‫مقدمه‬

‫‪ ‬یافتن راه حلهاي کارا و سودمند جهت جلب رضــایت مشتري براي‬
‫حضور در بازار جهاني ‪.‬‬
‫‪ ‬کیفیت اصلي ترین عامل در تصمیم گیــري مشتـــریان در ارزیابي‬
‫محصول و یـــا خدمت مي باشد‬
‫‪ ‬دالیل گوناگون نگرش بهبود کیفیت به عنوان استــراتژي تجاري ‪:‬‬
‫* ارتقاء سطح آگاهي و شناخت مصرف کننده نسبت به کیفیت‬
‫*مسئولیت در قبال محصول‬
‫* افزایش هزینه نیروي کار‪ ،‬انرژي و مواد اولیه‬
‫* تنگ تر شدن عرصه رقابت‬
‫* بهبود هاي قابل توجه در زمینه هاي بهره وري‬
 ‫تاریخچه پیدایش ‪SPC‬‬

‫*در سال ‪ 1930‬با کاربرد صنعتي نمودار کنــترل بوسیــله دکتر‬

‫شـوهارت استفاده گردید‪.‬‬

‫*در اواخر دهه ‪ 1930‬سخنراني هاي دکتر شــــوهارت توسط دکتر‬

‫دمینگ در قالـــــب کتابي بنام روش آمــــاري از دیدگاه کنترل‬
‫کیفیت چاپ شد‪.‬‬
 ‫بهبود مستمر و ‪SPC‬‬
‫* جمع آوري داده ها و استفاده از روش هاي آمــاري به منظـــور تفســـــیر ‪ ،‬به خــود‬
‫آنها منتهي نمي شوند بلكه هدف اصـــــلي بایستي درك فرآیندها باشد‪،‬ارتـــقاء دانش‬
‫بایستي بـــــه عنوان یك ماخذ جهت انجام اقدامات محسوب شود‪.‬‬
‫*مطالعه تغییرات به منظور بهبود عملكرد مي تواند در هر ناحیه اي بكار رود که أین‬
‫نواحي مي تواننــــــد در کارخانه و یا اداره باشند ‪ .‬بعنـوان مثال ‪ :‬ماشینها ‪ -‬دفـتــرداري‬
‫‪-‬فـــروش‪ -‬تجزیه و تحلـــیل ضایعــات ‪ -‬سیستمهاي کامپیوتري‪-‬مدیریت و …‪..‬‬
‫*‪ SPC‬به معناي کنترل آماري فرآیند است ولي اغلب در خروجــي فرآینـد ها‬
‫بیــــــــشتر استــــــفاده مي شود و تا زماني که مرکــــز تالش ها برروي فرآیندهـــایي‬
‫که خروجي را تولید مي کننــــد متمرکز نباشد تمـــام نیرو و توان این روشها به منظور‬
‫بهبــــــــود کیفیت ‪ ،‬افزایش بهــره وري و کاهش هزینه ها از حالت بالقوه به بالفعل در‬
‫نمي آیند ‪.‬‬
‫* سیستمهاي اندازه گیري از جهت درســـــت بودن تجزیه و تحلیل داده ها بایســــتي‬
‫قبل از جمع آوري داده هاي فرآیند به خوبي بررســـي شــــوند(با استفاده از ‪) MSA‬‬
‫دالیل نیاز به کنترل فرآیند‬

‫*کشف ‪ :‬ضایعات را تحمل مي کند‬

‫*پیشگیري ‪ :‬از بروز ضایعات اجتناب مي کند‬

 ‫مدل‬
‫سیستم‬
‫کنترل‬
‫آماري‬
‫فرآیند با‬
‫باز خور‬
‫سیستم کنترل فرآیند‬

‫• فرایند‬
‫• اطالعاتي در خصوص عملكرد‬
‫• اقدام بر روي فرایند‬
‫• اقدام بر روي خروجي‬
 ‫فرآیند‬
‫تمامي دسته هاي عرضه کننده ‪ ،‬تولید کننده ‪ ،‬نیــروي انساني ‪ ،‬تجهیزات ‪ ،‬مواد‬
‫اولیه ‪ ،‬روش ها و محیطي که با یكدیگـــر مشارکت دارند تا محصول خروجي بوجود‬
‫آید و مشــــتریاني که محصول خروجي را استفاده مي کنند ‪.‬‬
 ‫اطالعاتي در خصوص عملكرد‬
‫مطالعه خروجي فرآیند مي توانـد اطالعات بیشتري درباره عملكرد واقعي فرآیند‬
‫به دســـت دهــد ‪ ،‬مفید ترین اطالعات درباره عملكرد یك فرآیند از درك خــود‬
‫فرآیند و تغییرات داخلي آن بدست مي آید ‪.‬‬
‫* ویژگیهاي فرآیند از قبیل درجه حرارت ها ‪ -‬دفعــات تكـرار ‪ -‬سرعت تغذیه ‪-‬‬
‫غیبتها ‪ -‬بــــــــــازده ‪ -‬تاخیر ورود ‪ -‬تعداد وقفـــــــه ها‬
‫* تعیین هدف براي ویژگیهاي مهم فرآیند و نظـارت بر میزان نوسان آنها از‬
‫هدف ضـــــــــــــروري است‪.‬‬
‫* جمع آوري داده هاي فوق و تفسیر آنها نشان مي دهد که فرآیند بطور‬
‫معمول عمــــــل مي نماید یا بصورت غیر معـــمول‬

‫* وقتي اقدامي نیاز است باید بموقع انجام گیرد ‪.‬‬

 ‫اقدام بر روي فرآیند‬
‫* اقتصادي ترین اقدام بر روي فرآیند زماني انجام مي شــــود که تغییرات‬
‫زیاد نسبت به هدف در خصوص مشخصه هاي مهــــم ( خروجي یا فرآیند)‬
‫پیشگیري بعـــمل آید‪.‬‬

