VERGİ YARGILAMASI HUKUKU MLY408U-13V3S1-8-0-1-SV1-ebook

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2951

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1907
VERGİ YARGILAMASI
HUKUKU
Yazarlar
Prof.Dr. Yusuf KARAKOÇ (Ünite 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8)
Editör
Prof.Dr. Recai DÖNMEZ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Öğretim Tasarımcıları
Doç.Dr. Alper Tolga Kumtepe
Doç.Dr. Figen Ünal Çolak
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dil ve Yazım Danışmanları

Emine Koyuncu
Gözde Metin
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Vergi Yargılaması Hukuku
E-ISBN
978-975-06-3148-1
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ocak 2019
2653-0-0-0-2002-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................... xi
Vergi Anlaşmazlıkları/Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları............. 2 1. ÜNİTE

VERGİ ANLAŞMAZLIĞI - VERGİ UYUŞMAZLIĞI ............................................ 3
Anlaşmazlıkların-Uyuşmazlıkların Kaynağı ............................................................ 4
VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI ....................................... 4
Uzlaşma ......................................................................................................................... 7
Konusu ve Kapsamı ............................................................................................... 8
Uzlaşmaya Başvurabilme Nedenleri .................................................................... 8
Uzlaşmanın Türleri ................................................................................................ 8
Uzlaşmanın Sonuçları ............................................................................................ 10
Hata Düzeltme .............................................................................................................. 11
Hesap Hataları ........................................................................................................ 11
Vergilendirme Hataları .......................................................................................... 11
Hataların Düzeltilmesi Usûlü ............................................................................... 12
Cezalarda İndirim ........................................................................................................ 13
Kapsamı ................................................................................................................... 13
Şartları ..................................................................................................................... 13
Cezalarda İndirim Oranı ....................................................................................... 15
Pişmanlık ve Islah ......................................................................................................... 15
Pişmanlık ve Islah Kurumunun Kapsamı ........................................................... 15
Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanabilmenin Şartları .......................... 16
Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanmanın Sonuçları.............................. 17
VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLU ................................................ 17
VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI-YARGI YOLU
İLİŞKİSİ ......................................................................................................................... 19
Uzlaşma - Yargı Yolu İlişkisi ....................................................................................... 20
Hata Düzeltme - Yargı Yolu İlişkisi ............................................................................ 21
Cezalarda İndirim - Yargı Yolu İlişkisi ...................................................................... 21
Pişmanlık ve Islah - Yargı Yolu İlişkisi ....................................................................... 21
Genel Değerlendirme .................................................................................................. 22
Özet ................................................................................................................................ 23
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 24
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 25
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 25
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 26
Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................................ 27
Vergi Yargısı Hakkında Genel Bilgiler.......................................... 28 2. ÜNİTE

VERGİ YARGISI VE VERGİ YARGILAMASI HUKUKU KAVRAMI ............... 29
Yargı (Yargılama Faaliyeti) Kavramı .......................................................................... 29
Vergi Yargısı Kavramı .................................................................................................. 30
Vergi Yargılaması Hukuku Kavramı .......................................................................... 31
VERGİ YARGISININ BAĞIMSIZLIĞI SORUNU .................................................. 32
Vergi Uyuşmazlıklarının Adlî Yargıda Çözümlenmesi ........................................... 32
Vergi Uyuşmazlıklarının İdarî Yargıda Çözümlenmesi .......................................... 33
Vergi Uyuşmazlıklarının Bağımsız Vergi Yargısında Çözümlenmesi ................... 34
iv Vergi Yargılaması Hukuku
Türk Vergi Yargısının Örgütlenme Modelinin Değerlendirilmesi ........................ 35

VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN İŞLEVLERİ ........................................... 36
Uyuşmazlıkları Sona Erdirme İşlevi .......................................................................... 37
Menfaatler Dengesini Kurma İşlevi .......................................................................... 38
İçtihat Yaratma İşlevi ................................................................................................... 38
Hukukî Güvenlik Sağlama İşlevi ............................................................................... 39
Vergi Adaletini Sağlama İşlevi ................................................................................... 40
VERGİ YARGISI ORGANLARI ................................................................................ 40
Vergi Mahkemeleri ....................................................................................................... 42
Bölge İdare Mahkemeleri ............................................................................................ 43
Danıştay ......................................................................................................................... 45
Vergi Dava Daireleri .................................................................................................... 46
Vergi Dava Daireleri Kurulu ....................................................................................... 47
İçtihatları Birleştirme Kurulu ..................................................................................... 47
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI .................................... 48
Özet ................................................................................................................................ 50
3. ÜNİTE Vergi Yargılaması Usûlü-I.............................................................. 54

VERGİ DAVASININ KONUSU VE KAPSAMI ...................................................... 55
Genel Açıklama ............................................................................................................ 55
Vergi Davasına Konu İşlemler .................................................................................... 55
VERGİ DAVASININ NİTELİĞİ ................................................................................ 57
VERGİ DAVASINDA TARAFLAR ............................................................................ 58
Taraf Kavramı ............................................................................................................... 58
Taraf Ehliyeti ................................................................................................................. 59
Dava Ehliyeti ................................................................................................................. 60
Taraf Sıfatı (Husumet) ................................................................................................. 60
Vergi Davasının Tarafları ............................................................................................ 61
Davacı ...................................................................................................................... 61
Davalı ....................................................................................................................... 62
Davaya Vekâlet .............................................................................................................. 63
Vekilin Avukat Olması Zorunluluğu Olan Hâller.............................................. 63
Avukat Olmayan Vekilin Dava Açması................................................................ 64
Üçüncü Kişilerin Tarafların Yanında Yer Alması ..................................................... 64
Davaya Katılma ...................................................................................................... 64
Davanın İhbarı ....................................................................................................... 66
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNDA GÖREV VE YETKİ ............................. 67
Görev .............................................................................................................................. 67
Vergi Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar ............................................... 67
Danıştay’ın İlk Derece Mahkemesi Olarak Baktığı Davalar ............................ 68
Görev İtirazlarının Mahkeme Tarafından İncelenmesi .................................... 68
Görev Uyuşmazlığının Giderilmesi ..................................................................... 68
Yetki ................................................................................................................................ 69
Yetki İtirazlarının Mahkeme Tarafından İncelenmesi ...................................... 69
Yetki Uyuşmazlığının Giderilmesi ....................................................................... 70
Merci Tayini .................................................................................................................. 71
İçindekiler v
Davaların Birleştirilmesi ............................................................................................ 71
Bağlantılı Davalar - Davaların Birleştirilmesi .................................................... 71
Bağlantı Kararının Verilmesinde Yetki ................................................................ 72
Bağlantı Konusunun İncelenmesi ........................................................................ 72
Davaların Ayrılması ..................................................................................................... 73
Özet ................................................................................................................................ 74
Yaşamın İçinden ........................................................................................................... 76
Vergi Yargılaması Usûlü-II (Davanın Açılması ve Sonuçları)....... 80 4. ÜNİTE

GENEL ÇERÇEVE ....................................................................................................... 81
DAVA DİLEKÇESİ ....................................................................................................... 81
Dilekçelerin Verileceği Yerler ..................................................................................... 82
Tek Dilekçe ile Dava Açılabilecek Hâller .................................................................. 82
Birden Çok İşleme Karşı Tek Dilekçe ile Dava Açılması .................................. 82
Birlikte Dava Açılması ........................................................................................... 84
Dilekçe Hakkında Uygulanacak İşlemler .................................................................. 85
DAVA AÇMA SÜRESİ ................................................................................................ 85
Dava Açma Süresi Kavramı ........................................................................................ 85
Dava Açma Sürelerinin Hukukî Niteliği ................................................................... 86
Sürelerin Hesaplanması ............................................................................................... 87
Dava Açma Süresinin Başlangıcı ................................................................................ 88
Yazılı Bildirim Hâlinde Süre Başlangıcı .............................................................. 88
İlân Yolu ile Bildirimlerde Sürenin Başlangıcı ................................................... 89
Düzenleyici İşlemlerde Sürenin Başlangıcı ........................................................ 89
İdarî Makamların Sükûtu Hâlinde Sürenin Başlangıcı ..................................... 89
İdarenin Kesin Cevap Vermemesi ....................................................................... 90
Cevap Bekleme Süresi ........................................................................................... 90
“Zımnî Red” Süresi Geçtikten Sonra Cevap Verilmesi ..................................... 90
Vergi Yargılaması Hukukunda Dava Açma Sürelerinin Başlangıcı ....................... 90
Özel Durumlar ............................................................................................................. 91
Dava Açma Süresinin Durması .................................................................................. 91
Üst Makamlara Başvurma ........................................................................................... 92
Kararı Almış/İşlemi Yapmış Olan Makama Yapılan Başvuru ................................ 92
Mücbir Sebeplerin Dava Açma Süresine Etkisi ........................................................ 93
Malî Tatilin Dava Açma Süresine Etkisi .................................................................... 94
Ek Süre Verilmesi ......................................................................................................... 95
Görevli Olmayan Yerlere Başvurma .......................................................................... 95
Davanın Görevsiz Bir Mahkemede Açılması ..................................................... 95
Davanın Dava Süresi İçinde Açılmış Olması ...................................................... 96
Mahkemenin Görevsizlik Kararı Vermesi .......................................................... 96
Vergi Davasının Otuz Gün İçinde Açılması ....................................................... 96
Otuz Günlük Ek Sürenin Başlangıcı .................................................................... 96
Usûlüne Uygun Olmayan Dilekçe ile Dava Açılması .............................................. 96
Dava Açmadan Uzlaşma Yoluna Başvurulması ....................................................... 97
Avukatlık Kanunu’nun 42’nci Maddesi Gereğince Süre Verilmesi ........................ 99
Dava Açma Süresinin Sona Ermesinin Sonuçları .................................................... 99
vi Vergi Yargılaması Hukuku
DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI ....................................................................... 99

Yürütmenin Dur(durul)ması ...................................................................................... 99
Vergi Davası Açılmasının Yürütmeyi Durdurması ........................................... 100
Kanun Yolu Denetiminde Yürütmenin Durdurulması ..................................... 101
Yürütmenin Durdurulmasında Yöntem .............................................................. 101
Zamanaşımı Süresinin Kesilmesi ............................................................................... 102
Derdestlik ...................................................................................................................... 102
İddia ve Savunmanın Sınırlandırılması ..................................................................... 102
Hüküm Verme ............................................................................................................. 104
Özet ................................................................................................................................ 105
5. ÜNİTE Davanın Görülmesi........................................................................ 110

GENEL ÇERÇEVE ....................................................................................................... 111
İLK İNCELEME VE İLK İNCELEME ÜZERİNE VERİLECEK KARARLAR .... 111
İlk İnceleme ................................................................................................................... 112
İlk İncelemenin Yapılması ........................................................................................... 112
Görev ve Yetki ........................................................................................................ 113
Merci Tecavüzü ...................................................................................................... 113
Ehliyet ..................................................................................................................... 113
Dava Konusu İşlem ................................................................................................ 113
Dava Açma Süresi .................................................................................................. 114
Husûmet ................................................................................................................. 114
Dava Dilekçesi ........................................................................................................ 114
İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlar ................................................................... 114
DOSYANIN TEKEMMÜLÜ ...................................................................................... 115
Tebligat ve Cevap Verme ............................................................................................. 115
Duruşma ........................................................................................................................ 116
İSBAT VE DELİL ......................................................................................................... 116
İsbat ............................................................................................................................... 117
İsbat Yükü ...................................................................................................................... 118
İsbat Yükünün Paylaşımı ............................................................................................. 119
İsbat Yükünün Mükellefte Olduğu Hâller ........................................................... 119
İsbat Yükünün İdarede Olduğu Hâller ................................................................ 120
İsbatı Gerekli Olmayan Hâller .................................................................................... 120
İkrar ......................................................................................................................... 120
Karineler .................................................................................................................. 121
Delil ................................................................................................................................ 122
Delil Çeşitleri ................................................................................................................ 123
Mükellef Beyanı ..................................................................................................... 123
Üçüncü Kişilerin Beyanı ....................................................................................... 123
Bilirkişi Raporu ...................................................................................................... 124
Uzman Görüşü ....................................................................................................... 125
Keşif ........................................................................................................................ 126
İdare Tarafından Düzenlenen Tutanaklar ........................................................... 126
Yemin ....................................................................................................................... 126
Delillerin Toplanması .................................................................................................. 127
İçindekiler vii
Delil Tesbiti ................................................................................................................... 127
DOSYANIN İNCELENMESİ VE KARAR VERİLMESİ ........................................ 128
Dosyanın İncelenmesi ................................................................................................. 128
Davanın Karara Bağlanması ....................................................................................... 129
Kararların Sonuçları-Uygulanması ............................................................................ 130
Kararların Sonuçları .............................................................................................. 130
Kararın Uygulanması ............................................................................................. 131
Özet ................................................................................................................................ 132
Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Kanun Yolları-Temyiz).... 138 6. ÜNİTE

YARGI KARARLARINA KARŞI BAŞVURU YOLLARI ....................................... 139
KANUN YOLU KAVRAMI ........................................................................................ 139
KANUN YOLLARININ SINIFLANDIRILMASI .................................................... 140
TEMYİZ ........................................................................................................................ 141
Temyiz Mercii ............................................................................................................... 141
Temyiz Edilebilecek Kararlar ..................................................................................... 142
Kararların Temyiz Edilebilmesinin Şartları .............................................................. 142
Temyiz Edilemeyecek Kararlar ................................................................................... 143
Temyiz Talebinde Bulunabilecekler ........................................................................... 143
Temyize Başvurma Şekli ve Usûlü .............................................................................. 144
Temyiz Dilekçesi ........................................................................................................... 144
Temyiz Dilekçesinin Verileceği Yer ............................................................................ 145
Temyiz Dilekçesinin Verildiği Merciin Yapacağı İşlemler ...................................... 145
Temyiz Dilekçesinin Kaydı ................................................................................... 145
Temyiz Başvurusunun Usûl Yönünden İncelenmesi ......................................... 145
Tebligat İşlemlerinin Yapılması ve Karşılıklı Temyiz ......................................... 146
Dosyanın İnceleme Merciine Gönderilmesi ....................................................... 147
Temyiz Süresi ................................................................................................................ 147
30 Günlük Temyiz Süresi ...................................................................................... 147
15 Günlük Temyiz Süresi ...................................................................................... 147
7 Günlük Temyiz Süresi ....................................................................................... 148
Temyiz Süresinin Başlangıcı ....................................................................................... 148
Temyiz-Bozma Nedenleri ........................................................................................... 149
Usûl Kurallarına Aykırılık ..................................................................................... 150
Hukuka Aykırılık .................................................................................................... 153
Temyiz Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi .................................. 154
Temyiz İncelemesinin Evrak Üzerinde Yapılması .................................................... 154
Temyiz İncelemesinin Duruşmalı Olarak Yapılması ............................................... 155
Dosya ve Kararın İncelenmesi .................................................................................... 155
Temyiz İncelemesi Sonunda Verilecek Kararlar ....................................................... 156
Bozma Kararı .......................................................................................................... 156
Onama Kararı ......................................................................................................... 156
Kararın Gerekçesini Değiştirerek Onama Kararı .............................................. 156
Düzelterek Onama Kararı ..................................................................................... 156
Kısmen Onama Kısmen Bozma Kararı ............................................................... 156
Temyiz Talebi Hakkında Verilen Karar Üzerine Yapılacak İşlem .......................... 157
viii Vergi Yargılaması Hukuku
Israr Kararı .............................................................................................................. 157

Temyiz İncelemesinden Sonra Uyuşmazlığın Danıştay Tarafından Karara
Bağlanması .............................................................................................................. 158
Temyizden Vazgeçme ............................................................................................ 158
Özet ................................................................................................................................ 159
7. ÜNİTE İlk Derece Mahkemesi Kararlarına Karşı Başvurulan Kanun

Yolları (İstinaf-Özel İtiraz)............................................................. 166
GENEL ÇERÇEVE ....................................................................................................... 167
İSTİNAF ........................................................................................................................ 168
İstinaf Kurumu ve Niteliği ........................................................................................... 168
İstinaf Edilebilecek Kararlar ve Şartları ..................................................................... 169
Kararın Vergi Mahkemesi Tarafından Verilmiş Olması ................................... 169
Kararın Nihaî Bir Karar Olması ........................................................................... 170
Kararın Konusunun Beş Bin Türk Lirasını Aşması ........................................... 170
İstinaf Mercii ................................................................................................................. 170
İstinaf Talebinde Bulunabilecekler ............................................................................. 171
İstinaf Süresi .................................................................................................................. 171
Sürelerin Başlangıcı ...................................................................................................... 172
İstinafa Başvurma Şekli ve Usûlü ............................................................................... 173
İstinaf Talebi ............................................................................................................ 173
İstinaf Dilekçesi ...................................................................................................... 173
İstinaf Dilekçesinin Verileceği Yer ....................................................................... 174
İstinaf Dilekçesinin Verildiği Merciin Yapacağı İşlemler ........................................ 174
İstinaf Dilekçesinin Kaydı ..................................................................................... 174
İstinaf Dilekçesinin Ön İncelemesinin Yapılması .............................................. 174
Tebligat İşlemlerinin Yapılması ve Karşılıklı İstinaf ................................................ 175
İstinaftan Vazgeçme ..................................................................................................... 175
Dosyanın İnceleme Merciine Gönderilmesi ............................................................. 176
İstinaf Nedenleri ........................................................................................................... 176
İstinaf Talebinin İncelenmesi ...................................................................................... 176
İstinaf İncelemesine Katılamayacak Olanlar ...................................................... 176
İstinaf İncelemesinin Evrak Üzerinde Yapılması ............................................... 176
İstinaf İncelemesinin Duruşmalı Olarak Yapılması ........................................... 176
İnceleme Konuları ........................................................................................................ 177
Görev ve Yetki ........................................................................................................ 177
Merci Tecavüzü ...................................................................................................... 178
Ehliyet ..................................................................................................................... 178
Dava Konusu İşlem ................................................................................................ 179
İstinaf Süresi ............................................................................................................ 179
Husûmet ................................................................................................................. 179
Dosyanın Tekemmülü ................................................................................................ 179
İstinaf Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi ................................... 180
Karar Verilmesi ............................................................................................................. 180
İstinaf Talebinin Karara Bağlanması ................................................................... 180
İstinaf İncelemesi Sonucunda Verilen Kararın Şeklî İçeriği ............................. 182
İçindekiler ix
Bölge İdare Mahkemesi Kararlarının Sonuçları ve Yerine Getirilmesi ................. 182
(ÖZEL) İTİRAZ ........................................................................................................... 183
Bağlantılı Davalara İlişkin Kararlara İtiraz ............................................................... 183
Yürütmenin Durdurulması Taleplerine İlişkin Kararlara İtiraz ............................ 183
Özet ................................................................................................................................ 185
Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Olağanüstü Kanun 8. ÜNİTE

Yolları ile Yargı Kararlarına Karşı Diğer Başvuru Yolları)-
Vergi Yargılaması Hukukuna Egemen Olan İlkeler..................... 190
OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI ........................................................................ 191
YARGILAMANIN YENİLENMESİ .......................................................................... 191
Kavram .......................................................................................................................... 191
Yargılamanın Yenilenmesi İçin Gerekli Şartlar ........................................................ 192
Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri ve Süresi ........................................................ 193
Karardan Sonra Yeni Bir Belgenin Ele Geçmiş Olması ..................................... 193
Karara Esas Alınan Belgenin Sahteliğinin Anlaşılması .................................... 193
Karara Esas Alınan Bir İlâmın Kesinleşen Bir Mahkeme Kararı
ile Kalkması ............................................................................................................ 193
Bilirkişinin Bilerek Gerçeğe Aykırı Rapor Vermesi ........................................... 194
Lehine Karar Verilen Kişinin Hile Kullanmış Olması ....................................... 194
Yetkisiz Kimselerin Huzurunda Davanın Görülmesi ....................................... 194
Davaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermesi ...................................... 194
Birbirine Aykırı Kararların Varlığı ....................................................................... 194
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin İhlâl Edilmesi ........................................ 195
Yargılamanın Yenilenmesi Talebinde Bulunabilecekler .......................................... 195
Yargılamanın Yenilenmesinin Usûlü ......................................................................... 195
KANUN YARARINA TEMYİZ ................................................................................. 196
Başvurma Yetkisi ve Görevi ........................................................................................ 196
Başvurma Şartları ........................................................................................................ 197
Süre ................................................................................................................................ 197
Bozma Kararının Sonuçları ....................................................................................... 197
YARGI KARARLARINA KARŞI DİĞER BAŞVURU YOLLARI .......................... 197
Hükmün Açıklanması .................................................................................................. 198
Hükmün Açıklanması Kurumu ve Niteliği ......................................................... 198
Hükmün Açıklanması Yoluna Başvurulabilecek Haller .................................... 198
Hükmün Açıklanması Talebi ............................................................................... 199
Hükmün Açıklanması Talebinin İncelenmesi .................................................... 200
Hükmün Açıklanması Kararına Karşı İstinaf veya Temyiz Yoluna
Başvurulması .......................................................................................................... 201
Yanlışlıkların Düzeltilmesi .......................................................................................... 201
Yanlışlıkların Düzeltilmesinin Konusu ............................................................... 201
Süre .......................................................................................................................... 202
Başvuru .................................................................................................................... 202
Talebin Karara Bağlanması ................................................................................... 202
x Vergi Yargılaması Hukuku
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNA EGEMEN OLAN İLKELER .................. 202

Yazılılık İlkesi ................................................................................................................ 203
Re’sen (Kendiliğinden) Araştırma İlkesi ................................................................... 204
Maddî Olayların Belirlenmesi Açısından ........................................................... 206
Delillerin Temini Açısından ................................................................................ 206
Delil Serbestîsi İlkesi .................................................................................................... 207
Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi İlkesi ........................................................... 209
Ekonomik Yaklaşım İlkesi ........................................................................................... 210
Ekonomik Yaklaşım İlkesinin Diğer İlkelerle İlişkisi ............................................. 211
Ekonomik Yaklaşım İlkesi – Re’sen Araştırma İlkesi İlişkisi ............................ 211
Ekonomik Yaklaşım İlkesi - Delil Serbestîsi İlkesi İlişkisi ................................ 211
Ekonomik Yaklaşım İlkesi - Delillerin Serbestçe
Değerlendirilmesi İlkesi ....................................................................................... 212
Usûl Ekonomisi (Çabukluk ve Ucuzluk) İlkesi ........................................................ 212
Adil (Doğru) Yargılanma Hakkı ................................................................................. 213
Özet ................................................................................................................................ 214
Önsöz xi
Önsöz
Lisans düzeyindeki maliye programlarında vergi hukuku konularının özel bir yeri var-
dır. İyi bir vergi hukukçusu olmak içinse vergi sistemini oluşturan vergilerin bilinmesi
yetmez. Bu kitap elinize ulaşıncaya değin almış olduğunuz derslerde vergi hukukunun
temel ilkelerini ve Türk vergi sistemini oluşturan vergilerin hukuki yönlerini ayrıntılı bir
şekilde incelediniz. Ancak hukuksal düzenlemeler uygulama sırasında pek çok anlaşmaz-
lığa neden olabilmektedir. İyi bir vergi hukukçusunun bu anlaşmazlıkların çözüm yolları
konusunda da donanımlı olması gerekir. Büyük ölçüde idari yargı düzeni içinde çözüm
aranan vergi uyuşmazlıkları yargılama usulü yönünden son derece ilginç tartışmalara ne-
den olabilmektedir. Bu kitabın bir yandan sözünü ettiğimiz tartışmalara ışık tutmasını,
diğer yandan geleceğin vergi hukukçusunu vergi uyuşmazlıklarının yargısal yöntemlerle
çözümü konusunda bilgilendirerek şimdiye kadar edinmiş olduğu vergi hukuku formas-
yonunu bütünleyen bir işlev görmesini umut ediyoruz.
Sadece bilimsel ve akademik içeriğiyle değil, tasarım yönüyle de ortak bir çalışmanın
ürünü olan elinizdeki kitabın oluşmasında pek çok kişinin emeği vardır. Emek sahiplerin-
den bir kısmının isimlerini ön sayfalarda göreceksiniz. Hepsine teşekkür ediyoruz. Yaza-
rımız metnin oluşmasında büyük bir çaba ve fedakarlık gösterdi. Editörlüğümüzden gelen
ve temelde zaman baskısından kaynaklanan taleplerimize karşı takdir edilesi bir sabır ve
anlayış içinde oldu. Kendisine ayrıca teşekkür ediyoruz. Bir de isimleri jenerikte gözük-
meyen, ancak katkıları olmadan bu kitabın meydana çıkmasına imkan ve ihtimal bulun-
mayan Anadolu Üniversitesinin her kademedeki sayısız çalışanı var ki, onlar gönlümüzün
kayıt sistemindeki yerlerini çoktan almışlardır.

Editör
Prof.Dr. Recai DÖNMEZ
1
VERGİ YARGILAMASI HUKUKU
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Vergi anlaşmazlığı-vergi uyuşmazlığı kavramlarını tanımlayabilecek,
 Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarını tartışabilecek,
 Vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolunu açıklayabilecek,
 Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları ile yargı yolu ilişkisini değerlendirebi-
leceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Vergi Anlaşmazlığı • Hata Düzeltme
• Vergi Uyuşmazlığı • Pişmanlık ve Islah
• Yargısal Çözüm Yolu • Cezalarda İndirim
• Uzlaşma
İçindekiler
• VERGİ ANLAŞMAZLIĞI - VERGİ
UYUŞMAZLIĞI
• VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
Vergi Anlaşmazlıkları/ YOLLARI
Vergi Yargılaması Hukuku
Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları • VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
YOLU
• VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM
YOLLARI-YARGI YOLU İLİŞKİSİ
Vergi Anlaşmazlıkları/
Uyuşmazlıkları
ve Çözüm Yolları
VERGİ ANLAŞMAZLIĞI - VERGİ UYUŞMAZLIĞI

Sosyal ilişkiler her zaman bir düzen içinde ve hukuk kurallarının belirlediği sınırlar çerçe-
vesinde cereyan etmemekte; bazı hâllerde bu kurallara aykırı davranıldığı bilinmektedir.
Bu durum, bazı anlaşmazlıkların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bu anlaşmazlıkların,
idare ile diğer ilgililer arasında çözümlenememesi hâlinde, uyuşmazlık hâline gelmesi ve
tarafların dışında ya hakem ya da hâkim tarafından çözümlenmesi zarureti doğmaktadır.
Bu itibarla sosyal düzen, bu uyuşmazlıkları çözebilmek için kurallar koymayı ve bazı ku-
rumlar oluşturmayı zorunlu kılmaktadır.
Devletin üstlendiği kamu hizmetlerini ve kendisine düşen görevlerini düzenli ve ba-
şarılı bir şekilde yerine getirebilmesi için birtakım malî araçlara ihtiyacı vardır. Bu malî
araçların en önemlisi vergilerdir. Vergi, devletin ve/ya da devletten vergilendirme yetkisi Vergi: Devletin ve/ya da
devletten vergilendirme yetkisi
alan diğer kamu idarelerinin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla kanuna dayanarak alan diğer kamu idarelerinin
ve usûlüne uygun olarak, gerçek ve tüzel kişilerden, hukukî cebir altında, karşılıksız olarak kamu harcamalarını karşılamak
amacıyla kanuna dayanarak ve
ve geri vermemek üzere aldıkları paralardır. usûlüne uygun olarak, gerçek
Devlet, üstlendiği kamu hizmetlerini yerine getirebilmesi için, vergilendirme yetkisine ve tüzel kişilerden, hukukî cebir
dayanarak kişilerin malî güçlerine göre vergi yükümlülüğü getirmektedir. Buna karşılık, altında, karşılıksız olarak ve
geri vermemek üzere aldıkları
vergi mükelleflerine, kendileri hakkında yapılan vergilendirme işlemlerine karşı idarî ve paralardır.
yargı yollarına başvurma hakkı tanınmaktadır.
Kamu hizmetlerinin finansmanında kullanılmak üzere başvurulan vergilerin konul-
ması ve toplanması sebebiyle Devlet ile kişiler arasında bir kamu hukuku ilişkisi ortaya Vergi hukuku ilişkisi: Devlet ya
da genel anlamda idare ile kişiler
çıkmaktadır. İşte, Devlet ya da genel anlamda İdare ile kişiler arasında vergilendirmeden arasında vergilendirmeden doğan
doğan ilişkilere vergi hukuku ilişkisi denilmektedir. Bu ilişki, kamu hukuku ilişkisinin ilişkilere vergi hukuku ilişkisi
denilmektedir.
vergi hukuku alanına özgü türünü oluşturmaktadır. Vergi hukuku ilişkisi, vergi borcu
ilişkisi ve/ya da vergi ödevi ilişkisi biçiminde somutlaşmaktadır. Vergi ödevi ilişkisi, ver- Vergi borcu ilişkisi: Vergi hukuku
gi hukuku ilişkisi bağlamında bir şeyi yapmak veya yapmamak veya bir şeye katlanmak ilişkisinin daha çok mal varlığı
ile ilgili hak ve ödevlere ilişkin
şeklinde ortaya çıkan ilişkiler bütünüdür. Vergi borcu ilişkisi ise, vergi hukuku ilişkisinin kısmını ifade etmektedir.
daha çok mal varlığı ile ilgili hak ve ödevlere ilişkin kısmını ifade etmektedir.
Vergi ödevi ilişkisi: Vergi hukuku
Vergi hukuku ilişkisinin ve bunun bir türünü oluşturan vergi borcu ilişkisinin, kanun- ilişkisi bağlamında bir şeyi
lara uygun bir biçimde yerine getirilmesi gerekmektedir. Nitekim, vergi hukuku, Devletin yapmak veya yapmamak veya bir
şeye katlanmak şeklinde ortaya
akçalı ilişkilerinin önemli bir bölümünü kapsayan vergilendirme işlemlerinin belli kural- çıkan ilişkiler bütünüdür.
lar çerçevesinde gerçekleştirilmesini amaçlamaktadır.
Vergi ödevlisi: Başta mükellef,
Vergi ödevi, bir vergi borcunun ödenmesi ve/ya da bu ödevle ilgili şeklî yüküm- vergi sorumlusu ve ceza muhatabı
lülüklerin yerine getirilmesi biçiminde hem maddî hem de şeklî boyuta ilişkin olabil- olmak üzere, vergi ödevi ilişkisine
mektedir. Geniş anlamda vergi ödevlisi, vergi hukuku ilişkisi içindeki hak ve ödevlere taraf olan kişileri kapsamaktadır.
4 Vergi Yargılaması Hukuku
sahip olan kişiyi ifade etmektedir. Bu anlamda vergi ödevlisi deyimi, başta mükellef,
vergi sorumlusu ve ceza muhatabı olmak üzere, vergi ödevi ilişkisine taraf olan kişileri
kapsamaktadır.
Anlaşmazlıkların-Uyuşmazlıkların Kaynağı
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar vergi-
nin tarh ve/ya da tahsil edilmesi aşamalarında yapılan işlemler ile ceza kesme işlemlerin-
den kaynaklanmaktadır. Tarh aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar, vergi tarhı
ve/ya da ceza kesme işlemlerinde ortaya çıkan hesap ve/ya da vergilendirme hataları ile
bu işlemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda; tahsil aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/uyuş-
mazlıklar ise, teminat istenmesi, tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî
haciz uygulanması, ödeme emri, haciz ve malların paraya çevrilmesi, tecil ve terkin talep-
lerinin reddi konularında ortaya çıkmaktadır. Vergi kabahatleri ve/ya da suçlarının tespiti
ve bunlara ilişkin cezaların ve/ya da yaptırımların uygulanması da yine vergi idaresi ile
vergi ödevlisi arasında bazı anlaşmazlıkların/uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık
etmektedir.
Vergi anlaşmazlığına sebep olabilecek hâller hakkında bilgi veriniz.

1
Vergi kanunlarının sayısının çokluğu, sık sık değiştirilmeleri ve içeriklerinin uzmanla-
rınca dahi anlaşılmasının güçlüğü vergi ödevlilerinin ve/ya da vergi idaresinin yanlışlıklar
yapmasına yol açmaktadır. Verginin tarh ve tahsil edilmesinde vergi memurlarının hazi-
neci zihniyetle hareket etmeleri, vergi kanunlarını dar anlamda yorumlamaları, devlete
daha fazla gelir temin etme ve sorumluluktan kaçma arzularının/eğilimlerinin bir sonucu
olarak ortaya çıkmaktadır. Bazı mükelleflerin de kanunen vermesi gereken vergiden daha
az vergi vermek veya hiç vergi vermemek arzusuyla hareket etmeleri de anlaşmazlıkların/
uyuşmazlıkların bir başka kaynağını oluşturmaktadır. Ayrıca, kanundan doğan boşluklar
(vergiden kaçınma) ve kanunlara uymamak da (vergi kaçırma) vergi anlaşmazlıklarının/
uyuşmazlıklarının önemli sebepleri arasında yer almaktadır.
Bunlar dışında, vergiye ilişkin olarak yürürlüğe konulan ve uygulanan kanunların
Anayasaya, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, yönetmelik, genel tebliğ gibi genel düzen-
leyici işlemlerin kanunlara aykırılığı da çeşitli anlaşmazlıkların ortaya çıkmasına yol aç-
makta, hatta birtakım uyuşmazlıkların kaynağını oluşturmaktadır.
Vergi idaresinin tüm eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olması gerekmektedir. Bu-
nun teminatı ise, idarenin idarî ve/ya da yargı yoluyla denetiminin sağlanmasıdır. Bu de-
netim yolları, hukuk devleti olmanın bir gereği ve göstergesidir.
VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI

Devlet, kamu hizmetlerinin finansman ihtiyacını karşılamak üzere daha fazla vergi top-
lamak istemekte; kişiler ise, kullanılabilir gelir miktarının azalmaması için daha az vergi
ödemeyi tercih etmektedir. Çatışan bu iki menfaatin birlikte gözetilmesi, bu arada kamu
hizmetleri ile gerçekleştirilecek kamu yararının göz ardı edilememesi nedeniyle, vergi-
lendirme alanındaki Devlet-kişi ilişkilerinin belli kurallara bağlanması bir zaruret olarak
ortaya çıkmaktadır. Çağdaş hukuk sistemleri de bu zarureti vergi hukuku ile karşılamağa
çalışmaktadır. Nitekim, vergi hukuku, bu iki zıt menfaati, belli hukuk kuralları çerçevesin-
de dengeleme işlevini üstlenmiş bulunmaktadır.
1. Ünite - Vergi Anlaşmazlıkları/Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları 5
Vergi hukuku, bir bütün olarak Devlet ile kişiler arasındaki menfaatler dengesini kur-
maya ve korumaya çalışmaktadır. Bu denge çerçevesinde, üstün konumda olan Devlet
karşısında, kişinin yararlanacağı korumanın gerçekleşebilmesi, denetim mekanizmaları-
nın işletilmesine bağlıdır. Söz konusu denetimi, hukuk devleti ilkesi, vergilerin kanunîliği
ilkesi ve kanunî idare ilkesi çerçevesinde, idarî denetim ve yargı denetimi olarak iki ana
bölümde ele almak mümkündür. İdarî denetim, hukuk devleti, vergilerin kanunîliği ve
kanunî idare ilkeleri çerçevesinde Anayasa’nın Başlangıç kısmı, 2, 8 ve 73’üncü maddele-
rinde; asıl korumayı sağlayacak olan yargı denetimi ise, 125’inci maddesinde düzenlen-
mektedir. Buna göre, idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır. Bunun
tamamlayıcısı niteliğinde olmak üzere, Anayasa’nın 36’ncı maddesinde de yargı mercileri
önünde hak arama hürriyetinden yararlanmanın, kişinin temel hak ve hürriyetleri ara-
sında yer aldığı açıkça ifade edilmektedir. Anayasa, ayrıca Devletin temel kuruluşu içinde
yargı yetkisini de düzenlemekte (Any.m.9) ve bu arada, kanunların Anayasaya uygunlu-
ğunun yargı tarafından denetimi yolunu da kabul etmektedir (Any. m.148 vd.).
Objektif düzenlemelerin yargı tarafından denetiminin kabul edilmesi suretiyle (ka-
nunlar bakımından anayasa yargısı, düzenleyici işlemler bakımından idarî yargı) kişilere,
vergilendirme alanında geniş kapsamlı hukukî imkânlar tanınmakta ve hukukî güven-
celer sağlanmaktadır. Ancak hukuka uygun objektif düzenlemeler çerçevesinde yapılan
sübjektif işlemlerin de hukuka aykırı olması, dolayısıyla kişilerin hukukî durumunu
olumsuz yönde etkilemesi söz konusu olabilmektedir. Bu bağlamda, yapılan bir vergilen-
dirme işleminin unsurlarının, hukuk devleti, vergilerin kanunîliği ve kanunî idare ilkeleri
çerçevesinde hukuka (kanuna) uygunluğunun tartışılmasını, denetlenmesini talep etmek
mümkündür. Nitekim, kendisiyle ilgili olan bir işlemin (yetki, şekil, sebep, konu ve maksat
unsurlarından biri ya da birkaçında yer alan hukuka aykırılık nedeniyle) sakat olduğunu
düşünen vergi ödevlisi, bunun denetlenmesi için belli yollara başvurabilmektedir. Bu yol-
lar, bir yandan denetim türlerini ifade etmekte, diğer yandan anlaşmazlıkların/uyuşmaz-
lıkların çözümü için değişik mekanizmaları içermektedir. Vergi anlaşmazlığı: Vergi idaresi
ile vergi ödevlileri arasında
Vergilendirme işleminin tarafları olan vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ver- vergi hukuku uygulamalarına
gilendirme işlemlerinden kaynaklanan farklı anlayışların ortaya çıkması mümkün ve ilişkin olarak ortaya çıkan
anlayış farklılığına ve/ya da aynı
muhtemeldir. Vergi idaresi ile vergi ödevlileri arasında vergi hukuku uygulamalarına konuda tarafların aynı yönde
ilişkin olarak ortaya çıkan anlayış farklılığına ve/ya da aynı konuda tarafların aynı yönde düşünmemeleri hâline vergi
düşünmemeleri hâline vergi anlaşmazlığı denilmektedir. Bu anlaşmazlıkların giderilip anlaşmazlığı denilmektedir.
vergi alacağının zamanında ve eksiksiz olarak tahsil edilebilmesi için vergi hukukun- Vergi anlaşmazlıklarının
da bazı çözüm yollarına yer verilmektedir. Anlaşmazlıkların, uyuşmazlık hâline getirilip (idarî aşamada) çözüm
yolları: Anlaşmazlıkların,
yargı yoluna başvurulmasına gerek kalmaksızın, idarenin kendiliğinden veya ilgililerin uyuşmazlık hâline getirilip
başvurması sonucu çözüme kavuşturulmasına barışçıl yollar ya da vergi anlaşmazlıkları- yargı yoluna başvurulmasına
gerek kalmaksızın, idarenin
nın (idarî aşamada) çözüm yolları denilmektedir. Bu yollara barışçıl yollar denilmesinin kendiliğinden veya ilgililerin
sebebi, teknik anlamda bir yargı mercii önünde niza/çekişme/uyuşmazlık hâline geti- başvurması sonucu çözüme
kavuşturulmasına barışçıl yollar
rilmeksizin anlaşmazlığın ortadan kaldırılmasıdır. Başka bir deyişle bu yollarla idare ile ya da vergi anlaşmazlıklarının
vergi ödevlisi arasındaki anlaşmazlık bir uyuşmazlık konusu yapılmadan taraflar arasın- (idarî aşamada) çözüm yolları
da sona erdirilmektedir. denilmektedir.
Her vergi anlaşmazlığının uyuşmazlık hâline gelmesi gerekmez.
Bu yollara başvuru hakkının tanınmasının amacı, vergi yargısı organlarına başvur-

maya gerek kalmaksızın bazı anlaşmazlıkların bir an önce sona erdirilmesi suretiyle yargı
organlarının iş yükünü hafifletmektir. Bu itibarla, vergi anlaşmazlıklarının vergi ödevlisi
ile vergi idaresi arasında barışçıl yollarla çözümlenmesi önemli bir yere sahiptir. Çünkü,
anlaşmazlıkların büyük bir kısmının bu yollarla çözüme kavuşturulması hâlinde, vergi
organlarının iş yükü büyük ölçüde azalmış olmakta; vergi ödevlileri ile vergi idaresinin
harcama yapmasına gerek kalmadan; tarafların faaliyetleri aksamadan vergi alınması sağ-
landığından vergilerin verimliliği de artmaktadır.
Vergilendirmeden kaynaklanan ve çeşitli sebeplere dayanan anlaşmazlıkları önlemek
için idare her türlü önlemi almak durumundadır. İhtiyaçları en iyi şekilde karşılayacak
hukukî düzenlemelerin yapılması, vergi ödevlilerinin aydınlatılması, tutarlı ve istikrarlı
bir uygulamanın geliştirilmesi ve yerleştirilmesi, bu anlaşmazlıkların azaltılabilmesinde
başvurulabilecek önlemlerin başında gelmektedir. Ancak bütün bu önlemlere rağmen,
vergi hukuku uygulamaları sonucunda vergi ödevlisinin ve/ya da vergi idaresinin eylem
ve işlemlerinden kaynaklanan anlaşmazlıklar yine de çıkabilmektedir. Vergi idaresi ile
vergi ödevlisi arasında çıkan anlaşmazlıkların, vergi ödevlisi ile kurulacak iyi bir diyalog
ve karşılıklı anlaşma ile kısa sürede ve masrafsız ya da az masrafla çözülmesi mümkündür.
Nitekim, vergi idaresi ile vergi ödevlileri arasında çeşitli nedenlerle ortaya çıkan anlaş-
mazlıkların, yargı organlarına intikal ettirilmeden idarî aşamada çözümünü sağlayan bazı
düzenlemelere, kurumlara hukuk sistemlerinde yer verilmektedir.
Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm
yollarının özelliklerini belirtmekte yarar vardır.
• Kural olarak, vergi anlaşmazlıkların çözüm yolları vergilendirme işlemlerinin
tarh/tahakkuk ile tahsil olarak ifade edilen iki değişik aşamasını kapsamaktadır.
Ancak, bunun belli istisnaları vardır. Örneğin, tahsil aşamasında uzlaşma söz ko-
nusu değildir. Tahsil aşamasında hata düzeltme yoluna başvurulmasının mümkün
olup olmadığı ise, tartışmalıdır.
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları genelde hem vergi borcunun aslını hem de
vergi cezalarını kapsamaktadır. Ancak kaçakçılık fiili ile vergi zıyaına yol açılması
hâlinde, hem vergi aslının hem de zıyaa uğratılan verginin üç katı olarak kesilen
vergi ziyaı cezasının uzlaşma kapsamına dahil olmadığını unutmamak gerekir
(Bkz. VUK. Ek m. 1).
• Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarında sadece Vergi Usul Kanunu kapsamın-
daki vergi, resim ve harçların denetlenmesi söz konusudur. Bu itibarla Gümrük
idarelerince tarh ve tahsil edilen vergiler Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında kal-
dığından, bu vergiler açısından Vergi Usul Kanunu’nda yer alan anlaşmazlık çö-
züm yolları geçerli değildir. Ancak Gümrük Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde
gümrük vergilerine ilişkin olarak uzlaşma ve düzeltme gibi anlaşmazlık çözüm
yollarının var olduğunu belirtmekte yarar vardır. Buna karşılık, yargı tarafından
çözüm yoluna, vergi mahkemelerinin görevine ilişkin hükümler nedeniyle güm-
rük vergileri de dahildir. Öte yandan, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun, kapsamı itibarıyla Vergi Usul Kanunu’ndan daha geniştir. Bu itibarla, tahsil
aşamasındaki uyuşmazlıkların daha geniş kapsamlı olduğu unutulmamalıdır.
• Son olarak, vergi anlaşmazlıklarının ve/ya da uyuşmazlıklarının çözüm yolları işle-
diğinde ve sonuçlar kesinlik kazandığında, ulaşılan sonuçlar, vergi borcu ve cezası
bakımından, maddî hukuk anlamında borcu ortadan kaldırıcı etki yapmaktadır.
Türk vergi hukukunda, anlaşmazlık çözüm yollarının yukarıda belirtilenler dışında iki
önemli özelliği dikkat çekmektedir.
• Bunlardan birincisi, bazı ülkelerdeki düzenleme/uygulamanın aksine bu yollara baş-
vurulması zorunlu değildir. Başka bir deyişle, Türk vergi hukukunda, yargı organları
nezdinde dava açılmadan önce, zorunlu idarî başvuru aşamasına yer verilmemektedir.
Türk hukukunda ilke olarak yargı yoluna gitmeden önce idarî yollara başvurma zorunluluğu
yoktur.
• İkinci özellik ise, bu yollara başvurulmasına rağmen, anlaşmazlığın sona erdiril-
mesi mümkün olmadığı takdirde, yargı yoluna başvurulması bakımından bir köp-
rü işlevini yerine getirmeleridir. Gerçekten, vergi ödevlisi, başvurduğu anlaşmazlık
çözüm yolu ya da yollarından beklediği sonucu elde edemezse, dilediği takdirde,
süre hükümlerine uymak kaydıyla, hukuka aykırı olduğunu düşündüğü işlem ve/
ya da eylemi vergi yargısı organları nezdinde dava konusu yapabilmektedir.
Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada) çözümünü sağlayan
kurumların başında uzlaşma ve hata düzeltme gelmektedir. Bunlar dışında, cezalarda indi-
rim ile pişmanlık ve ıslah kurumları da vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada) çözümü-
ne yardımcı olmaktadır. Uzlaşma ve hata düzeltme, kural olarak, hem vergi aslına hem de
vergi cezalarına ilişkin anlaşmazlıkların çözümünde başvurulabilecek yollardır. Cezalarda
indirim ise, tarh-tahakkuk aşamasında devreye girmekte, bazı şartların gerçekleştirilmesi
hâlinde, vergi cezalarının kısmen sona ermesi sonucunu doğurmak suretiyle, vergi an-
laşmazlıklarının (idarî aşamada) çözümüne yardımcı olmaktadır. Pişmanlık ve ıslah ise,
beyana dayanan vergilerin tarh aşaması öncesinde, vergi zıyaına dayanan vergi cezalarının
kesilmesine ve hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suç(lu)ların takibine engel olmak su-
retiyle, hem vergi cezalarına ilişkin anlaşmazlıkları doğrudan, hem de vergi aslına ilişkin
anlaşmazlıkları dolaylı bir şekilde sona erdirmek gibi bir işleve sahiptir.
Burada dikkat edilmesi gereken, uzlaşmanın tarhiyat öncesi ve sonrasında vergi aslı
ve bazı vergi cezalarını kapsayacak şekilde uygulanması; hata düzeltmeye tarh ve tahsil
aşamasında vergi aslı ve vergi cezasına yönelik olarak gidilebilmesi; pişmanlık ve ıslahın
sadece tarh öncesinde ve bazı vergi cezalarından tamamen ve nihayet cezalarda indirimin
ise, tarh aşamasında bazı vergi cezalarından kısmen kurtulmayı sağlamasıdır.
Çalışmanın konusunun, vergi yargılaması hukuku olması hasebiyle, vergi anlaşmaz-
lıklarının çözüme kavuşturulmasını sağlayan kurumlar ana hatları ile incelenmektedir
Türk Vergi Hukukunda anlaşmazlık çözüm yollarını kısaca belirtiniz.

2
Uzlaşma
Uzlaşma, vergi dairesi ile vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen ver- Uzlaşma: Vergi dairesi ile vergi
ödevlisinin ikmalen, re’sen veya
gilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu idarece tarh edilen vergilerle
anlaşmaya varmaları; konuyu uyuşmazlık hâline getirmemeleridir. Uzlaşma, mükellef bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları
üzerinde karşılıklı görüşme
ve idareyi yargı yoluna başvurma ve yargılama sürecini izleme zahmet ve külfetinden ve pazarlık sonucu anlaşmaya
kurtarmak; vergi yargısı organlarının yükünü hafifletmek; vergi/kamu alacağının tah- varmaları; konuyu uyuşmazlık
silini hızlandırmak ve mükellef psikolojisini olumlu yönde etkilemek gibi gerekçelere hâline getirmemeleridir.
dayanmaktadır.
Uzlaşma, varlığını haklı göstermek için ileri sürülen olumlu gerekçelerin olmasına ve
birçok ülkede yaygın bir uygulama alanı bulmasına rağmen, çeşitli açılardan eleştirilmek-
tedir. Uzlaşmanın,
• uzlaşma sonucunda uzlaşan kişilerin daha az vergi ve/ya da ceza ödemelerini sağ-
laması nedeniyle aynı durumda olan kişilerle eşitlik durumunu bozduğu ve bunun
da Anayasada yer alan vergile(ndir)mede eşitlik ilkesine aykırı olduğu;
• vergi ve/ya da cezanın bir kısmının veya tamamının tarafların anlaşması ile ortadan
kaldırılması dolayısıyla vergilerin kanunîliği ilkesinin uygulamasını engellediği;
• vergi cezalarının bir tür idarî sözleşme ile sona erdirilmesinin bunları idarî yaptı-
rım hâline getirdiği
gibi nedenlerle eleştiri konusu yapıldığı bilinmektedir.
Konusu ve Kapsamı
Uzlaşmanın konusu, vergi idaresi tarafından yapılan vergi tarhı ve ceza kesme işlemlerin-
den kaynaklanan anlaşmazlıkların vergi idaresi ile vergi ödevlisinin varacağı mutabakat
sonucu sona erdirilmesidir. Uzlaşmanın kapsamına, bir vergi incelemesine dayanılarak
tarh edilecek olan ve/ya da kesilecek olan cezalar ile idare tarafından ikmalen, re’sen veya
idarece tarh edilen bütün vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilen vergi
ziyaı cezaları girmektedir. Ancak vergi zıyaına Vergi Usul Kanunu’nun 359’uncu mad-
desinde yer alan (kaçakçılık suçunu oluşturan) fiillerle sebebiyet verilmesi hâlinde, tarh
edilen vergi ve/ya da kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen cezada uzlaşmaya
başvurulması mümkün değildir (VUK. Ek.m.1, 11).
Vergi Usul Kanunu’nun Ek 11’inci maddesine göre, Hazine ve Maliye Bakanlığı, vergi
incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergilerle kesilecek cezalarda 359’uncu maddede
yazılı fiillerle vergi zıyaına sebebiyet verilmesi hâlinde tarh edilecek vergi ve kesilecek
ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlaşma yapılma-
sına izin verebilmektedir.
Uzlaşmaya Başvurabilme Nedenleri

Kanun, uzlaşmaya başvurabilmek için bazı şartların varlığını aramaktadır. Bunlar,
• İkmalen, re’sen veya idarece vergi tarh edilmiş ve/ya da ceza kesilmiş olması,
• Vergi zıyaına yol açılmasının kanun hükümlerine yeterince nüfuz edilememesin-
den kaynaklanması,
• Vergi Usul Kanunu’nun 369’uncu maddesinde düzenlenen yanılma durumunun
var olması,
• Vergi Usul Kanunu’nun vergi hatalarına ilişkin 116, 117 ve 118’inci maddelerinde
belirtilenler ile bunlar dışında her türlü maddî hatanın var olması,
• Ceza kesilmesini gerektiren nedenin, yargı kararları ile idarenin anlaşmazlık ko-
nusu olayda görüş farklılıklarının mevcut olmasından kaynaklanmış olmasıdır
(VUK. Ek m. 1).
Uzlaşmanın Türleri
Türk Vergi Sistemi’nde uzlaşmaya tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki ayrı
aşamada başvurulabilmektedir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

Tarhiyat öncesi uzlaşma: Tarhiyat öncesi uzlaşma, tarh aşamasından önce, idare ile vergi ödevlisi arasında vergi in-
Tarh aşamasından önce, idare celemesine dayanılarak tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalarda anlaşmaya varılmasıdır.
ile vergi ödevlisi arasında vergi
incelemesine dayanılarak tarh Tarhiyat öncesi uzlaşma konusuna, vergi aslı ile birlikte vergi ziyaı cezaları ile usûlsüzlük
edilecek vergi ve kesilecek ve özel usûlsüzlük cezaları da girmektedir. Ancak, vergi zıyaına Vergi Usul Kanunu’nun
cezalarda anlaşmaya varılmasıdır.
359’uncu maddesinde yer alan (kaçakçılık suçunu oluşturan) fiillerle sebebiyet verilmesi
hâlinde, tarh edilecek vergi ve kesilecek ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen ceza için
tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurulması mümkün değildir (VUK.Ek.m.11).
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın nasıl bir süreçte yapılması gerektiği Tarhiyat Öncesi Uz-
laşma Yönetmeliği’nde düzenlenmektedir. Buna göre, tarhiyat öncesi uzlaşma, uzlaşmaya
konu olan vergi ve cezanın tesbit edildiği vergi incelemesi tamamlandıktan sonra, incele-
meyi yapanın bağlı olduğu denetim birimince oluşturulan komisyon ile tarhiyatın muha-
tabı arasında yapılmaktadır.
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın, inceleme raporunun vergi dairesine tesliminden, yani
verginin idare tarafından tarh edilmesinden önce gerçekleştirilmesi gerekir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma talepleri, incelemenin herhangi bir aşamasında, yazılı ola-
rak yapılmak zorundadır. Daha önce vergi ödevlisinin bir talebi olmamışsa vergi ince-
lemesinin tamamlanmasından sonra düzenlenen son tutanakta, inceleme elemanı vergi
ödevlisinin tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunup bulunmayacağını sorar ve cevabını
tutanağa kaydeder. Bu talep, aynı çeşit vergi ve cezalar bakımından bütünlük teşkil eder.
Başka bir deyişle, vergi ve cezadan bir kısmı için uzlaşma talep edilip, diğer kısmı için dava
açılamaz. Yapılan vergi incelemesi sonucunda tarh edilecek verginin nev’inin değişik ol-
ması veya aynı nev’iden bir vergi olmakla birlikte, vergilendirme döneminin farklı olması
durumunda, ayrı ayrı uzlaşma talep edilebilir veya diğer vergi veya vergilendirme dönemi
için Vergi Mahkemesi’nde dava açılabilir.
Vergi ödevlisinin bilgisi olmaksızın yapılan vergi incelemelerinde, tarhiyat öncesi uz-
laşma talep etme süresi, inceleme elemanının bu konuyla ilgili yazılı sorusunun, inceleme
raporunun bir örneği ile birlikte vergi ödevlisine tebliği tarihinden itibaren 15 gündür. Vergi
ödevlisini vergi incelemesinden haberdar etmek ve uzlaşmaya davet etmek zorunludur.
Tarhiyat öncesi uzlaşma ile ilgili talepler, vergi incelemesini yapan inceleme eleman-
ları tarafından incelendikten ve gerekli şartları taşıdığı belirlendikten sonra, uzlaşmanın
yapılacağı yer, tarih ve saati yazılı olarak ve uzlaşma gününden en az 15 gün önce vergi
ödevlisine tebliğ edilir ve davet yazısına vergi inceleme raporunun bir örneği eklenir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonu, davet yazısında belirtilen gün ve saatte üyelerin
tamamının katılması ile toplanır. Toplantıda, uzlaşma sağlanmış olsun veya olmasın mut-
laka bir tutanak düzenlenir ve bir örneği vergi ödevlisine verilir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma konusunda yapılan bir düzenleme ile vergi ödevlisine, ko-
misyonun son teklifi üzerinde, uzlaşma tarihinden itibaren 15 gün süreyle değerlendirme
yapabilme imkânı sağlanmaktadır. Vergi ödevlisinin, isterse bu süre içinde komisyona
başvurarak, komisyonun son teklifini kabul ettiğini bildirmesi mümkündür. Böyle bir bil-
dirim yapılmadığı takdirde, uzlaşma sağlanamamış sayılmaktadır.
Uzlaşmanın sağlanamamış olması hâlinde, uzlaşmanın sağlanamadığına dair tutanak
düzenlenir ve bu tutanakla birlikte inceleme raporları, tarh işlemi yapılması amacıyla in-
celemeye muhatap olan vergi ödevlisinin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir. Vergi da-
iresinin vergi ve cezalara ilişkin ihbarnameyi vergi ödevlisine tebliğ tarihinden itibaren 30
gün içinde, vergi ödevlisi, vergi mahkemesinde dava açabilir veya Vergi Usul Kanunu’nun
376’ncı maddesi uyarınca cezalarda indirim talebinde bulunabilir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma görüşmelerinde uzlaşma sağlanamaması hâlinde, vergi ödev-
lisinin tarhiyat sonrası uzlaşma talep etme hakkı bulunmamaktadır (VUK. Ek m.11/III).
Ancak tarhiyat öncesi uzlaşma talep etmeyen bir vergi ödevlisinin, vergi/ceza ihbarname-
sinin vergi dairesi tarafından kendisine tebliğinden itibaren 30 gün içinde tarhiyat sonrası
uzlaşma talep etmesi mümkündür.
Tarhiyat Sonrası Uzlaşma

Vergi Usul Kanunu’nun Ek 1-10’uncu maddelerinde usûl ve esasları belirtilen uzlaşmaya Tarhiyat sonrası uzlaşma:
Vergi tarh edildikten ve/ya da
tarhiyat sonrası uzlaşma denilmektedir. Tarhiyat sonrası uzlaşma, vergi tarh edildikten ceza kesildikten sonra, idare ile
ve/ya da ceza kesildikten sonra, idare ile vergi ödevlisi arasında tahakkuk edecek olan vergi ödevlisi arasında tahakkuk
vergi aslı ve/ya da vergi cezası konusunda varılan anlaşmadır. edecek olan vergi aslı ve/ya da
vergi cezası konusunda varılan
Uzlaşma konusunu ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergiler ile bunlara iliş- anlaşmadır.
kin olarak kesilen vergi ziyaı cezaları oluşturmaktadır. Ancak, Vergi Usul Kanunu’nun
359’uncu maddesinde yer alan (kaçakçılık suçunu oluşturan) fiillerle vergi zıyaına sebebi-
yet verilmesi hâlinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen
cezalar uzlaşma kapsamında değildir. Ayrıca usûlsüzlük ve özel usûlsüzlük cezaları da
tarhiyat sonrası uzlaşma konusu yapılamamaktadır.
Tarhiyat sonrası uzlaşma Vergi Usul Kanunu’nun Ek 1 ila 10’uncu maddeleri ile Uzlaş-
ma Yönetmeliği hükümlerine bağlı olarak yapılabilmektedir.
Vergi ödevlisinin, vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde
uzlaşma başvurusunda bulunması mümkündür.
Uzlaşma için verilen talep dilekçeleri Uzlaşma Komisyonu Başkanlığına hitaben yazılır.
Uzlaşma Komisyonu tarafından talebin incelenmesi sonucunda vergi ödevlisine uzlaşma
yer, saat ve tarihi yazılı olarak ve uzlaşma tarihinden en az 15 gün önce bildirilmek duru-
mundadır. Buna uyulmaması, işlemin hukuka aykırı olmasına ve hakkında dava açılması
hâlinde de mahkeme tarafından iptal edilmesine yol açmaktadır.
Uzlaşma komisyonu toplantısı, davet yazısında belirtilen yer, tarih ve saatte vergi
ödevlisi veya vekili ile komisyon başkanı ve üyelerinin katılmasıyla yapılır.
Uzlaşmanın Sonuçları
Uzlaşma komisyonu tarafından düzenlenen uzlaşma tutanakları kesin nitelikte olup, ge-
reği vergi dairesi tarafından derhal yerine getirilir. Mükellef veya kendisine ceza kesilmiş
olanlar, üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tesbit edilmiş olan hususlar hakkında dava açamaz
ve hiçbir mercie şikâyette bulunamazlar (VUK.Ek.m.6).
Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma görüşmelerinde uzlaşma-
ya varılamamış olması hâlinde mükellefler veya ceza muhatabı olanlar verginin tarhından
ve cezanın kesilmesinden sonra uzlaşma talep edemezler (VUK.Ek.m.11/III).
Tarhiyat öncesi uzlaşmada, uzlaşmaya varılması hâlinde vergi ziyaı cezası ile usûlsüzlük
ve özel usulsüzlük cezaları da kısmen ya da tamamen sona ermekte; yani, ya hiç ceza kesil-
memekte veya daha az ceza kesilmektedir.
Tarhiyat sonrası uzlaşmada ise, uzlaşılan miktar ölçüsünde vergi borcunun yanı sıra
vergi ziyaı cezası da sona ermektedir. Uzlaşma konusu yapılan vergi ve cezalar;
• Uzlaşmanın sağlanması hâlinde, uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme za-
manlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse, kanunî ödeme zamanlarında; ödeme
zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra tebliğ edilmişse, ödeme süreleri
geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde;
• Uzlaşma sağlanamaması hâlinde, Vergi Usul Kanunu’nun 112 ve 368’inci maddeleri
hükümleri ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 27’nci maddesinin 4 numaralı
bendi hükmü çerçevesinde,
ödenir (VUK. Ek m.8).
Uzlaşılan vergi ve/ya da cezalar hakkında cezalarda indirim (VUK.m.376) hükümleri;
hakkında cezalarda indirim hükümleri uygulanan vergi ve cezalar için uzlaşma (VUK.
Ek.m.1-12) hükümleri uygulanmaz. Ancak ceza muhatabının, uzlaşma tutanağı imzala-
nıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyan edip cezalarda indirim hükümleri-
nin uygulanmasını isteme hakkı saklıdır (VUK.Ek.m.9).
Uzlaşmanın temin edilememesi ve/ya da uzlaşmanın sağlanamaması hâlinde yargı
yoluna gidilebilmektedir. Uzlaşmaya başvurma dava açma süresini durdurma ve/ya da
kesme etkisine sahip değildir. Uzlaşmanın temin edilemediğine ve/ya da uzlaşmanın sağ-
lanamadığına ilişkin tutanağın tebliğ tarihinde,
• dava açma süresinin sona ermesine onbeş günden fazla bir süre varsa bu süre içinde;
• dava açma süresi sona ermişse tutanağın tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde;
• dava açma süresinin sona ermesine onbeş günden az bir süre kalmışsa kalan süre-
nin onbeş güne tamamlanması suretiyle davanın açılması mümkündür.
Vergi ödevlisi, uzlaşma talebine konu yaptığı vergi/ceza ihbarnamesine karşı uzlaşma
talebinden önce dava açmışsa dava uzlaşma talebinin sonuçlanmasından önce Vergi Mah-
kemesi tarafından incelenemez. Herhangi bir sebeple incelenir ve karara bağlanırsa bu ka-
rar hükümsüz kalır. Uzlaşmanın vâki olmaması hâlinde, durumun vergi dairesince haber
verilmesi üzerine, Vergi Mahkemesi tarafından, durdurulmuş olan davanın görülmesine
kaldığı yerden devam edilir (Bkz. VUK. Ek m.7).
Hata Düzeltme
Vergi alacağının doğmasından sonra verginin tahsil edilebilir hâle gelmesi için tarh ve
tahakkuk aşamalarından geçmesi gerekmektedir. İşte, bu aşamalarda gerek vergi ödevlisi
gerekse vergi idaresi tarafından bazı hatalar yapılabilmektedir. Bu hataların fark edilmesi
hâlinde, yargı yoluna başvurulmasına gerek olmadan, hata düzeltme yoluyla anlaşmazlı-
ğın sona erdirilmesi mümkündür. Bu amaçla Vergi Usul Kanunu’nun 116 ve devam eden Vergi hatası: Vergiye ilişkin
maddelerinde vergi hataları ile vergi hatalarının düzeltilmesi yoluna ilişkin hükümlere yer hesaplarda veya vergilendirmede
verilmektedir. yapılan hatalar yüzünden haksız
yere fazla veya eksik vergi
Hata düzeltme, hem vergiler hem de cezalar bakımından başvurulabilecek bir yoldur. istenilmesi veya alınmasıdır.
Vergi Usul Kanunu’nun 116’ncı maddesinde vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplarda veya
Vergi cezasında hata: Vergi
vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenilmesi cezasına ilişkin hesaplarda veya
veya alınması olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan hareketle, vergi cezasında hatayı cezalandırmada yapılan hatalar
yüzünden haksız yere fazla veya
da vergi cezasına ilişkin hesaplarda veya cezalandırmada yapılan hatalar yüzünden haksız eksik vergi cezası kesilmesi veya
yere fazla veya eksik vergi cezası kesilmesi veya alınması olarak tanımlamak mümkündür. alınmasıdır.
Vergi hataları, vergiye ilişkin hesaplarda ortaya çıkan hatalar ve vergilendirmede yapı-
lan hatalar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Hesap Hataları
Vergi Usul Kanunu’nun 117’nci maddesinde hesap hataları; matrah hataları, vergi mikta-
rında hatalar ve verginin mükerrer olması şeklinde sınıflandırılmaktadır.
Matrah hataları, vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, tekâlif
cetveli ve kararlarda matraha ilişkin rakamların, indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş
veya hesaplanmış olmasıdır.
Vergi miktarında hatalar, vergi oran ve tarifelerinin yanlış uygulanmış olması, mah-
supların yapılmamış veya yanlış yapılmış olması, matrah hataları ile ilgili olarak belirtilen
belgelerde verginin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır.
Verginin mükerrer olması, aynı vergi kanununun uygulanmasında belli bir vergilendir-
me dönemi için aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınmasıdır.
Vergilendirme Hataları
Vergi Usul Kanunu’nun 118’inci maddesinde vergilendirme hataları, mükellefin şahsında,
mükellefiyette, verginin mevzuunda, vergilendirme veya muafiyet döneminde hata şek-
linde sayılmaktadır.
Mükellefin şahsında hata, bir verginin asıl borçlusu yerine başka bir kişiden istenmesi
veya alınmasıdır.
Mükellefiyette hata, açık olarak vergiye tâbi olmayan veya vergiden muaf bulunan kim-
selerden vergi istenmesi veya alınmasıdır.
Verginin mevzuunda hata, açık olarak vergi konusuna girmeyen veya vergiden istisna
edilmiş olan gelir, servet, madde, kıymet, evrak ve işlemler üzerinden vergi istenmesi veya
alınmasıdır.
Vergilendirme veya muafiyet döneminde hata, talep edilen verginin ilgili bulunduğu
vergilendirme döneminin yanlış gösterilmiş veya süre itibarıyla eksik veya fazla hesaplan-
mış olmasıdır.
Hataların Düzeltilmesi Usûlü

Vergi hatasının,
• İlgili memurun hatayı bulması veya görmesi,
• Üst memurların yaptıkları incelemeler sırasında farkedilmesi,
• Teftiş ve/ya da vergi incelemesi sırasında belirlenmesi,
• Vergi ödevlisinin başvurması sonucunda ortaya çık(arıl)ması mümkündür.
Vergi hatalarının düzeltilmesine karar verme yetkisi ilgili vergi dairesi müdürüne ait-
tir. Kanunda, düzeltilecek hatanın tutarı yönünden bir sınırlama yer almamaktadır. Buna
göre, vergi dairesi müdürü, hatanın parasal büyüklüğüne bakmaksızın, düzeltilmesine ka-
rar verebilmektedir.
Vergi hatalarını düzeltmede, Vergi Usul Kanunu iki usûl benimsemektedir. Bunlar ha-
tanın re’sen düzeltilmesi ve talep üzerine düzeltilmesidir.
Re’sen Düzeltme
Tereddüde yer vermeyecek derecede açık ve mutlak olarak tesbit edilebilen vergi hata-
larının vergi idaresi tarafından re’sen düzeltilmesi mümkündür. Kendi aleyhlerine dü-
zeltme yapılan kişilerin düzeltme işlemine karşı vergi mahkemesinde dava açma hakları
bulunmaktadır.
Talep Üzerine Düzeltme

Vergi ödevlileri, vergilendirme ile ilgili işlemlerdeki hataların düzeltilmesini vergi daire-
sinden yazılı olarak talep edebilmektedir. Düzeltme makamı, talebi yerinde gördüğü tak-
dirde, düzeltmenin yapılmasını emreder; yerinde görmediği takdirde, durum düzeltmeyi
talep edene yazı ile tebliğ edilir.
Vergi ödevlisi vergi mahkemesinde dava açma süresi sona erdikten sonra düzeltme
talebinde bulunmuş olabilir. Düzeltme talebi reddedilenler, şikâyet yoluyla Hazine ve
Maliye Bakanlığı’na başvurabilmektedir. Söz konusu anlaşmazlık, il özel idaresine ait
ise, Valiliğe; Belediye vergileri hakkında ise, Belediye Başkanlığı’na başvurulması ge-
rekmektedir. Vergi cezalarında yapılan hatalar da vergi hataları için belirlenen usûl ve
şartlara göre düzeltilmektedir.
Vergi mahkemesi, Bölge İdare Mahkemesi ve Danıştay’dan geçmiş olan vergilendirme
işlemlerinde vergi hataları bulunduğu takdirde, bu hataların, yargı kararları kesinleşmiş
olsa bile, düzeltme yoluyla düzeltilebilmesi mümkündür. Ancak düzeltmenin yapılabil-
mesi için, hatalar hakkında anılan yargı organları tarafından bir karar verilmemiş olması
şarttır.
Kanun’da vergi hataları bakımından getirilen zamanaşımı süresi, niteliği itibarıyla hak
düşürücü etkiye sahip bir süredir. Vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği takvim yılını iz-
leyen yılın başından itibaren 5 yıl içinde düzeltilmeyen vergi hataları zamanaşımına uğ-
ramaktadır ve artık düzeltilememektedir. 5 yıllık zamanaşımı süresinin yanında özel bir
düzenleme de bulunmaktadır. Buna göre, düzeltme zamanaşımı süresi;
a. Zamanaşımı süresinin son yılı içinde tarh ve tebliğ edilen vergilerde hatanın
yapıldığı;
b. İlân yolu ile tebliğ edilip Vergi Mahkemesi’nde dava konusu yapılmaksızın tahak-
kuk eden vergilerde vergi ödevlisine ödeme emrinin tebliğ edildiği;
c. İhbarname ve ödeme emri ilân yoluyla tebliğ edilen vergilerde Amme Alacakları-
nın Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre haczin yapıldığı,
tarihten başlayarak bir yıldan aşağı olamaz (VUK.m.126).
Son olarak, vergi hatalarının düzeltilmesine ilişkin hükümlerin vergi cezaları bakı-
mından da uygulanma imkânına sahip olduğunu belirtelim (VUK. m. 375). Başka bir
deyişle, vergi cezalarında yapılan hatalar da yukarıda açıklanan usûle uygun olarak dü-
zeltilebilmektedir.
Cezalarda İndirim
Cezalarda indirim, vergi ödevlisi adına ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi aslı Cezalarda İndirim: Vergi
ödevlisinin, adına ikmalen,
ile indirimlerden arta kalan cezaları, ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün re’sen veya idarece tarh edilen
içinde ilgili vergi dairesine başvurmak ve dava açmamak kaydıyla vadesinde veya temi- vergi aslı ile indirimlerden arta
nat göstererek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirmesi hâlinde, kalan cezaları, ihbarnamenin
tebliğ tarihinden itibaren otuz
kesilmiş olan vergi cezalarında belli oranlarda indirim yapılmasıdır (VUK.m.376). Başka gün içinde ilgili vergi dairesine
bir deyişle, Vergi Usul Kanunu’nda kabul edilen bu kurumla, vergi ödevlisi, ihbarnamede başvurmak ve dava açmamak
kaydıyla vadesinde veya teminat
yer alan vergi borcunu ve/ya da vergi cezasını dava konusu yapmaması ve belli süreler- göstererek vadenin bitmesinden
de verginin aslı ile cezalarını ödemesi şartıyla, cezalarda önemli bir indirim imkânından itibaren üç ay içinde ödeyeceğini
bildirmesi hâlinde, kesilmiş olan
yararlanmaktadır. Bu hükmün amacı, bir yandan hem idareyi hem de ceza muhatabını, vergi cezalarında belli oranlarda
yargı yoluna başvurmanın uzun, zahmetli ve masraflı işlemlerinden kurtarmak ve vergi indirim yapılmasıdır.
uyuşmazlıklarını azaltmak, diğer yandan da verginin ve cezanın kısa sürede hazineye in-
tikalini sağlamaktır.
Vergi ödevlisi, başvurması hâlinde şartlarını yerine getirmek kaydıyla indirim
imkânından otomatik olarak yararlanmaktadır. Bu kurum, cezalarda otomatik indirim
olarak da nitelendirilmektedir. Aslında bu yönüyle cezalarda indirim, vergilerin/cezaların
kanunîliği ilkesine aykırıdır. Ancak -daha az miktarda da olsa- vergi dairesinin alacağı-
na daha erken kavuşmasını sağlamak amacıyla vergilerin/cezaların kanunîliği ilkesinden
uzaklaşılmaktadır. Nitekim, genel ceza hukukunda hükmedilen cezalar üzerinde hiç kim-
senin değişiklik yapamamasına rağmen, burada vergi ödevlisi (bir dilekçe ile) ceza miktarı
üzerinde etkili olmaktadır.
Kapsamı
Cezalarda indirimin kapsamını üç alt başlık altında ele almak mümkündür:
Vergi türü bakımından, cezalarda indirim yoluna başvurmak, herhangi bir sınırla-
maya tâbi değildir. İşledikleri vergi kabahatleri yüzünden haklarında vergi cezası ke-
silmiş olanlar, Vergi Usul Kanunu’nun kapsamına giren tüm vergi, resim ve harçlara
ilişkin olarak cezalarda indirim yoluna başvurabilmektedir. Gümrük idaresi tarafından
alınan vergiler Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında kaldığından (VUK.m.2), söz konusu
vergilerde Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre cezalarda indirim yoluna başvurulması
mümkün değildir.
Cezanın türü bakımından; Vergi Usul Kanunu’nun 376’ncı maddesine göre indirim
kapsamına giren vergi cezaları, vergi ziyaı kabahatine ilişkin cezalar ile genel ve özel
usûlsüzlük kabahatleri için uygulanması gereken cezalardır. Başka bir deyişle, cezalarda
indirim sadece ve yalnızca vergi kabahatlerine ilişkin cezalar için söz konusudur. Bu bağ-
lamda, vergi suç(lu)ları hakkında hükmolunan hürriyeti bağlayıcı cezalar ile adli para ce-
zaları cezalarda indirim kapsamı dışında kalmaktadır.
Tarhiyatın türü bakımından: Vergi Usul Kanunu’nun 376’ncı maddesinde cezalarda
indirimin, ikmalen, re’sen ve idarece tarh edilen vergilere ait cezaları kapsadığı belir-
tilmektedir.
Şartları
Cezalarda indirim kurumundan yararlanabilmek için, vergi/ceza ihbarnamesine karşı
dava açılmaması; indirimli ödeme talebinde bulunulması ve vergi aslı ile indirimden arta
kalan cezanın süresi içinde ödenmesi gerekir.
Vergi/Ceza İhbarnamesine Karşı Dava Açılmaması

Cezalarda indirimden yararlanabilmek için, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi
veya vergi farkı ile kesilmiş olan vergi ziyaı, usûlsüzlük ve özel usûlsüzlük cezasına karşı
vergi mahkemesinde dava açılmaması gerekir. Nitekim, cezalarda indirim kurumunun
kabul ediliş gerekçelerinden birisi, mükellefleri yargı yoluna başvurmaktan alıkoymaktır.
Ancak ihbarnamenin tebliği üzerine dava açılmasına rağmen, 30 günlük süre dolmadan
ve vergi mahkemesi karar vermeden önce vergi davasından vazgeçilmişse cezalarda indi-
rimden yararlanılması mümkündür. Tarh edilen verginin bir bölümüne karşı dava açılma-
sı, dava konusu edilmeyen vergilere ilişkin ceza yönünden cezalarda indirim kurumundan
yararlanmaya engel değildir.
İndirimli Ödeme Talebinde Bulunulması

Cezalarda indirimden yararlanmak isteyen kişinin, ihbarnamenin kendisine tebliğ tari-
hinden itibaren 30 günlük süre içinde ilgili vergi dairesine başvurarak vergi aslı ve indirim-
den arta kalan ceza tutarını vadesinde veya Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanuna göre teminat göstererek vadesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirmesi
gerekir. Uzlaşılan (vergiler ve) cezalar hakkında cezalarda indirim hükümleri; cezalarda
indirim hükümleri uygulanan (vergi ve) cezalar için uzlaşma hükümleri uygulanamaz.
Ancak ceza muhatabının, uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden
vazgeçtiğini beyan ederek cezalarda indirim kurumundan yararlanmasını isteme hakkı
saklıdır (VUK. Ek.m.9). Uzlaşmaya varılamaması hâlinde, buna ilişkin tutanağın tebliği
tarihinde, cezalarda indirim başvurusu için kabul edilen vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğ
tarihinden itibaren 30 günlük sürenin dolmamış olması şartıyla, cezalarda indirim hak-
kından yararlanılması mümkündür.
Vergi Usul Kanunu’nun 376’ncı maddesinde, vergi ziyaı, usûlsüzlük ve özel usûlsüzlük
cezalarında tanınan indirim hakkı, ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içeri-
sinde veya Vergi Usul Kanunu’nun Ek 9’uncu maddesinin ikinci cümlesi uyarınca uzlaşma
tutanağının imzalanmasına kadar (uzlaşma talebinden vazgeçilmesi şartıyla) kullanılabil-
mektedir. Danıştay’a göre, bu iki durum dışında, indirim hakkının Vergi Usul Kanunu’nun
Ek 7’inci maddesinde belirtilen onbeş günlük ek dava açma süresi içerisinde de kullanıl-
ması mümkündür.
Burada sözü edilen 30 günlük süre, dava açma süresine bağlı olarak belirlenmiş bir
süre değildir. Bu nedenle dava açma süresini durduran ve/ya da uzatan hâller bu sürenin
durmasına ve/ya da uzamasına yol açmamaktadır. Ancak uzlaşma-cezalarda indirim bağ-
lantısına ilişkin olarak sürelerin uzaması mümkündür.
Danıştay’a göre, vergi aslını süresi içinde ödemiş olan mükellefin, Vergi Usul
Kanunu’nun 376’ncı maddesinden yararlanmak için yazılı olarak talepte bulunması şart
değildir.
Vergi Aslı ile İndirimden Arta Kalan Cezanın Süresi İçinde Ödenmesi
Cezalarda indirimden yararlanılabilmesi için, vergi aslı ve indirimden arta kalan cezanın
vadesinde veya Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre teminat göstere-
rek vadesinden itibaren üç ay içinde ödenmesi gerekir.
Vergi ödevlisi, ödeyeceğini bildirdiği vergi aslını ve indirilmiş vergi cezasını Kanunda
belirtilen süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa cezalarda indirimden yararlana-
maz (VUK.m.376/II).
Cezalarda İndirim Oranı

Cezalarda indirim oranları;
• vergi ziyaı cezasında birinci defasında yarısı, daha sonra kesilenlerde üçte biri,
• usûlsüzlük veya özel usûlsüzlük cezalarında üçte biridir (VUK.m.376/I).
İlgili tarafından, cezalarda indirime ilişkin hükümlerin uygulanmasının talep edil-
mesi, tarhiyatı dava konusu yapmadan verginin aslının kabulü anlamına gelir. Bu bakı-
mından, vergi ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 günlük dava açma süresinin sona
ermesiyle vergi/ceza kesinleşmektedir. Dolayısıyla cezalarda indirimde gecikme faizinin
de indirim konusu vergiye/cezaya ilişkin özel kanunda belirtilen normal vade tarihinden,
kesinleşme tarihine kadar geçen süre dikkate alınarak hesaplanması gerekir.
Pişmanlık ve Islah
Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinde düzenlenen pişmanlık ve ıslah, vergi ka- Pişmanlık ve ıslah, vergi ceza
hukukuna özgü ve vergi ziyaı
nunlarına aykırı davranışlarını kendiliğinden bir dilekçe ile ilgili makamlara haber veren cezasının kesilmesini, iştirak
vergi ödevlisine, haber verme tarihinden itibaren 15 gün içinde, hiç vermemiş olduğu hâlinde işlenenler dahil olmak
beyannameyi vermesi, eksik beyanını tamamlaması ya da yanlış beyanını düzeltmesi ve üzere kaçakçılık suçlarının
kovuşturulmasını ve bunlar
aynı süre içinde ödeme süresi geçmiş olan vergileri pişmanlık zammı ile birlikte ödemesi hakkında cezaya hükmolunmasını
hâlinde, vergi ziyaı cezasının kesilmesini ya da (iştirak hâlinde işlenenler dahil olmak üze- önlemek suretiyle muhtemel
vergi anlaşmazlıklarının (idarî
re) kaçakçılık suçuna ilişkin kovuşturma yapılmasını ve cezaya hükmolunmasını önleyen aşamada) çözümünü sağlayan bir
bir kurumdur. kurumdur.
Pişmanlık ve ıslah, vergi kanunlarına aykırı hareketleriyle vergi zıyaına yol aç-
mak ve/ya da belge düzenini bozmak suretiyle suç işleyenlerin duydukları pişmanlığı
hukukîleştirmektedir. Pişmanlık ve ıslah, mükellefleri kanunun sert hükümleri karşısın-
da güç ve çaresiz durumda bırakmadan, belli bir hoşgörü ile hareket edilerek mükellefi
idareye yaklaştırmayı, vergiye karşı direnci kırmayı ve vergi ödeme bilincinin yerleş-
mesi ve kökleşmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu kurum sayesinde, mükellefin süb-
jektif durumu, iyi niyeti göz önünde tutulmakta, pişmanlık duyması ceza uygulamasını
önlemektedir.
Pişmanlık ve ıslah, vergi ceza hukukuna özgü ve vergi ziyaı cezasının kesilmesini, iştirak
hâlinde işlenenler dahil olmak üzere kaçakçılık suçlarının kovuşturulmasını ve bunlar hak-
kında cezaya hükmolunmasını önlemek suretiyle vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada)
çözümünü sağlayan bir kurumdur. Bu kurumu, başka hukuk dallarındaki benzer kurum-
ların vergi ceza hukukunda bir uygulaması olarak görmek ve göstermek mümkün değildir.
Pişmanlık ve Islah Kurumunun Kapsamı

Pişmanlık ve ıslah, zamanında yapılmamış beyanın yapılmasına ya da yanlış veya eksik
yapılmış beyanın düzeltilmesine imkân sağlayan bir kurumdur. Bu bakımdan, beyan
üzerinden tarh ve tahakkuk ettirilen vergiler için geçerlidir. Ancak, beyana dayanmakla
birlikte, pişmanlık ve ıslah hükümlerinin emlâk vergisinde uygulanması mümkün değil-
dir. Çünkü, Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinin son fıkrası, pişmanlık ve ıslah
hükümlerinin emlâk vergisinde uygulanmayacağını belirtmektedir. Kanun koyucu bu
hükümle, kamulaştırma bedelinin belirlenmesinde tek ölçüt olmamasına rağmen, emlâk
vergisi değerini kamulaştırma ihtimaline karşı yükseltmek isteyen kötü niyetli mükellefle-
re engel olmayı amaçlamaktadır. Bu hüküm, istikrar kazanmış yargı kararlarının kanun
hükmü hâline getirilmesinin bir örneğini oluşturmaktadır.
Pişmanlık ve ıslah, vergi ziyaı cezasının kesilmesini; iştirak hâlinde işlenenler dahil ol-
mak üzere kaçakçılık suçunun kovuşturulmasını ve/ya da buna ilişkin cezaya hükmolun-
masını önlemektedir. Pişmanlık ve ıslah kurumunun usûlsüzlük cezalarının kesilmesini
önleyip önlemediği ise tartışmalıdır.
Uygulamada genellikle, kanunun ilgili maddesinde belirtilmediği için usûlsüzlük

kabahatlerinde pişmanlık ve ıslah hükümlerinden yararlanılamayacağı görüşü egemen-
dir. Kanunda böyle bir düzenlemenin yer almamasının nedeninin, pişman olmanın vergi
zıyaına bağlanmış olmasıdır, denilebilir. Ancak vergi zıyaına yol açıp açmadığına bakıl-
maksızın kaçakçılık suçları pişmanlık ve ıslah kapsamına alınırken, kanunun sadece şekil
şartlarını ihlâl eden fiillerin kapsama alınmamasının gerekçesi anlaşılmamaktadır.
Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanabilmenin Şartları

İşlemiş olduğu kabahat ve/ya da suçlar nedeniyle cezalandırılmamak isteyen kimsenin,
Vergi Usul Kanunu’nun 371’inci maddesinde belirtilen şartları yerine getirmesi gerekir.
Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilme şartlarını, kendiliğinden haber verme,
beyanda bulunma ve verginin pişmanlık zammı ile birlikte ödenmesi olmak üzere üç ana
başlık altında incelemek mümkündür.
Kendiliğinden Haber Verme

Emlâk vergisi dışında kalan beyana dayanan vergilerde, vergi ziyaı cezasını gerektiren ya
da (iştirak hâlinde işlenenler dahil olmak üzere) kaçakçılık suçu oluşturan kanuna aykırı
fiillerini ilgili makamlara kendiliğinden dilekçe ile haber veren vergi ödevlisine, kanunda
belirtilen kayıt ve şartlarla vergi ziyaı cezası kesilemez ve/ya da kovuşturma yapılamaz,
cezaya hükmolunamaz (VUK.m.371/I; 359/II).
Haber vermenin,
• kaçakçılık suçlarında dava zamanaşımı içinde;
• vergi ziyaı kabahatinde ise, vergi zıyaı doğduktan sonra; fakat, tarh zamanaşımı
içinde
yapılması gerekir. Kabahat/Suç oluşmadan veya ceza ortadan kalktıktan sonra, pişmanlık
ve ıslah hükümlerinden yararlanılmasına gerek yoktur. Çünkü, ya henüz ortada bir ka-
bahat/suç olmadığından kalkması gereken bir ceza yoktur; ya da cezanın takip ve/ya da
tahsili mümkün değildir.
Hukuka aykırı davranışın ilgili makama haber verilmesinin cezadan kurtulmayı sağ-
layabilmesi için, haber vermenin vergi ödevlisinin serbest iradesinin bir ürünü olarak
ortaya çıkması gerekir. Başka bir deyişle, kanuna aykırı fiillerini ilgili makamlara haber
veren vergi ödevlisinin bu hareketi, vergi dairesinin tahrik ve tazyiki ile değil, kendi istek
ve iradesi ile olmalıdır.
Haber vermenin kendiliğinden olmasını önleyen bazı hâllerin neler olduğu Kanunda
birer karine olarak belirtilmektedir (VUK.m.371/I, 1-2). Bunlar;
1. Vergi ödevlisinin durumu bildirmesinden önce haber verilen hususla ilgili olarak
bir ihbarda bulunulmuş olması,
2. Vergi ödevlisinin haber verme dilekçesinden önce vergi ödevlisi nezdinde vergi
incelemesine başlanılmış olması,
3. Olayın takdir komisyonuna intikal ettirilmiş, kaçakçılık fiilinin işlendiğinin tesbit
edilmiş olmasıdır.
Bu itibarla vergi ödevlisinin beyanının kendiliğinden olması ve pişmanlık ve ıslah hü-
kümlerinden yararlanabilmesi için;
• Vergi ödevlisinin durumu haber verdiği tarihten önce bir muhbir tarafından her-
hangi bir resmî makama dilekçe ile veya şifahî beyanı tutanakla tevsik edilmek su-
retiyle haber verilen husus hakkında ihbarda bulunulmamış olması (Dilekçe veya
tutanağın resmî kayıtlara geçirilmiş olması şarttır);
• Haber verme dilekçesinin, yetkili memurlar tarafından vergi ödevlisi nezdinde
herhangi bir vergi incelemesine başlandığı veya olayın takdir komisyonuna intikal
ettirildiği günden veya kaçakçılık suçu teşkil eden fiillerin işlendiğinin tesbitinden
önce verilmiş ve resmî kayıtlara geçirilmiş olması
şarttır.
Beyanda Bulunma
Kendiliğinden haber verme, vergi ödevlisinin cezalandırılmaması için gereklidir; fakat ye-
terli değildir. Vergi ödevlisinin bundan başka yerine getirmesi gereken ödevleri de vardır.
Vergi ödevlisi, kendiliğinden haber verme ile kanuna aykırı davranışı nedeniyle sadece
pişmanlık duyduğunu ortaya koymaktadır. Bunun yanında, yerine getirilmesi gereken
şartları yerine getirmek suretiyle kendisini ıslah etmesi de gerekmektedir.
Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilmek için yerine getirilmesi gereken ikinci
şart, beyanda bulunmadır. Bu bağlamda,
1. Hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin haber verme dilekçesinin verildiği
tarihten başlayarak onbeş gün içinde verilmesi,
2. Eksik veya yanlış yapılan beyanın, vergi ödevlisinin durumu haber verme tarihin-
den başlayarak onbeş gün içinde tamamlanması veya düzeltilmesi
gereklidir.
Verginin Pişmanlık Zammı ile Birlikte Ödenmesi

Pişmanlık ve ıslah kurumundan yararlanabilmek için yerine getirilmesi gereken son şart;
vergi ödevlisi tarafından haber verilen ve ödeme süresi geçmiş olan vergilerin, ödemenin
geciktiği her ay ve kesri için gecikme zammı oranında bir pişmanlık zammı ile birlikte
haber verme tarihinden başlayarak 15 gün içinde ödenmesidir.
Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanmanın Sonuçları

Vergi ödevlisinin pişmanlık ve ıslah şartlarını yerine getirmesi hâlinde, kendisine vergi
ziyaı cezası kesilemez. Ayrıca belirtilen şartlara uygun olarak bildirilen kaçakçılık suçları
için pişmanlık hükümlerinden yararlanılabileceği gibi (VUK.m.359), iştirak hâlinde iş-
lenen suçlar için de ceza verilmez (VUK.m.371). Bu itibarla, pişmanlık ve ıslah kurumu,
ceza mahkemelerinde yargılanmayı gerektiren kaçakçılık (ve kaçakçılığa iştirak) suçları-
nın işlendiği gerekçesiyle dava açılmasına engel olmakta, dolayısıyla mükellef bu suçlara
ilişkin hürriyeti bağlayıcı cezalardan da kurtulmaktadır.
VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLU

Türk vergi hukukunda kabul edilen anlaşmazlıkların çözüm yollarından birine ve/ya da
birkaçına başvurulmasına rağmen, vergi anlaşmazlıklarının çözüme kavuşturulamaması
hâlinde, yargı yoluna başvurulması mümkün ve gereklidir. Vergi uyuşmazlıkların çözüm
yolu, yani Vergi Yargılaması bu kitabın asıl konusunu oluşturduğundan, bu alt başlıkta
ayrıntılı olarak incelenmeyecektir. Alt başlığa ayrıca yer verilmesinin sebebi, inceleme sis-
tematiğinin bozulmaması düşüncesidir. Bununla birlikte, giriş niteliği taşıyan bu bölüm
kapsamında birkaç hususa değinmekte yarar vardır.
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkların, taraflar ara-
sında çözümlenmesi her zaman mümkün olamamaktadır. Bu durumda, vergi ödev-
lisi ile vergi idaresi arasındaki anlaşmazlığın tarafların dışında bir kişi ya da makam
tarafından çözümlenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Başka bir deyişle, taraflar arasın-
da çözümlenebilecek bir anlaşmazlık olmaktan çıkan ve taraflar dışında bir merciin
çözmesi gereken uyuşmazlıkların mahkeme kararı ile çözümünü sağlayacak meka-
Hakem: Taraflar arasında nizmaların kabul edilmesi gerekmektedir. Bu, hukuk devleti olmanın temel unsurları
çıkan bir uyuşmazlığı çözmekle
görevli kişi ya da kişilere hakem arasında yer alan idarenin her türlü eylem ve işleminin yargı denetimine tâbi olması
denilmektedir. ilkesi’nin (Any.m.125) doğal bir sonucudur. (“...idari yargı denetiminin ana ereği, İda-
Mahkeme: Taraflar arasında
renin, idare hukuku alanı ve kanun çerçevesinde kalmasını sağlamaktır... idari yargı
çıkan bir uyuşmazlığı çözmekle denetiminin amacı, idarenin, kanunların verdiği yetkiyi aşması veya kötüye kullan-
görevli makama-mercie mahkeme ması ya da hukuka ve mevzuata aykırı işlem veya eylem tesis etmesi hâllerinde, bu ey-
denilmektedir.
lem ve işlemleri yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden iptal etmek suretiyle
Uyuşmazlık: Vergi idaresi ile idareyi hukuk alanı içinde kalmaya zorlamaktır...” AnyM. 25.5.1976 tarih E.1976/1,
vergi ödevlisi arasında ortaya
çıkan ve mahkemeye intikal K.1976/28, (RG. 16.8.1976 - 15679).
ettirilen anlaşmazlığa uyuşmazlık Taraflar arasında çıkan bir uyuşmazlığı çözmekle görevli kişi ya da kişilere hakem;
denilmektedir.
makama, mahkeme; mahkemeye intikal ettirilen anlaşmazlığa, uyuşmazlık; vergi ida-
Vergi Anlaşmazlıklarının resi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan vergi anlaşmazlıklarının uyuşmazlık hâline
Çözüm Yolları: Vergi idaresi ile
vergi ödevlisi arasında ortaya
gelmeden taraflar arasında çözümlenmesini sağlayan kurumlara vergi anlaşmazlıkla-
çıkan vergi anlaşmazlıklarının rının çözüm yolları; vergi anlaşmazlıklarının çözümlenememesi sonucu oluşan uyuş-
uyuşmazlık hâline gelmeden mazlığın yargı organları aracılığıyla çözümlenmesine de yargı tarafından çözüm yolu
taraflar arasında çözümlenmesini
sağlayan kurumlara vergi denilmektedir.
anlaşmazlıklarının çözüm yolları Yargı tarafından çözüm yolu, vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarının bir tamam-
denilmektedir.
layıcısı, bir alternatifi olarak, anlaşmazlıkların uyuşmazlık hâline dönüştürülerek yargı
Yargı Tarafından Çözüm organı önünde bir dava konusu yapılması suretiyle kesin sonuca bağlanmasını içeren bir
Yolu: Vergi anlaşmazlıklarının
çözümlenememesi sonucu oluşan yoldur. Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları ile karşılaştırıldığında, yargı tarafından çö-
uyuşmazlığın yargı organları züm, kapsam itibarıyla daha geniş bir alanı içermektedir. Çünkü objektif-düzenleyici iş-
aracılığıyla çözümlenmesine
yargısal çözüm yolu denilmektedir.
lemlerin hukuka uygunluğunun denetlenmesi de yargı tarafından çözüm mekanizması ile
gerçekleştirilmektedir. Buna karşılık, vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarına ise, sadece
şahsa özgü (bireysel) işlemler hakkında başvurulabilmektedir.
Vergi kanunlarının Anayasaya uygunluğunun iptal davası ve/ya da itiraz yoluyla dene-
timi Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetki alanına girdiğinden, vergi yargısı organlarının
bu anlamda bir anayasaya uygunluk denetimi yapmaları mümkün değildir. Buna karşılık,
görülmekte olan bir davada belli bir vergi kanunu hükmünün Anayasaya aykırı olduğu
kanaatine ulaşan vergi yargısı organının, re’sen ve/ya da bu yolda ileri sürülen bir iddi-
ayı ciddi bulması üzerine, konuyu itiraz yoluyla Anayasa Mahkemesi’ne intikal ettirmesi
mümkündür. Böylelikle, vergi kanunlarının Anayasa’ya uygunluğunun yargı tarafından
denetimi konusunda vergi yargısının belli bir işlevi bulunmaktadır.
Yürütme organının vergiler alanında yürürlüğe koyduğu objektif-düzenleyici işlem-
lerin kanunlara uygunluğunun denetlenmesi, vergi yargısının görev alanına girmektedir.
Vergi hâkimi, kanuna aykırı düzenlemeleri uygulamayacağı gibi, duruma göre, iptal etme
yetkisine de sahiptir. Ancak bu kitapta daha çok şahsa özgü (sübjektif) vergilendirme iş-
lemlerinin denetlenmesine ilişkin uyuşmazlıklar ele alınmaktadır. Fakat yeri geldikçe, ge-
nel düzenleyici işlemlerle ilgili konulara da işaret edilmektedir.
Vergi uyuşmazlıklarının çözüm yoluna ilişkin kısaca bilgi veriniz.

3
18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Ya-
pılmasına Dair Kanun (RG. 28 Haziran 2014 – 29044) ile idarî/vergi yargısında köklü bir
değişiklik yapılmıştır. Buna göre, Bölge İdare Mahkemelerinin bir kısmının İstinaf Mah-
kemesi olarak yapılandırılması; vergi yargısının üç mercili ve iki dereceli olmaktan çıkarı-
larak üç mercili üç dereceli hale getirilmesi gerekmektedir. Nitekim 20 Temmuz 2016 ta-
rihinden bu yana Bölge İdare Mahkemeleri istinaf mercii olarak görev yapmaktadır. İtiraz
kanun yolu, istinaf kanun yoluna dönüşmesi; bu kanun yolu denetimde verilen kararların
bir kısmının temyiz kanun yolu denetime tâbi olması sağlanmıştır.
Vergi mahkemeleri, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde ilk derece mahkemesi olarak
görev yapmaktadır (BİMK. m. 6-7). Ayrıca, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak çöz-
mekle görevli olduğu bazı vergi uyuşmazlıkları bulunmaktadır (DşK. m. 24/c; VUK. Mük.
m. 49). Vergi mahkemeleri kural olarak kurul hâlinde görev yapmakta ve karar vermektedir
(BİMK. m. 6). Ancak, vergi mahkemelerinin tek hâkimle gördüğü davalar da vardır (BİMK.
m. 7). Vergi mahkemelerinin kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilmektedir. Fakat,
konusu altı bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları hakkında vergi mahkemelerince ve-
rilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz (İYUK.m.45). İstinaf
incelemesi Bölge İdare Mahkemesi tarafından yapılmaktadır (İYUK.m.3/A,a; 45).
Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge idare mahkemelerinin İdari Yargıla-
ma Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesinde sayılan davalar hakkında verdikleri kararların,
başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi Danıştay’da, kararın tebliğinden itibaren
otuz gün içinde temyiz edilmesi mümkündür. Ancak, 2019 için yüzkırkdört bin Türk lira-
sını aşmayan vergi davaları hakkında verilen kararlara karşı temyiz yoluna başvurulması
mümkün değildir (İYUK.m.46/b). Temyiz incelemesi Danıştay tarafından yapılmaktadır
(İYUK. m. 46 vd.). Danıştay, temyiz incelemesinde kararın görev, yetki ve usûl kuralları
ile hukuka uygunluk bakımından inceleyebilirken (İYUK.m.49), Bölge İdare Mahkemesi,
istinaf incelemesinde şeklî denetimin yanında gerekli inceleme ve soruşturmayı yaparak
esas hakkında da karar verebilmektedir (İYUK.m.45).
Danıştay yalnızca hukuka uygunluk denetimi yaparken, Bölge İdare Mahkemesi esas hak-
kında da karar verebilir.
Danıştay temyiz mercii olmakla birlikte ilk derece mahkemesi olarak görev yaptığı durum-
larda vardır.
Bu kitapta, şahsa özgü (sübjektif) vergilendirme işlemlerinden kaynaklanan ve sadece

vergi yargısının görev alanına giren uyuşmazlıklar ele alınmaktadır. Bu bağlamda, vergi
kanunlarının Anayasaya uygunluğunun yargı tarafından denetimi ve ceza mahkemele-
rinde yargılanacak vergi suçlarına ilişkin uyuşmazlıklar ile kamu alacaklarının tahsili aşa-
masında ortaya çıkan ve daha çok mülkiyet uyuşmazlığı niteliği taşıdığı için adlî yargıda
görülmesi gereken davalar bu kitabın kapsamı dışında kalmaktadır. Bu anlamda, bu kitabı
Şahsa Özgür Sübjektif Vergilendirme İşlemlerinin Hukuka Uygunluğunun Yargı Tarafından
Denetimi olarak adlandırmak mümkündür.
VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI-YARGI YOLU

İLİŞKİSİ
Türk hukukunda vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarına, kural olarak, vergilendirme
işlemlerinin tarh/tahakkuk ile tahsil aşamalarında başvurulmaktadır. Ancak, vergi anlaş-
mazlıklarının çözüm yollarının, kural olarak, kamu alacağının tarh aşaması öncesi ve tarh
aşamasına ilişkin olarak bir işlevinin bulunduğu unutulmamalıdır. Nitekim, pişmanlık ve
ıslah kurumundan tarh aşaması öncesinde; uzlaşmadan tarh aşaması öncesinde ve/ya da
tarh aşamasında; cezalarda indirimden tarh aşamasında/tahakkuktan önce; hata düzelt-
meden ise, kural olarak tarh aşamasında; ancak zaman aşımı süresi içinde kalmak kaydıy-
la, tahsil aşamasında da yararlanılabilmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun hata düzeltmeye
ilişkin hükümleri ve yargılama hukukuna egemen olan ilkelerden usûl ekonomisi ilkesi
dikkate alındığında, hata düzeltme yoluna, ödeme emri dahil, kamu alacaklarının tahsili
aşamasında da başvurulabileceği anlaşılmaktadır.
Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları genelde hem vergi borcunun aslını hem de
vergi cezalarını kapsamaktadır. Pişmanlık ve ıslah, vergi ziyaı cezası ile kaçakçılık ve ka-
çakçılığa iştirak suçlarında hürriyeti bağlayıcı cezadan tamamen; cezalarda indirim, vergi
ziyaı, usûlsüzlük ve özel usûlsüzlük cezalarından kısmen kurtulmayı sağlamaktadır. Ka-
çakçılık suçunu oluşturan fiillerle vergi zıyaına yol açılması hâlinde kesilecek vergi ziyaı
cezası hem tarhiyat öncesi hem de tarhiyat sonrası uzlaşma; usûlsüzlük ve özel usulsüzlük
cezaları ise, tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamı dışında kalmaktadır. Uzlaşma konusu yapı-
labilen ve üzerinde uzlaşılan vergi ve/ya da vergi cezasından kısmen ve/ya da tamamen
kurtulmak mümkündür. Düzeltilecek hata, kamu borcu aslına ve/ya da kesilen cezaya iliş-
kin olabilmekte; tamamen veya kısmen düzeltme yapılabilmektedir.
Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergiler bakımından vergi anlaşmazlıklarının çö-
züm yollarına başvurulması isteğe bağlı olduğundan, herhangi bir anlaşmazlığın ortaya
çıkması hâlinde, vergi ödevlisinin doğrudan dava açması mümkündür. Böyle bir durum-
da, açılan davanın merci tecavüzü gerekçesiyle ilk inceleme aşamasında reddedilmemesi
ve/ya da dilekçenin yetkili mercie gönderilmemesi gerekmektedir. Çünkü dava açabilmek
için vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarına başvurmak şart değildir.
Bu başlık altında, vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları olarak kabul edilen uzlaşma,
hata düzeltme, cezalarda indirim ile pişmanlık ve ıslah kurumlarından yararlanmak iste-
nilmesi hâlinde hangi hâllerde yargı yoluna başvurulabileceği konusu ele alınmaktadır.
Uzlaşma - Yargı Yolu İlişkisi

Tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurulması ve/ya da davet edilmesi üzerine, uzlaşmanın sağ-
lanması hâlinde, uzlaşılan vergi ve/ya da ceza hakkında yargı yoluna gidilemez. Vergi Usul
Kanunu’nda bu konuda açık bir hüküm bulunmamakla birlikte, Tarhiyat Öncesi Uzlaşma
Yönetmeliği’nin 16’ncı maddesinde buna yönelik bir hüküm yer almaktadır. Kaldı ki, uz-
laşmanın niteliğinden de bu sonuca ulaşmak mümkündür.
Tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurulması ve/ya da davet edilmesi üzerine, uzlaşmanın
temin edilememesi ve/ya da uzlaşmanın sağlanamamış olması hâlinde, henüz ortada ke-
sin ve yürütülmesi gereken bir işlem olmadığından yargı yoluna gidilmesi düşünülemez.
İnceleme raporuna dayanan tarh işleminin tebliği üzerine, süresi içinde yargı yoluna baş-
vurulması mümkündür. Ayrıca uzlaşma talebinin ön incelemeden reddi işlemine karşı da
yargı yoluna gidilebilmektedir.
Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarından tarhiyat sonrası uzlaşma yoluna başvu-
rulması ve uzlaşmanın sağlanması hâlinde, uzlaşılan vergi ve/ya da ceza hakkında yargı
yoluna gidilemez (VUK. Ek m 7/III). Aynı şekilde, yargı yoluna başvurulması ve vergi-
lendirme işleminin hukuka uygun bulunması durumunda, uzlaşma yoluna başvurmak
mümkün değildir. Çünkü uzlaşma yoluna, vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihinden
itibaren 30 gün içinde başvurulması gerekir. Ancak mükellef veya ceza muhatabı aynı
vergi ve/ya da ceza için uzlaşma talebinden önce dava açmışsa, dava, uzlaşma talebinin
sonuca bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenemez; herhangi bir sebeple
incelenir ve karara bağlanırsa, bu karar hükümsüz sayılır (VUK.Ek.m. 7/II). Kesin hüküm
ve etkisi bakımından tartışılabilecek olan bu kural, uzlaşma yoluna başvurulmasının yargı
yoluna başvurulmasına önceliğini göstermektedir.
kesme etkisine sahip değildir. Uzlaşmanın temin edilemediğine ve/ya da uzlaşmanın sağ-
lanamadığına ilişkin tutanağın tebliğ tarihinde,
• dava açma süresinin sona ermesine onbeş günden fazla bir süre varsa bu süre içinde;
• dava açma süresi sona ermişse, tutanağın tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde;
• dava açma süresinin sona ermesine onbeş günden az bir süre kalmışsa kalan süre-
nin onbeş güne tamamlanması suretiyle davanın açılması mümkündür.
Uzlaşma yoluna başvurulması, dava açma hakkını ortadan kaldırma sonucu doğurma-
maktadır. Uzlaşmanın temin edilememesi ve/ya da uzlaşmanın sağlanamaması hâlinde,
dava açma hakkının kullanılabilmesi için ek süre bile tanınmaktadır. Ancak vergi anlaş-
mazlıklarının uzlaşma yoluyla çözümlenmesi, uyuşmazlık hâline getirilmesine ve yargı
yoluyla çözümlenmesine tercih edilmektedir.
Hata Düzeltme - Yargı Yolu İlişkisi

Vergi Usul Kanunu’nun 116-118’inci maddelerinde belirtilen vergi hataları dışında kalan
hukuka aykırılık iddialarının vergi idaresi tarafından giderilmesi, yani bu tür işlem sakat-
lıklarının hata düzeltme yoluyla düzeltilmesi mümkün değildir. Çünkü, bu tür işlem sa-
katlıkları hukukî uyuşmazlık olarak nitelendirilmekte ve hukukî uyuşmazlıkların da yargı
organları tarafından çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Hukukî uyuşmazlık olarak
nitelendirilen işlem sakatlıkları ve/ya da hukuka aykırılıklar ile yargı kararına bağlanmış
konularda hata düzeltme yoluna başvurulması mümkün değildir.
Dava açma süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması hâlinde, dava açma süresi
durmaktadır. Ancak dava açma süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması hâlinde
dava açma süresinin durması sadece vergi dairesine yapılan başvuruyla sınırlıdır. Mükel-
lef, vergi dairesinin olumsuz cevabı üzerine, vergi/ceza ihbarnamesine karşı, kalan süre
içinde yargı yoluna başvurabilmektedir.
Dava açma süresi geçtikten sonra, fakat düzeltme zamanaşımı süresi içinde hata
düzeltme yoluna başvurulması hâlinde, vergi dairesinin olumsuz cevabı üzerine yargı
yoluna başvurulamamaktadır. Çünkü, vergi dairesinin olumsuz cevabı kesin ve yürü-
tülmesi zorunlu işlem niteliği taşımamaktadır. Vergi dairesinin olumsuz cevabı üzerine
şikâyet yoluyla Hazine ve Maliye Bakanlığına (il özel idaresi vergileri için Valiliğe; bele-
diye vergileri için Belediye Başkanlığına) başvurulması gerekmektedir. Hazine ve Maliye
Bakanlığının bu başvuruyu reddetmesi hâlinde, bu red işlemine karşı yargı yoluna gidi-
lebilmektedir. Ancak açılan bu davada sadece vergilendirme işleminde vergi hatası olup
olmadığı incelenebilmektedir.
Cezalarda İndirim - Yargı Yolu İlişkisi

Cezalarda indirimden yararlanabilmek, dava açmama şartına bağlıdır. Bu itibarla, hem
cezalarda indirimden yararlanılması hem de yargı yoluna gidilmesi mümkün değildir. An-
cak, gerekli şartları yerine getirmesine rağmen, cezalarda indirimden yararlandırılmayan
vergi ödevlisinin yargı yoluna başvurmasına herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ayrı-
ca, ceza kesme işleminin yetki, şekil, sebep, konu ve maksat unsurlarından biri ve/ya da
birkaçında hukuka aykırılık olduğunu düşünen/iddia eden vergi ödevlisinin, anlaşmazlık
çözüm yollarına başvurmadan ve bu arada cezalarda indirim talebinde bulunmadan da iş-
lem aleyhine doğrudan dava açabilmesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Pişmanlık ve Islah - Yargı Yolu İlişkisi

Vergi idaresi ile mükellef arasında çıkması muhtemel anlaşmazlık ve/ya da uyuşmazlık-
lar, kanunda belirtilen şartları yerine getiren vergi ödevlisinin pişmanlık ve ıslah kuru-
mundan yararlandırılması yoluyla önlenmektedir. Ancak, pişmanlık ve ıslah kurumun-
dan yararlanabilmek için gerekli şartların yerine getirilmesine rağmen, vergi ödevlisinin
bu kurumdan yararlandırılmaması hâlinde, vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında çıkan
uyuşmazlığın yargı organı önüne taşınması kaçınılmaz olmaktadır.
Vergi anlaşmazlıkları-yargı yolu ilişkisini kısaca belirtiniz.

