This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
Over dit boek

Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat
doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke
domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land
verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van
geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de
lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.

Richtlijnen voor gebruik

Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken
uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven
leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op
automatisch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:

+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door
individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek
doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe-
den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien
hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het
project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er
niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is
voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval
met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het
eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.

Informatie over Zoeken naar boeken met Google

Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit
allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via http://books.google.com
 Het ontroerde
NEDERLANDT
door de wapenen des Konings
ran Drarkrök etc ,

membam
Daca
1
 HET
ON TROER DE
NEDERLANDT ,
Door de Wapenen des
KONINGS van VRANKRYK ,
Dat is

Een Waarachtigh Verhaal

Dan den

Franſen ,
Engelſen ,
Keulſen , en
Munſterſen
O OR LO G H ,
Tegen de
VEREENIGDE NEDERLANDEN ,
Mer deſſelfs Binnelandtſe Beroerten.
Daarin naukeuriglijk alle der gelber Doozvallen wozden verhandelt.
Door een Lief hebber derwaarheydt, uyt eenige authentijke Stukken , Schrif
ten , Oog-en Oor-getuygen , beſchreven , en te zamen geſtelt.
met verſchepde Figuren oerciert.

Clacs Phalleen
hat3
t'Amſterdam , By Markus Willemſz. Doornik , Boekverkooper, op de Vijgen .
darn , in't KantoorInkt-vat , 1674.
 Bericht voor den Boek -binder, om de Figuren op haar
behoorlijke plaarzen in te voegen .
Pag.
En vergeefzen Aanval der Franſen op Aerdenburg. 281 .
D Die yan Uytrecht preſenteeren des Stadts ſleutels , aan den Koning.
288 .
Belegh van Groeningen , door de Biſſchoppen yan Keulen , en Munſter.
354 .
Franſe Tiranny gepleeght op de Hollandựſe Dorpen.

medad
464.
Koevorden , ſtormenderhandtingenomen . 488 .
Afbeeldingen.
Den LuytenantAdmiraalCornelis Tromp. \ beyde voor de Dedicatie.
Zijn Wel-Ed. Wapen.
De Keurvorſt van Keulen . 41
Zijn Hoogheyt, d'Heer Prins van Oranjen . 60

Den Koning van Engelandt. 86

Den Koning van Vrankrijk. 90
Den Keurvorſt van Brandenburg . 129
Den Biſſchopvan Munſter. 144
Den Luytenant Admiraal Generaal Michiel de Ruyter . 184
Den Luytenant Admiraal Bankert . 186
d'Heer Veldt-Marſchalk P. Wurtz. 188

PrinsJ. Maurits van Naſſau. 306

d'Heer Karel Rabenhaupt. 332
De Graaf van Hoorn . 384
De Graaf van Waldek. 387
Den Vice- Admiraal van Nes . 457

AGD #AT.
BIBL .
 U S
D
.

D ' Heer CORNELIS TROMP , Lieutenant

Admirael, over Hollandt en Weft vrieſvandt, t Amſterdam .

ì
1
 NOBILITAS SOLA EST ATQUE
UNICA VIRTUS .
De ware Deught alleen maakt een oprechten Adel.
(
 Aan den VVel-Edelen , Geſtrengen, Manhaften
en Dapperen

Z E E -H EL D T,

CORNELIS TROMP ,
BARON ,
Lt. Admiraal over

HOLLANDT en W'EST - VRIESLANDT ,

Reſorteerende onder 't Edele Mogende Collegie ter
Admiraliteyt, tot

A M S TE R D A M.
Wel - Edele HEER.

Y brengen , onder uw wel Ed.vvijtluchtigh ,beroemde naam ,

te voorſchijn , het ontroerde Nederlandt , waar in te zien

W is , hoe Onchriftelijk , de Franſe Majeſteyt , die den Tijtelvan

Alder-Chriſtelijkſte Koning gegeven wordt, het Chriſtenrijk ,
dat in een geruſteVrede leefde, heeft beginnen te ontroeren ; en
dat met den Oorlogh (tot welkers toeruſtingh , Hy eenige Iaren is bezighgeweeſt)
de Vereende Nederlanden aan te doen ; alleenlijk , volgens 't zeggen der Franſe Oor
loghs Declaratie , om des Konings glorie vaſter te beveſtigen , maar in der
daat een begin , om tot de Europiſe Monarchy te geraken : Doch hoe groot en
machtigh dezen Franſen Koning ook mach zijn , zo heeft hy zich alleen , niet be
ſtandt gevonden , om dit kleyne Nederlandt , aan te taſten , maar beweeghde den
Koning van Engelandt, (die voor geeft de machtighſte ter Zee , tezijn)'tzy door
belofte om hem te helpen tot de Souverainiteyt, of yet anders , dat hy de Bredaſe
A 3 Vrede ,
Prede , met de Nederlandersgeſlooten , en de Triple Aliantie te gelijk , trouwloos
lijk heeft verbroken , en als met de voet van hem geſchopt. Der Franſen tweede
helpir , was dien onnoozelen Keurvorſt van Keulen , wiens gezicht door de blin
kende Goude Louyzen , zo verblindt, en ’ gehoordoor de Franſe pluymftrijkende
complimenten , en ſchoon-ſchijnendebeloften , zo verdooft wierd, dat hy alle Züne
Landen en Steden, voor de Franſen ten beſten gaf , en open zette , waar door de
Zelve meeſt tengrondetoe , bedorven zijn , en dezen rampzaligen Vorſt, nu van de
Franſe verlaten , by na geen ſchuylplaatsweet tevinden , om zich voor des Keyzers
en Hollanders macht tekonnen verbergen : Den derden mede-hulper , of liever huur
ling , was dien Dollen en Verwoeſtenden Biſſchop van Munſter , die hem by alle Vor
ſten , die den Oorlogh in'ı zin krijgen , gaat verhuuren, en dan neffens zijn plonde
raars , en helſche Trawanten , met duývelſe Bomben , Granaden , en Stink pot
ten , te Velde trekt. Deze drie Kryghs-machten te Lande, en de vierde ter Zee ,
quamen de Vereende Nederlanden te gelyk beſpringen : Voorwaar een eeuwighduu
rende Eer voor ons Vaderlandt , dat het zo ontzaggelijk was, dat niet minder als
vier Vyanden teffens, 't zelve dorſten aanvallen , al had het doenmaals ook volkomen
verdelghtgeworden , 't geen degoede Godt genadelijkheeftgelieven te verhoeden .
Ter Zee bleef d'overwinning genoeglozaam aan onze zijde, maar te Lande wierden
alleoiize Rijnſe , en een deel Frontier-Steden wechgenomen , en den Franſen Ko
ning drong door , tot by na aan 't hart van Hollandt ; alwaar door inftroomendwa
ter , en VVapenen geſtust , en geen kans ziende, om verder te konnen komen , trok,
na een kleyn verblijf, weder na Vrankrijk ; Doch voorzijn vertrek , boden de H.
Heeren Staten van Hollandt, Zijn Majeſteyt den Vrede aan , maar die , door de
Engelſe Gezanten, geſtift, ſtelden gezamentlijk zoharde, onverdraaghlüke, en
Naafachtige conditien voor , dat de zelvevoor een oprecht Hollander , onaanneme
lijkwaren , ten zy dat Hy van den aart der oude-vryheyt-lievende-Batavieren
verbaftert meſt zijn . Aldus was'er dan niet anders te doen , als met aanroe
ping der Goddelijke byſtant , de VVapenen , met dubbele couragię , weder
aan te vatten , en goedt en bloedt voor Godtsdienſt , Vaderlandt , en Vry- .
‫و‬

beyt op te zetten ; en dit tot geen ander eynde , als om daar door een goede,
biftendige , en eerlijke Vrede (den waren intreſt van denVereenden Staat) te kon
nen
 nen verkrijgen , want vervloekt is dien Oorlogh, die fot andere inzichten gevoert
wordt.
Gelukkigh zijn dan die Princen en Staten , die in zodanige Oorloghs-tijden ,
Van Ervarenen Dappere Krijghs-Overſten zijn voorzien : Engelukkighwas ons VA
derlandt , doen U Wel - Edelheyt zich liet bewegen , om als Luytenant
Admiraal ; een Eſquadre van 's Landts Oorloghs--Schepen , tegen de Vyan
den aan te voeren ; 't welk, ook, in dezen eenen voorleden Zomer , tot drie
Teyzen toe , zodanige Vi &torieuſe ſucceſſen , heeft uytgewerkt , dat geheel
Europa haar daar over niet genoegh kan verwonderen ; Lucht en Zee hebben
daar van gedreunt en gedavert ; duyzenden oogen en ooren hebben 't gezien
en gehoort : Den Grave d'Eſtré , dien Franſen Admiraal , heeft zich ver .
waardight , met zijn Eſquadre , om noch voor de derde en laatſte maal,
U Wel -Ed. furieuſe en overige Bataille tegen d'Engelſe , te obſerveeren , en
van verre aan te zien : Hy zal konnen zijn Heer en Meeſter , den Koning
Van Vrankrijk , hier van berichten , en den zelven verzekeren , dat U Wel
Ed. met der daat betoont te zijn , een rechten Erfgenaam van U Wel- Ed.
Hooghloflijken Heer Vaders Deughden en Dapperheden. Hier van had ook aan
zijnen Koning konnen getuygen , (by aldien hy niet op 't Bedde van Eeren had
komen te ſneuvelen ) dien Kloekmoedigen Heer Eduart Spragh , Admiraal van
het Blauw Engels Eſquadre , die U Wel-Ed . Stanevaftige couragie met 't ver
lies van zijn leven , is gewaar geworden : 't Zal buyten twijffel beyde hooghge
dachte Koningen wel gevallen , dat U Wel-Ed. als een Edelmoedigen Zoon
van zo dapperen Heer Vader H : 1 : M: zich zelfs ; en met een de gantſche >

Familie , waardigh maakt , om te blijven pronken met de Adelijke VVapenen

van Eer , eerrijdts uyt beyde de Rijks-ſchilden , aan dien dapperen Helt ver
i eert , waar in men ziet het Oorloghs- Schip uyt het wapen van de Hooft- Stadt
Parijs , met drie Rondaffen , met Lelien bezaayt behangen , onder een roode
aanmoedigende Eerſpoor , en dit alles gekroont met een der Goude Lelien uyt
des Konings eygen VV apen -ſchilt : Engelandt voeghde bier , nevens , de twee
onpertzaagbde Griffioenen , vercierende der zelver halzen met zijne roode Roo
zen. Met deze , en diergelijke Tropheen zietmen de Marmore Graf-ſteden,
YAN
villazulke Dappere Mannen , tot Delft , en elders , verheerlijkt. Zoo blij.
ven de namen der Helden , Eeuw in , Eeuw ayt , in oxſterfelijke gedachten
dur Nakomelingen. Leef lang , in gezondtheydt , 6 Dapperen Zee -helt , en
helpt onze Rechtvaerdige Zaak verdaedigen , uyt liefde , en tot welvaart van
ons waarde Vaderlandt , 't welk wy weten , alleenlijk , uw Ed. eenigh
Ooghuit te zijn. Ontfang ondertuſſchen dit Hiſtoris Verhaal dat uyt oprechte
genegentheyt , U Wel -Ed. wordt opgedragen , van hem , die is , en zal
blijven ,

Wel-Edelen Geſtrengen HEER ,

U Wel-Edele ootmoedigen en dienſte

willigen Dienaar ,

In Amſterdam den
I van Wintermaant,
des Jaars , 1673.
MARKUS DOORNIK.
 Pag: 1
H E T E E R S T E DE EL,
Van den

Franſen, Engelſen , Keulſen ,

en Munſterſen

O O R L OG H ,
Tegen de

Vereenigde Nederlanden.
In den Iare 1672. voorgevaller.
I N L E Y DIN G.
OUIS de XIV . van dien name / Koning van Vranck
rijk , &c. doozmachten rijkdom / (diehemenzine Dooyaten
van tijdttottijdt/ door den koophandelen Scheepvaert/ der
Hollanders m Zeeuwen , zo gemakkelijk als vozderlijk / ja
店

zonder eenig gebaarzijnerOnderdanen / zijnin den ſchoot ge

voert) nu ten hooghften top van glorie/ opgeſtegen / beeldezich
in / dat den tegenwoozdigen tijdt bequaam was / om als Mo
narch , ofOppervorſt , niet alleen Europa , maar ook Ooft- en
Weft-Indien , voorzo veel hetde Chriſtenen bezaten / onder zijn gezagh te konnen
• bekomen. Om dit voozemen te voeden / en upt te voeren / ontbrakender geen
Aanhitzers / diedes Konings pdele glorie / om haar epgen voozdeel engezagh te
vergrooten/ met hunvleperpe / tot dit /300 wijtluchtigh gebiedt,aanmoedigden .
Zön beer Vader / Koning Louis de XIII. had al in den Jare 1635. met groet
binden van zijn Miniſter, den Kardinaal de Richelieu , een aanvang vanzodani
gen voortgangbegannen / en met de Staten der Vereenigde Nederlanden , diedoens
maals noch tegen Spanjen oozlogden / verbondtgemaakt: en alhoewelhy deSufter
van den Koning van Spanjen , en dien Koning wederom de Suſter van hem /tot Ges
malin ten huwelijk had /30datzy dubbeldeSwagers waren / niette min beoor
logde hp de Spaenſche Nederlanden van boven/ alwaar dezelve aanzijne Franſe
grenzen waren gelegen / gelijk de Staten der VereenigdeNederlanden medevan
onderen gedaan hebben / zodat de Spaanſeverſchepde Steden / aan bepde zijden /
wierden afgenomen .
3 Dieu
2 Den Franſen Oorlog
Dien Franſen Koning, in den Jare 1643. komende te overlijden /was dentes
gen woozdigen Coning maar omtrent 5 Taren oudt / evenwel volijarde de Franſe
Coningin als Regente , doo; gcetvinden van haren opperſten Miniſter , den Cardi
naal Mazarin , in den Oorlogh tegens haren Broeder / den Coning van Spanjen.
In den I are 1646. wierdt bp verſchep de Vorften beraamt/ oin een algemeprit
Vredein Chriſtenrijk upt te werken ; Hier toewierdt de StadtMuniter in Weſtfa
len uptgekoren / en quamen aldaar tezamen de Gezanten van de doenmaels ſtrin
dende partpen / als van den Duytſchen Keyzer, en die van Sweden , van Spanjen
en Vrankrijk , en de Vereenigde Nederlanden , met eenige andere / ook van den
Paus , alg Middelaar / de Cardinaal Chigi , die zelfs namaals Paus geworden is .
De eerſte diealhier Vrede maakten / wasden Coniug van Spanjen , met die van
de Vereenigde Nederlanden , in't begin van den Jare 1648. Daar de Franſe Øs .
zanten zochten dit / met alle mogelijke middelen op te houden / voorgevende / dat
men behoorde den tijdtaftewachten / dat Vrankrijk mede met Spanjen zoo verre
gehandelt had , datmen gelijkelnkgou konnen (Iupten : doch de Vereenigde Staten
wel ziende/ dat de Franſen haar oogwit firckte / oin niet alleen de reſterende
Spaanſe Nederlanden machtig te worden / maar ook 'Spanjen zelf/ en daarna /
plusultra , noch verder te gaan / gingen met de Vrede voozt/ want zp voerden nu
haren Oology ſlechts / om funneviphept / en een vaſt verzekerde / eerlijke /en
voordelige Vrede te bekomen / die haar nu van Spanjen , ſchier nahaar epgen ber
geerte wierd aangeboden ; voorts dachthet haar beter / de Spaanſe Nederlanden ,
onder derzelver regeering/ tot een ſcheptsmuur/ tuiichen Vrankrijk en hare Lan
den te laten leggen 7 dan zo machtigen en glorieuzen nabuur / alg Vrankrijk zich nu
hegonte vertoonen / totallen tijden / Als hethem lufte , oy hare grenzen temore
tenwaarnemen .
De Franſen ſchep den onverrichter zaken van Munſter , en bleben alleen / in den
Spaanſen Oolog volharden / doch zp hadden zodanigen voorſpoet niet als tevas
ren / wantzp wonnenweleenige Stedenen Sterkten / maar verloren die al we
derom / en niet wepnig op de Vereenigde Nederlanders , door 't flupten van de
Vrede , verſtoort/ begonnen de Hollandele loopvaerdp-ſchepen / op de Middel
landtſe Zee, en elders / aan tetaſten / en met menighte in hare Davens op te bzen
gen / voor goedeprig te verklaren / teverkopen / en haar zelben daar mede te ver's
ryken en ditalles opvoozgeben / om dat zy verboden Daren en Oorlogs -behoef
ten / den Spanjaarden , hunne Opanden / toevoerden / tot dat epndelijch den Vice
Admiraal de Ruyter in 't begin des Jaarg 1657 / tweevan dievoomaamſte Ho
vers / veroverde / en tot Cadix inSpanjen op brocht; ditontſteldezodapper den
FranſenConing , die nu algehroontwas / enzin Miniſter, den Cardinaal Mazarin,
(de welke den onwetende fpeelende / als ofhet beroven bupten haarweten geſchies
de) dat hp datelijk alle Nederlandtſe Schepen en Goederen dedebeſlaan / datdit
van Rochel, en cenige andere niet wilden nakomen. In Hollandt beſloeg men
van gelyk alle de Franſe goederen / en hetſcheen tot eenopenbaren Oorlogh te zullen
uptbarſten/ maar den Coning zantzijn Gezant/ den Heer de Thou, na Hollandt,
en daar wierden by proviſie / degeſchillenweder bp gelepdt / engedert die tijdtis 1
yetroven opgelouden .
Den Oorlog van de Franſen tegen Spanjen bleef duren tot in den are 1660 /
als wanneer een Quwelijk tuſſen den Coning vanVrankrijk ,en de Dochter van
den
 tegen de Nederlanden . 3
atn Coning van Spanjen , tot St. Jan de Lutz , (zijnde de grenſen van bepde de com
ninkrijken) en met eenen de Vredegeſloten wierdt . Doch in de Voogwaerden van
dit Duwelijk wierdt bedongen dat
/ de Spaanſe Infante met een huwelyks goedt
van vijfmaal hondert dupzent goude Zonne-kroonen / of der zelverWaerde/ zou
afſtaan van alle vordere rechten en epgendommen / etc. die zp nu ofopt/ zelfna
' toverlijden van hare Ouders / zoude konnen ofmogen epifchen : gelyk ook den
Spaanſen Conink , met zijn Dochter de B updttot Foncarabie komende/ dezelve
aldaar / in tegenwoordighept van alle de Booten / die hem op zijne reps berzel
fchapten / opentlijk afvraagde / ofzy niet vrywilligafftont yan alle haarrecht ,en
pretenſe op deKroon Spanje ? Waar opzp met een lupde ſtem en handttaſting !
antwoorde / Ja. hier medegafsp dan ook over / het Recht/ dat zp op de Spaanſe
Nederlanden zou konnen pretenderen / 't welk van den Franſen Coning , daarna /
verworpen is .
In den Fare 1662/den 27 April , id tot Parijs ,tuſſen de Commiſſariſen van den
Coning van Vrankrijk , en die van de Vereenigde Nederlanden , geſloten een
Tractaat van Alliantie , Guarantie , Commercie , Navigatie, en Marine , vooz
25 Jaren / zijnde het gevolg van 'tgene den Heer de Thou tevoren in Hollandt, 1
had aangelept.
Uptkrachtvan dit Tractaat, heeft den Coning van Vrankrijk , in't Jaar 1665/
als de Vereenigde Nederlanden , door den Biſſchopvan Munſter , (van den Coning
van Engelandt, daar toe omgekoft/ ) met roben enplonderen beſprongenwiers
den / zijne Help-bende toe gezonden / beſtaande in omtrent6000Han / onder
't gebiedt van den verſten / den Heer Pradell : Dit wag uptmuntend ſchoor
Volk , meeſt Adel / en van de roupen van desConings huys; doch vermits3P
eerſtin de maant November aan quamen / dat hetzapzoen alverlopen was/ en
de koude en vozſt / (die sp niet gewoon waren /) haar quam overvallen / konden
yp niet anders upt richten / als datzp den Biſſchop van Munſter , (nu van Enge
landt verlaten / en daar doo2/ boorhaar bevzeeſt/)wederom na Weltfalen , inzis
nevaſteSteden / deden vertrekken / die ook op den 17 April 1666/deVredemetde
Vereenigde Nederlanden geſloten heeft: maar Vrankrijk om het Tractaat van Al
liantie, met de Vereenigde Nederlanden gemaakt/ te voldoen / verklaardeden
ozlogtegens Engelande , op den 26 January 1666. en zondtden Hertog van Beau
fort , met zo van zijne Oorlog -ſchepen de Nederlanderstehulp / doch fühikelden zeer
lang / en quamen ook door deHoofden niet in de Noorde-zee, zodatzeheelwep:
nig uptrichten . De Vrede met Engelandt wierdttot Breda , opden 31 Julij 1667
geſloten .
! Da dat nu den Coning van Spanjer , Dader van de jonge Coninginne van
Vrankrijk , op den 17 September 1665. Wag overleden / zagmen / dat de glorit
van den Franſen Coning van tijdt tottydt, begon op te ſtepgeren ; in Vrankrijk
gafmen / bp openbaren Duk e/enige Tractaten upt/daarmede men wilde bies
wijzen / het recht/ dat de Jonge Coningin van Vrankrijk , tot de Spaanſe Nederlan
den toe quam / die wederom tot Bruſſel en elders / krachtiglyk wierden we
derlepdt . Epndelijk barftt de mepning van den Franſen Coning voor al de
Werelt upt / want door zeker geſchrift , en een Brief daarbp / maakte hp gün
wille / aan de Coninginne Regente van Spanjen bekent / en gaf zijn Gezant
d'Eftrades laſt/ oinde Coppender zelver / aan de Statender Vereenigde Neder
23 } landen
4 Den Franſen Oorlog
landen in handen te ſtellen / 't welk gedaan wierdt omtrent balf Mey 1667.
Hier op trokken de Franſen (met haren Coning , van de Coningin , en veel Da
mes gevolgt)doo, Walslant , Vlaanderen in / veroverende Armentiers, Doornick ,
Douay , Cortrijk , Rijſſel, &c. en wierden voozDendermonde , meeſt door 'twa
ter / geſtupt / daar der veele verdronken . Des volgenden Jaarg 1668 is'erin
Januario een Ligue defenſive tuſſchen Engelandt en deVereenigdeNederlanden in
den Hage geſigten / daar in deSweden zich mede begaven / maar den Coning van
Vrankrijk trok al in 't begin van February naar 'tGraafſchap Borgondien , waar 1
in hp / bimen den tijdt van 15 dagen / het Franche Comté , met de Steden en
Sterkten / minſt doaz geweldt / maar meeſt door ſchrik / m goude Louiſen /
verovertheeft. Ondertuſſen ſlootEngelantmet de Vereenigde Nederlanden ,een
Tractaat Marine, om daar door alle toekomende Zee -onheylen te voorkomen . In
defen tijdt wierdt groote naerſtighept door den Coning van Engelandt ende Ver
cenigde Staten aangelept/ om de twee ſtrijdende Coningen van Spanjen en Vrank
rijk , (dienu hare Öezánten altot Aken , om Vrede te ſtupten / bp een gekomen
waren te vereenigen / doch met wepnig vrucht/ want den Franſen Coning zondt
veele krijgs -benden na beneden / voorgevende daar mede niet anders voo teheb
ben / dan de Spaanfe tot Vrede , (doch na zijn zin ) te dwingen. Deze dwars -di
verpe van Vrankrijk deden de Engelſen , Vereenigde Nederlanders, en de Sweden
hare hier voojgenoemde Ligue defenſive noch vaſter mahen / en de zelve verande:
ren in een Triple Alliantie , dat is Drie-verbondt , geſloten en getepkentte Londen
in Weſtmunfter , den 25 April 1668. bp welk Drie-verbondt3p malkander / in alle
gelegenthept/ moſten bp ſtaan / de ſtrijdende kroonen tot Vrede brengen / en de
geheele Chriſtenheytin ruſtzoeken tehouden : De Ratificatien hier van quamen in
den Hage , in de BaantMey 1669. doch in't Jaar 1670 den 2 February is alles
aldaar bekrachtigt.
1
Dit behaagden den Coning van Vrankrijk niet altewel / en noch veel minder/
doen de Vereenigde Staten , een Leger Lunenburgſe krijgs-machtop haren bo
dem ontfingen ; Dap -leger tot Bergen op Zoom , in dePolder van Namen , en aan
den Yfiel, bp Zutfen lieten afkondigen en t'zamen komen ; en 48 Oorlogh-ſche
pen met 4000 man ter Zte vervaerdigen . In Engelandtwas men mede bezig
om alles ten Oorlogh / upt te ruſten . Den FranſenConing dan / ziende op deze
tijdt niet verder te konnen komen / dede den Vrede met Spanjen , tot Aken flupe
ten / op den 2 May 1668. die ook in't zelve Jaar / ten weder zijden geratificeert /
mop den 26Mey daar aan volgende te St. Germain in Vrankrijk , berwiſelt ig .
De onluſten met Vrankrijk en Spanjen waren evenwel niet volkomen weggeno
men / want als men zou komen tot de hepding der grenſen tuſſen deFranſeen
Spaanſe Nederlanden , reeg'er groot verſchil i vooznamelijk over Condé &c. en
dit liep zo verre/ dat Middelaars hier over bp een zouden komen tot Londen , maar
Vrankrijk verwierp die van de Staten der Vereenigde Nederlanden , en nam die
van Engelandt en Sweden aan / doch hier en is niets afgekomen .
In dezen tijdt waren Brabandten
Vlaanderen in fiechten toeſtant ) doar de quas
de betaling aan deSoldaten , zo datmen / niet alleen / tenplatten Lande , maar
zelfgin de Steden , niet bip was : welk onhepl noch daaren boven / niet wepnig/
door de beſmettelijke Peſt , wierdt vermeerderti 30 dat er wel 3000 Menſchen
upt Brabandtvertrohken . Onderwijl wag menaldaar noch voor een Franſen in
val
 tegen de Nederlanden .
balbevzuft / alzo Vrankrijk , de StadeAet met 8Baſtions, exzo welhalve Manen
tullen dezelve / dedeverfterken / Rijſſel,Doornik ,enandere geivormen plaarzen
Wierden ook geſterkt : men hoorde ook dat Vrankrijk een groote fommageldes
tot Hamborg , voor den Biſſchopvan Munfter had over gemaakt. Omdegeen
meer andere Oorlogs-geruchten , begonden de Ed: Groot Mog: Heeren Statenvan
Hollande en Weſt- \ rieſlandeozdie te ſtellen op 'taannemen en de capitulatien , als
ook op de verepfchtequalitepten der Krijgs-officieren , die haardienſtenaanhaar
Ed : Gr: Mog: quamen aanbieden : en wierden op'tlaeſt van 't jaar 1669/ 2 Co
lonels te Paart , 3 Ritmeeſters, 3 Colonels , en 3 Luytenant-Colonels te voet, 3 Sar
geants Majoors , en 33 Capiteynen aangenomen .
De breedteder Brabanders ,van Vrankrijk overvallen teworden , bleskateven
groot / want de preparatien / die men in dat Rijk aanſtelden / tot eenvroegen
Veltrocht, dede haarverſchrikken / gelijk ook door de ſchaarfe betaling aan de
Spaanſe Soldaten , begonnen diezo tot Bruſſel als Antwerpen te roven en ſteelen /
ja zelfs moorderyen aan te rechten / zo dat'er vandeze/ ( als het daar op aan zou
komen )wepnig te verwachten was. Maar haren Gouverneur, den Conneſtable
van Caſtilien ,vertrokken / en den Grave de Monterey in deMaant Julij 1670 in
zijn plaats gekomen / wierde beter ordre onder de zelve geſtelt. D. Hoog-Mog:
Heeren Staten der Vereenigde Nederlanden zagen ook om naar hare Frontieren ,
en raadtplegende met de Krijgs-overften , Wurts , de Rijngrave , de Heer van
Zuyleſteyn , en Grave van Hoorn, vonden goethareGuarniſoenenvan Maeſtricht,
Orſoy , Burik , Rijnberk , en andere / te verſterken / zo datMaeſtrichtdoen almes
8000 Man verſterkt wierdt ; de Stadt Hulft wierdtook hare Fortificarien verften .
Lotharingen waxmede nietwepnig voordezen Franſentoche beducht.
@en 24 April 1670. vertrok den Coning van Vrankrijk met den Daufin , Monſr.
en Madame, Madamoiſelle d'Orleans , en demeeſte Heeren en Dames van't Franſe
Hof van St. Germain en Laye , en fliepen 's nachts tot Senlis , mizo afvoorts /
doo, ongemakkelijke wegen / naar Vlaanderen. Dezen tocht gaf groot nadenken
in de naburige Landen ,envoornamelijk in de Spaanſe Nederlanden , wantden
Coning en 't Hof had een gevolgt van omtrent 16000 Man , zo Krijgs-volck alg
Hof-knechten . De Spaanſe zetten 't Landt, om Condé , en daar omtrent/ dooz
'topenen van de Sluyzen , onder water / en vergaderden haar Ruycery omtrent
Dendermonde , sp ſtonden ook / op 'tverzoek van den Franſen Coning , gewillig /
en beleefdelijk toe datdezen tocht , opeenige plaatſen , over den Spaanſen Conings
landen voozt ging / en dat al om den rede te houden / want Vrankrijk dede haar
weten / dat'erandersgeen oogmerk wag/ alp omzijne Frontieren tebezichtigen .
De Vereenigde Staten deden Maeſtricht medemetvier nieuwe Bateryen , en andere
Fortificatien , ook met nochmeerder Krijgs-volk , voorzien. Het Franſe Hof dan
Vlaanderen bezien hebbende/ alwaar op eenige plaatzen de Peft begon teontſte
ken / trok wederom /enquam den 9 Juny 1670 weder te St. Germain in Vrankrijk.
Maar degen tocht ſtrekte tot vermaak / doch wierdt wel haaſt gevolgt van een
die louter ernſtwas deze goldt Lotharingen , wantden Coning van Vrankrijk ,
onvernoegtvan den Hartogvan Lotharingen , zondt den Mareſchal de Crequi,met
tenige Krijgs-macht in zijn Landt, die zeer licht deHooftſtadt Nancy , eertijdts
treffelijk gefortificeert / doch nu vip watvervallen / en Chartey , aan de Moeſel,
in zijn gewelt kreeg / den Hartog vluchtein73deGebergten,
3
daar eenige van zijne
Lande
6 Den Franſen Oorlog
Landtzaten bp hem guamen /tegende welke Crequi een ſcherp Plakkaat dede afkon
digen / maar de Ingezetenen die in Lotharingen wilden blijven moſten den eedt
van getrouwighept aan den Koning doen : Men ontwapende de Burgers , en
maakte van 't Hertogs Paleyseen Paerde-ſtal , deHartoginne en Princeffeo, met .
hare Dochters moſten daar upt / en in een Klooſter gaan. Hier op quam den
Mareſchal Crequi den 19 September 1670 Voor de Stadt Eſpinal, daar voo,eenige
van de zijne doot bleben / maar dwong evenwel fet Garniſoen haar op genade en
ongenade , overtegeven/ die meeſt alle na Mets wierden vervoert ; 't Kaſteelvan
Bar , en al de Torens dan die Stadt dede men in de lucht vliegen / als ook de Stadt
St. Michiel op de Maze ; en aldus raakten den Hartog van Lottharingen in wep
nig tijdts / allezön Landen qurt.
Ondertuſſen had den Nederlandtſen Ambaſſadeur de Groot verfchepde conferen
tien tot Parijs , met den Franſen Miniſter , den Heere de Lionne , over 'tflukvan
de Manufacturen , of Handewerken , upt de welke men at begon te merken / dat
Vrankrijk den vịpen Hollandtſen Koophandel en Scheepvaert zocht te belemmeren /
en daar op volgde een verbodt / dat men geen Franſe gosderen in Hollandtſe Sche
pen mocht laden / waar doo2 die van Bordeaus, Nantes, Rouani , &c. te Hove
klagen / dat hier doo2 / hare Koopmanſchap bedozven wierdt.
quamen
Dm Biſſchop vanMunfter begon medeindegen tijdt fterkte werben/ en dede
door zijn Overſten Bentik , aan de Vereenigde Staten weten / dat zijn Krijgs-ruſ
tingalleen ſtrekte op de Stadt Heuxſter, en'tSticht Corvey , pretenderende zijn recht
tegende Hertogen van Lunenburg en Wolfenbuttel , voots dat hy metden Staat .
van Hare Hoog-Mog : alle minne en vriendtſchap wilde onderhouden.
Op'tlaatft van'tJaar 1670 , maakte den Coning van Vrankrijk aan zijn Raadt
en Parlament bekent dathp op 'tVoorjaar, 30 baaſt het graseenigzins gewaſ
ren zou zijn / met een machtig Leger, van 30000 Man , doorLottharingen , tot
Duynkerken naar zijneConqueſten in Nederlande vermepnde op te trekšen ; het
zelve verwittigdehp ook aen den Engelſen Koning.
De Staten der Vereenigde Landen alle deze toeruſting ten Oorlog overleggende !
vonden goet / om tegen de Lenten deg toekomenden Jaars 1671 / upt te ruſten 48
Oorlogs-ſchepen , met 12 Fregatten , en zo veel Branders , eno Galliots.
Den Koning van Vrankrijknu van tijdt tottijdt/ enal meer en meer de Hollantſe
Koopmanſchappen nietverbiedende / maar diezodanig met ziuareTollen bezwa
rende/ datzp hun zelf genoegzaam berboden/endit tegen ' t Tractaat van Commer
cie , in't Jaar 1662 geſloten / (hier voren verhaalt) zo wierdt den zelven daar over /
door denNederlandtſen Ambaſſadeur aangeſproken / Dat zulks onbehoorlijk , en
nietnabuurlijk was ; waar ophy tot antwoozdt kreeg / Dat zijn Majeſteytin zijne
Landen dede, hetgene hem beliefde, en nodig docht, endat deHeeren Staten der
VereenigdeNederlanden het zelve niet en raakten ,en dat zy in hare Landen ook kon
den doen , 't geen haarwelgeviel.
De Generale Staten beſloten danin't begin des Jaars 1671/ een Plakkaat tedoen
afkondigen / waar bp / niet allen de Franſe Brandewijnen , en alle gediſtilleerde
Wateren , maar ook die upt Duytslandt , en den Rijnaf guamen / wierdenvers
boden in'tVereenigt Nederlande te brengen , en ook mede eenige Franſe Stoffen &c.
Den nhoudt van dit Plakkaat deden de Ed: Achtb : Heeren Burgermeeſteren ,
en Regeerders van Amſterdam , om de Hooplisden bp tijdts te waarſchouwen )
OP
 tegen de Nederlanden . 7
op den 2 January 1671 / ter Beurſe , in'topenbaar bekent maken / tupdendealg
volgt :
NOTIFICAT I E.
Wegens 'o Verbodtder France Brandewijnen , en ſoffen , etc.
Lloo de Hoog-Mog: Heeren Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden , op
A giſteren ,den 2January, gerezolveert hebben ,dat by openbare Plakkaat verboden
zal werden , dat naar de Publicatie van 't zelve Plakkaat, 't zy over Zee , ofte langs
de StromenofteLanden ,geen Brandewijnenofte gediſtilleerde Wateren ,hierte Lan
de, ingevoert zullen mogenwerden, om alhier gediſtraheert, verkoft , ofte verconſu
meert tewerden , op de verbeurte van de zelve , en de boete van 6oo guldensopyder
Stuk ofce Vat: Behoudelijk aleen dat tot voorkominge van ſchade,den tijdevan den
Inbreng , zijn aanvang zal nemen , van den 29 dezer loopendeMaant January , ten
ten dien effeéte dat de Brandewijnen en Gediſtileerde Wateren, voor dien dag inko
mende ; mitsgaders de Perſoonen de zelve inbrengende , van de voorfz. Confifcatie
en poene wel zullen blijven geeximeert,Des dac Koopluyden en Factoors(aan dewel
ke de voorfz Brandewijnen geconfigneert zullen komen) evenwel gehoudenzullen
wezen dezelve aan deMagiſtraat huner Reſidentieaanſtonts aante geven , en datook
de zelve hier te Lande niet gediſtraheert, verkoft ofte verconſumeert , maaralleen
weder uyt gevoert zullen mogen werden .
En datwijders by Hoogſt-gemelte hare Hoog -Mog. mede gerezolveerten vaſt ge
ſtelt is , dat niemant zal vermogen te verkoopen, verhandelen , ofonderhemte flaan,
in het kleen ofgrooteenige Manufacturen van Vrankrijk , de welketotKleedinge,
Cieraat, oft Ammeublement zoude mogen dienen : Uytgenomen alleen
(Witte Cajante. GevlamdeCajante
Baricanavan Wol. Bouratte.
Picotes Royael. Kamer-behangſelen van de bredtevan 6 vit
Witte en gecoleurde Damaften , heel rendeelit tot de breete van 20 vieren
van Wol. deel.
Picotes van Woda Trijpen en Kouflen.)
Als alleen die gene die daar toe ſpecialeActe van de Magiſtraten harer reſidentie
zullen werden geadmitgert, en dat echterdevoorfz. zoorten van Manufacturenmet
5o ten hondere voort'linkomende recht zullen werden belaſt, volgens de Lijſt die
daar varieerft daags gepubliceert zal werden .
Dat mede gereſolveert is , dat het inkomende Franſe Zout met 200 guldens, op her
hondert Zout , belaſt zal werden.
Datvan gelijken deinkomendeBoter en Kaas, Vlees en Spek , van nu voortaan be
Jaft zullen werden met 25 per cento.
En eyndelijk deinkomendevreemde Suyker-Syropen (uytgeſondert de Bak -Syro
pen ,komende vanMotril en Palerme)met s ten hondert,of een ſtuyver per pontbelak
zullen werden : Zois't,dat deHeeren Burgermeeſteren enRegeerdersdezerStadt goes
gevonden hebben een yegelijken daar van tijdelijk te adverteren , totvoorkominge
yan
 8 Den Franſen Oorlog
van ſchaden ; ten welken eynde haar Ed: GrootAcheb : mede geordonneerthebben ,
dat het gene voorfz. is, állomme by affictie van gedrukte Biljetten genotificeert fal
werden .

De Franſen nu alle middelen aanwende / om den Hollandtſen Koophandelen

Scheeps-vaart te vernietigen / en daardoor dezelve na haar tetreklten begon het
tijdt te wozden / dat daar in / zoveel mogelijk , wierde voorzien / dieg wierden
dooz d’Algemeene Stacen , brieven afgezonden aan alle Bondtgenoten , en ook aan
die van de TripleAlliantie , sm by tijdts op harehoedete zyn/en op alles behoor
lökeordres tetelten : menfpakvan nieuwe werving / Hollandegaf
en / bp pro
viſie / laft / orr onder 't gebiedt van den Lieutenant Admiraal van Gent, 16 Oor
logs-ſchepen , 4 Fregatten , en zo veel Branders , te vervaardigen .
bet Plakkaet tegen 't inbrengen der Brandewijnen wierdt afgekondight/ lupa
dende als volgt :
3

Verbode van de Brandewijnen , &c.

E Staren Generaal der Vereenigde Nederlanden. Doen te weten : AlzoWy
D om verſcheyde importante en pregnante redenen voor den dienſt van den Lan
de, tot bevorderinge en vermeerderinge van de Neeringen binnen de Steden
van de reſpective Provintien , profitabel, dienſtig , en nodig hebben gevonden , dat
voortaan geene Brandewijnen , ofte GediſtilleerdeWateren , vanwatzoorte diezou
den mogen wezen , van bayten in deze Landen zullenmogen werden ingebracht,
verkocht, gedronken , ofte geconfumeert. ZO IST, Dat Wy ordonneren , Ita
tueren , en wel expreffelijkinterdiceien by dezen , datniemande , van wat ſtaat q
, ua
liteyt,ofte conditiehyzoudemogen zijn , na dePublicatiedezes , 'tzy over Zee ,
langs de Stromen of Rivieren , nochte per aſſe te Lande, in , en onderhet gebiede
van dezen Staat zalmogen inbrengen , ingroote ofkleyne Fuſtagie, eenige Gebran 1
de Wijnen ofGediſtilleerdeWateren , hoedanig die zouden mogen wezen ,op poe
ne , dar deKooplayden en Factoors , dewelke de voorfz.Brandewijnen en Gediſtil
leerde Wateren doen loffen , inflaan , of in hare Pakhuyzen ontfangen , niet alleen
zullen verbeuren de voorfz. Brandewijn en Gediſtilleerde Wateren , over Zee, langs
de Rivieren , of peraſſe in deze Landen in gebracht , door henluyden gedaan lofſen
of in hare Kelders of Pakhuyzen ontfangen , maar boven dien op yderStuck ofVac
Gebrande Wijnen ofgediſtilleerdeWateren , 't zy groot ofkleyn , noch eene zom
me vanzes hondert guldens.
Voorts interdiceren en verbieden Wy wel expreffelijk bydezen , allen Schippers ,
Stuurluyden , en Matrozen, midtſgadersWagen en Karre-luyden , in hare Schepen ,
Schuyten , Ponten , Wagens of Karren te ontfangen , om in deze Landen over te
brengen eenigerhande Brandewijnen ofGediſtilleerdeWateren , in hoedanige Fuſta
'gie of Pakkagiedie zoude mogenwezen , op de verbeurte yan hondert guldens, op
yder Stuk Brandewijn ofte Gediſtilleerde Wateren , 't zy kleyn of groot , 't welk by
henluyden te Water,ofte teLande , inen onderons gebiedtzalingebracht worden, i

voor welke boete de Schepen , Schuyten , Wagens ,Karren , en Paerden , zullen

werdenverklaart tewezen verbonden en executabel : En indien de voorſz. boete van
de Schepen , Schuyten , Karren , Wagens, en Paerden , ofte uyt de Goederen van .

de
 tegen de Nederlanden. 9
de voorfz. Contraventeurs niet en konnen werden geconſequeert, zo zullen de zel
ve Contraventeurs over de voorſz. iniſdaden exemplaarlijk aan den lijve , ten minſten
by openbare Geefſelinge geſtraft werden ; maar indienyemandt van devoorfz.Schip
pers ofte Voerluyden konde bewijzen , dat de voorſz. Brandewijnen ofte Gediſtileer
de Wateren , buyten zijne kenniffe zoudemogen wezen ingeſcheept, ofte opgela
i den : Zo zullen echter, en des niet tegenſtaande Zyluyden de voorfz .boete moeten
betalen , maar wederomme daar tegens haar règres hebben en behouden , ten laſte
van die gene , de welke de voorfz. Brandewijnen ofte Gediſtilleerde Wateren heb
ben ingeſcheept ofte opgeladen ; en indien hetmochtgebeuren , dat niet tegenſtaan
de onsvoorſz.verbodt , echter bedektelijk eenige Brandewijnen ofteGediſtilleerde
Wateren , onder ons gebiedt mochten wezen ingebracht ; Zo verbieden Wy alle
Binnelantsvaarders, Markt-ſchippers en Voer-luyden , de voorfz. Brandewijnen en
1
Gediſtilleerde Wateren van buyten ingekomen , te vervoeren van de eene Provintie ,
Stadt ofte Plaatze na deandere', op gelijke boete en ſtraffe, als hier voren , ten aan
zien van de eerſte Inbrengers is geſtatueert : En indien het voorſz. feyt door eenige
Marcke- of Beurt-Schipperswerdtbegaan , bovendien van hare reſpective Veeren te
worden gedeporteert.
Van gelijken , zo verbieden Wy aan alle particuliere ofgeprivilegeerdeen be-ee
digde Arbeyders , haar te laten gebruyken , om eenige van de voorfz. Brandewijnen
of Gediſtilleerde Wateren , te helpen lofſen , ofte met Sleden ofte Vlot-ſchuyten te
vervoeren , op gelijke boete en ſtraffe , als hier vooren tegens de Schippers , en Voer
luyden zijn gedecreteert, en boven dien , indien de voorfz. Arbeyders zijn in eedt
ofte dienſt van Steden ofte Collegien , daar van te worden gedeporteert.
En ten eynde de voorſz. Schippers, Wagenaars en Arbeyders van dezen onzen
Plakkate volkomen kenniſſe mogen bekomen , zoo werden alle Hooftluyden en
Overluyden van de Binnelantsvaarders, Voerluyden en Arbeyders gelaſt, een yder
van den Inhoude dezes te adverteren en informeren , en ondervindende , dat dezen
Plakkate door yemandt werde overtreden , daar van de reſpective Officieren en Magi
ſtraten , in de Steden en ten platten Lande te doen behoorlijke advertentie.
Dan gemerkt noch een groote quantiteyt van Brandewijnen en Gediſtilleerde Wa
teren , onder de Koopluyden en Ingezetenen dezer Landen in voorraad is : Zoo heb
ben Wy; om de ſchade onzer Ingezetenen , zoo veel doenelijck ,te voorkomen , de
zelve gepermitteert, om de Brandewijnen en Gediſtileerde Wateren , dewelke on
der hen -luyden in voorraad zijn , temogen verzenden , beneficieren , confumeren,
en verkoopen , binnen den tijdevan achtMaanden , aanvang nemende met de Publi
catie dezes , en langer niet.
Ordonneren voorts dat nade expiratie van de voorfz. acht Maanden , niemandt van
onze Ingezetenen binnen het reſfort van dezen Staat, zal mogenhebben , ofonder
hem behouden eenige Brandewijn geſtookt van Wijn , of van Moeren van Wijn',
noch ook eenige Gediſtileerde Wateren van koele Wijn , of Brandewijnen met Spe
ceryen of andere Kruyden over gehaalt , veel minder de zelve te verzenden , ofver
koopen in groote of kleyne quantiteyt, op de verbeurte van alle de voorfz. Porten
van Brandewijnen en Gediſtileerde Wateren , die na den voorfz. tijdt onder yemande
werden gevonden , of verkocht, en boven dien een boete van ſes hondertGuldens
opyder Stuck , en twee hondertGuldens op yder Tonneken Wijn vun Wijn , of van
Moer van Wijn , ofGediſtilcerdeWateren , dewelke in yemandes Kelder ,winkelof
C Pak
lo Den Franſen Oorlog
Pakhuys na den voorſz. tijdewerden gevonden : Ordonneeren en ſtatueeren , dat de
geene, dewelke de voorfz.boetenier en kan betalen , arbitralijk aan den Lijve , ten
minften by openbare Geeffelinge zal werden geſtraft: En werden de reſpective Offi
cieren , der zelver Subſtituyten , en Dienaars inde Steden enten platten Lande geau
thoriſeert, omnaauwe enqueſte te doen, ofna den voorfz. tijdt onder yemant eenige
Wijn van Wijn , of van Moer van Wijn , of ook Gediſtilleerde Wateren , als boven,
werden gevonden .
Behoudelijk ,dacingevalle yemant eenige wijnen van wijn , of van Moeren van wijn
gebrant, regenwoordig onder hem zoude mogen hebben, dewelkehybinnen de
voorſz. acht maanden , aanvang nemendemetdePublicatiedeſes, niet zoude mogen
hebben geconſumeerc of verzonden,dezelvegehouden zal zijn de voorfz.wijngebrant
van wijn, of van Moer van wijnaan tegeven aan de Magiſtraatvan de plaats daarde
voorſz.wijn gebrandtvanwijn , of van Moer van wijn is leggende,en deſelve te bren
gen ter Plaatze die hem ſal werden aangewefen zonder die voorfz.Wijn gebrandt van
Wijn , of van Moer van wijn te mogen reppen , roeren , of aantaften , anders, als
om deſelve te vervoeren buyten dezen Staet , mits ſpecialijk uytdrukkende, en aan
gevende de Perzoon en plaats,aan , en opwelkedeſelve wijn , gebrandtals voren ,
zal werden vervoert,en bewijzende met de verklaringe van deMagiſtraat in de plaats,
op de welke die aangegeven en gebracht ſal zijn , dat dezelve aldaar ook effectivelijk
is gekomen , en aan de voorſz. Perzoonen gelevert , alles op panen en boeten hier
boven uytgedrukt.
Wyders zoo hebben wy verboden en geinterdiceert, allegezwooren Makelaars ,
naar de expiratie van de voorſz. acht Maanden te veylen of te ſtaan overeenige verkoo
pinge van Brandewijnen ofGediſteleerde wateren van buytențingebracht , maarfoo
wanneer hen -luyden eenige partyen werden aangeboden,om te koopen of teverkoo
pen , zullen zy-luyden gehouden zijn 't ſelve den Officier van de Plaatze aan te
geven, op de verbeurte van haar Ofície, en boven dien een boete van ſes hondert
Guldens op yeder ſtuck , dat door benluyden werde verzwegen , ingekocht , of ver
kocht.
Noch foo ordonneren en ſtatueren wy ,dat niemant naar den voorfz. tijdt , binnen
deſe Landen ſal mogen ſtoken , of brandenvan koelewijn , ofMoeren van wijn ,
Brandewijnen ,ofmet eenige koele wijnen ofBrandewijnen over te halen Speceryen
ofandere Kruyden , om tot Gediſteleerdewateren te werden geapproprieert , op de
verbeurte van tien Guldens op yeder Scoop Brandewijn , dewelke van koele wijn , of
van Moer van wijn wert uytgebrandt, ofnietSpeceryen , of andereKruyden , 't zy
van koele Wijn ofBrandewijn overgehaalt.
Boven dien interdiceren Wy, na de expiratie van de voorſz. acht Maandente ver
koopen , met de groote of kleyne Mate eenige Wijn van Wijn , ofMoer van Wijn ,of
Wateren ,dievan koele of gebrandeWijn zijn gediſteleertop de verbeurte niet alleen
van de voorfz.verboden Waren, en de Boeten hier voren tegen de Verkoopers van de
yoorſz. Waren geftatueert, maar dat henluyden daer-en -boven voor de eerſte reyſe
haar Neeringe tăl werden geinterdiceert , voorden tijde van een Jaar en ſes weken :
Voor de tweedemaal voor altijdt:En yoor de derde -maal te werden verklaart infaam ,
en voorts gebannen uyt het geheele reſſort en gebiede van den Staat der Vereenigde
Nederlanden .
Alle de voorfz. Boeten te appliceren ten proffijte van de Officieren , ofderzelver
Sub
 tegen de Nederlanden . II
Subfticuytendie de aanhalinge, ofcalangen eerſt fullen komen te doen : Waar toe dę
Regen:en van de reſpective Godes-huyſen , medeby deſen werden gequalificeert en
geauthoriſeert, die in ſulken gevalle de geheele Boeren , ten profijte van de Godes
huyſen , ſullen genieten.
Voorts ſoo werdennietalleen de voorſz. Officieren , derſelver Subſtituyten en Re
genten van de Godes-huyſengeauthoriſeert, om de calange , aanhalinge en bekeurin
ge te doen , maar ook de reſpective Advocaten Fiſcaals , Commijſen Generaals, en
departiculiereCommijſen ter Recherche in deSteden en Zee-gaten , ſpecialijck ge
laſt goede voorſorge te dragen , en wel toe te ſien , datgeen gebrande Wijnen of ge
diftileerde Wateren ter Zee,langs de Revieren of Plaatſen te Landewerden inge
bracht: Maar alle foodanigewaren , ſonder eenige conniventie aan te halen , op te
brengen , en te ſtellen ter judicature van de reſpective Collegien ter Admiraliteyt : En
om een yeder te animeren tot het ontdekken van defe contraventie : Zo lullen de
Aanbrengers of Aanhaalders werden toegevoegt , de helft van de Brandewijnen en
gediſtileerde Wateren , dewelke ſullen werden geconfiſqueert, en de helft van de
Boete daar in yemant ſal werden gecondemneert , blijvende de weder-helft ten be
hoeve van de voorfz. Oficieren , die de calange eerſt fullen hebben gedaan , en ſullen
daar-en -boven de voorfz. Aanbrengers vry zijn van deBoete , daar in ſy volgens het
voorenſtaande ons verbodt fouden mogen zijn vervallen , ſchoon deſelve Aanbren
gers mede Contraventeurs ſouden mogen zijn geweeſt.
En naardemaal de reden evidentelijk vereyſcht , dat aan den genen , diehaar
met het inbrengen van Brandewijn binnen deſe Landen generen , eenige becamelij
ke tijde gelaten werde , om van deſeonſe diſpoſitie advertentie te geven daar 'tbe
hoort , alvoorens hare inkomende Brandewijnen plotſelijck te confiſqueren , en
haar te mulcteren met de ponen en boeten in deſen geſtatueert : Zo ſullen alle
Brandewijnen voor date van den 29 van deſe loopende Maant Januarii 1671. hier
te Lande inkomende, als ook de Perſoonen defelve overgebracht hebbende , van
de confiſcatie en de vordere poenen in defenPlakkate begrepen , zijn en blijven ge
eximeert: Edoch ſullende KoopluydenofFactoors , aande welke de voorlz. Bran
dewijnen geconfigneert ſullen zijn , gehouden weſen de felve Brandewijnen aan te
geven aan de Magiſtraat van de Stadt, alwaar die aankomen ſullen , en de voorfz.
Brandewijnen vervolgens te brengen ter plaatſe die haarby of van wegen de voorfz.
Magiſtraat aangeweſen ſal worden, ſonder deſelve temogen reppen , roeren of aan
taften , anders als om die te vervoeren buyten het reſſort van deſenStaat , en midts
in ſulken cas, ook alvoorensſpecialijk uytdrukkende, en aangevende de Perſoon en
plaats aan, en op dewelke de voorſz. Brandewijn ſal werden vervoert , en vervol
gens bewijſende met de verklaringe van de Magiſtraat van de plaats, op de welke
die aangegeven en gebracht fal zijn , dat deſelve aldaar ook effectivelijk gekomen
en aan degenoemdePerſoonen waarlijk gelevert is : by gebreke van'twelke, of
tevan eenig poinct van dien , de voorſz.Koopluyden en Factoors , niet alleenlijk
ſullen verbeuren de voorfz. Brandewijnen , ofte de waerde van de ſelve, maar daar
enboven noch op yder Stuk ofre Vat', 't zy groot ofte kleyn , noch eene ſomme van
600 Caroli Guldens. Er ten eynde niemandtvan deſen ignorantie en hebbe te preten
deren , ontbieden en verſoeken Wy de Heeren Staten , Gecommitteerde Raden , en
Gedeputeerde Statenvan de Provintien reſpective , vanGelderlant en 'tGraafſchap
Zutphen ,Hollanten Weft-Vriellant,Zeelanc,Uytrecht,Vrieſlant,Over -Yfel,mitſga
der
C 2
 12 Den Franſen Corlog
ders de Stadt G-oningen en Ommelanden , en allen anderen Juſticieron en Oficieren
van de ſelve Landen , dat ly defen onſen Plakkate van ſtonden 2.7 alon me doen ver
kondigen , publiceren en afligeren , in alle Plaatſen daar ſulks van norden wefen fal,
en men gewoon is ſodanige publicatie en affixie te doen ; Lasten en beveelen voorts
de Raden ter Admiraliteyt , d'Advokaten Fiskaals, mitſgaders Luytenant- Admi
raals, Vice-Admiraals , Capiteynen , Officieren en Bevelhebberen : als mede de
Commiſſariſen en Commiſen ter Recherche , ſoin de Zeegaten als elders , deſen On
ſen Plakkate nate komen , en te doen naar komen , procederende en doende proce
deren tegens de Contraventeurs van dien , ſonder oogluykinge , faveur, difiimulatie
1
ofte verdrag, want Wy ſulks ten dienſte vandenLande , en ten beſten van de goede
Ingeſetenen van dien , bevonden hebben alſo te behooren.
Aldus gedaan en gearreſteert onder onſen Cachette , Paraphure , en de Signature
van onſen Griffier. In den Hage den 2 January, 1671. Was geparapheert, Jacob van
Coeverden , vt. Onderſtone , Ter Ordonnantie van de hoog-gemelte Heeren Staten
Generaal : Gerekent , In abſentie van den Griffier , 7. Spronijen. Zijnde op't fpatium
gedrukt het Cachet van haar Hoog -Mog: op een rooden Ouwel , overdekt metten
papieren ruyte.
Dit verbodt der Franſe Brandewijnen firekte mede tot voortzettingh van die in
Hollandt van Koorn &c. gebrant wierden / waar door het ſtoken aldaar dapper
aanging: men had ook gedachten / dat het Graan , doenmaals in zeer laeggen
prijs / en over zuſhg / Piechten handel daar in zijnde/ hier over zoude walkeren .
Fegen het inbiengen van eenige Franſe Manufacturen ofHantwerken , wierdt ook
op de zelve tödt / mede afgelezen hetvolgende :

PLAKKAAT ,
Op het debiteren der Franſe Manufacturen.

