Tekenen

THEORIE
ONDERBOUW BOEKJE
 Onderbouw boekje

INHOUD

Klas 1 deel 1 Basis: Voorstelling, Vormgeving, Technieken,

Gereedschap en Materialen
deel 2 Vormgevingsaspect: Ruimtelijkheid
deel 3 Vormgevingsaspect: Vorm (+Textuur)

Klas 2 deel 4 Vormgevingsaspect: Ruimte en Licht

deel 5 Vormgevingsaspect: Kleur

Klas 3 deel 6 Vormgevingsaspect: Compositie

deel 7 Kunst tot nu: Inleiding in de kunstgeschiedenis

Dit onderbouw boekje wordt gebruikt om de
theorie van tekenen uit te leggen. Naast de
informatie in dit boekje zal er ook veel uitleg in
de les gegeven worden. Uiteraard zijn de
tekenopdrachten gebaseerd op de theorie.
De 7 delen in dit boekje zullen gedurende de
eerste drie jaar aan de orde komen. Hieronder
een schema wanneer je wat moet weten.
Uiteraard moet je de delen uit de eerste klas
nog weten als je in de derde klas zit.

Toetsen en Opdrachten

Klas 1 Klas 2 Klas 3

Periode 1 Deel 1,2 Deel 1,2,3 Deel 1 t/m 5

Periode 2 Deel 3 Deel 4,5 Deel 6,7

Periode 3 Deel 1,2,3 Deel 1 t/m 5 Deel 1 t/m 7

* In de derde klas van de Mavo krijg je een aangepast programma i.v.m de voorbereiding voor het examen in klas 4.
 Deel 1 - Basis

KUNST BEKIJKEN OP TWEE MANIEREN

1. Voorstelling 2. Vormgeving
Een afbeelding of nabootsing van de Het ontwerp van een afbeelding.
werkelijkheid.

Wat is er afgebeeld? Hoe is het afgebeeld?

Figuratief 1. Techniek
2. Materiaal
Een beeld met een herkenbare voorstelling. 3. Gereedschap

4. Vormgevingsaspecten (Onderdelen waaruit

een beeld is opgebouwd);
Abstract (non-figuratief)
Ruimte,
Een beeld zonder herkenbare voorstelling. Vorm / Vlak / Lijn.
Licht,
Kleur.
Compositie,
 Deel 1 - Basis

1. VOORSTELLING
a. Figuratief b. Abstract (non-figuratief)

Jan van Eyck schilderde dit huwelijksportret in
1434. Dit is een figuratief schilderij. We zien
mensen, objecten en zelfs een hond. Er staat een
bed en in de achtergrond hangt ook een spiegel aan
de muur. Je herkent de voorwerpen. Een
verbeelding van de werkelijkheid.
Piet Mondriaan gebruikte in dit werk alleen de
basis vormgevingsaspecten. Je ziet vormen,
vlakken, lijnen, kleuren en zwart en wit. Hij heeft
met deze aspecten een compositie (ordening)
gemaakt. Mondriaan maakte dit werk rond 1920.
Geen herkenbare voorstelling.



 Deel 1 - Basis

2. VORMGEVING

1. Techniek 2. Materiaal 3. Gereedschap

Door gebruik van materiaal en
gereedschap gaat een werkstuk
er op een bepaalde manier
uitzien. Hoe je met die materialen
werkt noemen we de techniek.
Met potlood (materiaal) kun je
tekenen (techniek) en maak je
een tekening. Met verf en een
kwast kun je schilderen en maak
je een schilderij.
Materiaal zie je in een werkstuk
terug. Grafiet van een potlood,
verf en karton zijn een paar
voorbeelden hiervan. Deze zijn
vaak aangebracht op een
ondergrond (drager), dit kan
papier zijn, een schildersdoek
(canvas) of bijvoorbeeld een
muur.
In de moderne kunst zie je een
grote diversiteit aan materialen
en dragers die gebruikt worden in
kunstwerken.
Met gereedschap zorg je ervoor
dat het materiaal op de drager
komt.
Gereedschap kan invloed hebben
op hoe een kunstwerk er
uiteindelijk uitziet. Het levert
bijvoorbeeld een glad of juist ruw
oppervlakte op. Het kan sporen
achterlaten.

