KOMT Is het toeval dat de voorbije zomer zo heet was of is er meer aan de hand?

In de nieuwe reeks
‘Komt het weer goed?’ onderzoekt wetenschapsjournalist Barbara Debusschere de gevolgen van de opwarming

18 HET WEER van de aarde in vijf afleveringen. Niet in 2050 aan de andere kant van de wereld, maar nu, dicht bij huis.
Vandaag deel 3: West-Vlaamse landbouwers kreunen voor het derde jaar op rij onder de hitte. DINSDAG 22/10/2019 DeMorgen.

GOED?

Jordaan Dermaut op een van zijn velden in Anzegem. ‘Extra kosten zoals beregenen zitten niet verrekend in de prijs van onze groenten, omdat wij moeten concurreren met boeren wereldwijd.’ © THOMAS SWEERTVAEGHER

‘Boeren betalen
riode, nu ze moeten groeien, zijn ze zo kwets-
baar. Dus kijk ik naar de andere kant.” Daar ligt
een veld met gele en lichtbruine tarwe. “Jij
vindt dat mooi, maar die tarwe ziet veel te
bleek. Ze kreeg te veel zon en te weinig regen
en is te snel gerijpt.” Gelukkig is tarwe niet zijn
hoofdinkomen.

de prijs van de
Want zowel in de zomer van 2017 als in die
van 2018 kende onze landbouw, en dan vooral
in West-Vlaanderen, ‘Spaanse toestanden’ met
te veel hittestress, waterschaarste en droogte.
Ook op deze zomerdag staat er in Anzegem
geen zuchtje wind om de hitte te verdrijven en
is de bovengrond droog. Wanneer we uit de
jeep stappen, stuift zand en stof op. In dit stuk

droogte, niet
West-Vlaanderen, vlak bij Henegouwen en Oost-
Vlaanderen, bestaat de ondergrond nu eenmaal
grotendeels uit zand. Maar er groeien jaarlijks
miljarden plantjes die op ons bord belanden.
Eet je in Gent, Brugge of Kortrijk de preiburger
met aardappel en boontjes van Jeroen Meus, de
groenten met een dikke saus van bloemkoolpu-
ree van Pascale Naessens of gewoon een pak

de consument’
friet, dan is de kans niet gering dat je de tanden
zet in de groenten en aardappelen die Dermaut
en zijn collega’s hier telen.
Ze zijn er duidelijk trots op. Maar de zorge-
loosheid van de sterren- en BV-koks kunnen de
West-Vlaamse land- en tuinbouwers niet delen:
dit is de provincie die het meest te lijden heeft
onder de droogte.
k kijk de andere kant op. Het ziet er niet uit.” Dermaut houdt halt voor een veld met aard-