D E Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden , Allen,den genenfodie defesfo

meer in ervaringe komende , dat het recht van inkomen , geſtelt op den in
voer der uytheemſche Manufacturen , hoe langer hoe meerder werdt gefraudeert,
en door quade en ſiniſtre practijcquen de gemeyne fake ontvreemt; dat oockdoor
het al te licentieus venten , verkoopen en debiteren van de ſelve uytheemſche Manu
facturen, aan de goede Ingeſetenen deſer Landen ſeer grooteaanleydinge werdtgege
ven , ja deſelve genoeghfaam werden genodigt, tot allerley overdaat en verquiſtinge,
en dat daar door ook de inlantſe Manufacturen werden verdrongen , en omtrent haar
debit feer benadeelt. ZOIST ; Dat Wy daar tegenswillende voorſien ,hebben geor
donneert en geſtatueert,ordineren en ſtatueren by deſen ,dat van nu voortaan niemandt
ſal vermogen te verkoopen , te verhandelen , of onderhen te ſlaan in 't kleyn of groot,
eenige Manufacturen van Vrankrijk , de welke tot kleedinge, cieraat ofameublemen
ten ſouden konnen dienen (uytgenomen alleen witte Cajanten,Barracanen vanWolle ,
Picotes Royaal, witte en gekouleurde Damaften , heel van Wolle, Picotes van Wolle,
gevlamde Cajanten ,Bouratten ,Kamer-behangſelen van de breedte van ſesvierendeel
tot twintig vierendeel coe , Trypen en Kouſen , als die daar toe by ſpeciale en uytge
gedruk
 tegan de Nederlanden . 13
gedrakte ordre van de Magiſtraten van de Steden haarder reidentie, ſullen zijn ge
admitteert , oppene dat die gene , die zonder de vooríz, admiſie hem bevordert fal
hebben , eenige fodanige Manufacturen te venten ,verhandelen , of verkoopen ,ver
beuren ſal niet alleen detelve Manufacturen , maar daar-en -boven voor d'eerſte reyſe
hondert guldensop yderſtuck van deſelve Manufacturen , dat onder hem gevonden
ſal worden ; voor de cweede reyſe twee hondert guldens , en voor dederdereyſe by
banniſſement, of ook aan den lijve, na exigentie van ſaken te werden geſtraft.
Dat ook die gene, de welke ipecialijk en uytdrukkelijk in manier voren verhaalt,
tot het verkoopen , verhandelen of intiaan van de voorfz. Franſe Manufacturen fullen
zijn geadmitteert , niet ſullen vermogen te verhandelen , verkoopen , ofonderhaar te
hebben , of houden , eenige andere ,dan de voorfz. Franſe Manufacturen , op de ver
beurte , niet alleen van de voorfz .andere Manufacturen , maer ook op de ponen en
ſtraffen hier voren uytgedrukt.
Dat voorts de reſpective Provintien ſullen werden verſocht , vder in den haren na
de grootheyt van de Steden te qualificeren en admitteren eenige Perſoonen tot het
voorfz. verhandelen , verkoopen , of inflaan der voorfz. Franſe Manufactaren , midts
in de groote Steden niet excederende 't getal van 6 , en in deminderSteden het geral
van 3 Perſoonen, endat deſelve Perſoonlen voor de voorſz. admiſie , ten behoevevan
deſelve Provintien ſullen betalen in de voorfz. groote Steden yder 1000, en in de min
dere Steden ydersoo guldens jaarlijks.
Dat die gene die tothetverkoopen , verhandelen of inflaan der voorſz. Franſe Mar
nufacturen ſullen zijn geadinitreert, de ſelve Manufacturen niet fullen mogen inflaan ,
ten zy fyluyden alvoorens ſullen hebben getoont aan de Hoofcluyden van 't Zijde La
kenkoopers Gilde, of anderedie daar toe by de Magiſtraten in de reſpective Steden
ſullen weſen geauthoriſeert, een pertinent en ſpecifico Biljet', waar by blijken kan ,
dat's Landts gerechtigheytop het inkomen der voorſz.Franfe Manufacturen geſtele;
ten vollen vanyder ſpecie in 't particulier is voldaan en betaalt,en daar op by een ander
expresBiljet , admiflie , om de ſelve Manufacturen temogeninſlaan , van de voorſz.
Hooftluyden , ofde voorſz. andere geauhoriſeerde Perſoonen fullenhebben ver
kregen , op de verbeurte niet alleen van de voorfz.Manufacturen , daar van's Lants
gerechtigheyt niet ſoudemogen zijn betaalt, of die delen contrarie ingeſlagen ſouden
1 mogen werden, maar ook op depoenen en ſtraffen hier voren uytgedrukt.
Dat diegene ,‫ ز‬die tot het verkoopen ; verhandelen of inflaan van de voorfz. Franſe
Manufacturen ſullen werden geadmitteert, gehouden ſullen zijn terſtont, en met het
inflaan der voorſz. FranſeManuficturen ,de lelvedoor de voorfz. Hooft-luyden , of
de voorfz.geauthoriſeerde Perſoonen te doen looden ofte merken , ſoodanig , dac by
ofaan het loot, 't zy op Francijn ofPapier , na vereyſch van't Manufactuur , dat ge
loodt ofgemerktſalwerden ,werde uytgedrukt de plaats, dagh en date , waar en op
welke het voorfz. Manufactuur geloodt ofte gemerktſal zijn , ſonder eenige van de
voorſz. Manufacturen te mogen onderhaar houden of hebben , de welke in manieren
voren verhaalt , nietgeloodtofgemerktſouden mogen zijn , op de verbeurte'niet al
teen van devoorſz.ongeloode of ongemerkteManufacturen , maar ook op de poenen
en ſtraffen hier voren'uytgedrukt .
Dar niemandt , van wat ſtaat of conditie hy ook ſoude mogen zijn , buyten de
voorſz,geadmitteerde Perſoonen, en buyten de ſoortenvan Manufacturen hiervoren
geëxcipieert, ſal vermogen eenige yan de voorfz. andere Franſe Manufacturen uyt
B 3 Vrank
 14 Den Franſen Oorlog
Vrankrijk, ofook van elders, tot zijn gebruyk te ontbieden , of de ſelve ook hier te
Lande vaneenige andere, dan van de voorfz.geadmitteerde Perſoonen, ofook eenige
van de felve Manufacturen van de voorſz.geadmitteerde Perſoonen , de welke in ma
nieren , voren verhaalt , nietgeloodt ofgemerkt zouden mogen zijn , te koopen , of
verkoopen , op de verbeurte niet alleene van de voorfz.Manufacturen , maarook op
een boete van 200 guldens op yder ſtuk van de voorſz. Manufacturen , dewelke delen
contrarie ſullen zijn verkocht ofgekocht, ſo wel by den Verkooper als Kooper te ver
beuren .
Dat de voorſz. Hooftluyden , of devoorfz. andere geauthoriſeerde Perſoonen niet
fullen vermogen admiſietot den inflagh van de voorfz.Manufaturen te geven, ten zy
hun alvooren ſuffiſantelijk en ſpecifiquelijk gebleken fal zijn , dat 't voorfz. recht van
inkomenvan yder dervoorfz.Manufacturen, ten vollen ſal zijn betaalt , en dat ſy luy
den ten dien eynde de Biljetten , daar nyt hun gebleken is , dat 't voorſz. recht van in
komen voldaan is , ſullen moeten bewaren , om t'allen tijden te komen werden gecon
fronteert tegens de Manufacturen, die onder de voorſz. geadmitteerde Perſoonen ſul
len werdengevonden, en dat ſy luyden ook nefens hetvoorſz.in ſlaan de ſelve Ma
nufacturen , in maniere vooren verhaalt, ſullen hebben geloot of gemerkt , ofvan de
voorfz. loodinge ofmerckingeſullen hebben gemaakt een pertinent en ſpecificq Bil
let , inhoudende de quantiteyt en qualiteyt van yder der ſelver gelode , ofgemerkte
Manufacturen , en dat ſyook gehouden lullen zijn , 't ſelve Billet van gelijken te be
waren , allesoppoene van te verbeuren duyſent guldens , op yder reyſe , dat ſyluyden
de voorſz. Manufacturen andere ſullen hebben laten inſlaan , of haar na het gene
voorſz. is, niet exactelijk ſullen hebben gereguleert.
Dat ook niemandtbuyten de voorfz. Hooftluyden of de voorſz. Geauthoriſeerde,
falvermogen eenige van de voorfz. Manufacturen te laden ofte merken, ofdevoorfz.
loden ofmerken na te maken , of te conterfeyten , of ook 't loot of het merk van het
eene Manufactuur te nemen , ofaf te doen , en aan een anderManufactuur aan te ſlaan,
of aan te voegen , op verbeurte niet alleen van het voorfz. Manufactuur, daar aan 't
voorſz. loot of merk , in manieren voren verhaalt , aangehangen , aangedaan , of aan
gevoegt fal zijn , maar ook daarenboven als Falſariſen en Vervalfers van des Hooge
Overigheydts Zegels en Merken ſelfs, met verbeurte van lijf en goet , na exigentie
van ſaken geſtraftte werden .
Dat voorts de Officieren van de reſpective Steden ,derſelver Subſtituyten ,de voorfz.
Hooftluyden van 't voorfz. Zijde-laken -koopers Gildt, de voorſz. Geauthoriſeerde
van de Magiſtraten van de reſpective Steden , t'allen tijden , ſonder daar toe eenige an
dere admiſſievannooden te hebben , ten overſtaan van Noraris en Getuygen , of van
een Stadts-bode ſullen vermogente viſiteren de Winkels of Huyſen vandie gene, die
tot het verkoopan van de voorfz.Franſe Manufacturen ſullen zijn geadmitteert, en
gunt in de ſelve Winkels of Huyſen gevonden werdt , te confereren met de voorſz .
Biljetten , op de welke de voorfz. inſlagh en lodinge ofmerkingeſal weſen gedaan, en
vervolgens de Contraventeurs van deſe onſe Ordonnantie te bekeuren en calangeren ,
midtſgaders de poenen enmulctenhier voren geſtatueert ,by preventie te innenen te
vorderen : en lullen ten dien eynde de voorſz. Hooftluyden , of andere Geauthori
ſeerde van devoorfz.Magiſtraten e’allen tijden gehouden zijn aan die gene , die hier
medetothetdoen van de voorſz.viſite en calange werden geauthoriſeert, telaten vol
gen Copie authentijk van de Biljetten , daar op den voorfz. inlagh en lodinge der
voorfz. Manufacturen ſal zijn gedaan . Dar
 tegen de Nederlanden . IS
Dat alle die gene, die eenige Contraventeurs van devoorfz. Ordongantie ſullen
komen aan te brengen aan de gene, die hier voren tot de voorfz. viſite en calange by
Ons zijngeauthoriſeert, ſullengenieten de helft van de voorfz. te confiſqueren Ma
nufacturen , boeten en mulcten hier voren geſtatueert , en daarenboven vry zijn van
de poenen en ſtraffen , daar inne ſyuyt krachte van deſe Onſeordonnantie ſouden mo
gen zijn vervallen, indien ſy aan devoorfz.contraventie mede fullen mogen hebben
geparticipeert.
En nademaal verſcheyde van onſe Ingeſetenen alsnoch onder haar zijn hebbende
veele , en verſcheyde van de voorfz. FranſeManufacturen , ſoo hebben Wy aan de ſel
ve vergunt en gegeven ,gunnen en geven by deſen , de faculteyt en permiffie , om
binnen den tijdtvan ſes Maanden , aanvang nemende met de Publicatie deſes, de
ſelve Manufacturen te mogen verkoopen , venten en debiteren , ſonder dat echter
1 yemant wiehy ſy, buyten de voorfz. geadmitteerde Perſoonen, endie ook niet buyten
de ordre hier voren by Ons op den innlagh der ſelver Manufacturen beraamt, op die
penen en ſtraffen hiervoren uyt gedrukt, middelerwijlen ſal vermogeneenige van de
felve Manufacturen , buyten de voorfz. ſoortevan Manufacturen , hier voren geexci
pieert , van nieuws in te ſaan , ofook totfijn gebruyk uytVrankrijk , of van elders
te ontbieden ; en ſullen alle de voorfz. Manufacturen , die na de expiratie van de
yoorſz.ſes Maandenby yemandt veyl oftekoop foudenmogenzijn ,gebracht moeten
werden ter plaatſe ,die daar toe by de Magiſtraten van de reſpective Steden ſal werden
aangeweſen , om aldaar te verblijven , ter tijden en wijlen toe de felve aan de voorfz.
geadmitteerde Perſoonen verkocht , en by hunna voorgaande betalinge van’t gunt
voorinkomen daarop is geſtelt ,midtſgaders na voorgaandelodinge of merkingein
manieren vooren verhaalt, uyt devoorfz. plaatſe ingellagen ſullen zijn , of anderſins
buyten's Landts verfonden te worden , met kenniſſe van de voorfz.Magiſtraat, en
deſignatie vande plaats en perſoonen, op enaan dewelkedie geſonden ſullenwer
den, en dat den voorſz. Verſender gehouden fal zijn binnen een Maantna de verſen
dinge, ſpecifiquelijk te verifieren , dar de ſelve verfonden Manufacturen gekomen
en gelevert zijn aan die gene, aan de welke defelvęgeſonden waren , op de verbeurte
van hondertguldens op yderſtukManufacturen , dat na de expiratie van de voorfz.
fes Maanden onder yemandt veyl ofte koop gevonden , of defe contrarie verfonden
ſoude mogen zijn . Hier na volght geinſereert de Lijſte van de Franſe Manufacturen,
en ſpecialijk van ſodanige, de welkedienen en geapproprieert konnen werden tot
kleedinge of cieragie van Menſchen , ofameublementen van huyſen,

Lijſte van Franſe Manufacturen , en ſpecialijk van zodanigen,

de welke dienen en geapproprieert konnen werden , tot kleedinge of cie
ragie van Menſchen, ofameublementen van Huyzen.
12-0-0
A Alloenen
Loenenane Bechdacielebecederolle, 'eluklanghsoellen 8-0-0
deſmallerolle, hetfuk langh 50 ellen ,
Langer na adyenant.
Ammelakens , Damaſt, of ander werk ,'t ſtuk van 10, 12, en 16 vieren
deelbreedt, langh omtrent so ellen 50-0-0
Seis
 16 Den Franſen Oorlog
Servetten naar advenant, 3 Servetten voor een Ammelaken.
Ammelaken , 6,7, en S vierendeelen breedt , lang so ellen 25-0-0
Bokraal uyt Vrankrijk , 'tſtuk van 18 a 20 ellen 3-0-0
Bombazijnen , lang 20 ellen 3-0-0
Barcanen niet heel van Wolle , 't ſtuk 15 - O
Kamer -behangzelen , mitsgaders alle andere diergelijke Stoffen , 't zy ge
ſtreept , gevlamt, of anders van allerley couleuren , (uytgenomen de
Kamer-behangzelen van de breette van 6 vierendeel tot twintig vieren
deelen toe , gefabriceert in de Franſe Nederlanden ) van de waerde van
6 guldens 3-0-0
Cajanten, ſmalle van 3 quart tot 7 achtendeelen breedt, Grove Greynen ,
Plumetten en Calandres , gemaaktheelvan Sajetre Garen , of Sajette en
Linde Garen , 't zy gefigureert, effen of Camelot , lang 20 ellen , (uyt
gezondert de witte , zo effen , als gevlamde Cajanten ,PicocesRoyaal, 8-0
en van Wolle't ſtuk
Langer naer advenant .
Cajanten , breede Cajanten van 4 en 5 quart, ook alderhande Stoffen als
vooren 12-0-0
Confituren , van de waarde van 6 guldens 3-000
Canefas de Vitry , de Bale van 300 en 80 ellen , mitsgaders de kleyne 1
Balen , genaemt Tiersjens. 60-0-0
Canefas van Normandyen , en diergelijke , de 100 ellen 20-0-0

Canefas, Rollen daar men Hopſakken afmaakt,en alderhande Pak -rollen 10-0-0 !

Kaarten , Speel-kaarten , van dewaarde van 6 guldens 3-0

Koufſen, alderhande ZijdeKouſſen ,en Sajette Kouſen , uytgenomen de
Sajette Kouffen , gefábriceertin de Franſe Nederlanden , van de waar
de van 6 guldens 3-0-0
Kanten van Goudt of Silver ,'t pondt 35-0-0
Paſſementen van Goudt en Zilver-draadt, mitsgaders Goude enZilvere
Linten, als oock die met Goudt of Zilver zijn vermengt, voor het pont 20-0-0
Goudt en Zilver-draadt, 'c pondt 19-0-0
Kanten , alderhandeKanten van Zijde en Garen , Kabinetwerk en dierge
lijke, van de waarde van 6 guldens 3-0-0
Kramerye , alderhande Kramerye , (daar onder niet ſullen zijn begrepen
eenige Goederen in deſe Lijſte ſpecialijck geexprefſeert) van de waarde
van guldens 3-0-0
Fuſteynen , geheeten Croſers Bombazijnen 2-0-0
Hoeden , heele ofte halve Caſtooren , mitsgaders alderhande Vilt-hoeden ,
van de waarde van 6 guldens 3-0-0
Hayr ,Paruyk-hayr , en Paruyken daar van gemaakt , van de waarde van
6 guldens 3-0-0
Goude ofZilvere Lakenen van de waarde van 6 guldens 3-0-0
Fluwcelen , Felpen ofPluyshet ſtuk lang so ellen 100-0-0 1

Poudeſoyen, Terzenille , Zijde-grofgreynen , Zatijnen , Damaſten , en

diergelijk ,'tſtuk lang 5o ellen 60-0-0
Armozijn, Taf, ZijdeCamelot of Tabijn ,breedt ofſmal,lang 55 ellen, en
andere
 tegen de Nederlanden . 17
andere diergelijcke Stoffe , van geheel Zijde onder de voorige niet ge
ſpecificeert 50-0
Farandijn , en diergelijke Stoffe van ZijdeofGaren gewrocht, het ſtuk
lang 50 ellen 40-0-0
Sindaal't ſtuk van 35 ellen 5-0-0
Lampers , breedt ofſmal, 'tpont 5-0-0
Lampers, Zijde Lampers, ofFloercen, 't pont 10-0-0
Franje van Zijde, Franje-koorden, Zijde Line ofPaffement,'t pont 6-0-0
Sargies, Raffe ,Droget,lang 5o ellen't ſtuk 25-0-0
8-0-0
Eſtaminjes, geſtreept van Wol, lang 9 a 10 ellen 10-0-0
Eftaminy van Zijde,van de ſelve lengte
Charges van Chalon enkelt,lang 20ellen 20-0-0
De dubbelt van 40 ellen 40-0-0
Sarges de Mennie van soa oo ellen 60-0-0
Rartind ofWitte Bayen van Beauvois van 30 a 35 ellen 75-0-0
WolleLakenen , genaamt Drap de Bary van 30a 40 ellen hetſtuk , en alle
andere Wolle Lakenen 75-0-0
Leer, alderhande bereydt Leer van 6 guldens 3-0-0
Leer, alderhande Goudeen Silvere Leeren, van de waarde van 6 guldens 3-0-0
Lijnwaat van Vlas, ofCatoenen ,van de waerde van 6 guldens 3-0
Mutſen , gebreyde Mutſen van de waerde van6 guldens 3-0-0
Pelceryvan dewaerde van 6guldens 3-0
Saeyen , Rijffelſe, Atrechtſe, Doornikſe en diergelijke, komende uyt't
Frans gebiedt, lang 30 a 36 ellen, 't ſtuk 20-0-0
Zeep, Franſe en Marſiliaanſe Zeep, de hondert ponden 10-0-0
Zilver-werk , alderhande gemaaktGoudten Zilver-werk , van de waerde
van o guldene 3 - o- o
Spellen , de Dozijnen van 12000 5-0-0
Zout, alderhande Frans Zout, het hondert inkomende met 200-0-0
Tapiſſeryen van de waerde van 6 guldens 3-0-0
Terentayen, 't ſtuk lang 24 ellen 6-0-0
Vlas, gehekelt Vlas, de hondertponden 30-0-0
En alle andere Manufacturen in Vrankrijk of onderhoorige Landen ge
maakt , dic cor Kleidinge ,Cieragie , of Ameublementen geappliceert
konnen werden , in dele Lijfte niet uytgedrukt, of hier vooren niet
geexcipieert, van de waerdevan 6 gulden 3-0-0
Des en fullen hier onder niet begrepen , maar van deſe belaſtinge vry zijn,
de Baratten , witte en gecouleurde Damaften , heel van Wolle , als
ook de Trijpen.
En ten eynde niemandtvan dezen ignorantie en hebbe te pretenderen , ontbieden
en verſoeken Wy , de Heeren Staten , Gecommitteerde Raden , en Gedeputeerde
Staten van de Provincienreſpective van Gelderlant, en het Graafſchap Zutphen,
Hollant en Weſt-Vrieſlandt, Zeelandt , Utrecht, Vrieſlant , Over- Yffel, mitſga
ders Stadt Groningen en Ommelanden , en allen anderen Juſticieren en Officieren van
de ſelve Landen ,datfy defen Onſen Plakkate van ſtonden aan alomme doen yerkondi
gen , publiceren en affigeren in alle plaatſen daar ſulks van noden weſen ſal , en men
gewoon
go
18 Den Franſen Oorlog
gewoon is zodanige publicatie affixie te doen : Laſten en beveelen voorts de Ra
den ter Admiraliteyt , de Advocaten Fiſcaals, mitſgaders Luytenant-Admiraals,
Vice-Admiraals , Capiteynen , Officieren en Bevelhebberen , als medede Commif
fariſen en Commiſen ter Recherche, ſo in de Zeegaten als elders deſen onſen Plakkate
na te komen , en te doen nakomen , procederende en doende procederen tegen de
Contraventeurs van dien , zonder ooghluykinge , faveur, diffimulatie ofverdragh ,
want Wy zulks ten dienſte van den Lande, en ten beſten van de goede Ingezetenen
van dien bevonden hebben alſo te behooren.
Aldus gedaan en gearreſteert onder onſen Cachette,Paraphure ,en de Signature van
onſen Griffier , In den Hageden 2 January 1671. Was geparapheert , Jacob van Coe
verden , vt. Onderſtont , Ter Ordonnantie van de hoogh-gemelte Heeren Staten
Generaal Getekent, in abſentie van den Griffier , 1. Spronfen. Zijnde op 't ſpatium
gedrukt het Cachet van haar Hoog -Mog: op een rooden Ouwel, overdecktmet een
papieren ruyte.
De Ed : Groot-Mog: Heeren Staten van Hollant , &c. ftelden al mede op de zels
ve tijdt,een oudre en reglement op 't voorſ. Plakkaat van de Franſe Manufacturen,
lupdende als volght:
E Staten van Hollanten Weſt- Vrieſlandt , allen den geilen die deren ſullen fien
of hooren leſen , Saluyt. Doen te weten : Alſo by den Plakkate van de Hoog
Mog: Heeren Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , by concurrentie en
overgifte van de gezamentlijke Provintie , op huyden den 2 January 1671 gearre
Ateert, wel expreſſelijk is geordonneert, dat niemande zal vermogen te verkoopen ,
te verhandelen , of onderhem te ſlaan in 'tkleyn ofte groot eenige Manufacturen van
Vrankrijk , dewelke tot kleedinge , cieraat, ofte ameublementen zoude konnen ,
dienen , buyten de Manufacturen in den zelven Plakkate geexcipieert , als die daar
toe by ſpeciale ordre van de Magiſtraten van de Steden haarder reſidentie ſouden zijn
geadmitteert, op de boeten en ſtraffen in den voorzeyden Plakkate uytgedrukt , en
dat ook in den zelven Plakkate is geſpecificeert wat getal van Perfoonen niet zullen
excederen , die gene die tot het debiteren der voorfz. Franſe Manufacturen in de reſ
pective Steden ſullen werden geadmitteert. ZOIST , Datwytor executie en vor
deringe van den zelven Plakkate hebben geordonneert en geſtarueert , ordonneren en
ftatueren by defen , dat tot het debiteren , verhandelen en verkoopen der voorſz.
Franſe Manufacturen , by de Magiſtraten in yder van de Steden Dordrecht, Haar
lem , Delft , Leyden , Amſterdam , Gouda , Rotterdam , Alkmaar, Hoorn en
Enkhuyzen , midtſgaders ook in 's Gravenhage, zes ; en in de verdere bemuurde
Steden van den voorſz. onſen Lande drie Perſoonen tothetdebiteren , verkoopen ,
en verhandelen der voorfz. Manufacturen , ſullen mogen werden geadmitteert , be
houdelijk dat yder van de voorſz. Perſoonen geadmitteert in de voorzeydeSteden
Dordrecht , Haarlem , Delft , Leyden , Amſterdam , Gouda , Rotterdam ,
Alkmaar , Hoorn en Enkhuyzen , midtſgadersook in 'sGravenhage 1000 Carolus
gulden,en die geadmitteert fullen zijn in de verdere bemuurdeSteden van den voorſz ,
onzen LandesooCarolusguldens,metden aanvangvan't Jaarvan haarluyder admiſ
fie , en zo vervolgens van Jaar tot laar , ſo lang zy de voorfz. Franſe Manufacturen
debiteren ,verkoopen of verhandelen ſullen ten behoeve van de gemeene zake aan den
Ont
 tegen de Nederlanden . 19
Ontfanger van onze gemeene middelen in de voorſz. Steden of den reſorte van dien
ſullengehouden zijn te betalen.
Ordonneren en ftatueren mede , dat niemandt buyten de voorfz. Steden , en ook in
de ſelve Steden , niemant buyten de Perſoonen by de gemelte Magiſtraten geadmit
teert , ſullen vermogen eenige der voorfz. Manufacturen te debiteren , verkoopen of
verhandelen , op depoenen en ſtraffen in den voorſeyden Plakkate uytgedrukt,
Dat ook de Magiſtraten van de voorfz.Steden niemant, wie hy ook ſoudemogen
zijn ,fullen mogen admitteren tot het debiteren ,verkoopen ofverhandelen der voorfz .
Manufacturen , directelijk ofindirectelijk , in eeniger manieren buyten het geval van
de Perſoonen , ten aanſien yan yder van de voorfz. Steden hier vooren geexprimeert.
En op dat men ſoude konnen weten wat Perſoonen tot het debiteren van de voorfz.
Manufacturen ſouden mogen zijn geadmitteert in devoorfz. reſpectiveSteden, en
dat de reſpective Ontfangers vanden reſſorte van de ſelve Steden voor den ontfanghe
van 't geen tot admiſſie van 't voorſz.debit moet werden betaalt , te beter ten behoe
ve van 'tgemeen comptabelſouden konnen werden gemaakt , foo ordonneren en ſta
tueren Wy midts delen , dat de voorfz. geadmitteerde Perſoonen gehouden ſullen
zijn de Acte yan admiflie , haar luyden tot het voorſz. debit by deMagiſtraatver
leent, binnen den tijtvan 14 dagen na date van de ſelve te vertoonen , ofte doen yer
toonen aan onſe Gecommitteerde Raden in de reſpective quartieren , om de zelve
Acte van admiſiealdaar geregiſtreertte werden ; en dat die gene de welke de voorfz.
hare Acte van admiſſie aan de gemelte onſeGecommitteerde Raden niet ſal hebben
vertoont, en de ſelve aldaar gedaan regiſtreren , effectivelijk en metter daat van de ſel
ve Acte van admiſſie vervallen zal zijn , en incurreren de poenen en ſtraffen in den
voorfz. Plakkate uytgedrukt.
Dat ook die gene de welke van de gemelte Magiſtraten ſouden mogen hebben
geobtineert Acte van admiffietothet voorſz. debit,nadathet voorfz. getal, hier voo
ren uytgedrukt, ten vollen ſal zijn gecompleteert, dien niet tegenſtaande , en ook
niet jegenſtaande de ſelve Acte' by de gemelte onſeGecommitteerde Raden ſoude
mogen zijn geregiſtreert, echter van de lelveActe van Admiſſie fal zijn vervallen , en
incurreren de poenen en ſtraffen in de yoorſz. Plakkate gemqntioneert. En ten eyndo
niemandt hier vanignorantie pretenderen , nemaar alle en 'een yegelijk weten moge
waar na hy hem hebbete reguleren : Zo ordonneren en Beveelen Wy datdeſenalom
meſal werden gepubliceert en geaffigeert, daar ſulks behoort , en in gelijke ſaken te
geſchieden gebruykelijk is.
Gedaan in den Hage onder onſen grooten Zegele hier aan gehangen, op den 2 Ja
nuary des Jaars onſes Heeren en Zalighmakers 1671.
Ter Ordonnantie van de Staten
Herbt. van Beaumont.

Maar zo haaſt en quam delucht van deze Plakkaten niet in Vrankrijk , of men
wilde daar tegen aan en dit geſchiede dood het volgende :

D 2 Arred
 26 Den Franſen Oorlog
Arreſt van den Raadt van Staat , de welke verbiedt aan alle de
Onderzaten van Zijn Majefteyt, om niet te laden eenige Brandewijnen in
Hollantfe Schepen , in alle deZee-kuſten en Havenen van 't Franſe Ko
ninkrijk. Den 7 January 1671 .
Phet geen dataan zijn Majeſteytvoorgeſtelt is,zijnde in ſijnConinglijke Raade
O van Commercie,dar de Brandewijnen van fijn Coningrijke,de welke door Uyt
heemſche overgebracht zijn in deNoorder en Zuyder Landen , en byſonder
lijk door de Hollanders , zijn door verſcheydepractijken in haar deughe vermindert,
de welke ſy gebruyken om die te vermeerderen , en byſonderlijk door hetvermengen
met Brandewijnen van Bier of van Granen , dewelke buyten hare bederffelijkheyt
noch ſeer ſchadelijk zijn aan desMenſchen geſontheyt; dat de ſelve Hollanders alle
Jaren brengen in dit Coninghrijke een ſeer groote quartiteve Vis van hare Viſſche
ryen, en Speceryen van Ooſt-Indien , her welk een merkelijke ſchade brenght aan de
Zeevaart en Commercie van de Onderdanen van fijn Majeſteyt , tot welke fake ſeer
nodigh zijndete voorſien , gehoort hebbendehet rapport van Sr. Colbert , Ordinaris
Raadtsheerin de ConinglijkeRaadt, Controlleur Generaal van de Finantien ; Zijn
Majeſteyt zijnde in zijn Coninglijke Raadt van Commercie, heeft gedaan en doet ex
preffelijk verbieden aan alle fijne Onderdanen , te laden eenige Brandewijnen in Hol
lantſche Schepen , in alle de Kuſten en Zeehavenen van fijn Coningrijk , op ſtraffe van
confiſcatie , en 1500 guldensboete , wil ſijn Majeſteyt dat beginnen ſal met den eer
ften April toekomende, ſal betaalt werden 24 guldens op yder laſt Pekelharing en
Bokking , gebrocht in ſijn Coningrijk in Hollantſche Schepen , of geladen voorre
keningh van Hollanders , den primo July aan volgende 32 guldens, en den eerſten
October 40 guldens, endat van nu afſal moeten betaaltwordenopde Speceryen
door Hollanders gebrocht,of voorhaarrekening, ſo wel te Water als te Lande, dertig
ten hondert buyten de oude Tollen. Zijn Majeſteyt wildat dit tegenwoordig Plak
kaat ſal werdengeleſen , gepubliceert en aangeplakt in alle de Havenen, zitplaatſen
van de Admiraliteyt van dit Coningrijk ,en geexecuteert, niet tegenſtaande eenige op
poſitie en andere beletſelen welke het ſoude mogen zijn , en in geval dat eenige dit
felve overtreden, fijn Majeſteyt behoudt aan zich , en aan zijne Raden de kennifte daar
van, en verbiedt de ſelve aan alle Hoven en Rechteren , beveelt ſijn Majefteyt aan de
Requeſtmeeſters , Commiſſariſſen verdeelt in de Provintien daar aan de hand te hou
den. Gedaan in de Coninglijke Raadt van Commercie , in de tegenwoordigheyt van
fijn Coninglijke Majeſteyt,gehouden tot Parijs, den 7. Jan. 1671. getekent Colbert.
OUIS door de gratie Godts Coningh van Vrankrijk en Navarre , Grave van
L > getrouwe ordinaire
Raadtsheeren in onle Raadt , ordinaire Meeſters der Requeſten , van onze Ho .

ven der Commiſſariſſen , verdeelt in de Provintien van onſen Coninghrijke , tot de

executie van onſeordres , Salut. Wy laten weten , en ordineren door deſe geceyken
de van onſe handt , de hande te houden aan de Executie van 't Plakkaat , waar van't
Extract hier aan is gezegelt onder het grooteZegel van onſen Cancelier,op heden ge
geven in onſe Raadt vanCommercie , in onſe tegenwoordigheyt, de welke wy wil
len
 tegen de Nederlanden . 21

len dat ſalworden geleſen , gepubliceert en aangeplakt, in alle de Havenen en zit

plaatſen van onſe Admiraliteyt, en in andere plaatſen daar het noodigh ſal zijn , op
dat niemandt pretendeere daar van niet verwittight te zijn. Gebieden aan de eerſte
onſeDeurwaarder ofte Sergeant daar toe geſtelt, tor de volkome Executie van dit Ar
reſt , dat Wy willen dat ſal geexecuteert worden , niet tegenſtaande eenige oppoſitie
of anderebeletſelen , de welke ſoude mogen zijn , en in geval dat eenige't ſelve fou
de mogen overtreden , wy behouden aan onsen onſen Rade de kenniſle daar van , en
verbieden aan alle onſe Hoven , en andereRechteren alle mandementen en citatien,
op de boeten daar in begrepen , en alle andere acten en noodigerapporten ,fonderan
derepermiffien , en ſal geloofgegeven worden , aan de Copyen van dit Arreſt, als
aan de originele, en aan de tegenwoordigheyt geconfereert door een van onſe ge
1
trouwe Raatsheeren en Secretariffen , want dit onſe wilis. Gegeven tot Parijs den
7 Januarij 1671. Getekent LOUIS, en wat lager door den Coningh Dauphin,
Graafvan Provence , en fijn Raade Colbert , en gezegelt. Geconfereert aan de Origi
nele door mijn Raadt en Secretaris des Conings, Huys en Kroon van Vrankrijk , en
van fijne Financien. Door expres gebodt van zijn Majefteyt.
Dit verbode van Brandewijnen in HollantſcheSchepen te laden / docht veele zeer
bzeemt / en onnoodigo / dewijl de Brandewijnen in Hollandt verboden waren in
te b :engen / en ſelfs ook vooz Vrankrijk ten hoogu ten ſchadelijli : want ans
ders hadden de Hollanders nccij groote quantitept Brandewijnen in hare Schepen
upt Vrankrijk konnenladen / om de ſelve à droicture , ſonder die in Hollande te
bungen / naar de Noordſe en Ooſterſe geweſten , daarſe met groote menighte
vertiertwozden/ te vervoeren ; docij dit meenden de Fran.en felfs te doen ; want
het wit , daar Vrankrijk voor eerſt op doelde / was den Koophandel en Scheep
vaart van gantſch Europa na zich te trekken / dooz dien men den Coning wijs
maakte / dat ſijne IngeſetenendenKoophandel al 300 wet over de gantſche We
reldt konden durven als de Hollanders , of andere Volkeren , en dat vooznamec
lijk / met zoodanigeWaren , die Vrankrijk upt leverde / als Brandewijnen ,Koe
le -wijnen , Vruchten , Papieren , Kanefaſten , Manufacturen , en à la modiſche
aardigheytjes, & c. Ja dat dit allesmetmeerdervoozdeelbp de Franſe als Hol
landers konde gedaan worden / nademaal de Hollanders defe Waren eerſt upt
Vrankrijkhalende aldaar de Tollen moſten betalen / die dan in Hollandt ko
mende / alweder / vooz inkomen / en wederom daar upt gaandel de Convoyen
en Licenten , gehouden waren tevolocen / welke Tollen de Franſe , als fp die ſel
ve methare Schepen , na't Ooſten en Noorden vervoerden / konden upt winnen /
en zo veel meer profijt doen : Den Coning (om deſen Koophandel voort te zetten )
boodthaar aan / met fijae Oorlogh -ſchepen , bupten haar koſten / bep convoy.
Hier van wierdt dan een proef genomen , en eenige Franſe Schepen guamen in de
Ooft-zee, teDantzik , en elders en daar meen be men de Koopmanſchappen te
verstoopen / en dat voorgereden gelde ; maar dit haperde / want men was al
daargewent/ de Warendie de Hollanders daar bzochten / of aande Factoors,om
te verkoopen / gefonden Wierden / of door haar /uptHollantontboden zijnde/ wel
te verkoopen ; doch deſommige op ; andere op 87en ook op 12 maanden tijdt, te
crediteren / maarhier warende kaſſen en beurzen der Franſe Kooplieden niettoe
geſtelt. Men preſenteerde welde Franſe Koopmanſchappen voor bare Koopman
D 3 ſchappen
22 Den Franſen Oorlog
ſchappen te verruplen / doch het Koorn , dat aldaar den voomaemſten handelig
had men in Vrankrijk niet nodigh. En aldus bevonden de Franíen , dat den Hol
landtſen Koophandel niet anders als met overvloedt van geldt/ geozeven wierdt.
Doch de Franſe Schepen , die tot Ryga quamen / hadden watmeer geluk / want
dewyl men in Vrankrijk , Hennip , Vlas , &c. tot Scheeps-equipagie nodigh had/
die teRyga overvloedigh te krijgen was/ konden zp dievooz hare Franſe Koop
manſchappen verruplen . TweeGecommitteerden van de Franſe Noordtſe Com
pagnie , trokken naStokholm in Sweden o, m hare Brande- en Koele Wijnen te 1
verruplen voozPik , Teer, Hennip, & c. Maarmen verſtont aldaar nietdat men
deze Sweedſe Waren , in Franſe Schepen zou uptvoeren / en daarom bleef dit
fteken .
De Franſe Kooplieden was de manier van den Hollandtfen Koophandel ookge
noegh bekent / wantzy wiſten wel / dat men al van St. Jan in den Zomer af/ op
den Wijn , die noch ſtonten waſchte / geldt aan die Eygenaars, op rekeningh , en
leveringh tegen den Herfſt ,verſchoot , en de Vendange , ofWijn -oogſt dan geko
men zünde /diende daar vollebetalingh te zijn : En de Hollandſe Kooplieden , de
Wijnen ontbiedende /zo moſten de Wiſſel-brieven , op / ja voor het in -ſchepen der
gelver / al in de Zee-koopſteden , als Bayone, Bourdeaux , Rochelle , Nantes , &c.
over gemaakt/en gereedt ontfangen zijn.
Hidus kregen deFranſen haargeldt / zonderenigh gebaar te loopen / in han :
den / daartegens moſten de HollandtſeKooplieden , eerſt het credit van de gene/
die zp het geldtin Hollande, op Wiffel, gaven / en daar-en-boven dat van bare
Factoors in Vrankrijk , en dan het perikel ter Zee , van weer en windt , rovery , & c.
of d'onkoſten van Affeurantie daarvooz/ en dan noch de vaſtigheyt of lofligheyt
der zelver Affeurateurs , uptſtaan .
Den Franſen Coninghwoelde ook geweldigh voozde Ooſt-Indiſche Compagnie ,
die men daar / al eenige Jaren geleden / op 't Eylant St. Laurens of Madagaſcar ,
meteen Franſe Colonie ,ofVolk-piantingh , (dochmetklepnſucces) had begone
nen in te ſtellen. Tot voortzettingh van deze Franſe Ooſt-Indiſe Maacſchappy ,
quamen verſchepde Tractaten in den Druk , doch verwekten wepnigh luft / za
datden Coning , tot aanmoedigingh van andere / groote ſommen , tot wel vier
Millioenen toe/daar bp op zette) en dwongh de meeſte Grooten , en al de vooz
naamſte Kooplieden van zyn Coninkrijk ,pder / volgeng taxatie , mede in teleg
gen / en dat op drie termijnen ; waar van den eerften betaalt / en den tweeden aan :
gemaant zijnde / vondt men verſchepden / die aanboden / dat / goiemandtwil
be de twee laatſte termijnen voor haar betalen / 3p zouden den eerſten , die zy al
betaalt hadden / aan hem / voor niet met allen /overgeven / en de gantſe partye op
hun naam laten over tepckenen / maar niemant wilde deze actien , vooj detwee
derdeparten aannemen / zo datmen epndelyk vryheytgafi dat diegene / die hare
eerſte betaalde termijn wilden quiteeren / van de twee laatſte ontfiagen wierden .
In Hollandt wierden veelOffen opgekoft / en daar geſlacht/ en ingezouten / om
eerſt na Vrankrijk , en vandaar , vooz hare Compagnie , na Ooſt-Indien te zen
den . Men bewveegij de oolt een ouden Hollandtſen Ooft-Indisvaarder , genaamt
Caron , die hem in dienſt van die Franſe Compagnie begaf/doch hp had een rampe
ſpoedige Reyſe , en groote moepelijkhept/ onderwegenmet eenige Franſe Edellie
den , die ipook wederom na Vrankrijk te rugy gondt / kreegyook queſtie te Su
ratte
 tegen de Nederlanden . 23
rattemet een Armenis Koopman , die hpgevangen na Madagaſcar zondt / doch dien
Gouverneur, ditzo niet verſtaande / zondt den Armenier , wederom vzp /naar Su
ratte. Zeker Hollandrs Weft -Indisvaarder, genaamt de Ligne, langen tydt in Braſil
geweeſt / begaf hem mede in dienſtder Franſen , naar Ooſt -Indien , maar leefde
aldaar niet lang.
Alle deze Scheepvaarten , en Koophandelniet heel wel willende gelukken / (dewijl
dieniet gedwongen / noch met gewelt/ willen aangaan ; maar door de Kooplie
den zelfsgep ?actiſeert moeten werden / dewelkezich begeven na Landen , die ten
Koophandelwel gelegen zijn / en daarzp vryheyt hebben , en niet doo;Monarchen,
of Souvereynen gedwongen / noch zp / noch håre Koopmanſchappen bekommerti
belemmert/belaſt /of bezwaartwozden/begon Vrankrijk op anderemiddelen te
denken ; Dit was dan om den geheelen Koophandel der Vereenigde Nederlanden
(daar Vrankrijk nochtans zo welbp voer /) te bederben / en upt te roepen . Ten
dezen epnde quam'er in 't jaar 1671. von den dag, zeker Frans Tractaatje, dat door
de Franſe Miniſters denConing zou zijn aangeboden / om den Koophandelder Hol
landers uyt te roeyen. De middelen hier toe / waren voornamentlik / alle de Ko
ningen , Princen, en Staten , die eenighting aan de Zeën , of Stroomen ,en volgens
dien ten Koophandel waren gelegen / op te maken / dat zp in hare Havenen de
Scheepvaart van de Vereenigde Nederlanders zouden verbieden en voortg aanges
wezen / hoedanigh de gelde daar toe zouden te bewegen zijn / etc. Doch hier in
vondt men zwarighept/ of dit overalwel zou konnen uptgerverkt wozden : Den
Coning nepguide veel meer tot den Oorlogh , en de Wapenen , mepnende met 30
aanzienlijken Krijgsmachtde Vereenigde Nederlanders op't lyfte komen / dat hp/
in minder dan een zomer , de zelvegants t'onder/ of ten minſten totzijn gehooz
ſaamhept bżengen zou.
DeMunſterſe wervinge begon alg nu hartvoort te gaan: op dien Landt-dagh
wiert den Biſſchop 100000 Rijcxdaalders toegeſtaan zo dat het aldaar van Overa
ſten , Colonels, en Capiteynen begon te krioelen, dewelkeveel volk aannamen'; hp
kreeg van Onder-Officieren, en Soldáren veel brave Karels , dewijl zu wel vermoe
den / dathp /volgeng zijngelvoonte / alle de Landen,daar zijne Legers in vielen / tot
roof, en buytover gaf. Den Heer Prins Maurits, nu binnen Weſelzijnde/maak?
ten de Statenbekent, dat 800 Munſterſe Ruyters anterhalfuur van daar / hoewel
op den Munſterſen bodein / haar quartier hadden genomen , en datmen ookJadi
getracht de Grachten van Weſei te peplen / en te meten. De Vorſtinne van Ooſt
Vrieſland verzocht mede / om de Schans Stickhouſen , en eenige andere Plaatsjes,
daar omtrent metmeerder krijghsvolk te voorzien.
Hidus wierdbp den Staat derVereenigde Nederlanden tot de nieuwe Wervingh
aangenomen deze volgendeOfficieren.
Tot Colonels te Paert. Tot Majoors te Puert.
Walrave , Grave van Naflauw . De Heer van de Lier.
Zeger van Rechteren , Heer van Al- Otto , Grave van der Lippe.
melo. Den Grave yan Flotdorp.
Boudewijn van Soutelande , en Chriſtiaan Brandt.
Den Baron d'Offery, Den Baron Trux.
Rit
24 Den Franſen Oorlog
Ritmeeſters.
Hendrik van Icterſum , tot Niehuys.
Werner van Dort, Heervan Jeffúm .
Timon Johan van Lintelo.
Wichman van Niekerken.
Paul van Aernhem.
Adriaan Schimmelpenning.
Caſpar Fredrich van Graeffchap.
Iſaac Willem de Loyſon.
Jaques Fernand du Til.
Baron Steyn.
Willem .
Cornelis van Aartſen , Heer van Somers
dijk.
Matthias van Oſnabrugge.
Guilliam Balantin .
Otto , Graafvan
Janvan Ruytenburgh .
Styrum,Heere van Vlaer-
dingen.
Colonels te Voet.
Joſeph Bamphield .
Philip Jacob van Bremt.
Willem , Vryheer van Bremt.
Johan Nicolaas van Sniltsburgh.
Moyfe Pain & Vin.
Lieu enants Colonels.
Johan Bartholt, Heer van Verken .
Willem Copes:
Louis Wolfert van Dorp.
Willem , Baron van Nulandt.
Dirk van Ringenbergh.
Sergeants Majoors te Voet.
Rudolfvan den Heuvel, tot Niehuys.
Anthonius de la Lane.
Louis Franſcois de Bonſtetten .
Frans Hendrik van Bakkum , tot Ham.
Johan Schot.
Capiteyizen te volt,
Paul Bax .
Walter Carpenter.
Johan Bonneltat de Carbon.
Ernſt yan Lauwijk .
Willem van Broekhuyſen.
Walraven van der Graaf.
Johan van Raeſveldt , Heer van Renen .
burgh.
Geerardt Storm.
Willem de Blois van Treſlong,
Cæfar van der Zaal.
Roelofvan Klooſter.
Johan van Rijſwijk.
Pieter Floyd.
Bartholomeus Toutlemonde.
Caſpar Braam .
Jurgen Jooſt van Merode tot Marte
velt.
Johan Hendrikvan Gurtzgen.
Nicolaas Johan Sanderzon.
Francois de Merode Hoefaliefe.
Hanſcois de Paheau de Thilmes.
Alexander Brandt.
Arnout Waroeke.
Hendrik van Abbendaal,
Coenraad Hendrik Pielak.
Nicolaus de Jambline.
Jooſt van Swansbel.
Nicolaas Picffer.
Johan Hacquet.
Jan Jacob van Wafenaar.
Duk van War :ou .
Coenraat van Unckel.
Coenraar Willem van Deden.
Johan van Herkoop
Willem van Hillensburgh .
Everbardt Everwijn .
Hendrik Johan van Appeltoorn.
Tohan Steenwijk ,
Johan Laurens van Berchem.
Willem Benrink .
Carel Willem, Baron de Spierink. 1
Paulus Moreelſen .
Boudewijn van Domſelaer .
Pieter deGeroux de Lateriere.
Jooſt 1
 tegen de Nederlanden . 25
Jooft Willem Frederik van Hálfele, tot Coenradus Coenen.
Hallelraat. Bartholomeus van Ek.
Arent Sloot. Johan Pieter van Renefie.
Willem Vincent van Inhuyſen. Swuk van Eminga.
Daniel van Theuven . Philip Otto van Coevorden,
Wolter Ganſnep Tegnagel. Gaſpar Lodder .
Geerlach van Rijswijk. Jooft Schimmelpenning.
Hot hier aan vertrokken deze Officieren om Volk tewerven / na Ceulen , Ber
gen -op -Zoom , Rijnberk , en andere plaatsen op den Rijn , en Maze , &c. die haar
alle aangewezen wierden . Terwijl maakten deStatenGeneraaleen ordre op den
Rang , der Militaire Officieren , om alletwiſten / en dadelikheden / die upt de
zelvemochten ontſtaan / voog te komen ; deze reſolutien / op den 23 Maert 1671 .
genomen / Wierden met den Druk gemeengemaakt. Den grooten roep van het
Leger , datmetden Franſen Coning na Vlaanderen zou afhomen / als ook den
apparentenOorlogh die den Biſſchop van Ceulen ,metdie Stadt, ftondt aan tevan
gen / daar Vrankrijk niet wepnigh onder roepde / veroogaakte dat de Vereenig
de Nederlanden begonden berepbfélen te maken tot het verſterken / en voozſien van
deSteden Maſtricht, Orſoy , Burick , Rees ,Weſel , en andere plaatſen , ja ſelfs de
Rivierente beſchanſen / om voor allen overval bevrijt te zijn . Dokwierden/ op
't verzoek van die van Zeelandt, de Steden in Vlaanderen , als Hulſt , Sluys , & c.
metmeerder guarniſoen voorzien : gelijk medede Rendevous,oft'ſamenkomſt van
des Landes Oorloghs-vloot , onder den Heer Lt. Admiraal de Ruyter , in de Wie
lingen , voor Zeelandt, wierd geordonneert / welken Lt. Admiraal, beneffeng
deOnder-Admiralen , de Heer van Gent, en Bankert korts daar na / hare depe
ches ontfangende/ naar de Scheepsyloot vertrokken zijn.
Ontrent defe tijdt quam den Miniſter van den Keurvorft van Ceulen van de Ver
eenigde Staten verzoeken de overleveringh van de Stadt Rijnberk , die in den Jare
1633. door fijn Hoogheyt, Prins Fredrik Henrik Hoog-Lofi. Memorie , niet van
dien Biſſchop ,maar van den Conink vanSpanjen ,wiens guarniſoen daar in lagh/
door eenzwaar belegh / ontweldigt had : en had dien Biſſchop noptzo veel machts
gehad / om de onkoſten van defer Stadts verſterkingen, noch de onderhoudingh
van dien / noch dat van d’inleggende guarniſoenen , dat groote ſommen geldts
beliep / te konnen voldoen . Cien Keurvorſt-Biſſchop dede ook moepten / om het
Regiment Soldaten , voor die Stadt (dat den Colonel Bamphield gewoven hadde/
en dat met toeſtemming / aan de Ceulenaars was overgegåen / en den 5 Junii ,
1672. binnen Ceulen gemonftert / en 1400 man fterk / ſchoon / en wel-gekleet
Volk , bevonden witrd) upt die Stadt te doen vertrekken ; maar nademaatdit
den Keyzer mede aanging / (alzo den Colonel Bamphield , en fijne onderhebbende
Officierenden Eedt van getrouwigheptaan de StadtCeulen , en den Heer Mar
quis de Grana , als Keyſerlijke Commiffaris , wegens 't Keyſerrijk , hadden af
gelepdt/) wierd dital mede afge Tagen . Den Biſſchop van Straatsburgh , die
fich in den hoogſten graadt/ met deverſchillen tuſſchen den Keurvorſt van Ceu
len , en die Stadt bemoepden / quam in defe dagenmet een grooten trapn volk van
de Stadt Bon , ( Reſidentie-plaats van den Ceulſen Biſſchop) om binnen Ceulen
fijne ſaken te verrichten / maar de Wacht aan deE
Poorten wepgerdenhem den in
gang !
26 Den Franſen Oorlog
gang / ten ware (p aan haar alle hunne Wapenen overgaven / om in haar Wache 1
huysbewvaartte blijven / tot dat ſp weder upt gingen ; dit aan dien Biſſchop ge
wépgert zijnde /hielt ſich nietwepnigh gehoont: doch hp quam evenwel deg an
deren daaghs binnen / maarſijn gevolgh liet haar geweer achter. Ondertuſſchen
arbepden de Keulenaars dagelijks met 2000 man aan Hare Verſterking : En den 1
Heer van Zuylenſteyn , hier nu eenige tijdt / wegens den Nederlandtſchen Staat,
gerefideert hebbende/ vertrok van daar na Hollandt , vereerende den Burgermee
ſter , en veele Dames, aldaar, meteen eerlijk tractament, in het Staten Jacht, lega
gende in de Rijn , voorde Stadt Keulen, aan anker .
In't StichtUytrecht waren veel vzeemde Wervers gekomen / en hadden daar
omtrentwel 1600 mangelvouven / dieswierd binnen Uytrecht, (daar in zeker !
Herbergh ,GraafErnſt genoemt/ al over de 5oo mannen waren aangenomen ) bp 1
klokſlagh alle vieemde wervinge verboden / ende väeemde Militaire Officieren be
laſt/ op pepne van 5o gl . aanſtondts te vertrekken ; ook wierden de Dorp -Schou
ten aldaarbevolen i alle perſoonen , van20 tot so jaren oudt/ onder haar woo
nende/aante geven ; alsook van hoe veel hoofdenpder Huysgeſin was.
De koftelijke ſpeelreys van den Coning van Vrankrijk , omfijne geconquefeer
de Nederlanden te beſoeken / dede alle de Naburen omſien /Brabanten Vlaanderen
ſidderden en beefden / wantofſchoon dienConing aan de Coninginne van Spanjen
belient had gemaakt/ dat hp genootſaakt was deſe fijn tocht over eenige van
hare Nederlanden te nemen/ en dat de hooghſt-gedacyte Coninginne toeſtondt/
dat ſijn Majeſteytmetfijn Leger , door al het Landt, in de Nederlandtſe Provir
cien , daar over hare Majefteyt te leggen had / vip mocht trekken / begeerende
dat hare Ingeſetenen fijn Majeſteyt louden aandoen defelve eere als haren Zoon
toequam / en offp daar felver waar geweeſt / over welke beleeftheptden Coning
haar met een brief van dankbaarhept beantwoort heeft; 30 was nochtang de
ſchrik der Vlamingen , en Brabanders daar mede niet wechgenomen / ten aanſien
de menigte van 't volk dat met den Coning afquam :hoewelhet Krijghsvolk maar
omtrent 16000 man ſterk was / en nochwatmeer als half zo vee was den Hof
trayn , en’tgevolg van den Coning , en Coninginne , met hare Grooten , Edellie
den , Dames : Staat- Juffers , Kamenieren , Pagies, en Lakeyen , Hof- en Stal
meelters, met hare Dienaren, Knechts, Dienſtmaagden , en Jongens, &c.
Deſeſpeeltochtnam zijn begin op den 23 April,1672. 's morgens ten 10 uuren /
als wanneerde Coningh en Coninginne, met hetgantſche Hof, en dien ſtoet van
St. Germayn en Laye , zijn opgebroken (hebbende de Krijgs-macht eenige tijdt te
vooren doen af gaan) en quamen dien avont noch in 't Kaſteel Chantilly , alwaar
Monſieur , den Prins van Condé, Duc d'Anguin , en Duc de Longueville , met
veel gevolgen van Adelmede warenaangekomen : Hier wierdt het Hoftreffelijk
onthaalt i 30 inetopdiſſen , muſijk als vuurwerken , en's anderen daags een treffes
mke Jacht aangeſtelt / en na gehoudene Collation repsde men voozt i en quamen
's avons te Creil, en logerende op 't Kaſteel Liancourt, en van daar op St. Juft,
Breteul, en den 28 te Amiens, alwaar Duc d'Elbeuf, met dieMagiſtraten , aan
de Stadts Poort , den Coning de Stadts ſleutelen quam aanbieden . Mihier at den
Coning in 't openbaar / en vertrok van daarop Abbeville , daar sy des nachts
ſliepen.
Den tocht, op Duynkerken aangeſien zijnde / gaf ook niet wepnigh nadenken
aan
 tegen de Nederlanden . 27
aan den Koning van Engelandt, die een Eſquadre Oorlogh -ſchepen dede verdaer
digen / en 12 benden Voervolck na de zeekant afzondt / en de Trainebandes met
eenige Ruyterye liet waarſchouwen / om op 't eerſte gegeven tephen / vaerdigh te
zijn . Den Grave de Monterey hield zich ooch (terini den Franſen tocht duurde)
geſiadigh wakker / en op de been / bezoeliende / en voorziende gedurigh / de
Vlaamſe en Brabandtſe Steden . Den 2 May quamenjare Majefteyten teg avonts te
Grevelingen , en des anderen daaghs te Duynkerken ; onderwegen op den wegh van
Mardijk , ſteldezich het Leger in llaghorden , daar zijn Majefteyt , en Monſieur, te
Paerde voor aan reden ; ten 4 uuren quamen de Coning en Coninginne binnen
Duynkerken alwaar men dien zelven avont de Fortificatien en nieuwe Werken noch
ging bezien / en des anderen daags , hoedanig de Soldaten aan dezelve arbepden / en
dit geſchiede met 9500 Man , 15 uuren des daaghs , in 3 Eſquadrons , d'eerſtebe
gonnen 'smorgens ten 4 uuren , en wierde van de tweede ten 9 uuren afgeloſt; het
derde Eſquadron loſte de tweede af/ 's namiddaghs ten 2 uuren , en werkten tot
's avonts ten 7 uuren toe : fp marcheerdemetgoedeordre , in hun volle geweer /tot
dicht bp de werken , en leggende dan't ſelve ordentlijk ter neder / voeghden hun tot
hetwerk / en na dat afgeloſt waren / namen dewapenen wederop / en marcleer
ven na haar quartier. Dit ging noch tamelijk wel / zo lang den Coning daar
was / en metMonſieur tweemaal daaghs deviſite quam doen / maar nazyn Ma
jefteyts vertrekt/ (hoenau d'Officiers ook toezagen) zoo verliepen de Soldaten , (dit
(pitcen , delyen , engraven moedewordende)met grootemeenighten , naar Bra
bandt en Vlaanderen . Den dede ook (terwijlden Coning zich hier onthielt) veele
fchoone Wapen-oeffeningen , men vermaakte zich op de Zee , en de Coninginne
ging dagelijks veel Kerken , Klooſters', en heylige plaatſen daar omtrent beſoe
ken . Dan den Engelſen Coning quam ook de Lord Bellaſus, en van den Hertogh
van Jork, Sr. Vaugham , den Coning van Vrankrijk begroeten .
1
' t Berucht van alle dere Triumfen dede 30 overvloedigen toevloet van menſchen ,
upt Brabant, Vlaanderen , Zeelant , Hollane, Uytrecht , en anderenaburigeLan
den , tot Duynkerken teſamen komen / dat daar / noch daar omtrent geen Her
bergh te krijgen was;zoo dat'er ook een quaat-aardige ſiekteuptbegon te ontſtaan/
want de Marquis de Kamburo , en eenige andere van zulk piagh / wierdenvan
hier ziekelijk i naar Calais gevoert/ en ftoqven ſtraks daar aan. Dit dede
het Hofte eerder van Duynkerken op breken , en het was den 25 May , homende
te Armentiers, daarzp heerlijk onthaalt zijn / en daar van daan op Rijffeltrok
ken / alwaar men groote devotie en vaughde / qp H. Sakraments-dagh, (gaan
de de Coninginne in de Profeſlie) bedreef. Dandaar quamen ſy den 29 May te Au
denaarde, en den 30 te Doornick ; hier bleef den Coning ,Coninginné , en’t gant
ſche Hof, toi den 15 Juny : Den Coning beſagh dagelyksdie Stadt , en des zelfs
Fortificatien , en de Arbeydts-luyden , die daar aanwerkten /Het Kaſteel, en de
Magazijnen , als ook deomleggendegelegentheden , en de Coninginpleeghde hare
gewoonlikedevotie ,in 'tbefoeken derKerken en Kloofters.
Indeſe tijdt quam aldaar den Prins de Mannes , met veel groote Heeren , upt
de Spaanſe Nederlanden , van wegen de Catholijke Majeſteyt, den Alderchrifte
lijkſte Majeſteyt begroeten / en alles tot fijnen dienſt aanbieden / die heerlijlt onts
haalt/ en bejegent wierden . Den Heer de Groot , Ambaſſadeur wegens de Ver
eenigde Nederlanden , was mede upt Vrankrijk deſen train gevolglit / en dede/
É 2 ter:
28 Den Franſen Corlog
terivijlden Coning zich tot Duynkerken cnthielt / een keertje / heen en weer / na
Hollandt. Hier van daan quam 't Hof te Aet , in welkers verſterking den Co
ning groot vernoegen nam / en vermaakte zich met de Jacht , en de luſtigheyt des
fer Landouwen , en de Coningin met haar oeffening in de Kerk. Maar zoo haaſt
tot Aet de tödingh quam / dat den Hertggh van Anjou gevaarlijk krank was
die ook overleed / eer den Coning bp hem quam ) wierdt de reps na Vrankrijk
verljaaſt / en men bertrok in aller pl van daar op Queſnoy , Avelnes , Charleroy,
Philippeville, Amiens, en zoo voog tot St. Germain. Het Leger van 16000
man Wierdt ten deelen in Vlaanderen , en daar omtrent in guarniloenen gelepdt/
doch was veel verſmolten ; en aldus epndighde deſen grooten tocht , tot genoes
gen van de Brabanders , en Vlamingen (diehaar eerſt zoo ontſtelt had ) Ivant het
wag Haar vozderlijh / dat de Franſe Heeren hare grootſte Steden quamen bezien /
en veelTapijten , Kanten , Schilderyen , en andere aerdigheden ophofren ; maar
boven al / dat ſy hare Grenſen zoo haaft hadden verlaten : daar op bolghden een
verbodt, datmen te Gent , Bruffel, en andere plaatſen , geen Franſe brandewij
nen mocht inbrengen / en die daar waren / moſien bimen 14 dagen vervoert 1
worden .
Den wakleren Grave de Monterey verſocht doen aan de Religieuſen , om de
Stadt Bruſel te helpen verſierken / die door ordre van dien Aerts - Biſſchop
moedigh aan 't werk vielen ; fulhs dede men ook te Gent , en op andere Plaatſen
meer. Die van de Stadt Keulen maakten ook 19 nieuwe Bolwerken , door de
Burgers , op .
De Oorloghsvloot der Vereenighde Nederlanden was den 8 Junii , 1672. onder
't gebied van den Admiraalde Ruyter, en Vice -Admiraal van Gent , al in Zeeges
ftehen ) en hicldthaar omtrent de Franſche , en Vlaamſche Kuſten , doende dages
Inlig traveKrijghs-oeñeningen , terwijl men in Vrankrijk , in eenige Havens ver
ſchepde groote , en ſware Oorloghfchepen aanboude ; ja men ſende toe / op 94
nienwe , daaronder nel 10 fouden zijn van 90 ! en 100 Stukken , voorſien met
32870 koppen , behalven de oude, en Proviantſchepen , met 2320 eters hemant/
doch het viel veel minder als op de helft upt. Vrankrijk dede ook te lande lerren
bpnain alle geweſten van Europa ; In Duytſlandt kreegy men 1200 Ruyters ;
In Switſerlandt vierd den Overhen Stoupa gefonden / om 4 Regimenten Voet
volk , voorts in Italien , als in de Republijken van Genua, en Venetien , maar
hier konde men niet te recijt komen ; de Republijke van Luques leverde 3000
Mannen , en in Savoyen kreegh men eenige Compagnien vaerdigh ; boven dien
gafmen commiſien upt tot 187 nieuwevaandelen , oder van 0 Man , aan tenes
men / onderMonſieur deLouvois , 30 dat den Coning al het Krijghsvolk van Eu
ropa (cijeen t'ſamen te willen trekken .
Ecnige Gecommitterde upt de Walſche geconquefteerde Steden , als Door
Rijfſel, & c. quamen te Parijs, verfoekende/ dat den Coning zeker Ediet ,vaer
digo zijnde om in 't geconqueſteerde Vlaanderen af te kondigen / wilde te niet
doen / well Ediet verboodt/ Alle hlepne Nederlandeſe Munt , 300 oude / als
nieuwe geſlagen op den Tirul van den Coning van Spanjen , altijdt daar
ganghbaar geweeſt / niet uptte geven / af teontfangen : Vertoonende hce
(chadelijk dit aan den Koophandel aldaar fou zön. Daar de Kooplieden in
Vrankrijk , doo het verbode vanzo veel Franſe Koopmanfchappen in Hollandt , & c.
in
 tegen de Nederlanden . 29
in te brengen / en fiende noch ſlimmerte gemoet / quamen mede 1 en gaven in het
volgende
A D V Y S,

