИЖА Тел: 3109 311; 3151 311;
Факс: 3132 924
ТЕХНОЛОГИИ 80 72 e-mail: porta3@porta3.com.mk
www.porta3.com.mk
ДОСТОЕН РАСТ НА
ТЕХНОЛОШКИТЕ КОМПАНИИ
Печати:
ЕКОЛОГИЈА 84
ЗАГАДУВАЊЕТО - НУЖНО ЗЛО?! Маркетинг:

biroproekt@biroproekt.com.mk
АРТ 92 marketing@porta3.com.mk
ПРОШЕТКА ПО „МУЗЕЈСКАТА
ПАТЕКА“ ВО ЊУЈОРК 80 Тел: 3243 790; 3243 797
Fax: 3243 796
Моб: 072 248 796
Рубриката „енергетска ефикасност“ е иницирана
од ПроКредит Банка во партнерство со Порта3. ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 800 ден.
Со Еко Кредитите од ПроКредит Банка по жиро сметка: 300000001995035 во
повластени услови можете да ги реализирате Комерцијална банка АД Скопје
сите Ваши проекти кои заштедуваат енергија и ЕДБ: 4030004528485
имаат помала емисија на CO2 во атмосферата.
Првиот број на списанието Порта3
излезе на 29.12.2004 година

92 Редакцијата на Порта3, не
се согласува со сите ставови
објавени во списанието.
 10 години Порта3

Книгата беше

Т
окму пред девет години
кога го одбележувавме
првиот роденден на „Порта
3“, на пригодниот уводник
по тој повод му дадов
наслов „Книгата останува
отворена“. Тој наслов го позајмив, пак,
од она што го напишав во уводникот на
првиот број на „Порта 3“ кој излезе ова
време пред десет години или попрецизно,
на 29 декември 2004 година.
Тогаш, понесени од идејата дека и
на овие простори може да има весник
или списание, тематско или еснафско,
како сакате, некои луѓе сметаа дека тоа
мора да се направи. Идејата беше на
сегашниот генерален директор на „Адинг“,
Благоја Дончев. Партнерот во нејзината
реализација беше мојата маленкост. Падна
договор. „Адинг“ во најголем можен дел
ќе го спонзорира, или поедноставно, ќе го За првата година од списанието добивме Имаше посакувања, „Порта 3“ да почне да
поддржува излегувањето на „Порта 3“. А многу честитки и посакувања, „Порта 3“ да излегува на убава хартија и да има квалитет
јас со новинарската екипа да се грижиме расне и да стане сè подобра и подобра. кој прилега на таков вид списанија...
за новинарскиот дел. Наидовме на сесрдна Беше речено дека таа „пополнила празнина Имаше идеи за воведување нови рубрики:
поддршка и кај Печатницата „Европа во пишаниот збор“, дека „успеа да влезе хортикултура, внатрешно уредување,
92“. Оттогаш наваму овие две компании во медиумските води со нови идеи и нови заштита на културното наследство...
се главните „виновници“ што „Порта 3“ погледи, се доближи до читателот со желба Низ што сè поминавме во изминатите
сè уште е „отворена книга“. Се разбира, не само да го информира туку и да го десет години? Одговорот на сите кои се
и со големата поддршка на десетина едуцира“, дека „иако не е сосема стручно во „Порта 3“, околу неа и пошироко, им е
компании кои речиси цело време се со списание, сосема е надвор од клишеата јасен, затоа што сите сме дел од она што
нас, но и десетици други кои повремено во новинарството во земјата, кое во голем се случува и се случуваше во државава. Го
ни даваа поддршка, знаејќи дека ваквиот дел е опседнато со политики и скандали“. делевме и го делиме и доброто и лошото
вид списанија, за да опстанат на пазарот Се кажа дека е „видлива тенденцијата во водењето на бизнисот во овие тешки
мораат, во прв ред, да ја имаат поткрепата на Редакцијата да ги афирмира, пред времиња. А издавањето медиум не е помалку
од еснафот. А тој разбра дека нему му е сè, домашните стручни лица од областа бизнис од оној што го имаат други компании.
место на страниците на „Порта 3“. И така, на архитектурата и градежништвото, а „Порта 3“ почна како списание кое
со големата поддршка на луѓето што ги истовремено редовно се прикажуваат и излегуваше двапати месечно, со формат
водат тие компании и кои веруваат во она надворешни архитекти со светско реноме кој одговараше на тогашниот концепт.
што го произведува „Порта 3“ и во нејзината заедно со нивните дела. Таа е освежување Списание со мноштво вести од Скопје,
работа, стигнавме на прагот на 11. година. за науката, развојот и технологијата“. државата, Балканот и од светот. Се

4 ПОРТА 26 декември 2014

4
 10 години Порта3

и остана отворена читателите. Она што го изгубивме со промена

разбира, полно и со теми од областа
на градежништвото, архитектурата и
екологијата. Имаше шаренило од текстови
ќе видите дека многу посакувања од
нашите читатели кои беа искажани на
на дизајнот и форматот на списанието
и преминувањето на квалитетен печат,
големата информативност, сега одново
се враќа преку електронското издание.
Па така, печатеното и електронското
издание меѓусебно се надополнуваат.
Секако, ова бараше нова жртва. За да
можеме да се справиме со потребата од
нови дополнителни трошоци, се одлучи
печатеното списание наместо двапати, да
излегува еднаш месечно. Носењето на бизнис
одлуките се тешка работа, но веруваме дека
таа беше исправна. Првите впечатоци се
дека ваквиот чекор се покажа успешен. Се
зголеми бројот на читателската публика.
Имаме речиси десет илјади регистрирани
пријатели на електронското издание.
Веруваме дека најмногу од нив се младите.
Но, исто така успеавме да го стабилизираме
тиражот на печатеното издание на ниво
кое одговара на потребите на читателите.
За изминативе десет години „Порта 3“
испечати 227 броја. Илјадници страници.
Низ нив продефилираа стотици авторски
имиња, од новинари, студенти, асистенти,
професори, експерти во разни области
од државава и од странство. Мора да се
искаже голема благодарност до нив, зашто
без нив „Порта 3“ ќе беше посиромашна.
Нивното учество потврдува дека „Книгата
била и останува отворена“. Благодарност
и за поддршката од компаниите што
сфатија што значи таа за „Порта 3“,
за нив, но и за фелата пошироко.
Мирче АДАМЧЕВСКИ
Денес, ако ја земете „Порта 3“ во раце
ПОРТА
ГР А ДЕ ЖН И ШТВО Редакцијата на „Порта 3“ на своите
ДЕКЕМВРИ 2014
227

читатели им ги честита претстојните

кои извираа од секојдневното работење првата годишнина, се реализираа. Можеби
А Р Х И ТЕ КТУР А
Е КО ЛО ГИ ЈА новогодишни и божиќни празници

на општините, компаниите, власта. Беа списанието со текот на времето изгуби во

PORTA PORTA PORTA
IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO IZLEGUVA DVA PATI MESE^NO

третирани регионални и светски настани... делот на информативноста, но затоа доби

Proektirawe, istra`uvawe, Proektirawe, istra`uvawe, Proektirawe, istra`uvawe,
izveduvawe, kontrola i nadzor izveduvawe, kontrola i nadzor izveduvawe, kontrola i nadzor
na objekti od niskogradba, na objekti od niskogradba, na objekti od niskogradba,
visokogradba i hidrogradba visokogradba i hidrogradba visokogradba i hidrogradba

BROJ 43 SABOTA 30.09.2006 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924 BROJ 61 SABOTA 30.06. 2007 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924 BROJ 76 PETOK 15.02. 2008 g. CENA 30 DEN. e-mail:porta3@mt.net.mk Tel: 3109 311, 3132 923, 3132 924

ARHITEKT @IVKO POPOVSKI IZGLASAN

Se slu~uvaat
slu~uvaat
NOVIOT
ZAKON ZA
ZA[TITA OD

improvizacii BU^AVATA

Токму затоа „Порта 3“ сè уште е „отворена на друг план, не губејќи во квалитетот на

poradi koi Sti{ete se, Complete solutions
Str.12

ostanuvame
ostanuvame }e sleduvaat
Trimo Makedonija dooel Skopje
tel: +389 23 22 15 46, mob. +389 71 85 19 42
e-mail: trimo_mk@yahoo.com, www.trimo.si

trajno osakateni visoki kazni

za odredeni Str.3

DGKM
ARHITEKTITE
RAN^O HRISTOV I
vrednosti Kolku DRU[TVO
NA GRADE@NITE
KONSTRUKTORI
MIODRAG BATO RADOWI]
OD ATELJE „AJVAR#
e zelen
NA MAKEDONIJA

Dr`avata
(Str. 2) Partizanski odredi 24,
P.Fah 560,1001 Skopje
Mkedonija

na{iot

книга“. Дотолку повеќе што на нејзините содржините. И не само тоа. Се воведоа

prostor ne treba da ni
Str.14
pomaga, tuku
Nagradata „Andrej
GOCE AXI-MITREVSKI, PROFESOR NA
ARHITEKTONSKIOT FAKULTET OD SKOPJE
da ne ni
Damjanov“ za profesor
Mora da ja izdvoime odmaga
Aleksandar Nikoqski Toni |ubre vrz
(Str 8)
elitata me|u arhitektite Str.3
prirodata i
sovesta 12)
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ#
ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI
(STR. I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE

страници се отвори простор за науката, за нови рубрики, иако тоа нè чинеше повеќе
GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“
AD SKOPJE

30 godini tradicija 30 godini tradicija ORIGINALNI AL.PROFILI OD ALUMIL-GRCIJA SO CERTIFIKAT

ORIGINALNI AL.PROFILI OD ALUMIL-GRCIJA SO CERTIFIKAT GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“
tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com I PO NAJPOVOLNI CENI SAMO VO PRODA@NITE SALONI I PO NAJPOVOLNI CENI SAMO VO PRODA@NITE SALONI
AD SKOPJE
3 114 165 www.liting.com.mk 3 114 165 www.liting.com.mk NA SIBAKS-MS VO \OR^E PETROV NA SIBAKS-MS VO \OR^E PETROV

Lexan & plexy R

Building excellence every day

ALUMIL.D.O.O. SKOPJE
ul.Prvomajska 74a,
1000 SKOPJE
Tel./Faks: 02/2460-350
02/2466-200
e-mail:
info.skopje@alumil.com
www. alumil. com
DGKM
GRADE@EN INSTITUT „MAKEDONIJA“ DRU[TVO
AD SKOPJE NA GRADE@NITE
UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ# UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ# 30 godini tradicija
KONSTRUKTORI
NA MAKEDONIJA
ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI Centrala 032/458-034; Centrala 032/458-034; ZAVOD ZA ISPITUVAWE NA MATERIJALI tel/fah 3 114 360 liting@mt.net.com
Partizanski odredi 24,
Direktor 032/458-059 Direktor 032/458-059 P.Fah 560,1001 Skopje
I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE I RAZVOJ NA NOVI TEHNOLOGII „SKOPJE#- SKOPJE 3 114 165 www.liting.com.mk Mkedonija

мислења и ставови на експертите. Имаше и пари, преминавме да се печатиме на

полемики. Доволно е овде да ја споменам
PORTA
офсет печат, токму како што е тоа случај
И виенчаните прават грешки!
„ЖИВА“ ЗГРАДА
ПОГЛЕД НА МАКЕДОНИЈА НИЗ ХЕКСАГОНИТЕ НА ПЧЕЛИНОТО ГНЕЗДО

каменОт
какО елемент вО градината

електрична
енергија...

серијата текстови, која течеше повеќе од во светот со ваков вид списанија.

бесПлатнО!

ГРАДЕЖНИШТВО ГРАДЕЖНИШТВО

100
ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА АРХИТЕКТУРА
АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА ЕКОЛОГИЈА
ЕКОЛОГИЈА
GRADE@NI[TVO
90 денари / БРОЈ 157 / ПЕТОК 20.05.2011 година VII

една година, а беше посветена на проектот Следејќи ги модерните времиња, „Порта

ARHITEKTURA
EKOLOGIJA
BROJA
90 денари / БРОЈ 196 / ПЕТОК 30.11.2012 година VIII

100 sabota 14.02.2009

SO VAS
Broj
godina v. cena 90 den. g

www.porta3.com.mk

„Скопје 2014“. Од тие текстови може да се 3“ не можеше да остане имуна на новите

Tel: 3109311, 3132 923, 3132 924

Kинеска „ЛЕКЦИЈА“
e-mail:porta3@t-home.mk
e-mail:porta3@porta3.com.mk цена: 90 денари

од градежништво
Број 139

магнет
Петок 10.09.2010
година VI
www.porta3.com.mk

PIXEL - Еколошки пример

ISSN 1409-7389 e-mail: porta3@porta3.com.mk
тел: 3109 311, 3132 923,

скОПје
Факс: 3132 924

за посетители ем кОПиле, ем ПОделенО

направи цела книга, на чии страници би тeхнологии. Низ страниците на списанието

можело да се прочитаат искажувања на струеја свежи идеи од млади соработници,
ПОРТА
ПОР
РТА
звонко ТаСевСки:

Архитектите не
200
вас

смеат да дозволат
90 денари / БРОЈ 210 / ПЕТОК 26.07.2013 година IX
со

рамнодушност и
броја

затапеност

десетици, десетици архитекти, урбанисти, кои полека се вклучуваат во него. Токму 90 ДЕНАРИ
ДАНОК НА
СПАЛНА СОБА!
ГРАДЕЖНИШ ТВО
ГРАДЕЖНИШТВО ГРАДЕЖНИШТВО
АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА
АРХИТЕКТУРА
ЕКОЛОГИЈА АРХИТЕКТУРА

академици, историчари на уметност, за тие беа носителите на идејата да се

ЕКОЛОГИЈА

10 ГОДИНИ
90 денари / БРОЈ 200 / ПЕТОК 08.02.2013 година IX

„Бурето барок“, како што носеше наслов направи збогатено електронско издание на
ЗАЕДНО!
26 јули
Cidade de Deus
1963 - 2013
едно од мислењата по тој повод. списанието за поголема комуникација со
неформално социјално домување

26 декември 2014 ПОРТА 5

5
 инфо СОЊА ЧЕРЕПНАЛКОВСКА, ЛИЛЈАНА ХАЏИЕВСКА-АНТОВСКА И ВЕСНА ПОПОВСКА

Стандардизацијата е централен столб во

економската и индустриската активност
Катерина СПАСОВСКА ТРПКОВСКА
Што подразбира современата стандардизација?
 Модерната или како што вие ја нарековте
современата стандардизација произлегува
од индустријализацијата и е управувана од
желбата за поголема продуктивност и ефикасна
алокација на ресурси. И стандардите, и процесот
на стандардизацијата, станаа единствена
инфраструктура за економски и социјален
развој. Тие функционираат како платформа за
технолошки иновации и индустриски развој.
Стандардизацијата е плод на Индустриската
револуција и претставува модерно орудие за
справување со предизвиците на 21 век. Со неа
се постигнува редукција на различностите,
сигурност на материјалот, поврзување на
мрежи – интероперабилност, безбедност,
олеснување на трговијата, подобро управување.
Стандардизацијата помага во развојот на
бизнисот и стратегиите на компаниите,
преку воведување на стандарди внатре
во самата компанија заради поквалитетни
производи и поголема продуктивност.
Основни цели на современата стандардизација
се осигурување, дека производот, процесот
или услугата се соодветни за нивната намена,
здравје, безбедност и заштита на животната во областа на стандардизацијата што се каде нема европски и меѓународни стандарди
средина, економичност и ефикасност, спроведува на ниво на поединечна држава. се креираат изворни македонски стандарди.
економична употреба на материјалите, а сè со
цел да се отстранат бариерите во трговијата, Каде е Македонија на полето на стандардизацијата? Каква е постапката за подготовка на стандарди
коензистентна употреба на терминологија, Дали нашите стандарди се совпаѓаат со меѓународните и стандардизациски документи?
симболи и референтни документи. и европските или, пак, кај нас ситуацијата е поинаква?  Подготовката на стандардите без разлика дали
 Во март 2003 година, основан е Институт тие се меѓународни, европски или национални,
Какви сè тела за стандардизацијa постојат? за стандардизација на Република Македонија, се базира врз основните принципи консензус,
 Современата стандардизација се одвива на како посебна јавна установа (ИСРМ), врз основа отвореност, транспарентност, национална
повеќе нивоа. Меѓународна стандардизација која на Законот за стандардизација и Одлуката посветеност и техничка кохерентност.
е активност во областа на стандардизацијата на Владата на Република Македонија. Стандардите не ги подготвуваат телата за
во која се вклучени соодветните тела за Целта на ИСРМ е да се воспостави, раководи и стандардизација, туку експертите од дадената
стандардизација од државите членки на одржува национален систем на стандардизација, област, организирани во технички тела. Телата за
меѓународната заедница, и тоа Меѓународната којшто ќе одговори на потребите од областа на стандардизација имаат задача да ја координираат
организација за стандардизација – ISO, стандардизацијата на пошироката заедница. и организираат работата на техничките тела и
Меѓународната електротехничка комисија - IEC, Преку еднакво претставување на сите да осигурат примена на основните принципи.
додека прва и најстара меѓународна организација заинтересирани страни во работата на техничките Подготовката на стандардите се состои од
за стандардизација е ITU – Меѓународната работни тела на ИСРМ и нивното учество во неколку фази. Првата фаза е предлог за
Унија за телекомуникации, порано позната подготовката на македонските стандарди, ИСРМ подготовка на стандард кој го доставува која било
како Меѓународна Унија за телеграф. овозможува транспарентност на постапката заинтересирана страна до националното тело за
Европската стандардизација, пак, е активност за подготвување на македонските стандарди. стандардизација. Втората фаза опфаќа постапка
во областа на стандардизацијата во која се Воспоставувајќи партнерски односи со органите на прифаќање на предлогот од соодветните
вклучени соодветните тела за стандардизација на државната управа, во рамките на ИСРМ се технички тела. Доколку станува збор за подготовка
од европските држави. Во втората половина усвојуваат и се издаваат македонски стандарди на стандард на европско ниво, Националните тела
на 20 век, формирани се Европскиот комитет за поддршка на техничкото законодавство. за стандардизација ги стопираат сите национални
за стандардизација – CEN, Европскиот По однос на прашањето дали нашите стандарди активности кои се од делокругот на предложениот
комитет за електротехничка стандардизација се совпаѓаат со меѓународните и европските, проект, тие не иницираат нови проекти ниту ги
- CENELEC и Европскиот институт за одговорот е да. ИСРМ ги презема европските ревидираат постоечките национални стандарди
телекомуникациски стандарди - ETSI. и меѓународните стандарди со индосирање и во таа област. Третата фаза е подготовка на нацрт
Регионална стандардизација е активност во референтната ознака го додава префиксот текст на стандардот од страна на експертите од
во областа на стандардизацијата во која се МКС. По однос на европските стандарди ИСРМ техничкото тело. Откако овој нацрт текст биде
вклучени соодветните тела за стандардизација во чекор ги следи сите новини и промени, и одобрен од техничкото тело, следува четвртата
од земјите што припаѓаат на одреден таа бројка обично се движи над 98 отсто на фаза на ставање на стандардот на јавна расправа.
географски, политички или економски регион. прифатени европски стандарди. Во оние области Во текот на оваа фаза, секоја заинтересирана
Национална стандардизација е активност