4
Genel Değerlendirme
Sistem, vergilendirme işlemlerine karşı vergi ödevlisine tanınan hukukî imkânlardan aynı
anda birlikte yararlanma hakkı tanımamaktadır. İlgilinin tercihine bağlı olarak, bu yollar-
dan birine başvurulması ve ondan yararlanılması; lehe sonuç alınamaması hâlinde, yargı
yoluna gidilmesi mümkündür. Dolayısıyla hem vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları
birbirlerinin alternatifi hem de yargı yolu vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarının al-
ternatifi olma özelliğine sahiptir. Bu yollardan birine başvurulması hâlinde, diğer yola
başvurulabilmesi, ilk başvurulan yoldan olumlu sonuç alınamaması şartına bağlıdır. Bu
bağlamda, uzlaşmadan yararlanan yargı yoluna başvuramaz; cezalarda indirimden yarar-
lanmak isteyenin dava açmaması gerekir. Yargı kararına konu olan hususlarda hata düzelt-
me yolunun işletilmesi mümkün değildir.
Vergi ödevlisinin vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları ve/ya da yargı yoluna başvur-
ması yönündeki temel tercihini, başvurduğu yoldan kendi lehine çıkacak sonuca yönelik
beklentileri belirlemektedir. Bu bağlamda, vergi ödevlisi, hangi yola başvurması hâlinde
daha fazla avantaj sağlayacağının hesabını yapmaktadır. Bu yüzden, bu yollardan kendisi
için en avantajlı olacağını düşündüğünü deneyerek, beklediği sonucu alamaması hâlinde,
mümkünse diğer yol ya da yollara başvurmaktadır. Şüphesiz, vergi anlaşmazlıklarının
uyuşmazlık hâline gelmeden çözüme kavuşturulmasının hem mükellefler, hem idare hem
de yargı organları bakımından olumlu sonuçları bulunmaktadır.
Özet
Vergi anlaşmazlığı- vergi uyuşmazlığı kavramlarını ta- Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile böl-
1 nımlayabilmek ge idare mahkemelerinin İdari Yargılama Usulü
Vergi anlaşmazlığı, vergi idaresi ile vergi ödevlisi Kanunu’nun 46’ncı maddesinde sayılan davalar hak-
arasında vergi hukuku uygulamalarına ilişkin olarak kında verdikleri kararların, başka kanunlarda aksine
ortaya çıkan anlayış farklılığını ve/ya da aynı konuda hüküm bulunsa dahi Danıştay’da, kararın tebliğinden
tarafların aynı yönde düşünmemeleri hâlini ifade et- itibaren otuz gün içinde temyiz edilmesi mümkün-
mektedir. Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında orta- dür. Ancak, 2019 için yüzkırkdört bin Türk lirasını
ya çıkan ve mahkemeye intikal ettirilen anlaşmazlığa aşmayan vergi davaları hakkında verilen kararlara
vergi uyuşmazlığı denilmektedir. karşı temyiz yoluna başvurulması mümkün değildir
(İYUK.m.46/b). Temyiz incelemesi Danıştay tarafın-
Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarını tartışabilmek dan yapılmaktadır (İYUK. m. 46 vd.). Danıştay, tem-
2
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan yiz incelemesinde kararı görev, yetki ve usûl kuralları
vergi anlaşmazlıklarının uyuşmazlık hâline gelme- ile hukuka uygunluk bakımından inceleyebilirken
den taraflar arasında çözümlenmesini sağlayan ku- (İYUK.m.49), Bölge İdare Mahkemesi, istinaf incele-
rumlara; anlaşmazlıkların, uyuşmazlık hâline getiri- mesinde şeklî denetimin yanında gerekli inceleme ve
lip yargı yoluna başvurulmasına gerek kalmaksızın, soruşturmayı yaparak esas hakkında da karar verebil-
idarenin kendiliğinden veya ilgililerin başvurması mektedir (İYUK.m.45).
sonucu çözüme kavuşturulmasına barışçıl yollar ya
da vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada) çözüm Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları ile yargı yolu
yolları denilmektedir. 4 ilişkisini değerlendirebilmek
Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının (idarî Türk vergi hukukunda, anlaşmazlık çözüm yollarının
aşamada) çözümünü sağlayan kurumların başında iki önemli özelliği dikkat çekmektedir. Bunlardan
uzlaşma ve hata düzeltme gelmektedir. Bunlar dışın- birincisi, bazı ülkelerdeki düzenleme/uygulamanın
da, cezalarda indirim ile pişmanlık ve ıslah kurumları aksine bu yollara başvurulması zorunlu değildir. Baş-
da vergi anlaşmazlıklarının (idarî aşamada) çözümü- ka bir deyişle, Türk vergi hukukunda, yargı organları
ne yardımcı olmaktadır. nezdinde dava açılmadan önce, zorunlu idarî başvuru
aşamasına yer verilmemektedir.
Vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolunu açıklayabilmek İkinci özellik ise, anlaşmazlıkların çözüm yollarına
3
Türk hukukunda vergi uyuşmazlıkları üç mercili ve başvurulmasına rağmen, anlaşmazlığın sona erdi-
üç dereceli olarak düzenlenmiş olan vergi yargısı or- rilmesi mümkün olmadığı takdirde, yargı yoluna
ganları tarafından çözümlenmektedir. Vergi mahke- başvurulması bakımından bir köprü işlevini yerine
meleri, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde ilk derece getirmeleridir. Gerçekten, vergi ödevlisi, başvurduğu
mahkemesi olarak görev yapmaktadır (BİMK.m.6-7). anlaşmazlık çözüm yolu ya da yollarından beklediği
Ayrıca, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak çöz- sonucu elde edemezse, dilediği takdirde, süre hüküm-
mekle görevli olduğu bazı vergi uyuşmazlıkları bu- lerine uymak kaydıyla, hukuka aykırı olduğunu dü-
lunmaktadır (DşK.m.24/c; VUK. Mük.m.49). Vergi şündüğü işlem ve/ya da eylemi vergi yargısı organları
mahkemeleri kural olarak kurul hâlinde görev yap- nezdinde dava konusu yapabilmektedir.
makta ve karar vermektedir (BİMK.m.6). Ancak, ver- Sistem, vergilendirme işlemlerine karşı mükellefe ta-
gi mahkemelerinin tek hâkimle gördüğü davalar da nınan hukukî imkânlardan aynı anda birlikte yarar-
vardır (BİMK.m.7). Vergi mahkemelerinin kararları- lanma hakkı tanımamaktadır. İlgilinin tercihine bağlı
na karşı istinaf yoluna başvurulabilmektedir. Ancak, olarak, bu yollardan birine başvurulması ve ondan
konusu altı bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları yararlanılması; lehe sonuç alınamaması hâlinde, yargı
hakkında vergi mahkemelerince verilen kararlar ke- yoluna gidilmesi mümkündür.
sin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz
(İYUK.m.45). İstinaf incelemesi Bölge İdare Mahke-
mesi tarafından yapılmaktadır (İYUK.m.3/A,a; 45).
Kendimizi Sınayalım
1. Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında vergi hukuku uy- 6. Vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilendirmede yapılan
gulamalarına ilişkin olarak ortaya çıkan anlayış farklılığına hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenilme-
ve/ya da aynı konuda tarafların aynı yönde düşünmemeleri si veya alınmasına ne denilmektedir?
hâline ne denilmektedir? a. Vergi cezasında hata
a. Vergi uyuşmazlığı b. Uzlaşma
b. Uzlaşma c. Hesap hatası
c. Pişmanlık ve ıslah d. Vergi hatası
d. Vergi anlaşmazlığı e. Matrah hatası
e. Vergi yargısı
7. Vergi ceza hukukuna özgü ve vergi ziyaı cezasının kesil-
2. Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan ve mesini, iştirak hâlinde işlenenler dahil olmak üzere kaçakçılık
mahkemeye intikal ettirilen anlaşmazlığa ne denilmektedir? suçlarının kovuşturulmasını ve bunlar hakkında cezaya hük-
a. Vergi anlaşmazlığı molunmasını önlemek suretiyle vergi anlaşmazlıklarının (idarî
b. Vergi uyuşmazlığı aşamada) çözümünü sağlayan kuruma ne ad verilmektedir?
c. Uzlaşma a. Pişmanlık ve ıslah
d. Vergi hatası b. Cezalarda indirim
e. Hiçbiri c. Hata düzeltme
d. Yargı tarafından çözüm yolu
3. Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan vergi e. Anlaşmazlık çözüm yolu
anlaşmazlıklarının uyuşmazlık hâline gelmeden taraflar arasın-
da çözümlenmesini sağlayan kurumlara ne ad verilmektedir? 8. Vergi ödevlisinin adına ikmalen, re’sen veya idarece tarh
a. Vergi yargısı edilen vergi aslı ile indirimlerden arta kalan cezaları, ihbarna-
b. Yargı tarafından çözüm yolu menin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili vergi da-
c. Vergi uyuşmazlığı iresine başvurmak ve dava açmamak kaydıyla vadesinde veya
d. Vergi anlaşmazlıklarının çözüm yolları teminat göstererek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde
e. Uzlaşma ödeyeceğini bildirmesi hâlinde, kesilmiş olan vergi cezalarında
belli oranlarda indirim yapılmasına ne denilmektedir?
4. Vergi anlaşmazlıklarının çözümlenememesi sonucu olu- a. Pişmanlık ve ıslah
şan uyuşmazlığın yargı organları aracılığıyla çözümlenmesi- b. Cezalarda indirim
ne ne ad verilmektedir? c. Hata düzeltme
a. Yargı tarafından çözüm yolu d. Yargı tarafından çözüm yolu
b. Vergi yargısı organları e. Anlaşmazlık çözüm yolu
c. Hata düzeltme
d. Cezalarda indirim 9. Tarh aşamasından önce, idare ile vergi ödevlisi arasında
e. Uzlaşma vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergi ve/ya da ke-
silecek cezalarda anlaşmaya varılmasına ne ad verilmektedir?
5. Vergi tarh edildikten ve/ya da ceza kesildikten sonra, a. Tarhiyat sonrası uzlaşma
idare ile vergi ödevlisi arasında tahakkuk edecek olan vergi b. Pişmanlık ve ıslah
aslı ve/ya da vergi cezası konusunda varılan anlaşmaya ne ad c. Tarhiyat öncesi uzlaşma
verilmektedir? d. Cezalarda indirim
a. Tarhiyat öncesi uzlaşma e. Vergi anlaşmazlığı
b. Pişmanlık ve ıslah
c. Hata düzeltme 10. Vergi uyuşmazlıklarının çözümünde görevli yargı kolu
d. Vergi anlaşmazlığı aşağıdakilerden hangisidir?
e. Tarhiyat sonrası uzlaşma a. Adlî yargı
b. Askerî yargı
c. Anayasa yargısı
d. Vergi yargısı
e. Ceza yargısı
Yaşamın İçinden
Kastamonu, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Ordu, Rize,
30 Nisan 2005 Sakarya, Siirt, Sinop, Sivas, Tekirdağ, Tokat, Tunceli, Uşak,
Cumartesi Zonguldak, Bayburt, Kırıkkale, Şırnak, Bartın ve Karabük il-
KAHRAMANMaraş denilince, çok kişinin aklına, ünlü lerinde, tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu olan dosyaların, yüz-
‘Maraş dondurması’ gelir. Nedense benim aklıma bir de ço- de 100’ünde uzlaşmaya varılmış. Kahramanmaraş mı? Onu
ğunuzun bildiği Maraş ile ilgili fıkra gelir. Bilmeyenler için da belirtelim: SIFIR... Evet yanlış okumadınız, bu ilimizde
anlatalım: Askerde, komutan askerlere nereli olduklarını so- tarhiyat öncesi uzlaşma diye bir olay olmamış!..
ruyormuş. Askerlerden birine sormuş; ELDEKİ VE DALDAKİ KUŞ
- Nerelisin evladım? İngilizlerin, vergi uyuşmazlıklarını çözme konusunda ‘Eldeki
- Maraşlıyım komutanım. bir kuş, daldaki iki kuştan daha iyidir’ diye bir sözleri var.
Bunun üzerine, komutan askerin suratına bir şamar patlatır Uzlaşma; vergi uyuşmazlıklarının, yargıya intikal etmeden,
ve ardından; idari aşamada çözümüne olanak sağlayan bir olay. Yukarıda
- Ne demek Maraşlıyım, Kahramanmaraşlıyım diyeceksin. belirtilen Kahramanmaraş örneği, burada bir simge. Türkiye
Söyle bakalım nerelisin? genelinde ve müessese bazında, uzlaşma konusunun işlerliği-
- Kahramanmaraşlıyım komutanım! ni artırmakta ve yaklaşım birliği sağlamakta yarar var...
Ardından komutan, yanındaki Çorumluya sorar;
- Sen nerelisin evladım? Kaynak: Kahramanmaraş’ta ilginç bir uzlaşma __Şükrü Kızılot-
- Kahramançorumluyum komutanım!.. skizilot@yaklasim.com - 30 Nisan 2005 Cumartesi - Hürriyet.
MARAŞ’TAKİ UZLAŞMA
Maraş ile ilgili olarak ‘uzlaşma’ konusunda dikkatimizi çeken
bir durum var. Öncelikle, bilmeyenler için, vergideki uzlaş- Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
ma konusunda kısaca bilgi verelim. Uzlaşma; genellikle bir 1. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlığı-Vergi Uyuş-
vergi incelemesi sonucu ikmalen ve re’sen salınan vergiler ve mazlığı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
cezalarla ilgili olarak, mükellefle idare arasında ortaya çıkan 2. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlığı-Vergi Uyuş-
uyuşmazlıkların, yargı yoluna başvurmadan önce, taraflarca mazlığı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
konuşulup görüşülerek giderilmesi yani verginin ve cezanın 3. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
miktarı konusunda, iki taraf arasında uyuşma sağlanarak, an- züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
laşmazlığın çözümlenmesini ifade ediyor (Bu konuda ayrıntılı 4. a Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
açıklama için Bkz. Prof.Dr. Şükrü Kızılot - Av. Zuhal Kızılot, züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, 9. Baskı, Ankara, 2005). 5. e Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
Gelirler Genel Müdürlüğü’nün, 2004 yılı faaliyet raporunda züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yer alan, uzlaşma sonuçlarına bakıyoruz. 6. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
Tarhiyat Sonrası Uzlaşma: Bingöl, Bitlis, Çankırı, Erzincan, züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Erzurum, Kars, Kastamonu, Kayseri, Mardin, Muş, Tunceli, 7. a Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
Şırnak, Bartın ve Düzce’de, uzlaşmaya konu olan dosyaların züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yüzde 100’ ünde uzlaşmaya varılmış. 8. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
Ağrı, Amasya, Bilecik, Bolu, Denizli, Diyarbakır, Giresun, züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Niğde, Sinop ve Şanlıurfa’da, uzlaşmaya konu olan dosyaların 9. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Anlaşmazlıklarının Çö-
yüzde 99’unda uzlaşmaya varılmış. züm Yolları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Liste 98, 97, 96 diye devam edip gidiyor. Ancak, 81 ilin içinde 10. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Uyuşmazlıklarının Çö-
dikkati çeken bir il var. O da Kahramanmaraş. Bu ilde 100 dos- züm Yolu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yanın 61’inde uzlaşılmış. Türkiye ortalamasının 90’ın üzerinde
olduğunu göz önüne aldığımızda, Kahramanmaraş’taki uzlaş-
maya varma oranındaki düşüklük, dikkati çekiyor.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma: Amasya, Bitlis, Çankırı, Çorum,
Elazığ, Erzurum, Eskişehir, Gümüşhane, Hatay, Isparta,
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 4
Vergi idaresi ile vergi ödevlisi arasında ortaya çıkan anlaş- Türk vergi hukukunda, anlaşmazlık çözüm yollarının iki
mazlıklar/uyuşmazlıklar verginin tarh ve/ya da tahsil edilmesi önemli özelliği dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi,
aşamalarında yapılan işlemler ile ceza kesme işlemlerinden bazı ülkelerdeki düzenleme/uygulamanın aksine bu yollara
kaynaklanmaktadır. Tarh aşamasına ilişkin anlaşmazlıklar/ başvurulması zorunlu değildir. Başka bir deyişle, Türk vergi
uyuşmazlıklar, vergi tarhı ve/ya da ceza kesme işlemlerinde hukukunda, yargı organları nezdinde dava açılmadan önce,
ortaya çıkan hesap ve/ya da vergilendirme hataları ile bu iş- zorunlu idarî başvuru aşamasına yer verilmemektedir. İkin-
lemlerin ilgiliye tebliği gibi hususlarda; tahsil aşamasına ilişkin ci özellik ise, anlaşmazlık çözüm yollarına başvurulmasına
anlaşmazlıklar/uyuşmazlıklar ise, teminat istenmesi, tahakku- rağmen, anlaşmazlığın sona erdirilmesi mümkün olmadığı
ka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî haciz uygulan- takdirde, yargı yoluna başvurulması bakımından bir köprü
ması, ödeme emri, haciz ve malların paraya çevrilmesi, tecil işlevini yerine getirmeleridir. Gerçekten, vergi ödevlisi, baş-
ve terkin taleplerinin reddi konularında ortaya çıkmaktadır. vurduğu anlaşmazlık çözüm yolu ya da yollarından beklediği
Vergi kabahatleri ve/ya da suçlarının tesbiti ve bunlara ilişkin sonucu elde edemezse dilediği takdirde, süre hükümlerine
cezaların ve/ya da yaptırımların uygulanması da yine vergi uymak kaydıyla, hukuka aykırı olduğunu düşündüğü işlem
idaresi ile vergi ödevlisi arasında bazı anlaşmazlıkların/uyuş- ve/ya da eylemi vergi yargısı organları nezdinde dava konu-
mazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık etmektedir. su yapabilmektedir. Sistem, vergilendirme işlemlerine karşı
mükellefe tanınan hukukî imkânlardan aynı anda birlikte ya-
Sıra Sizde 2 rarlanma hakkı tanımamaktadır.
Türk vergi hukukunda vergi anlaşmazlıklarının çözümünü
sağlayan kurumların başında uzlaşma ve hata düzeltme gel-
mektedir. Bunlar dışında, cezalarda indirim ile pişmanlık ve
ıslah kurumları da vergi anlaşmazlıklarının çözümüne yar-
dımcı olmaktadır.
Sıra Sizde 3
Vergi anlaşmazlıklarının çözümlenememesi sonucu oluşan
uyuşmazlığın yargı organları aracılığıyla çözümlenmesine
yargı tarafından çözüm yolu denilmektedir. Yargı tarafından
çözüm yolu, vergi anlaşmazlıklarının çözüm yollarının bir
tamamlayıcısı, bir alternatifi olarak, anlaşmazlıkların uyuş-
mazlık hâline dönüştürülerek yargı organı önünde bir dava
konusu yapılması suretiyle kesin sonuca bağlanmasını içeren
bir yoldur. Türk hukukunda vergi uyuşmazlıkları üç mercili
ve üç dereceli olarak düzenlenmiş olan vergi yargısı organları
tarafından çözümlenmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
Aksoy, Ş. (2010). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, 6.
Bası, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Aliefendioğlu, Y. “Vergi Yargısı ve Sorunları”, Danıştay Der-
gisi, S. 32-33, s. 135-152.
Candan, T. (2001). Vergilendirme Yöntemleri ve Uzlaşma,
Ankara: Yaklaşım Yayınları.
Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz Ki-
tabevi.
Karakoç, Y. (1995). Vergi Yargılaması Hukuku, İstanbul:
Alfa Yayınları.
Karakoç, Y. (1997). Türk Vergi Ceza Hukukunda Pişmanlık
ve Islah, 2. Bası, İzmir: DEÜHF. Döner Sermaye İşletme-
si Yayınları.
Karakoç, Y. (2000). Vergi Yargılaması Hukukunda Süreler,
Ankara: Yetkin Yayınları.
Karakoç, Y. (2000). Kamu Alacaklarının Tahsili Aşama-
sında Ortaya Çıkan ve Vergi Yargısında Çözümlenen
Uyuşmazlıklar, Ankara: Yetkin Yayınları.
Karakoç, Y. (2014). Genel Vergi Hukuku, 7. Bası, Ankara:
Yetkin Yayınları.
Karakoç, Y. (2015. “Vergi Cezası Anlaşmazlıklarının
Çözüm Yollarından Cezalarda İndirim Müessese-
si”, (DEÜHFD. C.16, Özel Sayı, 2014, Prof. Dr. Hakan
PEKCANITEZ’e Armağan, C. IV, İzmir 2015, s. 3637-
3739).
Karakoç, Y. (2016). Vergi Ceza Hukuku, Ankara: Yetkin Ya-
yınları.
Karakoç, Y. (2017). Vergi Yargılaması Hukuku (Anlaşmaz-
lıklarının/Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları) Ders Ki-
tabı, 4. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Kumrulu, A. (1988). “Vergi Davalarında Uygulanan Gecikme
Faizi Hakkında Düşünceler”, AÜHFD., C. XL, 1988, S.1-
4, s. 237-250.
Kumrulu, A. (1989). Vergi Yargılama Hukukunun Kuram-
sal Temelleri, (Çoğaltma), Ankara.
Mutluer, M. K. (2008). Vergi Genel Hukuku, 2. Baskı, İstan-
bul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 121/9.
Mutluer, M. K. (2011). Vergi Hukuku, 3. Baskı, Ankara: Tur-
han Kitabevi.
Oktar, S. A. (2018). Vergi Hukuku, 12. Baskı, İstanbul: Türk-
men Kitabevi.
Öncel, M., Kumrulu, A., Çağan, N. (2016). Vergi Hukuku,
25. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
Uluatam, Ö., Methibay, Y. (2001). Vergi Hukuku, 5. Baskı,
Ankara: İmaj Yayıncılık.
2
Amaçlarımız
 Vergi yargısı ve vergi yargılaması hukuku kavramlarını tanımlayabilecek,
 Vergi yargısının bağımsızlığı sorununu değerlendirebilecek,
 Vergi yargılaması hukukunun işlevlerini açıklayabilecek,
 Vergi yargısı organları hakkında bilgi verebilecek,
 Vergi yargılaması hukukunun kaynaklarını sınıflandırabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Yargı • İçtihat
• Vergi Yargılaması • Hukukî Güvenlik
• Vergi Yargılaması Hukuku • Vergi Yargısı Organları
İçindekiler
• VERGİ YARGISI VE VERGİ YARGILAMASI

HUKUKU KAVRAMI
• VERGİ YARGISININ BAĞIMSIZLIĞI
SORUNU
Vergi Yargısı Hakkında
Vergi Yargılaması Hukuku • VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN
Genel Bilgiler
İŞLEVLERİ
• VERGİ YARGISI ORGANLARI
• VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN
KAYNAKLARI
Vergi Yargısı Hakkında
Genel Bilgiler
VERGİ YARGISI VE VERGİ YARGILAMASI HUKUKU KAVRAMI

İdarenin tesis ettiği işlemlerle vergi ödevlisinin hukukî durumunu ihlâl etmesine izin ver-
memek için vergilendirme alanında belirli denetim mekanizmaları kabul edilmektedir.
Bunlardan biri idarî denetim; diğeri ise, yargısal denetimdir.
Vergi ödevlileri ile vergi idaresi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkların (idarî yollarla)
çözümlenmesi her zaman mümkün ol(a)mamaktadır. Bu nedenle taraflar arasında çö-
zümlenebilecek bir anlaşmazlık olmaktan çıkan ve taraflar dışında bir merciin çözmesi
gereken uyuşmazlıklar için yargı yoluyla çözüm üretecek mekanizmaların kabul edilmesi
gerekmektedir. Bu, hukuk devleti olmanın temel unsurları arasında yer alan idarenin her
türlü eylem ve işleminin yargı denetimine tâbi olması ilkesinin (Any.m.125) doğal bir sonu-
cudur. Nitekim, vergi yargısı, idarenin yargı yoluyla denetimini gerçekleştirmek suretiyle
vergilendirme işlemlerinin hukuk devleti ilkesine uygunluğunu sağlamaktadır.
Yargı (Yargılama Faaliyeti) Kavramı

Yargı, devletin, genel anlamda hukuk düzeninin devam etmesi ve kişilerin sübjektif hak- Yargı, devletin, genel anlamda
hukuk düzeninin devam etmesi
larının korunması amacını güden faaliyetidir. Bu faaliyet, devlet için hem bir yetki hem ve kişilerin sübjektif haklarının
de yükümlülüktür. Nitekim yargı, devletin yasama ve yürütmenin yanında üçüncü bir korunması amacını güden
kuvvetini/fonksiyonunu oluşturmaktadır. Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mah- faaliyetidir.
kemelerce kullanılmaktadır (Any. m. 9).

Yargı (yargılama faaliyeti), biri organik ve şeklî, diğeri maddî anlamda olmak üzere, iki Organik ve Şeklî Anlamda Yargı:
Mahkemelerin yaptıkları tüm iş ve
açıdan tanımlanmaktadır. Organik ve şeklî anlamda yargı, mahkemelerin yaptıkları tüm iş işlemleri ifade eder.
ve işlemleri kapsamaktadır. Organik ve şeklî anlamdaki yargı tanımının ölçüsü, faaliyette
bulunan makamdır. Böyle bir tanımın, yargı kavramını aydınlatmak için yeterli olmadığı
açıktır. Çünkü, mahkemelerin her türlü faaliyeti yargılama faaliyeti değildir; mahkeme-
lerin kalem (yazı) işlerinin yürütülmesi ve personelin yönetimi gibi idarî faaliyetleri de
vardır. Ancak, organik ve şeklî tanımın başlıca faydası, çoğunlukla yargılama faaliyetinin
başlangıcını haber verebilmesidir.
Bir mahkemenin faaliyetinin gerçekten yargılama olup olmadığını anlayabilmek için, Maddî Anlamda Yargı: Objektif
hukukun, bağımsız hâkimler
yargının maddî anlamdaki tanımına bakmak gerekir. Maddî anlamda yargı, objektif hu- (mahkemeler) tarafından belli bir
kukun, bağımsız hâkimler (mahkemeler) tarafından belli bir olaya uygulanmasıdır. Başka olaya uygulanmasıdır.
bir deyişle, maddî anlamda yargı, tarafsız bir mahkeme-hâkim tarafından, yargılama faa-
liyeti sonunda haklı olan taraf lehine verilen karardır (hükümdür). Bu karar kesinleşince,
kesin hüküm niteliği kazanmaktadır. Bu bağlamda, bir davanın görülmesi ve karara bağ-
lanması maddî anlamda bir yargılama faaliyettir. Maddî anlamda yargı, geniş anlamda
yargılama fonksiyonu ve faaliyeti yanında, bu faaliyet sonunda ulaşılan kararı da kapsa-

maktadır. Bu kararın, taraflara eşit davranılması için önceden düzenlenmiş birtakım usûl
kurallarına uyularak verilmesi hâlinde, bu faaliyet bir yargılama işlemi oluşturmaktadır.
Vergi Yargısı Kavramı

Vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında çıkan anlaşmazlıkların (idarî aşamada) çözüm-
lenmesi, önemli yararları olan bir yoldur. Ancak bütün çabalara karşın bu yolun yeterli
olmadığı durumlarda, uyuşmazlıkların çözümü için yargı organlarına başvurma ihtiyacı
duyulmaktadır. Türk vergi hukukunda anlaşmazlıkların çözümü için barışçıl yolların yanı
sıra uyuşmazlıkların çözümü için düzenlenmiş bulunan ikinci yöntem yargı yoluyla çö-
züm olarak adlandırılmaktadır. Barışçıl nitelikteki idarî çözümlerin aksine yargı yoluyla
çözümde davacı ve davalı arasındaki çekişme yargı organının işlemi ile karara bağlanıp
kesin olarak son bulmaktadır. İşte, vergi uyuşmazlıkları konusunda başvurulan yargı yo-
luna vergi yargısı denilmektedir.
Ülkemizde, vergi uyuşmazlıklarının çözüm yolları anlamına gelen Malî Muhakeme, Malî
Yargı, Malî Kaza, Vergi Muhakemesi, Vergi Kazası, Vergi Yargı, Vergi Yargısı, Vergi Yargılama,
Vergi Yargılaması gibi terimler kullanılmaktadır. Ancak daha sık kullanılan terimler Malî
Yargı ve Vergi Yargısı’dır. Fakat bu iki terim eş anlamlı değildir. Çünkü, dayandıkları hukuk
alanları farklıdır. Bu, Malî Hukuk ile Vergi Hukuku’nun düzenledikleri alanların farklılığın-
dan kaynaklanmaktadır. Nitekim, Malî Hukuk, devletin ve diğer kamu idarelerinin bütün
malî faaliyetlerini düzenleyen hukuk kurallarını, yani kamu gelirleri ile kamu giderlerini ve
bunların denkleştirilmesini incelemektedir. Başka bir deyişle, malî hukuk, devletin ve diğer
kamu idarelerinin gelir, gider, borçlanma ve kamu mallarının yönetimine ilişkin hukuk ku-
rallarını içeren bir hukuk dalıdır. Oysa vergi hukuku, devletin akçalı ilişkilerinin önemli bir
bölümünü kapsayan vergilendirme işlemlerinin belli kurallar çerçevesinde gerçekleştirilme-
sini amaçlayan bir hukuk dalıdır. Başka bir deyişle, vergi hukuku, devletin ve diğer kamu ida-
relerinin cebre dayanan gelir elde etme faaliyetlerini düzenleyen hukuk kurallarını inceleyen
bir hukuk dalıdır. Bu itibarla vergi hukuku, kamu gelirlerinin sadece cebre dayanan kısmı ile
ilgili bulunmakta ve malî hukukun da bir dalını oluşturmaktadır.
Vergi hukuku, kamu gelirlerinin sadece cebre dayanan kısmı ile ilgilidir. Malî hukuk ise,
devletin ve diğer kamu idarelerinin bütün malî faaliyetleriyle ilgilenir. Buna benzer bağlantı
vergi yargısı-malî yargı kavramları arasında da vardır.
Malî yargı, devletin ve diğer kamu idarelerinin gelir, gider, borçlanma, devlet mallarının
yönetimi gibi malî hukukun konusuna giren tüm malî işlemlere ilişkin uyuşmazlıkların çö-
zümlenmesini ve bu faaliyeti gerçekleştiren yargı kuruluşlarını içermektedir. Başka bir de-
yişle, malî yargı, geniş anlamıyla devletin gelir elde etmesi ve harcamalarda bulunmasından
doğan uyuşmazlıkların çözümünü; vergi yargısı ise, sadece kamu gelirlerinden vergilere iliş-
kin uyuşmazlıkları konu edinmektedir. Bu itibarla, kamu gelir ve giderlerinin hukuka uygun-
luk denetimini içeren geniş anlamda malî yargının bir kolu olan vergi yargısı, sadece kamu
alacaklarına ilişkin işlem ve eylemlerin denetimi ile görevlidir. Bu açıdan malî yargı terimi,
vergi yargısına göre daha geniş kapsamlıdır. Vergi yargısı, malî yargının önemli bir bölümünü
oluşturmaktadır. Çünkü malî hukuk kavramına paralel olarak malî yargı, kamu gelirlerinden
başka kamu giderlerinin de hukuka uygunluk denetimini içermektedir. Kamu giderleri bakı-
mından görevli denetim organı kural olarak Sayıştay’dır. Sayıştay’ın kamu gelirleri konusun-
da, sınırlı ve dolaylı da olsa denetim görevi olduğuna ayrıca işaret etmek gerekir.
Vergi yargısının anayasal düzen içindeki konumunu belirtmek üzere şunlar söylene-
bilir: 1982 Anayasası’nın 9’uncu maddesine göre, yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız
2. Ünite - Vergi Yargısı Hakkında Genel Bilgiler 31
mahkemelerce kullanılmaktadır. Anayasa’nın mahkemelerin bağımsızlığını düzenleyen
138’inci maddesi uyarınca,
“Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî
kanaatlerine göre hüküm verirler./Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kul-
lanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye
ve telkinde bulunamaz.”
Mahkemelerin ve hâkimlerin bağımsızlığını tamamlayıcı nitelikte olmak üzere,
Anayasa’nın 139’uncu maddesi de ayrıca hâkim ve savcılık teminatını hükme bağlamak-
tadır. Buna göre,
“Hâkimler ve savcılar azlonulamaz, kendileri istemedikçe Anayasa’da gösterilen yaştan önce
emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, öde-
nek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz.”
Anayasa’nın 141’inci maddesinde duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması;

142’nci maddesinde de mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama
usûllerinin kanunla düzenlenmesi esası getirilmektedir.
Anayasa’nın Başlangıç kısmında ve 2’nci maddesinde hukuk devleti ilkesini açıkça be-
nimseyen 1982 Anayasası 8’inci ve 123’üncü maddelerinde kanunî idare ilkesini de hük-
me bağladıktan sonra, bunları tamamlayıcı nitelikte olmak üzere, 125’inci maddesinde
idarenin yargı yoluyla denetimini anayasal temellere oturtmaktadır. Sözü edilen maddeye
göre, “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.”
Temel haklar arasında yer alan hak arama hürriyeti de Anayasa’nın 36’ncı maddesinde
düzenlenmektedir:
“Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya
davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.”
Aynı bağlamda başka bir düzenleme de kanunî hâkim güvencesini hükme bağlayan
Anayasa’nın 37’nci maddesinde yer almaktadır.
Vergi Yargılaması Hukuku Kavramı

Vergi yargılaması hukuku, vergi yargısı organlarının, vergi ödevlisi ile vergi idaresi ara- Vergi yargılaması hukuku,
vergi yargısı organlarının, vergi
sında vergi uygulamaları ile ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkları incelemek ve karara ödevlisi ile vergi idaresi arasında
bağlamak suretiyle vergi kanunu hükümlerine uygun bir yargılama tasarrufunda bulun- vergi uygulamaları ile ilgili olarak
masına yönelik kurallar bütünüdür. Bu itibarla, vergi yargılaması hukukunun konusunu, ortaya çıkan uyuşmazlıkları
incelemek ve karara bağlamak
vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında vergi kanunlarının uygulanmasından kaynaklanan suretiyle vergi kanunu
uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve bir yargı kararı ile sonuçlandırılması oluşturmaktadır. hükümlerine uygun bir yargısal
tasarrufta bulunmasına yönelik
Vergi yargılaması hukukunun vergi hukuku ve hukuk bütünü içindeki konumu üzerinde kurallar bütünüdür.
de durmak gerekir. Vergi hukukunun maddî hukuk ve şeklî hukuk olmak üzere yapılan ikili
ayırımında, vergi yargılaması hukuku, şeklî vergi hukukunun bir alt dalı olmaktadır.
Vergi yargılaması hukuku şeklî vergi hukukunun bir alt dalıdır.
Vergi yargılaması hukukunun asıl üzerinde durulması gereken yönü, bir bütün olarak ele
alındığında yargılama hukuku üst kavramı içindeki yeri olmaktadır. Gerçekten, tüm yargılama
hukuku dalları, yargılama hukuku olarak adlandırılan kapsamlı bir kavram içinde yer almakta-
dır. Bu bakımdan, vergi yargılaması hukukuna vergi hukukunun bir alt dalı olarak yaklaşırken,
genel yargılama hukuku anlayışına uzak düşmemek gerekir. Başka bir deyişle, vergi yargılaması
hukukunu, genel olarak yargılama hukuku; daha özel plânda ise, idarî yargılama hukuku içinde
yer alan ve kendisine özgü konusu olan bir dal olarak nitelendirmek mümkündür.
Vergi yargılaması hukuku, vergi yargısı örgütü, usûl kuralları ve bunların uygulanması
ile ilgili tüm konuları kapsamaktadır. Buna göre, vergi yargısı, vergi yargısı organlarının
yapısını ifade etmektedir. Vergi yargılaması hukuku ise, hem yargılama makamlarını ve
bunların birbiriyle olan ilişkilerini hem de vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak
usûl ve esasları kapsamaktadır. Bu itibarla, vergi ödevi ve vergilendirme işlemlerinden
kaynaklanan uyuşmazlıkların yargı yolu ile çözüme bağlanmasına ilişkin kurallar vergi
yargılaması hukukunun konusunu oluşturmaktadır.
Vergi Yargılaması Hukuku kavramı ve konusu hakkında bilgi veriniz.

1
Günümüzde vergi hukuku kapsamında, diğer maddî ve şeklî vergi hukuku dalları ya-
nında, Vergi Yargılaması Hukuku dalının da yeni olmakla beraber, hızla gelişmekte oldu-
ğu ve bu konuda çalışmalar yapıldığı görülmektedir.
VERGİ YARGISININ BAĞIMSIZLIĞI SORUNU

Vergi ödevlileri ile vergi idareleri arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkların (idarî yollarla)
çözümlenmesi her zaman mümkün olamamaktadır. Bu nedenle vergi uyuşmazlıklarının
yargı yoluyla çözümünü sağlayacak mekanizmaların kabul edilmesi gerekmektedir.
Vergi yargısının bağımsızlığı, vergi uyuşmazlıklarının özel görevli mahkemeler tarafın-
dan çözümlenmesi ve bu mahkemelerin verdikleri kararların da sadece bu konuda görevli
yüksek mahkeme tarafından kanun yolu denetimine tâbi tutulması anlamına gelmektedir.
Çeşitli ülkelerde vergi yargısı için ülkenin geleneklerine, hukuk sisteminin niteliğine
göre hayli değişik düzenlemelere gidildiği bilinmektedir. Günümüzde vergi uyuşmazlıkla-
rının çözümlenmesi bakımından üç ana model benimsenmektedir.
Vergi Uyuşmazlıklarının Adlî Yargıda Çözümlenmesi

Vergi uyuşmazlıklarının adlî yargıda çözümlenmesi gerektiği görüşü şu gerekçelere da-
yanmaktadır:
• Vergi hukuku özel hukukla yakın ilişki içerisindedir. Nitekim, özel hukukun bir-
çok kavram ve kurumu vergi hukukunda da yer almakta, kullanılmakta ve aynı
anlamı taşımaktadır. Kaldı ki, vergi yükümlülüğünün özel hukuktaki herhangi
bir yükümlülükten bir farkı bulunmamaktadır. Bu bakımdan, borçların doğumu,
yürütülmesi ve ortadan kalkması ile ilgili ilkeler, kural olarak, vergi borçları için
de geçerlidir. Kısacası, özel hukukla vergi hukuku arasında belirtilen ilişkilerin ve
vergi hukukunun özel hukuk içinde yer alması gerektiği yönündeki görüşlerin bu
konuda da kabul edilmesi gerekir.
• Adlî yargıda görev yapan hâkimler, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde başvuru-
lacak ilke ve kuralları da bilmektedir. Vergi uyuşmazlıklarına bakan hâkimin sade-
ce vergi alanında uzman olması yeterli olmayıp, geniş bir hukuk kültürüne de sahip
olması gerekir. Bu da genellikle adlî yargıda görev yapan hâkimlerde bulunmakta-
dır. Bu nedenle, vergi uyuşmazlıklarına da adlî yargıda bakılması doğaldır.
• Vergi uyuşmazlıklarının çözümünün kendine göre uzmanlık istemesi, bu uyuş-
mazlıkların adlî yargının dışında çözümlenmesini gerektirmemelidir. Çünkü, adlî
yargıda vergi dışında uzmanlık isteyen çok çeşitli konulara ilişkin uyuşmazlıklar da
çözümlenmektedir. Kaldı ki, gerekli olması hâlinde mahkemenin bilirkişilere baş-
vurması ve/ya da adlî yargı içinde sadece vergi uyuşmazlıklarına bakmakla görevli
mahkemelere yer verilmesi de mümkündür.
• Genellikle vergi anlaşmazlıkları, vergi ödevlisi ile idare arasında çözülmeye çalı-
şılmaktadır. Buna rağmen, anlaşmazlıklar çözülemediği zaman uyuşmazlık hâline
gelmekte ve yargı yoluna başvurulmaktadır. Bu süreç, hâkimin önüne davanın ol-
gunlaşmış olarak gelmesini sağlamaktadır. Bu itibarla, davaya bakan hâkimin vergi
konusunda fazla bilgi sahibi olmasına gerek yoktur. Çünkü, esas olanın, hâkimin
genel hukuk bilgisine sahip olması ve önüne gelen dosya üzerinde sahip olduğu
hukuk bilgisine dayanarak sentez yapabilmesidir.
Bu modelde ayrı bir vergi yargısına yer verilmemekte; adlî yargı vergi uyuşmazlıkla-
rının çözümünde de görev yapmaktadır. Yargı birliğinin benimsendiği ülkelerde bu mo-
del uygulanmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde vergi uyuşmazlıkları adlî
yargıda çözümlenmektedir. Ancak bu modelde vergi uyuşmazlıklarına özel uzmanlaşmış
mahkemeler tarafından bakıldığı unutulmamalıdır. Bu mahkemelerin kararlarının kanun
yolu denetimi ise, Federal Yüksek Mahkeme tarafından yapılmaktadır. Bu modelin kısmî
bir örneğine Fransa’da da rastlanmaktadır. Fransa’da birtakım vergi uyuşmazlıkları gele-
nekten ve tarihî nedenlerden dolayı adlî yargıda çözümlenmeye devam edilmektedir.
Vergi Uyuşmazlıklarının İdarî Yargıda Çözümlenmesi

Vergi uyuşmazlıklarının idarî yargıda çözümlenmesi gerektiği görüşü şu gerekçelere da-
yanmaktadır:
• Adlî yargının dışında ve bağımsız nitelikte bir idarî yargının varlığı, bu iki yargı
kolu arasındaki ilke ve yapı farkına dayanmaktadır. Nitekim, idarî kanunlardan
doğan uyuşmazlıkların dayandıkları esaslar ve bağlı oldukları hukukî ilkeler, özel
hukuk alanına giren uyuşmazlıklara uygulananlardan farklıdır. Çünkü özel hukuk-
ta eşit hak, menfaat ve irade serbestisi; kamu hukukunda ise, kamu yararının özel
yarardan üstünlüğü esası benimsenmektedir. İdarî yargının varlık nedeni de esa-
sen bu farklılığa dayanmaktadır.
• Vergi uyuşmazlıkları da idarî uyuşmazlık niteliğindedir. Çünkü, vergi uyuşmazlı-
ğının konusunu, devlet ve/ya da diğer kamu idarelerinin yaptıkları vergilendirme
işlemleri oluşturmaktadır. Bu işlemler, devletin egemenlik yetkisine dayanarak ve
kamu hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla yapılmaktadır. Bu
bakımdan, bu işlemler özel hukuk işlemlerinden nitelik olarak farklıdır. Bu ne-
denle, vergi uyuşmazlıklarına bakan hâkimin rolü, idarî uyuşmazlıklara bakan
hâkimin rolü ile aynıdır. Bu itibarla, adlî yargı ile idarî yargının birbirlerinden ay-
rılması doğal olduğu hâlde, idarî uyuşmazlıklarla aynı nitelikte olan vergi uyuş-
mazlıklarının çözümünü idarî yargıdan alarak bunlar için ayrı bir yargı kolu mey-
dana getirmek ise, işin mahiyetine aykırıdır. Çünkü, vergi uyuşmazlıklarını idarî
yargıdan alarak onları bağımsız bir yargı koluna bırakmak, hukukun ve idarenin
bütünlüğünü bozarak idarî yargı kolunun zayıflaması sonucunu doğurur.
• İdare hukuku alanı içinde yer alan vergi hukukunun ve vergi yargısının, vergi
uyuşmazlıklarının çözümü teknik bilgiler gerektirir düşüncesiyle idare hukukun-
dan ayrılması hâlinde, aynı şekilde idare hukuku içinde bulunan ihale hukuku,
imar hukuku gibi daha birçok hukuk dalına ilişkin uyuşmazlıkları da idarî yar-
gıdan ayırmak gerekir. Çünkü, bu hukuk dallarının da en az vergi hukuku kadar
teknik özellikleri bulunmaktadır. Böyle bir ayırım ise, idare hukukunun bütünlü-
ğünün gereksiz yere parçalanmasına ve ortaya ondan fazla bağımsız hukuk ve yargı
kolunun çıkmasına neden olur.
• Vergi kanunlarının uygulanmasının bazı teknik bilgileri gerektirmesi de vergi hu-
kukunun bağımsız bir hukuk dalı olmasını ve aynı şekilde vergi uyuşmazlıklarının
idarî yargı dışında bağımsız bir yargı kolu içinde çözümlenmesini gerekli kılmaz.
İdare mahkemelerinde görev yapan hâkim, teknik esasları farklı olan vergi uyuş-
mazlıklarını da idare hukuku esasları içinde çözer. Teknik yönden var olan farklar
yargının değiştirilmesini gerektirirse, o takdirde, uyuşmazlıkları hukuk, adalet ve

hakkaniyet bakımından değil, sadece teknik bakımından çözmek olur. Böyle bir
çözüm biçimi, hukukî çözüm değil, teknik çözüm olmaktadır.
• İdarî yargının yanında ayrıca vergi yargısının kurulması, idarî yargı ve vergi yargısı
arasında pek çok görev ve hüküm uyuşmazlığının ortaya çıkmasına yol açacaktır.
Ancak ortaya çıkan bu uyuşmazlıkların, bağımsız yargı organlarının karşılıklı gö-
rev alanına girmelerini veya görev alanında çekimser kalmalarını önlemek ve aynı
olay hakkında çatışan hükümlerden doğan adaletsiz ve haksız durumları kaldır-
mak amacıyla kurulan uyuşmazlık mahkemesi tarafından çözülebileceği söylene-
bilir. Fakat herhangi bir hukuk düzeninde yargı organlarının görev alanları kesin-
likle birbirinden ayrılmış ve olması gereken şekilde uyuşmazlık çözüm yerleri ve
usûlleri kabul edilmiş olursa, yine de görev ve hüküm uyuşmazlıklarının ortadan
kalkmadığını uygulamalar göstermektedir. Bu tür uyuşmazlıkları asgari düzeyde
tutmanın en uygun yolu, bağımsız yargı kollarını mümkün olduğunca az sayı ile
sınırlamaktır.
• Adlî ve idarî yargının yanında ayrıca bir de bağımsız bir yargı kolu oluşturacak
şekilde vergi yargısının kurulması, gereksiz yere devlete büyük bir malî yük
getirecektir.
Bu modelde vergi yargısına idarî yargı içinde yer verilmesi esası benimsenmektedir.
Türkiye’de bu model uygulanmaktadır. Vergi yargısı genel idarî yargı içinde örgütlenmek-
tedir. Gerçi, vergi uyuşmazlıklarına kural olarak vergi mahkemeleri bakmaktadır; fakat,
bu mahkemelerin kararlarının kanun yolu denetimi genel idarî yargının denetim mahke-
meleri olan Bölge İdare Mahkemeleri ile Danıştay’da yapılmaktadır.
Türkiye’de vergi uyuşmazlıkları esas olarak “vergi mahkemeleri” tarafından çö-
zümlenmektedir. Ancak, vergi mahkemeleri ülkemizde idarî yargının bir parçasını
oluşturmaktadır.
Vergi Uyuşmazlıklarının Bağımsız Vergi Yargısında

Çözümlenmesi
Vergi uyuşmazlıklarının bağımsız bir yargı kolu içinde çözümlenmesi gerektiği görüşü şu
gerekçelere dayanmaktadır:
• Başlangıçta idare hukukundan doğan uyuşmazlıklar da adlî yargıda çözülüyordu.
Daha sonraları ise, idarî uyuşmazlıkların kendine özgü teknik özelliklerinin var
olduğu kabul edilmiş ve bunun için de bu uyuşmazlıkları çözüme kavuşturabilmek
amacıyla, idare mahkemelerinin kurulması ve idarî yargının bağımsızlığa kavuştu-
rulması yoluna gidilmiştir. Bu uygulama şekli birçok ülke tarafından da benimsen-
miştir. Bugün ise, aynı durum vergi uyuşmazlıklarında da söz konusudur. Başka
bir deyişle, vergi uyuşmazlıklarının çözümü, birçok teknik ve muhasebe bilgisine
sahip olmayı gerektirmektedir. Adlî yargıda veya idare mahkemelerinde görev ya-
pan bir hâkimin bu bilgilere sahip olması çok kolay değildir. Özellikle vergi kanun-
larının iktisadî olaylara bağlı olarak sık aralıklarla değiştirilmesi, bu güçlüğü bir kat
daha artırmaktadır.
• Bu düşünceye karşılık olarak, böyle bir sebeple vergi uyuşmazlıklarının çözümü
için bağımsız bir yargı kolu kurulmasına gerek olmadığı; teknik bilgi eksiklikleri-
nin bilirkişiden yararlanma yoluyla giderilebileceği ileri sürülebilir. Fakat, uyuş-
mazlıkların bilirkişilere bırakılması, davaların uzamasına, yargılama giderlerinin
artmasına, bazen gerçeklerden sapmaya ve hâkimlerin tembelliğe alışmasına ne-
den olabilir. Bu nedenle, yargılama sürecinde bilirkişiye olabildiğince az başvurul-
masına ve her davanın bilirkişisinin hâkimin kendisinin olmasına dikkat edilmeli-
dir. Bu da ancak bağımsız bir vergi yargısının kabul edilmesiyle sağlanabilir.
• Sosyal hayatın ilerlemesiyle birlikte kamu hizmetlerinin artması, çok sayıda idarî
uyuşmazlığın çıkmasına yol açmaktadır. Bir zamanlar aynı gerekçe ile idarî yargı
adlî yargıdan ayrılarak bağımsız bir yargı kolu meydana getirilmiştir. Bugün aynı
durum, vergi uyuşmazlıklarında da görülmektedir. Günümüzde, idarî yargıya gö-
türülen davaların önemli bir kısmını vergi davaları oluşturmaktadır. Böyle bir du-
rum karşısında vergi uyuşmazlıklarının çözümünün, gereğinden çok yükü olan
adlî ve/ya da idarî yargıya bırakılmasının, davaların çözümünde istenilen sonucu
sağlaması mümkün değildir. Bu itibarla, istenilen sonucu elde etmek için en uygun
yol, bağımsız bir vergi yargısı sistemi kurmaktır.
• Bağımsız bir vergi yargısı sisteminin kurulması, vergi uyuşmazlıklarının çözümü üze-
rine daha fazla eğilme ve kararların daha sağlıklı ve hızlı verilmesini sağlayacaktır.
Bu modelde, vergi yargısı gerek alt derece mahkemeleri gerek kendine özgü üst derece
mahkemeleri ile ayrı bir yargı kolunu oluşturmaktadır. Almanya’da bağımsız vergi yargısı
modeli benimsenmektedir. Vergi uyuşmazlıkları bağımsız olarak örgütlenmiş vergi yargı-
sı organları tarafından çözümlenmektedir.
Türk Vergi Yargısının Örgütlenme Modelinin

Değerlendirilmesi
Türkiye’de benimsenen model konusunda Cumhuriyet Dönemi boyunca ilginç bir tartış-
ma devam etmektedir. Hukukçuların çoğunluğu vergi yargısının idarî yargı içinde yer
almasını; bazı hukukçular ile maliyeciler ise, bağımsız bir yargı kolu olarak ele alınmasını
savunmaktadır. Bu tartışmanın temelinde bazı sosyo-ekonomik nedenler yer almaktadır.
Hukukçulara göre, vergi yargısının idarî yargı içinde yapılanması daha isabetlidir. Ayrıca
bazı teorik nedenler de bu modelin benimsenmesini zorunlu kılmaktadır. Nitekim, Os-
manlı Devleti’nin son döneminden itibaren uygulama geleneksel olarak böyledir. Ancak,
bugünkü uygulamanın tek gerekçesi bu değildir. Bu geleneksel yapılanmanın teorik bazı
nedenlerinin de olduğu bilinmektedir.
Vergi uyuşmazlıklarının çözümünde benimsenen modelleri belirtiniz.

2
Vergi hukuku, idare hukukunun bir alt dalı niteliğini taşımaktadır. Bu itibarla, vergi
hukuku genel idare hukukunun pek çok konusu, genel kavramları ve kurumları üzerine
inşa edilmektedir. Devlet re’sen vergilendirme yetkisini kullanarak vergilendirme işlemi
yapmaktadır. Vergilendirme alanında re’sen hareket etme ilkesi geçerlidir ve idarenin,
kanunî idare ilkesi çerçevesinde hareket etmesi gerekmektedir. İşte, bu teorik nedenler-
den dolayı vergi yargısının idarî yargı içinde yer almasının herhangi bir sakıncası bulun-
mamakta, hatta teorik nedenler bu modelin uygulanmasının daha yerinde olduğunu gös-
termektedir. Başka bir deyişle, bu modelin eşyanın tabiatına, işin mahiyetine daha uygun
olduğu düşünülmektedir.
Yargı birliği olmayacaksa, vergi yargısının ayrı bir yargı kolu olarak örgütlenmesinin
yararlı olacağı; bu takdirde birçok kural, kavram ve kurumun daha bir anlamlı hâle ge-
leceği düşünülebilir. Örneğin, vergi uyuşmazlığı, vergi davası ayrı bir dava türü olarak
değerlendirilebilir ve buna bağlı olarak ayrı ve bağımsız birtakım hüküm ve sonuçların
doğması sağlanabilir.
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN İŞLEVLERİ

Hukuk devleti ilkesi, idarenin eylem ve işlemlerinin yargı yoluyla denetime tâbi olmasının
yanında, yasama ve yargı organlarının koydukları kuralların ve verdikleri kararların da hu-
kuka uygun olmasını gerektirmektedir. Bu çerçevede, ülkemizde kanunların Anayasaya uy-
gunluğunun yargı denetimi, Anayasa Mahkemesi tarafından yapılmaktadır. Hukuk devleti
ilkesi, hukukî güvenlik, vergilerin kanunîliği ve kanunî idare ilkelerinin de temelini oluştur-
maktadır. Vergi yükümlülüğünün Anayasaya uygun kanunlarla konulması, değiştirilmesi ve
kaldırılması anlamına gelen vergilerin kanunîliği ilkesi, aynı zamanda vergilerin kanunlara
uygun olarak alınmasını da gerektirmektedir. Bu itibarla, vergi kanunlarının uygulanması
aşamasında idarenin yaptığı işlem ve eylemlerin hukuka uygunluğunun denetlenmesi hem
hukuk devleti ilkesinin hem de vergilerin kanunîliği ilkesinin bir gereğidir.
Devletin tüm eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olması gerektiği anlamına gelen
hukuk devleti ilkesinin gerçek anlamda işlerlik kazanabilmesi, vergilendirme yetkisi olan
kamu idareleri karşısında vergi ödevlisine, yapılan tarh, tebliğ ve tahsil gibi vergilendirme
işlemlerine karşı dava açma hakkının tanınmasına bağlıdır. Nitekim, idarece belirlenen
bir vergi alacağı veya vergi cezası ile ilgili olan şahıslara, idarenin eylem ve işlemleri karşı-
sında hak ve menfaatlerini güvence altına almak ve vergilendirmenin kanunlara uygun bir
şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla yargı yoluna başvurma imkânı tanınmaktadır
(Örn. Any. m.125, 36, 74; VUK. 377; İYUK, m.2; AATUHK.m.15, 20, 58).
Birer idarî işlem olan vergilendirme işlemlerinin hukuka uygunluğunun yargı yoluyla
denetimi vergi yargısı organlarınca yapılmaktadır. Bu çerçevede, davacı ile davalı arasın-
daki uyuşmazlık yargı organınca karara bağlanıp kesin olarak çözüme kavuşturulmakta-
dır. Dolayısıyla vergi yargısı, idarenin belli bir alandaki işlemlerinin, yani vergilendirme
işlemlerinin denetlenmesini sağladığından, hukuk devleti ilkesinin gereğinin yerine geti-
rilmesinde önemli işlevi olan bir yargı alanını oluşturmaktadır.
Vergi yargısı organları, verdikleri kararlarla bir yandan uyuşmazlığı sona erdirirken, aynı
zamanda idarenin yargı yoluyla denetimini gerçekleştirmek suretiyle hukuk devleti ilkesi
gereği vergilendirme işlemlerinin hukuka uygunluğunu sağlamaktadır. Ayrıca, yargı yo-
luyla denetim yapılırken şahsa özga (sübjektif) işlemler bakımından vergilerin kanunîliği
ilkesi geçerli kılınmaktadır. Başka bir deyişle, vergilendirme işlem ve eylemlerinden kay-
naklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli yargılama makamlarını, bunların birbiriyle olan
Vergi Yargılaması Hukuku: ilişkilerini ve vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak usûl ve esasları ifade eden vergi
Vergilendirme işlem ve yargılaması hukukunun denetim mekanizmalarının devreye girmesi sonucu, vergilendir-
eylemlerinden kaynaklanan
uyuşmazlıklara bakmakla görevli me işlemlerindeki sakatlıklar giderilmekte; sübjektif durumların objektif hukukî çerçeveye
yargılama makamlarını, bunların uygunluğu sağlanmaktadır. Dolayısıyla, vergilendirme işlemleri çeşitli unsurları yönünden
birbiriyle olan ilişkilerini ve vergi
uyuşmazlıklarının çözümünde denetlenirken esas itibarıyla hukukîlik denetimi gerçekleştirilmektedir. Bu suretle bir yandan
uyulacak usûl ve esasları ifade kişiler devlet karşısında korunmakta, diğer yandan da devletin kanun uyarınca doğan alaca-
etmektedir.
ğına tam anlamıyla kavuşması sağlanmaktadır. Vergi yargılaması hukukunun ve işlevlerinin
dayanağını, hukuk devleti, vergilerin kanunîliği ve kanunî idare ilkeleri oluşturmaktadır.
Gerçekten, vergi yargılaması hukuku, vergilendirme işlem ve eylemlerinin yargı yoluyla de-
netimi ihtiyacından kaynaklanmaktadır ve bunu sağlamak için vardır.
Aşağıda açıklanacak olan işlevlerin vergi yargısının mı; yoksa vergi yargılaması huku-
kunun mu işlevleri olarak ele alınması gerektiği tartışılabilir. Nitekim, doktrinde/yazında
bu işlevler daha çok vergi yargısının işlevleri olarak ele alınıp incelenmektedir. Ancak, bu
işlevlerin vergi yargılaması hukukunun işlevleri olarak kabul edilmesinin daha isabetli
olacağı düşünülmelidir. Çünkü, vergi yargısı vergi yargılaması hukukunun uygulaması-
nı yapmaktadır. Bu işlevler, uygulayanın değil, uygulananın bir yansımasıdır. Uygulanan
doğru uygulanmazsa, uygulayanın bu işlevleri yerine getirmesi düşünülemez. Bu bakım-
dan, aşağıda incelenen işlevler vergi yargılaması hukukunun işlevleri olarak kabul edilip
buna göre açıklamalar yapılmaktadır.
Vergi yargılaması hukukunun işlevlerini değişik başlıklar altında incelemek mümkün-
dür. Gerçi, ele alınacak işlevler biri diğerinin sonucu şeklinde bir geçişme özelliği de gös-
termektedir. Bütün bunlara rağmen, vergi yargılaması hukukunun işlevleri, uyuşmazlık-
ları sona erdirme işlevi, menfaatler dengesini kurma işlevi, içtihat yaratma işlevi, hukukî
güvenlik sağlama işlevi ve vergi adaletini sağlama işlevi başlıkları altında ele alınmaktadır.
Uyuşmazlıkları Sona Erdirme İşlevi

Vergi kanunlarının uygulanmasından doğan fakat uzlaşma, hata düzeltme, cezalarda indi- Uyuşmazlıkları Sona
Erdirme İşlevi: Vergi yargısı
rim ile pişmanlık ve ıslah gibi barışçıl yollarla sona erdirilemeyen birtakım anlaşmazlıklar organlarının önlerine getirilen
birer uyuşmazlık olarak vergi yargısı organları önüne götürülmektedir. Vergi yargısı or- uyuşmazlıklar hakkında verdikleri
ganları, ilgililerin dava açmaları sonucu önlerine gelen vergilendirme işlemlerinin hukuka kararlarla uyuşmazlıkların sona
erdirilmesidir.
uygunluğunu denetlemek, bakmakta oldukları uyuşmazlıklar hakkında verdikleri karar-
larla uyuşmazlıkları kesin bir çözüme kavuşturmak durumundadırlar. İşte, vergi yargısı
organlarının önlerine getirilen uyuşmazlıklar hakkında verdikleri kararlarla uyuşmazlık-
ların sona erdirilmesine vergi yargılaması hukukunun uyuşmazlıkları sona erdirme işlevi
denilmektedir.
Vergi yargılaması hukuku, vergilendirme işlemlerinin hukuka uygunluk denetimini
yaparken objektif hukuk düzeninin kurulmasını sağlamakta ve aynı zamanda uyuşmaz-
lıkları kesin olarak çözüme bağlamış olmaktadır. Nitekim, vergi yargılaması hukukunun
bu işlevi, asıl işlev olarak nitelendirilmektedir. Vergi uyuşmazlıkları hakkında vergi yar-
gısı organlarınca verilen ve kesinleşen, yani kesin hüküm niteliği kazanan kararlar, vergi
yargılaması hukukunda uyuşmazlığın tarafları açısından özel sonuçlar doğurmaktadır.
Çünkü, şahsa özgü (bireysel) işlem niteliğinde olan vergilendirme işlemleri hakkındaki
iptal kararları sadece davanın taraflarını etkilemektedir. Ancak, bu özel sonuçların hukuk
sistemi ve uygulamasına genel bir etkisinin olmaması mümkün değildir.
Vergi yargılaması hukukunun temel işlevinin, uyuşmazlıkları kesin olarak çözümle-
mek olmasına rağmen, ülkemizde uyuşmazlıkların kısa sürede çözümlenemediği bilinen
bir gerçektir. Oysa, davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması,
yargının görevidir (Any. m. 141/sf). Vergi uyuşmazlıklarının çözümünün çok uzun süre
alması, kural olarak vergi yargısında açılan davaların çokluğundan kaynaklanmaktadır.
Yargı yoluna başvurulmasının birtakım şartlara bağlanması ya da açılan davanın red-
dedilmesi hâlinde yargı yoluna başvurmanın maliyetini artıran ek mali yükler getirilmesi
yoluyla, reddedileceği daha başından belli olan konularda yargı yoluna gidilmesi ve yargı
organlarının boşuna meşgul edilmesi engellenmek istenmektedir. Oysa, hukuk kuralla-
rınca kişilere tanınan hakların güvencesi olan hak arama hürriyeti (Any. m. 36) yargı yo-
luna ilişkin temel haklardandır. Bu hakkın kullanılmasını zorlaştıran ya da bu hakkı kul-
lanılamaz hâle getiren hükümlerin Anayasa’ya aykırı olduğu açıktır. Süresinde iptal davası
açılmaması nedeniyle uygulanmalarına devam edilmekte olan bu nitelikteki hükümlerin
görülmekte olan bir davada Anayasa’ya aykırılık itirazı yoluyla Anayasa Mahkemesi’ne
intikal ettirilmesi ve iptal edilmesinin sağlanması mümkündür.
Yargı yoluna başvurmanın doğrudan ya da dolaylı yolla sınırlandırılması, vergilendir-
me işlemlerinin hukuka uygunluk denetiminin yapılmaması sonucunu doğurmaktadır. Bu
durum, vergi hukuku alanında hukuk devleti ilkesi, vergilerin kanunîliği ilkesi ve kanunî
idare ilkesinin işlerlik kazanmasının önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. Oysa, ön-
celikle vergi ödevlileri ile vergi idaresi arasında çıkan anlaşmazlıkların barışçıl yollarla
çözümlenmesine yönelik kurum ve kuralların yaygınlaştırılması ve bu imkânlardan ya-
rarlanmanın kolaylaştırılması yoluna gidilmelidir. Ayrıca, yargı yoluna başvuru hakkının
kullanılmasının önündeki engeller de kaldırılmalıdır.
Menfaatler Dengesini Kurma İşlevi

Vergi hukukunun temel işlevi, devlet ile kişi arasındaki menfaatler dengesinin kurulma-
sını sağlamaktır. Vergi hukuku uygulamalarından kaynaklanan uyuşmazlıkların yargı yo-
luyla çözümünü gerçekleştiren vergi yargılaması hukukunun işlevlerinden birisi de aynı
dengeyi hukuka uygun olarak kurmaktır. Bu itibarla vergi yargısı organlarının görmekte
oldukları bir uyuşmazlık hakkında karar verirken, daha fazla vergi toplanması biçiminde
ortaya çıkan kamu menfaati (hazine yararı) ile ekonomik insan (homo economicus) eğili-
mi gereği daha az vergi ödemek isteyen kişilerin menfaati (şahsî yarar) arasındaki dengeyi
hukuk çerçevesi içinde kurmaları ve bunun devamını sağlamaları gerekmektedir. Başka
bir deyişle, vergi yargısı organları, vergi uyuşmazlıklarını hukukîlik-kanunîlik denetimi
çerçevesinde kamu menfaati ile kişi menfaatinin sentezini yapmak suretiyle çözmelidir.
Vergi yargısı organları, özellikle denetim mahkemesi olarak Danıştay, bunu yaparken
mükellef lehine karar verdiğinde mükellefçi olmadığı gibi, hazine lehine (mükellef aleyhi-
ne) karar verdiğinde de hazineci sayılmamalıdır. Nitekim, içtihatlar incelendiğinde vergi
yargısı organlarının uyuşmazlıkları çözerken mükellef lehine davranmadığı; fakat, re’sen
hareket etme yetkisine sahip olan idare karşısında mükellef hukuku’nu gözetmeye çalıştığı
anlaşılmaktadır. Bu itibarla, vergi yargılaması hukukunun, vergilendirme işlemlerinin hu-
kuka uygunluğunun denetlenmesini gerçekleştirmek suretiyle, anılan menfaatler denge-
sinin belli hukukî düzen içinde kurulmasına yardımcı olduğunu söylemek mümkündür.
İçtihat Yaratma İşlevi

Vergi yargılaması hukukunun düzenleyici işlevi olarak da bilinen bir diğer işlevi, içtihat
yaratmaktır. Vergi yargısı organları, önlerine gelen uyuşmazlıklar hakkında verdikleri ka-
rarlar yoluyla esasen karmaşık ve ayrıntılı bir nitelik taşıyan mali mevzuatın boşluklarını
doldurmakta; hükümleri açıklığa kavuşturmakta; kanunların hukukî ve bilimsel bir anla-
yışa göre uygulanmalarına ışık tutmakta ve vergi hukuku uygulamalarına yön vermekte-
dir. Başka bir deyişle, vergi yargısı içtihat ve yorum yoluyla vergi hukukunun gelişmesini
sağlamaktadır. Özellikle yetersiz vergi kanunlarının sürekli değişen ve gelişen iktisadî
olaylara uyumsuzluğunu gidermede içtihatların yadsınamaz bir yeri ve önemi vardır.
İçtihat yaratma işlevi, bütün yargılama faaliyetlerinde söz konusu ise de, vergi yargı-
sında özellikle önem taşımaktadır. Çünkü, vergi düzenlemeleri ve uygulamaları, ekono-
mide ve teknolojide meydana gelen gelişmelere ayak uydurmak zorundadır. Bunun sade-
ce vergi kanunları ile sağlanması mümkün değildir. Vergi kanunlarında her zaman bazı
boşluklar olabileceği gibi, bazı kanun hükümleri de çeşitli anlamlara gelebilmektedir. İşte,
vergi kanunlarındaki boşlukları doldurma, çeşitli şekilde yorum yapma ve vergi uygula-
masının ortaya çıkardığı hukukî uyuşmazlıkları çözme, yargı organlarına düşen bir görev
olmaktadır. Nitekim, vergi hukukunun ülkenin içinde bulunduğu şartlar gözönünde bu-
lundurularak, gelişmesinin ve değişmesinin sürekli kılınmasında, içtihatlar kanunlardan
daha önemli bir işleve sahiptir.
Vergi yargılaması hukukunun içtihat yaratma işlevi, vergi kanunlarını doğru ve tutar-
lı yorumlamak ve böylece vergi uygulamasına yön vermek suretiyle gerçekleşmektedir.
Bu çerçevede, belli bir konuda istikrar kazanan Danıştay içtihadına uygun olarak işlem
yapılması hususu Maliye idaresine tamim edilebildiği gibi, yapılan kanun değişikliklerin-
de Danıştay içtihadının bir kanun hükmü hâline getirildiği de görülmektedir. Vergi Usul
Kanunu’nun 371’inci maddesinde yer alan pişmanlık ve ıslah hükümlerinin Emlâk Ver-
gisinde uygulanmayacağına ilişkin hüküm, Danıştay içtihadının kanunlaşması yönünde
verilebilecek önemli bir örnektir.
Ülkemiz açısından, vergi yargısı organlarının içtihat yaratma işlevini tam olarak yeri-
ne getirebildiği söylenemez. Ancak, Danıştay içtihatları incelendiğinde, bu işlevin yerine
getirilmesinde önemli gelişmeler yaşandığı, bu yolda önemli adımların atıldığı anlaşıl-
maktadır. Vergi mevzuatında yaşanan karmaşanın yol açtığı sorunlar sonucu dava sayı-
sının artması ve buna karşılık vergi yargısı organlarına sayı ve kalite yönünden gerekli
desteğin sağlanamaması içtihat yaratma işlevini olumsuz yönde etkilemektedir.
Vergi yargılaması hukukunun işlevlerini kısaca belirtiniz.

3
Vergi yargısı organlarının kararlarından oluşan içtihatlar, vergi ödevlileri, vergi idaresi
ve diğer yargı organları ile akademik çevrelerin faydalanması bakımından vazgeçilmez bir
kaynaktır. Dolayısıyla vergi yargısı organlarının ve özellikle Danıştay kararlarının bu işlevi
yerine getirebilmesi, sürekli ve düzenli bir şekilde yayınlanmalarına bağlıdır. Aksi hâlde
bu içtihatların uygulanması güçleşmekte ve uygulamayı yönlendirme etkisi azalmaktadır.
Nitekim, gelişmiş ülkelerde, vergi yargısı organlarının kararlarının devamlı ve düzenli bir
şekilde yayınlanmak suretiyle vergi ödevlileri, vergi idaresi, diğer yargı organları ve ilgili-
lerin yararlanmasına sunulduğu bilinmektedir.
Hukukî Güvenlik Sağlama İşlevi

Vergi yargılaması hukukunun bir diğer işlevi de hukukî güvenliği sağlamaktır. Bu işlev, Hukukî Güvenlik: Herkesin bağlı
olacağı hukuk kurallarını önceden
hem hukuka güveni hem de hukukî güvenliği sağlama anlamına gelmektedir. Hukukî gü- bilmesi, tutum ve davranışlarını
venlik, herkesin bağlı olacağı hukuk kurallarını önceden bilmesi, tutum ve davranışlarını buna göre düzenlemesi demektir.
buna göre düzenlemesi demektir. Hukukî güvenliğin sağlanmasının en temel şartı ise,
hukukî istikrardır. Hukukî istikrar, hukuk kurallarının sık sık ve keyfi bir biçimde değişti-
rilmemesinin yanında, kazanılmış haklara saygıyı da gerektirmektedir. Ayrıca, hukukî is-
tikrar hukuk kurallarının doğru ve yeknesak uygulanmasını da içermektedir. Kanunların
ne zaman ve hangi amaçla değiştirilip değiştirilmeyeceği ve bu yolla kazanılmış hakların
zedelenip zedelenmediği hususu kural olarak yasama organının tercihine bağlıdır. Hukukî
güvenliğin sağlanmasında yargı organlarına düşen görev, yapılan kanun ve kanun değişik-
likleri ile bunların uygulanması sonucu ortaya çıkan vergilendirme işlemlerinin kazanıl-
mış hakları zedeleyip zedelemediğini belirlemek, buna bağlı olarak gerekli müeyyidelere
karar vermek ve kanunların doğru ve herkese aynı şekilde uygulanmasını sağlamaktır.
Vergilerin Anayasa ve kanunlara uygun bir şekilde (s)alınıp (s)alınmadığının yargı dene-
timine tâbi olmasının amacı, taraflara hukukî güvenlik sağlamaktır. Başka bir deyişle, vergi
yargısı, vergi kanunlarının uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkları kesin bir biçimde
çözümleyerek hem vergi ödevlisinin hem de vergi idaresinin güvencesi olmaktadır. Ancak
bu güvenin sağlanması, yargı organlarının yapılan başvuruları, önlerine gelen uyuşmazlıkla-
rı en az masrafla ve olabildiğince kısa sürede çözümleyip karara bağlamasına bağlıdır.
İhlâl edilen veya ihlâl edilmesi ihtimali bulunan bir hakkın yerine getirilmesi ya da
korunmasının en az masrafla, en kısa sürede ve en az zahmetle gerçekleştirilmesinin sağ-
lanması, yani açılan davaların sürüncemede kalmaması ve boş yere davalar açılmasının
önlenmesi anlamına gelen usûl ekonomisi ilkesi, Anayasada yer alan sosyal devlet anla-
yışının bir gereğidir. Ancak, yargı organlarına intikal eden uyuşmazlıkların karara bağ-
lanmasının, işlerin çokluğu ya da başka nedenlerle uzun sürmesi yüzünden vergi yargısı
hukukî güvenlik sağlama işlevini gereği gibi yerine getirememektedir. Bu bakımdan, vergi
hukuku alanında, vergilendirme işlemlerinin hukuka uygunluğunu yargı denetimine tâbi
tutarken, uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasına hız kazandırılması da gerekmekte-
dir. Çünkü gecikmiş adalet, adalet değildir.
Vergi yargılaması hukukunun güvenlik sağlama işlevi, uyuşmazlıkları çözümleme iş-

levi ile yakından ilgilidir ve onun tabiî bir sonucudur. Hukukî güvenlik sağlama işlevi, tek
tek olaylar bakımından daha çok vergi uyuşmazlıklarında genel bir sonuç doğurmaktadır.
Hukuk devleti anlayışına göre, verginin Anayasaya ve kanunlara uygun bir şekilde istenip
istenmediğinin yargı denetimine tâbi tutulması, bir taraftan vergi ödevlisi için, diğer taraf-
tan idarenin vergi yargısı organlarına başvurmasını gerektiren durumlarda da idare için
aynı güvenliği sağlamaktadır.
Vergi uyuşmazlıkları hakkında verilen kararların olabildiğince çabuk ve az masraflı olma-
sı yanında, tarafların hukuka güvenlerini sağlayacak doğrulukta verilmesi de gerekmektedir.
Nitekim, vergi kanunlarının doğru bir şekilde uygulanması taraflar arasındaki menfaatler den-
gesinin kurulmasını sağlarken, aynı zamanda bu dengenin belli hukukî çerçevede gerçekleşti-
rilmesi suretiyle hukukî güvenliği de kurmuş ve korumuş olmaktadır. Çaresizlerin son sığınağı
olan adaletin geç işlemesi ve çok pahalıya mal olması kişilerin yargı yoluna başvurma istekleri-
ni kırmanın yanında devlete ve hukuka güven duygusunun da zedelenmesine yol açmaktadır.
Vergi Adaletini Sağlama İşlevi

Eşit durumda olanlara eşit muamele yapılması; yani, aynı mali güce sahip olanların aynı ver-
gi yükünü taşıması anlamına gelen vergi adaletinin öncelikle yasama organının çıkarmış ol-
duğu vergi kanunlarıyla sağlanması gerekmektedir. Ancak, vergi adaleti sadece âdil kanunlar
çıkarmakla sağlanabilecek bir husus değildir. Dolayısıyla, vergi adaletinin sağlanması yönün-
de kanunlar dışında başka mekanizmaların da hukuk sisteminde yer alması gerekmektedir.
Nitekim, hukuk devleti ilkesinin bir sonucu olarak, mükelleflere hukuka aykırı vergilendirme
işlemlerine karşı yargı yoluna başvuru hakkı tanımak suretiyle vergi adaletinin sağlanması
amaçlanmaktadır. Gerçekten, soyut olarak vergi adaleti esas itibarıyla kanunlarla sağlanmaya
çalışılır ise de, bunun yanında vergi ödevlilerine tanınan dava hakkı sayesinde kanun koyucu-
nun öngöremediği birçok husus hakkında vergi yargısı organlarının verdiği kararlarla da so-
mut olaylar düzeyinde vergi adaleti sağlanmaya gayret edilmektedir. Çünkü, sadece kuralların
yazılı metin hâline getirilmesi yeterli olmamakta; aynı zamanda, uygulamanın da bu kurallar
çerçevesinde cereyan edip etmediğinin kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu da ancak vergilen-
dirme işlemlerinin yargı yoluyla denetimi ile sağlanabilmektedir.
Vergi kanunları ve vergi idaresince alınan önlemler vergi adaletini gereği gibi sağlaya-
mamaktadır. Gerçekten, sık sık değişen ve karmaşık hükümler taşıyan vergi kanunları hem
vergi ödevlileri hem de vergilendirme işlemlerini yapan kamu görevlilerince gereği gibi an-
laşılamamaktadır. Bunun sonucu olarak her iki taraf da birtakım yanlış uygulamalara yol
açabilmektedir. Bu durumdan daha çok vergi ödevlileri zarar görmektedir. Çeşitli nedenler-
den kaynaklanan yanlışlıklar uyuşmazlık konusu yapılarak yargı organlarına intikal ettiril-
mektedir. Vergilendirme işlemlerinin denetlenmesi sonucu kanunların herkese aynı şekilde
uygulanmasının sağlanması, vergi adaletinin gerçekleştirilmesinde bir araç olmaktadır.
Vergilendirme işlemlerinin yargı denetimine tâbi tutulması kanunların doğru uygu-
lanmasını sağladığı ölçüde vergi yargılaması hukuku adalet idealinin gerçekleşmesine de
yardımcı olmaktadır. Ancak, ülkemizde son yıllarda görüldüğü gibi, vergi mevzuatının
geniş kapsamlı ve sık değişikliklere uğramasının yeknesak uygulama açısından bir deza-
vantaj yarattığını belirtmek gerekir.
VERGİ YARGISI ORGANLARI

Türkiye’de mevcut vergi yargısı 6.1.1982 tarihinde kabul edilmiş bulunan üç kanunla
düzenlenmektedir. Bunlar, 2575 sayılı Danıştay Kanunu (DşK.); 2576 sayılı Bölge İda-
re Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri
Hakkında Kanun (BİMK) ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usûlü Kanunu (İYUK)’dur.
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri bu Kanunla verilen
görevleri yerine getirmek üzere kurulmuş genel görevli bağımsız mahkemelerdir (BİMK.m.1).
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafî
durumları ve iş hacmi gözönünde tutularak Adalet Bakanlığı tarafından kurulmakta ve yargı
çevreleri belirlenmektedir. Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkeme-
lerinin kuruluş ve yargı çevrelerinin belirlenmesinde, İçişleri, Hazine ve Maliye ile Ticaret-
Bakanlıklarının görüşlerinin alınması gerekmektedir. Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya
yargı çevrelerinin değiştirilmesine, İçişleri, Hazine ve Maliye ile Ticaret Bakanlıklarının görüş-
leri alınarak, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından ka-
rar verilmektedir. Aynı yargı çevresinde birden fazla idare veya vergi mahkemesinin faaliyet
gösterdiği hallerde, özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdirde, ihtisaslaşmanın
sağlanması amacıyla, gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak, mahkemeler ara-
sındaki iş bölümü, Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından belirlenmektedir. Bu kararların
Resmî Gazete’de yayınlanması ve mahkemelerin tevzi edilen davalara bakması zorunludur.
Bu mahkemelerin kurulmaları, kaldırılmaları ve yargı çevrelerinin değiştirilmeleri hakkın-
daki kararların Resmî Gazete’de yayınlanması gerekmektedir (BİMK.m.2).
İdarî/vergi yargılaması hukuku alanında yapılan düzenleme ile 1982 öncesinde ayrı
biçimde çözüme bağlanmış olan gümrük vergilerine ilişkin uyuşmazlıklar da vergi yargı-
sının normal yapısı içine aktarılmıştır. Mevcut haliyle, vergi mahkemeleri, idarî yargının
özel görevli uzman mahkemeleri olarak görev yapmaktadır. Dolayısıyla temelde, idarî da-
valar için geçerli olan ilkeler vergi davaları için de geçerli olmaktadır.
Vergi uyuşmazlıklarının, kural olarak, iki dereceli bir yapı içinde çözüme bağlanması be-
nimsenmektedir. Buna göre, vergi uyuşmazlıklarını birinci derecede yargı organı olarak vergi
mahkemeleri çözmekte; bunların kararları, itiraz yoluyla Bölge İdare Mahkemelerinde; Bölge
İdare Mahkemelerinin yetkisi dışında kalan davalar için de temyiz yoluyla Danıştay’da denet-
lenmekteydi. Ancak, 18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG. 28 Haziran 2014 – 29044) ile, idarî/vergi yargısında
köklü bir değişiklik yapıldı. Buna göre, 20 Temmuz 2016 tarihi itibariyle mevcut Bölge İdare
Mahkemelerinin görevine son verildi; bir kısmı ise, İstinaf Mahkemesi olarak yapılandırılmak
suretiyle vergi yargısı üç mercili ve iki dereceli olmaktan çıkarılarak üç mercili üç dereceli hale
getirilmesi sağlandı. Bu yapılanma gerçekleştikten sonra, Bölge İdare Mahkemeleri istinaf mer-
cii olarak görev yapmaktadır. Bu değişiklik ve düzenlemeden sonra, itiraz kanun yolu yerine is-
tinaf kanun yolu sisteme dahil edildi; bu kanun yolu denetimde verilen kararların bir kısmının
temyiz kanun yolu denetime tâbi olması sağlandı. Ayrıca, istinaf kanun yolunun uygulamaya
başlamasından sonra kararın düzeltilmesi kanun yolu sona ermektedir. Ancak, geçiş dönemi
nedeniyle kararın düzeltilmesi kanun yolu belirsiz bir süre uygulamaya devam etmektedir. Ni-
tekim, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun Geçici 8’inci maddesine göre,
“1. İvedi yargılama usulü hariç olmak üzere bu Kanunla idari yargıda kanun yollarına ilişkin
getirilen hükümler, 2576 sayılı Kanunun, bu Kanunla değişik 3 üncü maddesine göre kurulan
bölge idare mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihten sonra verilen kararlar
hakkında uygulanır. Bu tarihten önce verilmiş kararlar hakkında, kararın verildiği tarihte yü-
rürlükte bulunan kanun yollarına ilişkin hükümler uygulanır.
2. Bölge idare mahkemelerinin faaliyete geçme tarihine kadar idare ve vergi mahkemeleri ta-
rafından verilen kararlara yapılan itirazlarda bu Kanunla düzenlenen istinaf kanun yolu için
öngörülen harçlar alınır”.
Danıştay, Danıştay Kanunu başta olmak üzere bazı kanunlarda yer alan hükümlerle ilk
derece mahkemesi olarak görevlendirilmektedir. Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak
baktığı davalara ilişkin kararların temyiz kanun yolu denetimini de yapmaktadır.
Vergi yargılaması hukuku alanında görülüp çözüme kavuşturulmakta olan her uyuş-
mazlık/dava için üç dereceli bir yargılama sürecinin takip edilmesi mümkün değildir.
Çünkü, dava konusu miktarın küçük olduğu davaların bir kısmı ilk derecede; bir kısmı
istinaf aşamasında kesinleşmektedir. Ayrıca, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak
baktığı davalar da iki dereceli bir yargılama sürecine tâbidir. Üç dereceli yargılama süre-
cine tâbi olan davalar, her yıl yeniden değerleme oranında artırılan dava konusu miktarın
yüzbin Türk Lirasının üstünde olduğu davalardır. Bu itibarla, vergi yargılaması hukukun-
da vergi yargısının üç mercili olması tartışmasız olmasına rağmen, üç dereceli yargılama
yapılmasının her dava içinin geçerli olmadığının bilinmesi gerekir.
Vergi Mahkemeleri
Vergi uyuşmazlıklarında ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafî
durumları ve iş hacmi gözönünde tutularak, Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevrele-
ri tesbit olunur (BİMK.m.2/1).
Vergi mahkemelerinin kaldırılmasına ve yargı çevrelerinin değiştirilmesine, Hâkimler
ve Savcılar Kurulu yetkilidir. Bu kurul, İçişleri Bakanlığı, Hazine ve Maliye ile Ticaret Ba-
kanlığının görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığınca yapılacak öneri üzerine, bu konuda ka-
rar verir (BİMK. m.2/3). Aynı yargı çevresinde birden fazla vergi mahkemesinin faaliyet
gösterdiği hallerde, özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdirde, ihtisaslaş-
manın sağlanması amacıyla, gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak, mahke-
meler arasındaki iş bölümü Hâkimler ve Savcılar Kurulunca belirlenebilir. Bu kararların
Resmî Gazete’de yayınlanması ve mahkemelerin tevzi edilen davalara bakması zorunludur
(BİMK.m.2/4).
Vergi mahkemeleri Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevreleri belirlenir. Ancak, vergi
mahkemelerinin kaldırılmasına ve yargı çevrelerinin değiştirilmesine Hâkimler ve Savcılar
Kurulu karar verir.
Vergi mahkemelerinde birer başkan ile yeteri kadar üye bulunmaktadır. Mahkeme ku-
rulları, başkan ile iki üyeden oluşmaktadır. Başkanın yokluğunda, kıdemli üye başkana
vekâlet etmektedir (BİMK.m.4).
Kanunda, vergi mahkemelerinde bir başkan ile yeteri kadar üyenin bulunacağı belir-
tilmişse de uygulamada mahkemelerin genellikle bir başkanla iki üyeden oluşan kurullar
hâlinde çalıştıkları bilinmektedir.
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakması gerekenler dışında kalan vergi uyuş-
mazlıklarına ilk derece mahkemesi olarak bakma görev ve yetkisi vergi mahkemelerine
aittir. Nitekim, vergi mahkemeleri;
• genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile
benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları,
• yukarıda belirtilen konularda Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında
Kanun’un uygulanmasına ilişkin davaları,
• diğer kanunlarla verilen işleri çözümler (BİMK.m.6).
Vergi mahkemeleri Danıştay’a oranla genel; idare mahkemelerine oranla özel görevli mah-
kemedir.
Vergi mahkemeleri, bu maddede sayılan uyuşmazlıklar konusunda ilk derece mahke-

mesidir. Ayrıca vergi mahkemeleri, Danıştay’a oranla genel; fakat, idare mahkemelerine
oranla özel görevli mahkeme olarak düzenlenmekte ve görev yapmaktadır. Bu biçimiyle,
özel (katma) bütçeli idarelerin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve sosyal güvenlik kuru-
munun gelirlerine ilişkin uyuşmazlıklar, özel kanunlarında bu mahkemelerin görevli ol-
duğuna dair bir hüküm bulunmaması hâlinde, vergi mahkemelerinin görev alanı dışında
kalmaktadır.
Vergi mahkemeleri, kural olarak, kurul hâlinde çalışmakla birlikte,
benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin uyuş-
mazlıkları;
• belirtilen konularda Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’un uygu-
lanmasına ilişkin uyuşmazlıklardan kaynaklanan ve toplam değeri yirmibeşbin
Türk Lirasını aşmayan davalar, vergi mahkemesi hâkimlerinden biri tarafından
çözümlenmektedir (BİMK.m.7/2). Ancak, tek hâkimle çözümlenecek davalara
ilişkin parasal sınırlar, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda
uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usûl Kanunu’nun mükerrer
298’inci maddesi hükümleri uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl tes-
bit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu
şekilde belirlenen sınırların bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz
(BİMK.Ek.m.1). 2019 yılı için bu miktar 44.000-Türk Lirasıdır.
Bu tür davaların hâkimler arasında dağılımına ilişkin esaslar, işlerde denge sağlanacak
biçimde, mahkeme başkanı tarafından önceden tesbit edilir (BİMK. m. 7/3).
Tek hâkim tarafından çözümlenmesi gereken bir uyuşmazlığın vergi mahkemesi ku-
rulu tarafından görevi dışında karara bağlaması, temyiz yoluna başvurulması hâlinde
bozma nedeni kabul edilmektedir. Ancak, Kanunda açık hüküm bulunmaması halinde,
böyle bir durumda verilen kararın sadece bu gerekçe ile bozulmasına karar verilmemeli-
dir. Kurul halinde bakılması gereken bir davanın tek hâkim tarafından karara bağlanması
durumunda ise, mutlak bozma sebebi sayılması şarttır.
Bölge İdare Mahkemeleri

Bölge idare mahkemeleri, bölgelerin coğrafî durumları ve iş hacmi gözönünde tutularak
Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevreleri tesbit olunur. Kuruluşta ve yargı çevre-
lerinin tesbitinde Adalet Bakanlığı, İçişleri, Hazine ve Maliye ile Ticaret Bakanlıklarının
görüşünü alır (BİMK. m. 2/1,2). Yargı çevrelerinin değiştirilmesine, Hâkimler ve Sav-
cılar Kurulu yetkilidir. Bu kurul İçişleri, Hazine ve Maliye ile Ticaret Bakanlıklarının
görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığınca yapılacak öneri üzerine bu konuda karar verir
(BİMK. m. 2/3).
Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahke-
mesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur. Bölge idare mahkemelerinde biri
idare diğeri vergi olmak üzere en az iki daire bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin
sayısı, Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca artırılıp
azaltılabilir. Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Bölge idare mahke-
mesi başkan ve üyeliklerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca atama yapılır.
(BİMK.m.3/1-4).
Bölge idare mahkemeleri,
• İstinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak;
• Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuş-
mazlıklarını kesin karara bağlamak;
• Diğer kanunlarla verilen görevleri yapmakla görevlidir. (BİMK.m.3/A, a-c).
Bölge idare mahkemesi başkanı,

• Mahkemeyi temsil etmek;
• Bölge idare mahkemesi başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık
etmek, alınan kararları yürütmek;
• Bölge idare mahkemesi dairelerinden birine başkanlık etmek;
• Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak ve bu yolda uy-
gun göreceği önlemleri almak;
• Bölge idare mahkemesinin genel yönetim işlerini yürütmek;
• Bölge idare mahkemesi memurlarını denetlemek ve denetletmek, personelden
kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin ce-
zalarını uygulamak;
• Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak verdikleri kararlar arasındaki uyuş-
mazlığın giderilmesi için başkanlar kuruluna başvurmak;
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlidir (BİMK.m.3/B, a-h).
• Hukuki veya fiili nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı haller-
de ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek;
Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulu, bölge idare mahkemesi başkanı ile daire
başkanlarından oluşur. Bölge idare mahkemesi başkanının bulunmadığı hâllerde ku-
rula daire başkanlarından en kıdemli olan başkanlık eder. Daire başkanının mazereti
hâlinde, o dairenin en kıdemli üyesi kurula katılır (BİMK.m.3/C, 1-3).
Bölge idare mahkemesi başkanlar kurulu,
• Daireler arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak;
• Benzer olaylarda, bölge idare mahkemesi dairelerince verilen kesin nitelikteki
kararlar arasında veya farklı bölge idare mahkemeleri dairelerince verilen kesin
nitelikteki kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık bulunması halinde; resen
veya ilgili bölge idare mahkemesi dairelerinin ya da istinaf yoluna başvurma
hakkı bulunanların bu aykırılığın veya uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli
olarak istemeleri üzerine, talebin uygun görülmesi halinde kendi görüşlerini de
ekleyerek Danıştay Başkanlığına iletmek;
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlidir (BİMK.m.3/C, 4, a-d).
Dördüncü fıkranın (c) bendine göre yapılacak talepler hakkında Danıştay
Kanunu’nun 39’uncu ve 40’ıncı maddeleri uygulanır (BİMK.m.3/C, 5).
Başkanlar Kurulu eksiksiz olarak toplanır ve çoğunlukla karar verir. Oyların eşitliği
halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır (BİMK.m.3/C, 6).
Bölge idare mahkemesi daireleri,
• İlk derece mahkemelerince verilen ve istinaf yolu açık olan nihaî kararlara karşı
yapılan istinaf başvurularını inceleyerek karara bağlamak;
• İlk derece mahkemelerince yürütmenin durdurulması talepleri hakkında veri-
len kararlara karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamak;
• Yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemeleri arasındaki görev ve yetki
uyuşmazlıklarını çözmek;
• Yargı çevresi içinde bulunan yetkili ilk derece mahkemesinin bir davaya bakma-
sına fiilî veya hukukî bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı çevresi sınır-
larında tereddüt edildiği veya iki mahkemenin de aynı davaya bakmaya yetkili
olduklarına karar verdikleri hallerde; o davanın bölge idare mahkemesi yargı
çevresi içinde bulunan başka bir mahkemeye nakline veya yetkili mahkemenin
tayinine karar vermek.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlidir (BİMK.m.3/D, a-e).
• İki dairenin görevine ilişkin davalar, ilgili dairenin isteği üzerine o dairelerin bir-
likte yapacakları toplantıda karara bağlanır. Bu toplantıya daire başkanlarından
kıdemli olan katılır ve başkanlık eder. Toplanma ve görüşme yeter sayısı beştir.
Kararlar oy çokluğuyla verilir. Bu davalar, talepte bulunan ilgili dairenin esas ve
karar numaraları alır (BİMK.m.3/D, 2).
• Gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak bölge idare mahkemesi da-
ireleri arasındaki iş bölümü, Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından belirlenir
(BİMK.m.3/D, 3).
Her daire, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla toplanır. Görüşmeler gizli yapılır, ka-
rarlar çoğunlukla verilir. Hukukî veya fiilî nedenlerle bir daire toplanamazsa, başkanlar
kurulunun kararıyla diğer dairelerden; bu da mümkün olmazsa, Hâkimler ve Savcılar
Kurulunca diğer bölge idare mahkemelerinden yetkili olarak görevlendirilen üyelerle ek-
siklik tamamlanır. Daire başkanının hukukî veya fiilî nedenlerle bulunamaması halinde
dairenin en kıdemli üyesi daireye başkanlık yapar (BİMK.m.3/F, 1-3).
İstinaf mercii olarak görevlendirilen Bölge İdare Mahkemeleri 20 Temmuz 2016 tarihi
itibariyle göreve başlamıştır.
Bölge idare mahkemeleri, Kanunda belirtilen sayılan görevleri yerine getiren mahke-
melerdir. Vergi yargılaması hukuku bakımından bölge idare mahkemelerinin ilk derece
mahkemesi olarak herhangi bir görevi bulunmamaktadır. Bu itibarla, vergi yargılaması
hukukunda doğrudan doğruya bölge idare mahkemesinde dava açılması mümkün değil-
dir. Bölge idare mahkemeleri, yukarıda belirtilen görevler yanında idare ve vergi mahke-
melerinin yürütmeyi durdurma taleplerine ilişkin olarak verdikleri kararları itiraz üzerine
incelemektedir (İYUK.m.27/7).
Bölge idare mahkemelerinde doğrudan dava açılamaz.
Bölge idare mahkemeleri istinaf mercii olarak vergi mahkemelerinin kararlarının

kanun yolu denetimini yapmakla görevlidir. Bölge idare mahkemelerinin İdari Yargıla-
ma Usûlü Kanunu’nun 46’ncı maddesine göre temyize açık olmayan kararları kesindir
(İYUK.m.45/6). Bölge idare mahkemelerinin konusu 2019 için 144.000 Türk lirasını
aşmayan vergi davalarına ilişkin kararları kesindir (İYUK.m.46/b). Bu kararlara karşı
temyiz yoluna başvurulması mümkün değildir.
Danıştay
Anayasa’nın 155’inci maddesinde,
“Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakma-
dığı karar ve hükümlerin son derece inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara
da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.”
denilmek suretiyle bir yüksek mahkeme olarak kabul edilmektedir. Bu yüksek mahke-
menin kuruluş kanunu 2575 sayılı Danıştay Kanunu’dur. Bu Kanun,
“Danıştay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş yüksek idare mahkemesi,
danışma ve inceleme merciidir” (DşK.m.1)
demek suretiyle bu yargı organının niteliğini belirtmektedir.

İdarî yargıda/vergi yargısında en üst düzey yargı organı olarak Danıştay görev yap-
maktadır. Danıştay Kanunu’nda yapılan değişiklikle Danıştay’ın daire sayısı, dairelerin
görevleri yeniden belirlenmiştir. Buna göre Danıştay, dokuzu dava, biri idarî daire olmak
üzere, on daireden oluşmaktadır (DşK.m.13/1). Dokuz dava dairesinden dördü (üçüncü,
dördüncü, yedinci ve dokuzuncu) vergi davalarına ilişkin olarak Bölge İdare Mahkemeleri-
nin istinaf incelemesi sonucunda verdiği kararlar hakkında yapılan temyiz başvurularını
incelemek ve karara bağlamakla görevlidir (DşK.m.27). Danıştay’ın dava daireleri dışın-
da, Vergi Dava Daireleri Kurulu ile İçtihatları Birleştirme Kurulu, vergi uyuşmazlıklarının
çözümü ve vergi hukukunun geliş(tiril)mesi açısından özellikle önemli rol oynamaktadır.
Danıştay, vergi hukukuna ilişkin genel düzenleyici işlemlerden kaynaklanan uyuşmaz-
lıklarda ilk derece mahkemesi olarak görev yapmaktadır. Örneğin, bakanlıklar ile kamu ku-
ruluşlarının veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları tarafından çıkarılan ve ülke
çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere karşı davaların Danıştay’da açılması gerekmekte-
dir (Dş.K.m.24/1-c). Bunlar dışında bazı özel vergi kanunları hükümleri (VUK.Mük.m. 49)
gereğince Danıştay’da ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakılan davalar da vardır. Diğer vergi
davalarında ise, Danıştay temyiz mercii (üst derece mahkemesi) olarak görev yapmaktadır.
Vergi yargısı organlarını ve birbiriyle bağlantılarını belirtiniz.

4
Danıştayın yüksek mahkeme olmakla birlikte görüş bildirme görevi de vardır.
Vergi Dava Daireleri

Danıştay dava dairelerinin görevleri, önceden Kanunda açıkça belirlenmekte iken 6110 sa-
yılı Kanunla yapılan değişiklikten sonra dava dairelerinin görevleri Danıştay Genel Kuru-
lu tarafından belirlenmektedir. Danıştay Kanunu’nun Dava Dairelerinin Görevleri başlıklı
27’nci maddesine göre;
Dava dairelerinden Üçüncü, Dördüncü, Yedinci ve Dokuzuncu daireler vergi dava da-
iresi; diğer dava daireleri ise, idarî dava dairesi olarak görev yapmaktadır.
İdarî dava daireleri ile vergi dava daireleri kendi aralarında iş bölümü esasına göre ça-
lışmaktadır. Özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdirde, dava daireleri arasın-
daki iş bölümü aşağıdaki esaslar uyarınca Başkanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir.
1. İptal davaları ve idarî sözleşmelerden doğan davalar yönünden, daireler arasındaki
iş bölümünün belirlenmesinde uyuşmazlığın kaynaklandığı mevzuat esas alınır.
2. Tam yargı davaları yönünden iş bölümü;
a. Zarara neden olan idarî işlemden doğan uyuşmazlığı çözmekle görevli daireye
göre,
b. Zarar idarî eylemden kaynaklanmışsa hizmetin niteliğine göre belirlenir.
3. Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlere ilişkin davalarda vergi dava daireleri
arasındaki iş bölümünün belirlenmesinde uyuşmazlığın kaynaklandığı mevzuat
esas alınır.
4. Temyiz incelemesi yapmakla görevli daire, aynı konuda ilk derece mahkemesi ola-
rak Danıştayda görülecek davalara bakmak ve olağanüstü kanun yolları inceleme-
lerini de yapmakla görevlidir.
5. İdare mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı
davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli idarî dava dai-
resince yapılır.
6. Vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı
davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli vergi dava dai-
resince yapılır.
7. İş bölümünde idarî ve vergi dava dairelerinden herhangi birinin görevinde olduğu
belirlenmemiş davalara bakmak üzere birer idarî ve vergi dava dairesi görevlendirilir.
8. İş bölümünde aynı mevzuattan kaynaklanan uyuşmazlıkların birden fazla daire-
de çözümlenmesi konusunda farklı esaslar belirlenebilir.
Dairelerden birinin yıl içinde gelen işleri normal çalışma ile karşılanamayacak oranda
artmış ve daireler arasında iş bakımından bir dengesizlik meydana gelmiş ise, takvim yılı
başında ikinci fıkrada belirlenen usûle göre bir kısım işler başka daireye verilebilir.
Bu madde uyarınca alınan kararlar Resmî Gazete’de yayımlanır ve yayımı izleyen ay
başından itibaren uygulanır.
Danıştay vergi dava dairelerinin görev alanlarının belirlenmesi konusunda üzerinde
durulması gereken bazı hususlara işaret etmekte yarar vardır;
• Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin dava-
ların, alacağın tahakkukuna ilişkin davalara bakmakla görevli dava daireleri tara-
fından çözümlenmesi gerekir (DşK.m.35).
• Bir vergiyi kaldıran ve yerine aynı veya benzeri nitelikte yeni bir vergi koyan ka-
nunlardan doğan uyuşmazlıkların, önceki vergiden doğan uyuşmazlıkları çözüm-
lemekle görevli daire tarafından çözümlenmesi gerekir (DşK.m. 36).
Başkanlar Kurulu, iş yükü bakımından zorunluluk doğması halinde vergi dava da-
ireleri, idarî dava daireleri veya idarî dairelerden birinin veya birkaçının görev alanını
değiştirerek bu daireleri; vergi dava dairesi, idarî dava dairesi veya idarî daire olarak gö-
revlendirebilir (DşK.m.26/II).
Görevlendirilen dairedeki dosyaların vergi ve idarî uyuşmazlıklara ilişkin görev ay-
rımı gözetilerek hangi daireye ve nasıl devredileceği, görevlendirilen daireye görevlen-
dirildiği alan içinde hangi daire işlerinin verileceği hususları Başkanlar Kurulu kararıyla
belirlenir. Bu kararlar Resmî Gazete’de yayımlanır ve yayımını izleyen aybaşından itibaren
uygulanır (DşK.m.26/III).
Daire Başkanı ve üyeleri, dairenin görevlendirildiği işlere bakan dava dairesi genel ku-
ruluna katılır (DşK.m.26/IV). Yapılan değişiklik uyarınca, idarî dava dairelerinin vergi
davalarına, vergi dava dairelerinin idarî davalara bakmaları imkânı getirilmiştir.
Vergi Dava Daireleri Kurulu

Vergi Dava Daireleri Kurulu, vergi dava dairelerinin başkanları ile her vergi dairesinden Vergi Dava Daireleri Kurulu:
iki yıl için Başkanlık Kurulu tarafından görevlendirilen üç asıl ve üç yedek üyeden oluş- Danıştay vergi dava dairelerinin
başkan ve üyelerinden oluşan
maktadır (DşK.m.17/1). Bu kurul; kuruldur.
• bölge idare mahkemelerinden verilen ısrar kararlarını,
• vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri kararları
temyiz mercii olarak inceleyip sonuçlandırmakla görevlidir (DşK.m. 38/2).
İçtihatları Birleştirme Kurulu

İçtihatları Birleştirme Kurulu, Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, dava daireleri
başkanları ve üyelerinden oluşmaktadır (DşK.m.18/1).
Toplanma ve görüşme yetersayısı en az otuzbirdir. Toplantıda hazır bulunanlar çift
sayıda olursa en kıdemsiz üye Kurula katılmaz (DşK.m.18/2).
Esas hakkındaki kararlar, birinci toplantıda Kurul üye tamsayısının salt çoğunluğu ile,
bu toplantıda karar yetersayısı sağlanamaz ise, ikinci toplantıda mevcudun salt çoğunluğu
ile verilir. Kurulun diğer kararları oyçokluğu ile verilir (DşK.m.18/3).
İçtihatları Birleştirme Kurulu, dava dairelerinin veya İdarî ve Vergi Dava Daireleri Ku-
rullarının kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar arasında aykırılık veya uyuş-
mazlık görüldüğü zaman toplanmaktadır. Ayrıca birleştirilmiş içtihatların değiştirilmesi
gereğinin ortaya çıkması da Kurulun bir başka toplanma nedenidir. İncelenecek konular,
İçtihatları Birleştirme Kuruluna Danıştay Başkanınca gönderilir. Kurul, Başsavcının dü-
şüncesini de aldıktan sonra, işi inceleyerek, gerekli görürse içtihadın birleştirilmesine ya
da eskiden birleştirilmiş içtihadın değiştirilmesine karar verir (DşK.m.39).
İçtihatların birleştirilmesi veya birleştirilmiş içtihatların değiştirilmesi, Danıştay Başka-

nı, konu ile ilgili daireler, idarî ve vergi dava daireleri kurulları veya Başsavcı tarafından
istenebilir. Aykırı kararlarla ilgili kişiler, içtihatların birleştirilmesi için Danıştay Başkanlı-
ğına başvurabilmektedir. Kurulun, içtihatların birleştirilmesi veya değiştirilmesi hakkında-
ki kararları, gönderildikleri tarihten itibaren bir ay içerisinde Resmî Gazete’de yayımlanır.
Bu kararlara, Danıştay daire ve kurulları ile idarî mahkemeler ve idare uymak zorundadır
(DşK.m.40). Bu kararlar vergi hukukunun çok önemli bir kaynağını oluşturmaktadır.
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI

Hukukun kaynakları denildiğinde, yazılı hukuk kuralları, örf ve âdet, yargı kararları ve
bilimsel görüşler anlaşılmaktadır.
Vergi Yargılaması Hukuku açısından yazılı hukuk kaynaklarının başında İdari Yar-
gılama Usulü Kanunu gelmektedir. Nitekim, vergi yargılaması hukukunda geçerli olan
usûlü belirleyen temel hükümler İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yer almaktadır. Çün-
kü, bu Kanunun birinci maddesinde Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi
mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıkların çözümünün bu Kanunda belirlenen
usûllere tâbi olduğu belirtilmektedir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda düzenlenmeyen bazı kurumlar için Hukuk Muha-
kemeleri Kanunu’na atıf yapılmaktadır. Buna göre,
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda hüküm bulunmayan hususlarda;
• hâkimin davaya bakmaktan memnuiyeti ve reddi,
• ehliyet,
• üçüncü şahısların davaya katılması,
• davanın ihbarı,
• tarafların vekilleri,
• feragat ve kabul,
• teminat,
• karşı dava,
• bilirkişi,
• keşif,
• delillerin tesbiti,
• yargılama giderleri,
• adlî yardım hâllerinde ve
• duruşma sırasında tarafların mahkemenin sükûnunu ve inzibatını bozacak hare-
ketlerine karşı yapılacak işlemler ile elektronik işlemlerde
Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulanır. Ancak, davanın ihbarı ve bilirki-
şi seçimi Danıştay, mahkeme veya hâkim tarafından re’sen yapılır (İYUK.m.31/1).
İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan
hâller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde, Vergi Usul Kanunu’nun
ilgili hükümleri uygulanır (İYUK.m.31/2). Nitekim, Vergi Usul Kanunu’nun bazı madde-
leri vergi yargılaması usûlü ile ilgili önemli hususları düzenlemektedir. Bunlar, Vergi Usul
Kanunu’nun vergi yargılaması usulünde delil ve isbatla ilgili 3’üncü; dava açmaya yetkili
kişilerle ilgili 377’nci; davanın konusuyla ilgili 378’inci ve vergi davalarında duruşmala-
ra kimlerin katılabileceğini belirleyen mükerrer 378’inci maddesindeki düzenlemelerdir.
Ayrıca Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da yargılama usûlüne ilişkin
hükümlerin yer aldığı da unutulmamalıdır (AATUHK.m.15, 20, 58). Öte yandan, Vergi
Usul Kanunu’nda belirtilenler dışında yer alan bazı hükümlerin vergi yargılama usûlünde
uygulama alanı bulduğunu; örneğin, mücbir sebeplerin yargılama hukukuna ilişkin süre-
lere etkisini kabul etmek mümkündür (VUK.m.13, 15).
Vergi Yargılaması Hukukunun kaynaklarını kısaca belirtiniz.