‫*آموزش کارکنان ‪ -‬تغییراتي در مواد ورودي ‪ -‬تغییر تجهیزاتي که نیاز به احیاء داشته باشند ‪.‬‬
 ‫اقدام بر روي خروجي‬
‫* غیر اقتصادي ترین اقدام بر روي خروجي ها زماني انجام مي شود که به‬
‫شناسایي و اصالح محصول خــارج از حدود نقشه بـــدون ردیابي مشكالت فرآیند‬
‫منحصر شود ‪.‬‬

‫* انجام جداسازي محصول خروجــي تا زمانیكه فرآیند اصالح شود و مشخصه‬

‫هاي محصـــول اصالح شده باشند براي رضایت مشتري ضروري میباشد‪.‬‬
 ‫توزیع‬

‫هر توزیع با سه مولفه زیر تشریح مي گردد‬

‫‪ -1‬موقعیت مكاني ( مقدار مورد نظر ) ‪ -‬میانگین‬

‫‪ -2‬پراکندگي ( فاصله مقادیر از کوچكترین تا بزرگترین) ‪ -‬دامنه‬
‫‪ -3‬شكل ( الگوي تغییرات ‪ -‬متقارن است یا نه چولگي دارد یا…‪).‬‬
 ‫نوسانات با علل خاص‬
‫* نوساناتي هستند که ریشه آنها قابل شناسایي هستند‬
‫* نوساناتي هستند که همیشه بر روي سیستم اثر نمي گذارند ‪.‬‬
‫* توزیع فرآیند تحت تاثیر آنها تغییر مي کند‬

‫* گرما یا سرما ‪ -‬سایش ابزار ‪ -‬تغییرات فصلي و‪...‬‬

 ‫نوسانات با علل خاص‬
‫* در مسیر غیر قابل پیش بیني به اثر گذاري ادامــــــه داده در صورتیــــــــكه‬
‫علــــت آن شناسایي و رفع نشود ‪.‬‬
‫* اگر مضر باشد باید شناسایي و حذف شود ‪.‬‬
‫* اگر مفید باشد باید شناسایي شده و جزئي از فرآینـــــد باشد ‪.‬‬
‫* براي حذف این نوع نوسانات نیازمند اقدام موضعي و موقتــــي مي باشد ‪.‬‬
‫* توسط نزدیكترین افراد به فرآیند قابل حذف شـــدن است ‪.‬‬
‫* حدود ‪20‬درصدمشكالت فرآیند در اثر نوسانات خاص مي باشد ‪.‬‬
 ‫نوسانات با علل عام‬

‫* نوسان قطعه به قطعه همیشه در فرایند موجود است‪.‬‬

‫* نوسانات با علل عام همیشه در فرآیند موجود اســـــت و داراي الگوي تكــــرار‬
‫پذیــــــــر مي باشند ‪.‬‬
‫* فرآیندي که تحت تاثیر علل عام مي باشد داراي الگویــي مشخص مي باشــــد و‬
‫خروجـــــي فرآیند قابل پیش بیني است ‪.‬‬
‫* فرآیندي که صرفا“ تحت تاثیر نوسانات عام باشد را فـرآیند تحت کنتـــــرل‬
‫آمــــــــاري مي نامند‪.‬‬
 ‫نوسانات با علل عام‬
‫* براي کاهش نوسانات عام نیازمند اقدامات سیستمي مي باشیم ‪.‬‬
‫* در اکثر موارد براي کاهش أین نوع نوسانات مستلزم اقدامات مدیریتي مي باشند‪.‬‬
‫* براي تصحیح حدود ‪۸0‬درصد از مشكالت فرآیند کاربرد دارند ‪.‬‬

‫* تغییرات فشار ‪ -‬تغییرات دما ‪-‬‬

 ‫کنترل فرآیند و قابلیت فرآیند‬
‫* هدف اصلي یك سیستم کنترل فرآیند ‪ ،‬اتخاذ تصمیمات مقرون به صرفه جهت‬
‫انجام اقدامـات تاثیر گذار بر فرآیند مي باشد ‪.‬‬
‫* کنترل فرآیند نشان میدهد که کجاي فرآیند نیازمند انجام کنتـــــــرل هاي دقیق‬
‫تـــــــر میباشد و کجاهاي فرآیند انجام کنترل کمتر مجاز است‪ ( .‬پیشگیـــــــري از‬
‫بروز حالت هاي خـــــــــارج از کنترل )‬
‫* فرآیندي تحت کنترل آماري نامیده مي شود که نوسانات موجود در فرآیـــــند‬
‫صرفـا“ از نوع نوسانات عام باشد ‪.‬‬
‫* فرآیندي که تحت کنترل آماري مي باشد لزوما“ مشخصه هاي فني را ارضاء نمي‬
‫کند‪.‬‬
‫* فرآیند توانا فرآیندي است که قابلیت ارضاء مشخصه هاي فني را داشته باشد ‪.‬‬
‫* حذف کردن تاثیر نوسانات خاص و کم کردن نوسانات عام در فرآیندها هدف اصلي‬
‫انجـــام کنترل آماري فرایند میباشد ‪.‬‬
‫* فرآیندي تحت کنترل آماري است که داراي توزیع نرمال باشد ‪.‬‬
‫* فرآیندي تحت کنترل آماري است که توزیع فرآیند در بلند مدت قابل نگهداري‬
‫باشد‪.‬‬
‫کنترل فرآیند‬
‫کنترل‬
‫فرآیند‬
‫و‬
‫قابلیت‬
‫فرآیند‬
 ‫قابلیت فرایند‬
‫* محاسبه قابلیت فرایند بعد از اطمینان از تحت کنتـــــــــرل بودن‬
‫فرایند وضعیت عملكــــرد فرایند را نشان میدهد‬
‫* قابلیت فرایند در کوتاه مدت‬
‫* قابلیت فرایند در بلند مدت‬
‫و لزوم استفاده از هر دوي آنها در تفسیر فرایندها‬ ‫* ‪ CP‬و ‪CPK‬‬
‫حدودفني‬
‫‪Cp ‬‬
‫حدودتوليد‬