6 ПОРТА 26 декември 2014

6

страна може да коментира и да дава сугестии
на нацрт текстот на стандардот. Овие собрани
коментари се анализираат од страна на техничкото
тело и на основа на нив се подготвува финална
нацрт верзија. Во оваа фаза пет, финалниот
нацрт стандард се става на формално гласање.
Претпоследната фаза шест е публикување на
стандардот. Кога станува збор за европски
стандард, тогаш тој во рок од шест месеци откако
е публикуван на европско ниво мора да биде
усвоен на национално ниво. Националните тела
за стандардизација членки на ISO, немаат обврска
да ги усвојуваат сите меѓународни стандарди,
туку само оние за кои има интерес. Со цел да
се обезбеди актуелност на стандардите, тие
се ревидираат во рок од пет години од денот
на нивното објавување, што е фаза седум.
Во книгата „Основи за стандардизацијата и
сродните активности“, што пред неколку месеци
ја промовиравте, зборувате за инфраструктурата
за квалитет, што сè таа опфаќа?
 Инфраструктурата за квалитет, со сите
свои компоненти, обезбедува сообразност на
производите и услугите со задолжителните
барања, заштита на интересите на потрошувачите
и бизнисите, и придонесува во одржувањето на
квалитетот на производите и услугите. Системот
ААМ - суштински сегмент на
македонската архитектонска историја
А
социјација на архитекти
на Македонија е основана
во 1952 година во Скопје
како Друштво на архитекти
на Македонија. Од 1980 до
1999 година, организацијата
работи како Сојуз на архитекти на
Македонија (САМ), а од 1999 година како
Асоцијација на аритекти на Македонија (ААМ).
Асоцијацијата на архитекти на
Македонија е членка на Меѓународната
унија на архитекти (UIA) и од 2008 година,
благодарение на Министерството за култура
на Р. Македонија, е членка посматрач на
Архитектонскиот совет на Европа (ЕСЕ).
Во рамките на Асоцијацијата на архитекти
на Македонија дејствува и Архитектонската
академија - АА во која членуваат дваесет
и пет највидни архитекти - доајени на
македонската архитектура и три почесни
члена. Членовите на Академијата се
добитници на наградата за животно
дело и големи достигнувања на полето
на архитектурата „Андреја Дамјанов“.
ААМ е организатор на Биеналето на
македонската архитектура - БИМАС,
кое е воспоставено во 1981 година и
на кое се презентира двогодишната
продукција на македонските архитеки.
за инфраструктура за квалитет ги вклучува
стандардизација, акредитација, метрологија,
оцена на сообразност и надзор на пазарот.
Акредитација е формално признавање на
оспособеноста за извршување на одредени
активности. Во постапка за акредитација може
да се вклучат сите лаборатории кои изведуваат
тестирање или калибрација, тела за сертификација
на производи, системи и персонал и инспекциски
тела. Метрологијата е воспоставување на
прецизно, веродостојно и докажливо мерење.
Една од најважните задачи на метрологијата е да
ги остварува, да ги чува и одржува националните
еталони и со калибрација или меѓулабораториска
споредба да ја обезбедува нивната следливост.
Оцената за сообразност е процес за усогласеност
со основните барања, утврдени во релевантните
директиви, односно законски и под законски
прописи. Типични примери на активностите од
оцена на сообразност се земање примероци,
лабораториски испитувања, инспекција,
верификација, сертификација. Надзор на
пазарот ги вклучува активностите на државните
органи, кои имаат задача да следат дали сите
производи, кои се пласираат на пазарот, се во
сообразност со одредбите на релевантната
легислатива. Органите за надзор на пазарот
ќе вршат надзор преку документацијата, а
Една од многуте значајни манифестации
на БИМАС е изложбата на Биеналето
на студенти по архитектура – БИСТА,
што традиционално ја организира
Архитектонскиот факултет во Скопје.
Асоцијацијата ги доделува
следните награди:
1. „Голема годишна награда за архитектура“
за најуспешно реализиран објект во
тековната година. Покровител на оваа
награда е Претседателот на Р. Македонија.
2. „Гран при на БИМАС“ (Биенале
на македонската архитектура) за
најуспешен реализиран објект.
3. Награда „Андреја Дамјанов“ за
животно дело и достигнувања од
областа на архитектурата.
Конкурсот како повод – став на УО на ААМ
Архитектонски конкурс во Македонија е
инфо
доколку е потребно и физички и лабораториски
контроли, врз основа на соодветни примероци.
Додека пак Стандардизацијата е централен
столб, а стандардите се важни алатки со
кои се служат управувачките структури во
организациите, како и алатки кога производот
го обликуваме, испитуваме или сертифицираме,
и не само за производот, туку и кога се
работи за технолошки или производствени
системи, или системи за давање услуги.
Сите ние, секојдневно се среќаваме со знакот
„СЕ“ на производите. Може ли накратко
да ни кажете што значи тој знак?
 Да, овој знак се среќава на многу производи во
нашето опкружување, вклучувајќи од компјутери,
до апарати за домаќинство, заштитна облека и
опрема, медицински помагала. На знакот „СЕ“
подлежат сите призводи кои се опфатени со
Директивите на ЕУ од Новиот приод. И оваа
ознака „СЕ – Conformity European“, покажува
дека производот е сообразен со суштесвените
барања на европската регулатива, со оваа ознака
се укажува дека производот е безбеден и дека
производителот ги следел потребните процедури
за оцена на сообразноста. Производите што ја
имаат оваа ознака можат слободно да циркулираат
низ целата европска економска област.
уништена историја која долго време била
создавана од безброј генерации архитекти,
наши родители, баби и дедовци. Македонци.
Голем број на архитекти, колеги, членови
на ААМ имаат учествувано на низа
архитектонски конкурси распишани од
ресорните министерства, и тие во неколку
наврати беа спроведени на непрофесионален
начин од непрофесионалци. Од тие причини
ААМ апелира до сите архитектонски
-проектантски здруженија да не земаат
учество на овие архитектонски конкурси
затоа што тие се спроведуваат проформа.
Претходно нарачателите имаат свој готов
проект, и за него бараат поддржатели
преку кои ќе биде спроведен проектот.
Тие поддржатели се штетни за македонската
архитектонска историја, и општо за целата
македонска архитектонска сцена.
ААМ е радикално против оваа практика!
26 декември 2014 ПОРТА 7
7
 градежништво
Изградба на автопатишта
со цементно-бетонски
коловоз
Автопат Астана - Шчучинск
В
о 2007 година во Казахстан
започна грандиозен потфат
за реконструкција и изградба
на инфраструктурната
мрежа на земјата. Почетниот
акцент наменски е ставен
на мрежата на автопатишта со која треба
да се обезбеди ефикасна врска помеѓу 14
регионални центри на земјата. По успешната
изградба на првата експериментална
делница на автопат со цементно-бетонски
коловоз, од Астана кон Петропавловски,
8 ПОРТА 26 декември 2014
8
се донесува стратегиска одлука со која
сите нови автопатишта трба да бидат
изградени со коловози од цемент-бетон.
Оваа инвестиција, секако, е поскапа за
околу 30% во однос на патиштата со
асфалтно-бетонски коловози, но е по
погодна за локалните климатски услови
и за понатамошното одржување.
Во 2010 година започнуваат градежните
работи на транзитниот коридор
„Западна Кина - Западна Европа“
низ Казахстан, популарно
Бетонска база
АДИНГ ВО КАЗАХСТАН
Слободан МИНИЌ, дипл.град.инж.
наречен „патот на свилата“.
Од местото Хоргос на границата со Кина
па до границата со Русија, трасата се
протега во должина од 2.787 км. Во 2012
и 2013 година започнува работењето на
насоките Астана-југ (кон Караганди и
Алмати), Астана-исток (кон Павлодар), а
во подготовка е насоката Астана-запад
(кон Актау), кој според обемот исто така
се мери во илјадници километри. Ова
се грандиозни финансиски и градежни
зафати во кои се вклучени домашни
и странски градежни фирми.
Компанијата АДИНГ, преку својата
филијала во градот Алмати, во 2008
година се вклучува во првиот проект,
односно 57 км долгата делница Астана-
Шчучинск, каде што пласира адитиви за
бетон како и учество на свои стручни лица
во изградбата. По почетниот успех во
своето ангажирање, компанијата станува
составен дел на поголем број на проекти
за изградба на бетонски автопатишта низ
пространствата на Казахстан. Македонската
компанија „рамо до рамо“ со другите
домашни и светски компании од Турција,
Азербејџан, Италија, Германија, Иран...
учествува во изградбата на делниците:
Тараз-граница на Јужноказахстанска
 градежништво
област, обиколница на градот Шимкент,
Доставување на бетон со кипери на делницата Тараз – гр. ЈУКО
влезна делница во градот Туркистан, потоа
делница на потегот Астана-Караганда,
две делници на потегот Алмати-Капчигај,
делница на потегот Астана-Павлодар итн.
Современата технологија на изградба
на автопатишта со завршни цементно-
бетонски коловози подразбира употреба
на најмодерна техника за таа намена.
Со моќна градежна механизација, во многу
кратки временски рокови, во земјените
насипи успешно се вградени количини
кои се мерат во милиони кубици, успешно
се изградени стотици илјади кубици
стабилизирана постелка и тампони од
природен чакал, десетина илјади кубици
базен слој на цементна стабилизација и
на крајот стотина илјади кубици бетон
во цементно-бетонскиот коловоз.
Бетонските бази имаат капацитет на
производство од 240 м3 бетон за еден час.
Рецептурата за бетон, покрај стандардното
Финишер за бетон на делницата Тараз - гр. ЈУКО
учество на песок, чакал, цемент и вода,
задолжително содржи и адитиви за бетон
со кои се овозможува бетонот да ги
исполнува бараните карактеристики за овој
вид на бетон. Потребно е да се задоволат
условите како што се: одложен почеток
на врзување на бетонската смеса поради
долгиот транспорт со кипери, подобра
вградливост на бетонот кој е со многу низок
водоцементен фактор (w/c = 0,36-0,39),
контролирано врзување на вградениот
бетон, отпорност на мраз, висока почетна и
крајна цврстина и слично. За постигнување
на проектираните карактеристики на
бетонот, од производствената програма
на АДИНГ се употребени адитивите
СУПЕРФЛУИД-М1 и ПОРОЧИНИТЕЛ,
како и матерјали за заштита на свеж
бетон ЗАШТИТА-Б произведен на
парафинска основа и ЗАШТИТА-Б3
произведен на акрилна основа.
Финишерите со кои се вградува
бетонот претставуваат, исто така, најново
достигнување во областа на машинството.
Овие машини кои тежат и до 140 тони, и
во чиј состав е влезена и електрониката,
можат да го вградуваат доставениот бетон
во вид на цементно-бетонски коловози
со широчина до 16 м и дебелина до 40
см. Во Казахстан се градат неармирани
коловози со широчина од 9,25 м, 11,00 м,
13,50 м и 14,75 м и дебелина од 25-28 см, во
зависност од предвидените оптоварувања
на коловозот и протокот на сообраќај. За
разлика од старата технологија за изградба
на цементно-бетонски коловози во вид
на етапно бетонирање на независни, но
меѓусебно врзани бетонски плочи, со
новата технологија бетонот се вградува
Заштита на свеж бетон: ЗАШТИТА-Б3
со хомогена непрекината постапка. 
26 декември 2014 ПОРТА 9

9
 градежништво
Подоцнежната непречена дилатација на
цементно-бетонските коловози поради
температурните промени и разлики, се
обезбедува со формирање на спојници
кои се имплементираат со сечење на
бетонот на точно определени места.
Овој пат ќе дадеме посебен осврт на
темата спојница, што е многу важен
елемент во конструкцијата на коловозите.
Во зависност од температурните и
временските услови, сечењето на бетонот
започнува два или повеќе часови после
неговото вградување. Попречните спојници
се сечат со длабочина од 30-40% од
дебелината на бетонот на растојание од 5 м,
точно на половина од веќе вградените
можданици, додека подолжните спојници
се сечат со длабочина од 40-45% од
дебелината на бетонот на половина
растојание на вградените сидра, и тоа
една спојница за коловози со широчина
до 10 м, две спојници за коловози со
широчина до 13,5 м и три спојници за
коловози со широчина поголема од
13,5 м. При одредување на положбата
на спојниците треба да се тежнее да се
формира поле со приближен квадратен
облик и со површина не поголема од 30 м2.
План за распоред на спојници во коловозот Исто така, при позиционирањето на

Сечење на спојници

10 ПОРТА 26 декември 2014

10
 градежништво
подолжните спојници треба да се избегнува
Спојница заштитена со ПЕ фолија
преклопување со патеката на движење
на тркалата на возилата по коловозот.
Можданиците и сидрата се втиснуваат
во свежата бетонска маса со помош на
механизам кој е во состав на финишерот,
на длабочина која изнесува точно половина
од дебелината на бетонскиот коловоз.
Можданиците се направени од мазен челик
и целосно се премачкани со синтетичка
боја со дебелина на премазот од 0,3 мм
или се обвиткани со ПЕ фолија, заради
спречување на соединување на бетонската
смеса со челикот. Сидрата се направени
од ребраст челик и делумно по средината
се премачкани заради претпазливост
од појава на корозија доколку случајно
дојде до продор на вода низ спојницата.
Всушност, можданиците слободно лежат
во коловозот, додека сидрата треба да
остварат многу силна врска со бетонот.
Улогата на можданиците е да го примат
врз себе оптоварувањето што се јавува
поради прекинатиот континуитет на
бетонскиот коловоз, заради исечените
места за спојници, и со тоа да ја спречат
денивелацијата на формираните бетонски
плочи. Димензионирањето на можданиците
и нивното меѓусебно растојание кое се
движи од 25-50 см, зависи од предвиденото
оптоварување. Ребрестите сидра, освен што
го примаат оптоварувањето, го обезбедуваат
и спречуваат меѓусебното раздвојување
на бетонските плочи. Тие се поставуваат
на меѓусебно растојание од 1,0 - 1,2 м.
Формирањето на спојниците се прави
во неколку фази. Првата фаза е сечење на
бетонот и се нарекува засек кој се работи на
веќе спомнатите длабочини и со широчина
од 4 мм. Засекот подоцна му овозможува на
бетонот да го продолжи контролираното
Mаханизам за втиснување на спојница
пукање по целиот попречен пресек, со
што се формираат бетонските плочи кои
под оптоварување можат слободно да
дилатираат, а меѓусебно остануваат целосно
во коловозот и се поврзани со можданиците
и сидрата. Во следната фаза, после седмиот
ден на созревање на бетонот, се работат
засеци со широчина од 8 мм и длабочина
кон внатрешноста на спојницата од 3,5 см, а
потоа се врши изработка на таканаречените
„фаски“, односно се врши засекување
на острите рабови на спојницата на
површината на бетонот. После потполното
созревање на бетонот, односно после 28
дена старост кога влажноста на бетонот
паѓа под 5%, се пристапува на постапката за
целосно херметизирање на спојниците и тоа
на следниот начин: спојниците целосно се
чистат и се обезпрашуваат со компримиран
воздух, се премачкуваат со прајмер БИТЕК-П
Mаханизам за втиснување на сидра
заради силната адхезија на бетонот 
26 декември 2014 ПОРТА 11

11
 градежништво
со китот со кој се исполнуваат спојниците,
Пример на попречен пресек за спојница се поставува неопренско црево во
спојниците заради спречување на
неконтролиран одлив на китот. На крај
се врши вградување на китот БИТЕК-А
со жешка постапка со што се врши
потполно запечатување на спојницата.
Со херметизација на спојницата се
спречува продор на вода и негативно
влијание на евентуалниот мраз во
внатрешноста на спојницата врз
хомогеноста на бетонската структура.
За квалитетна изработка на цементно-
бетонски коловози, потребно е големо
познавање на бетонот како градежен
матерјал, висок степен на обученост за
користење на современата механизација
како и почитување на правилата на
технологијата за овој вид градежништво. 

Залевање на спојница со кит - жешка остапка

Подготовка на спојница за залевање о кит Изглед на површината на

цементно-бетонски коловоз
со херметизирани спојници

12 ПОРТА 26 декември 2014

12
градежништво

26 декември 2014 ПОРТА 13

13
 градежништво
Испитување на
физичко-механички
карактеристики на
бетонот
Б
етонот како еден од
најупотребуваните
материјали во градежната
индустрија, кој се
применува во речиси
сите градежни објекти,
подлежи на голем број испитувања кои
ги дефинираат неговите карактеристики.
Испитувањето на физичко-механичките
својства на бетонот се состои од:
• Испитување на јакост на притисок
• Испитување на јакост на затегнување
• Испитување на модул на еластичност
Сите наведени испитувања се вршат
со специјална хидраулична преса
со помош на различни додатоци,
врз примероци во облик на:
- Коцки со големина на страната
a=100, 150, 200, 250 и 300 mm,
- Цилиндри со однос помеѓу
14 ПОРТА 26 декември 2014
14
висината и дијаметарот 2:1 со
големина на дијаметарот d=50,
100, 150, 200, 250 и 300 mm,
- Призми со квадратен попречен
пресек d/d и должина L=4d, 5d со
d=100, 150, 200, 250 и 300 mm.
- Готови бетонски производи
(ивичници, блокови, плочи)
Примероците кои се изработени од свеж
бетон, пред испитувањето се негуваат во
базени со вода или во климатизирани уреди
при температура од 20±2ºC и релативна
влажност ≥ 95%. Вообичаено староста на
бетонот при испитување се дефинира како
старост на: 1, 3, 7, 14, 28, 60 и 90 дена, во
зависност од намената, типот технологијата
и соодветната мешавина (рецептура).
Основна физичко-механичка
карактеристика на бетонот е неговата
јакост на притисок која е во директна врска
Менка РИСТОВСКА, дипл.град.инж.,
ГЕИНГ Кребс унд Кифер
Интернешнл и др. ДОО, Скопје
со останатите механички карактеристики.
Таа може да се определи точно на
пробни тела изработени од свеж бетон,
или приближно на веќе вграден бетон во
конструкциите. Бројот на контролни тела
зависи од обемот на производството, видот
на конструкцијата, условите за работа и сл.
И покрај малата јакост на затегнување
на бетонот, оваа механичка карактеристика
се почесто е предмет на испитување. Се
определува на пробни тела изработени од
свеж бетон или извадени од стврднат бетон,
изложени на чисто аксијално затегнување,
или затегнување при свиткување. Согласно
ова, јакоста на затегнување може да биде:
1. Јакост на затегнување при
цепење (Бразилска метода),
2. Јакост на затегнување при смолкнување,
3. Јакост на затегнување при свиткување
Друга механичка карактеристика која
 градежништво
при контрола на квалитетот на бетонот
во изградени конструкции со вадење
на пробни тела од конструкциите.
Сите овие испитувања ја
карактеризираат способноста на бетонот
да се спротивстави на деформациите и
разрушувањата предизвикани од дејството
на надворешните сили. Бидејќи бетонот
е основна суровина при изградба на
патишта, згради, темели, мостови, брани
и сл., овие испитувања се од голема
важност за постигнување на квалитет
на бетонските конструкции според
одредени пропишани правила и прописи,
и можност да се избегнат несакани појави
од оштетувања, дефункционалност
на бетонските елементи, па дури
и рушење на цели објекти.

која е значајна при испитувањето на

квалитетот на бетонот, е неговиот модул
на еластичност. Се испитува со помош на
изработени пробни тела од свеж бетон
– цилиндри (d/H=150/300 mm) или со
извадени цилиндри од конструкцијата.
Испитувањето се врши на тој начин што
се оптоварува и растоварува пробното
тело на хидраулична преса, и притоа
се мерат настанатите деформации.
Дел од испитувањата на механичките
својства на бетонот наоѓаат поширока
примена кај фабриките за производство
на бетон, каде производителот е
должен за секој вид на бетон кој го
произведува редовно да ја испитува
јакоста на притисок, и врз основа на
добиените резултати да ја контролира
добиената марка на бетон. Исто така,
овие испитувања наоѓаат примена и

26 декември 2014 ПОРТА 15

15
 градежништво МЕЛНИЧКИ МОСТ

Транспортна артерија
на Дебар со останатите
делови од Македонија
Со изградбата на хидроенергетскиот објект брана „Шпиље“
и формирањето на Дебарско Езеро, создадена е потреба за
премостување на двете страни на езерото. Проблемот е надминат
со изградбата на Мелнички мост, кој претставува врска на Дебар со
останатите делови од Македонија и Албанија. Добре ТАСЕВСКИ, дипл.град.инж.
Јасминка МИЛАНОВСКА, дипл.град.инж.

УВОД
Секој патник кој патувал во есен кон Дебар,
по регионалниот пат Р-409, симнувајќи се од
Маврови анови, од левата страна наишол
на незаборавна слика на горска шума во
зелена, жолта и црвена боја, која само
природата може така да ја наслика. Малку
потоа се наидува на несекојдневен кањон,
на чија десна страна извира реката Радика.
16 ПОРТА 26 декември 2014
Таа со своите мали притоки заедно со
Гарска Река, која ја зголемува нејзината моќ
со вливањето кај Бошков мост, се главните
приливи за формирање на Дебарско Езеро.
Природата е наш идеал за размислување
дека, потокот сам, во фигуративно
значење на зборот, е со ограничен
продуктивен успех. Но здужувањето
на низа потоци, придонесува кон
многу поефикасни резултати.
Заклучок: ако не сме свесни за здужувањето,
треба да учиме и да ја копираме природата,
доколку егото тоа ни го дозволува.
Со изградбата на хидроенергетскиот
објект брана „Шпиље“ и формирањето на
Дебарско Езеро, создадена е потреба за
премостување на двете страни на езерото.
Проблемот е надминат со изградбата на
Мелнички мост, кој претставува транспортна
артерија на Дебар со останатите делови

16
 градежништво
од Македонија и Албанија.
Изградбата на мостот е извршена
во периодот 1969-1970 год.,
според проектната документација
изработена од професор Никола
Хајдин од Белградскиот универзитет,
а реализирана од ГП „Пелагонија“
под раководство на Цветан
Таневски - Цони, со инвестиција на
Електростопанство на Македонија.

ОПИС НА КОНСТРУКЦИЈАТА
Според проектната документација,
мостот е изведен како две
континуирани независни конструкции
преку четири полиња со меѓусебен
распон 68 + 2 х 83 + 68 и преку две
полиња со меѓусебен распон од 33
+ 33 метри. Вкупната должина на
мостот е 368 метри, и припаѓа на
групата подолги и поатрактивни
мостови во Македонија.
Капителот од столбот „Е“ е
заеднички потпирач за двете
конструкции на кои се поставени две
неподвижни и две подвижни лежишта.
Првата мостовска конструкција,
од конструктивна гледна точка,
претставува континуирана спрегната
армирано-бетонска конструкција
составена од коловозна плоча и два
главни челични носачи со отворена
форма. Таа се потпира на столбовите
„А“, „B“, „C“, „D“ и „E“ праволиниски
лоцирани, за разлика од втората
конструкција која е лоцирана во
преодна и кружна кривина со
R=30 м. Во локалитет на вториот
дел од мостовската конструкција,
зголемените торзиски влијанија
се надминати преку формирање
на затворен челичен носач кој
заеднички функционира со армирано-
бетонската коловозна плоча.
Долниот строј на мостот се состои
од два крајни армирано-бетонски
столбови со класична форма на
изведба и пет средни столбови во
форма на платна со димензија 1,40
х 6,00 м (столбови „В“ и „С“) и 1,60 х
6,00 м („D“, „E“ и „F“) фундирани на
трикаскаден систем на фундаменти.
Фундирањето на масивниот столб
„А“ е извршено на длабина од 8,0 м
во однос на теренот, со димензии
на фундаментот 6,40 х 8,40 х 2,00
м, со изведба на потпорна плоча
- сидро со димензии 2,00 х 6,80 х
4,20 м, за обезбедување на висока
хоризонтална крутост, со што крајниот
столб е приспособен за прифаќање
на хоризонталните сили. 
26 декември 2014 ПОРТА 17

17
 градежништво

РЕГИСТРИРАНИ
ОШТЕТУВАЊА
Од направената анализа
пред и по отворањето на
конструкцијата, регистрирани се:
- Површинска и длабинска
деградација на сите
столбови од атмосферски
и агресивни влијанија;
- Зголемени конструктивни
оштетувања на капителот
над столбот „Е“ во локалитет
на неподвижните лежишта
(потпирање на линискиот
носач) и локалитет на
подвижните лежишта од
кружниот челичен носач;
- Како резултат на дополнително
зголемената крутост на
столбот „F“ од дополнително
формираниот насип, појавени
се пукнатини по цела дебелина
на попречниот пресек во
локалитет на теренот и во
длабина од 1м, под теренот
со отклон на врвот на столбот
кон Дебар од сса 50 см;
- Катастрофално оштетување
на лево крило од
столбот „G “, со целосна
деформираност на крилото;
- Нефункционирање на десно
подвижно лежиште (одвоена
конструкција од лежиште)
и целосна деформација на
лево подвижно лежиште
(од температурни и
торзиски влијанија);
- Уништен дилатационен зазор
од главната дилатациона
фуга со вклештување
на праволинискиот и
кружниот носач;
- Појавена локална
корозија на внатрешни и
надворешни локалитети од
челичната конструкција.