Van verſcheyde Kooplieden , en Negotianten van Parijs , en

andere Steden van Vrankrijk , Negotierende op Engelandt,
en Hollandt , om te doen bijken hoe important het is, dar de
Negorie ter wederzijden werde gemaintineert , en gecon
ſervecic .

IKESte remarqueren dat de meenighte van ſoorten , de quantiteyt, en de waardye der

Koopmanichappen , en waren dieuyt Vrankrijk naar Engelandt , en Hollande
werden geſonden , leer conſiderabel'is , alle welke Waren Manufacturen zijn , en
gemaakt worden in verſcheyde Steden , en Provincien van die Koninkrijk , alste
Lyons, Tours , Parijs , en andere Steden ; en in de Provincien van Foreft , Auvergne,
Bretagne, Normandie, Picardie , Champagne, en andere Plaatſen meer, blijkende
uyt de Articulen deſes memorie annex , tot dien eynde opgeſtelt, om te vertoonen ,
dat de Commercie met onfe Nabuuren niet alleen important is voor den Coning ;
maar ook ſeer nut aan alle de Onderdanen in 't gemeen , ter oorſake datin de voorlz.
Manufacturen , en Fabrijke van dien een oneyndelijk getalvan Arbeytslieden en an
dere Perſoonen worden geimployeert , die haar koſt daar mede gewinnen , en mid
delen vinden om den Import en andereLaſten aan den Coning te betalen , datſe niet
en ſouden vermogen te doen indien de Commercie niet gemainteneert en geconfer
veert en wordt ; maai ter contrarie tot ſulken nootdruftigheyt gebracht worden
datſe haarbroot ſouden moeten bedelen , ofte haar geluk elders buyten dit Conink
rijk ſoeken , en haar aldaar ter neerſlaan alle het welke zekerlijk te beduchten is ,
indien de Engelſe en Hollanders de Negocie quamen te verbieden, ofte onſe inko
mende Waren en Manufacturen , dieſe uytVrankrijk trekken , merkelijk te bezwa
ren , die een ongelooflijke Sominejaarlijks komen te bedragen , gemerkt ſy-lieden
haar niet vergenoegen datſe haar eygen Landen daar van provideren , maar ſenden
noch een ſeer groote quantiteye naar verſcheyde verre gelegen Landen. Dat zoo
danige interdictie van Negotie ongetwijffelt volgen fal, bewijft het verbodevan eeni
ge , en belaſtinge van onie andere Manufacturen by hen -lięden alrede gedaan , by
Too verre men komt te perfifteren in 't verbieden en belaſten van hare Vruchten , Wa
ren en Manufacturen , die de Franſe uyt Engelandt en Hollande trekken , die heel
niet conſiderabel zijn, noch in comparatie en mogen komen met die gene , die de
Engelſe en Hollanders uyt Vrankrijk gewoon zijn te komen halen , want ſonder ons
te ſtooten aan een memorie voor weynigh tijde aan den dagh gekomen uyt de koker
van ſommige Perſoonen , die genoeghſaam beroonen het lelve om particuliere In
tereſt gedaan te hebben , wanneerſe willen begrooten de ſchade die Vrankrijk door
de Negotie en het inbrengenvande vreemde Draperyen komt te lijden, door dien
de ſelve memorie van valſcheden en ſuppoſitien opgevultis , daardoch met devol
komen waarheytbeweſen kan worden, dat alle de Lakenen die uyt Engelandt en
Hol
E 3
 30 Den Franſen Oorlog
Hollande getrokken worden , waar in hare Manufacturye beſtaat , niet boven twee en
eenhalf of ten hooghften drie Millioenen in 't jaar beloopen , en in tegendeel dat de
Waren die fy uyt Vrankrijk trekken , die ſomme wel tienmaal ophalen , gelijk uyt de
volgende memorie en ſtaat kan geſien worden ; zo dat daar uyt volgt,dat des Conings
goude en ſilvere Ålunten om debetalingeder ſelver Koopmanſchappen te doen , niet
en behoefte worden vervoert , behalven datde ſelve buyten die Coningrijk minder
als daar binnen doen , want deſelve betalinge geſchiet veel gevoeglijker ofdoorwif
ſel-brieven, ofte met Waren die de Engelie en Hollanders uytVrankrijk trekken ,
na dar yeder fijne gelegentheyt is , en de faciliteyt van de Negorie hen aan de hande
geeft. En is een ſlecht leggen , dat echterde Vreemdelingen niet en fouden nalaten
die Waren uyt Vrankrijk te trekken , dieſe daar gewoon zijn tehalen ,als hebbende
die groocelijks noodigh , en niet kunnende miſſen , al ware hetdat men in Vrankrijk
de Negotie van vreemdeManufa &turen quame te verbieden. Want het een yder be
kent is, dat de Vreemdelingen dan de Ambachts-lieden en Werk-lieden uyt Vrank
rijk in hare Landen fouden ſoeken te trekken , en aldaar de Manufacturye van de Wa
ren en Stoffen en andere dingen , dieſe nu in Vrankrijk komen halen , ofte van daar
ontbieden , in hare Landen Itabileren , gelijkſe alredevan verſcheyde Waren hebben
gedaan , het welke niet en kan geſchieden ſondermerkelijke ſchade aan den Coning
en fijne Onderdanen te doen ,doorde merkelijke verminderinge van des Conings ge
rechtigheden , die de ſelve in’t uyt-gaan aan de Kroone betalen , en door de Neering
loosheyt , die het fijne Onderdanen aanbrengt. Al het welke dan ſeer conſiderabel
weſende , mag ook daar by worden gevoegt, wanneer het inbrengen van de voorfz.
Waren en Manufacturen van Hollant en Engelant in die Coningrijk verboden is , en
dat de Engelſe en Hollanders het inbrengen van onſe Waren en Manufa&turen in hare
Landen enHavenen oock verbieden, gelijkſe hetſelve dan genoeghſaam effectivelijk
verboden hebben, dat de Onderdanen van den Coning ook van de Negotie tuſſchen
haar en de onderdanen van den Coning van Spanjen worden geprireert, door dienſe
hunne Waren derwaarts nietanders alsdoor de Havenen van Hollandt en Engelandt
kunnen ſenden , het welke aan Vrankrijk tot groot nadeel moet komen te gereyken,
vermits de Retouren van de Waren die naarSpanjen geſonden worden , niet alsin
Goudt en Silver beſtaan , welke beyde Materialen door die middel in groote quanti
teyt gemunt en ongemunt jaarlijks indit Coninkrijk gebracht te worden.
Staat van Waren en Koopmanſchappen die uyt Vrankrijk
na Hollandt en Engelandt, jaarlijks worden verzonden.
E En groote quantiteyt van effen en gebloemt Fluweel , effen en ge
1.
>

Zijde waren , die gemaaktworden te Lyons en in 't Lyonnois, voor

2000000
meer als 2000000 in 't jaar.
2. Zijde Lakenen , Taffetas, Pourdezoyen, Armozijnen, Moor van Goudt
en Silver ,Zijde Linten , en andereZijde waren, die gemaaktworden
tot Tours voor meer als 4 Millioenen in't Jaar. 4000000
3. Zijde Linten , Kanten , Paffementen en Knoopen , die gemaakt worden
tot Parijs,Roaan, S. Chamot, S. Eftiene, in 't jaar voormeerals 2000000
4. Sargien die gemaakt worden tot Chalons, Chaftes , Stermijnen die ge
maakt
 tegen de Nederlanden . 31
maakt worden tot Rheims, Sargien van Amiens , Blicouſt en andere
plaatſen in Picardie, in 't jaar voor meer als 2000000
5. Kaſtoor-Hoeden, Vigogne-hayr en Wolle , die gemaakt worden in de
Stadt en Voorſteden van Parijs , behalven die gemaakt worden tot
Lions, Roaan en andere plaatſen in Normandie, in 'tjaar voor meer als 1500000
6. Pluymen, Draagbanden ,Gordels , Hoedtbanden , Wayers , Kappen,
Maſquel , vergulde en geamilleerdeSpiegels , Kaſtentot Horologes,
Portraiten, Medailles, Tafels van Braſeletten en andere kleyne Waren,
in 't jaar voor meer als 20goooo
7. Handtſchoenen , die gemaaktworden tot Parijs , Roaan , Vendoſme,
Clermont, en andere plaatſen in't jaar voor meer als 50000
8. Sayette en wolleGaren, dat doorheelPicardien wordt geſponnen , in
't jaar voor meer als 500000
9. Aan Papier van allerley ſoorte , dat gemaaktwordt in Avergne, Poitou ,
Limoyzin , Champagne , Angouleſme, en Normandie , in 't jaar voor
meer als 2000000

10. Aan Spelden en Naalden , diegemaakt worden in Parijs en Norman

dien ,item houte Kammen ,en andere ſnuyſteryen , voor meer in 't jaar als sooooo
II. Aan Yſerwerk , dat gemaaktwordtin Auvergne , en elders, in't jaar
voor meer als 5०००००
zo grove als fijne,
12. Aan Lijnwaatdatgemaakt wordt in Normandie , in
daar van wordtnaar Engelande geſonden voor meer 't jaar als 5००००००
13. Aan Meubelen , beſtaande in Matraffen ,Bedden , Dekens, Overtrek
ſels van Bedden van verſcheyde ſtoffen en van Zijde , en verciert met
Franje en anders in 't jaar meer als 1000000
14. Aan Brandewijn ,Citre ,Azijn ,werden verſonden in't jaar meer als voor 1500000
En zo veel aan Manufacturen , beloopende te ſamen IS000000

Boven de voorfz .Manufacturen worden noch jaarlijks aan

Vruchten in Vrankrijk vallende , naar Engelandt en Hollandt vervoert.
15. Wijnen van Gaſcogne , Xaintonge , Nantois en andere plaatſen op de
Riviere de Loire , behalven de Franſe Wijnen die geladen worden tot
Bordeaux , Rochelle , Nantes , Rouaan en andere plaatſen , welke Gaf
conze Wijnen , zoze na de voorfz. plaatſen niet geſonden worden , ſou
den ten meeſtendeels verderven en verlooren gaan , en worden aan
Wijnen verfonden na de voorſz. plaatſen in 't jaar voormeer als 8000000
6. Aan Safraan ,Paſtel , Zeep , Honing, Amandelen , Olyven, Cappers,
Pruymen en Rozijnen, in 'tjaarmeer als voor 2000000
17. Eyndelijk worden tot Macan noch geladen , als ook tot Rochelle,
Brouage', en in de Eylanden van Re e , n Oleron , 5 a 600 Schepen met
Sout jaarlijks , en zo de Commercie quame verboden te worden , ſoul
den de voorfz. Schepen haar cours naarSpanjen , en Portugaal , en van
gelijken fouden de Wijnen en vruchten van Vrankrijk ons aan de handt
gelaten worden.
De
32 Den Franſen Oorlog
De Staten der Vereenighde Nederlanden beſpeurende dat l'rankrijk aan den
Oorlogh wilde / hoewelnocijonzeker waar / begoften nochmaals te denken op
het vergrooten van hare Krijghsmacht, en het aan ielien van een Capite yn -Gene
raal, en deszelfs inſtructie , alg ook om upt te vinden de onkoſten tot de Militie,
en ander Oorloghs-laſten ; De Provincie van Uytrecht , bracht een advijs ter Ge
neraliteyt in / om te vermeerderen de Militie ban deſen Staat , tot het getal van
120000 Man , en als dan rou men de fubfidien van alle vreemde alliantien , en
auxiliare Troupen konnen beſparen ; doch dit nam geen voortgangh : Die van
Uytrecht ſtonden ook d'eerſte met Hollandt toe / het verbodt van de Franſe Wij
nen , daar die van Zeelande vip wat tegen hadden. Ondertuſſchen ozdineerden
de Magiſtraten van Amſterdam , en Uytrechtiede/ dat alle de Franſe Koopluyden,
en Kramers 3 dagen na hetoverleveren van hare Lijſten , hun Franſe verboden Wa
ren , en Stoffen , moſten brengen ter plaatſen / daar hare Achtbaarheden 't felve
ordineerden . De Heeren Staten vanHollandt , &c. fielden cok leder in den Im
poftop Karoſſen , Wagens, Paerden ,Speel-Schuyten , en ijet Paſſagie-geldt; ook
deden deſelve Groot-Moog.Heeren Staten van Hollandt, bp Plakkaat alom ver
kondigen / Doe dat ſy goet gevonden hadden , tot meerder afleurantie van de Capi
talen , ten laſt van dat Landt, op Los-renten , en Intereſſe loopende , 't gemeene
Landt van yder gulden renten , of Intereſtſalgenieten een ſtuyver , dat is 5 ten hon
dert , blijvendemidtſdien de Rentenier , ofHouder van de Obligatie , in plaats van
4 ten hondert, trekken , 3 en 4 vijfdeparten , dar is , 3 guld. en 16.Ituyv. 's jaars
van 100 gulden capitaal , &c. Doch defe reductie ging niet voo ?t / doo? dien Hol
landt korts daarnagenootfaakt was een goede ſomma van penningen op te ne:
men / een gedeelte op d'ordinari los-renten tegen 4 ten hondert in 't jaar , en een ge
deelte op lijf-renten , en dat op een oftweelijven , na advenant / foo men wilde :
ook wierdt bp ordonnantie vryheyt gegeven aan Vooghdea van Weeskinderen ,
om voor een gedeelte van hare goederen , lijf-renten voor haar / op Hollandt te
mogen koopen.
Vrankrijk begon fich al meer en meer ten Oorlogh toe te ruſten / gebyupkende
veel Penningen , om Rijken en Landen tot hem te trekken ; met Ceulen trachte
hp den Rijn , en met Luyk de Maſe te fiupten om van die kant de Koophandel
upt Duytſchlandt op Nederlandt te ftupren : ook focht Vrankrijk Sweden , door een
ſubſidie van tweemaal hondert duyſent Rijksdaalders van de Triple Aliantie af te
trekken / en hun ten dienſt te ſtaan / of ten min'ten 3tch / in den Oorlogh neutraal
tehouden . Deel gelt , eenige mepnen wel6 Millioenen , wierdt ook op 't laatit
van't Jaar 1671 | upt Vrankrijk jaar Engelandt over gevoert/ om aldaar een
aanſienlijke Scheeps- vloot upt teruilen ; mede wierden Franſe Commiffariffen in 1

der Elzasgeſonden / om denſtaat van datLandt , en de proyiand van Broodt , die

daar's Winters te krijgen trap op te tepkenen .
Tuſſchen den Keurvoit van Keulen, en die Stadt Wag noch geen vrede te ma
ken; den Keurvorſt wilde tot Arbiters hebben den Keyzer, en die van den Weſt
faalſen Kreyts ; deCeulenaars waren ook iyel tot den Keyzer,maar in plaats van
Weſtfalen (wiens Biſſchop fy niet ocel toe betrouwden tot de Heeren StatenGene
raal genegen : den Keurvorſt begeerde dat het Nederlandts Regimentvan Bam
phield ('tgeen hyUytheemſeKrijghs-macht neemde )upt de Stadt fou vertrekken.
Hier toe poide den Fransgefinden Biſſchop van Straatsburgh , dievan de Stade
Cen
 tegen de Nederlanden . 33
Çeulen , dapper aan , maar wierdtwepnigh geacht / dooz dien men met'er daadt
bevondt / dat hp / gelijk ook den Biſſchop van Munſter, onder ſchijn van den Vrede
te bevozderen / dietelkens met nieuwe queſtien in te brengen / weder om ſtiet. On :
dertuſſchen geraakte het Stift Keulen almeer en meer vol Franſen, foo dat denKey
zereen Commiflie zond aan den Biſſchop van Munſter, om den Keurvorft van Ceulen
te infinueren / dat hy geen meer Franſen in't Keyſerrijk zou doen komen / etc. want
up hadal in de Maant Auguſtus1671. als Prins van Luyk, toegeſtaan /totgrootmiss
noegen der Luykenaars, dat de Franſen in Luykerlandt vry Leger mochten nemen .
DeFranſen ſonden nu veel toevoer van Krijghstuygh , de Rivier de Moeſel af in den
Rijn , en foo voozts in't Stift Ceulen; 18.zware Stukken quamen tot Bon , Kefidens
tie plaats van den Ceulfen Keurvorſt , en men duchte dat den felben het ooge wel op
Rijnberkmocht hebben / terpretenſie van een oude queſtie. Ontrentdeſe tijdtwag
d'Hr. Cornelis de Wit , Ruart van Putten , &c. van wegen den Vereenighden Neder
landtſen Staat , met het Staten Jacht ook tot Ceulen geſonden / om den Vrede te helpen
bevozderen /maar vertrok wederom van daar.
Den Coning van Vrankrijk , om ſijn ooghwit te berepken / fondt vaſtgeheele trou
pen Volk na't Stift Ceulen af/ 300 dat hydatgantſe Biſdom , genoegh / als in pol
Teſlie nam / en dit alles met toeſtaan van dien Keurvorſt, de welke fijn Stadt Nuys,
aan de Franſe in rupinde / die fp datelijk begonden te verſterken / en lieten / met
Frans geldt , in koopen heele vlotten Dennenhout, om aldaar een Citadelle en Maga
fijn op te bouwen / doende/ om plaats te maken / hier toe/ veele Huyſen af bje
ken / en voorſagen hun Magaſijn met400 vaatjes Boskruyt, Kogels , &c. licten ook
daar veel Bak -ovenszetten / omdagelijks vod? 12000 Menſchen broodt te bakken /
tot het welke fp Koorn genoegh / in voorraat op kochten / want gelt was bp de
Franſe geen gebrek : te Bon lieten zp Plakkaten aan fiaan / met den Tijtel , Ordon
nance du Roy , & c. Den Vorft van Nieuburgh , van ander gevoelen zijnde als den
Keurvorſt van Ceulen , verſochthuipe aan de Vorſten des Rijks , dewil hethem niet
mogelijk was / om de Franſen upt fijne onvaſte plaatſen , en onvermogende Landen ,
tekonnen houden : men probeerde doen een vliegende ofgierende Schipbrugge, (gle
lök diete Nimwegen ) bp Bon, op den Rijn , maar men vondt die niet bequaam /
om soo Ruyters te gelijk over te zetten . Aldit neſtelen der Franſen in het Biſdom Ceu
len , en daar omtrent/ ſtont den Keyzer , Brandenburgh , en veel Vorften des Duyt
ſen Rijksgants niet aan/ en bpſonderlijk den wahkeren Grave de Monterey ; he
dede de Muuren en Poorten van Aalſt , een luſtigh vermakelijli Stedeken in Vlaande
ren , op de grenzen der Franſe conqueſten gelegen , omdat het te ontſterk was / nes
derWerpen . Hyreppide ooh (dooz dien veele Franſen na de Landen van Over-Maze,
quamen af zakken)na Roermonde, St. Stevens Waert , Venlo , Erkelens , en 300
over Limborghwederom na 't Brabandts Hof, fellende overal goede ordre op alles ;
alhoewel den Coningh van Vrankrijk aan de Coninginne van Spanjen beloofthad /
dat hp niets tegen Spanjen ſou ondernemen / gedurende de minder-jarigheyt van den
Spaanſen Coning, vergunnendenoch een Jaar tijdt/ tot het afdoen van de Neder
landtſe grenze-fcheydinge tuſſchen hun bepden / doch op voorwaarde / dat Spanjen
zich niet en ſou bemoefen met den Oorlogh , die Vrankrijk mocht komen te voeren /
tegen die gene die het dan mocht zijn. Den Prinsvan Vaudemont begafzich in dienſt
der Spaanſe Nederlanden , en den Franſen Coning dede noch al in veele nabuurige Lan
den terat olk werven / maar de Switſerſe Cantonsvan Bern , verboden den Colo
nel Erlach fijn Regiment Paerde-volk , inhaar gebiedt, voor Vrankrijk te werven;
开f doch
34 Den Franſen Oorlog
doch defe kregen 2000 Italianen onder Sr. Magalotti; gelijk ook den Hertogh van
Mommout, een Regiment Engelſe aldaar / ten dienſt van Vrankrijk , begon aan te
nemen . Men handeldemedemet eenige Engelſe , om soo Ruyters en Paerden van
daar over te voeren ; beloovende aan de Officiers, voor pder toegeruſt Ruyter , die
men in Vrankrijk bracht/ 25 goude Jacobuffen.
De Heeren Staten der Vereenighde Nederlanden nu meer en meerbevindende/ dat
alle middelen tevergeefs wierden aangelept / omden Coning van l'rankrijk te bewue:
gen / tot het afſchaffen der zware en ondraaghlijke laſten op de Hollandtſe &c. Koop
manſchappen en Schepen , deden dan epndelijk afkondigen het volgende:
P L A K K A A T
Van 't Verbode van de Franſe Koele Wijnen, Azijnen , Kanefaf
fen , Papieren , en Kaſtanien.
E Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , Allen den genen die deſen
D jegenwoordigen ſullen ſien ofte hooren , lezen , Salut. Doen te weten , Alzoo
wy om verſcheyde importante , en pregnante redenen , voor den dienſt vanden
Lande, tot bevorderingeen vermeerderinge van de Neeringen binnen de Steden van de
reſpective Provincien , prefijtabel, dienſtigh en noodigh hebben gevonden , dat voortaan
medegeene Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefallen , Papier, of Caſtanien , van
wat ſoorte die ſoude mogen wezen , van buyten in deze Landen zullen mogen werden
ingebracht, verkocht , gekocht ofte geconſumeert. ZO IST , dat wy ordonne
ren , ftatueren , en wel expreſſelijk interdiceren bydezen , dat niemandt , van wat ſtaat,
qualiteyt ofteconditie hy ſoudemogen zijn, na de publicatiedezes, diegeſchieden zal
den 11 November 1671. toekomende, Nieuwen ſtijl, 't zy over Zee , langs de Stroo:
men ofte Rivieren , nochte per Affe te Lande , in , en onder het gebiede van dezen
Staat zal mogen inbrengen , in groote ofte kleyne fuſtagie , ofte pakken , eenige Franſe
Koele-wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier of Caſtanien , hoedanig die zoudenmo
gen wezen , opponen ,dat de Koopluyden en Factoors , de welke de voorſz .Wijnen ,
Azijnen, Canefaffen , Papier of Caſtanien doen inbrengen , ofte ook loſſen , inſlaan,
ofte in hare Pakhuyzen ontfangen , niet alleen zullen verbeuren de voorfz. Franſe Koe
le-wijnen , Azijnen , Canefallen, Papier of Caſtanien , over Zee , langsde Revie
ren of per Aſſe , door henluyden gedaan inbrengen , loffen , inſlaan of in hare kelders
ofre pakhuyſen ontfangen , maar boven dien op yder ſtuk ofte vat Franſe Koele-wijn en
Azijn’t zy grootofte kleyn , mitsgaders yder pak Canefaſſen , Papier en Caſtanien mede
groot of kleyn, noch een ſomme van 600 gulden.
Voores interdiceren en verbieden wy wel expreffelijk by dezen , allen Schippers ,
Stuur-luyden , en Matrozen , midtsgaders wagen en karre-luyden , in hare Schepen,
Schuyten , Ponten , Wagens , ofteKarren te ontfangen , om in deze Landen overte
brengen eenigerhande Franſe Koele-wijn, Azijn , Canefaſſen , Papier of Caſtanien,
in hoedanige fuftagie , ofte pakkagie die zoude mogen wezen , op de verbeurte van
100 gulden op yder ſtuk Franſe Koele-wijn ofte Azijn , midtsgaders yder pak Canefal
fen , Papier en Caſtanien , 't zy kleyn ofte groot , 't welk by hen-luyden te Water of te
Lande , in en onderons gebiedt zal'ingebracht werden , voor welkeboete de Schepen,
Schuyten , Wagens , Karren , en Paerden ſullen werden verklaart te weſen verbonden
en
 tegen de Nederlanden.. 35
en executabel; en indien de voorfz. boete van de Schepen , Schuyten , Karren , Wa
gens , en Paerden, ofte uyt deGoederen van de voorfz. Contraventeurs niet en konnen
werden geconfequeert , ſoo ſullen de felve Contraventeurs over de voorſz, misdaden
exemplaarlijk aan den lijve , ten minſten by openbare geefſelinge geſtraft werden , maar
indien yemandt van de voorfz. Schippers ofte Voerluyden konnen bewijſen , dat de
voorſz. Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier, ofte Caſtanien buyten
fijne kenniffe ſoudemogen weſen ingeſcheept, ofre opgeladen ; foo fullen echter , en
des niettegenſtaande ſy-luyden de voorfz. boeten moetenbetalen , maarwederom daar
tegens haar regres hebben en behouden , ten laſten van die gene , de welke de voorfz.
Franſe Koele-wijn , Azijn , Canefaffen , Papier ofte Caftanien hebben ingeſcheept ofte
opgeladen ; en indien hetmochtgebeuren , dat niet tegenſtaande Ons voorfz. Verbode,
echter bedektelijk eenige Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier of Ca.
ſtanien onder ons gebiede mochten weſen ingebracht, Zo verbieden wy alle Binnelants ..
vaarders, Markt-fchippers en Voerluyden , de voorfz. Franſe Koele-wijnen , Azijnen ,
Canefallen , Papier of Caſtanien , van buyten ingekomen , te vervoeren van de eens
Provintie , Stadt ofte Plaatſe na deandere , op gelijke boete en ſtraffe , als hier vooren
ten aanſien van de eerſte Inbrengers is geftatueert; en indien het voorfz. feyt door eeni
ge Marktofte Beurt-ſchippers werdt begaan , boven dien van hare reſpective Veeren te
worden gedeporteert.
Van gelijken , foo verbieden wy aan alle particuliere ofte geprivilegeerde en be
eedighde Arbeyders haar te laten gebruyken , om eenige van de voorfz.Franſe Koe
le-wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier of Caſtanien , te helpen loſſen , ofre met
Sleden ofte Vlor-ſchuyten te vervoeren , op gelijke boete en ſtraffe als hiervooren te
gen de Schippers , en Voerluyden zijn gedecreteert , en boven dien , indien de voorſz.
Arbeyders zijn in Eedt ofte dienſt van Steden , ofte Collegien , daar van te werden ge
deporteert.
En ten eynde devoorfz. Schippers, Wagenaars, en Arbeyders van defen onfen Plak
kate volkomene kenniffemogen bekomen , roo werden alle Hooftluyden en Overluy
den van de Binnelandes-vaerders , 'oerluyden , en Arbeyders gelaſt , een yeder van den
inhoudt deres te adverteren en informeeren , en ondervindende , dat deren Plakkate
door yemandt werdt overtreden , daar van aan de reſpective Officieren , en Magiſtraten
in de Steden, en ten platten Landen te geven behoorlijkeadvertentie.
Dan gemerkt noch een groote quantiteyt van Franſe Koele -wijnen , Azijnen, Cane
faffen , en Papier , onder deKoopluyden en Ingeſetenen deſer Landen , in voorraat is ;
Zo hebben wy om de ſchade Onſer Íngeſetenen , foo veel doenlijk te voorkomen , de
ſelve gepermitteert, om de Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaſſen , en Papier,
de welke onder hen -luyden in voorraatzijn, te mogen verſenden , beneficeren , con
fumeren en verkoopen, van nu af tot den leften April 1672 incluys, en langer niet.
Ordonneren voorts, datnaar den voorfz. laatſten April 1672 niemande van Onſe In
geſetenen binnen het reſſort van deſen Staat , fal mogen verkoopen , koopen , vereeren,
wechgeven , aan nemen , vermangelen , ofte op eenige andere manieren alieneren ,
ofte ook ter flete conſumeren , directelijk , ofte indirectelijk in eeniger maniere ,
eenige Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier , en Caftanien , in groote,
ofte kleynequantiteyt , op de verbeurte van alledevoorfz. Franſe Koele-wijnen , Azij
nen , Canefaffen , Papier en Caſtanien , die na den voorfz. tijde by yemandtverkocht,
gekocht, vereert , aangenomen , vermangelt, ter flere geconſumeert, ofte op eenige
F 2 andere
 36 Den Franſen Oorlog
andere manieren gealieneert ſullen werden , en boven dien een boete van 6oo guldens
op yederStuk , en 200 guldensop yeder Tonnek en Franſe Koele -wijn , Azijn en yder
pak Canefaffen , Papier en Caſtanien groot of kleyn, dat naar den voorfz. tijdt verkocht,
gekocht , vereert ,aangenomen , vermangelt, gealieneert, ofte ter fleregeconſumeert
lal zijn ,Too wel by den Verkooperals Kooper , Gever als Nemer, ofte de gene die de
voorſz. Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier , en Caſtanien gefleten , als
die de ſelve ter ſlete gehaalt, ofte geconſumeert ſullen hebben ; ordonneren en ſtatueren ,
dat boven de voldoeninge der voorfz. boeten die gene die haar met het lijten ofte ter ſleté
te verkoopen in hetgroote ofte kleyne van Wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en
Caſtanien , komente generen , hare Neeringe ſal werden geinterdiceert voor den tijdt
van een jaar en ſes weken, voor de tweedemaal voor altijdt, en voor de derdemaal infaam
verklaart , en voorts uyt het geheele reſſort en gebiedt van den Staat der Vereenighde
Nederlanden gebannen ſullen werden , en dat die gène, de welke de boete niet en kan
betalen , arbitralijk aan den lijve,ten minſten by openbare geefſelinge ſal werden ge
ftraft, en werden de reſpective Officieren , der ſelver Subſtituten en Dienaars in de Ste
den , en ten platten Landen geauthoriſeert, om nauwe onderſoek te doen , ofnaarden
voorfz. tijdt , by yemandt eenige Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier
ofCaſtanien , gekocht, verkocht, vereert, aangenomen , vermangelt , gealieneert,
ofte ter ſlete geconſumeert ſullen werden.
Behoudelijk , dat ingevalle eenige Koopluyden of Handelaars eenige Franſe Koele
wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier ofCaſtanien , jegenwoordig onder haar ſoude
mogen hebben , de welke ſy tuſſchen dit , en den voorſz. laatſten April toekomende,
niet fouden mogen hebben geconſumeert , ofte verſonden , de felve gehouden fullen
zijn de voorfz. Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Caſtanien aan te
geven aan de Magiſtraat van de plaats, daar de voorfz. Franſe Koele -wijnen , Azijnen,
Canefaſſen, Papier ofCaſtanien zijn leggende,en de ſelvetebrengen ter plaatſedie daar
toe door de Magiſtraatſal zijn aangewelen , welke aanwijſinge de reſpective Collegien
ter Admiraliteyt ten beſten fullen hebben te beſorgen , en dat de ſelve Franſe Koele.
wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier en Caſtanien , aldaar ſullen moeten verblijven
onder de oplicht van de Magiſtraat van de ſelve plaats , by de welke de Sleutels van de
voorſz. te deſigneren plaatſe ſullenmoeten blijven beruſten , in voegen dat niemande tot
de voorfz.te deſigneren plaatſe , ofte tot de Goederen daar in beruſtende acces ſalkonnen
ofmogen hebben, dan ten overſtaanvanden Officier van de voorſz. plaatſe , of andere
vertrouwde Perſoonen , die daar toe by den ſelven Officier ſpecialijk lullen zijn geautho
riſeert , dat ook niemandt de voorfz. Wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier of Caſtanien ,
in ofteuyt de voorſz .gedeſigneerde plaatſe ſalmogen reppen , roeren , lichten , ofte ook
buytens Landts verſenden , dan met volkomen kenniſſe van den voornoemden Officier ,
ofde voorſz. vertrouwde Perſoonen by hem ſpecialijk daar toe gecommitteert , en dat
daar nevensaan de Magift:aat van de plaatſe, daar de voorfz. Wijnen , Azijnen , Cane
faffen , Papier en Caſtanien beruſtendezijn , ſal moeten werden aangegeven de quanti
teyt van de voorfz.Wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Caſtanien , die verfonden
ſullen werden , de Perſoon aan wie, en de plaatſe na de welke de voorſz. Wijnen ,
Azijnen , Canefaſſen , Papier en Caftanien vervoert ſullen werden , en dat de voorfz.
Verſenders van de ſelve Wijnen , Azijnen , Canefafien , Papier en Caſtanien , noch
daarenboven Borge ſullen moeten ſtellen tot de waarde van de ſelve Wijnen , Azijnen,
Canefaffen , Papier en Caſtanien toe , van dat die effectivelijk ſullen werden gebracht ter
plaar
 tegen de Nederlanden . 37
plaatſe, en aan den Perſoon , naar , en aan de welke die zijn gedeſtinecrt, en de ſelve
Borgtochte ſuyveren , ten langften binnen den tijdtvan achedagen , na datde Schipper
de voorſz.Wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier en Caſtanien uytgevoert hebbende
wederom hier te Lande ſál zijn gearriveert, en dat by faute van dien , die gene die de
voorſz. Wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papier en Caſtanien aangegeven hebben om te
vervoeren ,midtsgaders ook de voorfz. Borgen ſullen moeten werden geexecuteert,voor
de waerde van de voorſz. Wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Caſtanien , en daar
1 op, midtsgaderstegens de voorſz. Aangevers geprocedeert,als tegensContraventeurs
van deſen onſen Plakkate, dat voorts de voorſz. Aangevers of de voorſz. hare Borgen ,
de ſuyveringe van de voorfz. Borgtochte ſullen moeten doen , met aan het Collegie ter
Admiraliteyt, onder welkers reſſortde voorſz.Wijnen , Azijnen , Canefaffen, Papier
en Caftanien buyten's Landts gefonden ſullen weſen ., binnen den voorfz. tijdt te exhi
beren , de verklaringe van de Magiſtraat van de plaats , op de welke die aangegeven en
gebracht zijn , mede brengende dat de ſelve Wijnen ,Azijnen , Canefallen , Papier,
en Caſtanien , geladen in ſoo een Schip , van foo een Schipper, door ſoo een Perſoon
verfonden , en aan foo een Perſoon geaddreſſeert, waarlijk , en effectivelijk aldaargeko
men , en aan ſoo een Perſoon gelevert zijn , midtsgaders aan de gemelte Collegien ter
Admiraliteyt te preſenteeren de Schipper en fijne Knechten of Matroſen , de voorfz.
Wijnen , Azijnen , Canefaſſen, Papieren Caſtanienvervoert hebbende, de welkegehou
den fullen zijn te verklaren ondereedeſolemneelaan 't gemelde Collegie te preſteren,
dat ſy foodanige Wijnen , Azijnen , Canefaſſen, Papier, en Caftanien , op loodanigen tijde
uyt foodanigen Pakhuys ,in ſoodanigen plaatſeop ordre van ſoodanigen Perſoon hebben
ingeladen , en die ſelve Wijnen , Azijnen , Canefallen , Papier en Caſtanien , op ſoo
danigen tijdt, in ſoodanigen plaatſe , 'aan ſoodanigen Perſoon wederom hebben over
gelevert, alles op de confiſcatien, peynen en boeten hier vooren uytgedrukt.
Wijders ſoo hebben wy verboden en geinterdiceert, alle geſwooren Makelaars , naar
den voorſz. laatſten April 1672 toekomende, te veylen , of te ſtaan over eenige Ver
koopinge , vermangelinge of alienatie van eenige FranſeKoele-wijnen , Azijnen , Cane
faffen, Papier of Caſtanien , maar ſoo wanneerhen -luyden eenige partyen werden aan
geboden , om te koopen ofte verkoopen , ſullen ſy-luyden gehouden zijn 't ſelve den
Officier van de plaatſe aan te geven , op verbeurte van haar Officie , en daar-en-boveneen
boete van ooo guldens op yeder Stuk, Vat ofte pak , grootofte kleyn , dat door hen -luy
denwerdt verſwegen, ingekocht, verkocht, vermangelt ofte gealieneert.
Alle de voorſz. boeten te appliceren ten profijte van de Oficieren die de aanhalinge of
calange eerſt fullen komen te doen ; waar toe de Regenten van deGodtshuyſen mede by
deſen werden gequalificeert en geauthoriſeert, die in ſulken gevalle de geheele boeten ,
ten profijte van de Godtshuyſen ſullen genieten.
Voorts ſoo werden niet alleen de voorfz. Officieren , der ſelver Subſtituyten en Re
genten van de Godeshuyſen geauthoriſeert om de calange, aanhalinge en bekeuringe te
doen , maar ook de reſpective Advocaten Fiſcaals, Commiſen Generaals, en particuliere
Commiſen ter Recherche in de Steden en Zee-garen, ſpecialijk gelaſt goede voorſorge te
dragen , en weltoe te ſien , dat geeneFranſe Koele-wijnen , Azijnen, Canefaffen , Pa
pier of Caſtanien ter Zee, langs deRevieren , ofte Plaajien te Lande werden ingebracht,
maar alle ſoodanige Waren , ſonder eenige conniventie aan tebaien , op te brengen, en
te ſtellen ter judicature van de reſpective Collegie ter Adiniraliteyt , en om een yder te
arimeren tot het ontdekken van deſe contraventie , ſoo ſal die Aanbrengers ofte Aan
F 3 haal
 8 Den Franſen Oorlog
haalders werden toegevoeght de helft van de Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Cane
faffen , Papier en Caitanien , dewelke fullen werden geconfiſqueert, en de helft van de
boete daar inne yemandefal werden gecondemneert , blijvende de wederhelft ten be
hoeve van devoorfz.Officieren , die de calange eerlt ſullen hebben gedaan , en ſullen
daar-en -boven de voorſz. Aanbrengers vry zijn van deboete , daar inne ſy volgens het
vooren-Itaande Ons verbodeſoudenmogen zijn vervallen ,ſchoondeſelveAanbrengers
mede Contraventeurs fouden mogen zijn geweeſt ; welverſtaande dat niemandt voor
foodanigen Aanbrenger geconfidereert , en daar door van de voorfz.confiſcatie en ver
dereboete bevrijdt fal verden , als alleen die gene,diede voorfz. verboden en verduy
fterdeGoederen en Koopmanſchappen aan's Landes Officieren ſal hebben aangebracht,
voor en al eer dat eenige van de ſelve Officieren haar ſullen hebben getranſporteert op ,
ann , ofte ontrent de Schepen , of andere plaatſen , daar in eenige verboden Waren,
Goederen ofte Koopmanſchappen verduyſtert ſouden mogen zijn , en niet die gene de
welke de voorfz. verbode ofte verduyfterde Goederen , of hoopmanſchappen komt aan
te geven of te openbaren , foo wanneer de voorſz, Officieren albereydts op, aan , ofon
trent de voorfz. Schepen of Plaatſen gekomen ſoudenmogen zijn .
En ten eyndede voorfz. Franſe Koele-wijnen , Azijnen, Canefaſſen , Papier en Ca
ſtanien hier te Lande inkomende , niet plotſelijk mogen werden geconfiſqueert , maar
dat alomme van deſen Onſen Plakkate kenniſfe en advertentie gegeven en genomen, ook
deſen aangaande ten aanſienvan dentijde van de publicatie, een egale en eenparige voet
gehouden mag werden. ZO IST: Datwy geordonneert en geſtatueert , ordonne
ren en ſtatueren by deſen dat de publicatie van deſen Onſen Plakkate ſal werden gedaan
in alle de Provincien , en het reſfort van de Generaliteyt, op Woenſdagh aanſtaande en
acht dagen , die weſen ſal den 11 NovembertoekomendeNieuwen ſtijl, metdeſe Onſe
expreſſe meyningeen verſtande, dat indien de voorfz. publicatie op eenige Plaatſe ofte
Plaatſen , wat vroeger of later ſoude mogen weſen gedaan , het dien niet tegenſtaande
in rechten daar vooren gehouden , en de voorvallende zaken even en in dier voegen ge
handelt , gereguleert, en by Sententie getermineerten gedecideert ſullen moeten wer
den , als ofdevoorfz. publicatie aldaar ſpecialijk mede ten voorfz. dage gedaan was ge
weeſt , en by ſoo verre naar den voorſz. 1 i November , dato van de voorfz. publicatie, tot
den 23 December 1671. Nieuwe-ſtijl incluys , binnen de Zee-gaten deſer Landen ſou
denmogen komen te arriveren , eenige Schepen , in de welke eenige Franſe Koele
wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier of Caftanien mochten weſen geladen , dat in
ſulken kas de voorfz.Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Caftanien , met
de ſelve Schepen of wel in andere overgeſcheept ſonder betalinge van 's Landts inko
mende ofuytgaanderecht uyt de felve Zee- gaten naarandere Landen ſullen moeten wer
den vervoert , ſonder dat de voorfz .Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Ca
ſtanien , anderſintsgereptofte geroert , veelmin aan Landtgebracht, of aldaar opge
lecht, ofde Stroomen ofte Wateren opgevoert ſullen mogenwerden , op poene dat de
ſelve niet alleen ſonder eenige conniventie, of diffimulatie fullen werden geconfiſqueert,
maar ook dat dienthalven jegens deContraventeurs van deſen onſen Plakkate met de
uyterſte vigeur geprocedeertſalworden ; Authoriſeeren voorts de reſpective.Collegien
ter Admiraliteyt , om ter plaatſe , alwaar deSchepen uyt de Zee inkomende , het An
ker laten vallen, foo wanneer aldaar eenige Schepen nevensandere Goederen mede met
Wijnen , Azijnen , Canefaſſen , Papieren Caſtanien geladen , ſouden mogen komen !