5
İdari Yargılama Usulü Kanunu ve atıf yaptığı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Vergi
Usul Kanunu dışında Danıştay Kanunu ile Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve
Vergi Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun da Vergi Yargılaması Huku-
kuna ilişkin temel kaynaklar arasında yer almaktadır.
Bu kanunlar dışında Vergi Yargılaması Hukukunun en önemli kaynağını Anayasa
oluşturmaktadır. Nitekim, Anayasa’nın birçok maddesinde yargılama hukukunu ve do-
layısıyla vergi yargılaması hukukunu ilgilendiren hükümlere yer verilmektedir. Örneğin,
Anayasa’nın 36’ncı maddesinde Hak arama hürriyeti; 37’nci maddesinde Kanunî hâkim
güvencesi; 38’inci maddesinde Suç ve cezalara ilişkin esaslar; 40’ıncı maddesinde Temel
hak ve hürriyetlerin korunması; 125’inci maddesinde Yargı yolu; 138’inci maddesinde
Mahkemelerin bağımsızlığı; 141’inci maddesinde Duruşmaların açık ve kararların ge-
rekçeli olması ile Anayasa Mahkemesi’ne (Any.m.148-153) ve Danıştay’a (Any.m.155)
ilişkin hükümleri vergi yargılaması hukukunu doğrudan ilgilendirmektedir.
Anayasa dışında devletlerarası sözleşmeler de vergi yargılaması hukukunun kaynak-
ları arasında yer almaktadır. Nitekim, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve özellikle bu
sözleşme ile garanti altına alınan âdil yargılanma hakkı (İHAS. m. 6) vergi yargılaması
hukukunu ilgilendirmektedir. Nitekim, bu hak, Anayasa’nın 36’ncı maddesinde ayrıca dü-
zenlenmektedir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu ve yukarıda belirtilen kanunlar dışında kalan birçok
kanunda vergi yargılaması hukukunu ilgilendiren hükümler mevcuttur. Harçlar Kanunu,
Avukatlık Kanunu, Tebligat Kanunu bu kanunlara örnek olarak gösterilebilir.
Vergi Yargılaması Hukukunun diğer önemli kaynağını Danıştay kararları oluşturmak-
tadır. Danıştay kararlarına, Danıştay Dergisi ve internet sitesi başta olmak üzere, meslek
dergilerinden, içtihat bankalarından ve karar derlemelerinden ulaşmak mümkündür.
Anayasa Mahkemesi Kararları da vergi yargılaması hukukunun önemli kaynakları
arasında yer almaktadır. Anayasa Mahkemesi kararlarının Resmî Gazetede yayınlanması
zorunlu olduğu için, bu kararlara başta Resmî Gazete olmak üzere, Anayasa Mahkemesi
Kararlar Dergisi ve internet sayfası ile meslek dergileri ve içtihat bankalarından ulaşılması
mümkündür.
Vergi Yargılaması hukukunun bir diğer kaynağı, bilimsel görüşleri içeren yayınlardır.
Bunlar, kanun şerhleri, sistematik eserler, monografiler, makaleler, tebliğler, bilirkişi ra-
porları ve hukukî mütalâalar biçiminde ortaya çıkmaktadır. Bu alanda son dönemde çok
sayıda kitap ve makale yayınlanmakta; yine çok sayıda bilimsel toplantı düzenlenmekte ve
bu toplantılarda tebliğler sunulmaktadır.
Özet
Vergi yargısı ve vergi yargılaması hukuku kavramlarını Vergi Yargısı Organları hakkında bilgi verebilmek
4
1 tanımlayabilmek Vergi yargısı organları denildiğinde, vergi uyuşmaz-
Vergi uyuşmazlıklarının çözümü amacıyla başvuru- lıklarına ilk derece mahkemesi olarak bakan mahke-
lan yargı yoluna vergi yargısı denilmektedir. Vergi meler ile bu mahkemelerin kararlarının kanunu yolu
yargısı, sadece kamu gelirlerinden vergilere ilişkin denetimini yapan yüksek mahkemeler anlaşılmakta-
uyuşmazlıkları konu edinmektedir. Vergi yargısı, malî dır. Bu bağlamda, vergi yargısı organları olarak, vergi
yargının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay
yargılaması hukuku, vergi yargısı organlarının, vergi görev yapmaktadır. Vergi mahkemeleri, ilk derece
ödevlisi ile vergi idaresi arasında vergi uygulamaları mahkemesi; Bölge idare mahkemeleri, istinaf mercii;
ile ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkları incelemek Danıştay ise, temyiz mercii olarak görev yapmaktadır.
ve karara bağlamak suretiyle vergi kanunu hükümle-
rine uygun bir yargısal tasarrufta bulunmasına yöne- Vergi Yargılaması Hukukunun kaynaklarını sınıflandı-
lik kurallar bütünüdür. 5 rabilmek
Vergi yargılaması hukukunda geçerli olan usûlü
Vergi yargısının bağımsızlığı sorununu değerlendire- belirleyen temel hükümler İdari Yargılama Usulü
2 bilmek Kanunu’nda yer almaktadır. İdari Yargılama Usu-
Vergi yargısının bağımsızlığı, vergi uyuşmazlıklarının lü Kanunu’nda düzenlenmeyen bazı kurumlar için
özel görevli mahkemeler tarafından çözümlenmesi ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapılmaktadır
bu mahkemelerin verdikleri kararların da sadece bu (İYUK.m.31/1). İdari Yargılama Usulü Kanunu ve
konuda görevli yüksek mahkeme tarafından kanun- Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan
yolu denetimine tâbi tutulması anlamına gelmektedir. hâller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çö-
Günümüzde vergi uyuşmazlıkların çözümlenmesi zümünde, Vergi Usul Kanunu’nun ilgili hükümleri uy-
bakımından üç ana model benimsenmektedir. Buna gulanır (İYUK.m.31/2). Ayrıca Amme Alacaklarının
göre, vergi uyuşmazlıklarının adlî yargıda, idarî yargı- Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da yargılama usûlüne
da ve bağımsız vergi yargısında çözümlendiği sistem- ilişkin hükümlerin yer aldığı da unutulmamalıdır.
ler sözkonudur.
Vergi yargılaması hukukunun işlevlerini açıklayabilmek

3
Vergi yargılaması hukuku iki temel işlevinden söz
edilmektedir. Bunlardan birincisi, vergi yargılaması
hukukunun aslî işlevi olarak da ifade edilen, vergi
uyuşmazlıklarının kesin olarak çözüme bağlanması;
yani uyuşmazlıkları sona erdirme işlevidir. Vergi
yargılaması hukukunun ikincil işlevi ise, aslî işlevini
yerine getirirken vergi hukukunun gelişmesine içtihat
yoluyla katkıda bulunmasıdır. Bu işleve, düzenleyici
işlev de denilmektedir. Vergi yargılaması hukukunun
bu işlevleri yanında menfaatler dengesini kurma,
hukukî güvenlik sağlama ve vergi adaletini sağlama
işlevlerinden de söz edilmektedir.
1. Objektif hukukun, bağımsız hâkimler (mahkemeler) ta- 6. Vergi yargısı organlarının önlerine getirilen uyuşmazlık-
rafından belli bir olaya uygulanmasına ne denilmektedir? lar hakkında verdikleri kararlarla uyuşmazlıkların sona erdi-
a. Vergi Yargısı rilmesi vergi yargılaması hukukunun hangi işlevinin kapsa-
b. Malî Yargı mına girer?
c. Maddî anlamda yargı a. Düzenleyici işlevi
d. Şeklî anlamda yargı b. İçtihat Yaratma işlevi
e. Hiçbiri c. Uyuşmazlıkları sona erdirme işlevi
d. Adaleti sağlama işlevi
2. Vergi uyuşmazlıkları hangi devletlerde adlî yargıda çö- e. Menfaatler dengesini sağlama işlevi
zümlenmektedir?
a. Yargı ayrılığını benimseyen 7. Vergi yargısı organlarının, önlerine gelen uyuşmazlıklar
b. Federal hakkında verdikleri kararlar yoluyla vergi hukuku uygula-
c. Federe malarına yön vermesi, vergi yargılaması hukukunun hangi
d. Yargı birliğini benimseyen işlevini oluşturmaktadır?
e. Üniter a. Adaleti sağlama işlevi
b. İçtihat yaratma işlevi
3. Vergi uyuşmazlıklarının ayrı bir vergi yargısı koluna ait c. Menfaatler dengesini sağlama işlevi
mahkemelerde çözümlendiği ülke hangisidir? d. Uyuşmazlıkları sona erdirme işlevi
a. Türkiye e. Hukukî güvenlik sağlama işlevi
b. Amerika Birleşik Devletleri
c. Fransa 8. Ülkemizde vergi uyuşmazlıklarının çözümünde görevli
d. Hollanda Danıştay dava daireleri hangileridir?
e. Federal Almanya a. 3, 4, 5, 9
b. 3, 4, 7, 9
4. Vergi yargısı organlarının vergi uygulamaları ile ilgili c. 4, 6, 8, 11
olarak vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında ortaya çıkan d. 5, 7, 9, 13
uyuşmazlıkları incelemek ve karara bağlamak suretiyle vergi e. 3, 7, 9, 11
kanunu hükümlerine uygun bir yargısal tasarrufta bulunma-
sına yönelik kurallar bütününe ne ad verilmektedir? 9. Bölge idare mahkemelerince verilen ısrar kararları aşağı-
a. Vergi Hukuku daki organlardan hangisi tarafından incelenir?
b. Vergi Yargısı a. Danıştay 3. Dava Dairesi
c. Vergi Yargılaması Hukuku b. Danıştay Genel Kurulu
d. İdarî Yargılama Hukuku c. İçtihatları Birleştirme Kurulu
e. Ceza Yargılaması Hukuku d. Vergi Dava Daireleri Kurulu
e. İdari Dava Daşreleri Kurulu
5. Ülkemizde vergi uyuşmazlıkları hangi yargı kolunda yer
alan mahkemeler tarafından çözümlenmektedir? 10. Vergi yargılaması usûlünü düzenleyen temel kanun han-
a. İdarî Yargı gisidir?
b. Vergi Yargısı a. Vergi Usûl Kanunu
c. Ceza Yargısı b. Hukuk Muhakemeleri Kanunu
d. Adlî Yargı c. İdari Yargılama Usûlü Kanunu
e. Askeri Yargı d. Ceza Muhakemesi Kanunu
e. Danıştay Kanunu
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısı ve Vergi Yargıla- Vergi yargılaması hukuku, vergi yargısı örgütü, usûl kuralları
ması Hukuku Kavramı” konusunu yeniden gözden ve bunların uygulanması ile ilgili tüm konuları kapsamak-
geçiriniz. tadır. Buna göre, vergi yargısı, vergi yargısı organlarının ya-
2. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısının Bağımsızlığı pısını ifade etmektedir. Vergi yargılaması hukuku ise, hem
Sorunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. yargılama makamlarını ve bunların birbiriyle olan ilişkilerini
3. e Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısının Bağımsızlığı hem de vergi uyuşmazlıklarının çözümünde uyulacak usûl
Sorunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ve esasları kapsamaktadır. Bu itibarla, vergi ödevi ve vergi-
4. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısı ve Vergi Yargıla- lendirme işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların yargı
ması Hukuku Kavramı” konusunu yeniden gözden yolu ile çözüme bağlanmasına ilişkin kurallar vergi yargıla-
geçiriniz. ması hukukunu oluşturmaktadır.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısının Bağımsızlığı
Sorunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 2
6. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunun Vergi yargısının bağımsızlığı, vergi uyuşmazlıklarının özel
İşlevleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. görevli mahkemeler tarafından çözümlenmesi ve bu mah-
7. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunun kemelerin verdikleri kararların da sadece bu konuda görevli
İşlevleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. yüksek mahkeme tarafından kanunyolu denetimine tâbi tu-
8. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısı Organları” konu- tulması anlamına gelmektedir.
sunu yeniden gözden geçiriniz. Çeşitli ülkelerde vergi yargısı için ülkenin geleneklerine, hu-
9. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargısı Organları” konu- kuk sisteminin niteliğine göre hayli değişik düzenlemelere
sunu yeniden gözden geçiriniz. gidildiği bilinmektedir. Günümüzde vergi uyuşmazlıklarının
10. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunun çözümlenmesi bakımından üç ana model benimsenmekte-
Kaynakları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. dir. Buna göre, vergi uyuşmazlıklarının adlî yargıda, idarî
yargıda ve bağımsız vergi yargısında çözümlendiği sistemler
söz konudur.
Sıra Sizde 3
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Vergi yargılaması hukukunun iki temel işlevinden söz edil-
Sıra Sizde 1 mektedir. Bunlardan birincisi, vergi yargılaması hukuku-
Vergi yargılaması hukuku, vergi yargısı organlarının, vergi nun aslî işlevi olarak da ifade edilen, vergi uyuşmazlıkları-
ödevlisi ile vergi idaresi arasında vergi uygulamaları ile ilgili nın kesin olarak çözüme bağlanması; yani uyuşmazlıkları
olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkları incelemek ve karara bağ- son erdirme işlevidir. Nitekim, vergi yargısı organları, vergi
lamak suretiyle vergi kanunu hükümlerine uygun bir yargısal uyuşmazlıkların çözümlenmesi amacıyla kurulmakta ve gö-
tasarrufta bulunmasına yönelik kurallar bütünüdür. Bu iti- rev yapmaktadır. Burada usûl hukuku bakımından da kesin
barla, vergi yargılaması hukukunun konusunu, vergi ödevlisi hüküm ortaya çıkmaktadır.
ile vergi idaresi arasında vergi kanunlarının uygulanmasın- Vergi yargılaması hukukunun talî (ikincil) işlevi ise, aslî iş-
dan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve bir yargı levini yerine getirirken vergi hukukunun gelişmesine içtihat
kararı ile sonuçlandırılması oluşturmaktadır. yoluyla katkıda bulunmasıdır. Bu işleve, düzenleyici işlev de
Vergi yargılaması hukukunu, genel olarak yargılama hukuku; denilmektedir.
daha özel plânda ise, idarî yargılama hukuku içinde yer alan
ve kendisine özgü konusu olan bir dal olarak nitelendirmek
mümkündür.
Sıra Sizde 4 Aksoy, Ş (2010). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, 6.
Vergi yargısı organları denildiğinde, vergi uyuşmazlıklarına Bası, İstanbul: Filiz Kitabevi.
ilk derece mahkemesi olarak bakan mahkemeler ile bu mah- Bayraklı, H. H. (2013). Genel Vergi Hukuku, Afyonkarahisar.
kemelerin kararlarının kanun yolu denetimini yapan yüksek Bulutoğlu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, C. I, 6. Basılış,
mahkemeler anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, vergi yargısı or- İstanbul.
ganları olarak, vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz
ve Danıştay görev yapmaktadır. Kitabevi.
Sıra Sizde 5 Alfa Yayınları.
Vergi Yargılaması Hukuku açısından yazılı hukuk kaynak- Karakoç, Y. (2014). Genel Vergi Hukuku, 7. Bası, Ankara:
larının başında İdari Yargılama Usûlü Kanunu gelmektedir. Yetkin Yayınları.
Nitekim, vergi yargılaması hukukunda geçerli olan usûlü be- Karakoç, Y. (2017). Vergi Yargılaması Hukuku (Anlaşmaz-
lirleyen temel hükümler İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda lıklarının/Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları) Ders Ki-
yer almaktadır. tabı, 4. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda düzenlenmeyen bazı ku- Kırbaş, S. (2015). Vergi Hukuku, 20. Baskı, Ankara: Siyasal
rumlar için Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapılmak- Kitabevi.
tadır (İYUK.m.31/1). Kumrulu, A. (1989). Vergi Yargılama Hukukunun Kuram-
İdari Yargılama Usûlü Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri sal Temelleri, (Çoğaltma), Ankara.
Kanunu’na yollamada bulunulan hâller saklı kalmak üzere, Mutluer, M. K. (2008). Vergi Genel Hukuku, 2. Baskı, İstan-
vergi uyuşmazlıklarının çözümünde, Vergi Usûl Kanunu’nun bul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
ilgili hükümleri uygulanır (İYUK.m.31/2). Ayrıca, Amme Mutluer, M. K. (2011). Vergi Hukuku, 3. Baskı, Ankara: Tur-
Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’da yargılama han Kitabevi.
usûlüne ilişkin hükümlerin yer aldığı da unutulmamalıdır Oktar, S. A. (2018). Vergi Hukuku, 12. Baskı, İstanbul: Türk-
(AATUHK.m.15, 20, 58). men Kitabevi.
Öncel, M., Kumrulu, A., Çağan, N. Vergi Hukuku, 27. Bası,
Ankara: Turhan Kitabevi.
Şenyüz, D., Yüce, M., Gerçek, A. (2018). Vergi Hukuku, 9.
Baskı, Bursa: Ekin Yayınevi.
Uluatam, Ö., Methibay, Y. (2001). Vergi Hukuku, 5. Baskı,
Ankara: İmaj Yayıncılık.
Yüce, M. (2017); Vergi Yargılama Hukuku, 5. Baskı, Bursa:
Ekin Yayınevi.
3
Amaçlarımız
 Vergi davasının konusu ve kapsamını özetleyebilecek,
 Vergi davasının niteliğini tartışabilecek,
 Vergi davasının taraflarını açıklayabilecek,
 Vergi Yargılaması Hukukunda görev ve yetki kavramlarını açıklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• İptal Davası • Taraf Ehliyeti
• Tam Yargı Davası • Dava Ehliyeti
• Davacı • Görev
• Davalı • Yetki
İçindekiler
• VERGİ DAVASININ KONUSU VE

KAPSAMI
• VERGİ DAVASININ NİTELİĞİ
Vergi Yargılaması Hukuku Vergi Yargılaması Usûlü-I
• VERGİ DAVASININ TARAFLARI
• VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNDA
GÖREV VE YETKİ
Vergi Yargılaması Usûlü-I
VERGİ DAVASININ KONUSU VE KAPSAMI
Genel Açıklama
Dava, bir başkası tarafından sübjektif hakkı ihlâl edilen veya tehlikeye sokulan veya kendi- Dava: Bir başkası tarafından
sübjektif hakkı ihlâl edilen
sinden haksız bir talepte bulunulan kimsenin, mahkemeden hukukî koruma istemesidir. veya tehlikeye sokulan
Bir sübjektif hakkın mahkemeler aracılığıyla ileri sürülmesi yetkisine dava hakkı de- veya kendisinden haksız bir
talepte bulunulan kimsenin,
nilmektedir. Fakat dava hakkı, asıl haktan ayrı bir hak değildir. Bu nedenle dava hakkı, mahkemeden hukukî koruma
yalnız başına başkasına devredilemez; ancak, asıl hak ile devredilebilir. Dava hakkı, kural istemesidir.
olarak hakkın sahibine aittir. Fakat, bazı hâllerde, dava hakkı, hak sahibinden başka kim- Dava hakkı: Bir sübjektif hakkın
selere de tanınmaktadır. mahkemeler aracılığıyla ileri
Dava hakkı, Anayasa ile teminat altına alınmaktadır. “Herkes, meşrû vasıta ve yollar- sürülmesi yetkisine dava hakkı
denilmektedir.
dan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savun-
ma ile âdil yargılanma hakkına sahiptir” (Any. m. 36/I).
Dava hakkı, hukukî yarar ile sınırlıdır. Başka bir deyişle, mahkemenin bir davanın
esası hakkında yargılama yapabilmesi için, davacının dava açmakta hukukî yararının bu-
lunması gerekir.
Mahkeme, iki taraf arasındaki uyuşmazlığa ancak davacının dava açması hâlinde ba-
kar ve bu uyuşmazlığı vereceği hüküm ile çözümler. Davacının davası olmadan, mahke-
menin kendiliğinden bir davaya bakması mümkün değildir (HMK.m.24/1).
Vergi Davasına Konu İşlemler

Vergi, resim, harç gibi kamu gelirlerine ve gümrük vergilerine ilişkin vergilendirme işlem-
lerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar vergi davasının konusunu oluşturmaktadır. Başka
bir deyişle, Vergi Usul Kanunu ve Gümrük Kanunu hükümlerinin uygulanmasından kay-
naklanan uyuşmazlıklar vergi davasına konu olmaktadır.
Vergi davası, tarh-tahakkuk aşamasında açılabileceği gibi tahsil aşamasında da açıla-
bilmektedir. Ayrıca, kamu alacaklarının güvence önlemlerinin uygulanmasından kaynak-
lanan uyuşmazlıklar için de vergi davası açılması mümkündür.
Tarh aşamasına ilişkin uyuşmazlıklar, matrahın belirlenmesi, muafiyet ve istisna hü-
kümlerinin uygulanması, vergilendirme işlemlerinin ilgiliye tebliği gibi hususlarda ortaya
çıkmaktadır.
Bu bağlamda,
• verginin ikmalen, re’sen ya da idarece tarh edilmesi;
• vergi dairesince ceza kesilmesi;
• takdir ve tadilat komisyonu kararlarına dayanarak vergi salınması;

• tevkif yoluyla vergi alınması
hâllerinde vergi davası açılabilmektedir. Ancak, vergi davası açabilmesi için verginin tarh
edilmiş, cezanın kesilmiş, tadilat ve takdir komisyonu kararlarının tebliğ edilmiş olması;
tevkifat yoluyla alınan vergilerde ise, istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve ödemeyi
yapan tarafından verginin kesilmiş olması gerekmektedir (VUK.m.378).
Tahsil aşamasında ise,
• teminat istenilmesi,
• tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî haciz uygulanması,
• ödeme emri tebliğ edilmesi,
• haciz uygulanması ve/ya da malların paraya çevrilmesi,
• tecil ve/ya da terkin taleplerinin reddedilmesi
işlemlerine karşı dava açılması mümkündür.
Vergi kabahatlerinin tesbiti ve bunlara ilişkin cezaların uygulanması da yine vergi ida-
resi ile vergi ödevlisi arasında bazı uyuşmazlıkların ortaya çıkmasına kaynaklık etmekte-
dir. Ancak, hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren bir vergi suçu için açılacak davaya bak-
makla görevli yargı organı ceza mahkemesidir.
Vergi yargılaması hukukunda, yukarıda belirtilen hâller dışında, hatalı beyanda bulu-
nulmuş olması; vergilendirme işlemlerinde yapılmış olan hatanın düzeltilmesi talebinin
reddi üzerine yapılan şikâyet başvurusunun reddedilmesi; uzlaşmanın sağlanamamış ol-
ması; ihtirazî kayıtla beyanda bulunulması; takdir komisyonunun vergi ödevlisinin baş-
vurusu üzerine matrah tesbit etmesi ve/ya da emlâk vergisine ait bir kısım bedel ve değer-
lerin tesbitine ilişkin kararları dolayısıyla da dava açmak mümkündür.
Vergi davasına konu olabilen işlemleri kısaca belirtiniz.

1
Vergi davasına konu olan işlemler arasında takdir komisyonu kararlarına karşı dava
açılabilmesi konusu üzerinde ayrıca ve özellikle durulmasında yarar vardır. Takdir ve ta-
dilat komisyonu kararlarına karşı vergi idaresinin dava açması mümkündür (VUK.m.377/
II). Ayrıca, Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 49’uncu maddesi kapsamında, takdir komis-
yonu kararlarına karşı bazı idare, kurum ve kuruluşlar da dava açabilmektedir.
Vergi ödevlilerinin, Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 49’uncu maddesi kapsamı dışın-
da kalan ve takdir komisyonu tarafından takdir edilen matrah veya matrah farkına ilişkin
kararlarına karşı doğrudan dava açması mümkün değildir. Çünkü, komisyonun bu karar-
ları doğrudan vergi ödevlisine tebliğ edilmemektedir. Ancak, vergi ödevlileri takdir ko-
misyonlarının bu kararlarını dolaylı olarak dava konusu yapılabilmektedir. Nitekim, tak-
dir komisyonunun kararına dayanılarak vergi dairesi tarafından re’sen ve/ya da ikmalen
tarh edilen vergi ve/ya da kesilen ceza, vergi/ceza ihbarnamesi ile vergi ödevlisine tebliğ
edilmektedir. Vergi/ceza ihbarnamesine karşı açılan davada takdir komisyonu kararının
da hukuka uygunluğu yönünden irdelenmesi sağlanmaktadır.
Takdir komisyonu kararına karşı vergi ödevlisi tarafından dava açılamamasının bazı
istisnaları bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, emsal bedelinin vergi ödevlisinin başvu-
rusu üzerine takdir komisyonu tarafından belirlenmesi hâlidir. Emsal bedelinin takdiri,
vergi ödevlisinin başvurusu üzerine yapıldığında, takdir edilen emsal bedeli vergi ödev-
lisinin beyanının belirlenmesinde esas alınmaktadır. Takdir komisyonunun bu yolla em-
sal bedeli belirlemesine ilişkin kararı doğrudan vergi ödevlisine tebliğ edilmektedir. Bu
yolla takdir edilen bedellere karşı vergi ödevlisinin vergi mahkemesinde dava açma hakkı
bulunmaktadır. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmamaktadır
(VUK.m.267/V).
3. Ünite - Vergi Yargılaması Usûlü-I 57
İkincisi, mücbir sebep hâlinde beyan edilecek matrahın belirlenmesi için takdir ko-
misyonuna başvurulması hâlidir. Nitekim, Vergi Usul Kanunu’nun 13’üncü maddesinde
belirtilen mücbir sebepler yüzünden defter ve/ya da belgelerini kaybedenler (zayi eden-
ler), beyan edecekleri vergi matrahını tesbit imkânından mahrum kalmaktadır. Böyle
bir durumda, beyan edilecek matrah, vergi ödevlisinin başvurusu üzerine, takdir ko-
misyonu tarafından belirlenmektedir. Bu durumda, takdir komisyonu kararının hukuka
aykırı olduğunu düşünen vergi ödevlisinin takdir komisyonu kararına karşı dava açması
mümkündür.
Üçüncüsü, takdir komisyonlarının arsalara ve araziye ait asgari ölçüde birim değer
tesbitine ilişkin dört yılda bir yapacakları takdirlere karşı, kendisine karar tebliğ edilen
idareler ve odalar gibi, mükelleflerin de dava açması mümkündür (VUK.Mük.m.49/b).
Gümrüklerde alınan vergilerle ilgili uyuşmazlıklar, temelde diğer vergilerin tâbi oldu-
ğu usûllere tâbi olmakla birlikte, bu vergilere karşı dava açılmadan önce, idare içindeki
itiraz mercilerine başvurulmuş olması gerekmektedir. Vergi mahkemesinde dava, ancak
bu mercilerin kararlarına karşı açılabilmektedir (GümK.m.242; İYUK.m.37/b).
Vergi davasıyla ulaşılmak istenen sonuç,
• işlemin iptali,
• verginin terkini,
• vergi daha önceden tahsil edilmişse, onun iadesi,
• ihtiyatî haciz ya da haciz uygulanmışsa bunun kaldırılmasıdır.
VERGİ DAVASININ NİTELİĞİ

Türk hukuk sistemi içinde vergi uyuşmazlıklarına idarî yargıda bakılmakta ve idarî dava
türleri içinde sonuca ulaşılması kabul edilmektedir. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda
idarî dava türleri; İptal davası: İdarî işlemler
• idarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hu- hakkında yetki, şekil, sebep, konu
ve maksat yönlerinden biri ile
kuka aykırı olduğu gerekçesiyle iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle
açılan iptal davaları ile iptalleri için menfaatleri ihlâl
edilenler tarafından açılan
• idarî eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafın- davadır.
dan açılan tam yargı davaları
olarak belirtilmektedir (İYUK.m.2/1,a,b). Tam yargı davası: İdarî eylem
ve işlemlerden dolayı kişisel
İptal davalarında, yargısal denetimin konusunu idarî işlem oluşturmaktadır. Bu ne- hakları doğrudan muhtel olanlar
denle yargılama sonunda bir hakkın yerine getirilmesi ya da yükümlülüğün ifasının tarafından açılan davadır.
sağlanması değil, idarî işlemin hukuka uygun olup olmadığının belirlenmesi amaçlan-
maktadır. Nitekim, iptal davalarında, şahsa özgü (kişisel) menfaatleri ihlâl edilenlerce,
idarenin bir işleminin iptali talebi söz konusu iken tam yargı davalarında idarî bir işlemin
veya eylemin ya da idarî sözleşmenin yerine getirilmesi ya da getirilmemesi nedeniyle
zarara uğrayanların bu zararlarının tazmini talep edilmektedir. İptal davalarında, idare-
nin kusurunun olup olmadığı değil, işlemin hukuka uygun olup olmadığı araştırılmaktadır.
Tam yargı davalarında ise, hukuka aykırı eylem ve/ya da işlem yaptığı ileriye sürülen
idarî makam yargılanmaktadır.
Doktrinde, para ile ölçülebilen bir hak ihlâlinin söz konusu olması nedeniyle vergi
davalarının tam yargı davası olduğu düşünülse de vergi davalarının iptal davası olduğu
yönündeki görüş egemendir. Başka bir görüşe göre ise, vergi davaları her iki kategori dı-
şında, ayrı özel bir üçüncü kategori oluşturmaktadır.
Vergi idaresinin vergilemeye ilişkin bir idarî işlem tesis etmesine karşı açılan dava, esas
olarak bir iptal davası niteliği taşımaktadır ve mahkemenin vereceği karar, ya hukuka ay-
kırı görülen idarî işlemin iptali ya da davanın reddi yönünde olmaktadır. Verginin tarhına
yönelik işlemler, ödeme emri düzenlenmesi, tahakkuka veya ihtiyatî tahakkuka dayanan
ihtiyatî haciz uygulanması, haciz uygulanması, tecil ve terkin taleplerinin reddedilmesi,

takdir komisyonlarınca karar alınması, vergi hatalarının düzeltilmesi taleplerinin reddi
bu tür iptal davası olabilecek idarî işlem örnekleridir.
Vergi davasının niteliği hakkında kısaca bilgi veriniz.

2
Davacı, iptal edilen işlem nedeniyle verginin tahsilinden vazgeçilmesini; tahsil edilen
verginin ise, iadesini isteyebilmektedir. Önceden tahsil edilmiş vergilere ilişkin olarak
idarenin vergiyi iade etmek istememesi hâlinde, ilgili tam yargı davası açmak hakkına
sahiptir. Hazinece alınmış verginin iadesine yönelik davalar dışında, vergi idaresi idarî
bir eylemle ilgilileri zarara uğratmışsa bu eylemden doğan zararların telâfisi için açıla-
cak davalar da tam yargı davası olmaktadır. Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında
Kanun’a göre haczedilen malları muhafaza etmekle görevli vergi dairelerinin bu görevle-
rini ihmal etmelerinden doğan zararlar, idarî eyleme bağlı zararların bir örneğidir. Bun-
lardan başka, vergi mahkemesi kararlarını uygulamayan idare aleyhine açılacak tazminat
davaları ile vergi dairesince kararın infazının geciktirilmesi nedeniyle kanun tarafından
belirlenen gecikme faizine ilişkin davalar da vergi mahkemelerinde görülmesi gereken
tam yargı davalarıdır.
Kısacası, vergi davasının genellikle iptal davası niteliği taşıdığı, istisnaen tam yargı da-
vası şekline de bürünebileceği kabul edilmelidir.
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluş ve Gö-
revleri Hakkında Kanun’un 13’üncü maddesinin (b) bendinde yer alan vergi davasının ayrı
bir idarî dava türü olup olmadığı tartışmalıdır.
Vergi uyuşmazlıklarının iptal ve tam yargı davalarına benzer yönleri bulunmakla bir-
likte, kendine özgü ilkeleri ve bu dava türlerine benzemeyen taraflarının da olduğu unu-
tulmamalıdır. Vergi uyuşmazlıklarında mahkeme, vergi idaresinin işlemini iptal etmekle
yetinmeyip gerekirse vergi ve/ya da cezayı da hesaplayarak uyuşmazlığı çözüme kavuştur-
maktadır. Vergi mahkemesinin uyuşmazlığı çözmek için verdiği kararın, idarenin yerine
geçerek karar verme anlamına gelmediği kabul edilmektedir.
VERGİ DAVASINDA TARAFLAR
Taraf Kavramı
Davada taraf olma ve dava açabilme bakımından idarî/vergi davalarının, kural olarak, ayrı
bir özelliği bulunmamaktadır. Nitekim, İdari Yargılama Usûlü Kanunu bu konuyu ayrıca
ve özellikle düzenlemek yerine Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapma yoluna git-
mektedir. Bu nedenle vergi yargılaması hukukunda taraflar konusu ele alınırken zorunlu
olarak açıklanması gereken ehliyet konusunda Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri-
ne ve medenî usûl (yargılama) hukuku teori ve pratiğine başvurmak gerekmektedir.
Vergi davalarında da biri davacı, diğeri davalı olmak üzere iki taraf vardır. Davacı
Davacı: Sübjektif hakkı ihlâl veya davalı tarafta birden fazla kişi bulunabilirse de davada ikiden fazla tarafın bulun-
edildiği veya tehlikeye sokulduğu
ya da kendisinden haksız bir ması mümkün değildir. Çünkü, dava, iki taraf sistemi üzerine kurulmaktadır. Buna göre,
talepte bulunulduğu iddiasıyla tarafların başka başka kişiler olması gerekir. Aynı ilkenin sonucu olarak bir kimse kendi
dava açarak mahkemeden hukukî
korunma talep eden kişidir. aleyhine dava açamaz.
Dava, mahkemeden hukukî koruma talep etmek anlamına gelmektedir. Dava, dava-
Davalı: Bir sübjektif hakkı ihlâl
ettiği veya tehlikeye soktuğu veya cının sübjektif hakkını ihlâl eden veya tehlikeye sokan veya davacıdan haksız bir talepte
haksız bir talepte bulunduğu bulunan kimseye karşı açılır. Dava açarak mahkemeden hukukî korunma talep eden ki-
gerekçesiyle kendisine karşı
hukukî korunma talep edilen
şiye davacı; kendisine karşı hukukî korunma talep edilen kişiye ise, davalı denilmektedir.
kişidir.
Taraf, mahkemeden hukukî korunma talep eden ve/ya da kendisine karşı hukukî ko- Taraf: Mahkemeden hukukî
korunma talep eden ve/ya da
runma talep edilen kişidir. Bir kimse, dava dilekçesinde bir talepte bulunmakla davacı; kendisine karşı hukukî korunma
davalı gösterilmekle ve kendisine dava dilekçesi tebliğ edilmekle de davalı olmaktadır. talep edilen kişidir.
Taraf kavramının bir davada büyük önemi vardır. Çünkü, bir davada verilen hüküm,
yalnız o davanın tarafları bakımından kesin hüküm teşkil etmektedir (HMK.m.303). Dava-
da tarafların yapacakları birçok taraf işlemi bulunmaktadır. Yargılama giderlerinin de an-
cak taraflara (kural olarak haksız çıkan tarafa) yükletilmesi gerekmektedir (HMK.m.326).
Bir davanın taraflarının kimler olduğu, davacı tarafından dava dilekçesinde gösteril-
mektedir. Bu kişilerin gerçekten o davada taraf sıfatına sahip olup olmadıkları belli değil-
dir. Bu husus davanın incelenmesi sırasında ortaya çıkmaktadır. İlk önce, davacının dava
dilekçesinde taraf olarak gösterdiği kişiler arasında davaya devam edilmektedir. Davanın
incelenmesi aşamasında her ikisinin de taraf ve dava ehliyeti ile taraf sıfatlarının mevcut
olduğu anlaşılırsa o zaman taraflar arasındaki uyuşmazlık (dava) esastan incelenmekte ve
karara bağlanmaktadır.
Taraf kavramı, maddî hukuktan tamamen bağımsızdır. Başka bir deyişle, taraf kavra-
mının, taraflar arasındaki hukukî durumla ilgisi bulunmamaktadır. Kimin taraf olduğu,
davacının dava dilekçesine göre belirlenmektedir. Nitekim, bir kişinin taraf olabilmesi
için, sırf dava dilekçesinde davacı veya davalı olarak gösterilmesi yeterlidir. Bu itibarla ta-
raflar sırf dava dilekçesinde gösterilmiş olmaları nedeniyle taraf sıfatını (şeklen) kazanmış
olmaktadır.
Bir davada taraflarla ilgili olarak şu soruların cevaplandırılması gerekmektedir:
• Kimler taraf olabilir? (taraf ehliyeti)
• Kimler davayı takip edebilir? (dava ehliyeti)
• Bir davada taraf olarak gösterilen kişiler gerçekten o dava ile ilgili midir? (sıfat,
husumet).
Taraf Ehliyeti
Taraf ehliyeti, davada taraf olabilme; yargılama usûlüne ilişkin hukukî ilişkinin süjesi Taraf ehliyeti: Davada taraf
olabilme; yargılama usûlüne
olabilme ehliyetidir. Taraf ehliyetine sahip olan kişi davada davacı veya davalı olabilmek- ilişkin hukukî ilişkinin süjesi
tedir. Bu nedenle taraf ehliyeti usûlî bir kavramdır. Taraf ehliyeti, medenî (maddî) hukuk- olabilme ehliyetidir. Taraf ehliyeti,
taki medenî haklardan yararlanma (hak) ehliyetinin yargılama hukukunda büründüğü medenî (maddî) hukuktaki
medenî haklardan yararlanma
şekildir. (hak) ehliyetinin yargılama
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre, medenî haklardan yararlanma ehliyetine sahip hukukunda büründüğü şekildir.
olan davada taraf ehliyetine de sahiptir (HMK.m.50). Buna göre, kimlerin taraf ehliye-
tine sahip olduklarının Türk Medeni Kanunu’na göre belirlenmesi gerekmektedir. Nite-
kim, medenî haklardan yararlanma (hak) ehliyeti bulunan her gerçek (TMK.m.8) ve tüzel
(TMK.m.48) kişi, davada taraf (olabilme) ehliyetine de sahiptir. Başka bir deyişle, her in-
san hak ehliyetine sahip olduğuna göre, tüm insanlar taraf ehliyetine de sahiptir.
Sadece gerçek ve tüzel kişilerin taraf ehliyeti vardır. Çünkü, sadece gerçek ve tüzel ki-
şiler, hakların ve borçların sahibi olabilmektedir ve bu nedenle haklarının korunması için
dava açabilmekte ve borçlarından dolayı kendilerine karşı dava açılabilmektedir.
Kamu hukuku tüzel kişileri, görevleri bakımından kamu kudretini temsil eden tüzel
kişilerdir. Kamu tüzel kişiliği ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye daya-
nılarak kurulmaktadır (Any.m.123/III; TMK.m.55). Kamu tüzel kişileri taraf ehliyetine
sahiptir.
Kamu tüzel kişilerinin başında Devlet yer almaktadır. Bakanlıkların Devlet tüzel kişili-
ğinden ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilikleri bulunmamaktadır. Çünkü, bakanlıklar Devlet
kamu tüzel kişiliğinin birer organıdır. Bakanlıklar, Devlet tüzel kişiliğinin birer organı
oldukları için, davada taraf ehliyetine sahiptir.
İl özel idareleri, köyler ve belediyeler kamu tüzel kişiliğine sahip olup (Any.m.127), bu
nedenle taraf ehliyetine de sahiptir. Buna karşılık, mahallelerin tüzel kişiliği olmadığın-
dan, kural olarak, taraf ehliyeti de bulunmamaktadır.
Kamu iktisadî teşebbüsleri (yani, iktisadî devlet teşekkülleri ile kamu iktisadî kuruluş-
ları) ve bunlara bağlı müesseseler tüzel kişiliğe ve taraf ehliyetine sahiptir.
Davada tarafların taraf ehliyetine sahip olmaları dava şartlarındandır (HMK.m.114,
1/d). Bu nedenle, davanın taraflarından birinin taraf ehliyetine sahip olmadığının mahke-
me tarafından kendiliğinden incelenmesi; tarafların da davanın sonuna kadar bunu ileri
sürmesi mümkündür.
Dava Ehliyeti
Dava ehliyeti, kişinin kendisinin Dava ehliyeti, kişinin kendisinin bizzat veya yetkili kılacağı bir temsilci (vekil) aracılığı ile
bizzat veya yetkili kılacağı bir
temsilci (vekil) aracılığı ile bir
bir davayı, davacı veya davalı olarak takip etme ve usûl işlemlerini yapabilme ehliyetidir.
davayı, davacı veya davalı olarak Fiil ehliyetine sahip olan bütün gerçek ve tüzel kişiler, dava ehliyetine de sahiptir
takip etme ve usûl işlemlerini (HMK.m.51). Başka bir deyişle, dava ehliyeti, fiil ehliyetinin (TMK.m.9) yargılama huku-
yapabilme ehliyetidir.
kunda büründüğü şekildir (HMK.m.38). Buna göre, reşit ve temyiz kudretine sahip olan
kişiler fiil ehliyetine ve dolayısıyla dava ehliyetine de sahiptir.
Dava ehliyetine sahip olan kimsenin, davayı yürütmesi ve usûl işlemlerini yapması
mümkündür. Bu kişiler, kendileri doğrudan davada yer alıp usûl işlemleri yapabilecekleri
gibi bir vekil de tayin edebilirler.
Tüzel kişiler fiil ehliyetine sahip olduklarından, dava ehliyetine de sahiptir; dava ehli-
yetini organları aracılığıyla kullanmaları gerekir.
Dava ehliyeti, taraflara ilişkin dava şartlarındandır (HMK.m.114,1/d). Nitekim, ehliyet
konusu, ilk inceleme konuları arasında yer almaktadır (İYUK.m.14, 3/c). Mahkemenin,
tarafların dava ehliyetine sahip olup olmadığını re’sen (kendiliğinden) incelemesi/araştır-
ması gerekir.
Vergi yargılaması hukukunda dava ehliyeti, daha çok davacı olma ehliyeti olarak or-
taya çıkmaktadır. Küçükler ve kısıtlılar ile tüzel kişilerin vergiye ilişkin ödevleri kanunî
temsilcileri aracılığıyla yerine getirildiği için, bunların vergi ödevine ilişkin uyuşmazlıklar
hakkında açacakları davanın da kanunî temsilcileri veya bunlara vekâleten bir avukat ta-
rafından açılması gerekmektedir. Bu nedenle küçük ve kısıtlıların dava ehliyetine ilişkin
istisnaî durumlar hakkında herhangi bir açıklamaya gerek yoktur.
Taraf Sıfatı (Husumet)

Sıfat, dava konusu subjektif hak Sıfat, dava konusu sübjektif hak (dava hakkı) ile taraflar arasındaki ilişkidir. Taraf ehliyeti
(dava hakkı) ile taraflar arasındaki
ilişkidir. ve dava ehliyeti, davanın taraflarının kişilikleriyle ilgili olduğu halde, taraf sıfatı (husumet)
dava konusu sübjektif hakka ilişkindir.
Davacı tarafta yer alan taraf için aktif taraf sıfatından, davalı tarafta yer alan taraf için
pasif taraf sıfatından söz edilmektedir. Sıfat yerine, Kanun (İYUK.m.14,3/f) ve uygula-
mada husumet terimi kullanılmaktadır. Ancak, İslâm Hukuku’ndan gelen bir terim olan
husumet, sıfat yanında taraf ve dava ehliyeti için de kullanılmaktadır. Bu nedenle, sıfat
yerine husumet denilmesi kavram karışıklığına yol açabilmektedir.
Dava dilekçesinde davacı ve davalı olarak gösterilen (nitelendirilen) kişiler, şeklen o
davanın taraflarıdır. Ancak, mahkemenin bu taraflar arasında dava konusu hakkın esası
hakkında bir karar verebilmesi için, bu kişilerin o davada gerçekten davacı ve davalı sıfa-
tına sahip olmaları gerekmektedir. Bir davada taraf olarak gösterilen kişiler taraf ve dava
ehliyetine sahip olsalar bile, bu kişilerden birinin o davada gerçekten davacı veya davalı
olmak sıfatı yoksa, dava konusu hakkın esasına ilişkin bir karar verilemez; davanın, sıfat
yokluğundan (husumetten) reddedilmesi gerekir.
Bir sübjektif hakkı dava etme hakkı, kural olarak o hakkın sahibine aittir. Başka bir
deyişle, davacı olarak taraf sıfatına sahip olmak için dava konusu hakkın sahibi olmak
gerekir. Bu nedenle, o hakka ilişkin bir davada davacı olma sıfatı (aktif husumet ehliyeti)
da o hakkın sahibine aittir. Bir sübjektif hak kendisinden davalı olarak istenebilecek olan
kişi, o hakka uymakla yükümlü (borçlu) olan kişidir (davalı sıfatı-pasif husumet ehliyeti).
Bir sübjektif hakkın sahibinin ve o hakka uymakla yükümlü olan kişinin kim olduğu (yani
bir davada davacı ve davalı sıfatının kime ait olduğu) tamamen maddî hukuka göre belir-
lenmektedir. Bu nedenle, bir kişinin belli bir davada gerçekten davacı veya davalı sıfatına
sahip olup olmadığı hususu, usûl hukuku sorunu olmayıp dava konusu olan sübjektif hak-
kın özüne ilişkin bir maddî hukuk sorunudur.
Bir davanın tarafları o davada gerçekten taraf sıfatına sahip olması hâlinde, mahkeme
dava konusu hakkın esası hakkında inceleme yapar ve karar verir. Mahkemenin bu kararı,
dava konusu hak ve davanın gerçek taraf sıfatına sahip olan tarafları bakımından kesin
hüküm teşkil etmektedir.
Taraf sıfatı dava şartı değildir.
Taraf sıfatı dava şartı değildir. Çünkü, bir kişinin belli bir davada gerçekten davacı
veya davalı sıfatına sahip olup olmadığı hususu, usûl hukuku sorunu olmayıp, dava konusu
hakkın özüne ilişkin bir maddî hukuk sorunudur. Bir kimsenin hak sahibi olup olmadığı,
davanın esasına girilerek tesbit edilebilmektedir. Bu durumda ise dava, esastan kabul veya
reddedilmektedir. Oysa, dava şartları davanın esasına girilmesini engelleyen hususlardır.
Ancak, taraf sıfatı bir itiraz olduğundan, mahkeme diğer itirazlar gibi taraf sıfatını da dava
dosyasından anlayabildiği sürece kendiliğinden dikkate alması gerekir.
İdarî yargılama hukuku, bu bağlamda vergi yargılaması hukukunda bir kimsenin aç-
tığı davanın görülebilmesi için, sübjektif ehliyet de denen menfaat ilişkisinin bulunması
gerekmektedir. Menfaat ilişkisi, taraf sıfatının (husumet ehliyeti) dayanağını oluşturmak-
tadır. Özel hukukta taraf sıfatına sahip olabilmek için, dava konusu edilen sübjektif hak-
kın mâliki/sahibi olmak gerektiği gibi vergi yargılaması hukukunda da taraf sıfatına sahip
olmak için, dava konusu işlem ve/ya da eylem ile menfaatinin ihlâl ve/ya da hakkının
muhtel olması aranmaktadır.
Vergi Davasının Tarafları
Davacı
Vergi Usul Kanunu’nun 377’nci maddesi, mükelleflerle adına ceza kesilen kişilerin vergi
davası açabileceğini belirtmektedir. Bunların, gerçek ya da tüzel kişi olması mümkündür.
Küçükler ve kısıtlılar ile tüzel kişiler adına kanunî temsilcileri dava açabilmektedir. Keza
gerçek yahut tüzel kişiler adına vekilleri tarafından da dava açılması mümkündür. An-
cak vekilin, Avukatlık Kanunu’na göre (Avk.m.35), avukat olması gerekir. Vergide ikame
mekanizmasının işlemesi hâlinde, vergi sorumlusu da dava açabilmektedir. Bunu, İdari
Yargılama Usûlü Kanunu’nda yer alan menfaatleri ihlâl edilenler kavramına dayandırmak
mümkündür.
Vergi dairesi başkanlıkları ile vergi daireleri dava açabileceği gibi, il özel idareleri ve
belediyeler de dava açabilmektedir. Ancak, vergi dairesi başkanlıkları ile vergi daireleri,
Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığınca belirlenen tutarları aşan davalarda
Gelir İdaresi Başkanlığının (il özel idareleri ile belediyeler, valilerin) muvafakatini alma-
dan vergi mahkemesi kararları aleyhine temyiz yoluna gidemezler (VUK.m.377/IV). Gelir
İdaresi Başkanlığı, tesbit edeceği hadlerle sınırlı olmak şartıyla muvafakat verme yetkisini
vergi dairesi müdürlüklerinin taraf bulunduğu davalar için vergi dairesi başkanlıklarına
ve/veya defterdarlıklara devredebilmektedir (VUK.m.377/V).
Vergi daireleri, tadilat ve takdir komisyonlarının belirledikleri matrahlara karşı dava
açabilmektedir (VUK.m.377/II). Vergi dairelerinin davacı olması, idarî/vergi yargı(sın)-
da idarenin esas olarak davalı olması kuralının istisnasını oluşturmaktadır. Ayrıca, bazı
kamu idareleri de takdir komisyonu kararlarına karşı dava açabilmektedir. Nitekim, takdir
komisyonlarının emlâk vergisi uygulamasında esas alınması gereken arsalara ve arazilere
ait asgari ölçüde birim değer tesbitlerine karşı belediye başkanlığı ile köy/mahalle muhtar-
lıklarının dava açması mümkündür (VUK.Mük.m.49/b).
Bazı özel durumlarda belli kuruluşlara da dava açma hakkı tanınmaktadır. Emlâk
vergisiyle ilgili olarak belirlenen bina metrekare normal inşaat maliyet bedellerine kar-
şı Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Türkiye Borsalar Birliğinin dava aça-
bilme yetkisi buna örnektir (VUK.Mük.m.49/a). Ayrıca, takdir komisyonlarının emlâk
vergisi uygulamasında esas alınması gereken arsalara ve arazilere ait asgari ölçüde birim
değer tesbitlerine karşı, arsalara ait olan kararların kendilerine tebliğ edildiği il ve ilçe
merkezlerindeki ticaret odaları, ziraat odaları, ilgili mahalle ve köy muhtarlıkları ile bele-
diye başkanlıkları; araziye ait olan kararların kendilerine tebliğ edildiği il merkezlerindeki
ticaret ve ziraat odaları ile belediye başkanlıklarının da dava açması mümkündür (VUK.
Mük.m.49/b).
Vergi yargılaması hukukunda dava açabilecekler hakkında kısaca bilgi veriniz.

3
Mükellef, ihtirazî kayıtla beyanda bulunması hâlinde, kendi beyanına karşı dava aça-
bilmektedir (İYUK.m.27/4). Ayrıca, beyana dayanan vergilendirme işleminde bir hata söz
konusu ise, mükellefin hata düzeltme talebinin reddedilmesi hâlinde bu işleme karşı dava
açabilmesi mümkündür (VUK.m.378/II). Bunlar dışında mükellefin kendi beyanına karşı
dava açması mümkün değildir.
Davalı
Genel olarak vergi davalarında, idare davalı durumundadır. Bu durum, idarenin kesin
ve yürütülmesi gereken işlem düzenleme ya da kendiliğinden yürütme yetkisine sahip
olduğu durumlarda kendini göstermektedir. İdarenin kendiliğinden yürütme yetkisi, ya-
pısı gereği yönetilenlerin hak ve özgürlüklerini etkiler nitelikte olduğu için, idarenin bu
yetkiyi kullanabilmesi ancak yetkili kılınmış olmasına bağlıdır. İdarenin kesin ve yürü-
tülmesi zorunlu işlem düzenleme ya da kendiliğinden yürütme yetkisine sahip olmadığı
durumlarda, örneğin idarî sözleşmelerden doğan davalarda, idare davacı durumunda da
olabilmektedir. Ayrıca, vergi yargılaması usûlünde, takdir ve tadilat komisyonu kararları
aleyhine vergi idaresinin dava açabilmesi (VUK. m.377) de, idarenin istisnaen davacı ol-
masına bir başka örnek teşkil etmektedir.
Vergi davalarında davalının gösterilmesi şarttır (İYUK.m.3). Ancak gösterilmediği
veya yanlış gösterildiği takdirde mahkeme kendiliğinden doğru hasmı belirlemektedir
(İYUK.m.15/1-c). Vergi yargısında davalı mutlaka idaredir. Davalı, çoğu kez, dava konusu
işlemi düzenleyen ve/ya da eylemde bulunan vergi dairesidir. Vergi hatasının şikâyet yo-
luyla düzeltilmesi talebinin reddedilmesi hâlinde ise, davalı, Hazine ve Maliye Bakanlığı/
Valilik/Belediye Başkanlığıdır.
Dava ehliyeti ve taraf sıfatı (husumet) mahkemece re’sen (kendiliğinden) dikkate alın-
makta ve davanın her aşamasında ileri sürülüp incelenebilmektedir. İdari Yargılama Usûlü
Kanunu’nun 14’üncü maddesine göre, bu konu ilk inceleme konuları arasında yer aldığın-
dan, kanuna aykırılık hâlinde mahkeme davayı ilk inceleme aşamasında reddetmektedir.
Takdir komisyonu kararlarına karşı gerçek kişiler ile vergi idaresi dışındaki idare, ku-
rum ve kuruluşlar tarafından açılan davada davalı konumunda olan takdir komisyonu
başkanlığıdır. Ancak, vergi idaresi tarafından takdir komisyonu kararlarına karşı açılan
davada husumetin kime yöneltileceği konusu tartışmalıdır. Çünkü, bu durumda davayı
açan ile aleyhine dava açılan komisyon başkanlığı aynı idareyi temsil etmektedir. Bu ne-
denle komisyon kararı lehine olan kişi ve/ya da idare, kurum ve kuruluşların davalı olarak
gösterilmesi gerektiği savunulmaktadır.
Davaya Vekâlet
Vergi hukukunda vekil aracılığıyla temsil anlamında vekâlet ile vergi yargılaması huku-
kunda vekâlet birbirinden farklıdır. Vergi hukukunda vergi ödevlisini temsil etmek için
hukukçu ve/ya da avukat olmak gerekli değildir. Başka bir deyişle, vergi hukukuna ilişkin
işlemlerde birine vekil olabilmek için avukat olma şartı bulunmamaktadır. Vekil olacak
kişinin avukat olma şartı sadece ve yalnızca ilgilinin vergi yargısı organları önünde temsil
edilmesi hâlinde aranmaktadır. Bu bağlamda, vergi ödevlisi adına tebligat kabul edilmesi,
uzlaşmaya başvurulması, hataların düzeltilmesi, iade, mahsup ve takas başvurusunda bu-
lunma, beyanname verme gibi yargı yoluna başvurma anlamına gelmeyen tüm idarî/ver-
gilendirme işlemlerin(in) yapılmasında vekil olmak için avukat olmak gerekmemektedir.
Avukat, vergi yargılaması hukukuna davaya vekâlet çerçevesinde dahil olmaktadır.
Ancak, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda davaya vekâlet konusunda özel bir düzenleme
yer almamaktadır. Yapılan atıf gereği, idarî/vergi yargılaması hukukunda davaya vekâlet
ya da kanunun ifadesiyle “tarafların vekilleri” hususunda Hukuk Muhakemeleri Kanunu
hükümlerinin uygulanması gerekmektedir (İYUK.m. 31). Davaya vekâlet, esas itibarıy-
la Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 71-83’üncü maddelerinde düzenlenmektedir. Dava
açabilme ehliyetine sahip olan herkesin, davasını bizzat ve/ya da bir vekil aracılığıyla açıp
yürütmesi mümkündür (HMK.m.71; AvK.m.35/II). Medenî hakları kullanma ehliyetine
sahip olmayanların davada kanunî temsilcileri; tüzel kişilerin ise, yetkili organları tarafın-
dan temsil edilmesi gerekir (HMK.m.52).
Vekilin Avukat Olması Zorunluluğu Olan Hâller

Avukatlık Kanunu’na göre, “Kanun işlerinde ve hukuki meselelerde mütalâa vermek, mah-
keme, hakem veya yargı yetkisini haiz bulunan diğer organlar huzurunda gerçek ve tüzel
kişilere ait hakları dava etmek ve savunmak, adli işlemleri takip etmek, bu işlere ait bütün
evrakı düzenlemek, yalnız baroda yazılı avukatlara aittir” (AvK. m. 35/I). Bu sayılan iş
ve işlemlerde avukatların kanunî bir tekeli vardır. Avukatlar dışında bu iş ve işlemlerin
yürütülmesinde kimse vekil olarak tayin edilememektedir. Ayrıca, baroda yazılı avukatlar
sayılan iş ve işlemler dışında kalan resmî dairelerdeki bütün işleri de takip edebilmektedir
(AvK. m.35/II).
Dava açma ehliyeti olan herkes kendi davasına ait belgeleri düzenleyebilmekte, da-
vasını bizzat açabilmekte ve işini takip edebilmektedir. Ancak, Türk Ticaret Kanunu’nun
332’nci maddesinde belirtilen esas sermaye miktarının (Ellibin TL) beş katı veya daha
fazla esas sermayesi bulunan anonim şirketler ile üye sayısı yüz veya daha fazla olan yapı
kooperatifleri sözleşmeli bir avukat bulundurmak zorundadır (AvK.m.35/II). Bu itibarla,
avukat bulundurma zorunluluğu getirilen anonim şirket ve kooperatiflere ancak avukat-
ların vekil olabileceği ve bunların davalarının avukat aracılığıyla yürütülmesinin zorunlu
olduğu sonucunu çıkarmak gerekir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 31’inci maddesinde tarafların vekilleri hakkında
Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir. İdari Yar-
gılama Usûlü Kanunu bu genel nitelikteki atıftan başka, 15’inci maddesinde, “Ehliyetli
şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise otuz gün içinde bizzat veya bir
avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçenin reddine” karar verileceği hükmüne yer
vermektedir.
Bütün bu hükümlere rağmen, vergi yargılaması hukuku alanında hukukî meselelerde
mütalâa vermek ve mükelleflerin vergi davalarına ilişkin yazışmaları yürütmek konusun-
da meslek mensuplarının yoğun bir işleve sahip oldukları, yani fiilen avukatlık yaptıkları
bilinmektedir. Bu durum, açıkça kanuna ve hukuka aykırıdır. Ancak, hukuk fakültesi
mezunu ve avukat olmayanların hukukî mütalâa yerine, uzman görüşü olarak düşün-
celerini açıklamalarında ve bunların dava dosyasına konulmasında herhangi sakınca ve
engel bulunmamaktadır.
Avukat Olmayan Vekilin Dava Açması

Vergi yargılaması hukukunda, avukat olmayan vekil tarafından dava açılması, ilk incele-
mede dikkate alınması gereken bir husustur. Şirketler ve/ya da ferdî işletmeler ya şirketi/
işletmeyi temsile yetkili olmayan bir çalışanları ve/ya da meslek mensupları aracılığıyla
dava açma yoluna gidebilmektedir. Oysa, davanın ya işlemin muhatabı olan gerçek kişi-
nin ve/ya da tüzel kişinin temsilcisi tarafından bizzat ya da avukat olan vekili tarafından
açılması gerekmektedir. Davanın, dava açma ehliyeti olan kişinin avukat olmayan vekili
tarafından açılması hâlinde, otuz gün içinde bizzat veya avukat aracılığıyla dava açılmak
üzere dilekçenin reddine karar verilmesi gerekir (İYUK.m.15-1-d).
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 14’üncü maddesinin 3’üncü bendinde, dava dilek-
çelerinin maddede yedi bent hâlinde sayılan yönlerden sırasıyla inceleneceği, bu bendin
(c) alt bendinde ise, dilekçenin ehliyet yönünden incelemeye tâbi tutulacağı belirtildikten
sonra, aynı Kanun’un 15’inci maddesinin 1/d bendinde de, 14’üncü maddenin 3/c bendin-
de yazılı hâllerde ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise,
otuz gün içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçenin reddine
karar verileceği hükme bağlanmaktadır. Bu hükümlerin amacı, idarî/vergi davasına konu
işlemin asıl muhatabı yerine avukat olmayan vekili tarafından dava açılması hâlinde, asıl
muhatabın dava açma hakkının, bizzat veya bir avukat tarafından kullanılması suretiyle
korunmasına yöneliktir. Bu amacın sağlanması hususunda, kanun koyucunun gerçek ve
tüzel kişilerle kamu kurum ve kuruluşları arasında bir ayırım gözettiği de düşünülemez.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun, ehliyet yönünden yapılacak ilk inceleme sonu-
cunda davanın reddine karar verilmesini düzenleyen 15/1-b maddesinin amacı ise, yu-
karıda belirtilen durumdan farklıdır. Bu maddeyle varılmak istenen amaç, bir idarî da-
vanın, idarî işlemin asıl muhatabı yerine, idarî işlemin uygulanması hâlinde bile hak ve
hukukunda olumsuzluk yaratılması söz konusu olmayan gerçek ve/ya da tüzel kişiler veya
bunların kanunî temsilcileri tarafından açılması hâlinde yargı organlarının gereksiz yere
meşgul edilmelerini önlemektir.
Üçüncü Kişilerin Tarafların Yanında Yer Alması

Davanın konusunda ve taraflarında herhangi bir değişme olmaksızın, üçüncü kişilerin ta-
rafların yanında yer alması imkânı vardır. Üçüncü kişilerin taraflar yanında yer alması iki
yoldan gerçekleşebilmektedir. Bunlardan birine davaya katılma ya da davaya müdahale,
diğerine davanın duyurulması ya da davanın ihbarı denilmektedir.
Davaya Katılma
Davaya katılma (müdahale) konusunda, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda herhangi bir
hüküm bulunmamaktadır. Ancak, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 31’inci maddesinin
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na yaptığı atıf nedeniyle davaya katılma konusunda Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanmaktadır. Üçüncü kişilerin, görül-
mekte olan bir davaya katılmaları, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 65-70’inci madde-
lerinde düzenlenmektedir.
Başkası tarafından açılmış bir davanın sonucunda bir hakkı ya da borcu etkilenecek
olan kimse, davacı ya da davalının yanında yer alma hakkına sahiptir. Başkası tarafından
açılmış bir davanın sonucundan etkilenecek olan bir kimsenin, davacı veya davalının ya- Davaya katılma: Başkası
tarafından açılmış bir davanın
nında yer almasına davaya katılma ya da kısaca müdahale denilmektedir. sonucundan etkilenecek olan bir
Vergi yargılaması hukukunda davaya katılma daha çok, genel düzenleyici işlemlere kimsenin, davacı veya davalının
yanında yer almasına davaya
karşı açılan davalarda görülmektedir. Örneğin, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın herhangi katılma ya da kısaca müdahale
bir düzenleyici işlemine karşı açılmış olan bir davada, o düzenleyici işlemde menfaati bu- denilmektedir.
lunan bir kamu kurumu niteliğini haiz meslek kuruluşunun Hazine ve Maliye Bakanlığı
tarafında yer almak üzere davaya katılma talebinde bulunması gibi.
Katılma Şartları
Katılma şartları şunlardır;
• Davaya katılma, ancak davanın taraflarından olmayan kimseler, yani üçüncü kişi-
ler tarafından istenebilmektedir.
• Üçüncü kişiler, ancak açılmış bir davaya katılabilmektedir. Dava açılmadan önce
ya da hüküm verildikten sonra davaya katılma mümkün değildir.
• Davaya katılan, katıldığı tarafın yardımcısı olduğundan, katıldığı tarafın talebin-
den farklı bir talepte bulunamamaktadır.
• Davaya katılacak kişinin katıldığı tarafın durumuna göre, ya davanın kazanılma-
sında ya da davanın reddedilmesinde meşrû bir menfaatinin bulunması gerekir.
Çünkü, meşrû olmayan menfaat katılma hakkı vermemektedir.
Danıştay, bazı kararlarında, üçüncü kişinin davaya katılabilmesi için “hak ve borcu”
görülmekte olan davanın sonucuna bağlı olma şartını, iptal davaları için de arama eği-
limi göstermektedir. Bu şartı tam yargı davalarında aramak yerinde bir yol ise de iptal
davalarında da aramak, iptal davasının niteliği ile bağdaşmamaktadır. Bu itibarla, davaya
katılmada kişinin menfaatinin bulunması yeterli sayılmalıdır.
Katılma Yöntemi
Davaya katılma, ayrı bir dilekçe ile yapılır. Dava dilekçesinde yer alması gereken hususlar,
kural olarak katılma dilekçesinde de yer alır. Davaya katılan, hangi tarafa katıldığını, katıl-
ma talebinin nedenlerini, katılma dilekçesinde açıkça belirtmelidir.
Davaya katılma, davanın her aşamasında olabilir. Bunun için belirli bir süre sınırlama-
sı bulunmamaktadır. Başka bir deyişle, karar verilinceye kadar katılma talebinde bulunma
imkânı vardır. Ancak, burada sözü edilen kararın, ilk derece mahkemesi kararı olduğu
unutulmamalıdır. Çünkü, Danıştay kararlarına göre, temyiz aşamasında davaya katılma
mümkün değildir. Ancak, vergi yargısı organları bakmakta oldukları davalara ait her çeşit
incelemeleri re’sen (kendiliğinden) yapmakla yükümlüdür (İYUK.m.20). Katılma talebi-
nin vergi yargılamasının her safhasında kabul edilmesinin, re’sen araştırma ilkesinin bir
gereği olduğu; böylece tarafların hak ve menfaatlerinin gereği gibi korunmasının sağlana-
cağı gerekçesiyle Danıştay kararına karşı çıkılmaktadır.
Katılma talebine taraflar itiraz edebilirler. Yargı organı, katılma şartlarının gerçekleşip
gerçekleşmediğini karara bağlar. Eğer şartlar gerçekleşmiş ise, yargı organı katılma tale-
binde bulunanın davaya katılmasına karar verir.
Katılmanın Sonuçları
Davaya katılmanın bazı hukukî sonuçları vardır:
• Katılma talebi, davanın sona ermesine kadar, herhangi bir aşamada yapılabilir.
Temyiz aşamasına kadarki her aşamada davaya katılmak mümkündür. Katılan,
yalnız başına temyiz yoluna başvuramaz, duruşma isteyemez.
• Davaya katılan kimse, davanın tarafı sıfatını kazanamaz. Bu kimse, sadece katıldığı
taraf ile birlikte davayı yürütür. Katılan, yardımcı konumunda olduğu için mahke-
me kararının katılan lehine ya da aleyhine olması mümkün değildir.
• Dava sırasında taraflara hangi bildirimler yapılıyorsa aynı bildirimlerin davaya ka-
tılan kimseye de yapılması gerekir.
• Dava sonunda katılan adına hüküm verilemez. Hüküm, davacı ve davalı adına
verilir. Çünkü, davaya katılma, davaya katılan kimseyi taraf konumuna getirme-
mektedir.
Vergi yargılaması hukukunda katılanın/müdahilin davaya katılıp katılmaması yönün-
deki uyuşmazlık ile ilgili menfaat bağının hâkim tarafından kendiliğinden dikkate alın-
ması ve karara bağlanması gerekmektedir. Öte yandan, katılan/müdahil sıfatının medenî
yargılama hukuku bakış açısıyla ele alınıp, katılanın/müdahilin ancak davaya yanında
katılmış olduğu tarafın iradesi ile bağdaştığı ölçüde katılma/müdahale hakkı bulundu-
ğu ve hatta istinaf ve temyiz hakkı gibi yargılama sürecinin vazgeçilmez kurumlarından
tek başına yararlanma hakkından mahrum edilmesi gibi bir anlayışın vergi yargılaması
hukukuna egemen olan re’sen araştırma ve kamuya yararlılık ilkeleriyle bağdaştırılması
mümkün değildir.
Davanın İhbarı
Davanın ihbarı: Davanın Davanın ihbarı, davanın üçüncü kişiye bildirilmesidir. Buna, davanın duyurulması da
ihbarı, davanın üçüncü kişiye
bildirilmesidir. denir. Davanın ihbarı yolu ile üçüncü kişinin, ihbarı yapanın yanında yer alması, davaya
katılması, ona yardımcı olması, hatta onun yerini alması istenmektedir. Taraflar, ihbar
yolu ile dava sonunda kendilerine düşmesi ihtimali bulunan bir sorumluluğu, üçüncü
kişilerin paylaşmasını sağlamak, üçüncü kişinin verilen karara karşı itirazını önlemek
istemektedir.
Davanın ihbarında da İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 31’inci maddesinin yaptığı
atıf gereği Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri geçerlidir. Ancak, mahkemenin da-
vanın ihbarını re’sen (kendiliğinden) yapması gerekmektedir.
Davaya katılma, katılma isteyenin talebi ile gerçekleşmektedir. Davanın ihbarını ise,
davaya bakan mahkeme re’sen (kendiliğinden) yapmaktadır. Davanın üçüncü kişilere du-
yurulması ile ihbar yapılanın davaya katılması ve davanın tarafına yardımcı olması sağlan-
maktadır. Ancak, kendisine dava ihbar edilen ve davaya katılan, taraf sıfatını haiz değildir.
Davanın ihbarı, vergi yargılaması usûlünün niteliği gereği sınırlı olarak uygulanabilir.
Davanın ihbarı ile üçüncü kişinin davaya katılması istenebilir. Bu gibi durumlarda da ka-
tılmaya ilişkin kurallar uygulanır.
Davanın İhbarının Şartları

Davanın ihbarı ile ilgili esaslar şunlardır;
• İhbar, üçüncü kişilere yapılabilir.
• İhbar, ancak açılmış bir dava dolayısıyla yapılabilir. Dava açılmadan ya da dava
karara bağladıktan sonra davanın ihbarı yoluna gidilemez.
• İhbar, davanın her aşamasında yapılabilir. Özel süresi yoktur.
• Davanın ihbarı, yargı organı tarafından re’sen yapılır. Tarafın isteğine bağlı değildir
(İYUK.m.31).
Davayı İhbar Etme Yöntemi

Davanın üçüncü kişilere ihbar edilmesinin mahkeme tarafından re’sen yapılması gerekir
(İYUK.m.31/1). İhbar yolu ile üçüncü kişinin taraflardan birinin yanında yer alması is-
tendiğine göre, ihbarın nedenleri ile konusunun, karşı tarafın kimliğinin ve davanın hangi
aşamada olduğunun belirtilmesi gerekir. İdarî yargıda ihbar ile daha çok üçüncü kişinin
davaya katılması, davacının yanında yer alması sağlanır.
Davanın İhbarının Sonuçları

Kendisine ihbar yapılan kimsenin katılma ile yetinmesi durumunda, ihbar yapılan kimse
hakkında katılmaya ilişkin kurallar uygulanır. İhbar yapılan kimsenin katılma talebinde
bulunması ve talebinin de yargı organınca kabul edilmesi gerekir.
İhbar yapılan kimsenin, ihbar yapanın yerine geçerek davayı yürüteceğini bildirmesi
durumunda, ihbar edilen kimse taraf sıfatını kazanamaz. O, sadece yerini almış olduğu
tarafı temsil eder. Katılanın/Müdahilin de yer aldığı asıl davada hüküm, taraflar hakkında
verilir (HMK.m.69/1).
Katılanın/Müdahilin, tarafla rücû ilişkisinde, asıl davadaki uyuşmazlık hakkında yan-
lış karar verildiği iddiası dinlenilmez. Ancak, katılanın, zamanında ihbar yapılmadığı için
davaya geç katıldığını veya yanında katıldığı tarafın iddia ve savunma imkânlarını kullan-
masını engellediğini ya da kendisince bilinmeyen iddia ve savunma imkânlarının, tarafın
ağır kusuru sebebiyle kullanılamadığını belirterek, yanında katıldığı tarafın yargılamayı
hatalı yürüttüğünü ileri sürmesi mümkündür (HMK.m.69/2).
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNDA GÖREV VE YETKİ
Görev
Görev, bir uyuşmazlığa hangi yargı koluna ait mahkemelerin ya da bir yargı kolunda Görev: Bir uyuşmazlığa hangi
yargı koluna ait mahkemelerin
yer alan mahkemelerden hangisinin bakması gerektiğini ifade etmek üzere kullanılan ya da bir yargı kolunda yer alan
bir kavramdır. Vergi uyuşmazlıklarına genel idarî yargı kolunda yer alan mahkemeler- mahkemelerden hangisinin
den vergi mahkemeleri bakmakla görevlidir. Ancak, Danıştay da bazı durumlarda ilk bakması gerektiğini ifade etmek
üzere kullanılan bir kavramdır.
derece mahkemesi olarak vergi uyuşmazlıklarına bakabilmektedir (DşK.m.24; VUK.
Mük.m.49/a).
Vergi Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar

Vergi mahkemelerinin görevleri Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un 6 ve 7’nci maddelerinde belir-
tilmektedir. Vergi mahkemeleri;
benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları,
• yukarıda belirtilen konularda Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunun
uygulanmasına ilişkin davaları,
• diğer kanunlarla verilen işleri çözümler (BİMK.m.6).
Vergi mahkemeleri, bu maddede sayılan uyuşmazlıklar konusunda ilk derece mahke-
mesidir. Ayrıca, vergi mahkemeleri, Danıştay’a oranla genel; fakat, idare mahkemelerine
oranla özel görevli mahkeme olarak düzenlenmekte ve görev yapmaktadır.
Bu biçimiyle özel bütçeli idarelerin, kamu iktisadî teşebbüslerinin ve sosyal güvenlik
kurumunun gelirlerine ilişkin uyuşmazlıklar, özel kanunlarında bu mahkemelerin görevli
olduğuna dair bir hüküm bulunmaması hâlinde, vergi mahkemelerinin görev alanı dışın-
da kalmaktadır.
Vergi mahkemeleri, kural olarak, kurul hâlinde çalışmakla birlikte,

benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin uyuşmaz-
lıkları ile
• belirtilen konularda Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’un uygu-
lanmasına ilişkin uyuşmazlıklardan kaynaklanan ve toplam değeri yirmi beş bin
Türk lirasını aşmayan davalar, vergi mahkemesi hâkimlerinden birisi tarafından
çözümlenmektedir (BİMK.m.7). Ancak, tek hâkimle çözümlenecek davalara iliş-
kin parasal sınırlar, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda
uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer
298’inci maddesi hükümleri uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl tes-
bit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu
şekilde belirlenen sınırların bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz
(BİMK.Ek.m.1).
Danıştay’ın İlk Derece Mahkemesi Olarak Baktığı Davalar

Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak bakması gereken davalar, Danıştay Kanunu’nun
24’üncü maddesinde düzenlenmektedir. Vergi uyuşmazlıkları bakımından Danıştay, ilk
derece mahkemesi olarak;
• Cumhurbaşkanlığı Kararlarına,
• Cumhurbaşkanlığı ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere,
• Birden çok vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere,
karşı açılacak iptal ve tam yargı davalarını karara bağlamakla görevlidir.
Ayrıca, takdir komisyonlarının emlâk vergisine esas bina metrekare normal inşaat
maliyet bedellerinin belirlenmesi kararlarına karşı açılan davayı (VUK.mük.m.49/a) da
Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak karara bağlaması gerekmektedir.
Görev İtirazlarının Mahkeme Tarafından İncelenmesi

Göreve ilişkin kurallar kamu düzeninden olduğu için yargılamanın her safhasında ile-
ri sürülebileceği gibi, mahkeme tarafından re’sen (kendiliğinden) de göz önünde bulun-
durulması gerekmektedir. Taraflarca davanın vergi mahkemesi veya Danıştay’ın görevi-
ne girmediği yolunda itiraz söz konusu olduğunda, mahkeme itirazı yerinde görmeyip
reddedebileceği gibi yerinde görüp görevsizlik kararı da verebilmektedir. Mahkeme, şayet
davanın idarî yargının görevinde olmakla birlikte kendisini görevsiz görürse, talep olmak-
sızın dosyayı ilgili mahkemeye gönderebilmektedir (İYUK.m.15/1, a).
Kendisine dava açılan vergi mahkemesi şayet hem kendisini görevsiz hem de uyuşmazlı-
ğı idarî yargının alanı dışında görürse, davayı görev yönünden reddeder (İYUK.m.15/1,a).
Davanın görevli mahkemede tekrar açılması gerekir. Davanın görev yönünden reddine
ilişkin kararlar nihaî karar olmasına karşılık, görevsizlik talebinin reddine ilişkin kararlar
ara kararı niteliğindedir. Bu itibarla, görev itirazının reddine ilişkin karar, ancak nihaî
kararla birlikte istinaf/temyiz konusu yapılabilmektedir.
Görev Uyuşmazlığının Giderilmesi

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre, vergi mahkemesi, idarî/vergi yargı(sı)nın görev
alanına giren bir davada görevsizlik sebebiyle davanın reddine karar verirse, dosyayı
Danıştay’a veya görevli idare veya vergi mahkemesine göndermesi gerekir. Ancak,
a. Görevsizlik sebebiyle gönderilen dosyalarda Danıştay, davayı görevi içinde gör-
mezse dosyanın görevli mahkemeye gönderilmesine karar verir.
b. Görevsizlik sebebiyle dosyanın gönderildiği mahkeme kendisini görevsiz gördüğü
takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk görevsizlik kararını veren mahkeme aynı
bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkeme-
si; aksi hâlde Danıştay tarafından çözümlenir (İYUK.m.43/1).
Buna göre, davanın açıldığı mahkemenin görevsizlik kararı verip dosyayı gönderdi-
ği, yani dosya kendisine gelen mahkeme de kendisini görevsiz görürse sözkonusu görev
uyuşmazlığı, görevsizlik kararı veren mahkemeler
• aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, görev uyuşmazlığının bölge
idare mahkemesi;
• ayrı bölge idare mahkemesi yargı çevresinde ise, Danıştay tarafından çözüm-
lenmesi gerekmektedir. Danıştay Genel Kurulu’nun 2016/72 sayılı Kararı ge-
reği, vergi mahkemeleri arasında görev uyuşmazlıklarında merci tayininin,
uyuşmazlığın esasını çözmekle görevli vergi dava dairesi tarafından yapılması
gerekmektedir.
Buna karşın, ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasında çı-
kan görev uyuşmazlığı Danıştay Başkanlık Kurulunca giderilir (DşK.m. 52/1-f).
Danıştay ile vergi mahkemesi arasında görev uyuşmazlığı, ancak vergi mahkemesi
kendisini görevsiz görmesi hâlinde söz konusu olmaktadır. Aksi hâlde, Danıştay’ın kendi-
sini görevli saydığı davada görev, kesinlik kazanmaktadır (İYUK.m.43/1).
Görev uyuşmazlıklarında Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından verilen ka-
rarlar ilgili mahkemelere bildirilir ve bu husus taraflara tebliğ edilir (İYUK.m.43/2).
Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından görev uyuşmazlıkları ile ilgili olarak
verilen kararlar kesindir (İYUK.m.43/3).
Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından verilen kararlar ile görevli kılınan mah-
kemeye yeniden dava açılması hâlinde harç alınmamaktadır (İYUK.m.43/4).
Yetki
Yetki, bir uyuşmazlığa görevli mahkemelerden hangi yerdeki mahkemenin bakması Yetki: Bir uyuşmazlığa görevli
mahkemelerden hangi yerdeki
gerektiğini ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Vergi uyuşmazlıklarında yetkili mahkemenin bakması gerektiğini
mahkeme; ifade etmek için kullanılan bir
a. Uyuşmazlık konusu vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükleri tarh ve ta- kavramdır.
hakkuk ettiren, zam ve cezaları kesen;

b. Gümrük Kanunu’na göre alınması gereken vergilerle Vergi Usul Kanunu gereğince
şikâyet yoluyla hata düzeltme taleplerinin reddine ilişkin işlemlerde; vergi, resim,
harç ve benzeri malî yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren;
c. Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’un uygulanmasında ödeme
emrini düzenleyen;
d. Diğer uyuşmazlıklarda dava konusu işlemi yapan vergi dairesinin bulunduğu yer-
deki vergi mahkemesidir (İYUK.m.37).
Yetki İtirazlarının Mahkeme Tarafından İncelenmesi

Yetkiye ilişkin kurallar kamu düzeninden olduğundan, mahkeme yetki konusunu, kendi-
liğinden ya da tarafların itirazı üzerine yargılamanın her aşamasında inceleyebilmektedir
(İYUK.m.32/II). Taraflarca davanın açıldığı vergi mahkemesinin veya Danıştay’ın yetki-
sine girmediği yolunda itiraz söz konusu olduğunda, mahkeme itirazı yerinde görmeyip
reddedebileceği gibi yerinde görüp yetkisizlik kararı da verebilmektedir. Mahkeme yetki
itirazını yerinde görmezse davaya bakmaya devam eder. Mahkeme, şayet davanın ver-
gi mahkemesinin görevinde olmakla birlikte kendisini yetkisiz görürse, talep olmaksızın
dosyayı ilgili mahkemeye gönderebilmektedir (İYUK.m.15/1, a).
Kendisine dava açılan vergi mahkemesi şayet hem kendisini (görevsiz ve) yetki-
siz hem de uyuşmazlığı idarî yargının alanı dışında görürse davayı görev yönünden
reddeder (İYUK.m.15/1,a). Davanın (görevli ve) yetkili mahkemede tekrar açılması
gerekir.
Davanın yetki yönünden reddine ilişkin kararlar nihaî karar olmasına karşılık, yet-
kisizlik talebinin reddine ilişkin kararlar ara kararı niteliğindedir. Bu itibarla, yetki iti-
razının reddine ilişkin karar, ancak nihaî kararla birlikte istinaf/temyiz konusu yapıla-
bilmektedir.
Yetki Uyuşmazlığının Giderilmesi

Yetki konusunda da olumlu (her iki mahkemenin kendisini yetkili görmesi) ya da olum-
suz (her iki mahkemenin de kendisini yetkisiz görmesi) hâlinde yetki uyuşmazlığı çı-
kabilmektedir. Yetki uyuşmazlığı bölge idare mahkemesi veya Danıştay tarafından çö-
zümlenmektedir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre, vergi mahkemesi, idarî/vergi yargı(sı)nın gö-
rev alanına giren bir davada yetkisizlik sebebiyle davanın reddine karar verirse dosyayı
Danıştay’a veya yetkili idare veya vergi mahkemesine göndermesi gerekir. Ancak,
a. Yetkisizlik sebebiyle gönderilen dosyalarda Danıştay, davayı görevi içinde görmez-
se dosyanın yetkili mahkemeye gönderilmesine karar verir.
b. Yetkisizlik sebebiyle dosyanın gönderildiği mahkeme kendisini yetkisiz gördüğü
takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk yetkisizlik kararını veren mahkeme aynı böl-
ge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesi;
aksi hâlde Danıştay tarafından çözümlenir (İYUK.m.43/1).
Buna göre, dava kendisine gelen mahkeme de kendisini yetkisiz görürse sözkonusu
yetki uyuşmazlığı, yetkisizlik kararı veren mahkemeler,
• aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, yetki uyuşmazlığının bölge
idare mahkemesi;
• ayrı bölge idare mahkemesi yargı çevresinde ise, Danıştay tarafından çözüm-
lenmesi gerekmektedir. Danıştay Başkanlık Kurulu’nun 2016/72 sayılı Kararı
gereği, vergi mahkemeleri arasında yetki uyuşmazlıklarında merci tayininin,
uyuşmazlığın esasını çözmekle görevli vergi dava dairesi tarafından yapılması
gerekmektedir.
Buna karşın, ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasında çı-
kan yetki uyuşmazlığı Danıştay Başkanlık Kurulunca giderilir (DşK.m. 52/1-f).
Danıştay ile vergi mahkemesi arasında yetki uyuşmazlığı, ancak vergi mahkemesi ken-
disini yetkisiz görmesi hâlinde söz konusu olmaktadır. Aksi hâlde, Danıştay’ın kendisini
yetkili saydığı davada yetki (ve görev), kesinlik kazanmaktadır (İYUK.m.43/1).
Yetki uyuşmazlıklarında Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından verilen karar-
lar ilgili mahkemelere bildirilir ve bu husus taraflara tebliğ edilir (İYUK.m.43/2).
Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından yetki uyuşmazlıkları ile ilgili olarak
verilen kararlar kesindir (İYUK.m.43/3).
Vergi yargılaması hukukunda görev ve yetki uyuşmazlıklarının çözümü hakkında anahatla-

rı ile bilgi veriniz.
4
Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından verilen kararlar ile yetkili kılınan mahkeme-
ye yeniden dava açılması hâlinde harç alınmamaktadır (İYUK.m.43/4).
Merci Tayini
Genel yetki kuralının iki istisnası vardır. Bunlardan birincisi, merci tayinidir. Merci tayini, Merci tayini: Bir mahkemenin
fiilî ve/ya da hukukî engel
bir mahkemenin fiilî ve/ya da hukukî engel sebebiyle davaya bakamaması veya mahke- sebebiyle davaya bakamaması
melerin yargı çevrelerinin tayininde tereddüt olması durumunda genel yetki kuralından veya mahkemelerin yargı
çevrelerinin tayininde tereddüt
ayrılarak davanın tayin edilecek başka yer mahkemesi tarafından görülmesidir. Merci ta- olması durumunda genel yetki
yini, uyuşmazlığın aynı yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler arasında çıkması kuralından ayrılarak davanın tayin
hâlinde, o yargı çevresindeki bölge idare mahkemesi; diğer hâllerde Danıştay tarafından edilecek başka yer mahkemesi
tarafından görülmesidir.
yapılmaktadır. Danıştay ve bölge idare mahkemesinin bu konuda vereceği karar kesindir
(İYUK.m.44).
Merci tayinine gidilebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartlar
şunlardır:
• Deprem, sel veya yangın gibi bir hâlin mevcut olması ve bu gibi fiilî engellerin
mahkemenin davaya bakmasını imkânsız hâle getirmesi;
• Başka bir hâkimle davayı sürdürmenin mümkün olmadığı hâllerde, hâkimin reddi
veya davadan çekilmesi gibi hukukî engellerin mevcut olması ile davaya bakılama-
ması;
• İki mahkemenin yargı çevresi sınırlarında tereddüt edilmesi veya iki mahkemenin
de aynı davaya bakmaya karar vermiş olmasıdır.
Yukarıda belirtilen hâllerde, tarafların ve/ya da mahkemenin talebi üzerine, merci ta-
yini için dava dosyaları;
• Uyuşmazlığın aynı yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler arasında çık-
ması hâlinde, o yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine;
• Diğer hâllerde ise, Danıştay’a gönderilir.
İlgisine göre, Bölge idare mahkemesi veya Danıştay yetkili mahkemeyi belirler. Bu ko-
nuda verilen kararlar kesindir.
Davaların Birleştirilmesi
Bağlantılı Davalar - Davaların Birleştirilmesi

Genel yetki kuralının ikinci istisnası, bağlantılı davalardır. Bağlantılı davalar, aynı maddî Bağlantılı davalar: Aynı maddî
veya hukukî sebepten doğan ya
veya hukukî sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hüküm diğerini etkileyecek da biri hakkında verilecek hüküm
nitelikte olan davalardır (İYUK.m.38/1). diğerini etkileyecek nitelikte olan
davalardır.
Bağlantılı davalar iki nedenden kaynaklanmaktadır.
• Bunlardan birincisi, davaların aynı maddî ve/ya da hukukî sebepten doğmuş olma-
sıdır. Vergilendirme işlemlerinde maddî sebep, davaların aynı tür vergiyi doğuran
olayın meydana gelmesinden kaynaklanmasıdır. Bağlantılı davaların doğmasında
hukukî sebep ise, olaya aynı hukuk kurallarının uygulanması gerekliliğidir. Örne-
ğin, bir limitet şirketin vergisini ödeyememesi nedeniyle birden fazla ortaktan ver-
ginin tahsil edilmek istenmesi hâlinde açılan davalarda olduğu gibi. Bu durumda
vergi aynı vergiyi doğuran olaydan doğmakta ve uyuşmazlığa da kanunun aynı
hükmü uygulanmaktadır.
• Bağlantılı davaların ortaya çıkmasına yol açan ikinci durum ise, davalardan biri
hakkında verilecek hükmün diğerini etkileyecek nitelikte olmasıdır. Bir mükellefe
birden fazla vergiyle ilgili (gelir/kurumlar vergisi ve katma değer vergisi gibi) tar-
hiyat yapılması, buna örnek gösterilebilir.
Sözü edilen bu iki durumun birlikte aranmasına gerek olmayıp bunlardan birinin var-
lığı hâlinde davaların bağlantılı dava olduğunun kabul edilmesi gerekir. Ancak, davalar
arasında bağlantı olduğunun kabul edilebilmesi, davaların aynı yargılama aşamasında ol-
masına bağlıdır.
Bağlantı Kararının Verilmesinde Yetki

Davaların bağlantılı dava olup olmadığına yetkili yargı organları karar verir. Burada
sözü edilen yetkinin, davaların görülmekte olduğu yargı organına göre tesbit edilmesi
gerekmektedir.
• Vergi mahkemesi veya Danıştay’a veya birden fazla idare veya vergi mahkemeleri-
ne açılmış bulunan davalarda, davaların bağlantılı olup olmadığına, ya taraflardan
birinin talebi üzerine veya doğrudan doğruya davalara bakmakta olan mahkeme
tarafından karar verilir.
• Bağlantılı davalardan birinin Danıştay’da bulunması hâlinde, yetkili yargı organı-
nın Danıştay olması nedeniyle dava dosyası Danıştay’a gönderilir.
• Bağlantılı davaların, farklı bölge idare mahkemesinin yargı çevrelerindeki mahke-
melerde bulunması hâlinde, dosyaların yine Danıştay’a gönderilmesi gerekmektedir.
• Bağlantılı davaların aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeki mahkeme-
lerde bulunması hâlinde ise, dosyalar o yer bölge idare mahkemesine gönderilir
(İYUK.m.38/2-4).
Bağlantı Konusunun İncelenmesi
Bağlantı Konusunun Danıştay’da İncelenmesi

Danıştay’ın dava konusu uyuşmazlığı incelemeye yetkili dairesi, bağlantı talebi bulunan
dava dosyalarını öncelikle ve ivedilikle inceler ve karar verir. Danıştay bağlantının bulun-
duğuna karar verdiği takdirde,
• Davalardan biri Danıştay’da açılmış ve çözümlenmesi Danıştay’ın görevine dâhil
bir uyuşmazlıkla ilgili ise, davaların tümü Danıştay’da görülür ve durum ilgili mah-
kemelere ve taraflara bildirilir.
• Davaların çözümlenmesi, ayrı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeki vergi
mahkemelerinin görevlerine giren uyuşmazlıklarla ilgili ise, Danıştay’ın ilgili dai-
resi yetkili mahkemeyi kararında belirtir ve dosyaları bu mahkemeye göndererek
diğer mahkemeye veya mahkemelere durumu bildirir. Yetkili mahkeme de duru-
mu ilgililere duyurur.
• Danıştay tarafından verilen karar bağlantı bulunmadığı yolunda ise, dosyalar ilgili
mahkemelere geri gönderilir (İYUK.m.39).
Bağlantı Konusunun Bölge İdare Mahkemesinde İncelenmesi

Bölge idare mahkemesi bağlantı talebi olan dava dosyalarını öncelikle ve ivedilikle inceler
ve kararını verir.
• Bölge idare mahkemesi tarafından verilen karar, bağlantının bulunduğu yolunda
ise, yetkili mahkeme kararda belirtilmek suretiyle dosyalar yetkili mahkemeye
gönderilir. Durum ayrıca diğer mahkemeye de duyurulur. Yetkili kılınan mahkeme
durumu ilgililere bildirir.
• Bölge idare mahkemesi tarafından verilen karar bağlantı olmadığı yolunda ise,
dosyalar ilgili mahkemelere geri gönderilir (İYUK.m.40).
Bağlantı iddiaları mahkemeler tarafından kabul edilmediği takdirde, bu hususta ve-
rilen ara kararı taraflara tebliğ edilir. Taraflar, tebliğ tarihini izleyen onbeş gün içerisinde,
aynı yargı çevresindeki mahkemeler için o yer bölge idare mahkemesine; İdari Yargılama
Usûlü Kanunu’nun 38’inci maddesinin 2 ve 3’üncü bentlerindeki durumlarla ilgili davalar
için Danıştay’a başvuruda bulunabilirler. Başvuru üzerine bölge idare mahkemesi veya
Danıştay görevli dairesince durum, yukarıdaki maddelerde yazılı usûllere göre incelene-
rek karara bağlanır (İYUK.m.41).
Bağlantının varlığı yolunda idare ve vergi mahkemeleri tarafından veya bu konuda
yapılacak itiraz üzerine bölge idare mahkemesi veya Danıştay tarafından bağlantı hak-
kında karar verilinceye kadar usûlî işlemler durur. Bağlantıya ilişkin işlemler sonuçlan-
dırıldıktan sonra bu davalara bakmakla yetkili kılınan mahkeme veya Danıştay, davalara
bırakıldığı yerden devam eder. Bağlantının bulunup bulunmadığı yolundaki bölge idare
mahkemesi ve Danıştay kararları kesindir (İYUK.m.42).
Kanunda açıkça düzenlenmemiş olmasına rağmen, davaların birleştirilebilmesi için
davaların aynı yargılama aşamasında olması gerekir. Davaların biri ilk derece yargılama
aşamasında, diğeri temyiz aşamasında ise, davalar arasında bağlantı olsa da birleştirile-
mez. Bağlantı kararı mahkemece re’sen (kendiliğinden) veya talep üzerine, karar aşama-
sına kadar verilebilir.
Davaların Ayrılması
Birleştirilen davalar gerektiğinde ayrılabileceği gibi, birlikte açılan davalar da ayrılabilir.
Davaların ayrılması esası Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 167’nci maddesinde düzen-
lenmektedir. Buna göre, mahkeme, yargılamanın iyi bir şekilde yürütülmesini sağlamak
için, birlikte açılmış veya sonradan birleştirilmiş davaların ayrılmasına, davanın her aşa-
masında, talep üzerine veya re’sen (kendiliğinden) karar verebilmektedir. Bu durumda
mahkeme, ayrılmasına karar verilen davalara bakmaya devam eder (HMK.m.167/1). Bu
itibarla, idarî yargı organları, gerektiğinde davaların ayrılması kararını re’sen (kendiliğin-
den) verebileceği gibi, tarafların talebi üzerine de verebilir.
Davalar arasındaki bağlantının gerek Danıştay, gerekse bölge idare mahkemelerince
belirlenmesi ve yetkili mahkemeye bildirilmesinden sonra, birleştirilen davaların ayrıl-
masının söz konusu olmaması gerekir. Burada sözü edilen davaların ayrılması yöntemi,
birlikte açılmış olan davaların ayrılması ile ilgilidir. Bir de bunlara aynı mahkemede gö-
rülmekte olan davaların bölge idare mahkemesi veya Danıştay devreye girmeden birleşti-
rilmiş olanların yeniden ayrılması eklenebilir.
Davaların ayrılmasına karar verildikten sonra, her dava için ayrı dosya açılır. Yeniden
dilekçe vermeye gerek yoktur.
Özet
Vergi davasının konusu ve kapsamını özetleyebilmek misyonlarının belirledikleri matrahlara karşı dava
1
Vergi, resim, harç gibi kamu gelirlerine ve gümrük açabilmektedir (VUK.m.377/II). Vergi dairelerinin
vergilerine ilişkin vergilendirme işlemlerinden kay- davacı olması, vergi yargısında idarenin esas olarak
naklanan uyuşmazlıklar vergi davasının konusunu davalı olması kuralının istisnasını oluşturmaktadır.
oluşturmaktadır. Mükellef, ihtirazî kayıtla beyanda bulunması
Vergi davası, tarh-tahakkuk aşamasında açılabilece- hâlinde, kendi beyanına karşı dava açabilmektedir
ği gibi tahsil aşamasında da açılabilmektedir. Ayrıca, (İYUK.m.27/4). Ayrıca, beyana dayanan vergilendir-
kamu alacaklarının güvence önlemlerinin uygulan- me işleminde bir hata söz konusu ise, mükellefin hata
masından kaynaklanan uyuşmazlıklar için de vergi düzeltme talebinin reddedilmesi hâlinde bu işleme
davası açılması mümkündür. karşı dava açabilmesi mümkündür (VUK.m.378/II).
Vergi yargılaması hukukunda, yukarıda belirtilen Bunlar dışında mükellefin kendi beyanına karşı dava
hâller dışında, hatalı beyanda bulunulmuş olması; açması mümkün değildir.
vergilendirme işlemlerinde yapılmış olan hatanın dü- Genel olarak, vergi davalarında, idare davalı duru-
zeltilmesi talebinin reddi üzerine yapılan şikâyet baş- mundadır. Ancak, vergi yargılaması usûlünde, takdir
vurusunun reddedilmesi; uzlaşmanın sağlanamamış ve tadilat komisyonu kararları aleyhine vergi idaresi-
olması; ihtirazî kayıtla beyanda bulunulması; takdir nin dava açabilmesi (VUK. m.377), idarenin istisnaen
komisyonunun vergi ödevlisinin başvurusu üzerine davacı olmasına bir örnek teşkil etmektedir.
matrah tesbit etmesi ve/ya da emlâk vergisine ait bir
kısım bedel ve değerlerin tesbitine ilişkin kararları do- Vergi yargılaması hukukundan görev ve yetki kavram-
layısıyla da dava açmak mümkündür. 4 larını açıklayabilmek
Görev, bir uyuşmazlığa hangi yargı koluna ait mahke-
Vergi davasının niteliğini tartışabilmek melerin ya da bir yargı kolunda yer alan mahkemeler-
2
Vergi uyuşmazlıklarının iptal ve tam yargı davalarına den hangisinin bakması gerektiğini ifade etmek üzere
benzer yönleri bulunmakla birlikte, kendine özgü ilke- kullanılan bir kavramdır. Vergi uyuşmazlıklarına ge-
leri ve bu dava türlerine benzemeyen tarafları da vardır. nel idarî yargı kolunda yer alan mahkemelerden vergi
Vergi uyuşmazlıklarında mahkeme, vergi idaresinin iş- mahkemeleri bakmakla görevlidir. Ancak, Danıştay
lemini iptal etmekle yetinmeyip, gerekirse vergi ve/ya da bazı durumlarda ilk derece mahkemesi olarak ver-
da cezayı da hesaplayarak uyuşmazlığı çözüme kavuş- gi uyuşmazlıklarına bakabilmektedir
turmaktadır. Vergi mahkemesinin uyuşmazlığı çözmek Yetki, bir uyuşmazlığa görevli mahkemelerden hangi
için verdiği kararın, idarenin yerine geçerek karar ver- yerdeki mahkemenin bakması gerektiğini ifade etmek
me anlamına gelmediği kabul edilmektedir. için kullanılan bir kavramdır.
Vergi mahkemelerinin görev ve yetkisinin belirlen-
Vergi davasının taraflarını açıklayabilmek mesi konusunda iki istisnai durum söz konusudur.
3
Vergi davalarında da biri davacı, diğeri davalı olmak Bunlardan birincisi, merci tayini; ikincisi ise, bağlantı-
üzere iki taraf vardır. lı davalardır.
Vergi Usul Kanunu’nun 377’nci maddesi, mükellef-
lerle adına ceza kesilen kişilerin vergi davası açabi-
leceğini belirtmektedir. Bunların, gerçek ya da tüzel
kişi olması mümkündür. Küçükler ve kısıtlılar ile tü-
zel kişiler adına kanunî temsilcileri dava açabilmek-
tedir. Keza, gerçek yahut tüzel kişiler adına vekilleri
tarafından da dava açılması mümkündür. Ancak ve-
kilin, Avukatlık Kanunu’na göre (AvK.m.35), avukat
olması şarttır.
Vergi dairesi başkanlıkları ile vergi daireleri dava aça-
bileceği gibi, il özel idareleri ve belediyeler de dava
açabilmektedir. Vergi daireleri, tadilat ve takdir ko-
1. İdarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve mak- 6. Bir uyuşmazlığa görevli mahkemelerden hangi yerdeki
sat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle mahkemenin bakması gerektiğini ifade etmek için kullanılan
iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan da- kavram aşağıdakilerden hangisidir?
valara ne ad verilmektedir? a. Görev
a. Tam yargı davası b. Merci tayini
b. Vergi davası c. Bağlantılı dava
c. Tesbit davası d. Yetki
d. Yorum davası e. Temyiz mercii
e. İptal davası
7. Bir uyuşmazlığa hangi yargı koluna ait mahkemelerin
2. Bir başkası tarafından sübjektif hakkı ihlâl edilen veya ya da bir yargı kolunda yer alan mahkemelerden hangisinin
tehlikeye sokulan veya kendisinden haksız bir talepte bulu- bakması gerektiğini ifade etmek üzere kullanılan bir kavram
nulan kimsenin, mahkemeden hukukî koruma istemesi ne aşağıdakilerden hangisidir?
demektir? a. Yetki
a. Dava hakkı b. Görev
b. Dava ehliyeti c. Merci tayini
c. Dava d. Temyiz mercii
d. Taraf ehliyeti e. İtiraz mercii
e. Merci tayini
8. Kişinin kendisinin bizzat veya yetkili kılacağı bir temsilci
3. Aynı maddî veya hukukî sebepten doğan ya da biri hak- (vekil) aracılığı ile bir davayı, davacı veya davalı olarak takip
kında verilecek hüküm, diğerini etkileyecek nitelikte olan etme ve usûl işlemlerini yapabilme ehliyeti aşağıdakilerden
davalara ne ad verilmektedir? hangisidir?
a. İptal davası a. Dava ehliyeti
b. Bağlantılı dava b. Taraf ehliyeti
c. Tam yargı davası c. Fiil ehliyeti
d. Tesbit davası d. Hak ehliyeti
e. Vergi davası e. Taraf sıfatı
4. Başkası tarafından açılmış bir davanın sonucundan etki- 9. Medenî (maddî) hukuktaki medenî haklardan yararlan-
lenecek olan bir kimsenin, davacı veya davalının yanında yer ma (hak) ehliyetinin yargılama hukukunda büründüğü şekle
almasına ne denilmektedir? ne denilmektedir?
a. Davanın ihbarı a. Davacı
b. Merci tayini b. Taraf ehliyeti
c. Davaların birleştirilmesi c. Dava ehliyeti
d. Davaya katılma d. Taraf sıfatı
e. Husumet e. Davalı
5. Sübjektif hakkı ihlâl edildiği veya tehlikeye sokulduğu 10. Bir sübjektif hakkı ihlâl ettiği veya tehlikeye soktuğu veya
ya da kendisinden haksız bir talepte bulunulduğu iddiasıyla haksız bir talepte bulunduğu gerekçesiyle kendisine karşı
dava açarak mahkemeden hukukî korunma talep eden kişiye hukukî korunma talep edilen kişiye ne ad verilmektedir?
ne denir? a. Davacı
a. Davalı b. Katılan
b. Katılan c. Müdahil
c. Davacı d. Davalı
d. Müdahil e. Taraf
e. Mağdur
Yaşamın İçinden Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Vergi davası uzun süren mağdurlar artık manevi tazminat 1. e Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Niteliği” konu-
alabilecek sunu yeniden gözden geçiriniz.
Hollanda’da Yargıtay ilginç bir karara imza atarak artık 2. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Konusu ve Kap-
vergi davalarında zamanında karar vermeyen Devleti ver- samı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gi mükellefine manevi tazminat ödemek zorunda kalaca- 3. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunda
ğını kararlaştırdı. Görev ve Yetki” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Vergi davalarında manevi tazminat için gerekçe olarak ge- 4. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Tarafları” ko-
cikmeden dolayı meydana gelen ‘gerginlik ve hayal kırıklığı’ nusunu yeniden gözden geçiriniz.
kriterleri uygulanıyor ve bu gerekçelerle mağdur olan kişiye 5. c Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Tarafları” ko-
manevi tazminat verilebiliyor. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 6. Maddesine 6. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunda
göre herkes davasının makul bir süre içinde görülmesini is- Görev ve Yetki” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
temek hakkına sahip. Avrupa Adalet Divanı’nın kararlarına 7. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Yargılaması Hukukunda
göre vergi davaları Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Görev ve Yetki” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. maddesi kapsamına girmiyor. Buna rağmen Yargıtay ve 8. a Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Tarafları” ko-
Danıştay gibi üst mahkemeler makul süre aşımı davaların- nusunu yeniden gözden geçiriniz.
da manevi tazminat hakkı tanımışlardı. Söz konusu davada 9. b Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Tarafları” ko-
vergi dairesinin itiraz eden mükellefin itirazına vergi dairesi nusunu yeniden gözden geçiriniz.
makul süre içinde cevap vermedi. Yargıtay verdiği kararda 10. d Yanıtınız yanlış ise “Vergi Davasının Tarafları” ko-
hukuksal belirlilik temeli aynı zamanda Avrupa İnsan Hak- nusunu yeniden gözden geçiriniz.
ları Sözleşmesi’nin 6. Maddesinin de temelini oluşturduğunu
ve yine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AHİM) daha
önce verdiği kararlarda da makul sürenin aşması ‘gerginlik
ve hayal kırıklığı’ meydana getirebileceği kabul edilmişti. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Hollanda’da Yargıtay buradan yola çıkarak vergi davala- Sıra Sizde 1
rından doğrudan geçerli olmayan Avrupa İnsan Hakları Vergilendirme işlemlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar
Sözleşmesi’nin 6. Maddesini dolaylı olarak da olsa geçerli vergi davasının konusunu oluşturmaktadır. Vergi davası,
olduğuna karar verdi. tarh-tahakkuk aşamasında açılabileceği gibi tahsil aşamasın-
Makul süre itiraz dilekçesinin vergi müfettişine ulaştığı anda da da açılabilmektedir. Ayrıca, kamu alacaklarının güvence
işlemeye başladığını belirten Yargıtay daha önceki kararla- önlemlerinin uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıklar
rında belirlediği kriterlere göre mahkeme 2 yıl içinde karar için de vergi davası açılması mümkündür. Bu bağlamda,
vermemesi durumunda makul süreyi aşmış oluyor. Vergi • verginin ikmalen, re’sen ya da idarece tarh edilmesi;
Dairesi geciktiği her yarım yıl için 500 Euro manevi tazminat • vergi dairesince ceza kesilmesi;
vermesi gerekiyor. • takdir ve tadilat komisyonu kararlarına dayanarak vergi
salınması;
• tevkif yoluyla vergi alınmasına
ilişkin işlemler dava konusu olabilmektedir.
Ayrıca, teminat istenilmesi,
• tahakkuka ve/ya da ihtiyatî tahakkuka dayanan ihtiyatî
haciz uygulanması,
• ödeme emri tebliğ edilmesi,
• haciz uygulanması ve/ya da malların paraya çevrilmesi,
• tecil ve/ya da terkin taleplerinin reddedilmesi
işlemlerine karşı da dava açılması mümkündür.
Vergi yargılaması hukukunda, yukarıda belirtilen hâller dı-
şında, hatalı beyanda bulunulmuş olması; vergilendirme iş-
lemlerinde yapılmış olan hatanın düzeltilmesi talebinin reddi
üzerine yapılan şikâyet başvurusunun reddedilmesi; uzlaş- vergiyi iade etmek istememesi hâlinde, ilgili tam yargı davası
manın sağlanamamış olması; ihtirazî kayıtla beyanda bulu- açmak hakkına sahiptir. Hazinece alınmış verginin iadesine
nulması; takdir komisyonunun vergi ödevlisinin başvurusu yönelik davalar dışında, vergi idaresi idarî bir eylemle ilgili-
üzerine matrah tesbit etmesi ve/ya da emlâk vergisine ait bir leri zarara uğratmışsa, bu eylemden doğan zararların telâfisi
kısım bedel ve değerlerin tesbitine ilişkin kararları dolayısıyla için açılacak davalar da tam yargı davası olmaktadır. Amme
da dava açmak mümkündür. Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’a göre haczedi-
Takdir ve tadilat komisyonu kararlarına karşı vergi idaresi- len malları muhafaza etmekle görevli vergi dairelerinin bu
nin dava açması mümkündür (VUK.m.377/II). Ayrıca, Vergi görevlerini ihmal etmelerinden doğan zararlar, idarî eyleme
Usul Kanunu’nun mükerrer 49’uncu maddesi kapsamında, bağlı zararların bir örneğidir. Bunlardan başka, vergi mah-
takdir komisyonu kararlarına karşı bazı idare, kurum ve ku- kemesi kararlarını uygulamayan idare aleyhine açılacak taz-
ruluşlar da dava açabilmektedir. minat davaları ile vergi dairesince kararın infazının gecikti-
Gümrüklerde alınan vergilerle ilgili uyuşmazlıklar, temelde rilmesi nedeniyle kanunda belirtilen gecikme faizine ilişkin
diğer vergilerin tâbi olduğu usûllere tâbi olmakla birlikte, davalar da vergi mahkemelerinde görülmesi gereken tam
bu vergilere karşı dava açılmadan önce, idare içindeki itiraz yargı davalarıdır.
mercilerine başvurulmuş olması gerekmektedir. Vergi mah- Kısacası, vergi davasının genellikle iptal davası niteliği taşıdı-
kemesinde dava, ancak bu mercilerin kararlarına karşı açıla- ğı, istisnaen tam yargı davası şekline de bürünebileceği kabul
bilmektedir (GümK.m.242; İYUK.m.37/b). edilmektedir.
Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahke-
Sıra Sizde 2 melerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un 13’üncü
Türk hukuk sistemi içinde vergi uyuşmazlıklarına idarî yar- maddesinin (b) bendinde yer alan vergi davasının ayrı bir
gıda bakılmakta ve idarî dava türleri içinde sonuca ulaşılması idarî dava türü olup olmadığı tartışmalıdır.
kabul edilmektedir. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda idarî Vergi uyuşmazlıklarının iptal ve tam yargı davalarına benzer
dava türleri; yönleri bulunmakla birlikte, kendine özgü ilkeleri ve bu dava
• idarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve mak- türlerine benzemeyen taraflarının da olduğu unutulmamalı-
sat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle dır. Vergi uyuşmazlıklarında mahkeme, vergi idaresinin işle-
iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan mini iptal etmekle yetinmeyip, uyuşmazlığı çözüme kavuş-
iptal davaları ile turmaktadır. Vergi mahkemesinin uyuşmazlığı çözmek için
• idarî eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğru- verdiği kararın, idarenin yerine geçerek karar verme anlamı-
dan muhtel olanlar tarafından açılan tam yargı davaları na gelmediği kabul edilmektedir.
olarak belirtilmektedir (İYUK.m.2/1,a,b).
Doktrinde, para ile ölçülebilen bir hak ihlâlinin söz konusu Sıra Sizde 3
olması nedeniyle vergi davalarının tam yargı davası olduğu Vergi Usul Kanunu’nun 377’nci maddesi, mükelleflerle adına
düşünülse de vergi davalarının iptal davası olduğu yönünde- ceza kesilen kişilerin vergi davası açabileceğini belirtmek-
ki görüş egemendir. Başka bir görüşe göre ise, vergi davaları tedir. Bunların, gerçek ya da tüzel kişi olması mümkündür.
her iki kategori dışında, ayrı özel bir üçüncü kategori oluş- Küçükler ve kısıtlılar ile tüzel kişiler adına kanunî temsilcile-
turmaktadır. ri dava açabilmektedir. Keza, gerçek yahut tüzel kişiler adına
Vergi idaresinin vergilemeye ilişkin bir idarî işlem tesis et- vekilleri tarafından da dava açılması mümkündür. Ancak,
mesine karşı açılan dava, esas olarak, bir iptal davası niteliği vekilin, Avukatlık Kanunu’na göre (AvK.m.35), avukat olma-
taşımaktadır ve mahkemenin verdiği karar, ya hukuka aykı- sı gerekir. Vergide ikame mekanizmasının işlemesi hâlinde,
rı görülen idarî işlemin iptali ya da davanın reddi yönünde vergi sorumlusu da dava açabilmektedir.
olmaktadır. Verginin tarhına yönelik işlemler, ödeme emri Vergi dairesi başkanlıkları ile vergi daireleri dava açabilece-
düzenlenmesi, tahakkuka veya ihtiyatî tahakkuka dayanan ği gibi, il özel idareleri ve belediyeler de dava açabilmektedir.
ihtiyatî haciz uygulanması, haciz uygulanması, tecil ve terkin Vergi daireleri, tadilat ve takdir komisyonlarının belirle-
taleplerinin reddedilmesi, takdir komisyonlarınca karar alın- dikleri matrahlara karşı dava açabilmektedir (VUK.m.377/
ması, vergi hatalarının düzeltilmesi taleplerinin reddi bu tür II). Vergi dairelerinin davacı olması, vergi yargısında ida-
iptal davası olabilecek idarî işlem örnekleridir. renin esas olarak davalı olması kuralının istisnasını oluş-
Davacı, iptal edilen işlem nedeniyle verginin tahsilinden vaz- turmaktadır.
geçilmesini; tahsil edilen verginin ise, iadesini isteyebilmek- Bazı özel durumlarda belli kuruluşlara da dava açma hakkı
tedir. Önceden tahsil edilmiş vergilere ilişkin olarak idarenin tanınmaktadır. Emlâk vergisiyle ilgili olarak, belirlenen bina
metrekare normal inşaat maliyet bedellerine karşı Türkiye Ti- - ayrı bölge idare mahkemesi yargı çevresinde ise, Danıştay
caret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Türkiye Borsalar Birli- tarafından çözümlenmesi gerekmektedir. Danıştay Genel
ğinin dava açabilme yetkisi buna örnektir (VUK.Mük.49/a). Kurulu’nun 2016/72 sayılı Kararı gereği, vergi mahke-
Ayrıca, takdir komisyonlarının emlâk vergisi uygulamasında meleri arasında görev ve/ya da yetki uyuşmazlıklarında
esas alınması gereken arsalara ve arazilere ait asgari ölçüde merci tayininin, uyuşmazlığın esasını çözmekle görevli
birim değer tesbitlerine karşı, arsalara ait olan kararların vergi dava dairesi tarafından yapılması gerekmektedir.
kendilerine tebliğ edildiği il ve ilçe merkezlerindeki ticaret Buna karşın, ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi
odaları, ziraat odaları, ilgili mahalle ve köy muhtarlıkları ile mahkemeleri arasında çıkan görev ve/ya da yetki uyuşmaz-
belediye başkanlıkları; araziye ait olan kararların kendileri- lığı Danıştay Başkanlık Kurulunca giderilir (DşK.m. 52/1-f).
ne tebliğ edildiği il merkezlerindeki ticaret ve ziraat odaları Danıştay ile vergi mahkemesi arasında görev ve/ya da yetki
ile belediye başkanlıklarının da dava açması mümkündür uyuşmazlığı, ancak vergi mahkemesi kendisini görevsiz ve/
(VUK.Mük.m. 49/b). ya da yetkisiz görmesi hâlinde sözkonusu olmaktadır. Aksi
Mükellef, ihtirazî kayıtla beyanda bulunması hâlinde, kendi hâlde, Danıştay’ın kendisini görevli ve/ya da yetkili saydığı
beyanına karşı dava açabilmektedir (İYUK.m.27/4). Ayrıca, davada görev, kesinlik kazanmaktadır (İYUK.m.43/1).
beyana dayanan vergilendirme işleminde bir hata söz konusu Görev ve/ya da yetki uyuşmazlıklarında Danıştay ve bölge
ise, mükellefin hata düzeltme talebinin reddedilmesi hâlinde idare mahkemesi tarafından verilen kararlar ilgili mahkeme-
bu işleme karşı dava açabilmesi mümkündür (VUK.m.378/ lere bildirilir ve bu husus taraflara tebliğ edilir (İYUK.m.43/2).
II). Bunlar dışında mükellefin kendi beyanına karşı dava aç- Danıştay ve bölge idare mahkemesi tarafından görev ve/ya
ması mümkün değildir. da yetki uyuşmazlıkları ile ilgili olarak verilen kararlar kesin-
dir (İYUK.m.43/3).
Sıra Sizde 4
Görev ve yetki konusunda her iki mahkemenin kendisini gö-
revsiz ve/ya da yetkisiz görmesi hâlinde görev ve/ya da yetki
uyuşmazlığı çıkabilmektedir. Görev ve/ya da yetki uyuşmaz-
lığı bölge idare mahkemesi veya Danıştay tarafından çözüm-
lenmektedir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre, vergi mahkemesi,
idarî/vergi yargı(sı)nın görev alanına giren bir davada gö-
revsiz ve/ya da yetkisizlik sebebiyle davanın reddine karar
verirse dosyayı Danıştay’a veya yetkili idare veya vergi mah-
kemesine göndermesi gerekir. Ancak,
a. Görevsiz ve/ya da yetkisizlik sebebiyle gönderilen dosya-
larda Danıştay, davayı görevi içinde görmezse dosyanın
görevli ve/ya da yetkili mahkemeye gönderilmesine ka-
rar verir.
b. Görevsizlik ve/ya da yetkisizlik sebebiyle dosyanın gön-
derildiği mahkeme kendisini görevsiz ve/ya da yetkisiz
gördüğü takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk görevsiz-
lik ve/ya da yetkisizlik kararını veren mahkeme aynı böl-
ge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık
bölge idare mahkemesi; aksi hâlde Danıştay tarafından
çözümlenir (İYUK.m.43/1).
Buna göre, dava kendisine gelen mahkeme de kendisini gö-
revsiz ve/ya da yetkisiz görürse söz konusu görev ve/ya da
yetki uyuşmazlığı, görevsizlik ve/ya da yetkisizlik kararı ve-
ren mahkemeler
- aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise,
görev ve/ya da yetki uyuşmazlığının bölge idare mah-
kemesi;
Ağar, S. (2006). “Vergi Davalarının Hukuki Niteliği”, Türkiye Turmangil, C. (1987). “Vergi Davasının Hukuki Niteliği”, An-
Barolar Birliği Dergisi, S. 62, 2006, s. 262-297. kara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXIX,
Akyılmaz, B., Sezginer, M., Kaya, Cemil. (2018). Türk İdari 1982-1987, S.1-4, s. 125-156.
Yargılama Hukuku, Ankara: Savaş Yayınları. Yüce, M. (2012); Türk Vergi Yargısı, 2. Baskı, Bursa: Ekin
Bayraklı, H. H. (2013). Vergi Yargılama Hukuku, Afyonka- Yayınevi.
rarahisar. Yüce, M. (2017); Vergi Yargılama Hukuku, 5. Baskı, Bursa:
Candan, T. (2017). Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Ka- Ekin Yayınevi.
nunu, 7. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Demir, O. (2004). “Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde
Görevli Mahkeme”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hu-
kuk Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. 3-4, Aralık 2004, s.
185-234.
Demir, O. (2007). “Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde
Yetkili Mahkeme”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hu-
kuk Fakültesi Dergisi, C. XI, S. 1-2, Haziran 2007, s.
219-256.
Gözübüyük, A.Ş. (2017). Yönetsel Yargı, 36. Bası, Ankara:
Turhan Kitabevi.
Gözübüyük, A.Ş., Tan, T. (2016). İdare Hukuku, C. 2, İdari
Yargılama Hukuku, 8. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
tabevi.
Alfa Yayınları.
Yetkin Yayınları.
Kırbaş, S. (2016). Vergi Hukuku, 20. Baskı, Ankara: Siyasal
Kitabevi.
Kızılot, Ş., Kızılot, Z. (2012). Vergi İhtilafları ve Çözüm Yol-
ları, 20. Baskı, Ankara: Yaklaşım Yayınları.
Kuru, B., Arslan, R., Yılmaz, E. (2011). Medeni Usul Huku-
ku, 22. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
han Kitabevi.
Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2011). Medeni Usûl
Hukuku, 12. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Tan, T. (2011). İdare Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi.
4
Amaçlarımız
 Dava dilekçesinin içeriğini ve hakkında uygulanacak işlemleri açıklayabilecek,
 Dava açma sürelerine ilişkin konuları tartışabilecek,
 Dava açılmasının sonuçlarını belirtebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Dava Dilekçesi • Yürütmenin Durması-
• Dava Açma Süresi Durdurulması
• Zımnî Red • Derdestlik
İçindekiler
• GENEL ÇERÇEVE
Vergi Yargılaması Usûlü-II • DAVA DİLEKÇESİ
Vergi Yargılaması Hukuku • DAVA AÇMA SÜRESİ
(Davanın Açılması ve Sonuçları)
• DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI
Vergi Yargılaması
Usûlü-II (Davanın Açılması ve
Sonuçları)
GENEL ÇERÇEVE
Hukuk devleti ilkesi, idarenin her türlü eylem ve işleminin hukuka uygun olmasını gerektir-
mektedir. İdarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığının denetimi görevi
idarî yargı organları tarafından yapılmaktadır. Hukuk devleti ilkesinin gereği olan idarenin
her türlü eylem ve işleminin yargı denetimi, hem idarenin hukuka bağlılığını sağlamakta
hem de kişilerin temel hak ve hürriyetlerinin en etkin güvencesini oluşturmaktadır.
Vergilendirmeye yönelik iş ve işlemlerin hemen her ülkede oldukça sıkı bir usûle (yön-
teme) bağlandığı bilinmektedir. İdarenin vergi hukuku alanında gerçekleştirdiği eylem ve
işlemlerin hukuka uygunluğunun yargı denetimi ile vergi yargısı organları görevlidir. Yar-
gı organlarının bu denetim görevini yerine getirebilmesi, herhangi bir eylem ya da işlemin
hukuka aykırılığı iddiasıyla uyuşmazlık konusu yapılmasına bağlıdır. Başka bir deyişle,
idarenin eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğunun yargı denetimi bunlar hakkında
dava açılmasını gerektirmektedir.
Dava, vergi mahkemesine hitaben ve usûlüne uygun olarak yazılmış imzalı bir dilekçe
ile açılmaktadır. Davanın belli bir süre içinde açılması gerekmektedir. Davanın açılması-
nın birtakım sonuçları bulunmaktadır. Bu bölümde, dava dilekçesi, dava açma süreleri ve
dava açılmasının sonuçları incelenmektedir.
DAVA DİLEKÇESİ
Vergi uyuşmazlıklarının vergi mahkemeleri tarafından incelenip karara bağlanabilmesi için
mutlaka uyuşmazlık hakkında bir davanın açılmış olması gerekmektedir. Çünkü, yargı or-
ganları herhangi bir uyuşmazlığa re’sen (kendiliğinden) bakma yetkisine sahip değildir.
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin davalar Danıştay ya da vergi mahkemesi başkanlıkla-
rına hitaben yazılmış imzalı dilekçelerle açılır (İYUK.m.3/1). Bölge idare mahkemeleri,
vergi uyuşmazlıkları bakımından doğrudan başvurulan ilk derece mahkemesi olmadık-
larından, bu mahkemelere hitaben yazılmış dilekçelerle dava açılması mümkün değildir.
Vergi mahkemelerinde açılacak davalara ilişkin dilekçelerde yer alması gereken unsur-
lar İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 3’üncü maddesinin 2’nci bendinde belirtilmekte-
dir. Buna göre, dilekçelerde;
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları
ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının,
• Davanın konusu ve sebepleri ile dayandığı delillerin,
• Davaya konu olan idarî işlemin, (örneğin, vergi/ceza ihbarnamesi ya da ödeme
emrinin) yazılı bildirim tarihinin,
• Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin
davalarda ve tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktarın,
• Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve
yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numa-
rasının, gösterilmesi gerekir (İYUK.m.3/2).
Ayrıca, dava konusu kararın ve belgelerin asıllarının veya örneklerinin dava dilekçe-
sine eklenmesi; dilekçeler ile bunlara ekli evrakın örneklerinin karşı taraf sayısından bir
fazla olması gerekmektedir (İYUK.m.3/3).
Vergi davası, yetkili mahkemeye açılır. Yetkili mahkeme, dava konusu işlemi tesis eden
vergi dairesinin bulunduğu yer mahkemesidir (İYUK.m.37).
Dilekçelerin Verileceği Yerler

Dilekçelerin verileceği merciler Kanun’da sayılmaktadır. Buna göre, dilekçeler ve savun-
malar ile davalara ilişkin her türlü evrak,
• Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına veya
• Bunlara gönderilmek üzere vergi ve/ya da idare mahkemesi başkanlıklarına,
• Vergi ve/ya da idare mahkemesi bulunmayan yerlerde büyükşehir belediyesi sınır-
ları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk hâkimliklerine veya
• Yabancı ülkelerde Türk Konsolosluklarına verilebilir (İYUK.m. 4).
Dilekçelerin verileceği yerleri belirtiniz.