‫‪min  x  Lsl , Usl  x‬‬

‫‪C pk ‬‬
‫‪3‬‬
 ‫چرخه‬
‫بهبود‬
‫مستمر‬
‫تجزیه و تحلیل فرایند ‪ANALYSE -‬‬
‫* فرایند چه چیزي باید انجام دهد ؟‬
‫* چه چیزي اشتباها“ میتواند پیش آید ؟‬
‫* فرایند چه چیزي انجام میدهد ؟‬
‫* رسیدن به یك حالت کنترل آماري‬
‫* تعیین قابلیت فرایند‬
‫نگهداري فرایند ‪MAINTAIN -‬‬
‫* پایش بر عملكرد فرایند‬

‫* نشان دادن علت خاص تغییرات و اقدام برروي آن‬

‫بهبود فرایند ‪IMPROVE -‬‬
‫* تغییر فرایند به منظور درك بهتر علت عام تغییرات‬
‫* کاهش علت هاي عام‬
‫ابزارهاي بهبود مستمر (ابزار هفتگانه ‪) SPC‬‬
‫‪ -1‬برگه ثبت داده ها‬
‫‪ -2‬نمودار هیستوگرام‬
‫‪ -3‬نمودار پاراتو‬
‫‪ -4‬نمودار علت و معلول‬
‫‪ -5‬نمودار تمرکز نقصها‬
‫‪ -6‬نمودارهاي پراکندگي‬
‫‪ -7‬نمودار کنترل‬
 ‫برگه ثبت داده ها‬

‫برگه اي که اطالعات جمع آوري شده در آن درج میگردند و براي این‬

‫استفاده میگــــــردد که اطالعات در یك قالب معین مدون شده‬
‫قابل تحلیل باشد‬
‫* هرگونه تغییر حادث شده در فرایند در برگـــــــه هاي مذکور باید‬
‫درج گردد (ازقبیــل تغییر اپراتور ها ‪ -‬قطع برق ‪ -‬تغییر مواد و تغییر‬
‫شرایط تولید و ‪) ..‬‬
 ‫برگه ثبت داده ها‬

‫شماره نمونه‬ ‫مشاهدات‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۴.۱۳‬‬ ‫‪۷۲.۰۳‬‬ ‫‪۶۹.۷۸‬‬ ‫‪۷۵.۰۳‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬
‫‪۳‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬
‫‪۴‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬
‫‪۶‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬
‫‪۷‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬
‫‪۸‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬
‫‪۹‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬
‫‪۱۰‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۴.۰۳‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬ ‫‪۷۰.۸۵‬‬

‫‪۲۵‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۲.۷۱‬‬ ‫‪۷۱.۲۰‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬ ‫‪۷۳.۰۶‬‬

 ‫نمودار هیستوگرام‬
‫نمودار میله اي میباشد که به کمك آن میتوان داده ها را‬
‫تشریــــح نمود و سه ویژگي را به استفاده کننده عرضه میدارد ‪.‬‬

‫* شكل توزیع‬
‫* پراکندگي یا گسترش توزیع‬
‫* تمایل مرکزي توزیع‬
 ‫نمودار پارتو‬
‫نمودار میله اي است که علل مشكالت بوجود آمده را با فـــــــراواني‬
‫آنها نشان میدهد‬

‫* ‪ ۸0‬درصد مشكالت ناشي از ‪ 20‬درصد مسائل و علل است ‪.‬‬

 ‫نمودار پارتو‬

‫‪100‬‬
‫درصد‬
‫‪۸0‬‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫عیب‬
‫مک‬ ‫لنگی‬ ‫سایر مشکالت برقی انحراف‬
‫درصدعیوب‬ ‫‪53.2‬‬ ‫‪26.2‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪4.4‬‬
‫درصدتجمعي‬ ‫‪53.2‬‬ ‫‪79.4‬‬ ‫‪90.3‬‬ ‫‪95.6‬‬ ‫‪100‬‬
 ‫نمودار علت و معلول‬
‫* مراحل تهیه نمودار علت و معلول به شرح ذیل میباشد ‪:‬‬
‫‪ -1‬مشكل تعریف میگردد‬
‫‪ -2‬خط مرکز رسم شده و مشكل در سمت راست آن جلوي پیكان قرار میگیرد‬
‫‪ -3‬گروههاي علل بالقوه تعیین و از طریق جعبه هایي به خط مرکز رسم میشوند ( نیروي‬
‫انساني ‪ -‬ماشین آالت ‪ -‬روش ها ‪ -‬مواد اولیه ‪ -‬محیط )‬
‫‪ -4‬علل ممكن را شناسایي و آنها را در گروههاي مشخص شده قرار دهید‬
‫‪ -5‬علتهایي را که بیشترین تاثیر را دارند‬
‫شناسایي شده و برروي آنها اقدام میشود‬
 ‫نمودار تمرکز نقصها‬

‫تصویري از یك محصول است که آن را از نماهاي مختلف نشان‬

‫میدهد و اپراتـــــــــور محل ایجاد اشكالت را برروي تصاویر نمایش‬
‫میدهد ‪.‬‬
 ‫نمودارهاي پراکندگي‬
‫نمودار پراکندگي ‪ :‬شكل و میزان پراکندگي تولیدات در محدوده تلرانس نقشه را‬
‫نشـــان میدهد ‪ ،‬در این نمودار حدود تلرانس در محور عمودي و زمان نمونه گیري در‬
‫محور افقــي رسم میشود و در هر بار نمونه گیري نقاط حداقل و حداکثر ثبت شده در‬
‫نمودار بوسیله خطي به هم وصل میشوند‪.‬‬

