Filosofie

Docent: dhr. J. C. M. Voorthuis

Vakcode: Filosofie 7X300
Studenten: Boersma R. R. 0745872
Debets W. 0673769
Oirschot van P. 0740886
Voorwoord
Het verslag dat momenteel voor u ligt betreft het
verslag dat onderdeel is van het vak Filosofie 7X300.
Het doel van dit verslag is om de student een
introductie te bieden op het denken over de bouw in
zijn maatschappelijke samenhang. Het biedt daarmee
een kapstok waar specifieke vragen ten aanzien van
ons beeld van de wereld en ons handelen met
betrekking tot het bouwen aan opgehangen kunnen
worden. De colleges zijn hierbij dankzij hun vraag
opwerpende houding ondersteunend geweest.

De opdracht van dit vak was om een concreet

voorbeeld uit de bouw te analyseren en te
bekritiseren. Dit moest men niet individueel doen,
maar in groepsverband. Hierdoor werd niet enkel het
bouwwerk bekritiseerd en geanalyseerd, maar lag de
nadruk vooral op de gedachten die binnen de groep
rondom het vraagstuk ontstonden. Hierdoor heeft
deze opgave geresulteerd in een bijzonder leerzaam
en intrigerend “ontwerpgesprek”.

2
Inhoudsopgave

Voorwoord ................................................................... 2
Inhoudsopgave ............................................................. 3
Inleiding........................................................................ 4
Voorbeeldigheid ........................................................... 5
Perspectief ................................................................... 6
Ludwig Mies van der Rohe ........................................... 7
Farnsworth House ........................................................ 8
Logica ......................................................................... 11
Functies ...................................................................... 16
Kwaliteiten ................................................................. 21
Conclusie .................................................................... 23
Slotwoord ................................................................... 25
Bronnen

3
Inleiding
“Het is de taak van de filosofie de voorwaarden ter
discussie te stellen op basis waarvan wij als
individuen, als instellingen en als maatschappij, doelen
formulerenen en middelen daartoe aanwenden. Dat is
vooral in relatie tot de bebouwde omgeving
interessant omdat deze de aanwezigheid van de mens
op aarde op een indringende manier aankondigt en
problematiseert: niets is zo alom aanwezig en zo
vervuilend als de bouw en weinig is in staat zo veel
plezier en zoveel frustratie los te maken als de bouw.”

Bovenstaande inleiding van het vak Filosofie heeft ons

aan het denken gezet. Wat er staat is namelijk niet te
ontkennen en zal door elke Bouwkundige begrepen
moeten worden. Bouwkunde en daarmee
Architectuur verkend namelijk continu zijn eigen
betekenisveld, maar doet dit in tegenstelling tot
Filosofie niet met woorden, maar met vorm, ruimte
en constructie. Architectuur is hierdoor niet te
negeren omdat het alles omkaderd wat wij doen. Dit
is wat de enorme maatschappelijke impact verklaard.
4
Voorbeeldigheid
Voordat wij zijn begonnen met het verslag hebben wij
gediscussieerd wat wij een interessant voorbeeld
vonden om vanuit de Filosofie te analyseren en te
bekritiseren. Daarbij hebben wij elkaar telkens weer
de vraag gesteld waarom wij dat vonden. Wij wilden
namelijk gezamenlijk achter het onderwerp staan
zodat deze stevig zou worden gefundeerd.
Al snel kwamen wij erachter dat we alle drie
geïntrigeerd werden door Modernistische
Architectuur. Dit omdat het Modernisme alledaagse
Architectuur ter discussie stelde. Het was op zoek
naar de “waarheid”, de kern, het fundament waarop
de moderne Architectuur kon bouwen. Zij vroeg zich
daarbij voortdurend af waar het nou werkelijk om
ging en wat zij werkelijk wilde bereiken. Hierbij stond
de functie centraal in de meest ruime betekenis van
het woord. Dit was namelijk hetgeen waar het
bouwwerk om draaide. “Form follow function” en
“Less is more”.
Toen we verder inzoomde op het Modernisme
kwamen wij uit bij de Internationale Stijl. Dit was
namelijk de stijl die in het bijzonder zocht naar een
uniforme theorie. Een type Architectuur die overal
toepasbaar zou zijn en die de behoeften van de mens
zou aanspreken op zijn fundamenten.
Het bouwwerk dat wij bij deze stroming hebben
gekozen betreft het Farnsworth House van Mies van
der Rohe. Dit bouwwerk vertegenwoordigt namelijk
dankzij zijn minimalistische ontwerp het Modernisme
en de Internationale Stijl als geen ander en heeft
daarmee de functie als een waar icoon. Desondanks
dat het Farnsworth House enorm geliefd is bij vele
mensen werd het vaak gehaat door zijn
oorspronkelijke bewoonster. Dit gegeven maakt het
Farnsworth House enorm interessant en als voorbeeld
voorbeeldig. Het roept namelijk vragen op over wat
Architectuur zou moeten zijn en wat kwaliteit en
billijkheid nou precies is.
5
Perspectief
Het gekozen werk is bekeken vanuit de perspectieven
Architectonische theorie en billijkheid. Het
oorspronkelijke ontwerp is namelijk tot stand
gekomen vanuit de theorie (opvattingen) van de
Internationale Stijl en diende deze theorie te
versterken door generaliseerbare kennis op te
leveren. Om deze kennis inzichtelijk te maken zal het
bouwwerk vanuit dit perspectief worden
geanalyseerd.