in te vallen , van den dagh van de publicatie van deſen Onſen Plakkate , en ſulks voorfz.
van de 1
 tegen de Nederlanden . 39
yoorſz. 11 November toekomende af, tot ſes weken naar den voorfz. 11 November , en
alſoototden voorfz. 23 December 1671 Nieuwe-ſtijl incluys, een getrouw en bequaam
Perſoon te ſenden , om wel toe te ſien , dat ten aanſien van de voorfz. Schepen en Goe
deren , den inhoudtvan deſen Onſen Plakkate exactelijk en punctuelijk werde nage
komen : Dat voorts alle FranſeKoele -Wijnen , Azijnen , Canefaffen ,Papier en Caſtanien ,
die nahetverloop van de voorfz.ſes weken ,en ſulks naden voorfz. 23 December1671 .
toekomende Nieuwen-ſtijl binnen deſe Landen gebracht ſouden mogen werden , effecti
ve confiſcatie ,en de Perſoonen haardaarmedebemoeythebbendedeverdere penen in
den voorfz. Plakkate ge- exprimeert, ſubje &t ſullen zijn.
Ordonneren en laſten voorts wel expreſſelijk de reſpective Collegien ter Admirali
teyt , en alle andere Rechteren en Juſticieren van den Lande , die over den inhouden
van deſen Onſen Plakkate Reche en Juſtitie foude mogen komen te adminiſtreren , de
goede handt daar aan te houden , en doen houden , en ook ſoo veel in haar is beſor
gen , dat dit jegenwoordigh ons Plakkaat naar fijne forme en inhouden , punctuelijk en
preciſelijkgeobſerveertennagekomen , ook naar den klaren Text van 't ſelve by de ge
melte Collegien, en alle andere Rechteren en Juſticieren van den Lande recht gedaan
7

werde , ſonder op pretextvan ignorantie ofeenigeanderevoorgewende exceptien daar

van in eenige deelen te devieren , ofte dediſpoſitie van deſen Onſen Plakkace in eeniger
hande manieren te luxeren , veel min haar aan te matigen eenigh oordeel over de reche
matigheyt, ofte onrechtmatigheytvan'tgeen daar by ister neder geſtelt , ofte daar uyt
by gevolge eenige conjecturen té formeren van Onſe apparente intrinſique meyninge,
maar preciſelijk en punctuelijk naar de letter op te volgen de diſpoſitie daar inne klaarlijk
uytgedrukt, endien volgendeparticulierlijk mede van den voorfz. 11November toe
komende af, alle Franſe Koele-wijnen , Azijnen , Canefaffen , Papier en Caftanien
buyten te houden , ofte wederom in manieren vooren verhaalt te doen uytvoeren ,mits
gaders alle ſoodanige der voorſz. Wijnen , Azijnen, Canefaffen , Papier en Caſtanien,
als naar den voorſz. 11 November toekomende , Nieuwe-ſtijl, anders dan om wederom
inmanieren voorenverhaalt uyt de ſelve Zee-gaten daar die in gekomen zijn , met de
ſelye Schepen , of in andere Schepen overgeſcheept, over Zeete werden verſonden ,
gerept , geroert , ofte ook aan Landt gebracht, opgeleydt, ofte de Stroomen en Wa
teren opgevoert fouden mogen werden , ofte die naar de voorſz. 23 December toeko
mendemede Nieuwen -ſtijl, in de Zee -gaten deſer Landen inkomen fullen , effective
lijk te confiſqueren , en daar over ook te adjudiceren de volle boete ſonder eenige ver
ſchooninge, mitigatie of exceptie. Ontbiedende en verſoeken derhalven deHeeren
Staten , Gecommitteerde Raden , en Gedeputeerde Staten van de Provintien reſpective
van Gelderlandt, en 'tGraafſchap Zutphen , Hollandt en Weſt -Vrieſlandt, Zeelandt,
Utrecht, Vrieſlandt, Over-Yffel, inidrsgaders Stade Groeningen en Ommelanden ,
en allen anderen Juſticieren en Officieren van de ſelve Landen , dat ſy deſen Onſen Plak
kate aanſtondes na de receptie , of immers nyterlijk op den voorſz. 11 November toe
komende alomme doen verkondigen , publiceren en affigeren in alle plaatſen daar ſulks
van nooden weſen ſal, en men gewoon is ſoodanige publicatie en affixe te doen. Laſten
en beveelen voorts de Raden ter Admiraliteyt , d'Advocaten Fiſcaals , midtsgaders
Lt. Admiraals , Vice-Admiraals , Capiteynen ; Officieren en Bevelhebberen , als
mede de Commiſſariſen en Commiſen ter Recherche, foo in de Zee-gačen als elders,
deſen Onſen Plakkate na te komen , en te doen nakomen , procederende, en doende
procederen tegensde Contraventeurs van dien , ſonder oogluykinge, faveur, diſimu
latie,
 40 Den Franſen Oorlog
latie, ofte verdrag , want wy ſulks ten dienſte van den Lande , en ten beſtevan degoo
de Ingeſetenen van dien, bevonden hebben te behooren .
Aldus gedaan en gearreſteert onder onſen Cachette , Paraphure , en de Signature van
Onſen Griffier , In den Hage den 2 November 1671. Was geparapheert , isb. van Vier
Sen , vt. Onderſtondt, Ter Ordonnantie van de Hoog -gemelte Heeren Staten Gene
raal. Getekent , Gaſp. Fagel. Zijnde op't ſpatium gedrukt her Cachet van haar Hoog
Mog . op een rooden Ouwel,overdekt met een papieren ruyte.
Den Inhoudt van't voorgaande Plakkaat wierdt van de Vereenighde Staten over
gefonden aan den Grave de Monterey , Gouverneur der Spaanſe Nederlanden , en de
middelen aangeweſen / hoe men dit felveſou uptvoeren . Men dede ook de Grenſe
ſteden , als Doesburgh, Weſel, Rijnberk, & c.met meerder Guarniſoen voozſien : men
ſtelde vaſt om bp proviſie 72 Oorlogh -ſchepen , behalven de Branders en Galjoots,
tegen 't Voorjaar te vervaerdigen ; ook eenigeBootsgeſellen en Pont-gaſten aan te nes
men / die beguaam waren om metGeſchut om te gaan / en de Stromer., den Rijn,
Maſe, Waal, &c. bekentwaren . Den Raadt van Staten ( ondt ook haar advijs afi
aan alle de Vereenighde Provintien , en daar nevens een voozſiagh / om met den eer
ften noch14000Man tevoet , en 6000 Ruyters te doen werven ; benevens een ſtaat
van de Militie , hoe veel / en wat tot de beſetting van alle de Frontieren en 't overſchot/
van node was. Eenige Provintien en Leden gaven voor / en weſen aan / dat men
fommige Steden en Sterkten , door het onder water te zetten /van 't omleggendeLandt,
conder/ofmetwepnighGuarniſoen, fou konnen bewaren / als medemet ljetonbauph
baar maken van de Dijken en Wegen naar de relve toe gaande. De Overften en
Hooft-Officieren gaven hare confideratien op dit en andere punten , den ſtaat van
Orloge rakende / mede over. Den Heer Velt -Marfchalk Warts quam ook weder upt
Holſteyn , en methem / eenige ervaren Officieren , tot den dienſt der Vereenighde
Nederlanden. Men confereerde in den Hage nu feer ernſtigh met Don Emanuel de
Lira , Spaanſen Afgeſant, en eenige andere Miniſters, dat aan Vrankrijk groote ja
loulyegaf.
Het begon in Europa dapper te woelen; den Franſen Miniſter Pompone quam upt
Sweden wederomte Parijs , en wierdthaaſt van den Marquis de Vaubrun van daar
gevolght / naar dat Monfr. Courtin in die felve qualitept aldaar gekomen wag ;
deſe dede te Stokholm , aan 't Sweedtſe Hof, fijn upterſte vermogen / onder zeer
ſchoonebeloften / om dat Rijk te bewegen / dat het fich mede in den toekomenden
Oorlogh Wilden in laten / maar dit wierdt rondt af geſlagen / met een antwoort/
Dat Sweden fich , geduurende de minder-jarigheyt van dien Coning ‫و‬, en voor al in het
Jaar 1672 , in geenderley Oorlogh ſoude vermengen . Dit ſepden fp ook aan de Spaan
ſe Miniſters , doen ter tijdt daar zijnde/ en verſekerden mede / bp 't Verbondt , met
de Vereenighde Nederlanden gemaakt / vaſt te willen bijven / verklaarden daar
nevens / datſphare Hoogh -Mog: Afgeſant, den Heer Hairen , met lief ! aldaar te
gemoet ſagen ;maar met den Coningh van Engelandt handelde Vrankrijk feer hepme
lölt / tat nadeelder Vereenighde Nederlanden.
Op den 17 December 1671. wierat in 's Gravenhage geſloten een nieuween vaſte
Ligue Defenſive , tuchen de Keyſerlijke Majefteyts Miniſters , Don Emanuel de Lira ,
Geſanttegen Spanjen ,en de Gevolmachtighde panhare Hoogh-Mog: deHeeren Sta
ten der Vereenighde Nederlanden , den Inhoudt hier van wièrdt ſiil gehouden ! en
naar
 a
w
W
W
W
‫ل‬,‫ا‬
‫وورز‬

E
A

M
W

MAXIMILIAN HENRICK, Keurvorſt van Keulen .

1
i

|
 tegen de Nederlanden . 41
naar Wenen en Madril afgezonden / welkers Ratificatien daar na ook gevolgt zijn :
On Brabandt, en Vlaanderen wag men hier over wel genoeght / dooz dien men hoc
langrs hoe meer bemerkte / dat de Tractaren tot Rijſſel over deGrenze-ſcheyding ,
tuſſchen Vrankrijk , ende Spaanſe Nederlanden , bp wederzijds Gevolmachtighden
Aldaar aangelepdt zijnde / 'ten achteren liepen / en tot geen gewenſcht epnde fionden
uptte vallen .
De Stadt Ceulen feljeen nu het ooglwit te zijn / daar den toekomenden Oorlogh
verhandelt wierdt/ want Vrankrijk alreedemet dien Ceurvorſt in een verſtant geko
men / wierdt dat gantſe Stift , door de menighte inkomende Franſen oberloopen /
enzagh haar verderf te gemoet/ veel krijghstuygh wierd in / en upt dic Stadt gevocrt
na Nuys, dat de Franſenvaſt dapperverſterkten / en elders : Binnen Ceulen kriel:
de het van alderlep flacy van volk . Hier zagh men de Nuntius Van den Paus , de Ge
zanten van den Keyzer , van den Duytſen Kreyts , Duc de Verjus wegeng Vrankrijk ,
den HertoghvanLottharingen , dePrins deVaudemont, de Biſſchop van Munſter,
en die van Straatsborgh , pder zijn beſt doende / om zijn ooghwit te berepken / doch
met Vrankrijk , en den Ceulſen Ceurvorſtwas het algetroffen / maar zijnde noclj te
poegh / om de Stadt Ceulen eenige datelijkhept aan te doen / vondt haar die Stade
( die niet anders vooz had / als haar wettige Privilegien ſtaande tehouden )in groo
te ongelegenthept/ want haar Ceurvorſt,met de welke fy inverſchil waren / op
gehitſt door de Franſen , diong ſterk aan / dat zp het Nederlandts Regiment krijghs.
volk , onder den Colonel Bamphield , als zijndeuytheemſe Militie , en bupten 't Rijk,
eerſt zouden doen upttrekken / aleer hp toteenigh verdragh Wilde komen , en dat mm
haar wederom Rijks-krijghsvolkeren tot hare beſcherminge zoude inzenden . Het
wierdeyndelijkzoo verregebracht/ dat het verdragh , op den 2 Januarii , 1672. is be
floten / en dat in de volgende manieren .

INTERIMS VERDRAGH , tuſſchen zijn Keurvorſte

lijke Doorluchtigheyt, en de Stadt Keulen.
Ademaal zedert een geruyme tijdt verſcheyde ſtrijdigheden en misverſtanden
en
de
en Raadt der StadtCeulen , voorgevallen zijn , welke ook zo hoogh gerezen zijn ,
dat wederzijts allerley gevaarlijk miſtrouwen veroorzaakt hebben ; zo is 'tdat zijn Key
zerlijke Majeſteyt allergenadigſt beweeghtis geweeſt om alle gevreeſde dadelijkheden
voor te komen en te verhoeden , en tot onderhouding van de gemeyne ruft ,en minnelijke
bylegging van de onderlinge tweeſpalt en miſverſtanden , zijneKeyzerlijkeMajefteyt
commiſſie op de H.H.Ceurvorden van Ments, Trier en Brandenburgh te committeren,
die dan ook, volgens hutneplicht, in 'tbegin van de MaantJunii laatſtleden hunneGe
volmachtighde geſubdelegeerde daar op herwaarts naar Ceulen gezonden hebben , om
de voorfz . Commiflie aldaar op den 25 van de voorfz. Maant, in tegenwoordigheyt van
wederzijts Gevolmachtighdede Gedeputeerden te openen , en van deminnelijke hande
lingeen aanvangte maken , en met dezelve voort tevaren , en volgens deloffelijke Ver
gadering van deNeder-Rijnſen-Weſtphaalzen Kreyts , Vorſten en Standen , laatſt tot
Bijlefeld ten zelven eyndegehouden , tot voorkominge van allerhande gevreeſde dade
lijkheden en behouding van degemeyne ruft , niet alleen verſcheyde Raadtsplegingen te
houden , maar ook een aanzienelijke deputatie , nevens het Directorium te reſolveren
voor
42 Den Franſen Oorlog
voor goet gekeurt , en daar nevens een tijdt lang fich daar ſorghvuldigh aangelegen zijn
lacen , het ooghwit vande Keyſerlijke Heeren geſubdelegueerde alleſints by te ſtaan.
Maar alſo men van defijde van de Keyſerlijke geſubdelegueerde , als ook van de
Kreyts-deputatie heeft beſpeurt , dat de vergelijking van de hooft-ſaken ſich te wijdt
loopigh op dede; en dat het ingeflopene miſtrouwen ſich wederſijdts hoe langer hoe
meer vermeerderde , en daar uyt d'eene ofd'andere dadelijkheyt te beiorgen ſtonde : en
dat ondertuſſchen fijnHooghvorſtelijke genade den Heer Biſſchop van Munſter met een
ſonderlijken en lofſelijken yver aangenomen heeft, ſulks voor te komen , en tot dien
eynde fich Perſoonlijk omtrent Ceulen laten vinden : Zois 't dat de ſelve tot medewer
king van de intentie van ſijn Hooghſt-gedachte Keyſerlijke Majeſteyt endesſelfs Heeren
Commiffariſen , nevens die van de Keyſerlijke geſubdelegeerde , alsook van hetvoorſz.
Directorium en andereaanweſende Kreyts Gedeputeerde niet langer hebben kunnen
ſtil ſtaan , het pun& um fecuritatis , tot wiens bevordering de voorfz. Kreyts-deputatie,
uyt voorgemelde oorſaken , voornamentlijkisgereſolveert en geinftrueert, by der hande
te nemen, en Hooghſt-gemelte Ceurvorítelijke Doorl. als ook de Stadt met een , met
behoorlijkreſpect, en meternſt cevermanen ;en nadat wederlijdts meyningen begeerte
verſtaanhebben , is eyndelijk op de aangewendevlijt en naarſtigheytmetwederzijdts be
lieven, doormiddelen van dit Interims Verdragh , onnadeeligh aan de Keyſerlijke Com
miflie , en fubdelegatie vergeleken , afgeſproken en afgehandelt, de gemeene ruſt op vol
gendewijſe vaſt te ſtellen ,en beſtandigh te onderhouden , en dat daar in 't geringſte niet
fal mogen werden ondernomen .
I. Dat Hoogh -gedachte Ceurvorft van Ceulenby fijn Hoogh Ceurvorſtelijk woordt
met toeſtemmingvan hetDom -Capittel, onder hun handt en zegel, de Stadt Ceulen
Schriftelijk verſekeren ſullen , dat ſy noch hunne nakomelingen in het Aardts -ſtiche
gemelde Stadt, noch met hun eygen , noch met vreemde Volkeren in generhande ma
nieren ſullen belegeren, blocqueren , benauwen ofontruſten ,noch geenziots met arre
ften , repreſalien , verbodt, aanflagh of executien , of hoe men het anderzincs ſoude
mogen noemen , aan haar , harer Burgery en Inwoonderen , Perſoon , roerende en
onroerendeGoederen , Renten , Schepen ofte Koopmanſchappen , op geenerley wijſe
ofwege , of anderzints in hunne rechten beſwaren füllen , en ingeval van hun , hunnent
wege, ofdoorhunne bereedts in dienft hebbende, ofna deſen te werven eygene , of
van een ander kant aan of ingenomen Volkeren , buyten alle vermoeden , de Stadt, Bur
gers en wederom
Inwoonders, als vooren gemeldt, eenige ſchade toegebrachtmocht werden,
de felve te fullen vergoeden .
II. Daar en tegens fullen Burgermeeſters en Raadt der Stadt Ceulen , met be
willigingh van de gantſche Gemeente verſekeren , dat ſy de vreemde Volkeren , op
ſodanige wijſe , als in het volgende 3. Articul breder te fien is , ontſlaan , en daar
voor goetblijven ſullen , dat noch door hunne Burgers, noch door hunne reeds in
hebbende, of naar deſen aan of in te nemen Rijks of Kreyts-Volkeren , fijn Ceur
vorftelijke Doorl.desſelfs Aardts-ſticht en landen , en der ſelver Ingeſetenen , uyt en
wegen de Stadt, directelijck noch indirectelijk geenſints beſchadigt, noch de Geeſte
lijkheyt, noch de Ceurvoritelijke Dienaars in de Stadt beledight ſullen worden , en
ingeval meergemelte Ceurvorſtelijke Doorl. desſelfs Aardes-ſticht , binnen of buy
ten de Stadt in hare Rechten ; Juriſdictie en desſelfs oeffening eenige inbreuk of
belec gedaan wierde , ofby aldien daar eenige vernieuwing in mocht geſchieden , daar
door lich Ceurvorſtelijke Doorl, desſelfs Aardts-ſtiche en Ingeſetenen uyt en van
wegen
 tegen de Nederlanden . 43
wegen de Stade tegen dit Verdragh eenige ſchade mochten lijden , de ſelve te ſullen
vergoeden.
Ill. Op dar nu de Stadt Ceulen by voorgemelde dimiſſie van de vreemde Volkeren
in geruſtheyc mach zijn en blijven , en op datderuſt en Vrede des Weſtphaalſen Kreyts
mach onderhouden werden , ſal de Stadt het ſo genoemde Bamphieltſe Regimentuyt
haar dienft ontſlaan en met vry geleydt voor de uyttocht verlien , en geenerhande
vreemde Volkeren in 't toekomende , buyten het geval in Art.ult. s. geſtalten dan
ook , & c.vermelt, innemen . Dochſalde Stadt voorde voorfz.demifie, of ten minſten
op den ſelven tijdt , en volgensden laatſt tot Bylefeld gehouden Weſtphaalſen Kreyts
dagh , 1200 man van de ingewillighde manſchap, op de koften van de Voorgemelde
Kreyts, tot hare verſekeringe mogen in nemen , en niet alleen deſe , maar by aldien
fy het noodigh achten , noch meerder Volkeren van welgemelde Kreyts , ofdesſel
ven uytſchrijvende Vorſten op haar begeeren onfeylbaarlijk enfonder uytſtel te ver
wachten hebben , en zich verder daar van verſekert houden : En ſal haar daar en boven
vry ſtaan ſijne Keyſerlijke Majefteye nevens de drie Heeren Ceurvorſten , Commiſſa
riſen , totdeafdoeninge van de tegenwoordige verſchillen , als ook des noodts zijnde,
de naaſtgelegene Kreytſen , om gelijketoeſending van krijghs-volk op de voorfz.con
ditie , en verſekering van betaling te mogen verſoeken. De Burgermeefters 'en Raadt
ſullen ook een gequalificeert Perſoon , op 'tgoede vinden van denKreyts cor Hooft en
Commandant van gemeldeKreyes-Volkeren , die in de Stadt ſullen komen , mogen
voorſlaan en noemen , doch algedachte Hooft, als ook de mindere Officiers , volgens
de laatſte krijghs-belluye tot Bylefeld , van het Directoria en andere Heeren Gedepu
teerden , tot detegenwoordige differenten geſtelt en geconfirmeert werden , en fullen
gemelte Volkeren , ſo lang inde Stadt Ceulen ſullen leggen ; de ordresvan deMagi
Itraat volgen , enwanneer het ſelve gelieft moeten uyt trekken , en de Hooft en mindere
Officiers en Kreyts-Volkeren te ſamen in Stadts dienſt aangenomen werden , met deſe
voorwaarde nochtans , dat de Stadt hier mede gene ſijdeſullen kieſen , ingeval , buyten
hoop, eenige Oorlogh, tuſſchen eenige Kreyts ofRijks-Standenontſtaan mochte.
IV. En dewijlnudeaangevangeneFortificatien van deStade licht meerderoorſaak
ſouden kunnen geven tot gevaarlijker verwijdering en ſtrijdigheden , en der ſelven het
voltrekken van deſelve by ditpunétum fecuritatis billijk in codlideratie behoorde te ko
men , foo wil fijn Ceurvorſtelijke Doorl. om fijn vredelieventgemdette betoonen , toe
ſtaan , dat met de ſelve mach voort gevaren werden , met deſevoorwaarde , dat de
Magiſtraat van de Stadt Ceulen hier over een reverzaal uytgeven ſal, te weten dat, in
geval hier namaals doorVonnis en rechtin poffeſorio autpoftitorio uytgeſproocken wierde,
dat de plaats en grondt, waar op de Fortificarien gebouwt ſouden mogen zijn , den
Ceurvorſt en Aardts-ſtiches territorium zijn , ſy deſelveſullen doen demolieren , en al
les in voorigen ſtandt herſtellen , of in vergelding aan het Aardts-ſticht hier over eeni
ge andere billijke ſatisfactiedoen , en de Eygenaars op wiens gronden de ſoden geſto
ken zijn , ingevolge van haar reedts gegevene Declaratie , voldoen : En dat ook door
het gemelde foden ſteken in de genaamde Burgh -baan , de Stadt geen nieuw recht ſal mo
genpretenderen .
V. Op dat alle de ſwevende differenten tuffchen fijn Keurvorſtelijke Doorl. en ge
melte Stadt Ceulen tehaaſtiger afgedaan, ende ſecuritevt daar door te weynigermochte
gekrenkt werden , ſo ſullen alleen yderhincinde pretenſien en aanſpraken , 't zy de ſelve
in litiſpendens zijn ofniet , wat namen de ſelve ook ſouden mogen hebben , en van waar
de
44 Den Franſen Oorlog
de zelve zoudenmogen ſpruyten , voor het Keyſerlijke en H. Rijks Camer-gericht tot
Spier, volgens den inhoud van de jongſte Rijks afſcheytAnno 1654 in de aldaar voor
geſchreven 6.promptoriale termijnen ,zonder toelating eeniger in gemelde Rijks af
Icheyt voorgeſchrevene proregatien ofuytſtellen , ten kortſtenafgedaan, en dat in ſpecie
in den termino probatoriali, by de wederzijdts aan te nemen Commiſſarizen ad exami
Mandum teſtes , ad productionem tranſmutationem documentorum , vel infpe&tionem loci , en
anders genoemt, en zodanige Commiſſie van de zelve in beyder partyen tegenwoordig
heyt in loco, namentlijkdaer de documenta voor houden zijn, het zy toi Ceulen oftot Bon ,
verricht werden. En zal zijn Keyſerlijke Majeſteyt ook onderdanighſt verzocht wer
den , aan het welgemelde Camer-gericht ernſtelijk te willen beveelen ,dat deſelve zoda
nige ſtrijdigheden volgens de voorfz. aanleyding , ten langſten binnen 5 Jaren tijdt,
aidieinſtitutusquerele , afgedaan enuytgeſproken inogen werden , en zal de dadelijke
executie des judicati à die Publicationis, na eyſch derzakenbinnen 3. of ten langhlten
6 Maanden tijdegeſchieden , en alzo de tijdtin deſen Articuluytgedrukt, geobſerveert
werden. En by aldien buytenverhoopen , door de eens of anders ſchult , zodanigen
tijdt te vergeefsmochtdoorgeloopen zijn , zo zal't de gehoorzame party vry ſtaan zich
by die vergelijk te houden , of anders zijn recht zodanig te gebruyken , als voor de op
rechting van dit vergelijk doen konde, ofmochte.
yi. Ondertuſſchen tot dat de bovengemelde tegenwoordige en toekomende ſtrijdig
heden , volgens de voorfz.aanwijſinguyt de grondt wegh genomen en afgedaan zijn,
zullen zo zijneKeurvorſtelijke Doorl.endes zelfs Aardts-ſticht, als de Stadt , quod jura
jurisdictionalia , binnen en buyten de Stadt , in zulken bezit , detentie , exercitie of
uſurpacie, als zich tegenwoordigh een yderbevindt, continueren en blijven.
VII. Waarbymeer Hooghft-gemelde Ceurvorſtelijke Doorl, zich verder heeft bewe
gen laten , en uyekrachtdezes bewillight , dat, alwaar'tdat de Stadt haar volgens hare
meyning, buyten vertrouwen by den voorſz. wegh der rechten, in’t een of'tander
regens 'tboven gemelde Verdragh yets ondernemenmocht, dat als dan zijn Keurvorſte
lijke Doorl. niet via fa &ti vel armorum , noch ook binnen de 5. Jaren à dato dezes verge
lijks, met arreſten, prohibition repreſalien , of executien zal voortvaren ,maar dat alzulke
onverhoopte ondernemingen , als ook wanneer ſuperdifto ftatu pißelicnis vel detentionis,
exercitiiveluſurpatinis, in teen of't anderpunt, yet twijffelachtigh mochtvoorval
len , het zelve aan bovengemelde Keyzerlijke en des H. Rijks Camer-gericht wilver
blyven : Midts dat de Stadtverplichtzijn zal zich inſgelijken als zijn Keurvorſtelijke
Doorl . van allerhande dadelijkheyt te onderhouden , en met de cognitie van Meerge
melde Camer -gericht hier overallezints ts vergenoegen , daar zodanige twijffelachtig
heyt, rationepoffionis , detentionis , exercitii vel ufurpationis , zoude mogen voorvallen,
ofdatde ſtrydige punten ſummarie , en alleen in 2. ftellingen,en dat binnen de tijdt van
4 Maanden : als ook de Acta door de Rechtsgeleerden , die daar toe in de Stadt Ceulen
vanbeydepartyen fullen verkozen en onderrecht zijn , aan gemelde Keyſerlijke en des
H. Rijks Camer-gericht zullen overgezonden werden , en Ichuldigh zijn het zelve daar
over ſummarie , en ten langſten binnen 3 Maanden , à die receptorum te erkennen , en
de uitſpraak daarvan in allen deelen , tot dat de hoofczaak zal afgedaan zijn , na te ko
men , blyvende ondertuſſchen beyde partyen , na 't expireren van de gemelde 5 Jaren
à caro dezes in hun voorige rechei , en’t geen het Keylerlijke Camer-gerecht namaals
zalgevonnist hebben, zal in alle deelen nagekomen werden,
VIll. En niet tegeitſtaande men zich al zo inallesden wegh der rechten heeft geſuib
mit
 tegen de Nederlanden . 45
mitteert, zo kunnen echter by de beſtemde Keyſerlijke Commiflie, en daar toe Gede
puteerdeGeſubdelegeerde, ook andere vredelievende Rijks enKreyts, Keurvorſtenen
Standen , zo ver het een yder goet dunkt , de minnelijke middelen verſocht, en daar toe
gecoopereert werden. En nademaal het met zommige van de ſtrijdigheden alzogeſcha
penis, dat byaldien de zelveniet in der minne by geleght werden , dat als dan de alta
voor ſommigeRechtsgeleerden in de Stadt Ceulen , van wederzijden daar toe gekozen
en onderrecht, binnen korten en daar toe beſtemden tijdt zullen geinrotuleert, het gein
rotuleerde naar Spier geſonden , en aldaar van meergemelteCamer-gerichtonderzocht
kunnen werden , zo zoude men by zulke minnelijke bylegging ook kunnen tenteeren ,
of, en opwat wijſe beyde partyen hier over mede tot een verſtantſouden kunnen ge
bracht werden,
IX. Op dat nu het bovengemelde in alle en yder zijue puncten en clauſelen , gelijk hier
op geſtelt,beſtandigh zijn , en punctuelijk onderhouden mach werden , zo zal zijn Key-'
ferlijke Majeſteyt zo door dehooghaanzienlijke H. H. Keyſerlijke Commiſſarizen , als
ook door de Weſtphaaltſe Kreyts uytſchrijvende, en andere Vorſten en Standen , en
niet minder door zijn KeurvorftelijkeDoorl.en de Stadt Keulen , onderdanighſt en be
hoorlijk verzocht werden , dit tot wederzijdes ſecuriteyt ſtrekkende Verdragh niet alleen
genadighlijktewillen beveſtigen , en wel-gemelte Camer-gerecht tot afdoening van de
voorfz. ſtrijdigheden aen te wijzen ; maar ookhet zelve te willen guaranderen , en zal de
guarantie daar van by Hooghſtgedachte H.H.Keyzerlijke Commiſſarizen ,hare Keur
vorftelijke Genade tot Ments ,Trier en Brandenburgh , als ook by de Weſtphaalze
Kreyes en des zelfs uytſchrijvende Vorſten en Standen , en met eenen by Allerhooghft
melt Keyſerlijke Majeſteyt verſochtwerden ; dat zijneKeurvorſtelijke Genade totMents
mach gemachtight werden , ingeval buyten alle hoop , deze verzekering en vergelekene
puncta in eenigedeelen mochtengekrenke of gebroken werden , volgens de Rijks exe
cutions ordening en affcheyt van'tJaar 1555.5. zo zichdan &c. totredding van de ge
ledeerde party en onderhouding van die vergelijk , des Kreytſen te beſchrijven, en vol
gens de voorſz. Rijks execution verder te procedeeren ; en zal Hooghgemelde zijn
Keurvorftel. Doorl. alsook de Stadt, namelijk die gene die buyten vermoeden tegen
dit Verdragh en met gewelt mocht aangetaſtwerden , in zulken geval , en voornament
lijk by de vertoeving van de guarantie , volgens den Inhoudt vanhet Inſtrumentum Pacis
Maſterio Obſnabrugenfis, tot afweering van zodanigen gewelt allerhande buytenlandrze
hulp defenſive mogen gebruyken. Tot oirkond van 't welke zullen niet alleen de noo
dige originalia hier vanvervaerdight, en zommige van dezelve van zijn Kenrvorftelijke
Doorl. tot Ceulen , en deszelfs Dom -Capittel onderteykent en verzegelt , aande Stadt ;
maar ook andere van des Stadts wegen inſgelijks onderteykent en verzegelt aan zijn
Keurvorſtelijke Doorl. en deszelfs Dom -Capittel uytgereykt werden , en verder exem
plaria in den naam van de H. H. Keyſerlijke Comm . der zelver H.H. Geſubdelegeerde,
en wegen de Weſtphaalzen Kreyts van zijn Hooghvorftelijke Genade tot Munter het
overige Kreyts Directorium en tegenwoordige Kreyts Gedeputeerden onderteykent,
verzegelt, in gelijken uytgereykt , en de Ratificatie hinc inde binnen 7 dagen uytge
wiſſelt werden .

NE.
:
 ſ en log
55 Den Fran Oor
NE VEN- Ř E CES , tuſſchen de Keurvorſt , en de
Stadt Keulen.
Eweten: Na dat zich tuſſchen fijn Keurvorſtelijke Doorl.tot Ceulen, als ook Bur
germeeſteren , enRaadt der StadeCeulen , na gefliſden , en vereffenen pun & o fe
curitatis , wegen de Sultzers en Heſſelmanniſche ſaak , gelijk ook wegen de Exe
cutie der Vonniſſen in 't Keurvorſtelijke Officiaal Gerecht, uytgegaan , en geltreken zijn
de , noch eenige ſonderlinge geſchillen zijn ſwevende, foo is 't dat de lelve met bey
derzijds believen , door deKeyſerl.Geſubdelegeerde op navolgende wijſe , door mid
delvan dit Neven-Reces, in dier voegen ook vergeleecken , en vereffent worden , dat
deſelve ſal van gelijken al evenwel weder begrepen zijn , onder de guarantie, zijnde
voorſien in 't Hooft-Reces. En wel , eerſtelijk ,nadatby de alloo- genaamde Sultzen ,
en Heſſelmanniſche ſaken , ſich alderhande difficulteyten geopenbaart hebben , ter
wijlenwyde zijdevan ſijnKeurvorſtel. Doorl. tot Ceulendaarvoor gehouden, datde
Secretarius van'tHooge Gerecht, zijnde gevelt den 6 Maert, van 'tloopende Jaar ,
hadde behoorttot de Executie gebracht te zijn , maar de Burgermeefters , en Raadtheb
benhet contrarium willen ſuſtineeren, en dathaar daarmede wasop den toon getreden ,
en dan niets mogen uytwerken verſcheyden voorſlagen , die wegen deſe ſake zijn tot
Vredegebracht ,loo is eyndelijkmet uytdrukkelijke Voorwaarde: dat deſen calus in
geenen deeletotnadeel ftrekken foude , nochdatconſequentie getrokken konnen wer
den , en ook met een aan de Partyen hare Rechtlijke defenfie gereſerveert zijn fal : Al
dus vereenight, en vergeleken , dat in de fake, rakendeden Heffelman , en de beyde Ge
broeders Sultzers, ingevalle de interceflie van ſijn Hoog Vorſtel. Genade tot Munſter
haar gewenſcht effect niet ſoude verkrijgen, volgens de uytgedrukte Inhoudt des 7 Arti
cul te bevinden , in pun & o fecuritatis daar in begrepen , brevior via juris fupermodoproce
dendi, en hoe'tvoorfz. Hooge Gerecht heeft verder te procedeeren , des Kreyes Ge
rechts deciſie verwacht, maar ondertuſſchen , en tot dat deſelve van daar ſal gebracht
zijn , fullen de voorfz. 3Perſoonenin cuftodia , daarin ſy als nu geſtelt zijn , gelaten
werden , en by aldien ſy deſelve violeeren , van de Magiſtraat nabehooren geſtraft wer
den; By aldien ook ondertuſſchen , prudentecaufa inftru&tione , tuſſchen ſijn Ceurvorſtel.
Doorl. en de Burgermeeſteren , en Raadt ſuper modoprocedendi, gelijk bovengemelt,
kan eenminnelijk Accoortgetroffen werden , dat het ſelve ten vollenſal onderhouden
werden .
II. Van gelijken , nademaal ookwegen Executieder Vonniſſen uytgeſproken door
het Officialat-Gerecht in Ceulen , die dus verre ſtrydigheden , en miſverſtanden ontſtaan
zijn , ſulks dat Burgermeeſteren , en Raadt der Stade Ceulen om affiftentie van hunne
Gewalt-Richter tot Executie , nietdoormiddel des Greven , maar door den Officiaal
ſelfs immediaat, gelijkſe geweeſt zijn , voorgegeven hebben , ſullen verſocht werden,
maaraandezijdevan Ceur-Ceulen heeft men ſulksgeweygert,enopeene contrarieob
ſervantie, dewelke nochtans de Burgermeeſteren , en Raadtniet willen toeſtaan , ſich
beroepen , enalſoovan weêrzijden het Poffefforium vel quafi dieshalven bepleyt wor
den. Op dat dan de arme noorlijdendePartyen , dewelke by 't voorfz. Officiálat-Ge
richt haarſaken door Recht , en Vonniſſen gewonnen hebben , niet langer mogen hul
peloos gelaten werden : Soo hebben de Burgermeeſters, en Raadtopernſtigh aanraden
van de Keyſerl. Geſubdelegueerde ſich eyndelijk uyt liefde tot de Vrede ſoodanigh ver
klaart,
 tegen de Nederlanden . 47
klaart , dat tegenseen Reverſaalvan fijn Ceurvoiſtel. Doorl. bewillight zijn.de, daarin
de Magiſtraat tal verſekert werden , dat deſe Declaratie aan ' t ſelve in't minſte , niet toc
captie , voor-oordeel,en nadeel ſalgeduyt werden , noch van wederzijden eenigh nieuw
Recht in quocunque poffefforis aut petitario daar door ſal pretendeeren , ofte het geene men
-heeft gehad, vermindert worden , binnen dentijdt van 4 Maanden a dato van dit Neven
Reces aan te reekenen , deſelve haar-lieden Gewalt-Richters op 't verſoek des Greven
tot voltrekkinge van de voorfz. Vonniſſen fullen laten volgen , en is van wederzijden
daar by vorder veraccordeert, dat voor 4 onpartijdige Rechtsgeleerden , namentlijk
de gronden , en rechtmatigheden vanbeyden kanten, binnende
tijdtvan een Maant na dato hinc indefullen ſchriftelijk ingebracht, en de ſelve onderlin
gen ad contra agendum , door'tmiddel van een ſchriftelijke ſtellinge, 't welk ook bin
nen een Maane falgeſchieden , maar daar na niet ſal aangenomen werden , fal gecom
municeert werden , maar in den derden Maant ; die ſoo van d'een als d'ander kantin
deſen proceſſu ordinarii poffeßorii voorgevallen Probatoria afgedaan , vorders alſoo ſonder
gedogen van vorder handelinge deſe lake voor beſlooten , aangenomen , de Acta , ge
fijk volgens de Rechten gebruyklijk is, geinrotuleert , aanhet Keyſerl.Kamer Gericht
pro deciſione overgefonden ,die dierhalven ingebrachte deciſie gepubliceert , aldus de
fake onfeylbaarlijk binnen gemelden tijdt van4 Maanden definitie afgedaan , en ſooda
nigh Vonniſſe van beyde Partyen fonder eenigh tegenſpreken , en provocatie in alles
ftriktelijk onderhouden worden , tot dat 'er iets andersin Petitorio in behoorlijke Plaat
ſen worden erkent, en afgedaan . Ten oirkonde van't welke is dit tegenwoordigh Ne
ven-Reces , van de H.H.Keyſerl.Geſubdelegeerde , alsook van beyde Pariyen , on
dertekent , en verfegelt , en zijn daar van aan Partyen de'noodige Exemplaria behan
dight. A &tum Keulenden 2 tanuarii , 1072.
Van wegen de Keyſerl. Commiſſie , na- Wegen Gulik , en Kleve.
mentlijk , fijne KeurvorftelijkeGena- L. S. Frans Feyl, van Gieſe.
de tot Mentz. Wegens Kleve , en Gulik .
L.S. Hendrik Gniffenclauw , von Volraat. L. S.w.w.Blafpiel .
L. S. Conftantin Bertrans. Wegen Paderborn.
In den naam van ſijneKeurvorftelijke Ge- L. S. Caſpar Philips van Ketteler.
nade tot Trier. Wegen Nafſaw Evang: deels.
L. S. Anthon . Sohler. L. S. Gohan de Beyer.
In den naam van fijn Keurvorſtelijke Door- Wegen Werden .
luchtigheyt torBrandeuburgh , L.S.Fohan Brandt.
L. S. Conrad van derRek. Wegen de Stadt Dortmunt.
L.S.W.W.Blafpiel. L. S. Puhan Brandt.
L. S. Ezechiel von Spanheim . Ad requifitionem nomini conftituti.
L.S. ChriſtofBernhart.
Dit Verdragh wag de meeſte Ceulenaers, en veel andere / die geen goet oogt op
Vrankrijkhadden 1 nietvan haarzin. DeStadtCeulen nu aldus in fchijn geruſt ge
ſtelt / trok het Regiment van Bamphield daar upt / naar Rijnberk , doch ditdaal
den totden 4 Februarii , doo, diende Franſen voozgaven dit Regiment te willen on
derſoeken / of'er ook Franſenonder waren / om die daar.upt te lichten / maar ſp
wierden niet gemoept. Det Ceulſe Lande quam ſoo vol Franten , dat daar upt / ook
als
 48 Den Franſen Oorlog
ook upt 't Landtvan Kleef, van der Mark , Nieuburgh , en Weſtfalen , groot vlucha
ten veroorſaaktie. De naburige Vorſten waarſchouwdenmalkanderen ook / en dat
al voor de aanſlagen der Franſoyſen.
In'tlaatitevan't Jaar , 1671. quam den Engelſen Ambaſſadeur Douning , na veel
funkelend op Zee uptgeſtaan te hebben / in den Hage, alwaar hp ſich eenigen tijdt/
: onbekent / ophieldt : hp dede ſijne publijke intrede op den 8 Januarii , 1672. doch
ftin Perſoon , al van te vooren / daer bekent / was niet ſeer aangenaam / ook wiero
van ſijne aldaar te verrichtene handelingenietveel goets te gemoet geſien . De Heer
Dounings verblijfin's Grayenhage was nietlang / want den 4 Februariihadhp fiin
audientie van afſcheyt: Uphad verſchepde pretenſien , daar op hp ſatisfactie begeer:
de / en'teerſte, en voornaamſte , was op 't ſtrijken van de Vlagh , en dit moft eerſt
voor af gaan / al eer hy van d'andere Wilde ſpreken ; Dit violeeren ( foo yp het
noemde)van des Coninghs Viagh , was geſchiet vooglede Zomer , doen de Neder
landeſe Krijghs-Vlootvooz Zeelandt , en in de Wielingen lagh / als wanneer een
van des Coninghs Jachten ,genaamt deMerlijn ,gevoertbp Capiteyn Carrouw , upt
Engelant geſonden / om de Gemalin van den Ambaſſadeur Temple upt Hollant over te
Halen door't Eſquadre van den Hollantien Vice-Admiraal van Gent quam heen geplen /
makende verſchepde bravades', willende dat het gantſche Eſquadre voor hem ſoude
ſtrijken / en dat op de Zeeuwſe Kuſten , voordieHavens, en Reën ; en dit nietkon
nendete wege brengen , vielender verſcheyde reden tuſſchen den Heer van Gent , en
den voornoemden Capiteyn , diel na dat hp wederom in Engeland gekomen was /
datelijk in den TourWierd vaſt geſet/ als hebbende niet devoirs gengégh gedaen/
om d'eer van des Conings Vlagge te verdadigen. De Vereenighde Staten verſoch
ten / dat de Heer Douning alle ſijne pretenſien wilde opgevenſ men foudeljem alle
mogelijke vernoeging daer op laten toekomen ; 't geen fyook aan den Engelſen Co
ningh Gadden doen aanbieden / doch Douning verklaarde/ geen ordre; te hebben ,
om van iets anders te handelen / 't enſy eerſt ditpoinct van't Ştrijken der Vlagge
was afgedaan , maar'twas ſlechts de ſtok gefocht/ daar mede men wildeſlaan.
Hier mede is hp dan/ gants onverrichter ſaken / op den 14 Februarii, van Sche 1

velingen na Londen vertrolifen , en daar komende / aanſtants / doar ordre van

1 den Coning, in den Tour gevangen gefet ; men fepde om dat hy te haaſtigh /
en ſonder laſt / was t'hups gekomen dan 't was wat anders iwant den En
gellen RidderDigby verklaarden in Vrankrijk , dat den Coning van Engelandt,
fijn Meeſter , teroorſaak van demisſlagh van ſijn Ambaſſadeur Douning, in Hol
landt begaan / bjp den Oorlogh tegen deVereenighde Nederlanden wel 2 maanden esra
der ſoudemoeten declareeren / als 'er beſtemtwas / 't welk ook genoeghaam bleekt/
dooi dien verſchep deSchotſe , en Engelſe Schepen foo onlanghs te voorennach Pal
poort na Hollande verkregen hadden : Dok bevondt men daarna/ dat het Verbondt
tuſſchen Vrankrijk, en Engelandt, álop den 12 Februarii , 1672. volkomentlik ges.
flooten /en getep kent wag .
De Algemeene Staten der Vereenigde Nederlanden duchtende /datfy nu niet langer
bugtenOorlogh ſauden konnen blijven / en om aan al de Wereldt te betoonen / hare
liefde ,en genegentheyttot deVrede, deden een beleefden Briefaan den Coningvan
Vsankrijk afgaan /van den volgenden inhoudt:

i ‫نلی‬ De
 tegen de Nederlanden , 49

De H. Mog. Heeren Staten Generaal der Vereenigde Neder

landen , aen den Konink van Vrankrijk .
E ER KONING.
H Na genomen inzicht op de goetheden , welke de Coningen Voorzaren van
Uwe Majefteyt t’allen tijden gehad hebben voor dezen Staat, zo valt het onsmoeje
lijck geloof te geven aan de loopendegeruchten , dat die deoorzaak geworden fou zijn
van de machtige Wapenruſting welke hy doet doen in ſijn Coninkrijk , en niet te min de
berichtingen die van allen kanten ons toe komen , en de redenen die men verhaalt dat
Uw Staats-dienaren voeren in de Hoven der Coningen en Vorſten daarſy ſich onthou
den , willen doen gelooven , dat hy de ſelvige alleen tegen ons doet. Wyhebben wel
naaukeurigh willen onderſoeken , of in one bedrijven en in onſe beſtiering niet
eenige faak was die Uwe Majeſteyt konde noodigen tot in afkeerigheyt te veranderen de
vriendſchapmet welke het hem belieft heeft onstotnu toe te vereeren : en niets gevon
den hebbende waar over wy ons ſouden konnen beſchuldigen , noch waar over hy ons
oyt heeft doen waarſchouwen , ſoo hebben wy ons niet konnen inbeelden dat de Gerech
ugheyt, die de bedrijven van uw Coninkrijk beſtiert, hem ſoud konnen toelaten fijne
Wapenen te beſigen tegen fijne Oudtſte en Getrouwtſte Bondgenooten , ſonder eenige
voorgaande bekentmaking van de ſwarigheden , waar over hy verbetering foumogen
wenſchen. En in derdaadt, het is ſo verre van daan , dat wy ſouden gefint zijn daer toe
eenige reden aan Uwe Majefteyt te geven, of ergensin te kort te komen aan hetVerdragh
in December 1662. binnen Parijs geſloten , dat wy achten het ſelvige ſeer ftiptelijken
feer ernftelijk nagekomen te hebben , en bieden ſelfs aen vaerdigh te doen verbeteren het
niet onderhouden en verbreken dat daar in door onvoorſichtigheyt fou mogen gekomen
zijn . Het is waar , Heer Koning , dat men ſedert eenige tijdt niet geheel in goet ver
dragh is geweeſt rakende de Zeevaart en den Koophandel , maar ſulks was niet ſonder
ons groot leedeweſen , en wy hebben alles gedaan wat men van ons wettighlijk ſou kon
nen eyſſchen , om de moejelijkheden voorte komen en wech te nemen , die d’een en
d'ander hebben ontroert, gelijk wy noch bereydt ſouden zijn te doen niet alleen te dien
aanſien , maar ook in ' t gene Uwe Majeſteye ſal konnen overtuygen van den volmaakten
drift dien wy hebben om hem de eere en grootachting te geven ,die men aan Uw Perſoon
ſo wel als aan Uwe hooge Waardigheytverſchuldight is, en om hem alle vernoeging te
doen genieten diehy ſou konnen eyſſchen van fijne Beſte en Toegenegenfte Bondtge
nooten , tot herſtelling van den Koophandel en de Scheepsvaart , in den ſtant daer ly in
waren ten tijdevan hetlaerfte Verdragh ; en te geven aande genegentheyt, die wy heb
ben totfijnebelangens, alle deruymte die wy hem ſouden mogen toeſtaan, ſonder nadeel
van't gene wy aan onſe andere Bondtgenooten ſchuldigh zijn . Voorts , Heer Coning,
geloven wy niet de wapenruſting te rechevaerdigen die gy ter Zee en te Landedoet , na
de berichtingen die wy dagelijks ontfangen : maar wy willen U Majeſteyt wel verſeke
ren , datwy de ſelvige niet doenmetvoornemen omyemandt te beleedigen , maar door
een uytterſte noode ,endoor d'onverſettelijkeverplichting die wy hebben totonſen Staat
en onſe Onderdanen te beſchucten ; en dat wy ons metvreughden ſullen ontwapenen ,
wanneer het hem ſal gelieven ons te verloſſen van d'ongeruſtigheyt, waar in ons deWa
penen
 50 Den Franſen Oorlog
penen ſtellen dievan alle kanten tot ons ſchijnen te naderen ; ons verſekerendedat wy de
fijne niethebben te vreeſen. Wybelaſten den Heer deGroot , Onſen Geſant, hier toe een
eygentlijk Gehoor te nemen by Uwe Majeſteyt, endie dit breeder voor te dragen , met
byvoeging van al het gene fal konnen dienen om ditte verſekeren van d'oprechtigheyt
Onſer voornemens ; Hier ſullen wy deſen Brief niet langer maken , dan alleenigh om
Godtte bidden ,

HEER KONING ,

Geſchreven in den Hage den 10 December 1671 .

Deſen Brief wierd gezonden aan den Heer deGroot , Ambaſſadeur, wegens de
Vereenigde Nederlanden , bp den Coning van Vrankrijk , om die zelfsaan den Co
ning overte leveren / doch den Ambaſſadeur konde tot geen audientie komenvoor den
4 Januarii , 1672. Ondertuſſchen waren de twee Franſe Miniſters, Mefieursd'Èſtra
des, en Ornieville , bp den Ambaſſadeur geweeſt / verzoekende / dezen Briefvanzijn
Excellentiete mogen ontfangen / om die aan den Coning te behandigen ; maar fijn
Ed. ontſchuldighdehem hiervan / vermits erprefTe laſthad / om die zelfs zijn Ma
jefteytin handen te geven . Doch den Coning, en zin Miniſters was den inhoudt des
zeg Briefs eenige tijdt te vooren albekent gemaakt doo2 dien dezelve verſchepde an
dere vreemdeMiniſters ter handen gekomen was men mepntmet hepmelijke con.
ſent/ en bewilliging van de Nederlandtſe Staten , op dat de naburige Coningen , en
Princen , bp tödts kennis mochten hebben / vande genegenthept/ der Vereende
Staten , totden Vrede. Den Heer de Groot nu den Brief aan den Coningbehandi
gende i verzocht upt de naam van zijn Heeren , en Meeſters , met eenen te weten /
waar toe fijn Majeſteytſo veel Krijghs-ruſting aanſtelde, en tegens wie deſelve waren
aangeſien De Coning antwoozde kozt. Heer Ambaſſadeur , men ſal dat eerſt weten
delen voorſomer : Voorts zepde fijn Majeſteyt mede / dat hem den inhoudt van deſen
Briefaleenige tijdt geleden, uyt andere Vorſten Hoven bekent was gemaakt; Maar
twee dagen daar na / bequam de Heer de Groot het volgende antwoort , om aan de
Hoog. Mog. Heeren Staten overte zenden.