‫نمودار همبستگي‪ :‬ارتباط بالقوه بین دو متغیر توسط این نمودار مشخص میگردد‬
‫و بــراي رسم ایــــن نمودار یك متغیر در محور عمود و متغیر دیگر در محور افقي‬
‫قـــــــرار میگیرد و داده ها بصورت خروجي نظیر رسم‬
‫و ثبت میشوند‪.‬‬
 ‫نمودارهاي کنترل‬

‫مهمترین و کاربردي ترین ابزارهاي بهبود مستمر است که در زیر بــــه‬

‫تشریح آن خواهیم پرداخت‬
‫* توسط اپراتورها براي تشخیص حالتهاي خارج از کنترل میتواند استفاده شود‪.‬‬
‫* کمك میكند به این که فرایندها بصورت زیر اصالح شوند ‪:‬‬
‫* کیفیت خوب‬
‫* هزینه پائین‬
‫* ظرفیت بهتر‬
‫* قابل بحث بودن عملكرد فرایندها‬
 ‫استفاده نمودارهاي کنترل‬

‫* فرایندي که باید تحت کنترل قرار گیرد تعیین میشود ( از روي ‪FMEA‬‬
‫‪ -‬نمـــــــودار پاراتو و نیازمندیهاي مشتري و مشكالت و … )‬
‫* جمع آوري داده ها‬
‫* محاسبه حدود آزمایشي‬
‫* ترسیم نقاط بدست آمده‬
‫* آنالیز و بهبود فرایندها ( شناسایي علل خاص و حذف آنها و یافتن علل‬
‫عام و کاهش آنـــــها)‬
‫* کم نمودن تغییرات بالقوه و غیرضروري‬
 ‫انواع نمودارهاي کنترل‬

‫* نمودارهاي کنترل براي داده هاي قابل اندازه گیري‬

‫* نمودارهاي کنترل براي پارامترهاي وصفي‬

 ‫نمودار کنترل براي داده هاي قابل اندازه گیري‬

‫* مقادیر کمي اطالعات بهتري را نسبت به یك اظهارنظر ‪YES/ NO‬‬

‫ارائه میكنند‬
‫* اگرچه هزینه جمع آوري داده هاي قابل اندازه گیري بیشتر است اما‬
‫تعداد نمونـــــــه کمتري موردنیاز است لذا هزینه نهائي کمتري دارند‬
‫* فاصله زماني بین تولید قطعه و انجام اقدام اصالحي کمتر است‬
‫* بصورت زوج استفاده و تفسیر میشوند‪ ،‬یك نمودار براي پراکندگي و‬
‫دامنه و نمودار دیگـــــر براي مرکزیت‬
‫انواع نمودار کنترل براي داده هاي قابل اندازه گیري‬

‫* نمودار‬
‫‪X.R‬‬
‫* نمودار ‪ X-MR‬یا ‪X-IR‬‬

‫* نمودار‬
‫‪X.S‬‬
‫* نمودار ~‬
‫‪X.R‬‬
 ‫گام هاي اجراي نمودارهاي کنترل‬

‫* ایجاد محیط مناسب ‪ -‬حمایت مدیریت از اجراي اقدامات در‬

‫راستاي بهبود‬
‫* فرآیند تعریف شود از لحاظ ارتباطات با عملیاتها و کاربران‬
‫* ویژگیها مشخص مي شود ‪ ( -‬بر اساس نیازهاي مشتري ‪-‬‬
‫مشكالت بالقوه و بالفعل ‪ -‬نمـــودار پاراتو‪ - FMEA -‬ارتباط‬
‫بین ویژگیها )‬
‫* سیستم اندازه گیري بررسي مي شود ( کالیبراسیون کافي نیست‬
‫‪ -‬در شرایط عملي ابزار بررسي مي شود)‬
‫* تغییرات غیر ضروري به حداقل میرسد ‪.‬‬
 ‫نمودار میانگین و دامنه ) ‪( X, R‬‬

‫انتخاب اندازه زیر گروه ها ‪:‬‬

‫زیر گروهها بایستي به نحوي انتخاب شوند که فرصت ومجال براي تغییر پذیري‬
‫درمیان واحدهاي یك زیر گروه کم باشد و هدف بدست آوردن نوسانات قطعه به‬
‫قطعه مي باشد‪.‬‬
‫‪ -‬در ابتدا زیر گروهها را بنحوي انتخاب مي کنند که ‪ 4‬یا ‪ 5‬قطعه در هر زیرگروه قرار‬
‫گیرند ‪.‬‬
‫‪ -‬در تمام زیر گروهها اندازه نمونه ها ثابت باشند ‪.‬‬
 ‫* زمان نمونه گیري ها‬
‫هدف آشكار کردن تغییرات در بلند مدت هستند‬
‫‪ -‬در ابتداي بررسي زمان هاي نمونه گیري با فاصله کم انتخاب مي شود ‪.‬‬
‫‪ -‬بعد از اثبات ثبات فرآیند مي توان زمان نمونه گیري راکم کرده مثال“ ‪ 2‬بار در هر روز و یا ‪2‬‬
‫بار در هر شیفت‬
‫* تعداد زیر گروهها‬
‫‪ -‬نمایش دهنده تغییرات حادث شده در اثر‪:‬‬
‫* توقفات خط‬
‫* تغییرات عمده‬
‫‪ -‬معموال حدود ‪ 25‬زیر گروه یا بیشتر و یاحدود ‪ 100‬قرانت‬