‘I
Jordaan Dermaut (66) tuft in zijn bestofte jeep
over de zandweg tussen zijn akkers in Anze-
Ze kunnen tegen een stootje en weten al generaties gem. Hij heeft de zongebrande huid van
mensen die veel buiten zijn en laat zijn blik
dat het weer hun meest onbetrouwbare bondgenoot bedachtzaam over ‘zijn land’ glijden. Het is
is. Na drie uitzonderlijk droge zomers bijten West- 10 juli en zijn zoon heeft net zowat 100.000
jonge preiplantjes en evenveel bloem-
Vlaamse landbouwers echter hun tanden stuk op koolplantjes geplant. In het enorme in rijtjes
geploegde veld zien ze er frêle en flets
watertekorten en mislukte oogsten. ‘Ik kan niets groen uit.
doen behalve toekijken hoe mijn klaver verschroeit.’ “Het belangrijkste gebeurt nu onder de
grond”, zegt de groenteteler. “Ze moeten ste-
BARBARA DEBUSSCHERE vige wortels krijgen. Het is te hopen dat ze niet
ten onder gaan aan de droogte. Net in deze pe-
appelen, naast prei en bloemkool een van zijn
specialiteiten. “Zie je die verdorde bladeren
daar?” vraagt hij terwijl hij naar zeer specifieke
plekken in het veld met groene en minder
groene bladeren wijst. Tot die plaatsen reikt de
beregeningsinstallatie niet. “Als het niet snel re-
gent, halen die het niet. Aardappelen zijn erg
gevoelig voor droogte. Wij hopen dat er snel
kwakkelweer komt.”
Maar het zal niet snel voldoende regenen. Dat
weet Dermaut wel zeker. Want weerman Geert
Naessens heeft het op Radio 2 gezegd. En als lo-
kale held Naessens het zegt, dan is het zo. “Wij
zijn constant met het weerbericht bezig. Elke
DeMorgen. DINSDAG 22/10/2019
dag staan we op met de voorspellingen van Na-
essens voor West- en Oost-Vlaanderen. Bijna
nooit zit hij ernaast. Er zullen vandaag wat drup-
pels vallen, maar het zal weer te weinig zijn.”
Net zoals vorig jaar. En het jaar daarvoor.
“Sinds de zomer van 2017 slapen wij minder
goed”, zegt Dermaut, terwijl hij ons de koelcel
toont met voorraden preiplantjes. “Normaal ge-
zien moeten we ze in de winter kunnen verko-
pen. Maar kunnen we daar nog op rekenen?”
De vertwijfeling van landbouwers zoals
Dermaut valt te begrijpen. De zomer van 2017
werd een officieel erkende ramp, goed voor
zo’n 98 miljoen euro schade. De overheid
hoestte ongeveer 29 miljoen euro aan schade-
vergoedingen op. Vorige zomer was nog erger.
De droogte sloeg in het hele land toe, de water-
schaarste viel in een nog crucialere periode en
hield langer aan. Onder andere de belangrijke
aardappel- en bietenteelt kregen zware klap-
pen. Ook het gras groeide veel minder dan
anders, een probleem voor melkveehouders.
Resultaat: terwijl Vlaamse boeren twee zomers
geleden 3.198 schadedossiers indienden, waren
er dat in 2018 net geen 12.000. Voor de schade
is in de begroting 55 miljoen euro voorzien,
maar dat is slechts een voorlopige raming.
“Zoals vorig jaar heb ik het nog nooit meege-
maakt”, zegt Dermaut. “Wij hebben dag en
nacht gewerkt om voldoende water aan te voe-
ren. Gelukkig hebben wij in de jaren 80 al twee
waterbassins op ons terrein gegraven en een
beregeningsmachine gekocht.” Maar dat bere-
genen is veel extra nachtwerk. “Vorige zomer
heb ik hier op het veld vaak de zon zien opko-
men. Prachtig, maar mijn zoon en ik waren
kapot. Het werk van overdag moet ook gebeu-
ren. Ondanks alle inspanningen is onze bonen-
teelt niet eens van start kunnen gaan, wat een
flink verlies is.”
Ook op deze 10de juli ziet het er niet goed uit.
Dermaut lijkt aan te voelen wat nog zou komen.
“De situatie is precair”, zegt hij. “De grond is
droog en er komt weer weinig regen en veel
hitte.” Dat ook nu weer de provincies Antwer-
pen, Limburg en West-Vlaanderen een op-
pompverbod hebben afgekondigd, voorspelt
niet veel goeds. In West-Vlaanderen betekent