Op de volgende pagina zie Potlood (grafiet hiervan) Kwast

een paar voorbeelden van de Verf Penseel
meest voorkomende Plakkaatverf Liniaal
technieken Acrylverf Passer
Aquarelverf Doezelaar
Ecoline Schaar
Karton Palletmes
Papier Beitel
Vetkrijt
Pastelkrijt
Houtskool
Siberisch krijt
Oostindische inkt
Kleurpotlood
 Deel 1 - Basis

2. VORMGEVING
Visuele voorbeelden van Technieken

Tekenen
Techniek waarbij men
met lijnen en punten
een voorstelling maakt.
Collage
Techniek waarbij men
plat materiaal op een
ondergrond bevestigd
(papier of textiel).

Schilderen
Techniek waarbij men
met verf door middel
van vlekken en vlakken
een voorstelling maakt.
Installatie
Het bij elkaar plaatsen of
hangen van voorwerpen.
Combinatie van objecten
die speciaal bedoeld is
voor een ruimte.

Boetseren
Techniek waarbij met Digitale technieken
zacht materiaal een Met de computer
vorm in model gemaakte kunstwerken.
gebracht wordt.

Beeldhouwen
Techniek waarbij door
steeds materiaal weg te
halen een vorm in
model gebracht wordt.
 Deel 1 - Basis

2. VORMGEVINGSASPECTEN
Dit zijn de beeldende onderdelen waaruit een kunstenaar keuzes maakt. Denk hierbij aan welke
Vorm of welke Kleur. Daarnaast zijn er nog Ruimte, Licht en Compositie. Binnen deze
vormgevingsaspecten zijn er allerlei keuzes te maken die gebruikt kunnen worden in kunstwerken.
De gebruikte aspecten zorgen vaak voor een bepaalde uitstraling van het werkstuk. Hieronder een
paar duidelijke visuele voorbeelden. Als je goed kijkt zie je soms meerdere vormgevingsaspecten
tegelijk gebruikt in een afbeelding.

Ruimtelijkheid Vorm Licht Kleur Compositie

 Deel 2 - Vormgevingsaspect

RUIMTELIJKHEID
Voordat we gaan kijken wat het vormgevingsaspect ruimte (deel 4) doet in kunst, moeten we eerst
weten dat er een verschil is in ruimte of diepte tussen 2-dimensionaal en 3-dimensionaal werk. Het
eerste werk is plat en dus niet ruimtelijk van zichzelf. Het tweede werk is ruimtelijk van zichzelf en
levert vanzelf diepte op of neemt ruimte in.

2 dimensionale kunst 3 dimensionale kunst

plat ruimtelijk
met twee maten: breedte en lengte met drie maten: breedte, hoogte en diepte

geen diepte wel diepte

neemt geen ruimte in neemt ruimte in

bv: tekening, schilderij of collage bv: beeldhouwwerk, boetseerwerk of installaties
 Deel 2 - Vormgevingsaspect

RUIMTESUGGESTIES
Wanneer je een 2 dimensionaal (plat) werk maakt zoals en tekening of een schilderij wil je soms iets
laten zien dat ruimtelijk (3 dimensionaal) lijkt. Je zult dan ruimtesuggesties moeten toepassen om
de kijker het gevoel van ruimtelijkheid te geven. Zo’n ruimtesuggestie is eigenlijk een trucje om net
te doen alsof er ruimtelijkheid of diepte is.

Ruimtesuggestie Ruimtesuggestie

Afsnijding Stapeling

Het kader (de begrenzing van
het beeldvlak) overlapt de
vormen. Men maakt de vormen
in gedachte af. Het werkt als een
venster.
Door de dingen los van elkaar en
boven elkaar te plaatsen ontstaat
een twee-dimensionale ruimte.

Overlapping Repoussoir

Gedeelten van vormen zijn niet Op de voorgrond wordt iets groots

te zien omdat er andere vormen
voor staan. Het een is dichterbij
dan het ander.
afgebeeld waardoor de rest
kleiner lijkt. Zo groot dat het er
afsnijding is met het kader.
Hierdoor krijgt de toeschouwer het
gevoel dat deze zich in de ruimte
van de voorstelling begeeft.

Groot / klein contrast Plasticiteit / Schaduwwerking

De dingen op de voorgrond zijn De ruimtelijkheid van een

groot, verder weg worden ze oppervlak verkregen door licht en
kleiner. schaduwwerking.

