‫خانواده چيست؟‬

‫خانواده از نظر بيشتر م ردم عب ارت اس ت از زن و فرزن دان و خويش اوندان م رد و در اص طالح ش رعي‬
‫خانواده گروه و جماعتي است كه زيربناي جامعه را تشكيل ميدهند‪ .‬و بناي آن بر روابط همس ري مي ان زن‬
‫و م رد اس توار اس ت و پيام د آن وج ود فرزن داني اس ت ك ه ب ه ص حنه زن دگي گ ام ميگذارن د‪ .‬خ انواده در‬
‫ارتباطي نزديك با پدربزرگ‪ ،‬مادربزرگ مرد‪ ،‬زن‪ ،‬برادران و خ واهران آنه ا‪ ،‬نوادگ ان‪ ،‬فرزن دان پس ر و‬
‫دختر‪ ،‬عموها‪ ،‬عمهها‪،‬داييها‪ ،‬خالهها و فرزندان آنها خواهد بود‪.‬‬
‫مفهوم لغوي و شرعي خانواده شامل معني حمايت‪ ،‬نصرت و وجود روابط تفاهم و همكاري مبني بر اساس‬
‫نژاد‪ ،‬خون‪ ،‬نسبي‪ ،‬سبب و اوضاع ميباشد‪.‬‬
‫نظام خانواده‪ :‬عبارت است از احكام و قوانيني كه در آغاز‪،‬اثنا و انتهاي زندگي خانوادگي امور و شئون آن‬
‫را سروسامان ميبخشد‪.‬‬

‫انواع خانوادهها‬
‫خانواده داراي سه نوع است‪ :‬كوچك‪ ،‬متوسط و بزرگ‪.‬‬
‫خانواده كوچك‪ :‬به زن و شوهر و فرزندان محدود ميشود‪ .‬و در اين كتاب ما در ارتباط با آن است كه س خن‬
‫به ميان ميآوريم‪ .‬چيزي كه اسالم در پي آن است كه ك اخ آن را ب ر روي محكم ترين و اس توارترين پايهه ا‬
‫قرار بدهد‪.‬‬
‫خانواده متوسط‪ :‬شامل اقوام و خويشاوندان مانند‪ :‬پدر‪ ،‬مادر‪ ،‬پدربزرگ‪ ،‬مادربزرگ‪،‬برادر‪ ،‬خواهر‪ ،‬عمو‪،‬‬
‫عم ه‪ ،‬دايي‪ ،‬خال ه و ‪ ...‬ميش ود و اينه ا كس اني هس تند ك ه در ارتب اط ب ا اص طالح "ص له رحم" م وردنظر‬
‫ميباشند و رعايت محبت و ارتباط با آنان زمينهساز بركت در عمر و روزي ميشود؛ زيرا در ح ديث قدس ي‬
‫آم ده اس ت ك ه‪" :‬من خداون دم‪ ،‬من مهرب انم‪،‬خ ود مهرب اني را آفري دهام و از آن اس مي را ب راي خ ود‬
‫برگزيدهام‪ ،‬هركس آنرا مراعات نمايد از او حمايت و مراقبت مينمايم و هركسي آن را قطع كند‪ ،‬با او قط ع‬
‫رابطه خواهم نمود"‪)1(.‬‬
‫خانواده بزرگ‪ :‬عبارت از جامعه اسالمي كه شامل‪ :‬همسايگان دوستان و ديگ ران ميش ود و خداون د اس اس‬
‫ارتباطش ان را ب ر "اخ وت" ق رار داده و هم ه را ب ا "محبت"‪ ،‬ارتب اط متقاب ل و تف اهم فراخوان ده اس ت و‬
‫ميفرمايد‪:‬‬
‫{ ِإنَّ َما ْال ُمْؤ ِمنُونَ ِإ ْخ َوةٌ } ‪( ...‬الحجرات ‪)10 /‬‬
‫"مؤمنين با هم برادرند"‪.‬‬
‫همچنين همه جامعه بشري و انساني را در بر ميگيرد و خداوند همه انسانا را به تعاون و همبس تگي متقاب ل‬
‫فراخوانده "اي مردم! ما شما را از مرد و زني (به نام آدم و حوّا) آفريدهايم و ش ما را ب ه ص ورت قبيل ه و‬
‫عشيره درآورديم‪ ،‬تا همديگر را بشناسيد (و با هم در ارتباط باشيد)"‪.‬‬

‫اهميت خانواده‬
‫خانواده مدرسهاي انساني و ضرورتي اساسي ب راي پ رورش نفس و ادام ه زن دگي آرام و كم ك ب ه انتظ ام‬
‫جامعه و تقويت آن به عواملي سازنده‪ ،‬ابقاء و ماندگاري نوع بشري است‪.‬‬
‫اما پرورش نفس انساني متكامل كه تبلور رشد جسمي و ع اطفي انس ان اعم از زن و م رد باش د‪ ،‬از طري ق‬
‫ازدواج تحقق مييابد‪ ،‬ازدواجي كه به كشش هاي فط ري پاس خ مثبت ميده د و نيازه اي غري زي را ب رآورده‬
‫مينمايد و خواستههاي روحي‪ ،‬عاطفي و جسمي را ت أمين مينماي د و هم ه اينه ا در راس تاي تحق ق اعت دال و‬
‫توازن است كه از محروميت انس ان از مس ائل غري زي از ي ك ط رف و از ط رف ديگ ر از بيبن دوباري و‬
‫زيرپا نهادن فضيلت و اختالف و ناهنجاريها پيشگيري مينمايد‪.‬‬
‫اما در پيش گرفتن زندگي سالم و آرام از خالل خانواده است كه تحق ق پي دا مينماي د؛ زي را خ انواده ك انوني‬
‫گرم و تجمعي كوچك است كه پايههاي معيشت و زندگي آرام و سالم را استوار ميگرداند و همكاري سازنده‬
‫و نيرومندي براي چيره شدن بر مش كالت زن دگي ب ه وج ود مي آورد و فض اي پ ر از عش ق‪ ،‬محبت‪ ،‬الفت‪،‬‬
‫آرامش و سالمت را فراهم ميگرداند و در مقابل دشمنيهاي دش منا ِن پي دا و پنه ان ميايس تد و در براب ر هم ه‬
‫لغزشها و ضعفها و بيماريها مقاومت مينمايد و مهربانانه دست كودكان را ميگيرد و آنان را به سوي رشد و‬
‫تكامل پيش ميبرد و سالمندان را از تنهايي‪ ،‬اهمال‪ ،‬بيپناهي و بيسرپناهي نجات ميده د ت ا در زم ان ض عف‪،‬‬
‫ناتواني و نيازشان به مساعدت و محبت‪ ،‬مورد بيتوجهي قرار نگيرند‪.‬‬
‫از اين نظر خانواده پش تيبان نظ ام اجتم اعي و ادام ه نس ل بش ري اس ت ك ه از خالل پ ا ب ه ص حنه زن دگي‬
‫گذاشتن فرزنداني سالم و پاك از نسل‪ ،‬نسب و وجود بشري پاسداري ميكند و جامعه را در مقابل بيماريه اي‬
‫ناشي از روابط نامشروع مصون مينمايد‪.‬‬

‫در زي ر چ تر خ انواده ميباش د ك ه در انس ان روح فرم انبرداري و احس اس مس ئوليت ب راي اثب ات ذات و‬
‫شخص يت و آب اد نم ودن عرص ههاي زن دگي و آم وختن ارزش هايي مانن د‪ :‬ايث ار‪ ،‬ف داكار‪ ،‬ص بر‪ ،‬تحم ل‪،‬‬
‫سخاوت‪ ،‬بخشندگي و امانتداري رشد مينماي د و نه ال اخالق‪ ،‬فض يلت و مع ني زن دگي حقي ق در جامعه اي‬
‫كوچك رشد و نمو مينمايد‪ .‬جامعه كوچكي كه يار و پشتيبان جامعه انس اني بزرگ تر و مي داني ب راي ت ربيت‬
‫مس تقيم و عملي در جهت تحق ق مع ني همبس تگي اجتم اعي م ادي و معن وي آنچن اني اس ت ك ه ب راي ه ر‬
‫جامعهاي ضرورتي اساسي به شمار ميآيد؛ زيرا همه جامعه را به صورت پيك ر واح دي در مي دان زن دگي‬
‫مشترك‪ ،‬محبت متقابل‪ ،‬دلسوزي متبادل و اش اعه روح‪ ،‬دلس وزي‪ ،‬احس اس مس ئوليت و گس ترش همك اري‬
‫براي پيشرفت در همه عرصههاي زندگي اجتماعي است و سدي را در برابر انديشهها و گروههاي مخ الف‬
‫و ناهنجاريها ايجاد مينمايد و از همه انواع عقبماندگي‪ ،‬لغ زش و ش يوع بيماريه اي س هگانه خطرن اك فق ر‪،‬‬
‫ناداني و بيماري جلوگيري مينمايد‪.‬‬