het dat het verboden is om water op te pompen
uit bijna alle waterlopen.
“Als het niet snel regent, kom ik in de proble-
men”, zegt Pol Louwagie, die in Alveringem ra-
barber en knolvenkel kweekt. Vorig jaar in juni,
toen het alweer een ‘verschoeperde’ zomer
leek te gaan worden, heeft hij nog snel water
uit de beek gepompt om niet in de problemen
te raken. Nu mag dat niet.
Hij heeft nochtans een eigen watervoorraad
en doet aan risicospreiding. Zo groeit de rabar-
ber in het voorjaar en is die al geoogst, terwijl
de knolvenkel nu groeit en in het najaar wordt
geoogst. Het moet al erg tegenvallen dat zowel
het voorjaar als de zomer droog en heet zijn,
zou je denken.
Toch is dat precies wat in 2017 gebeurde.
Zowel de knolvenkel als de rabarber moesten
eraan geloven. Louwagie kent de datum waar-
op de laatste regen van dat jaar viel nog uit het
hoofd: 20 maart. “Daarna was het gedaan”,
zegt hij. “Ik heb een schadedossier ingediend.”
Vorige zomer was voor Louwagie iets minder
erg. Tot eind mei viel er nog regen, waardoor
zijn waterbassin volliep. “Maar ons reservoir is
niet oneindig. Afgelopen winter is er ook weer
minder regen gevallen, waardoor ik nu nog
maar voor vier weken water heb.”
Boer Karel Devreese uit Lo-Reninge heeft
niet eens een eigen put met regenwater. Hij
baat een biologisch akkerbouwbedrijf uit en
combineert dat met boerderijvakanties op zijn
Hof ter Lo.
“Mijn klaver staat kurkdroog. Ik moet toe-
kijken hoe ze verder verschrompelt, want wij
hebben geen bassin en nu is er dat oppomp-
verbod.” Devreese teelt voedergewassen voor
de biologische melkboerderij van zijn zoon.
Voor hen betekenen deze drie jaar droogte een
vicieuze cirkel. “Een ketting die steeds strakker
om onze keel knelt. Want geen klaver en andere
voedergewassen betekent geen voeder voor de
koeien en dus minder melk en inkomsten. Ik
ben aan het uitbollen, maar voor mijn zoon is
dit een drama”, zegt de vijftiger. “Ook onze bio-
maïs heeft ongelooflijk te lijden onder de
droogte. Hij is door omstandigheden pas eind
mei gezaaid en met deze enorme hitte valt de
groei volledig stil.” En het gebrek aan regen sta-
pelt zich op. “Jaar na jaar zit er steeds minder
water in de grond”, zegt Louwagie. “De feiten
halen ons in.”
Zo zijn er honderden verhalen van mensen
die de ingrediënten leveren voor onze dage-
lijkse kost maar nu tegen uitzonderlijke droogte
botsen, die zeker in deze provincie steeds min-
der uitzonderlijk gaat lijken.
TEXAS VAN VLAANDEREN
En wat Dermaut, Devreese en Louwagie begin
juli nog vreesden, wordt in september werke-
lijkheid. De algemene situatie voor Vlaanderen
is dan wel gunstiger dan in juli en begin augus-
tus, zo meldt het Departement Landbouw – “De
meeste teelten hebben zich hersteld”, zegt
woordvoerder Nele Vanslembrouck – maar in
West-Vlaanderen is ook de laatste weken veel te
weinig regen gevallen, melden de drie landbou-
wers. “Ik dreig een derde van mijn oogst te ver-
liezen”, zegt Louwagie. “Niets groeit”, zegt
Devreese. “En het captatieverbod geldt nog al-
tijd. Ik kan niets doen en maak me zorgen over
de mooie nazomer die ze nu aankondigen.”
Het bredere plaatje speelt mee. Door de op-
warming van de aarde is het in België vandaag
2,5 graden warmer dan voor de industriële re-
volutie. Alle seizoenen worden warmer en het
aantal erg warme ‘tropische dagen’ en hittegol-
ven neemt toe. Was er tussen begin jaren 1970
en 2017 gemiddeld eens om de drie jaar een hit-
tegolf, dan is er nu één per jaar. Ze duren ook
steeds langer. Bovendien ligt de verdamping nu
een kwart hoger dan in de jaren 70.
Daarbij komt dat de waterbeschikbaarheid in
Vlaanderen en Brussel op Tsjechië en Italië na
de kleinste in Europa is. Ook is het hier een