1
Temyiz dilekçeleri, doğrudan Danıştay’a verilebileceği gibi Danıştay’a gönderilmek üze-
re, kararı veren mahkemeye de verilebilmektedir (İYUK.m.48). Ayrıca, istinaf dilekçeleri-
nin, doğrudan yetkili Bölge İdare Mahkemesine verilmesi ya da yetkili Bölge İdare Mahke-
mesine gönderilmek üzere, kararı veren mahkemeye verilmesi de mümkündür.
Tek Dilekçe ile Dava Açılabilecek Hâller

Her kişinin, her işleme karşı ayrı dava açması gerekir. Ancak, bazı hâllerde birden çok iş-
leme karşı ve/ya da birden çok kişinin tek dilekçe ile dava aç(ıl)ması da mümkündür. Tek
dilekçe ile dava açılabilecek hâller, birden çok işleme karşı tek dilekçe ile dava açılması ve
birlikte dava açılması şeklinde iki başlık altında incelenmektedir.
Birden Çok İşleme Karşı Tek Dilekçe ile Dava Açılması

Vergi yargılaması hukukunda, kural olarak her idarî işlem aleyhine ayrı ayrı dava açılması
gerekir. Ancak, aralarında maddî veya hukukî yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bu-
lunan birden fazla işleme karşı tek dilekçe ile dava açılması mümkündür (İYUK.m. 5/1).
Aynı kişiyi ilgilendiren birden çok işleme karşı tek dilekçe ile dava açılabilmesi için
bazı şartların gerçekleşmesi gerekir: Bunlar,
• Dava konusu olacak işlemler arasında maddî veya hukukî yönden bağlılık ya da
sebep-sonuç ilişkisi bulunması,
• İşlemler hakkında açılacak davada aynı mahkemenin görevli olması,
• İşlemlere karşı açılacak davada süre yönünden uygunluk bulunması,
• Davalı yönünden uygunluk bulunmasıdır.
Her idarî işlemin temelinde, idareyi bu idarî işlemi yapmaya yönelten maddî ya da
hukukî bir sebebin bulunması gerekir. Böyle bir sebep yoksa, idarî işlemin yapılmasının
İdarî işlemler arasında maddî hukuka uygun olduğundan söz edilemez. Bu itibarla, idarî işlemler arasında maddî yönden
yönden bağlılık, idarî işlemin bağlılık deyimi, idarî işlemlerin aynı maddî ya da hukukî olay sebebiyle yapılmış olması-
aynı maddî ya da hukukî olay
sebebiyle yapılmış olmasıdır. nı ifade etmektedir. Bu bağlamda, idarî işlemlerin yapılmasına sebep olan maddî ya da
4. Ünite - Vergi Yargılaması Usûlü-II (Davanın Açılması ve Sonuçları) 83
hukukî olayların belli aralıklarla tekrarlanmış olmaları bu olayların niteliğini değiştirmez.
Bu bakımdan, aynı maddî olaylar nedeniyle yapılmış olan idarî işlemler arasında maddî
bakımdan bağlılık bulunduğunun kabulü gerekir.
İdarî işlemler arasında hukukî yönden bağlılık ise, idarî işlemlerin yapılmasına kay- İdarî işlemler arasında hukukî
yönden bağlılık ise,
naklık eden hukukî düzenlemeler ile bu idarî işlemlerin dava konusu edilmeleri hâlinde hukukî düzenlemelerin aynı
uygulanacak olan hukukî düzenlemelere göre belirlenmek durumundadır. Bu nedenle, maddî ya da hukukî olay
sebebiyle birden fazla idarî işlem
idarî işlemler arasında hukukî yönden bağlılık deyimi, hukukî düzenlemelerin aynı maddî yapılmasını gerektirmesi ile bu
ya da hukukî olay sebebiyle birden fazla idarî işlem yapılmasını gerektirmesi ile bu idarî idarî işlemlerin dava konusu
işlemlerin dava konusu edilmeleri hâlinde bunların yargı denetimlerinin aynı yargı orga- edilmeleri hâlinde bunların
yargısal denetimlerinin aynı
nının görevine girmesi gerektiğini ifade etmektedir. yargı organının görevine girmesi
Maddî yönden bağlılık, vergilendirme işlemlerinin aynı maddî sebebe dayalı olarak gerektiğini ifade etmektedir.
tesis edilmiş olmaları anlamına gelmektedir. Tarh edilen vergi ile buna bağlı olarak kesilen
cezaya ilişkin olarak düzenlenen vergi/ceza ihbarnamesinin iptali için tek dilekçe ile dava
açılması mümkündür.
Vergilendirme işlemleri arasında hukuki yönden bağlılık iki şekilde ortaya çıkabilmektedir.
• Bunlardan birincisi, vergilendirme işlemlerinin hukukî dayanaklarının aynı olma-
sıdır. Başka bir deyişle, işlemlerin aynı kanunun aynı hükmüne dayanılarak tesis
edilmiş olması gerekir. Örneğin, Vergi Usul Kanunu’nun aynı maddesinin aynı
hükmü uyarınca kanunî temsilci adına düzenlenen vergi/ceza ihbarnameleri ara-
sında hukukî yönden bağlılık var demektir.
• İkinci tür hukukî yönden bağlılık, vergilendirme işlemlerinden biri ile ilgili hukukî
uyuşmazlıkların çözümünün diğeri veya diğerleri ile ilgili hukuki uyuşmazlıkların
çözümünü de etkileyecek olmasıdır. Örneğin, vergi aslı ile ilgili ödeme emri ile bu
vergi aslı sebebiyle hesaplanan gecikme faizinin tahsili amacıyla düzenlenen öde-
me emri arasında böyle bir bağlılığın var olduğunu kabul etmek mümkündür.
Tek dilekçe ile dava açılabilmesinin şartlarını belirtiniz.

2
Dava konusu edilen iki vergilendirme işlemi arasında sebep-sonuç ilişkisinin bulunma-
sı, işlemlerden birinin konu unsurunun diğerinin sebep unsurunu oluşturması demektir.
Böyle bir ilişkinin, kamu borçlusu adına düzenlenen ödeme emri ile bu ödeme emrinin
konusu olan kamu alacağı için kamu borçlusunun malvarlığına konulan haciz işlemi ara-
sında var olduğu kabul edilmektedir.
Birden fazla idarî işleme karşı tek dilekçe ile dava açılabilmesi için, yukarıda belirtilen
üç şarttan birinin gerçekleşmiş olması yeterli değildir. Ayrıca, Kanunda açıkça belirtilmiş
olmasa da vergilendirme işlemlerinin ayrı ayrı dava edilmeleri hâlinde dahi, aynı mah-
kemenin görevine girmesi gerekir. Örneğin, vergilendirme işlemlerine karşı ayrı ayrı dava
açıldığında,
• bu davalardan birinin vergi mahkemesinin, diğerinin Danıştay’ın görevine giriyor
olması;-
• aynı mahkemenin görevine girmekle birlikte, bir kısmının kurul hâlinde, diğerinin
ise, tek hâkim tarafından çözümlenmesinin gerekmesi hâlinde, bu işlemlerin tek
dilekçe ile dava konusu edilmeleri mümkün değildir.
Danıştay’a göre, aynı kişi hakkında düzenlenen birden fazla işlemin tek dilekçe ile da-
vaya konu edilebilmesi için, bu işlemlerin ayrı ayrı dava konusu edilmeleri durumunda
verilecek kararların kanun yollarının ve temyiz mercilerinin de aynı olması gerekmekte-
dir. Kanun yolu, kimi için sadece istinaf; kimi için de hem istinaf hem de temyiz olan veya
temyiz mercileri Danıştay’ın farklı daireleri olan davalara konu edilecek nitelikteki işlem-
ler için, tek dilekçe ile dava açılması mümkün değildir.
Birden çok işleme karşı tek dilekçe ile dava açılırken süre konusuna da dikkat etmek
gerekir. Süre yönünden, her iki işleme karşı dava açabilme imkânı bulunmalıdır. Bu itibar-
la, işlemlerden birinin dava açma süresi geçmiş ise, dava açma süresi geçmemiş olan işlem
ile birlikte dava konusu yapılması mümkün değildir.
Birden çok işleme karşı, tek dilekçe ile dava açılırken dava konusu olan işlemler ara-
sında davalı yönünden uygunluk bulunması gerekir. Eğer işlemlerden biri için gösterilecek
davalı, diğeri için gösterilecek davalıdan farklı ise, tek dilekçe ile iki işleme karşı dava
açılması mümkün değildir.
Birlikte Dava Açılması

Kural, her kişinin ayrı dava açmasıdır. Fakat, bazı hâllerde birden fazla kişinin, müşterek
dilekçe ile aynı idarî işlem ya da eyleme karşı birlikte dava açabilmesi mümkündür. An-
cak, davanın birlikte açılabilmesi, kanunda belirtilen şartların gerçekleşmesine bağlıdır.
Buna göre, birden fazla kişinin müşterek dilekçe ile dava açabilmesi için davacıların hak
veya menfaatlerinde iştirak bulunması ve davaya yol açan olay veya hukukî nedenlerin aynı
olması gerekir (İYUK.m.5/2).
Hak veya menfaatte iştirak bulunması, idarî işlem veya eylemlerle ihlâl edilen hak veya
menfaatin, birden çok vergi ödevlisinin ortak hakkı veya menfaati olması demektir. Bu
anlamda, aynı vergi ödevlisinin borcundan dolayı sorumlu tutulmaları, birden fazla kanunî
temsilcinin hak ve menfaatlerinde iştirakin bulunduğunu göstermektedir. Bu kanunî tem-
silcilerin her birine ayrı ayrı ödeme emri tebliğ edilmesi, ödeme emirlerinin sebebini oluş-
turan maddî olayların aynı olması (beyannamenin zamanında verilmemesi gibi) hâlinde,
davaya yol açan maddî olay; davacıların bu ödeme emirlerinin iptalleri için aynı hukuka
aykırılık (örneğin, ödeme emirleri ile istenen kamu alacaklarının kanunî temsilciden iste-
nebileceği kanunda belirtilen kamu alacaklarından hiçbirine girmediği iddiasına) dayan-
maları hâlinde de davaya yol açan hukukî sebepler aynı demektir. Bu itibarla, aynı vergi
ödevlisinin birden fazla kanunî temsilcisi (örneğin, yönetim kurulu üyeleri) adına müşte-
reken düzenlenip tebliğ edilen ödeme emrinin, kanunî temsilciler tarafından müştereken
kaleme alınıp imzalanan dilekçe ile dava konusu edilmesi mümkündür.
Müşterek dilekçenin, davacıların tamamı ve/ya da vekilleri tarafından imzalanması
gerekir. Davacılardan birinin diğerleri adına dava dilekçesini imzalaması mümkün değil-
dir. Aksi hâlde, bu kişi ile adına imza attığı kişi arasında vekâletname olup olmamasına
göre, mahkeme tarafından, ehliyet yönünden davanın veya avukat olmayan vekil aracılığıy-
la düzenlenmesi sebebiyle dilekçenin reddine karar verilmesi gerekir.
Dilekçede ortak adres gösterilmesi hâlinde, o adrese yapılan tebligat, tüm davacılar
için geçerlidir. Danıştay’a göre, dilekçede ortak adres gösterilmesi zorunludur. Oysa, tebli-
gat masraflarının karşılanması şartıyla her bir davacının ayrı adres göstermesine hukuken
herhangi bir engel bulunmadığı gibi, davacılardan bir kısmının avukatla temsil edilmesi,
diğer kısmının da bizzat dava açmış olması hâlinde, ayrı adres gösterilmesinin zorunlu
olduğunu kabul etmek gerekir.
Davacılar, ortak dilekçe ile dava açabilmenin şartları bulunsa dahi, birlikte hareket
etmek zorunda değildir. Her biri diğerinden ayrı dava açabilir.
Davacılar, ortak dilekçe ile dava açabilmenin şartları bulunsa dahi, birlikte hareket etmek
zorunda değildir. Her biri diğerinden ayrı dava açabilir.
Birlikte dava açmanın şartlarının bulunup bulunmadığını, mahkeme re’sen (kendili-

ğinden) ilk inceleme aşamasında ele almak zorundadır. Davalının da birlikte dava açma-
nın şartlarının bulunmadığını yargılamanın her aşamasında ileri sürmesi mümkündür.
Birlikte dava açanlar, birlikte hareket etmek ve kural olarak ortak adres göstermek zo-
rundadır. Uyuşmazlık konusu hakkında verilen karar, müşterek dilekçe ile dava açanların
hepsi için geçerlidir.
Dilekçe Hakkında Uygulanacak İşlemler

Dava dilekçesi almaya yetkili makamlara verilen dilekçelerin harç ve posta ücretleri
alındıktan sonra deftere derhâl kayıtları yapılarak kayıt tarih ve sayısı dilekçenin üzerine
yazılır. Dava bu kaydın yapıldığı tarihte açılmış sayılır. Davacılara, kayıt tarih ve sayısını
gösteren imzalı ve mühürlü, pulsuz bir alındı kâğıdı verilir (İYUK.m.6/1-2).
Yetkili mahkeme dışında dilekçe kabul edebilen yerlere verilen dilekçeler, en geç üç
gün içinde Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlığına taahhütlü olarak gönderilir.
Bu yerlerde harç pulları bulunmadığı takdirde bunlara karşılık alınan paraların miktarı ve
alındı kağıdının tarih ve sayısı dilekçelere yazılır (İYUK.m. 6/3).
Davanın açılmamış sayılması kararının hangi hâllerde verilmesi gerektiğini belirtiniz.

3
Davanın açılmış sayılması için, dilekçenin dava açılan mahkemede veya Kanunda
(İYUK.m.4) belirtilen diğer mercilerde harç ve posta ücretleri alındıktan sonra deftere
kaydedilmesi şarttır. Harç veya posta ücretlerinin eksik olmasına rağmen, dilekçe deftere
kaydedilmişse, dava yine açılmış sayılır.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 6’ncı maddesinin 4’üncü fıkrasına göre, herhangi bir
nedenle harcı ve posta ücreti verilmeden veya eksik verilerek dava açılmış olması hâlinde, otuz
gün içinde harcın ve posta ücretinin verilmesi veya tamamlanması davanın açıldığı mahke-
me tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Buna rağmen, gereği yerine getirilmediği takdirde, bildi-
rim aynı şekilde bir kez daha tekrarlanır. Dava açmak isteyene yapılan iki bildirime rağmen,
harç ve/ya da posta ücreti süresi içinde verilmez ya da tamamlanmazsa davanın açılmamış
sayılmasına, davaya bakan mahkemece karar verilir ve bu karar davacıya tebliğ edilir.
Dava açıldıktan sonra posta ücretinde tebliğ işlemlerinin yapılmasını engelleyecek şekilde
azalma olması hâlinde, otuz gün içinde posta ücretinin tamamlanması daire başkanı veya
görevlendireceği tetkik hâkimi, mahkeme başkanı veya hâkim tarafından ilgiliye tebliğ
edilir. Tebligata rağmen gereği yerine getirilmediği takdirde bildirim aynı şekilde bir kez
daha tekrarlanır. Posta ücreti süresi içinde tamamlanmazsa dosyanın işlemden kaldırılma-
sına karar verilir. Bu kararın tebliği tarihinden başlayarak üç ay içinde, noksan tamamlan-
mak suretiyle yeniden işleme konulması istenmediği takdirde, davanın açılmamış sayıl-
masına karar verilir ve davacıya tebliğ edilir (İYUK. m.6/5).
Hem dilekçenin kabulü sırasındaki harç ve posta ücretinin kısmen veya tamamen
ödenmemiş olması hâlinde hem de sonradan ortaya çıkan posta ücretinde tebliğ işlem-
lerinin yapılmasını engelleyecek şekilde azalma olması hâlinde ilgiliye yapılması gereken
tebligatın re’sen genel bütçeden karşılanması gerekmektedir (İYUK.m.6/6).
DAVA AÇMA SÜRESİ
Dava Açma Süresi Kavramı

Uyuşmazlıkların yargı organlarına intikal ettirilmesi, belirli süreler içinde söz konusu Dava açma süresi, bir
uyuşmazlığın yargı organına
olmaktadır. Çünkü, uyuşmazlıkların uzun süre sürüncemede ve sonsuza dek çözümsüz intikal ettirilebilmesi için kabul
kalması hukukî güvenlik ilkesine aykırıdır. İşte, uyuşmazlıkların yargı organlarına inti- edilmiş olan belirli zaman
kal ettirilebilmesi için kabul edilmiş olan belirli zaman dilimlerine dava açma süreleri dilimidir.
denilmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda, vergi idaresinin işlemlerine karşı yargı yoluna başvu-
rulmasının belli sürelerle sınırlandırılması, hem idarenin hem de kişilerin çıkarlarını ko-
ruma amacı taşımaktadır. Nitekim, bu süre içinde bir yandan kişiler haklarında düzenlen-
miş olan vergilendirme işleminin hukuka uygun olup olmadığını, dava konusu yapmanın
gerekip gerekmediğini düşünme ve inceleme imkânına kavuşmakta; diğer yandan idare-
nin işlemlerinde istikrar sağlanmaktadır. Dava açma süresinin uzun olması kişinin; kısa
olması ise, idarenin yararınadır. Kamu hizmetini ve kamu düzenini olumsuz yönde etki-
leyeceğinden vergilendirme işlemlerinin uzun süre iptal edilebilme tehdidi altında bulun-
durulmaması gerekir. Dava açma süresini belirlerken yönetilenlerin yararı ile kamu yararı
arasında dengeyi sağlayacak bir yolun seçilmesi gerekmektedir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 7’nci maddesine göre, dava açma süresi, özel ka-
nunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde, Danıştay’da ve idare mahkemelerinde alt-
mış ve vergi mahkemelerinde otuz gündür. Bu süre, genel dava açma süresidir. Çünkü,
uyuşmazlığın ilgili bulunduğu özel kanunda, bu uyuşmazlık için ayrı bir dava açma süresi
belirtilmişse, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda düzenlenen genel dava açma süresi değil,
özel dava açma süresi dikkate alınarak davanın açılması gerekir. Nitekim, vergi yargıla-
ması hukuku alanında Vergi Usul Kanunu’nda (VUK.mük.m.49) ve Amme Alacaklarının
Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’da (AATUHK.m. 15, 20, 58) özel olarak düzenlenmiş dava
açma süreleri bulunmaktadır.
Dava Açma Sürelerinin Hukukî Niteliği

Vergi uyuşmazlıklarının dava konusu edilebilmesi belli bir süreye bağlanmaktadır. Bu
süre geçirildikten sonra vergilendirme işlemine karşı dava açma imkânı ortadan kalk-
maktadır. Vergilendirme işlemlerine karşı dava açabilmenin süreye bağlanmasının kural
olarak iki nedeni vardır. Bunlardan birincisi, yönetilenlere haklarında düzenlenmiş olan
vergilendirme işleminin hukuka uygun olup olmadığını, dava konusu yapmanın gerekip
gerekmediğini düşünme ve inceleme imkânı vermek; ikincisi ise, idarenin işlemlerinde
istikrarı (süreklilik ve kararlılığı) sağlamaktır.
Dava açma sürelerinin hukukî niteliği konusundaki tartışmalar devam etmektedir.
Dava açma süreleri özel hukuktaki zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerle karşılaştırma
yapılarak değerlendirilmekte ve nitelendirilmektedir. Ancak, sürelerle ilgili olarak özel
hukukta geliştirilen yaklaşımlar, vergi yargılaması hukukunda dava açma sürelerinin
hukukî niteliğini açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Çünkü, vergi yargılaması hukukunda
dava açma sürelerinin yöneldiği amaç, özel hukukta güdülen amaçlardan farklıdır. Vergi
yargılaması hukukunda, kamu yararı amacı kendisini daha güçlü bir biçimde hissettir-
mektedir. Kamu hizmetlerinde istikrarı sağlamak bakımından vergi yargılaması huku-
kunda dava açma süresi daha sert hükümlere bağlanmaktadır.
Öğretide ve Danıştay içtihatlarında ağırlıklı olarak benimsenen görüş, dava açma süre-
Hak düşürücü süre: Belirlenen lerinin hak düşürücü süre olduğu yönündedir. Bu görüşün dayanağını, dava açma süresi-
süre içinde hakkın kullanılmaması
durumunda hakkın sona ermesine
nin geçmesi hâlinde dava açma hakkının kaybedilmesi ve bu sürelerin yargı organlarınca
neden olan süredir. re’sen göz önünde bulundurulması oluşturmaktadır. Hak düşürücü sürelerin konulması-
nın amacı, uzun bir zaman dilimi içinde kullanılmayan hakların sonradan kullanılması-
nın objektif iyiniyet kurallarına aykırı olmasıdır.
Özel hukukta ve genel olarak kamu hukukunda hak düşürücü sürelerin herhangi bir
nedenle durmaları ve kesilmeleri söz konusu olmadığı hâlde, vergi yargılaması hukukun-
da yer alan dava açma sürelerinin kanunda belirtilen hâller gerçekleştiği takdirde, zama-
naşımı sürelerinde olduğu gibi durması ve bazı hâllerde davanın usûlüne uygun olarak
açılabilmesi için ek süre verilmesi mümkündür. Bu özellikleri dikkate alınarak, dava açma
sürelerinin hak düşürücü ve zamanaşımı sürelerine benzerlik göstermekle beraber, her
ikisinden de ayrılan yanları bulunan kamu hukukuna özgü sui generis bir niteliğe sahip
olduğu görüşü de savunulmaktadır.
Vergi yargılaması hukukunda dava açma süreleri başta İdari Yargılama Usûlü Kanunu
olmak üzere, Vergi Usul Kanunu ve Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanun’da
düzenlenmekte; vergi yargısı organlarının içtihatları ile de bu düzenlemelerdeki boşluklar
kamu hukuku ilkelerine uygun olarak doldurulmaktadır.
Dava açma sürelerinin hukukî niteliği hakkında bilgi veriniz.

4
Vergi yargılaması hukukunda kabul edilen dava açma süreleri hak düşürücü sürelere
benzemekle birlikte, bunların özel hukuk anlamında bir hak düşürücü süre olmadığını
vurgulamakta yarar vardır. Çünkü, dava açma sürelerinin durması veya davanın usûlüne
uygun olarak açılabilmesi için ek süre verilmesi mümkündür. Bu özellikler, özel hukuk
anlamında hak düşürücü süreler için söz konusu değildir. Bu nedenle dava açma süreleri
sui generis (kendine özgü) süreler olarak nitelendirilmektedir. Ancak, bu kendine özgü de-
yimi, meramı anlatmaya elverişli değildir. Her kural ve her kurum kendine özgü özellikler
taşımaktadır. Dolayısıyla, bir kurumu açıklarken onu benzer kurumlardan kalın çizgilerle
ayıran kavramlar geliştirmek gerekir. Kendisi belirsiz olan kavramlarla bir kavram ya da
kurumun açıklığa kavuşturulması mümkün değildir. Bu itibarla, dava açma süreleri, dava
açma süresi niteliğindedir.
Dava açma süresi niteliği ise, şu özellikleri taşımayı gerektirmektedir:
• Dava açma süreleri önceden belirlenmiş zaman dilimleridir.
• Dava açma süresine uyulmaması davanın dinlenilmesi, yani vergi yargısı organ-
larının harekete geçirilmesi imkânını ortadan kaldırmaktadır. Ancak, dava açma
süresinin sona ermesi herhangi bir sübjektif hakkın kaybına yol açmamaktadır.
Çünkü, dava açma süresinin usûlüne uygun olarak dava açmadan geçirilmiş ol-
ması, yargı organına başvurma ve onun aracılığıyla işlemin iptalini veya zararın
tazminini sağlama imkânının ortadan kalkması sonucunu doğurmaktadır. Oysa,
kişiler dava açma süresinin sona ermesinden sonra da idareye başvurarak dava
konusu etmeyi düşündükleri işlemin hukuka uygun hâle getirilmesini ya da uğra-
dıkları zararın giderilmesini isteyebilmektedir.
• Dava açma sürelerine uyulup uyulmadığı yargı organlarınca re’sen göz önünde
bulundurulur.
• Dava açma sürelerinin kanunlarda belirtilen bazı hâllerde durması veya davanın
usûlüne uygun olarak açılabilmesi için ek süre verilmesi mümkündür.
Sürelerin Hesaplanması
Vergi yargılaması hukukunda yer alan sürelerin hesaplanması açısından genel kural İda-
ri Yargılama Usûlü Kanunu’nun 8’inci maddesinde yer almaktadır. Bu kural sadece dava
açma süresi ile ilgili değildir; ayrıca diğer süreleri de kapsamaktadır.
Sürelerin hesaplanmasında, mevzuatta sürenin başlangıcını ifade etmek için kullanı-
lan deyimler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılığa, bazen aynı kanunun deği-
şik maddelerinde de rastlanmaktadır. Örneğin, kanunlarda “... izleyen günden itibaren”; “...
tarihinden itibaren” gibi deyimlere yer verilmektedir. Bu iki deyim ise, aynı anlama gelme-
mektedir. Doğru ifade, “...tarihinden itibaren” ya da “izleyen günden başlayarak” biçiminde
olanıdır. Bu nedenle, yapılan açıklamalarda bu doğru deyimler tercih edilmektedir. Bu
kitapta, kanun maddelerinin anlatmak istediğinin bu husus dikkate alınarak ifade edildiği
unutulmamalıdır.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 8’inci maddesine göre;

• Süreler, tebliğ, yayın veya ilân tarihini izleyen günden (itibaren) işlemeye başlar.
• Tatil günleri süreye dahildir. Sürenin son gününün tatil gününe rastlaması duru-
munda, süre tatili izleyen çalışma gününün bitimine kadar uzar.
• Sürelerin sona ermesi çalışmaya ara verme zamanına rastlarsa süre ara vermenin
bittiği günü izleyen tarihten itibaren (günden başlayarak) 7 gün uzamış sayılır.
Süreler tebliğ, yayın veya ilân tarihini izleyen günden itibaren işlemeye başlar.
Son günü çalışmaya ara verme zamanına rastlayan süreler, adlî yılın başından başlaya-
rak yedi gün uzamaktadır. Bölge idare, idare ve vergi mahkemeleri her yıl 1 Eylül’de başla-
mak üzere, 20 Temmuz’dan 31 Ağustos’a kadar çalışmaya ara vermektedir. (İYUK.m.61/1).
Bu itibarla, son günü çalışmaya ara verme zamanına rastlayan dava açma süresi, 7 Eylül
günü çalışma saati sonuna kadar uzamaktadır. Ancak, yargı çevresine dahil olduğu bölge
idare mahkemesinin bulunduğu il merkezi dışında kalan idare ve vergi mahkemeleri ça-
lışmaya ara vermeden yararlanamazlar (İYUK.m.61/1).
Gün olarak belirtilen sürelerde, bildirim günü sürenin hesabında dikkate alınmaz.
Buna göre süre, bildirimin yapıldığı günü izleyen günden başlayarak hesaplanır ve sonun-
cu günü çalışma saatinin bitiminde sona erer.
Sürenin hafta, ay ve yıl olarak belirtilmesi durumunda, sürenin hesabında, sürenin
gün olarak hesaplanmasından farklı bir yöntem uygulanmaktadır. Hafta olarak belirtil-
mesi durumunda süre, bildirimin yapıldığı güne, son haftada rastlayan günün çalışma
saatinin sonunda tamamlanır.
Ay olarak belirtilen süre, bildirimin yapıldığı güne,
• son ayda rastlayan günün çalışma saatinin;
• sürenin bittiği ayda, başladığı güne tekabül eden bir gün yoksa, o ayın son günü
çalışma saatinin sonunda sona ermektedir.
Yıl olarak belirtilen sürelerde de aynı yöntem uygulanır.
Sonu belli bir gün olarak belirtilen sürelerde, süre o günün çalışma saatinin sonunda
sona ermektedir (Bkz. VUK. m.18).
Dava Açma Süresinin Başlangıcı

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gös-
terilmeyen hâllerde Danıştay ve idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde
otuz gündür (İYUK.m.7/1). Kanunlarda dava açma süresi açıkça belirtilmesi hâlinde, bu
süreye; dava açma süresi konusunda herhangi bir kuralın bulunmaması hâlinde ise, genel
dava açma süresine uyulması gerekmektedir.
Dava açma süresi bakımından, idare mahkemeleri ile vergi mahkemeleri arasında bir
ayrım yapılması, uygulamada bazı sorunların yaşanmasına yol açmaktadır. Bir uyuşmazlı-
ğa, otuz günlük dava açma süresinin uygulanması, uyuşmazlığın vergi mahkemesinin gö-
rev alanına girip girmemesi ile ilgili bir sorundur. Bir idarî uyuşmazlığın, idare veya vergi
mahkemesinin görev alanına girip girmediği konusunda bir tereddüt yaşanılması hâlinde,
süre yönünden reddini önlemek için davanın otuz gün içinde açılmasında yarar vardır.
Yazılı Bildirim Hâlinde Süre Başlangıcı

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre, dava açma süresi “yazılı bildirimin yapıldığı tarihi
izleyen günden başlar”. Buna göre, şahsa özgü (bireysel) vergilendirme işlemlerine karşı
açılacak vergi davalarında, dava açma süresinin işlemeye başlayabilmesi için, vergilendir-
me işleminin ilgiliye yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Danıştay içtihatları ile de benim-
senmiş olan yazılı bildirim esası, hem Anayasa’nın (Any.m. 125), hem de İdari Yargılama
Usûlü Kanunu’nun bir gereğidir (İYUK.m.7/2). İdari işlemin, birden çok kişiyi doğrudan
doğruya ilgilendirmesi durumunda, yazılı bildirimin, her birine ayrı ayrı yapılması gerekir.
Dava açma süresinin başlayabilmesi için, ilgiliye yazılı bildirimin şekil ve usûl şartla-
rına uygun ve tam olarak yapılması gerekir. Başka bir deyişle, dava açma süresine başlan-
gıç olacak yazılı bildirimin yetkili makamlarca ve işlemin açıklanması suretiyle yapılması
zorunludur.
İlân Yolu ile Bildirimlerde Sürenin Başlangıcı

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 7’nci maddesinde “adresleri belli olmayanlara” bildi-
rimin ilân yolu ile “özel kanunlardaki hükümlere göre” yapılacağı belirtilmektedir. Burada
sözü edilen kanunlardan biri Tebligat Kanunu’dur. Bu kanunda ilân ile bildirimin kimlere,
hangi şartlar altında ve nasıl yapılacağı belirtilmektedir. Vergi Usul Kanunu’nda da ilân yolu
ile bildirim hakkında kurallar vardır. İlân yolu ile yapılan bildirimlerde sürenin başlangıcı
konusunda kanunlarda özel bir düzenlemeye gidilmemiş olan durumlarda, süre “son ilân
tarihini izleyen günden (itibaren) onbeş gün sonra işlemeye başlar” (İYUK.m. 7/3).
Düzenleyici İşlemlerde Sürenin Başlangıcı

İlânı gereken düzenleyici işlemlere karşı açılacak davalarda süre, ilân tarihini izleyen gün-
den işlemeye başlamaktadır. Düzenleyici işlemin yayınlanmasını izleyen günden başlaya-
rak altmış günlük süre geçtikten sonra, düzenleyici işlemin tamamının ya da bazı hüküm-
lerinin iptali için açılan dava süre aşımı yönünden reddedilir.
Düzenleyici işlemlerin ilgiliye uygulanması durumunda, uygulama işleminin yazılı
olarak bildirilmesi üzerine dava açma süresi yeniden doğmaktadır. İdari Yargılama Usûlü
Kanunu’nun 7’nci maddesinin 4’üncü fıkrasına göre, düzenleyici işlemlerin uygulanması
üzerine ilgililer, düzenleyici işleme ya da uygulanan işleme yahut her ikisine karşı dava
açabilmektedir.
Dördüncü fıkra hükmüne göre, düzenleyici işleme karşı altmış günlük dava açma
süresini geçiren ilgililer, bu düzenleyici işleme dayalı olarak haklarında tesis edilen uy-
gulama işlemi nedeniyle ve dolayısıyla uygulama işleminin tebliğini izleyen altmış gün
içinde, sadece bu işleme karşı dava açabilecekleri gibi açtıkları davada işlemin dayanağı
durumunda olan genel düzenleyici işlemin iptalini de talep edebilirler. Uygulama işleminin
iptali için açılan davada, ilgililer düzenleyici işlemin iptali talebinde bulunmasalar bile,
yargı organı düzenleyici işlemin ilgili maddesinin veya tamamının hukuka aykırılığını
tesbit etmekle yetinerek uygulama işleminin iptaline karar verebilir. Düzenleyici işlemin
iptal edilmemiş olması, bu düzenlemeye dayalı işlemin iptaline engel oluşturmamaktadır.
Dava açma süresi, uygulama işleminin bildirim tarihini izleyen günden işlemeye
başlamaktadır.
İdarî Makamların Sükûtu Hâlinde Sürenin Başlangıcı

İdareye yapılan başvurulara, idare en geç altmış gün içinde yazılı olarak cevap vermekle
yükümlüdür. İdarenin bu süre içinde cevap vermemesi durumunda, olumsuz cevap verdi-
ği; yani isteği reddettiği varsayılmaktadır. Böylece oluşan zımnî red işlemi de idarî davaya
konu olabilmektedir. Bu konuda İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 10’uncu maddesinde
şu kural yer almaktadır:
“1. İlgililer, haklarında idari davaya konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması
için idari makamlara başvurabilirler.”
“2. Altmış gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır. İlgililer altmış gü-
nün bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre Danıştay’a,
idare ve vergi mahkemelerine dava açabilirler. Altmış günlük süre içinde idarece
verilen cevap kesin değilse ilgili bu cevabı, isteminin reddi sayarak dava açabileceği
gibi, kesin cevabı da bekleyebilir. Bu takdirde dava açma süresi işlemez. Ancak,
bekleme süresi başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemez. Dava açılmaması veya
davanın süreden reddi hâllerinde, altmış günlük sürenin bitmesinden sonra yetkili
idari makamlarca cevap verilirse, cevabın tebliğinden itibaren altmış gün içinde
dava açabilirler.”
Zımnî (üstü örtülü) red işlemi üzerine dava açma süresinin başlatılması konusunda,
iptal davaları ile tam yargı davaları arasında ayrım yapılmamaktadır.
İdarenin Kesin Cevap Vermemesi

İdareye yapılan başvuru üzerine, idarenin konunun incelenmekte olduğu ya da durumun
üst makama bildirildiği yolunda cevap vermesi veya konunun karara bağlanabilmesi için
ilgiliden bazı ek bilgiler istenmesi durumunda, ilgili bunu talebinin reddi sayarak dava
açabileceği gibi, kesin cevabı da bekleyebilir. İdarenin kesin olmayan cevabı üzerine dava
açma süresinin başlaması söz konusu değildir (İYUK.m. 10/2).
Cevap Bekleme Süresi

İdare yapılan başvuruya idarenin altmış gün içinde cevap vermesi gerekir. Ancak, çoğu
zaman bu süre içinde cevap verilmemektedir. Kanun koyucu, altmış günlük sürenin sona
ermesinden itibaren dava açılması zorunluğu getirmemektedir. İlgili dilerse, böyle bir du-
rumda dava açabileceği gibi idarenin vereceği kesin cevabı da bekleyebilir. Kesin cevabı
beklemesi, ilgilinin dava açma hakkının ortadan kalkması sonucunu doğurmaz. Ancak ida-
renin vereceği cevabı bekleme süresi sınırsız değildir. Nitekim Kanun, bekleme süresinin
başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemeyeceğini hükme bağlamaktadır (İYUK.m.10/2).
“Zımnî Red” Süresi Geçtikten Sonra Cevap Verilmesi

Zımnî red: İdareye yapılan bir İdare bazan ya ilgilinin yeniden başvurusu üzerine ya da kendiliğinden zımnî red süresi
başvurunun hiç cevap verilmemek
suretiyle dolaylı bir şekilde geçtikten sonra cevap vermektedir. Bu durumda, üç ihtimal söz konusu olabilir:
reddedilmesidir. a. Altmış günlük zımnî red süresi sona erdikten sonra, dava açma süresi içinde;
b. Zımnî red süresi ile dava açma süresi geçtikten sonra, fakat altı aylık bekleme süre-
si içinde;
c. Dava açma süresi geçtikten sonra açılan ve davanın süre yönünden reddedilmesin-
den sonra,
idare tarafından cevap verilmesi hâlinde, dava açma süresi cevabın tebliği tarihinden iti-
baren yeniden işlemeye başlar (İYUK. m. 10/2).
Vergi Yargılaması Hukukunda Dava Açma Sürelerinin

Başlangıcı
Vergi, resim ve harçlar ile benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezalarından doğan
uyuşmazlıklarda, dava açma süresinin başlangıcı, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 7’nci
maddesinin 2’nci bendinin b alt bendinde düzenlenmektedir. Buna göre;
• Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde, tahsilâtın yapıldığı gün sürenin başlangı-
cını oluşturmaktadır.
• Tebliğ yapılan durumlarda veya tebliğ yerine geçen işlemlerde, tebliğin yapılmış
sayıldığı gün, sürenin başlangıcını oluşturmaktadır. Verginin ikmalen, re’sen ve
idarece tarhında ve ceza kesilmesinde, verginin ve cezanın bir “ihbarname” ile mü-
kellefe, vergi sorumlusuna ya da ceza muhatabına tebliği gerekmektedir. Bu du-
rumda, sürenin başlangıcını ihbarnamenin ilgiliye tebliği tarihi oluşturmaktadır.
• Kaynakta tevkif yoluyla alınan vergilerde, sürenin başlangıcı hak sahibine ödeme-
nin yapıldığı gündür. Bu kural, hem mükellef hem de sorumlu yönünden geçerlidir.
• Vergi dairesinin takdir veya tadilat komisyonlarınca belirlenen matrahlara karşı
dava açma süresi, kararın vergi dairesine verildiği tarihte başlamaktadır (İYUK.
m.7/2, b).
• Vergi Usul Kanunu’nun 106’ncı maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca, ilân tarihin-
den başlayarak bir ay içinde ne vergi dairesine müracaat etmiş ne de adresini bil-
dirmiş olanlara bir ayın sonunda tebligat yapılmış sayılmaktadır. Dava açma süresi
de bu tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.
Özel Durumlar
Vergi uyuşmazlıklarında, sürenin farklı olarak düzenlendiği özel durumlar vardır. Nite-
kim, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 7’nci maddesinin 1’inci bendinde bu özel durum-
lar saklı tutulmuş bulunmaktadır.
• Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 49’uncu maddesi uyarınca, takdir komisyonla-
rının arsalara ve araziye ait asgari ölçüde değer tesbitleriyle Hazine ve Maliye ile
Çevre ve Şehircilik Bakanlıkları tarafından yapılan bina metrekare normal inşaat
maliyet bedelleri hakkındaki kararlarına karşı açılacak olan davalarda, Kanunda
belirtilen kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ta-
nınmış bulunan dava açma süresi on beş gündür.
Kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının dava açabileceği
bu durumlarda, sürenin başlangıcı, ilgili Bakanlıkların Kararlarının Resmî Gazetede ilânı
veya komisyon kararının ilgili kamu idaresi veya ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşuna verildiği tarihtir.
Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanunu’nun
• 15’inci maddesi uyarınca, haklarında ihtiyatî haciz uygulananlar, ihtiyatî haczin uy-
gulanma; ihtiyatî haciz gıyapta uygulanmışsa, ihtiyatî haczin tebliği tarihini izleyen
günden başlayarak onbeş gün içinde ihtiyatî haciz işlemine karşı dava açabilmektedir.
• 20’nci maddesine göre, hakkında ihtiyatî tahakkuk işlemi üzerine ihtiyatî haciz uy-
gulanması hâlinde, ihtiyati haczin tebliği tarihini izleyen günden başlayarak onbeş
gün içinde, ihtiyatî haciz işlemine karşı, ihtiyatî haciz sebepleri ile ihtiyatî tahakku-
kun sebepleri ve miktarını konu alan bir dava açması mümkündür.
• 58’inci maddesi uyarınca, kendisine ödeme emri tebliğ edilen kişi, böyle bir borcu
olmadığı ya da kısmen ödediği veya zamanaşımına uğradığı iddiası ile tebliğ tarihini
izleyen günden başlayarak onbeş gün içinde dava açabilmektedir.
Vergilendirme işlemlerine karşı açılan davalarda dava açma süresinin başlangıcını belirtiniz.
5
Dava Açma Süresinin Durması
Dava açma sürelerinin kanunlarda belirtilen bazı hâllerde durması mümkündür. Nitekim, Durma, durma sebebinin ortaya
çıkmasına kadar işlemiş sürenin,
dava açma süresinin özelliklerinden birisi, kanunda belirtilen bazı hâllerde işlememesidir. durma sebebinin ortadan
Dava açma süresinin kanunda belirtilen bazı hâllerde işlememesine dava açma süresinin kalkmasından sonra kaldığı
yerden işlemeye devam etmesidir.
durması denilmektedir. Durma, durma sebebinin ortaya çıkmasına kadar işlemiş sürenin,
durma sebebinin ortadan kalkmasından sonra kaldığı yerden işlemeye devam etmesi anla-
mına gelmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda, üst makama ve/ya da işlemi yapan makama başvurul-
ması hâlinde dava açma süresi durmaktadır (İYUK.m.11). Ayrıca, mücbir sebebin varlığı
hâlinde de dava açma süresinin durduğu kabul edilmektedir. Mali tatilin dava açma süre-
sine etkisine de bu başlık altında işaret edilmesinde yarar vardır.
Vergi yargılaması hukukunda dava açma sürelerini durduran hâlleri belirtiniz.

6
Üst Makamlara Başvurma
Üst makamlara başvurma ile ilgili hükümler İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 11’inci
maddesinde yer almaktadır. Bu hükme göre, idarî bir işleme karşı bir üst idarî makama
yapılan başvuru, dava açma süresini durduran hâllerden sayılmaktadır. Buna göre, dava
açma süresi içinde, üst idarî makama yapılan başvuru, dava açma süresini durdurur.
İdarenin bu başvuru üzerine açık ya da üstü kapalı bir biçimde red kararı vermesi
üzerine, durmuş olan dava açma süresi, kaldığı yerden işlemeye devam eder ve başvurma
tarihine kadar geçmiş süre de hesaba katılır.
Üst makama yapılan başvurunun dava açma süresini durdurabilmesi için bazı şartlara
uygun olarak yapılması gerekir:
Üst makama yapılan başvurunun, bir işleme karşı ve işlemin kaldırılması, geri alınma-
sı, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılması amacını taşıması gerekir. Böyle bir talebi
içermeyen başvurular, dava açma süresini etkilemez.
İdarî makamlar dışındaki yerlere yapılan ya da aynı hiyerarşi içinde yer almayan başka
bir idarî makama yapılan, örneğin, idarî bir işleme karşı Türkiye Büyük Millet Meclisi-
ne, Cumhurbaşkanına yapılan başvurular dava açma süresini durdurmamaktadır. Bunun
gibi, vergi dairesinin bir işlemine karşı emniyet genel müdürlüğüne yapılan bir başvuru da
dava açma süresini durdurmaz.
Madde hükmü, hiyerarşik düzen içinde yer alan bir üst makamı ifade etmektedir. İdarî
vesayet yetkisine sahip olan makama yapılan başvuru üst makama yapılan başvuru olarak
kabul edilemez ve dolayısıyla dava açma süresini durdurmaz.
Üst makama yapılan başvurunun, dava açma süresini durdurabilmesi için, dava açma
süresi içinde yapılması gerekir. Dava açma süresi geçtikten sonra yapılan başvurular, dava
açma süresini etkilemez.
Üst makama yapılan başvuru üzerine, idarenin olumsuz karar alması ya da zımnî red
süresinin dolması durumunda, dava açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder.
Zımnî red süresi dolduktan sonra idarenin açıkça red kararı vermiş olması, zımnî red ka-
rarı üzerine işlemeye devam eden dava açma süresini etkilemesi; düşmüş olan dava açma
süresini yeniden canlandırması gerekir.
İdareye ikinci kez yapılan başvuru, yeniden işlemeye başlamış olan dava açma süresini,
ikinci kez durdurmaz. Başka bir deyişle, bu yola bir kereden çok başvurulamaz.
Kararı Almış/İşlemi Yapmış Olan Makama Yapılan Başvuru

Dava açma süresi içinde kararı almış olan makama yapılan başvurunun dava açma süresi-
ni durdurabilmesi için, kararı almış olan makamın üstünde başka bir makamın bulunma-
ması, yani üst makamın olmaması gerekir. Örneğin, Hazine ve Maliye Bakanlığının yaptığı
bir işleme, aldığı bir karara karşı, bu bakanlığın üstünde başka bir yer bulunmadığından,
dava açma süresi içinde Hazine ve Maliye Bakanlığına başvurma ve kararın kaldırılma-
sını, değiştirilmesini ya da yeni bir karar alınmasını isteme imkânı vardır. Bu nitelikteki
başvuru, başlamış olan dava açma süresini durdurmaktadır. Üst makamın bulunması du-
rumunda, işlemi yapmış-kararı almış olan makama yapılan başvuru, başlamış olan dava
açma süresini durdurmamaktadır. Böyle olmakla beraber, dava açma süresi içinde idareye
yapılan başvuru üzerine idarenin yeni bir karar alması-işlem yapması, eski kararını-işle-
mini şu ya da bu biçimde değiştirmesi durumunda, dava açma süresi kesilmiş olmaktadır.
Dava açma süresi, idarenin kararının-işleminin bildiriminden itibaren yeniden işlemeye
başlamaktadır.
Dava açma süresi geçtikten sonra idareye yapılan başvuru üzerine, idarenin yeni bir
karar alması-işlem yapması, yani eski kararını-işlemini değiştirmesi durumunda, dava
açma süresi yeniden işlemeye başlar.
İdareye yapılan başvuru üzerine, idarenin eski kararını-işlemini devam ettirmesi
durumunda,
• başvuru dava açma süresi içinde yapılmış ise, durmuş olan dava açma süresi kaldı-
ğı yerden işlemeye devam eder.
• başvuru, dava açma süresi geçtikten sonra yapılmış ve idare ise eski kararını-işle-
mini tekrarlayan bir cevap vermiş ise, dava açma süresi yeniden işlemeye başlamaz.
Mücbir Sebeplerin Dava Açma Süresine Etkisi

Mücbir sebep, bir hakkın kullanılmasını, bir borcun ya da ödevin yerine getirilmesini en- Mücbir sebep: Bir hakkın
kullanılmasını, bir borcun ya
gelleyen, önceden bilinmesi ve önlenmesi mümkün olmayan her türlü olaydır. Vergi Usul da ödevin yerine getirilmesini
Kanunu’nun 13’üncü maddesinde, vergi ödevlerinin yerine getirilmesi için belirlenen sü- engelleyen, önceden bilinmesi ve
önlenmesi mümkün olmayan her
relerin durması sonucunu doğuran mücbir sebep hâlleri sayılmaktadır. türlü olaydır.
Mücbir sebep hükümlerinin Vergi Usul Kanunu’nda ve bu Kanun kapsamına giren
mali yükümlerin kendi kanunlarında yer alan vergi ödevine ilişkin süreler bakımından
geçerli olduğu konusunda herhangi bir tereddüt olmaması gerekir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda mücbir sebeplerle ilgili bir hüküm yer almamakta-
dır. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda dava açma sürelerinin mücbir sebepler nedeniyle
ne yönde etkileneceğine ilişkin bir hükme yer verilmemiş olması önemli bir eksikliktir.
Medenî yargılama hukukunda yer alan kanunun veya hâkimin tayin ettiği kesin süre için-
de bir işlemin yapılamaması kişinin kendi kusurundan kaynaklanmıyorsa, o kişiye süre-
sinde yapamadığı işlemi sonradan yapma imkânını veren bir kurum olan eski hâle getir-
me (HMK.m.95-101) idarî/vergi yargılaması hukukunda bulunmamaktadır. Bu eksiklik,
idarî/vergi yargılaması hukukuyla devlet ile kişiler arasında kurulması gereken menfaatler
dengesini, kişiler aleyhine bozmaktadır. Gerçekten, idarenin istikrarı ve kamu düzeninin
korunması amacıyla dava açma süresinin belirli süre ile sınırlandırılmış olmasına bir de
kişilerin haklı mazeretlerinin dava açma sürelerini etkilememesinin eklenmesi, kişileri
haklarında yapılan idarî eylem ve işlemlere karşı korumasız bırakmakta, idarenin yargı
tarafından denetimini zaafa uğratmaktadır.
Vergi yargılaması hukuku alanında düzenleme noksanı nedeniyle mücbir sebeplerin
varlığının dava açma süresini durdurup durdurmayacağı tartışmalıdır. Bir görüşe göre,
mücbir sebeple ilgili düzenleme vergi ödevinin yerine getirilmesine ilişkin süreleri dur-
durmayı amaçlamaktadır. Dava hakkının kullanılması, vergi ödevinin yerine getirilmesi
anlamına gelmemektedir. Vergi yargılaması usûlünü düzenleyen İdari Yargılama Usûlü
Kanunu’nda, mücbir sebeple ilgili bir düzenleme yer almamaktadır. Bu itibarla mücbir
sebebin varlığı gerekçe gösterilerek dava açma süresinin durduğunu kabul etmek müm-
kün değildir. Başka bir deyişle, dava açma süresi hak düşürücü bir süre niteliğinde olup,
süresinde kullanılmayan dava hakkı düşmekte ve yargı yolu kapanmaktadır.
Diğer görüşe göre ise, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 31’inci maddesi belirli konu-
larda (ehliyet, teminat, bilirkişi, keşif vb.) Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapmak-
tadır. Bunların dışında kalan konularda vergi uyuşmazlıkları ile ilgili olarak Vergi Usul
Kanunu hükümlerinin uygulanacağını belirtmektedir. Bu hüküm uyarınca Vergi Usul
Kanunu’nun mücbir sebeplerin sürelerin işlemesini durdurduğunu kabul eden 13’üncü
ve 15’inci maddeleri hükümleri vergi yargılaması hukukundaki sürelerle ilgili olarak İdari
Yargılama Usûlü Kanunu’nda yer alan süreler bakımından da geçerli sayılmalıdır. Bu bağ-
lamda, dava açma süresi içinde meydana gelen bir mücbir sebep nedeniyle özel kanunlar-
da düzenlenen dava açma sürelerinin de durması gerektiği kabul edilmelidir. Dava açma
süresi, mücbir sebep ortadan kalktıktan sonra kaldığı yerden işlemeye devam etmelidir.
Kaldı ki, mücbir sebebin süreleri durdurma-uzatma etkisi hukukun genel ilkelerindendir.
Bu itibarla, bu konuda hiçbir düzenleme olmasa dahi, mücbir sebebin ortaya çıkması yü-
zünden sürenin kaçırılması hâlinde, mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra kalan
sürenin kullanılması suretiyle davanın açılabilmesi kabul edilmelidir.
Danıştay’ın yerleşik içtihadı mücbir sebebin işlemekte olan dava açma süresini
durdurmayacağı yönündedir. Ancak, Danıştay 4’üncü Dairesi’nin verdiği bir karar-
da mücbir sebebin dava açma süresini durdurma etkisi kabul edilmektedir; “Doğal
afet gibi kişilerin iradeleri ile değiştiremeyecekleri ya da önleyemeyecekleri durumlarda,
mücbir sebep hâlinin göz önünde bulundurulması ve mücbir sebebin ortadan kalkma-
sından sonra makul bir sürede yargı yerine başvurulduğu dikkate alınarak davanın esa-
sının incelenip sonuçlandırılması gerekir. Dava konusu uyuşmazlıkta normal süreden 7
gün sonra açılan davanın süre aşımı noktasından reddinde isabet görülmemiştir.” Dş.
4.D. 20.06.1996 gün ve E.1995/6183, K.1996/2698, (Dş.Der., S. 92, 1997, s. 420-423).
Bu kararda, mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra makûl bir sürede yargı or-
ganına başvurulmasından söz edilmektedir. Bu ifade, eski hâle getirmeyi ve onunla
tanınan ek bir süreyi çağrıştırmaktadır.
Bir başka Danıştay Kararında ise “...İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun ilgili madde-
lerinde dava açma ve kanun yollarına başvurma sürelerini durduran sebepler sayılmış an-
cak hastalık hâli bunlar arasında gösterilmemiştir. Bununla birlikte; söz konusu sürelerin
mücbir sebep sayılan durumların varlığı hâlinde işlememesi de, hak arama özgürlüğünün
niteliği ve önemi itibarıyla gereklidir. Hak arama özgürlüğünün kullanılması bakımın-
dan, kişinin iradesi dışında gelişen afet ve felaketler, savaş hâli ve benzeri durumlarla bu
hakkını kullanmasını olanaksız kılan çok ağır hastalık hâlleri, mücbir sebep sayılabilecek
niteliktedir”. (Dş. 7.D. 24.3.1999 gün ve E.1999/653, K.1999/1305, (Dş.Der., S. 101, s.
584-585). ifadelerine yer verilmektedir. Danıştay içtihadındaki bu olumlu değişme ve
gelişmenin eski hâle getirme ya da mücbir sebep konusundaki düzenleme eksikliğinin
sakıncalarını ortadan kaldırmaya, konuyu sorun ve tartışma konusu olmaktan çıkar-
maya yetmeyeceği düşünülerek, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda eski hâle getirme
kurumunun ya da mücbir sebebin gerçekleşmesi hâlinde dava açma süresinin duracağının
açıkça düzenlenmesinde yarar vardır.
Malî Tatilin Dava Açma Süresine Etkisi

5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanuna göre, her yıl Temmuz ayının birinden
yirmisine kadar (yirmisi dahil) malî tatil uygulanmaktadır. Haziran ayının son gününün ta-
til olması hâlinde, malî tatil, Temmuz ayının ilk iş gününü takip eden günden başlamaktadır
(MTİEHK. m.1/1). Vergi ile ilgili işlemlere ilişkin dava açma süreleri malî tatil süresince iş-
lemez. Bu süreler malî tatilin bitiminden itibaren tekrar işlemeye başlar (MTİEHK.m.1/3).
Buna göre, dava açma süresinin malî tatile rastlaması hâlinde, süre durmakta; malî tatilin
sona ermesi ile birlikte duran dava açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam etmektedir.
Malî tatil 20 Temmuz’da sona erdiğine göre, malî tatil nedeniyle duran dava açma süresinin,
21 Temmuz’dan başlayarak işlemeye devam etmesi gerekir. Ancak, 20 Temmuz’dan başlayıp
31 Ağustos’ta sona eren çalışmaya ara vermenin (adlî tatilin) dava açma süresini adlî yılın
başlangıcı olan 1 Eylül’den başlayarak yedi gün uzatma etkisini de göz ardı etmemek gerekir.
Ayrıca, malî tatilin dava açma süresini durdurma etkisine karşılık, adlî tatilin (çalışmaya ara
vermenin) dava açma süresini durdurma etkisi bulunmadığı unutulmamalıdır. Çünkü, adlî
tatil dava açma süresini durdurmamakta; ancak, son günü adlî tatile rastlayan dava açma
süreleri uzamaktadır. Nitekim, adlî tatilden önce başlayıp adlî tatilden sonra sona eren dava
açma süresine adlî tatilin herhangi bir uzatma etkisi yoktur.
Ek Süre Verilmesi
Dava açma sürelerinin kanunlarda belirtilen bazı hâllerde durması veya davanın usûlüne
uygun olarak açılabilmesi için ek süre verilmesi mümkündür. Nitekim, İdari Yargılama
Usûlü Kanunu, görevli olmayan yerlere başvurulması (İYUK.m.9) ve/ya da davanın
usûlüne uygun olmayan dilekçe ile açılması hâlinde (İYUK.m.15/1-d), davacıya davasını
usûlüne uygun olarak açabilmesi için ek süre verilmesini kabul etmektedir. Ayrıca, Vergi
Usul Kanunu’nda da, uzlaşma yoluna başvurulması; fakat uzlaşmanın vâki olmaması ve/
ya da temin edilememesi hâlinde, vergi ödevlisine dava açabilmesi için ek dava açma sü-
resi tanınmaktadır (VUK. Ek m.7/IV). Avukatlık Kanunu’nun 42’nci maddesi gereğince
süre verilmesine de işaret etmek; çalışmaya ara vermenin (adlî tatilin), son günü çalışmaya
ara verme zamanına rastlayan dava açma sürelerini, adlî yılın başlangıcı olan 1 Eylül’den
başlayarak yedi gün uzattığını unutmamak gerekir.
Ek süre verilmesi, davacıya davasını usûlüne uygun olarak açabilmesini sağlamak ama- Ek süre verilmesi, davacıya
davasını usûlüne uygun olarak
cıyla dava açma süresine uyması şartıyla ve dava açma süresi uzunluğuna bağlı olmaksızın açabilmesini sağlamak amacıyla
ayrı bir süre verilmesidir. dava açma süresine uyması
şartıyla ve dava açma süresi
Vergi yargılaması hukukunda davanın usûlüne uygun olarak açılabilmesi için, görevli uzunluğuna bağlı olmaksızın ayrı
olmayan yargı yoluna başvurulması, usûlüne uygun olmayan dava dilekçesi ile dava açılma- bir süre verilmesidir.
sı ve uzlaşma yoluna başvurulup sonuç alınamaması durumunda ek süreler verilmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda dava açılabilmesi için ek süre verilmesi hâllerini belirtiniz.
7
Görevli Olmayan Yerlere Başvurma
Danıştay’ın, idare mahkemelerinin veya vergi mahkemelerinin görevine giren davaların
yanlışlıkla adlî ya da askerî yargıda açılması durumunda, doğal olarak bu yargı organları-
nın görevsizlik kararı vermeleri gerekmektedir. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 9’uncu
maddesine göre, bu gibi durumlarda davacının davasını görevli yargı organında yeniden
açabilmesi ve hakkının kaybolmaması için kendisine otuz günlük bir ek süre tanınmakta-
dır. Bu hükmün amacı, görevli yargı yolunun açık ve kesin bir biçimde belirlenememesi
yüzünden yanlış yargı yolunda dava açanların hak arama hürriyetlerinden yoksun kalma-
larını önlemektir.
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin davaların askerî yargıda açılması imkânsız denecek ka-
dar düşük bir ihtimaldir. Buna karşılık, ender de olsa bir vergi uyuşmazlığı hakkında adlî
yargıda dava açılması muhtemeldir. Örneğin, haczedilen taşınır malın satış işlemlerinin
iptali amacıyla açılan davanın hangi yargı düzeni içinde yer alan mahkemede açılacağı
duraksamalara yol açmaktadır. Bu nedenle görevsiz yargı yoluna başvurma hâlinde ek
süre verilmesine ilişkin açıklamalara bu çerçevede yer verilmektedir.
Bu maddede belirtilen otuz günlük ek süreden yararlanabilmek için bazı şartların ger-
çekleşmesi gerekir.
Davanın Görevsiz Bir Mahkemede Açılması

Davanın görevsiz mahkemede açılmış sayılması için, idarî yargının dışında yer alan bir
mahkemede açılmış olması gerekmektedir. Bu mahkemeler, adlî ya da askerî yargı düzeni
içinde yer alan mahkemelerdir. İdarî yargı düzeni içinde yer alan bir mahkemenin verdiği
görevsizlik kararı üzerine, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 9’uncu maddesinde belir-
tilen otuz günlük süreden yararlanma imkânı olmadığı gibi buna gerek de yoktur. Bu gibi
durumlarda görevsizlik kararı veren idarî yargı organının, dava dosyasını kendiliğinden
görevli idarî yargı organına göndermesi gerekmektedir (İYUK.m. 14/3,a; 15/1,a; 43).
Davanın Dava Süresi İçinde Açılmış Olması

Davanın görevsiz mahkemede, görevli yargı organında dava açılması için kabul edilen süre
içinde açılmış olması gerekir. Bu bağlamda, dava açma süresi otuz gün olan bir dava, gö-
revsiz mahkemede de otuz gün içinde açılmış olmalıdır. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda
belirtildiği gibi görevsiz yargı organına başvurma tarihi Danıştay’a, idare mahkemesine
veya vergi mahkemesine başvurma tarihi olarak kabul edilmektedir (İYUK.m. 9/1).
Mahkemenin Görevsizlik Kararı Vermesi

Otuz günlük ek süreden yararlanma şartlarından biri de davanın açıldığı mahkemenin
görevsizlik kararı vermesidir. Görevsiz mahkeme, görevsizlik kararı vereceği yerde, işin
esasını karara bağlamış ise, davacının otuz günlük ek süreden yararlanabilmesi için, esas
hakkında verilen kararın istinaf merciince kaldırılması ya da temyiz merciince bozulması
ve mahkemenin de bozma kararı doğrultusunda görevsizlik kararı vermesi gerekir.
Vergi Davasının Otuz Gün İçinde Açılması

Görevsizlik kararı üzerine davacının davasını vergi mahkemesinde otuz gün içinde aç-
ması gerekir. Görevsizlik kararı vermiş olan mahkemenin re’sen (kendiliğinden) ya da
davacının talebi üzerine dava dosyasını Danıştay’a göndermesi veya davacının vergi mah-
kemesine başvurarak dava dosyasını görevsizlik kararı veren mahkemeden getirmesini
istemesi, vergi yargısında otuz günlük süre içinde dava açma anlamına gelmemektedir.
Danıştay’a ya da diğer idarî yargı organlarına verilen dava dilekçesinde, idarî işlemin ya-
zılı bildirim tarihinden başka, görevsizlik kararı vermiş olan mahkemeye davanın açıldığı
tarih ile görevsizlik kararının kesinleştiği tarih de yazılmalıdır. Dava dilekçesinin ekleri
arasında görevsizlik kararına da yer verilmelidir.
Adlî veya askerî yargı organlarına açılan ve görevsizlik nedeni ile reddedilen davalar-
da, görevsizlik kararının kesinleşmesinden sonra, otuz günlük ek süre geçirilmiş olsa bile
dava açmak için belirlenen süre henüz dolmamışsa, bu süre içinde dava açılabileceği İdari
Yargılama Usûlü Kanunu’nun 9’uncu maddesinin 2’nci fıkrasında belirtilmektedir. Ancak,
vergi uyuşmazlıklarında genel dava açma süresinin otuz gün olduğu dikkate alındığında,
vergi yargılaması hukukunda bu gibi durumların gerçekleşmesi mümkün değildir.
Otuz Günlük Ek Sürenin Başlangıcı

Otuz günlük ek sürenin başlangıç tarihi, görevsizlik kararının kesinleşmesi tarihidir. Çün-
kü, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre görevli idarî yargı organına başvuru süresinin
hesabında, görevsizlik kararının kesinleştiği tarih esas alınmaktadır. Buna göre, “Çözüm-
lenmesi Danıştay’ın, idare ve vergi mahkemelerinin görevlerine girdiği hâlde, adli veya aske-
ri yargı yerlerine açılmış bulunan davaların görev noktasından reddi hâlinde, bu husustaki
kararların kesinleşmesini izleyen günden itibaren (başlayarak) otuz gün içinde görevli mah-
kemede dava açılabilir” (İYUK.m.9/1).
Adlî veya askerî yargı organları tarafından verilen görevsizlik kararı kesinleşmeden;
başka bir deyişle henüz vergi mahkemesinde dava açılması için kabul edilen otuz günlük
dava açma süresi başlamadan görevli vergi mahkemesinde dava açılması durumunda, er-
ken açıldığı gerekçesi ile davanın reddedilmesi mümkün değildir. Dava karara bağlanma-
dan önce görevsizlik kararının kesinleşmesi, yeterli sayılmalıdır.
Usûlüne Uygun Olmayan Dilekçe ile Dava Açılması

Usûlüne uygun olmadığı, yani kanuna uygunluk şartlarını taşımadığı için reddini gerektiren
eksiklikler taşıyan dava dilekçesi ile dava açılması durumunda, davacıya davasını usûlüne
uygun olarak açabilmesi için ek süre verilmektedir. Ancak, bu ihtimalin gerçekleşebilmesi;
• dava dilekçesinin düzenlenmesinde ve içeriğinde eksikliklerin bulunması
(İYUK.m. 3);
• veya avukat olmayan vekil tarafından davanın açılması (İYUK. m. 15/1,d);
• veya şartları bulunmadığı hâlde, tek dilekçeyle birden çok işleme karşı dava açıl-
ması ya da şartları bulunmadığı hâlde birden çok kişinin tek dilekçeyle dava açma-
ları (İYUK.m. 5), hâlinde mümkündür.
Belirtilen şartların her birinin gerçekleşmesi hâlinde, İdari Yargılama Usûlü
Kanunu’nun 15’inci maddesinin birinci fıkrasına göre, dava dilekçesi yargı organı tara-
fından reddedilerek davacıya dilekçesinde yer alan eksikliklerin giderebilmesi için otuz
günlük ek süre verilir. İlgilinin, bu süre içinde eksikliklerini tamamlaması hâlinde, yeni-
den dava açması mümkündür.
Bir davanın usûlüne uygun olarak açılmış sayılabilmesi için, dilekçenin reddi üzerine
belirtilen eksiklik ve yanlışlıklar bir defada ve tam olarak giderilmelidir. Çünkü, aksi bir
uygulama davanın belirli bir süre içinde açılması ilkesinin ortadan kaldırılmasına yol aça-
cağından dava dilekçesinin değil, davanın reddedilmesini gerektirmektedir.
Ayrıca, harcı veya posta ücreti verilmeden veya eksik harç veya posta ücreti ile dava
açılması (İYUK.m. 6/4) hâlinde de davanın açılmış sayılabilmesi için iki otuz günlük bir
ek süre söz konusudur. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 6’ncı maddesinin 4’üncü ben-
dine göre, herhangi bir sebeple harcı veya posta ücreti verilmeden veya eksik harç veya
posta ücreti ile dava açılmış olması hâlinde, otuz gün içinde harcın ve posta ücretinin
verilmesi ve tamamlanması hususu daire başkanı veya görevlendireceği tetkik hâkimi,
mahkeme başkanı veya hâkim tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Tebligata rağmen gereği ye-
rine getirilmediği takdirde bildirim aynı şekilde bir kez daha tekrarlanır. Harç veya posta
ücreti süresi içinde verilmez veya tamamlanmazsa davanın açılmamış sayılmasına karar
verilir ve davacıya tebliğ edilir.
Dava Açmadan Uzlaşma Yoluna Başvurulması

Vergi ödevlisi, hakkında ikmalen, re’sen veya idarece vergi tarh edilmesi ve/ya da ceza ke-
silmesi hâlinde, ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren yetkili vergi mahkemesinde dava
açabileceği gibi aynı süre içinde uzlaşma yoluna da başvurabilmektedir. Vergi ödevlisinin
hem vergi mahkemesinde dava açıp hem de uzlaşma yoluna başvurması da mümkündür.
Böyle bir durumda, vergi mahkemesinin davanın görülmesini uzlaşmanın sonuçlanması-
na kadar geri bırakması gerekmektedir. Çünkü, Vergi Usul Kanunu’na göre, vergi ödevlisi
aynı vergi için uzlaşma talebinden önce dava açmışsa davanın, uzlaşma talebinin sonuca
bağlanmasından önce vergi mahkemelerince incelenmesi mümkün değildir. Herhangi
bir sebeple incelenip karara bağlanması hâlinde de verilen karar hükümsüz sayılmaktadır
(VUK.Ek.m.7/II). Mükellefin uzlaşma başvurusundan önce dava açması ve uzlaşmanın
gerçekleşmemesi hâlinde, açılmış olan davaya uzlaşmanın gerçekleşmediğine ilişkin tu-
tanağın tebliğinden itibaren kaldığı yerden devam edilmesi gerekmektedir. Bu durumda,
mükellefin yargı yoluna başvurması hakkını kullanması yönünden herhangi bir sorun
yoktur.
Vergi ödevlisinin dava açma süresi içinde dava açmadan yine aynı süre içinde uzlaşma-
ya başvurması; fakat, uzlaşmanın gerçekleşmemesi hâlinde hangi süre içinde yargı yoluna
başvurabileceği hususu, yargı yoluna başvurma hakkının kullanılabilmesi bakımından
önem taşımaktadır. Kanun koyucu, vergi kanunlarının uygulanmasından kaynaklanan
anlaşmazlıkların zorunlu olmamakla birlikte öncelikle ve özellikle idarî aşamada çözüm-
lenmesinden yana bir yaklaşım içindedir. Nitekim, uzlaşma yoluna başvurmadan açılan
davanın uzlaşma sonucuna kadar incelenemeyeceğine; incelenmesi hâlinde verilen kara-
rın geçersiz sayılacağına ilişkin düzenlenmeler bunun bir göstergesidir. Bunun gibi, dava
açmadan süresinde uzlaşma yoluna başvurulmuş olmasına rağmen uzlaşmanın gerçekleş-

memesi hâlinde, yargı yoluna başvurmak mümkündür. Ancak, (dava açma) süresi için-
de uzlaşma yoluna başvurulması, dava açma süresini durduran bir hâl olarak kabul edil-
memektedir. Bu nedenle 30 günlük dava açma süresinin uzlaşma sürecinde sona ermesi
hâlinde yargı yoluna nasıl ve hangi sürede başvurabileceğinin bilinmesinde yarar vardır.
Vergi Usul Kanunu’nun ek 7’nci maddesinin 4’üncü fıkrasında uzlaşmanın vâki ol-
maması hâlinde, vergi mahkemesinde dava açılabileceği kabul edilmektedir. Uzlaşmanın
temin edilememesi hâlinde, dava yoluna gidilebileceği hakkında bir açıklık bulunma-
maktadır. Vergi Usul Kanunu’nun 4369 sayılı Kanun’un 82’nci maddesinin 1-b bendi ile
yürürlükten kaldırılan ek 5’inci maddesinde, uzlaşmanın sağlanması (vâki olması), uz-
laşmanın vâki olmaması ve uzlaşmanın temin edilememesi şeklinde üç ayrı kavrama yer
Uzlaşmanın vâki olmaması/ verilmektedir. Uzlaşmanın vâki olmaması, mükellefin (veya adına ceza kesilenin) uzlaşma
sağlanamaması, mükellefin
(veya adına ceza kesilenin) toplantısına katılmasına rağmen, vergi (ve ceza) miktarı konusunda anlaşmaya varıla-
uzlaşma toplantısına katılmasına mamasıdır. Mükellefin (veya adına ceza kesilenin) toplantı çağrısına uymaması, tutanağı
rağmen, vergi (ve ceza)
miktarı konusunda uzlaşmaya
imzalamaması ya da ihtirazî kayıtla imzalamak istemesi gibi hâller uzlaşmanın temin edi-
varılamamasıdır. lememesi olarak ifade edilmektedir. Danıştay’a göre, Vergi Usul Kanunu’nun ek 7’nci mad-
desinin birinci fıkrasında vergiye (veya cezaya) muhatap olanın ancak uzlaşmanın vâki
Uzlaşmanın temin
edilememesi, mükellefin (veya olmaması hâlinde dava açabileceğine değinilmiş olması, uzlaşmanın temin edilemediği
adına ceza kesilenin) toplantı hâller olarak nitelendirilen durumlarda dava açma imkânının ortadan kalkması biçimin-
çağrısına uymaması, tutanağı
imzalamaması ya da ihtirazî de yorumlanamaz. Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesinin (A) bendinin 2’nci fıkrası,
kayıtla imzalamak istemesi gibi vergi kanunlarının lâfzı ve ruhu ile hüküm ifade ettiğini; lâfzın açık olmadığı hâllerde
hâller yüzünden uzlaşmanın
gerçekleşememesidir. vergi kanunlarının hükümlerinin konuluşundaki amaç, hükümlerin kanunun yapısındaki
yeri ve diğer maddelerle olan bağlantısının göz önünde tutularak yorumlanması gerekti-
ğini belirtmektedir. Uzlaşmanın vergi idaresi ile vergi ödevlisini uyuşmazlık çıkarmadan
önce bir kez daha düşündürmek ve mümkün olursa anlaşmalarını sağlamak amacıyla ka-
nuna konulduğu göz önünde tutulduğunda, kanun koyucunun uzlaşma çağrısına uyan
ancak uzlaşmayan vergi ödevlisi ile toplantıya katılmayan veya tutanağı imzalamayan
vergi ödevlisi arasında dava yoluna başvurma bakımından bir farklılık yaratmak istediği
düşünülemez. Bu durumda, uzlaşma davetine uymayan veya tutanağı imzalamayan vergi
ödevlilerinin önceden dava açmamışlarsa, tutanağın tebliği tarihinden itibaren, süre şar-
tına uymak kaydıyla yargı yoluna başvurma hakları saklıdır.
kesme etkisine sahip değildir. Dava açmadan uzlaşma yoluna başvurulması hâlinde dava
açma süresi özel bir hükümle ayrıca düzenlenmektedir. Uzlaşmanın temin edilemediğine
ve/ya da uzlaşmanın sağlanamadığına ilişkin tutanağın tebliğ tarihinde,
• dava açma süresinin sona ermesine on beş günden fazla bir süre varsa, bu süre
içinde;
• dava açma süresi sona ermişse, tutanağın tebliğ tarihinden itibaren on beş gün
içinde;
• dava açma süresinin sona ermesine onbeş günden az bir süre kalmışsa, kalan süre-
nin on beş güne tamamlanması suretiyle davanın açılması mümkündür (VUK.Ek
m.7/IV).
Dolayısıyla, dava açmadan uzlaşma yoluna giden fakat uzlaşamayan vergi ödevlilerine
dava açabilmeleri için ne kadar ek süre verileceği, somut olayın özelliklerine göre değiş-
mekte; fakat, en fazla 15 günle sınırlı olmaktadır. Ancak, bu imkândan uzlaşma talebini
usûlüne uygun olarak ve süresi içinde yapan vergi ödevlileri yararlanabilmektedir.
Avukatlık Kanunu’nun 42’nci Maddesi Gereğince Süre

Verilmesi
Avukatlık Kanunu’nun 42’nci maddesine göre, bir avukatın ölmesi; meslekten veya işten
çıkarılması; işten yasaklanması; geçici olarak iş yapamaz duruma gelmesi hâllerinde, Baro
Başkanlığınca başka bir avukat görevlendirilmektedir. Bu durumda, kanunî süreler, dos-
yaların devir ve teslimine kadar işlememektedir. Ancak, bu süre üç ayı geçemez. Bu itibar-
la vekâlet verilen avukatın belirtilen nedenlerden biri ile dosyalarının başka bir avukata
devir ve teslimi hâlinde dava açma sürelerinin uzaması mümkündür.
Dava Açma Süresinin Sona Ermesinin Sonuçları

Dava açma süresinin sona ermesinin doğurduğu sonuçları şu noktalarda toplamak
mümkündür:
• Vergi yargılaması hukukunda dava açma süresi, kamu düzenini ilgilendirdiğin-
den davanın ön şartlarındandır. Bu itibarla taraflarca ileri sürülmese bile davanın
süresinde açılıp açılmadığının ilk inceleme sırasında davanın esasına girilmeden
re’sen incelenmesi ve süresinde açılmayan davaların reddedilmesi gerekmektedir
(İYUK.m. 14/3-e; 15/1-b).
• Vergi mahkemesi, süresinde açılan davalarda, kamu düzeni ile ilgili hususlar sak-
lı kalmak üzere, ancak dava dilekçesinde ileri sürülen iddia ve talepleri dikkate
alabilmektedir. Dava açma süresi geçtikten sonra davacı iddia ve talebini değişti-
rememektedir. Bununla beraber, ileri sürülen hususlar kamu düzeni ile ilgili, yani
yargı organının re’sen dikkate alacağı konulardan ise, davanın her aşamasında ileri
sürülebilir ve/ya da vergi mahkemesi tarafından dikkate alınır. Dava açma süresi
içinde ileri sürülen iddia ve talepler iddia/savunmanın genişletilmesi sayılmaz.
• Dava açma süresi geçtikten sonra, vergilendirme işlemleri kural olarak dava ko-
nusu yapılamazlar. Ancak, bu işlemlerin esas itibarıyla yargı kararları gibi kesin
hüküm nitelikleri bulunmamaktadır. Bu itibarla, idare kendiliğinden ya da ilgi-
linin başvurusu üzerine, dava açma süresi içinde veya sona erdikten sonra, kamu
hizmetlerinin gerektirdiği ölçüde, kazanılmış haklara uymak şartıyla işlemlerini
her zaman geri alabilir, kaldırabilir veya değiştirebilir. Aksine bir uygulama, idarî
işlemleri yargı kararlarına benzetir ki, böyle bir anlayışı, kamu yararı ve düzeni ile
bağdaştırmak mümkün değildir.
DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI

Her dava gibi, vergi davasının açılması da, bazı hukukî sonuçlar doğurmaktadır. Dava
açılması ile meydana gelen hukukî ilişkiden doğan sonuçların bir kısmı maddî hukuk, bir
kısmı da yargılama hukuku ile ilgilidir.
Dava açmanın hukukî sonuçlarını yürütmenin dur(durul)ması, zamanaşımının ke-
silmesi, iddia ve savunmanın sınırlandırılması, derdestlik ve hüküm verme alt başlıkları
altında ele almak mümkündür.
Vergi yargılaması hukukunda dava açılmasının sonuçlarını belirtiniz.

8
Yürütmenin Dur(durul)ması
Kural olarak, Danıştay’da, idare ve/ya da vergi mahkemelerinde dava açılması, dava edi-
len idarî işlemin yürütülmesini durdurmamaktadır (İYUK.m.27/1). Bunun amacı, yürüt-
menin kendiliğinden durması hâlinde, idarenin iş ve işlemlerinin işlemez hâle gelmesini
önlemektir. Bu bakımdan, yürütmenin durdurulmasına yargı organlarının karar vermesi
ilkesi benimsenmektedir. Nitekim, genel idare hukukunda, kural olarak idarî işlemler hu-
kuka uygunluk karinesinden yararlandıklarından, aksine bir mahkeme kararı olmadıkça,

hukuka uygun sayılmakta ve yürütülmelerine devam edilmektedir. Ancak bazı hâllerde,
yürütmenin durmasının idare bakımından herhangi bir sakıncası olmadığı düşüncesin-
den hareketle dava açılması ile yürütmenin kendiliğinden durması kabul edilmektedir.
İdarî/vergi yargı(sın)da yürütmenin yargı organları tarafından durdurulabilmesi, bazı
şartların gerçekleşmesine bağlıdır. Yürütmenin durdurulmasına karar verilebilmesi için,
• idarî işlemin uygulanması hâlinde telâfisi güç veya imkânsız zararların doğması ve
• idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması
şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekir. Bu durumda, mahkeme, davalı idarenin savun-
masını aldıktan veya savunma süresi geçtikten sonra, gerekçe göstererek yürütmenin dur-
durulmasına karar verebilmektedir. Uygulanmakla etkisi tükenecek olan idarî işlemlerin
yürütülmesi, savunma alındıktan sonra yeniden karar verilmek üzere, idarenin savunması
alınmaksızın da durdurulabilmektedir. Yürütmenin durdurulması kararlarında idarî işle-
min hangi gerekçelerle hukuka açıkça aykırı olduğu ve işlemin uygulanması hâlinde doğa-
cak telâfisi güç veya imkânsız zararların neler olduğunun belirtilmesi zorunludur. Sadece
ilgili kanun hükmünün iptali talebiyle Anayasa Mahkemesine başvurulduğu gerekçesiyle
yürütmenin durdurulmasına karar verilemez (İYUK.m.27/2).
Dava dilekçesi ve eklerinden yürütmenin durdurulması talebinin yerinde olmadığının
anlaşılması hâlinde, davalı idarenin savunması alınmaksızın talebin reddedilmesi müm-
kündür (İYUK.m.27/3). Yazılı talep üzerine ve şartların gerçekleşmesi hâlinde yürütme-
nin durdurulmasına karar verilmektedir. Mahkemenin kendiliğinden yürütmeyi durdur-
ma kararı vermesi mümkün değildir.
Aynı sebeplere dayanılarak ikinci kez yürütmenin durdurulması talebinde bulunmak
mümkün değildir (İYUK.m.27/10).
Yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararların yazılıp imzalanması gerekir (İYUK.m.
27/9).
Vergi Davası Açılmasının Yürütmeyi Durdurması

İdarî yargıda yürütmenin durdurulmasına ilişkin ilkenin (İYUK.m.27/1-2) aksine, vergi
mahkemelerinde, vergi uyuşmazlıklarından doğan davaların açılması, tarh edilen vergi,
resim ve harçlar ile benzeri malî yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu
edilen bölümünün tahsil işlemlerini kendiliğinden durdurmaktadır (İYUK. m.27/4). Bu-
nun için davacının talebine ya da mahkemenin karar vermesine gerek yoktur.
Vergi uyuşmazlıklarında dava açılmasının tahsil işlemlerini durdurması ilkesinin üç
istisnası vardır. Bu davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilmediği takdirde,
tahsil işlemlerine devam edilmesi mümkündür.
Tahsil aşamasına ilişkin işlemlere karşı dava açılması hâlinde, yürütme kendiliğinden
durmamaktadır. Yürütmenin durması için mahkemenin yürütmeyi durdurma kararı ver-
mesi gerekmektedir. Bu bağlamda, Kamu İcra Hukukunda kamu alacağının güvence altı-
na alınması ve cebren tahsili amacıyla uygulanması gereken ihtiyatî haciz, ödeme emri ve
haciz işlemlerine karşı vergi mahkemesinde dava açılması hâlinde, yürütme kendiliğinden
durmamaktadır. Açılan böyle bir davada, talepte bulunulması, yürütmenin durdurulması
için gerekli şartların gerçekleşmesi ve teminat alınması kaydıyla mahkeme tarafından yü-
rütmeyi durdurma kararı verilmesi mümkündür.
Mükellefler, beyan ettikleri matrahlara dayalı olarak yapılan tarh işlemine karşı kural
olarak dava açamazlar (VUK.m.378). Bu kuralın iki istisnası vardır;
• Beyan edilen matrahlarda ve/ya da bu matrahlar üzerinden tarh edilen vergilerde
bir vergi hatasının bulunması (VUK.m.378);
• Mükellefin beyanı ile ilgili bazı noktalarda veya tamamında tereddüt etmesi
hâlinde, dava hakkını saklı tutabilmek için, beyannamesine buna ilişkin bir ihtirazî
kayıt koymasıdır (İYUK.m.27/4).
İhtirazî kayıtla verilen beyannameler üzerine yapılan işlemlere karşı dava açılması
hâlinde, tahsil işlemlerinin durması için mahkemenin yürütmenin durdurulmasına karar
vermesi gerekmektedir.
Vergi davalarında yürütmenin kendiliğinden durmadığı üçüncü hâl ise, işlemden
kaldırılan dosyaların işleme konulması hâlidir. Davacının gösterdiği adrese tebligat ya-
pılamaması hâlinde, yeni adresin bildirilmesine kadar dava işlemden kaldırılmaktadır
(İYUK.m.26/3). Bu şekilde işlemden kaldırılan dava dosyalarına ilişkin tahsil işlemlerine
devam edilir. Ayrıca, işlemden kaldırılan dosyaların işleme konulması da tahsil işlemlerini
kendiliğinden durdurmamaktadır. Bu durumda, tahsil işlemlerinin durdurulabilmesi için
mahkemenin yürütmenin durdurulmasına karar vermesi gerekmektedir (İYUK.m.27/4).
Kanun Yolu Denetiminde Yürütmenin Durdurulması

Temyiz veya istinaf yoluna başvurulmuş olması, hâkim, mahkeme veya Danıştay karar-
larının yürütülmesini durdurmamaktadır. Ancak, bu kararların teminat karşılığında
yürütülmesinin durdurulmasına temyiz talebini incelemeye yetkili Danıştay dava dai-
resi, dava daireleri kurulu veya istinafı incelemeye yetkili bölge idare mahkemesi tara-
fından karar verilmesi mümkündür. Davanın reddine ilişkin kararların istinafı-temyizi
hâlinde, dava konusu işlem hakkında yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi, İda-
ri Yargılama Usûlü Kanunu’nun 27’nci maddesinde belirtilen şartların varlığına bağlıdır
(İYUK.m.52/1). Ancak, kararın bozulması, kararın yürütülmesini kendiliğinden durdur-
maktadır (İYUK.m.52/4).
İptal davalarında teminat istenmeyebilir. Ayrıca, idareden ve adlî yardımdan yararla-
nanlardan teminat alınmamaktadır (İYUK.m.52/2-3).
Yürütmenin Durdurulmasında Yöntem

Yürütmeyi durdurmanın, ilgili yargı organından yazılı olarak talep edilmesi gerekir. Yü-
rütmenin durdurulması talebini içeren davalar öncelikle incelemeye alınır ve karara bağ-
lanır (İYUK.m.27/8). Bu tür davalarda, tebligat ve cevap verme süreleri kısaltılabileceği
gibi, tebliğin memur eliyle yapılmasına da karar verilebilir (İYUK.m.27/5).
Yürütmenin durdurulması kararları teminat karşılığında verilir. Ancak, durumun
gereklerine göre teminat istenmeyebilir. Taraflar arasında teminata ilişkin olarak çıkan
anlaşmazlıklar, yürütmenin durdurulması hakkında karar veren daire, mahkeme veya
hâkim tarafından çözümlenir. İdareden ve adlî yardımdan faydalanan kimselerden temi-
nat alınmaması gerekir (İYUK.m.27/6).
Yürütmenin durdurulması taleplerinin reddi veya kabulü kararlarına karşı, bir defaya
mahsus olmak üzere, kararın tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde itiraz edilebilir.
Yürütmenin durdurulması taleplerine ilişkin itiraz mercileri şunlardır;
• Danıştay dava daireleri tarafından verilen bir kararda Vergi Dava Daireleri Kurulu;
• Bölge idare mahkemesi tarafından verilen bir kararda en yakın bölge idare mahkemesi;
• Vergi mahkemesinin kurul hâlinde veya tek hâkimle verdiği kararlarda, yargı çev-
resine dahil olduğu bölge idare mahkemesi;
• Çalışmaya ara verme süresi içinde vergi mahkemesi tarafından verilen kararlarda,
en yakın nöbetçi mahkeme veya kararı veren hâkimin katılmadığı nöbetçi mahke-
medir (İYUK.m.27/7).
İtiraz mercii, dosyanın kendisine gelişinden itibaren yedi gün içinde karar vermek zo-
rundadır. İtiraz üzerine verilen bu kararlar kesindir (İYUK. m.27/7).
Zamanaşımı Süresinin Kesilmesi

Vergi hukukunda, her ikisi de beş yıllık süreye bağlı olan biri tarh zamanaşımı ve diğeri
de tahsil zamanaşımı olmak üzere iki tür zamanaşımı bulunmaktadır. Nitelik itibarıyla
kamu hukukundaki zamanaşımı, özel hukuktaki zamanaşımından farklıdır. Özel hukukta
zamanaşımı, borcu eksik borç hâline getirdiği hâlde, kamu hukukunda ve dolayısıyla vergi
hukukunda zamanaşımı, hak düşürücü süreye yakın bir etkiye sahiptir. Bu bakımdan,
özel hukuktaki zamanaşımı, mahkeme tarafından re’sen (kendiliğinden) dikkate alınamaz
ve bunun dikkate alınması için zamanaşımı lehine olan tarafın def ’i olarak ileri sürmesi;
buna karşılık, vergi hukukunda zamanaşımının, kamu düzenine ilişkin olması nedeniyle
tarafların herhangi bir beyanına gerek olmaksızın, mahkeme tarafından re’sen (kendiliğin-
den) dikkate alınması gerekir.
Dava açılmasının maddî hukuk yönünden doğurduğu en önemli sonuç, zamanaşımını
kesmesidir. Dava açılmakla dava konusu olan hakkın zamanaşımına uğraması önlenmiş
olmaktadır. Ancak, tarh zamanaşımı yönünden, dava açılmasının zamanaşımına ne gibi
etkilerinin olduğuna ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle, dava
açılmasının zamanaşımını kesme etkisi/sonucu, tarh zamanaşımı yönünden söz konusu
değildir. Ayrıca, tahsil zamanaşımı yönünden de dava açılmasının yalnız başına zamana-
şımını kesme etkisi bulunmamaktadır. Çünkü, Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkın-
da Kanunda, yargılama sürecine ilişkin tahsil zamanaşımını kesen hâller olarak “İhtilaflı
amme alacaklarında kaza mercilerince bozma kararı verilmesi” ile “Kaza mercilerince icra-
nın tehirine karar verilmesi” (AATUHK.m.103/7, 9) sayılmaktadır.
Derdestlik
Derdestlik kurumu, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda açıkça yer almamaktadır. Bu ku-
rum, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmektedir (HMK.m.141/1, ı). Ancak,
sözü edilen Kanun’da düzenlenmiş ve idarî yargıda düzenlenmemiş olması, derdestliğin
idarî/vergi yargı(sın)da uygulanmayacağı anlamına gelmemektedir.
Davanın derdest olması, dava açılmakla birlikte davanın görü(şü)lmeye başlanması an-
lamına gelmektedir. Bu bakımdan, davanın derdest hâle gelmesiyle aynı konuda aynı ne-
denlere dayanarak ve aynı kişiler tarafından başka bir mahkemede dava açmak mümkün
değildir. Bir mahkemede açılmış olan bir dava, başka bir mahkemede tekrar açılırsa karşı
taraf derdestlik iddiasında bulunabilir. Mahkeme, derdestlik iddiasını kabul ederse ikinci
dava açılmamış sayılır; ancak davanın reddine karar verilemez. İkinci davanın açıldığı
mahkeme derdestlik itirazını kabul etmezse davaya bakmaya devam eder.
İdari Yargılaması Usulü Kanunu, “Tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir dava hak-
kında verilen karara aykırı yeni bir kararın verilmesine neden olabilecek kanuni bir dayanak
yokken aynı mahkeme yahut başka bir mahkeme tarafından önceki ilamın hükmüne aykırı
bir karar verilmiş bulunması” (İYUK.m.53/1,h) haline yargılamanın yenilenmesi sebepleri
arasında yer vermektedir.
İddia ve Savunmanın Sınırlandırılması

Mahkemelerden âdil karar vermelerinin yanında davaları süratle sonuçlandırmaları da
beklenmektedir. Davaların kısa sürede sonuçlandırılmasını sağlayan bir vasıta da, iddia
ve savunma sebeplerinin hep birlikte beyan edilmesidir. Nitekim, medenî yargılama hu-
kukunda emek ve zamandan tasarrufu sağlamak amacıyla taraflar iddia ve savunma se-
beplerini hep birlikte bildirmeye mecbur tutulmaktadır (HMK.m.119, 141). Bu itibarla
tarafların usûle ve esasa ilişkin iddia ve savunma sebeplerini hep birlikte ileri sürmeleri
gerekmektedir. Tarafların, bir kısım sebepleri dava dilekçesinde ve cevap dilekçesinde (la-
yihasında) ileri sürmemeleri hâlinde, ıslah hâli dışında, artık bu sebeplere dayanmala-
rı mümkün değildir. Çünkü, dilekçe mahkemeye verildikten sonra, dilekçenin zorunlu
(esas) içeriğinin değiştirilmesi, düzeltilmesi ve tamamlanması, kural olarak mümkün de-
ğildir. Başka bir deyişle, dilekçe sahibi (davacı veya davalı) artık dilekçesiyle bağlıdır. Bu
bağlılık, davacı bakımından iddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı (veya davanın İddianın genişletilmesi
ve değiştirilmesi yasağı
değiştirilmesi yasağı) olarak adlandırılır (HMK. m.141). Bu yasak, genel olarak (veya davanın değiştirilmesi
• talep sonucunun (netice-i talebin) genişletilmemesi, yasağı), genel olarak talep
• niteliğinin değiştirilememesi, sonucunun (netice-i talebin)
genişletilmemesi, niteliğinin
• tarafta değişiklik yapılamaması ve değiştirilememesi, tarafta
dava sebebinin genişletilememesi/değiştirilememesi değişiklik yapılamaması ve dava
sebebinin genişletilememesi
gibi konuları içermektedir. / değiştirilememesi anlamına
Dilekçeye bağlılık, davalı açısından ise, savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi ya- gelmektedir.
sağı olarak adlandırılmaktadır (HUMK.m.141). Bu yasak, genel olarak cevap dilekçesinde
belirtilen savunma nedenlerinin sonradan genişletilip değiştirilememesi anlamına gel-
mektedir.
İddia ve savunmanın genişletilmesi/değiştirilmesi yasağına ilişkin bir hüküm bugün
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda açıkça yer almamaktadır. Ancak, İdari Yargılama
Usûlü Kanunu’nun 16’ncı maddesinin 4’üncü fıkrasındaki “Taraflar, sürenin geçmesinden
sonra verecekleri savunmalara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak iddia edemezler”, hük-
mü ile sonradan ibraz edilen belgelerin kabulünü mahkemenin takdirine bırakan 21’inci
maddedeki düzenlemeden hareket edilerek, iddia ve savunmanın genişletilmesi/değişti-
rilmesi yasağının var olduğu ileri sürülmektedir. Bu yasağın gerekçesi olarak, davaların
uzamasının engellenmesi, yani çabukluk ilkesi üzerinde durulmaktadır.
Ayrıca, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 3’üncü maddesi ile 21’inci maddesi hü-
kümlerinden, kanun koyucunun, iddia ve savunmanın genişletilmesini kabul etmediği
ve tarafların dayandıkları sebep ve delillerini dava ve cevap dilekçelerinde hep birlikte
ileri sürmelerini istediği anlaşılmaktadır. Buna göre, taraflar, iddia ve savunmalarının da-
yanağını teşkil eden tüm olayların tamamını ve diğer maddî sebepleri dava dilekçesinde Savunmanın genişletilmesi
ve değiştirilmesi yasağı,
ve birinci savunmalarında ortaya koymak ve bunlarla ilgili belgeleri de en geç replik (sa- cevap dilekçesinde belirtilen
vunmaya cevap) ve düplik (savunmaya cevaba cevap) dilekçeleriyle birlikte mahkemeye savunma nedenlerinin genişletilip
değiştirilememesi anlamına
sunmak zorundadırlar. Bu yönden, iddia ve savunmanın teksifi ilkesi ile iddia ve savunma- gelmektedir.
nın değiştirilemeyeceği/genişletilemeyeceği ilkesi arasında yakın bağlantı vardır. İşte, İda-
ri Yargılama Usûlü Kanunu’nun 21’inci maddesi hükmü de bu ilkeden hareket edilerek
düzenlenmiş bulunmaktadır. Bu hükme göre, dilekçe ve savunmalarla birlikte verilmeyen
belgelerin sonradan kabul edilebilmesi için “bunların vaktinde ibraz edilmelerine imkân
bulunmadığına” vergi mahkemesince kanaat getirilmiş olması gerekmektedir.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 16’ncı maddesinin 2’nci bendindeki “Davacının
ikinci dilekçesi davalıya, davalının vereceği ikinci savunma da davacıya tebliğ edilir. Buna
karşı davacı cevap veremez. Ancak, davalının ikinci savunmasında, davacının cevaplandır-
masını gerektiren hususlar bulunduğu, davanın görülmesi sırasında anlaşılırsa davacıya,
cevap vermesi için bir süre verilir” hükmüne dayanarak, kanun koyucunun istisnaen, layi-
ha teatisi (karşılıklı dilekçelerin verilmesi süreci) tamamlanıncaya kadar iddia ve savun-
manın genişletilmesine izin verdiği iddia edilebilir. Ayrıca, davacının yanlış mahkemede
dava açtığı, yanlış hasım gösterdiği veya ayrı ayrı karar ve işlemler aleyhine tek dilekçe ile
dava açtığı ya da dava dilekçesinin kanunî şartlara uygun olmadığı hâllerde de, davacıyı,
kanunî süreleri içinde vereceği yeni dilekçede önceki dilekçesinde ileri sürdüğü sebep ve
delillerle bağlı kılacak açık bir hüküm de mevcut değildir.
Vergi yargılaması usûlünde, iddia ve savunmanın genişletilmesi/değiştirilmesi yasağı,
davacı yönünden dava açma süresi sona erdikten; davalı için ise, birinci savunmanın cevap
verme süresi geçtikten sonra başlamaktadır (İYUK.m.16/4). Bu nedenle, vergi yargılaması
usûlünde, dava açma süresi sona ermeden davacı iddiasını değiştirebilir veya genişletebi-
lir. Dolayısıyla başlangıçta (ilk dilekçe ile) istenmemiş olmasına rağmen dava açma süresi
içinde yeni bir talepte bulunulabilir ve istenmiş olan şey, yine dava açma süresi içinde
değiştirilerek başka bir şey talep edilebilir. Aynı şekilde, davalı yönünden, savunmanın ge-
nişletilmesi/değiştirilmesi yasağı bakımından 30 günlük cevap süresi içinde savunmanın
genişletilip değiştirilmesi kabul edilmelidir (bkz. İYUK.m.16/4).
Dava ile ilgili belgelerin, davacı açısından dava dilekçesi veya davalının savunma di-
lekçesine karşı vereceği cevap dilekçesi ile davalı açısından ise, birinci veya ikinci savunma
dilekçesi ile verilmesi asıldır. Bundan sonra verilecek bilgi ve belgeler, kural olarak hak
talep edilmesi imkânı vermemektedir. İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 21’inci mad-
desi bununla ilgili bir istisna getirmektedir. Buna göre, dilekçeler ve savunmalarla birlikte
verilmeyen belgelerin sonradan ibraz edilmesi hâlinde, bunların kabulü, vaktinde ibraz
edilmemiş olmasının imkânsızlıktan ileri geldiğine mahkemece kanaat getirilmesi şartına
bağlıdır.
Vergi mahkemeleri, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 16’ncı maddesinin 4’üncü
bendinden çıkarılan iddia ve savunmanın genişletilmesi/değiştirilmesi yasağını katı ola-
rak uygulamamalıdır. Çünkü, vergi yargılaması hukukunda res’en araştırma ilkesi geçer-
lidir. Ayrıca, vergi yargısının amacı da bunu gerektirir. Bu hükmün konuluş amacı, dava
malzemesini (iddia ve savunma nedenlerini) her iki tarafın da davanın başında hazır et-
melerini ve yargılamanın bu çerçevede yapılmasını sağlamaktır. Bu şekilde, davanın neye
ilişkin olduğu karşı tarafça öğrenilebilecek ve mahkeme de yapacağı yargılamanın neye
ilişkin olduğunu başlangıçta bilebilecektir. Bu itibarla taraflardan iddia ve savunmalarını
başlangıçta tam ve doğru olarak bildirmeleri istenilmektedir. İşte, İdari Yargılama Usûlü
Kanunu’nun 16’ncı maddesinin 4’üncü bendinde ifade edilmek istenen hususun da bu
olması gerekir. “Ancak, tam yargı davalarında dava dilekçesinde belirtilen miktar, süre veya
diğer usul kuralları gözetilmeksizin nihai karar verilinceye kadar, harcı ödenmek suretiyle
bir defaya mahsus olmak üzere artırılabilir ve miktarın artırılmasına ilişkin dilekçe otuz gün
içinde cevap verilmek üzere karşı tarafa tebliğ edilir” (İYUK.m.16/4).
Hüküm Verme
Her mahkeme, önüne gelen davaya bakmak ve uyuşmazlık hakkında karar vermekle yü-
kümlüdür. Nitekim, “Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçı-
namaz” (Any.m.36). Bu bakımdan, vergi davalarında da mahkeme, Anayasa hükmüne
uymak ve uyuşmazlık hakkında karar vermek zorundadır.
Özet
Dava dilekçesinin içeriği ve hakkında uygulanacak iş- reti süresi içinde verilmez ya da tamamlanmazsa da-
1 lemleri açıklayabilmek vanın açılmamış sayılmasına, karar verilir.
Vergi yargılaması hukukunda dava, kanunda belir- Dava açıldıktan sonra posta ücretinde tebliğ işlemle-
tilen bilgileri içeren, görevli ve yetkili mahkemeye rinin yapılmasını engelleyecek şekilde azalma olması
hitaben yazılmış imzalı dilekçe ile açılır. Vergi uyuş- halinde, otuz gün içinde posta ücretinin tamamlan-
mazlıklarının çözümünde ilk derece mahkemesi, ver- ması ilgiliye iki kere tebliğ edilir. Posta ücreti süresi
gi mahkemesidir. Ancak, bazı uyuşmazlıklara ilişkin içinde tamamlanmazsa dosyanın işlemden kaldırılma-
davaların ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’a sına karar verilir. Bu kararın tebliği tarihinden başla-
açılması gerekmektedir (DşK.m24; VUK.Mük.m.49). yarak üç ay içinde, noksan tamamlanmak suretiyle
Vergi davasında yetkili mahkeme, dava konusu işlemi yeniden işleme konulması istenmediği takdirde, da-
tesis eden vergi dairesinin bulunduğu yer mahkeme- vanın açılmamış sayılmasına karar verilir ve davacıya
sidir (İYUK.m.37). tebliğ edilir (İYUK. m.6/5).
Vergi mahkemelerinde açılacak davalara ilişkin dilek-
çelerde yer alması gereken unsurlar şunlardır: Vergi davası açma sürelerine ilişkin konuları tartışabilmek
2
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad Vergi yargılaması hukukunda dava açma süreleri,
ve soyadları veya unvanları ve adresleri ile gerçek ki- • tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde tahsili;
şilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, • tebliğ yapılan hâllerde tebliği;
• Davanın konusu ve sebepleri ile dayandığı deliller, • tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine
• Davaya konu olan idarî işlemin (örneğin, vergi/ceza ih- ödemeyi;
barnamesi ya da ödeme emrinin) yazılı bildirim tarihi, • tescile bağlı vergilerde tescili;
• Vergi, resim, harç, benzeri malî yükümler ve bunların • idarenin dava açması gereken konularda ise, ilgili
zam ve cezalarına ilişkin davalarda ve tam yargı dava- merci ya da komisyon kararının idareye geldiği tarihi
larında uyuşmazlık konusu miktar, izleyen günden başlar.
• Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin Vergilendirme işlemlerine karşı genel dava açma sü-
veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbar- resi otuz gündür (İYUK.m.7/1). Ancak, bazı kanun-
namenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap larda özel dava açma sürelerine de yer verilmektedir.
numarası. Örneğin, ödeme emrine karşı onbeş gün içinde dava
Temyiz dilekçeleri, doğrudan Danıştay’a verilebileceği açılması gerekir (AATUHK.m.58). Bir vergilendirme
gibi, Danıştay’a gönderilmek üzere, kararı veren mah- işlemi için dava açma süresi içinde dava açılmadığı
kemeye de verilebilir (İYUK.m.48). Ayrıca, istinaf di- takdirde davanın, ilk inceleme aşamasında süreaşımı
lekçelerinin, doğrudan yetkili Bölge İdare Mahkeme- gerekçesiyle reddedilmesi gerekir (İYUK.m.15/1,b).
sine verilmesi ya da yetkili Bölge İdare Mahkemesine Dava açma sürelerin niteliği tartışmalıdır. Dava
gönderilmek üzere, kararı veren mahkemeye verilmesi açma sürelerinin durması; usûlüne uygun olarak
mümkündür. dava açılabilmesi için ek süre verilebilmesi dikkate
Dava dilekçesi almaya yetkili makamlara verilen di- alındığında, dava açma sürelerinin hak düşürücü
lekçelerin harç ve posta ücretleri alındıktan sonra def- süre niteliği taşımadığının kabul edilmesi gerekir.
tere derhâl kayıtları yapılır ve dava bu kaydın yapıldı- Dava açma süresinin, mahkeme tarafından re’sen
ğı tarihte açılmış sayılır. Harç veya posta ücretlerinin incelenmesi gereken bir husus olması da zamanaşı-
eksik olmasına rağmen, dilekçe deftere kaydedilmişse, mı süresi niteliği taşımadığını göstermektedir. Do-
dava yine açılmış sayılır. layısıyla, bu sürelere dava açma süresi denilmesi ve
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 6’ncı maddesinin ne gibi özelliklere sahip olduğunun belirtilmesinin
4’üncü fıkrasına göre, herhangi bir nedenle harcı ve uygun olduğu düşünülmektedir.
posta ücreti verilmeden veya eksik verilerek dava açıl-
mış olması hâlinde, otuz gün içinde harcın ve posta
ücretinin verilmesi veya tamamlanması hususunda
davanın açıldığı mahkeme tarafından ilgiliye iki kere
tebligat yapılır. Buna rağmen, harç ve/ya da posta üc-
Vergi davası açılmasının sonuçlarını belirtebilmek

3
Dava açılması, yargı denetimine tâbi işlem ve/ya da
eylemin denetlenme sürecini başlatmak için şarttır.
Davanın açılmasının sonuçları, vergilendirme işle-
minin yürütülmesinin durması/durdurulması; zama-
naşımının kesilmesi; derdestlik; iddia ve savunmanın
genişletilmemesi/değiştirilmemesi ile hüküm verme
zorunluluğudur.
Vergi tarhı ve/ya da ceza kesme işlemlerine karşı dava
açılması yürütmeyi kendiliğinden durdurmaktadır.
Ancak, bu işlemler dışında kalan vergilendirme işlem-
leri, özellikle tahsil aşamasına ilişkin işlemler aleyhine
dava açılmasının yürütmeyi kendiliğinden durdurma
özelliği yoktur. Bu tür davalarda, dava konusu işlemin
yürütülmesinin durdurulabilmesi, mahkemenin yü-
rütmeyi durdurma kararı vermesine bağlıdır.
Vergi yargılaması hukukunda dava açılmasının doğ-
rudan zamanaşımını kesme etkisi yoktur. Ancak, ver-
gi yargılaması hukukunda zamanaşımı mahkeme ta-
rafından re’sen göz önünde bulundurulması gereken
bir husustur.
Tarafları, konusu ve sebepleri aynı olan bir dava gö-
rülmekte iken aynı davanın tekrar açılması mümkün
değildir.
Davanın açılması ve dilekçelerin teati edilmesi ile bir-
likte, iddia ve savunmanın genişletilmesi/değiştiril-
mesi yasağı başlamaktadır.
Açılan her davanın mutlaka bir kararla sonuçlandırıl-
ması gerekir.
1. Aşağıdaki mercilerden hangisi dava dilekçesinin verile- 6. Aşağıdakilerden hangisi dava açma süresini durduran
ceği yerlerden birisi değildir? hâllerden değildir?
a. Asliye ceza mahkemesi a. Çalışmaya ara verme (adlî tatil)
b. Danıştay b. Üst makam yokluğunda işlemi yapan makama baş-
c. Vergi Mahkemesi vurulması
d. İdare Mahkemesi c. Üst makama başvurma
e. Türk Konsolosluğu d. Malî tatil
e. Mücbir sebep
2. Herhangi bir nedenle harcı ve posta ücreti verilmeden
veya eksik verilerek dava açılmış olması hâlinde, keyfiyetin 7. Aşağıdakilerden hangisi usûlüne uygun olarak dava açı-
mahkeme tarafından ilgiliye bildirilmesi üzerine kaç gün labilmesi için ek süre verilmesi hâllerinden değildir?
içinde harcın ve posta ücretinin tamamlanması gerekir? a. Dava açılmadan uzlaşma yoluna başvurulması
a. 7 b. Hem dava açılması hem de uzlaşma yoluna başvurulması
b. 15 c. Görevli olmayan yerlere başvurulması
c. 30 d. Avukat olmayan vekilin dava açması
d. 45 e. Dilekçenin usûlüne uygun olmaması
e. 1 ay
8. Aşağıdakilerden hangisi dava açılmasının sonuçları ara-
3. Son günü çalışmaya ara verme zamanına rastlayan dava sında yer almamaktadır?
açma süresi ne zamana kadar uzamaktadır? a. Derdestlik
a. 11 Eylül b. Zamanaşımının kesilmesi
b. 12 Eylül c. Vergi/ceza ihbarnamesinin geri alınması
c. 7 Eylül d. Yürütmenin durması/durdurulması
d. 8 Eylül e. Hüküm verme zorunluluğu
e. Sürenin uzaması söz konusu değildir.
9. Vergi/ceza ihbarnamesine karşı davanın kaç gün içinde
4. Dilekçelerin verilebileceği mercilere verilmiş olan dilek- açılması gerekir?
çeler kaç gün içinde davanın açıldığı mahkemeye gönderil- a. 7
mesi gerekir? b. 15
a. 3 c. 30
b. 5 d. 45
c. 7 e. 60
d. 10
e. 15 10. Ödeme emrine karşı davanın kaç gün içinde açılması
gerekir?
5. Aşağıdaki bilgilerden hangisinin dava dilekçesinde yer a. 7
alması zorunlu değildir? b. 10
a. Vergi/ceza ihbarnamesinin yazılı bildirim tarihi c. 15
b. Uyuşmazlık konusu miktar d. 30
c. Tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası e. 60
d. Gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik
numarası
e. Şirketlerin ticaret siciline tescil tarihi