САНАЦИЈА
Санационите работи се
реализирани според проектната
документација изработена од
страна на „Балкан консалтинг“,
ревидирана од Катедрата за
челични и армирано-бетонски
конструкции од Градежен
факултет - Скопје, под
надзор од „Диви“ и изработка
од „Синтек“ - Скопје.
Благодарение на огромното
искуство поврзано со санација,
18 ПОРТА 26 декември 2014

18
 градежништво
зајакнување и заштита на
мостовските конструкции,
вијадукти, надвозници,
подвозници, надземни и подземни
премини на преку 430 објекти
лоцирани во Македонија,
Косово, Црна Гора и Украина,
организацијата на градилиште
и пристапот до елементите
на мостовската конструкција
без проблем беа надминати
уште во старт на работите. Во
организациониот период најголем
проблем беше нивото на водата на
Дебарско Езеро, и обезбедување
на регулирање (пренасочување)
на сообраќајот. Формирањето на
пристап до елементите за санација,
зајакнување и заштита, извршено е
преку монтажа на класично скеле
и висечка скела Систем „СИНТЕК“,
кој се покажа како практичен
и успешен на многу објекти.
Столбовите вон нивото на
вода „B“ и „F“ лесно се санирани
според вообичаениот систем на
џекетирање со слој од 15 см, кој на
одделни локалитети достигнуваше
во слој од 22 см. За столбовите
што делумно со својата висина
беа под нивото на водата, се
формираше прстен со висина
од 100 см и дебелина од 30 см,
анкеруван за постојната подлога.
Наставката на зајакнувањето
беше со џекетирање од армирано-
бетонски слој со дебелина од 15
до 20 (22) см. Истите столбови по
снижувањето на нивото на водата,
благодарение на разбирањето од
страна на ЕВН, со џекетирањето
дополнително се оствари до
проектираната состојба.
На масивниот столб „А“
дополнително е извршена
санациона обработка на
конструктивни пукнатини
со ширина и до 3,0 см.
Столбот „G“ наметна
посериозни приблеми со
катастрофални деформации
кои завршија со целосно
зајакнување на левото крило
и делумно елиминирање
на факторите поврзани со
дополнителни можни активности.
Главен проблем во целиот
систем поврзан со санација
и зајакнување на Мелнички
мост беа подвижните лежишта
над столбот „Е“. Проблемот
беше во тотално уништен 
26 декември 2014 ПОРТА 19

19
 градежништво
дилатационен зазор. Неподвижниот и
подвижниот локалитет од мостовската
конструкција беа навлезени една во
друга во длабина од 4 см, и вертикалните
делови од носачите преклопени до 10
мм. Проблемот беше, која е големината
на напонската состојба и како од неа да
20 ПОРТА 26 декември 2014
20
се ослободи системот без последици.
Ослободувањето беше со постепено
растоварување преку формирање на резови
на вертикалните лимови од подолжните
челични носачи со ширина од по 3-5 мм.
Но за да се ослободи напонската состојба
во попречен правец, конструкцијата
мораше да се стабилизира (зајакне)
од попречни поместувања под дејство
на торзиски оптоварувања. Со голема
внимателност и висок стручен пристап
кон главниот проблем, ангажираната
екипа супер успешно го надмина.
Остварен е доста голем ангажман

во промени на пешачката и монтажа
на одбојната ограда, поставен е нов
светлосен систем на мостот, нови
тротоари, изолација на мостот што е
битен фактор за неговата трајност како
и на коловозната плоча, новоформирани
дилатациони зазори, додатни попречни
зајакнувања на отворената и затворената
челична конструкција. Термо и
антикорозивна заштита на водоводен
цевковод, антикорозивна заштита на
армирано-бетонската конструкција
и челичните елементи, промена на
подвижни лежишта со сите дополнително
градежништво
оформени челични елементи вклопени
во подвижните лежишта итн.
Покрај нашиот ангажман посебна
благодарност заслужуваат професорите
од Катедрите за геомеханика,
челични и мостовски конструкции од
Градежниот факултет - Скопје. 
www.gf.ukim.edu.mk
26 декември 2014 ПОРТА 21
21
 градежништво

A B C D E

1 1

2 2

3 3

4 4

Жикол Групација

22 ПОРТА A 2014
26 декември B C D E

22
 градежништво

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ
- ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ
- ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ
- KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ

ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА
ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

Tel:
00 389 034 212 064
00 389 034 211 757
00 389 034 215 225
00 389 034 215 226

Fax:
00 389 034 211 964

e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk
e-mail: hidropl@t-home.mk
www.konti-hidroplast.com.mk
Industriska bb 1480 Gevgelija
MACEDONIA 26 декември 2014 ПОРТА 23

23
 урбанизам АГЛИ НА ПЕРЦЕПЦИЈА (4)

Организација на урбана
средина

Токио

Процесот на развој на индустријата во Македонија овозможи забрзан

развој на урбаната средина. Во услови на неможност за ефикасна
контрола на приливот на население во градовите, се предизвика
дисбаланс во просторот и концентрирање на население во градовите,
особено во главниот град Скопје, со напуштање на селските огништа
и празнење на селата. Развој и деградација како паралелни процеси.
проф. д-р Мирче КОКАЛЕВСКИ, дипл.инж.арх.

У
рбаната средина во
Македонија, како сложен Токио
систем, се развива со
различен интензитет во
време и простор.Резиме
на развојот низ времето:
различно ниво на просторен развој на градските
населени места; процеси на идустријализација
и урбанизација;голем прилив на население
во градовите; лесно зафаќање на рамните
терени за развој на градовите; несоодветна
инфраструктурна опременост на градовите во
однос на приливот на население; бесправна
градба; период на транзиција;зголемување
на потребата за порамномерен развој на
просторот, во услови кога тоа реално е
многу тешко да се постигне;нагласен развој
на главниот град Скопје. Се презентираат
некои аспекти на урбаниот простор.
24 ПОРТА 26 декември 2014

24

ТРАНСФОРМАЦИЈА НА
УРБАНАТА СРЕДИНА
Глобалното општество се карактеризира
со развој на градовите како резултат на
процесот на урбанизација, со депопулација
на руралната средина. Присутните миграции
на населението можат да се третираат
на локално, национално, регионално
и на глобално ниво, како процеси на
концентрација и депопулација. Миграциите
се одвиваат од селата кон градовите,
но се јавуваат и миграции од помалите
кон поголемите градови и кон главните
градови на државите, како и миграции
од едни во други земји, од помалку
развиените кон поразвиените. Постојано
движење на населението во светски
рамки. Процес кој продолжува и натаму.
Процесот на развој на индустријата
во Македонија овозможи забрзан развој
на урбаната средина. Во услови на
неможност за ефикасна контрола на
приливот на население во градовите,
се предизвика дисбаланс во просторот
и концентрирање на население во
градовите, особено во главниот град
Скопје,со напуштање на селските
Урбани мрежи
Битола Штип
огништа и празнење на селата. Развој и
деградација како паралелни процеси.
Развојот на градското население во
Македонија, следен низ пописите од 1953
до 1994 година, е со постојан пораст на
градското население. Според пописот
од 1953 година, градското население
изнесува 31,3% од вкупното население,
во 1961 година е 38,6%, во 1971 година
изнесува 48,8 % , во 1981 година е 55,2%,
во 1991 година е 58,1%и во 1994 година
градското население изнесува 58,7% од
вкупното население, што претставува
евидентен пораст на градското население
(Национален извештај за човекови населби
за Конференцијата на Обединетите
нации Хабитат 2, 1996, стр. 14).
УРБАНИ СОДРЖИНИ
Во согласност со Правилникот за
стандарди и нормативи за урбанистичко
планирање (Сл. весник на РМ бр. 63/2012),
намената на земјиштето е утврдена со шест
групи на класи на намени: А- домување;
Б- комерцијални и деловни намени;
В- јавни институции; Г- производство,
дистрибуција и сервиси; Д- зеленило,
урбанизам
спорт, рекреација и меморијални
простори и Е- инфраструктура (член 30).
Секој град има различни квантификации
и поврзувања на намените во рамки
на урбаното ткиво. Покрај зонско
надоврзувањепо хоризонтала, организирани
како зони со компактна намена, урбаните
намени можат да се организираат со
навлегување на комплементарни намени
во зоните или да се организираат во
различни просторни композиции по
вертикала во рамки на урбани структури, со
надополнување на намените повертикала,
со што во рамки на градот се јавуваат
мултинаменски динамични структури.
Можност за различно креирање на
градскиот организам според потребите
на жителите, карактеристиките на теренот
и поставеноста на урбаните мрежи
односно мрежата на сообраќајници.
УРБАНИ МРЕЖИ
Секој град има соодветна урбана
мрежа составена од сообраќајници
третирани каколиниски системи. Со
потенцирање на урбаните мрежи се
формираат урбани блокови односно
урбани содржини за различна намена,
со што се оформува специфична
урбана мрежа за секој град. Приказ на
урбани мрежи на неколку градови.
ГРАДОТ КАКО СИСТЕМ
Секој град е специфичен систем кој се
развива со текот на времето. Градот
како сложена структура е предмет на
истражување на многу научни дисциплини
и се врши согледување на неговите
перменентни трансформации низ времето
од разни агли на перцепција. Градот се
создава со генерации, со вклучување на
многу творци и секој на свој начин дава
одреден белег на градот, прави мозаик на
лицето на градот, кој се таложи со времето.
Урбаниот изглед и архитектурата се одраз
на секое време, и од таа гледна 
26 декември 2014 ПОРТА 25
25
 урбанизам
точка може да се направи согледување
на секој временски период на творење
ако има етапност во градоградењето.
Ако таа етапност и последователност
временски е континуирана, можат да се
согледаат урбаните слоеви во развојот
на градовите. Ако има мешање на таа
урбана еволуција, тогаш слоевите се со
нијанси и нема можност да се следат
урбаните процеси како целина со
просторно-временските траги во ткивото
на градовите.За дасе согледа реалниот
придонес кон квалитетот на живеењето
на граѓаните во градот, потребно е да се
вреднуваат ефектите од планираната и
реализиранатаурбана изградба во ткивото
на градовите во одреден временски период.
УРБАНИСТИЧКИ ПЛАНОВИ
ЗА ГРАДОВИ
Според Законот за просторно и
урбанистичко планирање (член 4) се
утврдени 10 начела при планирање и
уредување на просторо. При изработување
и донесување на основните и деталните
урбанистички планови за градовите, некои
26 ПОРТА 26 декември 2014
26
Крушево Велес
од утврдените принципи се применуваат
со поголем интензитет и посветеност за
разлика од други кои се декларативно
вклучени во плановите, но секако тоа
зависи од одвивањето на целокупната
постапка за изработување и донесување
на плановите.При планирањето, особено
треба да се внимава на вториот и третиот
принцип (рационално користење и
уредување на просторот и услови за хумано
живеење и работа на граѓаните). Водени
од иницијативата на инвеститорите за
максимално зафаќање на градежните
парцели, се форсира максимален ефект
од локацијата дури и со неповолни
влијанија врз условите за хумано живеење
на соседните објекти и граѓани, а тоа е
најчесто присутно кога се предвидуваат
нови објекти со релативно големи волумени
во близина до постојните, со што се
намалува квалитетот на средината. Во
основа, во текот на планирањето треба
да се согледаат различни варијанти на
организирање на просторот и треба да се
примени стручно избалансирана варијанта,
која ќе ги има во вид сите принципи.
Скопје
Во тоа се состои и професиналниот
пристап при планирањето, кој треба
да биде доминантен во процесот на
планирање,бидејќи со изработување и
донесување на урбанистички планови
се обезбедува и хуманизација на
просторот (член 3 на законот).
За градовите во Македонија се
донесени соодветни генерални и детални
урбанистички планови, а динамиката и
опфатот на измените и дополнувањата на
плановите е според потребите за урбан
развој утврдени на ниво на општина.
СКОПЈЕ КАКО НЕТИПИЧЕН
ПРИМЕР НА УРБАНА СРЕДИНА
Скопје е град на промени, контрасти,
град со нетипичен урбан развиток,
кој го прекинал развојот на урбаното
ткиво неколкупати во својата историја
и продолжил да се трансформира низ
времето. Прекините во развојот се повод
за сумирање и согледување во која насока
ќе се одвива натамошниот урбан развој.
Тоа Скопје го доживеа со земјотресот од
1963 година. Половина век искуство во
Центар на Скопје 1968, синтезна верзија

Охрид
развој на градот Скопје после земјотресот.
Град кој се развива по трауматски период
на природна катастрофа. Со оглед на тоа
што градот нема континуиран развојкако
другите градови, Скопје се третира
како специфичен град по својот развој.
Постземјотресните привремени населби
со монтажни објекти лоцирани на повеќе
локалитети, со постепено доградување
и надградувањена монтажните објекти,
се трансформираа како интегрирани
станбени населби. Привременоста и
постојаноста слоевито се надоврзуваат.
Досега прилично е напишано, говорено,
анализирано, согледано за урбаниот
развој на Скопје низ времето. Одржувани
се советувања, трибини, тркалезни
маси со тематика за просторниот развој
на Скопје, за неговото урбано ткиво
распослано во Скопската котлина и
покрај Вардар. Различни доживувања и
искуства. Контрасти. Големи предизвици.
Спецификите и вредностите треба да
се нагласат, зачуваат и унапредат, а
негативностите да се намалат. Голем
дел на сообраќајниот систем на градот
не е реализиран според планираното и
сите делови на градот немаат соодветна
комуникација. Треба да се преоцени и
целисходноста од обемот на урбаното
подрачје на градскототкиво (од Сарај до
Драчево). Потребно е да се разработи
и организацијата на контактната зона
на градот и околината. Потребата за
зголемување на квалитетот на ткивото на
градот е присутна со различен интензитет
во различни делови на градот. Има и
големи контрасти, различни нивоа на
уредување и различни слики на градот, од
урбано уредени до деградирани простори.
Градското ткиво сè повеќе се изградува,
се згуснува. Скопје како да ја заборава
својата историја, своето трусно тло, како да
започнува да има амнезија дека е град кој
се развива над трусно подрачје, што бара
специфични услови за просторен развој.
Искуството со интернационализацијата
на просторниот развој на Скопје после
земјотресот,сугерира континуитет на
истражувањата за развојот на Скопје како
нетипичен град. Повод за пренесување
на искуства и во други постземјотресни
градови. Развојот на урбанистичката и
архитектонската мисла и практика после
земјотресот, третманот на професијата,
нивото на јавноста при обликување на
градот, треба да се негува, промовира и
унапредува. Искуствата со практицираната
отвореност на Скопје и глобализацијата
на идеи е солидна подлога за натамошно
унапредување на таквото искуство.
Потребен е континуитет во просторот.
Активности за зголемување на
квалитетот на урбаната средина:
- промовирање на развој на одржлива
урбанизам
урбана средина, со повисок квалитет
и со рационално користење на
урбаното подрачје на градовите;
- поефикасна изработка на урбанистички
планови на градови,со поедноставен
начин на изработување и донесување
на плановите со понагласена улога на
локалната самоуправа и спроведување
на планските решенијасо примена на
принципот на максимален волумен;
- организирање на постојното урбано
подрачје на градовите со примена
на урбана ревитализација на
деградирани простори и развој на
динамична урбанаструктура;
- при изработка на урбанистички планови на
градови треба да се согледуваат повеќе
сценарија на планирање, со примена
на принципите на одржлив развој;
- при планирање и при реализација да
се организира и уредува просторот
созголемување на квалитетот на
средината, со умерено ниво на
внесување на нови објекти во
постојните урбани амбиенти;
- промовирање на јавните содржини и
простори, а не на индивидуалните барања;
- натамошен развој на градовите со
потенцирано внесување на соодветни
хумани, еколошки, асеизмички,
енергетски, комуникациски и естетски
карактеристики на урбаната средина. 
(Продолжува)
26 декември 2014 ПОРТА 27
27
 архитектура инфо

Скопје:
учиме и
читаме од
градот
- Објекти / артефакти
како симболи на градот -
Анастасија СПАСОВСКА

С
копје како град доживува
брз развој после Втората
светска војна, но неговото
срце запира оној кобен јули
во 1963 година. Тоа е момент-
крстосница во историјата
на градот, не поради рушевините туку
поради вербата на населението за негова
повторна изградба и солидарноста што
пристигнува од сите делови на светот.
Интересна е наративата на градот
во периодот после 1963 година, што сè
се менува, што останува неизменето,
но најважно, како сето тоа влијае
на граѓаните на Скопје. Фокус на
истражувањето е градското подрачје на
Скопје -трансформациите, замислените
рамки и објектите што го сочинуваат
градското јадро и животот во него.
Несреќната случка што го срамнила
градот во 1963-тата, го става Скопје во
центар на меѓународното внимание: 87
нации праќаат помош со цел одново да
се изгради разрушената престолнина.
Нејзините граѓани пронајдоа енергија
и волја меѓу прашината на урнатините
и беа решени да го видат градот како
повторно се издигнува. Чувството и
потребата за помош беа олицетворение,
пример на човековата волја, надеж и
разбирање. Скопје, во тоа време, беше
именуван како „град на солидарноста“.
Oва е увертирата на серија истражувања
под наслов "Learning from the City", преку
кои група млади архитекти, социолози
и активисти, под менторство на Сузана
Милевска, истакнат теоретичар на
уметноста, се обидоа да ги прочитаат
скриените кодови на градот. Алекандар
Балдазарски, Дарко Крстевски, Анастасија
28 ПОРТА 26 декември 2014

28

Спасовска, заедно со Ивана Драгшиќ од
Плоштад Слобода, како и други соработници
во претходните фази, поттикнати од темата
нематеријални споменици, се фокусираа
на Градскиот ѕид како пример и се обидоа
да ги расчленат неговите значења.
Денес, Градскиот ѕид е најголемата
населена станбена структура изградена по
нацртите на Кензо Танге. Тој претставува
масивна композиција од шесткатни блокови
и дванаесеткатни кули позиционирани
околу градското јадро. Луѓето што живееја
во двоетажните вернакуларни куќи со
дворови, одеднаш најдоа дом во нови,
целосно опремени станови во урбани
згради. Тие го започнаа својот живот на
исто место, но во потполно различен град.
Замислен како дел од метаболистичкиот
план на Танге, Ѕидот требаше да биде
врска со останатите мегаструктури и
заедно со нив да ја претстави визијата
за новото Скопје. Бидејќи изградбата на
Градскиот ѕид е само делумно изведена,
денес тој постои како една структура
сама за себе. Поставен во самиот центар
на градот, Градскиот ѕид претставува
просторна, административна и визуелна
граница на таканаречениот Мал ринг.
Sид по дефиниција е структура која
дефинира одредена област, пренесува
товар или дава засолниште и сигурност.
Во многу современи култури ѕидовите
претставуваат бариери кои оневозможуваат
прогрес или влез. Ако го земеме за пример
Пинк Флојдoвиот ѕид, или можеби некој
физички пример како Берлинскиот
ѕид, тогаш тој може да биде симбол на
изолација и репресија. Понатаму, ѕид може
да се однесува и на отежната човечка
ментална или физичка состојба - ѕид
како непреодна граница. Тој може да е
и колективна површина за експресија,
архитектура инфо
како што е ѕид со графити, или пак
виртуелен ѕид - како оној на Фејсбук.
Што претставува овој ѕид, денес?
Одговорот на ова прашање групата го
бара во дијалог меѓу колективното и
индивидуалното. Значењето на ѕидот во
просторот „меѓу“, во паралелата на нашите
психо-географии и урбаните факти.
Несомнено, ѕидот е структура која
го дефинира фрагментираното ткаење
на градскиот пејзаж. Едноставно,
претставува точка на спој. Ставено во
историски контекст, ѕидот е нова страница
во градскиот наратив, како современа
интерпретација на тврдината Кале, нов
лик. Неговата појава е карактеристична
и свесно присутна. Атмосферите и
социјалните простори што тој ги создава
се дел од неговото битие и функција.
Ѕидот е колективен симбол на
обновата, новата визија и урбаниот 
26 декември 2014 ПОРТА 29
29
 архитектура инфо
живот. Во исто време, тој е именител на
сите индивидуални чувства и претстави
на неговите станари и граѓаните. Од
социолошки аспект, во контекст на
неговата функција како станбена зграда и
нејзините социјални импликации, значењата
на Градскиот ѕид се многубројни.
Во овој момент, Скопје претрпува
драстични промени кои ја засегаат
неговата изградена структура. Околното
ткаење на Градскиот ѕид епилептично се
згуснува, ревносно испишувајќи нов слој
во градската историја, кој како масло во
вода, се одделува од своите референтни
предци. Тука не станува збор за логичен
дисконтинуитет туку за небрежност,
негрижа и лудило поради што се напластува
уште еден суштински слој – овој пат ѕид
како реминисценција на урбаното кој
им пркоси на заканувачките промени.
30 ПОРТА 26 декември 2014
30
Надоврзувајќи се на горните редови од
истражувањето, во линија на нематеријални/
материјални споменици, како еклатантен
пример го имаме Градскиот трговски центар
– антологиски објект од постземјотресниот
период и градителско наследство на
македонската модерна архитектура.
Она што се појавува во градот како
одговор, логично продолжување на
реизградбата на постземјотресно Скопје,
се дела од локални автори со големи визии.
Во атмосфера на полет и можности, врвни
македноски творци се образуваат надвор
и учејќи од најдобрите носат свежи идеи
кои се читаат од изграденото творештво.
Не можеме да зборуваме за Скопје без да
го посочиме Градскиот трговски центар на
Живко Поповски како модерно живеење
и современи идеи преточени во објект.
За него, професор Јасмина Сиљановска
ќе рече: „Овој објект во времето кога се
градеше беше еден од најсовремените
во Европа, беше првиот претставник на
т.н. концепт на отворена естетика што
го започнаа германските и холандските
архитекти. Живко Поповски работеше
во Холандија и беше близок со тогаш
најголемите архитекти, како Ван дер Бруек,
и нивните идеи - кои тектонски ја поместија
архитектурата - ги донесе во Скопје“.
Градскиот трговски центар е, на
некој начин, критика на дотогашниот
интернационален стил кој владеел во
архитектурата во Европа и во светот во
почетокот на 60-тите години на 20 век.
Бездруго, со тоа што сосема одговара
на времето, духот и пред сè местото на
кое е изграден, останува светски.
Поврзувајќи се со постоечката оска
исток- запад, поставена со планот на
обновата, решението на Градскиот трговски
центар го почитува локалниот контекст и
притоа создава нова локална вредност.
Најголемиот дел од неговата површина е
отворен простор кој го поврзува паркот
„Жена-борец“ и кејот на реката Вардар,
плоштадот „Македонија“ и источниот дел од
градот. Во ГТЦ има слобода на движење, тој
е отворен трговски центар. Архитектонски,
ГТЦ претставува реинтерпретација
на класичната идеја за агора, со што,
покрај неговата комерцијална намена,
тој е и функционален јавен простор.
Градскиот трговски центар, во однос
на вариететот на значења е дефинитивен
пандан на неговиот претходник Градски
ѕид. Од аспект на неговото постоење како
објект/артефакт, тој е и референца и лик
на Скопје. И повеќе од тоа, објект кој е и
внатре и надвор. Единствен по својот вид,
огромен волумен кој неверојатно нежно се
вклопува во контекстот. Сè уште свеж како
простор и идеја, денес ГТЦ е и коментар
на постоечките трговски центри-конзерви.
Од социо-културен аспект, тој е еден од
симболите на Скопје, со идентитетско
значење, врежан во емотивната меморија
на граѓаните и нивната смисла за урбано.
Како паралела на неодамнешните
промени, новиот значенски слој на
Градскиот трговски центар овој пат
би се напластил и во физичка смисла,
брутално обидувајќи се постоечката
нарација да се замени со нова.
„Го сакам ГТЦ“ е моментално активна
иницијатива, реакција на проектот за
рефасадирање и доградба на Градскиот
трговски центар со кој целосно би се
уништила архитектурата на објектот и
неговата урбанистичка улога на „улица“
низ централното градско јадро. Преку
оваа платформа, медиумите и социјалните
 архитектура инфо
мрежи, низа сликари, поети, актери,
архитекти порачуваат да се престане со
експериментите во градот, газењето по
авторските права и насилното бришење на
целокупната колективна меморија за Скопје.
Во линија на реафирмација и поддршка,
неодамна се одржа настан насловен
„Читаме: луѓето ко книги, зградите ко луѓе“
– дел од долгорочниот истражувачко-
кураторски процес на Филип Јовановски
и Ивана Васева – „ЖИВИ БИБЛИОТЕКИ:
архиви на граѓанска непослушност“, каде
што повеќе професионалци и архитекти
се собраа со цел да изнесат 111 тези за
Градскиот трговски центар. Тука, настрана културно наследство, во кое несомнено е се солидарни со минатото и имаат отворен
од гореспоменатите карактеристики на вклучено и наследството од модерната и и визионерски поглед кон иднината.
морфологијата, позицијата и конструкцијата постмодерната, и нивно реактуализирање Градскиот ѕид и Градскиот трговски центар
на објектот, се зборуваше и за сцени, во конструктивниот дискурс. За потребата се подеднакво наш идентитет колку што
доживувања и спомени проткаени во од препрочитување на страниците на е и македонската трдиционална куќа.
неговото порозно тело. Се говореше за историјата на македонската архитектура, Овие објекти како градски артефакти
пасарелата која е негов составен дел, а го имаме Градскиот трговски центар остануваат да бидат препознаени во
всушност не е само негова,таа се излева, како потврда и повик. Архитектурата нематеријалното, она што не подлежи
припаѓа и на плоштадот, на градот. како и сè што е физичко, секако, има век. на разорувачките сили на константната
Архитект Доминика Бошкова истакна: Со тоа би навлегле во други полемики ентропија, и така тие продолжуваат да
„Дали ова би се случило во Берлин со за нејзината трајност и потреба, но постојат. Еден град е онолку побогат
Мисовската Национална галерија или пак несомнено е дека симболите на еден колку што има преплет на слоеви и
во Париз со Центарот Жорж Помпиду? град се оние кои ние како негови граѓани, значења, фрагменти историја. Скопје е
Зошто ги кинеме страниците од нашите треба да ги сочуваме и заштитиме составено од парчиња град со различен
учебници и учиме исклучиво од туѓи... “. како би можеле да се препознаеме. карактер и од објекти кои раскажуваат
Овие истражувања и опсервации Една од вродените особини на градот најразлични приказни. Кога секоја од нив
укажуваат на нужноста од потврдување и како организам е да расте, неговото ткаење е читлива, само тогаш градот може да се
втемелување на вредностите од нашето и ахитектурата тоа го овозможуваат кога восприеми во сета негова целосност. 

