Chuyên đề Tổ hợp Ngày 27 tháng 3 năm 2023

Các phương pháp chứng minh

Mục tiêu của bài giảng này là nhắc lại một cách hệ thống về một số định hướng tiếp cận
cơ bản cho bài toán tổ hợp trong chương trình THPT chuyên. Người đọc được cho rằng đã
tương đối thành thạo một số suy luận như sau ở mức độ khởi đầu:

• Chứng minh bằng phản chứng: suy luận dựa trên việc một mệnh đề chỉ có thể đúng
hoặc sai. Một trong các lợi thế của hướng tiếp cận này là việc bổ sung thêm một giả
thiết hoặc điều kiện như "điểm tựa" để tiếp tục suy luận nhằm giải quyết bài toán.

• Nguyên lý trung bình: lựa chọn các đại lượng theo nghĩa "cân bằng".

• Nguyên lý cực hạn: lựa chọn các đại lượng "tốt nhất" hoặc "tệ nhất".

• Nguyên lý quy nạp: xác định hoặc xây dựng tương đối cụ thể cấu trúc của đối tượng
tổ hợp đang quan tâm dựa vào các cấu trúc đã có sẵn.

Mỗi ý tưởng đều có ưu điểm và nhược điểm riêng. Chú ý rằng điểm tối quan trọng không
phải là việc tiền giả định rằng phải chứng minh bằng phương pháp nào, vốn rất mò mẫm và
không mang lại hiệu quả với các bài toán phức tạp, mà nằm ở việc phân tích thật kỹ lưỡng
các dữ kiện đã cho hoặc thu thập được, từ đó kết nối và thác triển chúng một cách hợp lý.

Bài toán 1. Cho tập hợp M có 25000 phần tử. Hãy xác định liệu có tồn tại các tập hợp
con M1 , M2 , · · · , M50 của M thoả mãn đồng thời các điều kiện sau:

i) M = M1 ∪ M2 ∪ · · · ∪ M50 ;

ii) Với 1 ≤ i ≤ 50 thì |Mi | = 1111;

iii) Với 1 ≤ i < j ≤ 50 thì |Mi ∩ Mj | = 22.

Bài toán 2. Với mỗi số nguyên dương n ≥ 6, đặt Sn = {1, 2, · · · , n}. Số nguyên dương n
được gọi là tốt nếu như có thể phân hoạch Sn thành hai tập hợp An , Bn khác rỗng và có ít
nhất 3 phần tử, sao cho với ba phần tử bất kỳ trong cùng một tập hợp An hoặc Bn , không
có phần tử nào bằng tích của hai phần tử còn lại. Chẳng hạn n = 6 là tốt vì có thể chọn

A6 = {1, 2, 3} và B6 = {4, 5, 6}.

a) Chứng minh rằng nếu 7 ≤ n ≤ 41 thì n là số nguyên dương tốt.

b) Chứng minh rằng nếu 42 ≤ n ≤ 47 thì n là số nguyên dương tốt.

c) Tìm số nguyên dương tốt lớn nhất.

Bài toán 3. Với mỗi số nguyên dương k, đặt Sk = {1990, 1991, · · · , 1990 + k}. Tìm tất cả
các số nguyên dương k để có thể phân hoạch Sk thành hai phần khác rỗng A và B, sao cho
tổng các phần tử của mỗi phần là bằng nhau.

1
Chuyên đề Tổ hợp Ngày 27 tháng 3 năm 2023

Bài toán 4. Khi thống kê kết quả tổng kết năm học của 30 học sinh của lớp 10 Toán, giáo
viên chủ nhiệm nhận thấy rằng mỗi môn học trong 11 môn đều có hơn 15 bạn đạt điểm giỏi.
Chứng minh rằng có ít nhất 3 bạn đạt điểm giỏi tại hai môn học trở lên.

Bài toán 5 (Vietnam 2005). Kết quả tổng kết năm học tại một lớp học như sau:

i) Hơn 2/3 số học sinh đạt điểm giỏi môn Toán cũng đạt điểm giỏi tại môn Vật lí;

ii) Hơn 2/3 số học sinh đạt điểm giỏi môn Vật lí cũng đạt điểm giỏi tại môn Ngữ văn;

iii) Hơn 2/3 số học sinh đạt điểm giỏi môn Ngữ văn cũng đạt điểm giỏi tại môn Lịch sử;

iv) Hơn 2/3 số học sinh đạt điểm giỏi môn Lịch sử cũng đạt điểm giỏi tại môn Toán.

Chứng minh rằng có ít nhất một học sinh đạt điểm giỏi tại cả bốn môn học.

Bài toán 6. Cho số nguyên dương n. Xét tập hợp

M = {(x1 , x2 , · · · , xn ) | xi ∈ {−1, 1} ∀i = 1, n}.

Với a, b ∈ M , trong đó a = (a1 , a2 , · · · , an ) và b = (b1 , b2 · · · , bn ), ta định nghĩa

ab = (a1 b1 , a2 b2 , · · · , an bn )

và đồng thời với X ⊆ M , cũng định nghĩa

aX = {ax | x ∈ X}.

Chứng minh rằng với A ⊆ M và |A| = k, tồn tại x ∈ M để

k2
|A ∩ xA| ≤ .
2n
Bài toán 7. Với mỗi số nguyên dương n, đặt Sn = {1, 2, · · · , n}. Đồng thời với các tập hợp
khác rỗng X1 , X2 , · · · , Xn cho trước, với mỗi A ⊆ Sn , đặt
[ \
UA = Xi và IA = Xj .
i∈A j∈A

Đồng thời, đặt Ak = {A ⊆ Sn | |A| = k}. Chứng minh rằng:

a) Nếu 2k ≤ n + 1 thì
\ [
UA ⊆ IA ;
A∈Ak A∈Ak

b) Nếu 2k ≥ n + 1 thì
[ \
IA ⊆ UA .
A∈Ak A∈Ak

Bài toán 8. Cho số nguyên dương n. Giả sử rằng tập hợp S = {1, 2, · · · , 2n} được phân
hoạch thành hai phần A = {a1 , a2 · · · , an } và B = {b1 , b2 , · · · , bn } sao cho a1 < a2 < · · · < an
và b1 > b2 > · · · > bn . Chứng minh rằng

|a1 − b1 | + |a2 − b2 | + · · · + |an − bn | = n2 .