‫پارهاي از مشكالت خانوادهها در دنياي معاصر‬

‫در اوضاع و احوال كنوني نظام خانواده با پارهاي از مشكالت و ناهنجاريها رو به روست كه گ اهي آن را‬
‫دچار لرزش و فروپاشي مينماي د و گ اهي هم اين مش كالت ب ه خ اطر اوض اع و محي ط اجتم اعي محلي ي ا‬
‫جهاني و گاهي عامل آنها به ساختار شخصيتي مرد يا زن ي ا دخالته اي ن ارواي خويش اوندان ي ا دوس تان و‬
‫همسايگان برميگردد‪.‬‬
‫ع واملي ك ه ب ه خ ود م رد ي ا زن برميگردن د گ اهي از ن ا آگ اهي و ي ا ض عف دانش و مع رفت زن ان و ي ا‬
‫طمعورزيها و فريبخوردنهاي مرد در اثر چيزهايي كه ميبيند يا از آن مطلع ميگردد‪ ،‬ناشي ميشود‪.‬‬
‫گاهي فقر اقتصادي خانواده زمينه انحراف زن و گاهي هم ثروت و تمكن مالي موجب به بيراهه رفتن م رد‬
‫ميگردد و نسبت ب ه خان ه‪ ،‬زن‪ ،‬فرزن دانش بيت وجهي مينماي د‪ .‬گ اهي هم شخص يت و ط بيعت خ اص م رد‪،‬‬
‫توقعات و انتظارات بيش از حد معمول‪ ،‬زمين ه ناهنج اري در خ انواده را ف راهم مينماي د و در م واردي هم‬
‫ازدواج بدون انديشه و تأمل و شتابزده سبب بروز مشكالت خانوادگي ميشود‪.‬‬
‫در ارتباط با دخالت خويشاوندان بايد گفت كه گاهي پدر‪ ،‬مادر‪ ،‬پسر يا دخ تر در ام ور مرب وط ب ه خ انواده‬
‫تازه تأسيس شده عامل اصلي بروز اختالف ميشوند و اين دخالته ا غالب ا ً ب ه اخالق و ط بيعت دخالتكنن دگان‬
‫برميگردد و زن و شوهري را كه تازه زندگي مشترك را آغاز كردهاند‪ ،‬همچ ون كس اني ك ه س الها ازدواج‬
‫آنها سپري شده و از تجربه و پختگي ك افي برخوردارن د‪ ،‬تص ور ميكنن د و در نتيج ه ب ا دخالته اي بيم ورد‬
‫زمينه بروز اختالف و ناراحتي را ميان آنها فراهم ميسازند‪.‬‬
‫عامل محوري و اساسي همه آن مشكالت و ناهنجاريه اي ديگ ر ب ه ع دم آش نايي يكي از آن ان ي ا ه ر دو از‬
‫آداب‪ ،‬قوانين و احكام اسالمي مربوط به حقوق و مسئوليتهاي اعضاي خانواده برميگردد‪.‬‬
 ‫ويژگيهاي نهاد خانواده مسلمان‬
‫خانواده مسلمان خانوادهاي است كه پايبند مقررات شريعت الهي و خالق و آداب اسالمي ميباشد و براي ب ه‬
‫دست آوردن خير و منافع اين دنيا و دنياي پس از مرگ تالش مينمايد و براي زندگي در جامعه اي س الم ب ا‬
‫روشي هوشيارانه و اسلوبي آرام براي تحقق سربلندي دنيا و سعادت آخرت از هيچ سعي و تالش فروگ ذار‬
‫نمينمايد‪.‬‬
‫به همين خاطر خانواده مس لمان هميش ه مي ان آرم انگرايي و واقعبي ني و دي دگاه فراگ يري و جزئينگ ري و‬
‫عوامل ثابت و متغير تعادل الزم را فراهم مينمايد‪.‬‬
‫در عرصه آرمانگرايي و واقعبيني‪ ،‬خانواده مسلمان تالش ميكند كه از زندگي خوب و سالم و درآمدي كافي‬
‫و آيندهاي روشن و در حال ترقي برخوردار باشد و خير و سعادت خويش را در عملي نم ودن مس ئوليتهاي‬
‫ديني و احكام اس المي ميدان د و هيچ ي ك از رهنموده اي ق رآن و س نت را ب ه دس ت فراموش ي و بيمب االتي‬
‫نميسپارند‪.‬‬
‫آن ان از هم ان روزه اي خواس تگاري و نگاهه اي پ اك و تف اهم ابت دايي ب ا نشس تها و دي دارهاي ص ريح و‬
‫ص ادقانه و ب ه دور از ش ك‪ ،‬ش بهه و فريبك اري س نگ بن اي س عادت خ ود را در زمين اس توار مينماين د و‬
‫تواناييها و ويژگيها‪ ،‬تناسب و شايستگي ميان دختر و پسر را مورد توجه قرار ميدهند و هر ي ك از آن ان ب ه‬
‫مسئوليتهاي فطري و اجتماعي خويش عمل ميكنند و مرد از طري ق ك ار و تالش مخ ارج زن دگي را ف راهم‬
‫مينماي د و زن ب ه اداره ام ور م نزل و سرپرس تي فرزن دان مي پردازد‪ .‬در خ انواده مس لمان م رد براس اس‬
‫مشورت‪ ،‬بررسي‪ ،‬تعاون و هماهنگي ـ كه اساس ي س الم ب راي هرگون ه زن دگي اجتم اعي اس ت ـ ق وامت‪،‬‬
‫سرپرستي و نظارت را بر دوش دارد‪.‬‬
‫اساس روابط زن و مرد بر اطمينان متقابل و در كالم و معاشرت براساس اعتبارات انساني ارزشمند رفتار‬
‫مينمايند‪ .‬در رابطه با هزينههاي زندگي از ريخت و پاش پرهيز نموده و راه اعتدال را در پيش ميگيرن د‪ ،‬و‬
‫زن شوهرش را به خريداري چيزهايي كه با درآمد او سازگاري ندارد مجبور نميكن د و م رد ن يز همس رش‬
‫را به كارهايي كه در حد توان و استعداد او نيست مجبور نمينمايد و درح الت بيم اري و ب ارداري و ع ادت‬
‫ماهيانه او را مورد مراقبت قرار ميدهد‪.‬‬
‫معيار اين روابط مشترك براس اس‪ :‬مي انروي در ج دي ب ودن‪ ،‬ق اطعيت‪ ،‬تس امح‪ ،‬ن رمش‪ ،‬عش ق‪ ،‬مت ابعت‪،‬‬
‫احترام متبادل‪ ،‬معرفت‪ ،‬تجمع مخاطر و مشكالت و پرهيز از افراط و تفري ط و تالش ب راي جلب رض ايت‬
‫خداوند است‪.‬‬
‫رعايت اعتدال در زمينه "فراگيري و جزئينگري" بدين معناس ت ك ه خ انواده ب راي س ر و س امان دادن ب ه‬
‫امور خود به صورت گام به گام عمل نمايد و كاخ زندگي خود را مرحله به مرحل ه بس ازد و ب راي رس يدن‬
‫به آرزوها و اميدهايش نخواهد كه راه يك ساله را يك روزه طي كند و به اندك و حداقل هم قن اعت ننماي د و‬
‫مبن اي رواب ط خ ود را ب ا خويش اوندان براس اس روش ي مطل وب و ج دي و در عين ح ال واقعبي ني و‬
‫آرمانگرايي‪ ،‬پايهريزي كند‪.‬‬
‫اما در رابطه با مراعات "ثوابت و متغيرات"‪ :‬خ انواده مس لمان ب ه اص ول و ارزش ها و روش هاي قطعي و‬
‫ضروري اسالم احترام ميگذارد‪ ،‬و در عين حال اوضاع‪ ،‬احوال‪ ،‬تحوالت زم ان و مخ اطر آين ده را م ورد‬
‫توجه ق رار ميده د و عق د ازدواج را در دف اتر رس مي حك ومت ب ه ثبت ميرس اند و خ ود را ب ه مراع ات و‬
‫ضرورت رضايت طرفين ازدواج و در حضور ش هود مل تزم ميدان د و در م ورد مس ائل م ادي از توقع ات‬
‫بيش از حد پرهيز مينمايند و حدود و موازين شريعت خداوند را زيرپا نمينهند‪.‬‬