26 декември 2014 ПОРТА 31

31
 убави градови... ФРЕНК ГЕРИ

Голем париски момент за

кариерата на архитектот
Оригинална фигура
на современата
архитектура.
Планер, голем
архитект, творец
кој обликува... кој
создава движење
од инертен објект...
или чувство на
движење...
Љупка ДУКОВСКА, дипл.инж.арх.

О
д 8 октомври годинава до
26 јануари идната година,
во Центарот Помпиду
во Париз се одржува
ретроспективна изложба
под назив „Френк Гери,
прва голема ретроспектива во Европа“.
После претходната презентација на
Френк Гери во 1992 година во Центарот
Помпиду, оваа ретроспективна изложба,
поддржана од „Венси“, фирмата што
го изгради музејот Луј Витон, дава
глобален осврт на неговата работа. Го
опфаќа периодот од 1960 година до
денес, кој е претставен на формален и
архитектонски јазик, преку оригинални
документи на 60 главни проекти, 225
цртежи и 67 модели. Посветена е на
неговата кариера, која почнувајќи со мал
обем, со експериментални дрвени куќи
во Јужна Калифорнија, кулминира со
изградбата на музејот на Фондацијата
Луј Витон во Булоњската шума, за кој
некои критичари велат дека е најголема
технолошки софистицирана, уметнички
мотивирана зграда во неговиот творечки
опус. Претседателот на Франција Франсоа
Оланд, на отворањето го нарече објектот
„катедрала на светлото“, како и „чудо на
интелигенција, креативност и технологија“.
Во ретроспективата во Музејот
Помпиду, вклучени се и помалку познати
урбанистички проекти на градови,
станбени проекти, како и досега не
објавени фотографии за суровите
моменти од градскиот пејзаж, кои окото
на архитектот ги прави убави. Тој избрал
модели и оригинални цртежи за да ја
прикаже еволуцијата на неговите идеи.
Ги опишува зградите како еден предмет,
една форма. Ги развива своите неправилни
форми. Во нередот, постои ред. Интересно
е што сценографијата на оваа изложба
е потпишана од самиот архитект.
ЅВЕЗДЕНА ЛИНИЈА НА КАРИЕРАТА
Френк Гери е роден во семејство на
полски Евреи, како Ephraim Owen

32 ПОРТА 26 декември 2014

32
големи архитекти...
Goldberg, во 1929 година во Торонто,
Канада. Грубоста на антисемитизмот ја
почувствувал рано во својата младост.
Добиената психолошка траума, го
навела да го смени името и да се одвои
од традициите на еврејското семејство.
На 17-годишна возраст, со родителите,
се преселил во Лос Анџелес, САД.
Студирал архитектура на Универзитетот
на Јужна Калифорнија, потоа урбанизам
на Харвардскиот универзитет.
Работел две години во Лос Анџелес кај
Бекет (Welton Becket,1902- 1969), потоа кај
архитектот Груен (Viktor Gruen,1903 – 1980).
Во 1961 година престојувал во Париз.
Работел кај францускиот архитект Андре
Ремонде (Andre Remondet, 1908 - 1998).
Во Париз ја проучувал работата на
современите европски автори, творечката
интерпретација на органските форми,
како и романските цркви и нивните
специфичности. Посебно го проучувал Ле
Корбизије (1887 – 1965). Во 1962 година се
вратил во Лос Анџелес и отворил сопствено
биро. Денеска тоа е една од водечките
архитектонски фирми во светот (со повеќе
од 200 архитекти на почетокот на 21 век).
Во тек на 70-тите години на 20 век,
соработувал со современи уметници од Лос
Анџелес кои имале силно влијание врз него.
Влијание врз развојот на неговата кариера
имале и големите архитектонски имиња
...значајни објекти
како Валтер Гропиус (1883 – 1969), Мис
ван дер Рое (1886 – 1969), Марсел Броер
(1902 – 1981). Креативноста и интересот
на Гери за уметноста биле големи.
Активностите во неговата професионална,
исклучително успешна кариера, главно се
насочени кон архитектурата, урбанизмот,
скулптурата и дизајнот. Плод на неговите
успешни креации се создадените
постмодерни, деконструктивистички,
хајтек архитектонски дела. Во последните
години, Гери работи и како професор
по архитектура. Од 1988 година тој
е професор на Универзитетот Јел,
а од 2011 година на Универзитетот
во Јужна Калифорнија. 
26 декември 2014 ПОРТА 33
33
 убави градови...
СЛАВЕН АРХИТЕКТ,
КУЛТНИ ОБЈЕКТИ
Први проекти во неговата кариера се
разни индивидуални објекти, трговски
центри и сл. Во 60-тите години на 20 век,
се чувствува влијанието на Френк Лојд
Рајт (1867 – 1959), како и на кубизмот. Уште
во раниот период на своето творештвото
се покажал како мајстор на комплекси,
обединувајќи неколку различни објекти
во едно цело. Во периодот 1969 - 1973
година, Гери креирал серија на мебел од
брановиден картон за пакување. Открил
дека со повеќекратно превиткување,
во разни правци, картонот станува
долготраен. Мебелот придонел за неговата
слава во 70-тите години. Го нарекол „Easy
Edges“ (Лесни рабови). Во тој период Гери
развил свој вид на деконструктивистички
стил, на обликување на архитектонските
конструкции во необични скулптурални
форми. Во 1979 година, експериментирал
со сопствената куќа во Санта Моника. Се
свртел кон постмодернизмот, остроумно
обновувајќи го својот индивидуален дом,
изграден во 1920 година. Користел „евтини
материјали“, како жица, шперплоча и
брановиден лим. При реконструкцијата,
објектот бил аголно продолжен, контра
на традиционалниот колонијален
стил. Го оградил со мрежеста ограда.
Новината предизвикала возбуда кај
соседите, создала архитектонска војна,
која привлекла внимание кај печатот
и му донела слава на архитектот.
Како растела славата на Гери, така
неговата работа добивала поголеми
размери. Се реализираат нови сè
позначајни објекти во САД и во другите
земји во светот. Проектирањето на куќата
што танцува во Прага (1995), музејот на
Гугенхајм во Билбао (1997), концертната
сала Волт Дизни во Лос Анџелес (2003),
станаа култни објекти. Привлекоа многу
туристи и станаа атракција на свој начин.
Неговото досега најпознато дело, Музејот
Гугенхајм во Билбао, стана симбол на
градот, пресвртница во современата
архитектура и во кариерата на Гери.
После овој проект широко му се отворија
нови можности, добива големи проекти,
почнува да го освојува светот. Во 2011
година го претстави својот прв облакодер
во Њујорк, потоа Опусот Хонг Конг во
Кина (2011)....Неговиот последен завршен
објект, музејот на Фондацијата Луј Витон
во Париз, отворен во октомври оваа
година, предизвика големо внимание кај
целокупната културна јавност во светот.

Некои од неговите изведени објекти се

дадени како прилог на овој текст*.

34 ПОРТА 26 декември 2014

34
 ...големи архитекти
ЕКСПЕРИМЕНТИ СО КОМПЈУТЕР
И МИСЛИ ВО МЕТАФОРА
Потпирајќи се на компјутерското
моделирање, тој експериментира. Понекогаш
избира екстравагантни решенија. Пример е
гигантскиот двоглед, кој претставува влез во
Центарот Хиат (Венеција, Калифорнија, 1975
-1991), или рибниот ресторан во форма на
риба во Кобе, Јапонија (1986), или можеби
силуетата на парот што танцува во зградата
во Прага, наречена „Џинџер и Фред“ во
чест на познатите холивудски танчери ...
Гери мисли во метафори, не е против ако
и другите го прават тоа. Неговото дело е
отворено за толкување и метафора. Ова
го издвојува од многу негови врсници.
Гери вели: „Кога го сфатив потенцијалот
на компјутерската технологија, која се
распространува насекаде, сакав да се
испитам самиот себе, да видам што може
да направи програмата. Имав среќа, имав
некого што знаеше како се користи, што не
беше случај со мене. Тој седеше со мене.
Јас правев макети и ние ги вклучивме во
компјутерот. Моите цртежи се сложени.
Јас можам лесно да ги исцртам со една
линија. Но имате повеќе можности кога
користите компјутер, кој овозможува да ги
направите цртежите поточни и поубави,
имате повеќе слобода. Со други зборови,
компјутерот работи на вашето творештво,
не му дозволувате да стане творец“. Со
оригиналност се одликуваат делата на
Гери и во другите области на уметноста,
во скулптурата, во дизајнот на мебел, на
предмети за домаќинство, во ентериерот
(„Титан кафе“ во Њујорк, 2000).

РИБАТА, ЛАЈТМОТИВ НА
НЕГОВОТО ТВОРЕШТВО
Желбата да се изведе совршенството на
формата и подвижноста на рибата, се
смета за лајтмотив на творештвото на
Гери и неговото уметничко разбирање
за архитектурата. Опсесијата од рибата
oстанала од најраното детство. Од моментите
кога фасцинирано го посматрал движењето
на рибата, што требало да биде подготвена за
празниците Шабат, Пасха... (традиционално
еврејско јадење „Gefilte fish“, кое го
подготвувала неговата мајка). Овој лајтмотив
во метафорска форма може да се проследи
во сите подоцнежни дела на Гери: рибен
ресторан во форма на риба во Кобе, Музеј
Гугенхајм во Билбао ... во скулптурите: риба
со стаклени лушпи во музеј во Минеаполис,
скулптура на риба (35 м) во Олимпиското
село во Барселона (1992).... во дизајнот на
предмети, во ентериерите и др. Употребата
на листови од сребрест титаниум, што од
90-тите е карактеристика за неговите објекти,
е идеја добиена од крлушките на рибата. 
26 декември 2014 ПОРТА 35

35
 убави градови...
ЕДЕН ОД НАЈГОЛЕМИТЕ
ИЛИ НАЈГОЛЕМ? ПОВЕЌЕ
ОД СТО НАГРАДИ
После скоро шест децении творење,
со исклучителна популарност во
последните три децении, денес тој
ужива статус на „архитектонска
ѕвезда“ („starchitect“). Иако е еден
од водечките, ако не и најголем
архитект во светот, го одбива овој
популистички назив. Во интервју
дадено во 2009 година, во британскиот
весник Индепендент, објаснува зошто
не му се допаѓа терминот. „Јас не сум
starchitect, јас сум AR-chitect“, вели тој.
„Има луѓе кои проектираат објекти кои
не се технички и финансиски добри и
оние што тоа го прават. Едноставно две
категории“. Гери во својата работа има
постигнато голем финансиски успех.
Неговите објекти се извонредно скапи.
Има добиено повеќе од сто награди,
вклучувајќи ги и престижната
Прицкерова награда (1989), National
Medal of Arts (1998) на САД, AIA Gold
Medal (1999), Royal Gold Medal (2000) од
Британија....На Венециското биенале
(2008) му беше доделен Златен Лав
за животно дело. По тој повод беше
кажано дека, архитектот од Лос
Анџелес, дизајнерот на концертната
сала Волт Дизни и музејот Гугенхајм
во Билбао, ја трансформирал
современата архитектура… ја
ослободил од границите на
„кутија“ и ограничувањата на
современата градежна практика…
Неговата работа е предмет
на бројни статии и монографии.
Познатиот режисер Сидни Полак, кој
е негов долгогодишен пријател, во
2005 година го снимил биографскиот
филм „Скици“ (Esquisses). Во
нивниот дијалог, Гери ги објаснува
прашањата што ги носи во својата
архитектура и урбанизмот. Како
да се хуманизира архитектурата?
Како да се пронајде малку воздух
после првата индустриска криза?
Успехот останува важен за
Гери, чии комплексни проекти се
предизвик за бизнисот. Тој јасно
чувствува дека противречностите
и проблемите во архитектурата во еден од најпознатите архитекти во светот, А тој, продолжува да работи со својот
2014 година, не е негово да ги решава. Фондацијата Луј Витон, отворена во молив, со компјутерската поддршка, со
Некои критичари се помалку позитивни октомври оваа година, беше поздравена своето искуство, енергија и креативност...
во своите написи. Но тој е несомнено од нејзиниот сопственик како ремек-дело, во октомври е отворена и првата негова
оригинална фигура на современата Центарот Помпиду во Париз организира зграда во Латинска Америка, Музејот
архитектура. Планер, голем архитект, творец прва голема ретроспектива на неговата на биодиверзитет во Панама, поставен
кој обликува. Кој создава движење од кариера во Европа... несомнено е дека е камен-темелник на Фондацијата Лума
инертен објект...или чувство на движење. 85-годишниот архитект Френк Гери, во Арл... во градба се повеќе од 20
Музејот Гугенхајм во Билбао го направи го достигна својот ѕвезден статус... негови објекти во целиот свет. 
36 ПОРТА 26 декември 2014

36

*Прилог: некои од изведените објекти
на архитектот Френк Гери:
- Музеј за дизајн Витра, Германија (1987);
- Центар за забава во Евродисн (1988 – 1992);
- Центар за ликовни уметности во
универзитетот Толедо (1990-1992);
- Музеј на уметноста Фредерик Веисман,
Минеаполис, Минесота, САД (1993)
- Спортски центар во Анахаин
(Калифорнија, 1993-1995);
- Американски центар во Париз (1990 -1994);
- Кинотека на Франција (1994);
- Куќа која танцува, Прага, Чешка (1995);
- Музеј Гугенхајм во Билбао, Шпанија (1997)
- Станбена населба Дизелдорф, Германија (1999);
- Спортски центар во Анахаин
(Калифорнија, 1993-1995);
- Банка во Берлин (1996-1999),
- Нова царина во Дизелдорф (1999);
- Кула Гери во Хановер (2000 – 2001);
- Experience Music Project, Seattle, SAD (2000);
- Музеј на толеранција Ерусалим, Изреал (2002);
...значајни објекти
- Концертна сала Волт Дизни,
Лос Анџелес, САД (2003);
- Онколошки центар во Данди,
Велика Британија (2003);
- Павилјон Џеј Прицкер и пешачки мост
БП, Чикаго, Илиноис, САД (2004);
- Зграда IAC, Њујорк, САД (2007);
- Уметничка галерија, Торонто, Канада, (2008);
- Центар за рак, Архус, Данска (2010);
- Облакодер во Њујорк (2011);
- Опус Хонг Конг во Кина (2011);
26 декември 2014 ПОРТА 37
37
 рубрика

MAJSTOR KOMPANI
BOSILOVO

070-214-396 majstorkompani@gmail.com

DVORNIK
Лична заштитна опрема
од 1990
www.liting.mk
Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Архитектонска подготовка и изведба
8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје
Тел.: +389 2 3110 624 Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА;
+389 2 3110 901
Факс: +389 2 3110 546
info@dvornik.com.mk
www.dvornik.com.mk Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; +389 2 3114 360

38 ПОРТА 26 декември 2014

38
 рубрика

26 декември 2014 ПОРТА 39

39
 архитектура инфо МУЗЕЈ НА АРХИТЕКТОНСКИ ЦРТЕЖ НА ФОНДАЦИЈАТА ЧОБАН ВО БЕРЛИН

Простор во кој се
слави уметноста на
архитектонскиот цртеж

Наталија ЗАФИРОСКА

О
бвиткан во бетон
изгравиран со скици,
Музејот на архитектонски
цртеж на Фондацијата
Чобан во Берлин
ја предизвикува
конструкцијата со цел да создаде
простор кој ќе ја слави уметноста на
архитектонскиот цртеж. Зад реализацијата
на овој проект стои името на Сергеј Чобан
(Sergei Tchoban), германски архитект со
руско потекло, роден во 1962 година во
Санкт Петерсбург. Чобан ја развива страста
кон архитектонскиот цртеж за време на
неговите студии на Руската академија
на уметностите во неговиот роден град.
40 ПОРТА 26 декември 2014

40
 архитектура инфо

Интензитетот и
квалитетот на Музејот
на архитектонскиот
цртеж на Фондацијата
Чобан е одличен за
својата програма,
при што средбата
со него навистина
дава инспирација да
посегнете по моливот и
да почнете со цртање

Тука тој ја открил љубовта кон старите

мајстори и таму самиот почнал активно
да се занимава со цртање. Купувањето на
цртеж од Pietro di Gottardo Gonzaga во
2001 година, го означило почетокот на
создавањето на неговата колекција. Во 2009
година ја основал фондацијата, која преку
прикажување на дотогашната збирка имала
за цел да ги охрабри архитектите почесто да
го применуваат цртежот како незаменлива
алатка. Подоцна, одборот на фондацијата
одлучил да изгради музеј во кој Чобан ќе ја
приложи својата архива, но истовремено
ќе обезбеди простори за предавање
и изложување. Фирмата во Москва
(SPEECH Tchoban & Kuznetsov) го развила
дизајнот додека неговото претставништво
во Берлин (NPS Tchoban Voss) 
26 декември 2014 ПОРТА 41

41
 архитектура инфо
одговарало за изведбата и надзорот.
Денес, музејот вдомува неколку стотици
листови од различни периоди, од 16 век па
сè до денес, од Cerceau до Frank Gehry.
Музејот е сместен на локацијата
на Pfefferberg, поранешна пиварница
составена од низа на објекти во тула кои
денес претставуваат значајни културни
институции во градот. Конкретната негова
локација е на западниот влез на Pfefferberg
помеѓу Schönhauser Allee и Teutoburger
Platz во Prenzlauer Berg. Оваа област се
развила уште во 1990 година од страна
на невладини организации, при што се
претвора во центар на културната сцена
во Берлин. Денеска многубројни студија,
42 ПОРТА 26 декември 2014
42
работилници, агенции, галерии како и
разни простори за настани се сместени
токму во индустриските објекти околу
реномираниот Архитектонски Форум Aedes,
каде се наоѓа истражувачкиот и собирен
центар Aedes Network Campus Berlin.
Волуменот составен од четири поместени
кубуси, наликува на наредени папки малку
накривени една во однос на друга, со што
се прави директна релација на архивската
природа на музејска зграда. Музејот на
архитектонскиот цртеж е исклучителен
пример од современата уметност во поглед
на конструкцијата, дизајнот како и изборот
на материјали. Иако со незанемарлив моќен
израз на формалниот јазик, објектот сепак
сензитивно посредува меѓу индустрискиот
контекст и станбените објекти од 19
век. Пергаментната боја на бетонот се
усогласува со пастелниот екстериер на
околните згради. Но, не само со бојата туку
и со висината од 22 метри, што е типична за
зградите во Берлин, само суптилно, а сепак
скулптурално ја завршува низата на објекти.
Дури и драматичната стаклена кутија на
последниот кат која конзолно е издадена од
волуменот, може да се толкува како храбро
завршување на типичен берлински блок.
Инаку, основата зазема околу 490 квадратни
метри во кои се сместени влезната партија,
две соби за изложување, музејскиот
депозитар како и сала за состаноци.