Antwoorde van zijn Alderchriſtelijkſte Majefteyt , &c. aan

de Hoog Mog. Heeren Staten Generaal der
Vereenigde Nederlanden .
Eer Waarde Groote Vrienden en Bondtgenooten.Wy hebben verſtaan van den Heer
S wegen
de Groot, uwen Ambaſſadeur Extraordinair ontrentOns,'tgene hy OnsvanUwent
vertoont heeft, en hebben uyt fijne handen ontfangen den Briefvan den
10. December laaſt leden , dien Gyhem belaſt hebt Ons over te geven . Wy zijn wel te
vreden geweeſt daar in te vinden de bekentenis die gy doet van in verſcheyde gelegent
heden ontfangen te hebben de tekenen van de Goetheden der Coningen onſe Voorſaten ;
maar wy hadden wel gewenſcht, dat gy nietvergeten mocht hebben hetgenedaar voor
gevallen is ſedert dat wytot de Kroon zijn gekomen. De geheuchenis die ghy daarvan
loud bewaart hebben , had u onbekommertſo gunſtigh niet doen oordeelen als gydoet
wel
 tegen de Nederlanden. 51
doet, van de beſtiering die gy ons aangaande gehouden hebt. Gy had konnen indachtigh
zijn , dat gyniet altijdt degetrouwheyt bewaart hebt die aan onſe oude Bondtgenoot
ſchap verſchuldight is; en dat wy niet nagelaten hebben , uin uwenooden ſeer voor
deelige byſtanden te doen , tot hanthavingh van uwe Staten . Miſſchien ſelfs dat de
nieuwigheden die gy hebt doen maken inden Koophandelſedert hetjaar 1662. U lo
onſchuldigh niet ſouden geſcheenen hebben , als gy die wel voorſtelt, waar over wy
ons wel willen geven aan de gevoelens der generdie daar in minder belangh dan wy
hebben. Indien hetwaar is, dat gyerkent, dat de Gerechtigheyt de regel is van onſe
bedrijven , en dat gy vernoeght zijt in de opmerckingen die gy over de onſe gemaakt
hebt, ſo moet gy gene ongeruſtigheden over onſe wapenen opnemen. Wy ſtaan toe ,
dat wy ſedert den tijdevande laatſte reyſe die wy in Vlaanderen gedaan hebben , omtot
den arbeyde der Fortificatien te gebruyken het Voervolk dat onle Plaatſen aan die ſijde
bewaart, onſe Benden hebben vermeerdert, om onſe onderdanen te beſchermen voor
het overvallendaarſyvan gedreyght wierden , door ſo veele boven gemeenewervingen
te Voet en te Paerdedie gy t'faam gebrachthebt, en de Vloot die gy in Zee hieldtvoor
onſe Kuſten ; alsmede door de krachtigeaandringingen dieuwe Staats-Dienaren deden
in de Hoven van de meeſte Vorſten , om die met u tedoen komen in verbinteniſſen tegen
onſe Kroon ;waar in wy voldaan hebben aan de Wetten van de Wijſe voorſichtigheyt ,
en aan debeſchutting die wy onſe Volkeren ſchuldigh zijn. Wy ſullen u ſelfs ſeggen ,
3. dat wy onſe Wapenruſtingen ſullen voortſetten ſoo wel ter Zee als te Lande, en dat
wanneer die in den ſtandt weſen ſal ,waar toe wy haar hebben beſlooten te brengen , wy
de ſelvige ſullen gebruyken, foo als wyfullen achten onſe waardigheyt tebetamen',
waar van wy aan niemande moeten rekenſchap geven , ons belovendedat Godt de rechta
vaerdige beſluyten ſal zegenen diewy ſullen nemen , en dat ſy goet gekeurt ſullen wor
den vanalle dePotentaten , die ſich nietſullen laten voorkomen hebben van de quade
indrukſelen , die men van over ſo langen tijdt haar tegen ons gelocht heeft tegeven . Dit
is het dat wy op uwen Briefwelhebben willen antwoorden , hoewel ſy minder voor ons
is geſchreven , alsom de Vorſten tegen ons opte hitſen ,in welkers Hovendie gemeenis
gemaakt eer dat wy haar hebben konnenontfangen. Godt biddende, ſeer waarde Groote
Vrienden en Bondogenooten , dat hy u in fijne heylige beſchutting houde , geſchreven
tot St. Germain en Laye, den 6.dagh van Januarii, 1672.
UwegoedeVriendt , en Bondtgenoot ,
was getekent
LOUIS

onderſtont L. TELLIER .
Det wag nu voos de Vereende Nederlanden geen tijdt / om langerte ſammelen / of
marren / men moeſt op tegen weer verdacht zyn / alzo men eengewiſſen / en zwa
ren Oorlogh te gemoet zach / want Vrankrijk , behalven, zijne groote machtige /
en noopt-gehoolde Wapen -ruſting , zocht geheel Europa op zijn zijde te trekken .
Aan alle Coningen , Princen , en Vorſten Hoven handelden zijn Geſanten : Span
jen dacht hp van de Vereende Nederlanden af te lokken / met ſchoone beloften /
van tegen haar noopt aan te gaan , maar dit Rijk wiſt wel / dat Vrankrijk ,
Meeſtervan de Vereende Nederlanden geworden zijnde/ hare Spaanſe Nederlanden,
‫ܐ ܕܐ‬ (wan :
$2 Den Franſen Oorlog
( wanneer het Vrankrijk flechts luſte ) zijn gewelt niet lange zouden konnen tegen
ftaen. Portugal mepndehp / door hondertduyzenden Cruzaren , tebewegen / om de
Vrede met Spanjen ,en deNederlanden gemaakt/te buken /doch de PortugeeſeGemeen
te was hier tegen /roepende/ dat ze geen een / veel min twee Vyanden treffens wilden
op den hals Galen / daar medezp nu in Vrede zaten : Den Keyzer , beloofdehp/
niet te zullen aantaſten / bp aldien hy hem niet met zijn vooxgenomen Oorloghen
quainetebemoepen ; maar anders etc. men antwoorde hem / datmen ſich zoutes
gulcerent/ na het geen hp zoudevoornemen . In Sweden liet Vrankrijk groote moepte
aanwenden / om de Triple Alliantie te breken / en dat Rijk met hare Wapenen by de
zijnete vervoegen / doch men gepde hem aan / dat men daar niet gezintwas / gredus
rende de minder - jarighept des Coninghs , zich in eenige Oorlogh te wik .
kelen .
Alle deze boven -genoemde Potentaten , beneffeng noch sommige andere / als dit
van Denemarken , en eenige Duytſe Vorſten aan den Rijn , lieten haar/ dooz deze
Franſe vleyeryen niet van haar ſtuk verzetten / maar de volgende drie behoorde
Vrankrijk dooz goude Louijlen , en ſchoone beloften ; als eerſtelyk / dien Helfchen
Bijt-ſchaap , dat Munſters-Monſter-beeſt , dezen had hp al hepmelijkover langen
tijdttotzijn helper /om geldt geijuurt / wetende / dat hygroot vermaak fthepte/ om
Landen te verwoeſten Luyden ,waar hp niet medete doen hadnaakt upt hartHuyſen
tejagen / en dieeerſt plonderende/ daar na in brandt te ſteken/ fchoon dat het geen Bil
ſchops werk was. Vrankrijk had hem veelgelestoegezonden /om Volk tewerven / ent
dupvelfe vuurwerken, als Bomben , Granaden,en Stinkpotten , &c. te doen vervaerdi:
gen ; ook waerender Wiffels voor hem upt Vrankrijk totHamburgh over gekomen .
Dezen Boereplager had hem in den Jare 1665. ook alzoo aan Engelande verhuurt /
alste zien is in een Tractaat, genaamt den Engelſen en Munſterſen Oorlogh , doen
ter tñdtuptgegeven .
Den tweeden wag dien onvoorzichtigen Keurvorftvan Cenfen , die ( 30 onnoze! ;
als den Biffchop van Munfter dogtrapi) al eer hp het merkte van Vrankrijkbes
drogenwag/ en dat doorſchamebeloften/omhem tehelpen / dathy de StadtCeu
len n
, a zijn pripen zou doen danſſen
Goo dat hp zich anet der haaft / 30diep met Vrank
rijk inwikkelde/ en dat hp hem niets en kon /noch dogſtwepgeren , daarom hp moſt
aenzien / dat de Franſen zijne Steden , alø Nuys, aan den Rijn , in’t Stift Ceulen ,
Maſeyk, en Tongeren in 't Lant van Luyk , daar den Keurvorſt van Ceulen Prins
ober is / innamen / vol volk propten / die ver terhten / en Magafijnen daar in deden
maken en de Lantluyden grooteſchadetoebrachten .
Den derden Medehelper der Franſen, was
den Coningh van Engelandt : men
kan niet denken / om wat reden degen Coning , die een aandringer van de Triple Al
liantie tegen Vrankrijk was geweeſt / daar vanafviel / en nu methem / tegenzin
Bontgenoot aanſpande ; Deze handeling gingzeer hepmelik toe/ eenige mepnden /
datVrankrijk beloofthad/om
den EngelſenConing goabſolutenMonarch in Engelandt
te helpenmaken / als den Franſen Coning inVrankrijk Wag ; want den Coning van
Engelandt, han welalleen met kennis van zijnGeheyme Raden
Oorlogh aanvangen /
en weder vrede maken, maar om geldt-middelen daar toe tebekomen / door Impol
ten , Coſtuynien , of Schattingen op zöne Onderdanen te ſtellen kan hp niet doen /
zonder kennig i en toeſtemming van de Huyſen der Parlementen. Andere
zepden dat den Coningh van Engelandt een gedeelte van de Nederlandtſchewon
ge
 tegen de Nederlanden . 53
wonnen Steden , van die geene die aan de Zee gelegen waren/ ſouden toegedeelthvor
den : Sommige dachten dat het om geldt, daar den Engelſen Coning altijdt booz
zich felfs / om verlegen is / te doen was : Want geen Politijke Verſtanden konden
dit anders begrijpen .
Watwonder was het geweeſt / bp aldien de Coning van Vrankrijk ,geſterkt met
deſs drie voorfeyde Krijghsmachten , en daar bp noch de hier voren -genoemde Co
pingen , enPrincen , die hp daartoeaanfocht / eerſt de Vereenighde e, ndaarna de
Spaanſe Nederlanden , in een Zomer-ſaiſoen , had afgeloopen / want ſy alreede als
rontom belegert waren : Vrankrijk felf / beginnende aan de Zee / befiupt Vlaande
ren ,en Walilandt, daar na volgé 'tLandt van Luyk , en't StiftKeulen , bepde on
der den Keulſer Keurvorft behoorende/ hier aangrenſt Weſtphalen , onder dien vera
woeſtenden Landt-verderver , den Biſſchop van Munfter: had her nu de Kroon Swee
den , upt het Stift Bremen , bp geſprongen / foo haddende Nederlanden in 'tgeheel/
vanboven / en beneden / van bepde deZee -ſtranden af/ te Lande omcingelt / en van
den Coningvan Engelandt , dooz nijne/ en de Franſe Oorloghs-ſchepen , ter Zee, bes
floofen gelveeſt.
Nopt heeft men gehoozt/ of getefen / dateen Chriſten Vorft , fijn Nabuur, fondec
iemant meerwillende beoo_logen / roodanigenmacht vanKrijghs-volck, Oorloghs
tuygh , en Levens-middelen heeftbpeen gebracht, want defen toeftelwasfoo fterk/
en ſchoon / dat geen van alle de Franſe Coningen , volgens hetſchavenvan deFran
fen felf/ nimmermeer foo machtigen Train te ſamen hebben gevoert gehad ; maar
daar benedeng noch foo veel Coningen , en Princen , als boben genoemt zijn / ge :
trachtop , en aan fifit zijde te trekken . In voorigetijden placht men wel fomtijdts
een Kruysvaart doo; geheel Chriſtenrijk upt tefchuijven , waarby men alle Chriſtenen
noodighde om hun / gewapent/ opzekere aangeweſeneplaatſen / te ſamen te ver
voegen ; doch ditwasom tegen de Turken , Sarafeenen , en Ongeloovige , die haters
en verdrukkers van 'tChriſtendom Waren / gefamentlik aan tegaan . Maar wat
lofofeerkon dient glorieufen Coninghier van genieten/ dat hp upt foo groot en wijdt
luchtigh Landt als Vrankrijk met fyn Conqueften , foo overvloedigh van Volk , en
hp Too rijk van geldt , fich felf noch niet beſtant vindende/ om het klepn en ingredzon
gen VereenightNederlandtaan tegrijpen / en overrompelen / ten ware hp noch foo
veel nabuurinke Vorſtenmoſt bewegen / om hem hierin te helpen / of ten minſten
geen hulp tedoen aen Nederlandt, en ' t felve alfoo / op een tijdt plotſelijk in de grondt
te dompelen .
Dit ſtrijdtin der daadttegen de genereuſe edelmoedigheyt der Franſoyſen , daar
van ſp in hare ſchriften en woorden / foo dapper bzalien én op ſnijden : En'tVer
eenight Nederlandemachhaer totallen tijden noch beroemen / dat het foo ontfagh
lijk en verſchriklijk is dat noch deren / noch geen van de vorige Franſe Coningen
nopt om iemantanderste beoozlogen / foodanigen geweldigen Krijghsmacht hebben
teſamen gevoert.
De Algemeene Staten der Vereenighde Nederlanden , nu wel fiende dat het ophaar
gemunt was /bonden ſich bpna van alle menſchelijke hulp /uptgenomen van dievan
Spanjen , ontbloot /fpwenden haar dan teneerſten tot den Alvermogenden Gode , die
de Oorlogen na fijn Almachtigen wille beſtiert/ in denVrede bemint/ en om alle Oor
loghs-rampenover hareLanden af tebidden / en fijne ſterke handt tot haar hulpe te
bekomen ;deden ſpuptſchrijven volgengdenvolgende Inhoudt, een
3 Dank
 54 Den Franſen Oorlog
Dank -Vaſt en Bededagh in de Vereende Nederlanden.
Ademaal het Godtde Heere Almachtigh uyt fijne oneyndige barmhertigheytge
N nadelijk belieft heeft den Staat deſer Landen ,niet tegenſtaandede ſteeds aanwafen
de ongerechtigheden , en ſonden van dien , ſedert eenige Jaren herwaarts te begun
ftigen ; en zegenenmeteen gewenſchte , en heylfame Vrede , en ons by de ſelve tot
noch toe loo Vaderlijk te behouden , doende ons niet te min hooren ſware geruchten
van Oorloge, en van verſamelinge van veele Krijghs-volkeren , op , en omtrent de
Grenſen van den Staat , ſodanig dat Wy niet ſonder reden genootſaakt werden toete ſien,
en onderGodts zegen alle noodige voorſorge te doen , dat Wy door deſelve niet mo
gen werden overvallen, of aangetaſt : Zo hebben Wymet , en nevens andere Bonde
genooten , om den Staat niet aan de grootſte ondankbaarheyt ſchuldigh te mgecken ,
voor het welweſen van ons lieve Vaderlandt, tenhooghſten dienſtigh ,en noodigh ge
oordeelt, over alle de Geunieerde Provincien , Geaſſocieerde Landtſchappen ,Steden,
en Leden vandien , mits deſen uyt te ſchryveneen Algemeene Dank- Valt-en Bededag,
die weſen ſal Woenſdagh, den 20Januarii, 1672 naaſtkomende, Nieuwen Stijl, om Gode
de Heere ten ſelven dage in alle deKerkendeſer Landen uyt gront des hertente danken,
loven ,en prijſen , dat het fijne Goddelijke Majeſteyt ſo goedertierentlijk gelieft heeft den
Staat deſer Landen tot noch toe by de meer-gemelde Vrede te behouden , en de Inge
ſerenen van dien , met de effecten van deſelve te begenadigen , en wijders oock meteen
nedrigh gemoedt, en verſlagen geeſt vyerighlijk te bidden , en te ſmeken , beneffens
een ware , en oprechte belijdenis van alle onſe hooghgaande, en noch geduurigh aan
waſſendeſonden , en ongerechtigheden , dat de ſelve den hoogh -gemelden Staat , ge
lijk tot noch toe , wille houden in ſijne genadige , en Vaderlijke voorſorge , en lijn
liefde tot, en over deſelve continueeren , middlgaders voor alle zwarigheden , en be
dreyghdeovervallen van buyten , en beymelijke onheylen van binnen , bewaren , en
verſekeren , ook te zegenen demiddelente Water , en teLande , die cot voortkomin
ge , en afkeeringe van dien , na de grootheyt van het dreygende quaat, geprepareert,
en ter handt genomen werden , ten eynde den Staar onſes Lieven Vaderlandts , en de
Ware Chriſtelijke Gereformeerde Religie in de ſelve, door fijn onafmegelijke barmher
tigheytmoge ongequetſt , en behouden blyven , tot verbreydinge, en grootmakinge
van fijnen alderheylighften naam , voortplantinge , en aanwas van de voorfz. ware Chri
ftelijke Gereformeerde Religie , conſervatie van onſe ſoo dier-gekochte Vryheyt, en
onſer aller Zielen Zaligheýt , &c.
Na deſe geeſtelijke , nam men de menſchelijke hulp-middelen bpder Handt / want
Spanjen ſlootmet de Vereende Nederlanden het ſterk en vaſt defenſijf Verbondt ,
fwelk vecie meenden/ dat Spanjen niet en ſou nakomen /en de Nederlanden , als't'er
op aan quain /in de ip laten / maar Spanjen Vrankrijks ooghwit welwetende /heeft
Bet met 'er daad namaals bekrachtight, alhoewel het / tegens den wil van Vrank
rijke n Engelandt gedaan wierdt.
Den lereenighden Staet fondt ook den Heer Braſſer aan de Vorſten van Lunen
burgh , en de Heer van Amerongen aan den Keurvorſt van Brandenburgh , om met
de feluc voo!Maren Staat tchandelen / over eenige Auxiliare Troupes , dat zijn Hulp
Benden : Den Heer Hairen was als haar Hoog -Mog. Geſant tot Stokholm in Sweden ,
en
 tegen de Neder lanen . SS
en den Heer van Warkendam Wierdtdaar na / in die qualiteyt ook geſonden na Kope
penhaven , in Denemarken : Maar den Heer deGroot , Nederlandts Ambaſſadeur in
Vrankrijk , verſocht fijn afſcheyt-audientie, doch men hielt hem daar, en hy fijn
zelf noch al op.
Upt Engelandt, Schotlandt , Yrlandt , & c.Wierdtveel Krijghsvolk overgeſcheept
na Vrankrijk , tot vervullingevandiegene / 'die van die Natie aldaar geſtoqven / en
verloopen waren ; ook wolf den Grave van Mommout,een ‫و‬ Regiment Engelſe , om
daar mede in Vrankrijk dien Coning tegaan dienen / gelijk gevolght is / benevens een
groot deel van den Engelſen Adel,als Volontairen, ofVrywilligen. Men begon daar
Dok ſeer pverig aan de Oorloghs-Vlootte arbepden /maar hetſchorte aengeldt, en de
middelen om daar aan te komen /waren zwaarlik upt te vinden , want deParlamen
ten ( ſonder wieng conſenten dien Coning ſiinGemeenten geen Schattingen of tollen op
leggen / noch geen Landen ofhandelbezwaren kan ) hieropte doen vergaderen / was
ongeraden / alfoo hp dan de reden van defe behoeften van gelt-middelen had
moeten aanwijſen / dieHywel wiſt dat de meeſte niet ſmakelijkfouden zijn geweeſt!
ook moften die gehepm blijven / om een goeden upeval te hebbeni/ want den Coning
meynde noch eerſteenkoſtelijken roof, van de Hollanders en Zeeuwen , aleer hp noch
den Oorlogh tegen haar verklaardel in te halen / en dat volgens de gewoonte der
Engelſe , in harelaatſte Oorlogen , alſoo gepractiſeert. De Coning verklaarde dan
in fijnen Raadt, om derepverige toeruſting
eenglimp tegeven / Dathy , om de groo
te en ſterke toebereytſelen fijner Naburen , ten Oorlogh , ſoo te Water als te Lande ,
mede genootſaakt was, daar in , niet ledigh te zijn , om in alle voorvallende en onvoor
fiene gelegentheden vaerdigh te weſen , om fijn Volk en Landen voor alle overval, te
konnen beſchermen , hier over had hy laſt gegeven , om een aanſienlijkeOorloghs-Vloot
toe ce ruſten , om tegens 'tvoor-jaarby tijdsgereedtte zijn : en deonkoſten tot de ſelve .
groote ſommen quamen te bedragen , en zijninkomen alreede ſeer verſmolten en ver
ydelt waren , foo had hy geen ander middel konnen vinden , als die gene die men ge
meenlijk gewoon was., van gelt te leenen ; hierdoorwas hy dangenootdrukt geweeſt,
hoewel tegen fijne genegentheyt ; by proviſie te doen ophouden de betalinge van die
gelden , die in de Theſaurie bevonden wierden , &c.
Deſereden dede den Coning , om ditalſoo pderte doen gelooven , maar fijne Ge
heyme Raden wiſten wel anders . Defe ophoudingh der betalingh verwehte geen
hlepne ontſteltenis in de algemeene Beurs , enin de bpfonderebeurzen , van de Koop
luyden tot Londen. DeGout- en Zilver-ſmeden , die als Cafliers der Koopliens al
daar de Wiffelbank van de felve houden , laten met de handen in 't hair / want ſp
veel gelden (men fepdewel van 160 tonnen Goudts) aan den Coning , op Intreſt had
denverſtrekt/ foo datdit groote verwarringh in den Koophandel veroorſaakte / niet
Alleen totLonden , maar in verſchepdeKoopſteden , want de Wiſſelbrieven die al
reede waren / ofſtonden te vervallen ) konden op haar behoorlijke tijdt niet werden
betaalt / foo dat’erveel /met proteſten , te rughzijn geſonden : men gafeen Vertoog
• ſchrift over /aen wijſende/watIchade en ongelegentheyt den Koophandel hier doorquam
te lijden , maar dit brachtniet anders te weegh / als dat men den uptflagh vernam /
en was dit / Dat de betaling zo langh ſou ſtil ſtaan , tot dat den Koning , driemaalhon
dert duyſent ponden Sterlinx, (datis dertigh tonnen goudrs Hollandts )uyt de Theſau
rie voor rekening van de Gout-fmits had ontfangen , welke penningen den laatſten De
cember Anno 1672. met den Increſt van dien , tegen o ten hondert , wederom aan
de
55 Den Franſen Oorlog
de felve proroptfouden werden betaalt; doch fp wierden doen al wedersm totin Mey
daar aan volgendeuptgeftelt. Daarmedemoft men fich vernoeghthouden / en met
defe gelden wierdt de Scheeps-toeruſtingh tot een Roof-Vloot, doozongeloofinken
pver vooit gefet. Menverboodt ook in Engelandtden uptvoer van Salperer, Pik, en
Teer &c.
Niet minderwierdt in de Zeehayens der Vereenighde Nederlanden , met de toe
ruſtingh der Oorlogh-ſchepen voorgevaren : Dievan Hollandt koren ook de Krijghs
Officieren tot acht Regimenten te Paerde, vier te voet, en op den 12 February noch
twee van de laatſte ſtelden haar de aanrichts-gelden op borgh -tocht / ter han
den / en gaven Commiffien om Volkte werven /waarop men de Trommelen , widt
en zijdt begon te roeren . De andere Provincienhadden ook wel verkiefingh van hare
Krijghs-Officieren gedaan / maarjjunnewerving ging noch niet hard voort/ too?
dienſp haarin een ftuk bezwaartvonden ; dit was het volgende: bp mepnden na
demaaihetnu over nodigh/ en ook vaſt geſtelt was eengroot en ontſagylik Vele
leger, tot beſcherming vanden Staat , opterechten ; dat menbehoorde /aleerſt eert
aanſienlijk Veldheer , of Capiteyn Generaalteverkieſen / om 'tfelve als Chef tecom
manderen ; Eenige van de Leden van Hollandt brachten hier op in / dat het ver
kiefen van een Capiteyn Generaal fiechte beſtont in een perſoon , daar men wel haaſt
(algde noodt begon te nijpen ) toe komen konde ; d'andere Provintien verzekerden /
dat foo wanneer men bp het roeren van de Trom de naam van een aanſienlik Hooft,
dat by de Gemeynte , al over langaangenaam en gewenſchtwas) bedupdende
daar mede den Perſoon van ſijn Hoogheyt ,den Heere Princevan Oranjen ,& c.) quam
uptteroepen/ alai dan veel meerder en braver Dolk ſou te bekomen zijn . Eyndelijk
is op den24 February 1672. bp alle Provintien eenſtemmighlijk beſloten /om een
Capiteyn Generaal over de Legers der Vereenighde Nederlanden aan te ſtellen / en
daaropis'erwepnigh / of niet gediſputeert over den Perſoon , maar eenparighlyk
geſtemt den Heer Prins van Oranjen ,&c. op wiens Acten van authoriſatie, Inſtructie,
en commiſſien, al eenigen tijdt tevoren wasgebeſoigneertgeweeſt.
Det groote toejupchingh wierd dit bp alle de Vereenichde Provincien gehooxt :
Hier en daar waren wel eenige van de Leden der Regeeringh in ſommige Provincien,
die dit niet aangenaam was , maar in alle de Zeven was de Gemeente totdeſen
Oranjen Vorſt genegen ; doch in Hollandt vond men verſchepden Heeren , die mede
hetroer van den Staat was aan bevolen / die fijnHoogheytditgeſach miſgunden / en
defe hadden ook hare Aanhangersin deGemeynte , en wierden genaamtde Heeren
van de * Loeveſteynſche Factie: Het Hooftvan de felve was den Advocaat, Mr. Jo
han de Wit , Raadt Penſionaris van Hollandt, en Weſt-Vrieſlant, een Man foo groot
van verſtant / foo kondigh / engauw in Staats-faken , en daar bp roo onverdrietighi
wakker / en onvermoept in dien arbepdt/ als in gants Hollande te vinven was ;
upfou wellicht gelukkiger fijn leven hebben ge-epnòight/ had hp / en fijn Broeder,
de Heer Cornelis de Wit ,Ruart van Putten , niet ſoo dapper tegeng 't Doorluchtigh
Huys van Orangien , aangeſpannen / engetrachtdien JongenPrinst'onderdrukken ;
hoewel hp nochmet meerder quaat/ aan den Staat gedaan / beruchtig / doch etc.
maar van deſe dingen hierna bpeeder. De Vader van defe Gebroederswas de Heer
Cornelis de Wit , oudtBurgermeeſtervan Dordrecht, als nu bedienende het Reken
* Watmetdeſe naam , endedaar aan hangende gevolgen gemeyntwordt,kan men leſen in de
Nederlandile geſchiedeniſſen van den jare soso, CA byſonder in de Hiſtorico van Aiczema.
meeſter
 tegen de Nederlanden . 57
meeſterſchap in de Reken -kamervan de Graaflijkheyts Domeynen van Hollandt , & c.
een van de aanzienlijkſte Ampten van dien Lande ; Hp was in den Jare 1650. me:
de een van die Heeren , die op 't Slot Loevelteyn , door ordre van zijn Hoogheyt ,
in verzekeringe zijn gebracht geweeſt / en hoewel daar na herſtelt / en tot dit
Hoogh -geacht Eer-ampt gekomen bleef evenwel dezen hoon zo dapper wzokken
de dat den haat aldus vinnigh in de harten van deze zijne Kinderen is ingeboe
zemt/ dat den eerſten alle zijne krachten inſpande / om de Prins upt zodanige
Eer-ampten te houden / als zijne Voorouders , Hooghloffelijker Memorie bedient
hadden / en daar bp de Vereenighde Nederlanden zo voorſpoedigen welvaart had
den genooten : Endatden tweeden Zoon toelepde/ om dezen Jongen Vorſt (ziende
nu hetCapiteyn , en Admiraal Generaalſchap in zijn handen ) Het leven te doen be:
nemen .
Den Raadt Penſionaris Mr. Joan de Wit, met zijne Aanhangers , aleenige Jaren
voor dezen beduchtzijndegeweěſt/ datmen / zo haaſt als 'er eenigeOorlogh te Lan
de,tegen den Vereenighden Staat, (miſſchien degen Franſen Oorlogh tegemoet zien
de )mochtkomen voor tevallen / niet welzoukonnen ontgaan om een Veldtheer ,
ofCapiteyn Generaalte verkiezen / en dat dithooge Eer -ampt niemant anders / dan
aanzin Hoogheyt, den HeerPrins van Oranjen , zoudeworden opgedragen / practi
feerden alle mogelijkemiddelen / om dezen welgemelden Prince ,het vozder avan
cement/ als het Stadthouderſchap van Hollandt ,&c. Dat zijne Voorzaten , Hoogh
loffelijker Memorie , nochtans Altijdt hadden bekleedt/ te beletten : hier op hebs
ben zö danal in den Jare 1667. en dat onder den dekmantelvan deVryheyt dood te
ſtaan ) de Eenigheyt,en deGemeeneRufte te conferbeeren / ingeſtelt/ doozgedzon
gen / en ook uptgevoert hetvolgende

Perpetuel Edict , en Eeuwighduurende Wer , tor voorſtant van

de Vryheyt , mitſgaders tot conſervatie van de eenigheyt ,
en van de gemeene ruſte van den Lande van Hollant en Weſt
Vrieſlant.

E Staten van Hollandt, en Weſt-Vrieſlandt hebben , naar voorgaande beſchrij

en Edelen , midtſgaders in de reſpective Vroetſchappen gehouden , by eenparige
overgifte, en currentie van allede Leden ,voor een perpetuel Edict, en Eeuwighdurende
Wet, tot voorſtandevan de Vryheyt , mitſgaders to conſervatie van de eenigheyt , en
van de gemeenerufte ; gearreſteert, en vaſtgeſtelt , gelijk gearreſteert , en vaſt geſtelt
wordenby dezen de pointen , en Articulen hier na volgende:
I.Dat defaculteyt van verkiezinge ofbeſchrijvingein de ordre van de Ridderſchap en
Edelen , mitſgaders denominatieen verkiezinge van Burgermeeſteren en Vroetſchap
pen , Schepenen , en alle andere Magiſtratelijkebedieningen in de Steden zal blijven aan
de ordre ofte de beſchrevene Heeren van de Ridderſchap en Edelen , mitſgaders aan de
Steden reſpective , zo als dieaan haar by oudt gebruyk ofte by Privilegien en Octroyen is
geconfirmeert ofgeconcedeert, of noch geconfirmeert ofgeconcedeert zoude mogen
werden,daar yan by de zelve de vrye exercitie van dien conform deWetten en Privilegien
3 zal
 Den Fra nſen Oor
log
58
zal verblijven , zonder dat de voorſz. beſchrijvinge , nominatie en verkiezinge, of eenigh
gedeelte van dien oyt of oyt daar van in 't geheel ofte ten deele aan yemandt zal mogen
werden gedefereert en overgegeven.
II. Dar inſgelijks de Ampten, Officien , bedieningenen beneficien jegenwoordigh
ſtaande ter collatie van de Heeren Staten van Hollandten Weſt-Vrieſlandt , aan de zelve
zal verblijven , zonderyets daar van temogen werden afgegeven ; welverſtaande dat hier
onder nietbegrepen werden de Militaire Ampten en bedieningen , die in de Campagne
ofte expeditie te Water ofte Lande zouden mogen komen vacant te vallen , welke aan
gaandehaarEd. Groot Mog: by nadere diſpoſitie ,al zulken voet en ordre zullen beramen ,
niet alleen op de proviſionele beſtellinge van dien , maar ook op de begevinge ten princi
palen , als de zeſve ten meeſten dienſte van den Lande zullen bevinden te behooren.
III. Dat wijders haar Ed. GrootMog.niet alleenlijk hare bewillinge en toeſtemminge
noyt anders zullen geven ,maar ook de zaketer Generaliteyt met alleefficacie daar henen
helpen dirigeren , ten eynde ook by de andere Bondgenooten , en zulks by eenparige be
williginge ofgemeeneconcurrentie van de zelve dooreene conſonanteReſolutie vanhaar
Hoog Mog. geftatueert en vaſt geſtelt moge werden ,datdiegene die oyt ofoyt zal ofſuc
ceflivelijk zullen werden gebruykttot Capiteyn ofAdmiraalGeneraalofook in beyde de
voorfz. Charges,ofweldie geneaan dewelkeonder eenige andere titul het opperſte com
mandement over de Militie teWater ofte teLande zal werden gedefereert, niet zal of
zullenmogen wezen ofblijven Stadthouder van eenige Provincie ofProvincien ; en voor
zo veel de Provincie van Hollandt en Weſt-Vrieſlandt belangt, dat niet alleen niet die 1

genedie 'topperſte commandement over de Militie te Water oftete Landetoevertrouwt

zal wezen , maar ookniemandt anders tot Stadthouder van de zelve Provincie gemaakt
zal mogenwerden ; Doch datde voorſz. Charge in alle manieren zal zijn en blijven ge
mortificeert , en de Heeren Gecommitteerde Raden in de reſpective Quartieren aanbe
volen gelaten , volgens hare Inſtructie , de noodige ordre te ſtellen, en de vereyfchte
voorzieninge te doen op de zakenby abſentie van haar Ed. Groot Mog. voorvallende , en
waar op prompte diſpoſitie vereyſcht zoude mogen werden.
IV . Dattot volkomen vaſtigheytvan't gene voorfz.is, en tot onderlinge geruſtheyt 1

vande Edelen en Steden alle de Heeren jegenwoordigh in de ordre van deRidderſchap

beſchreven ofte in deVroetſchappenverkozen , en die noch namaals in deRidderſchap
beſchreven of tot Vroetſchappen verkozen zouden mogen werden , by ſolemnelen eede
zullen verklaren de voorfz. pointen heylighlijk en oprechtelijk te zullen mainteneren ,
ook geenzins gedoogendat daar jegens eenige indracht ofte infractie geſchiede, veel min
oyt of oyt eenige propofitie doen ofte doen doen,die daar jegens in eenigen deele ſtrijdigh
zoude mogen wezen , en dat voorts ook den eedtvan de Heeren terVergaderinge van
haar Ed.GrootMog.comparerende, daar mede in debondighfte en krachtighſte forme
zal werden geamplieert : Dat ook de Raadt-Penſionaris in der tijde inſgelijks by eede
zai werden verplichtalle devoorſz. pointen , zo veel in hem is , te zullenmainteneren en
ſtaande houden,zonder daar jegensoyt ofoytdirectelijk ofindirectęlijk eenige propoſitie
of omyrage te zullen doen , veel min concluſie formeren.
V. Dat wijders mede tot meerder vaftigheyt van 't voorſz. derde poinct het zelve
urtdrukkelijkin de Inſtructie zo voor een Capiteyn als vooreen Admiraal Generaal zal
werden ingelijft , en de geëligeerde by eede verplicht niet alleenlijk daar jegensnoyt di
rettelijk of indirectelijk eenigh verzoek te zullen doen , veel min toelegh te maken di
rectelijk ofindirectelijk ; maar ter contrarie zulks by anderen , buyten vermoeden , ge
ſchie
 tegen de Nederlanden . 59
ſchiedende, 't zelve te zullen tegen gaan , en het Stadthouderſchap , zo hem t'eenigen
tijde die digniteytby eenige Provincie mochte werden geoffereert, te zullen refuſeren ,
en van de hande wijzen .

Formulier van Eedt op de bovenſtaande Articulen te doen by

de Heeren van de Ridderſchap en Edelen , mitſgaders by de Burgermee
ſteren , en Vroetſchappen van de Steden : als mede by de Heeren comparc
rende ter Vergaderinge van de Staten van Hollandt, en Welt- Vrieſlandt.
K belove en zweere het bovenſtaandeEeuwigh Edi& , mitſgaders alle de pointen , en
I Articulen daar innevervat, heylighlijk en oprechtelijk te zullen mainteneren , ook
geenzins te zullen gedoogen dat daartegens eenige indracht,infractie geſchiede, veel
min oyt ofoyt eenigepropolitie , of advijste zullen doen , of geven ,noch ookte zullen
doen doen , of doen geven die daar tegens in eenigen deele ſtrijdigh zouden mogen
wezen.
Zo waarlijkmoet my Godt Almachtigh helpen .
Formulier van Eedt voor de Raadt-Penſionaris in der tijdt.
I enK belove , en zweere het bovenſtaande Eeuwigh Edi&t , mitſgaders alle depoincten ,
Articulen daar inne vervat , zo veel in myis te zullen mainteneren en ſtaande hou
den , zonder daar jegens oyt of oyt, directelijk of indirectelijk eenige propofitie ofte
omyrage te zullen doen , veel min conclufie formeren,
Zoo taarlijkmoet my Godt Almachtigh helpen.
En zalhetbovenſtaande Edict informe van O &troy ofEeuwighduyrentPrivilegie , de
Heeren van de Ridderſchap en Edelen ,mitſgaders deBurgermeeſteren en Vroetſchappen
van de Steden, Leden van haarEd.Groot Mog. ordinaris Vergaderinge', toegezonden
worden , om't zelvein hare reſpectiveRegiſterste doen regiſtreren , en voorts te bezor
gendat alle Heeren die namaalsin haarluyder ordre beſchreven, ofte totBorgermeeſteren
verkozen , en in de voorfz. Vroetſchappen geaſſumeert zullen werden , daarop voor hare
admiſſie , den eedt , volgens'rvoorfz. Formulier komen af te leggen , en voorts haar
daarnaarpræciſelijk te reguleren : Gelijk ook het voorſz. Edict in gelijker wijze aan
beyde de Hoven van Juſtitie, mitſgaders aan de Officieren enGerechten van de gemelte
Steden toegezonden zal worden, met laſt en ordre om haar in 'tadminiſtreren van Juſtitie
daar naar , als de voornaamſteWetvan den Lande tot voorſtant van de vryheyt m , idol
gaders totconſervatie van eenigheyt en van de gemeene ruſte gemaakt, punctuelijk , en
exactelijk te reguleren, op den eedt by hen-lieden in 't aanvaarden van hare reſpective
Officien en bedieningen gedaan.
Aldus gedaanen gearreſteert ter Vergaderinge van de Hooghgemelte Heeren Staten
van Hollandt en Welt-Vrieſlandt , In den Hage onder haren grooten Zegele hier aange
hangen den s Auguſti des jaars 1667. Was geparapheert, Johan de Wit ; Onderſtont
Ter Ordonnantie van de Staten .
En was getekent
Herbt. van Beaumont.
7 2 Dit
 60 Den Franſen Oorlog
Ditna te komen moſten dan alle die geene / die eenige hooge/ oflage Eer-ampten,
de Regeeringe aangaande / aleer zp tot de zelve mochten komen / beloven / en met
Eede beveſtigen. Dit moſt zün Hoogheyt, aleer hp Capiteyn , en AdmiraalGene
raal Wierd/ mede bekrachtigen / doch hetwas voo2 zijnPerſoon noci niet genoegh /
als in 't vervolg zal blijken : maar hoedanigh zijn Hoogheyt , als bp trappen ,
tot deze / en de vordere Waardigheyt is opgeklommen / zullen wp kortelijk aan
wijzen .
WILHELM HENRIK , by der Gratien Godts , Prince van Oranjen , en van
Naſſouw , Catzenellebogen , Vyanden, Dietz , &c. is gebooren / in's Gravenhage,
den 14 November , des Jaars 1650.op den achtſten dagh na zijn Heer Vaders overlin
den : Zeker verſchil ontſtont'er/ eenigen tijdthier na /tuſſchen zijn Hoogheyts Groot
moeder, de oude Princeſſe Douarierevan Oranjen , en de Princeſſe Royale, zijn Moe
der , en dit was over de Vooghdyſchap van dezen Jongen Prince, doch het wierd
door deStatenvan Hollandt, in der minne bygelepdt. Nadat nu dekindele jaren van
zijn Hoogheyt waren verloopen / en die van de jongelinghſchap aanquamen ; wierd
Hyvan de Staten aangenomen als een Kindt van Staat: dat is / om opgevoedt/ en ,
onderwezen te worden in de Politie, en Krijghskonſt , en zodanige wetenſchappen ,
daar mede Hy , ( tot zijn manlijke jaren gelomen zijnde) den Vereenighden Staat
Hy in de Hooge Schoole , tot Leyden , ter Stu
dienſtigh zou konnen zijn : Vier opis
die gebzacht/ boorzien metbequame Preceptors, Hofmeeſter, Pagien , Laqueyen ,
en Gevolg , &c. en als onder whlen de Vacantien quamen voor te vallen / bezocht Hy
de grootſte/ en voojaamſte Steden der Vereende Nederlanden , ſomtijdis alleen
met zijn Gevolg , ſomtijdts in 't gezelſchap van zyn Grootmoeder, Moeder , Keur
Brandenburgh , Vorft van Anhalt , zijne Domen, en wierd overal wel onthaalt/ en
groote eere bewezen .
Zijn Hoogheyt nu bpna gekomen tot deft ouderdom van 18 Jaren , en tot Middel
burghin Zeelandt zeer onverwacht inkomende / alwaar die Staten doenmaalg ver
gadert waren / wierd van de zelve / op den 18 September , 1668. gemaakt Premier
Noble, dat is Eerſten , of Voornaamſten Edelman , vandie Provincie , en daar op
den Eedtgedaanhebbende/ nam alvoozt/ in die qualiteptzijn zitplaats. Des ande ,
rendaaghs, den 19 September, dede zijn Hoogheyteen aanſpraak tot de Heeren Staten
van Zeelandt , lupdende als volgt:
EDELE MOG. HEEREN ,

te komenpreſenceren, en particulierlijk te bedanken voor alle de Eere,gunſte, en .

genegentheyt die onsvan onze Geboorte, en teere Jaren af, tot noch toe door
U Ed.Mog.overvloedigh zijn bewezen ,en wel ſpecialijkſvan aan ons te hebben geconfe
reert den Staat van Eerſte Edele,zo als die by onze Doorl.Voor-Vaders in deze Provincie
isbekleedt geworden,volgensU Ed.Mog.Reſolutie van den 7 Auguſti 1660.die UEd.
Mog, niet alleen als een onderpant van haar Liefde en affectie t'onzewaarts , binnen de
Palen van hare Provintie hebben gemanifeſteert, maar ook geëmployeert, als een krach
tigh argumenttot degenerale genegentheyt, die my 't geluk hebbentot ons Perſoonen
Huys in alle de Provintien te vinden, temeer gaande temaken ; Hebbende UEd.Mog.
de goetheyt gehad daar in by alle occafien met een byzondere affectie te continueren , en
die
 G

WILHELM HENRICK , Prins van Oranjen en Naflauw etc.

 :

1
 tegen de Nederlanden . 61
die ons noch onlangs in den Jare 1666 tekennen geven UEd: Mog. hertelijken wenſch
dat den tijde mochte wezen vervult , dat wy de voorzeyde qualiteyt van Eerſte Edelen
zouden konnen exerceren .
En nademaal , Ed. Mog. Heeren , den voorſz.tijde daar toe nu is rijp geworden , ver
9
mits UEd. Mog. hebben goetgevonden dat zulks zoude geſchieden zo wanneer wy zou
den gekomen zijn op ons18 Jaren , en dat wy eerſtdaaghs over dien tijde ſtaan te komen
op ons 19 Jaar, zo hebben wy geoordeelt dat wy U Ed: Mog:wenſchenbegeerte nietna
verwachtenzouden hebben beantwoort en voldaan , in gevalle wy langer haddengetar
deert om te komen jouiſſeren en poffeflie nemen van 't gene dat U Ed. Mog. zo obligante
lijk gelieven te nemen als een pande van hare allergrootſte en innerlijkſte affectie tot ons
Perſoon .
Dit is dan deoorzake, Ed : Mog: Heeren , dat wy ons in UEd :'Mog: hooghaanziene
lijke Vergaderinge komen preſenteeren , om alhier metdankbaarheydt te betuygen , dat
wy de qualiteyt van Eerſte Edele byzonderlijk zullen employeren en gebruyken , en
door deGedeputeerde die wy , in gevolge van UEd: Mogende voornoemde Reſolutie
van den 7 Auguſti 1660. daar toe zullen nomineren , doen employeren , en gebruy
ken , tot de meeſte Eere en welſtant van de loffelijke Regeeringe van dezeProvintie,
en onderlinge Harmonie van alle der zelver Leden , en zo veel als in ons vermogen zal
wezen de noodige correſpondentie met alle de Leden van de Unie te onderhouden , en te
vermeerderen , en wel ſpecialijk met de Provintie van Hollandt en Weſt-Vrieſlande, die
van alle tijden met U Ed :Mog: hebben geſtaan in een particuliere Unieen Verbinteniſſe,
en voort te verzekeren dat alle't geene wijders in onsvermoogen is , by ons oprechte
lijk , enmetyver zal werden geëmployeert tot UEd. Mog. meeſte dienſt, en welvaart
van haregoede Ingezetenen enOnderdanen ,en datwyalzo getrouwelijk zullen volgen
de loffelijke ſtappen van onze Doorl. Voorouders , die de Fondamenten van het eerlijk
Gebouw van dezeRepublijke hebben helpenleggen , en alles voor de Vryheyten Reſi
gie opgezet , en daar wijders by voegende de overgroote genegentheyt die wyuytonze
eygen bewegingehebben omU'Ed. Mog. alzints te behagen ,ook hare Hoogh en Ge
rechtigheden , nevens deandereLeden van deze hooge Vergaderinge voor te ſtaan ,zo
zullenwy tot beſluyt U Ed. Mog. verzekeren , dat wy allenthalven ons devoir zullen
doen om vordere kenniſfe te bekomen van de rechte Gronden en Maximen van UEd.
Mog. loffelijke Regeeringe , en ons alzo tot bevorderinge van der zelver Intreſten en
Welvaartmeeren meer bequaam te maken ; Den Grooten Godtbiddende van herten,
dat Hy zijnen Zegen over U Ed. Mog: Perſoonen en loffelijke Regeeringe genadelijk
wil continueren en vermeerderen. U Ed. Mog. geaffectioneerde Dieraar
G. Prince d'Orange.
Gevolmachtighde van de Zeeuwſe Steden , behalven die van Zirkzee , qua
men den volgenden dagh , den 20 dito, ſijn Hoogheyt hier over begroeten ; des avonds
wierd ſijn Hoogheyt heerlijk onthaalt, en vereertmet een zilvere Fles (uptbeeldende
't Wapen van Vliſſingen ) vol goude Ducaten. De gewapende Burgery toonde ook haar
genoegen / in 't ſalvo ſchieten 7 onder’t geluptvan trommels , en trompetten : Ge
Ink die van V liftingenſelfs / op den22. daaraan volgende / mede fijn Hoogheythebs
ben ingehaalt/ daaronder fich het donderende Canon, van de Wallen , en Sche
pen , aldaar ter Reedeleggende/ook luſtigh liet hooren . Den 24 dico , wierd ſiin
23 Hoog
62 , Den Franſen Oorlog
Hoogheytweder tot Middelburgh van die Magiſtraat Princelijk getracteert / en trok
van vaar naar Ter l'eere , 30 dat het geheel Eylandt Walcheren van vieughde krioel
de. Doen wierd den Heer van Odijk alsGecommitceerde geſtelt wrgens fijn Hoog
heyt voor de Provincie van Zeelandt, die den 29. daar aan volgende / in's Graven
bage, in de Vergadering der Hoogh Mog. Staten Generaal dit bekent makende / den
Eedt dede ! en voozt fijn zitplaats nam / als ook devolgende Zondagh in de Geſtoelen
der Generale Staten , in de Iterke gedaan heeft.
De oude Princeſſe Douariere , Grootmoeder van fijn Hoogheyt, had alreede van
den Coning van Engelandt, en den Keurvorſt van Brandenburgh verſocyt/ en ver
kregen / dat ſy haar mocht ontſlaan van de Vooghdyſchap , en Inkomſten van
haar Zoons Zoon , den Prins van Oranjen ,waar op 1p / den 26 October, 1668.devol
gende Memorie in de Vergadering van de Hoogh Mog. Heeren Staten Generaal dede
overgeben .
HOOG MOG. HEEREN :
Y nu hebbende gebracht den Prince van Oranjen , onzen Zoons Zoone , tot
W en beleydt dat genoegen hebbende, met veele anderen h, et welke wy van hem ,
na die zijne Jaren, konnen deſidereeren , hebben gemeyntde tijdt te wezen geboren,
dat wyhemniet langeren behooren teonthouden , maar in handen te geven het bewint
en de directie van de zaken , hem aldernaaſt rakende , als te weten , van zijn eygene
Domeynen en Goederen , en daar toe dan ook gereſolveert hebbende met het welbeha
gen van zijne naaſte hooge Aanverwanten , hebben voor al mede ons voorſz. doen in
die zake U Hoogh Mog : willen bekent maken , en de zelve openbaren , dat de redenen
de welke ons tothetgene voorfz.is, hebbenbewogen (boven de voorfz.redenen van zijn
ouderdom en bequaamheyt) onder anderen noch mede zijn dathet voorſz. zijn bewint en
Gouverno by onszal konnenwerden nageooght, zo lange onsGodt noch het leven zal
gelieven te vergunnen, dat deeygentlijke adminiſtratie geſchiet doorde Domeſtique Ra
den, de welkehet Huys van Orangienvan alle tijden daar toe heeft gehad , & c.
Voorts vertrouwdezy / dat hy, Prince, wanneer den Staat hem zal gelieven te ge
bruyken , gelijk zijne Hooghloflijke Voorouders altijdt, omtrent den ouderdom van
deze Jaren , tot den dienſt van publijke zaken zijn gebruyktgeweeſt , preuven zalbewij
zen van zijnebequaamheyt. Derzoekendevożders / dat deHooghgemelteHeeren Sta
ten aan hem de behulpelijkc hande wilden bieden , in 't geene hare Hoogh Mog. raadt,
en voorzorge, tot behoudenis , en welſtandevan zijne Goederen , zo hier , als in andere
Rijken, en Landen gelegen , mocht van nooden zijn , niet twijffelende , ofde goede ge
negentheyt van hare Hoogh Mog. tot den huyze van Oranjen, altijdt becoont , noch zal
blijven continueren ,'t welk Hoogh -gemeldeen Prince met zijn getrouwedienſten, meer
en meer zal zoeken met dankbaarheydt t'erkennen , &c.
In den Jare 1670 op den laatſten Mey , is bp de Hoogh Mog. Heeren Staten Ge
neraal beſloten / dat Zijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranjen , in den Raadt van
State zoude geintroduceert/ dat is /ingevoert wozden / als blijkt bp het volgende :

Ex
 tegen de Nederlanden , 63
Extract uyt’t Regiſter der Reſolutien van de Hoogh Mog.
Heeren Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden .
Sabbathi den 31 May , 1670.
B Notulen van den 17 Januarii, 1668. geinſereert;in is by eenparige overgifte , en be:
williginge van alle deProvincien verſtaan , en gereſolveert, dat den Heere Prince
van Orangie , van nu af verguntzalwerden , de Seſſiein den Raadtvan State , met een for
tabel jaarlijks Tračtementby de reſpective Provincien te begrooten , om aldaar geim
bucert te werden , met de vereyfchte kenniſſe van zaken van Militie , Politie, en Finan
tie ; en in gevalle eenigh Leger van den Staat te Veldegebracht mochte werden , dat in
zulken kas denzelven Heere Princemede inde Politicque qualiteyt, 't zy als daartoe uyt
den gemelten Raadt gecommitteert, ofanderzints de Campagne , en deliberatien van
de Gedeputeerden van haar Hoogh Mog. te Velde zal by woonen , om alzo meer en meer
bequaam gemaakęte werden , tot het bedienen van het Capiteynſchap Generaal te Water
en te Lande, als den Staathem namaals daar toezoude mogen goet vinden te verkiezen ;
en zo wanneer den Hooghgemelten Heere Princeden ouderdom van 22 Jaren zal hebben
geadimpleert , dat als dan by de gezamentlijke Bondtgenoten met een goedeHarmonie
gedelibereertzal werden , over des zelfs bequaamheyt, tot het bekleeden van devoorſz.
Hooge Charges, en gereſolveert, ofmetden dienſt van 't Landt, dezelveop zijne Hoog
heyt zoude konnen en behooren geconfereert te werden ; dat inmiddels geen Stadthou
der van eenige Provincie ofte Provincien zal mogen worden verkooren , en by aldien den
Hooghgeinelten Heere Prince ten voorfz. tijde by de gezamentlijke Bondtgenooten tot
Capiceyn Generaal, en Admiraal mochte aangeſtelt werden , of anderzints hem onder
eenigen anderen Titul het opperſte Commandovan de Militiete Water , en te Lande aan
bevolen , dat als dan by de voorſz. deliberacien , en voor de effectiveElectie tuſſchen de
Bondtgenooten zal worden vaſtgeſtelt, en de Inſtructie ingelijft, dat geen Capiteyn Ge
neraal, ofAdmiraal , noch eenige die het opperſteCommando van deMilitie te Water,
ofte Lande,wegens den gemeenen Sraat werdt gedefereert, zal mogen Stadth ouder van
ht
d'een , of d'andere Provincie zijn , datde Geeligeerde by Eede verplic zalwezen,
niet alleenlijk daar tegens noyt directelijk, of indirectelijk eenigh verzoek te zullen
doen , veelmin coelegh te maken directelijk , of indirectelijk ; maar ter contrarie zulks
by anderegeſchiedende, 't zelve te zullen tegengaan , en het Stadthouderſchap , zo hem
t'eenigen tijde die digniteytby eenige Provincie mochte werden geoffereert , te zullen
refuſeeren , en van de hande te ſlaan , en in cas herbuyten vermoeden mochte komen te
gebeuren , dat den meer-Hooghgemelten Heere Prince tot de voorfz. Hooge Charges,
als dan niet effective, en met eenparige bewilliginge van de gezamentlijke Provincien
inochte werden aangeſtelt, gelijk daar in niet anders dan met eenparigheyt kan werden
gediſponeert, dat aan de reſpective Provincien hare vrye deliberatien in 'e verkiezen van
Stadehouders zullen blijven ongelimiteert, en haar voor-behouden de vryheyt die aan
de zelve hier bevorens is geweeſt.
G. v. HOOLK. ut.
Accordeert met 't voorfz. Regiſter.
N. RUYSCH .
Lier
 64 Den Franſen Oorlog
Hier op is aanſtonts de Introductie , met der zelver ceremonien gevolght /gelik te
zien is in het navolgende :
Extract uyt 't Regiſter der Reſolutien van deHoog Mog. Heeren
Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden.
Sabbathi den 31. May. 1670.
Y reſumptie gedelibereert zijndeopde poincten , noopende d’Introductie van den
Heer Prince van Orangie Raadt State ,
maniere van de voorfz. Introductien ; ten tweeden , wat plaatze aan de Hoogh
gemelten Heere Prince in den voorfz. Raadt zoude behooren geafligneert te werden ,en
ten derden , ofeenige , en hoedanige Stemme aan den zelvenaldaarzoude werden toe
geſtaan : is verſtaan , en gereſolveert , noopende het eerſte poinct datdevoorſz. Intro
ductie zal geſchieden door drie Gedeputeerden uyt het midden van hare Hoog -Mog.
'Vergaderinge, te weten , door deHeeren van Werkendam , Staveniſſe, en Gockinga.
Op't voorfz. tweede poinct is verſtaan , dat geremoveert blijvende , ofdes noodt zijn
de, noch geremoveertwerdende de * Chaire a bras, voor dezen in den gemelten Raadt
geſtaan hebbendeaan’teynde van de Tafel, en originelijk gebruykt geweeſtzijnde voor
zal werden in een
den Gouverneur Generaal, den Heere Prince van Orangien geplaatſt
yan de twee Fluweele Stoelen , ſtaande aan de zijde vande Tafel beneffens den Heere in
den zelyen Raadt gecommitteert , op de preſentatie van de Provincie van Hollandt, en
uyt de Edelen van den zelven Lande.
En wat het voorfz. derde poinct belanght , dat aan den meer-Hooghgemelten Heere
Prince van Orangie in den zelven Raadtgeaccordeert zal werden , gelijk aan zijne Hoog
heyt geaccordeert werdt by dezen eene concluderende Stemme , zoalsalle andere Gede
puteerden in den zelven Raadt gebruykende zijn , en dat hy dienvolgende ook conform
de diſpoſitie van't29 Artijkel, vande Inſtructievan den gemelten Raadtniet en zal mo
gen adviſeren , of preſent wezen , als 'er eenige zaken dienen daar by yemant hem in
bloede , ofalliancie totin den vierden grade incluysbeſtaande , zal wezengeintereſſecit,
des werden de Provincien verzocht , zich ten ſpoedighften te verklaren op het Jaarlijks
Tractement, 't welk aan ſijn Hoogheyt in qualiteyt als Raadt van State zoude behooren
toegeleyt te werden . Voorts is noch ſtaande Vergaderingegearreſteert, hetFormulier
vanCommiſie, en Eedt voor den meer-Hooghgemelten Heere Prince van Orangie, als
Raadt van State, hier navolgende van woorde tot woordegeinſereert.
De Staten Generaalder Vereenighde Nederlanden , allen den genen die dezen zullen zien,
of hooren lezen , Salut. Doen teweten , datwytot beter Inſtructie van den Heere Prince
van Orangie , in dezaken den welſtande, conſervatie , defenſie , en goede Regeeringe
dezer Landen concernerende, den zelven geauthoriſeert , en gecommitteert hebben,
gelijk Wy zijne Hoogheyt authoriſeeren , en committeeren by dezen , om hem voortaan
in alle Vergaderinge van den Rade van State te mogenvinden , en aldaar op de occurre
rende zaken te helpen adviſeren , en reſolveren , zulks tot meeften dienſt der Landen
bevonden zal werden te behooren , ook met dien verſtande dat ſijne Hoogheyt verzocht
zijnde , om ter Vergaderinge van hare Hoogh Mog. ofden Radevan Stacete komen , al
daar zal compareeren ; en zal zijne Hoogheyt ons hier op doendenbehoorlijken Eedt,
yolgens het Formulier daar toe gearreſteert, gegeven , & c.
Ik beloove , en zweere my na de voorgelezen Commiffie , en de Inſtructie van den
Raadt
* Dat is een Stoel met armen .
 tegen de Nederlanden . Es
Raadt van State te fullen reguleeren : ſo als een getrouw Raadtvan State kan , en be
hoort te doen .
En ſal den Griffier Ruyſch den meer-Hooghgemelten Heere Prince noch aanſtondts'
gaan verſoeken, om in de Vergaderinge van haar Hoogh Mog. te komen , en aldaar
op de voorfz. ſijne Commiffie , volgens, en in conformité van 'tvoorſz.Formulier den
Eede afte leggen, en voorts in den Raadtgeintroduceert te werden : welken , volgens
fijne Hoogheyt door den voornoemden Griffier in de Vergaderinge gehaalt, en op een
FluweeleStoel met armen , rechtover den Heere Præſideerendeneder geſeten zijnde,
is hem voorgeleſen fijne Commiflie , en Formulier van Eedt, die de ſelve aanſtondes
heeft gepræſteert, en afgeleghe ; daar op lijne Hoogheyt door de opgemelte Heeren van
Warkendam , Staveneffe, enGockinga , in den gemelten Raadt van State is geintrodu
ceert : waar na de gemelte Heeren Gedeputeerden wederom ter Vergaderinge gecom
pareert weſende, hebben gerapporteert dat de voorfz.Introductie was geſchiet in deſer
voegen , te weten , dat haar E. fijneHoogheythadden gegeven den voorrang , en alſoo
geconduiſeert in de Kamer van den Raadevan State , en aldaar den ſelven Raadtgevon
den , ſtaande aan deoverſijde van de Tafel , en fijne Hoogheyt ſich geplaatſt hebbende
op een van de Fluweele Stoelen aan deſe ſijde, hem hier boven geadfigneert, en ſy
Heeren haar Hoogh Mog. Gedeputeerden daar nevens nedergeſeren weſende , een
kort Compliment hadden gemaakt, en dat 't ſelve door den Heer Preſiderende in den
welgemelten Raadt beleefdelijk was beantwoort , dat ook fijn Hoogheyt daar na van 1
gelijke een Compliment gemaakt hadde , en datſe de ſelve fijne Hoogheyt aldaar in
den Raadtgelaten hebbende , vervolgenshaarafſcheyt hadden genomen , en dat deſe
Actie daar medewas ge-eyndight: weshalven hare Hoogh Mog. de felve Heeren voor
hare genomene moeyte hebbenbedankt.
M. van CROMMON rte

Accordeertmet 'tvoorfz. Regiſter.