Gedetailleerd / vaag contrast Lijnperspectief

Vooraan worden de dingen met Zie deel 4 in dit boekje.

detail getekend, verder weg
worden ze steeds vager van
vorm en kleur.
 Deel 3 - Vormgevingsaspect

VORM
Vorm zorgt voor herkenbaarheid van objecten en organismen. We kunnen aan de vorm zien wat iets
is. Aangezien er heel veel verschillende soorten vormen zijn is het handig als je deze kunt
omschrijven. Vorm kan omschreven worden als:

Geometrisch (en stereometrisch) - 2D wiskundige basisvormen (3D basisvormen)

Organisch - Natuurlijke vormen van bijvoorbeeld organismen (mensen, dieren en planten).
Lineair - Uit lijn bestaande ‘open’ vormen.
Massief - Uit vlakken bestaande ‘gesloten’ vormen.
Hoekig - Scherpe veranderingen van richtingen binnen de vorm.
Rond - Afgeronde, zachte vormen.
Gestileerd - Vereenvoudigde vormen zonder details, de vorm is nog wel herkenbaar.
Gedetailleerd - Vormen met alle kleine onderdelen van het onderwerp of object.

Geometrisch Stereometrisch Gesloten ‘massieve’ vorm Open ‘lineaire’ vorm

Vormcontrast: Gebruik van combinaties van twee of meer verschillende soorten vormen.
Contour - Omtreklijn
Restvorm - De negatieve vorm die de eigenlijke vorm omsluit. Dus wat er over blijft naast de vorm.

Geabstraheerd Figuratief Figuratief Abstract

Organische vormen Lineair en Massief Organische vorm Geometrisch
Vlakken Gedetailleerd Lineair Lijn en vlak
Massief Gesloten en Open vormen Contour Hoekig
 Deel 3 - Vormgevingsaspect

RESTVORM & TEXTUUR

Vorm en Restvorm - Positieve en Negatieve vorm.

Restvorm is de negatieve vorm die overblijft na het

plaatsen van de positieve vorm. Het ontstaat
automatisch. Toch kun je veel aandacht besteden aan
het vormgeven van de restvorm. In het voorbeeld
hiernaast zie je dat de vorm om het paard heen goed
uitgewerkt is. De kleurverschillen en verftoetsen zijn
duidelijk te zien. De restvorm is dus net zo belangrijk.

In sommige gevallen kan een vormgever/kunstenaar iets

bijzonders doen met de restvorm zodat beide vormen een grote rol
spelen. Hiernaast zie je dat het haar van het meisje de vorm van de
beer bepaalt, of andersom.… Eigenlijk dus twee positieve vormen.

EXTRA VORMGEVINGSASPECT - Textuur

Om een vorm in een realistisch kunstwerk nog echter te laten lijken maakt de kunstenaar soms
gebruik van stofuitdrukking. Stofuitdrukking laat zien van welk materiaal iets gemaakt is.

Textuur - De zichtbare en voelbare aard van een oppervlak, bijvoorbeeld vacht van een dier, huid,
linnen of baksteen.
Stofuitdrukking - In een kunstwerk de textuur van materiaal laten zien. Het kan glad, fi jn, ruw, grof,
bobbelig, harig etc. lijken.

Textuur Stofuitdrukking
 Deel 4 - Vormgevingsaspect

RUIMTE EN LICHT
Om ruimte te suggereren kun je naast de genoemde ruimtesuggesties van deel 2, ook gebruik
maken van lijnperspectief. Dit is een wiskundige manier om diepte in tekeningen te krijgen. Door
middel van berekeningen kun je een ruimte creëeren die goed overeenkomt met de werkelijkheid. Je
gebruikt lijnen die in de diepte verdwijnen.
De begrippen die je nodig hebt bij lijnperspectief zijn de volgende:

Horizon - De horizon is bij het lijnperspectief een belangrijk hulpmiddel. Deze lijn staat gelijk aan de
ooghoogte van de maker of kijker. Het geeft aan wat even groot is als jij. Alles onder de horizon is
kleiner, alles boven de horizon is groter dan jij bent.

Alles wat in de diepte loopt en evenwijdig is gaat nu (volgens de wiskundige berekening) naar een
vluchtpunt op de horizon. Het toont het groot/klein contrast aan (de ruimtesuggestie van deel 2)
Gebruikelijk zijn tekeningen met 1 of 2 vluchtpunten. Er bestaan tekeningen met meerdere
vluchtpunten.
Vluchtpunt - Verdwijnpunt, de plek waar alle lijnen die in het echt evenwijdig lopen nu samenkomen.