За разлика од соседните
објекти во комплексот Pfefferberg,
каде вековно старите структури
инкубираат врвна модерна
уметност и дизајн, музејот
мобилизира современа структура
која има за цел да зачува стари
дела. Со пресликувањето на
зборови и слики на самата
фасада, Чобан сака да го
потенцира поврзувањето со
местото. На тој начин, цртежите
што се изгравирани на обвиката
на објектот комуницираат со
неговата функција како складиште
на историска архитектонска
репрезентација. Имено, земени се
два фрагменти од првите цртежи
на колекцијата на Чобан. Тоа се
скиците од Pietro di Gottardo
Gonzaga (1751–1831) кој бил
архитектура инфо
активен во Русија, и тие се аплицирани на
фасадата на првиот, третиот и четвртиот
кат, додека вториот кат е обвиткан со
фрагменти од цртежи на Angelo Toselli
(1765–1827), италијанси архитект кој творел
во Русија. За да се изведе овој впечатлив
ефект во лиената армирано-бетонска
фасада, Чобан и неговиот тим одбрале и
скенирале одредени пресеци од цртежите,
за потоа со нивно мултиплицирање и
редење да се добие одреден модел и мотив.
На секоја од различните фасади има еден
мотив кој се повторува во хоризонтален
опсег, слично како нерегуларно редење
на ќерамиди. Повеќе од само означувачи,
бетонските фасади истовремено се и
носечка структура. Зградата е изградена
како голема армирано-бетонска школка која
откако била целосно завршена, се вметнале
меѓукатните плочи во внатрешноста.
Европските критичари не само што го
пофалија дизајнот на музејот, туку и
ја поздравија улогата на Чобан како
патрон. Единствена замерка е дадена
во однос на отворите, кои поради
својата нерегуларност и произволност
овозможуваат мал продор на светлина.
Како и да е, интензитетот и квалитетот
на Музејот на архитектонскиот цртеж на
Фондацијата Чобан е одличен за својата
програма, при што средбата со него
навистина дава инспирација да посегнете
по моливот и да почнете со цртање. 
26 декември 2014 ПОРТА 43
43
 архитектура ШКОТСКА

Надалеку препознатлив
Иако не постои како самостојна држава, ниту ќе биде во
догледно време бидејќи гласачите на неодамна одржаниот
референдум гласаа за останување во Велика Британија,
Шкотска има надалеку препознатлив идентитет. Од чудесната
природа, легендата за чудовиштето од Лох Нес, вискито,
гајдите и карираните килтови до тенисерот Енди Мареј...

44 ПОРТА 26 декември 2014

44
 архитектура

архитектонски идентитет
...и култниот филм на Мел Гипсон „Храбро срце“, сите тие се
некои елементи кои го дефинираат она што ширум светот ја
издвојува Шкотска. Референдумот од 18 септември привремено
ја стави оваа земја во фокусот на светската јавност, што беше
и повод да се запознае малку подобро уште еден сегмент
на шкотскиот идентитет - архитектурата на Шкотска. 
м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.арх. (Србија)

26 декември 2014 ПОРТА 45

45
 архитектура

Ш
котска е земја со
богата историја. Во
неа се пронајдени
траги на градби
од добата на
неолитот, најстарите
остатоци на куќи се стари преку девет
илјади години, додека остатоците од
цели населби имаат преку шест илјади
години. Сепак, карактерот на она што
го нарекуваме шкотски архитектонски
историски идентитет го дава големиот
број тврдини, замоци и цркви кои
главно потекнуваат од средниот век.
Архитектурата на најголемиот број
објекти од тој период, како куќите
и останатите „обични“ објекти, се
карактеризира со употреба на локални
материјали. Ѕидовите на куќите се
граделе со систем на сува градба,
редење на камен, додека дупките
најчесто се пополнувале со трева,
која не била долготраен материјал и
често морала да се менува, некогаш и
на секои две или три години. Кровот
се правел од дрвена конструкција,
која често била сокриена со материјал
како што е сламата, трската или
тревата. Она што ја одликува
архитектурата на обичните градби е
присутноста на основните принципи
на одржливост во архитектурата.
Обложувањето со трева и трска имало
задача да ги подобри термичките
карактеристики на објектот.
Една од најзначајните градби од
периодот на средниот век е катедралата
во Глазгов, чиј почеток на градба датира
од 1136 година. Објектот претставува
совршен пример на шкотската готика. Дел
од идентитетот на народот што живеел на
британскиот остров го чинат и замоците
и тврдините. Еден од најпознатите
замоци во Шкотска е замокот Керлаверок.
Изграден во 13 век, со својата триаголна
основа опкружен со вода, претставува
еден од најинтересните примери на
фортификациската архитектура на
средниот век. Изѕидан заради контрола
на трговијата во тој период, од 17 век
бил напуштен. Денес, претставува еден
од најзначајните шкотски споменици.
Најпосетениот замок е Единбуршкиот,
после лондонската кула тој е
најпосетениот споменик во Велика
Британија. Се наоѓа на височинка над
Единбург и со својот изглед претставува
симбол на главниот град на Шкотска.
Како и секој замок, имал одбранбена
улога и бил вклучен во голем број
битки за шкотската независност
од XIV век сè до 1745 година.
46 ПОРТА 26 декември 2014

46
 архитектура
Идентитетот на шкотската
архитектура се поврзува за едно
име - Чарлс Рени Мекинтош. Роден
е во Глазгов во 1868 година, и тој
е најзначајниот претставник на
уметничкиот правец Сецесија (Art
Nouveau) во Велика Британија. Бил
фасциниран од јапонската уметност
и нејзиниот однос кон едноставната
форма и природните материјали што
и сам ги користел. Повеќе користел
текстури и сенка како одраз на
креативното изразување отколку
орнамент кој е користен на Запад. Во
западната култура мебелот е виден како
начин на покажување на богатството на
сопственикот, а вредноста на објектите
е гледана по бројот на часови кои биле
потребни за да се направи објектот,
додека во јапонската култура фокусот
во дизајнот бил во функционалноста
и квалитетот на просторот. Неговиот
пристап бил да создава за потребите на
луѓето, не како масовна продукција туку
за поединци како уметничко дело. Во
својот пристап ги соединил шкотската
традиција и воспитувањето, изразноста
на сецесијата и едноставноста на
јапонските форми. Покрај мебелот
што го дизајнирал, се занимавал и со
архитектура. Проектот што му донесол
меѓународна репутација е Уметничката
школа во Глазгов (1897-1909). Иако
неговата кариера била релативно
кратка, имал изразени квалитети и
влијание врз архитектурата, и денес
претставува неизоставно име во
книгите за современа архитектура.
Денес, најпозната градба и икона на
модерната архитектура во Шкотска е
зградата на Парламентот, проектирана
од каталонскиот архитект Енрик
Миралес. Зградата има репутација на
ремек-дело на апстактниот модернизам
и најдобро дело на каталонскиот
архитект. Според зборовите на
архитектот, формата е инспирирана
од шкотскиот пејзаж и цртежите
на цвет од споменатиот архитект
Мекинтош. Интересно е што според
некои истражувања на јавното мислење,
овој објект бил четврти на листата
за рушење, додека стручната јавност
го сметала објектот за брилијантно
архитектонско решение кое добило
бројни награди, а една од најзначајните
е Стерлинговата наградата на RIBA во
2005 година. Архитектот Енрик Миралес
немал можност да го види завршено
своето дело во 2004 година, и да го
добие признанието во 2005 година,
бидејќи починал во 2000 година. 
26 декември 2014 ПОРТА 47

47
 архитектура

48 ПОРТА 26 декември 2014

48

Секако, најпознатата жена - архитект
на светот Заха Хадид и нејзиното студио
се автори на Музејот на транспорт
„Риверсајт“ во Глазгов. Глазгов е град
кој има репутација на индустриски град
во сенка на попознатиот Единбург.
Ваков објект му бил потребен и заради
големиот број посетители, а иконите
на архитектурата главно ги имаат, што
е феномен кој го започнал уште Френк
Гери со познатиот пример, пионерот во
брендирање на просторот со архитектура
– Музејот Гугенхајм во Билбао. Зборувајќи
за формата на објектот, Музејот на
транспорт во Глазгов има облик на тунел
кој ги поврзува брегот и градот, отворен на
краевите. Најзначајната фасада, онаа кон
брегот, има облик на бран. На краевите,
фасадата се состои од стаклени површини
кои овозможуваат продор на светлина во
внатрешноста на објектот, но и визуелна
конекција со околината. Музејот е отворен
во 2012 година, а за една една година
го посетиле над два милиони луѓе.
Уште еден објект е значаен во
современата архитектура на Шкотска,
а тоа е Библиотеката на универзитетот
Абердин. Проектот е на данското студио
„Шмит Хамер Ларсен“. Во септември
2012 година, кралицата Елизабета Втора
свечено ја отворила новата библиотека.
Објектот има 15.500 квадратни метри
и претставува современ простор за
учење и истражување на студентите,
научниот кадар и посетителите. Во основа
формата на објектот е едноставна, ја
прави еден кубус со стаклена фасада
која е „прошарана“ со неправилни
вертикални елементи кои придонесуваат
за динамичноста на објектот преку ден но
и во текот на ноќта. Внатрешниот простор
го карактеризира присуството на спирален
атриум кој се протега на осум катови
колку што има објектот. Објектот има и
сертификат за енергетска ефикасност
според стандардот Бриам (BREEAM),
британски стандард во зелената градба.
На крај, покрај иконичната архитектура и
наградените проекти, треба да се споменат
и скромните проекти кои презентираат
на некој начин есенција на модерната
архитектура на Шкотска, заснована на
традиционалните форми на тоа поднебје.
Архитектонското студио на Оливер Чемпмен
од Единбург, дизајнирало 14 единици за
дневна грижа на луѓе со посебни потреби,
архитектура
каде фокусот бил ставен на создавање
домаќински и пријатен амбиент за
корисниците. Објектите со својот изглед
потсетуваат на традиционални станбени
куќи од тој крај. Нивната форма е сведена
и едноставна, правоаголни објекти со кос
покрив, кои не ја нарушуваат околината
туку природно се вклопуваат во пејзажот
во кој се наоѓаат. Просторниот распоред
на објектите на парцели претставува
ненаметлива целина која потсетува на
традиционална населба со поголем
број станбени куќи, кои совршено му
прилегаат на шкотскиот пејзаж.
Архитектурата на Шкотска веројатно
не е историски богата како архитектурата
на некои други земји од северот на
Европа, но претставува добар пример
на традиционално рационалното
градежништво кое зрачи со логика.
Покрај сите замоци и цркви, Шкотска
секогаш ќе биде попозната по своите
пејзажи, а среќа е што низ историјата
Шкотите разбрале дека покрај толку
богатиот пејзаж што го има нивната земја,
архитектурата мора да има задача што
подобро и ненаметливо да се вклопи во
таа околина. Изгледа во тоа и успеале. 
26 декември 2014 ПОРТА 49
49
50 ПОРТА 26 декември 2014

50
Подем кој трае повеќе од 35 години!
З
а време на своето постоење,
компанијата „Прототип“ од
Скопје прерасна во една од
најзначајните градежни фирми
во Р. Македонија и пошироко.
Во својот богат и плоден пат
на постојан подем, кој трае повеќе од 35
години, „Прототип“ ги достигна највисоките
точки во сферата на градежништвото.
Сè ова се темели врз јасно зацртаните
принципи на работа: долгогодишно
искуство, динамична и квалитетна изградба
по цена приспособлива за сите вкусови и
коректен и професионален пристап. Главна
насока на компанијата се континуираните
инвестиции во идни унапредувања,
амбициозни развојни планови со
перманентно воведување на нови
технологии, опрема и машини, обезбедување
на високопрофесионален кадар, со
основна цел поголема продуктивност
и примена на новите технологии.
Во секторот Алуминиумски конструкции
и стакло, „Прототип“ проектира и
изведува секаков вид на стаклени
фасади, вентилирани и спајдер фасади,
алуминиумски огради, како и врати и
прозорци од алуминиумски профили и
ПВЦ профили. Застаклувањето се врши
со изработка на двослоен и трослоен
термопакет со аргонско полнење,
сигурносни стакла, сите видови енергетски
стакла со термоизолационен коефициент
од 0,6 до 1,1 W/m²K, изработка на стаклени
огради, стаклени прегради и стакла
за звучна изолација, како и изработка
на декоративни пескарени стакла. Во
изведба на фасадите, „Прототип“ користи
и алуминиумски композитен панел, кој
претставува обложувачки материјал,
карактеризиран со исклучителни
естетски и термоизолациони својства.
Секторот за челични конструкции
врши изработка и изведба на секаков вид
браварски работи од носечки челични
конструкции, процесна опрема, антенски
столбови, изработка на хоризонтални
и вертикални резервоари, соларни
системи за топла вода, до сигурносни
врати, огноотпорни врати, гаражни
врати и галванизација. Во рамки на овој
сектор дејствува и одделот за лимарски
работи кој извршува кровопокривачки
работи и вентилациони канали.
Во секторот за реклами се изработуваат
најразлични тотеми, пилони, билборди,
светлечки реклами, подготовки за
пескарење, изработка на реклами штандови,
патокази, инфо табли, сообраќајни знаци и
други рекламно-информативни производи.
„Прототип“ може целосно да ги задоволи
строгите критериуми на инвеститорите и
проектантите од сите области и притоа
да се вклучи во реализација на секаков
вид. Сите активности кои ги извршува
компанијата се координирани од висок
стручен кадар, земајќи ги предвид светските
стандарди, енергетската ефикасност
и заштитата на човековата околина.
26 декември 2014 ПОРТА 51
51
 градежништво

Топ 10 најимпресивни
градежни потфати на
сите времиња Ангел СИТНОВСКИ, дипл.инж.арх.

10. QINGDAO HAIWAN BRIDGE,

Qingdao, China / 2011
Со должина од 42,5 километри мостот е
најдолг во светот. Мостот The Qingdao Haiwan
го поврзува градот Qingdao во Источна Кина
со предградијата во Huangdao, долж водите
на заливот Jiazhhou. Во Гинисовата книга на
рекорди, влезен е како најдолг мост преку вода
во светот. При градењето на мостот, користени
се 450.000 тони челик и 2,3 милиони метри кубни
бетон. Мостот е проектиран така што може да
издржи најсилни земјотреси, тајфуни и удар на
бродови. Се држи на 5.238 бетонски столбови.

9. BURJ KHALIFA
(КУЛАТА ВО ДУБАИ),
Дубаи, Обединети арапски емирати / 2010
Кулата е висока 828 метри, и во моментов е највисоката зграда и најголемата
слободно стоечка структура во светот. Има 163 ката и зафаќа вкупна
површина, со сите катови, од 3,3 милиони метри квадратни. Има 27 тераси.
Проектирана е да издржи налети на ветер од 160 км/час. Преку 22 милиони
часови е работено ден и ноќ, додека зградата не е завршена.

52 ПОРТА 26 декември 2014

52
 градежништво
8. ENGLISH CHANNEL
TUNNEL (АНГЛИСКИОТ
ТУНЕЛ ПОД ЛА МАНШ),
Теснецот кај Довер / 1994
Наречен како едно од седумте светски
чуда на модерниот свет од American
Society of Civil Engineers. Тунелот е долг 50
километри, а најголемата длабочина што
ја достигнува е 76 метри. Ова е вториот
најдолг тунел во светот и го има најдолгиот
подморски дел од кој и да било друг тунел.
Граден е шест години од 13.000 инженери,
техничари и работници со 11 специјални
машини за изведба на тунели. Машините
имале вкупна тежина од 12.000 тони, малку
повеќе од Ајфеловата кула. Десет луѓе, од
кои осум англичани загинале при неговата
изградба. Всушност, изградени се три
тунели, два за возови и еден сервисен кој
служи за спасување, ако има потреба. Низ
тунелот секојдневно проаѓаат 400 возови.

7. GOLDEN GATE BRIDGE,

Сан Франциско / 1937
Овој мост е оптегнат на 27.572 кабли со вкупна
должина на каблите од 128.747 километри и има
вкупно 600.000 заковки. Долг е 2,1 километар и го
поврзува Сан Франциско со останатиот дел од заливот.
Препознатлив симбол на Сан Франциско, наречен
историски градежен симбол од American Society of
Civil Engineers. Конструиран е од градежниот инженер
Џозеф Штраус (Joseph Strauss), додека архитектот
Ирвинг Мороу (Irving Morrow) ги проектирал стопите
на мостот со елементи на арт деко. Челичните кабли
се проектирани од Леон Моизеиф (Leon Moisseiff).

6. HOOVER DAM,
Река Колорадо / 1936
Браната е направена на реката Колорадо во Црниот кањон и
е граница помеѓу сојузните американски држави Аризона и
Невада. Наречена е едно од седумте светски чуда на модерниот
свет и историски градежен симбол од American Society of Civil
Engineers. Центаралата Хувер дава четири билиони kWh струја
секоја година. Преградувајќи ја реката Колорадо, браната
го прави езерото Мид (Mead), најголемото вештачко езеро на
западната хемисфера. При изградба на браната загинале преку
100 работници. Иако е изградена во време на претседателот
Рузвелт, контроверзно е наречна по Херберт Хувер кој го
наследил Френклин Рузвелт. Се наоѓа близу градот Булдер
(Boulder), па ја нарекуваат и браната Булдер. Проектирана е
од инженерот Џон Л. Саваж (John L. Savage). Во темелите е
широка 200 метри, а на завршетокот се стеснува на 14 метри. 
26 декември 2014 ПОРТА 53

53
 градежништво
5. ПАНАМСКИ КАНАЛ,
Панама / 1914
Долг е 77 километри и ги поврзува Атланскиот и Пацифичкиот
Океан, овозможувајќи пловидба на бродови меѓу Јужна и
Северна Америка. Пред тоа бродовите пловеле околу ʼртот
Кејп Хорн и вртеле околу 15.000 километри. Наречен е едно
од седумте светски чуда на модерниот свет и историски
градежен симбол од American Society of Civil. Висинската
разлика меѓу највисоката точка и морското ниво изнесува 26
метри. Низ каналот проаѓаат преку 15.000 бродови секоја
година. Секоја од подвижните порти, што го регулира нивото
на водата во каналот, тежи по 750 тони и ги полни коморите
со 52 милиони галони вода, за да можат бродовите да пловат.
Проектиран е од Фердинанд де Лезепс (Ferdinand de Lesseps)
француски конструктор, кој го проектирал и Суецкиот канал.
Преку 40.000 работници работеле при изгрдба на каналот.
Го започнале Французите, а го завршиле Американците.

3. АКВАДУКТОТ ВО СЕГОВИЈА,
Шпанија, околу 50 година нова ера
Проектиран е да пренесува вода од реката Фуенте Фриа
(Fuente Fria), која била близу планините до градот Ла
Ацебеда (La Acebeda) на растојание од 17 километри. Долг
е 15 километри. Има 167 арки, 88 двојни и 79 самостојни.
Наречен историски градежен симбол од American Society
of Civil во 1999 година. Не се знае кога е точно изграден. Се
мисли дека е изграден во времето на императорот Трајан,
или пак нешто подоцна во 80 година од нашата ера во време
на императорот Домицијан. Аквадуктот се користи до ден
денешен. За изградбата на аквадуктот се употребени 24.000
4. BROOKLYN BRIDGE, гранитни блокови без користење на малтер за поврзување.
Бруклин, Њујорк / 1883
Прв мост во светот кој користел
носечки челични кабли. За првпат се
користел експлозив за да се направат
фундаментите под вода. Најголем висечки
мост во светот до ден денешен. Секој ден
преку него поминуваат 144.000 возила.
Пред да започне проектот да се изведува,
главниот инженер умира и работата ја
презема неговиот син Вашингтон Реблинг
(Washington Roebling) кој цело време
додека мостот се градел не излегол од
својата соба, каде што живеел, затоа
што бил осакатен од декомпресија.

54 ПОРТА 26 декември 2014

54
 градежништво

2. КИНЕСКИОТ ЅИД,
Кина, 475 година пред наша ера - 15 век наша ера
Преку две илјади години ѕидот се градел,
преизградувал, проширувал. Започнал да се
гради во 475 година пред нашата ера како
заштита од инвазија на Хуните. Долг е 8.850
километри. Малтерот што се користел за
поврзување на камењата во ѕидот е направен
од оризово брашно. Правен е од камен, тули,
набиена земја, дрво и други материјали.
Некои од кулите изградени на ѕидот се на
висина од 980 метри над морското ниво.
Ѕидот е висок 7,8 метри, а широк просечно 5
метри. На места е широк 9 метри. Мит е дека
може да се види со голо око од месечината.

1. ГОЛЕМАТА ПИРАМИДА,
Гиза, Египет / 2504 година пред наша ера
Позната како Големата пирамида од Гиза, пирамидата на Куфу или Кеопсовата пирамида е најстара и најголема пирамида во Гиза.
Најстара е од седумте светски чуда на стариот свет и единствена која е останата. Висока е 146,5 метри и била најголема структура
направена од човекот преку 3800 години. Се претпоставува дека е градена околу 20 години. При градењето се употребени 2,3
милиони камени блокови, просечната тежина на еден блок е 2,5 тони, а најголемите блокови тежат помеѓу 25 и 80 тони. Донесени
се од далечина од преку 800 километри. Се претпоставува дека преку 30.000 работници работеле на нејзината изградба. 