1. a Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesi” konusunu yeni- Sıra Sizde 3
den gözden geçiriniz. Harç ve posta ücreti verilmeden veya eksik verilerek dava
2. c Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesi” konusunu yeni- açılmış olması hâlinde, otuz gün içinde harcın ve posta ücre-
den gözden geçiriniz. tinin tamamlanması için ilgiliye iki kere tebligat yapılır. Dava
3. c Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” konusunu açmak isteyene yapılan iki bildirime rağmen, harç ve/ya da
yeniden gözden geçiriniz. posta ücreti süresi içinde tamamlanmazsa, davanın açılma-
4. a Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesi” konusunu yeni- mış sayılmasına, davaya bakan mahkemece karar verilir ve bu
den gözden geçiriniz. karar davacıya tebliğ edilir (İYUK.m.6/4).
5. e Yanıtınız yanlış ise “Dava Dilekçesi” konusunu yeni- Dava açıldıktan sonra posta ücretinde tebliğ işlemlerinin
den gözden geçiriniz. yapılmasını engelleyecek şekilde azalma olması hâlinde,
6. a Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” konusunu otuz gün içinde posta ücretinin tamamlanması ilgiliye
yeniden gözden geçiriniz. iki kere tebliğ edilir. Posta ücreti süresi içinde tamamlan-
7. b Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” konusunu mazsa, dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. Bu
yeniden gözden geçiriniz. kararın tebliği tarihinden başlayarak üç ay içinde, noksan
8. c Yanıtınız yanlış ise “Dava Açılmasının Sonuçları” tamamlanmak suretiyle yeniden işleme konulması istenme-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. diği takdirde, davanın açılmamış sayılmasına karar verilir
9. c Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” konusunu (İYUK. m.6/5).
yeniden gözden geçiriniz.
10. a Yanıtınız yanlış ise “Dava Açma Süreleri” konusunu Sıra Sizde 4
yeniden gözden geçiriniz. Vergi yargılaması hukukunda kabul edilen dava açma süre-
leri hak düşürücü sürelere benzemekle birlikte, bunlar özel
hukuk anlamında hak düşürücü süre değildir. Çünkü, dava
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
açma sürelerinin durması veya davanın usûlüne uygun ola-
Sıra Sizde 1
rak açılabilmesi için ek süre verilmesi mümkündür. Bu ne-
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre, dilekçeler ve savun-
denle, dava açma süreleri sui generis (kendine özgü) süreler
malar ile davalara ilişkin her türlü evrak,
olarak nitelendirilmektedir. Ancak, böyle bir niteleme de
• Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına veya
meramı anlatmaya elverişli değildir. Dolayısıyla dava açma
• Bunlara gönderilmek üzere vergi ve/ya da idare mahke-
sürelerini, dava açma süresi olarak nitelemek gerekir.
mesi başkanlıklarına,
• Vergi ve/ya da idare mahkemesi bulunmayan yerlerde
Sıra Sizde 5
büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadı-
Vergi, resim ve harçlar ile benzeri malî yükümler ve bunla-
ğına bakılmaksızın asliye hukuk hâkimliklerine veya
rın zam ve cezalarından doğan uyuşmazlıklarda, dava açma
• Yabancı ülkelerde Türk Konsolosluklarına, verilebilir
süresinin başlangıcı, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’na göre;
(İYUK.m. 4).
• Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde, tahsilâtın yapıl-
Temyiz dilekçeleri, doğrudan Danıştay’a verilebileceği gibi,
dığı gün,
Danıştay’a gönderilmek üzere, istinaf dilekçeleri de, doğru-
• Tebliğ yapılan durumlarda veya tebliğ yerine geçen iş-
dan Bölge İdare Mahkemesine verilebileceği gibi, Bölge İdare
lemlerde, tebliğin yapılmış sayıldığı gün,
Mahkemesine gönderilmek üzere kararı veren mahkemeye
• Kaynakta tevkif yoluyla alınan vergilerde, hak sahibine
de verilebilmektedir (İYUK.m.48).
ödemenin yapıldığı gün,
Sıra Sizde 2 • Vergi dairesinin takdir veya tadilat komisyonlarınca be-
Aynı kişiyi ilgilendiren birden çok işleme karşı tek dilekçe ile lirlenen matrahlara karşı dava açma süresi, kararın vergi
dava açılabilmesinin şartları şunlardır : dairesine verildiği tarihte başlamaktadır (İYUK. m.7/2, b).
• Dava konusu olacak işlemler arasında maddî veya hukukî • Vergi Usul Kanunu’nun 106’ncı maddesinin 3’üncü fıkrası
yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunması, uyarınca, ilân tarihinden başlayarak bir ay içinde ne vergi
• İşlemler hakkında açılacak davada aynı mahkemenin gö- dairesine müracaat etmiş ne de adresini bildirmiş olanla-
revli olması, ra bir ayın sonunda tebligat yapılmış sayılmaktadır. Dava
• İşlemlere karşı açılacak davada süre yönünden uygunluk açma süresi de bu tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır.
bulunması, Vergi uyuşmazlıklarında, sürenin farklı olarak düzenlendiği
• Davalı yönünden uygunluk bulunmasıdır. özel durumlar da vardır.
Kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuru- Vergi yargılaması hukukunda dava açılmasının doğrudan za-
luşlarının dava açabileceği bu durumlarda, sürenin başlangı- manaşımını kesme etkisi şu an itibarıyla bulunmamaktadır. An-
cı, ilgili Bakanlıkların Kararlarının Resmî Gazetede ilânı veya cak, vergi yargılaması hukukunda zamanaşımı mahkeme tara-
komisyon kararının ilgili kamu idaresi veya ilgili kamu kuru- fından re’sen göz önünde bulundurulması gereken bir husustur.
mu niteliğindeki meslek kuruluşuna verildiği tarihtir. Tarafları, konusu ve sebepleri aynı olan bir dava görülmekte
Amme Alacaklarının Tahsil Usûlü Hakkında Kanuna göre, hak- iken aynı davanın tekrar açılması mümkün değildir.
larında ihtiyatî haciz uygulananlar, ihtiyatî haczin uygulanma; Davanın açılması ve dilekçelerin teati edilmesi ile birlikte, iddia
ihtiyatî haciz gıyapta uygulanmışsa, ihtiyatî haczin tebliği tari- ve savunmanın genişletilmesi/değiştirilmesi yasağı başlamaktadır.
hini izleyen günden başlayarak onbeş gün içinde, ihtiyati haciz Açılan her davanın mutlaka bir kararla sonuçlandırılması
işlemine karşı dava açabilmektedir. Yine bu Kanunun 58’inci gerekir.
maddesi uyarınca, kendisine ödeme emri tebliğ olunan kişi,
böyle bir borcu olmadığı ya da kısmen ödediği veya (tahsil) za-
manaşımına uğradığı iddiası ile tebliğ tarîhini izleyen günden
Akyılmaz, B., Sezginer, M., Kaya, Cemil. (2018). Türk İdari
başlayarak onbeş gün içinde dava açabilmektedir.
Yargılama Hukuku, Ankara: Savaş Yayınları.
Bayraklı, H. H. (2013). Vergi Yargılama Hukuku, Afyonka-
Sıra Sizde 6
rarahisar.
Dava açma sürelerinin kanunlarda belirtilen bazı hâllerde
Candan, T. (2017). Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Ka-
durması veya davanın usûlüne uygun olarak açılabilmesi için
ek süre verilmesi mümkündür. Nitekim, dava açma süresinin
özelliklerinden birisi, kanunda belirtilen bazı hâllerde dur-
Yargılama Hukuku, 8. Baskı, Ankara: (Turhan Kitabevi).
masıdır. Durma, durma sebebinin ortaya çıkmasına kadar iş-
lemiş sürenin, durma sebebinin ortadan kalkmasından sonra
Turhan Kitabevi.
kaldığı yerden işlemeye devam etmesi anlamına gelmektedir.
Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz
Vergi yargılaması hukukunda, üst makama ve/ya da işlemi
Kitabevi.
yapan makama başvurulması (İYUK.m.11); mücbir sebebin
varlığı; mali tatil dava açma süresini durduran hâller olarak
Alfa Yayınları.
kabul edilmektedir.
Yetkin Yayınları.
Sıra Sizde 7
İdari Yargılama Usûlü Kanunu görevli olmayan yerlere başvu-
rulması (İYUK.m.9) ve/ya da davanın usûlüne uygun olmayan
dilekçe ile açılması hâlinde (İYUK.m.15/1-d), davacıya davası-
nı usûlüne uygun olarak açabilmesi için ek süre verilmesini ka-
Kitabevi.
bul etmektedir. Ayrıca, Vergi Usul Kanunu’nda da, uzlaşma yo-
luna başvurulması, fakat uzlaşmanın vâki olmaması hâlinde,
mükellefe dava açabilmesi için ek dava açma süresi tanınmak-
tadır (VUK. Ek m.7/IV). Avukatlık Kanunu’nun 42’nci madde-
si gereğince; son günü adlî tatile rastlayan dava açma süreleri,
Kuru, B., Arslan, R., Yılmaz, E. (2011). Medenî Usul Huku-
adlî yılın başlangıcı olan 1 Eylül’den başlayarak yedi gün uzar.
Sıra Sizde 8
Dava açmanın hukukî sonuçları, yürütmenin dur(durul)ması,
zamanaşımının kesilmesi, iddia ve savunmanın sınırlandırıl-
han Kitabevi.
ması, derdestlik ve hüküm verme zorunluluğudur.
Vergi tarhı ve/ya da ceza kesme işlemlerine karşı dava açılması
yürütmeyi kendiliğinden durdurmaktadır. Ancak, bu işlemler
Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2011). Medenî Usûl
dışında kalan vergilendirme işlemleri, özellikle tahsil aşaması-
na ilişkin işlemler aleyhine dava açılmasının yürütmeyi ken-
diliğinden durdurma özelliği/etkisi yoktur. Bu tür davalarda,
dava konusu işlemin yürütülmesinin durdurulabilmesi, mah-
Ekin Yayınevi.
kemenin yürütmeyi durdurma kararı vermesine bağlıdır.
5
Amaçlarımız
 İlk inceleme ve ilk inceleme üzerine verilecek kararları irdeleyebilecek,
 Dosyanın tekemmülü sürecini açıklayabilecek,
 İsbat ve delil konusunu tartışabilecek,
 Kararların sonuçlarını ve uygulanmasını değerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• İlk İnceleme • İsbat
• Dosyanın Tekemmülü • Karine
• Delil • İsbat Yükü
İçindekiler
• GENEL ÇERÇEVE
• İLK İNCELEME VE İLK İNCELEME
ÜZERİNE VERİLECEK KARARLAR
Vergi Yargılaması Hukuku Davanın Görülmesi • DOSYANIN TEKEMMÜLÜ
• İSBAT VE DELİL
• DOSYANIN İNCELENMESİ VE KARAR
VERİLMESİ
Davanın Görülmesi
GENEL ÇERÇEVE
Usûlüne uygun olarak hazırlanmış; harç ve posta gideri ödenmiş; Danıştay ya da ver-
gi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış; imzalı bir dilekçe ile dava açılmasının
sonuçlarından birisi, hüküm verme zorunluluğudur. Bu itibarla, davanın usûlüne uygun
olarak açılıp açılmadığının incelenmesi; usûlüne uygun olarak açılmış olan davanın ise,
gerekli incelemenin/yargılamanın yapılıp karara bağlanması zorunludur. Bu bağlamda,
dava dilekçesinin ilk incelemeye tâbi tutulması; usûlüne uygun olarak açılmış olan dava-
nın tarafları arasında dilekçe teatisinin sağlanarak (ve şartları varsa duruşma yapılarak)
dosyanın tekemmül etmesi; tarafların delillerini ikame etmesi; tarafların göstereceği delil-
lerle iddialarını isbat etmesi ve mahkemenin uyuşmazlık konusu olay hakkında gerekli ve
yeterli bilgiye ulaşarak vicdanî kanaatine göre karar vermesi gerekir.
Vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Bu itibarla, vergi mah-
kemeleri, dosyaların incelenmesi sırasında sadece tarafların ileri sürmüş oldukları iddia-
ları ve bunları desteklemek için gösterdikleri deliller ile bağlı olmayıp, sağlıklı karar ve-
rebilmek için her türlü bilgi ve belgeye ulaşma ve bunun için re’sen karar verme yetkisine
sahiptir. Bu husus, medenî yargılama hukukundaki sınırlı araştırma ve hâkimin tarafların
iddia, delil ve def ’ileri ile bağlı olması ilkelerinden farklıdır. Bu bakımdan, vergi yargı-
laması hukuku ile yargılama hukukunun diğer dalları olan ceza yargılaması hukuku ve
idarî yargılama hukuku arasında benzerlikler bulunmaktadır. Nitekim, vergi yargılaması
hukuku, kurumlar yönünden medenî yargılama hukukuna; ilkeler yönünden ise, ceza yar-
gılaması hukukuna benzemektedir. Öte yandan, mevcut hâliyle vergi yargılaması hukuku,
genel idarî yargılama hukukunun özellikli bir bölümünü oluşturmaktadır.
Bu Ünite’de bu sürece ilişkin konular ele alınmaktadır. Bu bağlamda, İlk İnceleme ve
İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlar; Dosyanın Tekemmülü; Delil ve İsbat ile Dosya-
nın İncelenmesi ve Karar Verilmesi ana başlıkları altında açıklamalar yapılmaktadır.
İLK İNCELEME VE İLK İNCELEME ÜZERİNE VERİLECEK

KARARLAR
Davanın açılması, dilekçenin kaydedilmesi ile gerçekleşmektedir. Ancak, açılan davanın
görülebilmesi için, kaydedilerek davanın açılmasını sağlayan dilekçenin içeriğinin, dava-
nın görülmesi için gerekli ve yeterli hususları içermesi gerekir. Bu nedenle, dava dilekçe-
sinin karşı tarafa/davalıya tebliğ edilmesinden önce, dava dilekçesinde Kanun’da belirtilen
hususlarda bir eksiklik ve/ya da aykırılık bulunup bulunmadığının belirlenmesi amacıyla
incelenmesi yoluna gidilmektedir. Bu incelemede herhangi bir eksiklik ve/ya da aykırılık
tesbit edilmemesi hâlinde, dilekçenin davalıya tebliğ edilmesi; yapılan ilk inceleme so-
nucunda, herhangi bir eksiklik ve/ya da aykırılık tesbit edilmesi hâlinde ise, eksiklik ve/
ya da aykırılığın türü ve niteliğine göre, ya davanın reddine; ya dilekçenin reddine ya da
dilekçenin gerçek hasma ve/ya da idarî mercie tevdiine karar verilmesi gerekir.
Bu başlık altında, dilekçe teatisi aşamasına geçilmeden önce incelenmesi gereken hu-
suslar ile yapılan inceleme sonucunda verilecek kararlar ele alınmaktadır.
İlk İnceleme
İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, dilekçeler Danıştay’da Evrak Müdürlüğünce kay-
dedilir ve Genel Sekreterlikçe görevli dairelere havale edilir. Bölge idare, idare ve vergi
mahkemelerinde dilekçeler, evrak bürosunca kaydedilerek ilgili mahkemelere havale
edilir. Dilekçe sahibine evrakın tarih ve sayısını gösterir ücretsiz bir alındı kâğıdı verilir
(İYUK.m.14/1-2).
Esas defterine kaydı yapılan dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği
bir tetkik hâkimi; idare ve vergi mahkemelerinde ise, mahkeme başkanı veya görevlendi-
receği bir üye tarafından,
a. Görev ve yetki,
b. İdarî merci tecavüzü,
c. Ehliyet,
d. İdarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı,
e. Süre aşımı,
f. Husumet,
g. Dava dilekçesinin düzenlenmesinin ve tek dilekçe ile dava açılmasının kanuna uy-
gun olup olmadığı,
yönlerinden sırasıyla incelenmektedir (İYUK.m.14/3).
Burada sözü edilen ilk inceleme, dava dilekçeleri hakkında yapılmaktadır. Bu itibarla,
davanın ilerleyen aşamalarında tarafların vermiş oldukları dilekçeler hakkında böyle bir
inceleme yapılmasına gerek yoktur. İlk inceleme, bir sonraki, yani dilekçelerin teatisi (ve-
rilmesi) aşamasına geçilip geçilemeyeceğini belirlemek için yapılmaktadır.
Dilekçeler bu yönlerden kanuna aykırı görülürse durum, görevli daire veya mahke-
meye bir rapor ile bildirilir. Tek hâkimle çözümlenecek dava dilekçeleri için rapor dü-
zenlenmez ve ilk inceleme sonucunda verilecek kararlar ilgili hâkim tarafından verilir
(İYUK.m.14/4).
İlk incelemeyi yapanlar, bu noktalardan kanuna aykırılık görmezler veya daire veya
mahkeme tarafından ilk inceleme raporu yerinde görülmezse, tebligat işlemi yapılır
(İYUK.m.14/5).
Dilekçe üzerinde yapılması gereken ilk inceleme ve bu inceleme sonucunda yapılacak
işlemlerin dilekçenin alındığı tarihten itibaren en geç onbeş gün içinde sonuçlandırılması
gerekir (İYUK.m.14/4).
Dilekçeler üzerinde yapılması gereken ilk incelemenin konularını sırasıyla belirtiniz.

1
İlk incelemenin konusu içinde sayılan hususların bir kısmı, kural olarak işin esasına
girmeksizin tespit edilebilecek hususlardan değildir. Bu itibarla, ilk incelemenin bir önyar-
gılama olduğunu kabul etmek mümkündür.
İlk İncelemenin Yapılması

Dava dilekçesine ilişkin olarak yapılan ilk incelemenin, Kanun’da belirtilen sıraya uygun ola-
rak yapılması gerekir. İlk inceleme konularında önceki sıradaki konu yönünden bir eksiklik
5. Ünite - Davanın Görülmesi 113
ve/ya da hukuka aykırılık bulunması hâlinde sonraki sıradaki hususun incelenmesine gerek
yoktur. Örneğin, görevsiz bir mahkemenin kendisinin yetkili olup olmadığını araştırması
gerekmez. Taraf ehliyeti olmayan bir kişinin açtığı davanın süresinde açılıp açılmadığına
bakılmaz. Süresinde açılmamış bir davada husumet konusunun incelenmesine gerek yoktur.
Görev ve Yetki
Mahkemelerin görevi kamu düzeni ile ilgili olduğundan taraflar görev bakımından her-
hangi bir itirazda bulunmamış olsalar bile mahkemenin görevli olup olmadığı hususunu
re’sen (kendiliğinden) incelemesi mümkün ve gereklidir.
Mahkemelerin yetkisi de kamu düzeni ile ilgilidir (İYUK.m.32/2). Bu bakımdan taraf-
lar yetkisizlik itirazında bulunmamış olsalar bile mahkemenin, davanın her aşamasında
yetki konusunu kendiliğinden dikkate alması gerekir. Ancak, görevsiz mahkemenin, yetki
uyuşmazlığı çıkarması mümkün değildir.
Merci Tecavüzü
Bazı kanunlar, bazı idarî işlemlere karşı yargı yoluna başvurulmadan; yani, dava açılmadan
önce, bu işlemlerin idarî başvuru konusu yapılarak idarî mercilerce gözden geçirilmesini zo-
runlu tutmaktadır. Örneğin, Vergi Usul Kanunu’na göre, dava açma süresinin sona ermesin-
den sonra, fakat düzeltme zamanaşımı süresi içerisinde vergi dairesine yapılan hata düzeltme
başvurusunun reddi hâlinde, Hazine ve Maliye Bakanlığına şikâyet başvurusunda bulunulma-
sı zorunludur. Yargı yoluna ancak şikâyet başvurusunun reddedilmesi hâlinde gidilebilmek-
tedir (VUK.m.124; İYUK.m.37). Bunun gibi, gümrük vergisinden kaynaklanan anlaşmaz-
lıklarda zorunlu olarak yapılması gereken idarî başvuru yoluna gidilmeden (GümK.m.242)
dava açılması hâlinde, merci tecavüzü söz konusu olmaktadır. Bu mercilere başvurulmadan
vergi davası açılmış olduğu ilk inceleme aşamasında anlaşılırsa mahkemenin, merci tecavü-
zü dolayısıyla, dosyayı görevli idarî mercie göndermesi gerekir (İYUK.m.15/1,e)
Ehliyet
Görev ve yetki ile merci tecavüzü yönünden herhangi bir aykırılık içermeyen dava dilekçe- Ehliyet; davacının, davada taraf
olma ve dava açma ehliyetinin
sinin, ehliyet yönünden incelemeye tâbi tutulması gerekir. Bu bağlamda, davacının, davada olup olmadığı; menfaat ilişkisinin
taraf olma ve dava açma ehliyetinin olup olmadığı; menfaat ilişkisinin bulunup bulunmadığı; bulunup bulunmadığı; davacının
kanunlara uygun olarak temsil
davacının kanunlara uygun olarak temsil edilip edilmediği yönünden incelenmesi gerekir. edilip edilmediği yönünden
incelenmesini ifade eder.
Dava Konusu İşlem
İdare tarafından bir kamu hizmetinin yürütülmesi dolayısıyla gerek re’sen (kendiliğin-
den), gerekse talep üzerine tesis edilen kesin ve yürütülmesi zorunlu işlemlere karşı iptal
davası açılabileceği açıktır (İYUK.m.2/1). Bir idarî işlemin kesin ve yürütülmesi zorunlu
sayılabilmesi, hukuk düzeninde varlık kazanabilmesi için gerekli sürecin son aşamasını
geçirmiş bulunmasına, başka bir idarî makamın onayına ihtiyaç göstermeksizin hukuk
düzeninde değişiklikler meydana getirebilmesine; yani, idare edilenlerin hukukunu şu ya
da bu yönde etkileyebilmesine bağlıdır. Bu itibarla, idare edilenlere herhangi bir konuda
bilgi veren veya açıklama yapan işlemlerle, bir idarî işlemin hazırlık çalışması niteliğin-
deki inceleme ve araştırmalar sonunda hazırlanan raporlar, örneğin, inceleme raporları,
yürütülmesi zorunlu olmadıklarından, dava konusu edilemezler.
İlk incelemede işin esasına girmeden önce vergi davasına konu olacak kesin ve yürü-
tülmesi zorunlu bir işlem olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Ancak bu incele-
me, idarî işlemin unsurlarının ayrıntılı olarak irdelenmesi şeklinde değil, sadece idarî iş-
lemin varlığına özgü olmalıdır. Unsurlar bakımından ayrıntılı incelemenin esasa girilince
yapılması gerekmektedir.
Dava Açma Süresi

Davanın süresinde açılıp açılmadığının ilk incelemede araştırılması gerekir. Çünkü, vergi
yargılaması hukukunda dava açma süresi, re’sen dikkate alınması gereken bir husustur.
Mahkemenin, yargılamanın her aşamasında, taraflar ileri sürmeseler bile davanın süre-
sinde açılıp açılmadığını kendiliğinden incelemesi mümkündür.
Husûmet
Husûmet yönünden inceleme, dava dilekçesinin kime tebliğ edilmesi gerektiğini belirle-
mek için yapılmaktadır. Çünkü, dava dilekçesinin açılmış olan davada dilekçede belirtilen
kişiye-idareye değil, gerçekten davanın karşı tarafını oluşturması gereken kişiye-idareye
tebliğ edilmesi gerekir. Nitekim, dava hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek
açılmışsa gerçek hasım tespit edilerek dava dilekçesinin ona tebliğ edilmesi zorunludur
(İYUK.m.15/1-c). Gerçek hasmın belirlenmesi, vergi yargısı organlarına aittir.
Dava Dilekçesi
Kural olarak, dilekçelerin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre dü-
zenlenmesi, dilekçeye dava konusu kararın ve belgelerin asılları ve örneklerinin eklenme-
si, noksan harç ve posta giderlerinin tamamlanması (İYUK.m.6/4), tek dilekçe ile aynı
şahsı ilgilendiren birden fazla işlem aleyhine veya birden fazla şahsı ilgilendiren işlemden
dolayı dava açma şartlarının (İYUK.m.5) var olup olmadığı hususlarının, ilk incelemede
araştırılması gerekir.
İlk İnceleme Üzerine Verilecek Kararlar

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 15’inci maddesine göre, Danıştay veya vergi mahke-
melerinde yapılan ilk inceleme sonucunda kanuna aykırılık görülürse;
• Adlî ve askerî yargının görevli olduğu konularda açılan davanın reddine;
• İdarî yargının görevli olduğu konularda görevli ve/ya da yetkili olmayan mahke-
meye açılan davanın görev veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının gö-
revli ve/ya da yetkili mahkemeye gönderilmesine;
• Dava ehliyetinin yokluğu, idarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi zorunlu
bir işlemin bulunmaması, davanın süresinde açılmamış olması hâllerinde davanın
reddine;
• Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması hâlinde,
dava dilekçesinin gerçek hasma tebliğine;
• Dava dilekçesinin kanuna uygun ya da tek dilekçe ile dava açmanın mümkün ol-
madığının belirlenmesi hâlinde, dava dilekçelerinin kanuna uygun şekilde yeniden
düzenlenmek veya noksanları tamamlanmak; ehliyetli olan şahsın avukat olmayan
vekili tarafından dava açılmış ise, otuz gün içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla
dava açılmak üzere dilekçelerin reddine;
• İdarî merci tecavüzü hâlinde dilekçelerin görevli idare merciine tevdiine,
karar verilir.
Dilekçelerin görevli mercie tevdii (verilmesi) hâlinde, Danıştay’a veya ilgili mahkemeye
başvurma tarihi, görevli merciine başvurma tarihi olarak kabul edilir (İYUK.m.15/2).
Dilekçelerin kanunun aradığı şekil şartlarına uygun olmadığı için reddi hâlinde, yeni
dilekçeler için ayrıca harç alınmaz (İYUK.m.15/3). Ancak, dilekçenin usûlüne uygun ol-
maması nedeniyle reddedilmesi üzerine, yeniden verilen dilekçelerde aynı yanlışlıklar ya-
pıldığı takdirde dava reddedilir (İYUK.m.15/5).
İlk inceleme sonucu verilebilecek kararları belirtiniz.

2
İlk inceleme üzerine Danıştay veya vergi mahkemeleri tarafından verilen;
• İdarî yargının görevli olduğu konularda davanın görev ve/ya da yetki yönünden
reddine ilişkin kararlarla,
• Dava dilekçesinin gerçek hasma tebliğine ve
• Dava dilekçesinin kanuna uygun hâle getirilmesine yönelik dilekçe red kararla-
rına karşı herhangi bir kanun yoluna gitmek mümkün değildir. Buna karşılık, ilk
inceleme üzerine verilecek diğer kararlara karşı, ilgisine göre istinaf ya da temyiz
yoluna başvurulması mümkündür (İYUK.m.15/4).
İlk inceleme konularına ilişkin eksiklik ve/ya da aykırılıkların ilk inceleme aşamasın-
dan sonra tespit edilmesi hâlinde de yargılamanın her aşamasında, İdari Yargılama Usu-
lü Kanunu’nun 15’inci maddesinde belirtilen işlemlerin yapılması-kararların verilmesi
mümkündür (İYUK.m.14/6).
DOSYANIN TEKEMMÜLÜ
Usûlüne uygun olarak açılmış olan dava hakkında karar verilebilmesi için, dosyanın te- Dosyanın Tekemmülü: Davanın
taraflarının dava ile ilgili olarak
kemmül etmesi gerekir. Dosyanın tekemmülü, davanın taraflarının dava ile ilgili olarak iddia ve savunmaları ile bunların
iddia ve savunmaları ile bunların dayanağını oluşturan delillerinin tamamını ileri sür- dayanağını oluşturan delillerinin
müş olması; söyleyecekleri bir sözlerinin ve ileri sürecekleri bir delillerinin kalmaması tamamını ileri sürmüş olması;
söyleyecekleri bir sözlerinin ve
anlamına gelmektedir. Dosyanın tekemmül edebilmesi için, öncelikle dilekçeler teatisinin ileri sürecekleri bir delillerinin
tamamlanması gerekir. Ayrıca, şartlarının varlığı hâlinde duruşma yapılması da dosyanın kalmaması anlamına gelmektedir.
tekemmülünü sağlayan bir unsurdur. Bu anlamda dosyanın tekemmülü, davanın karar
verilmesi gereken aşamaya gelmesi demektir.
Tebligat ve Cevap Verme

İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, ilk inceleme sonunda herhangi bir eksikliği ve/
ya da aykırılığı olmadığı anlaşılan dava dilekçelerinin ve eklerinin birer örneği davalı-
ya; davalının vereceği savunma dilekçesi davacıya tebliğ edilir. Davacının ikinci dilekçesi
(replik) davalıya; davalının vereceği ikinci savunması (düplik) da davacıya tebliğ edilir.
Tarafların karşılıklı olarak ikişer defa dilekçe vermelerine dilekçelerin teatisi denilmek-
tedir. Davacının ikinci savunma dilekçesine karşı davacının cevap vermesi kural olarak
mümkün değildir. Ancak, davalının ikinci savunmasında, davacının cevaplandırmasını
gerektiren hususlar bulunduğu, davanın görülmesi sırasında anlaşılırsa davacıya, cevap
vermesi için bir süre verilir (İYUK.m.16/1,2).
Tarafların, yapılacak tebliğlere karşı, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap
vermesi mümkündür. Bu süre, ancak haklı sebeplerin bulunması hâlinde, taraflardan bi-
rinin isteği üzerine görevli mahkeme kararı ile otuz günü geçmemek ve bir defaya mahsus
olmak üzere uzatılabilmektedir (İYUK.16/3). Sürenin geçmesinden sonra yapılan uzatma
talepleri kabul edilmemektedir. Tarafların, sürenin geçmesinden sonra verdikleri savun-
malara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak iddia etmeleri mümkün değildir. “Ancak,
tam yargı davalarında dava dilekçesinde belirtilen miktar, süre veya diğer usul kuralları
gözetilmeksizin nihai karar verilinceye kadar, harcı ödenmek suretiyle bir defaya mahsus
olmak üzere artırılabilir ve miktarın artırılmasına ilişkin dilekçe otuz gün içinde cevap ve-
rilmek üzere karşı tarafa tebliğ edilir” (İYUK.m.16/4).
Davalara ilişkin işlem dosyalarının aslı veya onaylı örneğinin idarenin savunma-
sı ile birlikte, Danıştay veya ilgili mahkeme başkanlığına gönderilmesi gerekmektedir
(İYUK.m.16/5).
Dosyanın tekemmülü hakkında kısaca bilgi veriniz.

3
Danıştay’da ilk derece mahkemesi sıfatıyla görülen davalarda savcının esas hakkındaki
yazılı düşüncesinin taraflara tebliğ edilmesi gerekir. Tarafların, tebliğ tarihinden itibaren
on gün içinde, savcının esas hakkındaki yazılı düşüncesine ilişkin görüşlerini yazılı olarak
bildirmesi mümkündür (İYUK.m.16/6).
Duruşma
Danıştay, bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde yazılı yargılama usûlü uygulanmak-
ta ve inceleme evrak üzerinde yapılmaktadır (İYUK.m.1/2). Ancak, Danıştay ile idare ve
vergi mahkemelerinde açılan iptal ve 2019 için 44.000 Türk Lirasını aşan tam yargı da-
vaları ile tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler ve bunların zam ve
cezaları toplamı yirmi beş bin Türk Lirasını aşan vergi davalarında, taraflardan birisinin
talebi üzerine duruşma yapılması gerekmektedir (İYUK.m.17/1). (Ancak, duruşma yapıl-
ması için getirilmiş olan parasal sınır, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki
yılda uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer
298’inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tesbit ve ilân edilen ye-
niden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde belirlenen sınırların
bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz (İYUK.Ek.m.1)). Bu itibarla, ilk de-
rece mahkemelerinde taraflardan birisinin duruşma talebinin olması hâlinde, mahkeme
duruşma yapmak zorundadır. Çünkü, böyle bir durumda mahkemenin duruşma yapıp
yapmama konusunda takdir yetkisi bulunmamaktadır. Buna karşılık, temyiz ve istinaf
aşamasında duruşma yapılması tarafların talebine ve Danıştay veya ilgili bölge idare mah-
kemesinin kararına bağlıdır (İYUK.m.17/2).
Duruşma talebinin, dava dilekçesi ile cevap ve savunmalarda yapılması gerekir
(İYUK.m.17/3). Ancak, Danıştay, mahkeme ve hâkim, yukarıda belirtilen talep ve miktar
şartlarına bağlı olmaksızın re’sen (kendiliğinden) de duruşma yapılmasına karar verebil-
mektedir (İYUK.m.17/4). Yargı organının re’sen (kendiliğinden) duruşma yapılmasına
karar verebilmesi, vergi yargılaması hukukunda egemen olan re’sen araştırma ilkesinin
gereği ve sonucudur.
Duruşmanın yapılacağı günün, taraflara duruşma gününden uygun bir süre önce teb-
liğ edilmesi gerekir. Nitekim, duruşma davetiyelerinin duruşma gününden en az otuz gün
önce taraflara gönderilmesi zorunludur (İYUK.m.17/5).
Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 378’inci maddesi gereği, Danıştay, bölge idare ve ver-
gi mahkemelerinde yapılacak duruşmalarda, iddia ve savunmanın gerekli kıldığı hâllerde,
mahkemenin vergi davasına konu olan tarhiyatın dayanağı incelemeyi yapmış bulunan
inceleme elemanları ile mükellefin duruşmada hazır bulundurduğu malî müşaviri veya
muhasebecisini de dinlemesi mümkündür.
Duruşma yapıldıktan sonra en geç on beş gün içinde karar verilmesi gerekmektedir.
Ara kararı verilen hâllerde, bu kararın yerine getirilmesi üzerine dosyalar öncelikle ince-
lenir (İYUK.m.19).
İdarî yargıda ve bu bağlamda vergi yargısında duruşmalar sadece sözlü beyanların
dinlenilmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir. Başka bir deyişle, duruşmada yapılan id-
dia ve savunmaların zabta geçirilmesi söz konusu değildir. Sadece, duruşmada bulunan
hâkimlerin taraf ve/ya da vekillerini dinlemeleri ve gerekli görmeleri hâlinde not tutmala-
rı ile yetinilmektedir. Bu nedenle vergi mahkemesinde ya da kanun yolu denetimi aşama-
sında Bölge İdare Mahkemesi ile Danıştay’da yapılan duruşmaların, adlî yargıda yapılmak-
ta olan duruşma-mürafaalar gibi bir etkisinin olması sözkonusu değildir.
İSBAT VE DELİL
Bir hukuk kuralının uygulanması, bu kuralın dayandığı vakıaların uyuşmazlık konusu olay-
da gerçekleşip gerçekleşmediğinin tesbitine bağlıdır. Davada taraflarca ileri sürülen iddia
ve savunmalar, birtakım vakıalara dayanmalıdır. İleri sürülen bu vakıalar taraflar arasında
çekişmeli, yani bu vakıaların doğruluğu taraflar arasında tartışmalı ise, bu vakıaların isbatı
gerekir. Bir vakıanın varlığı veya yokluğunun isbatında delillerden yararlanılmaktadır.
Vergi yargılaması hukukunun delil ve isbat konusundaki düzenlemeleri anahatlarıyla
şöyledir. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda resen araştırma ilkesi (İYUK.m. 20), geç ibraz
edilen belgeler (İYUK.m. 21) ve dava açıldıktan sonra delil tesbiti (İYUK.m. 58) dışında
isbat ve delil ile ilgili hükümlere yer verilmemektedir. Öte yandan, aynı Kanun’un 31’inci
maddesinin birinci bendinde Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na yapılan açık atıfta sade-
ce bilirkişi, keşif ve delil tesbiti konuları yer almaktadır. Aynı maddenin ikinci fıkrasına
göre, “Bu kanun ve yukarıdaki fıkra uyarınca Hukuk (Usulü) Muhakemeleri Kanunu’na
atıfta bulunulan hâller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul
Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanır”. Anılan hükümlerin topluca irdelenmesinden, İda-
ri Yargılama Usulü Kanunu tarafından saklı tutulan hâller dışında, Vergi Usul Kanunu’nun
delil ve isbat ile ilgili hükümlerinin (VUK.m.3/B), vergilendirme işlemlerinde olduğu gibi
yargılama aşamasında da geçerli bulunduğu sonucu çıkartılmaktadır.
Vergi Usul Kanunu’nun isbat ve delile ilişkin hükmüne göre,
“İspat: Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti
esastır.
Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü
delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık bulunmayan şahit
ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.
İktisadi ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir duru-
mun iddia olunması hâlinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir” (VUK.m. 3/B).
Birinci fıkrada, vergiyi doğuran olayın ve bu olaya ilişkin işlemlerin gerçek mahiyeti-
nin; yani, olay ve işlemlerin şeklinin değil iktisadî içerik ve niteliğinin esas alınması gerek-
tiği ifade edilmektedir. Nitekim, bu hüküm, ekonomik yaklaşım ve ekonomik irdelemenin
kanunî dayanağını oluşturmaktadır. Bu itibarla, bu hükmün isbata değil, yoruma ilişkin
olduğu kabul edilmektedir. Ancak, bu hüküm, aynı zamanda isbatın konusuna işaret etti-
ğinden, isbatla da ilgilidir.
İkinci fıkra, vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemlerin gerçek mahiyetinin yemin
hariç her türlü delille isbatlanmasının mümkün olduğunu belirtmek suretiyle delil serbestisi
ilkesine kaynaklık etmektedir. Ancak, aynı hüküm, şahit ifadesinin delil olarak kullanılabil-
mesini vergiyi doğuran olayla ilgisinin tabiî ve açık olması şartına bağlamaktadır.
Üçüncü fıkra, isbat yüküne ilişkin bir düzenlemedir. İktisadî ve teknik icaplara uy-
mayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutat olmayan bir durumun iddia edilmesi
hâlinde, isbat yükünün bunu iddia eden tarafa ait olduğu belirtilmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda isbat ve delile ilişkin hukukî düzenlemeler hakkında kısaca
bilgi veriniz. 4
Bu başlık altında, vergi yargılaması hukukunda isbat ve delil konusu ele alınmaktadır.
İsbat
İsbat, tesbit etme; belirleme anlamına gelmektedir. Yargılama hukukunda isbat, taraflarca İsbat: Taraflarca iddia edilen
iddia edilen vakıaların doğruluğu hakkında deliller ileri sürmek suretiyle hâkimde kanaat vakıaların doğruluğu hakkında
deliller ileri sürmek suretiyle
uyandırma faaliyetidir. Bu itibarla isbat, uyuşmazlık konusu olayların ortaya çıkartılması hâkimde kanaat uyandırma
ve belirlenmesi suretiyle hâkimi iknaya yönelik bir çaba olmaktadır. Vergi yargılaması hu- faaliyetidir.
kuku açısından isbatı, bir vergi hukuku ilişkisinin temelindeki maddî vakıanın vasıta ola-
rak delillerden yararlanmak suretiyle ortaya konulması olarak tanımlamak mümkündür.
İsbatın konusunu, tarafların üzerinde anlaşamadıkları ve uyuşmazlığın çözümünde

etkili olabilecek çekişmeli vakıalar oluşturmaktadır. Bir vakıanın isbatının gerekli olması,
hâkimin vereceği kararı etkilemesi ve hâkimin karar verirken dikkate almasının zorunlu
olması anlamına gelmektedir. İsbatı gereken vakıalar, müsbet (olumlu) vakıalar olabileceği
gibi, menfi (olumsuz) vakıalar da olabilmektedir.
Ayrıca, uyuşmazlık konusu olaya bağlı olarak yabancı hukuk ile örf ve âdet kuralları da
bazen isbatın konusunu oluşturabilmektedir.
Vergi hâkimi, bir uyuşmazlık hakkında hüküm tesis ederken metodolojik bakımdan
sırasıyla iki aşamada zihinsel faaliyette bulunmaktadır:
a) Önce maddî olayı araştırıp tesbit etmekte;
b) Daha sonra, bu olayı düzenleyen kanun hükmünü uygulamaktadır.
Olaya uygun kanun hükmünün bulunması bir yorum işlemidir. Ancak, bundan önce
vergi hukuku ilişkisinin temelindeki maddî (vergiyi doğuran) olayın niteliğinin belirlen-
mesi gerekmektedir. İşte bu aşamada davada taraflar maddî olay hakkında hâkimin bir
kanaate ulaşmasını sağlamak üzere olayın niteliğini belirlemeğe çalışmaktadır. Hâkim, ta-
rafların isbat çabası ya da re’sen araştırma sonucu önce maddî olayı tesbit etmekte; daha
sonra bu olayın kapsamına girdiği kanun hükmünü uygulayarak bir karara varmaktadır.
Bu itibarla, isbat konusu ile yorum süreci arasında sıkı bir ilişkinin olduğu açıktır. Nitekim,
yorum işleminde temeldeki maddî olaya (küçük önerme), kanun hükmü (büyük önerme)
uygulanmak suretiyle bir sonuca, karara (vargı) ulaşılmaktadır. Bu süreç içinde temeldeki
maddî (vergiyi doğuran) olayın niteliğinin belirlenmesi, isbat faaliyetinin konusunu oluş-
turmaktadır.
İsbat Yükü
Bir hukuk kuralının somut olayda uygulanması, bu hukuk kuralının dayanağını oluşturan
İsbat yükü, tarafların iddia ve vakıaların gerçekleşmesine bağlıdır. İsbat yüküne ilişkin kurallar, bir somut vakıa iddiası-
savunmalarını dayandırdıkları nın isbatsız veya belirsiz kalması durumunda, yani hâkimin iddia edilen vakıanın varlığı
bir vakıanın gerçekleşmiş olup
olmadığının ispat edilememesi veya yokluğu konusunda kanaat edinememesi hâlinde, hangi taraf aleyhine karar verilece-
hâlinde aleyhe bir kararla ği sorusuna cevap vererek, belirsizlik hâlinin aşılmasına hizmet eden ve hâkime bir yönde
karşılaşma tehlikesidir.
karar verme yükümlülüğü yükleyen maddî hukuka ilişkin kurallardır. Çünkü, hâkimin
dava hakkında kural olarak kabul veya red şeklinde bir karar vermesi gerekir. Nitekim,
“Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz” (Any.m.36/II).
İsbat yükü, tarafların iddia ve savunmalarını dayandırdıkları bir vakıanın gerçekleşmiş
olup olmadığının ispat edilememesi hâlinde aleyhe bir kararla karşılaşma tehlikesidir.
İsbat yükünün kime ait olduğu hususu, yargılama hukukunda son derece önemlidir.
Çünkü hâkim, olayın isbat edilememiş olması hâlinde, isbat yükü kuralına dayanarak,
isbat yükü üzerine düşen tarafın aleyhine karar vermesi gerekir. Nitekim, belirsiz kalan
vakıa, gerçekleşmemiş kabul edilir.
İsbat yükü kuralı, Türk Medenî Kanunu’nun 6’ncı maddesinde “Kanun’da aksine hü-
küm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla
yükümlüdür” şeklinde düzenlenmektedir. Ancak, bu genel kuralın, isbat yükü sorununu
çözmeye tek başına yeterli olmadığı gerekçesiyle, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda isbat
yüküne ilişkin ayrı bir kurala yer verilmektedir. Buna göre, “İspat yükü, Kanun’da özel bir
düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak
çıkaran tarafa aittir” (HMK.m.190/1). Burada, vakıayı hangi tarafın ileri sürdüğü değil, o
vakıadan hangi tarafın lehine hak çıkardığı önemlidir. Ayrıca, isbat yükü, tarafların dava-
daki konumları ile değil, ileri sürdükleri iddialarla ilgili bir husustur.
Vergi Usul Kanunu’nun isbata ilişkin hükmüne göre, iktisadî ve teknik icaplara uy-
mayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması
hâlinde isbat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir (VUK.m. 3/B, II).
Hukuktaki genel kurala uygun olarak, vergi yargılaması hukukunda da iddia sahibi
iddiasını isbat ile yükümlü tutulmaktadır. Çünkü, bir olaydan kendi lehine sonuç çıkarta-
cak olan taraf, bunu isbat etmekle yükümlüdür. Özellikle iktisadî, ticarî ve teknik icaplara
uymayan, olayın özelliğine göre normal ve mutad (olağan-alışılmış) sayılmayan durum-
ların iddia edilmesi hâlinde bunun isbat yükü iddia sahibine düşmektedir. Nitekim, vergi
idaresinin gerçeğe uygun iktisadî, ticarî ve teknik ve ekonomik şartları; normal ve mutad
durumları esas alarak vergi tarh ettiğini ileri sürüp hâkimi ikna etmesi hâlinde isbat yükü,
durumunun bu şartlara uymadığı iddiasında olan mükelleftedir. Örneğin, normal olarak
bir ücret karşılığı yürütülen vekâlet hizmetinde avukatın ücret almadığını iddia etmesi
durumunda, lehine sonuç çıkarabilmesi, yani tarh işleminin iptalini sağlayabilmesi vergi
mahkemesinde iddiasını isbat edebilmesine bağlıdır.
Vergi Usul Kanunu’nun isbat yükü ile ilgili olarak esas aldığı iktisadî, ticarî ve teknik
gereklerin ne anlama geldiği üzerinde durmakta yarar vardır. İktisadî gerek ile içinde bulu-
nulan iktisadî ortam ve şartlar anlaşılmaktadır. Ticarî gerekler, ticarî örf ve âdettir. Teknik
gerekler ise, herhangi bir imalat faaliyetinde bulunması gereken unsurları ve mamuldeki
özellikleri içermektedir. Bu itibarla, Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesinin B bendi-
nin üçüncü fıkrası iktisadî, ticarî ve teknik gereklere değinmek suretiyle genel, objektif
şartlara uymayan durumlarda isbat yüküne; olayın özelliğine göre normal ve mûtad ol-
mayana değinmek suretiyle de, sübjektif durumlarda isbat yükünün yer değiştirmesine
ilişkin düzenlemeler getirmiş bulunmaktadır.
İsbat Yükünün Paylaşımı

İsbat yükü yalnız mükellefler için değil, duruma göre vergi dairesi için de geçerli olmaktadır. Aşa-
ğıda isbat yükünün mükellefe ya da idareye düştüğü hâllerden bazılarına işaret edilmektedir.
İsbat Yükünün Mükellefte Olduğu Hâller

• Şahsa özgü etkiye sahip mücbir sebebin varlığını isbat yükü, mükellefe aittir.
• Vergi beyannamesinde yazılı bilgilerin doğruluğunu isbat yükü, beyanda bulunan
vergi mükellefine düşmektedir.
• Bir vergi muafiyeti ya da istisnasından yararlanması gerektiğini iddia eden mükel-
lefin, yararlandırıcı işlemler bakımından durumunu isbat etmesi gerekmektedir.
Çünkü, vergiyi doğuran olayın meydana gelmesi ile normal olarak yükümlülüğün
ortaya çıkması söz konusudur.
• Kanunî karinelerde isbat yükü mükelleftedir. Peçeleme hâllerinde olayın gerçek nite-
liğinin isbatı ile vergi dairesi yükümlüdür. Ancak, peçeleme hâlleri kanunlarda özel
olarak düzenlenmiş ise, aksi isbatlanabilir, yani bir adî kanunî karine sözkonusu oldu-
ğundan, isbat yükü yer değiştirmekte ve mükellefe geçmektedir. Bu bağlamda, mükel-
lef kurum, örtülü kazanç ve örtülü sermaye iddialarının aksini isbat zorundadır.
• Vergi mevzuatında adî karine niteliğiyle yer alan örnekler arasında kanuni ölçüler
gösterilebilir. Kanunî ölçü uygulaması sözkonusu olduğunda neden bu ölçünün
altında kaldığını mükellef isbat etmek durumundadır. Bunun gibi örneğin, işe baş-
landığına dair kanunî belirtilerin varlığından dolayı hakkında adî karine bulunan
bir mükellef, belirtilere rağmen aslında işe başlamadığını isbatlayabilir.
• Takdir komisyonlarının yaptığı değerlendirmeler kendi başlarına kesin ve yürütülmesi
zorunlu idarî işlem niteliği taşımamaktadır. Bu tesbitler, adî karine niteliğinde olduğun-
dan aksi mükellef tarafından isbatlanabilmektedir. Özellikle bu isbat işlemleri bakımın-
dan, bilirkişi incelemesi yaptırma ve keşfe başvurma yollarından yararlanılmaktadır.
• Emlâk vergisi bakımından beyan/bildirim dışı kalan bina, arsa ve arazinin idare ta-
rafından bilindiğini iddia ve isbat yükü mükellefe düşmektedir. Benzer bir durum
veraset ve intikal vergisi uygulamasında da söz konusudur.
İsbat Yükünün İdarede Olduğu Hâller

İsbat yükü yalnız mükellefler için değil, duruma göre vergi idaresi için de söz konusu
olmaktadır.
• Faturalı satışlarda, satışın piyasa fiyatının altında olduğu iddiasının vergi dairesin-
ce isbatlanması gerekir.
• Tapu kayıtlarında yer alan satış bedelinin gerçeği yansıtmadığını isbat yükü vergi
idaresindedir.
• Vergi dairesi, tarh işlemini yaparken, dayandığı sebep ya da sebepleri göstermek; göster-
diği sebep ya da sebeplerin gerçek ve hukuka uygun olduğunu da, isbatlamak zorundadır.
• İşini terk ettiğini süresinde bağlı bulunduğu vergi dairesine bildiren vergi mükellefi-
nin, faaliyetine son verdiğini isbatlaması gerekmediği hâlde, bu durumun aksinin iddia
edilmesi hâlinde, iddianın sahibi olan vergi dairesince bunun isbatlanması gerekir.
• Peçeleme hâllerinde olayın gerçek niteliğinin isbatı ile vergi dairesi yükümlüdür.
• Tahakkuk fişinin tebliğ edilmesinin gerekmesi durumunda, bu tebliğin posta va-
sıtasıyla yapılması gerekir. Tahakkuk fişinin tebliğ edildiği hususunu isbat yükü
vergi dairesine aittir.
• Mükellef lehine kabul edilen karinelerin aksini vergi idaresinin isbat etmesi gerek-
mektedir. Vergi idaresi, mükellefin beyanname, defter ve belge düzenine uymuş
bulunmasının yarattığı ilk görünüş karinesini çürütebilir. Bu bağlamda, düzenli
tutulmuş olan defter kayıtlarından vergi borcunu hesaplamış bulunan mükellefin
gösterdiği matrahın doğru olmadığını isbat etmek idareye düşmektedir. Beyanna-
me, defter ve belge düzenlerine uygunluğun mükellef lehine yarattığı ilk görünüş
karinesinin aksini isbat yükünün vergi idaresine ait olması, mükellef için bir gü-
vence oluşturmaktadır. Buna karşılık, maddî deliller bulunmadığı için re’sen takdir
edilmiş olan matrahın doğru olmadığını isbat yükü de mükellefe düşmektedir. İs-
bat yükünün taraf değiştirmesi, mükellefin beyanda bulunma ve kanunî defterleri
düzenli bir biçimde tutma ödevlerini ihmal etmesinin bir sonucudur.
• Zamanaşımının durduğunu ve/ya da kesildiğini isbat yükü, zamanaşımının dur-
ması ve/ya da kesilmesi lehine olan vergi idaresine aittir.
• Uyuşmazlık hâlinde, incelemenin dairede yapılmasını gerektiren durumların isbat
yükü vergi idaresine düşmektedir.
Vergi hukukunda salt varsayımlardan hareketle vergilendirme yoluna gidilmesi müm-
kün değildir. Başka bir deyişle, vergiyi doğuran olayın gerçekleştiğinin somut delillerle
ortaya konulması gerekir.
İsbatı Gerekli Olmayan Hâller

Yargılama hukukunda bazı vakıaların isbat edilmesine gerek yoktur. İsbatına gerek du-
yulmayan vakıalar çekişmeli olmayan vakıalardır. Bir vakıanın çekişmeli olmaması, ya
tarafların başından beri üzerinde anlaşmış olması; ya herkesçe bilinen ve ünlü bir vakıa
olması; ya karşı tarafça ikrar edilmiş olması ya da bir karine oluşturmasına bağlıdır.
Çekişmeli olmayan vakıaların isbatına gerek yoktur. Ayrıca, herkesçe bilinen ve ünlü
vakıaların da isbatı gerekmemektedir. Çünkü, bu tür vakıalar herkesçe bilindiğinden çe-
kişmeli vakıa niteliği taşımamaktadır.
Vergi hukukunda çekişmeli olmayan ve herkesçe bilinen vakıaların isbat edilmesine gerek yoktur.
İkrar
İkrar, taraflardan birisinin kendi İkrar, taraflardan birisinin kendi aleyhine olarak ileri sürülen bir vakıanın doğruluğunu mah-
aleyhine olarak ileri sürülen
bir vakıanın doğruluğunu keme huzurunda beyan etmesidir. Bu beyan, karşı tarafı bu vakıayı isbat yükünden kurtar-
mahkemeye beyan etmesidir. maktadır. Çünkü, karşı tarafın iddiasının kabul edilmesi anlamına gelen ikrarın varlığı hâlinde,
artık bu iddianın dayandığı vakıa çekişmeli olmaktan çıktığı için, isbatı gerekmemektedir.
Mükellef, yoklama, inceleme ve bilgi toplama sırasında idarenin iddialarını kabul et-
mişse, artık ikrar söz konusu olmaktadır. Mükellefin/vergi sorumlusunun ikrarı vergi yar-
gılaması hukukunda belirli şartlarla delil olarak kabul edilmektedir.
Karineler
Karineler de isbatı gerekmeyen hâller arasında sayılmaktadır. Çünkü, karineye dayanan
tarafın bir ölçüde artık o hususu isbat etmesine gerek olmadığı kabul edilmektedir.
Yargılama hukukunda karine, dolaylı delillerle isbat edilen bir olayın isbat edilemeyen Karine, dolaylı delillerle isbat
edilen bir olayın isbat edilemeyen
sonucunu; bilinen bir olaydan bilinmeyen bir olaya, bir sonuca ulaşmayı ifade etmektedir. sonucunu; bilinen bir olaydan
Bu itibarla hayat tecrübelerine, akıl ve mantık kurallarına göre, herkes tarafından kabul bilinmeyen bir olaya, bir sonuca
edilmesi nedeniyle, buna dayanan veya bu sonuçtan yararlanan kimse, ayrıca bunu isbat ulaşmayı ifade etmektedir.
etmekle yükümlü tutulmamaktadır.

Karineler de fiilî (maddî) ve kanunî olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Olayların olağan akış biçimine göre ortaya çıkacak sonucun zorunluluğuna; belli bir
olaydan belli olmayan bir olay hakkında hâkim tarafından çıkarılan sonuca fiilî (maddî) Fiilî (maddî) karine, olayların
normal akış biçimine göre ortaya
karine denilmektedir. Bu itibarla, fiilî karine, isbat edilen olaylardan, hayat tecrübeleri ile çıkacak sonucun zorunluluğuna;
akıl ve mantık kurallarına göre, dolaylı olarak sonuç çıkarmaktır. belli bir olaydan belli olmayan bir
olay hakkında hâkim tarafından
Fiilî karineler vergi yargılaması hukuku bakımından büyük bir öneme sahip olması- çıkarılan sonuca fiilî (maddî)
na rağmen, bunların neler olduğunun bilinmesi ve belirlenmesi konusunda birtakım so- karine denilmektedir.
runlar yaşanmaktadır. Özvarlıklarında sürekli artışlar olan bir işletmenin, normal olarak
kâr ettiği varsayılır. Böyle bir işletmenin, defterlerinde sürekli zarar ettiğinin gösterilmesi
durumunda isbat yükü vergi idaresine değil, mükellefe düşmektedir. Mükellefin burada
aleyhindeki karinenin aksini isbat etmesi mümkündür. Çünkü, burada söz konusu olan
karine, fiilî karinedir.
Kanunî karine, belli bir olaydan belli olmayan bir olay için, kanun tarafından çıkarılan Kanunî karine, belli bir olaydan
belli olmayan bir olay için, kanun
sonuçlardır. Kanunî karineler, bu özellikleri nedeniyle kanunda belirtilen varsayımlar ola- tarafından çıkarılan sonuçlardır.
rak nitelendirilmektedir. Kanunî karineler, isbat yüküne gerçek bir istisna oluşturmakta-
dır. Çünkü, karine lehine olan taraf o olayı isbat etme yükünü taşımamaktadır.
Kanunî karineler, kesin kanunî karineler ve adî kanunî karineler olmak üzere ikiye ay-
rılmaktadır.
Kesin kanunî karineye, aksinin hiçbir suretle isbatı mümkün olmayan karine denil- Kesin kanunî karine, aksinin
hiçbir suretle isbatı mümkün
mektedir. Bu tür karinelere dayanarak lehine sonuçlar çıkaran taraf bu olayların varlığını olmayan karinedir.
isbat etmek zorunda olmadığı gibi, karşı taraf da bunların aksini isbat etme imkânına
sahip değildir.
Adî kanunî karineler, aksi isbat edilinceye kadar kanunun doğru kabul ettiği varsa- Adî kanunî karine, aksi isbat
edilinceye kadar kanunun doğru
yımlar olarak ifade edilmektedir. Buna göre, birinci olayın gerçekleştiği tesbit edilince, kabul ettiği varsayım olarak ifade
aksi isbat edilinceye kadar, ikinci olayın da gerçek olduğu varsayılmaktadır. Örneğin, bir edilmektedir.
malın satıldığı fatura ve benzeri belgeler ile sabitse, bir alıcısının da olduğu muhakkaktır.
Karineler, maddî hukuka ilişkin düzenlemeler arasında yer almakta; fakat, sonuçları
uyuşmazlık hâlinde (vergi) yargılama(sı) hukukunda ortaya çıkmaktadır. Vergi (yargıla-
ması) hukukunda karineler daha çok adî kanunî karine niteliği taşımaktadır.
Vergi hukukunda, hukukun diğer dallarında rastlanmayan, kanunî ölçü kavramına da
yer verilmektedir. Kanunî ölçü, vergi matrah ve/ya da miktarlarının belirlenmesinde dik- Kanunî ölçü, vergi matrah ve/ya
da miktarlarının belirlenmesinde
kate alınmak üzere vergi kanunları ile tesbit edilmiş olan ölçü ve esasları ifade etmektedir. dikkate alınmak üzere vergi
Kanunî ölçülere aykırı hareket edilmesi hâlinde, matrahın ve/ya da vergi miktarının da- kanunları ile tespit edilmiş olan
ölçü ve esasları ifade etmektedir.
yanağını kanunî ölçü oluşturmaktadır. Kanunî ölçüler, kanunî karinelerdir. Nitekim, vergi
(yargılaması) hukukunda karineler genellikle kanunî ölçüler şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Vergi Usul Kanunu’nun “İktisadi ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre
normal ve mutat olmayan bir durumun iddia olunması hâlinde ispat külfeti bunu iddia
eden tarafa aittir” (VUK.m.3/B, 3) hükmü, hayatın olağan akışı karinesi olarak adlandırıl-
maktadır. Vergi tarhına konu olan olayların iktisadî, ticarî ve teknik icaplara uygun olarak
oluşmuş bulunduğu ve hayatın olağan akışına göre normal ve mutad olan şekilde ortaya
çıktıkları karine olarak kabul edilmektedir. Olağan akış dışındaki durumların iddia edil-
mesi hâlinde, isbat yükü bunu iddia edene düşmektedir.
Defter tutma ve belge düzenleme ödevinin gereği olarak, kanunda belirtilen mükellef-
lerin vergilendirme ile ilgili işlemleri belgeye bağlamak ve defterlerine kayıt düzeni içinde
yansıtmak ödevi vardır. Beyanını defter kayıtlarına; bu kayıtları da usûlüne uygun olarak
düzenlenen belgelere dayandıran vergi mükellef, beyanının ve defter kayıtları ile belgeleri-
nin doğruluğu konusunda ilk görünüş karinesinden yararlanmaktadır. Bu karinenin hukukî
etkisi, söz konusu beyan, kayıt ve belgelerin, aksi vergi idaresi tarafından isbat edilinceye
kadar geçerli sayılmalarıdır. Buna karşılık, mükellef defter tutma ve belge düzenleme ödevi-
ne uymazsa ya da ödevini kanuna uygun olarak yerine getirmezse, artık defter ve belgeleri
sağlıklı bir incelemeye elverişli olmadığından, belge düzenleme, defter tutma ve beyanname
verme ödevine uymanın yarattığı ilk görünüş karinesinden yararlanamamaktadır.
Delil
Delil: İsbat faaliyetinde kullanılan İsbat için verilen tanımlarda delil kavramı vazgeçilmez bir unsur olarak yer almaktadır. İsbat
vasıtalara denir.
faaliyetinde kullanılan vasıtalara delil adı verilmektedir. Genel olarak hukukta şahit, bilirkişi,
belge, keşif gibi deliller kullanılmaktadır. Medenî yargılama hukukunda yemin, bu dala özgü
bir delil türüdür. Ceza yargılaması hukukunda hâkim, vicdanî kanaate ulaşırken belirtiler-
den de yararlanabilmektedir.
Yargılama hukukunda kullanılan deliller bir kısım kategorilerde toplanmakta; örneğin,
kesin delil-takdirî delil; kanunî delil-akdî delil ayrımları yapılmaktadır. Kesin delillerin varlığı
hâlinde isbat gerçekleşmiş olmaktadır. Takdirî delilleri ise, hâkim takdir yetkisine dayanarak
serbestçe değerlendirmektedir. Ayrıca, delillerin yanı sıra kendine özgü bir kavram olan ka-
rine de isbat hukukunun bir aracıdır.
Vergi Usul Kanunu’na göre, “Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek
mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî
ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz” (VUK.m.3/B, II).
Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemlerin gerçek mahiyetini
esas alan Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesi hükmü, biçim yerine içeriği göz önünde
tutmakta ve vergi hukukunda ekonomik yaklaşım ilkesine dayanak oluşturmaktadır. Vergi
Usul Kanunu, bu ilkeye paralel olarak gerçek mahiyetin ve iktisadî niteliğin, yemin hariç
her türlü delille isbatlanabileceğini belirtmek suretiyle ayrıca delil serbestîsi ilkesine yer
vermektedir. Buna göre, vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemler her türlü delille
isbatlanabilmektedir. Ancak, bu ilkenin bazı sınırlamaları bulunmaktadır. Bu sınırlama-
lardan birincisi, yeminin vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edilmemesidir.
İkinci sınırlama, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık olmayan şahit ifadesinin delil
olarak kullanılamamasıdır. Kanunlarla belgeye bağlanması gereken olgu, olay ve işlem-
lerin ancak bu belgelere dayalı olarak isbatlanabilmesi de delil serbestîsine getirilmiş bir
başka önemli istisnadır.
Vergi yargılaması hukukunda iddia ve savunmaların çeşitli delillerden yararlanılarak
isbat edilmesi mümkündür. Vergi yargılaması hukukunda delil serbestîsi ilkesi ve buna
bağlı olarak delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi benimsenmektedir. Delil serbestîsi
ilkesi, delil olabilecek şeylerin sınırlandırılmamasını; delillerin serbestçe değerlendirilme-
si ilkesi ise, sunulan delillerin hâkim tarafından serbestçe değerlendirilebilmesini; yani,
herhangi bir delilin varlığı hâlinde onun aksine karar verememe durumunun olmamasını
ifade etmektedir. Bu itibarla, delil serbestîsine istisna oluşturan durumlar dikkate alınmak
suretiyle, vergi yargılaması hukuku kapsamında çözüme kavuşturulması gereken uyuş-
mazlıkların mahiyeti elverdiği ölçüde çok sayıda delilden yararlanılması mümkündür.
Delil Çeşitleri
Vergi uyuşmazlıklarında tarafların ileri sürdüğü iddiaların isbatında vasıta olarak yarar-
lanılabilecek delillerin bir kısmı vergi ödevlisi kesiminde bir kısmı da idare bünyesinde
oluşmaktadır. Ancak, yargılama hukukunun bu alanında isbat vasıtası olarak yararlanıla-
bilecek deliller sadece bu iki kesimde oluşan delillerden ibaret değildir. Ayrıca, mahkeme-
nin bilgi eksikliğini gidermek amacıyla başvurduğu bilirkişi raporu, uzman görüşü ve keşif
de vergi yargılaması hukukunda yararlanılan deliller arasında yer almaktadır.
Vergi yargılaması hukukunda yararlanılabilecek delilleri kısaca incelemekte yarar vardır.
Mükellef Beyanı
Vergi yargılaması hukukunda yararlanılabilecek delillerin bazıları mükellef kesiminde
oluşmaktadır. Bunlar, mükellefin beyanname verme, bildirimde bulunma, defter tutma
ve belge düzenine uyma ödevleri çerçevesinde oluşan beyanname, bildirim, defter ve bel-
gelerdir. Bu itibarla, mükellef tarafından yapılan çeşitli bildirimler, verilen beyannameler,
mükellefe ait defter, kayıt ve belgeler, arama sırasında ele geçen özel notlar, mektuplar,
yazışmalar bu kategorideki deliller arasında yer almaktadır.
Mükellefin yaptığı özel sözleşmelerin Vergi Usul Kanunu’nun 8’inci maddesi karşısın-
da mükellef lehine delil değeri yoktur. Arama sırasında ele geçen, başkası tarafından ibraz
edilen böyle bir metin, mükelleflerin karşılıklı denetimleri bakımından yararlı olabileceği
gibi mükellef aleyhine bir delil de olabilmektedir.
Üçüncü Kişilerin Beyanı

Üçüncü kişi, bir hukukî ilişkinin tarafları dışında kalan; davacı ve/ya da davalı sıfatı bulun- Üçüncü kişi, bir hukukî ilişkinin
tarafları dışında kalan; davacı ve/
mayan kişiler anlamına gelmektedir. Yargılama sürecinde, uyuşmazlık konusu olaya ilişkin ya da davalı sıfatı bulunmayan
doğrudan bilgisi olan ve/ya da uyuşmazlık konusu olaya ilişkin özel ve/ya da teknik bilgi kişiler anlamına gelmektedir.
sahibi bulunan kişilerin bilgi ve tecrübelerinden yararlanılmak suretiyle, uyuşmazlık konu-
su olayın aydınlatılmasına çalışılması gerekebilmektedir. Bu çerçevede, yargılama sürecine,
uyuşmazlık konusu olaya ilişkin doğrudan bilgisi olması nedeniyle şahit (tanık); özel ve/
ya da teknik bilgisi nedeniyle bilirkişi ve/ya da uzman (taraf bilirkişisi) dahil olmaktadır.
Bu başlık altında, şahit ifadesi, bilirkişi raporu ve uzman görüşü ele alınmaktadır.
Şahit İfadesi (Tanık Beyanı)

Şahit (tanık), davada taraflar arasında çekişmeli olan, geçmişte meydana gelmiş olaylar ve Şahit/Tanık, davada taraflar
arasında çekişmeli olan, geçmişte
durumlara ilişkin sahip olduğu bilgi ve algıları mahkemeye aktaran kişidir. Şahit ifadesi, meydana gelmiş olaylar ve
kural olarak, vergi yargılaması hukukunda geçerli bir delildir. Ancak, şahit beyanları ba- durumlara ilişkin sahip olduğu
bilgi ve algıları mahkemeye
kımından olayla tabiî ve açık ilginin bulunması şartı aranmaktadır (VUK.m.3/B/II). Örne- aktaran kişidir.
ğin, bir müteahhidin ticarî kazancının belirlenmesi için ondan daire satın alan kişilerin;
bir doktorun serbest meslek kazancı araştırılırken onun muayene, tedavi ve ameliyat ettiği
hastaların; bir avukatın serbest meslek kazancının belirlenmesi için müvekkillerinin ifa-
desine başvurulabilmektedir. Vergiyi doğuran olayla olan ilginin tabiî ve açık olup olma-
dığının belirlenmesi görevi ise, yargı organına aittir.
Verginin tarh edilmesi ve/ya da cezanın kesilmesi bakımından veya suç isnadında
bulunmak suretiyle suç raporu yazılması aşamasında şahit ifadesinin Kanunda belirtilen
sınırlamalar dâhilinde delil olarak kabulü mümkündür. Ancak yazılılık ilkesinin egemen
olduğu vergi yargılaması hukukunda şahit dinlemenin mümkün olup olmadığı konusu
üzerinde durmak gerekir.
Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesinin B bendinin 2’nci fıkrası, vergiyi doğu-
ran olayla ilgisi tabiî ve açık olan şahitlerin ifadelerinin delil olarak kullanılmasını ka-
bul etmektedir. Danıştay’ın yerleşmiş içtihadına göre, mükelleflerle işlemde bulunan ve
mükellef ile aralarında herhangi bir husumet bulunmayan kimselerin inceleme elemanı
tarafından tutanakla tespit edilen ve birbirini teyit eden ifadeleri, vergi tarhına dayanak
olabilecek delil niteliğini taşımaktadır. Ayrıca, inceleme elemanı tarafından tespit edilen
şahit ifadelerine dayalı olan bir vergi tarhına karşı açılan davada, davacının, şahitlerin
ifadesinin güvenilir biçimde alınmadığını ileri sürerek, tanıkların dinlenilmesini talep
etmesi hâlinde, mahkemenin şahit dinleyebileceği; bu çözümün Vergi Usul Kanunu’nun
3’üncü maddesinin (B) bendinin ikinci fıkrası ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
20’nci maddesi hükümlerine dayandırılması gerektiği düşünülmektedir. Çünkü, İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinin 2’nci bendi, vergi uyuşmazlıklarının
çözümünde Vergi Usul Kanunu’nun ilgili hükümlerinin uygulanması gerektiğini belirt-
mektedir. Ancak Danıştay, şahit konusunda herhangi bir düzenleme olmaması; Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun tanıka ilişkin hükümlerine atıf yapılmamış olması nedeniyle,
yargı aşamasında şahit dinlenilmesinin mümkün olmadığı görüşündedir. Buna karşılık
uygulamada, şahit notere götürülmekte; beyanı noter tarafından tesbit edilmekte ve bu
tutanak daha sonra dosyaya konulup delil olarak kullanılmaktadır. Noter, bir anlamda
delil tesbiti yapmaktadır.
Vergi Usul Kanunu’na göre, “Danıştay ve Vergi Mahkemelerinde yapılacak duruşmalarda,
iddia ve savunmanın gerekli kıldığı hâllerde, mahkeme vergi davasına konu olan tarhiyatın
dayanağı incelemeyi yapmış bulunan inceleme elemanları ile, mükellefin duruşmada hazır
bulundurduğu mali müşaviri veya muhasebecisini de dinler” (VUK.mük.m.378). Böyle bir
durumda, inceleme elemanı, malî müşavir ve/ya da muhasebeci şahit sıfatıyla dinlenilmek-
tedir. Bunların beyanlarını, teknik anlamda uzman görüşü ile karıştırmamak gerekir.
Bilirkişi Raporu
Bilirkişi, bir davanın Bilirkişi, bir davanın dayandırıldığı vakıaların değerlendirilip onlardan sonuçlar çıkarıl-
dayandırıldığı vakıaların
değerlendirilip onlardan sonuçlar masında özel ve/ya da teknik bilgiye ihtiyaç duyulan durumlarda hâkim tarafından bilgi-
çıkarılmasında özel ve/ya da sine ve görüşüne başvurulan ve verdiği bilgiler ve yaptığı açıklamalarla hâkime yardım-
teknik bilgiye ihtiyaç duyulan
durumlarda hâkim tarafından
cı olan kişidir. Bilirkişiye, yargı aşamasında teknik bilgi ve uzmanlık isteyen konularda
bilgisine ve görüşüne başvurulan hâkime yardımcı olmak üzere başvurulmaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu bilirkişi
ve verdiği bilgiler ve yaptığı konusunda Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na açık atıfta bulunduğundan, bu Kanun’un
açıklamalarla hâkime yardımcı
olan kişidir. bilirkişi konusundaki hükümleri vergi yargılaması hukukunda da geçerli olmaktadır.
Ancak, vergi yargılaması hukukunda bilirkişi seçiminin re’sen yapılması gerekmektedir
(İYUK.m.31/1).
Bilirkişinin görüşünün alınmasına karar veren hâkimin, ara kararında bilirkişiye, ra-
porunu hazırlaması için gereken uygun bir süreyi de belirlemesi gerekir. Ancak, bu süre
üç ayı geçemez (HMK.m.274/1).
Bilirkişi, mahkemece kendisine verilen görevi bizzat yerine getirmekle yükümlü olup,
görevinin icrasını kısmen veya tamamen başka bir kimseye bırakamaz (HMK.m.276/1).
Bilirkişi, raporunu hazırlarken gerekli olduğu hâllerde, tarafları da dinleyebilir. An-
cak, bilirkişinin gerekçesini de belirterek mahkemeden bu konuda izin alması gerekir.
Taraflardan birisinin bilgisine başvurulacağı hâllerde, mahkemece bilirkişiye taraflardan
biri olmaksızın diğerinin dinlenilemeyeceği hususu önceden hatırlatılır (HMK.m.278/3).
Bilirkişi, görüşüne başvurulan hususlar hakkında, özel ve/ya da teknik bilgisine daya-
narak yaptığı incelemesini tamamladıktan sonra, görüşünü mahkemenin tercihine göre
sözlü veya yazılı olarak mahkemeye bildirir (HMK.m.279/1).
Taraflar bilirkişi raporuna, kendilerine tebliği tarihinden itibaren iki hafta içinde iti-
raz edebilirler. Taraflar bu itirazlarıyla raporda eksik gördükleri hususların bilirkişiye
tamamlattırılmasını; belirsizlikler gösteren hususlar hakkında ise, bilirkişinin açıklama
yapmasının sağlanmasını veya yeni bilirkişi atanmasını mahkemeden talep edebilirler
(HMK.m.281/1). Hâkimin ise, bu iki haftalık süre ile bağlı olması sözkonusu değildir. Bu
itibarla, hâkim, bu süre geçtikten sonra da bilirkişiden ek rapor isteyebileceği gibi, yeni bir
bilirkişi incelemesi de yaptırabilir.
Bilirkişi raporuna itiraz üzerine, özellikle raporda eksiklik ve belirsizlikler bulundu-
ğunun iddia edilmesi hâlinde, mahkemenin, usûl ekonomisi ilkesi gereği, öncelikle aynı
bilirkişiden ya da kuruldan itiraz edilen hususların açıklığa kavuşturulması için ek rapor
alınmasına karar vermesi gerekir. Ancak, itiraz üzerine aynı bilirkişi ya da bilirkişi kurulu
tarafından açıklanması mümkün olmayan, özellikle ilk bilirkişinin uzmanlığının ve bilgi-
lerinin sorgulandığı durumlarda, yeni bir bilirkişiye başvurulmasında yarar vardır.
Bilirkişinin raporu hâkimi bağlamaz. Hâkim, bilirkişinin oy ve görüşünü diğer de-
lillerle birlikte serbestçe değerlendirir (HMK.m.282). Çünkü, bilirkişi raporu takdirî bir
delildir. Ayrıca, bilirkişilik, hâkime önüne gelen bir ihtilafı çözmek için gerekli olan özel
ve/ya da teknik bilgiyi sağlamak amacına yönelik bir kurum olup, bilirkişinin hukukî nite-
lendirme yapma gibi bir görevi; bilirkişi raporunun da, davayı sona erdirici bir karar niteliği
bulunmamaktadır.
Bilirkişi raporlarının hâkimi bağlamaması, hâkimin mutlaka bilirkişi raporlarına göre
ve bilirkişi raporları doğrultusunda karar vermesinin zorunlu olmadığı anlamına gel-
mektedir. Ancak, hâkimin bilirkişi raporlarını dilediği gibi değerlendirmek yetkisi de
bulunmamaktadır. Bilirkişi raporunun yeterli görülmediği hâllerde tekrar bilirkişiye baş-
vurulması mümkündür. Bilirkişi raporunun aksine karar veren hâkimin, mutlaka bunun
gerekçesini de göstermesi zorunludur.
Hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukukî bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan
konularda bilirkişiye başvurulamaz (HMK.266/1). Bilirkişi, raporunda ve sözlü açıklama-
ları sırasında, hukukî değerlendirmelerde bulunamaz (HMK.m.279/4).
Uzman Görüşü
Yargılama hukukunda uyuşmazlığın çözümü için duyulan özel ve/ya da teknik bilgi ih- Tarafın kendisinin belirlediği
uzman bir kişiden ve yine
tiyacının giderilebilmesi amacıyla bilirkişilik kurumuna yer verilmektedir (HMK.m.266 kendisinin ihtiyaç duyduğu özel
vd.; CMK.m.62 vd.; İYUK.m.31/1). Mahkemenin bilirkişiye başvurması, dosyanın ince- ve/ya da teknik bilgi gerektiren
lenmesi aşamasında söz konusu olmaktadır. Buna karşılık, taraflar özel ve/ya da teknik bir konuda aldığı görüşe, uzman
görüşü ya da bilimsel mütalâa;
bilgiyi gerektiren konularda dava açmadan önce de uzman görüşüne ihtiyaç duyabilmek- bu görüşü veren kişiye de uzman
tedir. Bu çerçevede, dilekçelerin hazırlanması; iddia veya savunmanın güçlendirilmesi ya da özel-taraf bilirkişisi
denilmektedir.
amacıyla bir uzmana başvurarak ondan yardım ve görüş alınabilmektedir. Taraflar, dava
açıldıktan sonra da, mahkemenin bilirkişiye başvurmasını beklemeden kendileri için ek-
sik olan özel ve/ya da teknik bilgiyi edinmek için uzman görüşü alabilmekte ve bu uzman
görüşüne dayanarak dilekçelerini mahkemeye sunabilmektedir. Bu durum, mahkemenin
bilirkişi olarak uzman birisini görevlendirmesinden farklıdır.
Tarafın kendisinin belirlediği uzman bir kişiden ve yine kendisinin ihtiyaç duyduğu
özel ve/ya da teknik bilgi gerektiren bir konuda aldığı görüşe, uzman görüşü ya da bilimsel
mütalâa; bu görüşü veren kişiye de uzman ya da özel-taraf bilirkişisi denilmektedir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 293’üncü maddesinde düzenlenen uzman görüşüne
şu an itibarıyla İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinde bir atıf bulunmamak-
tadır. Buna rağmen, önce Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK.m.67/6) düzenlenen uzman
görüşüne daha sonra Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ayrıntılı olarak yer verilmektedir
(HMK.m.293). Yargılama hukukuna artık kanunî bir kurum olarak girmiş bulunan uzman
görüşünden vergi yargılaması hukukunda da yararlanılması kaçınılmazdır.
Mahkeme özellikle özel ve/ya da teknik bilgiyi gerektiren konularda, tarafın sunduğu
uzman görüşünün dava konusuyla ilgili olması hâlinde mutlaka dikkate almak ve değer-
lendirmek zorundadır. Ancak, inandırıcı ve isabetli bir uzman görüşünün mahkemeye
sunulması, mahkemenin bilirkişiye başvurmasına engel oluşturmamaktadır.
Keşif
Keşif, mahkemenin, kişiler veya Keşif, mahkemenin, kişiler veya nesneler üzerinde doğrudan ve duyu organlarına dayana-
nesneler üzerinde doğrudan ve
duyu organlarına dayanarak bilgi
rak bilgi sahibi olmasıdır. Keşif sayesinde hâkim, uyuşmazlık konusu olan şeyi bizzat mü-
sahibi olmasıdır. şahade ederek bilgi sahibi olabilmekte ve bunun sonucunda edindiği bilgi ve kanaate göre
daha isabetle karar verebilmektedir. Bu nedenle keşif, takdirî deliller içinde daha güvenilir
bir delil olarak nitelendirilmektedir.
Keşif konusunda, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinin yaptığı atıf
gereği, Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerinin (HMK.m.288 vd.) vergi yargılaması
hukukunda da uygulanması gerekir. Bu bağlamda, mahkeme, uyuşmazlık konusu hakkın-
da bizzat duyu organları yardımıyla bulunduğu yerde veya mahkemede inceleme yaparak
bilgi sahibi olmak amacıyla, taraflardan birisinin talebi üzerine veya kendiliğinden keşfe
karar verebilmektedir (HMK.m.288/1-2).
Keşfin konusu, taşınmaz ya da iddia veya savunmanın dayanağını oluşturan defter ve
belgeler ile faaliyet gösterilen mahal olabilmektedir. Keşif, davaya bakan mahkeme tara-
fından yapılır. Keşif konusu, mahkemenin yargı çevresi dışında ise, keşfin istinabe suretiy-
le yapılması gerekir (HMK.m.289/1).
Keşif yeri ve zamanı mahkeme tarafından tespit edilir. Keşfin, mahkeme tarafından,
taraflar hazır ise huzurlarında; aksi takdirde, yokluklarında yapılması mümkündür. Mah-
keme, keşif sırasında tanık ve/ya da bilirkişi dinleyebilir (HMK.m.290/1-2).
Taraflar ve üçüncü kişiler keşif kararının gereğine uymak ve engelleyici tutum ve dav-
ranışlardan kaçınmak zorundadır (HMK.m.291/1). Keşif yapılmasına taraflardan birinin
karşı koyması hâlinde, o kimse isbat yükü kendisine düşen taraf ise, bu delilden vazgeçmiş;
diğer taraf ise, iddia edilen vakıayı kabul etmiş sayılmaktadır. Ancak, hâkimin duruma ve
karşı koyma sebebine göre bu hükmü uygulamaması mümkündür (HMK.m.291/2).
Vergi yargılaması hukukunda başvurulabilecek delillerin neler olduğunu kısaca belirtiniz.

5
İdare Tarafından Düzenlenen Tutanaklar
Vergi idaresi bünyesinde oluşan ve toplanabilecek olan deliller yoklama, inceleme, arama
sonuçlarını gösteren tutanaklar ile üçüncü kişilerin bilgi verme ödevi çerçevesinde verece-
ği bilgilerdir. Bu çerçevede, yoklama tutanağı-fişi, inceleme tutanağı-raporu, arama tuta-
nağı, bilgi toplama tutanakları, takdir komisyonu kararları ile istihbarat arşivinde yer alan
bilgiler idare kesiminde oluşan delilleri oluşturmaktadır.
Yemin
Yemin, tarafların, davanın Yemin, tarafların, davanın çözümünü ilgilendiren bir olayın doğru olup olmadığı konu-
çözümünü ilgilendiren bir olayın
doğru olup olmadığı konusunda sunda kutsal değerlerle desteklenen sözlü beyanlarıdır. Taraf ya da taraflara yemin teklif
kutsal değerlerle desteklenen edilmesi, uyuşmazlık konusu vakıaların diğer delillerle ispat edilememiş olmasına bağlı-
sözlü beyanlarıdır.
dır. Yeminin iki tarafa da teklif edilebiliyor olması gerekir. Vergi uyuşmazlıklarında davalı
tarafı vergi idaresi oluşturmaktadır. Taraflardan birini oluşturan idareye yemin teklif edi-
lemeyeceği dikkate alınarak yemin, vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edilme-
mektedir (VUK.m.3/B-II).
Delillerin Toplanması
Yargılama hukukunda, karar verme yetkisine sahip olan hâkim ve/ya da mahkemenin ka-
rar verebilmesini sağlamak için delillerin yargılama sürecinde hazır bulundurulmasına
delillerin toplanması denilmektedir. Uyuşmazlık konusu olayın gerçekleşip gerçekleşme- Yargılama hukukunda, karar
verme yetkisine sahip olan hâkim
diği hususunda hâkimde bir kanaat uyandırmaya yarayan delillerin yargılama sürecine ve/ya da mahkemenin karar
dahil edilmesi çeşitli yollarla olmaktadır. Bunlardan birincisi, tarafların, iddia ve/ya da verebilmesini sağlamak için
savunmalarını isbatlamak için yararlanmak istedikleri delillerini kendilerinin ibraz etme- delillerin yargılama sürecinde
hazır bulundurulmasına delillerin
leridir. İkincisi, dava açılmadan önce ya da dava açıldıktan sonra delil tesbiti yoluyla de- toplanması denilmektedir.
lillerin yargılama sürecine dahil edilmesidir. Üçüncüsü ise, mahkemenin re’sen araştırma
ilkesi çerçevesinde elde ettiği bilgi ve belgeleri yargılama sürecine intikal ettirmesi, taraf-
ların bilgi ve değerlendirmesine sunmasıdır.
Yargılama sırasında delil toplanması ile ilgili olarak üzerinde durulacak önemli nokta-
lar şunlardır: Vergi yargılaması hukukunda geçerli olan re’sen araştırma ilkesi gereği yargı
mercileri her çeşit incelemeyi kendiliğinden yapabilecekleri gibi, dava sırasında her türlü
evrakın gönderilmesini ve her türlü bilginin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden
isteyebilirler (İYUK.m.20/1). İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun delil ile ilgili olarak Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’na atıf yaptığı konular bilirkişi, keşif ve delil tesbitidir (İYUK.m. 31).
Delillerin toplanması yollarından tarafların delillerini dava ve/ya da savunma dilek-
çeleri ile birlikte dilekçeler teatisi aşamasında mahkemeye sunmaları gerekir. Bu konu-
ya bir önceki ünitede işaret edilmiştir. Mahkemenin re’sen araştırması ilkesi çerçevesinde
taraflardan ve/ya da üçüncü kişilerden her türlü bilgi ve belge istemesi yoluyla toplanan
ve tarafların bilgi ve değerlendirmesine sunulan deliller konusuna da yeri geldikçe işaret
edilmektedir. Delillerin toplanması başlığı altında, delillerin toplanması yollarından sade-
ce delil tesbiti konusu kısmen ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
Delil Tesbiti
Delil tesbiti, açılmış veya açılacak bir dava ile ilgili delillerin kanunda belirtilen şartlar Delil tesbiti, açılmış veya açılacak
bir dava ile ilgili delillerin kanunda
altında önceden toplanıp emniyet altına alınmasını sağlayan hukukî bir kurumdur. Delil belirtilen şartlar altında önceden
tesbiti kurumunun kabul edilmesinin temelinde, gecikme nedeniyle zaman içinde delil- toplanıp emniyet altına alınmasını
lerin yok olmalarının veya mahkemeye sunulmalarının güçlükler göstermesi tehlikesini sağlayan hukukî bir kurumdur.
önlemek ve/ya da azaltmak amacı yatmaktadır. Delil tesbiti, bir dava olmayıp deliller hak-
kında bir çeşit ihtiyatî tedbirdir.
Delil tesbitinin istenebilmesi için tespiti istenilen delillerin inceleme sırası gelmemiş
olması ve delillerin tesbitinde hukukî yarar bulunması gerekir.
İdarî/vergi yargı(sın)da dava açılmadan önce delil tesbitine ilişkin doğrudan bir hü-
küm bulunmamaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinin birinci
bendi bu konuda Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapmaktadır. Hukuk Muhakemele-
ri Kanunu’na göre, dava açılmadan önce yapılacak olan delil tesbiti, esas hakkındaki dava-
ya bakacak olan mahkemeden veya üzerinde keşif yahut bilirkişi incelemesi yapılacak olan
şeyin bulunduğu veya tanık olarak dinlenilecek kişinin oturduğu yer sulh mahkemesinden
istenir (HMK.m.401/1).
Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yapılan yeni düzenlemeye göre dava açılmadan önce
delil tesbiti talebinin esas hakkında karar verecek olan vergi mahkemesine yapılması; ken-
di yetki çevresi içinde ise, delil tesbitini bu mahkemenin yapması; değilse, istinabe yoluyla
yerel vergi mahkemesi; yoksa idare mahkemesi; o da yoksa sulh hukuk mahkemesi tarafın-
dan yapılmasının sağlaması gerekir. Vergi davası açılmadan önce delil tesbitinin yapılması
doğrudan doğruya sulh mahkemesinden ancak üzerinde keşif yahut bilirkişi incelemesi
yapılacak olay şeyin bulunduğu veya tanık olarak dinlenilecek kişinin oturduğu yer mah-
kemesi olması hâlinde istenebilmektedir.
Dava açıldıktan sonra bu davaya ilişkin delillerin tesbiti taraflarca ancak davaya bakan
mahkemeden istenebilir (İYUK.m.58/1).
Delil tesbiti talebi dilekçe ile yapılır. Dilekçeye tesbiti istenen delillerin neler olduğu, han-
gi noktaların tesbit edilmesinin istendiği, delillerin tesbitini haklı kılan sebepler yazılır.
Delil tesbiti talebi yerinde görüldüğünde, davaya bakan mahkeme üyelerinden birini
bu işle görevlendirebileceği gibi, delillerin tesbitini mahallî idarî ya da adlî yargı yerlerin-
den de isteyebilir. Delillerin tesbiti talebi, idarî yargı yerlerince ivedilikle karara bağlanır
(İYUK.m.58/2-3).
Uygulamada, mahkemelerden başka noterlerden de delil tesbiti yapmaları istenmek-
tedir. Bu yola daha çok, mahkemede tanık dinlenilmesinin kabul edilmemesi yüzünden,
uyuşmazlık konusu olayla ilgili kimselerin tanık olarak tesbit edilen beyanlarının davada
delil olarak kullanılması amacıyla başvurulmaktadır.
DOSYANIN İNCELENMESİ VE KARAR VERİLMESİ

Usûlüne uygun olarak açılan davada dilekçe teatisi ile yapılmasına karar verilmişse du-
ruşma tamamlandığında dosya tekemmül etmekte; dava karar aşamasına gelmektedir. Bu
aşamada, tekemmül etmiş olan dosyanın mahkeme veya hâkim tarafından incelenmesi ve
sonucunda varılan vicdanî kanaate göre kararın verilmesi gerekir. Dosyanın incelenmesi
sonucunda dava hakkında verilen kararların birtakım sonuçları bulunmaktadır.
Şüphesiz, ilk derece mahkemesinin verdiği nihaî kararlar, şeklî kesinliğe sahiptir. Kara-
rın verilmesi ile birlikte mahkeme davadan el çekmektedir. Artık dava hakkında kendili-
ğinden yeni bir karar vermesi mümkün değildir. Ancak, ilk derece mahkemesinin verdiği
kararın kanun yolu denetimi söz konusudur. Vergi mahkemesi tarafından verilen ve dava
konusu belli bir miktarı aşan davalara ilişkin kararlara karşı istinaf; istinaf mercii tarafın-
dan verilen ve dava konusu belli bir miktarı aşan davalara ilişkin kararlara karşı temyiz
yoluna başvurulabilmektedir. Kanunda belirtilen süre içinde kanun yoluna başvurulma-
ması hâlinde, ilk derece mahkemesinin, verildiği tarihte şeklen kesin olan nihaî kararı,
kanun yoluna başvurma süresinin sona ermesi ile birlikte maddî anlamda da kesinlik ka-
zanmaktadır. Verildiği tarihte şeklen kesin olan ilk derece mahkemesi kararına karşı ka-
nunda belirtilen süre içinde kanun yoluna başvurulması hâlinde, kanun yolu denetiminin
tamamlanmasına kadar maddî anlamda kesin hüküm hâline gelmesi mümkün değildir.
Kanun yolu denetimi ilgili bölümlerde ele alınmaktadır. Bu başlık altında, dosyanın ince-
lenmesi, karar verilmesi ve verilen kararların sonuçları/uygulanması konuları ele alınmaktadır.
Dosyanın İncelenmesi
Danıştay ve vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri
kendiliklerinden yapabilmektedir. Mahkemeler belirlenen süre içinde lüzum gördükleri
evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerler-
den isteyebilmektedir. Bu husustaki kararların, ilgililerce süresi içinde yerine getirilmesi
zorunludur. Haklı sebeplerin bulunması hâlinde bu süre, bir defaya mahsus olmak üzere
uzatılabilmektedir. Taraflardan biri ara kararının icaplarını yerine getirmediği takdirde,
bu durumun verilecek karar üzerindeki etkisinin ne olacağının mahkemece önceden tak-
dir edilmesi ve ara kararında bu hususun ayrıca belirtilmesi gerekir (İYUK.m.20/1-2).
İdare ve vergi mahkemelerinde heyet hâlinde görülen davalarda, istenilmesi gereken bilgi
ve belgelerin istenmesine ve ek süre verilmesine ilişkin ara kararları, mahkeme başkanı
veya dosyanın havale edildiği üye tarafından da verilebilmektedir (İYUK.m.20/6).
Bu madde ile vergi hâkimine verilen res’en araştırma ve inceleme yetkisi son derece
kapsamlıdır. Vergi hâkimi, bu görev ve yetkisine dayanarak, tarafların iddia ve savunma-
ları ile yetinmeyerek, gerekli her türlü inceleme, bilgi edinme ve araştırma yollarını tüket-
mek yükümlülüğü altındadır.
Dilekçeler ve savunmalarla birlikte verilmeyen belgelerin, bunların vaktinde ibraz
edilmelerine imkân bulunmadığına mahkemece kanaat getirilmesi hâlinde, kabul ve di-
ğer tarafa tebliğ edilmesi mümkündür. Ancak, bu belgeler duruşmada ibraz edilir ve diğer
taraf cevabını hemen verebileceğini beyan ederse veya cevap vermeye lüzum görmezse
belgelerin ayrıca tebliğ edilmesine gerek yoktur (İYUK.m. 21).
Danıştay, bölge idare mahkemesi ve vergi mahkemelerinde dosyalar, kanunlarda be-
lirtilen öncelik ve ivedilik durumları ile Danıştay için Başkanlar Kurulunca; diğer mah-
kemeler için Hâkimler ve Savcılar Kurulunca konu itibariyle tespit edilip Resmî Gazete’de
ilân edilecek öncelikli işler gözönünde bulundurulmak suretiyle geliş tarihlerine göre in-
celenir ve tekemmül ettikleri sıra dâhilinde bir karara bağlanır. Bunların dışında kalan
dosyaların ise, tekemmül ettikleri sıraya göre ve tekemmül tarihinden itibaren en geç altı
ay içinde sonuçlandırılması gerekmektedir (İYUK.m.20/5).
Yargılama aşamasında tebligat işlemleri İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 60’ıncı
maddesi uyarınca Tebligat Kanunu’na göre yürütülmektedir.
Davanın Karara Bağlanması

Dosya tekemmül ettikten sonra yapılan inceleme sonucunda konular aydınlandığın-
da, uyuşmazlık konuları sırasıyla oya konulur ve karara bağlanır. İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 15’inci maddesinde sayılan sebeplerden biri ile veya yargılama usûllerine
ilişkin konularda verilen kararlarda azınlıkta kalanlar işin esası hakkında da oylarını kul-
lanırlar, azınlıkta kalanların görüşleri kararın altına yazılır (İYUK. m.22).
Her dava dosyası için görüşmelere katılan başkan ve üyelerin, Danıştay’da düşünce ve-
ren savcının, tetkik hâkiminin ve tarafların ad ve soyadlarını, incelenen dosya numarasını,
kısaca dava konusunu ve verilen kararın neticesini, çoğunlukta ve azınlıkta bulunanları
gösteren bir tutanak düzenlenir. Bu tutanaklar görüşmelere katılanlar tarafından aynı top-
lantıda imzalanır ve dosyalarında saklanır (İYUK.m.23).
Kararlarda;
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları yahut unvanları
ve adresleri;
• Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayandığı hukukî sebeplerin özeti, talep sonu-
cu ile davalının savunmasının özeti;
• Danıştay’da görülen davalarda tetkik hâkimi ve savcının ad ve soyadları ile düşünceleri;
• Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapılmadığı; yapılmış ise hazır bulunan ta-
raflar ve vekil veya temsilcilerinin ad ve soyadları;
• Kararın dayandığı hukukî sebepler ile gerekçesi ve hüküm; tazminat davalarında
hükmedilen tazminatın miktarı;
• Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği;
• Kararın tarihi ve oy birliği ile mi, oy çokluğu ile mi verildiği;
• Kararı veren mahkeme başkan ve üyelerinin veya hâkimin ad ve soyadları ve imza-
ları ve varsa karşı oyları;
• Kararı veren dairenin veya mahkemenin adı ve dosyanın esas ve karar numarası,
belirtilir (İYUK.m.24).
Kararların mahkeme başkanı ve üyeleri veya hâkimi tarafından imzalı asıllarından
biri karar dosyasına, diğeri de dava dosyasına konulur. Mahkeme mührü ve başkan yahut
hâkim, Danıştay’da daire veya kurul başkanı veya görevlendireceği bir üye imzasıyla tas-
dikli birer örneği de taraflara tebliğ edilir (İYUK.m.25).
Kararların Sonuçları-Uygulanması
Kararların Sonuçları
Vergi mahkemesi kararlarının sonuçlarını davanın vergi ödevlisi ya da vergi dairesince
açılmasına; lehte ya da aleyhte sonuçlanmasına göre incelemekte yarar vardır.
Vergi ödevlisi tarafından açılan davada,
• Kısmen ya da tamamen vergi ödevlisinin lehine karar verilmesi (davanın kabul edil-
mesi) hâlinde; karar uyarınca dava konusu işlem iptal edilmekte ve terkin işlemi
gerçekleştirilmektedir. Çünkü, böyle bir durumda mahkeme, vergi idaresinin dü-
zenlediği işlemi hukuka aykırı bulmakta ve bu işlemi kısmen ya da tamamen ip-
tal etmektedir. Bu karar sonucunda yapılan vergi tarhının kısmen ya da tamamen
terkin edilmesi; tahsil edilmiş/ödenmiş bir vergi varsa kısmen ya da tamamen iade
edilmesi gerekmektedir.
• Kararın vergi ödevlisi aleyhine verilmesi (davanın reddi) hâlinde, vergi idaresinin
vergilendirme işleminin hukuka uygun olduğu sonucu doğmaktadır. Bu durumda,
davanın açılmasıyla tahakkuk edemeyen vergi ve/ya da cezalar kararın tebliğ tari-
hi itibariyle tahakkuk etmekte ve tahsil aşamasına geçilmektedir. Ancak, ilk derece
mahkemesinin nihaî kararlarına karşı kanun yolu denetimi söz konusu olduğundan,
tahakkuk eden vergi ve/ya da cezanın kesinleşmesi, bu denetim yoluna başvurulup
başvurulmamasına göre gerçekleşmektedir. Ayrıca, davanın açılması yüzünden geç
tahakkuk etmiş olan vergi için gecikme faizi uygulanması da sözkonusu olmaktadır.
Vergi idaresi tarafından açılan davanın,
• Lehe sonuçlanması (davanın kabul edilmesi) hâlinde, takdir ve tadilat komisyon-
ların kararları iptal edilmekte ve hükümsüz hâle gelmektedir. Aynı şekilde, Vergi
Usul Kanunu’nun mükerrer 49’uncu maddesi uyarınca açılan davaların lehte so-
nuçlanması hâlinde yapılan bedel ve değer tespitleri iptal edilmektedir.
• Aleyhe sonuçlanması (davanın reddedilmesi) hâlinde, dava konusu işlemin hukuka
uygun olduğunun kabul edilmesi nedeniyle idarenin mahkeme kararının, dolayısıyla
dava konusu işlemin gereğini, Kanun’da belirtilen sürede yerine getirmesi gerekir.
Vergi mahkemeleri, vergi dairelerince yapılan tarhiyat ve kesilen cezalarla takdir ko-
misyonlarının kararlarında yer alan matrahları değiştirebildiğinden ve hüküm fıkrasında
matrah belirleyebildiğinden, bu gibi durumlarda vergi dairelerinin hesaplamaları mahke-
me kararına göre yapması gerekmektedir. Vergi mahkemesinin uyuşmazlığı çözmek için
bu yönde verdiği karar, idarenin yerine geçerek karar verme anlamına gelmemektedir.
Hukuka uygunluk denetimi ve usûl ekonomisi ilkesi mahkemenin böyle karar vermesini
gerektirmektedir.
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin mahkeme kararlarının idareye tebliğinden sonra, bu
kararlara göre tespit edilecek vergi, resim, harçlar ve benzeri malî yükümler ile zam ve
cezaların miktarı ilgili idarece mükellefe bildirilir. Vergi Usul Kanunu’nun 112’nci madde-
sinin 3 fıkrası uyarınca, vergi mahkemesinde dava açılması yüzünden tahsil işlemleri du-
ran ve taksit süreleri geçmiş olan verginin süreleri geçen taksitlerinin ihbarnamenin tebliğ
tarihinden başlayarak bir ay içinde ödenmesi gerekir. Ayrıca dava konusu yapılan verginin
ödenmemiş kısmına kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu dö-
neme ilişkin normal vade tarihinden başlayarak mahkeme kararının tebliğine kadar geçen
süreler için Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna (AATUHK.m.51) göre
belirlenen gecikme zammı oranında gecikme faizi uygulanır. Bu faiz de aynı süre içinde
ödenir. Bu hüküm verginin ödenmesini geciktirmeyi hedefleyen girişimleri caydırmaya
yöneliktir. Bu faizden kurtulmak için mükelleflerin, isterlerse tahsili duran vergi ve ceza-
ları davanın devamı sırasında kısmen ve tamamen ödeyebilmeleri mümkündür.
Vergi mahkemesi kararlarının sonuçları hakkında kısaca bilgi veriniz.