‫* نمودارهاي ‪ R‬و ‪ X‬داراي دو جزء مي باشند ‪:‬‬

‫‪ -‬نمودار ‪ : X‬مقدار میانگین هر زیر گروه بررسي شده بصورت یك نقطه بر روي نمـــــودار‬
‫نشان داده مي شود ‪.‬‬
‫‪ -‬نمودار ‪ : R‬مقدار دامنه و پراکندگي نمونه هاي هر زیر گروه بصورت یك نقطه برروي نمودار‬
‫نمایش مي شود ‪.‬‬
 ‫‪ -‬محاسبه ‪ X‬هر زیر گروه ‪:‬‬
‫‪X1  X 2  ..... X n‬‬
‫‪X‬‬
‫‪n‬‬

‫*محاسبه ‪ R‬هر زیر گروه ‪:‬‬

‫‪R=Xmax - Xmin‬‬

‫اندازه زیر گروه =‪n‬‬

 ‫* مقیاس مشخص شده براي نمودارهاي کنترل ‪:‬‬
‫* در ابتدا مقدار فضاي مشخص شده در روي محور عمودي ‪ X‬ها باید دو‬
‫برابر مقدار اختالف بین بزرگترین ‪ X‬و کوچكترین‪ X‬باشد ‪.‬‬
‫* در خصوص نمودار ‪ R‬باید ماکزیمم مقدار در نظر گرفته شده در این نمودار ‪2‬‬
‫برابـــــــر بزرگترین محدوده ‪ R‬محاسبه شده باشد ‪.‬‬
‫* در نمودار ‪ R‬براي زیر گروههاي کوچكتر از ‪ 7‬محدوده پاییني صفر مي شود ‪.‬‬
 ‫* نمودارهاي اولیه بدون حدود کنترل وارد خط مي شوند‬
‫* نقاط میانگین و دامنه بر روي نمودارهایشان رسم مي گردند‬
‫* نقاط مشابه‪ X‬و ‪ R‬بصورت عمودي باید در یك راستا باشند ‪.‬‬
‫* ‪ X‬ها با خط بهم متصل مي شوند و ‪ R‬ها نیز بوسیله خط به هم وصل مي‬
‫‪X‬‬ ‫شوند ‪.‬‬
‫‪R‬‬ ‫* محاسبه حدود کنترل نمودارهاي و ‪R‬‬
‫‪UCLR=D4 R‬‬
‫‪LCLR=D3‬‬
‫‪UCL X  X  A 2 R‬‬
‫‪UCL X  X  A 2 R‬‬

‫‪ D4 - D3 - A2‬ضرائب ثابتي مي باشند که به تعداد نمونه هاي موجود در هر زیر‬

‫گروه مرتبــــط مي باشد و در جدول ذیل قابل مشاهده مي باشد‪.‬‬
 ‫* اگر نمودار ‪ R‬تحت کنترل نباشد ‪:‬‬
‫* نقطه اي که خارج از حدود کنترل باشد را با بررسي علت ایجاد نوسان خــــاص‬
‫حذف مي کنیم ( در نمودار ‪ X‬نیز حذف مي شود ‪) .‬‬
‫* اگر تعداد نقاط حذف شده بیش از ‪ 4‬باشد حدود کنترل مجدد محاسبه مي شود ‪.‬‬
‫* اگرنمودار ‪ R‬تحت کنترل باشد‬
‫* حدود نمودار ‪ X‬محاسبه مي شود ]‪[LCL X , UCL X , X‬‬
‫* نمودار ‪ X‬از نظر تحت کنترل بودن بررسي مي گردد‪.‬‬
‫* چون علل اکتسابي بر روي دو نمودار‪ X‬و ‪ R‬تاثیر مي گذارند دو نمودار با هم‬
‫تفسیر مي گردند ‪.‬‬
 ‫حالتهاي مختلف خارج از کنترل‬
‫*یك نقطه خارج از حدود کنترل‬
‫* دو نقطه از سه نقطه متوالي در حدود یك سوم انتهایي حدود کنترل (در یك طرف )‬
‫* هفت نقطه پشت سر هم در یك طرف خط میاني‬
‫* هفت نقطه پشت سر هم بصورت صعودي یانزولي‬
‫* چهارده نقطه پشت سر هم یك در میان باال و پایین خط مرکزي‬
‫* چهار نقطه از پنج نقطه متوالي در حدود دو سوم انتهایي نمودار کنترل ( در یك طرف)‬
‫* پانزده نقطه پشت سر هم داخل حدود یك سوم از خط مرکزي ( در هر دو طرف )‬
‫* هشت نقطه پشت سرهم خارج از حدود یك سوم از خط مرکزي ( درهر طرف )‬
‫* رفتارهاي آشفته و غیر تصادفي‬
‫* رفتارهاي سیكلي شكل‬
 ‫* در بررسي نمودارهاي ‪ X‬تمام شروط حاالت خارج از کنترل بررسي مي گردند ‪.‬‬
‫* در تفسیر نمودار ‪ R‬صرفا موارد زیر بررسي مي گردند ‪.‬‬
‫* یك نقطه خارج از حدود کنترل‬
‫* هفت نقطه پشت سر هم در یك طرف خط مرکزي‬
‫* هفت نقطه پشت سر هم بصورت صعودي یا نزولي‬
‫‪) R‬‬ ‫* چهارده نقطه پشت سر هم یك در میان باال و پایین خط مرکزي (‬
‫* پس از اینكه داده هاي اولیه بصورت مدام در حدود کنترل آزمایشي قرار گرفتند ‪.‬‬
‫* اقدام به تهیه نمودار مبنا جهت مشخص نمودن خط هاي کنترلي فرآیند قبل از‬
‫ترسیم نقاط‬
‫* حدود کنترلي جدید محاسبه مي گردند ‪.‬‬
 ‫* یا براي ترسیم نمودار مبنا‬
‫* از نمونه گیري تصادفي استفاده مي کنیم و حدود کنترلي محاسبه شده به خط‬
‫تولید اعالم مي گردد‪.‬‬
‫* بعد از ترسیم نمودار مبنا و مشخص شدن حدود کنترلي در نقطه گذاري ها بصورت‬
‫برنامه اي عمل مي کنیم ‪.‬‬
‫* نمودار مبنا بصورت دوره اي باید تجدید نظر گردد‪.‬‬