‫پايههاي نهاد خانواده‬

‫ساختار خانواده شامل ساختار مادي و ساختار معنوي است‪ .‬پايهريزي خانه و منزل مسلمان و سالم از نظ ر‬
‫مادي بدين صورت است كه خانهاي پوشيده و محافظت شده و امن و به دور از داد و فرياد است‪ .‬منزل آنها‬
‫به گونهاي است كه درون آن از بيرون براي نامحرم ان قاب ل رؤيت نيس ت و پنجرهه ايش بلن د و در ش بها‬
‫مستور است‪.‬‬
‫از ح رمت و حي ثيت در آن همچ ون گ وهري گرانبه ا مح افظت ميش ود و اعض اي آن از آميختن و اختالط‬
‫مردان و زنان نامحرم پرهيز مينمايند و كار روا و ناروا را در آن با هم قاطي نميسازند و با بهرهگيري از‬
‫اخالق و آداب ديني آن را از ناهنجاريها مصون ميدارند‪ .‬در آن صداي جيغ و داد‪ ،‬دشنام‪ ،‬ترانهه اي مبت ذل‬
‫و ساز‪ ،‬دهل‪ ،‬تار و عود نامشروع به گوش نميرسد‪.‬‬
‫سرود و آوازشان آواي قرآن و اذان و زمزمه لبانش ان گفتن س بحان هللا‪ ،‬ال ال ه اال هللا و الحمدهللا و هللا اك بر‬
‫است‪ .‬در روزها‪ ،‬شبها و شادماني با س ر و ص داي بلن د و ناهنج ار همس ايگان خ ود را آزار نميدهن د و ب ه‬
‫هنگام مصيبت و عزا با داد و فرياد و فغ ان ب ر س ر قض ا و ق در فري اد نميكش ند و ب ه حكم و اراده خداون د‬
‫گردن مينهند‪.‬‬
‫اگر دارا باشند دست دردمندان و نيازمندان را ميگيرند و در نهان به حد توان به آنان كمك ميكنند و چنانچ ه‬
‫خود مستمند و نيازمند باشند‪ ،‬راه پاكي و قناعت را در پيش ميگيرند و دس ت ني از را ب ه س وي كس ي دراز‬
‫نمينمايند و به گونهاي رفتار ميكنند ك ه بيخ بران آن ان را ثروتمن د ميش مارند و در ش ادماني و مص ائب راه‬
‫شكيبايي را در پيش ميگيرند‪ .‬با آرامش و متانت به مسئوليتهاي خ ويش عم ل ميكنن د و از رياك اري پره يز‬
‫مينمايند و در بيان حق از كسي هراس به دل راه نميدهند و از س رزنش سرزنش گران ب اكي ندارن د و م دام‬
‫خوش اخالق و خوش برخورد ميباشند‪.‬‬
‫سخن گفتنشان به سكوت بيشتر شباهت دارد تا سر و صدا و چهره خويش را با نور قرآن و نماز در روز و‬
‫شب هنگام روشنايي ميبخشند‪ .‬به ناموس مردم چشم نميدوزند و چشمان خود را از ديدن حرام فرو ميبندن د؛‬
‫زيرا نگاه نامحرم را همچون مار زهرآگين به شمار ميآورند و هيچگاه بر خود نميبالن د و ب ر ديگ ران فخ ر‬
‫نميفروشند و از اسراف و ريخت و پاش در منزل‪ ،‬ماشين و ‪ ،...‬پرهيز ميكنند‪ .‬چ ه دارا باش ند و چ ه ن ادار‬
‫نسبت به كسي حسادت نميورزند و به مال و ثروت ديگران چشم طمع نميورزند‪.‬‬
‫شرم و حيا از سيمايشان مشاهده ميشود و درخت ايمان و اخالص در اعماق دلهايشان ريش ه دواني ده و ج ز‬
‫به نيكي زبان به سخن نميگشايند و از پرگويي پرهيز ميكنند و تنها براي شكس ته ش دن ح رمت دين خداون د‬
‫است كه خشمگين ميشوند‪.‬‬
‫درب خانههايشان بر روي ب دكاران بس ته اس ت‪ ،‬ب ه اذيت و آزار ديگ ران دس ت نميزنن د و در جهت زي ان‬
‫مردم گام برنميدارند و تنها در راه رضايت خداوند قدم مينهند و همراه با توضع و فروتني در مقابل خداون د‬
‫به سوي نماز و جم اعت و ك ار و خ دمت گ ام برميدارن د و ب راي خ ير و رف اه خ ود و ديگ ران و كم ك ب ه‬
‫جمعيتهاي خيريه‪ ،‬مستمندان‪ ،‬بناي مسجد‪ ،‬مدرس ه و بيمارس تان از هيچ تالش ي دري غ نميورزن د ت ا در آنه ا‬
‫عبادت خداوند و خدمت به خلق انجام بگيرد‪.‬‬
‫منازل مردم مسلمان در حد امكان الزم است فراخ و وسيع باشد و چنانچه خ دمتكاري داش ته باش ند اط اق و‬
‫مسكن مستقلي را براي او فراهم مينمايند تا بيش از حد ضرورت ب ا اه ل م نزل رفت و آم د نداش ته باش د و‬
‫تنها در حد ضرورت به اطاق و منزل آنها رفت و آمد نمايد‪.‬‬
‫خانواده مسلمان به تعهدات خود به موقع عمل ميكنند و تنها به صداقت زبان به سخن ميگش ايند و امانته ا را‬
‫به صاحبان امانت باز ميگردانند و حق هر ص احب حقي را ب ه آنه ا مي دهن د و ب ه وع دهها و پيمانهايش ان‬
‫وفادار ميمانند و از زير بار تعهدات خويش شانه خالي نمينمايند و بدون رضايت طرف مقابل ق راردادي را‬
‫فسخ نميكنند‪ .‬گشادهرو‪ ،‬گشادهدست‪ ،‬بزرگوار و بخشندهاند‪ ،‬به هيچوجه اجازه نميدهن د ب ه بيم اري بخ ل و‬
‫حسد مبتال شوند و آنهايي هستند كه رسول خداص در بخش اول يكي از فرمودههايش راجع به آنها ميگويد‪:‬‬
‫"بهترين بندگان خداوند آنهايي هستند كه ديدار آنان خداوند را به ياد ميآورد و بدترين بندگان خداون د آنه ايي‬
‫هستند كه با سخنچيني و فتنهجويي ميان دوستان جدايي مياندازند و مدام در پي آن هستند كه براي انس انهاي‬
‫بيگناه و محترم‪ ،‬گناهان زشتي را نسبت دهند"‪)1(.‬‬
‫در نتيجه بدترين آدمها داراي سه ويژگي هستند‪:‬‬
‫‪ -1‬فساد برانگيزي و آتشافروزي‪.‬‬
‫‪ -2‬تالش براي پاره نمودن رشتههاي محبت و ايجاد تفرقه و چنددستگي‪.‬‬
‫‪ -3‬تهمت زدن عمد و آگاهانه به انسانهاي بيگناه و فحش و ناسزاگويي افسارگيسخته‪.‬‬

‫ويژگيهاي مرد ايدهآل‬

‫هر يك از مرد و زن دوست دارند كه در طرف مقابل برخي از صفات مانند صفات زير وجود داشته باش د‪.‬‬
‫ويژگيهاي مرد ايدهآل‬
‫هر يك از مرد و زن دوست دارند كه در طرف مقابل برخي از صفات مانند صفات زير وجود داشته باشد‪.‬‬

‫ويژگيهاي مرد اي دهآل‪ :‬م رد اي دهآل ب راي زن دگي كس ي اس ت ك ه از ايم ان وا خالق و ق وت شخص يت و‬
‫م ردانگي برخ وردار باش د‪ .‬زي را دين داري م رد و پرهيزك اري و حُس ن اخالق و رفت ار او ماي ه ام نيت و‬
‫آسودگي حال و آينده زنان به شمار ميآيد‪.‬‬
‫خداوند متعال ميفرمايد‪:‬‬
‫ُوف } ‪( ...‬النساء ‪)19 /‬‬ ‫َاشرُوه َُّن بِ ْال َم ْعر ِ‬
‫{ َوع ِ‬
‫"با زنان به شيوهاي پسنديده رفتار كنيد"‪.‬‬
‫و رسول خداص فرموده است‪:‬‬
‫"هرگاه كسي به خواستگاري دخ تر ش ما آم د و از دين و اخالق او رض ايت داش تيد‪ ،‬دس ت رد ب ه س ينه او‬
‫ننهيد‪ ،‬اگر اين كار را نكنيد‪ ،‬فساد و تباهي گستردهاي در ميان شما به وجود خواهد آمد"‪)1(.‬‬
‫بر همين اساس مهمترين ويژگي خواستگار از نظر عاقالن و پرهيزكاران و دورانديشان‪ ،‬اخالق و دينداري‬
‫است‪.‬‬
‫حسن بن علي ‪ -‬رضي هللا عنهم ‪ -‬فرموده است‪" :‬آدم ديندار را به همسري دخ تر خ ود انتخ اب كني د‪ ،‬زي را‬
‫اگر او را دوست بدارد‪ ،‬به خوبي اح ترام او را نگ اه مي دارد و اگ ر او را دوس ت نداش ته باش د‪ ،‬ب ه او س تم‬
‫نخواهد كرد"‪.‬‬
‫اما اينكه برخي از خانوادهها مالك و معيارشان براي خواستگار ثروت و دارائي و مق ام و م وقعيت اوس ت‬
‫و برايشان مهم نيست كه خواستگار آدمي ناپرهيزكار و فاس ق و ب دكار اس ت‪ ،‬در واق ع آدمه ايي كمخ رد و‬
‫ظاهربين هستند‪ .‬زيرا م ال و ث روت دائمي و مان دگار نيس ت‪ ،‬ام ا فس ق و فج ور و فس اد ماي ه گرفت اري و‬
‫پريشاني و قطع ارتباط همسري و باعث پشيماني است‪.‬‬
‫ويژگيهاي زن ايدهآل‬
‫مهمترين ويژگيها و صفات مطلوب در زنان و دختران چهارچيز هستند‪:‬‬
‫‪ -1‬ايمان و اخالق‬
‫مهمترين خصوصيتي كه زن و دخ تر بايس تي از آن برخ وردار باش ند‪ ،‬ايم ان و اخالق اس ت‪ .‬زي را زن ب ه‬
‫سبب نداش تن ايم ان و اخالق خ وب‪ ،‬ب ه مس ئوليتهاي دي ني خ ود اهميت نميده د و زمينهس از دلمش غوليها و‬
‫مشكالت فراواني ميگردد و ممكن است پس از مدتي مرد از طريق طالق يا ره ا ك ردن ي ا اذيت و آزارش‬
‫درصدد نجات از دست او برآيد‪ .‬خداوند متعال ميفرمايد‪:‬‬
‫ات لِ ْل َغ ْي ِ‬
‫ب بِ َما َحفِظَ هَّللا ُ } ‪...‬‬ ‫َات َحافِظَ ٌ‬
‫ات قَانِت ٌ‬
‫{ فَالصَّالِ َح ُ‬
‫‪( ...‬النساء ‪)34 /‬‬
‫"زنان خوب و صالحه آنهايي هستند كه فرمانبردار (اوامر شوهر به ج ز در م وارد معص يت خ دا) ب وده و‬
‫اسرار خانوادگي را پنهان ميدارندن‪ ،‬زيرا خداوند به حفظ آنها دستور داده است"‪.‬‬
‫امام مسلم از عبدهللا بن عمرو روايت نموده كه‪" :‬دنيا همهاش متاع و كاالست‪ ،‬و بهترين متاع آن همسر پاك‬
‫و پرهيزكار است"‪ .‬همچنين رسول خداص در اين ارتباط مسلمانان را راهنمايي نموده و فرموده است‪:‬‬
‫"(معموالً) زنان به چهار دليل براي همسري انتخاب ميشوند‪ .‬به خاطر ثروت‪ ،‬موقعيت‪ ،‬زيبايي و دينداري‪.‬‬
‫شما ديندار را انتخاب كنيد‪ ،‬زيرا مايه خير و بركت و آسودگي است"‪)1(.‬‬
‫معني اين فرموده رسول خداص اين است كه‪ :‬معموالًبسياري از مردم هنگامي كه قصد ازدواج را دارند به‬
‫دنبال زنان ثروتمند ميرون د‪ ،‬ام ا ممكن اس ت همين ث روت و دارايي س بب انح راف و سركش ي او بش ود و‬
‫برخي هم زنان و دختران خانوادههاي مش هور و ي ا ثروتمن د را برميگزينن د‪ ،‬ك ه اين هم ممكن اس ت س بب‬
‫تكبر و خودخواهي همسر و همچنين زمينهاي براي ناموفق بودن ازدواج بشود و برخي هم زن ان ودخ تران‬
‫را تنها به دليل برخ ورداري از زيب ايي انتخ اب ميكنن د‪ ،‬ام ا ممكن اس ت هم ان زيب ايي مشكلس از بگ ردد و‬
‫بسياري از ناهجاريها و اختالف را به وجود بياورد‪.‬‬
‫اما چنانچه مالك و معيار انتخاب همسر ايم ان و اخالق باش د‪ ،‬هرچن د از مق ام و م ال ف راواني برخ وردار‬
‫نباشند‪ ،‬اما عشق و صفا و صميميت بر س ر زن دگي آن ان س ايه خ ود را خواه د افكن د‪ .‬و انس انهاي عاق ل و‬
‫دورانديش در هر شرايطي سعي و تالششان آن است ك ه ب راي دوس تي و همس ايگي و ش راكت ـ ب ه وي ژه‬
‫شريك عمر و زندگي ـ انسانهاي اهل ايمان و اخالق را برگزينند‪.‬‬