6
Kararın Uygulanması
Vergi yargısı organlarının verdikleri kararların idare tarafından uygulanması, uyuşmaz-
lıkların mahkeme kararı ile çözümlenmesinin doğal sonucudur. Kararların sonuçlarına-
uygulanmasına ilişkin hükümler İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 28’inci maddesinde
yer almaktadır. Buna göre,
• Vergi dairesi, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin
esas ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararlarının gereklerine göre, gecikmek-
sizin işlem tesis etmeye veya eylemde bulunmaya mecburdur. Bu süre hiçbir şekilde
kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez (İYUK.m.28/1). “Ancak,
haciz veya ihtiyati haciz uygulamaları ile ilgili davalarda verilen kararlar hakkında,
bu kararların kesinleşmesinden sonra idarece işlem tesis edilir” hükmü, Anayasa
Mahkemesi’nin 10.07.2103 tarih ve E.2012/107, K.2013/90 (RG. 22.11.2013-28829)
sayılı Kararı ile iptal edilmek suretiyle yürürlükten kaldırılmıştır.
• Konusu belli bir miktar paranın ödenmesini gerektiren davalarda hükmedilen
miktar ile her türlü davalarda hükmedilen vekâlet ücreti ve yargılama giderleri,
davacının veya vekilinin davalı idareye yazılı şekilde bildireceği banka hesap nu-
marasına, bu bildirim tarihinden itibaren, en geç otuz gün içinde yatırılır. Bu süre
içinde ödeme yapılmaması hâlinde, genel hükümler çerçevesinde infaz ve icra edil-
mesi mümkündür.
• Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemeleri kararlarına göre
işlem tesis edilmeyen veya eylemde bulunulmayan hâllerde idare aleyhine Da-
nıştay ve ilgili idarî mahkemede maddî ve manevî tazminat davası açılabilir
(İYUK.m.28/3).
• Mahkeme kararlarının otuz gün içinde kamu görevlilerince yerine getirilmemesi
hâlinde, tazminat davası ancak ilgili idare aleyhine açılabilir (İYUK.m.28/4).
• Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin mahkeme kararlarının idareye tebliğinden sonra bu
kararlara göre tespit edilecek vergi, resim, harçlar ve benzeri malî yükümler ile zam
ve cezaların miktarı ilgili idare tarafından mükellefe bildirilir (İYUK.m.28/5).
• Tazminat ve vergi davalarında idare tarafından, mahkeme kararının tebliğ tari-
hi ile ödeme tarihi arasındaki süreye Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun 48’inci maddesine göre belirlenen tecil faizi oranında hesaplanacak faiz
ödenir. Ancak mahkeme kararının davacıya tebliği ile banka hesap numarasının
idareye bildirildiği tarih arasında geçecek süre için faiz işlemez (İYUK.m.28/6).
Kanun koyucu, yargı kararlarının gereğini yerine getirme ve gecikmeksizin işlem yap-
ma konusunda idareyi bağlayıcı bir düzenleme yapmakta ve bu konudaki makûl sayılabi-
lecek gecikmenin üst sınırını da otuz gün olarak belirlemektedir. Bu durumda, bir yargı
kararının gereğini en geç otuz gün içinde yerine getirmeyen kamu görevlisinin kastının
varlığının karine olarak kabul edilmesi mümkündür.
Özet
İlk inceleme ve ilk inceleme üzerine verilecek kararları İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, ilk inceleme
1 irdeleyebilmek sonunda herhangi bir eksikliği ve/ya da aykırılığı
Esas defterine kaydı yapılan dilekçelerin, Danıştay’da olmadığı anlaşılan dava dilekçelerinin ve eklerinin
daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi; birer örneği davalıya; davalının vereceği savunma
idare ve vergi mahkemelerinde ise, mahkeme baş- dilekçesi davacıya; davacının ikinci dilekçesi (replik)
kanı veya görevlendireceği bir üye tarafından, görev davalıya; davalının vereceği ikinci savunması (düplik)
ve yetki, idarî merci tecavüzü, ehliyet, idarî davaya da davacıya tebliğ edilir. Davacının ikinci savunma
konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem dilekçesine karşı davacının cevap vermesi kural ola-
olup olmadığı, süre aşımı, husumet, dava dilekçesinin rak mümkün değildir. Tarafların, yapılacak tebliğlere
düzenlenmesinin ve tek dilekçe ile dava açılmasının karşı, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap
kanuna uygun olup olmadığı, yönlerinden sırasıyla vermesi mümkündür.
incelenmesi gerekmektedir (İYUK.m.14/3). Danıştay, bölge idare mahkemeleri ve vergi mahke-
İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, Danıştay veya melerinde yazılı yargılama usûlü uygulanmaktadır.
vergi mahkemelerinde yapılan ilk inceleme sonucun- Ancak, Danıştay ya da vergi mahkemelerinde açılan
da kanuna aykırılık görülürse; ve konusu yirmi beş (2018 yılı için 44.000) bin Türk
• Adlî ve askerî yargının görevli olduğu konularda Lirasını aşan vergi davalarında, taraflardan birisinin
açılan davanın reddine;
talebi üzerine duruşma yapılır. Temyiz ve istinaf aşa-
• İdarî yargının görevli olduğu konularda görevli ve/ya
masında duruşma yapılması tarafların talebine ve Da-
da yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev
nıştay veya ilgili bölge idare mahkemesinin kararına
veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının
bağlıdır. Danıştay, mahkeme ve hâkim de belirtilen
görevli ve/ya da yetkili mahkemeye gönderilmesine;
talep ve miktar şartlarına bağlı olmaksızın kendiliğin-
• Dava ehliyetinin yokluğu, idarî davaya konu ola-
den de duruşma yapılmasına karar verebilir.
cak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlemin bu-
Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 378’inci maddesi
lunmaması, davanın süresinde açılmamış olması
gereği, mahkemenin vergi davasına konu olan tarhi-
hâllerinde davanın reddine;
yatın dayanağı incelemeyi yapmış bulunan inceleme
• Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım
elemanları ile mükellefin duruşmada hazır bulundur-
gösterilerek açılması hâlinde, dava dilekçesinin
duğu malî müşaviri veya muhasebecisini de dinlemesi
gerçek hasma tebliğine;
mümkündür.
• Dava dilekçesinin kanuna uygun ya da tek dilekçe
ile dava açmanın mümkün olmadığının belirlen-
mesi hâlinde, dava dilekçelerinin kanuna uygun İsbat ve delil konusunu tartışabilmek
3
şekilde yeniden düzenlenmek veya noksanları ta- İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda re’sen araştırma il-
mamlanmak; ehliyetli olan şahsın avukat olmayan kesi (İYUK.m.20), geç ibraz olunan belgeler (İYUK.m.
vekili tarafından dava açılmış ise, otuz gün içinde 21) ve dava açıldıktan sonra delil tesbiti (İYUK.m.58)
bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava açılmak dışında isbat ve delil ile ilgili hükümlere yer verilme-
üzere dilekçelerin reddine; mektedir. Öte yandan, aynı Kanunun Hukuk Muha-
• İdarî merci tecavüzü hâlinde dilekçelerin görevli kemeleri Kanunu’na açık atıfta bulunduğu 31’inci
idare merciine tevdiine karar verilmesi gerekir. maddesinin birinci bendinde yalnız bilirkişi, keşif ve
delil tesbiti konuları yer almaktadır. Aynı maddenin
Dosyanın tekemmülü sürecini açıklayabilmek ikinci fıkrasına göre, “Bu kanun ve yukarıdaki fıkra
2 uyarınca Hukuk (Usulü) Muhakemeleri Kanunu’na
Usûlüne uygun olarak açılmış olan dava hakkında
karar verilebilmesi için, dosyanın tekemmül etmesi atıfta bulunulan hâller saklı kalmak üzere, vergi uyuş-
gerekir. Dosyanın tekemmül edebilmesi için, öncelik- mazlıklarının çözümünde Vergi Usul Kanunu’nun ilgili
le dilekçeler teatisinin tamamlanması gerekir. Ayrıca, hükümleri uygulanır”.
şartlarının varlığı hâlinde duruşma yapılması da dos- Vergi Usul Kanunu’nun isbat ve delile ilişkin hükmüne
yanın tekemmülünü sağlayan bir unsurdur. Bu an- göre, vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya
lamda dosyanın tekemmülü, davanın karar verilmesi ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır ve bunların
aşamasına gelmesi demektir. gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille isbatlanabi-
lir. Ancak, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık bu- Vergi idaresi tarafından açılan,
lunmayan şahit ifadesi isbat vasıtası olarak kullanılamaz. • Davanın kabul edilmesi hâlinde, takdir ve tadilat
Vergi yargılaması hukuku açısından isbatı, bir vergi komisyonlarının kararları iptal edilir ve hüküm-
hukuku ilişkisinin temelindeki maddî olayın vasıta süz hâle gelir. Aynı şekilde, Vergi Usul Kanunu’nun
olarak delillerden yararlanmak suretiyle ortaya ko- mükerrer 49’uncu maddesi uyarınca açılan dava-
nulması olarak tanımlamak mümkündür. İsbatı ge- ların lehte sonuçlanması hâlinde yapılan bedel ve
reken vakıalar, müsbet (olumlu) vakıalar olabileceği değer tesbitleri iptal edilir.
gibi, menfi (olumsuz) vakıalar da olabilir. • Davanın reddedilmesi hâlinde, dava konusu işle-
İsbat yükü, tarafların iddia ve savunmalarını dayan- min hukuka uygun olduğunun kabul edilmesi ne-
dırdıkları bir olayın gerçekleşmiş olup olmadığının deniyle, idarenin mahkeme kararının, dolayısıyla
isbat edilememesi hâlinde aleyhe bir kararla karşı- dava konusu işlemin gereğini, Kanun’da belirtilen
laşma tehlikesidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda sürede yerine getirmesi gerekir.
isbat yüküne ilişkin, “İspat yükü, kanunda özel bir dü- Vergi Usul Kanunu’na göre, vergi mahkemesinde dava
zenleme bulunmadıkça iddia edilen vakıaya bağlanan açılması yüzünden tahsil işlemleri duran ve taksit sü-
hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir” releri geçmiş olan verginin süreleri geçen taksitleri-
(HMK.m.190/1) hükmüne yer verilmektedir. Vakıayı nin ihbarnamenin tebliğ tarihinden başlayarak bir ay
hangi tarafın ileri sürdüğü değil, o vakıadan hangi ta- içinde ödenmesi gerekir. Ayrıca dava konusu yapılan
rafın lehine hak çıkardığı önemlidir. verginin ödenmemiş kısmına ve tarhiyatın ilgili bu-
Vergi Usul Kanunu’nun isbat yüküne ilişkin hükmüne lunduğu döneme ilişkin Amme Alacaklarının Tahsil
göre, “İktisadi ve teknik icaplara uymayan veya olayın Usulü Hakkında Kanun’un 51’inci maddesine göre
özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun belirlenen gecikme zammı oranında gecikme faizi uy-
iddia olunması hâlinde ispat külfeti bunu iddia eden gulanır. Bu faiz de aynı süre içinde ödenir.
tarafa aittir” (VUK.m. 3/B, II). Örneğin, normal ola- Vergi yargısı organlarının verdikleri kararların idare
rak bir ücret karşılığı yürütülen vekâlet hizmetinde tarafından uygulanması, uyuşmazlıkların mahkeme
avukatın ücret almadığını iddia etmesi durumunda, kararı ile çözümlenmesinin doğal sonucudur. İda-
vergi mahkemesinde iddiasını isbat etme yükünü tari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, Danıştay, bölge
şıması gerekmektedir. idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemeleri ka-
rarlarına göre işlem tesis edilmeyen veya eylemde bu-
Kararların sonuçlarını ve uygulanmasını değerlendire- lunulmayan hâllerde idare aleyhine Danıştay ve ilgili
4 bilmek idarî mahkemede maddî ve manevî tazminat davası
Vergi mahkemesi kararlarının sonuçlarını davanın açılabilir (İYUK.m.28/3). Mahkeme kararlarının sü-
vergi ödevlisi ya da vergi dairesince açılmasına; lehte resi içinde kamu görevlilerince yerine getirilmemesi
ya da aleyhte sonuçlanmasına göre incelemekte yarar hâlinde, tazminat davası ancak ilgili idare aleyhine
vardır. açılabilir (İYUK.m.28/4).
Vergi ödevlisi tarafından açılan,
• Davanın kabul edilmesi hâlinde; karar uyarınca
dava konusu işlem iptal edilmekte ve terkin işlemi
gerçekleştirilmektedir. Bu karar sonucunda yapılan
vergi tarhının kısmen ya da tamamen terkin edil-
mesi; tahsil edilmiş/ödenmiş bir vergi varsa kıs-
men ya da tamamen iade edilmesi gerekmektedir.
• Davanın reddi hâlinde, vergi idaresinin vergilen-
dirme işleminin hukuka uygun olduğu sonucu
doğmaktadır. Bu durumda, davanın açılmasıyla
tahakkuk edemeyen vergi ve/ya da cezalar kararın
tebliğ tarihi itibariyle tahakkuk etmektedir.
1. Aşağıdaki konulardan hangisinin ilk inceleme aşamasın- 6. Taraflarca iddia edilen vakıaların doğruluğu hakkında
da ilk sırada incelenmesi gerekir? deliller ileri sürmek suretiyle hâkimde kanaat uyandırma fa-
a. Süre aşımı aliyetine ne denilmektedir?
b. Dava konusu işlemin niteliği a. Delil
c. Ehliyet b. İsbat
d. İdarî merci tecavüzü c. Karar
e. Görev ve yetki d. Yorum
e. Karine
2. İlk incelemenin, dilekçenin alındığı tarihten itibaren kaç
gün içinde yapılması gerekir? 7. Belli bir olaydan belli olmayan bir olay için, kanun tara-
a. 3 fından çıkarılan sonuca ne denilmektedir?
b. 7 a. İspat
c. 10 b. Fiilî karine
d. 15 c. Kanunî karine
e. 30 d. Yorum
e. Kanunî ölçü
3. Aşağıdaki hâllerden hangisinde davanın reddine karar
verilmesi gerekir? 8. Vergi matrah ve/ya da miktarlarının belirlenmesinde
a. Yanlış hasım gösterilmesi dikkate alınmak üzere vergi kanunları ile tesbit edilmiş olan
b. Dava dilekçesinin usûlüne uygun olmaması ölçü ve esaslara ne denilmektedir?
c. Adlî ve/ya da askerî yargının görevli olması a. İsbat
d. İdarî yargının görevli olması b. Yorum
e. Tek dilekçe ile dava açılmasının mümkün olmaması c. Kanunî karine
d. Kanunî ölçü
4. Dilekçeler teatisi aşamasında tarafların kendilerine tebliğ e. Fiilî karine
edilen dilekçelere kaç gün içinde cevap vermesi gerekir?
a. 3 9. Mahkemenin, kişiler veya nesneler üzerinde doğrudan
b. 7 ve duyu organlarına dayanarak bilgi sahibi olmasına ne de-
c. 10 nilmektedir?
d. 15 a. İsbat
e. 30 b. Keşif
c. Delil tesbiti
5. Duruşma yapıldıktan sonra mahkemenin en geç kaç gün d. Delillerin değerlendirilmesi
içinde karar vermesi gerekir? e. Delillerin toplanması
a. 7
b. 10 10. İdarenin, mahkeme kararını en geç kaç gün içinde uygu-
c. 15 laması gerekir?
d. 30 a. 15
e. 60 b. 30
c. 1 ay
d. 45
e. 60

1. e Yanıtınız yanlış ise “İlk İnceleme ve İlk İnceleme • Dava ehliyetinin yokluğu, idarî davaya konu olacak kesin
Üzerine Verilecek Kararlar” konusunu yeniden göz- ve yürütülmesi gereken bir işlemin bulunmaması, davanın
den geçiriniz. süresinde açılmamış olması hâllerinde davanın reddine;
2. d Yanıtınız yanlış ise “İlk İnceleme ve İlk İnceleme • Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım göste-
Üzerine Verilecek Kararlar” konusunu yeniden göz- rilerek açılması hâlinde, dava dilekçesinin gerçek hasma
den geçiriniz. tebliğine;
3. c Yanıtınız yanlış ise “İlk İnceleme ve İlk İnceleme • Dava dilekçesinin kanuna uygun ya da tek dilekçe
Üzerine Verilecek Kararlar” konusunu yeniden göz- ile dava açmanın mümkün olmadığının belirlenmesi
den geçiriniz. hâlinde, dava dilekçelerinin kanuna uygun şekilde yeni-
4. e Yanıtınız yanlış ise “Dosyanın Tekemmülü” konusu- den düzenlenmek veya noksanları tamamlanmak; ehli-
nu yeniden gözden geçiriniz. yetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava
5. c Yanıtınız yanlış ise “Dosyanın Tekemmülü” konusu- açılmış ise, otuz gün içinde bizzat veya bir avukat vasıta-
nu yeniden gözden geçiriniz. sıyla dava açılmak üzere dilekçelerin reddine;
6. b Yanıtınız yanlış ise “İsbat ve Delil” konusunu yeni- • İdarî merci tecavüzü hâlinde dilekçelerin görevli idare
den gözden geçiriniz. merciine tevdiine,
7. c Yanıtınız yanlış ise “İsbat ve Delil” konusunu yeni- karar verilmesi gerekir.
den gözden geçiriniz.
8. d Yanıtınız yanlış ise “İsbat ve Delil” konusunu yeni- Sıra Sizde 3
den gözden geçiriniz. Usûlüne uygun olarak açılmış olan dava hakkında karar veri-
9. b Yanıtınız yanlış ise “İsbat ve Delil” konusunu yeni- lebilmesi için, dosyanın tekemmül etmesi gerekir. Dosyanın
den gözden geçiriniz. tekemmülü, davanın taraflarının dava ile ilgili olarak iddia ve
10. b Yanıtınız yanlış ise “Dosyanın İncelenmesi ve Karar savunmaları ile bunların dayanağını oluşturan delillerinin
Verilmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. tamamını ileri sürmüş olması; söyleyecekleri bir sözlerinin
ve ileri sürecekleri bir delillerinin kalmaması anlamına gel-
mektedir. Dosyanın tekemmül edebilmesi için, öncelikle
dilekçe teatisinin tamamlanması gerekir. Ayrıca, şartlarının
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı varlığı hâlinde duruşma yapılması da dosyanın tekemmülü-
Sıra Sizde 1 nü sağlayan bir unsurdur.
Esas defterine kaydı yapılan dilekçeler, Danıştay’da daire İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, ilk inceleme sonunda
başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi; idare ve vergi herhangi bir eksikliği ve/ya da aykırılığı olmadığı anlaşılan
mahkemelerinde ise, mahkeme başkanı veya görevlendirece- dava dilekçelerinin ve eklerinin birer örneği davalıya; davalı-
ği bir üye tarafından, görev ve yetki, idarî merci tecavüzü, eh- nın vereceği savunma dilekçesi davacıya; davacının ikinci di-
liyet, idarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken lekçesi (replik) davalıya, davalının vereceği ikinci savunması
bir işlem olup olmadığı, süre aşımı, husumet, dava dilekçesi- (düplik) da davacıya tebliğ edilir. Tarafların, yapılacak teb-
nin düzenlenmesinin ve tek dilekçe ile dava açılmasının ka- liğlere karşı, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap
nuna uygun olup olmadığı, yönlerinden sırasıyla incelenmesi vermesi mümkündür.
gerekmektedir. Danıştay, bölge idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerin-
de yazılı yargılama usûlü uygulanmakta ve inceleme evrak
Sıra Sizde 2 üzerinde yapılmaktadır. Ancak, Danıştay, bölge idare, ida-
Danıştay veya vergi mahkemelerinde yapılan ilk inceleme so- re ve vergi mahkemelerinde açılan iptal ve yirmi beş (2018
nucunda kanuna aykırılık görülürse; yılı için 44.000) bin Türk lirasını aşan tam yargı davaları ile
• Adlî ve askerî yargının görevli olduğu konularda açılan tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler
davanın reddine; ve bunların zam ve cezaları toplamı yirmi beş (2018 yılı için
• İdarî yargının görevli olduğu konularda görevli ve/ya da 44.000) bin Türk lirasını aşan vergi davalarında, taraflardan
yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev veya birisinin isteği üzerine duruşma yapılması gerekmektedir. Bu
yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli ve/ itibarla, ilk derece mahkemelerinde taraflardan birisinin du-
ya da yetkili mahkemeye gönderilmesine; ruşma talebinin olması hâlinde, mahkeme duruşma yapmak
zorundadır. İstinaf ve temyiz aşamasında duruşma yapılması Sıra Sizde 6

tarafların talebine ve Danıştay veya ilgili bölge idare mahke- Vergi mahkemesi kararlarının sonuçlarını davanın vergi
mesinin kararına bağlıdır. Duruşma yapıldıktan sonra en geç ödevlisi ya da vergi dairesince açılmasına; lehte ya da aleyhte
on beş gün içinde karar verilmesi gerekmektedir. sonuçlanmasına göre incelemekte yarar vardır.
Vergi ödevlisi tarafından açılan davanın,
Sıra Sizde 4 • Kabul edilmesi hâlinde; karar uyarınca dava konusu işlem
Vergi yargılaması hukukunun delil ve isbat konusundaki iptal edilir ve terkin işlemi gerçekleştirilir. Çünkü, böyle
düzenlemeleri ana hatlarıyla şöyledir. İdari Yargılama Usulü bir durumda mahkeme, vergi idaresinin düzenlediği iş-
Kanunu’nda re’sen araştırma ilkesi (İYUK.m. 20), geç ibraz lemi hukuka aykırı bulmakta ve bu işlemi kısmen ya da
olunan belgeler (İYUK.m. 21) ve dava açıldıktan sonra delil tamamen iptal etmektedir. Bu karar sonucunda yapılan
tesbiti (İYUK.m. 58) dışında isbat ve delil ile ilgili hüküm- vergi tarhının kısmen ya da tamamen terkin edilmesi;
lere yer verilmemektedir. Öte yandan, aynı Kanunun Hukuk tahsil edilmiş/ödenmiş bir vergi varsa, kısmen ya da ta-
Muhakemeleri Kanunu’na açık atıfta bulunduğu 31’inci mad- mamen iade edilmesi gerekmektedir.
desinin birinci bendinde yalnız bilirkişi, keşif ve delil tesbi- • Reddi hâlinde, vergi idaresinin vergilendirme işleminin
ti konuları yer almaktadır. Aynı maddenin ikinci fıkrasına hukuka uygun olduğu sonucu doğmaktadır. Bu durum-
göre, “Bu kanun ve yukarıdaki fıkra uyarınca Hukuk (Usulü) da, davanın açılmasıyla tahakkuk edemeyen vergi ve/ya
Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan hâller saklı kal- da cezalar kararın tebliğ tarihi itibariyle tahakkuk etmek-
mak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul te ve tahsil aşamasına geçilmektedir. Ayrıca, davanın açıl-
Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanır”. Anılan hükümlerin ması yüzünden geç tahakkuk etmiş olan vergi için ayrıca
topluca irdelenmesinden, İdari Yargılama Usulü Kanunu ta- gecikme faizi uygulanması da sözkonusu olmaktadır.
rafından saklı tutulan hâller dışında, Vergi Usul Kanunu’nun Vergi idaresi tarafından açılan davanın,
delil ve isbat ile ilgili hükümlerinin (VUK.m.3/B), vergilen- • Kabul edilmesi hâlinde, takdir ve tadilat komisyonları ka-
dirme işlemlerinde olduğu gibi yargılama aşamasında da ge- rarlarına karşı açılan bu davalarda komisyonların karar-
çerli bulunduğu sonucu çıkartılmaktadır. ları iptal edilir.
Vergi Usul Kanunu’nun isbat ve delile ilişkin hükmüne göre, • Reddedilmesi hâlinde, idarenin mahkeme kararının gere-
ğini Kanun’da belirtilen sürede yerine getirmesi gerekir.
“İspat: Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya iliş-
kin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.
Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek
mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar
ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık bulunmayan şahit
ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.
İktisadi ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine
göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması
hâlinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir” (m. 3/B).
Sıra Sizde 5
Vergi yargılaması hukukunda başvurulabilecek deliller şun-
lardır:
Mükellefin beyanname verme, bildirimde bulunma, defter
tutma ve belge düzenine uyma ödevleri çerçevesinde oluşan
beyanname, bildirim, defter ve belgeler; şahit ifadesi, (şahit
ifadeleri bakımından “olayla tabiî ve açık ilginin bulunması”
şartı aranmaktadır); bilirkişi raporu, uzman görüşü, keşif; Vergi
idaresi bünyesinde oluşan yoklama tutanağı-fişi, inceleme tuta-
nağı-raporu, arama tutanağı, bilgi toplama tutanakları, takdir
komisyonu kararları ile istihbarat arşivinde yer alan bilgiler.
Yemin, vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edil-
memektedir.
rarahisar.
Yargılama Hukuku, 8. Bası, Ankara: (Turhan Kitabevi).
Turhan Kitabevi.
tabevi.
Alfa Yayınları.
Yetkin Yayınları.
Karakoç, Y. (2017). Vergi Yargılaması Hukuku (Vergi An-
laşmazlıklarının/Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları)
Ders Kitabı, 4. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Karakoç, Y. (2018). Türk Vergi Yargılaması Hukukunda De-
lil Sistemi, 3. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Kitabevi.
Mutluer, M. K. (2008). Vergi Genel Hukuku, 2.Baskı, İstan-
han Kitabevi.
Ekin Yayınevi.
6
Amaçlarımız
 Kanun yolunun tanımını yapabilecek,
 Kanun yollarını sınıflandırabilecek,
 Temyiz-bozma nedenlerini tartışabilecek,
 Temyiz incelemesi sonucunda verilen kararları değerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Kanun Yolu • Temyiz
• Olağan Kanun Yolu • Onama
• Olağanüstü Kanun Yolu • Bozma
İçindekiler
• YARGI KARARLARINA KARŞI BAŞVURU

YOLLARI
Yargı Kararlarına Karşı Başvuru • KANUN YOLU KAVRAMI
Vergi Yargılaması Hukuku • KANUN YOLLARININ
Yolları (Kanun Yolları-Temyiz)
SINIFLANDIRILMASI
• TEMYİZ
Yargı Kararlarına Karşı
Başvuru Yolları
(Kanun Yolları-Temyiz)
YARGI KARARLARINA KARŞI BAŞVURU YOLLARI

Uyuşmazlıklara bakmakla görevli ilk derece mahkemelerinin verdikleri nihaî (son) kararla-
rın hukuka ve gerçeğe uygunluğunun denetiminin sağlanması amacıyla bazı başvuru yolları
benimsenmektedir. Bu başvurulardan bazıları ilk derece mahkemesi ve/ya da istinaf merci-
inin kararının denetimi amacıyla bir üst yargı merciine; bazıları da kararı veren yargı orga-
nına yapılmaktadır. Bu başvuruların bir kısmı, mahkeme kararının üst derece yargı mercii
ve/ya da kararı veren mahkeme tarafından denetimi amacına yöneliktir. Bu amaçla yapılan
denetimlere kanun yolu denetimi; bu denetimin yapılması talebiyle yapılan başvurulara da
kanun yolu başvurusu denilmektedir. Ancak, yargı kararlarına karşı yapılabilecek başvuru-
ların hepsi kanun yolu başvurusu niteliğinde değildir. Başka bir deyişle, yargı kararlarına
karşı kanun yolu başvurusu niteliğinde olmayan birtakım başvuru yolları da bulunmaktadır.
Yargı kararlarına karşı başvuru yolları, niteliklerine bakılmaksızın genellikle kanun
yolları başlığı altında incelenmektedir. Bu kitapta, yanlış anlaşılmaya ve kavram karışıklı-
ğına yol açmamak amacıyla kanun yolları ile diğer başvuru yollarını kapsamak üzere yargı
kararlarına karşı başvuru yolları başlığı kullanılmaktadır.
KANUN YOLU KAVRAMI

Taraflar genellikle mahkeme kararlarını kendi görüşleri, kanaatleri veya çıkarları doğ-
rultusunda değerlendirmek eğilimindedir. Bu yüzden kararın, her bakımdan doğru ve
yerinde dahi olsa şüphe ile karşılanabilmesini ve davanın taraflarınca tatmin edici bulun-
mayışını doğal karşılamak gerekir.
Öte yandan, mahkeme veya hâkim de bilgisizlik, tecrübesizlik, işlerin çokluğu yüzün-
den gerekli ve yeterli inceleme ve araştırmayı yapamama gibi nedenlerle mevzuata, usûle ve
hukuka aykırı kararlar verebilmektedir. Delillerin takdirinde, kanun ve hukuk kurallarının
yorumunda ve uygulanmasında yanılmak veya hata etmek mümkün ve muhtemeldir.
Kararlara karşı başvuru yolları hakkında kısaca bilgi veriniz.

1
Mahkeme kararını verdikten sonra, kararını geri alamamakta, değiştirememekte, yeni
bir karar verememektedir. Hatalı olarak verilmiş olan bir mahkeme kararının düzeltile-
bilmesi, kural olarak bir üst derece yargı mercii tarafından verilecek kararla mümkündür.
Ancak, üst derece yargı mercii de mahkeme kararını kendiliğinden inceleyememektedir.
Bunu yapabilmesi için, taraflardan birisinin ve/ya da her ikisinin hukuka aykırı olduğunu
iddia ettikleri kararın denetiminin yapılması talebiyle başvuruda bulunması gerekir. İşte
bu yüzden, yargılama hukukunun diğer dallarında olduğu gibi, idarî yargılama usûlünde
ve buna bağlı olarak vergi yargılaması hukukunda da mahkeme kararlarının, her ne se-
beple olursa olsun, yapılmış usûlsüzlüklerin, yanılmaların, hataların düzeltilmesi, kanuna

ve hukuka uygunluğunun sağlanması amacıyla bir üst derece yargı mercii tarafından ince-
lenebilmesi için taraflara çeşitli hukukî başvuru yolları tanınmaktadır. Bu yollar doktrinde
ve pozitif hukukta genel olarak kanun yolları diye adlandırılmaktadır.
Kanun yolu, mahkemelerce Kanun yolu, davanın taraflarına tanınan hukukî bir yoldur. Kanun yolu, mahkemeler-
verilen nihaî (son) kararların
(hükümlerin) üst derece yargı ce verilen nihaî (son) kararların (hükümlerin) üst derece yargı organları veya doğrudan
organları veya doğrudan doğruya kararı veren yargı organı tarafından yeniden incelenmesi, hukukî denetiminin
doğruya kararı veren yargı organı yapılması ve gerekli görülürse değiştirilmesidir. Bu yol ile yanlış olarak verildiği ileri sü-
tarafından yeniden incelenmesi,
hukukî denetiminin yapılması ve rülen yargı kararlarının yeniden incelenmesi ve değiştirilmesi sağlanmaktadır. Bu itibarla,
gerekli görülürse değiştirilmesidir. kanun yolu deyimi, hukuk sistemlerinde yargı organları tarafından verilmiş nihaî kararla-
ra karşı varsa hata ve yanlışlıkların veya hukuka aykırılığın giderilmesi amacıyla davanın
taraflarına tanınmış çeşitli başvuru yollarını ifade etmektedir.
KANUN YOLLARININ SINIFLANDIRILMASI

Kanun yolları genel olarak iki grupta toplanmaktadır. Bunlar, olağan kanun yolları ile ola-
ğanüstü kanun yollarıdır.
Mahkemelerin verdiği nihaî Mahkemelerin verdiği nihaî kararların kesinleşmesine engel olan kanun yollarına ola-
kararların kesinleşmesine engel
olan kanun yoluna olağan kanun
ğan kanun yolu denilmektedir. Yargı kararına karşı olağan kanun yollarına başvurulması,
yolu denilmektedir. o kararın kesinleşmesini önlemektedir. Kararın kesinleşmesi, ancak olağan kanun yoluna
süresi içinde başvurulmaması ya da başvurulup da talebin reddedilmesi hâlinde mümkün-
dür. Olağan kanun yolları arasında, temyiz ve istinaf (ile kararın düzeltmesi) yer almaktadır.
Kesinleşmiş kararlara karşı Kesinleşmiş kararlara karşı tanınmış olan kanun yoluna, olağanüstü kanun yolu denil-
tanınmış olan kanun yoluna,
olağanüstü kanun yolu
mektedir. Olağanüstü kanun yolu, yargılamanın yenilenmesidir. Yargılamanın yenilenmesi
denilmektedir. yoluna, verilen hükmün kesinleşmesine rağmen, yargılamanın yeniden yapılmasını sağla-
mak amacıyla başvurulmaktadır.
İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlar
ile istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği
bakımından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakanlıkların göstere-
ceği lüzum üzerine veya kendiliğinden Başsavcı tarafından kanun yararına temyiz olunabilir
(İYUK.m.51/1). Kural olarak, temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen kararlara karşı
Danıştay Başsavcısının başvurabileceği kanun yararına temyiz yolu da kesinleşmiş kararlara
karşı başvurulan bir yol olması nedeniyle olağanüstü kanun yolu olarak nitelendirilmektedir.
Kanun yolları başlığı altında bunlar dışında başka müesseseler de incelenmektedir.
Bunlar, açıklama (İYUK.m.29) ve yanlışlıkların düzeltilmesidir (İYUK.m.30). Açıklama ve
yanlışlıkların düzeltilmesi, gerçek anlamda bir kanun yolu olmaması nedeniyle, yukarıda
yapılan sınıflandırmanın dışında tutulmaktadır.
Vergi yargılaması hukukunda yer alan kanun yollarını belirtiniz.

2
Vergi yargısında, kural olarak, üç mercili ve iki dereceli bir yapılanma söz konusuydu.
Vergi mahkemesinin kararına karşı, davanın konusuna göre, tek hâkim tarafından verilen
kararlar için bölge idare mahkemesi nezdinde itiraz yoluna; kurul hâlinde verilen kararlara
karşı ise, Danıştay’a temyiz yoluna başvurma imkânı vardı. Bu itibarla, tek hâkimle verilen
kararlar bölge idare mahkemesinin kararı ile kurul hâlinde verilen kararlar ise, Danıştay’ın
vereceği karara göre kesinleşmekteydi. Vergi yargısının iki dereceli yapısı gereği ve sonucu
olarak, bölge idare mahkemesi kararları kesin olup bunlar aleyhine Danıştay’a başvurul-
ması mümkün değildi. Başka bir deyişle, vergi uyuşmazlıklarının, kural olarak, iki dereceli
bir yapı içinde çözüme bağlanması benimsenmekteydi. Buna göre, uyuşmazlıkları birinci
derecede yargı organı olarak vergi mahkemeleri çözmekte; bunların kararları, itiraz yoluy-
la bölge idare mahkemelerinde; bölge idare mahkemelerinin yetkisi dışında kalan davalar
için de temyiz yoluyla Danıştay’da denetlenmekteydi. Ancak, 18.6.2014 tarih ve 6545 sayılı
6. Ünite - Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Kanun Yolları-Temyiz) 141
Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG. 28 Ha-
ziran 2014 – 29044) ile, idarî/vergi yargısında köklü bir değişiklik yapıldı. Buna göre, 20
Temmuz 2016 tarihi itibariyle mevcut Bölge İdare Mahkemelerinin görevine son verildi;
bir kısmı ise, İstinaf Mahkemesi olarak yapılandırılmak suretiyle vergi yargısı üç mercili ve
iki dereceli olmaktan çıkarılarak üç mercili üç dereceli hale getirilmesi sağlandı. Bu yapı-
lanma gerçekleştikten sonra, Bölge İdare Mahkemeleri istinaf mercii olarak görev yapmak-
tadır. Bu değişiklik ve düzenlemeden sonra, itiraz kanun yolu yerine istinaf kanun yolu
sisteme dahil edildi; bu kanun yolu denetiminde verilen kararların bir kısmının temyiz
kanun yolu denetime tâbi olması sağlandı. Ayrıca, istinaf kanun yolunun uygulamaya baş-
lamasından sonra kararın düzeltilmesi kanun yolu sona ermektedir. Ancak, geçiş dönemi
nedeniyle kararın düzeltilmesi kanun yolu belirsiz bir süre uygulamaya devam etmektedir.
Nitekim, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun Geçici 8’inci maddesine göre,
“1. İvedi yargılama usulü hariç olmak üzere bu Kanunla idari yargıda kanun yollarına ilişkin
getirilen hükümler, 2576 sayılı Kanunun, bu Kanunla değişik 3 üncü maddesine göre kurulan
bölge idare mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihten sonra verilen kararlar
hakkında uygulanır. Bu tarihten önce verilmiş kararlar hakkında, kararın verildiği tarihte yü-
rürlükte bulunan kanun yollarına ilişkin hükümler uygulanır.
2. Bölge idare mahkemelerinin faaliyete geçme tarihine kadar idare ve vergi mahkemeleri ta-
rafından verilen kararlara yapılan itirazlarda bu Kanunla düzenlenen istinaf kanun yolu için
öngörülen harçlar alınır”.
TEMYİZ
Temyiz, olağan kanun yollarından en önemlisidir. Çünkü, temyiz talepleri, vergi yargıla-
ması hukukunda en yüksek dereceli yargı mercii olan Danıştay tarafından incelenip kara-
ra bağlanmaktadır.
Kural olarak, temyiz yolunda Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge ida-
re mahkemelerinin istinaf incelemesi sonucunda ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
46’ncı maddesinde belirtilen davalar hakkında verdikleri kararların hukuka uygunluğu
denetlenmektedir. Temyiz mercii, yeniden bir yargılama yapılan mahkeme niteliği taşıma-
maktadır. Temyiz yolunda hüküm mahkemesince incelenen vakıalar/olgular, kural ola-
rak, yeniden inceleme konusu yapılamaz. Temyiz incelemesinde işin maddî yönü ile değil,
hukukî yönü ile ilgilenilmektedir. Çünkü, ilk derece mahkemesinde ve istinaf merciinde
uyuşmazlık konusu olay yargılandığı hâlde, temyiz incelemesinde mahkemenin kararı
yargılanmaktadır. Bu bağlamda, kararın hukuka ve usûle uygun olarak verilip verilmediği
araştırılmaktadır. Fakat karardan sonra ortaya çıkan ve hükmü etkileyecek nitelikte olan
olguların temyiz aşamasında da ileri sürülmesi mümkündür.
Temyiz Mercii
1982 Anayasası’nın 155’inci maddesinde; “Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanu-
nun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii-
dir. Kanun’da gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar” denil-
mek suretiyle yüksek mahkemeler arasında yer alan Danıştay’ın hem idarî mahkemelerce
verilen hem de kendisinin ilk derece mahkemesi olarak verdiği kararların temyiz mercii
olduğu belirtilmektedir.
Vergi yargılaması hukuku alanında, temyiz mercii Danıştay’dır. Nitekim, Danıştay
dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge idare mahkemelerinin istinaf incelemesi sonu-
cunda ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesinde belirtilen davalar hak-
kında verdikleri kararlar Danıştay’da temyiz edilebilmektedir (İYUK.m.46/1). Bölge idare
mahkemelerinin temyize tâbi kararları için temyiz mercii, Danıştay’ın ilgili Dava Dairesi;
Vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri nihaî kararların temyiz
mercii ise, Vergi Dava Daireleri Kuruludur (DşK.m.38/2-b).
Temyiz Edilebilecek Kararlar

• Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge idare mahkemelerinin istinaf
incelemesi sonucunda ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesin-
de belirtilen davalar hakkında verdikleri kararlara karşı, başka kanunlarda aksi-
ne hüküm bulunsa dahi, temyiz yoluna gidilebilir (İYUK.m.46/I). Vergi yargıla-
ması hukuku bakımından önem arzeden üç tür karar sözkonusudur. Bunlardan
birincisi, düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal davalarına ilişkin kararlardır
(İYUK.m.46/a). Bu davalar, kural olarak, Danıştay tarafından ilk derece mahkeme-
si olarak görülmekte ve karara bağlanmaktadır (DşK.m.24). İkincisi, konusu yüz
bin Türk lirasını aşan vergi davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemler hakkında
açılan davalara ilişkin istinaf mercii kararlarıdır (İYUK.m.46/b). Üçüncüsü, 3218
sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun uygulanmasından doğan davalara ilişkin istinaf
mercii kararlarıdır (İYUK.m.46/k).
• Temyiz dilekçesinin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesi esaslarına
uygun şekilde düzenlenmemesi üzerine, belirtilen yedi günlük sürede eksikliklerin
tamamlanmaması nedeniyle verilen temyiz isteminde bulunulmamış sayılması ka-
rarı (İYUK.m.48/6) da temyiz edilebilecek kararlardandır.
• Ayrıca, temyiz dilekçesi verilirken harç ve giderlerin tamamının ödenmemesi üze-
rine verilen kararın temyiz edilmemiş sayılması kararı ile temyizin kanunî süre geç-
tikten sonra yapılması hâlinde verilen temyiz isteminin reddi kararı (İYUK.m.48/6)
haklarında temyize başvurulabilecek kararlar arasında yer almaktadır.
Kararların Temyiz Edilebilmesinin Şartları

Bir kararın temyiz edilebilmesi için,
• Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge idare mahkemelerinin İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesinde belirtilen davalar hakkında ver-
dikleri kararlardan
olması gerekmektedir.
Danıştay dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdiği kararların temyiz mer-
cii, kararın ilgisine göre İdarî veya Vergi Dava Daireleri Kurullarıdır (DşK. m. 38). Bu
kurullar idarî dava daireleri ile vergi dava dairelerinin başkanları ve üyelerinden oluşmak-
tadır (DşK.m.17/1).
• Bir kararın temyiz edilebilmesi için nihaî karar olması gerekir.
Nihaî karar, davayı Nihaî karar, davayı sonuçlandıran, yargılamayı sona erdiren, mahkemeye işten el çek-
sonuçlandıran, yargılamayı sona tiren karardır. Mahkemeler verdikleri nihaî karardan dönemezler ve bu kararı geri ala-
erdiren, mahkemeye işten el
çektiren karardır. mazlar. Yargılama sırasında verilen kararlar ise, ara kararı niteliğindedir. Vergi yargısı
organlarının verdikleri ara kararları arasında, belge istemeye, keşif yapmaya, bilirkişi in-
celemesi yaptırmaya ya da hukukî durumu açıklığa kavuşturmaya veya yürütmenin dur-
durulması gibi önlem almaya ilişkin kararlar yer almaktadır.
Nihaî karar, sadece uyuşmazlığı çözen kararlar değildir. İşin özünü karara bağlamadan
davayı sonuçlandıran kararlar da nihaî karar kavramı içinde yer almaktadır. Bunlar ara-
sında, görev, ehliyet, süre yönünden ya da karar verilmesine mahal olmadığına denilerek
davayı sonuçlandıran kararlar bulunmaktadır.
İdarî yargının görev alanına giren bir uyuşmazlıkta vergi mahkemelerinin görevsizlik
veya yetkisizlik kararı vermeleri hâlinde, davaya hangi mahkemenin bakacağına ilişkin
kararları, davayı sonuçlandıran kararlar değildir.
İlk inceleme üzerine Danıştay ya da vergi mahkemelerince verilen kararlardan, yal-
nız husumete ilişkin olanlar ile dava dilekçesindeki eksiklikler ve avukat olmayan vekil
tarafından açılan davalar nedeni ile verilenlere karşı herhangi bir kanun yoluna gidileme-
mektedir. Bunların dışında kalanlar hakkında, ilgisine göre istinaf yoluna başvurulması
İlk derece mahkemelerinin verdiği ara kararların, ancak davayı sonuçlandıran nihaî
kararla birlikte istinaf edilebilmesi mümkündür.
Temyiz Edilemeyecek Kararlar

Bölge idare mahkemelerinin verdiği her karar temyiz edilemez. Çünkü, İdari Yargıla-
ma Usulü Kanunu’na göre, bölge idare mahkemelerinin 46’ncı maddede sayılan davalar
hakkında verdikleri kararların temyiz edilmesi mümkündür (İYUK.m.46/I). Bu itibarla,
bölge idare mahkemelerinin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesinde sayıl-
mayan davalar hakkında verdikleri kararlara karşı temyiz yoluna başvurulması mümkün
değildir. Ayrıca, konusu 2019 yılı için 144.000 Türk lirasını aşmayan vergi davalarına iliş-
kin kararlar hakkında da temyiz yoluna başvurulamaz (İYUK.m.46/b). Danıştay’ın temyiz
incelemesinden geçmiş olan kararlarına karşı ikinci kez temyiz talebinde bulunulamaz.
Kararın açıklanması veya yanlışlıkların düzeltilmesi taleplerine ilişkin verilen kararlar
temyiz edilemez. Ancak kararın açıklanması veya yanlışlıkların düzeltilmesi talebi üzerine
verilen karar ile hükmün değiştirilmesi veya yeni bir hüküm verilmesi hâlinde, bu hük-
mün tebliği tarihinden itibaren süresi içinde temyiz yoluna başvurulması mümkündür.
Temyiz Talebinde Bulunabilecekler

Kimlerin temyiz talebinde bulunacakları hakkında İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda
açık bir hüküm bulunmamaktadır. Yerleşik yargı kararlarına göre, temyiz yoluna ancak,
temyiz edilmesi mümkün olan kararda davanın tarafları olarak yer alan kişiler başvurabil-
mektedir. Davanın taraflarından biri tek başına temyiz yoluna başvurabileceği gibi, her iki
taraf da kendi açısından temyiz yoluna başvurarak kararın bozulmasını talep edebilmek-
tedir. Taraf durumunda olmayan kişi, temyiz yoluna başvuramaz.
Vergi dairesi başkanlıkları ile vergi daireleri, Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi
Başkanlığınca belirlenen tutarları aşan davalarda Gelir İdaresi Başkanlığının; il özel idare-
leri ile belediyeler valilerin muvafakatini almadan, vergi mahkemelerinin kararları aleyhi-
ne Danıştay’a temyiz yoluyla başvuramazlar. Ancak, Gelir İdaresi Başkanlığı, tesbit edeceği
hadlerle sınırlı olmak şartıyla muvafakat verme yetkisini vergi dairesi müdürlüklerinin
taraf bulunduğu davalar için vergi dairesi başkanlıklarına ve/veya defterdarlıklara devre-
debilir (VUK.m. 377/IV-V).
Vergi daireleri, Bakanlığın muvafakati ile açtıkları davalardan yine ancak Bakanlıktan
usûlüne göre alınacak muvafakatnameye dayanarak feragat edebilirler.
Kararı temyiz edilen mahkemenin azınlıkta kalan üyeleri, davanın taraflarından olma-
dıkları için, temyiz yoluna başvuramazlar. Birden çok kişinin bir karara karşı ortak dava
açmaları durumunda, (buna ihtiyarî (isteğe bağlı) dava arkadaşlığı da denir), davacılardan
her biri ayrı ayrı kararı temyiz edebilirler. Buna karşılık, davaya katılan kişi, tek başına
temyiz yoluna başvuramaz; ancak yanında yer aldığı tarafla birlikte hareket eder.
Bir kararı temyiz etmek isteyen tarafın, o kararı temyiz etmekte bir hukukî yararının
olması gerekir. Başka bir deyişle, kararın bozulması, temyiz edene bir yarar sağlamalıdır.
Tüm talepleri mahkemece kabul edilen ve karara bağlanan bir kimse, bu karara karşı tem-
yiz yoluna başvuramaz. Temyiz incelemesi, kararın hüküm fıkrası esas alınmak suretiyle
yapılmaktadır. Bu nedenle hüküm fıkrası aynı kalmak üzere, kararın gerekçesinin bozul-
masının talep edilmesi mümkün değildir.
Temyize Başvurma Şekli ve Usûlü

Danıştay dava daireleri ve bölge idare mahkemelerinin kararlarının temyiz yolu ile Da-
nıştay tarafından incelenebilmesi için, taraflardan birinin Danıştay dava dairesinin ya da
istinaf merciinin kararını temyiz etmiş olması gerekir. Çünkü, Danıştay’ın kendiliğinden
temyiz incelemesi yapması mümkün değildir.
Temyiz Dilekçesi
Temyiz talebinin, Danıştay Başkanlığına hitaben yazılan bir dilekçe ile yapılması gerekir
(İYUK.m.48/1).
Temyiz dilekçesi, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesinde gösterilen
dava dilekçesi şartları dikkate alınarak düzenlenmelidir. Ayrıca, temyiz dilekçesinde
bunlara ek olarak, temyiz edilen kararın bir özetinin, yazılı bildirim tarihinin, temyiz
sebeplerinin, duruşma talep edilecekse duruşma talebinin ve talep sonucunun da yer
alması şarttır.
Temyiz dilekçesinde;
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları
ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının yazıl-
ması gerekir.
Temyiz eden birden fazla ise, her birinin ad, soyadı ve adreslerinin; dava vekil ile takip
ediliyorsa, vekil ve davacının adreslerinin ayrı ayrı yazılması şarttır. Yalnız vekilin adresi-
nin yazılması hâlinde dilekçe reddedilir.
Tebligat Kanunu’na göre, yargılama işlemlerine ilişkin tebliğlerin imza karşılığında
yapılması gerektiğinden adresin ev veya işyeri olarak açık yazılması şarttır. Posta kutusu
gibi tebliğ evrakını teslime elverişsiz, imza alınmasına imkân vermeyen adres gösterilmesi
mümkün değildir.
• Davanın ve temyiz edilen kararın konusu açıklanır, sebepleri ve dayandığı deliller
gösterilir.
Kısaca dava konusu olay ve verilen karar yazıldıktan sonra temyiz sebepleri, gerektiği
ölçüde maddî ve hukukî dayanaklar ve deliller gösterilmeli; talep sonucu (netice-i talep-son
istek) açık bir şekilde belirtilmelidir. Gerçi, temyiz mercii bütün dosyayı, dava ve cevap di-
lekçelerini, ekli belgelerle işlem dosyasını kendiliğinden inceleyip her türlü bilgileri diğer
yerlerden isteyebilir (İYUK.m.20/1). Ancak, temyiz dilekçesinin talebi tam olarak ortaya
koyması, usûlüne uygun şekilde gerekli bütün bilgi ve delilleri mahkemeye bildirmesi da-
vanın kolayca anlaşılmasını sağlar.
• Temyiz edilen kararın yazılı bildirim tarihinin gösterilmesi gerekir.
Bildirim (tebliğ) tarihinin yazılmaması hâlinde yapılacak işlem konusunda herhangi
bir düzenleme bulunmadığı gibi, uygulama birliğinden de bahsetmek mümkün değildir.
Kararın yazılı bildirim tarihinin dosyadan anlaşılamaması hâlinde, temyiz talebinin sü-
resinde yapılıp yapılmadığının kontrolü mümkün olamamaktadır. Ancak, kararın bildi-
riminin imza karşılığı gerçekleşeceği ve tebligat alındısının bir nüshasının esas dosyada
bulunacağı düşünüldüğünde, yazılı bildirim tarihinin temyiz dilekçesinde belirtilmemiş
olmasını önemli bir noksanlık olarak değerlendirmek mümkün değildir.
• Tam yargı davalarına veya vergi uyuşmazlıklarına yahut yargılama giderlerine
ilişkin temyiz başvurularında, uyuşmazlık ve temyiz konusu miktarın bildirilme-
si gerekir.
• Vergi uyuşmazlıklarıyla ilgili temyiz başvurularında, vergi, resim, harç ve
benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları, cezanın nev’i ve yılı, ih-
barnamenin tarih ve sayısı, varsa mükellefin hesap numarası gösterilmelidir
(İYUK.m.48/2; 3/2-e).
• Belgeler temyiz dilekçesine eklenmelidir. Temyiz edilen karar ile temyiz sebeple-
rine ilişkin belgelerin asılları veya örneklerinin; Vergi Usul Kanunu’nun 377’nci
maddesi gereğince vergi dairelerinin mahkeme kararını temyiz edebilmeleri için
Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığının muvafakatnamesinin; bu
başkanlık muvafakat verme yetkisini devretmiş ise, vergi dairesi başkanlığının
ve/ya da defterdarlığın; il özel idareleriyle belediyelerin temyiz edebilmeleri için
bağlı bulundukları valiliklerin muvafakatnamesinin temyiz dilekçesine eklenme-
si gerekir.
Kanunda yazılı olmamakla beraber dilekçenin bütün nüshalarının, temyiz eden da-
valı veya davacı; varsa temsilcileri veya vekilleri tarafından imzalanması gerekir. Dilekçe
aslının veya örneklerinin imzasız olması ya da aslının imzalı, örneklerinden birinin, bir-
kaçının veya hepsinin imzasız olması davanın reddini değil, dilekçenin reddini gerekti-
rir. Çünkü, dilekçeyi hazırlamak, belge ve deliller sağlayarak dilekçeye eklemek, harcını
ve posta ücretini ödemek suretiyle dava açma talebini belirten irade beyanı açıklanmış
olmaktadır. Dava dilekçesini dalgınlık, unutkanlık, telaş gibi nedenlerle davacının imza-
lamamış olması, bu kadar emek ve masrafla açıkladığı dava açma iradesinin yokluğuna
işaret edemez. Aksi hâlde, Anayasa’da idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı açık
olduğu bildirilen yargı yolu da, dolaylı olarak kapatılmış olur.
Temyiz Dilekçesinin Verileceği Yer

Temyiz dilekçeleri, ilgisine göre kararı veren bölge idare mahkemesine, Danıştay’a veya
bunlara gönderilmek üzere idare veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare ve vergi
mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kal-
madığına bakılmaksızın asliye hukuk hâkimliklerine ve yabancı ülkelerde Türk Konsolos-
luklarına verilebilir (İYUK.m.48/3; m.4).
Temyiz Dilekçesinin Verildiği Merciin Yapacağı İşlemler
Temyiz Dilekçesinin Kaydı

Dilekçeler Danıştay’da Evrak Müdürlüğünce kaydedilir ve Genel Sekreterlikçe görevli
dairelere havale edilir (İYUK.m.14/1). Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde ise,
dilekçelerin evrak bürosunca kaydedilerek ilgili mahkemelere havale edilmesi gerekir
(İYUK.m. 14/2).
Kararı veren bölge idare mahkemesine veya Danıştay’a gönderilmek üzere temyiz di-
lekçesinin verildiği merciler, herhangi bir sebep ve bahane ile dilekçeyi almaktan imtina
edemezler. Alınan temyiz dilekçelerinin, en geç üç gün içinde taahhütlü olarak Danıştay
veya ait olduğu mahkeme başkanlığına gönderilmesi gerekir. Bu yerlerde harç pulları bu-
lunmadığı takdirde bunlara karşılık alınan paraların miktarı ve alındı kağıdının tarih ve
sayısı dilekçelere yazılır (İYUK.m.6/3).
Harç ve posta ücretleri alınan dilekçenin derhal Temyiz Defterine kaydı yapılır; kayıt
tarih ve sayısı dilekçenin üzerine yazılır (İYUK.m.6/1). Başvurana kayıt tarih ve sayısını
gösteren imzalı ve mühürlü, pulsuz bir alındı kâğıdı verilir (İYUK.m.6/2).
Temyiz Başvurusunun Usûl Yönünden İncelenmesi

• Temyiz dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine uygun ola-
rak düzenlenmemişse, eksikliklerin onbeş gün içinde tamamlanması, kararı veren
Danıştay veya bölge idare mahkemesi tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede
eksiklikler tamamlanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından temyiz isteminde bu-
lunulmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.48/2).
• Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin tamamı ödenmemiş ise, kara-
rı veren merci tarafından ilgiliye tamamını ödemesi için yedi günlük süre verilir. Bu
süre içinde tamamlanmazsa temyizden vazgeçmiş sayılacağı kendisine bildirilir.
İlgili bu tebligata rağmen süresinde harç ve giderleri tamamlamazsa, ilgili merci,
kararın temyiz edilmemiş sayılmasına karar verir (İYUK.m.48/6).
• Temyizin süresinde yapılıp yapılmadığını, temyiz dilekçesi kendisine verilen veya
gönderilen kararı veren merciin incelemesi gerekir. Temyiz, dilekçenin Temyiz Def-
terine kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu kayda göre temyiz süresinde ya-
pılmamışsa kararı veren merci tarafından temyiz isteminin reddine karar verilir
(İYUK.m.48/6). Ancak Danıştay, temyiz başvurusunun süresinden sonra yapılma-
sı hâlinde talebin süre aşımı yönünden reddi için dosyanın ait olduğu mahkemeye
gönderilmesinin zorunlu olmadığı, bu yoldaki kararın temyiz merciince de verile-
bileceği görüşündedir.
• Temyiz başvurusunun kesin bir karar hakkında yapılması halinde de, kararı ve-
ren merci tarafından temyiz isteminin reddine karar verilmesi gerekmektedir
(İYUK.m.48/6).
İlgili merciin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci maddesi kapsamında verdiği,
• Kararın temyiz edilmemiş sayılmasına,
• Temyiz isteminin reddine ve
• Temyiz isteminde bulunulmamış sayılmasına ilişkin kararlarına karşı, bu kararların
tebliğ tarihini izleyen günden başlayarak (itibaren) yedi gün içinde temyiz yoluna
başvurulması mümkündür (İYUK.m.48/6).
Tebligat İşlemlerinin Yapılması ve Karşılıklı Temyiz

Temyiz başvurusu süresinde yapılmışsa temyiz dilekçesinin bir nüshası karşı tarafa tebliğ
edilir (İYUK.m.48/3). Ancak temyiz dilekçesinde yürütmenin durdurulması talebi varsa
temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilmeden dosyası ile birlikte, yürütmenin durdurul-
ması talebi hakkında karar verilmek üzere, kararı veren bölge idare mahkemesince Danış-
tay Başkanlığına; Danıştay dava dairesinin ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda,
görevli dairece Vergi Dava Daireleri Kuruluna gönderilir. Danıştay’da görevli Daire veya
Kurul tarafından yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar verildikten sonra tebli-
gat bu Daire veya Kurulca yapılarak dosya tekemmül ettirilir (İYUK.m.48/5).
Temyiz dilekçesi kendisine tebliğ edilen karşı taraf, tebliğ tarihini izleyen otuz gün
içerisinde temyiz dilekçesine dilerse cevap verebilir. Cevap verilmemesi hâlinde, dosya te-
kemmül eder. Cevap vermek isterse ya yalnızca cevapla yetinir ya da kendisi kararı süresi
içinde temyiz etmemiş olsa bile, bu defa düzenleyeceği cevap dilekçesinde temyiz talebin-
de bulunabilir. Bu takdirde, bu dilekçe temyiz dilekçesi yerine geçer (İYUK.m.48/3). Bu
son hükümle kararı süresinde temyiz etmemiş olan tarafa, diğer tarafın temyiz etmesi üze-
rine, yeniden temyiz imkânı tanınmaktadır. Bu durumda, varsa temyiz talebinin dayan-
dığı delilleri de göstermesi ve dilekçesine eklemesi gerekir (İYUK.m.3/3). Ayrıca, gerekli
harç ile posta giderini de ödemesi şarttır. Mahkeme, temyiz dilekçesi sayılan bu dilekçeyi
karşı tarafa tebliğ eder; karşı taraf da dilerse otuz gün içinde bu dilekçeye cevap verebilir.
Temyiz dilekçesinin ve cevap dilekçelerinin karşı tarafa tebliğ edilememesi hâlinde,
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 26’ncı maddesi kıyasen uygulanarak, karşı tarafın
tebligata elverişli adresi bildirilinceye veya 7201 sayılı Tebligat Kanunu gereğince ilânen
tebligat isteğinde bulunuluncaya kadar dosya işlemden kaldırılır ve varsa yürütmenin dur-
durulması kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten
başlayarak bir yıl içinde yeni adres bildirilmek suretiyle yeniden işleme konulması isten-
mediği takdirde davanın açılmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.26/3) ve bu karar-
lar karşı tarafa tebliğ edilir (İYUK.m.26/4).
Dosyanın İnceleme Merciine Gönderilmesi

Kararı veren Danıştay dava dairesi veya bölge idare mahkemesi, dosya tekemmül ettikten,
yani harç ve giderler tamamlandıktan, taraflara gerekli tebligat yapıldıktan, cevap dilekçesi
verildikten veya cevap süresi geçtikten sonra, dosyayı dizi listesine bağlı olarak Danıştay’a
veya Kurula gönderir (İYUK.m.48/4). Kararı veren merci temyiz talebini, açıklama veya
yanlışlığın düzeltilmesi talebi olarak kabul edip temyiz yoluyla düzeltilmesi gereken bir
konuyu kendisi inceleyemez ve gerekli düzeltmeyi yapamaz.
Temyiz Süresi
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda ve Vergi Usul Kanunu’nda birbirinden farklı temyiz
süreleri vardır.
30 Günlük Temyiz Süresi

Kural olarak, Danıştay dava dairelerinin nihaî kararları ile bölge idare mahkemelerinin
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesinde sayılan davalar hakkında verdik-
leri kararlara karşı, kararın tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde temyiz yoluna başvu-
rulması mümkündür (İYUK.m.46/2). Temyiz süresi, davaların bir an önce kesin sonuca
bağlanması ve idarî istikrarın sağlanması, işlerin süratlenmesi amacıyla otuz gün olarak
belirlenmiştir.
Temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilir. Dosya, temyiz dilekçesi tebliğ edilmeden
Danıştay’a gönderilmişse Danıştay, tebligat işlemlerinin tamamlanması için dosyayı kara-
rı veren mahkemeye göndermektedir.
Temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edildiğinde, karşı taraf,
• dilerse dilekçenin tebliğini izleyen otuz gün içinde cevap verebilir,
• dilerse mahkeme kararını daha önce temyiz etmemiş olsa bile düzenleyeceği di-
lekçesinde temyiz talebinde bulunabilir. Bu durumda cevap dilekçesi, temyiz dilekçesi ye-
rine geçer (İYUK.m.48/3). Görüldüğü gibi, cevap veren taraf, temyiz için munzam bir süre
kazanmış olmaktadır. Bu cevap dilekçesi, karşı tarafa tebliğ edilir. Karşı tarafın, kendisine
tebliğ edilen bu cevap dilekçesine, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap vermesi
mümkündür.
Temyize başvurmak için belirlenen süreler hakkında bilgi veriniz.

3
Karşılıklı temyiz talebinde bulunabilmek için ilk temyiz talebinin, kanunda belirtilen
otuz günlük temyiz süresi içinde yapılmış olması gerekmektedir. İlk temyiz talebinin süresi
içinde yapılmaması hâlinde, evvelce kararı süresinde temyiz etmemiş olan tarafın, temyiz
talebinde bulunan tarafın talebinin kendisine tebliği üzerine verdiği cevap dilekçesinde
temyiz talebinde bulunması mümkün değildir.
İlk önce temyiz yoluna başvuran tarafın başvurusu süresinde değilse, Danıştay böyle
bir durumda her iki temyiz talebini süre aşımı nedeniyle reddetmektedir. Bu durumda,
önce temyiz yoluna başvuranın temyiz talebinin süre yönünden; karşı tarafın temyiz tale-
binin ise, temyiz hakkı doğmamış olmasından dolayı reddedilmesi gerekir.

Vergi Usul Kanunu’nun Mükerrer 49’uncu maddesinin (b) bendinde, Takdir Komisyon-
larının arsalara ve araziye ait asgari ölçüde birim değer tespitine ilişkin takdirleri hakkın-
da vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı, kararın tebliğ tarihini izleyen onbeş gün
içinde temyiz yoluna başvurulabilir hükmü yer almaktadır. Bu hüküm gereği, takdir ko-
misyonu kararlarına ilişkin olarak verilen vergi mahkemesi kararına karşı onbeş gün için-
de Danıştay’a temyiz başvurusunda bulunmak mümkün idi. Ancak, 18.06.2014 tarih ve
6545 sayılı Kanun ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 45’inci maddesinde yapılan
değişiklik sonrasında, vergi mahkemesinin bu konudaki kararlarına karşı, temyiz yolu-
na değil, istinaf yoluna başvurulması gerekmektedir. Nitekim, “İdare ve vergi mahkeme-
lerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, mahkemenin
bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğ tarihinden itibaren
otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak, konusu altı bin Türk lirasını geç-
meyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davaları
hakkında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf
yoluna başvurulamaz” (İYUK.m.45/1).

• Temyiz dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine uygun ola-
rak düzenlenmemişse, eksikliklerin onbeş gün içinde tamamlanması, kararı veren
Danıştay veya bölge idare mahkemesi tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede ek-
siklikler tamamlanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından temyiz isteminde bulu-
nulmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.48/2).
• Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin tamamı ödenmemiş ise, kara-
rı veren merci tarafından ilgiliye tamamını ödemesi için yedi günlük süre verilir. Bu
süre içinde tamamlanmazsa temyizden vazgeçmiş sayılacağı kendisine bildirilir.
kararın temyiz edilmemiş sayılmasına karar verir (İYUK.m.48/6).
• Temyizin süresinde yapılıp yapılmadığını, temyiz dilekçesi kendisine verilen veya
gönderilen kararı veren merciin incelemesi gerekir. Temyiz, dilekçenin Temyiz Def-
terine kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu kayda göre temyiz süresinde ya-
pılmamışsa kararı veren merci tarafından temyiz isteminin reddine karar verilir
(İYUK.m.48/6).
• Temyiz başvurusunun kesin bir karar hakkında yapılması halinde de, kararı ve-
ren merci tarafından temyiz isteminin reddine karar verilmesi gerekmektedir
(İYUK.m.48/6).
• Kararın temyiz edilmemiş sayılmasına,
• Temyiz isteminin reddine ve
• Temyiz isteminde bulunulmamış sayılmasına ilişkin kararlarına karşı, bu kararların
tebliğ tarihini izleyen günden başlayarak (itibaren) yedi gün içinde temyiz yoluna
Temyiz Süresinin Başlangıcı

Temyiz süresi, kararların taraflara veya temyiz dilekçesinin karşı tarafa tebliği tarihini izle-
yen günden işlemeye başlamaktadır (İYUK.m.46/I, m.48/3).
Vergi yargılaması usûlünde her türlü tebliğ işlemleri Tebligat Kanunu hükümlerine
göre Posta, Telgraf ve Telefon İşletmesi aracılığıyla yapılır (İYUK m.60). Tebligat, Tebligat
Kanunu’na aykırı biçimde yapılırsa tebligatın yapıldığı tarih, sürenin başlangıç tarihi ola-
rak kabul edilemez.
Davanın vekil aracılığı ile yürütülmesi durumunda, temyiz süresi vekile yapılan tebliğ
ile işlemeye başlar. Vekil birden çoksa, bunlardan birine yapılan tebligat yeterlidir. Eğer
tebligat birden fazla vekile yapılmışsa, bunlardan ilkine yapılan tebliğ tarihi, asıl tebliğ
tarihi sayılır (TebK. Kanunu m.11).
Temyiz dilekçesinin, temyiz süresinin başlangıç gününden itibaren otuz, on beş veya
yedi günlük temyiz süresi içerisinde verilmesi hâlinde, temyiz, süresinde yapılmış sayı-
lır. Temyiz başvurusunun yapıldığı tarih ise, temyiz dilekçesinin kararı veren bölge idare
mahkemesine, Danıştay’a veya bunlara gönderilmek üzere dilekçe kabul etmeye yetkili
mercilere verilerek Temyiz Defterine kaydının yapıldığı tarihtir. Dilekçenin mahkeme baş-
kanına veya hâkimine havalesi yaptırıldığı hâlde, Temyiz Defterine kaydı daha sonra yap-
tırılmış ise, temyiz süresinin başlangıcı havale tarihi değil, kaydın deftere yapıldığı tarihtir.
Temyiz dilekçesi kararı veren mercie gönderilmek üzere postaya verilirse bu tarih tem-
yiz tarihinin başlangıcı olarak sayılamayacağı gibi postada geçen süre de dikkate alınmaz.
Temyiz süresi geçtikten sonra, temyiz yoluna başvurulamaz. Süre geçtikten sonra yapılan
başvurular üzerine, kararı temyiz edilen mahkemece temyiz talebinin reddine karar verilir.
Temyiz-Bozma Nedenleri
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 1’inci bendinde, temyiz incele-
mesi sonucunda Danıştay’ın daire ya da bölge idare mahkemesi kararını onama halleri;
2’nci bendinde ise, bozma nedenleri belirtilmektedir. Kanunun, konuya temyiz nedenleri
açısından değil, bozma nedenleri açısından yaklaşımı, temyiz yolunun yapısına uygundur.
Gerçekten, temyiz yolunun niteliği gereği, temyiz incelemesi yapan merciin tarafların ileri
sürdükleri nedenlerle bağlı ve sınırlı olmayıp, temyiz nedenlerini görevinin gereği olarak
kendiliğinden göz önünde tutması mümkündür. Öte yandan, temyiz incelemesinin hu-
kukun birliğini ve üstünlüğünü sağlamaya yönelik olması da amaç yönünden, bu sonucu
desteklemektedir. Bu bakımdan, vergi davalarında da Danıştay’ın tarafların ileri sürdük-
leri temyiz nedenleriyle bağlı olmadığından incelemeyi görevi gereği (re’sen) yürütmesi
gerekir. Çünkü, vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma ilkesi geçerlidir.
Temyiz edenin, temyiz dilekçesini İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü madde-
sine uygun olarak düzenlenmesi gerekli ise de (İYUK.m.48/2), temyiz nedenlerini somut
olarak dilekçede göstermesi, talebini belirli bir temyiz nedenine dayandırması zorunlu de-
ğildir. Danıştay’ın, görevi gereği varlığını tespit ettiği bozma nedenlerine dayanarak, mah-
keme kararını bozması mümkündür. Bu bakımdan, kanunun temyiz nedenlerini bozma
nedenleri olarak düzenlemesi yerindedir.
Vergi yargılaması hukukunda, Danıştay dava daireleri ile bölge idare mahkemeleri-
nin kararları, ancak bu mahkemelerin bir hukuk kuralını yanlış uygulamaları durumunda
temyiz edilebilir. Burada sözü edilen hukuk kuralı, kanunları, Cumhurbaşkanlığı Karar-
nameleri, yönetmelikleri, sözleşmeleri ve örf-âdet hukukunu içine alacak şekilde geniş
kapsamlıdır.
İdari Yargılama Usulü Kanunu temyiz-bozma nedenlerini üç başlık altında toplamak-
tadır (m. 49/2).
a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması,
b) Hukuka aykırı karar verilmesi,
c) Usûl hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya ek-
sikliklerin bulunması.
İdarî/vergi yargılama(sı) usûlünde, temyiz incelemesinde dikkate alınan bozma ne-
denleri, kural olarak iptal davasında kullanılan iptal nedenlerine benzemektedir. Görev ve
yetki dışında bir işe bakılmış olması, iptal nedenlerinden yetki; hukuka aykırı karar verilmiş
olması, iptal nedenlerinden konu ve sebep; usûl hükümlerinin uygulanmasında kararı etki-
leyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin bulunması, iptal nedenlerinden şekil yönünden
hukuka aykırılık durumuna benzemektedir. Ancak, bir iptal nedeni olan amaç; başka bir
deyişle, yetki saptırması yönünden hukuka aykırılık durumu, temyiz yolunun bozma ne-
denleri arasında yer almamaktadır.
Temyiz yolunda kullanılan bozma nedenlerinden ikisi, yani görev ve yetki dışında bir
işe bakılmış olması ile usûl hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte
hata veya eksikliklerin bulunması, kural olarak, ilk derece mahkemesi ve işleyişi ile ilgilidir.
Bu itibarla, hem ilk derece mahkemesi hem de istinaf mercii olan bölge idare mahkeme-
si tarafından yapılmış bulunan bu tür sakatlıklar, temyiz yolunda bir bozma nedenidir.
Bozma nedenlerinden üçüncüsü, yani hukuka aykırı karar verilmiş olması ise, dava ko-
nusu yapılmış olan idarî işlem ile ilgilidir. Danıştay dava dairesi veya istinaf mercii, bu
konuda ileri sürülmüş olan hukuka aykırılık durumlarını değerlendirir ve karara bağlar.
Danıştay dava dairesinin veya istinaf mercii olan bölge idare mahkemesinin davayı ka-
rara bağlarken bu konuda yaptığı sakatlıklar, üçüncü bozma nedenini oluşturmaktadır.
Temyiz mercii olarak Danıştay, ilgisine göre dava dairesinin nihaî kararının veya istinaf
merciinin kararının hukuka uygun olup olmadığını, kural olarak, ilk derece mahkemesi
ve istinaf mercii önünde ileri sürülen iddia ve savunmaları dikkate alarak belirlemeye ça-
lışmaktadır. Bunun sonucu olarak da, ilk derece mahkemesinde ve istinaf merciinde ileri
sürülmeyen iddia ve savunmalar, Danıştay’da temyiz dolayısıyla ileri sürülemez. Ancak,
kamu düzenini ilgilendiren sakatlıklar, ilk derece mahkemesi ya da istinaf mercii önünde
ileri sürülmemiş olsa bile temyiz aşamasında Danıştay önünde ileri sürülebilir.
Görev ve yetki, usûle ilişkin kurumlar olduklarından, temyiz nedenlerini, genel olarak
usûle ve hukuka aykırılık biçiminde ele almak mümkündür.
Kanunun temyiz nedenlerini belirlerken başvurmuş olduğu sıra eleştirilebilir. Ger-
çekten, usûl kurallarına aykırılık bulunup bulunmadığı, maddî hukuka aykırılık bulunup
bulunmadığından önce araştırılmak gerekir. Çoğu kez, usûl hukuku açısından kararda
bulunan bozukluklar, bu aşamada, esasın incelenmesini gereksiz kılacak niteliktedir. Bu
açıdan, kanunun önce usûl hukukuna aykırılığı, sonra maddî hukuka aykırılığı temyiz
nedeni olarak göstermesi daha uygun olurdu.
Temyiz nedenleri bu çalışmada, iki başlık altında ve bu sıraya uygun olarak ele alınmaktadır.
Usûl Kurallarına Aykırılık

Usûl kuralları, davanın açılması, Usûl kuralları, davanın açılması, yargılamanın yapılması ve kararın verilmesiyle ilgili yön-
yargılamanın yapılması ve
kararın verilmesiyle ilgili yöntem tem kurallarıdır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinde,
kurallarıdır. görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, usûle aykırılığın dışında ayrı bir temyiz ne-
deni sayılmaktaysa da, görev ve yetki kuralları usûl kurallarının bir bölümünü oluştur-
maktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinin görev
ve yetkiyi ayrıca anmış olması, bu iki yönün diğer konulardan önce incelenmesi, kararın
görev veya yetki kurallarına aykırı olması hâlinde, başkaca bir inceleme yapılmaksızın,
kararın bu yönden bozulması gereğine işaret etmek içindir.
Görev hakkındaki kurallar, Danıştay Kanunu ile Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mah-
kemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun’da; yetki kural-
larıyla diğer usûl kuralları ise, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yer almaktadır. İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinin 1’inci bendinde Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’na yapılan atıf çerçevesinde, bu Kanunun uygulanması gereken hükümleri de,
vergi yargılama usûlünün bir bölümünü oluşturmaktadır. Bunun gibi, İdari Yargılama
Usulü Kanunu’nun 31’inci maddesinin 2’inci bendinde vergi uyuşmazlıklarının çözü-
münde Vergi Usul Kanunu’na yapılan atıf gereğince, bu Kanunun ilgili hükümleri de vergi
uyuşmazlıkları açısından, vergi yargılaması usûlünün kapsamında yer almaktadır.
Görev Kurallarına Aykırılık

Temyiz incelemesinde görev konusu öncelik taşımaktadır. Ayrıca, görevin geniş anlamıyla
dikkate alınması gerekir. Bu bağlamda, uyuşmazlığın idarî yargı kolunun görev alanına gi-
rip girmediği ile uyuşmazlığın belirli bir idarî yargı organının görev alanına girip girmedi-
ği görev kapsamında ele alınmalı ve çözümlenmelidir. Kuşkusuz yargı koluyla ilgili görev
sorununun, belirli bir idarî yargı organının görevi sorunundan önce ele alınması gerekir.
Görev sorunu, yargı düzenleri açısından olabileceği gibi, idarî yargı düzeni içindeki
yargı organları arasında da olabilmektedir. Bu nedenle bir vergi davasında, görevli mah-
kemeyi belirleme, yetkili mahkemeyi belirlemeye göre daha karmaşık bir konudur. Danış-
tay, ilk derece mahkemesinin görevi dışında kalan bir konuda karar vermesi ya da görevi
içine giren bir davada görevsizlik kararı vermesi hâlinde, kararı bozmaktadır. Görev, kamu
düzeni ile ilgilidir; tarafların bozma nedeni olarak ileri sürmelerine gerek yoktur.
Vergi davalarında önemli bir sorun, vergi mahkemesinde görülmesi gereken bir uyuş-
mazlığın, idare mahkemesi tarafından görülmesi hâlinde, nasıl bir çözüme varılması ge-
rektiğidir. Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu
ve Görevleri Hakkında Kanun’un 5 ve 6’ncı maddeleri, idare mahkemelerinin görevleriy-
le vergi mahkemelerinin görevlerini düzenlemektedir. Bunun yanında, İdari Yargılama
Usulü Kanunu’nun 43’üncü maddesi görevsizlik hâlinde yapılacak olan işlemi belirtmek-
tedir. Buna göre, vergi mahkemesinde görülmesi gereken bir davanın idare mahkemesin-
de açılması hâlinde, idare mahkemesinin görevsizlik kararı vererek dosyayı görevli ver-
gi mahkemesine göndermesi gerekir. Görevsizlik nedeniyle dosyanın gönderildiği vergi
mahkemesinin de kendisini görevsiz sayması hâlinde, görev uyuşmazlığının, söz konusu
mahkeme ile ilk görevsizlik kararını veren mahkeme aynı bölge idare mahkemesinin yargı
çevresinde ise, bölge idare mahkemesince; aksi hâlde, Danıştay’ca çözümlenmesi gerekir
(İYUK. m. 43/1, b).
Ancak, Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kurulu-
şu ve Görevleri Hakkında Kanun’un 6’ncı maddesine göre, vergi mahkemesinin görev ala-
nına giren bir dava, idare mahkemesinde açılmış ve idare mahkemesi de görevsizlik kararı
vermeyerek, davayı sonuçlandırmış ve nihaî karara bağlamışsa, o zaman görev konusunun
istinaf aşamasında ele alınması mümkündür. Danıştay ve bölge idare mahkemelerinin gö-
rev ve yetki uyuşmazlıkları ile ilgili olarak verdikleri kararlar kesindir (İYUK.m.43/3).
Ayrıca, bölge idare mahkemelerinin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesine
göre temyize açık olmayan kararları da kesindir (İYUK.m.45/6). Yeni düzenlemeler çerçe-
vesinde, ilk derece mahkemeleri olan idare ve vergi mahkemeleri arasında ortaya çıkması
muhtemel olumlu görev uyuşmazlıklarının çoğunluğunun istinaf aşamasında sona ermesi
gerekir.
Yetki Kurallarına Aykırılık

Kararı temyiz edilen bölge idare mahkemesi görevsiz olabileceği gibi, yetkisiz de olabilir.
Bir davada yetkili mahkemeyi belirleme, görevli mahkemeyi belirleme kadar zor değildir.
Danıştay’ın yetkisi ülke sınırları ile vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerin yet-
kisi ise, belli bir coğrafya parçası ile belirtilmektedir. Bu yapılırken çoğu kez mülkî idare
bölümlerinden yararlanılmaktadır. Buna rağmen, yetkili yargı organını belirlemede, ba-
zen işlemin yapıldığı yer gibi sözcüklerden yararlanılmaktadır.
Temyiz edilen karar yetkisiz bir bölge idare mahkemesi tarafından verilmiş ya da böl-
ge idare mahkemesi yetkili olduğu bir davada yetkisizlik kararı vermiş ise, temyiz mercii
olarak Danıştay’ın, bu kararları bozması gerekmektedir.
Vergi uyuşmazlıklarında yetki, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 37’nci maddesinde
düzenlenmektedir. Bu hüküm, genel bir ilke olarak, dava konusu işlemi yapan dairenin
bulunduğu yerdeki vergi mahkemesinin yetkili olduğunu belirtmektedir. İdari Yargılama

Usulü Kanunu’nun 32’nci maddesinin 2’nci bendi yetkiyi kamu düzeninden saymaktadır.
Yetkisiz vergi mahkemesinde açılan dava hakkında yetkisizlik kararı verilmelidir. Yetki-
sizlik nedeniyle davanın reddine karar veren vergi mahkemesi dosyayı yetkili vergi mah-
kemesine gönderir. Yetkisizlik nedeniyle dosyanın gönderildiği mahkemenin de kendisini
yetkisiz görmesi hâlinde, yetki uyuşmazlığının, ilk yetkisizlik kararını veren mahkeme
aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, bölge idare mahkemesi; aksi hâlde
Danıştay tarafından çözümlenmesi gerekir (İYUK.m.43/1,b).
Diğer Usûl Kurallarına Aykırılık

İdari Yargılama Usulü Kanunu, genel olarak usûl hükümlerine uyulmamış olmasını boz-
ma nedeni olarak belirtmektedir (İYUK.m.49/2, c). Ancak, yeni düzenleme ile birlikte salt
usûl kurallarına aykırılık temyiz aşamasında bozma nedeni sayılmamaktadır. Çünkü, 6545
sayılı Kanunla usûl hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya
eksikliklerin bulunması halinde bozma nedeni sayılmaktadır. Vergi yargılaması usûlünde,
re’sen araştırma ilkesi egemendir. Bu nedenle, tüm usûl kuralları emredici niteliktedir.
Öte yandan, tarafın usûl kuralına aykırı davranıldığını ileri sürmesi gerekli olmadığı gibi,
ileri sürüp sürmemesine de bağlanan bir sonuç yoktur. Bu bakımdan burada tartışılması
gereken tek sorun, usûl kuralının yanlış uygulanması ile verilen karar arasında bir illiyet
bağının bulunmasının gerekli olup olmadığıdır. Usûl kurallarının amacına göre, kararın
bozulabilmesi için, usûl yanlışlığı ile verilen karar arasında bir illiyet bağının aranması ge-
rekir. Usûle aykırılık olmasaydı, temyize konu olandan başka bir karar verilmesi mümkün
olacak idiyse, usûl yanlışlığı hükmün bozulmasına yol açmaktadır. Usûl ekonomisi ilkesi
de bu sonucu desteklemektedir.
Şekil ve usûle (yönteme) ilişkin kurallar bir yandan davanın tarafları için güvence
oluşturmakta; diğer yandan da hem taraflar hem de davayı karara bağlayacak olanlar
için izlenmesi gereken yolu göstermektedir. Genellikle usûle (yönteme) ilişkin kurallar
kamu düzeninden sayılmaktadır. Tarafların usûle (yönteme) konusunda yapılan sakatlı-
ğı ileri sürmemeleri durumunda bile, Danıştay’ın kendiliğinden durumu dikkate alması
ve kararı bozması gerekir.
İdarî/vergi yargılamasında uygulanan usûle (yönteme) ilişkin kurallar kanunlarda da-
ğınık bir şekilde bulunmaktadır. Bu dağınıklık, belli ölçüde, İdari Yargılama Usulü Kanu-
nu ile giderilmeye çalışılmaktadır. Bazı usûle (yönteme) kuralları da Danıştay içtihatları
ile geliştirilmiştir. Danıştay dava dairelerinin ya da istinaf merciinin, kararlarını verirken
usûl kurallarının uygulanmasında hata yaptıklarında, bu bir bozma sebebi olmaktadır.
Temyiz sebeplerinden usul kurallarına aykırılık hakkında bilgi veriniz.

4
Anayasa’ya göre, “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır”
(Any.m.141). Vergi yargısı organlarının kararlarının gerekçeli olması, hem davanın ta-
raflarına kararın nedenini açıklaması hem de yargı denetimini kolaylaştırması ve etkili
kılması yönünden zorunludur.
Danıştay, bir kararın gerekçesiz olmasını yahut yeter gerekçeye dayanmamasını usûl
(biçim) eksikliği sayarak bozmaktadır.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 24’üncü maddesinin (e) bendine göre, Danıştay,
Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinin kararlarının dayandığı hukukî sebepler ile ge-
rekçesinin karar metninde belirtilmesi gerekir. Buna rağmen, Danıştay kendi kararlarının
gerekçeli olmasına yeterince önem vermemektedir. Özellikle temyiz taleplerini reddeden
kararlarında çoğu kez genel formül kullanma yoluna gitmektedir. Danıştay’ın temyiz ka-
rarlarında rastlanan diğer bir eksiklik de temyize konu teşkil eden kararın ne olduğunu,
hangi gerekçelere dayandığını belirtmede özetleme yoluna gidilmesidir. Bu nedenle, çoğu
kez mahkeme kararının ne olduğunu tesbit etmek mümkün değildir. Danıştay onama ya da
bozma kararının tam olarak değerlendirilebilmesi için, temyiz incelemesine tâbi mahkeme
kararının tırnak içinde alıntılar yapılarak geniş bir biçimde kararda yer alması gerekir.
Kararın hâkimlerden biri tarafından imzalanmamış olması; reddedilen hâkim hak-
kında bir karar verilmeden hâkimin nihaî karara katılması; davanın dava ehliyetine sahip
olmayan kimse veya avukat olmayan vekil marifetiyle/aracılığı ile görülüp karara bağlan-
ması gibi usûlsüzlüklerde de kararın mutlaka bozulması gerekir.
Hukuka Aykırılık
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinin (b) alt bendi hu- Maddî hukuka aykırılık, maddî
hukuka ilişkin bir hukuk kuralının
kuka aykırı karar verilmesini bozma nedeni olarak belirtmektedir. Burada sözü edilen yanlış uygulanması, yani o hukuk
hukuka aykırılık, maddî hukuka aykırılık anlamına gelmektedir. Maddî hukuka aykırılık, kuralının ya hiç uygulanmaması ya
maddî hukuka ilişkin bir hukuk kuralının yanlış uygulanması, yani o hukuk kuralının ya da eksik uygulanmasıdır.
hiç uygulanmaması ya da eksik uygulanmasıdır.

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinin (a) ve (c) alt
bendleri usûl kurallarına aykırılığı; (b) alt bendi ise, maddî hukuka aykırılığı düzenle-
mektedir. Bu itibarla, temyiz edilen kararı etkilemiş olan maddî hukuk kurallarının yanlış
uygulanmış olduğu bütün durumlar, bozma nedenidir. Hukuk kuralının yanlış uygulan-
masının dışında, uygulanması gereken kuralın hiç ya da gereği gibi uygulanmamasının da
denetlenmesi mümkündür. Ancak, burada da tesbit edilen hukuka aykırılıkla karar ara-
sında bir illiyet bağının aranması gerekir. Başka bir deyişle, hukuka aykırılık olmasaydı,
temyize konu olandan başka bir karar verilmesi mümkün olacak idiyse, hukuka aykırılık
kararın bozulmasına yol açmaktadır. Gerçekten, kararda anılan bir hukuk kuralı, yanlış
yorumlanmak ya da uygulanmakla birlikte, sonucun biçimlendirilmesine etkili olmamış-
sa, bunun bozma nedeni sayılması usûl ekonomisi ilkesine aykırıdır.
Hukuka Aykırılığın Kapsamı

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinin (b) alt bendinde,
bozma nedeni olan hukuka aykırılık açısından, hukuk normu sınırlanmamış bulunmak-
tadır. Bu bakımdan, vergi davalarında, Anayasa’ya kanunlara, Cumhurbaşkanlığı Karar-
namelerine ve yönetmeliklere aykırılık temyiz denetimine tâbidir ve bozma nedeni ola-
bilmektedir. Burada üzerinde durulması gereken husus, Hazine ve Maliye Bakanlığının
tebliğlerine aykırılığın hukuka aykırılık olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğidir.
Bilindiği gibi, vergi hukuku alanında Hazine ve Maliye Bakanlığı tebliğ adı altında düzen-
leyici nitelikte metinler hazırlanmakta ve Resmî Gazete’de yayınlamaktadır. Tebliğlerin
bir bölümü vergi kanunlarının Hazine ve Maliye Bakanlığına düzenleme yetkisi tanıdı-
ğı konularla ilgilidir. Gerçekten bazı vergi kanunlarında vergilendirmenin özüyle ilgili
olmayan ayrıntı niteliğindeki konuların düzenlenmesi Hazine ve Maliye Bakanlığına bı-
rakılabilmektedir. Bu düzenleme yetkisini Hazine ve Maliye Bakanlığı tebliğ yayınlamak
suretiyle kullandığında, bu tebliğlere aykırılık da hukuka aykırılık niteliğini taşımaktadır.
Buna karşılık, Hazine ve Maliye Bakanlığının kanunun tanıdığı düzenleme yetkisinden
kaynaklanmayan, yalnızca açıklayıcı nitelikte olan, kanunun uygulanmasına ilişkin olarak
Vergi İdaresinin görüşünü açıklayan tebliğlerin yargı organlarını bağlayıcı niteliği yoktur.
Bu bakımdan, bunların hukuk normlarının kapsamında düşünülmesi ve bunlara aykırılı-
ğın hukuka aykırılık sayılması mümkün değildir.
Danıştay Kanunu’nun 40’ıncı maddesinin 4’üncü bendi uyarınca, Danıştay İçtihadı
Birleştirme Kararlarına Danıştay daire ve kurulları ile idarî mahkemeler ve idare uymak
zorunda olduğundan, bunların da hukuk normlarının kapsamında düşünülmesi gerekli-
dir. Başka bir deyişle, Danıştay içtihadı birleştirme kararlarına aykırılık da vergi davaların-
da bozma nedenidir. Buna karşılık, emsal niteliğindeki Daire veya Kurul kararlarına aykı-
rılık, hukuka aykırılık olarak değerlendirilemez. Bununla birlikte, uygulamada, yerleşmiş
(müstekar) içtihadın hukuk normu değerini kazandığını da gözlemlemek mümkündür.
Temyiz denetimi sırasında Danıştay, bir hukuk kuralının karara konu uyuşmazlığa
doğru olarak uygulanıp uygulanmadığını denetlemektedir. Bu itibarla, temyiz inceleme-
sinde, mahkemenin kararında, gerek hukuk kuralının uygulanmasında gerek yorumunda
herhangi bir yanlışlık yapılmış olduğunun belirlenmesi hâlinde, mahkeme kararının bo-
zulması gerekir.
Temyiz denetiminde, kural olarak, mahkeme tarafından tesbit edilen olayların gerçeğe
uymadığı yolundaki itiraz dikkate alınmaz ve inceleme konusu yapılmaz. Çünkü, gerçeğe
uymadığı ileri sürülen olaylar, bir mahkeme tarafından tesbit edilmiştir. Bu tesbitin doğru
yapıldığı varsayılır. Böyle olmakla birlikte, Danıştay, mahkeme tarafından olayların ger-
çeğe uygun olarak tesbit edilmediği yolundaki iddiaları, kimi durumlarda incelemekte ve
bozma sebebi olarak kabul etmektedir. Bunun sebebi de istinaf kanun yolunun bulunma-
ması idi. İstinaf kanun yolunun işlerlik kazanmasından sonra Danıştay içtihadında farklı
bir yaklaşımın ortaya çıkması beklenmelidir.
Danıştay, olayın mahkeme tarafından nitelendirilmesini de, kimi durumlarda denet-
lemekte ve gerektiğinde mahkeme kararını bozmaktadır.
Temyiz Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi

İdari Yargılama Usulü Kanunu, yargı kararlarının yürütülmesinin durdurulmasını, idarî
işlemlerin yürütülmesinin mahkemelerce durdurulmasından farklı bir biçimde düzen-
lemektedir. İdarî işlemlerin yürütülmesinin durdurulması kararları için Anayasa’nın
125’inci ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 27’nci maddesi ile getirilmiş olan kısıtla-
malar, yargı kararlarının yürütülmesinin durdurulmasında söz konusu değildir.
Bir karara karşı temyiz yoluna başvurulmuş olması, kural olarak kararın yürütülmesini
durdurmamaktadır. Ancak, temyiz incelemesi yapan merciin, teminat karşılığı, mahkeme
kararının yürütülmesinin durdurulmasına karar vermesi mümkündür. Kararın bozulma-
sı, kararın yürütülmesini kendiliğinden durdurmaktadır. İptal davalarına ilişkin temyiz
taleplerinde, teminat istenmeden de yürütmenin durdurulması kararı verilebilmektedir
(İYUK.m.52/1, 2, 4).
Yürütmenin durdurulması talebini içeren temyiz dilekçelerinin, karşı tarafa tebliğ
edilmeden dosya ile birlikte, yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar verilmek
üzere, kararı veren bölge idare mahkemesince Danıştay Başkanlığına; Danıştay’ın ilk de-
rece mahkemesi olarak baktığı davalarda, görevli dairece konusuna göre İdari veya Vergi
Daireleri Kuruluna gönderilmesi gerekir. Danıştay’da, görevli temyiz mercii olan Daire
veya Kurul tarafından, yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar verildikten sonra,
temyiz dilekçesinin karşı tarafa tebliği, bu Daire veya Kurul tarafından yapılarak dosya
tekemmül ettirilir (İYUK.m.48/5).
Temyiz İncelemesinin Evrak Üzerinde Yapılması

Kural olarak, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinde yazılı
yargılama usûlü uygulandığı için, inceleme evrak üzerinde yapılır (İYUK.m.1/2). Danış-
tay dava dairesi veya Vergi Dava Daireleri Kurulu bu kurala uygun olarak temyiz üzeri-
ne, kararı veren mahkeme veya ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava dairelerin-
den kendisine gönderilen dosyanın incelemesini evrak üzerinde yapar. İncelenmekte
olan dosya hakkında gerekli görülen her türlü evrakın getirtilmesi ve bilginin istenilmesi
Danıştay incelemesini dosyadaki belgelere göre yapar. Bölge idare mahkemesinde ol-
duğu gibi, Danıştay’ın bizzat yargılama yaparak esas hakkında karar vermesi mümkün de-
ğildir. Çünkü, Danıştay, istinaf mercii değil, idarî yargının en üst derece denetim ve içtihat
mahkemesidir.
Temyiz İncelemesinin Duruşmalı Olarak Yapılması

Temyiz incelemesinin kural olarak evrak üzerinde yapılmasına rağmen, taraflar talep
ettiği ve Danıştay’ın karar verdiği (İYUK.m.17/2) veya Danıştay’ın kendiliğinden karar
verdiği (İYUK.m.17/4) hâllerde incelemenin duruşmalı olarak da yapılması mümkündür.
Yazılı yargılama usûlü kural; duruşma ise, istisnadır. İncelemenin duruşmalı yapılabilmesi
için temyize konu kararın ilişkin bulunduğu dava, iptal ve konusu yüz bin Türk lirasını
aşan tam yargı davası veya tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler ve
bunların zam ve cezaları toplamı yüz bin Türk lirasını aşan vergi davası (İYUK.m.17/1;
m.46/b) olmalıdır. Temyiz merciinin duruşma yapmasındaki en az miktarın yüz bin Türk
lirası olması, yüz bin Türk lirasını aşmayan tam yargı ve vergi davalarına ilişkin kararların
temyiz edilemeyecek kararlardan olmasındandır. Bu miktarın, her yıl yeniden değerleme
oranında artırılması gerekir. Çünkü, İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, “Bu Kanun-
da öngörülen parasal sınırlar; her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda
uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci
maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden de-
ğerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde belirlenen sınırların bin Türk
lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz” (İYUK.Ek m.1). (Parasal sınır 2018 yılı için
117.000.-TL).
Taraflar istemese de, Danıştay kendiliğinden incelemenin duruşmalı olarak yapılması-
na karar verebilmektir (İYUK.m.17/4).
Duruşma talebi, temyiz veya cevap dilekçelerinde yapılabilir (İYUK.m.17/3). Kanun
yolu aşamasında duruşma yapılabilmesi için sadece tarafların talebi yeterli olmayıp ayrı-
ca temyiz merciinin de bu talebi kabul etmesi gerekir. Duruşma yapılmasına karar veri-
lince duruşma davetiyeleri, duruşma gününden en az otuz gün önce taraflara gönderilir
(İYUK.m.17/5).
Duruşmalar, kural olarak, açık olarak yapılır. Duruşmaları başkan yönetir. Taraflara
ikişer defa söz verilir. Taraflardan yalnız biri duruşmaya gelirse onun açıklamaları dinle-
nir; hiçbiri gelmezse duruşma açılmaz, inceleme evrak üzerinde yapılır (İYUK.m.18/1-3).
Danıştay’da yapılan duruşmalarda savcının bulunması şarttır. Taraflar dinlendikten
sonra savcı yazılı düşüncesini açıklar. Bundan sonra taraflara son olarak ne diyecekleri
sorulur ve duruşmaya son verilir (İYUK.m.18/4).
Danıştay’da yapılacak duruşmada, iddia ve savunmanın gerekli kıldığı hâllerde, dava
konusu tarh işleminin dayanağı olan incelemeyi yapmış olan inceleme elemanları ile,
mükellefin duruşmada hazır bulundurduğu malî müşaviri veya muhasebecisi de dinlenir
(VUK.mük.m. 378).
Dosya ve Kararın İncelenmesi

Temyiz talebi ile Danıştay’a gelen dosyanın önce ilk incelemesi yapılır. Bu bağlamda, görev
ve yetki; merci tecavüzü; ehliyet; vergi davasına konu olacak kesin ve yürütülmesi zo-
runlu bir işlem olup olmadığı; süre aşımı; husumet ve dilekçelerin İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 3 ve 5’inci maddelerine uygun olup olmadıkları yönlerinden inceleme yapılır
(İYUK.m.14/3). Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davaların temyiz başvu-
rusu üzerine incelenmesinde İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci maddesi ile ısrar
hariç 50’inci maddesi hükümleri kıyasen uygulanır (İYUK.m.49/4).
İlk incelemeden sonraki inceleme, Danıştay tarafından bozma nedenlerinin var olup
olmadığı bakımından yapılır. Danıştay’da temyiz incelemesi, tarafların ileri sürdükleri
temyiz nedenleri ile sınırlı değildir. Anayasaya aykırılık, mevzuata açık aykırılık, kamu
düzenine ilişkin kurallara uyulmaması gibi hâllerde temyiz mercii, herhangi bir talep ol-
masa da bu bozma nedenlerini kendiliğinden dikkate alabilmektedir. Kural olarak, olayın
gerçeğe uymadığı yolundaki iddialar inceleme konusu yapılmaz ise de, bölge idare mahke-
mesinin incelemeyi eksik yapmış olduğu hâllerde, Danıştay’ın, geçmiş uygulamaları dik-
kate alındığında, bu iddiaları bozma sebebi olarak kabul etmesi beklenmektedir.
Temyiz İncelemesi Sonunda Verilecek Kararlar

Temyiz incelemesi sonucunda Danıştay (Dairesi veya Vergi Dava Daireleri Kurulu) çeşitli
kararlar verebilmektedir. Bu kararlar esas itibariyle bozma ve onama kararı olabilmekte-
dir. Ancak, bu iki karar türü arasında yer alan başka kararların verilmesi de mümkündür.
Bozma Kararı
Temyiz incelemesi sonunda,
• Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması,
• Hukuka aykırı karar verilmesi,
• Usûl hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya ek-
sikliklerin bulunması
nedenlerinden herhangi birisinin bulunması hâlinde, Danıştay, incelenen kararı bozar
(İYUK.m.49/2). Bozma kararında hukuka ve usûle aykırılıkların, araştırılacak ve soruştu-
rulacak hususlar ile yanlışlıkların, eksikliklerin açıkça belirtilmesi gerekir.
Onama Kararı
Onama kararı: Danıştay Temyiz incelemesi sonunda Danıştay, temyiz edilen kararda bozma nedenlerinin bulun-
dairesinin ya da istinaf merciinin
kararında bozmayı gerektiren
maması; yani, kararın hukuka uygun olması hâlinde, temyiz talebini reddederek kararın
bir eksiklik ve/ya da aykırılığın onanmasına karar verir (İYUK.m.49/1,a). Danıştay dairesinin ya da istinaf merciinin kara-
bulunmaması nedeniyle rında bozmayı gerektiren bir eksiklik ve/ya da aykırılığın bulunmaması nedeniyle temyiz
temyiz talebinin reddi yönünde
verilen karara onama kararı talebinin reddi yönünde verilen karara onama kararı denilmektedir.
denilmektedir.
Kararın Gerekçesini Değiştirerek Onama Kararı
Temyiz incelemesi sonunda, Danıştay, kararın sonucu hukuka uygun olmakla birlikte
gösterilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik bulursa, kararı, gerekçesini değiştirerek
onar (İYUK.m.49/1,a).
Düzelterek Onama Kararı

Temyiz incelemesi sonunda Danıştay’ın, kararda yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç
duyulmayan maddî hatalar ile düzeltilmesi mümkün eksiklik veya yanlışlıkların bulun-
ması halinde, kararı düzelterek onaması (İYUK.m.49/1,b) mümkündür. Bu itibarla, tem-
yiz incelemesi sonucunda, kararda yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan
maddî hatalar ile düzeltilmesi mümkün eksiklik veya yanlışların bulunması halinde, karar
bozulmakla birlikte işin esası hakkında da karar verilir.
Kısmen Onama Kısmen Bozma Kararı

Temyiz incelemesine konu olan kararda çeşitli uyuşmazlıkların çözümlenmiş olması
mümkündür. Bunlardan bir kısmı hakkında verilen karar hukuk ve usûle uygun olabildiği
hâlde, diğer bir kısmı hakkında verilen kararın bozulması gerekebilir. Böyle bir durumda,
Danıştay, kısmen onama kısmen bozma kararı verebilmektedir. Danıştay, kararın kısmen
onanması ve kısmen bozulması halinde, onanarak kesinleşen kısmını kararında açıkça
belirtmek zorundadır (İYUK.m.49/3).
Temyiz incelemesi sonucunda verilmesi gereken kararları belirtiniz.

5
Temyiz Talebi Hakkında Verilen Karar Üzerine Yapılacak İşlem
Danıştay tarafından işin esası hakkında karar verilmesi mümkün olmayan hâllerde, kararın
bozularak dosyanın kararı veren mahkemeye gönderilmesi gerekir. Nitekim, temyiz incele-
mesi sonucunda verilen karar, dosya ile birlikte esas kararı veren mercie gönderilir. Ancak
Danıştay ilgili dairesinin onamaya ilişkin kararları, dosyayla birlikte kararı veren ilk derece
mahkemesine, kararın bir örneği de bölge idare mahkemesine gönderilir. Bu kararlar, dos-
yanın geldiği tarihten itibaren yedi gün içinde taraflara tebliğe çıkarılır (İYUK.m.50/1).
Temyiz incelemesi sonucunda verilen bozma kararı üzerine ilgili merci, dosyayı
öncelikle inceler ve varsa gerekli tahkik işlemlerini tamamlayarak yeniden karar verir
(İYUK.m.50/2). Bölge idare mahkemesi, Danıştay tarafından verilen bozma kararına
uyabileceği gibi, kararında ısrar da edebilir. Danıştay’ın bozma kararına uyulduğu takdir-
de, bu kararın temyiz incelemesinin, bozma kararına uygunlukla sınırlı olarak yapılması
gerekir (İYUK.m.50/3-4). Ancak, ilk derece mahkemesi olarak dava dairelerinin, bozma
kararlarına karşı ısrar etme hakları yoktur (İYUK.m.49/4). Bu itibarla, daireler bozma
kararına uyararak yeniden karar vermekle yükümlüdür.
Bölge idare mahkemesi, bozmaya uymayarak kararında ısrar ederse, ısrar kararının tem-
yizi halinde, konusuna göre Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunca incelenir ve karara bağ-
lanır. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu kararlarına uyulması zorunludur (İYUK.m.50/5).
Israr Kararı
İdari Yargılama Usulü Kanunu, bölge idare mahkemesine, Danıştay’ın bozma kararına
karşı ısrar etme hakkı tanımaktadır (İYUK.m.50/3). Ancak, kararlarını temyiz yoluyla
Vergi Dava Daireleri Kurulu incelediği ve bu kurulun kararları da uyulması zorunlu ka-
rarlar olduğu için ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava dairesi, kararlarında ısrar
edemezler (İYUK.m.49/4).
Bölge idare mahkemesi, Danıştay’ın bozma kararını uygun görmezse nedenlerini ve
gerekçesini belirterek ilk kararını aynen yazmak suretiyle ısrar eder; fakat, bozulan kara-
rını verme gerekçesini değiştiremez. Ancak mahkeme, kararını esas gerekçeyi değiştirme-
den yeni gerekçelerle kuvvetlendirebilir. Buradaki yeni gerekçeleri, mahkemenin ilk ka-
rarını verdiği zamanki hukukî dayanağı değiştirilmeden bu kararı kuvvetlendirecek yeni
gerekçeler olarak anlamak gerekir.
Mahkeme, yeniden inceleme yapması gerekiyorsa, bu incelemeyi yaptıktan sonra kara-
rında ısrar edebilir. Bir kararın ısrar kararı olabilmesi için, ilk karardaki hukukî sebebe dayalı
olması gerekir. Bir kararın ısrar kararı niteliğinde olup olmadığının takdiri, ısrar kararı hak-
kında karar verme yetkisine sahip olan mercii olarak Vergi Dava Daireleri Kuruluna aittir.
Israr kararı davayı sonuçlandıran kararlardan olduğu için taraflarca temyiz edilebi-
lir. Israr kararının ilgili tarafından temyizi hâlinde, talep, Danıştay Vergi Dava Daireleri
Kurulunca incelenir ve karar bağlanır. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu, Danıştay’ın
ilgili vergi dava dairesinin kararını uygun görürse mahkemenin ısrar kararını bozar; aksi
hâlde ısrar kararını onar. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun kararına uyulması
zorunludur (İYUK.m. 50/3,5).
Bölge idare mahkemesi bozma kararının bir kısmına uyar, bir kısmında ısrar ederse
önce Vergi Dava Daireleri Kurulu, kararın ısrara ilişkin kısmını inceleyip kararını ver-
dikten sonra, kararın diğer kısımları hakkında da temyiz talebi varsa, bu taleplere ilişkin
temyiz incelemesi görevi Danıştay dava dairesince yapılır.
Temyiz İncelemesinden Sonra Uyuşmazlığın Danıştay Tarafından Karara

Bağlanması
Temyiz incelemesinden sonra uyuşmazlığın Danıştay tarafından karara bağlanması iki
hâlde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi, mahkemece karara bağlanan uyuşmazlığın
Danıştay’ın görevi içinde olması; ikincisi ise, bölge idare mahkemesi kararında yapılmış
olan maddî hatalar ile eksiklik veya yanlışlıkların temyiz merciince düzeltilebilecek nite-
likte olmasıdır.
Danıştay’ın görevi içine giren bir konunun yanlışlıkla vergi mahkemesi tarafından ka-
rara bağlanması durumunda, Danıştay kararı görev yönünden bozar ve davanın esasını da
kendisi karara bağlar.
Danıştay, temyiz incelemesi sonunda, bölge idare mahkemesinin kararında yeniden
yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddî hatalar ile düzeltilmesi mümkün ek-
siklik veya yanlışlıkların bulunması halinde, kararın düzelterek onamasına karar verebil-
mektedir (İYUK.m.49/1,b).
Temyizden Vazgeçme
Bölge idare mahkemesi veya ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava dairesince dava
hakkında nihaî karar verilmeden, yani temyiz hakkı doğmadan temyizden vazgeçilemez.
Nihaî karar verildikten sonra taraflar, temyiz yoluna başvurmadan temyiz etme hakkın-
dan vazgeçerek kararın biran önce kesinleşmesini sağlayabilecekleri gibi, temyiz yoluna
başvurduktan sonra da temyiz mercii tarafından temyiz talebi hakkında bir karar verilin-
ceye kadar yine temyiz taleplerinden vazgeçebilirler.
Temyizden vazgeçme, mahkemeye veya ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava
dairesine verilecek bir dilekçe ile olur. Dilekçenin asıl tarafça imzalanması şart değildir.
“Temyizden vazgeçmeye yetkili olması” durumunda, vekil veya temsilci de temyizden vaz-
geçme dilekçesini imzalayabilmektedir.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci maddesinin 3’üncü bendi gereğince, bir
tarafın temyiz dilekçesi kendisine tebliğ edilen taraf, kararı süresinde temyiz etmemiş olsa
bile, cevap dilekçesinde temyiz edebilmekte ve bu dilekçesi temyiz dilekçesi yerine geç-
mektedir. İlk temyiz yoluna başvuran tarafın temyizden vazgeçmesinin, bu temyiz üzerine
temyiz süresini geçirmiş olduğu hâlde cevap dilekçesinde temyiz talebinde bulunmuş olan
tarafın temyiz başvurusunu etkilememesi gerekir.
Temyizden vazgeçen, kararı kabul etmiş sayılır.
Özet
Kanun yollarının tanımını yapabilmek Temyiz-bozma nedenlerini tartışabilmek
1 3
Kanun yolu, davanın taraflarına tanınan hukukî bir İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun, konuya temyiz
imkândır. Kanun yolu, mahkemelerce verilen nihaî nedenleri açısından değil, bozma nedenleri açısından
(son) kararların (hükümlerin) üst derece yargı organ- yaklaşımı, temyiz yolunun yapısına uygundur. Tem-
ları veya doğrudan doğruya kararı veren yargı organı yiz incelemesi yapan merci tarafların ileri sürdükleri
tarafından yeniden incelenmesi, hukukî denetiminin nedenlerle bağlı ve sınırlı olmayıp temyiz nedenlerini
yapılması ve gerekli görülürse değiştirilmesidir. Bu kendiliğinden göz önünde bulundurabilir. Temyizin
yol ile yanlış olarak verildiği ileri sürülen yargı karar- amacı, hukukun birliğini ve üstünlüğünü sağlamak-
larının yeniden incelenmesi ve değiştirilmesi sağlan- tır. Bu bakımdan, vergi davalarında da Danıştay’ın
maktadır. Bu itibarla, kanun yolu deyimi, hukuk sis- incelemeyi görevi gereği (re’sen) yürütmesi gerekir.
temlerinde yargı organları tarafından verilmiş nihaî Çünkü, vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma
kararlara karşı varsa hata ve yanlışlıklar ile hukuka ilkesi egemendir.
aykırılıkların giderilmesi amacıyla davanın tarafları- Vergi yargılaması hukukunda, Danıştay dava daireleri
na tanınmış çeşitli başvuru yollarını ifade etmektedir. ile bölge idare mahkemelerinin kararları, ancak huku-
ka aykırı verildikleri iddiasıyla temyiz edilebilir. İdari
Kanun yollarını sınıflandırabilmek Yargılama Usulü Kanunu temyiz-bozma nedenlerini
2
Vergi yargılaması hukukunda mahkemelerin verdi- üç başlık altında toplamaktadır (İYUK.m. 49/2): Gö-
ği nihaî kararların kesinleşmesine engel olan kanun rev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması; hukuka
yollarına olağan kanun yolları denilmektedir. Yargı aykırı karar verilmiş olması; usûl hükümlerinin uygu-
kararına karşı olağan kanun yollarına başvurulması, lanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya
o kararın kesinleşmesini önlemektedir. Kararın ke- eksikliklerin bulunması.
sinleşmesi, ancak olağan kanun yoluna süresi içinde Temyiz yolunda dikkate alınması gereken bozma ne-
başvurulmaması ya da başvurulup da talebin redde- denlerinden ikisi, yani görev ve yetki dışında bir işe
dilmesi hâlinde mümkündür. Olağan kanun yolları bakılmış olması ile usûl hükümlerinin uygulanmasın-
arasında, temyiz, istinaf ve itiraz yer almaktadır. da kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya eksiklik-
Kesinleşmiş kararlara karşı tanınmış olan kanun yolu- lerin bulunması, ilk derece mahkemesi-istinaf mah-
na, olağanüstü kanun yolu denilmektedir. Olağanüstü kemesi ve işleyişi ile ilgilidir. Bozma sebeplerinden
kanun yolu, yargılamanın yenilenmesidir. Yargılama- üçüncüsü, yani hukuka aykırı karar verilmiş olması
nın yenilenmesi yoluna, verilen hükmün kesinleşme- ise, ilk derece mahkemesinin-istinaf merciinin davayı
sine rağmen, yargılamanın yeniden yapılmasını sağla- karara bağlarken bu konuda yaptığı sakatlıklar ile ilgi-
mak amacıyla başvurulmaktadır. lidir. Temyiz mercii olarak Danıştay, ilk derece mah-
Temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen karar- kemesinin-istinaf merciinin kararının hukuka uygun
lara karşı Danıştay Başsavcısının başvurabileceği özel olup olmadığını, belirler.
bir kanun yolu vardır. Buna, kanun yararına temyiz
denilmektedir (İYUK.m.51). Kanun yararına temyiz
de kesinleşmiş kararlara karşı başvurulan bir yol ol-
ması nedeniyle olağanüstü kanun yolu olarak nitelen-
dirilmektedir.
Temyiz incelemesi sonucunda verilen kararları değer-

4 lendirebilmek
Temyiz incelemesi sonucunda Danıştay’ın verdiği ka-
rarlar esas itibarıyla bozma ve onama kararı niteliğin-
de olabilmektedir. Ancak, bu iki karar türü arasında
yer alan başka kararların verilmesi de mümkündür.
Temyiz incelemesi sonucunda, kararda bozma se-
beplerinden herhangi birisinin bulunması hâlinde,
Danıştay’ın, kararın bozulmasına karar vermesi gere-
kir. Bozma kararında hukuka ve usûle aykırılıkların,
araştırılacak ve soruşturulacak hususlar ile yanlışlık-
ların, eksikliklerin açıkça belirtilmesi gerekir.
Temyiz incelemesi sonucunda, kararda yeniden yargı-
lama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddî hatalar
ile düzeltilmesi mümkün eksiklik veya yanlışlıkların
bulunması halinde, kararın düzelterek onamasına ka-
rar verilmesi mümkündür.
Temyiz incelemesine konu olan uyuşmazlıkta bir kıs-
mı hakkında verilen karar hukuk ve usûle uygun ola-
bildiği hâlde, diğer bir kısmı hakkında verilen kararın
bozulması gerekebilir. Bu durumda Danıştay, kısmen
onama kısmen bozma kararı verebilmektedir.
Temyiz edilen kararda bozma nedenlerinin bulun-
maması hâlinde, temyiz talebi reddedilerek kararın
onanmasına karar verilmesi gerekir.
Temyiz incelemesi sonucunda maddî olaylar hakkın-
da edinilen bilgi yeterli görülürse veya uyuşmazlık
yalnızca hukukî noktalara ilişkin ise, ya da karardaki
maddî yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise, karar
bozulmakla birlikte işin esası hakkında da karar ve-
rilir. Danıştay tarafından işin esası hakkında karar
verilmesi mümkün olmayan hâllerde, karar bozula-
rak dosyanın kararı veren mahkemeye gönderilmesi
gerekir.
1. Aşağıdaki kararlardan hangisi aleyhine doğrudan kanun 6. İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, talep üzerine du-
yoluna başvurulması mümkündür? ruşma yapılmasına kaç lirayı aşan vergi uyuşmazlıklarında
a. Görevsizlik karar verilebilir?
b. Yetkisizlik a. 10.000.- TL
c. Dilekçenin reddi b. 15.000.- TL
d. Davanın reddi c. 20.000.- TL
e. Gerçek hasma gönderilmesi d. 25.000.- TL
e. 50.000.- TL
2. Bölge idare mahkemesinin kararlarına karşı kaç gün
içinde temyiz başvurusunda bulunulabilir? 7. Aşağıdakilerden hangisi temyiz incelemesi sonucunda
a. 10 verilebilecek kararlardan değildir?
b. 15 a. Kararın açıklanması
c. 30 b. Onama
d. 45 c. Bozma
e. 60 d. Düzelterek onama
e. Kısmen bozma kısmen onama
3. Aşağıdakilerden hangisi kanun yoluna başvuru niteliği
taşımamaktadır? 8. Mahkemenin temyiz incelemesi sonucu verilen kararı
a. Yanlışlıkların düzeltilmesi taraflara kaç gün içinde tebliğe çıkarması gerekir?
b. İstinaf a. 3
c. Temyiz b. 7
d. Kanun yararına temyiz c. 15
e. Yargılamanın yenilenmesi d. 20
e. 30
4. Aşağıdaki kararlardan hangisi temyiz edilebilecek karar-
lardır? 9. Bölge idare mahkemesinin temyiz incelemesi sonucu
a. Tek hâkim tarafından verilen karar verilen bozma kararına uymaması hâlinde vermesi gereken
b. Dava dilekçesinin gerçek hasma tebliği yönünde veri- karar hangisidir?
len karar a. Bozma
c. Dilekçenin reddi kararı b. Düzelterek onama
d. Bölge idare mahkemesi kararı c. Israr
e. Davanın süre aşımı yönünden reddi kararı d. Karar verilmesine mahal olmadığı
e. Onama
5. Temyiz isteminin reddi kararına karşı kaç gün içinde tem-
yiz başvurusunda bulunmak mümkündür? 10. Temyiz dilekçesinin tebliğ edilmesi üzerine, süresinde
a. 7 kararı temyiz etmemiş olan tarafın kaç gün içinde vereceği
b. 15 cevap dilekçesi ile kararı temyiz edebilmesi mümkündür?
c. 20 a. 7
d. 30 b. 10
e. 45 c. 15
d. 30
e. Bir ay

1. d Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- sinleşmesine rağmen, yargılamanın yeniden yapılmasını sağ-
den geçiriniz. lamak amacıyla başvurulmaktadır.
2. c Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- Temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen kararlara karşı
den geçiriniz. Danıştay Başsavcısının başvurabileceği özel bir kanun yolu var-
3. a Yanıtınız yanlış ise “Kararlara Karşı Başvuru Yolları” dır. Buna, kanun yararına temyiz denilmektedir. Kanun yararına
konusunu yeniden gözden geçiriniz. temyiz de kesinleşmiş kararlara karşı başvurulan bir yol olması
4. d Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- nedeniyle, olağanüstü kanun yolu olarak nitelendirilmektedir.
den geçiriniz.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- Sıra Sizde 3
den geçiriniz. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda ve Vergi Usul Kanunu’nda
6. d Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- birbirinden farklı temyiz süreleri vardır.
den geçiriniz. 30 Günlük Temyiz Süresi: Kural olarak, bölge idare mahkeme-
7. a Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- lerinin istinaf incelemesi sonucu verdiği kararlar ile Danış-
den geçiriniz. tay dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri
8. b Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- nihaî kararlarına karşı, kararın tebliği tarihini izleyen otuz
den geçiriniz. gün içinde temyiz yoluna başvurulması mümkündür.
9. c Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- Temyiz dilekçesi karşı tarafa tebliğ edildiğinde, karşı taraf, di-
den geçiriniz. lekçenin tebliğini izleyen otuz gün içinde cevap verebileceği
10. d Yanıtınız yanlış ise “Temyiz” konusunu yeniden göz- gibi, mahkeme kararını daha önce temyiz etmemiş olsa bile,
den geçiriniz. düzenleyeceği dilekçesinde temyiz talebinde de bulunabilir.
Bu durumda cevap dilekçesi, temyiz dilekçesi yerine geçer. Bu
itibarla cevap veren taraf, temyiz için munzam bir süre kazan-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı mış olmaktadır. Bu cevap dilekçesi, karşı tarafa tebliğ edilir.
Sıra Sizde 1 7 Günlük Temyiz Süresi
Vergi uyuşmazlıklarına bakmakla görevli ilk derece vergi • Temyiz dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
yargısı organları ile istinaf merciinin verdiği nihaî kararların 3’üncü maddesine uygun olarak düzenlenmemişse,
hukuka ve gerçeğe uygunluğunun denetiminin sağlanması eksikliklerin onbeş gün içinde tamamlanması, kararı
amacıyla bazı başvuru yolları benimsenmektedir. Bu başvu- veren Danıştay veya bölge idare mahkemesi tarafın-
rulardan bazıları ilk derece mahkemesi kararının denetimi dan ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede eksiklikler tamam-
amacıyla bir üst yargı merciine; bazıları da kararı veren yargı lanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından temyiz
organına yapılmaktadır. Ancak, yargı kararlarına karşı kanun isteminde bulunulmamış sayılmasına karar verilir
yolu başvurusu niteliğinde olmayan birtakım başvuru yolları (İYUK.m.48/2).
da bulunmaktadır. • Temyiz dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin
tamamı ödenmemiş ise, kararı veren merci tarafın-
Sıra Sizde 2 dan ilgiliye tamamını ödemesi için yedi günlük süre
Vergi yargılaması hukukunda yer alan kanun yolları genel verilir. Bu süre içinde tamamlanmazsa temyizden
olarak iki grupta toplanmaktadır. Bunlar, olağan kanun yolla- vazgeçmiş sayılacağı kendisine bildirilir. İlgili bu
rı ile olağanüstü kanun yollarıdır. tebligata rağmen süresinde harç ve giderleri tamam-
Mahkemelerin verdiği nihaî kararların kesinleşmesine engel lamazsa, ilgili merci, kararın temyiz edilmemiş sayıl-
olan kanun yollarına olağan kanun yolları denilmektedir. Ka- masına karar verir (İYUK.m.48/6).
rarın kesinleşmesi, ancak olağan kanun yoluna süresi içinde • Temyizin süresinde yapılıp yapılmadığını, temyiz di-
başvurulmaması ya da başvurulup da talebin reddedilmesi lekçesi kendisine verilen veya gönderilen kararı veren
hâlinde mümkündür. Olağan kanun yolları arasında, temyiz, merciin incelemesi gerekir. Temyiz, dilekçenin Tem-
istinaf ve itiraz yer almaktadır. yiz Defterine kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu
Kesinleşmiş kararlara karşı tanınmış olan kanun yoluna, ola- kayda göre temyiz süresinde yapılmamışsa kararı ve-
ğanüstü kanun yolu denilmektedir. Olağanüstü kanun yolu, ren merci tarafından temyiz isteminin reddine karar
yargılamanın yenilenmesidir. Bu yola, verilen hükmün ke- verilir (İYUK.m.48/6).
• Temyiz başvurusunun kesin bir karar hakkında yapıl- Bir davada yetkili mahkemeyi belirleme, görevli mahkemeyi
ması halinde de, kararı veren merci tarafından tem- belirleme kadar zor değildir. Danıştay’ın yetkisi, ülke sınırla-
yiz isteminin reddine karar verilmesi gerekmektedir rı; vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerin yetkisi
(İYUK.m.48/6). ise, belli bir coğrafya parçası ile belirtilmektedir.
İlgili merciin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci Temyiz edilen karar yetkisiz bir mahkeme tarafından veril-
maddesi kapsamında verdiği, miş ya da mahkeme yetkili olduğu bir davada yetkisizlik ka-
• Kararın temyiz edilmemiş sayılmasına, rarı vermiş ise, temyiz mercii olarak Danıştay, bu kararları
• Temyiz isteminin reddine ve bozmaktadır.
• Temyiz isteminde bulunulmamış sayılmasına ilişkin Vergi uyuşmazlıklarında yetki, İdari Yargılama Usulü
kararlarına karşı, bu kararların tebliğ tarihini izleyen Kanunu’nda düzenlenmektedir. İlke olarak, dava konusu iş-
günden başlayarak (itibaren) yedi gün içinde temyiz lemi yapan dairenin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesinin
yoluna başvurulması mümkündür (İYUK.m.48/6). yetkili olduğu belirtilmektedir. İdari Yargılama Usulü Kanunu
yetkiyi kamu düzeninden saymaktadır. Yetkisiz vergi mahke-
Sıra Sizde 4 mesinde açılan dava hakkında yetkisizlik kararı verilmelidir.
Usûl kuralları, davanın açılması, yargılamanın yapılması ve Yetkisizlik nedeniyle davanın reddine karar veren vergi mah-
kararın verilmesiyle ilgili yöntem kurallarıdır. İdari Yargıla- kemesinin dosyayı yetkili vergi mahkemesine göndermesi
ma Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin 2’nci bendinde, gerekir.
görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, usûle aykırılı- İdari Yargılama Usulü Kanunu, genel olarak usûl hükümle-
ğın dışında ayrı bir temyiz nedeni sayılmaktaysa da görev ve rine uyulmamış olmasını bozma nedeni olarak göstermek-
yetki kuralları usûl kurallarının bir bölümünü oluşturmak- tedir (İYUK.m.49/2, c). Vergi yargılaması usûlünde, re’sen
tadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49’uncu maddesi- araştırma ilkesi egemendir. Usûl kurallarının amacına göre,
nin 2’nci bendinin görev ve yetkiyi ayrıca anmış olması, bu kararın bozulabilmesi için, usûl yanlışlığı ile verilen karar
iki yönün diğer konulardan önce incelenmesi, kararın görev arasında bir illiyet bağının aranması gerekir. Usûle aykırılık
veya yetki kurallarına aykırı olması hâlinde, başkaca bir in- olmasaydı, temyize konu olandan başka bir karar verilmesi
celeme yapılmaksızın, kararın bu yönden bozulması gereğine mümkün olacak idiyse, usûl yanlışlığı hükmün bozulması-
işaret etmek içindir. na yol açmaktadır. Usûl ekonomisi ilkesi de bu sonucu des-
Görev hakkındaki kurallar, Danıştay Kanunu ile Bölge İdare teklemektedir.
Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Şekil ve yönteme (usûle) ilişkin kurallar bir yandan davanın
Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun’da; yetki kurallarıyla tarafları için güvence oluşturmakta; diğer yandan da hem ta-
diğer usûl kuralları ise, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yer raflar hem de davayı karara bağlayacak olanlar için izlenmesi
almaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 31’inci mad- gereken yolu göstermektedir. Genellikle yönteme ilişkin ku-
desinin 1’inci bendinde Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na rallar kamu düzeninden sayılmaktadır. Tarafların yöntem ko-
yapılan atıf çerçevesinde, bu Kanun’un uygulanması gereken nusunda yapılan sakatlığı ileri sürmemeleri durumunda bile
hükümleri de, vergi yargılaması usûlünün bir bölümünü oluş- Danıştay’ın kendiliğinden durumu dikkate alması ve kararı
turmaktadır. Bunun gibi, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun bozması gerekir.
31’inci maddesinin 2’inci bendinde vergi uyuşmazlıklarının
çözümünde Vergi Usul Kanunu’na yapılan atıf gereğince, bu Sıra Sizde 5
Kanun’un ilgili hükümleri de, vergi uyuşmazlıkları açısından, Temyiz incelemesi sonucunda Danıştay’ın verdiği kararlar
vergi yargılaması usûlünün kapsamında yer almaktadır. esas itibarıyla bozma ve onama kararı niteliğinde olabilmek-
Görev sorunu, yargı kolları açısından olabileceği gibi, idarî tedir. Ancak, bu iki karar türü arasında yer alan başka karar-
yargı düzeni içindeki yargı organları arasında da olabilmek- ların verilmesi de mümkündür.
tedir. Bu nedenle bir vergi davasında, görevli mahkemeyi be- Temyiz incelemesi sonucunda, kararda bozma sebeplerinden
lirleme, yetkili mahkemeyi belirlemeye göre daha karmaşık herhangi birisinin bulunması hâlinde, Danıştay’ın, kararın
bir konudur. Danıştay, mahkemenin görevi dışında kalan bir bozulmasına karar vermesi gerekir. Bozma kararında hukuka
konuda karar vermesi ya da görevi içine giren bir davada gö- ve usûle aykırılıkların, araştırılacak ve soruşturulacak husus-
revsizlik kararı vermesi hâlinde, kararı bozmaktadır. Görev, lar ile yanlışlıkların, eksikliklerin açıkça belirtilmesi gerekir.
kamu düzeni ile ilgilidir; tarafların bozma nedeni olarak ileri Temyiz incelemesi sonucunda, kararda yeniden yargıla-
sürmelerine bile gerek yoktur. ma yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddî hatalar ile dü-
zeltilmesi mümkün eksiklik veya yanlışlıkların bulunma-
sı halinde, kararın düzelterek onamasına karar verilmesi Akyılmaz, B., Sezginer, M., Kaya, Cemil. (2018). Türk İdari
mümkündür. Yargılama Hukuku, Ankara: Savaş Yayınları.
Temyiz incelemesine konu olan uyuşmazlıkta bir kısmı hak- Bayraklı, H. H. (2013). Vergi Yargılama Hukuku, Afyonka-
kında verilen karar hukuk ve usûle uygun olabildiği hâlde, rahisar.
diğer bir kısmı hakkında verilen kararın bozulması gereke- Candan, T. (2017). Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanu-
bilir. Bu durumda Danıştay, kısmen onama kısmen bozma nu, 7. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
kararı verebilmektedir. Çağlayan, R. (2006). İdari Yargıda Kanun Yolları (Kararla-
Temyiz edilen kararda bozma nedenlerinin bulunmaması ra Karşı Başvuru Yolları), 2. Baskı, Ankara: Asil Yayın
hâlinde, temyiz talebi reddedilerek kararın onanmasına ka- Dağıtım.
rar verilmesi gerekir. Gözübüyük, A.Ş., Tan, T. (2016). İdare Hukuku, C. 2, İdari
Temyiz incelemesi sonucunda maddî olaylar hakkında edi- Yargılama Hukuku, 8. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
nilen bilgi yeterli görülürse veya uyuşmazlık yalnızca hukukî Gözübüyük, A.Ş. (2017). Yönetsel Yargı, 36. Bası, Ankara:
noktalara ilişkin ise, ya da karardaki maddî yanlışlıkların Turhan Kitabevi.
düzeltilmesi mümkün ise, karar bozulmakla birlikte işin esa- Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz Ki-
sı hakkında da karar verilir. Danıştay tarafından işin esası tabevi.
hakkında karar verilmesi mümkün olmayan hâllerde, karar Karakoç, Y. (1997). Türk Vergi Yargılaması Hukukunda
bozularak dosyanın kararı veren mahkemeye gönderilmesi Delil Sistemi, 2. Bası, İzmir: DEÜHF. Döner Sermaye
gerekir. İşletmesi Yayınları.
Alfa Yayınları.
Yetkin Yayınları.
Kuru, B., Arslan, R., Yılmaz, E. (2011). Medenî Usul Huku-
han Kitabevi.
Odyakmaz, Z. (1993). Türk İdarî Yargılama Usulünde Ka-
rarlara Karşı Başvuru Yolları, İstanbul: Alfa Basım, Ya-
yım Dağıtım.
Ekin Yayınevi.
7
Amaçlarımız
 İlk derece mahkemesi kararlarına karşı başvurulacak olağan kanun yollarını
açıklayabilecek,
 İstinaf kanun yolunun niteliğini tartışabilecek,
 Özel İtiraz hâllerini değerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• İstinaf • Onama
• Özel İtiraz • Bozma
İçindekiler
İlk Derece Mahkemesi Kararlarına • GENEL ÇERÇEVE

