Professional Documents
Culture Documents
Biyolojik Çeşitlilik
Biyolojik Çeşitlilik
https://www.ucdavis.edu/news/study-reveals-troubling-loss-mex
ico%E2%80%99s-maize-genetic-diversity/
GENETIK ÇEŞITLILIK
GENETIK ÇEŞITLILIK
Organ
Doku
Hücre
Molekül
Atom
Biyosfer
BIYOLOJIDE HIYERARŞI DÜZENI Biyom
(EKOLOJIK ORGANIZASYON
BASAMAKLARI) Peyzaj
Ekosistem
Komunite
Populasyon
Birey (organizma)
EKOSISTEM NEDIR?
EKOSISTEM ÜRÜN VE HIZMETLERI
• Dünyadaki ekosistemlerin
insanlar da dahil tüm canlılara
sağladığı ürün ve
hizmetlerdir.
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE EKOSISTEMLERIN
İKLIM DEĞIŞIKLIĞI ÜZERINDEKI ETKILERI
(a) Ekosistemlerde madde, enerji değişim/dönüşümleri (Tolunay ve ark., 2013) ile
(b) ekosistem hizmetleri (MEA, 2005) arasındaki ilişkiler
EKOSISTEM HIZMETLERI-TEDARIK
Ekosistem Hizmet Ekosistem hizmetleri Örnekler
kategorileri
Tedarik Gıda Meyve, sebze, tahıl, odun dışı orman ürünleri, av ve
çiftlik hayvanları vb.
Temiz su İçme ve kullanma suyu
Odun ve lif Odun, kâğıt, ahşap esaslı levha, pamuk, ipek, keten,
yenilenebilir enerji, vb.
Balık ve diğer deniz ürünleri Balık, midye, ıstakoz vb.
Süs Peyzaj düzenlemede kullanılan bitkiler, takılar, kürk,
akvaryum balıkları, deniz kabukları vb.
Doğal afet önleme Ormanların ve sulak alanların suyun toprağa sızmasını sağlayarak
depolaması ve hızını azaltması
Su temizleme Toprak içinde suyun filtrelenmesi, sulak alanlarda kirleticilerin çökmesi ve
organik atıkların parçalanması, tuzluluğun azaltılması vb.
Erozyon önleme Bitkilerin yağış şiddetini azaltarak ve kökleriyle toprağı tutarak erozyonu
önlemesi, rüzgâr perdesi oluşturarak rüzgâr erozyonunu önlemesi
Hava kalitesi düzenleme Atmosferdeki toz ve diğer kirleticilerin azaltılması, fotosentezle oksijen
üretilmesi
Hastalık ve zararlıların Kuşların böcekleri yemesi, yılanların fare populasyonunu azaltması vb.
azaltılması
İstilacı türlere dayanıklılık Direnci yüksek ekosistemlerde istilacı türlerin yayılmasının güç olması
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
• İklim düzenleme
• Ormanlar tepeleri ile toprağı gölgeler, kökleri ile aldığı suyu atmosfere
verir. Böylece iklimi değiştirir
Aykut İnce
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
• Su düzenleme ve temizleme
• Ormanlar yüzeysel akışı azaltır, suyun toprağa daha fazla sızmasını
sağlar, orman topraklarının filtreleme özelliği nedeniyle su temizlenir
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
• Erozyonu Önleme
• Ormanların erozyonu önlemedeki etkisi öncelikle yüzeysel
akışı azaltmasından kaynaklanır.
• Yüzeysel akışa geçen su eğimli yerler boyunca akar, derelere
ulaşır. Bunun fazla olması sellere ve erozyona yol açar.