kleine, dichtbevolkte regio met veel verharding,
waardoor regenwater recht de riolen in loopt
en zijn hier weinig grote stromen. “Dat is in
pakweg Spanje anders. Daar is veel minder ver-
harding, veel meer oppervlakte om regenwater
op te vangen en er zijn meer grote rivieren”,
zegt Katrien Smet, woordvoerder van de
Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
In ons regenachtige land was het beleid er
juist lange tijd op gericht om te zorgen dat men-
sen geen natte voeten kregen. Het resultaat:
extra veel beton. Maar om de opwarming het
hoofd te bieden, moeten we het water net veel
meer vasthouden en dus ruimte geven. In theo-
rie kan de klimaatverandering daarbij helpen.
De zomers worden namelijk droger, maar de
winters natter. Gemiddeld valt er nu 13 procent
meer regen dan ruim twee eeuwen geleden.
Helaas is die neerslag vaak extremer, wat tot
overstromingen leidt, en grilliger. In Haspen-
19
‘Zo’n beregeningsmachine allemaal niet. Dermaut troont ons mee naar
twee dure machines in zijn schuur: een om prei
betekent ook nachtwerk. mee te planten, de andere voor de bloemkool.
Vorige zomer heb ik op “Dat zijn grote investeringen. Op nieuwe gewas-
sen overschakelen is niet zomaar mogelijk.” Die
het veld vaak de zon zien nieuwe gewassen zoeken blijkt ook een com-
opkomen. Prachtig, maar plex werk van lange adem.
Over recyclageprojecten en bufferbekkens is
mijn zoon en ik waren kapot’ de landbouwer eveneens sceptisch. “Mooi, maar
JORDAAN DERMAUT daar ben je alleen iets mee als je land in de buurt
ligt”, klinkt het. Typische wantrouwigheid van
de landbouwer blijkt het niet. Dominique Huits,
gouw valt nu nog maar de helft zoveel regen als expert bij het onderzoeks- en adviescentrum
in Henegouwen. “De grote uitdaging is waar en voor land- en tuinbouw INAGRO, geeft Dermaut
wanneer er regen valt, die veel beter te gaan gelijk. “Bufferbekkens helpen maar ongeveer
stockeren”, zegt Smet. 10 procent van de boeren”, zegt ze. Zij adviseert
Dat vooral West-Vlaanderen lijdt, heeft te landbouwers daarom een eigen watervoorraad
maken met de economische geschiedenis, kli- aan te leggen. “Want water op wielen staat gelijk
matologische en geologische pech en de nabij- aan het verlies van winst”, zegt Dermaut. “In de
heid van de zee. zomer van 2017 zag ik veel collega’s water aan-
In zijn diepste lagen is het historisch uitge- voeren om hun teelten te redden. Maar dat ver-
droogd door de textiel- en voedingsindustrie. voer is erg duur. Sommigen zitten daardoor in
Die maakte van de streek Kortrijk-Roeselare- de schulden. Je moet je eigen water dichtbij heb-
Waregem ooit ‘het Texas van Vlaanderen’, ben. Beregenen betekent extra kosten en werk,
maar deed ook diepe boringen naar grondwa- maar met water uit je eigen put is dat de meest
ter. Die lagen herstellen zich, maar traag. Een zuinige strategie.”
andere, iets minder diepe laag, is eveneens uit- Net zoals Louwagie overweegt hij om zijn
geput. Daar zit de landbouw voor iets tussen. bassins uit te breiden. Ze zijn niet alleen. Sinds
“Zeker in de Westhoek is ondiep water maar 2016 zijn er in West-Vlaanderen vier keer meer
beperkt beschikbaar”, zegt Wendy Verlé, ex- aanvragen ingediend voor regenwaterputten op
pert bij de VMM. “Je botst bijna meteen op klei- landbouwgrond. “Maar dan moet je wel goed-
grond of de natuurlijke verzilting daar. Daarom keuring krijgen”, zegt Dermaut. De administra-
zijn veel landbouwers dieper water gaan opdel- tieve mallemolen zit hem en zijn collega’s
ven, waardoor ook die laag in slechte staat is.” duidelijk hoog. “Wij moeten met duizend-en-
De IJzer biedt evenmin veel soelaas. “Die een factoren en regels rekening houden en zelfs