Vergi Yargılaması Hukuku Karşı Başvurulan Kanun Yolları • İSTİNAF
(İstinaf-Özel İtiraz) • ÖZEL İTİRAZ
İlk Derece Mahkemesi
Kararlarına Karşı Başvurulan
Kanun Yolları
(İstinaf-Özel İtiraz)
GENEL ÇERÇEVE
İlk derece mahkemesi olarak vergi mahkemelerinin vermiş olduğu kararların denetimini
sağlayan iki olağan kanun yolu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, ilk derece mahkemesi
olan vergi mahkemelerinin verdikleri nihaî kararlara karşı başvurulan istinaf; ikincisi ise,
vergi mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi olarak görev yapan Danıştay dava daireleri-
nin geçici nitelikte olan kararlarına karşı başvurulmakta olan itirazdır. 6545 sayılı Kanun
ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yapılan değişiklikle Türk İdarî/vergi yargılaması
hukukuna dahil edilen istinaf kanun yolundan sonra, geçmişte uygulanan yarı istinaf ni-
teliği taşıyan itiraz kanun yolu kaldırılmış olduğundan, geçici nitelikteki kararlara karşı
başvurulan yolunun önceden Özel İtiraz ifade edilirken, artık sadece İtiraz olarak adlandı-
rılmasının mümkün ve uygun olduğu düşünülmektedir. Önceki dönemdeki itiraz kanun
yolu, verilen kararlara karşı, kural olarak, temyiz kanun yoluna başvurulmasının kabul
edilmesi suretiyle, kesin nitelikte olmayan ikinci bir kanun yolu haline dönüştürülmekte
ve bu kanun yolu İstinaf olarak adlandırılmaktadır. İstinaf kanun yoluna, ilk derece mah-
kemesi olarak görev yapmakta olan vergi ve idare mahkemesinin görmekte/bakmakta ol-
dukları davalara ilişkin nihaî kararlarına karşı başvurulabilmektedir. Bu kararların kurul
halinde ya da tek hâkim tarafından verilmiş olmasının, kural olarak, herhangi bir önemi
yoktur. Ancak, istinaf kanun yolunun devreye sokulmasının üç önemli sonucu bulunmak-
tadır. Bunlardan birincisi, Bölge İdare Mahkemelerinin itiraz; Danıştay dava dairelerinin
temyiz incelemesi sonucu verdikleri kararlara karşı, kararın tebliğ tarihinden itibaren on-
beş gün içinde ve bir defaya mahsus olmak üzere başvurulan ve incelemenin kanunda be-
lirtilen sebeplerle sınırlı olduğu bir kanun yolu olan kararın düzeltilmesi kanun yolunun
yürürlükten kaldırılmış olmasıdır. İkincisi, bazı davalarda verilen ilk derece mahkemesi
kararlarının kesin olması nedeniyle istinaf ya da başka bir kanun yoluna başvurulamama-
sıdır. Üçüncüsü, bölge idare mahkemelerinin istinaf inceleme sonucu verdikleri kararlar-
dan bazılarının kesin olması ve temyiz başvurusuna konu olamamasıdır.
Vergi yargılaması hukukunda, ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemelerinin nihaî
kararları ile Danıştay dava daireleri ve vergi mahkemelerinin geçici tedbir niteliğinde-
ki bazı kararlarına karşı başvurulan kanun yollarını iki başlık altında incelemek gerekir.
Bunlardan birincisi, vergi mahkemelerin nihaî kararlarına karşı başvurulan kanun yolu
(denetimi) olan istinaf; ikincisi ise, ilk derece mahkemelerinde görülmekte olan davalar
arasındaki bağlantı iddialarına ilişkin kararlar ile yürütmenin durdurulması taleplerine
ilişkin kararlara karşı başvurulan (özel) itiraz hâlleridir. (Özel) itiraz hâlleri de olağan bir
kanun yolu başlığı altında incelenmektedir. Çünkü, bu yollarla da mahkeme kararları bir
üst mahkeme tarafından incelenmekte ve denetlenmektedir.
İSTİNAF
İstinaf, idare ve vergi İstinaf, idare ve vergi mahkemelerinin nihaî kararlarına karşı başvurulan olağan bir kanun
mahkemelerin verdikleri nihaî
kararlara karşı başvurulan olağan
yoludur. İstinaf kanun yolu denetimi yapmakla Bölge İdare Mahkemeleri görevlidir. Kural
kanun yoludur. olarak, istinaf incelemesi sonucunda verilen kararlar hakkında temyiz yoluna başvurmak
mümkündür. 6545 sayılı Kanun ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda yapılan değişiklikle
idarî/vergi yargılaması hukukuna dahil edilmiş olan istinaf kanun yolunda, istinaf merci-
İstinaf, vergi mahkemelerinin inin, denetimini yaptığı ilk derece mahkemesinin esas hakkında vermiş olduğu kararın
verdikleri (nihaî) kararlara karşı,
başka kanunlarda aksine hüküm hukuka aykırılığı halinde, kararı bozmak ve dosyayı ilk derece mahkemesine göndermek
bulunsa dahi, mahkemenin yerine, uyuşmazlık hakkında gerekli araştırma ve incelemeyi bizzat kendisinin yapıp işin
bulunduğu yargı çevresindeki
bölge idare mahkemesine esası hakkında karar verme yetkisi bulunmaktadır. Önceden uygulanmakta olan itiraz ka-
başvurulmasıdır. nun yolunda da böyle bir yetki bulunmakla birlikte, verilen kararın kesin olması ve temyiz
edilememesi sözkonusu idi. İstinaf kanun yolunda ise, bölge idare mahkemesinin esas hak-
kında vermiş olduğu karar, kural olarak, kesin karar olmayıp temyiz denetimine açıktır. Es-
kiden üç mercili ve iki dereceli olan idarî/vergi yargısı sistemi, istinaf kanun yolunun siste-
me dahil olmasından sonra, kural olarak, üç merciili ve üç dereceli bir yapıya kavuşmuştur.
İstinaf Kurumu ve Niteliği

İdarî/vergi yargılaması hukukunda vergi mahkemeleri tarafından verilen kararlar hak-
kında başvurulan kanun yolu denetimi olan istinaf, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda
düzenlenmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda istinaf, vergi mahkemelerinin verdikleri (nihaî) karar-
lara karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı
çevresindeki bölge idare mahkemesine başvurulmasıdır (İYUK.m.45/1).
Bölge idare mahkemeleri, yargı çevreleri içindeki vergi mahkemeleri tarafından verilen
kararları, istinaf üzerine incelemek ve kesin olarak karara bağlamakla görevlidir. Bölge
idare mahkemelerinin istinaf incelemesi sonucunda verdiği kararlar aleyhine Danıştay’a,
kural olarak, temyiz başvurusunda bulunmak mümkündür (İYUK.m.46). Bölge idare
mahkemelerinin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesine göre temyiz yoluna
başvurulması mümkün olmayan kararları kesindir (İYUK.m.45/6). Örneğin, konusu 2019
yılı için 144.000 Türk lirasını aşmayan vergi davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemler
hakkında açılan davalar hakkında yapılan istinaf incelemesi sonucunda verilen kararlar
hakkında temyiz yoluna başvurulması mümkün değildir (İYUK.m.46/b).
İstinaf, vergi mahkemelerinin verdiği nihaî kararlara karşı başvurulan olağan kanun yo-
ludur. Çünkü, vergi mahkemesi kararının maddî anlamda kesinleşmesini önleyen bir niteliğe
sahiptir. Ancak, temyiz kanun yolundan farklı yetkilerin kullanılarak istinaf merciinin esas
hakkında karar verebildiği ve ancak verilen bazı kararların temyiz kanun yolu denetimine
kapalı olması nedeniyle kesin karar niteliğine sahip olduğu bir kanun yoludur. Nitekim, İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun 45’inci maddesinin 4’üncü bendi uyarınca, bölge idare mah-
kemesi, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde istinaf başvurusu-
nun kabulü ile ilk derece mahkemesinin kararının kaldırılmasına karar verir. Bu durumda,
bölge idare mahkemesinin gerekli inceleme ve soruşturmayı kendisi yaparak esas hakkında
yeniden karar vermesi gerekir. İnceleme sırasında ihtiyaç duyulması halinde, kararı veren
mahkeme veya başka bir yer idare ya da vergi mahkemesi istinabe olunabilir. İstinabe olunan
mahkemenin gerekli işlemleri öncelikle ve ivedilikle yerine getirmesi şarttır (İYUK.m.45/4).
Buna karşılık temyiz, hükmün usûl kurallarına uygun olarak verilip verilmediğini ve hukuka
uygun olup olmadığını tespite yöneliktir. Temyiz incelemesi yapan yargı merciinin inceleme
ve soruşturma yapması temyizin niteliği ile bağdaşmamaktadır.
İstinaf, bütün dava malzemesinin gerek maddî ve gerekse hukukî yönden yeniden
gözden geçirilmesine ve gerektiğinde tamamlanmasına imkân tanıyan bir kanun yoludur.
7. Ünite -İlk Derece Mahkemesi Kararlarına Karşı Başvurulan Kanun Yolları (İstinaf-Özel İtiraz) 169
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 45’inci maddesinin 2’nci bendinde, istinafın temyizin
şekil ve usûllerine tâbi olduğu belirtilmektedir. Bu hüküm esas yönünden değil, biçim
yönünden temyize ilişkin kuralların istinaf kanun yolunda uygulanmasını benimsemekte
olup istinaf ve temyizin aynı türden kanun yolları olduğu anlamına gelmez.
Esas hakkında verilmiş kararlara karşı başvurulması hâlinde, istinaf incelemesi sonu-
cunda, bölge idare mahkemesinin bozma kararı vererek dosyayı yeniden karara bağlan-
mak üzere ilgili mahkemeye geri gönderme yetkisinin olmayışı, istinaf kanun yolu ile tem-
yiz kanun yolu arasındaki en önemli farkı oluşturmaktadır. Bölge idare mahkemesi, istinaf
edilen kararı hukuka aykırı bulması hâlinde, kaldırdığı kararın yerine, “işin esası hakkında
yeniden bir karar verir” (İYUK.m.45/4). Ancak, bu karara karşı, kural olarak, temyiz yolu
ile Danıştay’a başvurma imkânı vardır. Fakat, bölge idare mahkemesi, işin esası hakkında
yeniden verdiği bazı kararlarına karşı temyiz yoluna başvurulamaması nedeniyle bu ka-
rarların kesin olması açısından da temyiz merciine benzemektedir.
İstinaf Edilebilecek Kararlar ve Şartları

İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre,
“İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa
dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğ ta-
rihinden itibaren otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak, konusu beş bin Türk
lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal dava-
ları hakkında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf
yoluna başvurulamaz” (İYUK.m.45/1).
Bu itibarla, bir karara karşı istinaf yoluna başvurulabilmesi için üç şart aranmaktadır; bi-
rincisi, kararın (idare veya) vergi mahkemesi tarafından verilmiş olması; ikincisi, kararın
nihaî bir karar olması; üçüncüsü, kararın konusunun beş bin Türk lirasını aşmasıdır.
Hangi kararlara karşı istinaf başvurusunda bulunmak mümkündür?

1
Kararın Vergi Mahkemesi Tarafından Verilmiş Olması
Vergi mahkemeleri başkan ile iki üyeden oluşmakta (BİMK.m.4) ve kural olarak davaları
kurul hâlinde karara bağlamaktadır. Ancak, genel bütçeye, il özel idareleri belediye ve
köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezala-
rının tarh ve tahsil işlemleri ile tarifelere ilişkin uyuşmazlıklardan kaynaklanan toplam
değeri 2019 yılı için 44.000 Türk lirasını aşmayan davalar vergi mahkemesi hâkimlerinden
biri tarafından çözümlenir (BİMK.m.7/2).
İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, vergi mahkemelerinin verdikleri kararlara
karşı istinaf yoluna başvurulabileceği belirtilmekte; ancak, kararın kurul halinde ya da
tek hâkim tarafından verilip verilmemesi konusunda bir belirleme yapılmamaktadır. Bu
itibarla, sanki herhangi bir sınırlama olmaksızın vergi mahkemesi kararlarının tamamı
hakkında istinaf yoluna başvurulmasının mümkün olduğu düşünülebilir. Ancak, vergi
mahkemesinin hem kurul halinde hem de tek hâkim tarafından verdiği kararların tama-
mı hakkında istinaf yoluna başvurulması mümkün değildir. Çünkü, konusu altı bin Türk
lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemlere karşı açılan iptal da-
vaları hakkında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı
istinaf yoluna başvurulamaz (İYUK.m.45/1). Bu itibarla, kural olarak, vergi mahkemele-
rinin hem kurul halinde hem de tek hâkim tarafından verdikleri kararlar hakkında istinaf
yoluna başvurulabilir.
Kararın Nihaî Bir Karar Olması

Nihaî karar, davayı sonuçlandıran, yargılamayı sona erdiren, mahkemeye işten el çektiren
karardır. Buna göre, nihaî kararlar, bir davayı esasından çözümleyen ve bu suretle yal-
nız davayı değil, uyuşmazlığı da sona erdiren hükümlerle hâkimin davadan elini çekmesi
sonucunu doğuran, ancak uyuşmazlığı esasından çözümlemediği hâlde yargılamaya son
veren kararları ifade etmektedir. Nihaî karar deyimi yerine son karar deyimi de kullanıl-
maktadır. Bu deyimlerle davayı sonuçlandıran karar anlamı ifade edilmektedir.
Mahkeme veya hâkim verdiği nihaî kararından dönemez; yani, kararını geri alamaz.
Oysa ara kararlarından, taraflardan biri lehine bir usûlî kazanılmış hak doğmamışsa dö-
nülebilir. Nihaî kararlar üst mahkemelerce bozulmadıkça, hâkim veya mahkeme, davayı
tekrar inceleyip karara bağlayamaz. Davanın kabulü veya görev/yetki, ehliyet, idarî davaya
konu olacak kesin ve yürütülmesi zorunlu bir işlem olmaması, süre aşımı ve dava konusu
işlem ve/ya da eylemin hukuka aykırı olması gerekçeleriyle davanın reddi yönünde verilen
kararlar nihaî kararlardır.
Bölge idare mahkemesi, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf baş-
vurusunu haklı bulması; davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme ya da reddedilmiş veya
yasaklanmış hâkim tarafından bakılmış olması hallerinde, istinaf başvurusunun kabulü
ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye
gönderir. Bölge idare mahkemesinin bu tür kararları da kesindir (İYUK.m.45/4).
Davayı sonuçlandırmadıkları için dilekçenin reddi; dilekçenin gerçek hasma tebliği;
dilekçenin idarî mercie tevdii; dosyaların birleştirilmesi; idarî yargı bünyesinde görevsiz-
lik ve/ya da yetkisizlik kararları nihaî karar değildir.
Ara kararlarına karşı ancak nihaî kararla birlikte istinaf başvurusunda bulunulabilir.
Başka bir deyişle, ara kararları hakkında yalnız başına istinaf talebinde bulunulamaz. Ör-
neğin, yetkisizlik itirazı hâkim tarafından reddedilmişse bu karara karşı ancak nihaî ka-
rarla birlikte istinaf yoluna başvurulabilir.
Kararın Konusunun Beş Bin Türk Lirasını Aşması

Tek hâkimle çözümlenen davalar hakkında hâkimin verdiği nihaî kararlara karşı, başka
kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, kural olarak, istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak,
konusu beş bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemlere
karşı açılan iptal davaları hakkında idare ve vergi mahkemeleri tarafından, yani tek hâkim
tarafından verilen kararlar kesin olup, bunlar hakkında istinaf yoluna başvurulması müm-
kün değildir (İYUK.m.45/1). Bu itibarla, vergi mahkemesinin tek hâkim tarafından veri-
len kararlarından beş bin Türk lirasını aşan kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulabilir.
Kısacası, bir kararın istinaf kanun yolu incelemesine konu olabilmesi için, vergi mah-
kemesi tarafından verilmiş ve beş bin Türk lirasını aşan nihaî karar olması gerekir.
İstinaf Mercii
İdare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen ve konusu beş bin Türk lirasını aşan nihaî
kararların istinaf mercii bölge idare mahkemeleridir (İYUK.m.45/1; BİMK.m.3/A,a). İsti-
naf mercii olan bölge idare mahkemelerinin bulunduğu iller Ankara, Erzurum, Gazian-
tep, İstanbul, İzmir, Konya ve Samsun’dur. Her bir bölge idare mahkemesinin yargı çevresi
birden çok ili kapsamaktadır.
İstinaf denetimine tâbi olması gereken kararlara karşı yanlışlıkla Danıştay’a temyiz baş-
vurusunda bulunulması hâlinde, Danıştay’ın görevsizlik kararı vererek dosyayı görevli ve
yetkili bölge idare mahkemesine göndermesi gerekir. Kaldı ki, istinaf başvurusuna konu ola-
cak kararlara karşı yapılan kanun yolu başvurularında, dilekçelerdeki hitap ve istekle bağlı
kalınmaksızın dosyaların bölge idare mahkemesine gönderilmesi şarttır (İYUK.m.45/2).
İstinaf Talebinde Bulunabilecekler

Kural olarak, vergi davasında davalı taraf idaredir. Başka bir deyişle, özel hukuk kişileri
(gerçek ve tüzel kişiler) davacı; idare ise, davalıdır. Ancak, vergi uyuşmazlıklarında, bazı
durumlarda kamu idareleri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının da da-
vacı olması mümkündür (VUK.mük.m.49, 377).
Karara karşı yapıldığı için, taraflar istinaf talebinde bulunabilmektedir. Karara taraf-
lardan yalnız biri istinaf talebinde bulunabildiği gibi her iki tarafın da istinaf talebinde
bulunması mümkündür (İYUK.m. 45/2, 48/3).
Davaya katılanın katılma talebinin kabulü, katılana davada taraf sıfatını kazandırma-
yıp kendisine sadece katıldığı tarafla birlikte hareket etme imkânını sağlamaktadır. Bu
nedenle, katılanın (müdahilin) ancak katıldığı tarafla birlikte istinaf talebinde bulunması
mümkündür.
Kararın tebliği sırasında veya tebliği izleyen istinaf süresi içerisinde veya istinaf baş-
vurusunda bulunduktan sonra henüz istinaf merciince karar verilmeden tarafların kişilik
veya niteliğinde herhangi bir nedenle değişiklik olursa davayı takip hakkı kendisine geçe-
nin başvurmasına kadar dosya ilgili mahkemece işlemden kaldırılır (İYUK.m. 26/1). Bu
hâllerde taraf olma ehliyetini, takip hakkı kendisine geçen veya mirasçılar kazanmış olur.
Bu gibi hâllerde işlemden kaldırma süresinin ne kadar olacağı, yani davayı takip hak-
kı kendisine geçenin başvurusunun veya idarenin takibi yenilemesinin, dosya işlemden
kalktıktan sonra geçecek ne kadar bir süre içerisinde yapılacağı hakkında kanunda bir
hüküm olmadığı gibi istinaf ve temyiz başvurularında ve bunların incelenmesi sırasında
istinaf ve temyizi düzenleyen İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 45 ve 48’inci madde-
lerinden önceki madde hükümlerinin bu talepler hakkında uygulanıp uygulanmayacağı
konusunda da herhangi bir atıf yoktur. Fakat, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 26’ncı
maddesinin 3’üncü fıkrasında, davacının gösterdiği adrese tebligat yapılamaması hâlinde,
yeni adresin bildirilmesine kadar dosyanın işlemden kaldırılacağı ve bu tarihten başla-
yarak bir yıl içinde yeni adres bildirilmek suretiyle dosyanın yeniden işleme konulması
istenmediği takdirde, davanın açılmamış sayılmasına karar verileceği belirtilmektedir. Ki-
şilik ve nitelik değişiklikleri nedeniyle işlemden kaldırılan dosyalar için de kıyasen, bir
yıllık başvuru süresinin uygulanabileceği düşünülebilir.
Yalnız öleni ilgilendiren davalara ait dilekçeler iptal edileceğinden (İYUK.m. 26/2)
istinafın düşmesi gerekmekte gibi görünmekte ise de, istinafta bu hükmün uygulanma
yerinin olmaması gerekir. Çünkü, istinafa konu kararlar, tam yargı davalarıyla vergi uyuş-
mazlıklarında tarhiyata ilişkin davalara ait olmaları itibariyle yalnız ölenle değil, mirasçı-
ları ile de ilgilidir. Bu nedenle, istinafın düşmesi söz konusu olamaz.
İstinaf yoluna başvurabilmek için, başvuruda bulunan tarafın, istinaf yoluna başvur-
masında bir hukukî yararının olması gerekir. Lehine karar verilen taraf, lehe olan sonucu
bir tarafa bırakarak, kararın gerekçesini beğenmediği veya kararın daha başka bir gerek-
çeye dayandırılması için istinaf başvurusunda bulunamaz.
İstinaf Süresi
İdarî/vergi yargılaması hukukunda, idare ve vergi mahkemelerinin verdikleri nihaî karar-
lara karşı istinaf yoluna başvuru süresi otuz gündür. Başka bir deyişle, vergi mahkemeleri-
nin verdiği ve istinafa konu olabilen nihaî kararlarına karşı, davacı veya davalının, kararın
tebliğinden itibaren otuz gün içinde istinaf başvurusunda bulunabilmesi mümkündür
(İYUK.m.45/1). Ayrıca, istinaf dilekçesinin karşı tarafa tebliğ edilmesi halinde, karşı taraf
bu karara süresinde istinaf başvurusunda bulunmamış olsa bile istinaf dilekçesinin ken-
disine tebliğ tarihini izleyen otuz gün içerisinde düzenleyeceği dilekçe ile istinaf başvuru-
sunda bulunabilmektedir (İYUK.m.45/2, 48/3).
Kısacası, vergi yargılaması hukukunda genel istinaf süresi otuz gündür. Tarafların bu
süre içinde istinaf talebinde bulunmamaları hâlinde, karar kesinleşmektedir. Taraflardan
birisinin süresinde istinaf yoluna başvurması ve istinaf dilekçesinin karşı tarafa tebliğ edil-
mesi hâlinde, karşı taraf süresinde istinaf talebinde bulunmamış olsa bile, istinaf dilekçe-
sinin tebliği tarihinden itibaren yeniden istinaf talep etme hakkını kazanmış olmakta ve
otuz günlük süre yeniden işlemeye başlamaktadır.
Ayrıca,
• İstinaf dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine uygun ola-
rak düzenlenmemiş ise, eksikliklerin onbeş gün içinde tamamlanması, kararı veren
mahkeme veya bölge idare mahkemesi tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede
eksiklikler tamamlanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından istinaf isteminde bu-
lunulmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.45/2; 48/2).
• İstinaf dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin tamamı ödenmemiş ise, kara-
rı veren merci tarafından ilgiliye tamamını ödemesi için yedi günlük süre verilir.
Bu süre içinde tamamlanmazsa istinaftan vazgeçmiş sayılacağı kendisine bildirilir.
kararın istinaf edilmemiş sayılmasına karar verir (İYUK.m.45/2; 48/6).
• İstinafın süresinde yapılıp yapılmadığını, istinaf dilekçesi kendisine verilen veya
gönderilen kararı veren merciin incelemesi gerekir. İstinaf, dilekçenin İstinaf Def-
terine kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu kayda göre istinaf süresinde ya-
pılmamışsa, kararı veren merci tarafından istinaf isteminin reddine karar verilir
(İYUK.m.48/6).
• İstinaf başvurusunun kesin bir karar hakkında yapılması halinde de, kararı ve-
ren merci tarafından istinaf isteminin reddine karar verilmesi gerekmektedir
(İYUK.m.48/6).
• Kararın istinaf edilmemiş sayılmasına,
• İstinaf isteminin reddine ve
• İstinaf isteminde bulunulmamış sayılmasına ilişkin kararlarına karşı, bu kararların
tebliğ tarihini izleyen günden başlayarak (itibaren) yedi gün içinde istinaf yoluna
Sürelerin Başlangıcı
Sürelerin başlangıcı, kararın taraflara veya istinaf dilekçesinin karşı tarafa tebliğini izleyen
gündür. Bu bakımdan, kararın yazılı olarak tebliğ edilmesi gerekir (İYUK.m.25). Vergi
yargılaması usûlüne ait her türlü tebliğ işleri Tebligat Kanunu hükümlerine göre Posta,
Telgraf ve Telefon İşletmesi aracılığı ile yapılmaktadır (İYUK.m.60).
Vekille takip edilen işlerde tebligat vekile yapılır. Vekil birden fazla ise, bunlardan bi-
rine tebligat yapılması yeterlidir. Eğer tebligat birden fazla vekile yapılmışsa, bunlardan
ilkine yapılan tebliğ tarihi, asıl tebliğ tarihi sayılır (TebK.m.11).
İtiraz yoluna başvurma süresi hakkında bilgi veriniz.

2
Sürelerin hesaplanması ve uzamasına ilişkin hükümler, istinaf sürecinde de geçerlidir.
Bu bağlamda, bölge idare mahkemelerinin çalışmaya ara verdikleri Temmuz ayının yirmi-
si ile Ağustos ayının otuz biri arasına isabet eden günlerde kurulan nöbetçi mahkemenin,
istinaf ile ilgili olarak sadece yürütmenin durdurulmasına ilişkin işlere bakması mümkün-
dür (İYUK.m. 8, 61, 62).
İstinafa Başvurma Şekli ve Usûlü
İstinaf Talebi
Bölge idare mahkemesi, idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen ve istinafa konu
olan nihaî kararları kendiliğinden inceleyemez. Sözü edilen kararların istinaf yoluyla ince-
lenebilmesi için mutlaka istinaf talebinde bulunulması gerekir.
İstinaf dilekçesinin, istinaf süresinin başlangıç gününden başlayarak otuz gün içinde
verilmesi hâlinde, istinaf süresinde yapılmış sayılır. İstinaf başvurusunun yapıldığı tarih,
kararı veren mahkemeye veya dilekçe kabul etmesi mümkün olan (İYUK.m.4) mercilere
verildiğinde dilekçenin deftere kaydının yapıldığı tarihtir. Bir kimse dilekçeyi havale et-
tirdikten sonra yanında alıp giderse, harcını sonradan yatırsa bile, istinaf havale tarihinde
değil, deftere kayıt tarihinde yapılmış sayılır.
İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeye gönderilmek üzere postaya verilirse, dilek-
çenin postaya veriliş tarihi istinafa başvurulduğu tarih sayılmaz; postadaki gecikmeler de
dikkate alınmaz.
İstinaf dilekçesi kararı veren mahkemece karşı tarafa tebliğ edilir. Karşı taraf için isti-
naf talebinde bulunma için sürenin başlangıcı istinaf dilekçesinin tebliğ tarihini izleyen
gündür (İYUK.m.45/2, 48/3). İstinaf dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilmemişse dosya böl-
ge idare mahkemesince tebligat işlemleri tamamlanmak üzere kararı veren mahkemeye
gönderilir.
İstinaf Dilekçesi
İstinaf için başvurma ve istinafın bölge idare mahkemesinde ele alınması şekil ve usûlleri,
Danıştay’daki temyiz şekil ve usûllerine tâbidir (İYUK.m.45/2). Buna göre, istinaf dilek-
çesi, bölge idare mahkemesi başkanlığına hitaben yazılır. Şekil bakımından vergi davası
dilekçesinde yer alacak hususlara burada da aynen uyulması gerekir. Bu itibarla, istinaf
dilekçesinde, tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya un-
vanları ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının yazıl-
ması şarttır.
İstinaf yoluna başvuran birden fazla ise, her birinin adı, soyadı ve adreslerinin ayrı ayrı
yazılması gerekir. Eğer dava vekil ile takip ediliyorsa, vekil ve davacının adresleri yazılma-
lıdır. Yalnız vekilin adresinin yazılması halinde dilekçe reddedilir.
Ayrıca istinaf dilekçesinde,
• Davanın ve istinaf edilen kararın konusunun, nedenlerinin ve dayandığı delillerin;
• İstinaf edilen kararın yazılı bildirim tarihinin;
• Tam yargı davalarına veya vergi uyuşmazlıklarına yahut yargılama giderlerine iliş-
kin istinaf taleplerinde, uyuşmazlık ve istinaf konusunun miktarının;
• Vergi uyuşmazlıklarıyla ilgili istinaf başvurularında, vergi, resim, harç ve benzeri
malî yükümler ile bunların zam ve cezaları, cezanın nev’i ve yılı, ihbarname tebliğ
edilmişse, ihbarnamenin tarih ve sayısı, varsa mükellefin hesap numarasının belir-
tilmesi gerekir (İYUK.m. 45/2, m. 3/2-e).
İstinaf edilen karar ile istinaf nedenlerine ilişkin belgelerin asılları veya örnekleri isti-
naf dilekçesine eklenir. İstinaf dilekçesi ile ekli belgelerin örneklerinin karşı taraf sayısın-
dan bir fazla olması gerekir (İYUK.m.3/3). Ekli belge örneklerinin ilgili idare, noter veya
vekil tarafından onaylanmış olması şart değildir. Belgelerin aslı veya onaylı ya da onaysız
örneklerinin dilekçeye eklenmesi yeterlidir.
İstinaf Dilekçesinin Verileceği Yer

İstinaf dilekçesi, bölge idare mahkemesine gönderilmek üzere, istinafa konu kararı veren
mahkemeye (İYUK.m.48/3) veya kararı veren mahkemeye gönderilmek üzere idare veya
vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare ve vergi mahkemelerinin bulunmadığı yerlerde
büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın asliye hukuk
hâkimliklerine ve yabancı ülkelerde Türk Konsolosluklarına verilebilir (İYUK.m.4; 48/3).
İstinaf dilekçesi doğrudan doğruya istinafı inceleyecek olan mercie verilemez. Çünkü,
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci maddesinde istinaf dilekçesinin istinafı ince-
leyecek olan bölge idare mahkemesine gönderilmek üzere kararı veren mahkemeye veril-
mesi gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca, ne İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun ne 4’üncü
maddesinde, ne de 48’inci maddesinin 3’üncü bendinde istinaf dilekçesinin verileceği yer
olarak bölge idare mahkemesi başkanlığından söz edilmektedir. Ancak, istinaf kanun yo-
lunun sisteme dahil edilmesinden sonra, temyiz dilekçesi verilecek yerler arasında, doğal
olarak kararı veren bölge idare mahkemesi sayılmaktadır. Bu iki hususu birbirine karış-
tırmamak gerekir. Doğru ve uygun olan, dilekçenin istinaf kanun yolu denetimi sisteme
dahil edildikten sonra, istinaf dilekçesinin hakkında istinaf talebinde bulunulan kararı
veren mahkemeye ya da bu mahkemeye gönderilmek üzere dilekçe kabul edeceği belirti-
len (İYUK.m.4) diğer mercilere verilmesidir. Çünkü, istinaf dilekçesinin verilmesi yalnız
başına istinaf incelemesi için yeterli değildir. İstinafa konu karara ilişkin dosyanın dilekçe
ekinde gönderilmesi gerekir.
İstinaf Dilekçesinin Verildiği Merciin Yapacağı İşlemler
İstinaf Dilekçesinin Kaydı

Dilekçe mahkeme başkanının veya hâkiminin havalesi ile işleme konulur (İYUK.m. 14/2).
Harç ve posta ücretleri alınan dilekçenin derhal deftere kaydı yapılır; kayıt tarih ve
sayısı dilekçenin üzerine yazılır (İYUK.m.6/1). Başvurana kayıt tarih ve sayısını gösteren
imzalı ve mühürlü, pulsuz bir alındı kâğıdı verilir (İYUK.m.6/2).
Kararı veren mahkemeye gönderilmek üzere istinaf dilekçesinin verildiği mercilerin,
herhangi bir gerekçe ile dilekçeyi almaktan kaçınması mümkün değildir. Bu merciler, al-
dıkları istinaf dilekçelerini, en geç üç gün içinde harcı ve posta ücretleriyle birlikte taahhüt-
lü olarak ait olduğu kararı veren mahkemeye göndermeleri gerekir (İYUK.m.6/3).
İstinaf Dilekçesinin Ön İncelemesinin Yapılması

İstinaf dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine uygun olarak dü-
zenlenmesi gerekir. Düzenlenmemişse, eksikliklerin on beş gün içinde tamamlanması,
kararı veren hâkim veya mahkeme tarafından ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede eksiklikler
tamamlanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından istinaf isteminde bulunulmamış sayıl-
masına karar verilir (İYUK.m.45/2, 48/2).
İstinaf dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin tamamı ödenmemiş ise, bu harç
ve giderlerin on beş günlük süre içerisinde tamamlanması, aksi halde istinaftan vazgeçilmiş
sayılacağı kararı veren hâkim veya mahkeme tarafından ilgiliye bildirilir (İYUK.m. 48/6).
İlgili bu tebligata rağmen süresinde harç ve giderleri tamamlamazsa, istinaf talebinde bu-
lunulmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.45/2, 48/6).
İstinafın süresinde yapılıp yapılmadığı, istinafa konu kararı veren mahkeme tarafın-
dan incelenir. İstinaf, dilekçenin deftere kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu kayda göre
istinaf süresinde yapılmamışsa, kararı veren mahkeme, dosyayı itirazı inceleyecek mercie
göndermeden, istinaf isteminin reddine karar verir ve kararı tebliğ eder (İYUK.m.48/6).
Tebligat İşlemlerinin Yapılması ve Karşılıklı İstinaf

İstinaf süresinde yapılmışsa istinaf dilekçesinin bir nüshası karşı tarafa tebliğ edilir. Ancak
istinaf dilekçesinde yürütmenin durdurulması talebi varsa, istinaf dilekçesi karşı tarafa
tebliğ edilmeden dosyası ile birlikte, yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar ve-
rilmek üzere, kararı veren mahkemece istinaf talebini inceleyecek olan mercie gönderil-
mesi gerekir. Bölge idare mahkemesi, yürütmenin durdurulması talebi hakkında karar
verdikten sonra dosyayı geri göndermeyerek tebligatı kendisi yapıp dosyayı tekemmül
ettirir (İYUK.m.48/5).
İstinaf dilekçesi kendisine tebliğ edilen karşı taraf, tebliğ tarihini izleyen otuz gün içeri-
sinde istinaf dilekçesine cevap verebilir. Süresi içerisinde cevap verilmemesi hâlinde, dos-
ya tekemmül eder.
Karşı tarafın istinaf dilekçesi kendisine tebliğ edilen taraf, cevap vermek istemesi ha-
linde ya sadece istinaf talebine cevapla yetinir ya da karar hakkında süresinde istinaf yo-
luna başvurmamış olsa bile, düzenleyeceği cevap dilekçesinde kendisi de istinaf talebinde
bulunabilir. Bu takdirde, bu dilekçe istinaf dilekçesi yerine geçer (İYUK.m.48/3). Bu son
hükümle, karar hakkında süresinde istinaf talebinde bulunmamış olan tarafa, diğer tara-
fın istinaf başvurusunda bulunması üzerine, yeniden istinaf talebinde bulunma imkânı
tanınmaktadır. İstinaf dilekçesi yerine geçen cevap dilekçesinde, varsa istinafın dayandığı
delillerin belirtilmesi ve dilekçeye eklenmesi gerekir (İYUK.m.3/3). Ayrıca, gerekli harç
ile posta gideri de ödenmelidir. Mahkeme, istinaf dilekçesi sayılan bu dilekçeyi karşı tarafa
tebliğ eder; karşı taraf da dilerse otuz gün içinde bu dilekçeye cevap verebilir.
İstinaf dilekçesinin ve cevap dilekçelerinin karşı tarafa tebliğ edilememesi halinde,
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 26’ncı maddesi kıyasen uygulanarak, karşı tarafın teb-
ligata elverişli adresi bildirilinceye veya Tebligat Kanunu gereğince ilânen tebligat tale-
binde bulunuluncaya kadar dosya işlemden kaldırılır ve varsa yürütmenin durdurulması
kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak
bir yıl içinde yeni adres bildirilmek suretiyle yeniden işleme konulması istenmediği takdir-
de davanın açılmamış sayılmasına karar verilir (İYUK.m.26/3) ve bu kararlar karşı tarafa
tebliğ edilir (İYUK.m.26/4).
İstinaftan Vazgeçme
Mahkemece bir karar verilmeden, yani istinaf hakkı doğmadan istinaftan vazgeçilemez.
Ancak, karar verildikten sonra tarafların bu karara karşı istinaf hakkını kullanmaması
mümkündür. Ayrıca, istinaf dilekçesini verdikten, yani istinaf hakkını kullandıktan sonra,
istinaf talebi, bölge idare mahkemesince karara bağlanıncaya kadar yine istinaftan vazge-
çilebilir.
İstinaftan vazgeçme talebinin bir dilekçe ile mahkeme başkanlığına bildirilmesi gerekir.
İstinaf eden tarafın dilekçesi kendisine tebliğ edilen taraf, süresinde istinaf başvurusu
yapmamış olsa bile, cevap dilekçesinde istinaf talebinde bulunabilmekte ve bu dilekçesi
istinaf dilekçesi yerine geçmektedir. Süresinde istinaf başvurusu yapan tarafın istinaf tale-
binden vazgeçmesinin, bu istinaf başvurusu üzerine, itiraz süresini geçirmiş olduğu hâlde
cevap dilekçesinde istinaf talebinde bulunmuş olan tarafın istinaf talebini etkilememe-
si gerekir. Çünkü, süresinde istinaf başvurusu yapanın istinaf talebi geçerlidir. Bu istinaf
başvurusu üzerine diğer tarafın yaptığı istinaf başvurusu da geçerli ve bağımsız bir istinaf
talebidir, bu yüzden incelenmesi gerekir.
İstinaftan vazgeçen, kararın doğruluğunu kabul etmiş sayılır.
Dosyanın İnceleme Merciine Gönderilmesi

Kararı veren mahkeme, dosya tekemmül ettikten, yani harç ve giderler tamamlandıktan,
taraflara gerekli tebligat yapıldıktan, cevap dilekçesi verildikten veya cevap süresi geçtik-
ten sonra, dosyayı dizi listesine bağlı olarak bölge idare mahkemesine gönderir (İYUK.m.
48/4). Kararı veren mahkeme istinaf talebini, açıklama veya yanlışlığın düzeltilmesi talebi
olarak kabul edip istinaf yoluyla düzeltilmesi gereken bir konuyu kendisi inceleyip gerekli
düzeltmeyi yapamaz.
İstinaf Nedenleri
İdari Yargılama Usulü Kanunu istinaf için belli nedenler göstermemiş ise de, aynen tem-
yizde olduğu gibi, kararlara karşı görev ve yetki başta olmak üzere, hukuka aykırı karar
verilmiş ve usûl hükümlerine uyulmamış olması bakımından istinaf başvurusunda bulu-
nulabileceği doğaldır.
Ayrıca vakıaların değerlendirilmesinde ve delillerin takdirinde hata yapılmış olması,
soruşturmanın tam yapılmaması gibi maddî vakıalara ve sübuta ilişkin konular da istinaf
talebinde yer alabilir.
İstinaf Talebinin İncelenmesi
İstinaf İncelemesine Katılamayacak Olanlar

İstinaf üzerine davaya bakmakta olan bölge idare mahkemesi başkan veya üyelerinden
biri, birkaçı veya hepsi reddedilmişse, red talebi karara bağlanmadan, reddedilmiş olanla-
rın katılımı ile istinaf talebinin incelenmesine geçilmemesi gerekir. Red talebi, bölge idare
mahkemesinde incelenirken reddedilen başkan veya üyeler mahkeme heyetine katılamaz-
lar (İYUK.m.57/2).
İstinaf başvurusuna konu edilen kararı veren ya da karara katılan hâkim, aynı dava-
nın istinaf yoluyla bölge idare mahkemesi tarafından yapılan incelenmesinde bulunamaz
(İYUK.m.45/7). Bu hüküm, bir hâkimi hem karar veren hem de verdiği kararı denetleyen
kişi olma durumundan kurtarmayı amaçlamaktadır.
İlk derece mahkemesinde kararı veren ya da karara katılan hâkim, istinaf inceleme-
sinde bulunamamaktadır. Karar veren ya da karara katılan hâkim ibaresi mutlak olduğuna
göre, dava için soruşturma ve araştırma yapmış, delil tesbitinde ve keşifte bulunmuş, bilir-
kişi incelemesi yaptırmış, yürütmenin durdurulması talebini kabul veya reddetmek sure-
tiyle karara bağlamış ve fakat nihaî kararı tek başına vermemiş ya da kararı veren kurulda
yer almamışsa, kendisi hâkimlikten çekinmedikçe veya taraflarca reddedilmedikçe, bölge
idare mahkemesinde istinaf incelemesinde bulunması mümkündür.
İstinaf İncelemesinin Evrak Üzerinde Yapılması

Kural olarak, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mah-
kemelerinde yazılı yargılama usûlü uygulandığı için, inceleme evrak üzerinde yapılır
(İYUK.m.1/2). Bölge idare mahkemesi de bu kurala uygun olarak istinaf başvurusu üze-
rine, kararı veren mahkeme tarafından kendisine gönderilen dosyanın incelemesini evrak
üzerinde yapar. İncelenmekte olan dosya hakkında gerekli görülen her türlü evrakın ge-
tirtilmesi ve bilginin istenilmesi mümkündür (İYUK.m.20/1).
İstinaf İncelemesinin Duruşmalı Olarak Yapılması

İstinaf incelemesi kural olarak evrak üzerinden yapılmakla beraber, tarafların talep etmesi
ve bölge idare mahkemesinin karar vermesi (İYUK.m.17/2) veya bölge idare mahkeme-
sinin kendiliğinden karar vermesi (İYUK.m.17/4) hâlinde inceleme duruşmalı olarak da
yapılabilmektedir. İncelemenin duruşmalı yapılabilmesi için istinafa konu kararın ilişkin
bulunduğu davanın, iptal veya yirmi beş bin Türk lirasını aşan tam yargı davası veya tarh
edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları topla-
mı 2019 yılı için 44.000 Türk lirasını aşan vergi davası (İYUK.m.17/1) olması gerekir. Bu
miktarın, her yıl yeniden değerleme oranında artırılması gerekir. Çünkü, İdari Yargılama
Usûlü Kanunu’na göre, “Bu Kanunda öngörülen parasal sınırlar; her takvim yılı başından
geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usûl
Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl
tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır. Bu şekilde
belirlenen sınırların bin Türk lirasını aşmayan kısımları dikkate alınmaz” (İYUK.Ek m.1).
Tarafların talebi ve davanın yirmi beş bin Türk lirası sınırını aşan dava olması şartla-
rıyla bağlı olmaksızın, taraflar talep etmese ve dava belirtilen miktarın altında bir miktara
ilişkin olsa bile, bölge idare mahkemesi kendiliğinden incelemenin duruşmalı olarak ya-
pılmasına karar verebilmektedir (İYUK.m.17/4).
Duruşma talebi, istinaf veya cevap dilekçelerinde yapılabilir (İYUK.m.17/3). Duruşma
yapılmasına karar verilince duruşma davetiyeleri, duruşma gününden en az otuz gün önce
taraflara gönderilir (İYUK.m.17/5).
Duruşmalar, açık olarak yapılır. Duruşmaları başkan yönetir. Taraflara ikişer defa söz
verilir. Taraflardan yalnız biri duruşmaya gelirse, onun açıklamaları dinlenir; hiçbiri gel-
mezse duruşma açılmaz, inceleme evrak üzerinde yapılır (İYUK.m. 18/1-3).
Bölge idare mahkemesinde yapılacak duruşmada, iddia ve savunmanın gerekli kıl-
dığı hâllerde, dava konusu tarh işleminin dayanağını oluşturan incelemeyi yapmış olan
inceleme elemanları ile mükellefin duruşmada hazır bulundurduğu malî müşaviri veya
muhasebecisi de dinlenir (VUK.mük.m. 378).
Duruşma yapıldıktan sonra en geç on beş gün içinde karar verilmesi gerekmektedir
(İYUK.m.19).
İnceleme Konuları
İnceleme, dava dilekçelerinin incelenmesinde izlenecek sırayı gösteren İdari Yargılama
Usulü Kanunu’nun 14’üncü maddesinin 3’üncü bendindeki sıra ile yapılır.
Görev ve Yetki
Mahkemelerin görevi kamu düzeni ile ilgili olduğundan, taraflar görev bakımından her-
hangi bir talepte bulunmamış olsalar bile, bölge idare mahkemesi bu konuyu kendiliğin-
den inceleyebilmektedir.
Bölge idare mahkemesi, davaya görevsiz mahkeme ya da reddedilmiş veya yasaklan-
mış hâkim tarafından bakılmış olması hallerinde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk de-
rece mahkemesinin kararının kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gön-
derir. Bölge idare mahkemesinin bu kararı kesindir, karara karşı ısrar edilmesi mümkün
değildir (İYUK.m.45/4). Bu itibarla, görevli kılınan mahkeme (tek hâkim) davaya bakmak
zorundadır; görevsizlik kararı veremez.
Uyuşmazlığın miktar itibarıyla mahkemece kurul hâlinde incelenerek çözümlenmesi
gerekirken tek hâkim tarafından çözümlenmesi ya da tek hâkim tarafından çözümlenmesi
gerekirken kurul halinde çözümlenmesi görev yönünden kanuna aykırılık oluşturmaktadır.
İstinaf talebi üzerine bölge idare mahkemesinin öncelikle kararın istinaf kanun yolu
denetimine tâbi olup olmadığını araştırması; istinafa konu kararlardan ise, işin esasına
girerek uyuşmazlığı kesin bir çözüme bağlaması; aksi hâlde, daha işin başında istinaf tale-
bini reddederek dosyayı ilgili mahkemeye göndermesi gerekmektedir.
Mahkemelerin yetkisi de kamu düzeni ile ilgilidir (İYUK.m.32/2). Bu bakımdan taraf-

lar yetki-yetkisizlik konusunda herhangi bir talepte bulunmamış olsalar bile, bölge idare
mahkemesinin, davanın her aşamasında yetki konusunu kendiliğinden dikkate alması
mümkündür.
İlk derece mahkemesinde yapılan görevsizlik ve/ya da yetkisizlik itirazının reddine
ilişkin karar tek başına istinaf talebine konu edilemez. Bu red kararının nihaî kararla bir-
likte istinaf konusu edilmesi halinde, bölge idare mahkemesi konuyu inceler;
• Kararı veren mahkemeyi/hâkimi görevli ve/ya da yetkili görürse, bu konudaki ta-
lebi reddedip diğer istinaf nedenlerini ve dosyayı incelemeye devam eder.
• Karar veren mahkemeyi/hâkimi görevli ve/ya da yetkili görmezse, istinaf talebini
kabul eder ve verdiği kararı ilgili mahkemelere, yani görevsiz ve/ya da yetkisiz ve
görevli ve/ya da yetkili olduklarına karar verdiği mahkemelere bildirir, taraflara da
tebliğ eder (İYUK.m. 43/2).
Bölge idare mahkemesinin görev ve/ya da yetki konusunda verdiği karar kesindir
(İYUK.m.43/3), aleyhine herhangi bir kanun yoluna başvurulamaz. Görevli ve/ya da yet-
kili kılınan mahkeme/hâkim, davaya bakmak zorundadır, yani görevsizlik ve/ya da yetki-
sizlik kararı veremez.
Görevsiz mahkeme, yetki uyuşmazlığı çıkaramaz.
Görevsiz mahkeme, yetki uyuşmazlığı çıkaramaz.
Merci Tecavüzü
Bazı kanunlar, idarenin idarî işlemlerine karşı yargı organlarına başvurulmadan; yani,
dava açılmadan önce, bu işlemlerin idarî başvuru konusu yapılarak idarî mercilerce göz-
den geçirilmesini düzenlemektedir. Örneğin, Vergi Usul Kanunu, dava açma süresi sona er-
dikten sonra, fakat zamanaşımı süresi içinde hata düzeltme yoluna başvurulması hâlinde,
vergi dairesinin talebi reddetmesi üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığına şikâyet başvuru-
sunda bulunulması gerektiğini; ancak bu başvurunun reddedilmesi hâlinde yargı yoluna
başvurulabileceğini belirtmektedir (VUK.m.124; DşK. m.24/j; İYUK.m.37). Bu mercilere
başvurulmadan idarî dava açılmış olduğu istinaf incelemesi aşamasında anlaşılırsa, merci
tecavüzü gerekçesiyle önce karar kaldırılır, sonra dosya ait olduğu mahkemeye gönderilir.
Mahkemenin de dosyayı görevli idarî mercie göndermesi gerekir (İYUK.m.15/1,e).
Ehliyet
Genellikle ehliyet deyiminden davacı ve davalı olabilme ehliyeti anlaşılmaktadır. Vergi
yargılaması usûlünde kural olarak idare davalı; gerçek ve tüzel kişiler ise, davacıdır. Kanun
yollarına veya kararlara karşı başvurma bakımından ehliyet, idare de dahil olmak üzere
bütün taraflar bakımından söz konusudur. İstinaf incelemesinde ehliyet, hem dava ehliye-
ti hem de istinaf yoluna başvurabilme ehliyeti yönlerinden ele alınmaktadır.
İstinaf, ehil olmayanlar tarafından yapılmışsa, istinaf talebinin reddi gerekir. Dosya
bölge idare mahkemesine geldikten veya dosyanın incelenmesine başlandıktan sonra is-
tinaf hakkında henüz karar verilmeden tarafların kişilik veya niteliğinde ölüm veya her-
hangi bir nedenle değişiklik olursa davayı takip hakkı dolayısıyla istinaf hakkı kendisine
geçenin başvurmasına kadar; ölüm halinde mirasçılar hakkında takibin idarece yenilen-
mesine kadar dosya işlemden kaldırılacağı için (İYUK.m.26/1) istinaf incelemesine de-
vam edilmez.
Dava Konusu İşlem

İstinaf incelemesinde işin esasına girmeden önce dava konusu olacak kesin ve yürütül-
mesi zorunlu bir işlem olup olmadığının araştırılması gerekir. Ancak bu inceleme, idarî
işlemin unsurlarını kapsamayıp sadece idarî işlemin varlığına özgülenmelidir. Unsurlar
bakımından incelemenin esasa girilince yapılması gerekir.
İstinaf başvurusunun hangi noktalardan incelemeye tâbi tutulacağını belirtiniz.

3
Bundan başka istinafa konu kararın da nihaî bir karar olması gerekir. Bu nedenle, ara
kararı ile dilekçenin red kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulursa istinaf talebi ince-
lenmeden reddedilir.
İstinaf Süresi
İstinaf talebinin süresinde yapılıp yapılmadığının istinafa konu kararı veren mahkeme
tarafından incelenmesi gerekir. İstinafın süresinde yapılmadığının belirlenmesi hâlinde,
istinaf talebi reddedilir. İstinaf talebinin reddine ilişkin karara karşı yedi gün içinde istinaf
yoluna başvurulması mümkündür (İYUK.m.45/2, 48/6). Bu bakımdan istinaf talebinin
süresinde olup olmadığı hakkındaki gerekli inceleme hem ilk derece hem de bölge idare
mahkemesi tarafından yapılmak durumundadır. Çünkü, vergi yargılaması usûlünde dava
açma, istinaf ve temyiz süreleri kamu hukuku karakteri olan ve re’sen dikkate alınması
gereken sürelerdir. Bölge idare mahkemesinin, taraflar ileri sürmeseler bile istinafın sü-
resinde yapılıp yapılmadığını kendiliğinden incelemesi gerekir. Teorik de olsa istinafın
süresinde yapılmamış olduğu, bütün incelemelere rağmen gözden kaçmış olabilir. Bu du-
rumda süresinde yapılmayan istinaf talebi, bu defa istinaf merciince reddedilir.
Husûmet
Husûmet sorunu yargılamanın her aşamasında inceleme konusu yapılabilmektedir. Has-
mın gösterilmesinde yanlışlık veya noksanlık, davanın hangi aşamasında tesbit edilirse
edilsin, o aşamada dava dilekçesi gerçek hasma tebliğ edilir (İYUK.m. 14/6). Eğer bu
durum istinaf incelemesi sırasında meydana çıkarsa, aynı şekilde davanın gerçek hasma
yöneltilmesi gerekir. Gerçek hasmın davaya katılması davanın bulunduğu aşamadan itiba-
ren olmamalıdır. Aksi hâlde savunma hakkı kısıtlanmış olur. Bu bakımdan gerçek hasma,
dava dilekçesi hakkında savunmasını yapması; savunmasını dayandırdığı delilleri topla-
masına ve ibraz etmesine imkân sağlanması, usûle ilişkin taleplerinin yerine getirilmesi
suretiyle savunma hakkını kullandırmak gerekir.
Ölmüş bir kimse hasım gösterilerek istinaf talebinde bulunulamaz.
Ölmüş bir kimse hasım gösterilerek istinaf talebinde bulunulamaz.
Dosyanın Tekemmülü
Kural olarak, dilekçelerin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre
düzenlenmesi (İYUK.m.45/2, 48/2); dilekçeye istinaf konusu kararın ve belgelerin asıl-
larının ve/ya da örneklerinin eklenmesi; noksan harç ve posta giderlerinin tamamlan-
ması (İYUK.m.6/4); tek dilekçe ile aynı şahsı ilgilendiren birden fazla işlem aleyhine
veya birden fazla şahsı ilgilendiren işlemden dolayı dava açma şartlarının (İYUK.m.5)
var olup olmadığının belirlenmesi ve istinaf dilekçesinin karşı tarafa tebliğ edilmesi; ce-
vabın alınması (İYUK.m.45/2, 48/3) gibi hususların, kararı veren mahkemece tekemmül
ettirilerek dosyanın istinaf merciine gönderilmesi gerekmektedir. Bununla beraber istinaf
mercii, dosyayı bu hususlar açısından da inceler. Örneğin, tebligata rağmen eksiklikler
süresinde tamamlanmamışsa, istinaf isteminde bulunulmamış sayılmasına karar verilir

(İYUK.m.45/2, 48/2). Ayrıca, istinaf incelemesinde esas dosyanın da tekemmül edip et-
mediğine bakılır. Eğer dosya tekemmül etmeden karara bağlanmışsa, karar kaldırılarak
dosya ait olduğu mahkemeye gönderilmeden bölge idare mahkemesi uyuşmazlık hakkın-
da nihaî kararı verir.
İstinaf Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi

Bölge idare mahkemesine istinaf talebiyle başvurma vergi mahkemesi kararlarının yürü-
tülmesini durdurmamaktadır. Burada söz konusu olan, dava konusu idarî işlemin durdu-
rulması değil, mahkeme tarafından verilen kararın infazının durdurulmasıdır. Ancak böl-
ge idare mahkemesi talep üzerine ve teminat karşılığında vergi mahkemesinin kararının
yürütülmesinin durdurulmasına karar verebilir (İYUK.m.52/1). İptal davalarında teminat
istenmeyebilir. Kararın kaldırılması halinde, vergi mahkemesinin kararının yürütülmesi
kendiliğinden durur (İYUK.m. 52/2,4).
Mahkeme kararının yürütülmesinin durdurulması kararı (İYUK.m.52/1) ile idarî işle-
min yürütülmesinin durdurulması kararını birbirine karıştırmamak gerekir. İdarî işlemin
yürütülmesinin durdurulması hakkındaki talep üzerine verilen karara karşı, gerektiğinde
itiraz edilebildiği hâlde (İYUK.m.27/6), mahkeme kararının yürütülmesinin durdurul-
ması talebi hakkında verilen karara itiraz edilememektedir.
Karar Verilmesi
İstinaf Talebinin Karara Bağlanması

Bölge idare mahkemesi, yaptığı inceleme sonunda ilk derece mahkemesi kararını hukuka
uygun bulursa, istinaf başvurusunun reddine karar verir. Ayrıca, karardaki maddî yanlış-
lıkların düzeltilmesi mümkün ise, gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı vermesi müm-
kündür (İYUK.m.45/3).
Bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı tak-
dirde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesinin kararının kaldırılmasına
karar verir. Bu halde, bölge idare mahkemesi işin esası hakkında yeniden bir karar verir.
İnceleme sırasında ihtiyaç duyulması halinde kararı veren mahkeme veya başka bir yer
idare ya da vergi mahkemesi istinabe olunabilir. İstinabe olunan mahkemenin gerekli iş-
lemleri öncelikle ve ivedilikle yerine getirmesi gerekir (İYUK.m.45/4).
Bölge idare mahkemesi,
• ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusunu haklı
bulması;
• davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme ya da reddedilmiş veya yasaklanmış hâkim
tarafından bakılmış olması
hallerinde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılması-
na karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir. Bölge idare mahkemesinin bu karar-
ları kesindir (İYUK.m.45/5).
Bölge idare mahkemesi, istinafa konu kararın denetimi yanında, gerekli inceleme ve
soruşturmayı yaparak esas hakkında da karar verebilmektedir. Bu husus, uyuşmazlıkların
kısa sürede çözümlenmesi yönünden yararlıdır. Bölge idare mahkemesi evrak üzerinde
yaptığı inceleme sonucunda,
• maddî olaylar hakkında edinilen bilgiyi yeterli görürse;
• ya da istinaf sadece hukukî noktalara ilişkin ise;
• ya da istinaf olunan karardaki maddî yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise, işin
esası hakkında karar vermesi gerekmektedir.
Bölge idare mahkemesi, istinaf incelemesi sonucunda, istinafa konu kararın niteliğine
göre karar vermektedir. İstinaf konusu karar, ilk inceleme sonucunda verilmiş ve işin esa-
sına girmeye engel oluşturan bir karar ise, bu kararın hukuka aykırı bulunması hâlinde,
kararın kaldırılması ve dosyanın görevli ve/ya da yetkili mahkemeye gönderilmesi gerekir.
Çünkü, bu durumda işin esasına ilişkin ilk derece yargılamasının yapılması ve buna ilişkin
kararın verilmesi, ilk derece mahkemesine ait bir görev ve yetkidir.
İstinafa konu edilen karar işin esası hakkında verilmiş bir karar ise, bölge idare mah-
kemesinin, bu kararı eksik ve/ya da hukuka aykırı bulması halinde, gerekli inceleme-araş-
tırma ve yargılamayı yapıp esas hakkında kararını vermesi gerekir. Çünkü, bölge idare
mahkemesi, istinaf merciidir. Bölge idare mahkemesinin her iki hâlde verdiği kararlar
kesindir. Ancak, ilk inceleme sonucunda verilmiş kararların istinaf edilmesi üzerine ver-
miş olduğu kararlara, dosyanın gönderildiği mahkemelerin uymak zorunluluğu olduğu
halde, esas hakkında verilmiş kararların istinaf incelemesi sonucu verilen kararlara karşı,
davanın taraflarının temyiz yoluna başvurması mümkündür.
Vergi yargılaması usûlünde, vergi yargısı organları bakmakta oldukları davalara ait her
çeşit incelemeyi kendiliklerinden yapabilmektedir. Bölge idare mahkemesinin de, istinaf
üzerine ilk derece mahkemeleri tarafından tekemmül ettirilerek kendisine gönderilen dos-
yaları, maddî vakıalar hakkında edinilen bilginin yeterli olup olmaması bakımından ince-
lemesi gerekir. Eğer bilgiler yeterli değilse, bölge idare mahkemesinin gerekli inceleme ve
araştırmayı bir ilk derece mahkemesi gibi yeniden yapması mümkündür. Gerekli gördüğü
evrakın gönderilmesini ve her türlü bilginin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerler-
den isteyebilir. Bu konudaki kararların ve isteklerin ilgililerce yerine getirilmesi zorunludur
(İYUK.m.20/1). Bölge idare mahkemesinin gerek gördüğü hâllerde delil tesbiti veya keşif
yapması, bilirkişi incelemesi yaptırması mümkündür. Bu tesbit ve incelemeler sonucu elde
edilen bilgiler ile istinaf konusu kararda yer alan bilgiler birlikte değerlendirilir.
Bölge idare mahkemesi maddî vakıalar hakkında edinilen bilgi ve belgeleri yeterli
görür veya istinaf sadece hukukî noktalara ilişkin olursa veya istinaf olunan karardaki
maddî yanlışlıkların düzeltilmesi imkânı varsa, işin esası hakkında yeniden karar verir
(İYUK.m.45/4). Ancak, kanunda belirtildiği şekilde istinafın hukukî noktalara ilişkin ol-
ması hâlinde, mahkemece her zaman işin esası hakkında karar vermek mümkün değildir.
Hukukî noktaların tam anlaşılabilmesi, maddî vakıaların tam olarak bilinmesine veya de-
lillerin isabetli değerlendirilmiş olmasına bağlıdır. Bu nedenle, istinaf hukukî noktalara
ilişkin olduğu hâlde maddî vakıaların araştırılması, incelemenin derinleştirilmesi gereke-
bilmektedir.
İstinaf incelemesi sonucunda ilk derece mahkemesi kararının hukuka ve usûl kurallarına
aykırı verilmiş olduğu anlaşılırsa, nasıl bir karar verileceğini belirtiniz. 4
Bölge idare mahkemesinin, kararı usûl hükümlerine uyulmuş olup olmaması bakı-
mından da incelemesi gerekir. Eğer zorunlu usûl hükümlerine uyulmamış; örneğin, karar
hâkim tarafından imzalanmamış ise, kararın kaldırılması mümkündür. Ancak, ilk ince-
leme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinafı haklı bulması veya davaya görevsiz
hâkim tarafından bakılmış olması hâllerinde kararı kaldırmakla birlikte dosyayı geri gön-
derir. Bölge idare mahkemesinin bu kararları kesindir (İYUK.m.45/5).
Duruşma yapılması hâlinde, dava aşamasında olduğu gibi, karar, duruşma günü ve-
rilir. Bu mümkün olamaz ise kararın, gerekçeli olarak onbeş gün içinde verilmesi gerekir
(İYUK.m.19).
Bölge idare mahkemesinin, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 46’ncı maddesine
göre temyize açık olmayan kararları kesindir (İYUK.m.45/6). Bu kararlar, dosyayla
birlikte kararı veren ilk derece mahkemesine gönderilir ve bu mahkemelerce yedi gün
içinde tebliğe çıkarılır (İYUK.m.45/6). 2019 yılı için 144.000 Türk lirasını aşmayan vergi
davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemlere karşı açılan davalar hakkında verilen ka-
rarlara karşı temyiz yoluna başvurulamamaktadır (İYUK.m.46/b).
İstinaf talebini inceleyen bölge idare mahkemesince verilen karar, dosya ile birlikte,
kararı vermiş bulunan vergi mahkemesine gönderilir. Bu karar, dosyanın mahkemeye gel-
diği tarihten itibaren, yedi gün içinde taraflara tebliğe çıkarılır (İYUK.m.45/2, 50/1).
İstinaf İncelemesi Sonucunda Verilen Kararın Şeklî İçeriği

Bölge idare mahkemesi kararlarında şekil bakımından yer alacak hususlar, vergi mahke-
meleri kararlarında olduğu gibidir. Buna göre, karar metninde yer alması gereken husus-
lar şunlardır:
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerin ad ve soyadları yahut unvanları
ve adresleri;
• Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayandığı hukukî sebeplerin özeti, talep sonu-
cu ile davalının savunmasının özeti;
• Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapılmadığı; yapılmış ise, hazır bulunan ta-
raflar vekil ve temsilcilerin ad ve soyadları;
• Kararın dayandığı hukukî sebepler ile gerekçesi ve hüküm; tazminat davalarında
hükmedilen tazminatın miktarı;
• Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği;
• Karar tarihi ve oybirliği ile mi, oy çokluğu ile mi verildiği;
• Kararı veren başkan ve üyelerinin ad ve soyadları, imzaları, varsa karşı oyları;
• Kararı veren mahkemenin-dairenin adı ile dosyanın esas ve karar numarası
(İYUK.m. 24).
Kararın alınmasında azınlıkta kalan mahkeme kurulu üyelerinin görüşleri karar altına
yazılır (İYUK.m. 22/2).
Bölge İdare Mahkemesi Kararlarının Sonuçları ve Yerine

Getirilmesi
İdare, bölge idare mahkemesinin esas ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin kararları-
nın gereklerine göre, gecikmeksizin işlem tesis etmeye veya eylemde bulunmaya mec-
burdur. Bu süre hiçbir şekilde kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez.
(İYUK.m.28/1).
Bölge idare mahkemesi kararlarına göre işlem tesis edilmeyen veya eylemde bulunul-
mayan hâllerde idare aleyhine, ilk derece mahkemesi olarak davaya bakmış olan vergi
mahkemesinde maddî ve manevî tazminat davası açılabilir (İYUK.m. 28/3). Bu bağlamda,
mahkeme kararlarının otuz gün içinde kamu görevlilerince kasten yerine getirilmemesi
hâlinde, tazminat davası ancak ilgili idare aleyhine açılabilir (İYUK.m.28/4).
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin mahkeme kararlarının idareye tebliğinden sonra bu
kararlara göre tesbit edilecek vergi, resim, harçlar ve benzeri malî yükümler ile zam ve
cezaların miktarı ilgili idare tarafından mükellefe bildirilir (İYUK.m.28/5).
Vergi davası idare aleyhine sonuçlanmış ise, önceden tahsil edilmiş bulunan vergi, re-
sim, harç ve benzeri malî yükümler ile ceza ve zamlara ilişkin kararın ilgili idareye teb-
liğ tarihi ile ödeme tarihi arasındaki süreye Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun’un 48’inci maddesine göre belirlenen tecil faizi oranında hesaplanacak faiz ödenir.
Ancak, mahkeme kararının davacıya tebliği ile banka hesap numarasının idareye bildiril-
diği tarih arasında geçecek süre için faiz işlemez (İYUK.m.28/6).
(ÖZEL) İTİRAZ
İtiraz, 6545 sayılı Kanun ile Türk idarî/vergi yargısı sistemine istinaf kanun yolu dahil edil-
meden önce, kural olarak, vergi/idare mahkemelerinin tek hâkimle verdiği nihaî kararlara
karşı başvurulan ve bölge idare mahkemeleri tarafından yapılan bir kanun yolu deneti-
mi/incelemesi idi. Günümüzde, Türk idarî/vergi yargısı sisteminde eskiden olduğu gibi
doğrudan bir itiraz kanun yolu bulunmamaktadır. Ancak, eskiden olduğu gibi, halen tek
hâkim tarafından verilip verilmediğine bakılmaksızın, önceki dönemde genel itiraz kanun
yolu kapsamı dışında kalan, fakat özel bir itiraz sürecine ve denetimine konu olan kararlar
bulunmaktadır. Bu itiraz sürecine ve denetimine tâbi olan hâlleri, iki başlık altında incele-
mek mümkündür. Bunlardan birincisi, bağlantı iddiası/itirazının reddine ilişkin kararlara
karşı başvurulan itirazdır. İkincisi ise, vergi/idare mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi
olarak görev yapan Danıştay dava daireleri tarafından yürütmenin durdurulması talep-
lerine ilişkin olarak verilen kararlara karşı başvurulan itirazdır. Bu başvuruların itiraz
olarak nitelendirilmesinin sebebi, her iki başvurunun mutlaka bölge idare mahkemesine
yapılıyor olması değil, inceleme sonucu verilen kararların niteliğidir. Çünkü, bu yola nihaî
kararlara karşı değil, ara kararlarına karşı başvurulmaktadır ve yapılan inceleme sonu-
cunda verilen kararlar kesindir. Ayrıca, bu başvuruların mutlaka bölge idare mahkemesi-
ne yapılması da gerekmemektedir.
Bağlantılı Davalara İlişkin Kararlara İtiraz

Aynı maddî veya hukukî sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hüküm, diğerini
etkileyecek nitelikte olan davalar bağlantılı davalardır (İYUK.m. 38/1).
Bu itiraz yolu, tarafların davalarda bağlantı bulunduğu yolundaki iddialarının mah-
kemelerce reddedilmesi hâlinde başvurulan bir yoldur. Bu yol, İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 41’inci maddesinde başvuru; aynı Kanun’un 42’nci maddesinde ise, bu ko-
nuda yapılacak itirazdan söz edilmek suretiyle özel bir itiraz türü olarak nitelendiril-
mektedir.
Mahkemeler davalarda bağlantı bulunduğu iddialarını yerinde görmezlerse bu id-
diaları kabul etmedikleri yönünde bir ara kararı verir ve taraflara tebliğ ederler. Taraf-
lar, tebliğ tarihini izleyen on beş gün içerisinde, aynı yargı çevresindeki mahkemeler
için o yer bölge idare mahkemesine; bağlantılı davaların Danıştay’a açılmış olması ya
da bağlantılı davalardan birinin Danıştay’da bulunması hâlinde ise, Danıştay’a baş-
vuruda bulunabilirler. Başvuru, bölge idare mahkemesi veya Danıştay görevli daire-
since, Kanun’da yazılı (İYUK.m.38, 39, 40) usûllere göre incelenerek karara bağlanır
(İYUK.m.41).
İtiraza konu halleri belirtiniz.

5
Yürütmenin Durdurulması Taleplerine İlişkin Kararlara İtiraz
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda, yürütmenin durdurulması talepleri hakkın-
da verilen kabul veya red kararlarına karşı, özel bir itiraz yolu kabul edilmektedir
(İYUK.m.27/7). Bu itiraz yolu, yürütmenin durdurulması talebine ilişkin karar nihaî
bir karar olmadığından, istinaf kanun yolu kabul edilmeden önceki bir kanun yolu olan
itiraz (İYUK.m.45) ile aynı nitelikte değildir. Bu itirazın amacı, Anayasa’nın ve İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun aradığı, idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve idarî
işlemin uygulanması hâlinde telâfisi güç veya imkânsız zararların doğması şartlarının
birlikte gerçekleşip gerçekleşmediğinin itiraz merciince bir kez daha incelenmesini
sağlamaktır.
Gerçekten, Anayasa’nın 125’inci maddesinin 5’inci fıkrasına göre; “İdari işlemin uy-
gulanması hâlinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça
hukuka aykırı olması” şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösteril-
mek suretiyle yürütmenin durdurulması kararı verilebilmektedir. Başka bir deyişle, bu
iki şartın birarada bulunması ve ayrıca bu şartların ne suretle gerçekleşmiş olduğunun
kararın gerekçesinde açıkça gösterilmesi gerekmektedir. İki şarttan yalnız birinin varlığı
halinde yürütmenin durdurulması kararı verilemez. Tarafların, yürütmenin durdurul-
ması talebi hakkında verilen kararlara, bir defaya mahsus olmak üzere itiraz etmeleri
mümkündür.
İtiraz mercii, yürütmenin durdurulması taleplerini karara bağlayan mercie göre değiş-
mektedir. İtiraz mercii,
• yürütmeyi durdurma talebi üzerine karar Danıştay dava daireleri tarafından veril-
mişse, Vergi Dava Daireleri Kurulu;
• bölge idare mahkemesince verilmişse, en yakın bölge idare mahkemesi;
• vergi mahkemelerince kurul hâlinde ya da tek hâkimle verilmişse, yargı çevresinde
bulunan bölge idare mahkemesidir.
• Yürütmeyi durdurma talebi hakkındaki kararları, çalışmaya ara verme süresi için-
de vergi mahkemeleri vermişse, itiraz mercii, en yakın nöbetçi mahkeme veya ka-
rarı veren hâkimin katılmadığı nöbetçi mahkemedir (İYUK.m. 27/7).
İtiraz süresi, yürütmeyi durdurma talebi hakkında verilen kararın tebliği tarihinden
itibaren yedi gündür (İYUK.m.27/7).
İtiraz mercii, dosyanın kendisine gelişinden itibaren yedi gün içinde karar vermek zo-
rundadır. İtiraz mercinin itiraz üzerine verdiği kararlar kesindir (İYUK. m. 27/7).
(Özel) itiraz başlığı altında yürütmenin durdurulması kararlarına karşı itirazın sa-
dece ilk derece mahkemesi kararlarına karşı mı, yoksa istinaf ve/ya da temyiz mercii
kararlarına karşı da söz konusu olup olmadığı tartışılmalıdır. Bu konuda İdari Yar-
gılama Usulü Kanunu’nda bir boşluktan söz edilebilir. Çünkü, İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 27’nci maddesinin 7’nci bendi, idarî işlemin yürütülmesinin durdurulma-
sı; 52’nci maddede ise, ilk derece mahkemelerinin kararlarının yürütülmesinin durdu-
rulmasını düzenlenmektedir. İstinaf ve temyiz mercii sıfatıyla bölge idare mahkemeleri
veya Danıştay Dairesi ya da Dava Daireleri Kurulu tarafından yürütmenin durdurulma-
sı talebine ilişkin olarak verilen kararlara karşı hangi mercie ve hangi süre içinde başvu-
rulacağı düzenlenmemiş olduğundan bu kararlara karşı herhangi bir başvuru yolunun
benimsenmediği kabul edilmelidir. Kaldı ki, her karara karşı bir başvuru yolunun be-
nimsenmesi, uyuşmazlıkların belirsiz süre çözümsüz kalması sonucunu doğurur. Oysa,
uyuşmazlıkların en az masrafla ve olabildiğince kısa sürede ve âdil bir biçimde çözüme
kavuşturulması gerekir.
Özet
İlk derece mahkemesi kararlarına karşı başvurulacak (Özel) itiraz hâllerini tartışabilmek
1 3
olağan kanun yollarını açıklayabilmek İtiraz, istinaf kanun yolu sisteme dahil edilmeden
İlk derece mahkemesi olarak vergi mahkemelerinin önce, kural olarak, vergi/idare mahkemelerinin tek
vermiş olduğu kararların denetimini sağlayan iki ola- hâkimle verdiği nihaî kararlara karşı başvurulan ve
ğan kanun yolu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, bölge idare mahkemeleri tarafından yapılan bir kanun
ilk derece mahkemesi olan vergi mahkemelerinin ver- yolu denetimi/incelemesidir. Ancak, bazı hâllerde, tek
dikleri nihaî kararlara karşı başvurulan istinaf; ikin- hâkim tarafından verilip verilmediğine bakılmak-
cisi ise, vergi mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi sızın, itiraz konusu olan kararlar da bulunmaktadır.
olarak görev yapan Danıştay dava dairelerinin geçici Bu hâlleri, iki başlık altında incelemek mümkündür.
nitelikte olan kararlarına karşı başvurulmakta olan Bunlardan birincisi, bağlantı iddiası/itirazının reddi-
itirazdır. ne ilişkin kararlara karşı başvurulan itirazdır. İkincisi
ise, vergi/idare mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi
İstinaf kanun yolunun niteliğini tartışmak olarak görev yapan Danıştay dava daireleri tarafından
2
İstinaf, vergi mahkemelerinin verdikleri nihaî karar- yürütmenin durdurulması taleplerine ilişkin olarak
lara karşı, İdari Yargılama Usulü Kanunu dışındaki verilen kararlara karşı başvurulan itirazdır. Bu başvu-
kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, mahkeme- ruların itiraz olarak nitelendirilmesinin sebebi, her iki
nin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahke- başvurunun mutlaka bölge idare mahkemesine yapı-
mesine başvurmaktır (İYUK.m.45/1). lıyor olması değil, inceleme sonucu verilen kararların
Bölge idare mahkemeleri, yargı çevreleri içindeki niteliğidir. Çünkü, bu yola nihaî kararlara karşı değil,
vergi mahkemeleri tarafından verilen nihaî kararları, ara kararlarına karşı başvurulmaktadır ve yapılan in-
istinaf üzerine incelemek ve kesin olarak karara bağ- celeme sonucunda verilen kararlar kesindir. Ayrıca,
lamakla görevlidir. Bölge idare mahkemelerinin isti- bu başvuruların mutlaka bölge idare mahkemesine
naf incelemesi sonucunda verdiği kararlar aleyhine yapılması da gerekmemektedir.
Danıştay’a temyiz başvurusunda bulunulması müm-
kündür (İYUK.m.45/6; 46).
İstinaf, vergi mahkemelerinin verdiği nihaî kararlara
karşı başvurulan olağan kanun yoludur.
Bölge idare mahkemesi, istinaf edilen kararı hukuka
aykırı bulması halinde, kaldırdığı kararın yerine, “işin
esas hakkında yeniden karar verir” (İYUK. m.45/4).
Bu karara karşı temyiz yolu ile Danıştay’a başvurmak
mümkündür.
Bölge idare mahkemelerinin, İdari Yargılama Usu-
lü Kanunu’nun 46’ncı maddesine göre temyize açık
olmayan kararları kesindir (İYUK.m.45/6). Konusu
yüz bin (2018 yılı için 144.000) Türk lirasını aşmayan
vergi davaları, tam yargı davaları ve idarî işlemler
hakkında açılan davalar hakkında verilen kararlara
karşı temyiz yoluna başvurulması mümkün değildir
(İYUK.m.46/b).
1. Aşağıdakilerden hangisi vergi mahkemelerinin verdikle- 6. İstinaf talebinde bulunulmamış sayılması kararına karşı
ri nihaî kararlarına karşı başvurulabilen bir kanun yoludur? istinaf yoluna kaç gün içinde başvurulabilmektedir?
a. Temyiz a. 7
b. Kararın düzeltilmesi b. 15
c. Yanlışlıkların düzeltilmesi c. 30
d. Açıklama d. 45
e. İstinaf e. 60
2. Aşağıdakilerden hangisi davayı sonuçlandıran, yargıla- 7. Görülmekte olan davaların arasında bağlantı olduğu id-
mayı sona erdiren, mahkemeye işten el çektiren bir karardır? diasının/talebinin reddine ilişkin kararlara karşı itiraz başvu-
a. Ara kararı rusu kaç gün içinde yapılabilmektedir?
b. Yürütmeyi durdurma kararı a. 7
c. Nihaî karar b. 15
d. Bozma kararı c. 30
e. Görevsizlik itirazının reddi kararı d. 60
e. 45
3. Aşağıdakilerden hangisi vergi mahkemelerinin verdikle-
ri nihaî kararlara karşı başvurulan kanun yolu denetimini/ 8. Yürütmenin durdurulması talebine ilişkin kararlara karşı
incelemesini yapacak olan mercidir? itiraz yoluna kaç gün içinde başvurulabilmektedir?
a. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu a. 15
b. Bölge İdare Mahkemesi b. 20
c. Anayasa Mahkemesi c. 7
d. Yargıtay d. 30
e. Danıştay İdarî Dava Daireleri Kurulu e. 60
4. Vergi mahkemelerinin verdikleri nihaî kararlara karşı is- 9. İstinaf merciinin kararlarına karşı temyiz yoluna başvu-
tinaf yoluna, kararın tebliği tarihinden itibaren kaç gün için- rulabilmesi için dava konusunun en az kaç Türk lirası olması
de başvurulabilmektedir? gerekir?
a. 7 a. 5.000.- TL
b. 15 b. 10.000.- TL
c. 30 c. 25.000.- TL
d. 45 d. 50.000.- TL
e. 60 e. 100.000.-TL
5. İstinaf dilekçesi verilirken tamamı ödenmemiş olan harç 10. Vergi mahkemesi tarafından verilen kararlardan hangisi
ve giderlerin tamamlanması için verilmesi gereken süre kaç istinaf incelemesine tâbi değildir?
gündür? a. Davanın süre aşımı gerekçesiyle reddi kararı
a. 3 b. Davanın ehliyet yönünden reddi kararı
b. 7 c. Konusu beş bin Türk Lirasını aşmayan vergi davaları
c. 10 hakkındaki karar
d. 15 d. Konusu yirmi beş bin Türk Lirasını aşmayan vergi
e. 30 davaları hakkındaki karar
e. Dava konusu işlemin iptaline ilişkin karar

1. e Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- istinaf yoluna başvurulması mümkün değildir. Çünkü, ko-
den geçiriniz. nusu altı bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı
2. c Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında
den geçiriniz. idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup,
3. b Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- bunlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz (İYUK.m.45/1).
den geçiriniz. Bu itibarla, kural olarak, vergi mahkemelerinin hem kurul
4. c Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- halinde hem de tek hâkim tarafından verdikleri kararlar hak-
den geçiriniz. kında istinaf yoluna başvurulabilir.
5. b Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- Nihaî karar, davayı sonuçlandıran, yargılamayı sona erdiren,
den geçiriniz. mahkemeye işten el çektiren karardır. Buna göre, nihaî karar-
6. a Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- lar, bir davayı esasından çözümleyen ve bu suretle yalnız da-
den geçiriniz. vayı değil, uyuşmazlığı da sona erdiren hükümlerle hâkimin
7. b Yanıtınız yanlış ise “(Özel) İtiraz” konusunu yeniden davadan elini çekmesi sonucunu doğuran, ancak uyuşmaz-
gözden geçiriniz. lığı esasından çözümlemediği hâlde yargılamaya son veren
8. c Yanıtınız yanlış ise “(Özel) İtiraz” konusunu yeniden kararları ifade etmektedir.
gözden geçiriniz. Mahkeme veya hâkim verdiği nihaî kararından dönemez; yani,
9. e Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- kararını geri alamaz. Oysa ara kararlarından, taraflardan biri
den geçiriniz. lehine bir usûlî kazanılmış hak doğmamışsa dönülebilir. Nihaî
10. c Yanıtınız yanlış ise “İstinaf ” konusunu yeniden göz- kararlar üst mahkemelerce bozulmadıkça, hâkim veya mahke-
den geçiriniz. me, davayı tekrar inceleyip karara bağlayamaz. Davanın kabu-
lü veya görev, ehliyet, idarî davaya konu olacak kesin ve yürü-
tülmesi zorunlu bir işlem olmaması, süre aşımı ve dava konusu
işlem ve/ya da eylemin hukuka aykırı olması gerekçeleriyle
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı davanın reddi yönünde verilen kararlar nihaî kararlardır.
Sıra Sizde 1 Davayı sonuçlandırmadıkları için dilekçenin reddi; dilekçe-
İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, “İdare ve vergi mah- nin gerçek hasma tebliği; dilekçenin idarî mercie tevdii; dos-
kemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda aksine hüküm yaların birleştirilmesi; idarî yargı bünyesinde görevsizlik ve/
bulunsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge ya da yetkisizlik kararları nihaî karar değildir.
idare mahkemesine, kararın tebliğ tarihinden itibaren otuz gün Ara kararlarına karşı ancak nihaî kararla birlikte istinaf baş-
içinde istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak, konusu altı bin Türk vurusunda bulunulabilir. Başka bir deyişle, ara kararları hak-
lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari iş- kında yalnız başına istinaf talebinde bulunulamaz. Örneğin,
lemlere karşı açılan iptal davaları hakkında idare ve vergi mah- yetkisizlik itirazı hâkim tarafından reddedilmişse bu karara
kemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf karşı ancak nihaî kararla birlikte istinaf yoluna başvurulabilir.
yoluna başvurulamaz” (İYUK.m.45/1). Bu itibarla, bir karara Tek hâkimle çözümlenen davalar hakkında hâkimin verdiği
karşı istinaf yoluna başvurulabilmesi için üç şart aranmakta- nihaî kararlara karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulun-
dır; birincisi, kararın (idare veya) vergi mahkemesi tarafından sa dahi, kural olarak, istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak, ko-
verilmiş olması; ikincisi, kararın nihaî bir karar olması; üçün- nusu altı bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı
cüsü, kararın konusunun altı bin Türk lirasını aşmasıdır. davaları ve idarî işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında
İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, vergi mahkemeleri- idare ve vergi mahkemeleri tarafından, yani tek hâkim tara-
nin verdikleri kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabileceği fından verilen kararlar kesin olup, bunlar hakkında istinaf
belirtilmekte; ancak, kararın kurul halinde ya da tek hâkim yoluna başvurulması mümkün değildir (İYUK.m.45/1). Bu
tarafından verilip verilmemesi konusunda bir belirleme ya- itibarla, vergi mahkemesinin tek hâkim tarafından verilen
pılmamaktadır. Bu itibarla, sanki herhangi bir sınırlama ol- kararlarından altı bin Türk lirasını aşan kararlarına karşı isti-
maksızın vergi mahkemesi kararlarının tamamı hakkında naf yoluna başvurulabilir.
istinaf yoluna başvurulmasının mümkün olduğu düşünü- Kısacası, bir kararın istinaf kanun yolu incelemesine konu ola-
lebilir. Ancak, vergi mahkemesinin hem kurul halinde hem bilmesi için, vergi mahkemesi tarafından verilmiş ve altı bin
de tek hâkim tarafından verdiği kararların tamamı hakkında Türk lirasını aşan nihaî karar olması gerekir.
Sıra Sizde 2 Sıra Sizde 3

İdarî/vergi yargılaması hukukunda, ilk derece mahkemeleri- İstinaf incelemesi, dava dilekçelerinin incelenmesinde iz-
nin verdikleri kararlarına karşı istinaf yoluna başvuru süresi lenecek sırayı gösteren İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
otuz gündür. Başka bir deyişle, vergi mahkemelerinin verdiği 14’üncü maddesinin 3’üncü bendindeki sıra ile yapılır.
nihaî karara karşı, davacı veya davalının, nihaî kararın tebliği Buna göre, Bölge İdare Mahkemesinin istinaf başvurusunu,
tarihini izleyen otuz gün içinde istinaf talebinde bulunma- • Görev ve yetki,
ları mümkündür (İYUK.m.45/1). Ayrıca, istinaf dilekçesinin • İdarî merci tecavüzü,
karşı tarafa tebliğ edilmesi hâlinde, karşı taraf bu karara karşı • Ehliyet,
süresinde istinaf talebinde bulunmamış olsa bile istinaf di- • Dava konusu işlem, istinaf konusu karar,
lekçesinin kendisine tebliğ tarihini izleyen otuz gün içerisin- • Süre aşımı,
de düzenleyebileceği dilekçe ile istinaf talep edebilmektedir • Husumet,
(İYUK.m. 45/2, 48/3). • Dava ve/ya da itiraz dilekçesinin İdari Yargılama Usu-
Ayrıca, lü Kanunu’nun 3 ve 5’inci maddelerine uygun olup
• İstinaf dilekçesi İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun olmadığı yönünden incelemesi gerekir.
3’üncü maddesine uygun olarak düzenlenmemişse,
eksikliklerin onbeş gün içinde tamamlanması, kararı Sıra Sizde 4
veren mahkeme veya bölge idare mahkemesi tara- Vergi yargılaması usûlünde, vergi yargısı organları bakmakta
fından ilgiliye tebliğ edilir. Bu sürede eksiklikler ta- oldukları davalara ait her çeşit incelemeyi kendiliklerinden
mamlanmazsa, tebligatı yapan merci tarafından isti- yapabilmektedir. Bölge idare mahkemesi de, istinaf talebi
naf isteminde bulunulmamış sayılmasına karar verilir üzerine ilk derece mahkemeleri tarafından tekemmül ettiri-
(İYUK.m.45/2; 48/2). lerek kendisine gönderilen dosyaları, maddî vakıalar hakkın-
• İstinaf dilekçesi verilirken gerekli harç ve giderlerin da edinilen bilginin yeterli olup olmaması bakımından ince-
tamamı ödenmemiş ise, kararı veren merci tarafın- ler. Eğer bilgiler yeterli değilse, mahkeme gerekli inceleme ve
dan ilgiliye tamamını ödemesi için yedi günlük süre araştırmayı bir ilk derece mahkemesi gibi kendisi yeniden
verilir. Bu süre içinde tamamlanmazsa istinaftan vaz- yapar. Gerekli gördüğü evrakın gönderilmesini ve her türlü
geçmiş sayılacağı kendisine bildirilir. İlgili bu tebliga- bilginin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden ister.
ta rağmen süresinde harç ve giderleri tamamlamazsa, Bu konudaki kararların ve isteklerin ilgililerce yerine geti-
ilgili merci, kararın istinaf edilmemiş sayılmasına ka- rilmesi zorunludur (İYUK.m.20/1). Mahkeme gerek gördü-
rar verir (İYUK.m.45/2; 48/6). ğü hâllerde delil tesbiti veya keşif yapar, bilirkişi incelemesi
• İstinafın süresinde yapılıp yapılmadığını, istinaf di- yaptırır. Bu tesbit ve incelemeler sonucu elde edilen bilgiler
lekçesi kendisine verilen veya gönderilen kararı veren ile ilk derece mahkemesinin verdiği kararda yer alan bilgiler
merciin incelemesi gerekir. İstinaf, dilekçenin İstinaf birlikte değerlendirilir.
Defterine kaydedildiği tarihte yapılmış sayılır. Bu kay- Mahkeme maddî vakıalar hakkında edinilen bilgi ve belge-
da göre istinaf süresinde yapılmamışsa, kararı veren leri yeterli görür veya istinaf sadece hukukî noktalara ilişkin
merci tarafından istinaf isteminin reddine karar verilir olursa veya istinafa konu edilen karardaki maddî yanlışlık-
(İYUK.m.48/6). ların düzeltilmesi imkânı varsa, işin esası hakkında yeniden
• İstinaf başvurusunun kesin bir karar hakkında yapıl- karar verir (İYUK.m.45/3). Ancak, ilk inceleme üzerine veri-
ması halinde de, kararı veren merci tarafından isti- len kararlara karşı yapılan istinaf talebini haklı bulması veya
naf isteminin reddine karar verilmesi gerekmektedir davaya görevsiz hâkim tarafından bakılmış olması hâllerinde
(İYUK.m.48/6). kararı kaldırmakla birlikte dosyayı geri gönderir. Bölge idare
İlgili merciin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 48’inci mahkemesinin bu kararları kesindir (İYUK.m. 45/4).
maddesi kapsamında verdiği,
• Kararın istinaf edilmemiş sayılmasına, Sıra Sizde 5
• İstinaf isteminin reddine ve İtiraz, 6545 sayılı Kanun ile Türk idarî/vergi yargısı sistemine
• İstinaf isteminde bulunulmamış sayılmasına ilişkin istinaf kanun yolu dahil edilmeden önce, kural olarak, ver-
kararlarına karşı, bu kararların tebliğ tarihini izleyen gi/idare mahkemelerinin tek hâkimle verdiği nihaî kararla-
günden başlayarak (itibaren) yedi gün içinde istinaf ra karşı başvurulan ve bölge idare mahkemeleri tarafından
yoluna başvurulması mümkündür (İYUK.m.48/6). yapılan bir kanun yolu denetimi/incelemesi idi. Günümüz-
de, Türk idarî/vergi yargısı sisteminde eskiden olduğu gibi
doğrudan bir itiraz kanun yolu bulunmamaktadır. Ancak, Kuru, B., Arslan, R., Yılmaz, E. (2011). Medenî Usûl Huku-
eskiden olduğu gibi, halen tek hâkim tarafından verilip ve- ku, 22. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
rilmediğine bakılmaksızın, önceki dönemde genel itiraz ka- Mutluer, M. K. (2008). Vergi Genel Hukuku, 2. Baskı,İstanbul:
nun yolu kapsamı dışında kalan, fakat özel bir itiraz sürecine İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 121/9.
ve denetimine konu olan kararlar bulunmaktadır. Bu itiraz Mutluer, M. K. (2011). Vergi Hukuku, 3. Baskı, Ankara: Tur-
sürecine ve denetimine tâbi olan hâlleri, iki başlık altında in- han Kitabevi.
celemek mümkündür. Bunlardan birincisi, bağlantı iddiası/ Öncel, M., Kumrulu, A., Çağan, N. (2018). Vergi Hukuku,
itirazının reddine ilişkin kararlara karşı başvurulan itirazdır. 27. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
İkincisi ise, vergi/idare mahkemeleri ile ilk derece mahkemesi Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2011). Medenî Usûl
olarak görev yapan Danıştay dava daireleri tarafından yürüt- Hukuku, 12. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
menin durdurulması taleplerine ilişkin olarak verilen karar- Tan, T. (2011). İdare Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi.
lara karşı başvurulan itirazdır. Bu başvuruların itiraz olarak Yüce, M. (2017); Vergi Yargılama Hukuku, 5. Baskı, Bursa:
nitelendirilmesinin sebebi, her iki başvurunun mutlaka bölge Ekin Yayınevi.
idare mahkemesine yapılıyor olması değil, inceleme sonucu
verilen kararların niteliğidir. Çünkü, bu yola nihaî kararlara
karşı değil, ara kararlarına karşı başvurulmaktadır ve yapı-
lan inceleme sonucunda verilen kararlar kesindir. Ayrıca, bu
başvuruların mutlaka bölge idare mahkemesine yapılması da
gerekmemektedir.
rahisar.
Çağlayan, R. (2006). İdari Yargıda Kanun Yolları (Kararla-
ra Karşı Başvuru Yolları), 2. Baskı, Ankara: Asil Yayın
Dağıtım.
Yargılama Hukuku, 8. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
Turhan Kitabevi.
Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz
Kitabevi.
Alfa Yayınları.
Yetkin Yayınları.
8
Amaçlarımız
 Yargılamanın yenilenmesi nedenlerini sıralayabilecek,
 Kanun yararına temyizi tanımlayabilecek,
 Hükmün açıklamasının niteliğini belirtebilecek,
 Vergi yargılaması hukukuna egemen olan ilkeleri sınıflandırabileceksiniz
Anahtar Kavramlar
• Yargılamanın Yenilenmesi • Yazılılık İlkesi
• Kanun Yararına Temyiz • Re’sen Araştırma İlkesi
• Hükmün Açıklanması • Usûl Ekonomisi İlkesi
• Yanlışlıkların Düzeltilmesi • Adil Yargılanma Hakkı
İçindekiler
• OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI

Yargı Kararlarına Karşı Başvuru • YARGILAMANIN YENİLENMESİ
Yolları (Olağanüstü Kanun Yolları • KANUN YARARINA TEMYİZ
Vergi Yargılaması Hukuku ile Yargı Kararlarına Karşı Diğer • YARGI KARARLARINA KARŞI DİĞER
Başvuru Yollları)-Vergi Yargılaması BAŞVURU YOLLARI
Hukukuna Egemen Olan İlkeler • VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNA
EGEMEN OLAN İLKELER
Yargı Kararlarına Karşı Başvuru
Yolları (Olağanüstü Kanun
Yolları ile Yargı Kararlarına Karşı
Diğer Başvuru Yolları)-Vergi
Yargılaması Hukukuna Egemen
Olan İlkeler
OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI

Mahkeme kararlarının olağan kanun yollarına başvurulmadan veya olağan kanun yolla-
rına başvurulması sonucunda kesinleşmesinden sonra, yani şeklî ve maddî anlamda kesin
hüküm hâline gelmiş olan kararlara karşı başvurulan kanun yollarına olağanüstü kanun Mahkeme kararlarının olağan
kanun yollarına başvurulmadan
yolları denilmektedir. Mahkemenin kendi kararının değiştirilmesini sağlayabilen olağa- veya olağan kanun yollarına
nüstü kanun yolu yargılamanın yenilenmesidir. Ancak, kararın sonuçlarını değiştirmeyen; başvurulması sonucunda
kesinleşmesinden sonra, yani şeklî
fakat, hukuka aykırı kararların, içtihadın yaygınlaşmasını önlemek amacıyla kabul edilen ve maddî anlamda kesin hüküm
bir başka yol daha vardır; o da kanun yararına temyizdir. Kanun yararına temyiz de ke- hâline gelmiş olan kararlara
karşı başvurulan kanun yollarına
sinleşmiş kararlar hakkında başvurulabilen bir kanun yolu olduğu için olağanüstü kanun olağanüstü kanun yolları
yolu olarak nitelendirilmektedir. denilmektedir.
YARGILAMANIN YENİLENMESİ
Kavram
Bir davanın görülmesi sırasında taraflardan biri, elinde olmayan nedenlerden dolayı, Kanun’da sınırlandırılmış bir
şekilde sayılmış olan sebeplere
iddiasını ispatlayamadığı için aleyhine karar verilebilir. Mahkemenin verdiği karar ke- dayanılarak esas hükmün
sin hüküm hâlini almakla gerçeğe uymasa bile, hukukî gerçek olarak kabul edilir. İleride kaldırılmasını ve davanın
yeniden incelenmesini sağlayan
ortaya çıkan bazı durumlar dolayısıyla, haksızlığı anlaşılan bir karara dokunulmaması, olağanüstü kanun yoluna iade-i
başka yönden haksızlık yaratır. İşte bu gibi durumlarda, kanunda sınırlandırılmış bir şe- muhakeme ya da yargılamanın
kilde sayılmış olan sebeplere dayanılarak esas hükmün kaldırılmasını ve davanın yeniden yenilenmesi denilmektedir.
incelenmesini sağlayan olağanüstü kanun yoluna iade-i muhakeme ya da yargılamanın Yargılamanın yenilenmesi,
yenilenmesi denilmektedir. Başka bir deyişle, yargılamanın yenilenmesi, bir mahkemece bir mahkemece verilen ve
kesinlik arzeden bir kararın belli
verilen ve kesinlik arzeden bir kararın belli bazı sebepler dolayısıyla aynı mahkemece kal- bazı sebepler dolayısıyla aynı
dırılmasını ve/ya da değiştirilmesini sağlamaya yarayan bir olağanüstü kanun yoludur. mahkemece kaldırılmasını ve/
ya da değiştirilmesini sağlamaya
Medenî yargılama hukukunun olağanüstü bir kanun yolu olan bu önemli kurumu, yarayan bir olağanüstü kanun
idarî yargılama ve dolayısıyla vergi yargılaması usûlünde de uygulama alanı bulmaktadır. yoludur.
Nitekim, idarî/vergi yargılaması usûlünde yargılamanın yenilenmesine ilişkin kurallar,
medenî yargılama usûlünden yararlanılarak, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda düzen-
lenmektedir (İYUK.m.53, 55). Buna göre, Danıştay ile bölge idare, idare ve vergi mahke-
melerinden verilen ve kesinleşmiş bulunan kararlar hakkında yargılamanın yenilenmesi
istenebilir.
Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş kararlara karşı başvurulan olağanüstü bir kanun

yoludur.
Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş kararlara karşı başvurulan olağanüstü bir ka-

nun yoludur.
Yargılamanın Yenilenmesi İçin Gerekli Şartlar

Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurabilmek için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi
gerekir:
a. Mahkemece verilmiş nihaî bir karar olmalı ve bu karar da kesin hüküm niteliği
kazanmış bulunmalıdır.
Karar, taraflarca istinaf ya da temyiz edilmediği için kesinleşmiş veya istinaf ya da
temyiz incelemesinden geçerek kesin hüküm hâline gelmiş olabilir. Temyiz talebinin süre
aşımı gerekçesiyle reddedilmiş olmasının, yargılamanın yenilenmesi talebinin kararı ve-
ren mahkemece incelenmesine engel oluşturması mümkün değildir. Ancak, bir karara
karşı yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilmek için, o karar aleyhine başvuru-
lacak olağan kanun yolu kalmamış olması gerekir. Bu itibarla, karara karşı istinaf ya da
temyiz yoluna başvurma imkânı varsa, yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunulamaz.
Ayrıca, kısmen kesinleşmiş, kısmen bozulmuş olan hükme ait yargılama devam ederken,
bir bütün olarak hükmün kesinleşen kısmı hakkında yargılamanın yenilenmesi yoluna
başvurulamaz. Danıştay’ın, temyiz aşamasında, işin esasına girmeden verdiği kararlara
karşı da yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez. Danıştay’ın temyiz yoluyla incelediği
işlerde verdiği onama veya bozma kararları ise, esas karar olmadıklarından yargılamanın
yenilenmesi yoluyla kaldırılmaları mümkün değildir.
Yargı organları tarafından işin esası hakkında verilen nihaî ve kesin kararlara karşı yar-
gılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilmektedir. Bu nitelikte olmadığı için yargılama-
nın yenilenmesi talebine konu olamayan kararlar şunlardır;
• Danıştay’ın temyiz incelemesi üzerine verdiği onama ya da bozma kararı hakkında
yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulamaz. Çünkü, bu kararlar işin esası hak-
kında verilen kararlar olmayıp sadece ilk derece mahkemesinin kararının hukuka
ve usûle uygunluğunu denetleyen kararlardır.
• Ara kararları, yargılamaya son vermeyen, aksine onu yürütmeye, ilerletmeye, de-
rinleştirmeye yönelik kararlardır. Ara kararların ortak niteliği, mahkemenin da-
vadan el çekmeyip, aksine davaya devam etmesidir. Ara kararları davayı esastan
sonuçlandıran nihaî kararlar olmadığından yargılamanın yenilenmesine konu
oluşturmamaktadır.
• İlk inceleme üzerine verilen kararlar,
• Yargı harçları ile posta giderlerinin hiç yatırılmaması ya da eksik yatırılması yü-
zünden davanın açılmamış sayılmasına ilişkin kararlar,
• Görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin kararlar, uyuşmazlığı esastan sona erdiren
karar niteliğinde olmadığından, yargılamanın yenilenmesine konu oluşturma-
maktadır.
• Davayı sonuçlandıran taraf işlemlerinden feragat, kabul, sulh yolu, kesin hükmün
tüm sonuçlarını doğurmasına karşın, bunlar için de yargılamanın yenilenmesi yo-
luna gidilemez.
• Yürütmenin durdurulması kararı, idarî işlemin yürütülmesini dava sonuna kadar
erteleyen; yani, idarî işlemin kanunîlik ve icraîlik niteliğini askıya alan yargı kara-
rıdır. Bu itibarla, uyuşmazlığı sona erdirme niteliği bulunmadığından yürütmenin
durdurulması kararı, yargılamanın yenilenmesine konu oluşturmamaktadır.
Yargılamanın yenilenmesi talebine ilişkin kararlara karşı yargılamanın yenilenmesi
talebinde bulunulup bulunulamayacağı konusu tartışmalıdır.
8. Ünite - Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Olağanüstü Kanun Yolları ile Yargı Kararlarına Karşı Diğer
Başvuru Yolları)-Vergi Yargılaması Hukukuna Egemen Olan Ülkeler 193
b. Yargılamanın yenilenmesi nedenlerinden birinin bulunması gerekir. Bunlar İdari
Yargılama Usûlü Kanunu’nun 53’üncü maddesinde sayma yolu ile belirtilmektedir.
c. Yargılamanın yenilenmesi yoluna süresi içinde başvurulmuş olmalıdır.
(İYUK.m.53/3).
Bu üç şartın gerçekleşmesi hâlinde, kesin hüküm niteliği kazanmış olan bir yargı kara-
rının, kararı vermiş olan mahkeme tarafından yeniden incelenmesi mümkündür.
Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri ve Süresi

Yargılamanın yenilenmesi nedenleri İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda sayma yolu ile
belirtilmektedir. Yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilmek için bu nedenler-
den birine ya da birkaçına dayanmak gerekir. Bu nedenlerin dışındaki bir nedenden
dolayı, bu yola gidilemez. Yargılamanın yenilenmesi nedeninin niteliğine göre süreler
ve süre başlangıçları ayrı ayrı belirtilmektedir. Bu sürelerin, dayanılan sebebin talepte
bulunan yönünden gerçekleştiği tarihi izleyen günden başlatılarak hesaplanması gerekir
(İYUK.m.53/3). Tekrardan kaçınmak için, yargılamanın yenilenmesi nedenleri ile süre-
leri birlikte ele alınmaktadır.
Karardan Sonra Yeni Bir Belgenin Ele Geçmiş Olması

Yargılamanın yenilenmesi nedenlerden biri zorlayıcı sebepler dolayısıyla veya lehine karar
verilen tarafın eyleminden doğan bir sebeple elde edilemeyen bir belgenin, kararın veril-
mesinden sonra ele geçirilmiş olmasıdır (İYUK.m.53/1,a). Bu belgenin davanın görüldüğü
sırada var olması ve hükmü etkileyecek nitelikte bulunması; fakat, dava sırasında ele ge-
çirilememiş olması gerekir. Bu gecikme, elde olmayan zorlayıcı nedenlerden ya da lehine
hüküm verilen tarafın dürüst olmayan davranışından kaynaklanmalıdır. Davacının ya da
üçüncü kişinin eylemi sonunda, dava görülürken belgenin mahkemeye verilememiş ol-
ması yargılamanın yenilenmesini gerektirmez.
Yargılamanın yenilenmesi nedenlerini belirtiniz.