N. RUYSCH .

Het dit introducerenWierden veel Liefhebbers van fijn Hoogheyt , die fijn avan
cement beminden / geruſt geſtelt. De Oude Princeſſe Douariere van Oranjen , fijn
Hoogheyts Grootmoeder, dede met expreſſe Boden , deſe actien aan fijne Oomen ,
den Čoning van Engelandt, den Keurvorſt van Brandenburgh , den Vorſt en Vorſtin
ne van Zimmeren , en de Prins en Princeſſe van Anhalt, met vernoeging en bipſchap /
verſtaan .
Gelijk alle Hooghgeborene en Edelmoedige Jeught, genegen is /vieemde Landen
te befichtigen / en de bpſonderheden derfelver waarte nemen / foo wierdtfijn Hoog
- heyt ook metluſt ingenomen /om
ljetbermakelijk Engelant , dien Coning fijn Oom ,en
des felfs Hof- ſtaat te beſoeken . Dit aan den Staat te kennen gebende / Wierdtvan de
- felve geluk op ſijnereyſe, toe gewenſcht. d'Engelſe Majeſteyt hier van verwittight/
ſondt den Grave d'Offery , met een gevolg van 56 Engelſe Heeren , 6 van fijne
Trompetters in hun livereyen , met's Conings teykenen , onder Kroonen geborduurt/
in eenige Fregatten , om fijn Hoogheyt te halen / over . Sp quamen den 21 Octo
ber 1670.w de Malé, en voo, Rotterdam ; den Adeltrokna den Hage , Alwaarsp ?
并
65 Den Franſen Oorlog
doo; tegen -windt, een tijdtlang wierden op gehouden ; ditfijn Hoogheyt verdrieten
de , trok met den Grave d'Offery 11a Brabandt, in mepninge/ om ſoo voort doo, Vlaan
deren , van Duynkerken ofCalais na Engeland over teſchepen maar teZevenbergen
homende/ liep de windt om / daar over fijn Hoogheyt met den train wel 100 Perſoonen
ſterk weder heerde/ doch het ongeſtupmigh weer bleef evenwelduuren : men huur
de een Fluyt-ſchip , om de Bagagie , en noclj een ander/om drie geſpan Paarden , zynde
21 / die fijn Hoogheytaan den Heere van Ouwerkerk wilde vereeren / over te voeren .
Dan voouden Briel ſcheepte ſijn Hoogheyt af/ verzelt met gevolgh vooz fijn Perſoon ,
met 5 Pagies en 6 Laqueyen , fijn Hofmeeſter d'Heer de Bie , met 4 Laqueyen ; twee
Edelen zijnde de Heeren Benthemen Schaap , pder met 4 Laqueyen, des Heeren van
Ouwerkerks Stalmeeſter, met een Pagie en 4 Laqueyen , de Heeren van Zuylefteyn en
van Zuylichem , elck met een Pagieen 4 Laqueyen , de 2 Broeders, Barons van Gent ,
clck met 2 Laqueyen ; noch voeren mede / den Heer Van Brederode, denGraafvan
Dona , den Graafvan Stirum , d'Heer van Beverwaart , vanObdam , van Langerak ,
van St. Gravemoer , van Goudrian , of Gravevan Warfulé, & c. met noch eenige andea
re Heeren met 4. Trompetters , altſamen wel over de 100 Perſoonen ſterk. Terwijl
wierdt te Londen , het Paleys ban Kokpic, dicht aan dat van Withal gelegen / met
koſtelijke verſierſelen , tot fijn Hoogheyts Logementtoe
, geftelt.
Op den 6 November 1670 / kratfijn Hoogheytin Engelandote Margatsaan landt :
maar het Bagaſie-ſchip was afgedwaalt/ bp reedt vandaartepoftop Canterburry,
en voozts met de Caros op Rocheſter, daar hp deginachtsfliep / en quam's morgenste
Graveſende , en wierdt van Charles Cotterel,Meeſter der Ceremonien,verwellekomt/
en met deg Conings Roey -berſien , door de Brugh van Londen , terwijl men't Canon
van den Tourluſtigh afdede blaſen /na 't ConingsPaleys,Withal gevoert. Den Prins
wierdt aan de trappen , door Lord Chambelain ingehaalt / en in detegenwoordig
hept vande Majeſteytengebracht/ met groote eer en blyſchapontfangen en verwel:
komt/ als ook by den Hartogh van Jorck , en hare Hoogheyt, des ſelfs Gemalin , en
van daar in ſijn Vertrek te Kokpit. DenConinghadeenige dagen te vooren in den
Raadıverklaart/ dat den Prins van Oranjen , als zijnde nader Maaghſchap van ſijne
Majeſteyt , als Prince Robbrecht, volgens dien / Too langh hp in Engelandt was /ook
den voorrang ſou genieten / maar bupten ſijn Rijk , wildehp hem daar nietmedebe
moepen . Om voosta alle eerbewijſingen en tractementen, die fijn Hoogheythier heeft
genoten / te verhalen / is de mepning niet /fullen alleenlijk feggen/ dat den 14 Novem
ber, fijn Hoogheyts verjaer -dagh gekomen zijnde/ wierden tot fijnerteren verſchep :
den Comedien , Balletten , Danfferyen , en Feitins toegeſtelt / gedurende foo langh
hp aldaarverbleef; ook repsdefijn Hoogheyt , om de Academien van Cambridsen
Oxfort te beffen / en ftontmede den 20 February 1671. over den Doop van eenjon
ge Princeſſe , Dochter van den Hertogh van Jorck, en na dat gehandelt wasover
.de noch openſtaande ſchulden / die fajn HoogheytsGrootvader , PrinsFredrikHen
drik hoogh -lofl.memorie , aan’t Coningrijk Engelandtverſtrekthad /en ook aleeni
ge tonnen goudts op rekeningover gemaaht / enontfangen waren /heeftſijn Hoog
heyt, van alle genoten onthaal en kareſſen welvernoeghten voldaan /'van HareMaje
ſteyten e
, n deGrooten, eendanhhaarafſchept genomen vertrekkende den 25 dito ,van
Withal, onder 'tlog branden van't Geſchut van den Tour , latende den Heer van Zuy
lichem daar blijven om fijn vordereIntereſten waartenemen, hp dede degmiddaghs
fijn maaltödtté Rocheſter, en beſagu de Schepen ,op die Rivier , en ging's avondts
ten
 tegen de Nederlanden ,. 67
ten 5 uurentScheep tot Scharneſſe , in een van des Conings Roey - Jachten , daar noch
4 andere Conings Jachten by waren, dieden train overvoerden. Den Grave d'Offery
gelepde ſijn Hoogheyt, dooz old ?e des Conings, tot wederom in Hollandt , maar
doo, een tegen -windt upt den Ooften , moſten ſp eerſt Zeelande in / daar fp den 28
daar aan volgende / aan quamen / en voozts over Der Veere , den Briel, Maallandt
fluys, in den Hage , alwaar fijn Hoogheyt des anderen daaghs fich in de Clooſter
Kerck vertoonde Godt dankende voor fijne gelukkige reys; enwierdt van alle
Grooten , neveng fijn Grootmoeder , de Princeſſe Douariere , met bipſchap verwel
lehomt. Horts hier na dede fijn Hoogheyt alle fijne Pagies , Laqueyen , en Gevolgh ,
hleeden met een nieuwe Leyreye, van ſchoon blaau Laken , koſtelijk en rijkelijk met
Silver geboozt.
Deſe Engelſe reps/ en’t beſoeken van dien Coning , aldusgelukkigh ten epnde gres
bracht / vondt fijn Hoogheyt fich verplicht / om aan den Keurvorſt van Branden
burgh , fijn Oom van 's Vaders (gelijck den Coning van Engelant, van's Moeders
zijde) gelijke eere , te bewijſen . Aldus is hy dan in Juny , des ſelben Jaars 1671 ver
trokken / nemende den tijdt en gelegentheptwaar / dát de Vorſten van Lunenburgh ,
de Stadt Brunswijk hadden belegert/ en nieuwsgierighom dit Belegh tezien /guam in
dat Leger , den 21 Juny , op den ſelben dagh / als die Stadt haar aan de Lunenburgſe
Vorſten over gaf. Hier alles befien / en welonthaaltzijnde/vertrok fijnHoogheyo
vozder/ en arriveerde te Berlijn, bp den Keurvorft van Brandenburgh , daar hp ontfan
gen wierdtin over-grootevrughoe en met aanſienlijkeeere , vermakelijke Swijne
en Herte-jächten , en vzolijke Feſtijns, den tijdt van ſijn verblijf fich verluſtighde;
voorts van alles voldaan /namdankbaarlijk affchept / van den Keurvorſt , diehem
vereerde met een ſcoon geſpan Littauſe Paarden , daar mede fijn Hoogheyt gelukkig
in's Gravenhage aan quam/ hoewelby Amerongen ,in't Sticht Uytrecht, ged :epsht
wierdt / van een zwaar ongeval, doo2'tomſlaan van deKaros, veroorſaekt doorde
quade wegen / doch alles liep noch ten beſten af.
Mig nu ſijn Hoogheyt den Heere Princevan Oranjen , op den 14 November 1671.in
het 22 Jaar van fijn ouderdom getreden was/Was'etnoch een Jaar te vroegh /volgens
de Acte van den 31 Mey 1670.hier vooren aangewefen /om tot het Capiteynſchap Ge
neraal te mogen voorgeſteltworden : maar naðemaal de noodtwendighepdt nu foo
dapper / fonder uptſtelvan tydt / aan parfte / en dat'er niet meerals 9 Maanden aan
lijn Hoogheyts ouderdom haperden / om tot de 22 Jaren te komen / ſoo wierdtdere
faak roo pberigh vooit gedreven / dat men epndelijk eenſtemmighlrk de ſelve toe
ftont / maar veel Formulieren van Commiſſien , Authoriſatien , en Inſtructien wier :
dender op geſteit / waar op lijn Hoogheyt als Capiteyn Admiraal Generaal fou wer :
den eangenomen / en ſich fou hebben te reguleren / om niets daar burten te mogen
aanvangen / ook nopt temogen ſtaan /noch aan tenemen / (al wierdthethem ſchoon
aangeboden )het Stadthouderſchap van eenige Provintie, wanthet was noch niet ge
noegh / dat hr het Eeuwigh Edict, hier voren getelt / metEede moſt bezlueeren ;
wpjullen eenige Formulieren hierlatenvolgen / met de Confideratien en Ampliatien
op defelve.

Es 2 Extract
68 Den Franſen Oorlog
Extract uyt'et Regiſter der Reſolutien van de Hoogh-Mogende
Heeren Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden.
Mercurii den 24 Februarii , 1672.

Yrefumptie gedelibereertzijnde op het rapport van de Heeren Ripperda , ter Buirze, en

BВ andere haar Hoog Mog. Gedeputeerden totdeMilitaire ſaken ,hebbende in gevolge en tot
voldoeninge van der ſelver Reſolutie Commiſeriaal van den 14 deſes , met eenige Heeren
Gecommitteerden uyt den Rade van State , hare gedachten laten gaan , wrat tot voltrekkinge
van de Adte van Harmonie , den 31 May, 1670. tuſchen de Bondtgenooten opgerecht, ſcude
konnen enbehoorengereſolveert en in 'twerk geſtelttewerden , ſotranneer den Heere Princevan
Oranjen den ouderdom van22 jaren ſalhebbengeadimpleert , breeder in de Notulen van den
18deſes gementioneert ,hebben haar HoogMog. haar eenparigh laten we gevallen , en dien •
volgendefinalijkgearreſteert en vaſt geſtelt de reſpeftiveCommiſſien en de Inſtru & ien voor een
Capitcyn en Admiraal Generaal , hier na vanwoorde tot woordegeinſereert.
Formulier van Commiſſie voor den Admiraal Generaal :
E Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden ,Allen den genen die deſen ſul
D redenen
len ſien ofte hooren leſen, Saluyt, Doen te weten, Dat wy om goede en ſuffiſante
dienſtigh geacht hebbende te procederen tot het aanſtellen van een Ad
miraal Generaal deſer Vereenighde Nederlanden , en daar toe in gevolge van de Acte van
Harmonie ,den 31 Mey 1670,tuſſchen ons onderlinge ſolemnelijk en eenparighlijk opge
richt en beſlooten , onſe deliberatien hebbende laten gaan op den Perſoon van, &c. Wy
ons van ſijnen goeden yver en ſtancvaſtigheyt tenvollen verſekert houdende , ook onsop
fijne capaciteyt, vroomigheyt en klockmoedigheyt volkomentlijk betrouwende, den
ſelven N.N. gecommitteert, geſtelt en onthouden hebben , committeren , ſtellen en
onthouden by deſen , totAdmiraalGeneraal van deſe VereenighdeNederlanden , hem
gevende volkomen macht, authoriteyt en ſpeciaal bevel,om den voorſz.ſtaatvan Admi
raal Generaal onder ons te houden ente bedienen ,de pre-eminentien en Rechten daar toe
ſtaande , te bewaren, opficht en ſuper-intendentie te hebben over alle ſaken en affairen ,
'tſtuk van de Zee , Admiraliteyt en't Oorlogh te Water eenighſints rakende of betref
fende, en tot de voorſz. Charge behoorende ; en voortsalleste doen, dat een vroom Ad
miraal Generaal van de Vereenighde Nederlanden ſchuldigh is en behoort te doen ,
achtervolgende de Inftru &tie , daar op byons gemaakt, en by hem ſolemnelijk beſwoo
ren ; alles totde pre-eminentien , Rechten , Eeren , Vryheden ,Gagien en profijten daar
toe ſtaande; daar op en van hem in den voorſz. ſtaat wel en getrouwelijk te quijten ,
hooghgenelte N.N.gehouden blijftin onſen handen te preſteren den behoorlijken Eedt,
welkenEedt gedaan zijnde,ontbieden en beveelen wyallen en eenygelijk die dit eenigh
fins aangaan mach , dat ſy den hooghgemelten N. Ń. doen , laten en gedogen van den
voorſz. Itaat van Admiraal Generaal der Vereenighde Nederlanden ,metalle de præ-emi
nentien , Rechten , Eeren , Vryheden , Baren en Emolumenten , daar toebehoorende,
ruftelijk en volkomentlijk genieten , ſonder daar inne te doen , ofte laten geſchieden ,
dire &telijk of indirectelijk eenige tegenſtande of belecſel, maar hooghgemelte N. N.den
in
 tegen de Nederlanden . 69
den voorſz. ſtaat te maintineren , reſpecteren en obedieren , doen reſpecteren en obedie
ren als nabehooren ; Allesby proviſie en conſer kennelijken wederfeggen ; ook on
vermindert en ſonder prejuditie van de gerechtigheden , de particuliere Provintien de
ſen aangaande competerende ; behoudelijk nochtans , dat den gemelden Admiraal Ge
neraal , ſoowanneerwygenootlaakt ſouden mogen werden , ofgeraden vinden , eeni
ge navale Armade in Zee te brengen , ſich het Commandement en Chef over de ſelve
Armade niet ſal mogen onderwinden , ſonder onſe nadere laſt , en ſpeciale authoriſatie.
En fal deſe onſe Commiflie geregiſtreert moeten werden ſoo in onfe Griffie , als ter Se
cretarye vanden Raade van State, en van de reſpective Collegien ter Admiraliteyt. Ge
geven in 'sGraven-Hage, onder onſen Grooten Zegele , Paraphure , en de Signature
van onſen Griffier , op den
Formulier van Inſtructie voor den Admiraal Generaal.
I. En Admiraal Generaal ſal niet mogen zijn , noch ook geduyrende den vooríz.
zijnen dienſt ge-eligeert werden tot Stadthouder , ofGouverneur van een of
meer van de Geunieerde Provincien, en ſal de ſelve tot ſekerder obſervantie van
dien by Eede verpliche weſen, nietalleenlijk daar jegens noyt eenigh verſoekte doen,
veel min toelegh te maken , directelijk of indirectelijk , maar ter contrarie ſulks by ande
ren geſchieden't ſelve tegen te gaan, en het hoorfz. Stadthouder ofGouverneurſchap
fo hem t'eenigen tijde die digniteytby eenige Provincie ofProvincien ſoude mogen
werden geoffereert, te refuſeren en van de handt te flaan , en by gevolge ook ſich noyt
aan tematigen , ſelfs onaangeſien hemſulks mochte werden gedefereert of aangeboden
eenige verkieſinge of beſchrijvinge in de ordres van de Ridderſchapen Edelen, noch ook
eenige nominatie of verkieſinge van Burgermeeſteren,en Vroetſchappen , Schepenen ,
ofandere Magiſtratelijke bedieningen in de Steden van eenige Provincien , in’t geheel
of ten deele, directelijk of indireételijkin eeniger manieren , maar de ſelve nominatie,
verkieſinge en beſchrijvinge laten verblijven aan den genen die daar toe reſpectivelijk
gerechtight en by oude gebruiykof by Privilegien en O & royen daar inne geftabileerten
geconfirmeert zijn , noch ook fich te onderwinden , ja ſelfs hem ſulcks aangeboden
werdende, te refuſeren , en van de handetewijſen debegevingevan Ampten Officien,
Bedieningen en beneficien,ſtaande ter collatievan de Heeren Staten der voorſz. reſpecti
ve Provincien , of hare Geauthoriſeerden , en ſulks in ſpecie mede van de Lieutenant
Admiraals, Vice-Admiraals, en Schouten by Nacht plaatſen van Hollandt en Weſt
Vrieſlandt, van Zeelandt, van Vrieſlandt , en van Stadten Landen reſpective , maar de
ſelve laten ter collatie van de Heeren Staten der voorfz. Provincien , volgens het jegen
woordige gebruỳk.
2. En wat belangtde Capiteynen van Oorloge te Water , fal by vacature van eenige
der ſelver plaatſen ,of weldat eenige op nieuws aangeſtelt ſüllen moeten werden , door
dereſpective Collegien ter Admiraliteye waar onder die reſſorteren , nominatie by dub
belt getal van Perſoonen gedaan , en aan den Admirael Generaal overgeſonden werden,
den welken midts deſen by eenparigeovergifre yan alle de Provincien gedefereert werde
de verkieſinge van de voorſz.Capiteynen , midts de ſelve verkieſingedoende uyt dege
nomineerden van de voorfz. Collegien ter Admiraliteyt, en geenſinds daarbuyten: be
houdelijk dat die gene die door den Admiraal Generaal tot de voorfz.Capiteynſchappen
fullen werden verkoſen , gehouden ſullen zijn de Acten of Miniven ten dien eynde
H 3 t'ha
70 Den Franſen Oorlog
t'haren behoeve gepaſſeert of gedepeſcheert , aan haarHoog.Mog. over te brergen , om
vervolgens e’haren behoeve op den naam van haar Hoog. Mog. Commiílien in forma
gedepeſcheert, en ſy luyden daar op door den Heer Preſiderende als naar gewoonte
be-eedicht te werden ; op welcke Commiſie en Eedt fy-luyden in de voorfz. Functie
geinſtalleert en gereſpecteert ſullen werden als na behooren ;gelijck oock alle particuliere
Commſlie-vaarders hare beſtellingen en Commiten van haar Hoog. Mog. lullen blijven
ontſangen.
3. Den Admiraal Generaal ſalfichgeenfints hebben aan te matigen het geven van
Inſtructien , of eenige generaale of particuliere ordres aan deGeneraals ofConimandeurs
van's Landes Vlooten , ofvaneenigeEſquadres van Schepen directelijk ofindirectelijk ,
in eeniger manieren , veel min , zich met het aanſtellen of eligeren van zodanige Gene
raals of Commandeurs te bemoeyen , maar alle 't zelve laten aen de vrye deliberatie en
diſpoſitie van haar Hoog. Mog. die hy gehouden ſal zijn , des begeert werdende , daar
op van fijne informatie en advijle te dienen .
4. Den Admiraal Generaal zalnietvermogen eenige penſioenen te trekken , noch ook
met eenigerhande dienſt , ’t ſy Militair , 'tſy Politijk , eygene uytgeſondert , noch ook
by eenigen Eedt (buyten denordinaris Eede van Vaſallage,die hytenreſpectevan eenige
Leengoederen te preſteren ſchuldigh ſoudemogen fijn) verplicht ofverbonden mogen
weſen van,of aan eenige Coningen ,Princen ,Potentaten, andere Republicquen , Landen ,
Staten of Steden , directelijk of indirectelijk in eeniger manieren , daar onder nochtans
niet verſtaan wert begrepen te zijn den titul en digniteyt als Ridder van deſe of gene Or
dre , die by d'een of d'ander Coning, Prins of Staat op hem mochtwezen gecon
fereert.
5. Zo wanneer den AdmiraalGeneraal geauthoriſeert engelaſt zoude mogen werden
eenige navale Armade van Staat ſelfs in Perſoonals Generaaltegaan commanderen , zal
hy gehouden zijn 't geen by de Heeren haarHoog.Mog.Gedeputeerden en volmach
cighden in de ſelve Vloote ſal werden gereſolveert en gedecreteert, ſowel als het ge
maakte beſluyt van ſijn gegeven præ -advis diſcrepeert, als wanneer het zelve daar mede
over een komt met alle naerftigheyten getrouwigheytte executeren , en doen execute
ren ; fullende tot fijne meerder geruſtheyt, van alle Reſolutien die by delve Heeeren
Gedeputeerden en Gevolmatighden ſullen werden genomen , door deſelveaan hem
is hetdoenlijk , noch voor deexecutie, en indien de tijdtſulks niet kan löjden , ſohaaſt
het ſelve gevoeghlijk kan geſchieden , gegeven worden ſchriftelijkeActe , gecoucheert
en ge-extendeert in goede,klare en duydelijke termen .
Alles byproviſieentot kennelijken wederſeggen , ook onvermindert en ſonder pre
juditie vande gerechtigheden , de particuliere Provintie competerende.
Aldus gedaan , & c . &c.
En hebben haar Hoog. Mog. daar benevens midts dezen medegerefolveerten vaſtgeſtelt, dat
den Hooghigemelten Hccre Prince van Oranjen tot Capitcyn, en Admiraal Generaalverkooren
wezende, onaangezien 't voorfz. zijn employ , zal blijven behouden de ſesſie en ſtemme inden
Raadt van State, hem op den vorf. 31 May, 1670. gedofereert; En ook byhaar Hoog.
Mog.mede ge- cligeert, engeſtel wordentut Gedeputeerde en Gevolmachtighde te Velde, en
zowanneer Zijn Hoogheyt perſoonlijk als Adiniraal Generaal de expeditie teWater zal bywoo
w:n tot med .Gedeputeerde en Gevolmachtighde in de votrſ7. Vloote, en dat Hooghgemelte
Zijnc Iloog/ cyt aldaar geplaatſtzal worden aan de zijde van den Fræſident , en in die quali
teyt
 tegen de Nederlanden . 71

teythebben een concluderende Stemme, zo als aangder vandeandere Heeren haar Hoog. Mog:
Gedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde,en in's Landes Vloote competerende is, boven het
pre-advis , het welk hem by de voorfz. Inſtructie in qualiteyt als Capiteyn en Admiraal Gené
raalrefpe&tive is gedefereert , en dat hetzelve pre-advis ook midts dien door den Heer Pre
ſiderendevoor af, en daar na de opinien van de welgemelte HeerenGedeputeerden en Gevol
machtighden te Velde, en in's Landts.Vloote refpe&tivelijkgevraaght en gecolligeertfullen
werden ; enby zo verreonderhen-luydeneenige diſcrepantie Soudemogenwerdengespeurt, dat
als danhet advisvan Zijn Hoogheyt andermaal gevraaghe, en de eyndlijke reſolutiena de
meelie Stemmen van deMeergemelte HeerenGedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde , en
in's Landts Vlote reſpettivclik (die van Zijn Hoogheytdaar onder mede alseen concluderende
Ştemme getelt zijnde)geformeertengearreſteert zalwerden .
Dat voorts deCapiteyn Generaal zalwerden geauthoriſeert , omvoor eene reyzete mogen be
Stellen de Gouvernementen en Commandementen van de Steden en Plaatſen die door dewacht
van den Staat , de gemelteCapiteyn Generaal, perſoonlijk in de expeditiepreſent zijnde, fou
mogen werdenverovert
denzoudemogen
toe
ofingenomen; Des datdie genedie door deCapiteyn Generaaldaar
werden ge-eligeert, gehouden zal zijn de Afte, dien aangaande t'zijnen behoe
vegepaſſeert , te preſenteeren aan haarHoog.Mog.Indiendevoorfz.Stadt of Plaatsinhet ref
fortvan de Generaliteyt gelegenis, of anderzints aan de Heeren Staten van die Provintie in
welkers territoirde zelveStadt of Plaatſegelegenzoude mogen zijn, om by de zelve reſpettivelijk .
daarop Commiffre in formagedepeſcheerttewerden alsnabehooren.
En hebben haar Hoog. Mog. daaropwijderstotonderlinge geruſt heyt van de Bondtgenooten
Specialijk verklaart , dat in'e gunt voorfz.isnamaals geen veranderinge zalmogen werden
gemaakt,immersniet anders dan by eenparigeen vrywillige overgifte vanalle de Provincien ;
en datdeeffe&tive verkiezingevan den Hooghgemelten Heere Prince van Oranje daar op ge
volght zijnde , daar mede het eene lidt van de voorfz. Afte van Harmonie gehouden zal
werden , volkomentlijk te trefen voldaan , en dat mits dien ook tot voldoeninge van het
andere lidt, "met, tincvens devoorſz: effe& ive verkieſinge te gelijk çal werden gearreſteert
eene bondige Afte , traarby met onderlingebewilliginge, en by Jolemneele over een komſte van
劃
de Bendtgenoaren belooft envaſt geſtelt werde,dat geen CapiteynGeneraal , of Admiraal,
noch gemandt, diehet opperſte Commandementoverde MilitieteWater of te Lande wegens
dengemeenen Stadtwerdt
gedefereert , zal mogen zijn ofgemaakt werdenStadthouder van
een ofmeerProvincien ; endat in de bondighſte en krachtighfte forme,met inſertie van bet
geheele contenu van 't eerſteArticul der voorfz. Inſtručtie voor eenCapiteynGeneraalbier boven
geinſereert , in conformite van 't Formulier daar toe ontworpen , en hier na volgende geinſe
Teert .

De Staten van Gelderlandt, en't Graafſchap Zutfen , van Hollant en Weſt-Vrieſlant,

van Zeelant , van Utrecht, van Vriellant , van Over- Yffel , en van Stadt en Landen,
hebben na rijpedeliberatien , en communicatien elk in den zijnen , en door hare Ge
dep. merden anderen , gehouden , ingevolge van Aete van Harmonie , den 31 Mey
1670 tuſſchen de felve opgerecht, by onderlinge bewilliginge, en by folemnele over
een komſte vaſt geſtelt, en elkanderen ter goeder trouwe belooft, gelijk haar Hoog.
Mog.vaſt ftellen en beloven bydeſen , dat van nu voortaan geen Capireyn , ofte Admi
raal Generaalvan defe Vereenighde Nederlanden , nochte yemant die het opperſte Com
mandement over de Militie te Water of te Lande, wegens den gemeynen Staetwerde
gedefereert , fal mogen zijn , nochte ook geduurende den voorfz.fijnen dienſt, ge
eligeert
 72 Den Franſen Oorlog
eligeert werden , tot Stadthouder ofte Gouverneur van een ofmeer van de Geunieerde
Provintien , en dat de ſelve tot ſekerder obſervantie van dien , by Eede verplicht ſal we
ſen , nietalleenlijk daar jegens noyt eenigh verſoek te doen , veelmin toelegh te maken,
directelijk of indirectelijk , maar ter contrarie ſulks door anderen geſchiedende , 't ſelve
1
te gaan , en't voorfz. Stadthouder ofte Gouverneurſchap , ſoo hem t'eenigen tijde die
digniteyt by eenige Provincie of Provincien ſoude mogen worden geoffereert, te refu
ſeren en van de hande te ſlaan , en by gevolge ook lich noyt aan te matigen , ſelfs onaan
geſien hem ſulks mochte werden gedefereerc ofte aangeboden , eenigeverkieſinge ofte
beſchrijvinge in de ordres van deRidderſchapenEdelen , noch ook eenige nominatie,
ofte verkieſinge van Burgermeeſteren enVroetſchappen ,Schepenen ofandere Magiſtra
telijkebedieningen in deSteden van eenige Provincien in het geheelofte ten deele , di
reftelijk ofte indirectelijk , in eeniger manieren maar de ſelve nominatie,verkieſingeen
beſchrijvinge te laten verblijven aan den genen die daar toereſpectivelijk gerechtight,
en by oudt gebruyk , ofte by privilegien , en octroyen daar inne geſtabileert, ofte ge
confirmeert zijn , noch ook lich te onderwinden , ja ſelfshem ſulks aangeboden wer
dende , te refuſeren en van de hande te wijſen, de begevinge van Ampten , Officien ,
Bedieningen en Beneficien, ſtaande ter collatieyan de Heeren Staten der voorfz. reſpecti
ve Provincien ofte hare Geauthoriſeerde , ſoo ook van die gene , die ſtaande zijn tercol
latie van haar Hoog. Mog. ofte van den Raadt van State , 't zy Militair , Politica, ofte
andere uytgeſondert alleen , dat den Admiraal Generaal ſal mogen aennemen en exerce
ren de electievan deCapiteynen van Oorlogete Water , uyt een dobbel getal, daar toe
by de Collegien ter Admiraliteyt reſpectivelijk te nomineren , volgens en in conformité
van het tweede Articul van de Inſtructie voorden AdmiraalGeneraal den
by de gemeene Bondtgenooten gearreſteert , welverſtaande dat onder de voorfz. prohi
bitie niet begrepen werden de Militaire Ampten en Bedieningen , ſtaande ter collatie
van de Heeren Staten der reſpective Provincien , of haar Gauthoriſeerden , voor ſoo
veel diein Compagnie ofte expeditie te Velde foude mogen komenvacangte vallen ,noch
ook de Gouvernementen en Commandementen van de Steden en Plaatſen , die door de
macht van den Staat, den Capiteyn Generaal Perſoonelijk in de expeditie preſent zijnde,
fouden mogen werden verovert en ingenomen ; Alle 't welke , en yeder poin &t van dien,
haar HoogMog. ook aangenomenen beloofthebben, gelijk de felve aannemen en bc
loven by deſen, oprechtelijk en ter goeder trouwe te fullen naar komen , ſonder daar
jegens oyt of oytyets te reſolveren , oftete doen , nochte gedoogen gereſolveert ofte
gedaan te werden , directelijk ofindirectelijk in eeniger manieren.
Aldus gedaan en gepaſſeert in 's Gravenhage den
En hebben wijders de Heeren Gedeputeerdenvan deProvincien van Gelderlandt , Zeelandt,
Vrieſlandt, en Stadt en Lande voorhetProvinciaaladvis van de Hooghgemelte Heeren Sta
ten verklaart, den Hooghgemelten HeerePrince van Oranjetehebbenge-eligeert, zoals haar
E. verklaren bydezen , voor het voorfz. Provinciaal advis te eligeren Zijn Hoogheyt tot het
voorfz.CapiteynenAdmiraalſchap Generaal, op de voorfz. Commiſien en Inftru& ien hier voo ?
ren vermelt ; gelijk de Heeren Gedeputeerden van de Provincien van Vtrecht en Over -Yßel
mede verklaarthebben daar toebereydt te zyn by concurrentie van degezamentlijkeBondtge
nooten , verſoekende de Heeren Gedeputeerdenvan de Provincie van Hollandt en Weſt-Vries -

lande , dathaar E. met de Heeren Gedeputeerden van de andere o Provincien fouden willen 1

.conformeeren , en verklarende gereedtte zijn daar nevens te paſſeren de voorfz. Áfte van ſepa
Taric
 tegen de Nederlanden . 73
ratie van het voorfz. Capiteyn en Admiraalſchap Generaal, van het Stadthouderſchap van
een ofte meer Provincien , volgens hetFormulier hier vooren ſtaande. Dan nademaal de gemel
te Heeren Gedeputeerden vande Hooghgemelte Provincie van Hollandt en Weſt-Vrieſlandt hier
op hebben verklaart, dat de Heeren Staten van de Hooghgemelte Provincienochnietgereet
waren om van nu of aan tot de voorfz. finale verkiezingevan den Hooghgemelten HeerePrin
ce van Oranje tot het voorfz. Capiteyn en Admiraalſchap Generaal tetreden , hebben haar
Hoog-Mog. dien onvermindert gezamentlijk en eenparighlik midts dezen op de voorfz. fon
damenten , den Hooghgemelten Prince van Oranje van nu af aan voorde aanſtaandeexpe
ditie tot CapiteynGeneraal ge-eligeert , op de Commiſie, Inftru &tie, en verdere ingredienten
bier nageinſereert.

Formulier van authoriſatie op de Capiteyn Generaal , om

een Leger te commandeeren .

IS na voorgaande deliberatie, eninachtinge genomen zijnde, dat de tegenwoordige

te brengen , en dathetderhalven noodigh is een vertrouwt, en gequalificeert
't Velt
Perſonagie te authoriſeeren , om daarover als Generaal te commandeeren , goet gevon
‫ر‬

den , en gereſolveert ,mits dezen wederom , en op nieuws by concurrente delatie van de

reſpective Provintien , te authoriſeeren den HeerN.N.onzen Capiteyn Generaal ,om de
Legers van den Staat , geduurende de aanſtaande Campagne, ofexpeditie , als Generaal
te commandeeren , en daar mede te ageeren : Alles volgens en in conformite van de
Commiffie op hem verleent den en de Inſtructie daar toe den gear
reſteert , en by hem ſolemnelijk bezwooren : alles nochtans mede tot kennelijken weder
zeggen van haar Hoog -Mog.

Inſtructie voor den Doorluchtigen , Hooghgebooren Furſt,

WILLEM HENDRIK yan GodesGenade, Prince van Oranje ,
Grave van Naſſau , Catzenellebogen , Vyanden , Dietz , &c. tot Capi
teyn Generaal aangeſtelt , gedurende d'aanſtaande expeditie.
1: En Capiteyn Generaal ( op preſuppooft dat deCharges van Capiteyn , en Ad
zelve Perzoon by de gezamentlijke Bondgenooten zullen werden geconfe
reert) zal niet mogen zijn , noch ook , geduurende den voorſz.zijnen dienſt , ge-eli
geert werden tot Stadthouder, ofGouverneur van een , ofmeer van deGeunieerde Pro
vincien , en zal de zelve tot zekerder obſervantie van dien , by Eede verplicht wezen
niet alleenlijk daar tegens noyt eenigh verzoek te doen , veel min toelegh te maken
directelijk , of indirectelijk ,maar ter contrarie , zulks by andere geſchiedende, 't zelve
tegen te gaan , en het voorſz. Stadthouder , ofGouverneurſchap,zo hem t’eenigen tijdens
diedigniteyt by eenige Provincie , of Provincien zoude mogen werden geoffereert, te
refuſeeren , en van dehande teſlaan : en bygevolge ook zich noyt aan te matigen , zelfs
onaangezien hem zulks mochte werden gedefereert, of aangeboden , eenige verkie
zinge , of beſchrijvinge in de ordres van de Ridderſchap, en Edelen : noch ook eenige
nonu
1
74 Den Franſen Oorlog
nominatie, of verkiezingevan Burgermeeſteren , en Vroedtſchappen , Schepenen , of
andere Magiſtratelijke bedieningen in deSteden van eenige Provincien in't geheel, of
ten deele , directelijk, of indirectelijk in eeniger manieren , maar dezelve nominatie, ver
‫و‬

kiezinge , en beſchrijvinge laten verblijven aan den geenen die daar toereſpectivelijk
gerechtight, en by oudt gebruyk , of by Privilegien , en O &troyen daar in geſtabileert ,
en geconfirmeert zijn , noch ook zich te onderwinden , ja zelfs hem zulksaangeboden
werdende, te refuſeeren, en van de hande te wijzen , de begevinge van Ampten, Offi
cien , Bedieningen , en Beneficien, ſtaande ter collatie van de Heeren Staten der voorfz.
reſpective Provincien , of hareGeauthoriſeerden , zo ook van diegeene , die ſtaande zijn
ter collatie van haar Hoog Mog. ofvan de Raadtvan State , . 't zy Militair, Politijcq, of
andere , geen uytgezondert , hoedanigh die ook zoude mogen zijn : welverſtaande dat
hier onder niet begrepen werden deMilitaire Ampten , en Bedieningen , ſtaande ter col
latie van de Heeren Staten der reſpective Provincien , ofhare Geauthoriſeerden , voor zo
veel die in Campagne , of expeditie te Velde zouden mogen komen vacant te vallen ,
noch ook de Gouvernementen , en Commandementen van de Steden , en Plaatzen , die
door de macht van de Staat, de Capiteyn Generaal perzoonlijk in de expeditie preſent
zijnde, zouden mogen werden verovert, of ingenomen.
2. Den Capiteyn Generaal zal tot kennelijk wederzeggen van de reſpective Bontge
nooten hebben , en exerceeren het Commandement, en Chefover de Milicie, ende
Legers van den Staat , zonder eenigeexceptie , tot wiens beſoldinge dezelve Militie ook
zoude mogen ſtaan , achtervolgende de authoriteyt hem by de commiſſie daar op ſlaande
gedefereert : maar zalhem opden Eedtverboden wezen , zich eenighfins aan te mati
gen het geven van Patenten aan het Volk van Oorloge, welke Patenten , volgens de
ordre , en forme daar toe op groote, en folemneele Vergaderinge den 16 Junii , 1651.
gearreſteert, gedepeſcheert zullen werden by de ordinaris Vergaderinge van deHeeren
Gecommitteerden ter Generaliteyt, met voorgaandeadvis van den Raadt vanState , voor
zo veel het reſſort van de Generaliteyt belangt, en by de Heeren Staten van de reſpective
Provincien , ofte hare Geauthoriſeerden , yder voor zo veel zijn Territoir aangaat ,
onder zodanige overgifte, nochtans als aldaar breeder ſtaat ge-exprefſeert: doch op den
name van haar Hoogh -Mog. ter relatie van de Heeren Gedeputeerden , en Gevolmach
tighden van den Staat te Velde , zo wanneer eenige Legers te Velde , gebracht zullen
wezen , volgens het Formulier hier na geinſereert.
De Staten Generaalder Vereenighde Nederlanden , laften , en beveelen hier mede den
Ritmeeſter Cornette Capiteyn
dat hy dezen gezien hebbende , zich metzijne onderheb
bende Compagnie , Vaandel, en completeWapenen , in allerdiligentie zal hebben te
begeven na om aldaarte verblijven tot nader ordre. Actum den
Ter Ordonnantie van dehoogbgemelte Heeren StatenGeneraal. Ter relatie van de Hee
ren haar Hoogh Mog. Gedeputeerden , en Gevolmachtighden te Velde.
3. Den Capiteyn Generaal zal nietvermogen eenige penſioenen te trekken , noch ook
met eenigerhande dienſt, 't zy Milicair , 'tzy Politica , geene uytgezondert, noch ook
by eenigen Eedt buyten den ordinaris Eedt van Vafallage die hy ten reſpecte vaneenige
Leen -goederen te preſteeren ſchuldigh zoude mogen zijn , verplicht, of verbonden
mogen wezen van of aan eenige Koningen , Princen , Potentaten , andere Republijquen ,
Landen , Scaten , of Steden ,directelijk , ofindirectelijk in eeniger manieren ; daar onder
noch
 tegen de Nederlanden . 75
of
of nochtans niet verſtaan werdt begrepen te zijn den Titul, en de digniceyeals Ridder van
ier
deze of geene Ordre , die by deeen , ofde ander Koning, Prins, of Staat,op hem mochte
wezen geconfereert.
lijk 4. Ben Capiteyn Generaal , en zal zich geenzints hebben te bemoeyen met eenige
ert,
der zaken van Religie , Policie , Juſtitie, of Finantie , noch ook met eenige anderen privati
Oh
velijk ſtaande ter diſpoſitie van de reſpective Bondtgenooten , ofwel eenigeLedenvan de
DAZ
zelve concernerende, hoedanigh , en van wat naturedie zoudemogen zijn ; noch ook
met zaken , rakende de Unie , en de Verbinteniſſen tuſſchende Bondtgenooten opge
2 :0
richt, en veel min zich te immifceren directelijk of indirectelijk , in de queſtien , ofte
da.
geſchillen die tuffchen de hooghgedachte Bontgenooten , ofeenige Leden van de zelve,
ofook wel tuſſchen de Leden , en quartieren van de eene , of deandere Provinciemoch
icot
120
ten komen teontſtaan , ten ware hy by allerzijdsPartyen mochte werden verzocht
zijne goede Officien van intercefie , en mediatiete willen interponeren , of ook wel dat
Leni,
die de zake aan zijne uytſprake , en deciſie by allerzijds Geintereſſeerden vrywillighlijk
wierdegeſubmitteert.
ent 5. Zál zich binnen het Territoir van de ſtemmende Provincien , of eenige van de
zelve geene authoriteyt, of gezagh terwerelt aanmatigen buyten expreſſe , envrywil
lige overgifte , ofdelatievan de Heeren Staten van de zelve Provincie , maar daàr mede
privative laten geworden de hooghgemelte Heeren Staten, en haar particuliefe Capiteyns
Generaal, of andere Geauthoriſeerden daar toe uyt den Hoofde van den Souvereyn van
ade 't Territoir gequalificeert, en dienvolgende ook geenzins op , ofte onder pretext van
ad Commiſſie , of authoriſatie van haar Hoogh -Mog.ofonder eenigeanderetitul ,ſchijn ,
of couleur, yets mogen ondernemen , te doen , of in 't werk te itellen , in het Territoir
SI van d'eene, ofd'andere , of ook yan eenige dervoorfz.Souvereyne ftemmende Provin
cred cien , en veelmin yets te ondernemen , ofte ter executie teleggen tegens deeene ofde
andere, of ooktegens eenige van de zelve Provincien , Leden ofte Steden van dien n, och
Clive ook tegens eenigeRegeerders , Bedienden , of Ingezetenen van de zelve , hoe , ofwaar
241, 't zelve ook zoude mogen wezen , directelijk of indirectelijk in eenigermaniere.
dan 6. De Capiteyn Generaal zal gehouden zijn , 't geen byde Heeren haar Hoogh -Mog.
ach Gedeputeerden , en Gevolmachtighden te Velde, 't zy by eenparigheyt , of bypluraliteyt
llen van Stemmen zal werden gereſolveert, en geconcludeert, zo wel alshet gemaakte be
ſluyt van zijn gegeven Advis diſcrepeert, als wanneer 't zelve daarmede over een komt,
des met alle naarſtigheyt te executeeren ; voor welke executie , mitſgaders de behoorlijke
017 naarſtigheyt en getrouwigheytdaar omtrent te adhiberen ,hy ook dienvolgendereſpon
‫ما‬ fabel zalzijn , zullende tot zijne meerder geruſtheyt van alle Reſolutien die by de meer
te gemelte Heerenhare Hoogh-Mog.Gedeputeerden en Gevolmachtighdente Veldezullen
werden genomen , door de zelve aan hem is het doenlijk , noch voor de executie , en
See indien de tijdt zulks niet kan lijden , zo haaſt het zelve gevoeghlijk kan geſchieden , ge
geven worden , ſchriftelijke Acte , gecoucheert en ge-extendeertin goede, klare en duy
delijke termen.
ok 7. De Capiteyn Generaal zal zich in alleVergaderingen van de Heeren haar Hoogh
oš Mog. Gedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde mogen faten vinden , en de zelve
ge Heeren Gevolmachtighden dienen yan præ -advis.
en
11,
er
L 2 Formu
h
76 Den Franſen Oorlog
Formulier van Commiſſie voor den Capiteyn Generaal.
D ElenStaten Generael der Vereenigde Nederlanden , Allen den geenen die dezen zul
ſien ofte hooren lezen , Alzo ons geobligeert vindende totafweeringe van het
voorſz. dreygende gevaar onder den zegen van GodtAlmachtigh , eene conſiderable
Armee , op de been te brengen , raadtzaam en noodigh geacht hebben , tot goedt beleyt
van de zaken van Oorloge , tot onderhoudingevan goedediſcipline onderhetKrijghs
volk , en om 't zelve Krijghs-volck in goede ordre tot beſcherminge van de Ingezetenen
der voorſz. Landen , midtsgaders tot wederſtant en afbreuk der Vyanden ,met de meeſte
kracht , en nadruk te doen ageren een aanzienlijk Perſonnage tot Capiteyn Generaal over
hetzelve Krijghs-volk te ſtellen , en te committeren : Doen te weten ,dat om &c. Ons
volkomentlijk op zijn , &c. betrouwende , wy by eenparige concurrentie en delatie ,
elk voor zo veel belanght de Militiet'onzer bezoldinge , ſtaande den zelven N.N.geftelt
geordonneert, en gecommitteert hebben , ſtellen, ordonneren en committeren by
dezen , tot Capiteyn Generaal over de Legers van deze Vereenighde Nederlandtſche
Provintien , geduyrende den tijdt van de aanſtaande expeditie , gevende de zelve N. N.
volkomen laſt, macht en authoriteyt , om in de gemelte qualiteyt onder Ons , en den
Raade van State , midtſgaders onder de Heeren Onze Gedeputeerden en Gevolmach
tighden te Velde gaande, volgens de Inſtructie huyden gearreſteert, over 't voorſz.
Volk van Oorloge, geduyrende de voorfz. aanſtaande expeditie te commanderen en
ordonneren , gelijk ter defenſie , bewaarniffe , en verzekeringe van den Staat in 'tge
neraal , en van de Provincien , Leden , Steden en Inwoonderen van dien , in 'tpar
ticulier bevonden 'zal werden te behooren , en voorts alles te doen , dat een vroom ,
oprecht, en getrouw Capiteyn Generaal, tot beſcherminge der voorſz. Vereenighde
Nederlanden in't gemeen en particulier ſchuldigh is , en behoort te doen , achtervolgens
d'Inſtructie daar op gemaakt, en by hem ſolemnelijk bezwooren. Waar op en vanhem
in 't gene voorſz. is wel en getrouwelijk te quijten, de zelve N. N. gehouden werdeden
behoorlijken Eedt in Onzen handen te doen , welken Eedtgedaan zijnde , beveelenen
ordonneren Wy wel expreffelijk allen Krijghs-Officieren , Overften , Ritmeeſteren ,
Capiteynen , en alle ander Volk van Oorlogh in Onzen dienſte en beſoldinge wezende ,
midtſgaders ook allen anderen dien het eenighziets aangaan mach , de zelve N.N. in den
voorſz. Staac te erkennen , reſpecteren , en gehoorzamen , en in't volbrengen van dezen
zijnen laſt , te doen alle hulp en afliſtentie, alles echtert'Onzerkennelijk wederzeggen.
Gegeven in 's Gravenhage onder Onzen grooten Zegele , &c.
En hebben haar Hoog.Mog. daar benevensook gerefolveert en vaſtgeſtelt , gelijkgereſolveert
en vaſtgeſteltwerdtmidts dezen, dat den HooghgemeltenHeere Prince van Oranje , onaange
zien het voorfz. zijn employ alsCapiteyn Generaal zal blijven behouden de folie en ſtemme
in den Rade van State, hem op den voorfz. 31 May , 1670. gedefereert.
Dat vervolgens ook den Hooghgemelten Heere Prince mede ge-eligeert en geſtelt zal
werden , gelijk de zelve ge-eligeert en geſtelt werdt midts dezen , tot Gedeputeerde en
Gevolmachtighde te Velde.
Dat zijneHoogheytaldaargeplaatſt zalwerden aan de zijde vanden Præſident en in die qua
liteyt hebben eene concluderendeſtemmezo als aanyder vande andereHeeren haar Hoogh.Mog.
Gedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde competerende is , boven hetpræ-advis 't welkbem
by
 tegen de Nederlanden . 77
by de voorfz. Inftru & ie, in qualiteyt als Capiteyn Generaalis gedefereert , en dat het zelve
advisookmidts dien door den HeerePræfiderende voor af, endaar na de opinien van dewol
gemelteHeeren Gedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde gevraaghtengecolligeert zul
len werden ; enby zoo verre onder hen-luyden eenige diſcrepantie zeude mogen werden beſpeurt ,
dat als dan zyne Hoogheyt andermaal gevraaght, en de eyndelijke reſolutie , na demeeſte
Stemmen van deMeergemelteHeeren Gedeputeerden en Gevolmachtighden te Velde (die van
zijne Hoogheytdaar onder mede als eene concluderende Stemmengetelt zijnde) geformeert en
gearreſteert zalwerden .
Dat voorts den Hooghgemelten Heere Prince van Oranje zal werdengeauthoriſeertgelijk
zijn Hoogheytgeauthoriſeert werdt bydezen , om voor eene reyzete mogen beſtellendeGouverne
menten enCommandementen van deStedenen Plaatzen , diedoor demachtvan den Staat, zijn
Hoogheyt als Capiteyn Generaal perſoonlijkin de expeditieprefent zijnde , zoude mogen werden
verovert af ingenomen ; des dat diegeene die door den Hooghgemelten Capiteyn Generaaldaar
toe zoudemogen werdenge-eligeert , gehouden zal zijn de A&tedienaangaande t’zijnenbehoe
vegepaſeert, te preſenteeren aan haar Hoogh -Mog.indien de voorfz. Stadt of Plaatze inhet
reffort van deGeneraliteytgelegenis ,‫ ر‬of anderzints aan de HeerenStaten van die Provincie in
welkers Territoir de zelve Stadt of Plaatze gelegenzoudemogen zijn , om by de zelve reſpectie
velükCommiſſie informagedepeſcheert tewerden als nabehooren.
Én is egndelijkby allede Provincien verſtaan en verklaart , dat in de bovenſtaande 7 Arti
culen , dienende tot Infirudie voor een Capiteyn Generaal, en de zake daar inne vervat , na
maals geen veranderinge zal mogen werdengemaakt, immers niet anders dan by eenparige en
vrywillige overgifte van alledeBondgenooten.
Dus veel wag'er waar te nemen / om dit Capiteyn Generaalſchap nauw te bepa
lenen bezetten / ten epndede gegevenemacht nietbupten de limiten ,inzonderhept/
tot pets / datna het Stadthouderſchap rook / zich mochtkomen upt te firekken /en
ditwierdt alles gepractizeert door den Raadt Penſionaris van Hollandt, Mr. Joan de
Wit , en zijn Aanhangers , Inſtelders van het Eeuwigh Edict, hier vooren verhaalt /
door de welke doenmaals de boven -zang van de Regeering in de Provintie van Hol
landt, gezongen wierdt : want de andere Provincien gaven allestoe / dat doenlijk
luas / om vredes wil/ en de bant van de Pijlen der Eendracht vaſt geknoopt te hou
den ; alsmede/ om deze hoogh -aanzienlijke Chargie aan zijn Hoogheyt, den Hee
re Prince van Oranjen , daar zp / als Regeerders, en meeſt alle de Gemeente, ten
ſtemmighlijk waren toegenegen / op tedzagen .
Ditis dan epndelik / meteenparigheyt van ſtemmen , op den 25 February 1672.
met de volgende Ceremonien , aldus toe gegaan :
Den Heer Raadt Penſionaris de Wit is gegaan in de Vergadering van de Heeren
Staten Generaal,om hare Hoogh -Mog. bekenttemaken / dat bp de Groot-Mog. Hee
ren Staten van Hollandt en Weſt- Vrieſlandt beſloten was/ om zijn Hoogheyt, den
Heer Prinsvan Oranjen te ſtellen tot CapiteynGeneraal overde Legers en 'tKrijghsvoik
der Vereende Nederlanden . Dier op is den Heere Fagel, Griffier van de Heeren Gene
rale Staten belaſt / van wegen hareHoogh -Mog.te gaan bp zijn Hoogheyt , en dezel
ve te verklaren / dat hare Hoogh -Mog. reſolutie was om zijn Hoogheyt teest
hoogh -aanzienlijke chargie op te dragen / en met eenen te verzoeken / dat het zijn
Hoogheyts geliefte mocht zijn / dathp Heer Griffier zijn Hoogheyt aanſionts mocht
gelepden in hare Hoogh -Mog. Vergadering,om aldaar den Eedt van getrouwig
L 3 hepot
78
ſen
Den Fran Oorl og
hepdt afteleggen / en zijne Inſtructien en Commiſſien teontfangen / waarop hy ook
terſtont de eer gaf aangezepden Heer Griffier , ban fjem bp de hant te mogen lepden
over de Galleryen , tot in hare Hoogh-Mog: Vertrek -kamer , alwaar gekomen zijn
del ſtonden de Heeren Staten gelijkerhandt op , om zijn Hoogheyt te begroeten : de
plichtplegingen waren ipederzijdtg zeer minnelijk en beleeft ; zijn Hoogheyt wierdt
geleptrechttegen over den Heer Preſident, alwaar hp zich nederzette in een armſtoel ,
hoſtelijk overtrokken . t'Zamen neder gezeten zijnde / wierdt 'er een deftige reden
gedaan / in de Welke / bpzonderlili hoogh en na waardeopgehaalt wierden des
Princen Voor-vaderen hooghberoemde daden , de Staat van detegenwoordige Regee-.
ringe , de apparentien van opkomende Oorlogh , de noodzakelijkheyt van dearmatu
res, voorts deklem die deze
armature zouden ontfangen uyt een edel, hoogh -geboren,
gauw , en kloeken Heldt , welke hoedanigheden , met groote lof uyt ſtaken in zijn
Hoogheyt, waar doorhare verkiezingen op zijn Perſoon waren gevallen, welke zy niec
twijffelden of zoude zijn Hoogheyt aangenaam zijn. Hier op wierdt van fijn Hoog
heyt, met groote zedigheyt, ſtuk voor ſtukgerepliceert/ boots met dankbaarhept
aangenomen / en betupgt , hoezeer zijn yver en trachtingen ſtrekten totde uytvoerin
gen en employen voor's Landes vryheyt ,eer en lof, en algemeenwelvaren ; waar op hp
daarna / opſtaandevoet/ met ongedekiten hoofde plichtelijk den Eedt aflepde. Den
Eedt afgelepdt zijnde/ fcheyde men wederzijds met overmaat van plichtplegingen /
werdende zijn Hoogheyt wederom afgelepdt door den bovengenoemdeHeer Griffier
Fagel, houdende een zilvere Doos in fijn handt/ daar de Commiflie in lagh / en
wierdt door den zelven wegh na fijn Hofgeconduiſeert. Daarop'heeft zijn Hoog
heyt, door een bpzondere toegenegenthept/ gereſolbeert/ de Heeren Staten van
Hollandt en Weſt-Vrieſlande Princelýk te tracteren / tot betupginge hos aangenaam
het zelve by hemwas. De Raadt-PenſionarisdeWit , heeft doen ter tijdt/upt den
naam van den Heere Prince van Oranjen , aan de Heeren Staten van Hollandt en
Weſt- Vrieflande bekent gemaakt/ Dat zijn Hoogheyt gereſolveert was , tegensaan
ſtaande Dingsdagh , een Feſtin aan te ſtellen , met verzoek dat haar Ed:Groot-Mog:
en Corps aldaar geliefden te verſchijnen. Men hadde alreede de plaats (alwaar den
Hoogen Raadt , of Hooge Hof van Juſtitie, haar refidentie houdt) geordonneert :
dochalzoo men het zelde onbequaam oordeelde / heeft men de gewoone Vergader
-plaats van haar Ed:Groot-Mog :daar toe verkoren i enis alles upt deweegh ge
rupmt/ om bequamelijk de Tafel met twee armen te ſtellen / voor 100 Perſoonen :
veele Menſchen quamen dien dag het werk begien .
Den 1 Maart is het volk van alle kantenzoodanightoegevloept/ datmen des
middaghs het Hof toeſloot : Een Compagnie Guardenswierd gecommandeert tot
bewaringe van de Kamer en Zaal, daar de Maaltijdt Wierdt gehouden . De Heeren
Staten van Hollandten Weſt-Vriellandt, vergaderden op de oude Vergader-plaats, als
waar de Heer Hofmeeſter van fijn Hoogheyt, vergezelſchapt met eenige Pagienen
Dienaars , de zelve heeft wezen ophalen , en daarnadoor fijn Hoogheyt in Perſoon :
3p quamen en corps in de Zaal, Almaar deMaaltijdt aangeſteltwas , en hebben vol
gens dezen Rang gezeten .