Lijnperspectief met 1 vluchtpunt Lijnperspectief met 2 vluchtpunten

Standpunt - De plaats van waaruit we iets aanschouwen. Bij lijnperspectief houden we rekening met
drie verschillende standpunten:

Kikkerperspectief / Normaal / Vogelperspectief Normale ooghoogte

 Deel 4 - Vormgevingsaspect

RUIMTE EN LICHT
Licht zorgt ervoor dat we de dingen kunnen zien. Schaduw en licht
zorgt ervoor dat we de ruimtelijkheid van objecten kunnen zien. We
noemen dat de plasticiteit van een object. Nu begrijp je dat
sommige vormgevingsaspecten met elkaar te maken hebben (Licht
zorgt voor Ruimtelijkheid). Daarnaast levert licht in tekeningen en
schilderijen vaak een bepaalde sfeer op.

Lichtbron - Het punt waar het licht vandaan komt (zon, kaars, lamp,
beeldscherm).
Licht en schaduwwerking – Weergave van licht en schaduw, zorgt
voor plasticiteit.
Schaduw - De kant van een voorwerp waar het licht niet schijnt.

Eigenschaduw
De schaduw op het voorwerp zelf.

Slagschaduw
De schaduw van een voorwerp op de omgeving.

Clair-obscur – Een sterk licht/donker contrast waarbij een dramatisch effect wordt bereikt.
Glim-licht – Lichte vlek die ontstaat wanneer licht terugkaatst van een glanzend oppervlak.

Clair-obscur Glim-licht (glas, metaal, biljartbal)

 Deel 4 - Vormgevingsaspect

RUIMTE EN LICHT
Lichtrichting - Licht kan uit verschillende richtingen komen:
Meelicht - Licht dat met de kijkrichting van de beschouwer op het object valt (zaklantaarn)
Zijlicht - Licht dat van de zijkant op het object valt (raam links of rechts)
Tegenlicht - Licht dat van achter het object komt (ondergaande zon bij de zee)
Gevolg: Silhouet - De omtrekvorm die ontstaat bij tegenlicht (donkere vorm)

Zijlicht (veel plasticiteit) Meelicht Tegenlicht (silhouet vormen)

Strijklicht – Wanneer evenwijdige lichtstralen over een oppervlak strijken. Hierdoor zie je de meest
kleine details en oneffenheden op dat oppervlak. Hierdoor ontstaan lange slagschaduwen.

Strijklicht en Tegenlicht Strijklicht en Zijlicht

 Deel 4 - Vormgevingsaspect

RUIMTE EN LICHT
Diffuus licht – Bij diffuus licht is er geen duidelijke lichtbron aan te wijzen. Als het bijvoorbeeld mistig
is. Hierdoor zijn er bijna geen slagschaduwen.

Direct licht – Het licht valt vanaf de lichtbron rechtstreeks op het voorwerp, hierdoor ontstaan
duidelijke schaduwen.
Indirect licht – Bij indirect licht valt het licht niet direct op het voorwerp maar via de omgeving.
Bijvoorbeeld weerkaatsing via een muur. Er zijn dan minder duidelijke schaduwen.

Diffuus licht (weinig schaduw) Direct licht (harde schaduw)

Indirect licht (zachte schaduw) Geen licht (donker)

 Deel 5 - Vormgevingsaspect

KLEUR

Hierboven zie je de kleurencirkel van Johannes Itten. In de middelste driehoek staan de primaire
kleuren (eerste kleuren). Deze kleuren heb je nodig om andere kleuren te mengen. Primaire
kleuren moet je dus in de winkel kopen (of zelf maken uit natuurproducten). In deze klassieke
kleurencirkel zijn de primaire kleuren Rood, Geel en Blauw. Tegen die driehoek zie je drie andere
kleuren, de Secundaire kleuren. Deze ‘tweede’ kleuren meng je uit twee primaire kleuren.
Rood+Geel=Oranje, Geel+Blauw=Groen, Blauw+Rood=Paars (violet). In de cirkel zelf zie je nog
meer tussenkleuren, namelijk de kleuren tussen een primaire kleur en een secundaire kleur.