‫‪ -‬قابلیت فرآیند تنها زماني معني پیدا مي کند که توزیع فرآیند نرمال باشد و‬
‫فرآیند تحت کنترل آماري قرار داشته باشد در غیر اینصورت محاسبه قابلیت فرآیند‬
‫بي معني است‬
‫‪ -‬براي بررسي نرمال بودن توزیع فرآیندها از برگه هاي تست نرمال ( ‪) Normal Plot‬‬
‫مي توانیم استفاده کنیم ‪.‬‬
‫حالتهاي خارج‬
‫ازکنترل‬
‫حالتهاي خارج‬
‫ازکنترل‬
‫حالتهاي خارج‬
‫ازکنترل‬
 R

ˆ  ‫انحراف معیار فرآیند‬
d2
R New  ˆ d 2

UCL R  D 4 R NEW
LCL R  D 3R NEW

UCL X  X  A 2 R NEW

LCL X  X  A 2 R NEW

 ‫نمودارهاي ‪ X‬و ‪S‬‬
‫* اگر تعداد نمونه هاي داخلي یك زیر گروه حدود ‪ 10‬عدد باشد از أین نمودار استفاده مي شود ‪.‬‬
‫* دامنه (‪ )R‬اطالعات بین داده هاي زیاد را نادیده مي گیرد اما انحراف معیار أین اطالعات را‬
‫نادیده نمیگیرد ‪.‬‬
‫* به دلیل محاسبات طوالني کمتر استفاده مي شود ‪.‬‬
‫* درخصوص پارامترهاي خیلي مهم و حساس استفاده مي شود‪.‬‬
‫* انحراف معیار هر زیر گروه با استفاده از یكي از فرمول هاي زیر محاسبه مي شود ‪.‬‬

‫‪S  i‬‬
‫(‬ ‫‪X‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪X‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬

‫‪n 1‬‬

‫‪S  i‬‬
‫‪‬‬ ‫**‬
‫‪2‬‬‫‪2‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪n 1‬‬
‫تعداد نمونه = ‪n‬‬

‫میانگین نمونه ها = ‪X‬‬

‫اندازه هر نمونه = ‪Xi‬‬

‫* اگر محاسبات بصورت دستي انجام میگیرد‪ X،‬نباید گرد شود ‪.‬‬
‫* درخصوص مقیاس گذاري همچون نمودار ‪ X‬و ‪ R‬عمل نمائید‪.‬‬
‫* محاسبه حدود کنترل‬
‫‪UCLS=B4 S‬‬
‫‪LCLS=B3 S‬‬
‫‪UCL X = X +A3 S‬‬
‫‪UCL X = X-A3 S‬‬
‫ضرائب ‪ A3 - B3 - B4‬ضرائب ثابتي هستند و از جدول زیر قابل استخراج مي‬
‫باشند ‪.‬‬
 ‫~‬
‫نمودارهاي میانه و دامنه (‪) R- X‬‬
‫* بسیار راحت و آسان مي باشند ‪.‬‬
‫* جهت عالقمند نمودن پرسنل به ‪ SPC‬مي توان از راحتي این نمودارها بهر ه جست‬
‫~‬
‫* مي توان بصورت تكي و فقط از نمودار ‪ X‬ها بهره جست اما بهتر این است که نمودار ‪R‬‬
‫نیـز رسم شود‬
‫* استفاده از آن شبیه نمودار‪ R- X‬مي باشد ‪.‬‬

‫‪)R- X‬‬ ‫طریقه استفاده نمودار ( ~‬

‫* تعداد نمونه هاي داخلي هر زیر گروه نباید بیشتر از ‪ 10‬باشد ‪.‬‬
‫* اگر از تعداد نمونه فرد استفاده شود داده میاني ‪ ،‬میانه داده ها مي باشد‬
‫* اگر از تعداد نمونه زوج استفاه شود میانگین داده هاي مرکزي‪ ،‬میانه داده ها رامشخص‬
‫مي کند‪.‬‬
‫* اندازه میانه هر زیر گروه را مشخص کرده و دامنه زیر گروه را نیز در نمودار ‪ R‬مشخــــــص‬
‫میكنیم‪.‬‬
‫* میانه ها را بهم باخط متصل مي کنیم ‪.‬‬
‫* درخصوص بررسي تحت کنترل بودن و یاخارج از کنترل بودن مي توان از قوانین معرفي‬
‫درنمودارهاي ‪ - R‬استفاده نمود ‪.‬‬
‫‪X‬‬ ‫شـــده‬
‫‪R‬‬
‫که ( = میانگین دامنه‬
‫محاسبه مي شود ‪R‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ˆ ‬‬ ‫• انحراف معیار فرآیند از رابطه‬
‫‪d2‬‬
‫هاي‬