‫حديث ديگري اين موضوع را مورد تأكيد قرار ميدهد و ميفرمايد‪" :‬زنان را تنها ب ه خ اطر زيب ايي انتخ اب‬
‫نكنيد‪ ،‬زيرا ممكن است اين زيبايي سبب انحرافشان بش ود و ب ه خ اطر دارائي ب ا آن ان ازدواج نكني د‪ ،‬زي را‬
‫ممكن است ثروت سبب سركشي آنها بگردد‪ .‬بلكه ديندار را براي شريك زندگي انتخاب كني د‪ ،‬و زن ب رده و‬
‫سياهپوستي ديندار بسيار بهتر است (از زني كه از دينداري و پرهيزكاري برخوردار نيست)"‬

‫انواع حقوق و مسئوليتها‬

‫حقوق و مسئوليتهايي كه با خانه و خانواده ارتباط پيدا ميكنند عبارتند از‪:‬‬
‫يكم ‪ :‬حقوق شوهر‬
‫دوم ‪ :‬حقوق همسر‬
‫سوم ‪ :‬حقوق مشترك ميان زن و شوهر‬
‫چهارم ‪ :‬حقوق فرزندان‬
‫پنجم ‪ :‬حقوق والدين بر فرزندان‬
‫ششم ‪ :‬حقوق اطفال و سالمندان‬
‫هفتم ‪ :‬حقوق خويشاوندان‬
‫هشتم ‪ :‬حقوق همسايگان‬
‫نهم ‪ :‬حقوق دوستان‬
‫دهم ‪ :‬حقوق جامعه اسالمي‬

‫اول ‪ :‬حقوق شوهر‬

‫مردي كه به هم ه مس ئوليتهاي اخالقي و م ادي خ ود در ارتب اط ب ا خ انواده مانن د‪ :‬ت أمين هزين ه و مخ ارج‬
‫خوراك‪ ،‬لباس و مسكن عمل مينمايد‪ ،‬داراي حقوق دهگانه است كه عبارتند از ‪:‬‬
 ‫‪ -1‬اطاعت مشروع‬
‫مرد سرپرست و صاحب خانه است و مسئوليت اداره و رهبري حكيمانه خانواده را برعهده دارد‪ .‬در جهت‬
‫حفظ عزت‪ ،‬كرامت‪ ،‬س عادت خ انواده و تحق ق اه داف آن برن امهريزي و تالش مينماي د و ك انون آن را در‬
‫مقابل سختيها‪ ،‬گرفتاريها‪ ،‬فساد و تباهي مورد حمايت قرار ميدهد و س ايه ام نيت‪ ،‬آرامش و اس تقرار را ب ر‬
‫آن گسترش ميبخشد‪ .‬اما اين مصالح و اهداف در هيچ جامعهاي به جز در پرتو اطاعت‪ ،‬التزام و نظم تحق ق‬
‫نمييابد‪ .‬فرمانبرداري زن از شوهر و فرزندان از پدر و م ادر اس ت ك ه زمين ه س ر و س امان ي افتن جامع ه‬
‫كوچك خانواده و همچنين اداره صحيح آن را فراهم مينمايد و چنين اطالع تي م وجب رض ايت و خش نودي‬
‫خداوند ميگردد‪.‬‬
‫همچنين رسول خداص ميفرمايد‪:‬‬
‫"رضايت پدر نزديكترين راه به سوي بهشت است"‪)1(.‬‬
‫و فرموده است‪:‬‬
‫"بهشت زير پاي مادران قرار دارد"‪)2(.‬‬

‫هرگاه پدر فوت كند يا به داليلي مفقوداالثر شود‪ ،‬پسر بزرگ خانواده بايد بار مسئوليت اداره خانواده را ب ر‬
‫دوش بگيرد؛ زيرا رسول خداص ميفرمايد‪:‬‬
‫"برادر بزرگتر منزلتش مانند پدر است"‪)1(.‬‬
‫اولين حقوق همسري‪ ،‬فرمانبرداري مشروع زن از شوهر است؛ زيرا رسول خداص فرمودهاند‪:‬‬
‫"از هيچ مخلوقي نبايد به گونهاي اطاعت كرد كه موجب نارضايتي خالق بشود"‪)2(.‬‬
‫همچنين فرموده است‪:‬‬
‫"هيچكس را نبايد در كاري كه خداوند به آن خشنود نيست فرمانبرداري كرد‪ .‬اطاعت تنها در ام ور خ ير و‬
‫رواست"‪)3(.‬‬
‫اساس اين فرمانبرداري و اطاعت مشروع به قوامي تي برميگ ردد ك ه خداون د آن را ب راي پ در خ انواده در‬
‫نظر گرفته است كه در واقع به معني رياست‪ ،‬اداره و رهبري است؛ زيرا خداوند متعال فرمودهاند‪:‬‬
‫َزي ٌز َح ِكي ٌم } ‪( ...‬البقره ‪)228 /‬‬ ‫{ َولَه َُّن ِم ْث ُل الَّ ِذي َعلَ ْي ِه َّن بِ ْال َم ْعرُوفِ َولِلرِّ َج ِ‬
‫ال َعلَ ْي ِه َّن َد َر َجةٌ َوهَّللا ُ ع ِ‬
‫"براي همسران (حقوق و مسئوليتهايي) است (كه بايد شوهران اداء كنن د)همانگون ه ك ه ب ر آن ان (حق وق و‬
‫واجب اتي)اس ت ك ه (همس ران باي د اداء كنن د) ب ه گونه اي شايس ته و م ردان را ب ر زن ان (در مس ئوليتهاي‬
‫خانوادگي) برتريهايي است‪ .‬و خداوند با عزت و حكمت است"‪.‬‬
‫همچنين فرموده است‪:‬‬
‫َأ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َأ‬
‫ْض َوبِ َما نفقوا ِمن ْم َوالِ ِه ْم } ‪( ...‬النساء ‪)34 /‬‬‫ضهُ ْم َعلى بَع ٍ‬‫َ‬ ‫هَّللا‬
‫ض َل ُ بَ ْع َ‬ ‫الرِّجا ُل قَ َّوا ُمونَ َعلَى الن َسا ِء بِ َما ف َّ‬
‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫{‬
‫"مردان (در برابر زنان داراي مسئوليتهاي بسياري ميباشند) و حق سرپرستي را بر آنها دارند‪ .‬بدين خاطر‬
‫كه خداوند (به خاطر نظم اجتماع مردان را در ب رخي ص فات ب ر زن ان برت ري بخش يده) و ب دين علت ك ه‬
‫مردان از دارايي خويش خرج و هزينه را تأمين ميكنند"‪.‬‬