1
Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, belgenin elde edildiği tarihten iti-
baren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Karara Esas Alınan Belgenin Sahteliğinin Anlaşılması

İkinci neden, karara esas olarak alınan belgenin sahteliğine hükmedilmiş veya sahte olduğu
mahkeme veya resmî bir makam huzurunda ikrar olunmuş veya sahtelik hakkındaki hü-
küm karardan evvel verilmiş olup da yargılamanın yenilenmesini isteyen kimsenin, karar
zamanında bundan haberi bulunmamış olmasıdır (İYUK.m.53/1,b). Burada önemli olan,
belgenin sahteliğidir. Belgedeki sahteliğin, lehine hüküm verilen kişi ya da üçüncü kişi
tarafından yapılmış olması arasında fark yoktur.
Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, sahtelik hakkındaki hükmün ke-
sinleştiği tarihten itibaren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Karara Esas Alınan Bir İlâmın Kesinleşen Bir Mahkeme Kararı ile Kalkması
Üçüncü neden, karara esas olarak alınan bir ilâm hükmünün kesinleşen bir mahkeme ka-
rarı ile bozularak ortadan kalkmasıdır (İYUK.m.53/1,c). Burada iki hüküm vardır. Birinci
hüküm, ikinci hükmün verilmesinde dayanak olarak, yani kesin delil olarak kullanılmış-
tır. Kesin delil olarak kullanılan birinci hükmün, sonradan geçersiz olduğunun yargı yolu
ile belirlenmesi durumunda, ikinci hükmün, yargılamanın yenilenmesi yolu ile gözden
geçirilmesi istenebilir. Kesin delil olarak kullanılan ve ortadan kaldırılan hükmün, bir ceza
mahkemesinden ya da bir hukuk mahkemesinden ya da idare veya vergi mahkemesinden

verilmiş olması mümkündür.
Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, yargılamanın yenilenmesini talep
edenin, kesin delil olarak kullanılan hükmün, kesin bir biçimde ortadan kalktığını öğren-
diği tarihten itibaren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Bilirkişinin Bilerek Gerçeğe Aykırı Rapor Vermesi

Dördüncü neden, bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun, mahkeme kara-
rı ile belirlenmesidir (İYUK.m.53/1,d). Bilirkişinin gerçeğe aykırı raporunun yargılamanın
yenilenmesi nedeni sayılabilmesi için, kararın verilmesinde etkili olmuş bulunması gere-
kir. Eğer karar başka delillere dayanılarak alınmış ise, bilirkişinin gerçeğe uymayan rapor
düzenlemesinden dolayı mahkûm olması, yargılamanın yenilenmesini gerektirmez.
Bu durumda, yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, mahkûmiyet kararı-
nın kesinleşmesinden itibaren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Lehine Karar Verilen Kişinin Hile Kullanmış Olması

Beşinci neden, lehine karar verilen tarafın karara etkisi olan bir hile kullanmış olmasıdır
(İYUK.m.53/1,e). Burada söz konusu olan hile, tanıklık, yalan yere yemin, sahte belge
gibi nedenlerin dışında kalan hileli bir tutumdur. Örneğin, davayı kazanan tarafın, kar-
şı tarafın avukatı ile anlaşması ya da davanın yürütülmesi sırasında yazılı bildirimlerin
alınmasında hileli yollara başvurulmuş olması, bildirimin asıl davalı yerine bir başkasına
yaptırılması gibi. Burada hilenin bir ceza mahkemesi kararı ile belirlenmiş olmasına gerek
yoktur. Hileli tutum doğrudan doğruya yargılamanın yenilenmesine bakacak olan mah-
keme önünde isbatlanabilir.
Bu durumda yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, hilenin ortaya çıktığı
andan itibaren altmış gündür (İYUK.m. 53/3).
Yetkisiz Kimselerin Huzurunda Davanın Görülmesi

Altıncı neden, vekil ya da kanuni temsilci olmayan kimseler ile davanın görülüp karara
bağlanmış olmasıdır (İYUK.m.53/1,f). Örneğin, usûl kurallarına göre vekil olma niteliği
bulunmayan kimseye bildirim yapılarak davanın yürütülmüş ve karara bağlanmış olması
gibi. Burada sadece davanın vekil veya temsilci olmayan kimseler ile görülmüş olması
yeterlidir. Bu sakatlığın hükmü etkilemiş olup olmadığını araştırmaya gerek yoktur.
Bu gibi durumlarda, yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, yargılamanın
yenilenmesi talebine konu olan mahkeme kararının, aleyhine karar verilen kişiye ya da
gerçek vekil ya da temsilcisine bildirimi tarihinden itibaren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Davaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermesi

Yedinci neden, çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya hâkimin katılması ile karar veril-
miş olmasıdır (İYUK.m.53/1,g). Çekinmesi gereken hâkimin karara katılmış olması yargı-
lamanın yenilenmesi için yeterlidir. Bu katılmanın sonucu etkileyip etkilememesi önemli
değildir.
Bu durumda yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, kararın tebliğ tarihin-
den itibaren altmış gündür (İYUK.m.53/3).
Birbirine Aykırı Kararların Varlığı

Tarafları, konusu ve sebebi aynı olan bir dava hakkında verilen karara aykırı yeni bir karar ve-
rilmesine sebep olabilecek kanuni bir dayanak yokken aynı mahkeme yahut başka bir mahke-
me tarafından evvelki ilâmın hükmüne aykırı bir karar verilmiş bulunması (İYUK.m.53/1,h)
da bir yargılamanın yenilenmesi nedenidir. Yargılamanın yenilenmesi yoluna gidebilmek
için, her iki kararın da kesinleşmiş olması zorunludur. Kesinleşmiş iki kararın bulunması
durumunda, birinci kararın bırakılması ve ikinci kararın iptal edilmesi gerekir.
Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, ilâmların zamanaşımı süresi kadar,
yani on yıldır (İYUK.m.53/3). Bu süre ikinci kararın kesinleşmesinden itibaren işlemeye
başlar.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin İhlâl Edilmesi

Sonuncu neden, Hükmün, İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme-
nin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olmasıdır (İYUK.m.53/1/ı). Yargılamanın yenilenmesi
talebinde bulunulabilmesi için, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararının kesinleş-
miş olması gerekmektedir.
Bu sebebe dayanarak yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma süresi, bir yıldır. Bir
yıllık başvuru süresi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten iti-
baren başlamaktadır (İYUK.m.53/3).
Yargılamanın Yenilenmesi Talebinde Bulunabilecekler

Yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunma hakkı, asıl davanın taraflarına aittir. Dava-
nın taraflarından olmayan bir kimse, yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunamaz. Da-
vaya katılan, katıldığı tarafla birlikte yargılamanın yenilenmesini talep edebilir. Davanın
taraflarından yargılamanın yenilenmesinde hukukî bir menfaati olan taraf, yargılamanın
yenilenmesi talebinde bulunabilir. Lehine karar verilmiş olan taraf, yargılamanın yenilen-
mesi talebinde bulunamaz.
Yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunan taraf, yargılamanın yenilenmesi dilek-
çesinde karşı tarafı da belirtmek durumundadır. Yargılamanın yenilenmesine konu olan
karardan yararlanan taraf, karşı taraf olarak gösterilir. Başka bir deyişle, eğer davacı yargı-
lamanın yenilenmesi talebinde bulunuyorsa davalı; davalı yargılamanın yenilenmesi tale-
binde bulunuyorsa davacı, karşı taraf olarak gösterilir.
Yargılamanın Yenilenmesinin Usûlü

Yargılamanın yenilenmesinde uygulanacak usûl, kararın düzeltilmesinde uygulanan usûle
benzemektedir. Yargılamanın yenilenmesi talebi de bir dilekçe ile esas kararı vermiş olan
mahkemeden talep edilmektedir.
Yargılamanın yenilenmesi talepleri, kural olarak esas kararı vermiş olan mahkeme ta-
rafından karara bağlanır. İki ayrı yargı yeri tarafından verilen kararların çelişkili olması
nedeni ile yargılamanın yenilenmesi talebini, bu yargı yerlerinden hangisinin karara bağ-
layacağı, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda düzenlenmemektedir. Bu gibi durumlarda,
yargılamanın yenilenmesine bakacak olan mahkemenin, son kararı veren mahkeme ol-
ması gerekir. Ancak, bu kuralın, idarî yargıda bir istisna ile uygulanabilmesi mümkündür.
İdarî/vergi yargısında da, idare mahkemeleri ya da vergi mahkemeleri, yahut idare ve vergi
mahkemeleri ya da Danıştay daireleri arasındaki çelişkili kararlardan dolayı yargılamanın
yenilenmesi talebini, son kararı vermiş olan yargı organı karara bağlayabilir. Buna karşın,
çelişkili kararlardan biri Danıştay, diğeri ilk derece yargı organı tarafından verilmiş ise son
kararı verenin Danıştay olup olmadığına bakılmaksızın, yargılamanın yenilenmesi tale-
bini Danıştay’ın karara bağlaması yerinde bir uygulama olacaktır. Aksi takdirde örneğin,
son kararı verenin vergi mahkemesi olması durumunda, vergi mahkemesinin Danıştay’ın
kararını gözden geçirmesi gibi bir durumla karşı karşıya kalınır.
Yargılamanın yenilenmesi dilekçesinin, dava dilekçesinde bulunması gereken bilgileri

içermesi gerekir. Ayrıca, bu dilekçede özellikle yargılamanın yenilenmesini haklı göste-
ren nedenlere yer verilir. Vekilin yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilmesi için,
vekâletnamesinde açık bir yetkinin bulunması şarttır.
Yargılamanın yenilenmesi dilekçesine, belgelerin asılları ya da onaylı örnekleri eklenir.
Yargılamanın yenilenmesi dilekçesi ile eklerinin karşı tarafa bildirimine yetecek sayıda
olması da gerekir.
Yargılamanın yenilenmesi dilekçesinin bir örneği karşı tarafa bildirilir ve savunması
alınır. Mahkeme, kanunda yazılı nedenlerin bulunup bulunmadığını inceler. Yargılama-
nın yenilenmesi talebi, kanunda yazılı nedenlere dayanmıyorsa, talebin reddine; daya-
nıyorsa, talebin kabulüne karar verilir. Yargılamanın yenilenmesi talebinin kabulünden
sonra mahkeme davaya yeniden bakar ve kararını verir.
Yargılamanın yenilenmesinde de kararın düzeltilmesinde olduğu gibi, duruşma yapıl-
ması görevli mahkemenin takdirine bağlıdır (İYUK.m. 55/4).
Yargılamanın yenilenmesi talebinin kabulü üzerine yapılacak yargılama sonunda,
mahkeme iki ihtimalle karşılaşır: Mahkeme, yargılanmanın yenilenmesi nedeni bulunsa
bile, ya eski kararını doğru bulur ve yineler ya da eski kararının bir bölümünü veya ta-
mamını değiştirir. Yargılamanın yenilenmesi üzerine, eski hükmün bir bölümünün veya
tamamının değiştirilmesine karar verilmesi durumunda, yeni karar eski kararın yerini
alır. Bu karara karşı, itiraz veya temyiz yoluna gidilebilir. Buna karşılık, yargılamanın ye-
nilenmesi yoluna, aynı nedene dayanarak ikinci kez başvurulamaz.
KANUN YARARINA TEMYİZ

İstinaf ve temyiz incelemesinden İstinaf ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen kararlara karşı Danıştay Başsavcı-
geçmeden kesinleşen kararlara
karşı Danıştay Başsavcısının sının başvurabileceği özel kanun yoluna kanun yararına temyiz denilmektedir.
başvurabileceği özel kanun 18.06.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun (RG. 28.06.2014-29044) ile İdari Yargılama
yoluna kanun yararına temyiz
denilmektedir.
Usûlü Kanunu’nun 51’inci maddesinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bunlardan birincisi,
kanun yararına bozma olan maddenin önceki kenar başlığı, kanun yararına temyiz olarak
değiştirilmiştir. Bu değişiklik, doğru ve yerindedir. Çünkü, kanun yararına bozma, başvu-
rulan kanun yararına temyiz kanun yolu denetimi sonucunda verilmesi muhtemel kararı
ifade etmektedir. Oysa, maddede düzenlenen, kanun yararına temyiz kanun yoludur.
İkincisi, madde metninde yer alan, “Bölge idare mahkemesi kararları ile idare ve vergi
mahkemelerince ve Danıştayca ilk derece mahkemesi olarak verilip temyiz incelemesinden”
ibaresi, “İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği
kararlar ile istinaf veya temyiz incelemesinden” şeklinde yapılan değişikliktir. Bu değişiklik,
madde metninin yeni kanun yolu sistemi ile uyumlu hale getirilmesinden ibarettir. Mad-
de metninden çıkarılmış olan “Danıştayca ilk derece mahkemesi olarak” ibaresi aslında
maddenin anlamında varlığını sürdürmektedir. Madde metnine sadece istinaf kanun yolu
eklenmiş bulunmaktadır.
Başvurma Yetkisi ve Görevi

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 51’inci maddesine göre, idare ve vergi mahkemeleri
ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlar ile istinaf veya temyiz ince-
lemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakımından yürürlük-
teki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler hakkında Danıştay Başsavcısına kanun yara-
rına temyiz yoluna başvurma yetkisi tanınmaktadır. Başsavcı bu yola ilgili bakanlıkların
gerek görmesi üzerine (vergi davalarında bu bakanlık Hazine ve Maliye Bakanlığıdır) ya
da kendiliğinden başvurabilir.
Başvurma Şartları
Kanun yararına temyiz yoluna başvurulabilmesi için iki şart vardır; bunlardan birincisi,
kanun yararına temyiz yoluna başvurulacak kararın istinaf veya temyiz incelemesinden
geçmeden kesinleşmiş olmasıdır.
Kararlar, istinaf veya temyiz kabiliyeti olmadığı veya istinaf veya temyiz kabiliyeti bu-
lunduğu hâlde taraflarca istinaf veya temyiz yoluna başvurulmadığı için ya da istinaf veya
temyiz yoluna başvurulduğu hâlde istinaf veya temyiz dilekçesinin reddi yüzünden istinaf
veya temyiz incelemesinden geçmemiş olabilirler. Örneğin, konusu beş bin Türk lirasının
altında olan vergi davaları hakkında verilen kararlar kesindir; bu kararlara karşı istinaf
yoluna başvurulamaz (İYUK.m.45/1). Bu kararlar istinaf edilebilir nitelikte olmadığı için
istinaf incelemesinden geçmeleri söz konusu değildir. Öte yandan, konusu yüz bin (2018
yılı için 117.000) Türk lirasını aşmayan vergi davaları hakkında verilen kararlara ilişkin
istinaf mercii kararları kesindir. Bu kararlar temyiz edilebilir nitelikte olmadığı için temyiz
incelemesinden geçmeleri mümkün değildir. Ayrıca, temyiz talebi süre aşımı nedeniyle
reddedilmiş veya harç ve/ya da giderlerin tamamlanmaması nedeniyle temyiz isteminden
vazgeçilmiş sayılmasına karar verilmiş (İYUK.m.48/6) ise, bu kararlar da temyiz incele-
mesinden geçmeksizin kesinleşmiş kararlar sayılır.
Kanun yararına temyiz yoluna başvurma şartlarından ikincisi, istinaf veya temyiz in-
celemesinden geçmeksizin kesinleşmiş kararın niteliği bakımından yürürlükteki hukuka
aykırı bulunmasıdır. Bu itibarla, kesinleşmiş bir vergi mahkemesi, bölge idare mahkemesi
kararının kanun yararına temyize konu olabilmesi için hukuka aykırı bir sonuç doğurması
gerekmektedir. Usûl açısından yapılan sakatlıklar, sonucu etkiler nitelikte değilse, kararın
kanun yararına bozulmasını gerektirmez.
Süre
Kanun yararına temyiz yoluna başvuru için herhangi bir süre belirlenmemiştir.
Kanun yararına bozma kararının sonuçlarını belirtiniz.

2
Bozma Kararının Sonuçları
Danıştay Başsavcısı tarafından kanun yararına temyiz yoluna başvurulması sonucunda
Danıştay’ca bozma kararı verilirse bu karar, daha önce kesinleşmiş olan mahkeme kara-
rının hukukî sonuçlarını kaldırmaz. Kanun yararına bozma kararı üzerine kararı veren
ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava dairesi ile vergi mahkemesi ya da bölge ida-
re mahkemesince davaya yeniden bakılmaz. Ayrıca bu mahkemelerin bozma kararından
sonra kendi kararlarında ısrar etme imkânları da yoktur.
Kanun yararına temyiz yolu, benzeri davalarda mahkemelerin aynı hukukî yanlışlığı
tekrarlamalarını, yani hukuka aykırı bir içtihadın yerleşmesini önlemek ve hukuk uygula-
masında birlik sağlamak amacına hizmet etmektedir.
Bozma kararı kesinleşen davanın taraflarının hukukî durumlarını etkilememekle be-
raber, kararın bir örneği ilgili bakanlığa gönderilir ve Resmî Gazete’de yayımlanır.
YARGI KARARLARINA KARŞI DİĞER BAŞVURU YOLLARI

İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda (özel) itiraz, istinaf, temyiz, (kararın düzeltilmesi),
kanun yararına temyiz ve yargılamanın yenilenmesi olarak düzenlenen kanun yolları-
nın yanında, kararlara karşı başka başvuru yolları da vardır. Bunlar, hükmün açıklanması
(İYUK.m.29) ve yanlışlıkların düzeltilmesidir (İYUK.m.30). Bu yollarla, kararın anlaşıl-
masında, yerine getirilmesinde kolaylık sağlamak ve maddî hataları düzeltmek amaçlan-
maktadır. Tarafların, açıklanması veya düzeltilmesi için başvurdukları kararlar üst mah-
kemelerde değil, kararı veren yargı organlarında incelenir. Bu yollarla tarafların lehine
veya aleyhine yeni bir hüküm tesis edilemez; mevcut karar değiştirilemez, başkalaştırıla-
maz veya mevcut kararın kapsamı genişletilemez ya da daraltılamaz.
Hükmün Açıklanması
Hükmün Açıklanması Kurumu ve Niteliği

Danıştay, bölge idare Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerince verilen kararların ye-
mahkemeleri, idare ve vergi
mahkemelerince verilen terince açık olmaması veya birbirine aykırı hüküm fıkraları içermesi hâlinde, hükümdeki
kararların yeterince açık gerçek anlamın ortaya çıkartılabilmesi amacıyla, uyuşmazlığın taraflarınca başvurulan
olmaması veya birbirine aykırı
hüküm fıkraları içermesi hâlinde,
yola, açıklama ya da hükmün açıklanması yolu denilmektedir. Hükmün açıklanması yo-
hükümdeki gerçek anlamın lunun usûl kanunlarında yer almasının amacı, mahkemeler tarafından verilmiş bulunan
ortaya çıkartılabilmesi amacıyla, kararların yerine getirilmesi sırasında gerçek anlamından farklı biçimde yorumlanmasını
uyuşmazlığın taraflarınca
başvurulan yola, açıklama ya ve bu yolla değişik şekillerde uygulanmasını önlemektir. Hükmün açıklanması yolu ile
da hükmün açıklanması yolu bir yargı kararının yerine, bir yenisi konulmadan, gerçek anlamı belirlenmekte, açıklığa
denilmektedir.
kavuşturulmaktadır.
Hükmün açıklanması yolu, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 29’uncu maddesinde
düzenlenmektedir. Sözü edilen madde, kanunun Genel Esaslar başlıklı birinci bölümünde,
kararların sonuçları başlıklı maddeden sonra yer almaktadır. Kanun sistematiği açısından,
maddenin kanundaki yerinin uygun olduğu görülmektedir. Çünkü, hükmün açıklanması
yolu teknik anlamda bir kanun yolu değildir. Kanun yolu, bir yargı kararının, adaletin ger-
çekleşmesi yolunda daha üst bir mahkemede denetlenebilmesi için uyuşmazlığın taraflarına
tanınmış olan usûlî bir imkândır. Oysa, hükmün açıklanması yolunda, yargı kararının denet-
lenmesi veya değiştirilmesi söz konusu olamaz. Kaldı ki, açıklama istenilen merci, kararı ver-
miş olan mahkemedir; kanun yolundaki gibi üst mahkeme değildir. Bir kararın açıklanması
için yapılan başvurunun kararın kesinleşmesi konusunda herhangi bir etkisi yoktur.
Yargılamanın yenilenmesine karar verilmedikçe; istinaf mercii tarafından kaldırıl-
madıkça veya temyiz edilip bozulmadıkça verilen hüküm, hiç bir surette değiştirilemez.
Başka bir deyişle, hâkim, hükmünü vermekle o davadan elini çeker ve kanun yollarının
gerektirdiği hâller dışında o davaya yeniden bakamaz. Hükmün açıklanması yolunda da
hâkim, hükmü açıklamakla, hükmün başka bir şekilde anlaşılıp uygulanmasını önlemek-
tedir. Hâkim, açıklama yolu ile asıl hükmünü değiştiremez veya yeni bir hüküm tesis ede-
mez. Açıklamanın ilişkin bulunduğu yargı kararları üzerinde değiştirici, yenileyici veya
başkalaştırıcı etkisinin olamayacağı sebebiyle hükmün açıklanması ve yanlışlıkların dü-
zeltilmesi (İYUK.m. 30) yolları için hükümlerin rötuşu deyimi dahi önerilmektedir.
Hükmün Açıklanması Yoluna Başvurulabilecek Haller

Hükmün açıklanması yoluna başvurulabilecek hâller, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun
29’uncu maddesinde, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK.m.305-306) hükümlerine pa-
ralel olarak düzenlenmektedir. Hükmün açıklanması ancak, kararın yeterince açık olma-
ması veya kararın birbirleri ile çelişkili hüküm fıkraları içermesi hâlinde istenebilmektedir.
Sözü edilen belirsizlik ve çelişkinin, kararın hüküm bölümünde olması gerekir. Nitekim,
gerekçedeki belirsizlikler veya çelişkiler, açıklama sebebi olamaz. Bununla beraber, hü-
küm fıkrası ile gerekçe arasında çelişki varsa, bu durumda da açıklama yoluna gidilebilir.
Hüküm fıkrasından kararın nasıl yerine getirileceğinin hiç anlaşılamamış veya kulla-
nılan sözcük ve deyimlerden tarafların farklı anlam çıkarmaları ve bu yüzden kararın yeri-
ne getirilmesi konusunda anlaşamamaları veya fıkranın düzenleniş biçimine göre hükme
birden çok anlam vermenin mümkün bulunması, kanunun aradığı anlamda yeterince açık
olmama hâlinin başlıca örneklerdir.
İçerik ve anlatım itibariyle açık olan bir kararın açıklanması istenilemez. Ayrıca, İda-
ri Yargılama Usûlü Kanunu’nda istinaf, temyiz, yargılamanın yenilenmesi (veya kararın
düzeltilmesi) nedenleri olarak sayılan hususlar, açıklama talebinin gerekçesi olarak ileri
sürülemez. Çünkü bu nedenler, birer kanun yoluna başvurma nedenleridir. Ayrıca, ka-
nun yolu ile elde edilebilecek bir sonuç veya hükmün, hükmün açıklanması yolu ile elde
edilebilmesi mümkün değildir. Gerçekten, hükmün açıklanması yolu ile, açıklanılması is-
tenilen kararın değiştirilmesi, tamamlanması veya yeniden farklı bir sonuca bağlanması
mümkün değildir.
Doktrinde ve uygulamada, yürütmenin durdurulması veya diğer ara kararları yönün-
den de, hükmün açıklanması yoluna başvurulabileceği kabul edilmektedir. Örneğin, İdari
Yargılama Usûlü Kanunu’nun 20’nci maddesi uyarınca verilen bir ara kararı taraflardan
neyin istendiği konusunda bir açıklık taşımıyorsa, Kanunun aradığı anlamda bir açıklama
nedeni var demektir. Bu itibarla, açıklama yolunu sadece nihaî kararlara inhisar ettirmek
yerinde değildir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda hükmün açıklanması kurumunu düzenleyen mad-
deye (İYUK.m.29), kanun yollarından önce ve fakat esas ve yürütmenin durdurulmasına
ilişkin kararların sonuçlarını düzenleyen maddenin (İYUK.m.28) ardında yer verilmesi,
kanun koyucunun da bu sonucu bildiği ve istediğinin bir işareti olarak kabul edilmektedir.
Bu bağlamda, hükmün açıklanması yolunu, yerine getirilmesi gereken ve fakat yeterince
açık olmayan bütün kararlar için kabul etmek gerekir.
İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 55’inci maddesinin son fıkrası uyarınca, yargı-
lamanın yenilenmesi veya kararın düzeltilmesi başvuruları üzerine verilen kararlar için
de açıklama yoluna başvurulması mümkündür. Çünkü, bu kararlar da hüküm fıkrasında
belirsizlik veya çelişkiler içerebilir ve dolayısıyla uygulanması sırasında yorum ve anlam
farklılıklarına yol açabilir.
Temyiz başvurusu üzerine verilen kararlardan, yalnızca bozma kararlarının açıklanması
istenebilir; onama şeklindeki kararların açıklanmasının istenmesine gerek yoktur. Çünkü,
onama kararı, ilk derece mahkemesinin kararının hukuka ve usûle uygun olduğunun belir- Onama kararı, ilk derece
mahkemesinin kararının hukuka
lenmesidir. Açıklanması gereken bir husus varsa, o da ilk derece mahkemesi kararındadır. ve usûle uygun olduğunun
Ancak, Danıştay’ın temyiz incelemesi sırasında maddî hataları düzelterek vereceği onama belirlenmesidir.
kararlarında düzeltilen hususlar hakkında hükmün açıklanması yoluna başvurulabilir. Ay-
rıca, bölge idare mahkemelerinin istinaf başvurusu üzerine kararın kaldırılması ile birlikte
işin esası hakkında verdiği kararların açıklanmasının talep edilmesi de mümkündür.
Hükmün Açıklanması Talebi
Talep ve Yöneltileceği Mahkeme

Hükmün açıklanması, ancak açıklanması istenilen karara konu uyuşmazlığın taraflarınca
talep edilebilir (İYUK.m.29). Üçüncü şahısların davaya katıldığı durumlarda, katılanların
da hükmün açıklanması talebi haklarının varlığını kabul etmek gerekir. Çünkü, katılan,
hakkı veya borcu bu davanın sonucuna bağlı olan şahıs durumundadır; kararın doğru ve
gerçek anlamıyla uygulanmasında menfaati olan kişidir. Katılan, katılma talebi mahkeme
tarafından kabul edilmekle birlikte davaya katılmaktadır. Katılan, teknik anlamda, taraf
değildir. Bu nedenle, lehine veya aleyhine bir şeye hükmedilmez. Ancak, davanın yanın-
da katıldığı tarafın aleyhine sonuçlanması hâlinde katılma masraflarına mahkûm edilir
(HMK.m.328). Bu itibarla katılan, katılma giderleri ile yükümlü tutulabildiğinden, onun
en azından bunlar hakkında birtakım taleplerde bulunabileceğini de kabul etmek gerekir.
Hükmün açıklanması ancak, açıklanması istenilen, yani belirsiz veya çelişik olduğu
iddia olunan kararı vermiş bulunan mahkemeden istenebilir. Böyle bir hükmün açıklan-
ması, bir başka veya bir üst mahkemeden istenemez. Çünkü, bir hükmün açıklanması
ancak ve en iyi şekilde onu vermiş olan mahkeme tarafından yapılabilir.
Hükmün açıklanması talebi ile mahkemeye başvurulması, hakkında açıklama isteni-
len kararın yürütülmesini durdurmaz.
Talebin Şekli
Hükmün açıklanması talebi, açıklanması istenilen kararı vermiş bulunan mahkemeye,
karşı taraf sayısından bir fazla nüsha dilekçe verilmesi suretiyle yapılır. Dilekçenin şekli
konusunda, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nda bir açıklık bulunmamakla birlikte, aynı
Kanun’un 3’üncü maddesinden yararlanılabilir. Bu itibarla dilekçede, tarafların ad ve ad-
resleri (ve varsa vekilleri), açıklanması istenilen kararın esas ve karar numaraları ile açık-
lama istenilen konu ve nedenlerinin belirtilmesi gerekli ve yeterlidir.
Hükmün açıklanması talebi dilekçelerine, açıklama ve/ya da aykırılığın giderilmesi
konularının dışında başkaca bir isteğin eklenmesi, örneğin sözü edilen dilekçede aynı
zamanda yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunulması mümkün değildir. Böyle bir
durumda dilekçenin reddine karar verilmesi gerekir.
Süre
Hükmün açıklanması talebinde bulunulması için herhangi bir kesin süre yoktur. Ancak,
karar yerine getirilinceye kadar açıklama talebinde bulunulabilir. Kararın yerine getiril-
mesine başlanılmış olması açıklama talebine engel değildir. Çünkü, kararı yerine getiren
vergi idaresinin, karara verdiği anlam, mükellef tarafından benimsenmeyebilir. Zaten
buradaki anlaşmazlık, bir anlamda, kararın ne şekilde yerine getirileceği noktasındadır.
Vergi idaresinin karara verdiği anlamı benimsemeyen taraf, kararın açıklanmasını iste-
yebilir. Hükmün açıklanması yoluna başvurulabilmesi için kararın uygulamasına başla-
nılmış olması zorunlu değildir. Böyle olmakla birlikte kimi kez Danıştay, kararın yerine
getirilmesine başlanılmış olmasını açıklamaya engel saymaktadır.
Karar tamamen yerine getirildikten sonra, artık hükmün açıklanması yoluna başvu-
rulamaz. Bu nedenle vergi davalarında açıklama talebi ile karşılaşan mahkemenin, açık-
lanması istenilen kararın tam olarak yerine getirilip getirilmediğini vergi idaresinden sor-
ması gerekir.
Açıklama yoluna gidebilmek için, hükmün kesinleşmesini beklemeye gerek yoktur.
Kesinleşmemiş kararlar için de hükmün açıklanması istenebilir. Ancak, henüz kesinleş-
memiş hükümlere karşı açıklama talebinde bulunulması, bu kararlar aleyhine istinaf veya
temyiz yolu gibi kanun yollarına başvurma süresini kesmez veya durdurmaz.
Hükmün Açıklanması Talebinin İncelenmesi

Hükmün açıklanması talebi, hakkında açıklama talep edilen kararı vermiş bulunan mah-
keme tarafından incelenir. Mahkemenin dilekçeyi esas bakımından incelemeye başla-
madan önce, ilk incelemeye tâbi tutup tutmayacağı konusunda İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nda bir açıklık olmamasına rağmen, mahkemenin dilekçeyi, ilk incelemeye tâbi
tutması gerekir. Çünkü, dilekçede, açıklanması istenilen kararın numarası yazılmamış ya
da yanlış yazılmış olabileceği gibi, dilekçe ehliyetli şahsın avukat olmayan vekili tarafından
imzalanmış da olabilir. Dilekçede açıklama talebinin yanı sıra açıklama ile bağdaşmayan,
örneğin yargılamanın yenilenmesi (veya kararın düzeltilmesi) gibi talepler de bulunabilir.
Bu gibi durumlarda mahkemenin, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 15’inci maddesi
uyarınca, eksikliğin giderilmesi veya usûlüne uygun olarak başvurulması için süre tanıya-
rak, dilekçenin reddine karar vermesi mümkündür. Çünkü, açıklama, ancak açıklanması
istenilen karara konu uyuşmazlığın taraflarınca talep edilebilir.
Hükmün açıklanması talebinin incelenmesini açıklayınız.

3
Mahkeme gerekli gördüğü takdirde, dilekçenin bir örneğini karşı tarafa tebliğ edebilir.
Bu durumda karşı tarafın, mahkemenin belirleyeceği süre içerisinde cevap hakkı doğar.
Açıklama talebine cevap verilmesi hâlinde, cevabın iki nüsha olarak mahkemeye sunul-
ması; mahkemenin, cevabın bir nüshasını açıklama isteyen tarafa göndermesi gerekir.
Mahkeme, açıklama talebini kural olarak dosya üzerinden inceler. Ancak mahkeme-
nin gerek görmesi hâlinde duruşma yapması mümkündür.
Mahkeme incelemesi sonunda kararın açık olmadığı ya da çelişkili olduğunu belirler-
se, hükmü açıklar. Açıklama talebi üzerine, Danıştay çoğu kez açıklama kararında gerekli
açıklamaları yapmış olmasına rağmen, kararın açık olduğunu, açıklama yapmayı gerekti-
recek bir durum bulunmadığını belirtir ve açıklama talebinin reddine karar verir.
Görevli daire ya da mahkemenin bu konudaki kararı taraflara tebliğ edilir.
Hükmün Açıklanması Kararına Karşı İstinaf veya Temyiz Yoluna Başvurulması

Mahkemelerce verilecek açıklama kararları kesindir. Bu kararlar aleyhine kural olarak, ka-
nun yollarına başvurulamaz. Çünkü, açıklama kararı, daha önce verilmiş bir kararın nasıl
anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması gerektiğini içeren bir karar olup, öncekinin
dışında sonuç doğuracak yeni bir karar değildir.
Vergi mahkemesi, bölge idare mahkemesi veya Danıştay dava daireleri tarafından ve-
rilecek açıklama kararlarına karşı istinaf veya temyiz yoluna, açıklama kararının açıklama
sınırları içinde kalıp kalmadığı hususunda başvurulabilir. Başka bir deyişle, açıklama sı-
nırlarının aşılıp aşılmadığının belirlenmesi, yani açıklama kararı ile eski hükmün değiş-
tirilmesi ve yeni bir hüküm tesis olunması hâlinde istinaf veya temyiz yoluna başvurmak
mümkündür. Ancak, bu durumda istinaf veya temyiz incelemesi sadece bu hususa inhisar
eder. Kaldırma veya bozma kararı verildiğinde ise, karar açıklanmamış sayılır.
Buna karşılık, vermiş olduğu kararlar için açıklama talep edilmesi mümkün olan Da-
nıştay Dava Daireleri Kurullarının açıklama kararlarında, açıklama sınırlarını aşarak yeni
bir hüküm tesis etmeleri hâlinde, herhangi bir itiraz veya temyiz başvurusu mümkün de-
ğildir. Çünkü, Kanun’da bu merciin kararlarına karşı başvurulabilecek görevli merci gös-
terilmemektedir. Bu konuda bir kanun boşluğundan söz edilebilir.
Yanlışlıkların Düzeltilmesi
Kararlarda yapılan önemli olmayan bazı yanlışlıkları gidermek için kanun koyucunun ka-
bul ettiği yollardan biri de yanlışlıkların düzeltilmesidir. Nitekim, İdari Yargılama Usulü
Kanunu açıklamanın yanında bir de yanlışlıkların düzeltilmesi yoluna yer vermektedir. Bu
yolla, mahkeme kararlarında yapılmış olan maddî nitelikli yanlışlıkların giderilmesi sağ-
lanmaktadır. İdarî yargılama usûlünde yanlışlıkların düzeltilmesi, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nun 304’üncü maddesinden esinlenilerek düzenlenmektedir (İYUK.m.30).
Yanlışlıkların düzeltilmesi yolu ile kararın özünde herhangi bir değişiklik yapılamaz.
Bu itibarla hükmün kapsamı ne genişletilebilir ne de daraltılabilir. Hukukî yanlışlıklar,
bu yolla giderilemez. Burada söz konusu olan maddî yanlışlıklardır. Bunlar da dosyanın
incelenmesi ile kolayca düzeltilebilir. Bilindiği gibi, hukukî yanlışlıklar ancak (özel) itiraz,
istinaf, temyiz, (kararın düzeltilmesi), yargılamanın yenilenmesi ve kanun yararına temyiz
yolları ile giderilebilir.
Yanlışlıkların Düzeltilmesinin Konusu

Yargı kararlarında yer alan ne gibi yanlışlıkların, yanlışlıkların düzeltilmesi yoluyla düzelti-
lebileceği İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 30’uncu maddesinde belirtilmektedir:
a) Tarafların adı, soyadı ve unvanlarında yapılan yanlışlıklar,

b) İddia ve savunmaların sonuç taleplerine, yani “netice-i talebe” ilişkin yanlışlıklar
(örneğin, iptali istenen kararda ya da vergi miktarında yanlışlık yapılması gibi),
c) Kararın hüküm fıkrasındaki hesap yanlışlıkları (örneğin, vergi miktarında yapılan
hesap yanlışlığı, vergi aslı ile gecikme faizi miktarlarının toplanmasında yapılan
yanlışlıklar gibi),
d) Bunlara, diğer tür maddî yanlışlıkları eklemek gerekir. Örneğin, davada duruşma
yapıldığı hâlde, buna kararda değinilmemiş ya da duruşma yapılmamış gibi kara-
rın yazılmış olması gibi.
Süre
Yanlışlıkların düzeltilmesinde, süre yönünden herhangi bir sınırlama yoktur. Başka bir
deyişle, yanlışlıkların düzeltilmesi her zaman, hatta kararlar yerine getirildikten sonra bile
istenebilir. Çünkü, kararın maddî hatalarla malûl olmaması gerekir. Kaldı ki, bu karar, ge-
rektiğinde başka bir uyuşmazlık için kesin hüküm olabilir. Yanlışlıkların düzeltilmesinin,
kararın yerine getirilmesine kadar istenebilecek olan hükmün açıklanması ile arasındaki
usûl farkı, bu süre bakımından olan farktır (İYUK.m.30/2).
Başvuru
Tarafların yanlışlıkların düzeltilmesini, düzeltilecek kararı veren yargı organından bir di-
lekçe ile talep etmeleri mümkündür. Dilekçe karşı taraf sayısından bir nüsha fazla verilir.
Dilekçenin bir örneği, belirlenecek süre içinde cevap verilmek üzere karşı tarafa tebliğ
edilir. Karşı taraf cevabını iki nüsha olarak verir, biri yanlışlıkların düzeltilmesini isteyen
tarafa gönderilir (İYUK.m. 30/2; 29/2,3,4).
Talebin Karara Bağlanması

Kararı vermiş olan yargı organı talebi yerinde görürse yanlışlıkları düzeltir; aksi hâlde ta-
lebi reddeder. Düzeltme veya red kararına karşı, kural olarak, kanun yollarına başvurula-
maz. Ancak, yanlışlıkların düzeltilmesi için yapılan başvuru üzerine hüküm değiştirilmiş
veya yeni bir hüküm verilmişse, kanun yollarına başvurulması mümkündür.
Yanlışlıkların düzeltilmesi kararı, düzeltilen ilâmın altına yazılır (İYUK.m.30/3). İlâm
yok edilerek düzeltilmiş şekilde yeniden yazılamayacağı gibi, düzeltme şerhi ek olarak
da ilâma konamaz. Düzeltmenin bütün ilâm nüshalarında aynı şekilde yapılması gerekir.
VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNA EGEMEN OLAN İLKELER

Vergi yargılaması hukuku, kurumlar bakımından medenî yargılama hukukuna; ilke-
ler yönünden ise, ceza yargılaması hukukuna yakındır. Çünkü, İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 31’inci maddesinde Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na yapılan atıf, vergi yar-
gılaması hukukunda medenî yargılama hukukunun bazı kurumlarından ve kurallarından
yararlanma imkânını vermektedir. Vergi hukukunun kamu hukuku niteliği de, ceza yar-
gılaması hukuku ilkelerinden bazılarının, vergi yargılaması hukukunun özellikleri de dik-
kate alınmak kaydıyla benimsenmesi sonucunu doğurmaktadır.
Vergi yargılaması hukukuna egemen olan ilkelerin farklı başlıklar altında incelenme-
si düşünülebilir. Bu ilkeleri herhangi bir sınıflandırma yapmadan şu şekilde sıralamak
mümkündür:
• Hukuk devleti ilkesi;
• Vergilerin kanunîliği ilkesi;
• Kamuya yararlılık ilkesi;
• Yazılılık ilkesi;
• Re’sen (kendiliğinden) araştırma ilkesi;
• Delil serbestîsi ilkesi;
• Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi;
• Ekonomik yaklaşım ilkesi;
• Usûl ekonomisi (çabukluk ve ucuzluk) ilkesidir.
Bu kısımda, yukarıda belirtilen ilkelerden sadece vergi yargılaması hukukuna özgü
olan ilkeleri kısaca tanıtmakla yetinilmektedir. Bu ilkeler;
• Yazılılık ilkesi;
• Re’sen (kendiliğinden) araştırma ilkesi;
• Delil serbestîsi ilkesi;
• Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi;
• Ekonomik yaklaşım ilkesidir. Ayrıca, yargılama hukuku bakımından önemi dikka-
te alınarak usûl ekonomisi ilkesi ile âdil yargılanma hakkına da değinilmektedir.
Yazılılık İlkesi
İdarî yargılama hukukunda kural olarak kabul edilen yazılılık ilkesi, vergi yargılaması Yazılılık ilkesi, davanın dosya
içinde yer alan belge ve bilgilere
hukukunda da geçerlidir. Bu ilkeye göre, taraflar iddia ve savunmalarını yazılı şekilde dayanarak incelenmesi anlamına
bildirirler. İncelemeler de dosya ve yazılı belgeler üzerinden yapılır. İdarî yargılama hu- gelmektedir.
kukunda, dolayısıyla vergi yargılaması hukukunda yargılama usûlünün kural olarak ya-
zılılık olması, kaynağını kanundan almaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanunu, Danıştay,
bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinde yazılı yargılama
usûlünün uygulanacağını ve incelemenin evrak üzerinden yapılacağını (İYUK.m.1/2) be-
lirtmek suretiyle yazılılık ilkesinden açıkça söz etmektedir.
Vergi yargılaması hukukunda yazılılık ilkesini sadece İdari Yargılama Usulü Ka-
nunu hükümlerine göre belirlemek noksan olmaktadır. Çünkü, İdari Yargılama Usulü
Kanunu’nun 31’inci maddesinin yaptığı atıf nedeniyle vergi yargılaması hukukunda Vergi
Usûl Kanunu’nun hükümleri de uygulanmaktadır. O halde, Vergi Usul Kanunu’nun hü-
kümleri de bu anlamda idarî yargılama usûlü kurallarıdır. Bu nedenle, yazılılık ilkesine
dayanak olarak Vergi Usul Kanunu’nu da göstermek gerekmektedir. Çünkü, Vergi Usûl
Kanunu bir idarî usûl kanunudur; yani, idarî bir işlem olan vergilendirme işleminin or-
taya çıkması sürecinde uyulması gereken kuralları düzenlemektedir. Söz konusu kanun,
vergilendirme sürecinde yalnız vergi idaresinin değil, mükelleflerin de uyması gereken
kuralları içermektedir. Örneğin, Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesi, vergilendirme
işlemlerinin yapılması, yani tarh işleminin tamamlanması sırasında idarenin uyacağı ku-
ralların düzenlendiği bölümde yer almaktadır. Bu hüküm, sadece vergi idaresi ile mükel-
leflerin uyacağı değil, vergi yargısı organlarınca da uygulanması gereken bir hükümdür.
Vergi yargılaması hukukunda yazılı yargılama usûlünün uygulanması, vergilendirme
işlemlerinin yazılı olmasının bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bütün vergilen-
dirme işlemleri yazılı olduğuna göre, bunlar hakkında yapılacak yargılamanın da yazılı
usûlde cereyan etmesini doğal karşılamak gerekir.
Yazılılık ilkesinden beklenen, özellikle tebligat ve cevap verme sürelerinin de düzen-
lenmesi sonucunda, davayı hızlandırmak, uyuşmazlığın makûl ve hatta en kısa sürede
bir yargı kararı ile çözümlenmesini sağlamaktır. Dolayısıyla bu ilke, çabukluk ilkesi ile de
ilişkili bulunmaktadır.
Vergi yargılaması hukukunda, yazılılık esas olmakla beraber bazı hâllerde sözlü yar-
gılama usûlünün de uygulanabileceği kabul edilmektedir (İYUK.m.17/1). Ancak, vergi
mahkemesinde sözlü yargılama usûlünün uygulanabilmesi, yani duruşma yapılabilmesi
için, Kanun’da belirtilen şartların gerçekleşmesi gerekir. Duruşmada, dava dilekçesinde ve
savunmada ileri sürülen sebep ve deliller belirtilir, açıklanır ve tartışılır. Dava dilekçesinde
ve savunmada ileri sürülmeyen konular duruşmada ileri sürülemez. Kamu düzenini ilgi-
lendiren durumlar, bu kuralın dışındadır.
Ülkemizde uygulanan yazılı yargılama usûlünde, dava dilekçesini ve mevcut belgeleri-
ni vermekle davacı; yazılı savunmasını ve delillerini mahkemeye sunmakla davalı, kendi-
lerine düşen görevi yapmış olmaktadır. Cevaba cevap dilekçeleri de kuşkusuz bu görevler
arasındadır. Bundan sonra, dava tamamen mahkemenin hâkimiyetine girmektedir. Mah-
keme davayı olgunlaştırmakta ve talepler hakkında karar vermektedir; bu arada soruştur-
mayı, ara kararları, bilirkişi incelemesi, keşif gibi usûl işlemleriyle derinleştirebilmekte;
talep olmasa da duruşma yapılmasına karar vererek tarafları dinleyebilmektedir.
Kısacası, yazılılık ilkesi, yargılama sürecinde incelemelerin evrak üzerinden yapılması
anlamına gelmektedir. Bu da tarafların hazır bulunduğu duruşmada, hem tarafların din-
lenilmesi, hem de delillerin tartışılması imkânını engellemektedir. Ancak, kural yazılılık
olmakla beraber, bazı hâllerde vergi yargılaması hukukunda da duruşma yapılması yo-
luyla sözlülük ilkesine de yer verilmektedir. Yazılılık ilkesinin oldukça katı bir biçimde
uygulanması, şahit dinlenilmesine ve tarafların sorguya çekilmesine imkân vermemekte
ve sadece şeklî delillerle yetinileceği anlamı ve izlenimi vermektedir.
Re’sen (Kendiliğinden) Araştırma İlkesi

Yargılama teorisinde, dava malzemesinin yargılamaya getirilmesi konusunda birbirinin
karşısında yer alan iki ilkenin varlığından söz edilmektedir. Bunlardan birincisine göre
taraflar; diğerine göre de mahkeme bu konuda yetkili ve yükümlüdür. Birinci durumda,
taraflarca hazırlama ilkesi; ikinci durumda ise, re’sen (kendiliğinden) araştırma ilkesinin
geçerli olduğu kabul edilmektedir.
Taraflarca hazırlama ilkesi, Taraflarca hazırlama ilkesi, davanın ve savunmanın dayanağı olan olayların ve bunla-
davanın ve savunmanın dayanağı rın delillerinin (dava malzemesinin) taraflarca mahkemeye bildirilmesi demektir.
olan olayların ve bunların
delillerinin (dava malzemesinin) Dava malzemesinin hazırlanmasında, tarafların yanında, mahkemenin de görevli
taraflarca mahkemeye bildirilmesi olmasına re’sen araştırma ilkesi denir. Başka bir deyişle, re’sen araştırma ilkesi, yargı or-
demektir.
ganlarının tarafların ileri sürdükleri delillerle bağlı olmaksızın, uyuşmazlık konusu olayın
Dava malzemesinin aydınlatılması için kendiliklerinden delil araştırması yapabilmesi, bunları yargılamaya so-
hazırlanmasında, tarafların
yanında, mahkemenin de görevli
kabilmesidir. Bu ilke, hem delillerin sayı olarak sınırlanmasına, hem de değerlendirilme-
olmasına re’sen araştırma ilkesi sinin kısıtlanmasına engel olmakta; dolayısıyla, takdirî delil sistemine ve buna bağlı olarak
denir. delil serbestîsi ilkesine zemin hazırlamaktadır.
Re’sen araştırma ilkesi, Yargılama hukukunun çeşitli dallarında, ulaşılmak istenen amaca bağlı olarak değişik
yargı organlarının tarafların ilkelere yer verilmekte ve uygulanmaktadır. Günümüzde, medenî yargılama hukukunda
ileri sürdükleri delillerle bağlı
olmaksızın, uyuşmazlık konusu taraflarca hazırlama ilkesinin egemen olduğu, ancak, bunun re’sen araştırma ilkesinin uy-
olayın aydınlatılması için gulanmasına yönelik bazı istisnalarla yumuşatıldığı kabul edilmektedir. Buna karşılık, ceza
kendiliklerinden delil araştırması
yapabilmesi, bunları yargılamaya yargılaması hukukunda ve idarî yargılama hukukunda re’sen araştırma ilkesi egemendir.
sokabilmesidir. Gerçekten, yargılama hukukunun bu dallarında kamu hukukunun uygulanması söz konu-
su olup kamu düzeninin sağlanması amaçlandığından mahkemenin/hâkimin kendiliğin-
den gerek gördüğü hususları araştırma yoluna gitmesi ya da dikkate alması imkânı vardır.
Vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Bu bakımdan, hâkimler,
önlerine gelen davada her çeşit incelemeyi kendiliklerinden yapıp gerekli bilgi ve belgeleri
taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilmektedir. Keza, taraflarca ileri sürülmese bile,
dava ile ilişkili hususları, örneğin davada zamanaşımı bulunup bulunmadığını dikkate al-
ması gerekmektedir.
Re’sen araştırma ilkesine göre mahkeme, taraflardan bağımsız olarak davanın maddî
temelini aydınlatmak ve bunun için gerekli bütün olayları ve isbat araçlarını yargılamaya
getirmek ve incelemekle yükümlüdür. Re’sen araştırma ilkesinin vergi yargılaması huku-
kunda geçerli olmasının nedeni, bu alanda kamu yararının baskın olmasıdır. Mahkeme,
hukuka ve gerçeğe uygun bir vergilendirmenin gerçekleştirilebilmesini sağlamak amacıy-
la karar verilmesi için gerekli olan olayları ve bunlara ilişkin delilleri toplamak durumun-
dadır. Bunun doğal sonucu olarak, mahkeme tarafların getirdiği olay ve delillere bağlı
kalmaksızın başka olay ve delillere dayanarak da karar verebilmektedir. Çünkü, önemli
olan doğru olaylara ve gerçek delillere dayanarak karar vermektir. Bu nedenle, uyuşmazlık
konusu olayların araştırılmasında sadece mahkemenin sorumlu olması, re’sen araştırma
ilkesinin önemli bir özelliği olarak ortaya çıkmaktadır.
Danıştay Kanunu ile Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkeme-
lerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında Kanun’da re’sen araştırma ilkesine ilişkin herhangi
bir hüküm yer almamaktadır. Söz konusu ilkenin vergi yargılaması hukukunda geçerli
olduğu sonucu bir yandan yargılama hukukunun bu dalının kamusal niteliğinden, öte
yandan İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun çeşitli maddelerine serpiştirilmiş bir kısım
hükümlerin topluca irdelenmesinden çıkartılabilmektedir. Nitekim, İdari Yargılama Usu-
lü Kanunu’nun 20’nci maddesinde; “Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare ve vergi
mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeyi kendiliğinden yapar.
Mahkemeler belirlenen süre içinde lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bil-
gilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler.” hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm, idarî yargılamada ve dolayısıyla vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma
ilkesinin uygulanacağını yeterli açıklıkta göstermektedir.
Re’sen araştırma ilkesinin geçerli olduğu yargılama usûllerinde tarafların, dava mal-
zemesinin toplanması konusunda hiçbir görev ve işlevleri olmadığı sonucuna varılma-
malıdır. Çünkü, tarafların yardımları olmaksızın uyuşmazlık konusu olayların açıklığa
kavuşturulması mümkün değildir. Bu bağlamda, tarafların uyuşmazlığı mahkeme önüne
getirmek ve bunun kapsamını belirlemek gibi davanın başında söz konusu olan yetkileri-
nin yanında, davanın devamı esnasında vergiye ilişkin olayları ve iddiaları noksansız ve
gerçeğe uygun olarak delilleri ile birlikte ortaya koymak hakları ve yargılamaya katkıda
bulunmak, mahkemeye yardımcı olmak görevleri vardır. Bu itibarla, taraflar, hukukî ta-
leplerini ortaya koyduktan sonra, hiçbir şeye karışmayıp, verilecek hüküm için önemli
olguların ve elverişli delillerin araştırılmasını mahkemeden istemekle yetinemezler.
Tarafların mahkemeye yardımcı olma yönündeki bu ödevleri, mahkemenin re’sen
araştırma yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır. Bu itibarla, mahkeme, tarafların
yardımcı olma yükümlülüklerini yerine getirmemeleri hâlinde, başka faktörleri ve un-
surları uyuşmazlık konusu olayın nihaî değerlendirilmesinde göz önünde bulundurmak-
sızın, davada talep edilene uygun olmayan bir karar veremez. Ayrıca, davacının yardımcı
olma yükümlülüğünün yerine getirilmemesi, mahkemenin davayı aydınlatma ödevinin
sınırlandırılması sonucunu doğurmaz. Vergi mahkemesinin davayı aydınlatma ödevinin
kapsamını ve boyutlarını vergi mükellefinin iradesi değil, aksine uyuşmazlık konusu olaya
ilişkin olarak ortaya konulacak kanaatler belirler.
Re’sen araştırma ilkesi, mahkemelerin uyuşmazlık konusu olayları ve bunların delillerini

tek başına araştırması değil, bunların doğruluğundan tek başına sorumlu olması anlamına
gelmektedir.
Re’sen araştırma ilkesi, mahkemelerin uyuşmazlık konusu olayları ve bunların delil-

lerini tek başına araştırması değil, bunların doğruluğundan tek başına sorumlu olması
anlamına gelmektedir.
Kısacası, mahkemenin re’sen araştırma yükümlülüğü, tarafların keyfî hareketsizliğine
bir gerekçe oluşturamayacağı gibi, tarafların mahkemeye yardımcı olma ödevi de mahke-
menin re’sen araştırma yükümlülüğü konusunda gevşek davranmasını haklı gösteremez.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci bendinde, Danıştay, böl-
ge idare mahkemeleri ile idare ve vergi mahkemelerinin bakmakta oldukları davalara ait
her çeşit incelemeleri kendiliğinden yapacakları hükme bağlanmakla vergi yargılaması
hukukunda re’sen araştırma ilkesi benimsenmiş bulunmaktadır. Ancak, bu ilkenin kapsa-
mına nelerin girip girmeyeceği bazı tereddütlere sebep olabilmektedir.
Mahkemenin hükmüne temel alacağı maddî olayların mahkemeye getirilmesi ile bu
olayların isbatlanmasını sağlayacak olan araçların mahkemeye getirilmesi farklı konu-
lardır. Öncelikle vergi mahkemesinin hükmüne esas teşkil edecek maddî olayların yar-
gılamaya nasıl getirileceği sorununun çözümlenmesi gerekmektedir. Ancak, bir hükme
varılabilmesi için maddî olayların yargılamaya gelmiş ya da getirilmiş olması yeterli olma-
maktadır. Ayrıca, mahkeme için, yargılamaya getirilmiş olan maddî olayların isbatlanma-
sını sağlayan delillerin mahkemeye nasıl getirileceği sorunu ortaya çıkmaktadır.
Maddî Olayların Belirlenmesi Açısından

Vergi mahkemesinin yargılamaya maddî olaylar getirmesi mümkün değildir. Çünkü, İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’inci maddesinde yer alan, “... vergi mahkemeleri, bak-
makta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri kendiliğinden yapar”, hükmünün sadece
delillerin temini hususunu kapsadığını kabul etmek gerekir. Yargı organlarının kendilik-
lerinden yapacakları belirtilen incelemeler, idarece yapılan işlem ve belirlemelerin doğ-
ruluğunu tesbit içindir. Yoksa idarenin işlem tesisi için gerekli olduğu hâlde yapmadığı
incelemeleri yapmak görevi yargı organına ait değildir. Vergi yargılaması hukukunda da
mahkeme/hâkim yargılamaya yeni olaylar sokamaz. Çünkü, yargılamaya yeni olay sok-
mak ayrı bir uyuşmazlık ortaya çıkarmak demektir. Davasız yargılama olmaz ilkesi yar-
gılama hukukunun bütün dallarında geçerlidir. Aksi hâlde, hem davacı hem hâkim sıfatı
aynı kişi/makamda birleşmiş olur. Bu da, günümüz yargılama hukuku ilke ve politikaları-
na aykırı düşmektedir.
Kısacası, davacının harekete ivmeyi verdikten sonra, âdeta uyuşmazlıktan saf dışı edil-
diği, davasına vergi mahkemesinin sanki bir veli, vasi, davanın esas sahibi gibi el koyup
sonuçlandırdığı vergi yargılaması hukukunda, kural olarak, re’sen araştırma ilkesinin ege-
men olmasına karşın, mahkemenin hükmüne temel yapacağı maddî olayların yargılama-
ya mahkeme tarafından getirilmesi asla mümkün değildir.
Delillerin Temini Açısından

İktisadî/maddî gerçekle vergiyi doğuran olayı çakıştırmaya çalışan vergi mahkemesi, yar-
gılamaya yeni maddî olaylar getiremeyecek ise de, re’sen araştırma ilkesinden yararlana-
rak, uyuşmazlık konusu olayın aydınlatılmasında yararlanılacak delillerin, dosyada da-
yanağı bulunup bulunmadığına bakmaksızın, yargılamaya sokulması hususunda serbest
davranabilmektedir. Çünkü, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’nci maddesinin 1’inci
bendinden çıkan anlama göre, vergi mahkemesi, uyuşmazlık konusu olayın aydınlatıl-
ması amacıyla delil araştırmasında, yani yeni delillerin temin ve celbinde kural olarak
sınırlandırılmamış bir yetkiye sahiptir. Ancak, bu hüküm değerlendirilirken gözden uzak
tutulmaması gereken husus, yargılama hukukunun diğer dalları olan ceza yargılaması ve
medenî yargılama hukuklarının aksine yargılamanın çoğunlukla duruşmasız yapıldığı
vergi yargılaması usûlünde (İYUK.m.17), mahkemenin re’sen araştırma yapması sonu-
cunda edindiği bilgi ve belgeleri tarafların bilgisine ve tartışmasına sunması gereğidir.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’nci maddesiyle vergi mahkemelerine tanınan
re’sen araştırma yetkisi, yargılamanın hüküm aşamasında değil, tahkikat evresinde kulla-
nılabilecek bir yetkidir. Sözü edilen maddenin gerek metindeki yeri ve kenar başlığı, gerek
muhtevası, re’sen araştırma yetkisinin bu nitelik ve kapsamını açık bir şekilde göstermek-
tedir. Gerçekten, Dosyaların incelenmesi kenar başlığını taşıyan 20’nci madde, 22-25’inci
maddelerde düzenlenen Davaların karara bağlanması ve bununla ilgili konulardan önce
yer almaktadır. Kısacası, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’nci maddesi, vergi yargısı
mercilerinin dava dosyalarını incelerken kullanabilecekleri yetkilere ve izleyecekleri usûle
ilişkin hükümleri içermektedir.
Bu yetkilerden biri “Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare ve vergi mahkemele-
ri bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri kendiliğinden yapar” diye ifade
edilmektedir. Bu hükmün anlamı, vergi yargısı organlarının uyuşmazlığa yol açan olay
ve olguları aydınlatmak ve davayı çözümlemek için gerekli tüm bilgi ve belgeleri, taraflar
ileri sürmemiş ve iletmemiş olsalar bile kendiliklerinden araştırıp elde etmeye yetkili ol-
duklarından ibarettir. Bu bağlamda, vergi yargısı organı, doğruları ve gerçeği bulma ve
belirleme yolunda, yalnız özel kişiler olan tarafa değil, öteki tarafta bulunan idareye de ara
kararlarıyla emirler verebilir, yaptırımlar uygulayabilir.
Bu yetki, yargı erkinin bir ögesi ve yargılama sürecinin bir aracıdır. Bu nedenle, re’sen
araştırma (kendiliğinden inceleme), idare yerine geçme veya idareye emir verme niteliğinde
sayılmayıp yargılamanın gereği kabul edilmektedir. Gerçekten bu inceleme ve araştırma,
delilleri toplamak ve değerlendirmekten ibaret olup, verilecek hükümde yer almamakta-
dır. Hatta sözü edilen yetki, vergi mahkemelerinin, davaları çözümlerken kamu düzenine
ilişkin olan hususlar dışında kalan sebep ve noktaları kendiliklerinden göz önüne almala-
rına dahi imkân vermemektedir.
Böyle olunca, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20’nci maddesinin tanıdığı “davala-
ra ait her çeşit incelemeleri kendiliğinden yapma” yetkisi, vergi mahkemelerinin yapacak-
ları araştırma, soruşturma ve bilirkişi incelemesi sonucu kanaat oluşturmalarını sağla-
makla beraber, dava konusu işlemin iptali ile yetinmeyip daha ileri gitmelerine müsaade
etmemektedir. Çünkü, bu noktaya gelindiğinde, artık araştırma, soruşturma ve inceleme
söz konusu olmayıp uyuşmazlığı çözümleyen son hükmün tesis edilmesi gerekmektedir.
Delil Serbestîsi İlkesi

Delil serbestîsi ilkesi, bir anlamda re’sen araştırma ilkesinin bir sonucu olarak ortaya çık- Delil serbestîsi ilkesi, uyuşmazlık
konusu olayın gerçek mahiyetinin
maktadır. Bu ilkeye göre, belirli bir uyuşmazlığın kanunda önceden belirlenmiş delillerle belirlenebilmesi için uygun olan
isbat edilmesi söz konusu değildir. İsbat edilmesi gereken uyuşmazlığın, mahiyetine uy- her şeyin delil olabilmesidir.
gun her türlü delille isbatı mümkündür. Belirli konuların belirli delillerle isbatı söz ko-
nusu olmadığı için, bu ilkenin doğal sonucu olarak, delillerin sayıca sınırlanması yoluna
gidilmemektedir. Bu itibarla, belirli/sayılı şeylerin değil, delil olabilecek her şeyin isbat
vasıtası olarak kabulü mümkündür. Bu bakımdan, delil serbestîsi ilkesi, delillerin sayısı ve
sınırlandırılması ile doğrudan ilgilidir.
Vergi yargılaması hukukunda isbat-delil konusunu düzenleyen Vergi Usul Kanunu’nun
3’üncü maddesinin B bendi, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık bulunmayan şahit
ifadesi ve yemin dışında, her türlü delilin gerçeği ortaya çıkarmak için kullanılabileceğini
açık bir dille ortaya koymaktadır. Burada önemli olan, kullanılan aracın yeterli düzeyde ve
ağırlıkta delil niteliği taşımasıdır.
Bu hükümden, ceza yargılaması hukukunda olduğu gibi, vergi yargılaması hukukunda
da maddî gerçeğin araştırılması gerektiği sonucuna varmak mümkündür. Çünkü, vergi
yargılaması hukukunda isbat edilmesi gereken husus, vergiyi doğuran olay ve bunun da
gerçek mahiyetidir. Bu bağlamda, vergi yargılaması hukukunda da delil serbestîsi ilkesi
kabul edilmiş olmakla birlikte, ilkenin konumu, ceza yargılaması hukukundaki kadar kap-
samlı değildir. Ancak, ceza yargılaması hukukunda geçerli olmayan yemin, aynı şekilde
vergi yargılaması hukukunda da delil olarak kullanılamaz.
Vergilendirme işlemlerinde delil olarak kullanılacak şahit ifadesi için Vergi Usul Ka-
nunu, olay ile tabiî ve açık ilgisi bulunması şartını aramaktadır. Vergilendirme sürecinde
yararlanılan şahit ifadesine yargılama sırasında yalnız başına, ayrı bir delil olarak yeniden
başvurulamamaktadır. Vergi yargılaması hukuku bu noktada, ceza yargılaması hukukun-
dan ayrılmaktadır. Bununla birlikte, vergilendirme işlemlerinin tesisi sırasında alınanşa-
hit ifadeleri vergi yargılaması sürecinde işlemlerin kanunîliğinin denetlenmesi aşamasın-
da, dolaylı olarak işlev görebilmektedir.
Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin hemen tamamı, vergi idaresinin
bilgisi dışında, mükellef veya vergi sorumlusu ile vergi davasına taraf olmayan üçüncü
kişiler arasında cereyan etmektedir. Bu nedenle vergi idaresinin mükellef veya vergi so-
rumlusu ile üçüncü kişiler arasında yapılan işlemlerin, tarafların hangi niyet ve amaçları-
na dayandığını somut olarak bilmesi mümkün değildir. İşte bu niyet ve amaçların ortaya
çıkarılabilmesi için, vergi idaresinin bazı araçlara, yani delillere ihtiyacı vardır. Deliller
ne kadar sınırlı tutulursa, söz konusu işlemlerin gerçek niteliğinin ortaya çıkarılması da
o derece güçleşmektedir. İsbat vasıtalarının olabildiğince geniş tutulması da vergi idare-
sinin keyfîliğine yol açabilir. Bu sebeple, kanun koyucu delil serbestîsini ilke olarak kabul
etmektedir. Çünkü, vergiyi doğuran olayın kavranması ve vergilendirmenin iktisadî so-
nuçlara uygunluğunun sağlanması delil serbestîsi ilkesinin geçerli olduğu bir sistemde
mümkündür.
Delil serbestîsi ilkesi gereği, vergi idaresi, şeklî delillerle ortaya konulan durumun
maddî gerçeğe uymadığını her türlü delil ile ortaya koyabilmekte; şekil kurallarına uyul-
ması, vergi idaresinin olayın gerçek niteliğini ortaya koyarak vergilendirme yoluna git-
mesini engellememektedir. Delil serbestîsi ilkesi idare için olduğu kadar mükellefler
bakımından da geçerlidir. Bu itibarla, mükellef ve vergi sorumluları da, delil serbestîsi
ilkesinden vergi idaresi ile eşit şartlarda yararlanabilmektedir. Bu nedenle, işlemin hak-
sızlığını isbat açısından bir bakıma mükelleflerin de daha geniş imkânlara kavuştuğunu
söylemek mümkündür. Kuşkusuz bu konuda asıl etkili unsur, vergi yargısında delillerin
hukukî değerlendirmesini yapacak olan vergi mahkemesidir.
Takdirî delil sisteminin ve ekonomik yaklaşım ilkesinin tabii sonucu olarak vergi
yargılaması hukukunda delil serbestîsi ilkesi geçerlidir. Bununla birlikte, bu serbestî bazı
açılardan sınırlanmaktadır. Bu sınırlamalardan birincisi, yeminin vergi yargılaması huku-
kunda bir delil olarak kabul edilmemesidir.
Diğer bir sınırlama ise, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık olmayan şahit ifade-
sinin delil olarak kullanılamamasıdır. Başka bir deyişle, bu ikinci sınırlama, şahit ifade-
lerinin ancak vergiyi doğuran olayla tabiî ve açık bir ilgisi varsa, yani tesadüfî bir bilgiye
dayanmıyorsa, delil olarak kabul edilmesi biçiminde ortaya çıkmaktadır. Vergi yargılama-
sı hukukunda şahit ifadesine böyle bir sınırlama getirilmesindeki amaç, mükelleflere belli
bir güvenlik sağlamaktır. Çünkü, şahit ifadesinin vergiyi doğuran iktisadî olayla ilişkili
olması gerekmektedir. Bu sebeple, tesadüfen bir olaya şahit olma durumuna bağlı olan
şahit ifadesi delil olarak kabul edilmemektedir. Bu hâliyle, şahit dinlenmesi konusunda
mükellef daha güçlü gibi görünmektedir. Fakat, uygulamaya bakıldığında delil serbestîsi
ilkesinin daha çok idare lehine uygulandığı görülmektedir.
Nihayet, kanunlarla belgeye bağlanması gereken olgu, olay ve işlemlerin ancak bu bel-
gelere dayalı olarak isbatlanabilmesi de delil serbestîsine getirilmiş bir başka önemli istis-
nadır (VUK.m. 227-257).
Vergi yargılaması hukukunda delil serbestîsi ilkesine, belge düzeni, şahit ifadesi ve ye-
min ile ilgili olarak getirilen sınırlamalar karşısında, vergi yargılaması hukukunda tam
anlamıyla bir delil serbestîsi ilkesinin geçerli olduğunu söylemek oldukça güçleşmektedir.
Bu nedenle, kısıtlanmış delil serbestîsi deyiminin kullanılması önerilmektedir. Bu sınırla-
ma ve istisnaların kabulünün, kanunî delil sisteminin benimsendiği anlamına gelmeye-
ceği gerçeği karşısında, vergi yargılaması hukukunda benimsenen delil sisteminin takdirî
delil sistemi olduğunun kabulü gerekir. Yemin, vergi yargılaması hukukunda delil olarak
kabul edilmediğinden, delil serbestîsi ilkesine gerçek anlamda bir sınırlama oluşturur.
Buna karşılık, belge düzeni ve şahit ifadesinde gerçek anlamda birer sınırlama olarak değil,
bunların birer delil olarak vergi yargılaması hukukundaki öneminden bahsetmek daha
isabetlidir. Çünkü, belge düzeni ve şahit ifadesi konusunda delil serbestîsi ilkesinin sınır-
lanmasından çok, bu delillerde aranacak özelliklere ve bunların isbat kuvvetine ilişkin
düzenlemeler söz konusudur.
Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi İlkesi

Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, hâkimin delilleri, önceden konulmuş kayıtla- Delillerin serbestçe
değerlendirilmesi ilkesi,
ra bağlı olmadan serbestçe değerlendirmesi anlamına gelmektedir. Gerçekten, mahkeme, hâkimin delilleri, önceden
yargılamada tarafların ileri sürdükleri olayları olabildiğince doğru ve eksiksiz bir şekilde konulmuş kayıtlara bağlı olmadan
serbestçe değerlendirmesi
tesbit etmek ve hukuka uygun olarak değerlendirmek zorundadır. anlamına gelmektedir.
Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, delillerin sayısı ile değil, değerlendirilmesi ile
ilgilidir. Bu yönüyle bu ilke, delilden çok isbat konusuyla bağlantılıdır. Bir delilin uyuşmaz-
lık konusu olayı isbat edip edemediği delillerin değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkmak-
tadır. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi, kesin delil kavramının olmadığı durumlarda
söz konusudur. Mahkeme her delili serbestçe değerlendirmektedir. Buna karşılık, belirli
delillerin varlığı hâlinde uyuşmazlık konusu olayın isbat edilmiş olacağını varsayan bağlı
değerlendirme, mahkemenin delili serbestçe değerlendirmesine engel olmaktadır.
Delil serbestîsi ilkesi, delillerin çeşidi ve sayısı ile; delillerin serbestçe değerlendirilmesi il-
kesi ise, delillerin niteliği ve isbat gücü ile ilgilidir.
Delil serbestîsi ilkesi, delillerin çeşidi ve sayısı ile; delillerin serbestçe değerlendirilmesi
ilkesi ise, delillerin niteliği ve isbat gücü ile ilgilidir.
Vergi yargılaması usûlünde takdirî delil sistemi ve re’sen araştırma ilkesi geçerli oldu-
ğundan, bunun sonucu olarak delillerin serbestçe değerlendirilmesi de gündeme gelmekte-
dir. Başka bir deyişle, delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, re’sen araştırma ilkesinin
bir sonucu ve bir bütünleyicisidir.
Vergi yargılaması usûlünde delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi geçerli olduğun-
dan, mahkeme, ortaya konulan olaylar hakkında davanın genel sonucundan elde ettiği
kanaate göre serbestçe karar vermek zorundadır. Hâkim, delillerin değerlendirilmesi çer-
çevesinde mantık kurallarını, genel hayat tecrübesini ve aynı zamanda özel uzmanlık bil-
gisini dikkate almak durumundadır.
Delillerin serbestçe değerlendirilmesinin çerçevesini, yargılamanın genel sonucu; ka-
rar verebilmek için gerekli olan kanaatin derecesi ve vergi yargılaması hukukunda benim-
senmiş olan isbata ilişkin kuralların değerlendirilmesi oluşturmaktadır. Bu itibarla, delil-
lerin serbestçe değerlendirilmesinin hiçbir sınırının olmadığını; yani, bir anlamda keyfîlik
içerdiğini söylemek mümkün değildir.
Bir uyuşmazlığın çözümünde her şeyin delil olarak kullanılmasını ifade eden delil
serbestîsi ilkesi ile delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesini birbirine karıştırmamak ge-
rekir. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, hüküm aşamasını ilgilendiren bir ilkedir.
Ancak söz konusu ilke, takdirî delil sisteminin de bir unsurunu oluşturmaktadır. Delil
serbestîsi ilkesi, nelerin delil olacağı, delillerin sayısı ve nitelikleri ile ilgili iken, delille-
rin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, delil olarak kabul edilen isbat vasıtalarının önceden
konulmuş bir sınırlamaya bağlı kalmadan serbestçe değerlendirilmesine ve uyuşmazlık
hakkında bir karara varılması aşamasına ilişkindir. Bu bağlamda ele alındığında, vergi
yargılaması hukukunda delillerin çeşit ve niteliklerinin tesbiti aşamasında delil serbestîsi
ilkesinin; delillerin değerlendirilmesi aşamasında ise, delillerin serbestçe değerlendirilmesi
ilkesinin benimsendiği görülmektedir.
Ekonomik Yaklaşım İlkesi

Ekonomik yaklaşım ilkesi, Ekonomik yaklaşım ilkesi, vergiyi doğuran olayların belirlenmesinde ve vergi kanunu hü-
vergiyi doğuran olayların
belirlenmesinde ve vergi kanunu kümlerinin yorumlanmasında hukukî biçimlerin ötesine geçilerek gerçek iktisadî nitelik
hükümlerinin yorumlanmasında ve içeriklerin esas alınması anlamına gelmektedir. Ekonomik yaklaşım, vergi hukukuna
hukukî biçimlerin ötesine
geçilerek gerçek iktisadî nitelik ve
özgü bir yorum yöntemi olup hem maddî olayın belirlenmesini hem de hukuk kuralının
içeriklerin esas alınması anlamını yorumunu içeren bir üst kavramdır. Ekonomik yaklaşım, bir üst kavram olarak, ekonomik
taşımaktadır. irdeleme ve ekonomik yorum unsurlarını içermektedir.
Vergiyi doğuran olayın Vergiyi doğuran olayın iktisadî niteliği ve işlerliğine göre belirlenmesine ve değerlen-
iktisadî niteliği ve işlerliğine dirilmesine vergi hukukunda ekonomik irdeleme; vergiyi doğuran olaya uygulanacak hu-
göre belirlenmesine ve
değerlendirilmesine vergi kuk kuralının iktisadî gerçekler gözönüne alınarak belirlenmesine ise, ekonomik yorum
hukukunda ekonomik denilmektedir.
irdeleme; vergiyi doğuran olaya
uygulanacak hukuk kuralının Ekonomik yaklaşım ilkesi, ekonomik yorum unsuru ile vergi kanunlarının yorumlanma-
iktisadî gerçekler gözününe sında; ekonomik irdeleme unsuru ile de vergiyi doğuran olayların belirlenmesi ve değerlendi-
alınarak belirlenmesine ise,
ekonomik yorum denilmektedir.
rilmesinde kendini göstermektedir. Nitekim, Vergi Usul Kanunu’nun 3’üncü maddesinin B
bendi, vergi kanunlarının yorumlanmasında, vergiyi doğuran olayların nitelendirilmesinde
ve isbat alanında ekonomik yaklaşım ilkesine ağırlık vermiş bulunmaktadır.
Yukarıda yapılan açıklamalardan, ekonomik yaklaşım ilkesinin, ekonomik irdeleme
unsuru ile isbat ve delil konusunu ilgilendirdiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü, vergiyi do-
ğuran olayın belirlenmesi isbatın konusunu oluşturmaktadır. Ekonomik yaklaşım ilkesi,
isbatla ilgili olması dolayısıyla da delillerle bağlantılı bulunmaktadır.
Bazen özel hukuk şekillerinden biriyle yapılan bir hukukî işlemin iktisadî sonucu daha
farklı olabilmektedir. Bu farklı sonucun elde edilmesi için daha az vergilendirilen bir şek-
lin seçilmesi hâlinde kanunu dolanma söz konusu olmaktadır. Aslında, hukuka uygun bir
işlem olmasına rağmen, elde edilen sonuç, benimsenen şekilden farklılık göstermektedir.
İşte böyle durumları engellemek için vergilendirmede işlemlerin şeklinin değil, iktisadî
sonuçlarının esas alınması yoluna gidilmektedir. Bu durumda, vergiyi doğuran olay ola-
rak kabul edilen hukukî durumun şekli değil, gerçek mahiyeti esas alınacağı için, uyuşmaz-
lık konusu olayın isbatlanması gereken yönü, işte bu gerçek mahiyet olmaktadır. Başka bir
deyişle, delillerin neyin isbatlanmasında vasıta olacağı konusu, ekonomik yaklaşım ilkesi
ile delil konusunun ilişkisini ortaya koymaktadır. Öte yandan, ekonomik yaklaşım, bir yo-
rum ilkesi olmasına rağmen isbatın konusunun ne olduğunu ortaya koyması bakımından
da delil ve isbat ile ilgili bir ilke olma özelliğine sahiptir. Ayrıca, vergiyi doğuran olayın
gerçek mahiyetinin sayılı ve sınırlı delillerle ispatının mümkün olmaması nedeniyle eko-
nomik yaklaşım ilkesi, delil serbestîsi ve delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkeleri ile
de bağlantılıdır.
Vergi hukukunun özelliğinden kaynaklanan bu ilke, vergi hukukunda yorumun, yani
vergi kanunlarının anlam bakımından uygulanmasının bir şekli ya da tesbitidir. Başka
bir deyişle, ekonomik yaklaşım ilkesi daha çok yorum ile ilgili bir ilkedir. Ancak, yoruma
ilişkin bir ilke olmasına rağmen vergiyi doğuran olayın kavranması aşamasında, delil ve
isbat konusunda da etkisini göstermektedir. Bu sebeple, esasında bir yorum ilkesi olan
ekonomik yaklaşım ilkesi, burada delillerin niteliğine, sayısına ve olayın re’sen araştırıl-
ması ve delillerin serbestçe değerlendirilmesine etkileri yönünden ele alınmaktadır. Başka
bir deyişle, ekonomik yaklaşım ilkesinin vergi yargılaması hukukunda re’sen araştırma
ilkesi, delil serbestîsi ilkesi ve delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi ile ilişkilerine işaret
edilmektedir. Gerçekten, vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muame-
lelerin gerçek mahiyetinin esas alınması, bir yandan re’sen araştırma ilkesine, bir yandan
delil serbestîsi ilkesine, diğer yandan da bu ilkelerin doğal sonucu olan delillerin serbestçe
değerlendirilmesi ilkesine kaynaklık etmektedir.
Ekonomik Yaklaşım İlkesinin Diğer İlkelerle İlişkisi
Ekonomik Yaklaşım İlkesi – Re’sen Araştırma İlkesi İlişkisi

Maddî gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için kabul edilmiş olan re’sen araştırma ilkesinin,
vergi hukukunda ve buna bağlı olarak vergi yargılaması hukukunda, vergiyi doğuran olay
olarak kabul edilen durumların hukukî şekillerine bağlı kalınmayarak iktisadî sonuçlarına
göre işlem yapılmasını esas alan ekonomik yaklaşım ilkesi ile yakın ilişki içinde olması
kaçınılmazdır. Hatta vergi (yargılaması) hukukunda ekonomik yaklaşım ilkesinin kabul
edilmesi sonucunda re’sen araştırma ilkesinin hayata geçebildiğini söylemek mümkündür.
Çünkü, hukukî şekillere sıkı sıkıya bağlı kalınarak vergiyi doğuran olayların tesbit ve de-
ğerlendirilmesinin kabulü hâlinde, yargı organının re’sen araştırmasını gerektirecek pek
fazla bir şey kalmayacak demektir. O hâlde, vergi yargılaması hukukunda kabul edilmiş
olan birçok ilkeye olduğu gibi, re’sen araştırma ilkesine de ekonomik yaklaşım ilkesi kay-
naklık etmekte ve işlerlik kazandırmaktadır.
Ekonomik Yaklaşım İlkesi - Delil Serbestîsi İlkesi İlişkisi

Vergi hukukunda, ekonomik yaklaşım ilkesinin ve vergiyi doğuran olayların bütün ger-
çekliğiyle kavranması zorunluluğunun sonucu olarak delil serbestîsi ilkesi benimsenmek-
tedir (VUK.m.3,B,II). Başka bir deyişle, vergiyi doğuran olayın ve bu olaya ilişkin işlem-
lerin gerçek mahiyetinin ve kapsamının isbat edilmesi konusunda, kural olarak, her türlü
delil kabul edilmektedir. Çünkü, malî gücü kavrayarak iktisadî gerçeklere uygun bir ver-
gilendirmenin yapılması amacının zorunlu aracı delil serbestîsi ilkesidir. Bu itibarla, şeklî
olarak değil de, malî güç açısından yaklaşılan vergiyi doğuran olayların kavranmasında
delil serbestîsi ilkesinin benimsenmesi kaçınılmazdır.
Gerçekten, iktisadî bir olgu olan ve her iktisadî olgu gibi son derece karmaşık bir hâlde
cereyan eden vergiyi doğuran olayların isbat edilmesinde, her türlü delilin kullanılması son
derece zaruri ve tabiidir. Verginin iktisadî olayları kavraması gerektiğinden, katı bir delil
sistemi anlayışıyla uyuşmazlıkların çözümlenebilmesi mümkün değildir. Bu sebeple, Vergi
Usul Kanunu ile delil serbestîsi ilkesi benimsenmektedir. Ancak, Vergi Usul Kanunu’nun ge-
tirdiği takdirî delil sisteminde, delil serbestîsi ve esnekliğinin yanısıra, ekonomideki muh-
temel gelişmelere paralel olarak mahkemelerin vergiyi doğuran olayların gerçek iktisadî
mahiyetini dikkate alarak yapacakları yorumlar da önem taşımaktadır.
Öte yandan, delil serbestîsi ilkesinin kabul edilmemesi hâlinde vergiyi doğuran olay
ve buna ilişkin işlemlerin gerçek mahiyetinin ortaya konulması mümkün değildir. De-
lil serbestîsi ilkesi sayesinde, vergiden kaçınma ve kanunu dolanma gayretlerinin önüne
geçilerek, vergilendirmede esas alınması gereken malî gücü oluşturan olay ve işlemleri
kavramak mümkün olabilmektedir. Bu sebeple delil serbestîsi ilkesi, ekonomik yaklaşım
ilkesinin doğal bir sonucu olduğu kadar, ekonomik yaklaşım ilkesinin hayata geçirilmesi-
nin de önemli bir aracı olmaktadır.
Ekonomik yaklaşım ilkesi, idarenin ya da yargı organlarının hiçbir sınır tanımadan,
herhangi bir delile dayanmadan, mükellefin yaptığı özel hukuka uygun işlemlerinin ber-
taraf edilmesi aracı olma özelliğine sahip değildir.
Ekonomik Yaklaşım İlkesi - Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi İlkesi

Ekonomik yaklaşım ilkesinin uygulama alanı bulması ve amacına ulaşabilmesi için kabul
edilmesi gereken bir başka ilke de, delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesidir. Bu ilkenin
kabul edilmesi sayesinde, vergiyi doğuran olaylar gerçek mahiyetleri ile kavranabilmekte-
dir. Vergilendirmenin temel esasını oluşturan mali güç de bu yolla kavranmış olmaktadır.
Vergiyi doğuran olayların iktisadî sonuçlarının, yani gerçek mahiyetlerinin ortaya çı-
karılabilmesi ancak takdirî delil sisteminin benimsendiği bir yargılama usûlünde müm-
kündür.
Ekonomik yaklaşım ilkesi, başta delil serbestîsi ilkesi olmak üzere bazı ilkelere kaynaklık
etmesine rağmen, uygulanabilmesi ve amacına ulaşabilmesi, re’sen araştırma ilkesi, delil
serbestîsi ilkesi ve delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesinin benimsenmesi sayesinde
mümkün olabilmektedir.
Usûl Ekonomisi (Çabukluk ve Ucuzluk) İlkesi

Taraflar arasındaki uyuşmazlık, bir dava ile mahkeme önüne getirildikten sonra, artık
kamu yararı alanına girmiş demektir. Davanın çabuk ve ucuz bir biçimde görülmesinde,
tarafların olduğu kadar toplumun da yararı vardır. Bu nedenle, mahkeme/hâkim, yargıla-
manın makûl süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapılma-
masını sağlamakla yükümlüdür (HMK.m.30). Ayrıca, Anayasa’nın 141’inci maddesinin
son fıkrasına göre, “Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması
yargının görevidir” (Any.m.141/IV).
Usûl ekonomisi ilkesi, çiğnenen Usûl ekonomisi ilkesi, çiğnenen veya çiğnenme ihtimali bulunan bir hakkın tesbit ve
veya çiğnenme ihtimali bulunan
bir hakkın tesbit ve tesliminin
tesliminin en az giderle, en kısa sürede, en az zahmetle gerçekleşmesini ve boş yere davalar
en az giderle, en kısa sürede, en açılmasının önlenmesini sağlamaya yönelik bir usûl ilkesi olarak tanımlanmaktadır.
az zahmetle gerçekleşmesini Yargılama hukukunun amacı, adaletli karar vermektir. Adaletli karar, taraflar arasın-
ve boş yere davalar açılmasının
önlenmesini sağlamaya yönelik daki uyuşmazlığı ortadan kaldıran ve bu yolla kamu düzenini sağlayan karardır. Böyle
bir usûl ilkesidir. bir karara ucuz, basit, çabuk varan ve usûlüne uygun olarak yapılan yargılama, âdil yar-
gılamadır. Başka bir deyişle, ancak böyle bir yargılama, usûl ekonomisi ilkesine uygun
bir yargılamadır. Çünkü, usul ekonomisi ilkesi, yargılama hukukunun amacına ulaşmasına
hizmet etmektedir.
Mahkemeleri aracılığıyla hakları korumayı ve güvence altına almayı amaçlayan Devlet,
sunduğu yargılama hizmeti ile şahısların en az gecikme, en az gider ve en az zahmetle
haklarına kavuşmasını sağlamakla yükümlüdür. Adaletin yerine getirilebilmesi ancak bu
yolla mümkündür. Çünkü, geciken ve pahalı olan bir yargılamanın adaletli olduğu söy-
lenemez. Bu açıdan bakıldığında, usul ekonomisi ilkesi, Anayasa’da yer alan sosyal hukuk
devleti (Any.m.2) anlayışının bir sonucu olmaktadır.
Usul ekonomisi ilkesi, yalnızca mahkemeler bakımından değil, aynı zamanda taraflar
açısından da geçerlidir. Çünkü, davaların görülmesinin çabuk ve ucuz olması, mahkeme-
ler kadar tarafları da yakından ilgilendirmektedir. Gerçekten, usul ekonomisi ilkesi saye-
sinde şahıslar haklarına çabuk ve ucuz bir şekilde kavuşurlarken mahkemeler de boş yere
uğraştırılmamaktadır.
Vergi yargılaması usûlünün de basit ve az masraflı bir şekilde yürütülmesi gerekmek-
tedir. Nitekim, re’sen araştırma ilkesi ve yazılılık ilkesi, usûl ekonomisinin sağlanması ba-
kımından önemli bir yere sahiptir. Öte yandan, vergi yargılaması usûlünün az masraflı
oluşu, keşif ve bilirkişi incelemesi gibi masraf artırıcı yollara az başvurulmasından kay-
naklanmaktadır.
Anayasa’nın 125’inci ve İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 2’nci maddesinde belirtilen
idarî eylem ve işlem tesis edici nitelikte yargı kararı verilememesi yolundaki yasağa rağmen,
vergi mahkemesinin sadece iptalle yetinmeyip davanın esası hakkında karar vermesi, usûl
ekonomisi ilkesine uygun düşmektedir. Üst derece mahkemesinin, duruma göre bozma ile
yetinmeyip davanın esası hakkında karar vermesini de aynı şekilde değerlendirmek gerekir.
Davaların usûl ekonomisi ilkesine uygun olarak görülüp sonuçlandırılmasında hâkimin
rolü önemlidir. Tarafların tutum ve davranışlarının bu konuda çok daha etkili olabileceği de
bir gerçektir. Nitekim, tarafların davanın görülmesi sırasında dürüstlük kuralına uygun dav-
ranmaları hâlinde, davaların kısa sürede sonuçlandırılması mümkündür. Çünkü, tarafların
dürüstlük kuralına uygun dava yürütmeleri, davada kendilerine tanınan usûlî hak ve yetki-
leri veriliş amacına uygun kullanmaları mahkemenin görevini gereği gibi yapabilmesinin ön
şartıdır. Başka bir deyişle, tarafların veya bir tarafın davayı geciktirmeye çalışması, hâkîmin
görevini bu konudaki Anayasa ve kanun hükümlerine uygun olarak yerine getirmesini zor-
laştırmaktadır. O hâlde, tarafların davada usûl işlemlerini dürüstlük kuralına uygun yap-
maları, kendilerine tanınan yetkileri kötüye kullanmamaları usûl ekonomisi ilkesine uygun
yargılama yapılabilmesinin temelini oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, taraflar arasındaki
uyuşmazlığın maddî gerçeğe uygun olarak çözümlenmesi ve boş yere yeni davaların açılma-
sına engel olunması gerekir. Kamu yararı da bunu zorunlu kılmaktadır.
Bir karar temyiz edildiğinde, İdari Yargılama Usûlü Kanunu’nun 49’uncu maddesinin
1’inci bendine göre, “Kararın sonucu hukuka uygun olmakla birlikte gösterilen gerekçeyi
doğru bulmaz veya eksik bulursa, kararı, gerekçesini değiştirerek onar”; “Kararda yeniden
yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmayan maddî hatalar ile düzeltilmesi mümkün eksiklik
veya yanlışlıklar varsa kararı düzelterek onar”. Böylece, bir uyuşmazlık, istinaf merciine
geri gönderilmeden, kısa sürede ve yoldan son ve kesin olarak çözümlenmiş olur. Bu du-
rum, yargılama hukukuna egemen olan ilkelerden usûl ekonomisi ilkesinin tipik uygulama
örneğini oluşturmaktadır.
Kısacası, mahkemelerin, dosyanın tekemmülü ve yargılama aşamasında gereksiz mas-
raf yapılmamasına dikkat etmeleri gerekir. Gereksiz masraf yapılmasına engel olacak en
önemli husus, hiç şüphesiz davanın çabuk görülmesidir.
Adil (Doğru) Yargılanma Hakkı

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6’ncı maddesinde yer alan bu hak, Anayasa’nın 36’ncı Adil yargılanma hakkı, tabiî
hâkim ilkesine bağlı, tarafsız
maddesinde “Herkes, ... adil yargılanma hakkına sahiptir.” şeklinde açıkça düzenlenmek- ve bağımsız bir mahkeme
tedir. tarafından, makûl sürede, alenî
Temel hak olarak âdil yargılanma hakkı, yargılama hukukunda her iki tarafa, yani ve hakkaniyete uygun olarak
yargılanmayı talep edebilmeyi
hem davacıya hem de davalıya aittir. Adil yargılanma, belli bir yargılama usûlü ile ya da ifade etmektedir.
yargılamanın sadece belli bir parçası ile sınırlı değildir. Nitekim, davanın açılmasından
yargılamanın sona ermesine ve hükümden sonra da hükmün yerine getirilmesinin ta-
mamlanmasına kadar devam etmektedir. Adil yargılama hakkı, yargılamanın hukuk dev-
leti ilkesine uygun olarak yürütülmesinin garantisidir ve maddî hukuktan da bağımsızdır.
Bu hak, genel olarak dört unsuru içermektedir. Bunlar şunlardır;
• Kanunî, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından,
• Makûl sürede,
• Alenî,
• Hakkaniyete uygun olarak (âdil) yargıla(n)madır.
Buna göre, âdil yargılanma hakkı, tabiî hâkim ilkesine bağlı, tarafsız ve bağımsız bir
mahkeme tarafından, makûl sürede, alenî ve hakkaniyete uygun olarak yargılanmayı talep
edebilmeyi ifade etmektedir.
Vergi yargılaması hukukuna egemen olan ilkeleri tanımlayınız.

4
Özet
Yargılamanın yenilenmesi nedenlerini sıralayabilmek Bu değişiklik, madde metninin yeni kanun yolu sis-
1 Yargılamanın yenilenmesi nedenleri İdari Yargılama temi ile uyumlu hale getirilmesinden ibarettir. Mad-
Usulü Kanunu’nda sayma yolu ile belirtilmektedir de metninden çıkarılmış olan “Danıştayca ilk derece
(İYUK.m.53). Buna göre, mahkemesi olarak” ibaresi aslında maddenin anla-
• Karardan sonra yeni bir belgenin ele geçmiş olması; mında varlığını sürdürmektedir. Madde metnine sa-
• Karara esas alınan belgenin sahteliğinin anlaşılması; dece istinaf kanun yolu eklenmiş bulunmaktadır.
• Karara esas alınan bir ilâmın kesinleşen bir mah-
keme kararı ile kalkması; Hükmün açıklanmasının niteliğini belirtebilmek
3
• Bilirkişinin kasıtlı olarak gerçeğe aykırı rapor ver- Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi
mesi; mahkemelerince verilen kararların yeterince açık
• Lehine karar verilen kişinin hile kullanmış olması; olmaması veya birbirine aykırı hüküm fıkraları içer-
• Yetkisiz kimselerin huzurunda davanın görülmesi; mesi hâlinde, hükümdeki gerçek anlamın ortaya
• Davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermesi; çıkartılabilmesi amacıyla uyuşmazlığın taraflarınca
• Çelişik kararların varlığı; başvurulan yola, açıklama ya da hükmün açıklanma-
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlâl edilme- sı yolu denilmektedir. Hükmün açıklanması yolunun
sidir. usûl kanunlarında yer almasının amacı, mahkemeler
tarafından verilmiş bulunan kararların yerine geti-
Kanun yararına temyizi tanımlayabilmek rilmesi sırasında gerçek anlamından farklı biçimde
2
İstinaf ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinle- yorumlanmasını ve bu yolla değişik şekillerde uygu-
şen kararlara karşı Danıştay Başsavcısının başvura- lanmasını önlemektir. Hükmün açıklanması yolu ile,
bileceği özel bir kanun yolu vardır. Nitekim, istinaf bir yargı kararının yerine, bir yenisi konulmadan,
ve temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşen ka- gerçek anlamı belirlenmekte; açıklığa kavuşturul-
rarlara karşı Danıştay Başsavcısının başvurabileceği maktadır.
özel kanun yoluna kanun yararına temyiz denilmek- Hükmün açıklanması yolu teknik anlamda bir kanun
tedir. yolu değildir. Kanun yolu, bir yargı kararının, adale-
6545 sayılı Kanun ile İdari Yargılama Usulü tin gerçekleşmesi yolunda daha üst bir mahkemede
Kanunu’nun 51’inci maddesinde bazı değişiklik- kontrol edilmesini sağlamak için uyuşmazlığın ta-
ler yapılmıştır. Bunlardan birincisi, kanun yararına raflarına tanınmış olan usûlî bir imkândır. Hükmün
bozma olan madde başlığı, kanun yararına temyiz açıklanması yolunda, yargı kararının kontrolü veya
olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklik, doğru ve ye- değiştirilmesi söz konusu olamaz. Kaldı ki, açıklama
rindedir. Çünkü, kanun yararına bozma, başvurulan istenilen merci, kararı vermiş olan mahkemedir; ka-
kanun yararına temyiz kanun yolu denetimi sonu- nun yolundaki gibi üst mahkeme değildir. Bir kararın
cunda verilmesi muhtemel kararı ifade etmektedir. açıklanması için yapılan başvurunun kararın kesin-
Oysa, maddede düzenlenen, kanun yararına temyiz leşmesi konusunda herhangi bir etkisi yoktur.
kanun yoludur. Hâkim, açıklama yolu ile asıl hükmünü değiştiremez
İkincisi, madde metninde yer alan, “Bölge idare mah- veya yeni bir hüküm tesis edemez. Hükmün açıklan-
kemesi kararları ile idare ve vergi mahkemelerince ve masının ilişkin bulunduğu yargı kararları üzerinde
Danıştayca ilk derece mahkemesi olarak verilip temyiz değiştirici, yenileyici veya başkalaştırıcı etkisi bulun-
incelemesinden” ibaresi, “İdare ve vergi mahkemeleri mamaktadır.
ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği ka-
rarlar ile istinaf veya temyiz incelemesinden” şeklinde
yapılan değişikliktir.
Vergi yargılaması hukukuna egemen olan ilkeleri sınıf-
4 landırabilmek
Vergi yargılaması hukuku, kurumlar bakımından
medenî yargılama hukukuna; ilkeler yönünden ise,
ceza yargılaması hukukuna yakındır.
Vergi yargılaması hukukuna egemen olan ilkelerin
farklı başlıklar altında incelenmesi mümkündür. Bu
ilkeler,
• hukuk devleti ilkesi,
• vergilerin kanunîliği ilkesi,
• kamuya yararlılık ilkesi,
• yazılılık ilkesi,
• re’sen (kendiliğinden) araştırma ilkesi,
• delil serbestîsi ilkesi,
• delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi,
• ekonomik yaklaşım ilkesi,
• çabukluk ve ucuzluk (usûl ekonomisi) ilkesidir.
Bu ilkelerden sadece vergi yargılaması hukukuna
özgü ve/ya da ayrı bir öneme sahip olanlar ise,
• yazılılık ilkesi,
• re’sen (kendiliğinden) araştırma ilkesi,
• delil serbestîsi ilkesi,
• delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi ve ekono-
mik yaklaşım ilkesidir.
Ayrıca, yargılama hukuku bakımından önemi dikkate
alınarak usûl ekonomisi (çabukluk ve ucuzluk) ilkesi ile
âdil yargılanma hakkına da bunlar arasında yer ver-
mekte yarar vardır.
Yazılılık ilkesi, yargılama sürecinde dilekçe teatisi dı-
şında duruşmanın yapılıp yapılmaması; re’sen araştır-
ma ilkesi, dava malzemesinin kimin tarafından yar-
gılamaya dahil edilmesi ve isbat yükünün dağılımı;
delil serbestîsi ilkesi, delillerin çeşidi ve sayısı; delillerin
serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, delillerin niteliği ve
isbat gücü; ekonomik yaklaşım ilkesi, isbatın konusu
ve hukuk kurallarının dava konusu olaya uygulanma-
sı; usûl ekonomisi (çabukluk ve ucuzluk) ilkesi, yargıla-
manın makûl sürede, düzenli bir biçimde ve az mas-
rafla sonuçlandırılması ile ilgilidir.
1. Aşağıdakilerden hangisi mahkeme kararlarının kesinleş- 6. Hâkimlerin önlerine gelen davada her çeşit incelemeyi
mesinden sonra başvurulan kanun yolunu ifade etmektedir? kendiliklerinden yapıp gerekli bilgi ve belgeleri taraflardan
a. Yanlışlıkların düzeltilmesi ve ilgili diğer yerlerden isteyebilmeleri aşağıdaki ilkelerden
b. Kanun yararına temyiz hangisini ifade etmektedir?
c. Olağan kanun yolu a. Yazılılık
d. Olağanüstü kanun yolu b. Delil serbestîsi
e. Hükmün açıklanması c. Re’sen araştırma
d. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi
2. Aşağıdakilerden hangisi kanunda belirtilen sebeplere e. Ekonomik yaklaşım
dayanılarak esas hükmün kaldırılmasını ve davanın yeniden
görülmesini sağlayan kanun yolunu ifade etmektedir? 7. Uyuşmazlık konusu olayın gerçek mahiyetinin belirle-
a. Hükmün açıklanması nebilmesi için uygun olan her çeşit delile başvurulabilmesi
b. Yanlışlıkların düzeltilmesi aşağıdaki ilkelerden hangisini ifade etmektedir?
c. Yargılamanın yenilenmesi a. Re’sen araştırma
d. Kanun yararına temyiz b. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi
e. Kararın düzeltilmesi c. Delil serbestîsi
d. Ekonomik yaklaşım
3. Aşağıdakilerden hangisi istinaf ve temyiz incelemesin- e. Usûl ekonomisi
den geçmeden kesinleşen kararlara karşı başvurulabilen ola-
ğanüstü kanun yolunu ifade etmektedir? 8. Aşağıdakilerden hangisi, vergiyi doğuran olayın belirlen-
a. Temyiz mesinde ve vergi kanunu hükümlerinin yorumlanmasında
b. Yargılamanın yenilenmesi hukukî biçimlerin ötesine geçilerek gerçek iktisadî nitelik ve
c. Kararın düzeltilmesi içeriklerin esas alınması anlamına gelmektedir?
d. Kanun yararına temyiz a. Usûl ekonomisi ilkesi
e. Hükmün açıklanması b. Ekonomik yaklaşım ilkesi
c. Delil serbestîsi ilkesi
4. Mahkeme kararlarının yeterince açık olmaması veya d. Re’sen araştırma ilkesi
birbirine aykırı hüküm fıkralarının bulunması hâlinde, hük- e. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi
mün gerçek anlamının ortaya çıkarılması amacıyla başvuru-
lan yola ne ad verilmektedir? 9. Aşağıdakilerden hangisi yargılamanın makûl sürede ve
a. Hükmün açıklanması düzenli bir biçimde yürütülmesi ve gereksiz masraf yapılma-
b. Yanlışlıkların düzeltilmesi ması anlamına gelen ilkeyi ifade etmektedir?
c. Kanun yararına bozma a. Re’sen araştırma ilkesi
d. Yargılamanın yenilenmesi b. Ekonomik yaklaşım ilkesi
e. Kararın düzeltilmesi c. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi
d. Usûl ekonomisi ilkesi
5. Aşağıdakilerden hangisi mahkemenin kararını verdikten e. Delil serbestîsi ilkesi
sonra, hükümde yer alan maddî yanlışlıkların düzeltilmesi
için yapılabilen başvuruyu ifade etmektedir? 10. Hâkimlerin delilleri, önceden konulmuş kayıtlara bağlı
a. Kararın düzeltilmesi olmaksızın serbestçe değerlendirmesine ne ad verilmektedir?
b. Hükmün açıklanması a. Re’sen araştırma ilkesi
c. Yargılamanın yenilenmesi b. Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi
d. Yanlışlıkların düzeltilmesi c. Delil serbestîsi ilkesi
e. Kanun yararına temyiz d. Çabukluk ve ucuzluk ilkesi
e. Ekonomik yaklaşım ilkesi

1. d Yanıtınız yanlış ise “Olağanüstü Kanun Yolları” ko- rin bozma kararından sonra kendi kararlarında ısrar etme
nusunu yeniden gözden geçiriniz. imkânları da yoktur.
2. c Yanıtınız yanlış ise “Yargılamanın Yenilenmesi” ko- Kanun yararına temyiz yolu, benzeri davalarda mahkeme-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. lerin aynı hukukî yanlışlığı tekrarlamalarını; yani, hukuka
3. d Yanıtınız yanlış ise “Kanun Yararına Temyiz” konu- aykırı bir içtihadın yerleşmesini önlemek ve hukuk uygula-
sunu yeniden gözden geçiriniz. masında birlik sağlamak amacıyla kabul edilmektedir.
4. a Yanıtınız yanlış ise “Hükmün Açıklanması” konusu- Bozma kararı, kesinleşen davanın taraflarının hukukî du-
nu yeniden gözden geçiriniz. rumlarını etkilememekle beraber, kararın bir örneği ilgili
5. d Yanıtınız yanlış ise “Yanlışlıkların Düzeltilmesi” ko- bakanlığa gönderilir ve Resmî Gazete’de yayımlanır.
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. c Yanıtınız yanlış ise “Re’sen Araştırma İlkesi” konu- Sıra Sizde 3
sunu yeniden gözden geçiriniz. Hükmün açıklanması talebi, hakkında açıklama talep edilen
7. c Yanıtınız yanlış ise “Delil Serbestîsi İlkesi” konusunu kararı vermiş bulunan mahkeme tarafından incelenir. Mah-
yeniden gözden geçiriniz. kemenin dilekçeyi esas bakımından incelemeye başlamadan
8. b Yanıtınız yanlış ise “Ekonomik Yaklaşım İlkesi” ko- önce, ilk incelemeye tâbi tutması gerekir. Çünkü, dilekçede,
nusunu yeniden gözden geçiriniz. açıklanması istenilen kararın numarası yazılmamış ya da
9. d Yanıtınız yanlış ise “Usûl Ekonomisi İlkesi” konusu- yanlış yazılmış olabileceği gibi, dilekçe ehliyetli şahsın avukat
nu yeniden gözden geçiriniz. olmayan vekili tarafından imzalanmış da olabilir. Dilekçede
10. b Yanıtınız yanlış ise “Delillerin Serbestçe Değerlendi- hükmün açıklanması talebinin yanı sıra açıklama ile bağdaş-
rilmesi İlkesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. mayan, örneğin yargılamanın yenilenmesi veya kararın düzel-
tilmesi gibi talepler de bulunabilir. Bu gibi durumlarda mah-
kemenin, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 15’inci maddesi
uyarınca, eksikliğin giderilmesi veya usûlüne uygun olarak
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı başvurulması için süre tanımak amacıyla, dilekçenin reddi-
Sıra Sizde 1 ne karar vermesi mümkündür. Çünkü, hükmün açıklanması,
Yargılamanın yenilenmesi nedenleri İdari Yargılama Usulü ancak açıklanması istenilen karara konu uyuşmazlığın taraf-
Kanunu’nda sayma yolu ile belirtilmektedir (İYUK.m.53). larınca talep edilebilir.
Buna göre, Mahkeme gerekli gördüğü takdirde, dilekçenin bir örneğini
• Karardan sonra yeni bir belgenin ele geçmiş olması; karşı tarafa tebliğ edebilir. Bu durumda karşı tarafın, mahke-
• Karara esas alınan belgenin sahteliğinin anlaşılması; menin belirleyeceği süre içerisinde cevap hakkı doğmaktadır.
• Karara esas alınan bir ilâmın kesinleşen bir mahkeme Açıklama talebine cevap verilmesi hâlinde, cevabın iki nüs-
kararı ile kalkması; ha olarak mahkemeye sunulması; mahkemenin, cevabın bir
• Bilirkişinin kasıtlı olarak gerçeğe aykırı rapor vermesi; nüshasını açıklama isteyen tarafa göndermesi gerekir.
• Lehine karar verilen kişinin hile kullanmış olması; Mahkeme, hükmün açıklanması talebini kural olarak dos-
• Yetkisiz kimselerin huzurunda davanın görülmesi; ya üzerinden inceler. Ancak mahkemenin gerek görmesi
• Davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermesi; hâlinde duruşma yapması mümkündür.
• Çelişik kararların varlığı; Mahkeme incelemesi sonunda kararın açık olmadığı ya da
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ihlâl edilmesidir. çelişkili olduğunu belirlerse hükmü açıklar. Hükmün açık-
lanması talebi üzerine, Danıştay çoğu kez açıklama kararında
Sıra Sizde 2 gerekli açıklamaları yapmış olmasına rağmen, kararın açık
Danıştay Başsavcısı tarafından kanun yararına temyiz yoluna olduğunu, açıklama yapmayı gerektirecek bir durum bulun-
başvurulması sonucunda Danıştay’ca bozma kararı verilirse madığını belirtir ve açıklama talebinin reddine karar verir.
bu karar, daha önce kesinleşmiş olan mahkeme kararının Görevli daire ya da mahkemenin bu konudaki kararı tarafla-
hukukî sonuçlarını kaldırmaz. Kanun yararına bozma kararı ra tebliğ edilir.
üzerine kararı veren ilk derece mahkemesi olarak Danıştay
dava dairesi ile vergi mahkemesi ya da bölge idare mahke-
mesince davaya yeniden bakılmaz. Ayrıca bu mahkemele-
Sıra Sizde 4 Akyılmaz, B., Sezginer, M., Kaya, Cemil. (2018). Türk İdari
Yazılılık ilkesi, davanın dosya içinde yer alan belge ve bilgile- Yargılama Hukuku, Ankara: Savaş Yayınları.
re dayanarak incelenmesi; Bayraklı, H. H. (2013). Vergi Yargılama Hukuku, Afyonka-
Re’sen araştırma ilkesi, hâkimlerin önlerine gelen davada her rahisar.
çeşit incelemeyi kendiliklerinden yapıp gerekli bilgi ve belge- Candan, T. (2017). Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Ka-
leri taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilmesi; nunu, 7. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
Delil serbestîsi ilkesi, uyuşmazlık konusu olayın gerçek ma- Çağlayan, R. (2006). İdari Yargıda Kanun Yolları (Kararla-
hiyetinin belirlenebilmesi için uygun olan her şeyin delil ola- ra Karşı Başvuru Yolları), 2. Baskı, Ankara: Asil Yayın
bilmesi; Dağıtım.
Delillerin serbestçe değerlendirilmesi ilkesi, hâkimlerin de- Gözübüyük, A.Ş., Tan, T. (2016). İdare Hukuku, C. 2, İdari
lilleri, önceden konulmuş kayıtlara bağlı olmaksızın serbest- Yargılama Hukuku, 8. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi.
çe değerlendirmesi; Gözübüyük, A.Ş. (2017). Yönetsel Yargı, 36. Bası, Ankara:
Ekonomik yaklaşım ilkesi, vergiyi doğuran olayın belirlen- Turhan Kitabevi
mesinde ve vergi kanunu hükümlerinin yorumlanmasında Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, 2. Baskı, İstanbul: Filiz Ki-
hukukî biçimlerin ötesine geçilerek gerçek iktisadî nitelik ve tabevi.
içeriklerin esas alınması; Karakoç, Y. (1995). Vergi Yargılaması Hukuku, İstanbul:
Usûl ekonomisi (çabukluk ve ucuzluk) ilkesi, yargılamanın Alfa Yayınları.
makûl sürede ve düzenli bir biçimde yürütülmesi ve gereksiz Karakoç, Y. (2014). Genel Vergi Hukuku, 7. Bası, Ankara:
masraf yapılmaması anlamına gelmektedir. Yetkin Yayınları.
Adil yargılanma hakkı, tabiî hâkim ilkesine bağlı, tarafsız Karakoç, Y. (2017). Vergi Yargılaması Hukuku (Vergi An-
ve bağımsız bir mahkeme tarafından makûl sürede, alenî ve laşmazlıklarının/Uyuşmazlıklarının Çözüm Yolları)
hakkaniyete uygun olarak yargılanmayı talep edebilmeyi ifa- Ders Kitabı, 4. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
de etmektedir. Karakoç, Y. (2018). Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil
Sistemi, 3. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
han Kitabevi.
Odyakmaz, Z. (1993). Türk İdari Yargılama Usulünde Ka-
rarlara Karşı Başvuru Yolları, İstanbul: Alfa Basım, Ya-
yım Dağıtım.
Ekin Yayınevi.

VERGİ YARGILAMASI HUKUKU MLY408U-13V3S1-8-0-1-SV1-ebook

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VERGİ YARGILAMASI HUKUKU MLY408U-13V3S1-8-0-1-SV1-ebook

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2951

Copyright © 2013 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Dil ve Yazım Danışmanları

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Vergi Yargılaması Hukuku

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Vergi Anlaşmazlıkları/Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları............. 2 1. ÜNİTE

Vergi Yargısı Hakkında Genel Bilgiler.......................................... 28 2. ÜNİTE

Türk Vergi Yargısının Örgütlenme Modelinin Değerlendirilmesi ........................ 35

3. ÜNİTE Vergi Yargılaması Usûlü-I.............................................................. 54

Vergi Yargılaması Usûlü-II (Davanın Açılması ve Sonuçları)....... 80 4. ÜNİTE

DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI ....................................................................... 99

5. ÜNİTE Davanın Görülmesi........................................................................ 110

Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Kanun Yolları-Temyiz).... 138 6. ÜNİTE

Israr Kararı .............................................................................................................. 157

7. ÜNİTE İlk Derece Mahkemesi Kararlarına Karşı Başvurulan Kanun

Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları (Olağanüstü Kanun 8. ÜNİTE

VERGİ YARGILAMASI HUKUKUNA EGEMEN OLAN İLKELER .................. 202

VERGİ ANLAŞMAZLIĞI - VERGİ UYUŞMAZLIĞI

Vergi anlaşmazlığına sebep olabilecek hâller hakkında bilgi veriniz.

VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI

Her vergi anlaşmazlığının uyuşmazlık hâline gelmesi gerekmez.

Bu yollara başvuru hakkının tanınmasının amacı, vergi yargısı organlarına başvur-

Türk Vergi Hukukunda anlaşmazlık çözüm yollarını kısaca belirtiniz.

Uzlaşmaya Başvurabilme Nedenleri

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma

Tarhiyat Sonrası Uzlaşma

Hataların Düzeltilmesi Usûlü

Talep Üzerine Düzeltme

Vergi/Ceza İhbarnamesine Karşı Dava Açılmaması

İndirimli Ödeme Talebinde Bulunulması

Cezalarda İndirim Oranı

Pişmanlık ve Islah Kurumunun Kapsamı

Uygulamada genellikle, kanunun ilgili maddesinde belirtilmediği için usûlsüzlük

Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanabilmenin Şartları

Kendiliğinden Haber Verme

Verginin Pişmanlık Zammı ile Birlikte Ödenmesi

Pişmanlık ve Islah Kurumundan Yararlanmanın Sonuçları

VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLU

Vergi uyuşmazlıklarının çözüm yoluna ilişkin kısaca bilgi veriniz.

Bu kitapta, şahsa özgü (sübjektif) vergilendirme işlemlerinden kaynaklanan ve sadece

VERGİ ANLAŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI-YARGI YOLU

Uzlaşma - Yargı Yolu İlişkisi

Hata Düzeltme - Yargı Yolu İlişkisi

Cezalarda İndirim - Yargı Yolu İlişkisi

Pişmanlık ve Islah - Yargı Yolu İlişkisi

Vergi anlaşmazlıkları-yargı yolu ilişkisini kısaca belirtiniz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

• VERGİ YARGISI VE VERGİ YARGILAMASI

VERGİ YARGISI VE VERGİ YARGILAMASI HUKUKU KAVRAMI

Yargı (Yargılama Faaliyeti) Kavramı

kemelerce kullanılmaktadır (Any. m. 9).

yargılama fonksiyonu ve faaliyeti yanında, bu faaliyet sonunda ulaşılan kararı da kapsa-

Vergi Yargısı Kavramı

Anayasa’nın 141’inci maddesinde duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması;

Vergi Yargılaması Hukuku Kavramı

Vergi yargılaması hukuku şeklî vergi hukukunun bir alt dalıdır.

Vergi Yargılaması Hukuku kavramı ve konusu hakkında bilgi veriniz.

VERGİ YARGISININ BAĞIMSIZLIĞI SORUNU

Vergi Uyuşmazlıklarının Adlî Yargıda Çözümlenmesi

Vergi Uyuşmazlıklarının İdarî Yargıda Çözümlenmesi

yargının değiştirilmesini gerektirirse, o takdirde, uyuşmazlıkları hukuk, adalet ve