Alternatieve primaire kleuren

Moderne kunstenaars maken tegenwoordig vaak gebruik van

een alternatieve set van primaire kleuren, namelijk Geel,
Magenta (roodachtig) en Cyaan (lichtblauw). Deze kleuren
geven een frissere mengkleur als het gaat om Oranje, Groen en
Paars (violet). Rood krijg je door een klein beetje Magenta door
geel te mengen. Die kleur neigt naar oranje. Vergelijk beide
kleurencirkels maar eens.
 Deel 5 - Vormgevingsaspect

KLEUR
Kleuren zijn net als licht en schaduw ook bedoeld om een bepaald gevoel of sfeer over te brengen.
Felle primaire kleuren maken een werkstuk vaak vrolijk. Kleuren gemengd met zwart kunnen een
droevig gevoel geven. Om kleuren of kleurcombinaties te kunnen benoemen zijn er verschillende
begrippen die je moet kennen.

Primaire kleuren - Kleuren die je niet door menging kunt krijgen (rood, geel, blauw).
Secundaire kleuren - Kleuren die je krijgt bij menging van twee primaire kleuren (oranje, paars,
groen).
Tertiaire kleuren - Kleuren die je krijgt bij menging van drie primaire kleuren. Of kleuren waar je
zwart bij mengt.

Zuivere / Verzadigde kleuren - Pure Kleuren. Kleuren die niet gemengd zijn met wit, zwart, grijs.
Onzuivere / Onverzadigde kleuren - Kleuren die gemengd zijn met wit, zwart of grijs. Of een
menging van meer dan twee kleuren.
Bruin - Kleur die je krijgt bij menging van de drie primaire kleuren (is dus een tertiaire kleur).
Niet-kleuren - Wit, zwart, grijs (het zijn wel kleuren, maar ze zijn niet-kleurig (achromatisch))

Kleurenfamilie / -soort Kleurperspectief Atmosferisch perspectief

Kleuren die weinig van elkaar
verschillen. Geeft een rustig beeld.
Hierboven bruin-achtige kleuren die
dicht bij elkaar liggen. Ook de
blauw-achtige kleuren liggen dicht
bijeen.
Rode kleuren lijken op je af te
komen, die vragen om
aandacht, terwijl blauw zich
rustig op de achtergond houdt.
Zo krijg je een soort
dieptewerking.
Diepte in landschap door kleur.
Vooraan zijn de kleuren sterker en
verder weg zijn ze steeds
onzuiverder. Kleuren vooraan zijn
krachtiger dan achterin.
 Deel 5 - Vormgevingsaspect

KLEUR

Kleur eigenschappen
Toon van een kleur.
Toon - De mate waarin de kleur licht, donker, koud of warm is.
Warme kleuren - Kleuren die rood en/of zwart bevatten.
Koude kleuren - Kleuren die blauw en/of wit bevatten.
Lichte kleuren - Kleuren die wit bevatten.
Donkere kleuren - Kleuren die zwart bevatten.

Egaal & Monochroom Kleurverloop Schematisch Functioneel

Optische kleurmenging - Kleine kleurstipjes naast elkaar geplaatst zorgt voor kleurmenging. Deze
kleurstipjes lijken zich van een afstand te mengen. Je ogen en hersenen ‘zien’ de mengkleur.
 Deel 5 - Vormgevingsaspect

KLEURCONTRASTEN
Kleurcontrast is de tegenstelling tussen kleuren die naar elkaar gebruikt worden. Het kan een
verschil zijn in kleursoort, kleurhelderheid of kleurverzadiging. De onderstaande kleurcontrasten
kunnen ook tegelijk voorkomen.

Licht-donker contrast Warm-koud contrast Complementair contrast

Een kleurcontrast waarbij zuivere
kleuren en lichte (=verhelderd door wit)
en donkere (=verdonkerd door zwart)
kleuren naast elkaar voorkomen. De
toren hierboven komt los door het
verschil tussen de donkere toren en de
lichte wolken erachter.
Een kleurcontrast waarbij koude
(blauw-achtige) en warme (roodachtige)
kleuren naast elkaar voorkomen. Rood,
oranje is warm en blauw, groen is koud.
Een kleurcontrast waarbij kleuren die
tegenover elkaar in de kleurencirkel staan
naast elkaar voorkomen. Deze kleuren
versterken elkaar. Blauw lijkt blauwer
wanneer het naast Oranje staat.