‫نمونه براي دوره هایي که دامنه آنها تحت کنترل است مي باشد ‪) .‬‬

‫براي یافتن ضرایب ‪ d2‬از جدول زیر استفاده مي کنیم ‪.‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1/13 1/69 2/06 2/33 2/53 2/70 2/85 2/97 3/08‬‬
‫نمودارهاي ‪ ( X-MR‬منفردها و دامنه متحرك ) یا ‪I-MR‬‬
‫* نكات مهم‬
‫* نمودار ‪ X-MR‬تغییرات قطعه به قطعه فرآیند را مشخص نمي کند ‪.‬‬
‫* نمودارهاي ‪ X-MR‬به اندازه نمودارهاي‪ X- R‬به تغییرات فرآیند حساس نیستند ‪.‬‬
‫* در صورتیكه توزیع فرآیندنامتقارن است بهتر است فرایند را در ‪ X-MR‬تفسیر نمود ‪.‬‬
‫در موارد زیر استفاده مي شود ‪:‬‬
‫* خروجي در هر زمان نسبتا ثابت است ( همچون ‪ pH‬محلول ‪ ،‬دما و ‪) ...‬‬
‫* تغییرات داخل هر زیر گروه صفر است ‪.‬‬
‫* رسم نمودارهاي ‪X-MR‬‬
‫* قرائتهاي منفرد از چپ به راست بر روي نمودارداده ها ثبت مي شوند ‪.‬‬
‫* مقدار دامنه متحرك ( ‪ ) MR‬را بین داده هاي منفرد محاسبه نمائید ‪.‬‬
‫* اولین قرائت بدون ‪ MR‬مي شود ( چون فقط یك نقطه خوانده شده است )‬
‫* ‪ MR‬قرائت هاي بعدي از اختالف مقدار عددي قرائت نظیر و ما قبل بدست مي آید ‪.‬‬
‫* ‪ MR1‬در زیر نقطه ‪ 2‬ثبت مي شود ‪.‬‬
‫* تعداد ‪ MR‬ها یكي کمتر از تعداد قرائت ها مي باشد ‪.‬‬
‫‪-R X‬‬
‫* مقیاس ‪ MR‬با ‪ X‬ها یكي مي باشد و براي محاسبه مقیاس ‪ X‬به روش نمودارهاي‬
‫عمل مي نمائیم ‪.‬‬
 ‫* انحراف معیار فرآیند بوسیله فرمول زیر محاسبه مي گردد‬

‫‪R‬‬
‫‪ˆ   ˆ R‬‬
‫‪d2‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪2‬‬

‫اگر فرآیند داراي توزیع نرمال باشد در مدت زماني که فرآیند تحت کنترل آماري است̂‪‬از‬
‫درتعیین قابلیت فرآیند مي توان بهره جست ‪.‬‬
 ‫درك قابلیت و عملكرد فرآیند بر داده هاي متغیر‬

‫توانایي فرآیند‬ ‫حدودفني‬ ‫‪USL  LSL‬‬

‫‪ CP ‬‬ ‫‪‬‬
‫حدود تولید‬ ‫) ‪( 6‬‬ ‫‪6 R‬‬
‫‪d2‬‬

‫عملكرد فرآیند‬ ‫حدودفني‬ ‫‪USL  LSL‬‬

‫‪ PP ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6S‬‬ ‫‪6S‬‬

‫‪USL  X‬‬
‫‪CPU ‬‬ ‫حد باالي قابلیت فني‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ˆR‬‬
‫‪d2‬‬

‫حد پایین قابلیت فني‬ ‫‪X  LSL‬‬

‫‪CPL ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬‫‪ˆR‬‬
‫‪d2‬‬

‫= تولید انبوه‬ ‫‪CPK‬‬

‫= یك روز خط و‪..‬‬ ‫‪PPK‬‬
 ‫قابل محاسبه است‬ ‫* تغییرات ذاتي فرآیند که تحت تاثیر علل عام باشد از فرمول ‪R‬‬
‫‪d2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪CR ‬‬ ‫‪‬‬ ‫نسبت قابلیت‬
‫‪CP‬‬
‫‪1‬‬
‫‪PR ‬‬ ‫‪‬‬ ‫نسبت عملكرد‬
‫‪PP‬‬

‫* شاخص هاي توانایي فرآیند در زمانیكه عالوه بر وضعیت فرآیند نسبت به حدود تلرانس انحراف از‬
‫هدف نیز مهم باشد‬
‫حدودتلرانس‬ ‫‪USL  LSL‬‬
‫‪CP M ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫)‪Min{(Usl  x), ( x  Lsl‬‬

‫‪CP M ‬‬
‫‪K‬‬
‫‪3‬‬
‫‪   2  ( X  T ) 2‬‬

‫مقدار انحراف میانگین از هدف ‪(X  T) ‬‬

‫مقدار هدف تولید = ‪T‬‬

‫‪‬‬ ‫انحراف معیار جامعه تولیدي =‬

‫در صورتیكه میانگین تولید بر هدف منطبق باشد آنگاه ‪CPM=CP‬‬

 ‫نمودارهاي کنترل براي وصفي ها‬

‫* نمودار ‪ = np‬در این نمودار تعداد اقالم نامنطبق بر روي نمودار‬

‫رسم و تفسیر مي گردند‪.‬‬
‫* نمودار ‪ = p‬در این نمودار نسبت اقالم نامنطبق دریك فرآیند‬
‫تحت بررسي قرار میگیرد‪.‬‬
‫* نمودار ‪ = C‬در این نمودار تعداد عیوب حاصل شده در یك فرآیند‬
‫تحت بررســـــي قرار مي گیرد ‪.‬‬
‫* نمودار ‪ = U‬در این نمودار تعداد عیوب تولید شده در واحد‬
‫محصول مورد استفاده قرار مي گیرد ‪.‬‬
 ‫نمودار ‪P‬‬
‫* هر جزء صرفا بصورت منطبق یا نامنطبق ثبت مي شوند حتي اگر داراي‬
‫چندین عیب باشد ‪.‬‬
‫* معموال به تعداد زیر گروه بزرگ نیاز دارند ( ‪ 50‬تا ‪ 200‬یا بیشتر )‬
‫* اگر اندازه زیر گروه تغییر کند تغییرات نباید بیش از ‪ %25‬باشد ‪.‬‬
‫* طریقه رسم نمودار ‪P‬‬
‫* اندازه نمونه هاي داخلي زیر گروهها ‪ -‬تعداد زیرگروهها و زمان هاي نمونه‬
‫گیري را مشخص نمائید‬
‫* در زیر گروه انتخاب شده براي بازرسي تعداد اقالم معیوب را مشخص‬
‫کنید ‪.‬‬
‫* نسبت اقالم نامنطبق را نیز محاسبه کنید ‪.‬‬
 ‫‪nP‬‬
‫‪P‬‬
‫‪n‬‬
‫تعداد اقالم نامنطبق = ‪np‬‬