Ordon
 tegen de Nederlanden , 79

Ordonnantie van de Rang van de Tafel.

Ridderſchap.
Dordrecht. Haarlem .
Delft. Sijn Hoogheye. Leyden.
Amſterdam . Alkmaar. Hoorn . Rotterdam

Schiedam Enkhuyzen. Edam . Ter Goude.

Munnikken Meden Gornichem .

dam . blik .
Briel. Purmerent. Raar -Penſio Schoonhoven
paris,

Sekretaris.

op deze Maaltijt zijn verſcheyde Vuer ſen gemaakt ,

onder anderen deze :

Ranje gaf den Staat van Hollandt 't Middaghmaal,

O Daar toe verleend den Staat aan Hem de groote Zaal
Van haar Vergadering. Zeght my nu eens Poëten :
Was Hollandt by de Prins , of Hy by Haar ten eten ?

Toeſtel van zijn Hoogheyts Tafel en Spijs.

D vouwen
& Tafelwas voorzien van alderhande Silver, deServettenwaren curieusgea
/ na de Figuren van Duyven , Konijnen , Pauwen , Dolphins, en alders
hande Gevogelte , en ig yder reps bedient geweeſt van 130 groote / en 69 klepne
Schotels, de maaltijdt beſtaandeupt deze volgende ſpijzen : als 300 oude en 300 jonge
Duyven , 100 Kapoenen , en 140 Bredaſche , 50 groote / en 6o klepne Kalkoenen ,
300 jonge Hoenderen , 500 Kuykens , 500 Patrijzen , 168 Faſanten , 60 Hazen ,
100 Konijnen , 800 Leeuwerken , 60 Endevogels, 16 Schapen , 32 Speenverkens ,
30 wilde Swijntjes , 40 Suygh -lammen , 16 Kalveren , 8 Harten , 4 wilde Varkens
4 Offen , 100 Schape-tongen , so gerookte Offe-tongen , 40 Weſtphaalze Hammen ,
soo pont Franſe fijne Confituren , en een groote quantitept Banquet, 4 kaſſen Ap
pelen van China , 4 kaſſen zoete Citroenen , 600 Peeren bon Chreſtien , 300Appelen
de Renetten , 600Granaat-appelen . Daarzijn 200 klepne / 20 middelmatige /en 34
grootePaſteyen geweeſt. DeWijnen warenCanari-ſec, Wijn de Chably, Wijn d’Ay,
Italiaanſe
 80 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Italiaanſe en Spaanſe Wijnen , Ipokras, Frontinjak, Cocquil , en alderhande Rhijnſe
Wijnen , hondert en tſeventigh Perzoonen hebben de ſpijs op gediagen / behalven een
andere menighte , die de Tafel hebben bedient.
Daar zijn ook geweeſtde Heeren Oudijk ,van der Lek , van Suyleſteyn , Grave van
Naſſau , en andere Heeren. Zijn Hoogheyt heeft de eerſte gezontheyt ingeſtelt/ en
dat op de Heeren Staten van Hollandten Weſt-Vrieſlandt, wanneerhet Canon voor
d'eerſtereps geloſt wierdt; de tweede gezontheydt wierdtop zyn Hoogheyt gedron
ken ; de derde op haar Hoogh -Mog. de Heeren Staten Generaal , en vervolgens op al
le de Leden in 't byzonder. Zijn Hoogheyt hadde 32 van zijn epgen Stukken op de Vy
verbergh doen brengen / die pder in de 30 ſchoten hebben gedaan / meeſt geloſt zijnde
op pders gezontheyt , onder 'tgeklanki van Trompetten , Kecel-trommels , of Her
pauken , en’t geſpeelvan alderhande Inſtrumenten; daar waren 24 Speel-lieden op
de Zaal. Deze väughde heeft tot vier uuren in demorgen , geduurt / als wanneer
haar Ed . Groot-Mog. zeer welvoldaan / zijn geſchepden ; daar waren desi avonts in
de Zaal 200 Waskaarſſenontſteken / en in deGaldery eenige Flambeauwen, alwaar de
Soldaten van voor de Vergader-plaats tot aan de Keuken gerangeert ſtonden . Het
Vuurwerk dat dien avondt vertoont wierdtwas zeer heerlik ; men had deg morgens
!
een hoogh Theaterin de Vyver o't Ysvoosde Zaal opgerecht! alwaar vier letteren
H.C. W.H.bovenmet Kroonen , omtrent 8 voeten hoogh / bp daagh in goudt, en
des avondts in vuur , vertoontwierden / uptbeeldende drie namen / Hollandia , in't
midden Concordia , daar boven een fouveraine Kroon , en aan d'ander zijde Willem
Hendrik. Op het voorſ . Theater wierden alderhande Vuurwerken var Slagh -zwaar
den , Storm -pieken en Vuurpijlen vertoont / en daar voozin 't water , eenige Water-bal
len.Daar was neveng't Theater geſtelt een ſchoone Pyramide , en aan d'ander zijde
een Kaſteel met vijf Torens , wel vijftighderhande Vuurwerken uptgebende ; daar
ſtonden 41 ſtaken voor de Zaal, met over de 300 brandende Flambeauwen , zeer heer
lijk ſtaande. Mizoois deze koſtelyke maaltijdt ge-epndight/ die eer een Koninglijke
als Princelijke gelijk isgeweeſt / tot verwonderinge van alle Menſchen.
Hier op wierden alom / 300 binnen als bupten Landes, tot de NederlantſeKrijghs
wervinge, de Trommelen geroert / en men gebrupkte in 't upt roepen den naam van
zijn Hoogheytden Heer Prins van Oranjen , als Capiteyn en Admiraal Generaal te Wa
ter en te Lande ; den toeloop was tamelijk groot, maar daarliepen veeljongeen
onervaren Officiers onder / dooz dien de oude en wel ervarene / vermidts hetlangh
ſukkelen en ophouden der Wervinge, haar meeſt inandere Vorſten dienften hadden
begeven : met degrootſieernſt diemen bedenken kan /wierdendes Landes Qor
Ioghſchepenook vervacrdight.
InEngelandt gingh hettoeruſten van eenige Schepen van die Oorloghs-Vloot ,
mede / met ongeloofinken poer voozt/ want den brupt daardien Koning op toe lep
del aleer hp / voor al deWerelde, het verbæken van de Vrede , en Triple-Allian
cie , of Drie-verbondt, hier vooren verhaalt , bekentwildemaken / en aan de Veree
nighde Nederlanden , den Oorlogh declarecen / dede hem zoodanigh vooltvaren /
upt vreeze dat dezen roofmochtkomen doop te ſnappen dat die Schepen niet behoo !
lok / zo van Volk , als andere behoeften waren voorzien .
ZeeuwſeKooplieden zijn niet wepnig verlegen geweeſt over een goet
DeHollantſeen
deel Koopvaardy-ſchepen , die úptverſchenden Welterfe quartieren wel geladen /met
hare Convoyers , yermidts den langen Winter, hard weer/ en ſtijve ooſtelijke Tegen
windt ,
 tegen de Nederlanden . 81
windt , achter 't Eylandt Wicht , onder Engelandt waren in geloopen / vreezende dat
dezelve aldaar beſlagen en aangehaalt inochten werden ; maar dezen buyt(chjeen den
Engelſen Koning al te gering / hphadde't oogh op een riker/ die hem /dooz'taan
halen vandeze / mocht komen t'ontſnappen / want of ſchoon hp alle deze Schepen ,
gemakkelijk zeker i en zonder gevaar hadkonnen prijs maken / zao zoudemen (de
ze vyandtlijke actien bekent wozdende) de rijkerVloot, dieverwachtwierdt/ hier
pooz hebben konnen waarſchouwen ; doch het ging volgens 't ſpreekwoozd / gierig.
heytbedrieghtwijsheyt; 300 datdeze Schepen op den 4 Maart 1672. behouden binnen
quamen .
Doo2 dien nu in Engelandthet algemeenbeſlagh opalle hareepgen / 30 Engelſeals
Schotſe Schepen af gedaan was / en verſchepdevan dezen / vryen pas , om op Hol
landten Zeelandt te varen / verkregen hadden / en de hier voor genoemde Nederlandt
ſe Schepen , 300 vepligh en zonder eenige moepte vertrokken waren / wierdt van
wegen den Nederlandtſen Staat , den Heere Meerman , als Ambaſſadeurna Engelando
over gezonden / om / indien 't mogelijk was / (daar veele noch hoop toe hadden )
de Verbondt-brekinge te beletten . Hpvertrok den 14 Maart, doch in Engelandt ko
mende / vernam welhaaſt/ dat hetaldaartot Oorlogh , en niettot Vrede geſchapen
ſtont. Omtrent deze Tijdt zag men te Londen uptgaan't geene volgt.

Sijne Majefteyts Declaratie aan alle fijne Lieve Onderdanen.

Gepubliceert volgens 't Advösran zijn geheymen Raadt, den 15 Maart. 1º.1672.
Nze zorge en debvoiren voor de preſervatie van de Rechten ende Intereſten van de
O ,
kent gemaakt, by de gantſche maniere van onze Regeringe, en door de menigh
vuldige ende gedurigemiddelen van dwangh die wygebruykt hebben, om alle dwalen
de of diffentierende Perſoonen weder te recht te brengen , ende de ongelukkige ver
ſchillen die wy , op onze wederkomſte , onder onzeOnderdanen vonden in materien van
Religie, neder te leggen : Maar by de droevige experientie van twaalfjaren gebleeken
zijnde, datter weynigh vruchts van die dwingende middelen gekomen is, dunken wy
onsgeobligeert te zijn , in 't werk te ſtellen die opperſte machtin Kerkelijkeſaken de
welke niet alleen in Ons is inhererende , maar ook by verſcheyde Statutenende Acten
van 't Parlementverklaart en erkent is alzoo te zijn ; Ende daaromme laten wydienvol
gens deze onze Declaratie uytgaan , zoo wel , totgeruſt-ſtellinge van degemoederen van
onze goede Onderdanen in deze Poincten , om Vreemdelingen in deze Conjuncture de
nodigen tot onsover te komen en by ons te wonen , en tot beter aanmoediginge van a
len , tot een blijde uytſlagh van hare Negocie endeberoepingen , waardoorwy, onder
Godes zegen , vele goede endegelukkige voordeelen aan onze Regeringe verhopen toe
te brengen ; Als om in 't coekomende voorte komen het gevaar , 'cwelk anderzints uyt
privative by een komſten en ſeditieuſe Conventiculen zoude mogen ontſtaan.
Ende eerſtelijk verklaren wy onze expreffe Reſolutie ,meyninge , ende intentie te zijn,
dat de Kerk vanEngelandt zoo gepreſerveert , en geheel in zijne Leere ,Diſcipline ende
Gouvernement blijve, als fy nuby'tRecht geſtabileert is ; Ende dat het zelve gehouden
werde , gelijk het is, voor het Fondament, de Regul, ende Standaart van de generale
en publijke Godtsdienſt, en dat de Orthodoxe geconformeerde Clergy trekke ende ge
12 niere
 82 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
niete d'inkomſten aan de zelve gehoorende ; En datniemant, ſchoon van verſcheyde opi
nie en gevoelen , van de betalinge van zijne Tienden ofandereſchulden , hoedieook
mogenzijn , ge -eximeert zal zijn. En verklaren wy vorders dat niemant eenige Beneficie,
Leefbare ofKerkelijkewaardigheyt ofte advanceinent, van wat zoorte die zy , in dit ons
Koninkrijk van Engelande zal mogen behouden de welke niet volkomentlijk is geag
gre -eert.
Ten anderen verklaren wy onzewil en welbehagen te zijn ; Dat de executie van alle ,
en allezoorten van ſtrafbare Wetten inKerkelijkezaken tegens alle Non -Conformiſten
ofRecuſanten , hoe die mogen zijn , immediatelijk zal zijn opgeſchort , en zijn die op
geſchort by dezen. En zullen alle Rechters, Rechters van verzekeringe ende incarce
ratie, Stadthouders, Vredemakers , Schouten , Baillieuen , en andere Officiers, wie
die mogen zijn , 'tzy Kerkelijk of Politicq , hier van kenniſſe nemen , ende daar aan
ſchuldige gehoorzaamheydt bewijzen .
Endeop dat'er geene pretenfieby eenige vanonze Onderdanen gemaaktwerdetot het
continueren van hare onwettelijke by-een -komſten ende Conventiculen ; Verklaren wy
dat wy van tijdt tot tijdt een genoeghſaam gevalvan plaatzen zoo die verzocht zullenwer
den, in alle Geweſten van dit ons Koninkrijk , tot het gebruyk voor de gene die haar
met de Kerk van Engelandt niet conformeren , zullen toe ſtaan , om daar in by een te ko
men ende vergaderen , tot hare publijcque aanroepinge ende devocie , welkeplaatſen
voor alle Menſchen open ende vry zullen zijn.
Maar om voor te komen zoodanige diſordres ende inconvenienten als uyt deze onze
toelatinge zouden mogen ontſtaan, indien die nietbehoorlijk werden gereguleert, ende
dat ſy tebeter mogen werden geprotegeert by de Burgerlijke Magiſtraat, isonzeexpreſſe
wil ende welbehagen ; Dat niemandt van onze Onderdanen zichverſtoute in eenige plaats
by een te komen , voor, al eer zoodanige plaats vergunt ende den Predicant van dieGe
meente by ons geapprobeert is.
Ende ор dat niemant en vreeze dat deze reſtrictie zoude veroorzaken dat onze voorfz.
Vergunninge endeapprobaciebezwaarlijk te verkrijgen zalzijn: Verklaren wy vorders,
dat deze onze toelatinge, rakende de vergunninge van de publijke plaatzen van Godts
dienſt , ende approbatie van de Leeraars , zich zal extenderen over alle zoorten van Non
Conformiſten ende Recufanten , uytgezondert de Recuſanten van de Roomſche Catho
lijke Religie , aan de welke wy in geenen deele zullen vergunnen publijcque Plaatzen
van Godsdienſt, maar hen-luyden alleenlijk deelachtigh maken in de algemeene ex
emptie van de executie van de ſtrafbare Wetten, ende hun coeſtaan de executie van haren
Godtsdienſt, alleenlijk in hare private huyſen.
Ende indien naar deze onzegoedertierentheyt en toelatingeeenige van onze Onderda
nen zich moche verſtouten dezeVryheydt te misbruyken , ende zeditieuſelijk , of tot
krenkinge van de Leere , Diſcipline, of Gouvernement van de geſtabilieerde Kerk te
prediken , ofte by een te komenin plaatzenby ons niet vergunt: Waarſchouwenende
verklaren wy hun by dezen , dat wy tegenshaar met alle bedenkelijke ſtrafheydt zullen
procederen ; Ende zullen wy haardoen blijken dat wy zoo rigoureus konnen zijn , om
zoodanige Overtreders te ſtraffen , wanneer wy daartoe zoo rechtmatigh geprovoceert
worden , als wy goedertieren zijn over ware teere Gemoederen.
Gegeven in ons HoftotWhithal, dezen is dagh van Maart , 1672. in 'tvier en twintich
ſtejaar van onze Regeringe.
Docs
 tegen de Nederlanden . 83
Doch deze Vryheyt voor de Roomsgeſinde, duurde in Engelandtnietlangerals
omtrent anderhalfjaar, wanneer dien Koning op den 23 November,1673. een Procla
matie dede afkondigen / ten verzoek van zön Parlament, waar by de Papery en Pa..
US piſten zohartwierden aangetaſt als opt te vooren / te lezenin ons tweedeDeel van
't Ontroerdt Nederlandt, van Pag. 732 , tot 736.
Den Koning van Engelandt nu kennis gekregen hebbende / dat’erte Cadix in Span-,
jen (alwaar de Rendevousvan de Koopvaarders, dieinenupt deMiddellandtſe Zee,
gemeenlijk de Straat genaamt / gaan en komen) een Vloot Hollantſe en Zeeuwſe
Koopvaardy-ſchepen , omtrentso ſterk / vaardighlagh / om naar huys te vertrek
‫و‬

ken i alle heel rijkelijli geladen / en aldaar vergadert/300van Smirna, Meflina, Mal
e laga ,als anderedaar by gelegenplaatzen/ diemaar vijf /300 Hollandtſe alsZee
landtſe Convoyersby haarhadden / peſte met grooten haaſt / alle fijneeenighizing
vaardige Roof-ſchepen in Zee , om deze koſtelijke Nederlandſe Bruytte ſchaken / en
binnen te brengen . Maar die van Zeelandt, hier voozheducht / hadden een Kits of
TY
Snaau te Ooftende gehuurt /en afgezonden / die met Vlaams Boots-volk bemantivas
24 en daardoo; geen gevaarliep/ omvan d’Engelſe genomenteworden / de welke haar
noch tijdelijk waarſchouden / om zich in / of omtrent eenige Engelſe Havens niette
Þegeven / en voo2deze Natien , op haar hoede te zijn : onderwegenwaren noch bp
haar gekomen 20 Nederlandtſe Koopvaarders, komende van Liſſabon upt Portugal ,
met een kleyne Convoyer , zoo datzenu wel 75Schepen fterk waren . Op het waar
X ſchouwen van deze Kits, wierdt aanſtonts ScheepsKrijgsraadtgehouden / en qua
de men alle deCapiteyns en Schippers aan boortvan den Commandeur, alwaar men ge
lie zamentlik beraamde de volgende ozdje :
015
JE Ordre beraamrop den Rang van 't Zeylen ,in de SmirnaſeVloor.
11. F’tgebeurde dat eenige Uytheemſche Schepen van Oorloge ons quamen aan te
IS O >

mandeur, metde Schepen onder zijn Eſquader verdeelt, de voortochthebben , de

ot Commandeur met zijn Eſquadre daar na , en daar na den Schout by Nacht met zijn Ef
00 quadre , en zo wy genoorzaakt waren en goetvonden te wenden , zal yder blijven op zijn
Ranghder zelver Eſquadredicht by den anderen , doch zo dat men den anderen nietaan
Boort komt, zo dat in zulken geval den Schout by Nacht voorzeylen zalmet zijn EC
quadre, en de andere Eſquadres wederom vervolgens dicht achterden anderen , dat men
den anderen bequamelijk kan ſeconderen. Zo den Vyandt dezwakſtezoude inogen we
zen , zullen hem meteen Mannelijke courage alle gelijk aantaſten , en voorts zo veel mo
gelijk is trachten te ruineren : En in casdat onsden Vyandt'teſterkzoude mogen wezen ;
te zullen niet als defenſif vechten , en als dan alle's Landts Schepen , 't zy voor ofbyde
windtzeylende , haar achter de particuliere Schepen zullen onthouden , en trachtenmet
alle middelen te beletten, dat den Vyande niet kome in te breken, enzullen de particulie
01 re ſchut hebbende Schepen haardan dichtby den anderen en 's Landts Schepen onthou
TI den in ordre yder by zijn Eſquader , en de Schepen die geen ſchut ophebben zullen alle ,
wanneer den Vyandtaan Lyvan ons is , teLoefwaart zeylen, en den Vyant te Loefwaart
zijnde dicht aanLy van de Vloote, enwel naauw letten of eenigeSchepen in noodt qua
. men te geraken,of eenigerampen krijgende in zulken geval daar natoe zeylen ,en de zeive
met alle mogelijkemiddelenafifteren , oppenevan roooguldens voor den Armen : In
IN 2 gevecht
84 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
gevecht komende zal yeder blijven uyt den anderen zijn geſchut om den Vyandt te beter
afbreuk te konnen doen. Zullen ook alle Schepen, de welke geen ſchut hebben , helpen
dragen de laſten van de Ammonitien , de welke by de particuliere ſchut-hebbende Sche
pen, in 't gevecht zullen werden geconſumeert. Wanneer den Commandeur begeert dat
yder Eſquaderhem zal Rangeren , en in Rang zeylen , zal hy een Geus onder de Nokke
van de Beſaans-Roede laten wayen , mede de Vice-Commandeur en Schout by Nachr.
In's Landts Schip Vlifingen , zeylende tuffchen Caap Maria , en Caap Vincent , dezen
24 Februarii 1672. Ad, de Haſe.
Esquadre van Capt. du Bois. Eſquadre van Capt. deHaes., Eſquadre van Capt. Evertſz .
Stakk. Kopp Ecukk , Kopp . Stukk . Kepp.
Capt. du Bois, 44 1 ; 0 Capt, de Haas, so 180 Cape, Evertrz. 48 190
Capt. Poort. 33 140 Capt, van Nos. 150 Thomas Aldertſz , 40 95
Goatſchalk 26 so Witbooin , 40 Mijfter 22 30
Adriaen Jacobſz . 26 Jo Jan Vet. 28 40 Adriaan Frantz, 16

Rijkle 36 so jooſt Hendrikrz , >8 30

Adriaan van vijver .
16 Baertbout . 22 21 De Haan . 26
Willem Leyl. 10 so
Takken Janſz. 18 24 Bakker . 25 so Jan Pieterſz Sloots. 5.
De Munnik . 30 so Albert Joppe 21 Pieter Janſz. Loots, 14

Jan Boon iz , so Griffe jan janrz . 16 Jacob Enre. 1 8

Van Vencrien Willem, 14 20 Jan Hendrik 2. Vendrik so 18

om tebuyten
Schepen dre hetEſquia- Schepen om buyten hetEsqua- Schepen om buyten het Eſque
zeylen. dre te zeylen , wanneer men dre te zeylen.
Klaas Huygen , mochtby den Vyant komen .
Wouter Janſz. Adriaan Koenraat , Hendrik Evertíz ,
Jan Picceriz. Pieter joppe . Enge Buſman .
K21 den Harmcpſz, Klaas Schoon, Jan Ariaaniz ,Mol.

Aldus zepiden zp voozt / tot bp't Eylant Wicht , alwaar haar d'eerſte van de En
gelſe Zeerovers (gelijk menmet recht/ de zelve in dezen tijt mocht noemen) tegen qua :
men / wat hier voorgevallen is / hanmen zien upthet Extract van het volgende :

Pertinent Rapport door den Capiteyn Yfielmuyde, in den Hage

gedaan , behelzende d’Atacque der Engelle.op de Smirneſe
Vloot.
Et is zulks dat op den 23 Martii 1672. eenige Engelſe Oorlogh -ſchepen , de voorfz.
>

ben ; wezende doenmaals de voorfz.Engelſe , 9 Schepen ſterck , en deConvoyers

.
van dezen Staat vijf in getale , te weten , Capiteyn de Haze uyt Zeelandt , als doen com
manderende, Capiteyn du Bois van deMaze , doenmaals Vice-Commandeur , Capi
teyn CornelisEvertſz. de Jonge van Zeelant, Schout by Nacht , Capiteyn Poort , en
Capiteyn Jacob van Nes den Ouden , gemeenlijk genaamt den Ouden Boer Jaap , mede
beyde uytdeMaze , ( daar by naderhandt noch voor 't gevecht , omtrent demiddagh ge
komen is een kleyne Convoyer van Amſtelredam , gevoert door Capiteyn Kint , komen
de meteenige Coopvaardy-ſchepen uyt Liſſabon : dat de voorſz. Engelſe Schepen ver
ſcheyde zeyn -ſchooten geſchooten hebbende, en even naar de middagh , doenmaals
12 ſterck geworden zijnde , op de onzen zijn afgekomen ; dat den Commandeurvan de
Engel
 tegen de Nederlanden. 85
Engelſen , voerende een kloek Schip metin de 80 Stukken , den Commandeur deHaze
toe geroepen hebbende, denzelven Commandeur de Haze daar op zijne Chaloupe uyt
gezet, en daar mede zijn Schipper aan het boort van den Engelſen Commandeurgezon
den heeft; dat de voorfz. Schipper met twee van zijne Chaloup -Roeyers in 'tEngels
Schip over gegaan zijnde , en aldaar , zo het ſchijnt , aanſtonts gemerkt hebbende,
dat er een quaat voornemen was, zijneverdere Chaloup-roeyers toe geroepen heeft, dat
zy een goetheen komen zouden zoeken ; dar de zelve Chaloup-roeyers daarop haar touw
hebben laten ſlippen , en alzo achter uytgedreven zijn , begevende haar' alle platopden
bodem van de Chaloupe op hare buyken , dat d’Engelſe vervolgens uyt den voorfz.
Commandeur met muſquetten op de voorſz. Chaloupe , en met de volle lage Kanon
op den voornoemden Commandeurde Hazelos geſchootenhebben , zonder dar tuf
fchen hen luyden eenige woorden zijn gewiſſelt , dar den Vice -Commandeur van de
Engelſe inſgelijks aan den Vice-Commandeur du Bois toegeroepen heeft, dat hy zijne
Chaloupe zoude uyt-zetten , en aan boort komen , doch dat den zelven daar op heeft
geantwoort, dat zo hy Engelſe Capiteyn hem Capiteyn du Bois hadde te ſpreken , hy
zelfs by hem zoude over komen , en dat daar op uyt het Engels Schip eerft drie ſchoo
ten , te weten tweedoor 't Schip van Capiteyn duBois , en een door + Wand , geſcho
ten zijn'; dat vervolgens, na weynigh ceremonien , zo haaſt den Engelſen Comman
deuraau Capiteyn de Haze de volle lage gegeven hadde , den Engelſen Vice-Com
mandeur ook aan Capiteyn du Bois de vollelage gegeven heeft, en dat alzoo daarop
het gevecht met hevigheyt ten weder zijden was begonnen , en gecontinueert hadde
tor omtrent anderhalf uur voor Sonnen ondergangh , dat de Engelſen alsdoen af ge
weken waren , zoo 't ſchijnt om haar wat te repareren en herſtellenry hebbende ook
merden anderen Krijghs-raadt gehouden ; dat doenmaaļs noch nieteen van de on
xen reddeloos geſchooten , ook niet een eenigh Koopvaardy -ſchip genomen was, en
dat het gevecht van de zijde van de onzen zeer ordentelijk was toegegaan ; dat daar
entegen den Vice-Commandeur van de Engelſen t'eenemaal reddeloos was , zulks
dat hy zich des anderen daaghs niet weder heeftvertoont , en datook nochal eenige
andere Engelſe Schepen andere rampen geleden hadden ; dar den Capiteyn en Com
mandeur deHaze des avondts'op't eyndigenvan 't gevechtwas doodt geſchoren , doch
dat zijn Luytenant, met toeſtemming van Capiteyn du Bois , om geen alteratie in de
Vloot te maken , de Wimpel van de groote Stenge hadde blijvenvoeren , en zich ook
voorts doorgaans als een eerlijk Soldaat gequeten hadde ; dat des anderen daaghs.de
Engelſen een renfort eerſt van drie , en naderhandt noch' van twee Schepen bekomen
hebbende, 's morgens omtrent 9 uuren wederom op de onzen aangevallen waren , en
dat in het zelve gevecht den Engelſen Commandeur, in fy van Capiteyn du Bois was
komen op loopen , hebbende hem met zijn Boeghſprier de Viagge van de Compagne
afgeſtreken , en het Hakkebort wat ontramponeert , niet noeh twee andere Fregat
ten te loefwaart, zulks dat het een deſſeyn (cheen om hem Da Bois , d'een vandee
ne , en de twee anderen van d'andere zijde aan boort te klampen , maar dat zulks ech
ter niet en was ge-effectueert, zijnde den Engelſen Commandeur na het wiſſelen van
veele Canonades , en ook door Muſquetterye wel begroet wezende , eyndelijk we
der af geweken , en ook reddeloos van doen voortaan mede buyten het gevecht ge
bleven , dat de zelve ook niet zeer wel van de voorfz . twee Fregatten gefecondeert
was geworden .
Dat het voorfz. gevecht, ook dien gantſchen dagh , met eenige intermiflien nock
1 3 tans
86 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
tans was gecontinueert, dat Capiteyn du Bois omtrent den middagh zijne linker-handt af
geſchoten was ; en dat na de middagh van den voorfz. 24. dezes, Capiteyn van Nes , en
daar na eerſt tegens den avondt noch drie Koopvaardy-ſchepen door deEngelſewaren
verovert , al na Sonnen ondergangh ; te weten , het Schip deLandtman , Schipper
Hillebrant Dirkſz. den Haan , komende van Smirna , en gedeſtineert na Amſterdam ,
zijnde geweeſt. ( zoo hy Capiteyn Yſſelmuyde verſtaan had) een rijk geladen Schip ; het
Schip de Vrede van Rotterdam , Schipper Jan Vech , komende van Meſſina,meeſt met
Zyden geladen , en noch een Zeeuwſche Fluyt, daar van hem Capiteyn Yffelmuyde de
naam onbekent was,doch zoo ik van anderen vernomen hebbe , genaamd de For
tuyn , komende van Mallaga met Wijnen , wezende een kleen Scheepken , en dela
dinge van weynigh waerdye ; dat de Engelſen daar mede tegen den donkeren avonde
waren afgeweken , en zedert de onzen , (die doenmaals nietverre van de Hoofden wa
ren , en de zelve Hoofden des nachts in deeerſte wachtzijn gepaſſeert) niet meer hadden
geattacqueert ofte gevolght; zulks dat van omtrent de 70 Schepen , de voorfz. drie
Koopvaarders, met den voornoemden Capiteyn van Nes , 't Schip Kleyn Hollandia ,
een our Schip , niet ſterk gemant, noch köftelijk gemonteertgeweeſt zijnde, door de
Engelſen zijn genomen ; alle de Capiteynen van Oorlogh hebben , na hy Capiteya
Yielmuyde had konnen bemerken , haar wel gequeten ; alleen had den voornoemden
Capiteyn yan Nes , hem den eerſten dagh wat meerder onder , of by de Koopvaardy
luydengehouden , als Capiteyn du Bois, (waar op hy CapiteynYſſelmuyde eerit alleen
de Soldaten , en na de voorfz. quetzure van Du Bois, het geheele Schip gecomman
deert heeft) gemeynt had te behooren; co na dat hem Capiteyn van Nes deEngelſen den
tweeden dagh aan boortgelegt hadden , was het kort gedaan geweeſt. Van Nes wierde
doot geſchooten , en 't ſchip is daar na, mer d'Engelſen , en Hollanders, die daar op
waren , gezonken.
't Én was de mepning des Engelſen Konings niet / zich met 300 wepnigh van des
zen buyt, te laten vergenoegen / maar de Koopvaardy-ſchepen , op deze geweſtenges
woonlijk varende / gün boo, een klepn geruchtniet vervaart/ want jy moeten zich
zomtijdts tegen de Barbariſe Roverste weer ſtellen / en een vinnigh kansje wagen /
300dat Matroos het hachie 300 licht niet laatglpen / ook gönzeropupt- en toe-geruſt /
gelijk men in de boven -geſtelde Lijft kan zien ,maar de Koopvaarders, op Vrankrijk
varende / zijn zoo beſtant niet / en daarom wierden die eben voo2 't aangaan en drs
careren van den laatſt voogleden Engelſen Oorlogh , met een geheele Vloot t’ebeng
wech genomen / en in de Engelſe Havens op gebracht/ en dat alzoo trouwloog / als
men dezeStraatze Vloot mepnden tedoen / doch den Prorector Cromwel, om niemant
te doentwijffelen/ dat hpgeenoprecht Engelsman was /haddeze rovery inden alder
eerſten Oorlogh tegen deNederlanders, algep ?actiſeert/ en in 'twerligeſtelt/ als een
doorluchtigh en loffelijk voorbeeldt , om van zijn Succeſſeurs na gevolghtteworden .
De Engelſe quamendapper onthavent / en reddeloost'hups / met veelDoodenen
Gequetíten,‫ ز‬want de Koopvaardy-ſchepen hadden mede man-moedighlijk aange
vallen / 300 dat zp deze klepne buyt Ivel duurbetaalden / want Yeden meerder ſchade
aan hareSchepen , als den roof waardigh was ; zy hadden ookmoepten met het
Schip de Lantman , alzoo zommige Koopluyden, woonende te Smirna, verklaarden
eenige Waren in 't zelve Schip te hebben geladen / die haar toe quamen / en volgens
dien vip waren / doch hoe'twas of nietī dit Schip wierdt/ (na bat'er de meeſte en
beſte goederen warenuptgelicht) op de Rivier van Londen gebracht daarhet in brant
geraakt
 ll

$
史et
11 CAROLVS de II,Koning van Engelandt, etc.
1
 tegen de Nederlanden . 87
geraakt is / men meende/ dat het alwilleng gedaan zou zijn / om te konnen zeggen /dat
al het goede verbrandt was / omniets aan de Smirnaſe Koopluyden weder tegeven.
Men vondt noch eenige/ die in 't eerſte/ teze vpantlike vrede-brèuk , eenigzing
willende verſchoonen / voorgaven / dat de Nederlanders niet hadden willen ſtrijken ;
doch alø denEngelſen Koning van deze violente actie , dooz den Nederlandtſen Ambal
ſadeur overtupght wierdt/ zepde hp rondt upt/ Dat hy ordre daar toe had gegeven ,
wegens zijne pretenfien , en dat hy , in't opbrengen van Nederlandtſche Schepen , zoo
langzou blijven continueren , ter tijd toe, dat hy van haar Hoogh -Mog. voldoeninge
bad bekomen . Verklarende cok vozders / Dathy van geen Vrede kon handelen ,want
het telaat was , alzo hy zodanigh met Vrankrijk was ingewikkelt, dat hy , zonder de
zelve Kroon , met den Nederlandtſen Staat , niet vermocht in alliantie te treden , ten
ware dat Vrankrijk 't zelve , al voorens, toeſtont. Hier op had men den Koning kon
pen vragen / ofhp dan meer zwarighept maakte / in't buken van dit nieuw ges
maaht Verbonde met Vrankrijk , (als'i hem maargeliefde) als in'tverbzeken van
de Bredaſe Vrede, en Triple -Alliantie.
De mepning des Konings aldus upt berftende/ gafin'topenbaarupt/ de volgende
Declaratie van Oorlogh, Gedaan door den Koning van Engelandt,
tegen de Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden.
Gepubliceert op 't Advys san zijngeheymen Raadt.
I.
Y hebben altijdt genegen geweeft tot de ruſtvan't Chriſtenrijk, en zoo zorgvul
dig geweeſt om geen andere Koningrijken ofStaten aan te taften , dat wy verhoo
pen datde Wereldt ons dat recht zal doen van te gelooven , dat niet anders als een
onvermydelijke noodtzakelijkheyt ons dwingt tot het beſluyt om de Wapenen in de
hande te nemen .
II. Het eerſte werk , dat wy , immediatelijk op onzeherſtellingh in onzeKroonen, by
de handt namen , was het ſtabilieren van Vrede,en't vaſt ſtellen van een goede correſpon
dentie tuſſchen onsen onzeNabuuren ; en particulierlijk droegen wy zorgeomeen naeu
weverbinteniſſe te maken met de Staten Generaal der Vereenighde Provintien , op zoo
danige billijke conditien , die zekerlijk niet zouden konnen hebben gebroken worden ,
indien eenige obligacie haar had konnen houden binnen de palen van vriendſchap en ge
rechtigheydt.
III. Dit verbonde is ongequetſt aan onze zijde onderhouden. Maar in 't Jaar 1664 ,
wierden wy door de klachten van onze Ingezetenen , en d'eenparige ſtemmen van beyde
onze Huyzen van’t Parlement opgewekt, bemerkende dat het te vergeefswas de voor
ſpoet van onze Koninghrijken doorvreedzamemiddelen binnen 's Landes te behartigen ,
terwijl onze Onderdanen noch niet vry bleven van de injurien en oppreflien van de yoor
noemde Statenbuyten's Landts.
IV. De gantſche Somer wierdtvan onze zijde door gebracht met negotiatien en deb
voiren aan onze zijde , om hen te brengen tot redelijke conditien , 't welk , niet tegen
ſtaande alle't geen wy konden doen, eyndelijk buyten effect isgebleven : want hoemeer
wyhen te gemoet quamen met vriendelijke voorſtellingen ,zoo veel te hardenekkiger
weken zy afvan metons te accorderen.
V. Hier
 88 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
V. Hier op volgdeden Oorlog in het Jaar 1665. en continueerde tot het Jaar 1667. in
allen welke tijdt onſe Victorien en hun nederlagen hengenoeghſaam behoorden indach
tightemaken , in'ttoekomende getrouwer te wezen in 'tonderhouden van hare gemaak
te Verbonden ; maar in plaats van dien uras de Vrede ſoo haaft niet gemaakt, of zy keer
den wedet tot hare ordinaire gewoonte van Vrede-Artikelente breken , en onſeNego
tie tegente ftreven.
VI. Alsby exempel, de Staten waren particulierlijk door een Artijkel van 'tTractaat
tot Breda verbonden , aan ons Commiffariflen te ſenden tot Londen , over het Reglement
van onſe Commercie in de Ooſt-Indien : maar zy bleven ſoo verre van dieobligatie te
voltrekken , dat , wanneer wy onfe Ambaſſadeur over -ſonden om haar 't felveindach
tighte maken , hy in geen drie Jaren tijdts eenige ſatisfactie konde bekomen op de queſ
tieufe poincten,noch van de ſchadeby onfe Onderdanen in die Geweſten geleden.
VII. In de Weft-Indien gingen zy noch een weynigh verder ; wantby een Artikel
yan't ſelve Tractaat, moeſten wy Surinamein hun handen overleveren , en ,byin Artike
die Co
len van dat Tractaat vaſtgeſtelt, waren zy gehouden aan alle onfe Onderdanen
lonie vryheyt te geven , om hem ſelven en hun Goederen te tranſporteren in eenige van
onſe andere Plantagien. In gevolgh van dit Accoordt gaven wy de Plaats over , en zy
lieden hielden al ons Volk noch daar binnen ; en de Major Banniſter gevangen , om dat
hy , achtervolgen's de Artikelen , ſocht van daar te vertrekken. Onſen Ambaffadeur , kla
gende over deze bejegening , kreegh na een twee-jarige ſolicitatie , ordre tot de voltrek
kinge van deſe Artikelen ; maar doen wy Commiffariſen en twee Schepen fonden , om
ons Volk wech te voeren , zonden de Hollanders , (volgens haar practijk van over de
veertigh jaren in de ſake van Poleron ) particuliere ordres , itrijdigh tegens die gene ,de
welke ons publijk toegeſtaan waren ; en zoo hade de reys van onze Commiſſariſen der
waarts geen ander effect, als eenigeweynige van onze armſte Onderdanen vandaarte
brengen , nevens de gebeden en 't geſchrey om verlofingh uyt die gevankeniſſe , van
de confiderabelfte en welvarenfte van hen. Na dezen klaaghdenwy dooronze Miſlive
aan de Staten Generaal in Auguſto leſtleden , waar mede wy aan haren Gouverneur al
daar ordre verſochten tot volkomen obſervantie van die Artikelen : maar tot nu toe heb
benwy niet een woordttorantwoordt, of ſatisfactie konnen bekomen.
VIII. Doch’t is geen wonder , dat zy dezeoutragesen overlaſten aan onze Onder
danenin afgelegen plaatzen onderwindente doen , daar zy derven zoo ftout zijn ontrent
onze Coninklijke Perzoon , en de eer van deze Natie, zoo na by ons , als in haar ey
gen Landt, zijnde aldaar qualijk eene Stadt, welke niet vol is van abuſiveSchilderyen ,
envalſcheGedenk-penningen en Pilaren ; Van welke zommige op ordre van de Staten
zelfs publijkelijk zijn ten toon geſtelt , en dat op den zelven tijdt , als wy ons met hen
zoo naeuw verbonden tot oprechtingh van de Triple Alliantie , en de Vrede van's
Chriſtendom . Dit alleen wasoorzaakgenoegh van onze miſnoegingh , en van't reſ
ſentiment van alle onze Onderdanen. Maar wy zijn'er toe gedwongen door conſidera
tien , ons noch naarder rakende , als’tgene alleenlijk reflecteert oponseygen zelfs, de
ſecuriteytvan onze Commercie , waar aan de welvaart en proſperiteyt van onze Ingezete
nenhanght, de preſervatie van de zelve buytensLandts voorgewelt en verdrukkingh ,
en de Hollanders dervende ons genoeghſaam in onze Haven zelfs affronteren , zijnde
dingen die onze rechtvaardigegramſchaptegens hen verwekken .
IX . Het Recht van de Vlagh is zoo oudt, dat het is een van de eerſte prerogativen
van onze Coninklijke Predecefleurs, en behoorde de laatſte te zijn , van welk dit Koninkk
rij
 tegen de Nederlanden . 89
rijk oyt moet ſcheyden. Het was noyt gediſputeert , en het wierde expreſſelijk in't
Tractaatte Bredatoegeſtaan ; en nochtans wierde het de laatſte Somerby hare Zee-Com
mandeurs niet alleenlijk gevioleert , en naderhande de violatie in den Hage gerecht
vaardight , maar 't wierdt ook van gelijken by hun luyden aan de meeſte Hoven van de
Chriſtenheydt voorgegeven , als belachelijk voor ons ſulks te pretenderen. Een on
dankbare inſolentie ! Dat zymet ons willentwiſten overhet Dominium (of Heerſchap
pye) van de Zee , die zelfs in de Regeringe van onze Koninklijke Vader het voor een
obligatie hielden de toelatinge van daar in te mogen viſſchen , by 't verkrijgenvan ver
lof, door middel van Tribuyt; en die , zijnde nu in een ſtaat van dit te diſputeren ,
daar voor ſchuldigh zijn aan de befcherming van onze Voor-ouders , en de dapperheydt
en 't Bloedt van hun Onderdanen.
X. Niettegenſtaande alledeze provocatien of tergingen , hebben wy met patientie
ſatisfactie afgewache, niet begeerende de Vrede van de Chriſtenheyt in onruſt te ſtel
len , om onze particuliere reſſentimenten , daar zyluyden van hare zijdeniet na lieten
haar beſt te doen om de Chriſtelijkſte Koning tegensonsop te rokkenen ; van welken
zy hen zelven zoo verzeekert hielden , dat hun Miniſters hieral voor de twaalfmaanden
ons daar mede gedreygt hebben .
XI. Ten laatſten , niet met al van haar vernemende , zonden wy een ander Am
baſſadeur aan hen , die na verſcheyde aandringende memorien , in onze naam
overgelevert , geenantwoort kon bekomen , alsna dat hy zijnerevocatie , of we
derroepingh hadt bekent gemaakt. Doen leverden zy over een Geſchrift van dezen
inhoudt; Dat zy in deze conjuncture wilden condeſcenderen de Vlagge voor ons te
ftrijken , indien wy haartegens de Franſchen wilden afliſteren ; doch op conditie dat
het noyt hier namaals als een voorrecht zou genomen worden tot hun præjudicie, of
nadeel
XII. Nadewederkomſte van onze Ambaſſadeur hebben zy een Extraordinaire aan
ons afgezonden , de welke ons op een zeer extraordinaire manier te verſtaan heeft gege
ven , dathy onsgeen ſatisfactiekon doen verkrijgen , voor en al eer hy te rugh aan zija
Meeſters geſchreven hadt.
XIII. Derhalven wanhoopende nu van eenigh goet ſucces van een verder Tractaat ,
zijn wygedwongen , voor de defenſie van de oude prerogativen , en voorrechten van
onze Kroonen , en d'eer en veyligheyde van onze Koningrijken, de Wapenen op te
nemen ; en wy ſtellen onzen trooſt op Godt , dat hy ons in deze onze rechtvaardige
onderneming zalafliſteeren , aangezien wynoyt nagelaten hebben ons Volk te beſcher
menvoor d'arghliſtigheyt van die Natie in Vrede, als door de dapperheydt van onze On
derdanen in Oorlogh.
XIV. Wy hebben daarom goet gedacht te declareren , en declareren by dezen ,
dat wy den Oorlogh , beyde te Water en te Landt , tegens de Staten Generaal van
de Vereenighde Provincien , en alle hun Onderdanen en Inwoonders willen voort
zetten. Belaftende midts dezen onzen allerliefſte en gantſch beminde Broeder , den
Hartogh van Jork , onzen Opper-Admiraal , onzeLieutenants van onze byzonde
re Graafſchappen , Gouverneurs van onze Forten en Guarniſoenen , en alle andere
Officiers en Soldaten onder hen , ter Zee en te Landt , af te weeren alle de attenta
ten van de Staten Generaal der Vereenichde Nederlanden , of hareOnderdanen , en te
doen en executeren alle actien van hoftiliteytin de voortgangh van deze Oorlogh tegens
de voorzeyde Staten Generaalvan de Vereenighde Provintien , hun Valallen , On
N derdaa
go Den Franſen , en Engelſen Oorlog
derdanen en Ingezetenen ; Begeerende en verzoekendealle onze Onderdanen hier van
kenniſle te nemen , de welke wy van nu voortaan ſtrictelijk verbieden , op peyne van de
doodt, te houden eenige correſpondencie , of communicatie met de voornoemde Sta
ten Generaal, ofhun Onderdanen , uytgeſondert alleenlijk die gene , de welke, daar
toegenoodſaakt zijn , om hare Perſoonen en Goederen uyt de Vereenighde Provintien
wech te voeren.
XV..En alzoo der veeleOnderdanen van de Staten Generaal de Vereenighde Neder .
landen in onze Koninkrijken verblijven , verklaren wyen geven ons Koninglijk woordt;
dat alle de gene van de Duytſche Nacie, die hem zelven behoorlijk tegenonsdragen ,
en niet correſponderen zullen met onze Vyanden , zullen in hun Per zoonen en Goederen
behouden en vry blijven van alle moleſtatie oftroubel , hoe die ook zijn mach .
XVI. En verklaren wy verders , by aldien eenige Nederlandtſche Onderdanen ,
't zy uyt affectie tot ons , ofonsGouvernement, of om verdrukkingh , die hen in hun
Landt mocht ontmoeten , in onze Koningrijken zullen komen , dat die zullen by ons
beſchermt worden in hun Perzoonen en Goederen.
XVII. En nademaalwy by een Tractaat , gemaakt tot Aken , verbonden zijn de
Vrede te onderhouden , verklaren wy ten laadten , dat wy , niet tegenſtaande het ver
volgh van deze Oorlogh , de rechte intentie en 't ooghmerk van 't voorſz. Tractaat wil
lenmainteneren , en dat wy in alle de Alliantien , diewy in den voortgangh van dezen
Oorlogh hebben gemaakt, of zullen maken , hebben zorge gedragen , en zullen dra
gen , inviolabelijk het eynde van dien tepreſerveren , ten ware wy tot het contrarie te
doen geprovoceert en uytge-eyſcht wierden.
Dit wierdt in Engelandtafgekondight op den 7 April 1672 , gelijk op dien zelven
dagh mede in Vrankrijk upt gerorpen is devolgende

Declaratie van den Koning van Vrankrijk, waar by zijne Majefteyt,

na gerefolveert te hebben ,deStaten van Hollandt den Oorlogh
aan te doen , aan zijne Onderdanen verbiedt , aldaar eenige
ommegang , nochtehandelingte hebben.
Den 6 April , 1672.
Van wegen den KONING.
E quade voldoeninge die zijne Majeſteyt heeft over 't beſtier der Generale Staten
D van de Vereenighde NederlandtſcheProvintien , zedert eenige jaren t’zijnen aan
zien hebben gehouden , wezende de zake zo verre gekomen , dat zijne Majeſteyt
niet langer, dan tot koſten van zijne glorie , en kan ditfimuleren d'onwaardigheyt die
He'm veroorzaakt werdt door een maniere van doen , de welke zo weynigh over een komt
metdegrooteObligatien daar mede zijne Majeſteyt, en de Koningen zijne Voorzaten de
zelve zoliberalijkenhebben opgevult, zo dat zijne Majefteyt verklaart heeft, enverklaart
by dezen, van zijn handt ondertekent, vaft geftelt, en gerezolveert te hebben de gemel
de Staten Generaal der Vereenighde NederlandtſcheProvincien den Oorlogh
aan te
doen , 20 te Zee als te Lande.
Tot
LVDOVICVS de XIV, Koning van Vranckryck ,etc.
 sa's

Chilai 7
 tegen de Nederlanden . 91
Tot dien eynde beveelt zijne Majeſteyt aan alle zijne Onderdanen , Vaffalen , en Die
naars op de Hollanders aan te gaan , en heefthen - luyden verbodenen verbiedt hun , hier
namaalsmethen -luyden eenige ommegang , handel, nochte intelligentie te houden , op
poene van 't leven. En houdt zijn Majefteyt tot dien eynde van nu afaan voorgerevo
ceert, en revoceert allePermiffien , Paſpoorten, Sauvegarden , ofte Vrygeleyden , die
door hem , ofte door zijne generale Stedehouders en andere zijne Officieren contrarie
dezes zouden mogen wezen geaccordeerten toegeſtaan , en houdt de zelve voor nul en
van geender waarde; verbiedende een yegelijk , wien het ook zy , daar eenigh regard
op te nemen.
Beveelt en Ordonneert zijne Majeſteyt aan mijn Heer den Grave van Vermandois,
Groot-meeſter , Hooft en Surintendant Generaal van de navigatie en Commercie van dit
Koningrijk , aan deMarſchalken van Vrankrijk , de Gouverneurs en Lieutenanten Ge
neraal wegens zijne Majeſteyt in desſelfs Provintien en Armeen , Vele-Marſchalken ,
Colonels , Velt-Overſten ,Capiteynen, Hoofden en Aanvoerders van zijne Krijghs-Vol
keren zo te Paarde als te Voet, Franſen en Vreemdelingen, en alle andere zijne Officieren
dien'tbehooren zal , dat zy den Inhoudt van dezen doen executeren , een yder in zijn
regard , door 't diſtrict van hun gebiedt en juriſdictie, want zulks is de wille van zijne
Majeſteyt , den welken verſtaat datdezen zal werden verkondight en ge-effigeert in alle
zijneSteden,zoo Zee-Steden als andere,als mede inalle Havenen enanderePlaatzen van
zijn Koningrijk ,daar 't vannooden zijnzal, ten eynde niemant daar van ignorantie zal
hebben te pretenderen . Gedaan in 't Kaſteelvan Verſailles den 6 April 1672. Getekent
Louis , en noch lager Le Tellier.
Is geordonneert
aan Charles Canto,ordinaris gezwooren Roeper van den Koning in alle
de Plaatzen van deze Stadt, de Voorſteden , Provooſtſchap en Markgraafſchap van Parijs,
daar 't van nooden zijn zal te Publiceren en te doen effigeren de Ordinantie van den
Koning van den 6 van deze tegenwoordige Maant en Jare , ten eynde men geen zake van
ignorantie en zal hebben te pretenderen . Gedaan dezen 6 April1672.
Gereekent Dela Reinie .