Kleur-tegen-kleur contrast Kwaliteitscontrast Kwantiteitscontrast

Het verschil tussen twee of meer
kleursoorten. Er is een duidelijk verschil
tussen de kleur.
Een kleurcontrast waarbij zuivere
kleuren naast kleuren die met wit, zwart
of grijs zijn gemengd voorkomen.
Hierboven zie je zuiver rood naast
verhelderd blauw en heldere groene
vlakjes.
Een kleurcontrast waarbij één kleur
vaker is gebruikt dan andere kleuren.
Hierboven is veel groen en wat minder
roodachtig gebruikt.
 Deel 5 - Vormgevingsaspect

WERKING VAN KLEUR

Naast het kleurgebruik kun je je afvragen waarom een kunstenaar deze kleuren gebruikt. Kleuren
kunnen namelijk een bepaald effect hebben.

Expressief kleurgebruik - Hierbij zijn kleuren vaak nadrukkelijk aanwezig een drukken een gevoel
uit. Kleuren kunnen overdreven fel of totaal anders dan de werkelijkheid zijn. Het gaat om het
gevoel. Dit gevoel wordt meestal bepaald door de symboliek van kleuren.

Symbolisch kleurgebruik - Bij symbolische kleuren gaat het om afspraken over de betekenis van
kleur. Meestal zijn dit soort afspraken cultuur-afhankelijk. Binnen die cultuur worden kleuren op
dezelfde manier bekeken en gebruikt. Enkele voorbeelden:

Rood: Liefde, hartstocht, levenskracht, gevaar

Oranje: Opgewektheid, warmte, vrolijkheid
Geel: Licht, luister, energie, afgunst, verraad
Goud: Goddelijkheid, hemels, overdaad
Blauw: Oneindigheid, goddelijkheid, rust
Groen: Leven, hoop, natuur, ziekte
Zwart: Duisternis, rouw, dood, dreiging
Wit: Zuiverheid, ongereptheid

Tot aan de 12de eeuw werd Maria in het zwart (of donkere kleding) afgebeeld als verwijzing naar
het rouwen om haar overleden zoon Jezus. Vanaf de 12e eeuw wordt Maria afgebeeld in het
destijds dure Ultramarijn blauw. Hierdoor wordt blauw nu geassocieerd met heiligheid en puurheid.
 Deel 6 - Vormgevingsaspect

COMPOSITIE = ORDENING
Compositie is hetzelfde als ‘Ordening’ van de belangrijkste elementen. Compositie gaat in
twee-dimensionale werkstukken over vlakverdeling. Een kunstenaar heeft de keuze hoe het
onderwerp in beeld komt te staan.

Een goede compositie kan de aandacht van de kijker vasthouden of zijn of haar blik door het
werkstuk leiden. In veel composities komen aandachtspunten duidelijk naar voren, iets dat
aandacht vraagt tussen alles wat er te zien is.

Aandachtspunten - Dat wat aandacht vraagt.

In de voorstelling: bv: Mensen, ogen en
gezichten of belangrijke attributen. In de
vormgeving: bv: Lichte plekken in donkere
omgeving, snijpunten van verschillende
richtingen, primaire kleuren of
verdwijnpunten bij lijnperspectief.

Aandachtspunten en Richtingen

EXTRA - Standpunt

Plaatsing - Waar staat wat? Staat je onderwerp bv links of rechts, of

ver weg of juist heel dichtbij.
Aanzicht - Zie je iets van voor, opzij of achterkant. Daarbij kan jouw
standpunt, waar je staat, ook bepalen hoe je een onderwerp ziet. Bij
portretten heten de verschillende aanzichten ‘en face’ (van voren),
‘en profil’ (van opzij) en ‘á trois-quart’ (driekwart gedraaid).
Afsnijding - Je bent dichtbij het onderwerp of object.
En profil / En face / A trois-quart
 Deel 6 - Vormgevingsaspect

COMPOSITIE = ORDENING
Richting - Als je alles horizontaal en/of verticaal plaatst is de ordening rustig en overzichtelijk. We
noemen dat een statische compositie. Als je de onderdelen diagonaal plaatst noemen we het een
dynamische compositie (beweeglijk). Zeker als je alles ordent in verschillende richtingen, krijg je
het gevoel van beweging.
Herhaling - Als dezelfde vormen of kleuren in een kunstwerk vaak herhaald wordt zorgt dat voor
eenheid en samenhang in het werk.
Ritme - Als de herhaalde vormen afwisselen in richting of formaat dan zit er ritme in. Dit zorgt voor
levendigheid.
Patroon - Als vormen juist in regelmaat terugkeren in dezelfde richting of formaat dan zit er een
patroon in.