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
• Erozyonu Önleme
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
• Oksijen üretme ve karbon bağlama
EKOSISTEM HIZMETLERI-DÜZENLEME
Aydın Tüfekçioğlu
EKOSISTEM HIZMETLERI-DESTEKLEME
Ekosistem Hizmet Ekosistem hizmetleri Örnekler
kategorileri
Destekleme Habitat oluşturma Doğadaki bitki ve hayvanlar için uygun
yetişme/yaşama ortamları oluşturması
Toprak oluşumu Kayaların ayrışması, humus oluşturma, toprağın
taşınmasının önlenmesi
Fotosentez (birincil üretim) Bitkilerin fotosentezle organik madde üretmesi
Öncü bitkiler
B horizonu
Besin zinciri
EKOSISTEM HIZMETLERI-DESTEKLEME
• Sosyal ilişkiler
• Avcılık dernekleri
• Yürüyüş grupları
•…
EKOSISTEM HIZMETLERI-KÜLTÜREL
Rekreasyon ve
Ekoturizm
EKOSISTEM HIZMETLERI-KÜLTÜREL
• Kültürel miras
• Gelecek kuşakların canlı türlerini tanıma hakkı bulunmaktadır
EKOSISTEM HIZMETLERI-KÜLTÜREL
• Toplum Sağlığı
• gürültüyü önlerler,
• estetik güzellikleriyle insanların
hem ruhsal hem de bedensel
olarak iyileşmesine yardımcı
olurlar. Bu özellikleri nedeniyle
yüzlerce yıldır birçok sağlık
tesisi ormanların içinde ya da
yakınlarında kurulmaktadır.
EKOSISTEM HIZMETLERI
Dünyadaki ekosistemler 2011 yılında 125 trilyon Dolar ürün ve hizmet üretmiştir (Costanza vd 2014)
EKOSISTEM HIZMETLERI
EKOSISTEM HIZMETLERI
1997 2015
Kyoto Paris
1956 Paris Sözleşmesi 1972 BM İnsan 1976 Barselona 1992 Gündem 21 2015 BM 2030 Sürdürülebilir
“Kuşların Himayesine Dair Çevresi Konferansı Sözleşmesi Rio Bildirgesi Kalkınma Hedefleri
Milletlerarası Sözleşme” Ormancılık Prensipleri
İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi,
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi
• Gündem 21
RIO SÖZLEŞMELERI • Rio Bildirgesi
• Ormancılık Prensipleri
• 1992 yılında Brezilya’nın Rio
de Janerio şehrinde • BM Biyolojik Çeşitlilik
düzenlenen BM Çevre ve
Sözleşmesi
Kalkınma Konferansı • BM İklim Değişikliği
Çerçeve Sözleşmesi
• Endemizm oranı % 36
• DOĞA KORUMA MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
• Nuh’un Gemisi Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Veri Tabanı
• DOĞA KORUMA MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
• Nuh’un Gemisi Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Veri Tabanı
• Eksiklikler
• Denizlerdeki canlılar
• Omurgasızlar, tohumsuz bitkiler, mantar ve likenler
KONYA
• Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları (DHKD, 1997)
• Önemli Bitki Alanları (ÖBA)
(WWF, 2005)
• 2 ayrı çalışmada 144 ÖBA
tanımlandı
• Önemli Doğa Alanları (Doğa Derneği, 2006)
305 ÖDA
Türkiye’de Uydu Görüntüleri ile CORINE Arazi sınıflandırması
Çalışmalarına göre arazi kullanım durumu
Arazi
2018-1990
Kullanımları 1990 2000 2006 2012 2018
Fark
(ha)
Tarım 31.967.308 31.669.534 32.139.934 32.093.592 32.188.060 220.753
Arazi kullanım sınıfları Alan (ha) Alan (%) TOK Miktarı (t C/ha) TOK Stoku (t C) TOK Stoku (%)
Orman 24.180.644 31,64 55,68 1.346.434.101 38,33
Mera 23.568.338 30,84 49,77 1.172.981.521 33,39
Tarım 26.316.375 34,43 35,96 946.317.555 26,94
Çıplak Alanlar 1.172.581 1,53 12,78 14.981.558 0,43
Yapay Alanlar 796.519 1,04 16,12 12.838.873 0,37
Sulak Alanlar ve Su Yüzeyleri 393.100 0,51 49,71 19.542.037 0,56
Toplam 76.427.557 100 45,97 3.513.095.645 100