heeft een geïsoleerd stroomgebied dat maar op je eigen land een waterput graven kan niet
weinig water aanvoert”, zegt VMM-geoloog zomaar.”
Dieter Vandevelde. “Daarom is de regio erg af- Want wat als er ‘waardevol natuurgebied’
hankelijk van regenval.” Ook op dat vlak zit het staat? En waar naartoe met de aarde die je uit-
tegen. De meest recente weerkaarten van deze graaft? Ook daarover waakt de overheid.
zomer tonen opnieuw hoe deze provincie be- Wanneer we een van Dermauts twee vijvers
duidend minder regen krijgt dan de rest van naderen, vliegt een reiger weg. Laag boven het
Vlaanderen. wateroppervlak van de andere ‘put’ zoemen
Als klap op de vuurpijl speelt in de kuststreek enorme libellen. “Mensen van natuurverenigin-
nog een ander klimaateffect. “Door het zilte gen en milieudiensten wijzen er dan op dat je
grondwater in de polders komt er van nature zilt dat niet mag verstoren”, zegt de boer. En de
water in de waterlopen terecht”, zegt Vande- aarde ergens dumpen waar het voor ons als
velde. “Wanneer er in de zomer geen regenwa- landbouwer logisch en praktisch is, mag om
ter in de beken staat dat het zoute water naar diezelfde reden ook niet zomaar.
beneden drukt of wegspoelt, komt dat zoute Ergens begrijpt Dermaut “die van milieu en
water meer aan de oppervlakte. De zeespiegel- natuur” wel. “Ik ben ook een natuurmens, maar
stijging zal dat effect op termijn alleen maar ver- ze moeten niet overdrijven. De extra kosten van
sterken.” En met zout water kan de boer beregenen en andere droogtemaatregelen zitten
voorlopig niets aanvangen. niet in de prijs van onze groenten omdat de prijs
Wat nu? “We zijn door de afgelopen twee niet regionaal wordt bepaald en wij moeten con-
zomers wakker geschoten”, curreren met boeren wereld-
zegt Bart Nayaert, gedepu- wijd. Wij betalen nu de prijs
teerde bij de provincie West-
Vlaanderen. Er is sinds vorig
jaar dan ook de Droogte-
98
€ van de droogte, niet de consu-
ment.”
En dat maakt landbouwers
commissie, een intern miljoen nerveus en bezorgd, zeker nu
overlegorgaan van de water- het Landbouwrampenfonds
loopbeheerders, alle betrok- De zomer van 2017 werd en het Rampenfonds vanaf
ken bestuursniveaus en het een officieel erkende volgend jaar worden vervan-
Coördinatie- en Crisiscentrum ramp, goed voor bijna gen door een ‘brede weersver-
van de Vlaamse overheid. De 100 miljoen euro schade. zekering’. Daarmee verdwijnt
provincie werkt aan grote buf- De overheid keerde voor hen een houvast bij ex-
ferbekkens die beschermen zo’n 29 miljoen euro aan treem weer, terwijl dat net
tegen overstromingen én die- schadevergoedingen uit meer zal voorkomen.
nen als waterreservoir. Er is “Het zijn opnieuw kosten
ook recyclage van afvalwater voor ons”, zegt Dermaut. “Het
en er wordt gezocht naar
nieuwe gewassoorten die
beter tegen droogte kunnen.
12.000 weer wordt grilliger en meer
onvoorspelbaar, maar van de
overheid moeten wij er ons
Er worden via een Europees Terwijl Vlaamse boeren maar tegen verzekeren. Hoe
project opties in kaart ge- twee zomers geleden absurd is dat? Wij kunnen al-
bracht om water ondergronds 3.198 schadedossiers leen maar hopen op meer
te stockeren en er komen indienden, waren er dat regen en meer mogelijkheden
drone- en satellietbeelden die in 2018 bijna vier keer om dat water vast te houden,
boeren moeten vertellen zoveel. Voor de schade dicht bij ons.”
welke rij bloemkool vandaag is in de begroting
wel en welke geen water nodig 55 miljoen euro voorzien Morgen in deel 4: waarom
heeft. steden zich moeten wapenen
Maar vanzelfsprekend is het tegen het hitte-eilandeffect.
Tal van West-
Vlaamse
boeren zagen
deze zomer
de grond te
droog worden.
En nog snel
water uit
de beek
oppompen
mochten ze
dit jaar niet.
© THOMAS
SWEERTVAEGHER