‫خداوند در آيه اول مسئوليت و منزلت بيشتري را كه همان مسئوليت اداره و سرپرستي خانواده اس ت مق رر‬
‫نموده و در آيه دوم حق "قوامت" يا رياست حكيمانه را براي او در نظر گرفته است‪ .‬اما رياستي هم راه ب ا‬
‫احساس مسئوليت و به دور از استبداد و حقكشي و بيعدالتي و خودخواهي‪ .‬و اين دو حق همراه با مس ئوليت‬
‫از آن جهت است كه اگر مرد يكي از آن دو را از دست داد‪ ،‬از حقوق دومي برخ وردار باش د‪ .‬ب راي مث ال‬
‫اگر م رد ب ه داليلي توان ايي ت أمين هزين ه خ انواده را نداش ت ازح ق سرپرس تي و اداره حكيمان ه‪ ،‬همچن ان‬
‫برخوردار خواهد بود‪ .‬اين حقوق به دو علت و سبب خاص برميگردد‪:‬‬
‫اول ‪ :‬توانايي جسمي‬
 ‫خداوند مرد را قويتر و با ارادهتراز زنان آفريده است و از ط رف ديگ ر مه ارت و تج ارب آنه ا در م ورد‬
‫زندگي بر آن برتري دارد و زن ان معم والً از نظ ر جس مي ض عيف و از نظ ر تص ميمگيري و اراده غالب ا ً‬
‫دچار ترديد و دودلي ميشوند و جنبه عاطفيشان بر آنه ا غلب ه دارد‪ .‬و اين م دعا م دعايي غ يرواقعي نيس ت‪،‬‬
‫بلكه از خالل چهارسال زندگي خانوادگي و اجتماعي اين موضوع برايم موض وعي تجرب ه ش ده و ملم وس‬
‫است‪.‬‬
‫ترديدي در اين نيست كه صدور فرمان مطلوب به عقالنيت‪ ،‬دورانديشي‪ ،‬حكمت و بررسي هم ه ج انبهتري‬
‫احتياج دارد‪ .‬و در اين عرص ه عقالنيت ب ر مس ائل ع اطفي برت ري دارد‪ ،‬ب ه وي ژه اگ ر در كن ار عقالنيت‬
‫توشهاي بسياري از تجربه و خبرگي وج ود داش ته باش د‪ .‬ام ا خانمه ا ب ا توج ه ب ه آف رينش وي ژه جس مي و‬
‫عاطفيشان و عشق به فرزندان‪ ،‬غالبا ً براي حل مشكالت خ انوادگي ب ه راهحله اي ج زئي و موق تي متوس ل‬
‫ميشوند و به همين خاطر مصلحت زن‪ ،‬مرد و خانواده ايجاب مينمايد كه بار مسئوليت تص ميمگيريهاي مهم‬
‫و تحمل عواقب آن بر دوش مرد گذاشته شود‪.‬‬
‫در واقع "قوامت" اساساًنوعي مسئوليت و تكليف است‪ ،‬نه رياست و فضيلت ويژه و در ذات خود كرامت و‬
‫منزلتي به شمار نميرود‪ .‬زيرا رسول خداص ميفرمايد‪" :‬همه شما مسئول هستيد و در مقابل مردم مس ئوليت‬
‫داريد‪ .‬رهبر نسبت به مردم مسئوليت دارد و مرد خانواده نيز در برابر اعضاي آن داراي مسئوليت اس ت و‬
‫زن در خانواده مسئوليت نگهداري از حرمت و ثروت آن را بر دوش دارد"‪)1(.‬‬
‫همچنان كه مالحظه ميكنيد در اين حديث منزلت مرد خانواده پس از منزلت رهبري حكومت قرار گرفت ه و‬
‫از طرف ديگر پس از مرد‪ ،‬زن نيز در مورد امور خانواده داراي مسئوليت ميباشد و باي د نس بت ب ه س ر و‬
‫سامان دادن‪ ،‬مرتب نمودن‪ ،‬تربيت‪ ،‬تهيه مايحتاج‪ ،‬محافظت و حفظ سالمت آن‪ ،‬احساس مسئوليت بنمايد‪.‬‬

‫دوم ‪ :‬مسئوليتمادي‬
‫مسئوليتهاي مختلف مادي مانن د‪ :‬پ رداخت مهري ه و هزينهه اي ازدواج و ت أمين نفق ه اعم از تهي ه خ وراك‪،‬‬
‫لباس‪ ،‬مسكن و ‪ ...‬برعهد مرد قرار دارد و عمالً مرد خدمتكار خانواده ميباشد و براس اس همين خ دمتكاري‬
‫است كه استحقاق رياست همراه با حكمت و مشورت را پيدا نموده است‪.‬‬
‫به همين خاطر هرگاه مرد همه امكانات زندگي را در حد توان و امكان براي همسرش ف راهم نماي د‪ ،‬ب راي‬
‫اداره صحيح امور خانواده و با توجه به اينكه مرد ب ا علم و آگ اهي از دخ ل‪ ،‬درآم د و تج ارب اقتص ادي و‬
‫اجتماعي بهتر ميتواند پس از مشورت با اعضاي خانواده‪ ،‬مصالح آنها را مراعات كن د‪ ،‬زن ن يز باي د از او‬
‫فرمانبرداري كند‪ .‬اما اگر مرد به مسئوليتهاي قوامت و سرپرستي خود عمل نكند‪ ،‬باي د انتظ ار داش ته باش د‬
‫كه همسرش مطيع و گوش به فرمان او باشد‪ .‬اما اگر بدون عذر و دليل از ش وهرش اط اعت ننماي دف زني‬
‫سركش و ناشزه به شمار ميآيد و حقوق او نسبت به شوهر ساقط ميشود‪.‬‬
‫سنت است ك ه م رد در ام ور زن دگي ب ا همس ر خ ويش مش ورت نماي د و در اين م ورد رس ول خ داص را‬
‫سرمشق خويش قرار دهد‪ .‬او مدام با اصحاب و همسران خود مشورت ميفرمود؛ زيرا خداوند متع ال ب ه او‬
‫دستور داده بود كه‪:‬‬
‫اورْ هُ ْم فِي اَأْل ْم ِر } ‪( ...‬آل عمران ‪)159 /‬‬
‫{ َو َش ِ‬
‫"در امور با آنان مشورت كن"‪.‬‬
‫و در مورد صفات اهل ايمان خداوند فرموده است‪:‬‬
‫{ َوَأ ْم ُرهُ ْم ُش َ‬
‫ورى بَ ْينَهُ ْم } ‪( ...‬الشوري ‪)38 /‬‬
‫"آنها امورشان را با مشورت حل و فصل مينمايند"‪.‬‬
‫سنت رسول خداص به صراحت به زنان دستور ميدهد كه در راستاي انتظام امور خانواده‪ ،‬تحق ق مص الح‪،‬‬
‫جلوگيري از مفاسد‪ ،‬تأمين خير و دفع شر و زيان از همسرانشان اطاعت نمايند‪ .‬رسول خداص ميفرمايد‪:‬‬
‫"هرگاه خانمي نمازهاي روزانهاش را بخواند و ماه رمضان را روزه بگيرد و ناموس خويش را حفظ نمايد‬
‫و از شوهرش اطاعت كند‪ ،‬قطعا ً به بهشت ميرود"‪)1(.‬‬
‫و در حديث ديگر ميفرمايد‪:‬‬
‫"هرگاه مرگ به سراغ زني بيايد و شوهرش از او راضي بوده باشد‪ ،‬وارد بهشت ميشود"‪)2(.‬‬
‫معموالًزنان عاقل‪ ،‬انديشمند‪ ،‬با شرافت و با كرامت كه عقل‪ ،‬حكمت و فرهنگشان بر ناداني‪،‬س طحينگري و‬
‫ناآگاهيشان برتري دارد‪ ،‬در امور مشروع و صحيح و به خاطر حفظ نظم و اداره خانواده و مصلحت آن از‬
‫شوهران خود اطاعت مينمايند و فرزندان خود را به خوبي تربيت كنند و به رضايت خداوند و جنت او نائل‬
‫ميگردند‪.‬‬
‫زني كه بدون عذر و دليل از ش وهرش اط اعت نمينماي د خ ود را در مع رض خش م و نف رين خداون د ق رار‬
‫ميدهد‪ .‬رسول خداص ميفرمايد‪:‬‬
‫"هرگاه مردي زن خود را به بسترش فرا بخواند (و زن بدون معذوريت) او را اطاعت ننماي د و م رد از او‬
‫خشمگين شود‪ ،‬تا صبح كه ميشود مالئك او را نفرين ميكنند"‪)3(.‬‬

‫‪ -2‬منزل محوري‬
‫معموالً مردان نسبت به همسران خود اهل غيرت اند و به هيچ وجه راضي نيستند كه ديگران با چش م طم ع‬
‫به آنان نگاه كنند و از همه توان خود ب راي حم ايت او در مقاب ل ب دكاران و ب دخواهان به ره ميگيرن د و از‬
‫طرف ديگر مسئوليتهاي فراوان اداره م نزل و از هم ه مهم تر ت ربيت و نگه داري فرزن دان و اداره ام وال‬
‫منزل و پرداختن به نظافت و پخت و پز و ‪ ...‬ايجاب مينمايد ك ه زن ان ب ه ج ز در م وارد الزم و ض روري‬
‫منزل را ترك ننمايند‪.‬‬
‫شايد اين سخن به مزاق عدهاي ناآگاه كه كوركورانه از فرهنگ غربي پيروي مينمايند‪ ،‬خوش نيايد و آن را‬
‫توهين به زنان و زيرپا نهادن كرامت و آزادي زنان به شمار بياورن د‪ .‬باي د ب ه اينگون ه آدمه ا گفت ك ه‪ :‬در‬
‫مورد آزادي و كرامت انسانها در اشتباه بزرگي قرار داريد‪ ،‬زيرا حف ظ ك رامت و ح ريت انس ان در آزادي‬
‫انديشه‪ ،‬اخالق و فرهنگ از اسارت بردگي و تقليد بيگانگان است و پر ك ردن مج الس و محاف ل از س خنان‬
‫پوچ و بيهوده در واقع زمينه ساز فساد و تباهياند و حض ور زن ان در مج الس غ يرعلمي و رفت و آم دهاي‬
‫غيرض روري‪ ،‬زيان آلود اس ت ك ه م نزلت و حريتش ان زيرپ ا نه اده ميش ود و در مع رض طم ع و تهدي د‬
‫بدخواهان قرار ميگيرد‪ .‬از طرف ديگر همچنان كه گفته شد كارها و مسئوليتهاي م نزل ب ه ان دازهاي زي اد‬
‫است كه گاهي زنان در شبانهروز‪ ،‬مشكل از عهده آن برميآيند‪.‬‬
‫خداوند متعال خطاب به زنان ميفرمايد‪:‬‬
‫ُأْل‬
‫{ َوقَرْ نَ فِي بُيُوتِ ُك َّن َواَل تَبَرَّجْ نَ تَبَرُّ َج ْال َجا ِهلِيَّ ِة ا ولَى } ‪...‬‬
‫‪( ...‬االحزاب ‪)33 /‬‬
‫"(اي خانمه ا) در خانهه اي خ ود بماني د (و ج ز ب راي كاره اي ض روري از آن خ ارج نش ويد) و همچ ون‬
‫جاهليت پيشين (در ميان مردان) ظاهر نگرديد"‪.‬‬
‫اين آيه هرچند خطاب به همسران رسول خ داص ن ازل گردي ده‪ ،‬ام ا زن ان مس لمان ديگ ر در ه ر عص ر و‬
‫زماني بايد راه و رسم آنه ا را در پيش گيرن د و الگ وي خ ويش ق رار دهن د و همچ نين الزم اس ت زن ان ب ه‬
‫مسئوليت خود عمل كنند و بدون اطالع مرد و بدون ضرورت از منزل خ ارج نش وند‪ .‬هرچن د ش وهر ح ق‬
‫ندارد از سركشي هفتهاي يك بار او به پدر و مادر و عيادت آنان جلوگيري نمايد؛ اما به خاطر حفظ ص فا و‬
‫صميميت و جلوگيري از بيسر و ساماني منزل‪ ،‬زن بايد با اجازه و اطالع شوهر از منزل خارج شود‪ .‬البته‬
‫چنانچ ه م رد م انع از سركش ي زن ب ه پ در و م ادرش بش ود‪ ،‬ب ه خ اطر آنك ه قط ع ص له رحم و محبت‬
‫خويشاوندي است حرام ميباشد و زن را به نافرماني شوهر وادار مينمايد‪.‬‬
‫مواردي مانند‪ :‬كمك به مداواي پدر و مادر‪ ،‬عيادت از آنها‪ ،‬بردن آنها پيش پزشك و ماندن در كن ار آنه ا در‬
‫بيمارستان ـ چنانچه به غير از او كس ديگري نباشد يا نتواند آن كارها را انجام بدهد ـ ج زو ض روريات ب ه‬
‫شمار ميرود‪ .‬در اين موارد بهتر است از شوهر اجازه بخواهد و چنانچه شوهر اجازه ندهد‪ ،‬زن ميتواند اين‬
‫فرمان همسرش را ناديده بگيرد و به خدمت پدر يا مادرش بشتابد‪.‬‬
‫همچنين زنان ميتوانند بدون اجازه شوهر براي اداي فريضه حج ب ه مك ه برون د‪ ،‬ب ه ش رط آنك ه در رفت و‬
‫برگشت محرمي همراه آنها باشد‪ .‬روزه گرفتن ماه رمض ان ني از ب ه اج ازه ش وهر ن دارد‪ ،‬ام ا ب راي روزه‬
‫مستحب از شوهر بايد اجازه گرفت؛ زيرا رسول خدا ص فرمودهاند‪:‬‬
‫"روزه گرفتن زني كه همسرش حضور دارد بدون اجازه او جايز نيست"‬