26 декември 2014 ПОРТА 55

55
 Систем 76 MD - систем со среден дихтунг
Т
ри аспекти играат важна
улога кај топлинската
изолација на прозорците:
топлинската изолација
на прозорската рамка,
изолациското стакло со
дистанцери помеѓу стаклото, и спојот
прозорец - ѕид. Новата генерација на
ПВЦ прозорски системи – Систем 76
МD, постигнува одлични вредности на
топлинска изолација уште во својата
стандардна изведба – Uf=1,0 W/m2K,
додека во варијантата ProEnergyTec
постигнува одлични Uf=0,73 W/m2K.
Максималната топлинска изолација
постигната уште кај стандардните
системи, потенкиот изглед на профилот
со намалена висина на рамката и крилото
за постигнување на што повеќе дневна
светлина и поголеми соларни придобивки,
ултрамодерните застаклувања до 48
мм дебелина на стаклениот пакет, и
ефикасниот дизајн за поедноставна
изработка – сето ова е сплотено во новата
56 ПОРТА 26 декември 2014
56
генерација на профили под имињата:
TROCAL 76, KBE 76 i KÖMMERLING 76.
Profine Group разви нов трендовски
систем за ПВЦ прозорци и врати со
инсталациска длабочина од 76 мм, од
каде што и доаѓа името на новиот систем,
Систем 76. Тоа е најзначајната развојна
иновација на овој производител на профили
во последните 15 години, и прв чекор кон
големата инвестициска офанзива во новиот
дијапазон на профили. Оваа серија на
профили има сè што е потрбно за да стане
водечки стандарден систем со најголем
удел на пазарот. Најпрво во варијанта со
бочни дихтунзи, и присутен само на пазарот
во Централна Европа, Системот 76 MD во
варијанта со среден дихтунг е достапен и во
Македонија под бренд имињата: TROCAL 76
MD, KBE 76 MD i KÖMMERLING 76 MD. За овој
систем Profine инвестираше во развој преку
50 нови профили и придружен прибор.
Системот 76 MD е достапен и во
варијанта со најновата технологија на
исполна на профилот - ProEnergyTec.
Нуди многу повеќе
Во овој случај, изолационата комора
е исполнета со пена за да се подобри
топлинско-изолацискиот ефект. Освен тоа
што даваат подобра топлинска изолација,
однапред исполнетите ПВЦ профили го
олеснуваат и производството, а подоцна
при рециклирање на прозорците со
ProEnergyTec исполна, пената многу
лесно се одвојува од поливинилхлоридот,
овозможувајќи на тој начин потполно
рециклирање на ПВЦ профилите.
Во комбинација со алуминиумскиот
статички профил (варијанта AluClip Pro)
или во варијантата со лепење (крило и
стакло), Системот 76 може да се вгради без
никакво зацврстување, било во крилото
или во рамката на прозорецот, што
придонесува за уште подобра топлинска
изолација и под стандардните 1,0 W/m2K.
Одличните вредности на топлинската
изолација не ја постигнуваат својата цел
доколку прозорецот нема еднакво добри
вредности на непропустливост на воздухот
и отпорност на удар од ветер. Системот
76 MD со своето иновативно дихтување
оневозможува создавање на провев во
какви и да било услови, а прашината
и дождот со сигурност ги задржува
надвор. Класата за непропустливост на
воздухот на новиот систем е IV, а клaсата
за отпорност на удар од ветер е C5/B5.
Со други зборови, ова значи дека
прозороцот може да издржи удар на
ветер со брзина од 250 км/ч, што е
брзина на ураган од IV категорија, а
без трајни деформации и промени на
карактеристиките на прозорецот.
Системот 76 MD е плод на
повеќедецениско искуство и синергија на
инженерите од TROCAL, KBE i KÖMMERLING.
Освен техничките својства на профилите,
големо внимание е посветено и на звучната
изолација и сигурноста. Звучната изолација
станува сè позначајна имајќи го предвид
сè поголемиот степен на загаденост од
бучава, особено во градовите со поголеми
сообраќајници. За жал, заштитата на
населението од бучава е занемарена
и потценета тема. Системот 76 MD е
проектиран така што, со иновативната
техника на запечатување и со звучно
изолациските стакла, ќе понуди најголеми
вредности за заштита од бучава - вредности
кои вообичаено ги поврзуваме со системите
на највисоката ценовна класа - со Rw до 47
dB, што претставува речиси петпати намален
осет на бучава со затворен прозорец.
Сигурноста, исто така, станува значајна
тема при купување нови прозорци, бидејќи стаклото, а тоа е доволно за успешно во дизајнот и многу висока стабилност,
прозорците, балконите и терасите се откажување на искусните провалници. а поливинилхлоридот извонредна
најчестите места на провали. Системот Profine со Системот 76, исто така топлинска и звучна изолација.
76 е дизајниран да понуди најголема големо внимание посвети на самиот изглед Исто така, новиот систем сега нуди и
можна заштита од провали - до RC 2, на прозорецот. Така, тој е достапен во далеку најголем дијапазон на бои, дрвен
бидејќи има дизајн оптимизиран за варијантите AluClip, AluClip Pro i Add On, декор и металик структурни ламинирани
противпровални окови и за прифаќање каде се спојува најдоброто од светот фолии – вкупно 87. После сè, со право
на сигурносното стакло. А резултатот, на на алуминиумот и поливинилхлоридот. можеме да утврдиме дека Системот
провалникот му е многу тешко насилно да Притоа, алуминиумот нуди фасцинантна 76 нуди многу, многу повеќе, за едно
го отвори прозорецот или да го искрши безвременска елеганција, бројни варијации сосема модерно искуство на живеење.

26 декември 2014 ПОРТА 57

57
 U w do

0W,/(7m 3K) 2

Sistem 76 MD
Nova generacija PVC prozora i vrata.

58 ПОРТА 26 декември 2014profine BH d.o.o. ▪ Magistralni put A 33 ▪ Živinice ▪ www.profine.ba ▪ profine.bh@profine-group.com

58
 енергетска ефикасност

Агрикултурна, Проектот за оваа градинка

е своевиден предизвик кој

самоодржлива функционира како самоодржлив

систем, сместен во екстремно

градинка во тропска клима, учејќи ги

најмладите жители за важноста

Виетнам на еден одржлив систем,

образование и дизајн
Драгица ФАРРЕН, дипл.инж.арх. (Англија)

А
рхитектонското студио Vo
Trong Nghia од Виетнам,
дизајнира едно интересно
и енергетско решение за
детска градинка. Името на
проектот е „Агрикултурна
градинка“ (Farming Kindergarten) и
е дизајнирана да прими 500 деца од
околината на Biên Hòa (Виетнам).
Виетнам е држава со земјоделска
традиција, којашто полека се придвижува
кон производствена економија со голем
број фабрики кои, за жал, континуирано ја
уништуваат природата. Зголемениот број
на суши и поплави ги загрозуваат резервите
на храна, додека огромниот број на возила
создаваат големо загадување во градовите.
Брзата урбанизација ги одзема зелените
површини и игралишта на децата, а со тоа се
уништува една витална врска со природата.
Проектот за оваа градинка е своевиден
предизвик, предвиден да ги стабилизира
овие проблеми. Тој функционира
како самоодржлив систем, сместен во
екстремно тропска клима, учејќи ги
најмладите жители за важноста на еден
одржлив систем, образование и дизајн.
Оваа градинка е лоцирана до фабрика
за производство на чевли. Нејзината форма
е организирана во една континуирана
вкрстена спирала, која се издигнува и
спушта до теренот, покриена со зелен
покрив со трева и земја за обработка, 
26 декември 2014 ПОРТА 59

59
 енергетска ефикасност
каде што децата од најмали години
можат да одгледуваат зеленчук, овошје
и да играат безгрижно и слободно под
небото. Со формата на градинката како
континуиран троен прстен, остварени
се интересни затворени дворови за
безбедно играње на теренот.
Зелениот кровен покрив е целосно
отворен за прошетки и настава на
отворено, каде што децата непосредно
ќе можат да остварат убава и корисна
врска со природата. Сите внатрешни
функции на градинката се сместени под
овој интересен покрив. Кога се спушта
до ниво на терен, тој служи како рампа за
стигнување до врвот на зелените градини,
кои стануваат клучно место каде што децата
се едуцираат за важноста на одгледување
на сопствени природни производи
и важноста да се чува природата.
Во оваа градинка е употребен модерен

60 ПОРТА 26 декември 2014

60
енергетска ефикасност

Vo Trong Nghia

енергетско-ефикасен систем. Употребен е

зелен покрив за изолација, зелена фасада
за сенка и соларно загревање на водата
за користење. Вкрстено проветрување
е овозможено со тенки континуирани
прозорци од двете страни на просториите,
додека отпадната вода од фабриката за
чевли во соседството е рециклирана за
одводнување на зеленилото и како отпадна
вода во казанчињата во тоалетите. Овие
мерки за самоодржливост се видливи
во дизајнот на градинката поради
едукација на децата од најмала возраст
за важноста на штедење на природните
ресурси и заштита на природата.
Со овие мерки, градинката функционира
без помош на клима уреди, иако се наоѓа
во екстремно остра тропска клима со
високи температури. После 10 месеци
од функционирање на овој објект,
извештајот е дека зградата штеди 25%
енергија и 40% питка вода во споредба
со објектите со традиционален метод
на конструкција, што значи голема
заштеда за негово функционирање.
Овој проект е наменет за децата на
работниците од соседната фабриката
за чевли, кои имаат ниски примања
и затоа изведбата е со низок буџет и
нискобуџетни - технолошки конструкции
со употреба на локални материјали, за
да се намали конструктивниот импакт врз
природната средина и да се овозможи
заштеда во целокупниот трошок.
Дизајнот на оваа градинка е
прототип на владата на Виетнам за
промоција на зелени објекти, како дел
од нејзината енвиронменталистичка
стратегија за зачувување на природата
и околината во државата. 
26 декември 2014 ПОРТА 61

61
 ентериер BARCODE CAFE - ТЕТОВО

Од експеримент до реализација

Комплексноста на овој проект претставуваше една движечка сила на

проектантскиот тим на BMA (Besian Mehmeti Architects), да се направи
нешто невообичаено, а истовремено функционално и одржливо,
нешто што ќе предизвикува позитивни мемории кај сите посетители -
корисници, бидејќи тие се оние за кои и се прави архитектурата

У
лицата Дервиш Цара во
централното градско
подрачје во Тетово, во
последно време прераснува
во главно собиралиште
на младите од градот.
Уште еднo во низата е BARCODE CAFE,
дело на веќе докажаниот и афирмиран
проектантски тим на BMA (Besian
Mehmeti Architects) составен од Бесиан
Мехмети, Арменд Хабипи, Стефан
Атанасоски и Никола Кунгуловски.
Потребата од дополнително проширување,
зголемување на понудата и капацитетот
на локалот биле појдовните барања
на клиентот, чиишто префинети
барања и идеи биле вклучени и
понатаму во проектантскиот процес.
Се започнало од тоа да се направи
нешто специфично, невидено, во
една доза можеби и екстравагантно,
но во секој случај восприемливо
за човечко око - прифатливо.
„Претходните правени студии,
истражувања на параметричкиот дизајн,
62 ПОРТА 26 декември 2014

62

Енис ХОЏА, дипл.инж. арх.
директни и индиректни искуства во студиото
на BMA беа еден поттик, а истовремено и
предизвик за внесување на таквиот дизајн
во рамки на овој проект за внатрешно
уредување, нормално, дополнително
охрабрени и од клиентот, таквиот екперимент
да се реализира“, вели Бесиан Мехмети.
Параметричкиот дизајн (параметричка
архитектура) во концептот на уредување на
просторот е внесен преку интерпретацијата
на баркодот во обработката на плафонот
како нов начин на прикажување на врската со
името на локалот, а нормално и созадавање на
препознатлив елемент и мемориска слика кај
ентериер
секој посетител. Оваа дрвена параметричка
обработка на плафонот го зазема влезниот
и двата бочни модули во просторот веднаш
над шанкот и со своите димензии зафаќа
60% од вкупната површина на плафонот.
Истовремено се користи индустрискиот дизајн
со употреба на необработен метал, видливите
инсталации, металните завршетоци на
ентериерната обработка - шанкот, користењето
на необработена метална мрежа за опшивање
на дел од ѕидовите до парапетна висина, како
и нејзина употреба кај плафоните. Употребата
на дрвото во подната обработка, зачувувањето
на тулата - елемент од претходниот концепт 
26 декември 2014 ПОРТА 63
63
 ентериер
и нејзиното дополнително
користење, употребата на
топлите бои, завршната ѕидна
обработка со црна боја за
табла го дополнуваат овој
простор кој плени со својата
релативна едноставност
и пријатно чувство.
„Со дополнителната
интервенција и проширувањето
се добива еден П облик на
просторот во кој шанкот го
зазема централно место, и кој
со својата позиција и димензии
истовремено ги опслужува
корисниците и ги насочува
кон останатите делови од
просторот. Тој заедно со
параметричката обработка на
плафонот ја создаваат првата
впечатлива, но не и последна
препознатлива слика за овој
простор“, потенцираат од BMA.
Во внатрешното уредување
на просторот се внимава и во
изборот на ентериерната опрема
– мебел (високи и ниски столици,
маси, табуретки, фотелји итн.) со
чија поставеност и организација
се овозможува создавање на
различни амбиенти и катчиња во
рамки на еден простор, во секој
случај меѓусебно компонирани
и ненаметливи едно на друго.
Изборот на декоративни
детали, амбиенталното
осветлување дополнително
го збогатуваат овој простор.
„ Комплексноста на овој проект
претставуваше една движечка
сила на проектантскиот тим
на BMA, да се направи нешто
невообичаено, а истовремено
функционално и одржливо,
нешто што ќе предизвикува
позитивни мемории кај сите
посетители - корисници, бидејќи
тие се оние за кои и се прави
архитектурата. Финалниот

64 ПОРТА 26 декември 2014

64
 ентериер
продукт, задоволството кај
клиентот и корисниците, ни даваат
дополнителен мотив дека за секоја
издржана идеја и екпсеримент,
постои и реализација. Токму тоа
успеавме да го постигнеме со овој
проект за внатрешно уредување“,
дообјаснува завршувајќи го
разговорот Мехмети, а она
што дефинитивно може да се
почувствува во овој простор
е тоа што овие стремежи на
Бесиан се во целост остварени.
Нескриена желба на секој архитект
е реализираниот проект да создава
позитивни реакции во однос на
својата функционалност, естетска
и обликувана урамнотеженост,
да емитира пријатни чувства
кај секој посетител и корисник.
Уште поголемо е задоволството
кога до самата реализација ќе се
стигне ако се започнало од еден
експеримент во кој постои сомнеж
дека може да биде и успешен и
финализиран како проект. 

НОВА ЕНЕРГИЈА ЗА ВАШИОТ ДОМ Дознајте повеќе на:

КРЕДИТ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ pcb.com.mk/ekokredit

26 декемвридознај
2014 повеќе
ПОРТА 65

65
 репортажа
Р
епублика Казахстан се
наоѓа во Средна Азија, има
површина од 2.724.900 km2
(поголема од површината
на Западна Европа) и
според пространството
се наоѓа на деветто место во светот.
Според последниот попис има 17.221.000
жители, кои претставуваат околу
130 различни народности и етнички
групи. Најмногу се Казаси, а веднаш
по нив Руси. На запад излегува на
Касписко Море, на север се граничи
со Русија, на исток со Кина и на југ со
Киргистан, Узбекистан и Туркменистан.
Климата е остра континентална.
Повеќе од четвртина територија
заземаат степите, половина пустините и
полупустините, а преостанатата четвртина
планини, мориња, езера и реки.
Казахстан е една од најбогатите
држави според природните ресурси со
99 елементи од периодичниот Менделеев
66 ПОРТА 26 декември 2014
66
Казахстан
Слободан МИНИЌ, дипл.град.инж.
систем на елементи. Зазема прво
место во светот според истражените
резерви на цинк, волфрам и барит,
второ место според сребро, олово
и кроматим, трето според бакар и
флуорит, четврто според молибден,
шесто според злато. Има значителни
резерви на нафта и гас, и е најголем
светски производител на ураниум.
Низ поголемиот дел од историјата,
просторот на денешен Казахстан го
населувале номадски племиња, а
првите индикации на државност се
наѕираат кога просторот во 18 век
станал дел од Руската империја, а
подоцна Советски Сојуз. Република
Казахстан ја прогласи независноста
на 16 декември 1991 година, како
последна советска република која
го стори тоа. После транзициската
криза во деведесеттите години на
минатиот век, Казахстан доживува
економска преродба врз основа

срцето на Централна Азија
на искористувањето на наоѓалиштата
на нафта и силниот земјоделски
сектор. Во последната деценија, бруто
домашниот производ по глава на жител
пораснал од 700 на 8.000 долари.
Поголемиот дел од населението, главно,
е распоредено по урбаните области, каде
посебно се издвојуваат главниот град
Астана и старата престолнина Алмати.
Градот Акмола, во срцето на Казахстан, не
бил од големо значење сè до 1997 година
кога бил прогласен за главен град под
името Астана. Лежи на реката Ишим во
пространа област на степи. Локацијата
на градот е во јужен Сибир и со оглед
на климата тој се наоѓа на второ место
на најстудените престолнини во светот,
веднаш после монголскиот Улан Батор.
Просечните зимски температури се -15OC,
репортажа
а не ретко се спуштаат и до -40OC.
Лете надминуваат и преку +35OC.
Астана може да се опише како далечна
населба каква замјаните никогаш не виделе.
Град на 21 век подигнат без никаква стилска
врска со зградите што тука постоеле и
претходно, и без никаков однос спрема
околниот терен. За планирање на градот,
чија изградба сè уште трае, е задолжен
јапонскиот архитект Кишо Курокава.
Проектирањето на одделни објекти е
доверено на големи имиња, како што се
Норман Фостер или Манфреди Николети.
Градот доживува брз економски развој,
изградба и доселување на нови жители.
Јужно од престолнината, на 1.200 км,
во сосема поразличен амбиент е градот
Алмати, основан во 1854 година. После
губењето на статусот главен град, 
26 декември 2014 ПОРТА 67
67
 репортажа
ја задржал позицијата на центар на
бизнисот и главните економски текови.
Речиси сите позначајни домашни и
странски компании имаат свои централи
во овој град. Стариот дел на градот е
персонификација на советски град од
30-тите години на минатиот век, со улици
преполни со дрвореди, рационално
проектиран како сплет на улици кои
се сечат под прав агол. Во рамките
на планинскиот венец Тјен Шан со
највисокиот врв Хан Тенгири (7.100 м),
со површина од 324,8 km2, Алмати се
простира на надморска височина со
неверојатен распон од 500 до 1.700
метри над морето. Новоизградените
квартови на градот со својата
архитектура во потполност ги отсликуваат
современите проектантски трендови во
хармонија со бетон, челик и стакло.
Алмати, исто така, бил и останал
културно средиште на државата. Во
градот постојат 14 театри, седум
концертни сали, 32 музеја, 20 уметнички
галерии, 39 библиотеки, два дома на
детското творештво, 18 кина, постојана
поставка на циркус, две филхармонии,
11 бендови, 13 ансамбли, 115 споменици
на историјата, архитектурата и
монументалната уметност, 920 спортски
објекти и многу ресторани и ноќни
клубови. И порано, а особено после
VII Зимски азизски игри одржани во
2011 година, непосредно над градот се
наоѓа комплетна понуда за користење
зимски спортови во туристичките ски
центри Медеу и Чимбулак. Во трката за
организација на XXIV Зимски олимписки
игри 2022 година, Алмати и Пекинг се
кандидати помеѓу кои во јуни 2015 година
ќе се одлучува кој ќе биде домаќин.
Освен овие центри, поголеми градови
во Казахстан се: Шимкент, Караганди,
Актобе, Тараз, Павлодар, Оскемен,
Семеј. Во Кизилордиската област, една
од десетте области со кои Казахстан
е административно поделен, се наоѓа
познатиот космодром Бајконур од кој е
изведен првиот човечки лет во вселената.
Казахстан, земја со единствена
изворна култура на номадските народи,
обилува и со богати разнолики пејзажи
на недопрена природа: од непрегледни
степи до длабоки кањони и планински
езера. Има 10 национални паркови, од
кои секој за себе поседува посебна и
својстена убавина и вредност. Доколку
имате намера да ја посетите оваа
голема земја во Централна Азија, ќе
имате можност да запознаете многу
срдечни и гостољубиви луѓе. 

68 ПОРТА 26 декември 2014

68
 рубрика

26 декември 2014 ПОРТА 69

69
 рубрика
Предизвик на
природното
совршенство
- акустика и
естетика во
хармонија.

Создавањето простор е предизвик помеѓу формата и функционалноста.

Да се чуе звукот. Да се доживее акустично. Да се види естетиката.
Ние ги разбираме Вашите предизвици.

Knauf Cleaneo систем – акустика

и естетика во хармонија.