Aan de andere zijde gebruiken wij het perspectief van

de billijkheid om de Architectonische theorie te testen
en te bekritiseren op zijn kwaliteit. Wij stellen de
vraag of het bouwwerk echt doet wat hij zou moeten
doen en indien dit niet het geval is vragen wij ons af
waardoor dat dan komt. Op deze manier kunnen wij
de kennis die wij uit dit onderzoek halen aanvullen en
zal dit ons helpen bij het formuleren van onze
conclusie.

6
Ludwig Mies van der Rohe
Ludwig Mies van der Rohe werd op 27 maart 1886
geboren in Aken. Op 17 augustus 1969 overleed hij in
Chicago. Hij begon zijn carrière als leerling in de studio
van Peter Behrens. Hier ontmoette hij Walter Gropius
en Le Corbusier en werd hij blootgesteld aan diverse
ontwerptheorieën.
Zijn stijl ontwikkelde zich van Romantisch Classicisme
tot een Modernistische stijl die onder meer beïnvloed
werd door De Stijl. Zijn manier van ontwerpen
kenmerkt zich door strakke lijnen en een consequent
gebruik van staal, glas en beton met bijzonder
verfijnde hoekoplossingen. Daarnaast was hij de
geestelijke vader van de “standaard” wolkenkrabber
die door Mies van der Rohe werd weergegeven als
een blok bestaande uit een stalen raamwerk gevuld
met glas. Hierbij had de gevel geen dragende functie
meer, maar werd het gebouw gedragen door een
interne structuur.
Het werk van Mies van de Rode is niet weg te denken
uit de Internationale Stijl. De afwezigheid van
ornamenten en zijn minimalistische streven zorgde
voor een duidelijke breuk met de traditie. Alles moest
worden teruggebracht naar een minimum, een kern,
een fundament, waarbij het ontwerp het perfecte
benaderde als een soort Platonisch ideaal. Zijn
beroemde motto “Less is more” vat zijn stijl en zijn
gedachte daarom uitermate goed samen.
“In its simplest form architecture is rooted in entirely
functional considerations, but it can reach up through
all degrees of value to the highest sphere of spiritual
existence into the realm of pure art.”
Mies vd Rohe, 1937 Illinois Institute of Technology
7
Farnsworth House
Het Farnsworth House is het eerste voorbeeld van een
woning in de Internationale Stijl in Amerika. Het
ontwerp is in 1945 gestart en in 1951 in Plano,
Illionois opgeleverd. Het was Mies van der Rohe’s
eerste woonproject in Amerika waarbij het ontwerp
de architectuurwereld zowel verlichtte als onzeker
maakte. Het ontwerp voldeed namelijk niet aan de
eisen op het gebied van comfort en zorgde daarmee
voor diverse rechtszaken. Dit terwijl zij aan de andere
zijde ook de kracht van dit type minimalistische
Architectuur liet zien en vele mensen intrigeerde.
Het bouwwerk werd als weekendhuis ontworpen voor
de alleenstaande arts Dr. Edith Farnsworth. Het
ontstond na jarenlange zeer nauwe samenwerking
met de opdrachtgeefster. Bij aanvang was ze nog vol
enthousiasme, maar na voltooiing van het huis was ze
zwaar teleurgesteld. Het huis bleek namelijk door zijn
abstracte eenvoud uiterst lastig te bewonen. Het leek
daarmee eerder voor Mies van der Rohe zelf dan voor
Dr. Edith Farnsworth gemaakt te zijn.
In het Farnsworth House paste Mies van der Rohe het
concept toe van een onbelemmerde ruimte die
flexibel is in het gebruik. Het interieur is één grote
ruimte die rondom twee houten meubels vloeit. De
plaatsing van deze meubels zorgen voor subtiele
aanwijzingen die de eigenschappen van de zones
slapen, koken, zitten en eten versterken.
Het idee achter het Farnsworth House heeft Mies van
der Rohe in een interview toegelicht: Ook de natuur
zal haar eigen leven moeten leiden. We zouden
moeten uitkijken dat we haar niet met de vele kleuren
van onze huizen en interieurs verstoren. We moeten
ons uiterste best doen om natuur, Architectuur en de
mensheid in een hogere eenheid bij elkaar te
brengen. Wanneer de natuur door de glazen wanden
van het huis wordt bekeken krijgt zij dankzij de