‫بسياري از زنان كه براي كار ضروري از م نزل خ ارج ميش وند‪ ،‬ب راي حف ظ ك رامت و حي ثيت خ ويش و‬
‫جلوگيري از فساد و فتنه‪ ،‬حجاب و متانت كافي را مراعات مينمايند‪ .‬اما متأسفانه تعدادي از زنان و دختران‬
‫هم بدون توجه به عواقب ايماني‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬خانوادگي و شخصي آن با سر و بدن نيمه عري ان وارد كوچ ه‪،‬‬
‫بازار‪ ،‬معابر و اماكن عمومي ميشوند‪( .‬و متوجه نيس تند ك ه خودنم ايي و بيحج ابي ن وعي بيم اري اس ت و‬
‫معموالًآدمهايي كه از هيچ هنر و دانشي براي جلب توجه ديگران بهرهمند نيستند‪ ،‬از طري ق نمايان دن س ر‪،‬‬
‫سينه و بدن خود مي خواهند توجه ديگران را ب ه خ ود جلب كنن د و بس ياري ب ر اين باورن د ك ه انس انها در‬
‫آغاز زندگي خود از نظر آگاهي‪ ،‬انديشه‪ ،‬اخالق و فرهنگ در ح التي خ ام و ابت دايي ب ه س ر ب رده اس ت و‬
‫هرچه آگاهي‪ ،‬انديشه‪ ،‬اخالق و فرهنگ او بيشتر رشد نموده به همان اندازه بيشتر به پوشانيدن جسم خويش‬
‫توجه كرده است‪ .‬و تنها در چهل ـ پنجاه سال قبل محافل صهيونيستي و س ودجو و شهوتپرس ت در راس تاي‬
‫رسيدن به اهداف سياسي‪ ،‬اقتصادي و حيواني خود‪ ،‬پديده بيحجابي را از طريق برخي روزنامهها‪ ،‬مجالت‪،‬‬
‫نوار ويديو‪ ،‬تلويزيون و ‪ ،...‬ترويج نموده و متأسفانه بسياري از دختران و زنان ميم ون ص فت‪ ،‬و كمماي ه‪،‬‬
‫از فرهنگ كهنه و ارتجاعي عريان نمودن بدن تقليد كردهاند"‪)1(.‬‬
‫رسول خداص فرمودهاند‪:‬‬
‫"زنان آبرو و حيثيتاند و هرگاه (به ص ورتي ن امطلوب) از م نزل خ ارج ش وند‪ ،‬ش يطان ش ادمان ميش ود و‬
‫مناسبترين مكان براي آنان ماندن در منزل است"‬

‫از سنت رسول خداص بزار قصهاي را از انس بن مالك نقل نموده اس ت ك ه‪ :‬روزي جمعي زن ب ه خ دمت‬
‫رسول خداص آمده و خطاب به ايشان گفتند‪ :‬اي رسول خداص م ردان ب ه ص حنههاي جه اد رفت ه و پ اداش‬
‫عظيمي را نصيب خود گردانيدهاند‪ ،‬آيا كاري هست كه ما آن را انجام بدهيم و به اندازه جهاد آنه ا بهرهمن د‬
‫شويم؟ رسول خداص فرمود‪" :‬هر يك از شما كه در خانه بماند (و به مسئوليتهاي خانوادگي خود عمل كنند)‬
‫اجر جهاد مجاهدين را به دست خواهد آورد"‪.‬‬

‫‪ -3‬محافظت از ثروت و حيثيت‬

‫الزم اس ت زن ان از ح رمت م نزل خ انوادگي محف اظت كنن د و در غي اب همس ر از ث روت و ن اموس او‬
‫پاسداري نمايند و به جز با اجازه شوهر كسي را به منزل راه ندهند؛ زيرا رسول خ داص ميفرماي د‪" :‬زن ان‬
‫نگهبان خانه شوهرشان هستند و در مقابل محافظت از آن داراي مسئوليت هستند"‪.‬‬
‫زنان امانتدار اموال خانوادگي هستند و بدون اطالع شوهر نبايد در آن دخل و تصرف بنمايند و زن ان پ اك‪،‬‬
‫پرهيزكار و صالحه زن اني هس تند ك ه هرگ اه مردانش ان آنه ا را ميبينن د ش ادمان ميش وند و هرگ اه ب ه آنه ا‬
‫دستوري بدهند‪ ،‬اطاعت ميكنند و چون به مسافرت بروند از ثروت و حرمت خانوادگي محافظت مينمايند‪.‬‬
‫در روز حجه الوداع بود كه رسول خداص ضمن وصيت و سفارش ب ه هم ه مس لمانان فرمودن د‪" :‬ش ما ب ر‬
‫زنانتان حقوقي داريد و همچنين آنها نيز بر شما داراي حقوقي هستند‪ ،‬حقي كه شما بر آنان داريد‪ ،‬اين اس ت‬
‫به آنهايي كه شما از ايشان بدتان ميآيد اجازه ورود به منزلتان را ندهند و با آنان معاش رت نداش ته باش ند‪ ،‬و‬
‫حق آنها بر شما اين است كه به بهترين شيوه با آنها معاشرت كنيد و لباس و غذاي آنها را فراهم نماييد"‪)1(.‬‬

‫رعايت و حافظت از ثروت خانوادگي در اين است كه بدون اطالع و رضايت شوهر چيزي را ب ه ديگ ران‬
‫ندهند زيرا ترمذي نقل مينمايد كه‪ :‬رسول خداص فرموده است‪" :‬زن نبايد بدون اج ازه ش وهرش چ يزي از‬
‫اموال او را به ديگران ببخشد"‪ .‬در خدمت رسول خداص گفت ه ش د‪ :‬ح تي اج ازه ن دارد م واد غ ذايي را ب ه‬
‫ديگران بدهد ؟ فرمود‪" :‬بهترين دارايي انسان مواد غذايي است"‪)1(.‬‬
‫از ابوهريره سئوال شد كه آيا زن ميتواند از اموال شوهرش صدقه بدهد؟ او در پاسخ گفت‪ :‬ن ه نميتوان د‪ .‬او‬
‫تنها از غذاي خود اجازه دارد چيزي را به ديگران ببخشد و اجر آن ب راي ه ر دوي آنهاس ت و تنه ا پس از‬
‫اطالع و اجازه شوهر است كه ميتواند چيزي از اموال و دارائي او را ب ه ديگ ران ب ه عن وان ص دقه بده د‪.‬‬
‫(اين موضوع با اصل مسئوليت مرد در رابط ه ب ا دخ ل و درآم د و تناس ب آن ب ا خ رج و هزين ه نم ودن و‬
‫جلوگيري از گرفتاريهاي اقتصادي و بدهكاري و اختالفات خانوادگي است)"‪.‬‬

‫‪ -4‬كار در منزل‬
‫زن از نظر ديني و اخالقي ـ نه به عنوان حكم شرعي و قانوني ـ الزم است كارهاي مربوط به منزل مانن د‪:‬‬
‫تهيه غذا‪ ،‬نظافت منزل‪ ،‬مرتب نمودن وسايل‪ ،‬شستشوي لباس ها و ‪ ...‬انج ام بده د‪ .‬ام ا اگ ر توان ايي الزم را‬
‫نداشت و شوهر ميتوانست خادمي را براي انجام دادن كارهاي منزل استخدام نمايد ـ چنانچه نگ ران ت ربيت‬
‫فرزندان و فتنه و فسادي نباشد ـچنين كاري را انجام بدهد‪ .‬اما به تر آن اس ت ك ه حتياالمك ان خ انم خ انواده‬
‫خود مسئوليتهاي مربوط به منزل را انجام بدهد‪ ،‬زيرا وجود زن خدمتكار در م نزل گ اهي ب ر روي ت ربيت‬
‫فرزندان اثر نامطلوب را در پي دارد و گاهي هم ممكن است زمينه گناه و خلوت و فتنه را ب راي ش وهر او‬
‫فراهم نمايد‪.‬‬