70 ПОРТА 26 декември 2014

70
Бела Македонија
Г
радот Дебар се наоѓа во
западниот дел на Република
Македонија, простирајќи се во
југоисточниот дел на Дебарско
Поле, во подножјето на
планината Дешат, на надморска
височина од 625 метри. Непосредно во
јужниот крај на градот се наоѓа браната
Шпилје изградена на вливот на реката
Радика во Црн Дрим. Дебарскиот регион
е вистинско природно богатство. И тоа
од две причини. Од една страна, не
може да остане незабележано чистото
синило на небото во овој крај и раскошот
на пространата белина на околните
планини во исклучително снежните зими,
а од друга страна, фактот за природниот
ресурс на калциум карбонат (гипс) кој е
карактеристичен за оваа област. Интересен
е фактот што овој дел на Балканот и
Европа отсекогаш давал висококвалитетни
суровини. Во радиус од околу стотина
километри и денес, освен чистиот бел
радички гипс, се наоѓа и белиот прилепски
мермер со светско реноме, како и други
ретки и скапоцени природни богатства.
Токму ова нè поттикна да го посетиме
дебарскиот регион, каде на малата
височинка крај реката Радика се
ископуваат огромни количини гипс за
потребите на фабриката и светскиот бренд
за производство на градежни материјали
- Кнауф. Компанијата Кнауф потекнува
од Германија, а во јуни 1994 година во
Македонија основа комерцијално-техничка
канцеларија, надлежна за македонскиот
пазар, а во 1997 година Кнауф откупува
акции од фабриката „Радика“ во Дебар
и започнува со изградба на денес,
веќе модерна и моќна фабрика.
При посетата на фабриката во Дебар,
имавме можност да разговараме со
господин Бурхан Мурати, кој е одговорен
за применување на нови технологии
во фабриката Кнауф Радика. Неговото
раководство се залага за постојано
следење на светските трендови, како и за
испитување на производите што излегуваат
од неа. Раскажувајќи ни за историјата на
користење на гипсот (калциум карбонатот)
во дебарскиот регион, Мурати временски
не врати назад речиси две илјади години,
во римското време, од кога по текот на
Радика се користеле наслагите на калциум
карбонат покрај самото корито. Постојат
проверени податоци дека селенитниот
(кристален) гипс се користел од Римјаните
уште пред две илјади години, што уште
еднаш говори за фактот што овој дел
од Балканот и Европа отсекогаш давал
висококвалитетни природни суровини.
Традицијата е продолжена од антиката
па сè до денес. Во меѓувреме, во 1957
година, во некогашната СФРЈ, е основан
индустрискиот погон Радика, каде гипсот
се користел главно во медицински и
ортопедски цели, и за керамичката
индустрија. Залихите на алабастер и
кристален гипс во овој регион се огромни и
со врвен квалитет, што е реткост во Европа,
па оттука логичен е и постојаниот пораст
на експлоатацијата на тие богатства.
Особено видлив е напредокот по
изградбата на модерната фабрика во 1997
година, под капата на светскиот бренд
Кнауф, која за Македонија не претставува
само инвестиција туку и носење на
огромно знаење и врвно искуство.
Производите од гипс се најпопуларната
линија под брендот на Кнауф, чии
предности се докажани. Имено, гипсот
претставува потполно природен и здрав
материјал, а доказ за тоа е што тој наоѓа
примена и во медицината. Покрај тоа,
Кнауф употребува гипс кој придонесува за
удобност и сигурност во живеењето, преку
обезбедување изедначена клима, пренос на
топлина и огноотпорност при опасност од
пожар. Исто така, една од многубројните
предности на гипсот се таканаречените
„пори за удобност“, што овозможуваат
гипсените градежни материјали успешно
да ја регулираат влагата во просторијата.
Денес во фабриката Кнауф-Радика
се вработени повеќе од 190 луѓе, и
таа, повеќе од секогаш, претставува
гордост и движечка сила на целиот
регион, а се очекува и уште позасилен
успех во наредните години.
26 декември 2014 ПОРТА 71
71
 експерт „АРХИТЕКТОНСКИ“ ЗВЕЗДИ

Талент без граници

Листата на несудени архитекти кои творат и ја стекнуваат својата
слава во други уметнички дисциплини е навистина долга. Верувам
дека нивната започната едукација во архитектурата има придонесено
за нивните остварувања во новите усвоени дисциплини.
д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ,
дипл.инж.арх. (Велика Британија)
It’s a Wonderful Life

В
о пресрет на новогодишните
и божиќните празници
љубителите на филмот,
особено класичниот, не
можат а да не се присетат
на филмот што се смета за
еден од најдобрите на сите времиња - „Ова
е прекрасен живот“ (It’s a Wonderful Life)
во режија на Френк Капра (Frank Capra)
од 1946 година со Џејмс Стјуарт (James
Stewart, 1908-1997) и Дона Рид (Donna
Reed) во насловните улоги. Во оваа семејна
драма-фантазија, ангел му помога на
сочуствителен но очаен деловен човек да
осознае каков би бил животот доколку тој
никогаш не постоел. Улогата во овој филм
резултирала во една од петте номинации за
наградата Оскар на Џејмс (Џими) Стјуарт.
Иако не го добил Оскарот за овој филм,
тој е добитник на Оскар за својата улога
72 ПОРТА 26 декември 2014
во филмот „Филаделфиска приказна“
(The Philadelphia Story) во 1941 година
и на Почесен Оскар за животно дело во
1985 година. Џејмс Стјуарт бил навистина
сестрана личност: глумец кој се смета
за најдобриот во светот од периодот на
класичните филмови; музичар кој свирел
хармоника; пилот и активен учесник во
Втората светска војна, кој од обичен војник
се издигнал до рангот на бригаден генерал
во Американските воздухопловни сили;
поет; итн. Она што е веројатно помалку
познато за овој великан на филмот е дека
тој се стекнал со диплома по архитектура на
универзитетот Принстон, каде особено се
истакнал со својот дипломски труд на тема
проектирање на аеродроми, а врз основа
на која добил стипендија за постдипломски
студии. За жал, глумата, музиката и
воздухопловството му го одвлекле
неговото внимание од архитектурата.
Слична животна патека имала уште една
филмска звезда. Само една година помлад
од Џејмс Стјурат, британскиот актер Џејмс
Мејсон (James Mason, 1909-1984), се стекнал
со диплома по архитектура од прва класа
(највисока оценка) на Универзитетот во
Кембриџ како студент на најстариот колеџ
на универзитетот, Питерхаус (Peterhouse,
Cambridge), основан во 1284 година од
Бискупот од Или. Со три номинации за
Оскар (еден за главна улога и две за
споредни улоги) тој ќе биде запаметен по
улогите на Јулие Цезар, Фелдмаршалот
Ервин Ромел, Капетанот Немо и улогите
во над 100 филмови за време на својата
40 години долга филмска кариера. Џејмс
Мејсон бил познат по својот пацифистички
став и одбивањето да земе учество во
Втората светска војна, придонел во

72

очувувањето на филмското наследство
и бил голем љубител на домашните
миленичиња, особено мачките. Како
анегдота од неговиот живот се споменува
дека тој успеал да спаси две камени
скулптури на лавови кои ја украсувале
капијата на претходно продадениот семеен
дом во Англија пред тој да биде срушен, а за
да ги пренесе во својот дом во Швајцарија.
За разлика од Џејмс Стјурат и Џејмс
Мејсон, помладите генерации на глумци
се чини дека ги напуштиле студиите по
архитектура пред нив да ги завршат, за да се
посветат на својата алтернативна кариера.
Во оваа група спаѓаат американската
глумица и модел, Коуртни Кокс (Courtney
Cox, 1964), попозната по нејзината улога
како Моника Гелер (Monica Geller) во
телевизиската серија „Пријатели“ (Friends),
која ги напуштила студиите по архитектура
и внатрешна архитектура само по една
година студии на Моунт Вернон колеџот
во Вашингтон, ДЦ (Mount Vernon College,
Washington, DC) и боливудската ѕвезда,
модел и Мис на светот во 1994 година
Аишварја Раи (Aishwarya Rai, 1973) која
исто така ги напуштила своите студии
по архитектура на Рачна колеџот за
уметности и комерција во Мумбаи (Rachna
College of Arts and Commerce, Mumbai).
Љубителите на хип-хоп музика и на
поновите филмови сигурно го знаат
О’Шеа Џексон (O’Shea Jackson, 1969), кој
е попознат под своето уметничко име Ајс
Кјуб (Ice Cube). Тој освен како пеач-рапер,
композитор и глумец, се јавува и како
музички продуцент, сценарист и режисер.
Пред да се посвети на музиката, тој судирал
архитектонско цртање на Институтот за
Ice Cube
технологија во Феникс (Phoenix Institute
of Technology, Phoenix) каде се стекал со
сертификат по (техничко) цртање (Certificate
in Draughtsmanship). Нешто помлад од
Ајс Кјуб, Хенри Олусеган Адеола Самјуел
(Henry Olusegun Adeola Samuel, 1963) е
исто така попознат под своето естрадно
име Сил (Seal). Овој пеач и композитор на
соул, ритам и блуз, завришил двогодишни
дипломски студии по архитектура во Лондон
пред да стане познат по своја музичка
кариера со над 30 милиони продадени
албуми во светот и бројни меѓународни
хитови, вклучително со „Бакнеж од Роза“
(Kiss from a Rose) која е една од песните
користени во филмот „Бетмен засекогаш“
(Batman Forever) од 1995 година.
Архитектурата, или поточно Факултетот
за архитектура (School of Architecture)
при Политехниката на улица Регент
во Лондон (Regent Street Polytechnic),
сега Универзитетот од Вестминстер
(University of Westminster), одиграле
значајна улога во создавањето на една од
најпознатите музички групи во доменот
на прогресивна рок музика од минатиот
век „Пинк Флојд“ (Pink Floyd). Тука, како
студенти на архитектура се сретнале Роџер
Ватерс (Roger Waters, 1943), музичар,
пеач, лирицист, мулти-инструменталист
и композитор, Ник Мејсон (Nick Mason,
1944), тапанар, и Ричард Рајт (Richard
Wright, 1943), клавијатурист, средба која
резултирала во создвањето на оваа група.
Музиката го надминала интересот за
архитектура, така што тие ги напуштиле
студиите по архитектура по првата година,
со тоа што Ричард Рајт се префлил да
студира музика на Лондонскиот колеџ за
Pink Floyd
експерт
музика (London College of Music). Половина
век по запишувањето на Факултетот
по архитектура, Ник Мајсон се вратил
на, сега, Факултетот за архитектура и
изградена средина при Универзитетот
од Вестминстер, за да го прими својот
Почесен докторат (Honorary Doctorate of
Letters). Со над 250 милиони продадени
албуми до 2013 година, „Пинк Флојд“
ги оставаат зад себе незаборавните
концепт албуми како „Темната страна на
месечината“ (The Dark Side of the Moon),
„Посакувам да си тука“ (Wish You Were
Here), „Животни“ (Animals), „Ѕид“ (The Wall)
и „Последен исечоци“ (The Final Cuts).
Друг познат естраден уметник со
„корени“ во архитектурата е и Артур Ијра
„Арт“ Гарфанкел (Arthur Ira “Art” Garfunkel,
1941), познатиот американски пеач, поет
глумец и библиофил, кој веројатно е уште
попознат по своето партнерство во фолк
рок дуетот „Сајмон и Графанкел“ (Simon
and Garfunkel) со Пол Сајмон (Paul Simon),
преку кои оставиле незаборавни хитови
како „Звукот на тишината“ (Sound od
Silence), „Розмари и Тајм“ (Rosemary and
Thyme) „Госпоѓа Робинсон“ (Mrs. Robinson),
„Мост преку немирната вода“ (Bridge
Over Troubled Water), „Сисилија“ (Cecilia)
и „Ел Кондор паса“ (El Condor Pasa) меѓу
другите. Арт Гарфанкел почнал да студира
архитектура за да дипломира историја на
уметностите (Bachelor of Arts in Arts History)
на колеџот Колумбија (Columbia College) и
за подоцна да магистрира на математика
(Master of Arts in Mathematics) на Колумбија
универзитет (Columbia University), каде
и ги завршил и испитите во рамките на
докторските студии по математика на
Art Garfunkel
26 декември 2014 ПОРТА 73
73
 експерт
Thomas Hardy
Учителскиот колеџ (Teachers Collеge). Симон
кој дипломирал англиска литература и
Гарафанкел припаѓале на исто братство
за време на своите студии на Колумбија
универзитетот во Менхатен (Manhattan).
Враќање во историјата може да ни укаже
и еден исклучителен литерарен талент со
интерес во архитектурата. Станува збор
за англискиот писател и поет Томас Харди
(Thomas Hardy, 1840-1928) кој живеел и
творел на преминот на XIX и XX век. И покрај
доброто потекло од страната на татко му
(еден од неговите претци бил Ле Клемент
Харди заменик-гувернер на Островот Џерси
(LeClement Hardy, lieutenant-governor of
the Isle of Jersey), а друг Сер Томас Харди
(Sir Thomas Hardy) соработник и најдобар
пријател на Адмиралот Хорацио Нелсон
(Admiral Horatio Nelson), неговите родители
биле доста сиромашни. Како резултат на
ова, тој не бил во можност да ја продолжи
својата формална едукација или пак да
отпочне кариера на службеник. Од тука
делумно следејќи ги стапките на татко
му, кој бил мајстор ѕидар и градежен
предприемач, Томас Харди станал ученик/
чирак на локалниот архитект Џон Хикс
(John Hicks) кој специјализирал во областа
на реставрација на цркви во Дорчестер
(Dorchester). По четири години поминати
како ученик/чирак во бирото, тој ја
напуштил архитектурата за да се посвети
на својата литературна кариера, но
притоа да ги понесе со себе и стекнатите
искуства, што подоцна ќе му помогнат при
создавањето на неговите романи и поеми.
Веројатно најголем успех надвор
од, но „најблиску“ до архитектурата
постигнал американскиот моден дизајнер
74 ПОРТА 26 декември 2014
74
Tom Ford
и режисер Томас „Том“ Форд (Thomas
“Tom” Ford, 1961), кој првин се запишал да
студира историја на уметноста на Њујорк
Универзитетот (New York University), за само
по една година да ги напушти, а подоцна
да се запише на престижната Парсонова
нова школа за дизајн (Parsons The New
School for Design) за да студира внатрешна
архитектура, од каде дипломирал на
архитектура и покрај тоа што последната
година на студиите ја поминал студирајќи
за моден дизајнер. Анегдотите говорат
дека при разгворите за вработување тој
кажувал каде студирал, но дека криел дека
дипломата му е во архитектурата за да
може да се вработи како моден дизајнер.
По успешен период како моден дизајнер
и креативен директор во Гучи (Gucci) тој
создал своја фирма воспоставувајќи ја
етикетата Том Форд, по што се испробал и
како филмски режисер. Неговото филмско
деби со филмот „Ерген“ (A Single Man)
било повеќе од успешно со оглед на тоа
што филмот бил номиниран за Оскар.
За разлика од Том Форд, Алфред
Матју Јанковиќ (Alfred Matthew Yankovic,
1959), попознат под своето естрадно име
„Виерд (Чудниот) Ал Јанкович“ (“Weird Al”
Yankovic), кој по татко е од југословенско
потекло, направил естрадна кариера која
не се потпира на диплома по архитектура
стекната на Калифорнискиот политехнички
државен универзитет (California Polytechnic
State University) во Сан Луис Обиспо
(San Luis Obispo). Овој американски пеач,
композитор, музичар, пародист, продуцент,
сатирист, глумец, музички видео директор,
филмски продуцент и автор, само во
периодот 1976 - 2007 година има продадено
"Weird Al" Yankovic
Art Garfunkel
над 12 милиони албуми вклучително
со 4 златни и 6 платинумски плочи и 14
номинации за Греми наградата (Grammy
Award) од кои три резултирале со награди.
Листата на несудени архитекти кои
творат и ја стекнуваат својата слава
во други уметнички дисциплини е
навистина долга. Верувам дека нивната
започната едукација во архитектурата
има придонесено за нивните остварувања
во новите усвоени дисциплини. Едно
е сигурно, сите тие ја имаат согледено
својата подобра иднина во други области
надвор од архитектурата, и загубата на
нашата професија е добивка на други
дисциплини. Ова исто така ја поддржува
тезата дека ние архитектите сме полимати,
и дека нашиот талент нема граници.
Ви ја честитам Новата 2015 година и Ви
посакувам среќни божиќни празници
со најубави желби за долг живот, добро
здравје и многу успеси во Вашата
кариера, каде и да Ве однесе таа! 
*Од двонеделно до месечно списание
со печатена и дигитална верзија
и веб страница во период од 10
години е исклучителен успех во
која било средина, а особено во една
транзициона. Предизвик и чест е да
се биде дел од овие постигнувања,
и тоа скоро од самиот почеток на
овој издавачки потфат. Посакувајќи
многу идни јубилеи, искрени честитки
за овој 10-годишен на „Порта 3“.
Владимир Ладински
 експерт

26 декември 2014 ПОРТА 75

75
 дрвна архитектура

Surrey Memorial -
болница дизајнирана за грижа
Новиот оддел за интензивна нега при болницата Surrey Memorial е
замислен и создаден како влез во постоечкиот болнички комплекс.
Градбата на објектот е со едноставна но моќна форма, комбинирајќи
четири природни материјали - дрво, стакло, керамика и камен.
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ, инженер по дрвна индустрија

Н
овиот оддел за интензивна нега во болницата
Surrey Memorial, кој беше отворен на
1 октомври 2013 година, претставува
најзначаен објект досега во Британска
Колумбија, Канада, во кој се употребени
најмногу дрвени елементи во конструктивна
и неконструктивна форма. Употребата на дрво во објекти
од јавен карактер е стимулирано и поддржано од локалните
власти со посебно законско уредување од 2009 година.
Покрај поддршката на властите, употребата на дрвото во
градежништвото е поддржано и од научните истражувања
кои потврдуваат дека употребата на природни материјали,
дневна светлина и погледи придонесуваат за подобрување
на здравјето на пациентите и нивно побрзо закрепнување.
Новиот оддел за интензивна нега при болницата Surrey
Memorial е замислен и создаден како влез во постоечкиот
болнички комплекс. Градбата на објектот е со едноставна
но моќна форма, комбинирајќи четири природни материјали
- дрво, стакло, керамика и камен. Во новите простории се
испланирани оддел за итна помош, оддел за интензивна
нега, оддел за неонатална нега и простории за медицинско
училиште и лаборатории со најнова технологија. Новиот
оддел за интензивна нега е петпати поголем од стариот дел,
кој е еден од најфреквентните во Британска Колумбија.
Негата на пациентите е вградена во суштината на
дизајнот на објектот со тоа што во сите простории
е предвидено да има доволно дневна светлина и
доволно простор за посети од најблиските членови на
семејството. Проектот на новите простории се фокусира
на едноставност и ефикасност со тоа што просториите
за пациентите се одвоени од чекалните со „јадро“ каде
се наоѓаат простории за медицинскиот персонал.

76 ПОРТА 26 декември 2014

76
 дрвна архитектура

Дрвото е избрано како градежен

и украсен материјал заради неговите
естетски, физички, механички и психолошки
својства. Затоа неговата употреба е
концентрирана во јавните простории како
влезот, холот и повеќето ходници. Со ова
се остварува поврзување на ентериерот со
природата, со што се намалува стресот и
вознемиреноста на пациентите. Холот на
болницата, каде што се поминува подолго
време, е проектиран со големи дрвени
конструктивни столбови и дрвени облоги
на ѕидовите. Во нормални околности,
објекти со големи димензии како што
е овој, не можат да добијат дозвола за
градба заради непотполна заштита од
пожари. Но двокатниот нов објект е
поврзан со постоечкиот десеткатен објект
кој е изграден од армирано-бетонска
конструкција. Со 120 минутна заштита
од пожари, соодветна одделеност на
новиот од стариот објект и дополнителни
мерки за заштита од пожари, новиот
објект доби одобрение за употреба на
дрво како конструктивен материјал.
Дрвената конструкција на кровот се
состои од горен дел на лепени ламелирани
рожници кои се потпираат на основа
од лепени носачи. Двете конструкции
премостуваат до шест метри преку 

26 декември 2014 ПОРТА 77

77
 дрвна архитектура

линијата на екстериерниот стаклен ѕид.

Масивната кровна конструкција се потпира
на два големи ламелирани носачи во вид на
дрво, кои се изработени од четири лепени
ламелирани елементи поврзани со свиени
челични врски. Во основата столбовите се
споени, додека во средината се разделуваат
на два дела издигнувајќи се во лобито во
вид на гранки од дрво. Секој конструктивен
елемент се состои од пар ламелирани
елементи, прицврстени во основата со
челична основа и разделени меѓусебно
со специјални челични раздвојувачи.
Четирите конструктивни закривени
елементи се поврзани во две точки преку
хоризонтални челични прстени и на крајот
преку дијагонални челични јажиња. Оваа
конструктивна поставеност не дозволува
природната тенденција на дрвeната
структура меѓусебно да се раздели или
да се искриви од вертикалните товари.
Покрај тоа што објектот е одлично
проектиран со масивните дрвeни носачи
и големиот повеќеслоен дрвен кров, со
што обезбедува стабилност во својата
финална позиција, изнаоѓањето начин
објектот безбедно да се подигне на
градилиште претставувало значителен
предизвик. По повеќе понудени решенија,
избраниот начин се состоел во исправување
и стабилизирање на масивните столбови,
поврзување со челичната основа на
дното и потоа прицврстување на целата
конструкција со големите челични прстени.
Овој проект докажува дека Канадскиот
здравствен систем ја препознава улогата
на дрвото како материјал за широка
употреба во здравствените објекти,
и дека со своите квалитети може и
позитивно да влијае на пациентите и
да создаде исцелителна средина. 
78 ПОРТА 26 декември 2014

78
 дрвна архитектура

*На крајот од тековната 2014-та, покрај сите останати причини за веселба, се потсетуваме на уште еден значаен јубилеј, 10 години
„Порта 3“. Списанието „Порта 3“ со својата раскошна лепеза на обработени теми овозможува разновидност и квалитет на пазарот на
македонското медиумско издаваштво. За оваа цел би сакал срдечно да му се заблагодарам и да му честитам на тимот што неуморно и
посветено вложува во квлитетот на ова списание. Воедно и ги охрабрувам со нови сили и свежи идеи да ја дочекаат 2015 година за да биде
уште поуспешна од изминатата. Честитки упатувам и до сите читатели на „Порта 3“ за среќна Нова година со надеж за многу здравје,
љубов, успех и радост.
Срдечни поздрави

www.fabrikakarpos.com.mk

26 декември 2014 ПОРТА 79

79
 технологии AIG IT СВЕТОТ ВО 2014 ГОДИНА

Достоен раст
Трајче СТОЈАНОВ, дипл.инж.арх.

ФЕВРУАРИ 2014
• Satya Nadella е назначен за извршен директор на една
од најголемите IT компании во светот - Microsoft. По
ерите на Бил Гејтс, подоцна и на Стив Балмер, на чело
доаѓа релативно млад кадар. Сè укажува на тоа дека
Microsoft фрлил се на картата „промени и иновации“.

МАРТ 2014
• Март традиционално е резервиран за објавување на годишните
верзии на AutoCAD, а потоа и на останатите Autodesk апликации.
Овогодишната 2015 верзија дефинитивно се збогува со менито
Classic, а како освежување ни донесе променет интерфејс.

АПРИЛ 2014
• На 8 април замре поддршката на веројатно најпопуларниот и
најупотребуван оперативен систем во историјата на IT индустријата
- Windows XP. Замирањето на поддршката, покажа колку всушност
Windows оперативните системи се подложни на вируси и хакерски
напади. Апокалиптични беа прогнозите за судбината на огромен
процент банкомати низ светот кои работеа на овој софтвер.

МАЈ 2014
• Autodesk објави дека планира да издаде open-software платформа
за 3Д принтање наречена Spark, но и да произведе сопствен

В
о годината кога ArchiCAD слави 30 години 3Д принтер. На дело, овој уред (наречен Ембер) можеше да се
постоење, светот доживеа тешки премрежја како погледне на презентација во рамки на Autodesk University 2014.
ширењето на вирусот Ебола, украниската криза,
мистериозното исчезнување на летот 370, појавата ЈУНИ 2014
на Исламска држава, израелските напади на • GRAPHISOFT го објави ArchiCAD 18 во неговата јубилејна
Газа, балканските поплави, како и медиумските 30-та година. Покрај многуте унапредувања, најважната
мега настани: светското првенство во Бразил и спуштањето на новина во апликацијата е CineRender енџинот, кој со
кометата 67П/Чурјумов-Герасименко. Во ваква бурна година, IT своите фотореалистични рендер способности претставува
настаните практично беа потиснати во втор план. вистинско доживување за бенефит на корисниците.
Она што ја одбележа годината во IT AIG индустријата
е достојниот раст на технолошките компании,
стратешките аквизиции што ги извршија софтверските
гиганти од типот на Autodesk, Trimble, Bentley
Systems, Nemetschek, растот на технологиите BIM
(Building Information Modeling) и 3D Printing и други.

Краткиот редослед на поважните настани од

IT AIG индустријата би изгледал вака:

ЈАНУАРИ 2014:
• Славиме точно 30 години од појавата на првиот
Macintosh компјутер. Во далечната 1984 година, Стив
Џобс го претстави она што во тоа време беше првиот
PC со интегриран графички интерфејс и глувче.
• Кинескиот IT гигант Lenovo, ја купи Motorola Mobility
од Google стекнувајќи се на тој начин со напредна
телекомуникациска технологија и значајни патенти.
Lenovo во 2005 година го купи PC бизнисот на IBM, но
најави дека ќе купи и дел од бизнисот со сервери.