‫تعداد اقالم بازرسي شده = ‪n‬‬

‫* مقیاس ترسیم نمودار در محور عمودي حدود ‪ 2‬برابر بیشترین نسبت نامنطبق است ‪.‬‬
‫* هر نقطه اي که رسم مي شود بوسیله خط به نقطه قبلي متصل مي شود ‪.‬‬
‫* نمودارهاي وصفي تك نموداري هستند ‪.‬‬
‫‪n1p1  n 2 p 2  n 3p3  ...  n k p k‬‬ ‫* محاسبه حدود کنترل ‪:‬‬
‫‪P‬‬
‫‪n1  n 2  n 3  ....  n k‬‬

‫‪UCL P  P  3 P(1  P) / n‬‬

‫‪LCL P  P  3 P (1  P ) / n‬‬
 ‫* در صورتیكه ‪ LCLP‬در محاسبات عدد منفي شود بجاي آن از عدد صفر استفاده مي نماییم ‪.‬‬
‫* نمودار ‪ P‬قابلیت ترسیم براي اندازه نمونه هاي متغیر را دارا مي باشد ‪ .‬دراین حالت حدود‬
‫کنتـرلي نقاط مختلف با هم اختالف دارند ‪.‬‬

‫* تفسیر نمودار ‪:P‬‬

‫* نمودار هاي وصفي نیز نیاز مند ثبت وقایع تولید مي باشند ‪.‬‬
‫* از حالتهاي خارج از کنترل معرفي شده در تفسیر این نمودارها نیز استفاده مي شود‪.‬‬
‫* در صورتیكه نقطه اي خارج از کنترل مشخص گردید نقطه تحت تاثیر علل خاص حذف مي شود‪.‬‬
‫* حدود کنترل مجددا“ محاسبه و نمودار تفسیر مي شوند ‪.‬‬

‫قابلیت فرآیند‬
‫محاسبه مي شود ‪.‬‬ ‫* از فرمول ) ‪(1  P‬‬

‫* نمودار ‪np‬‬
‫* تعداد اقالم نامنطبق در یك بازرسي مشخص مي شود ‪.‬‬
‫* تعداد نمونه هاي بازرسي شده در زیر گروههاي مختلف باید یكسان باشد ‪.‬‬
 ‫‪np1  np 2  ...  np k‬‬
‫‪np ‬‬
‫‪K‬‬ ‫محاسبه حدود کنترل‬
‫‪n‬‬
‫) ‪UCL np  np  3 np (1  )  np  3 np (1  p‬‬
‫‪n‬‬

‫‪n‬‬
‫‪LCL np  n p  3 np (1 ‬‬ ‫) ‪)  n p  3 n p (1  p‬‬
‫‪n‬‬

‫* در تفسیر نمودار ‪ np‬از حالتهاي خارج از کنترل نمودار‪ p‬استفاده مي شود ‪.‬‬
‫* قابلیت فرآیند همانند نمودار ‪ p‬است ‪.‬‬
 ‫نمودار ‪C‬‬
‫* در جائي که عیوب درحین تولید‪ ،‬پراکنده مي شوند‬
‫* در جائي که در یك واحد مستقل عیوب تولیدي واحدهاي دیگر‬
‫بررسي بشوند ‪.‬‬
‫* تعداد نمونه هاي تحت بازرسي در هر زیر گروه باید ثابت باشد ‪.‬‬
‫* تعداد عیب هاي موجود در نمونه ها را اندازه گیري مي نماید ‪.‬‬
‫* نوع عیب ها اهمیت نداشته باشد و کلیه عیوب را در یك‬
‫نمودار مي آوریم ‪.‬‬
 ‫‪C1  C 2  ...  C K‬‬
‫‪C‬‬ ‫محاسبه حدود کنترل‬
‫‪k‬‬
‫‪UCLC  C  3 C‬‬

‫‪LCL C  C  3 C‬‬

‫است ( میانگین تعداد عدم انطباق ها در یك‬ ‫* قابلیت فرآیند همان‪C‬‬

‫نمونه با اندازه ثابت ‪) n‬‬
 ‫نمودار ‪U‬‬
‫* تعداد عدم انطباق ها در واحد محصول بازرسي شده را بیان مي کند‬
‫* نیازي به ثابت بودن تعداد نمونه ها ندارد ‪.‬‬
‫‪C‬‬
‫‪U‬‬
‫‪n‬‬
‫حدود کنترل‬

‫‪C1  C 2  ...  C K‬‬

‫‪U‬‬
‫‪n1  n 2  ...  n k‬‬

‫‪UCL U  U  3 U / n  U  3 U‬‬
‫‪n‬‬

‫‪LCL U  U  3 U / n  U  3 U‬‬
‫‪n‬‬
‫مي باشد‪.‬‬ ‫* قابلیت فرآیند ‪U‬‬
‫مروري براستفاده ازنرم افزار ‪ Minitab‬کنترل فرآیندآماري‬
‫ازتوجه شما سپاسگزارم‬