reflecties een diepere betekenis dan wanneer men
buiten staat. De natuur komt zo beter tot haar recht,
ze wordt deel van een groter geheel.
8
9
10
Logica
Het ontwerp van het Farnsworth House is op te
bouwen in vier stappen. Deze stappen zullen in dit
hoofdstuk worden beschreven.
Bij de eerste stap heeft Mies van der Rohe gekeken
wat het fundament was van de ruimte en hoe hij deze
kon vormen. Hij heeft gekeken naar de primitieve hut
en zag dat deze bestond uit een tentdak en een
bladervloer. Twee elementen die tegenover elkaar
stonden en waartussen zich de ruimte vormde. Echter
was deze ruimte niet optimaal. Het tentdak zorgde
namelijk voor een onpraktische ruimte en was er
enkel omdat het destijds niet anders kon.
De mens coördineert zich aan de hand van zijn zes
richtingen. Dit zijn voor, achter, links, rechts, onder en
boven. Daarnaast verplaatst de mens zich horizontaal.
Aangezien de ruimte voor de mens werd gemaakt zou
de ruimte dit doel moeten ondersteunen. De ruimte
zou vierkant moeten zijn en zou gevormd moeten
worden door een onder (vloer) en een boven (dak).
Bij de tweede stap wordt de constructie aangebracht
en wordt er gekeken naar verhoudingen. De
constructie is minimaal en wit van kleur. Deze kleur is
namelijk puur en veroorzaakt geen conflict met de
veranderende kleuren van de natuur. Daarnaast tilt de
constructie de vloer van de grond. Hierdoor
beschermt het de woning tegen overstromingen van
de rivier en transformeert het de woning tevens tot
tempel ten behoeve van de mens. Een plek waar
vanuit men van het landschap kan genieten.
De verhoudingen van het Farnsworth House komen
niet voort uit ideale theoretische verhoudingen, maar
uit structurele eenvoud die gevormd wordt door de
ideale verhoudingen van zijn eigen materiaal in
combinatie met de menselijke maat. Hierdoor
overtreft het materiaal zijn technische aard en vormt
zij een kunstwerk van ruimte en structuur.
11
Logica
Bij de derde stap wordt de curtain wall toegevoegd
die het interieur fysiek, maar niet visueel scheid van
de buitenwereld. Dit glazen compartiment vult niet de
hele ruimte, maar laat 2/7e open als portico, entree.
Deze entree kan tevens gebruikt worden als overdekt
terras die beschutting biedt tegen de regen en de zon.
Hierdoor biedt deze tussenruimte een aangename
plek waar de mens veilig kan zitten doordat zij door
de woning wordt omarmd zonder dat zij in de woning
wordt getrokken.
Ondanks de curtain wall is het panorama dat men van
binnenuit verkrijgt niet helemaal ongehinderd. Dit
komt omdat het glas reflecteert. Dit zorgt ervoor dat
men vanaf de binnenkant minstens vier andere
Farnsworth House interieurs ziet. Hier blijft het echter
niet bij, want ook de toeschouwer wordt tegelijkertijd
met de interieurs in het landschap geprojecteerd. Dit
versterkt de poëzie van het bouwwerk en het idee dat
de woning dienst doet als tuin paviljoen van waaruit
men de wereld waarneemt.
Bij de laatste stap is het tweede vierkante platform
tegen de woning geplaatst. De hoogte van deze vloer
is de helft van de hoogte van de woningvloer.
Hierdoor vervult deze vloer een overgangsfunctie
tussen de grond en de woningvloer en versoepeld het
de transitie tussen buiten en binnen. Daarnaast is dit
plateau bedoeld als terras.
Al met al zijn alle stappen die in dit ontwerp zijn
gemaakt zorgvuldig uitgedacht en vervullen alle
handelingen een doel. Door de gemaakte keuzes is er
een ware tempel ontstaan die volledig draait om de
mens en zijn kijk op de natuur.
“I was in the Farnsworth house myself from morning
till evening. I had never known till then what splendid
colours nature can display.”
Mies van der Rohe
12
Logica
De primitieve hut en het ontstaan van de moderne
ruimte. De zes richtingen van de mens en zijn
horizontale verplaatsing en oriëntatie.