80 ПОРТА 26 декември 2014

80
 технологии

на технолошките компании

ЈУЛИ 2014
• Allplan на Nemetschek слави 30 години на сцената. По тој повод,
објавен е јубилеен пакет за архитекти и инженери во кој е вклучен
Allplan 2015 со специјален додаток на објекти и материјали.
• Autodesk направи исклучително неочекувана аквизација – го
купи проектантското студио The Living со цел тестирање на
новите технологии на компанијата во реалниот свет. 

26 декември 2014 ПОРТА 81

81
 технологии
АВГУСТ 2014
• Bentley Systems ја купи BLUERIDGE
Analytics, компанија позната по
мошне иновативната SITEOPS
апликација за оптимизација на
проектите во однос на локацијата.

СЕПТЕМВРИ 2014
• Trimble ја купи Gehry Technologies, IT
компанијата на Френк Гери, која преку
своите софтвери и консултантски услуги
му помогна на познатиот архитект да ги
испроектира своите најзначајни дела.

ОКТОМВРИ 2014
• Nemetschek го купи Bluebeam Software,
водечка компанија во САД за дигитална
колаборација на проекти позната по
ултра популарниот Bluebeam софтвер
базиран на pdf-базираниот процес на
работа, размена и соработка помеѓу
тимовите. Bluebeam има над 650.000
корисници и го користат над 70% од
водечките инженерски компании во САД.

НОЕМВРИ 2014
• Trimble го објави SketchUp 2015,
исклучително популарна 3Д апликација
која со над 30 милиони уникатни
активации минатата година стана
најкористена 3Д апликација во светот.
Во исто време компанијата го објави
и MEP моделерот за апликацијата.

ДЕКЕМВРИ 2014
• Autodesk воведе бесплатни едукациски
лиценци од своите апликации за школите
и студентите/учениците низ светот.
• Во периодот од 2 до 4 декември во
Лас Вегас се одржа Autodesk University
2014, конференција на која учествуваа
над 25.000 учесници од целиот свет.

Годината што следи ќе биде повторно

исполнета со значајни IT настани.
Одличните финансиски резултати,
побарувачката, новите технологии и
глобалните прилики ќе го овозможат тоа. 

*Во изминатите десет години „Порта 3“ се потруди технолошките новини да ги пренесе до своите читатели.
Тоа ќе го прави и во иднина. Нека е честит јубилејот и многу изданија во годините што следат.

Dekada na uspe[no rabotewe

82 ПОРТА 26 декември 2014

82
технологии

26 декември 2014 ПОРТА 83

83
 екологија КОЛКУ ГОДИНИ ЖИВОТ ГУБИМЕ ПОРАДИ ЗАГАДУВАЊЕТО?

Загадувањето - нужно зло!?

Според пресметките на Институтот за јавно здравје на Македонија,
доколку концентрацијата би се намалила за 5 µg/m3, 13 смртни случаи на
годишно ниво би биле избегнати, а со намалување на концентрацијата од
20 µg/m3, дури 117 смртни случаи и 420 заболени би биле избегнати
Даниела МЛАДЕНОВСКА

К
валитетот на воздухот во
Европа во последните децении
значително се подобри. Па
сепак, концентрацијата на
штетните гасови и честички сѐ
уште е доволно висока за да
претставува опасност за здравјето. Тоа го
покажуваат резултатите од истражувањето
на Европската агенција за заштита на
животната околина (ЕУА) со седиште во
Копенхаген. ЕУА испитала околу 14 илјади
индустриски постројки и електрани,
со цел да ги пресмета трошоците што
84 ПОРТА 26 декември 2014
произлегуваат од загадувањето на воздухот.
А тие, според резултатите, за 2012 година
изнесуваат најмалку 59 милијарди евра, а
најмногу 189 милијарди евра, во зависност
од моделот на економските штети. Особено
во градовите, каде живее најголем дел
од европското население, измерениот
процент на штетни состојки како озон,
азотен диоксид и ситна прашина многу
често ја надминува дозволената граница.
„Половината од трошоците предизвикани
од загадувањето ги создава еден процент од
индустриските погони. Тоа е застрашувачки“,
вели директорот на ЕУА Ханс Брујнинкс.
Второто откритие е дека меѓу 30-те
најголеми загадувачи на воздухот се наоѓаат
26 термоцентрали - најмногу од Германија,
а потоа од Полска, Бугарија и Романија.
Во глобални рамки, а и на ниво на земјите
членки на Европската Унија, фосилните
горива, особено јагленот, сè уште имаат
доминантна улога. Иако повластените
тарифи за енергијата произведена од
обновливите извори, овозможија интензивен
раст во оваа индустрија, сепак ниските
цени на светскиот пазар на јаглен во

84

актуелниот период, во комбинација со
речиси неактивниот пазар за тргување со
јаглеродни сертификати, ја обезбедија
и понатаму доминантната позиција на
фосилните горива. Ниските цени на
јагленот, пак, наспроти високите цени
на гасот, во моментот обезбедуваат
поповолна позиција за јагленот, и покрај
значително повисоките инвестициони
трошоци и подолгиот период потребен за
изградба на термоцентрали на јаглен.
„Но и хемиската и челичната индустрија
произведуваат големо количество на
КАКВА Е СОСТОЈБАТА ВО
МАКЕДОНИЈА И РЕГИОНОТ?
Во Извештајот на Европската агенција
за заштита на животната околина не се
презентирани податоци за земјите што
не се членки на Унијата. А состојбата
е навистина загрижувачка. Особено во
регионот на т.н. Западен Балкан, кој се
карактеризира со висока енергетска
интензивност. Македонската економија,
пак, се одликува со релативно високо
ниво на потрошувачка на енергија
и емисии на стакленички гасови по
штетни состојки во воздухот“, вели
Арне Фелерман од Европското биро за
заштита на околината. Структурата на
економијата исто така влијае на квалитетот
на воздухот. Економија ориентирана кон
услужни дејности е помалку загадувачка
во споредба со економија во која во
бруто домашниот производ значителен
удел имаат производствените дејности,
особено доколку се работи за енергетски
интензивни индустриски гранки со
сериозно негативно влијание врз животната
средина. Сепак, здруженијата за заштита
единица БДП (едно од највисоките нивоа
во земјите од Централна и Источна
Европа). Јагленот предизвикува највисоки
трошоци во однос на животната средина,
споредено со другите главни фосилни
горива, со далекусежни ефекти врз
климатските промени и квалитетот на
водата и воздухот. Прво, производството
на електрична енергија од јаглен
генерира двојно повисока емисија
на јаглерод диоксид споредено со
природниот гас, и дури трипати повисока
емисија во споредба со биомасата.
екологија
на животната средина се надеваат
дека студијата на ЕУА ќе предизвика
промени во начинот на размислување.
„Но, општеството исто така плаќа
и поради загубата на работни денови,
поради штетите од слабите жетви, како
и поради сѐ поголемата потрошувачка
на енергија“, пренесува Deutsche Welle.
Поради тоа, мора да се постави прашањето:
што ќе се случува со индустријата? Сакаме
ли да ги достигнеме енергетските цели
или ќе го прифатиме загадувањето како
нужно зло? И колку сето тоа ќе нè чини?
Во продолжение е даден преглед на
концентрациите на неколку индикатори
преку кои се следи квалитетот на
воздухот во Македонија, при што како
споредбени вредности се земени и
соодветните податоци од земјите на
ЕУ27, и Хрватска како земја која е
најнова членка на Унијата и истовремено
држава од регионот. Со оглед на лошиот
квалитет на воздухот во Романија и
Бугарија веќе објаснет во наведеното
истражување од ЕУА, исклучена е
споредбата со некоја од овие земји. 
26 декември 2014 ПОРТА 85
85
 екологија
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
ЕУ27 8,2 8,1 8,1 8,0 7,8 7,2 7,3
Македонија 5,4 5,4 5,2 5,4 5,6 5,4 5,2
Хрватска 5,2 5,2 5,2 5,5 5,3 4,9 4,7
Табела 27: Емисија на јаглерод диоксид (tCO2/жител) Извор: Светска банка

ЕМИСИЈА НА CO2 ПО ЖИТЕЛ

Главен индикатор за глобалните емисии
е јаглеродниот диоксид. Според
дефиницијата на Светска банка,
емисиите на CO2 потекнуваат главно од
согорувањето на фосилните горива, како
и од производството на цемент. Како
индикатор за квалитетот на воздухот е
концентрацијата на јаглерод диоксид, а
се интерпретира како tCO2 по жител.

ЕМИСИЈА НА SO2 ПО ЖИТЕЛ

Главен индикатор на локалното загадување
на воздухот е емисијата на сулфурен
диоксид, која е предизвикана од различни
извори како на пример согорувањето
на јаглен, нафта и биомаса, понатаму
од металургијата и другите индустриски
процеси и сл. Индикаторот се изразува
како емисија на tSO2 по жител. Во
емисијата на SO2 во Македонија доминира
секторот за производство на електрична
енергија, со оглед на сериозното учество
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 на лигнит со значаен процент на сулфур.
ЕУ27 24 19 18 18 14 13 12 12
КОНЦЕНТРАЦИЈА НА
Македонија 48 48 48 48 54 53 / /
ЦВРСТИ ЧЕСТИЧКИ (PM10)
Хрватска 15 15 13 14 14 15 13 14 Концентрацијата на цврсти честички се
Табела 28: Емисија на сулфур диоксид (tSO2/жител) Извор: Eurostat однесува на суспендираните честички
86 ПОРТА 26 декември 2014

86
 екологија
помали од 10 микрони во дијаметарот, а кои имаат
способност да навлезат длабоко во респираторниот
тракт со сериозни последици по здравјето.
Податоците се однесуваат за урбани подрачја со
над 100.000 жители. Вредностите го претставуваат
просечното годишно изложување на овие честици
на просечен граѓанин во урбана средина.

СКОПЈЕ - ВТОР НАЈЗАГАДЕН

ГЛАВЕН ГРАД ВО ЕВРОПА
Скопје е вториот најзагаден главен град во Европа,
се наведува во неодамна објавеното рангирање
на магазинот Technologist. Според ова рангирање,
Скопје е на врвот веднаш после Сараево, кој
води на листата најзагадени градови во Европа
со индекс на загадување на воздухот од 117.
Скопје има индекс на загадување 80, а веднаш
потоа следува Софија со индекс 68, Истанбул 59
и Никозија со индекс на загадување 53. Прв во
светот град со најзагаден воздух е Аваз во Иран.
Неодамна Институтот за јавно здравје подготви
Студија која покажа дека просечната годишна
концентрација на честички од прашина PM10 во
Скопје e 64 µg/m3. Пресметките велат дека доколку
концентрацијата би се намалила за 5 µg/m3, 13
смртни случаи на годишно ниво би биле избегнати, а
со намалување на концентрацијата од 20 µg/m3, дури
117 смртни случаи и 420 заболени би биле избегнати.

Според последните анализи на Светска банка, 1.350

луѓе годишно во Македонија умираат како резултат
на загадувањето на воздухот со ситни честички
(PM10). Доколку загадувањето на воздухот се сведе на
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ниво на граничните вредности на ЕУ, над 800 смртни
ЕУ27 31,8 31,3 31,4 30,6 29,9 29,0 27,5 26,8 случаи би биле избегнати. Анализите покажуваат
Македонија 94,2 94,7 95,1 96,7 99,6 96,9 91,1 82,3 дека загадениот воздух ја чини економијата на
Хрватска 38,3 36,8 36,8 36,2 36,3 34,3 3,6 29,6 земјата 253 милиони евра, односно 3,2% од БДП. 
Табела 29: Концентрација на PM10(µg/m ) Извор: Светска банкa
3

26 декември 2014 ПОРТА 87

87
 хортикултура

Божиќното дрво во Њујорк

Филип ФИЛИПОСКИ, дипл.шум.инж.

Б
ожиќното дрво
во центарот
„Рокфелер“
претставува
симбол за
новогодишните и
божиќните празници во Њујорк
повеќе од седум децении. Оваа
година на 3 декември, елката
беше свечено осветлена во
присуство на илјадници луѓе
на Плоштадот Рокфелер, и
таму ќе го краси плоштадот до
7 јануари следната година.
Официјално оваа традиција
во центарот „Рокфелер“
започнала во 1933 година.
Има приказна која вели дека за
време на градењето на центарот,
група работници подигнала
шест метри висока елка, која
во тоа време била накитена со
венци од хартија и лименки.
Изборот на дрвото започнува
порано, така што со хеликоптер
се оди во потрага во околината
на Њујорк, Пенсилванија,
88 ПОРТА 26 декември 2014

88

Конектикат, Вермонт, Охајо,
па се до Отава во Канада. Тоа
е од видот норвешка смрека
(Picea abies) со димензии од
20 до 30 метри височина.
Откако ќе се избере дрвото
следува најтешката операција,
транспортот и поставувањето.
Транспортот најчесто се одвива
со огромен камион со кран,
а движењето по улиците на
Њујорк ограничува дрвото да
не биде повисоко од 34 метри.
Дрвото се фиксира со сајли од
четири страни, а во основата
со челик, и целата елка се
украсува со повеќе од 45.000
лед светилки во различни бои.
Најголемото божиќно дрво во
историјата на оваа традиција
е накитено во 1999 година
со висина од 30 метри.
Последните неколку години
осветлувањето и украсувањето
на дрвото се емитува во
живо во САД, секоја среда по
Денот на благодарноста.
Ѕвездата што го красела
дрвото во 2004 година
била со три метри во
дијаметар, а тешка 250
килограми. Таа претставувала
„Ѕвезда од Сваровски“, а
ја изработил германскиот
хортикултура
уметник Михаел Хамерс.
Иако многумина не би се
сложиле со гестот на сечење
дрво за декорација, сепак и во
оваа приказна за божиќното
дрво Рокфелер има позитивна
страна. Оваа година осми пат
по ред божиќното дрво ќе биде
донирано на хуманитарната
организација „Habitat for
humanity“. По завршувањето
на спектаклот дрвото ќе се
искористи за изработка на
дрвени носечки столбови и
внатрешни ѕидови за куќи
во Бриџпорт за оние на кои
најмногу им е потребна помош.
26 декември 2014 ПОРТА 89
89
 совети

90 ПОРТА 26 декември 2014

90
 ентериер

26 декември 2014 ПОРТА 91

91
 арт
Прошетка по „музејската
С
лавната Петта авенија во
Њујорк, нареченa и „најскапа
авенија во светот“, е дом
на исклучителни њујоршки
зданија и чуда. Петта авенија
во Њујорк започнува уште
во Гринич, во близина на Вашингтон
Сквер, и поминувајќи од источната страна
на Централ Парк, претставува еден вид
граница меѓу Западен и Источен Менхетн.
Оваа важна релација во Њујорк е позната
по прескапите локали, стоковни куќи,
продавници на најпознатите дизајнерски
имиња на светот, и е позната по тоа
што во текот на прошетките во некои
од нејзините „ќошиња“ се доаѓа до
најпознатите симболи на Њујорк, како
што се Empire State Building, New York
Public Library, Flatiron Building, The Plaza
Hotel и други знаменитости на градот.
Сепак, она што е можеби најубаво на
Петта авенија е „музејската патека“,
која прошетката по оваа авенија ја
прави уникатна, а за љубителите на
музеите навистина незаборавна.
92 ПОРТА 26 декември 2014
92
THE FRICK COLLECTION
Иако „музејската патека“ официјално
започнува со најпознатата и најголема
музејска целина - The Metropolitan Museum
of Art, за почеток на оваа прошетка може
да се земе една друга фасцинантна
колекција која се наоѓа на аголот на
Источна 70. улица и Петта авенија.
Тука се наоѓа приватна збирка која
претставува музејски бисер - колекција
на уметнички дела на The Frick Collection.
Оваа колекција се наоѓа во зграда која ја
подигнал американскиот индустријалец
Хенри Клеј Фрик (1849-1919), голем
вљубеник во уметноста и филантроп.
Посетата на овој објект е специфична
музејска прошетка, бидејќи уште од влезот
на зградата посетителите доживуваат
еден посебен мир и елеганција од некои
минати времиња, условена од самата куќа,
која била животен простор на семејството
Фрик, со тоа што Хенри Фрик куќата ја
изградил со идејата дека еден ден таа ќе
стане јавна колекција од уметнички дела
што тој ги собрал. Оваа оаза на мирот во
 арт

патека“ во Њујорк подготви: Дејан БУЃЕВАЦ

Њујорк, во своите 16 соби чува некои од ремек-делата

на западната уметност (Рембрант, Енгр, Тарнер, Вермер,
Ел Греко...), а истовремено посетителите уживаат во
уникатен амбиент кој никого не го остава рамнодушен.

THE METROPOLITAN MUSEUM OF ART

По Фриковата колекција, „музејската патека“ нè
доведува до уличниот број 1000, во еден од најголемите
музеи на светот, The Metropolitan Museum of Art, или
како њујорчани го нарекуваат – „Мет“. Музејот е жива
енциклопедија на светската уметност, кој во своите 17
музејски оддели, чува над два милиони експонати.
„Мет“ е толку голем што ако навистина уживате во
историјата на уметноста, тука ќе сакате константно да
се враќате. Самата зграда на музејот, која се наоѓа до
Централ Парк и зазема во должина четири улични блокови,
била изградена во неколку фази, почнувајќи од 1874
година. Гледано од надвор, оваа прекрасна бела градба
не ја открива целосно својата големина. Тоа може да
се открие само кога ќе се тргне во гледање на самите
збирки, од Египет, античка Грција и Рим, преку уметнички
колекции од сите пет континенти, па до современата
уметност и колекции за костими, мода и дизајн.
Иако е невозможно да се погледне и посети сè што
вреди на „музејската патека“ во текот на еден или неколку
дена, прошетката може да продолжи од Метрополитен
„нагоре“, по Петта авенија, кон уште еден музеј кој
претставува рај за љубителите на уметноста, но и на
архитектурата - The Solomon R. Guggenheim Museum. 

26 декември 2014 ПОРТА 93

93
 арт
NEUE GALLERIE
На патот до него, треба да се посети и Neue
Gallerie, во која е претставена колекција
на австриската и германската уметност
на 20 век. Исклучителна колекција во не
многу голем простор, во која може да се
видат Климт, Кокошка, Шиле, но и Киршнер,
94 ПОРТА 26 декември 2014
94
Ото Дикс, Кандински, Кле и други. Овие
експонати на модерната уметност се
одличен вовед во уметноста на модерните
времиња, односно во „Гугенхајм“.
Иако постојат кафулиња и ресторани
во сите музејски простори во Њујорк,
заради специфичниот „шмек“ треба да
се направи една кафе пауза во едно од
кафулињата на оваа галерија, во добро
познатото Kafe Sabarski или во нешто
поновото Kafe Fledermaus (Лилјак) и да
се почувствува нешто од атмосферата
на Виена од крајот на 19 и почетокот
на 20 век во срцето на Њујорк.
 арт

THE SOLOMON R.
GUGGENHEIM MUSEUM
По паузата во „Ноје галерија“, на ред доаѓа
убавицата на Петта авенија, исклучително
моќна зграда на архитектот Френк Лојд
Рајт - The Guggenheim Museum, која ќе ви
посака добредојде во сета своја белина и
необичност. Колекцијата што оваа градба
ја чува во себе е, исто така, импресивна.
Метаморфозата од приватни колекции во
музејот започнала уште во 1937 година,
кога Соломон Р. Гугенхајм ја основал
фондацијата за да ја изложи јавно личната
колекција на уметнички дела. Денес,
„Гугенхајм“ има свои колекции ширум
светот, во четири музејски комплекси
(Њујорк, Венеција, Билбао, Абу Даби).
Њујоршкиот „Гугенхајм“ чува дела од
колекцијата на Соломон Р. Гугенхајм,
основачот на музејот и уште седум различни
колекции кои биле донирани на музејот во
текот на седумдесет години од неговото
постоење. Прошетката во ова здание е
искуство во уметничка и архитектонски
смисла, генијално замислено со кружно,
спирално качување, дури и нема да
забележите дека веќе сте се качиле
на петтиот кат од музејот. Погледот од
ѕидовите на кои се делата на Кандински,
Пикасо, Франц Марк, Леже, Шагал,
импресионисти и многу други уметници,
често се врти кон покривот на музејот,
кој е ремек-дело за себе, или долу кон
приземјето каде често може да се видат
престижни изложби на современи уметници.
„Музејската патека“ продолжува до
110. улица, до Музејот на африканската
уметност, а од „Гугенхајм“ до
„Африканскиот“ музеј, тука се The Jewish
Museum, Copper Hewitt National Design
Museum, El Museo del Barrio и The Museum
of the City of New York. Секоја од овие
колекции има многу што да каже за градот
во кој се наоѓаат или на исклучителните
човечки достигнувања во целиот свет. 

Покрив на столетието
ВАШИОТ TOХДАХ®-ПАРТНЕР ГО ИМА:

Секогаш
НАЈДОБРОТО
РЕШЕНИЕ
за Вашиот покрив!
ТОНДАХ Македонија АД | MK - 2310 Виница | Тел.:+389(0)33/361332
Факс: +389(0)33/361780 | office@tondach.com.mk | www.tondach.com.mk
26 декември 2014 ПОРТА 95

95
 излог

1 2

1. Шест метарска висока елка, направена од 3600 индивидуално

пресечени картони. Оваа креација на дизајнерот Giles Miller е
изложена во атриумскиот дел на Музејот за дизајн во Лондон.
2. Рачна изработка на стаклени лампиони, во чија внатрешност
се поставени ливчиња хартија со принтани музички ноти.
3. Лампионичиња изработени од лушпи од кикиритки, обоени
и декорирани во форма на новогодишните ликови.
4. Рачна изработка на новогодишна елка од дрвени трупци закачени
за ѕид и украсени со лампиони и сијалички по цела висина.
5. Креативна рачна изработка на новогодишна елка, изработена од
виткана метална жица, која претставува скулптура во просторот,
а воедно и го заштедува сечиј буџет. Покрај елката во прилог
ви претставуваме и рачно изработени висечки венчиња.

подготви: Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА, дипл.инж.арх.

96 ПОРТА 26 декември 2014

96
 излог
5

26 декември 2014 ПОРТА 97

97
 инфо

98 ПОРТА 26 декември 2014

98
 рубрика

26 декември 2014 ПОРТА 99

99