‫دليل اين درخواست از زنان براي پرداختن به امور منزل آن است ك ه رس ول خ داص‪ ،‬ك ار و مس ئوليتهاي‬
‫خانوادگي را ميان حضرت علي و حضرت فاطمه ‪ -‬رضي هللا عنهم ‪ -‬تقسيم فرمود؛ زيرا آنها در اين مورد‬
‫مشكالتي داشتند و در نتيجه كارهاي داخل م نزل را ب ه حض رت فاطم ه و كاره اي خ ارج از م نزل را ب ه‬
‫حضرت علي واگذار فرمودند‪)1(.‬‬
‫اما از نظ ر حكمي و قض اوت ش رعي زن مكل ف ب ه انج ام دادن كاره اي م نزل نيس ت‪ .‬ابن قدام ه مقدس ي‬
‫ميگويد‪" :‬امام احمد بر اين باور است كه زن مجبور نيست كارهايي مانند آشپزي و پخت نان و امث ال آن را‬
‫انجام بدهد"‪)2(.‬‬

‫‪ -5‬آرايش و آرايستگي‬
‫آرايش و آراستگي همسران براي يكديگر مطلوب اس ت و ش وهر ح ق دارد از زنش بخواه د ك ه پوش ش و‬
‫لباس مورد عالقه او را بر تن كند و زن ن يز ح ق دارد چ نين انتظ اري را از ش وهرش داش ته باش د؛ زي را‬
‫توجه به عالقه و خواست متقابل‪ ،‬محبت و تفاهم بيشتري را در كانون خانواده به وج ود مي آورد و از توج ه‬
‫زن و شوهر به مردان و زنان ديگر پيشگيري مينمايد‪ .‬در حديثي ك ه ام ام مس لم و بخ اري و ام ام احم د از‬
‫جابر ‪ -‬رضي هللا عنهم ‪ -‬روايت نمودهان د‪ ،‬آم ده اس ت ك ه‪" :‬ج ابر گفت ه اس ت‪ :‬در يكي از غزوهه ا م ا در‬
‫حضور رسول خداص بوديم و پس از بازگشت در نزديكيهاي مدينه رسول خداص فرمود‪ :‬پيش از رفتن ب ه‬
‫منزل موهايتان را شانه كنيد و آن را روغن بزنيد و موهاي زائد بدن را برداريد"‪)3(.‬‬
‫همچنان كه گفته شد‪ ،‬مرد نيز بايد به خواس ت و عالق ه همس رش ح داقل در محي ط خان ه خ ود را بياراي د و‬
‫لب اس و آراس تگي م وردنظر او را مراع ات كن د‪ ،‬ابن عب اس ‪ -‬رض ي هللا عنهم ‪ -‬ميفرماي د‪" :‬همچن ان ك ه‬
‫همس رم خ ود را ب راي من آرايش ميكن د‪ ،‬من ن يز ب راي او همين ك ار را ميكنم؛ زي را خداون د سرچش مه‬
‫زيباييهاست و زيبايي را دوست ميدارد"‪.‬‬

‫‪ -6‬تأديب مشروع‬

‫هرگاه زن راه نافرماني و سركشي را در پيش بگيرد و كارهاي ناصوابي را انج ام بده د‪ ،‬ش وهر ح ق دارد‬
‫كه براي اصالح او اقداماتي را انجام بدهد‪ .‬قرآن اين اقدامات را به چهار مرحله تقسيم نموده و ميفرمايد‪:‬‬
‫ات قَانِتَ ٌ‬
‫ات‬ ‫الص الِ َح ُ‬‫ْض َوبِ َم ا َأ ْنفَقُ وا ِم ْن َأ ْم َوالِ ِه ْم فَ َّ‬ ‫ض َل هَّللا ُ بَع َ‬
‫ْض هُ ْم َعلَى بَع ٍ‬ ‫الرِّجا ُل قَ َّوا ُمونَ َعلَى النِّ َسا ِء بِ َما فَ َّ‬ ‫َ‬ ‫{‬
‫اض ِربُوه َُّن فَ ِإ ْن‬ ‫اج ِع َو ْ‬‫ض ِ‬ ‫ب بِ َما َحفِظَ هَّللا ُ َوالاَّل تِي تَخَافُونَ نُ ُشو َزه َُّن فَ ِعظُ وه َُّن َوا ْه ُج رُوه َُّن فِي ْال َم َ‬ ‫ات لِ ْل َغ ْي ِ‬
‫َحافِظَ ٌ‬
‫ق بَ ْينِ ِه َم ا فَ ا ْب َعثُوا َح َك ًم ا ِم ْن َأ ْهلِ ِه‬
‫َأطَ ْعنَ ُك ْم فَاَل تَ ْب ُغ وا َعلَ ْي ِه َّن َس بِياًل ِإ َّن هَّللا َ َك انَ َعلِيًّ ا َكبِيرًا (‪َ )34‬وِإ ْن ِخ ْفتُ ْم ِش قَا َ‬
‫ق هَّللا ُ بَ ْينَهُ َما ِإ َّن هَّللا َ َكانَ َعلِي ًما خَ بِيرًا } ‪( ...‬النساء ‪)35-34 /‬‬ ‫َو َح َك ًما ِم ْن َأ ْهلِهَا ِإ ْن ي ُِريدَا ِإصْ اَل حًا ي َُوفِّ ِ‬
‫"مردان سرپرست (و نگهبان ) زنانند؛ زيرا خداون د (ب راي اداره ام ور م نزل و مس ئوليتهايي را ب ر عه ده‬
‫مرد قرار داده و براي اداي اين مسئوليتها) بعضي (از مردان) را بر برخي (از زنان) برتري بخشيده اس ت‬
‫و از اموال خود براي (خانواده) خرج مينمايند‪ .‬زن ان خ وب و ص الح آنه ايي هس تندكه فرم انبردار (اوام ر‬
‫خداوند و دستورات مشروع شوهران خود) بوده و اسرار (زناشويي) را نگاه ميدارند زيرا خداوند ب ه حف ظ‬
‫آنها دستور داده است و زناني را كه از سركشي و نافرماني آنها نگ ران هس تيد‪ ،‬نص يحت كني د (اگ ر م ؤثر‬
‫واقع نشد) از همبستري با آنها خودداري كنيد و بستر خويش را جدا نمائيد! (اگر باز هم كارساز نب ود) آنه ا‬
‫را به روش مناسب تنبيه بدني بنمائيد‪ .‬پس اگر به راه صواب آمدند و مطيع فرمان (مشروع و معق ول) ش ما‬
‫شدند ديگر آنها را آزاد ندهيد‪ ،‬بيگمان خداوند بلندمرتبه و بزرگوار است * اگر (ميان زن و ش وهر اختالف‬
‫پيش آمد) و نگران بوديد كه باعث جدايي ميان آنها بشود‪ ،‬داوري از خانواده شوهر و داوري را از خ انواده‬
‫زن (انتخاب كنيد و براي حل اختالف نزد آنها) بفرستيد اگر اين دو داور به راس تي بخواهن د آن ان را آش تي‬
‫بدهند‪ ،‬خداوند آن دو را موفق مينمايد‪ .‬بيگمان خداوند مطلع (بر ظاهر مردم) و (از اسرار ني ات آنه ا) آگ اه‬
‫است"‪.‬‬
‫اين آيه قرآن بيانگر اين حقيقت است كه زنان صالحه و پرهيزكار و ملتزم نيازي ب ه ارش اد و تنبي ه ندارن د‪.‬‬
‫اما زناني كه راه سركشي و نافرماني را در پيش ميگيرند‪ ،‬به تنبيه و اصالح احتياج پيدا ميكنند و به خ اطر‬
‫جلوگيري از فروپاشي خانواده و اصالح و تهذيب‪ ،‬مراحل زير بايد عملي بشود‪.‬‬
‫اول‪ :‬اندرز و ارشاد‪ .‬مرد با روشي حكيمانه و پسنديده همسر خويش را كه راه عناد و نافرم اني را در پيش‬
‫گرفته‪ ،‬نصيحت كند و با شيوههاي مختل ف اش اره و كالم و گ اهي ب ا عت ابي آرام توج ه او را ب ه مس ئوليت‬
‫خويش جلب نمايد‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ترك همبستري‪ .‬چنانچه موعظه حكيمانه و دلسوزانه كارساز نباشد‪ ،‬شوهر بستر خود را از او جدا كند‬
‫و در اطاقي ديگر يا دورتر از او بخوابد؛ زيرا چنين روشي ميتوان د ب ر روي او ت أثير رواني بگ ذارد و او‬
‫را وادار به تجديدنظر در سركشي و نافرماني خود بنمايد‪ .‬به هر ص ورت م دت زم ان ت رك بس تر نباي د از‬
‫چهار ماه ـ كه مدت ايالء است ـ بيشتر باشد‪.‬‬
‫سوم‪ :‬تنبيه بدني‪ .‬چنانچه ترك همبستري هم كارساز نباشد‪ ،‬مرد به شيوهاي كه چهره و اعضاي حساس بدن‬
‫زن آسيب نبيند اقدام به زدن غيرشديد او مينماي د و اين ك ار گ اهي تنه ا راه متوج ه ك ردن زن ان س ركش و‬
‫خودكامه به در پيش گرفتن راه صواب است‪ .‬زني ك ه ان درز و خ يرخواهي ش وهر و ت رك بس تر نتوانس ته‬
‫است از خودخواهي و بدرفتاري او جلوگيري نمايد‪.‬‬
‫برخي از فقها ميگويند كه زدن بدان معني نيست كه مرد با تمام توان به وسيله تركه يا طناب يا چيزي ديگر‬
‫ضربههايي را بر بدن زن وارد نمايد‪ ،‬بلكه گا هي سيلي آرامي ميتوان د مش كل را ح ل كن د و زن را متوج ه‬
‫عدم احساس مسئوليت خود بنمايد و به زدن بيشتر نيازي نباشد‪.‬‬
‫از آنج ا ك ه ب رخي از زن ان‪ ،‬حاض ر ب ه ش نيدن نص يحت و دلس وزي هيچكس نيس تند و ب ا خودخ واهي و‬
‫بيتوجهي به مصالح خ انواده راه نادرس تي را در پيش ميگيرن د و تنه ا راهح ل باقيمان ده همين زدن و تنبي ه‬
‫نمودن آنهاست‪ ،‬نبايد اس الم را م ورد انتق اد ق رار داد‪ .‬مش روعيت زدن زن ان س ركش و بيمس ئوليت از اين‬
‫فرموده رسول خداص در حجه الوداع است كه فرمودهاند‪:‬‬
‫"سفارش به مردم را براي رفتار درست با زنان فراموش نكنيد‪ ،‬زن ان در ن زد ش ما امانتان د‪ ،‬ب ه ج ز همين‬
‫حقوق شرعي‪،‬حق ديگري بر آنان نداريد‪ .‬مگر آنكه كار خالفي را م رتكب ش وند‪ .‬در اين ص ورت (پس از‬
‫اندرز) همبستري با آنها را ترك كنيد و به روشي آرام آنها را تنبيه نمائيد و چنانچه به راه صواب و اطاعت‬
‫برگشتند به هيچوجه آنان را آزار ندهيد! بدانيد كه شما بر زنان خود حق و حقوقي دارند و آنها ن يز ب ر ش ما‬
‫داراي حق و حقوقي هستند‪ .‬حق شما بر آنها اين است كه هيچكس را كه شما از ايشان بدتان ميآيد به بستر و‬
‫منزل خود راه ندهند و بدانيد حق آنها هم بر شما اين است كه به بهترين روش ممكن خوراك و لباس آنها را‬
‫تهيه كنيد (و با آنان معاشرت نماييد)"‪)1(.‬‬
‫و در حديث ديگري آمده است كه مردي از رسول خداص پرسيد زن چه حقوقي بر عهده مرد دارد؟ رس ول‬
‫خداص فرمود‪" :‬هرگاه به غذا نياز داشت‪ ،‬مواد غذايي را فراهم كند و هرگاه به لباس احتياج داش ت‪ ،‬لب اس‬
‫مناسب او را تهيه نماي د و ب ر چه ره او نزن د و س خن زش ت ب ه او نگوي د و هرگ اه خواس ت او را ج ز در‬
‫محدوده‪ ،‬خانه ترك نكند"‪.‬‬
‫در واقع ترك همبستري و تنبيه بدني آخرين راهحل باي د باش د و در واق ع همانن د بيم اري جس مي اس ت ك ه‬
‫چنانچه راههاي ديگري براي معالجه وجود داشته نبايد به عمل جراحي متوسل شد و چنانچه ش وهر از ح د‬
‫معمول و الزم تجاوز نمايد‪ ،‬ستمكار تلقي ميش ود و باي د ب ه ان دازهاي ك ه زن را زخمي نم وده ي ا آزار داده‬
‫مجازات بشود‪.‬‬