13
Logica
De vier ontwerpfases:

14
Logica
De spiegeling van het glas die het interieur en zijn
toeschouwer in de buitenwereld plaatst:

15
Functies
De plattegrond van het Farnsworth House is open. De
privé functies zijn in de vorm van een meubel in het
midden geplaatst om de eenheid van de ruimte te
versterken. Daarnaast is het meubel asymmetrisch
geplaatst zodat er vier verschillende ruimtes ontstaan
en zodat de hiërarchie wordt versterkt.
De grootste ruimte betreft de ontvangst waar het
eetgedeelte en de werkplek is gehuisvest. De lounge is
gevestigd bij de openhaard. Het smalle deel betreft de
keuken en de plek die het verst van de ingang is
gelegen betreft de slaapkamer. Desondanks de
asymmetrische indeling zit er volop symmetrie in het
Farnsworth House. De glazen wanden en de
kolommen staan symmetrisch tegenover elkaar, de
traptreden komen precies uit tussen de vier
kolommen die de ingang markeren en de haard valt
ondanks de asymmetrische plaatsing van het meubel
waar deze in is geplaatst precies op de symmetrieas
van de woning. Hierdoor staat de haard als primitieve
functie als bron van warmte, als focus, centraal.
Desondanks dat de vorm van het Farnsworth House
geheel los lijkt te staan van zijn context is dit niet
geheel het geval. De slaapplek is namelijk op het
oosten georiënteerd zodat men vanaf deze plek kan
genieten van de opkomende zon en het zitgedeelte is
op het westen gericht voor de ondergang. Tenslotte
maakt de woning gebruik van de grote esdoorn die
over het huis hangt. Deze verleent namelijk schaduw
rond het middaguur.
Het symmetrische exterieur en het asymmetrische
interieur zorgen samen voor evenwicht. Daarnaast
speelt zij met de natuur. Het vrije ordelijke interieur
gaat namelijk de relatie aan met de natuur waarin de
bomen tevens vrij, maar chaotisch zijn geplaatst. Op
deze manier vullen zij elkaar aan.
16
Functies
De plattegrond met zijn indeling.