TÜRKIYE’DE ORMANLARDAKI KARBON STOKLARI
• Su üretimi
• İklim düzenleme
• Habitat oluşturma
• Ekoturizm
• Kültürel
• ……
BOLU ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNDEKI ORMANLARIN TOPLAM EKONOMIK DEĞERI (ÇELIKKOL
ERBAŞ, 2015’DEN DEĞIŞTIRILEREK)
2013 yılındaki toplam ekonomik Birim alandaki toplam ekonomik
Değerler Ürün ya da hizmet
değer (milyon ABD Doları/yıl) değer (ABD Doları/ha/yıl)
Doğrudan kullanım Yapacak odun 48,9 77,7
değerleri Yakacak odun 8,1 12,9
Odun dışı orman ürünleri -bitkiler 0,5 0,8
Bal 5,3 8,5
Rekreasyon 12,0 19,1
Otlatma için yem değeri 212,8 338,5
Avcılık 0,5 0,7
Toplam doğrudan kullanım değeri 288,2 458,4
Seçenek değerleri Farmosötik 6,1 9,7
Toplam seçenek değeri 6,1 9,7
Dolaylı kullanım Su havzası koruma (yağış düzenleme ve su akışı, su kalitesi,
39,4 62,7
değerleri yüzeysel akışı ve taşkınları azaltma
Su tedariki 125,4 199,5
Karbon depolama 120,9 192,3
Erozyon kontrolü (besin kaybı ve taşkın) 103,7 165,0
Toplam dolaylı kullanım değeri 389,5 619,6
Kullanım dışı Biyolojik çeşitlilik 19,2 30,6
değerler Varlık ve miras değeri 12,9 20,5
Toplam kullanım dışı değer 32,2 51,1
Toplam Ekonomik Değer 716,0 1138,7
Genel harcamalar ve Toprak koruma, ağaçlandırma, mera amenajmanı, bozuk
3,1 4,9
negatif dışsallıklar meşe baltalıklarının rehabilitasyonu için harcamalar
Bozuk ormanlardan erozyon 14,0 22,3
Kaçak kesimler 0,4 0,6
Toplam harcamalar 17,5 27,8
• Çalışmada ormanların bir yıl içinde
oluşturduğu ekonomik değerin %
89,5’nin GSMH hesaplamalarına
dâhil edilmediği de belirtilmiştir
(Çelikkol Erbaş, 2015). Birim alanda
ise Bolu ve Düzce ili ormanları 1.139
Dolar/ha/yıl bir değer üretmekte
olup, bunun ancak 91 doları odun
hammaddesinden gelmektedir
• Doğa Koruma Milli Parklar Genel
Müdürlüğünce Sultan Sazlığında
yapılan bir araştırmada
• Alanın (24523 ha) ürettiği parasal
biyokıymetin sadece ölçülen miktarı
1.429.301.367,53 TL, kırsal ve
bölgesel kalkınmaya katkı veren
sıcak para akışı ise 63.246.795
TL/YIL bulunmuştur.
Türkiye
Yüzölçümünün
% 8,7’si
korunan alan
DKMP (2020)
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK KAYBINA
NEDEN OLAN FAKTÖRLER
DOĞRUDAN DOLAYLI
• habitat değişimi, • demografik,
• iklim değişikliği, • ekonomik,
• istilacı türler, • sosyo-politik,
• aşırı kullanım, • kültürel ve dini,
• kirlilik • bilimsel ve teknolojik
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK KAYBINA
NEDEN OLAN FAKTÖRLER
• Biyolojik çeşitlilik ve
ekosistemler
üzerindeki etkili olan
faktörlerin son yüzyıl
ve günümüzdeki
eğilimleri
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK KAYBINA
NEDEN OLAN FAKTÖRLER
• IUCN (2022) tarafından
değerlendirilen türlerden
amfibilerin % 41’ı,
iğne yapraklı ağaç türlerinin % 34’ü
mercanların % 33’ü
memelilerin % 27’si
kuşların % 13’ü
yok olma tehlikesiyle karşı karşıya
Doğrudan ya da dolaylı olarak ekosistemlerin zarar görmesine ve biyolojik çeşitlilik kaybına neden olan faktörler
(Tolunay, 2018)
Doğrudan Faktörler Dolaylı Faktörler
Faktör Kapsam Faktör Kapsam
Habitat ∙ Kentleşme/sanayileşme Sosyo-pol ∙ Yönetim ve kontrol eksikliği
Değişimi ∙ Tarım alanlarının genişlemesi itik ∙ Paydaşlar arasındaki zayıf etkileşim
(Arazi ∙ Enerji üretimi (HES, RES ve ∙ Doğa koruma ve çevre mevzuatındaki
kullanımı/arazi elektrik nakil hatları) (ÇED’ler vb.) yetersizlikler