‫چهارم‪:‬دادگاه خانوادگي‪ .‬چنانچه هيچيك از راهحلهاي گذشته م ؤثر واق ع نش ود و ه دف م ورد نظ ر را ك ه‬

‫اصالح و به راه آمدن زن ناشزه و سركش است‪ ،‬محقق نشد‪ ،‬شوهر موضوع را با قاضي و محكمه ش رعي‬
‫در جريان قرار دهد تا اقدام به تشكيل دادگاه خ انوادگي بنماي د و داوري را از ط رف خ انواده زن و داوري‬
‫را از طرف خانواده م رد معين كن د ك ه مس ئوليتآنها تالش ب راي ايج اد مص الحه مي ان زن و م رد اس ت و‬
‫چنانچه داوران نتوانستند آنها را آشتي بدهند‪ ،‬به خاطر پيشگيري از نزاع و ن اراحتي ط رفين‪ ،‬زمين ه طالق‬
‫و جدايي آنها را فراهم ميسازند‪.‬‬
‫اگر مردان مقصر باشند‪ :‬ام ا اگ ر اش كال ك ار از ط رف ش وهر باش د و او ب ه مس ئوليتهاي دي ني‪،‬ع رفي و‬
‫اخالقي خود عمل ننمايد‪ ،‬زن به روشي مناسب براي اصالح شوهر و حفظ خانواده از فروپاشي‪ ،‬بايد تالش‬
‫الزم را بنمايد؛ زيرا خداوند متعال ميفرمايد‪:‬‬
‫الص ْل ُح َخ ْي ٌر } ‪...‬‬
‫ت ِم ْن بَ ْعلِهَا نُ ُشو ًزا َأوْ ِإ ْع َراضًا فَاَل ُجنَا َح َعلَ ْي ِه َما َأ ْن يُصْ لِ َحا بَ ْينَهُ َما ص ُْلحًا َو ُّ‬
‫{ َوِإ ِن ا ْم َرَأةٌ خَافَ ْ‬
‫(النساء ‪)128 /‬‬
‫"هرگاه زني ديدي كه شوهرش (از اداي مسئوليت شرعي و خانوادگي خود) سر ب از ميزن د (و ب ا ه ر س ر‬
‫ناسازگاري دارد و از او) روي گ ردان اس ت به تر آن اس ت ك ه ه ر دو ب راي ص لح و آش تي تالش كنن د و‬
‫مصالحه (هميشه از جدايي) بهتر است"‪.‬‬
‫‪ -7‬سكونت در خانه شوهر‬
‫شوهر وظيفه دارد كه مسكن مناسبي را براي همسرش فراهم نمايد و وضع مسكن با وضع مالي شوهر بايد‬
‫متناس ب باش د و الزم نيس ت خ ود را در تنگن ا ق رار ده د‪ .‬زن مجب ور نيس ت ك ه ب ا اقرب ا و خويش اوندان‬
‫شوهرش در يك خانه زندگي كند‪ .‬اگر شوهر مسكن مناسبي را براي همسر تهيه ننمايد‪ ،‬مثالً كسي را ف راهم‬
‫نموده باشد كه به خاطر دوري از خانههاي ديگر آرامش خاطر الزم را نداشته باشد‪ ،‬ي ا خان ه امكان ات آب‪،‬‬
‫برق‪ ،‬فاضالب و ‪ ...‬را دارا نباشد يا همسايه نااهلي داش ته باش د‪ ،‬ش وهر وظيف ه دارد ك ه م نزل ديگ ري را‬
‫براي زندگي خانوادگي فراهم نمايد و همچنان كه گفته شد‪ :‬مرد در حد توان مالي خ ود موظ ف ب ه اين ك ار‬
‫است؛ زيرا خداوند متعال ميفرمايد‪:‬‬
‫{ َأ ْس ِكنُوه َُّن ِم ْن َحي ُ‬
‫ْث َس َك ْنتُ ْم ِم ْن ُوجْ ِد ُك ْم } ‪( ...‬الطالق ‪)6 /‬‬
‫"آنها را در جايي مسكن دهيد كه خودتان در آنجا زندگي ميكنيد ‪."...‬‬
‫زن نيز الزم است در حد امك ان و ت وان ب ا ش رايط زن دگي ش وهر خ ود را تط بيق ده د و توان ايي م الي و‬
‫اقتصادي او را مورد توجه قرار دهد و توقع و انتظار بيش از حد را از او نداشته باشد‪.‬‬
‫چنانچه شوهر مسكن مناسبي را براي زن دگي ب ا همس رش ف راهم نماي د‪ ،‬ام ا زن حاض ر ب ه زن دگي در آن‬
‫نشود‪ ،‬شوهر ميتواند پس از كارساز نبودن اندرز و نصيحت خود و نزديك ان ب ه محكم ه و دادگ اه مراجع ه‬
‫نمايد‪ .‬اما ب ه ه ر ص ورت اس الم ب ا اجب ار و اك راه مواف ق نيس ت و در ص ورت امتن اع زن از زن دگي در‬
‫خانهاي مناسب ك ه ش وهر ب راي او تهي ه نم وده‪ ،‬ح ق نفق ه او در م دتي ك ه از س كوت در آن خان ه امتن اع‬
‫مينمايد‪ ،‬ساقط ميشود‪ ،‬وضعيت او به صورت معلق درميآيد‪ ،‬يعني نه طالق داده شده اس ت و ن ه‪ ،‬وض عيت‬
‫زن شوهردار را داراست‪.‬‬

‫‪ -8‬پرستاري‬
‫يكي از ضروريترين نيازهاي زندگي خانوادگي‪ ،‬پرستاري و مراقبت زن از شوهر بيمار خ ويش اس ت‪ .‬در‬
‫وضعيت بيماري‪ ،‬حوادث و ‪ ...‬است كه شوهر بيش از هر زماني ب ه محبت و م راقبت همس رش ني از پي دا‬
‫ميكند؛ زيرا زن نزديكترين انسان به اوست و به اسرار و پنهاني ش وهرش آگ اهي بيش تري دارد و به تر از‬
‫هركسي ميتواند غذا و داروي مناسب را براي شوهرش فراهم نمايد و از او مراقبت كند و اين مس ئوليت را‬
‫ميتوان از سنت رسول خداص فهميد‪ .‬از عايشه ‪ -‬رضي هللا عنهم ‪ -‬روايت شده كه رسول خداص در ح الت‬
‫بيماري سئوال ميفرمود كه‪" :‬فردا را من بايد در خانه كدام يك از شما باشم؟" و همه همسران ايش ان اج ازه‬
‫فرمودند كه در خانه حض رت عايش ه ق رار داش ته باش د؛ زي را حض رت عايش ه بيش تر از ه ر كس ي از او‬
‫مراقبت مينمود‪ .‬رسول خداص تا زمان رحلت همچنان در خانه وي (حضرت عايشه) باقي ماند‪.‬‬