17
Functies
Het Farnsworth House in zijn context met aan de
zuidzijde de Fox River.

18
Functies
De symmetrieassen in het ontwerp en de
positionering van de haard, de focus.

19
Functies
De hiërarchie van de woning en de beweging van de
gebruiker in de woning.

20
Kwaliteiten
Wanneer het Farnsworth House als menselijke tempel
wordt bekeken laat het tal van kwaliteiten zien. Het
benadrukt de menselijke ruimte in zijn meest
fundamentele vorm en benaderd daarmee een soort
Platonisch ideaal. Dit is dan ook de reden dat zoveel
mensen zich tot dit bouwwerk voelen aangetrokken.
Dit ideaal wordt nog versterkt door alle materialen die
perfect zijn vervaardigd en verwerkt. Op deze manier
wordt het bouwwerk aan willekeur onttrokken.
Doordat het bouwwerk is verhoogd en zelfs geen
contact maakt met de grond benadrukt het zijn
tempel zijn. Het vormt een wereld op zichzelf. Een
wereld die draait om de mens en van waaruit hij kan
uitkijken en nadenken over de wereld. Deze poëtische
gedachte die als kwaliteit kan worden gezien wordt
versterkt door de reflectie van het glas die de
toeschouwer in de buitenwereld plaatst.
“Without that house it’s just trees. With the house it’s
a landscape, an idea about the world.”
Al met al kunnen wij stellen dat het tempel-zijn, de
belangrijkste kwaliteit van het Farnsworth House is.
Een kwaliteit die vandaag de dag wordt benut omdat
het Farnsworth House momenteel dienst doet als
publieke ruimte in de vorm van een museum.
Desondanks de kwaliteiten tempel-zijn, poëzie, ideale
detaillering, uitvoering en materiaalgebruik heeft het
Farnsworth House in zijn oorspronkelijke functie als
weekendverblijf voor Dr Edith Farnsworth behoorlijk
gefaald. Er waren niet alleen veel bouwfysische
problemen in de vorm van: oververhitting in de
zomer, te weinig schaduw van de esdoorn, te weinig
ventilatie, condensatie die langs de ramen liep en te
weinig afzuiging van de openhaard, maar ook enorm
veel psychische problemen die niet alleen waren
ontstaan doordat Mies van der Rohe in het ontwerp
vooral zijn eigen ding deed, maar doordat het huis die
de mens centraal stelde gewoonweg menselijkheid
miste.
21
Kwaliteiten
Lewis Mumford wist het ontbreken van deze
kwaliteiten in 1966 perfect te verwoorden:
“In the half century Architecture has turned from
enclosure to exposure. From the replacement of the
wall by the window. All sense of intimacy and privacy
is forfeited by throwing one room into another, to
create a kind of exposed public space for every
moment and every function. This movement has
perhaps now reached the natural terminus of every
such arbitrary interpretation of human needs. In
opening our buildings to the untempered glare of
daylight and the outdoors, we have forgotten, at our
peril and to our loss, the coordinate need for contrast,
for quiet, for darkness, for privacy, for an inner
retreat… Today, the degradation of the inner life is
symbolized by the fact that the only place sacred from
intrusion is the private toilet.”