örtüsü ∙ Madencilik ∙ Sanayileşmeye dayanan ekonomik
değişimi) ∙ Ulaşım büyüme politikaları
∙ Ormansızlaşma ∙ Ekolojik standartların olmayışı
∙ Ağaçlandırma ∙ Farkındalığın düşük olması
∙ Baraj ve göletler ∙ Karar verme süreçlerinde katılımcılığın
∙ Sulak alanların kurutulması düşük olması
∙ Kıyıların doldurulması ∙ Eğitim, öğretim ve araştırma
∙ Turizm alanlarında kapasite yetersizliği
∙ Yangınlar ∙ Mülkiyet sorunları
∙ Kaçak odun üretimi ∙ Biyolojik çeşitlilik sıcak noktalarının
∙ Erozyon korumasız kalması
∙ Sulak alanların kurutulması ∙ Yenilenebilir enerji ve biyoyakıt
∙ Yaylacılık politikaları
∙ Tarım, Madencilik ve Turizm politikaları
Doğrudan ya da dolaylı olarak ekosistemlerin zarar görmesine ve biyolojik çeşitlilik kaybına neden olan faktörler
(Tolunay, 2018)
Doğrudan Faktörler Dolaylı Faktörler
Faktör Kapsam Faktör Kapsam
İklim Değişikliği ∙ Sıcaklık artışları Ekonomik ∙ Küreselleşme
∙ Yağışların düzensizliği ∙ Ticaret
∙ Ekstrem hava olayları (seller, kuraklık, ∙ Ekonomi politikaları
don, fırtınalar, yangınlar vb.) ∙ Yoksulluk
∙ Hastalık ve zararlılarda artış ∙ Ülkelerin gelişmişlik durumu
∙ Deniz seviyelerinin yükselmesi ∙ Yatırımlara karar verme aşamasında
∙ Denizlerin asitleşmesi ekosistem hizmetlerinin dikkate alınmaması
Aşırı Kullanım ∙ Avcılık ve balıkçılık Demografi ∙ Nüfus artışı
∙ Yeraltı ve yüzey sularının aşırı tüketimi k ∙ Nüfus yoğunluğu
∙ Aşırı otlatma ∙ Göçler
∙ Aşırı yapacak ve yakacak odun üretimi
∙ Yoğun tarım
Kirlilik ∙ Ötrifikasyon Kültürel ve ∙ Tüketim tercihleri
∙ Azot depolanması dini ∙ İnançlar
∙ Pestisitler
∙ Hava kirliliği
∙ Su kirliliği
∙ Toprak kirliliği
∙ Işık kirliliği
∙ Kentsel/endüstriyel atıklar
İstilacı Türler Bilim ve ∙ Teknolojik atıklar
Teknoloji ∙ Yeni keşfedilen kimyasallar
∙ Mikroplastikler
Türkiye’de ormanların parça büyüklüklerinin değişimi
(OGM, 2009b ve OGM, 2020b’den değiştirilerek)
Leptoglossus occidentalis
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK, IKLIM DEĞIŞIKLIĞI VE
SALGINLAR ARASINDAKI ILIŞKILER
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
DOĞRUDAN DOLAYLI
• habitat değişimi, • demografik,
• iklim değişikliği, • ekonomik,
• istilacı türler, • sosyo-politik,
• aşırı kullanım, • kültürel ve dini,
• kirlilik • bilimsel ve teknolojik
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
• Teorik olarak
• biyoçeşitlilik sıcak
noktaları patojenler
açısından da sıcak
nokta
• 0 biyoçeşitlilik 0
patojen
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
?
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
Konakçı
yoğunluğu Seyreltme etkisi
Hastalık
Temas oranı bulaşıcılığı ve
prevalansı
Patojen
bulaşıcılığı
Tür çeşitliliği
Konakçı Arttırma etkisi
yoğunluğu Hastalık
Temas oranı bulaşıcılığı ve
prevalansı
Patojen
bulaşıcılığı
Luis ve ark., 2018
BIYOLOJIK ÇEŞITLILIK VE SALGINLAR
• Borrelia burgdorferi bakterisi (Lyme hastalığı)
WHO, 2015
ORMAN ALANLARINDAKI YILLIK DEĞIŞIM
ORMAN ALANLARINDAKI YILLIK DEĞIŞIM
FAO 2020
ORMAN ALANLARINDAKI YILLIK DEĞIŞIM
FAO 2020
ORMAN ALANLARINDAKI YILLIK DEĞIŞIM
FAO 2020
ARAZI KULLANIM DEĞIŞIKLIKLERI
Biyomların tarım öncesi ve günümüzdeki tahmini alanları (Goudie, 2013)
İklim Değişikliği
İklimsel afetlerin sıklık ve şiddetini
arttırır, ekosistem tahribatını
şiddetlendirir