Herhaling Herhaling en Patroon Herhaling en Ritme

Patroon (behang) Ritme Herhaling

 Deel 6 - Vormgevingsaspect

COMPOSITIESCHETS / (GROND)VORM
Compositieschets - Voordat je een kunstwerk gaat maken zul je vooraf verschillende composities
moeten proberen. Daarvoor maak je compositieschetsen. Een schets is een sterk vereenvoudigde
tekening. Hierin moeten een aantal zaken wel duidelijk naar voren komen:

Opvallende contouren - Vormen van

belangrijke voorwerpen / onderwerpen
Opvallende richtingen - In welke belangrijke
richting zijn de onderdelen geordend
Licht/donker verdeling - Aangeven waar het
licht is en waar het donker is in het werkstuk
Kleurverdeling - Globaal aangeven welke
kleuren eventueel op welke plek gebruikt
worden
Compositie(grond)vorm - Hoe zijn de onder-
delen ten opzichte van elkaar geordend?

Hieronder lees je welke compositievormen er zijn:

Centrale Compositie -
Diagonale Compositie -
Driehoekige Compositie -
Over-all Compositie -
Symmetrische Compositie -
Asymmetrische Compositie -
Dynamische Compositie -
Ordening rondom het midden van het werkstuk. Het belang-
rijkste staat in het midden.
Er is duidelijk een ordening langs een denkbeeldige diagonale
lijn.
De belangrijkste onderwerpen zijn ten opzichte van elkaar
geplaatst in een driehoek.
Er is geen aandachtspunt in het werkstuk. De aandacht gaat over
het hele werk heen.
“Spiegeling" langs een horizontale of verticale as.
Er is geen spiegel-as in het werk.
Een compositie waarbij veel verschillende richtingen gebruikt
worden en/of een groot verschil in licht en donker zit, of een
groot verschil in kleur. Herhaling kan ook gebruikt worden.
 Deel 6 - Vormgevingsaspect

COMPOSITIEVORMEN

Centraal Diagonaal Driehoek Over-all

Symmetrisch met een verticale as Symmetrisch met een verticale as Dynamische compositie

Dynamische compositie Statische compositie Statische compositie

(druk en beweeglijk) (horizontale opbouw / rust) (verticale opbouw)
 Deel 6 - Vormgevingsaspect

COMPOSITIE + EXTRA
Effect van de compositie

Aandachtspunt: In de voorstelling: Het Aandachtspunten: In de voorstelling: De

stel danst tussen de ander mensen in.
Vormgeving: Rode jurk in het midden.
Richtingen: De paraplu’s staan in dezelfde
richtingen als de houding van het
dansende stel.
Dynamiek: De beweeglijkheid van de
dansers wordt benadrukt door de rechte
lijn van de horizon en het strand.
Onrust: Ontstaat door een groot verschil
in licht en donkere kleuren.
EXTRA - Lay out
Opmaak, de compositie van een pagina. Vooral grafisch vormgevers gebruiken deze term in plaats
van compositie.
mensen. Vormgeving: Lichte huidskleur tegen
een donkere achtergrond.
Richtingen: Ronddraaiend, ronde gebogen
lijnen.
Dynamiek: Door veel gebogen lijnen en
richtingen is dit werk erg dynamisch.
Onrust: Door groot verschil in licht en donker.
Beweeglijkheid: In de voorstelling dansen de
mensen in een rondje. Ze hebben een houding
waaraan je kan zien dat ze stappen zetten of
dansen.
Samenhang: Door herhaling van vormen en
kleuren ontstaan eenheid.

EXTRA - Expressie
Uitdrukking. Bij expressieve kunst gaat het om het uitdrukken van de emoties van de kunstenaar.
 Deel 7 - Kunst tot nu

INLEIDING TOT DE KUNSTGESCHIEDENIS

 Deel 7 - Kunst tot nu

KUNSTGESCHIEDENIS AFBEELDINGEN
MODERNISME

ROMANTIEK &
REALISME

BAROK &

ROCOCO

RENAISSANCE
 Deel 7 - Kunst tot nu

KUNSTGESCHIEDENIS AFBEELDINGEN
MIDDELEEUWEN

KLASSIEKE

OUDHEID

VROEGE
OUDHEID