22
Conclusie
Waar we vooral veel van geleerd hebben is de
Architectonische theorie van Mies van der Rohe. De
theorie die naar eenvoud en generaliseerbaarheid
streeft. We hebben stilgestaan bij de ontwerpstappen
die zijn gemaakt en hebben zodoende de
fundamenten ontdekt waar zij op staan.
Desondanks de prachtige gedachte om een uniforme
Architectuur te creëren zijn wij het er als groep niet
mee eens dat dit in de huidige maatschappij ooit zou
kunnen werken. Het type Architectuur van Mies van
der Rohe gaat namelijk uit van een soort Platonisch
ideaal, maar staat niet stil dat er een behoorlijk groot
verschil tussen culturen bestaat. De “tacit knowledge”
(onbewuste culturele kennis) verschilt namelijk per
continent en dit zal pas verdwijnen wanneer alle
aardbewoners zouden samenwerken en evalueren als
één geheel. Een geheel met één perspectief. De mens
2.0. Maar op het moment dat de mens in zijn
verscheidenheid niet meer bestaat kan men zich
afvragen of de mens überhaupt nog wel bestaat.
Daarnaast hebben wij ons voortdurend afgevraagd
hoe Architectuur/Bouwkunde zou moeten fungeren.
Dit kwam voornamelijk omdat het Farnsworth House
als tempel prachtig functioneerde, maar als woning
vreselijk faalde. Wij vinden dat Architectuur moet
draaien om het creëren en onderzoeken van ruimte.
Ruimte ten behoeve van de plek, de functie. En dat
deze functie er zou moeten zijn ten behoeve van de
mens. Dit met als spelregel dat het nooit ten koste
mag gaan van de natuur. Wij zijn hier immers net
zoals alle andere organismen te gast.
“Het is de beperking van de vrijheid van elkeen om ze
te doen overeenstemmen met de vrijheid van allen.”
Immanuel Kant
Met dit standpunt in ons achterhoofd kunnen wij het
Farnsworth House als verkennend studieobject enorm
waarderen, maar moeten wij het in zijn oorspronkelijk
bedoelde functie als weekendhuis afkeuren omdat het
niet voldoet aan de primaire behoeften van de mens.
23
Conclusie
Al met al kunnen we concluderen dat we niet alleen
veel over de theorie van de Internationale Stijl hebben
geleerd, maar dat we ook het nut van
generaliseerbare kennis kunnen plaatsen.

Het nut van generaliseerbare kennis is dat het de

mogelijkheid biedt om uitspraken te doen over een
groter geheel. Het fungeert daarmee als
referentiekader die out of the box denken
ondersteund en waarmee men maatschappelijke
aspecten kan ondervragen. Het biedt de mogelijkheid
tot het scheppen van een ontologische
uitgangspositie.

Desondanks de prachtige eigenschap dat

generaliseerbare kennis de mogelijkheid biedt om
uitspraken te doen over een groter geheel mag men
nooit vergeten dat het grotere geheel altijd bestaat
uit kleinere onderdelen en dat deze kleinere
onderdelen op hun beurt altijd deel uitmaken van een
groter geheel.
24
Slotwoord
Aan het eind van dit verslag kunnen wij zeggen dat we
veel hebben geleerd en dat we veel interessante en
leerzame discussies hebben gehad. Dit verslag is
daarmee een eye-opener geweest voor het denken in
de bouwkundige wereld en heeft zich daarmee
ontplooid tot een tool die wij in de rest van onze
studie kunnen gebruiken.

25
Bronnen
Boeken/Tijdschriften
Simon Unwin, Twenty buildings every architect should understand
(2010), ISBN-10 0415552524
Simon Unwin, Analysing Architecture (2009), ISBN-10 0415489288
Peter Carter, Mies van der Rohe at work (1999)
Mies van der Rohe, Taschen (volkskrantserie)
Websites foto’s:
Afbeelding “Fransworthhouse”,
http://25.media.tumblr.com/tumblr_max98nC90g1rhbilko1_1280
.jpg, geraadpleegd op 25 Juni 2013
Afbeelding “Interior Fransworthhouse, Living room with
fireplace”,
http://www.theconservationcenter.com/After%20Interior.jpg,
geraadpleegd op 25 Juni 2013
Websites info:
Alfasteunpunt, “Denken over Kunst: Esthetica” (22 November
2012)
http://www.rug.nl/education/scholierenacademie/scholieren/pro
fielwerkstuk/alfasteunpunt/subjects/onderwerpen/filosofie/denk
enoverkunst, laatst geraadpleegd op 26 Juni 2013
A National Trust Historic Site, “Historty, Fransworthhouse”
http://www.farnsworthhouse.org/history.htm, laatst
geraadpleegd op 27 Juni 2013
Wikepedia the free encyclopedia, “Fransworth house”,
http://en.wikipedia.org/wiki/Farnsworth_House, laatst
geraadpleegd op 2 Juli 2013
Wikepedia the free encyclopedia, “Ludwig Miest an der Rohe”,
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Mies_van_der_Rohe, laatst
geraadpleegd op 2 Juli 2013
26