Gelezenen gepubliceertop’tgeluyt van Trompetten en openbare uytroep , midtsga

ders door effixie aan alle de ordinare en extraordinare Kruys-ſtraten van deze Stadten
Voorſteden van Parijs , door my Charles Canto, ordinaris gezwoore Roeper van den Ko
ning binnen de voorfz .Stede, Prevooſtſchap en Markgraafſchap van Parijs, in doen van
welke verkondiginge ik vergezelſchapt was met s Trompetters , te weten : Proſme
Trouſſon , Endimedu Bos, gezwoore Trompetters van den Koning , en drie andere , op
Donderdagh den 7. April 1672. Geteekene
CANTO.
Deze Engelſe Declaratie van Oorlogh klonk zeer vreemtin d’ooren van alle Men
fchen , want pder / die van d’Engelſe en Nederlandſe zaken / ſlechts eenigekennis
had / en de Vrede Tractaten eerft te Londen , enlaatſt tot Bredageſloten / bekent was/
konwel haaſtbemerken / dat hetaltezamen in valſche / op-geraapte / ofaf-gedane
pretenſien beſtont ; daarom het ook de Heeren Staten der Vereenigde Nederlanden
doenmaals onnodigh dacht/om de zelve te beantwowden of wederleggen . Zeker
12 Autheur
92 . Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Autheur J. V. H. heeft hetevenwel gedaan in een Tractaatje , door den Druk gemeen
gemaakt/ genaamt /Trouwloosheydt derEngelſe , &c. In wiens begin hyeerſt/
delaatſte negotiatie van den Engelſen Ambaſſadeur Douning , in den Hage , verhans
delt / en daar na op de Declaratie aldus voozt gaat.
Wederlegging van de Declaratie des Oorloghs van den
Koning van Engelandt.
En Koning zeght in zijn Declaratie, dat men Commiſariſſen moeſt gezonden beb
ceduyren , die wy ten reguarde van de Colonicvan Suriname , en vervolgens van Pou
leron hebbengehouden. Ten 3. Hetoprechten van ſchimpige Schilderyen , enzelfs 't affronte
rex in zijneygen Havenen . Ten 4. Dat men getracht zoudehebben den Alder-Christelüksten
Koning tegens hem optehitzen. Tens. Datmen in dezeconjunkturewilde toelaten de Vlagge
se ſtrijken , met conditie , wanneerons wilde aſlifterentegens Vrankrijk. Ten6. Defpereren
de van eenigh goet effe&t tot een voordeeligh Trađaat , was gedwongen de Wapenen aan te 1

nemen , .

Ten 1. wat aangaat het reglement ontrent den handel van Ooft-Indien dathet zelve tot
Breda in de Vrede-handelinge wel op hetTapijtis gebracht, doch in het Tractaat niet is
geſtipuleert, aangezien d'Engelſe niet anders als decombinatie van den handel in onze
prejuditie zochten , edoch dat daar nevens wel is geſtipuleertgeweeft , dat door weder
zijdes Commiſſariſen zoudewerden geconcipieert een generaal reglement van de Navi
gatie en Commercie, 't welk ook naderhandtin den Jare 1669. door den Ambaſſadeur
Temple is voltrokken , waar uyt blijkt , datdeproteſtatie van den Koning nietanders is
als klaar bedrogh , te meer , alzo het onwaarheyt is , dat den voorſz.Ambaſſadeur , ge
duyrende zijn aanwezen alhier, het bovengemelte concernerende, daar van hetminſte
niet heeft voort gebracht, veel weyniger dat men geobligeert zoude zijn geweeſt onze
Commiſſariſen na Londen te zenden.
Ten2. belangende de Proceduyren , die d'onze ontrent Suriname zouden hebben ge
houden , is bekent, dat Abraham Krijnſz. in den naam van dezen Staat , de Colonie van
Sariname in den Jare 1669. heeft verovert, en op den 6 Maart, Nieuwe Stijl, met den
Gouverneur Willougby een Capitulatie heeft aangegaan , waar in onderandere geſtipu
leertwierdt, dat d'Inwoonders vry ſtondt aldaarteblijven woonen, ofmet haar tranſportable
goederen te vertrekken , dat inmiddelsde zelve Colonie in de Maant Mey daar aan , door
d'Engelſe weder is hernomen , dat in gevolge en uyt krachte van 't 6 Articul van de
Bredaſe Vrede het voorfz. Eylandt onsmoeſtwerdenovergelevert in conformite van des
Konings bevel en opene patent, maar dat hetverre daar van daanis geweeſt , alzo denge
melten Gouverneurnie alleen zonder ordre , en communicatie van den Nederlandtſen
Gouverneur, zijn goederen , (die volgens het Tractaat waren geconfiſqueert) van daar
heeft gevoert, maar zelfs d'Inwoonders niet alleen met dreygementen afgehaalt , maar
eenige die genegen waren aldaar te blijven , haar goederen verbrande of geruineert heeft ,>
contrarie den inhoude van 't voorfz. Tractaat, en de Souverainiteyt van dezen Staat.
Want haar Hoog. Mog. verſtonden , terwijl de Colonie haar toebehoorde , cum plenario
ture Summis Imperii proprietatis &poßeffionis , conform d'expreffe woorden van 't 3 Ar
ucul van 'tvoorfz. Tractaat , dat daarom d'Inwoonders waren zonder onderſcheyt van
Natie ,
 tegen de Nederlanden . 93
Nacie , haerSubjecten , en in abſolute onderdanigheyt overgegaan , uyt een groote goet
heyt haar goederen aan haargelaten zijnde , niet en vermochten na de bekende coſtuyme
van die Landen te vertrekken , alvoorens de zelve hadden de totale coeſtemminge vanden
Souvereyn , en wat ſchijn van rede dit hadde is uyt den inhoudtvan de navolgende Miffive
van den Koning van Engelandt te zien , die hy op den 18 July des Jaars 1668. aan den
Gouverneur Willougby (chreef, dat in de zake vanSuriname , ghyen u Soon, Lugtenant Wil
lougby, veele zaken hebtverricht , niet alleen ſtrijdightegens het laatſte Tra&taat tot Bredage
Noten , maar ook ingehoorzaamheyt van onzeopene Brieven , tot uytvoeringe van't zelve , dief
wegen verklaren wy, dat ghyniet terwerelt met de Colonie van Suriname meerzult te doen heb
ben , en eyndelijk oordeelen wy, datghy en uvoornoemde Soon allegoederen , die ghy inde Co
lonie bezeten hebt ,volgens degemaackteArticulen , zijngeconfiſqueert ; vordersbelaften wy
u ftri& elijk ,dat devoorfz.goederen ,welke u voorfz. Soondaarvan heeft vervoert, aldaar wé
der zullen werden herſtelt, namentlijk , 168 Slaven, 8 Suyker-molens, 126 ſtuksVee, en 21000
pont Suyker , & c. of yets, datdoor zijn ordre geruincert ofverbrandtmochtezijn , volkomer
ſatisfačtie te geven , en eyndelijk dat het onswelbehagen is , dat ghy in onze Plantagie zult
doen Publiceren, dat het een gegelijk vry zalſtaan , inzonderheyt aan diegene , die in Suri
name hebben gewoont, en door vreeze ofdreygementen van u Soon , ofte andere Officieren zijn
vertrokken , derwaarts vryelik zonder eenige molefte zullen mogen gaan , en wordt u gelaft,
de koſte van haarderwaarts reyzete dragen .
Enniet tegenſtaande 't bovenſtaande en nader ordres , als ook’tgeconvenieerdealhier
metden Ambaſſadeur Temple, zo hebben d'Engelſe zich aldaar als Rebellen aangeſtelt,
en zich telkemaal tegens den Gouverneur Lichtenbergh geoppoſeert , gelijk uyt het rap
port, datmet Baniſter overgezonden wierdt, blijkt, daar uyt den Koning (indienhy
St zelve wil nazien) genoeghzaam kan afmeten , metwatproceduren en violentie de zijne
hettranſport van de gedachte Ingezetenen van tijde tot tijdt hebben gemoveert , en zolos
is de zake van Pouleron ook gefondeert.
Want wezende,in't30 Artijkelvan 't Tractaatvan 1654. geconvenieert geweeſt, dat
door wederzijdtsCommiſſariſén fouden werden geexamineert en gedefinieert, alle zoda
nige injurien en ſchaden zedert denJare 1611.tot 1652.tuffchen Engelant en dezen Staat
voorgevallen in Ooſt- Indien , Moſcovien , Braſyl , en dat daar op vervolgensby de ge
melte Commiffariſen totLonden op den 30 Auguſti 1654. uytſpraak zijnde gedaan ,waar
by d'Ooſt-Indiſche Compagnie gecondemneert wierdt, aand'Engelſe te betalen een
ſomme van 8oo en soooo guldens, en te reſtitueren't Eylandt Pouleron , zoo als het
doenmaals was, ſonder reflexie , ofrelatie op een voorige Conventievanden Jare 1622.
en dat daar op alle queſtien zouden blijven ge-extingueert, zo hebben d'Engelſe de ge
melte ſomme ontfangen , en ook depeſches tor d'extraditie , en daar van gepaſſeertqui
tantie in de beſte forme; dat d'opmacht van d’Engelſe, om eenige equipagie te doen,
het zelfde heeft doen dilayeren , om't voorfz. Eylandt t'ontfangen , volgens haar eygen
bekenteniſſe ,en hebbende daar mede getardeert tot de gelukkige herſtellinge van de Ko
ningin zijn Rijk, zy die extraditiehadden gepretendeert op haar ſimple Qete, zonder
eenige de minſte authoriſatie van denKoningvan 't gene inden Jare 1054. was verdra
gen , en die zake zo enigen tijdt hebbende gehangen in't Tractaet van 1662.in't 15 Ar
ticul was geaccommodeert, dat daar op deverzochte Depeſches aan den Koning waren
gezonden , diehaar HooghMog . over depromptitude bedankte, dat daar op van d’En
gelſe Compagniewasgepreſenteert een vuyle A &te , aan denGouverneur enRaden van
Indien , die nietleesbaarwas , en die met reden geſuſpecteert wierdt niet te zijn , die tot
N 3 Over
 94 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
overleveringh van 'țvoorſz. Eylandt gerequireert wierdt , dat den Gouverneur daar op
zwarigheytmakendetotde voorſz. overgifte te treden , echter hadde voorgeſiagen , om
d'Engelſe demate vol te meten , en allepretentie van klachten wech te nemen , dat zy
zouden verklaren by Acte van handtekeninge , dat’t ge-exhibeerde inſtrument het gene
was ,‫ و‬dat tot d'extraditiebehoorde , en dat zy't onderbeneficien van dien’t zoude doen ,
dan datexpedientby d’Engelſe Gecommitteerden was aangenomen , maar niet achter
volght, dat’er contrarie waren vertrokken , zonder verder inſtantie te doen , tot dat zy
eyndelijk d'overlevering in den Jare 1665.hadde verzocht, zijnde alzoo weynigh ge
munieert als vooren , maar dat eyndelijk door den Gouverneur van Banda, om van deze
moeyelijkheyt ontſlagen te zijn , 't zelve was afgedaan , en Pouleron eyndelijk aan d'En
gelſe overgegeven .
Zie daar de geheele zake van Pouleron nawaarheytverhaalt, wat ongelijk den Ko
ning hier door heeft ontfangen , laat ik den Lezer oordeelen ; doch zeker Miniſter van
Staat zeyde doen ter tijdt , d'Engelſe hebben ſtaarten , en ikben verzekert , niet tegenſtaande
de zuyvere uytleveringevan 't voorfz. Eylandten hare quitantie, datzynoch eenige ſubtiliteys
ofcavallacatiezullenweten uyttevinden , om te ſuſtineren , dathetniet tergoedertrouwe, ofte
niet completelijk ,ofniet tijdelijkwasovergegeven. En in waarheyt dit komter nu op uyt.
Ten 3. wat aangaat de ſchampere Shilderyen en Medaillien , die den Koning zecht,
alhier opgerecht te zijn , in eygen tijdt, als wymet hem waren vereenightin de Triple
Alliantie, en van het affronteren in zijn eygen Havenen. Alle de Werelt is bekent , dat
van veele Eeuwen by alleVolkeren in gebruyk is geweeſt , het oprechten yan Pilaren ,
Schilderyen , en andere gedenk -tekenen, wegenshare Zegenpralinge en overwinninge,
en na de getuygeniffe van Titus Livius en andere ,ſchilderde men te Romen (wanneer de
Burgermeeſters Zegenpraalden) de vermeeſterde Landen en Steden uyt, en men droeghſe
ten toon , en maaktender af Triomph -beelden van Marmorenſteen. Mevius vercierde
de geſtoelte op 'tHofvanHoftilia, met de afgenomenvoorbekken van deSchepen , die
hy uyt d'Antiłe Vlootverkregen hadde, gelijk Floris lib. 1. vermelt , en daarom de ge
ſtoelten de Namen van Roftra-bekken , om datze met dien roofboven op pronkten. Fla
minius en andere Romeynen deden goudepenningen ſlaan haarder overwinninge. Ziet
Pigius in Animalibus ad A. V. D. xXx .
Wat zegh ik , deH. Schriften weten van opgerichte gedenktekenen der overwinninge
te ſpreken , Mofes richt een Altaar op als Amelek wasgeſlagen , ennoemde zijne naam ,
deHeeris mijn Baniere , Exod.cap. 17:15 . inſgelijks vindtmer noch in , dat d'Oorloghs
inſtrumentenzijn opgeſlooten tot gedachteniſie in de Kercke , en als Triomphen zijn op
gericht. De Philiſtijnen brengen niet alleen de genomen Arke, in't Huys van haren
Afgodt Dagon, Samuel cap.5 :2. en naderhandt de Wapenen Sauls in 't Huysyan Aſtaroth ,
1 Sam .31. Maar David heeft ook het genomen Goliats zweert , en zijn Wapenen ter
Bewaring in den Tabernakel gebrache, 1 Sam .1 : 5.en cap.21 : 9. Zo ook Iſrael 't ge
roofdeGoudten Silver der Medianiten , Num. 31:54. En wie zoudeonzen Staat 't recht
derTriomphen , en gedenktekenen van zo heerlijkeoverwinninge willen betwiften.
In den Jare 1651.wanneer degroote Zaal van haarEd.Groot-Mog.was opgerecht voor
de Sellie van de gezamentlijke Provintien , tot vorderinge en welvaren van den Lande ,
wierden de Wimpels en Vendels afgeveeght, en nevens andere weder op nieuw opgehan
gen en gerangeert, in 't gezicht van den Spaanſen Ambaſſadeur , maar heeft die Kroon
oyt yets dien aangaande (gelijk Engelandt nu doet) voortgebracht; zelfs wierdt terdezer
tijdt den gemelte Ambaladeur te gemoetgevoert', zie daar de tekenen onzer overwin
ninge ,
 tegen de Nederlanden . 95
ninge , waar op hy antwoorde, men zoude u ook een meenighte van d'onze konnen ver
toonen ; wel geantwoordt, want in der daat in den Oorlogh is de victorie voor d'eene
partye, en de nederlaagh van d'ander voorhanden, dienvolgens beſluyt ik , daryder Ko
ning, Prins, of Republijk vry ſtaat, in hare Landen gedenktekenen op te rechten , en ‫ر‬

datniemant, wie hy ook zy, daarop yets kan zeggen , nademaal de zelve niet uyt
ſchimp , maar na de ware beſchapentheytvandezaken, op de Reviervan Londen om
trentChattam voorgevallen , afgebeelt is. Doch is hetgeſchiedt in het vereenigen en
't oprechten van de TripleAlliantie , waarom heeft hy door zijn Ambaſſadeur daar over
niet doen klagen .
1
Wat aangaat het affronteren van den Koning in zijn eygen Havenen , wanneer is het
geſchiet? ik denk niet in de Vrede , want het falutaire ooghmerk van haarHoog -Mog.
werdt by der zelver Onderdanen welgeobſerveert, en ikmeene , dat gene exempelen ter
contrarie zoude konnen werden aangewezen : is het geſchiet in den Oorlogh , zo is het
zo veel te belacchelijker , overmidts het zelve door een ſolemneel Tractaat is gemorci
ficeert.
Ten 4. dat men den Koning van Vrankrijk zoude getracht hebben tegens hem op te
hitzen , is een voorgeven frivool, ġelijk alle andere zaken : want wat ſchijn van waar
heyt kon dit hebben , daar wy met elkanderin een volle Vrede zaten , en zo naeuw in
de Triple Alliantie waren verbonden , maar in tegendeel iswaarachtigh , dathaar Hoog.
Mog. alle afficacieuſe middelen hebben aangewent, tot behoudinge van d'algemeene
Vrede in het Chriſtenrijk .
Ten 5. dat men in deze conjuncture wilde toelaten deVlagge te ſtrijken , met con
ditie , wanneermen ons wilde aflifteren tegens den Alder-Chriſtelijkſten Koning , is zo
weynigh gefondeert als anderezaken , overmidts haar Hoog-Mog. aan den Koning van
Engelandt alleen hebben verklaart: Dat dezen Staat op 't fondamentvanvriendtſchap , en
de preſatie van't tweede Articul van deTriple Alliantie, ingeval d'exceſſive armature van
Vrankrijkop dezen Staat quamen uyt teberften , geerne haar Vloot, als die komt te ontmoeten
eenigh Schipvan Oorloge , voerende den Standaart of Pavellioen van zijn Majeſteyt,de Vlagge
wilden doen ſtrijken , en't topzeyl laten vallen , doch dat d'Ingezetenen vandeze Landen in
baar vry gebruikvan de Zee , ofCommercienietgeincommodeertzoude werden. Waar uyt af
te nemen is de quade opvattinge van Engelandt, en hoedanigh de preſentatie dienaan
gaande geweeſt isin her cas ſubject.
Ten . en laatſte , den Koning zeght , deſpererende van eenigh goet effect tot een voor
deeligh Tractaat , was hy gedwongen dewapenen aan te nemen , maar doch waar over ;
hebben haar Hoog-Mog.hem nietin alle billigheyt, en zo veel , alsvan haar in redelijk
heyt konde werden geverght, ſatisfactie willen geven , gelijk hier voorens zo klaar als
den dagh is aangewezen , doch dat alles bedrogh en trouwloos is geweeſt , kan niet van
huyden maarvan veele jaren aangewezen werden .
Hare Hoog-Mog, gaven evenwel mede laſt / om de Engelſe Oorlogs Declaratie ,
upt haren naam , te weder-leggen , maar om geen oorzaak van meerder verwijdering
aan den Koning van Engelandt te geven / is die doenmaals in gehouden tot evenvooz
't flupten van de Vrede met Engelandt, als wanneer de zelve/ nietvoor / of van we:
gen den Vereenden Staat , maar evenwel niet zonder desſelfs ordre , met den Druk,
gemeen gemaakt en krachtigh en bondigh genoch wederlept is .
Maar met deze Bredaſe vrede-breuk , wierdt ook gebroken de Triple Alliantie, die
noch
96 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
noch daarna tuſſchen den Engelſen Koning,en Sweedſe Kroon, met de Vereenigde Ne
derlanden , & c. geſloten is . Dit Drie-verbont aldus door den Koning van Engelant mes #1

de trouwloozelyk verbroken / en daarbp het verbreken van'teerſte Tractaet,door de

NederlantzeAmbaſſadeurs te Londen ,den 14 September, 1662. geſlooten /en daar na /
op den 6 Januarii , 1663. de Ratificatien verwiſſelt / goude men dien Koning konnen
te gemoetvoeren / de woozden die onzen HeerJeſus Chriſtus tegen den Apoſtel Petrus
ſpzak : Voorwaer zegh icku , aleer den Haan zal gekraait hebben , zult ghy my drie
maalverloochenen. Hetware te wenſchen / zo wel voor al de EngelſeIngezetenen ,
( tegen wiens wilen dank den Vrede gebroken / en dezen onrechtvaerdigen Oorlogh
begonnen is) als voorde Vereenighde Nederlanders , die zulks moeten lyden/ vat
dien Koning, met den Apoſtel Petrus, (die uytging, en bitterlijk weende) noch bp
tijdts berouw kreegh.
Maarnademaal in deze Engelſe Declaratie , en in de Wederlegging op de zelve/de
oude queſtie van 'tEylandt Pouleron , in Ooſt-Indien , aangeroert/ en verhandelt
wozdt/ zaleen beleefden Brief, vol van complimenten , die den Koning , al in 't be:
gin van't Jaar 1663. aan Hare Hoogh Mog. hier over / Heeft laten afgaan / konnen
getupgen / dat d'Engelſe hier van zijn voldaan ; zp Tupdt / upt het Frans , ver
taalt/ in Duyts, aldus :
Hoogh , en MogendeHeeren , onze goede Vrienden , en Geallieerde : De vaerdig.
heytdie ghy gebruykthebt , met aan ons over te zenden uweordres, als ook die van uwe
Ooſt- Indiſche Compagnie aan haarGeneraal in de zelveIndien , enaan die geene die van
harent wegencommandeert in de Indien van Banda-, rakende de weder-overlevering van
tEylande Pouleron , heeft ons de voldoening gegeven , die wy van uwe voorzichtig
heyt , en wijsheyt hadden verwacht; Wy bekennen ook , dat zodanige uytwerkingen de
Techtemiddelen zijn , om ons Verbondtte beveſtigen , dienende tot waarachtigeRati
ficatien , boven alle andere manieren van doen : En gelijck wy van uwe goede meenin
gen , en voornemensvoldaan zijn , om de handt te willen houden aan alle het geene , dat
onze gemeene Intreſt, zo in den Koophandel, als correſpondentie van onze Onderda
nenaangaat , alzo zullen wy van onze zijde zodanigh betrachten , om alles daar by te
doen , datghy noytoorzaak zult hebben over ons te klagen; Wy geven u ook garen de
eer , dat ghy d'eerſte zijt geweeſt , die de uytvoering van her Tractaat begonnen hebe,
maar wy zullen bezorgen , dat het blijft duuren , en metder daadtdoen blijken , dat wy
de laatſte zullen zijn , om'tzelve te breken : Waar op wy Godt zullen bidden , Hoogh,
en Mogende Heeren , onze goede Vrienden , en Geallieerde , dat hy u behoede in zijne
heylige, en waerdige bewaring. Geſchreven teWitbal, den 22 fanuarii, 1663.
Uw genegen en goedeVriendt. Geteekent, CHARLES .
Lager geteekent MAURICE .
Des Koninghs van Vrankrijks Declaratie verklarenden Oorlogh niet anders als in
'tgemeen / zonder eenige bezondere fiukken aan te roeren ; is ook onbeantwoozt gez
bleven : maar dezelvewierd gevolght van de tweeonderſtaande !

Ordon
 tegen de Vereende Nederlanden . 97

Ordonnantie van den Koning van Vrankrijk , inhoudende Gebodt

aan de Franſen , dewelke in Hollandt zijn , van wederom in
’t Rijk te komen binnen 15 dagen na de Publicatie van dien ,
onder de pænen daar in begrepen. Den 15 April , 1672.
Van wegen den KONING .
Yne Majeſteyt onderrichtwezende , als dat'er veele Franſen in Hollandt, en de
Vereenighde Nederlandtſe Provincien zijn , en niet willende , na den Oorlogh aan
de Generale Staten der Vereenighde Provincien verklaart te hebben , dar eenige
van zijne Onderdanen aldaar zullen woonen , nochte reſideeren , nochte dat de zelve
cenige Commercie , nochte Communicatiemet deHollanders hebben zullen : Zo ordon
neert, en gebiedtzijne Majefteytwel expreſſelijk aan alle zijne Onderdanen ,( van wat
qualiteyt, en conditie de zelve zouden mogen zijn) tegenwoordigh zijnde in Hollandt,
en de Landen , ſtaande onder de gehoorzaamheyt van de gemelte Generale Staten ,
't zy dat de zelve hunne wooninge aldaar hebben vaſt geftelt , of dat zy in hun dienſt
verbonden zijn , of anderzins , van daar te vertrekken , en weder in 'tKoningrijk van
* Vrankrijk te komen binnen 15 dagen na de Publicatie van dezen , op poene van dat tegens
de Contraventeurs geprocedeert zal werden by confiſcatie van Lijf, en Goedt, volgens
de rigeur der Ordonnantien .
Beveelt , en ordonneert zijneMajefteyt aan de Gouverneurs , en der zelver Generale
Stedehouders in zijne Provincien , d'Intendanten , en Commiſſariſen van Uytdeelingen
binnen de zelve , Bailliuwen , Seneſchalen , Provooſten , Rechters ,en der zelver Stede
houders , mitſgaders alleandere zijne Officieren dien 't behooren zal, yder in zijn reguard
de hand te houden aan de ſtrikte onderhoudinge, of nakominge van dezen , de welke
zijne Majeſteyt wil dat afgeleezen , gepubliceert, en geaffigeert zal werden in alle de
Steden , Dorpen , Parochien , en andere plaatzen van zijn Koningrijk , als mede op de
Frontieren van dien daar 't van nooden zijn zal , op dat niemant daar van zake van igno
rantie en hebbe te pretendeeren.
Gedaan tot St.Germain en Laye, den 15 April, 1672. geteekent LOUIS , en lager
LE TELLIER .

Werdt geordonneert aan Charles Canto , Ordinaris gezwooren Uytroeper van den
Koning, de tegenwoordige Ordonnantie te publiceeren , en te doen affigeeren aan alle de
plaatzen van deze Stadt , van de Voorſteden, 't Prevooſtſchap , en Markgraafſchap van
Parijs , daar 't van nooden zijn zal ; en ons zulks te certificeeren binnen den dagh van
morgen .
Gedaan den 21 dagh van April, 1672 . Geteekent

LE CAMUS.
Afge.
98 Den Franſen , en Engelſen Oorlog 1

Afgelezen , engepubliceert op 't geluytvan Trompetten , en openbaar geroep , mitf

gaders door affixiein alle deOrdinaris , en Extraordinaris Kruysſtraten dezer Stede ,en
de Voorſteden van Parijs , door myCharlesCanto, Ordinaris gezwooren Uytroeper van
den Koning binnen der voorfz.Stede , 't Prevooftſchap , en Markgraafſchap van Parijs,
in't doen van welke Proclamatie ik vergezelſchapt was van Hieroſme Tronſon , Eſtienne
du Bois , gezwooren Trompetters van den Koning, en van noch een ander Trompetter.
Den April
21 , 1672 . Geteekent
CANTO.

Ordonnantie van den Koning van Vrankrijk , inhoudende Gebode

aan de Hollanders , die in dit Koninkrijk zijn , uythet zelve
te vertrekken binnen 6 maanden na de Publicatie van dezen.
Den 15 April , 1672 .
Van wegen den KONING .
Yne Majeſteyt onderrichtgeweeſt zijnde, als dat de Hollanders, dewelke zich in
Z ditKoninkrijk zijn bevindende, duchten aan hunne Perzoonen gemoleſteert, en
in 't genieten van hunne Goederen getroubleert te werden , in gevolge van d'Or
donnantie van den 6 dezer maant, waarbyzijne Majeſteyt , verklarende vaſtgeftelt,
en gerezolveert te hebben , de Generale Staten der Vereenighde NederlandtſcheProvin
cien den Oorlogh aan te doen , zijne Onderdanen verboden heeft eenige Commercie met
hen -luyden te drijven, nochte communicatie met hun tehouden . En of wel deze vreeze
zondereenigb Fondamentis, als konnende de voorſz. Ordonnantie niet andersverſtaan
worden dan tegensde Hollanders, de welke hier namaals op Zee door de Schepen van
zijne Majeſteyt, ofte Lande door zijne Troepen zullen werden ontinoet , of die gene ,
dewelkehun op de Kuften van't Rijk vertoonen zullen , om aldaar een inval te doen ,
of gewapender handete Landen , en niet tegens de Particulieren die hun in't Koning
rijk van Vrankrijk hebben ter neder gezet; of die gene , de welke daar in gekomen zijn
op 't goet vertrouwen van de correſpondentie , die' er totnu toe geweeſt is tuffchen deze
Kroone, en d'opgemelte Staten Generaal der VereenighdeNederlandtſche Provincien :
Niet te min zijne Majeſteytwillende zijne meening daar op wel particulierlijker uyt
leggen. Zoo heeft Zijne Majeſteyt geordonneert, enordonneert dat de niet-genaturali
zeerdeHollanders die in 't Koninkrijk nedergezeten zijn ,ofte die zich tegenwoordiglijk
in 't zelve bevinden, daar uyt zullen hebben te vertrekken binnen 6 Maanden , te rekenen
van den dagh en datum van dezen af , geduurende de welke, zy-luyden vermogen zullen
hunne Koopmanſchappen en andere Goederen met verzekeringe te Verkoopen en te
tranſporteren. Verbicdt Zijne Majeſteyt ondertuſſchen wel expreſſelijk aan alle zijne
Onderdanen , de voorſz, particuliere Hollanders aan hunne Perzoonen en Goederen te
moleſteren , door wat oorzaak ,gelegentheyt,en onder wat pretext het ook zoude mogen
zijn, 'ten zy door d'ordinaris wegh van Juſtitie, en in alles zodanighals zy-luyden voor
de Publicatie der voorfz. Ordonnantie van den 6 dezer Maant, zouden hebben vermogen
te doen.
Beveelt en ordonneert Zijne Majeſteyt aan de Gouverneurs, en der zelver Generale
Stçdehouders in zijne Provintien , d'Intendanten en Commiſſariſen der Requeſten van
Uyt
 regen de Vereende Nederlanden. 99
Uytdeelingenbinnen de zelve, de Particuliere Gouverneurs var zijne Steden , en Plaat
zen , de Bailliuwen , Senefchalen , Prevooſten , Rechters, en der zelver Stedehouders :
mitſgaders alle andere zijne Officieren dien 't behooren zal,yeder in zijn reguard dehandt
te houden aandeſtricte onderhoudinge ofte nakomingevan dezen, dewelke zijneMaje
ſteyt wil dat afgelezen , gepubliceertengeaffigeert zalwerden in alle de Steden ,Dorpen,
Parochien,enandere plaatzen van zijn Koninkrijk daar 't van nooden zijn zal, op dat nie
mant daar van zake van ignorantie en hebbę te pretenderen .
Gedaan tot St. Germain en Laye , den 15 April1672. getekent LOUIS , en lager
LE TELLIER.
Den Koning van Vrankrijk dede weten / aan de drie Maarſchalken , d'Humieres ,
Bellefonds, enCrequi, datzp / bp gevalvan conjunctie der Legers , of in abſenere
van de Princen van den bloedt / zouden moeten volgen de ozdzegi van Turenne , en dat
voor dezen tocht: 't welk zy wepgerende , quamen daar door in deg Konings onges
nade/ en wierden in haar plaats geſtelt / Chamilly, Gadaigne, en Navaille.
De Overſtenvan de Franſe Macht waren de volgende :
Het Leger van den Koning. Lieutenants Generaals.
Foucault.
Generaliffiinus. De St. Arbre .
Monſieur, den Hertogh van Orliens. Grave de Guiche.

Capiteyn Generaala Veldt-Marſchalks.

Grave du Pleflis .
Marefchal de Turenne ."
Du Nogent.
Magalorei. .
Lieutenants Generaals.
Grave van Soiſſons. Het Leger van den Marſchalk
Marquis de Rochefort. is i de Crequi.
Grave de Lude. Lieutenant Generaal.
Grave de Gadaigne. Monſieurde Nancre .
Hertogh de la Feullade.
Grave de Lorge. - Velde-Marſchalken
Grave de Vaubrun .
Veldt -Marſchalks. Ridder du Pleſſis .
Chevalier de Loraine.
Marquis de Genlis. Het Leger der Geallieerden,
Martinet. > Generaal.
De Montal.
ci Hertogh van Luxenburgh, 1

Het Leger van den Prins Veldt -Marſchalk,

Monſieur de la Valiere .
de Condé.
Capiteyns Generaals. Her Leger by Catalonien .
Chamilly
Nayaille. Veldt-Marſchalk.
Monſieur le Breſt.
2 Her
100 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Her Leger aan de Zee-kant. Generaal van de Infanterye .
d'Heer van Zuyleſteyn.
Generaal
Generaal van de Artillery.
Monſieur d'Elbeuf, De Grave van Hornes.

De Overſten van 't Leger der Lieutenants Generaals van de Carallery.

Vereenighde Nederlanden. Joan van Welderen .
Grave van Naſſou .
Capiteyn Generaal.
Zijn Hoogheyt , den Prins van Oran Lieutenants Generaals van de Infantery.
jen . Ailua.
GraafKoningsmark.
Velde-Marſchalken.
Commiſſarißen Generaals van de
Prins Joan Maurits van Naſſau . Cavallery.
DeHeer Paulus Wurts.
Graaf van Waldek en Kuylenburgh , daar Mombas.
na verkoren. Steenhuyſe.

Generaal van de Cavallergie. Sargeants Majoors.

Kirpatrik.
Den ouden Rhijn -Graaf. De Graaf van Stirum .

De Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , deden alom afkondigen het

volgende : 11

P L A K KA AT,
Van de Hoog Mog. Heeren Staten Generaal der Vereenighde
Nederlanden , houdende ſcherp verbodt jegens de Ingezetes
nen der zelver Landen ; en voortsrakende de Navigatie en Com
mercie van de Neutralen op de Havenen van Vrankrijk en Enge
landt- ; alsmede de Waren van Contrebande , en de Aſſeuran
tien van Schepen en Goederen de Subjecten van de Koningen
van Vrankrijk , en van Groot Brittanien toebehoorende.
E Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden, Allen den geenen die deze jegen
woordige zullen zien ofhooren lezen ,Saluyt. Doen te weten , Dar nademaal de
Koningen van Vrankrijk en van Groot Brittanien goetgevonden hebben ons buy
tenalle rechten redenen den Oorlogh te verklaren erraan te doen :Wy derhalven genoot
zaakt zijn geworden , na de Wet der natuure , en'trechtder Volkeren , de Wapenen
aan
; . i
 tegen de Vereende Nederlanden . IOI
aan te nemen , zo totafgeperſte tegenſtande van de voorſz. vyandulijke proceduren , als
tot redres en reparatie van de verongelijkingen en ſchaden daer door onrechtvaerdelijk
geleden, en dienvolgendevan onzer zijdemedetegens Hooghſtgemelte Koningen tetre
den in openbare rupture. En nademaal Wy ten voorſz. eynde, en wel voornamentlijk om
zo veelin Ons is,alle verdere afbreuk van die zijde voor te komen , verobligeert en ge
houden zijn , na Ons vermogen , en zo verre het buyten verongelijkinge van onzeGeal
lieerden , Vrienden ,en Neutralen , na't Volkeren recht, geſchieden kan , Hooghſtge
melten Koningen tebenemen en te verhinderen de commoditeyten en behoeften , daer
mede de zelveden Staat dezer Lande , en de goede Ingezetenen vandien verderafbreuk
zoude konnen doen. SOO IST , dat Wy goetgevonden en noodigh geacht hebben,
alle den genen die onder onze gehoorzaamheyt zijn ſtaande , te ordonneren , en wel
ſcherpelijk te verbieden , ook in 'tvriendelijk t'adverteren en waarſchouwen alle andere,
Natien met dezen Staat in verbondt , vriendſchap of neutraliteytſtaande, gelijk Wyor.
donneren , verbieden, en waarſchouwen reſpective by dezen.

Eben
Erſtelijk, datvannuvoortaan
te vervorderen
niemantvand’Ingezetenen dezerLandenhemzal heb
uytdeze Landen , of ook uyt eenige andere Landen , Koning.
rijken , Plaatzen , ofSteden te vervoeren , of tranſporteren , directelijk of indirectelijk ,
na eenigeHavenen , Eylanden , Steden of Plaatzen van Vrankrijk , Engelandt, Schot
landt ofYerlandt, of andere , onder de gehoorzaamheyt van de Meer-hooghſtgemelte
Koningen van Vrankrijk en Groot Brittanien ſtaande , eenige Waren , Goederen of
Koopmanſchappen , van watzoorte , qualiteyt of nature de zelve ook zouden mogen
wezen,geene uytgezondert , of ookeenigecorreſpondentie en gemeenſchapmetd'In
woonderen van Vrankrijk en Engelandt voornoemt, of hare onderhoorigen , door Brie
ven of anderzints,ſtrekkende tot nadeel van dezen Staat ,te houden, in eeniger manieren.
Dat ook niemantter Werelt, al hoe wel een Vreemdeling , en geen Ingezetenen dezer.
. Landen zijnde, hem’tgeenevoorfz.is , uyt deze Landerr zalhebben t'onderwinden ,
op poene van daar over als Vyanden van den Staat", zonder eenige conniventie geſtraft te
worden , en voorts op verbeurte van alle de Schepen en Goederen , die men bevinden zal,
dat gepooght worden naVrankrijk of Engelandtvoornoemt, of andere Plaatzen als voo
ren ,vervoertte worden , ofdewaerde van dien , by zo verre de zelve albereyts uytge
voert, of anderzints niet te bekomen zullen wezen.
2. En nademaal Wy na de plicht van alle wettige Overheden , als ſchuldigh zijnde,
hare goede Ingezetenen en Onderdanen , met alle mogelijke middelen voor gewelt en
overlaſt tébehoeden , en te beſchermen , niet en konnen ook volgens het gemeynerecht,
en de practijcque van alleVolkeren , nietgehouden zijn te gedoogen , dat de Hooghft
gedachte Koningen of haar Subjecten , van yemant ter Werelt werden geſuppediteert
zodanige behoeften van Materialen , daar mede dezelve evidentlijk zoude werden ge
ſterkt , om ons, en onze goede Ingezetenen te beledigen , Zo willen wy by dezenallen
Onze Geallieerden , Vrienden en Neutralen, en generalijk alle Volkeren en Natiengead
verteert, en wel ernſtigh verzochten vermaant hebben , haar niet te willen vervorderen,
geduurende de jegenwoordigedifferenten tuſſchen dezen Staat en de Hooghſtgedachte
Koningen van Vrankrijk enGroot Brittanien opgerezen , te voeren of te tranſporteren
uyteenige Landen , Koninkrijken , Plaatzen ofSteden , directelijk of indirectelijk ,na
eenige Havenen Steden, of Plaatſen van Vrankrijk ,Engelandt, Schotlandt, of Yerlandt,
of anderen , onder 't gebiedt van de Meer-hooghſtgemelte Koningen ſtaande, eenige
O 3 Muni.
102 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Munitie van Oorloge , ofeenigeMaterialen , dienende tot uytruſtingevan Schepen , hoe
die genaamt , van wat zoorte , qualiteyt , conditie of naturedie ook zouden mogen zijn,
geenige van de zelve uytgezondert, alzo Wy gemeynt zijn voor goeden prijze en ver
beurt te houden de voorfz.Oorlogh- en Scheeps-behoeften , die contrarie deze onze ad
vertentie en ordonnantie bevonden zullen werden geladen te zijn , om derwaarts gevoert
te worden .
3. En om de voorfz. toevoer des te betermet zekerheytte beletten , en inzonderheyt te
voorzien, dat uyt deze Provincien , ouder valſche pretexten geen toevoerals boven van
leven -middelen, Oorlogh-ofScheeps-behoeften en komete geſchieden : Zoen zal nie
mant voortaan hierte Landemogen laden , of doen ſchepeneenigerhande Vivres, of
eenige van de voorſz. behoeften , om naeenige Landen , Steden , of Plaatzen van de
Geallieerden , Vrienden ofNeutralen van dezen Staat getranſporteert , of vervoert te
worden , zonder daar toe alvooren te hebben bekomen ſpeciaal conzent van de Raden ter 1
Admiraliteyt, in welkers diftrictie zodanigeladinge of inſchepingegeſchieden zal; En
boven de betalinge van 's Landts gerechtigheden , te zullen hebben geſtelt ſultilante
cautie voor cweemaal dewaardevan deuyt te voerenGoederen , dat die op geen andere ,
als op dervoorfz. Vrienden , Rijken , Havenen,Stedenen Plaatzen ,en geenzints directe
‫و‬

lijk of indirectelijk , op eenige Plaatzen van Vrankrijk , Engelandt, Schotlandt, Yer

landt, ofanderen onder 't gebiedt van deHooghſtgemelte Koningen zijnde , zullen wor
den gevoert , en geloft ,en dat binnen zeekeren tijdtin het daar toete verleenen Paſpoort,
nagelegentheyt en diſtantie van de plaatzen , te expreſſeren , behoorlijk en den Rechten
genoegh zijnde, by over te leveren Certificatien , of andere genoeghzame bewijzen ,
zullen doen blijkendat alle de voorfz. Vivres ofbehoeften in 't geheel , ter plaatzen daar
op die verklaart en aangegeven zijn , vervoert te zullen worden , geloft en aan Lande op
geſlagen zullen wezen , of dat by gebreke van dien , en den voorfz. ge-exprefieerden
tijdt overſtreken zijnde, de Caucionaris van de voorfz. dubbelde waarde van de uytge
voerde Vivres , ofOorlogh -en Scheeps-behoeften , zulksals die ten tijde van de teſtellen
cautie geraxeert en gewaardeert zullen zijn , aanſtondts ge-executeertzalworden.
4. Ordonneren voorts allen onzen ingezetenen en Onderdanen , adverteren en ver
manen allen onzen Geallieerden , Vrienden ofte Neutralen , en generalijk alle Volkeren
en Natien , willende varen na eenige Rijken ,Landen , Steden of Plaatzen van dezen
Staat,Ooft,Weſt of Noordtwaartsgelegen, ofdie van daar herwaarts aan zouden willen
komen , te kiezen en tehouden de ruyme Zee , alzo Wy veritaan en verklaren by dezen ,
dat alle Schepen die op de Kuſten van Viankrijk , Engelandt , Schotlandt, of Yerlandı,
ofandere Landen , Eylanden , en Plaatzen , onder 'tgebiede van de Hooghſtgemelte
Koningen van Vrankrijk en van Groot Brittanien zijnde , en voornamentlijk binnen de
Banken en ontdiepten langs de zelve gelegen , gevonden zullen worden , en die alzo
niet buyten ſuſpitie zullen zijn van tegens deze Ordonnantie en advertentie yet voor te
hebben , zo wanneer die in 't geheel of ten deeie met eenige Ammunitie van Oorloge
of Scheeps-behoeften geladen zullen zijn , by de Capiteynen en andere Officieren van
Oorloge, ook Commiſſie vaardersdezer Landen aangehaalt, en opgezonden zullen wor
den, om daar over by de Raden ter Admiraliteytte worden geſententieert inmaniere
als in't2 Articul hier vooren ſtaat ge-expreſſeert, ten ware nochtans de zelve Schepen
aldaar gedreven en geraaktmochten zijn door ſtorm , of andere zwaren noodt, en dat
het zelve by de opgemelte Raden ter Admiraliteytuyt de circumftantien , in diervoegen
opgenomen , en geoordeelt zal konnen worden ..
5. En
 tegen de Vereende Nederlanden, 103
5. En om wijders te beter alle bedrogh , 't welk regens deze Ordonnantie en adver
tentie voorgenomen zoude mogen worden , voor te komen , en te verhoeden ; Belaften
en beveelen Wymits dezen alle Schippers en Koopluyden , Ingezetenen dezer Landen
zijnde, ofhunne Schepen en Goederen uytdeze Landen uytvoerende; adverteren , en
vermanen voorts alle anderen , van watNariedie ook zijn , ofvan waar die komen zul
len ,geene Goederen , Waren ofKoopmanſchappen in hare Schepen te laden , of te doen
laden , de zelve te vervoeren , of doen vervoeren , anders dan meteenderhandeZee
brieven , behoorlijke Paſpoorten ,volkomen Certe-partyen , Cognoſſementen , Vrache,
Advis en Convoy-brieven , of diergelijkeandere beſcheyden, als na de Wetten en Plak
katen van de Plaatzen daar de Goederen , Waren en Koopmanſchappen, ingeladen zul
len zijn , tot der zelver inlading en vervoeringe worden gerequireert, alzo wy voor ver
beurt zullen houden , en van nuafaan voor goeden prijze verklaren alle de Schepen, mitl
gaders d'ingeladen Goederen , Waren en Koopmanſchappen , daar van dat meer als een
Zeebrief, Certe-partye, dubbeldeVracht-brieven , Cognoſcementen ,ofandere beſchey
den gevonden zullen worden , initſgaders ook alle de Schepen en Goederen die met de
voorverhaalde gerequireerde beſcheyden niet nabehooren verzien zullenwezen .
6. Ten eynde ook alle de Officieren en Bevelhebberen van Schepen van Oorloge, zo
van den Staat , als van particuliere op onze beſtellinge uytgeruſt , verzekertmogen zijn ,
dat de Schepen die zy in Zee zullen komen terencontreren , op geeneder voorſz.Ha
venen , Steden en Plaatſen van Vrankrijk , Engelandt, Schotlandt en Yrlandt, of an
deren onder 't gebiedt van de Hooghſtgemelde Koningenvan Vrankrijk en van Groot
Brittannien ſtaande, met eenige Ammunitie van Oorloge of Scheeps-behoeften , mogen
hebben gemunt , Zo zullen de voornoemde Capiteynen in Zee alle Schepen , daar op
cenige ſuſpitie zal vallen , mogen aan doen , en de zelve afvorderen hare Zeebrieven ,
Paſlepoorten , Certe-partyen en Cognoffementen , tot blijk waar het Schip zoude mogen
t'huys behooren , waar , en op wat plaatze de ladinge zy geſchiet, waar in des zelfs
. ladinge beſtaat, en op watplaatze de ontladinge zal hebben te geſchieden , welke aan
haar vertoont zijnde , en bevonden wezende , dat de voorſz. Schepen met geene Oor
logh ofScheeps-behoeften na eenige Havenen of Plaatzen onder 't gebiedt van deHoogſt
gemelte Koningen van Vrankrijk en van Groot Brittannien zijnde, hebbende gemunt,
zullen zy de zelve vry en onverhindertlaten paſſeren , maar zo het contrarie van dien by
de zelve beſcheyden , of anderzintsmochteworden bevonden , zo zullen zy de zodanige
Schepen , met hare ingeladene Goederen , in goede verzekeringehebben op te brengen ,
en onderhaar bewaringe t'aanvaarden allede beſcheyden, die in den zelven Schepen ge
vonden , en aan haar vertoont zullen zijn , ook 't geen de Schipper en 't vorder Scheeps
2 Volk , zo ten reguarde van haarvoorhebbendereyze , als ook aangaande de gelegentheyt
van't Schip en ladinge, te dier tijde zullen hebben verklaart in de beſte forme by geſchrif
te doen ſtellen , enby den Schipper doen ondertekenen , om nevens de voorfz.gevonden
beſcheyden , met het Schip , en des zelfs ladinge , aan de Raden ter Admiraliteyt daar
den Veroveraar uytgevaren zal zijn , opgezonden en overgelevert te worden .
7. Vorders is mede onze meyninge, datook alle de ponen hier vooren geſtatueert ,
effect ſorteeren en ge-executeert worden zullen , tegens onze Ingezetenen , Overtreders,
't zy Koopluyden , Schippers , ofandere , wie de zelve ook zouden mogen wezen , met
confiſcatie van de Schepen , en van deingeladen Goederen , of een gedeelte van dien ,
in voegen hier vooren verhaalt , of anderzints zo de zelve niet voor handen zullen zijn
met pecuniele boeten , ter concurrentie van de waarde van dien , elks in hun reguard ,
geval
 104 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
gevalle t'haarder aankomſte in deze Landen , of ook anderzints de gelegentheyt daar toe
gebooren zijnde , zal vernomen en bewezen werden , dat zy dele onle advertentie en
Ordonnantie in eenige poincten zullen hebben gecontravenieert, even gelijk of zy op
't feyt bevonden , en by de voorſz. Schepen van Oorloge daar over uyt'er Zee opge
bracht , ofanderzintshierte Lande by andere 's Landts Officieren achterhaalt, en betrapt
waren gevonden .
8. En ten eynde door d'Executie van deze onze Ordonnantie en advertentie geene
rechtvaerdige redenen van klachten mogen werden gegeven aan eenige Koningen , Re
publijcquen ,Princen , Potentaten, of Steden ,met dezen Staat in Alliantie , of Verbondt
Itaande , zo belaſten en beveelen Wy wel expreffelijk by dezen alle onze Hoofden , en
andere Officieren ter Zee , zo over Schepen van Oorloge van den Staat , als overSchepen
by particulieren op onzerbeſtellinge ten Oorloge uytgeruſt, geftelt, haar punétuelijk te
reguleeren na de Verbondenen Tractaten by ons dezen aangaande met andere Koningen,
Republijcquen , Princen , Potentaten en Steden albereydts gemaakt , ofte noch tema
ken . Ordonnerende ten zelven eynde onze Raden ter Admiraliteyt, alle Capiteynen van
Oorloge, uyt hare reſpective diſtricten uytvarende, daar van particulierlijk te adverteren,
en t'inſtrueren , als na behooren.
9. En zal de judicature over de transgreffie dezer onzer Ordonnantie toekomen de
Raden ter Admiraliteyt, in welkers diſtricte de contraventie zullen worden overdekt,
ofwel de Capiteynen die d'achterhalingein Zee zullen komen te doen , uytgevaren zul
len zijn .
10. Doch by zo verre de voorfz. Transgreſſeurs niet op het feyt bevonden , maar na
maals daar over geaccuſeert mochten worden , zal als dan de kenniſſe daar af toekomen
de Raden van de Admiraliteyt, ofordinaris Rechters ,voorden welkendezelve eerſt in
rechebetrokken zullen worden . En ten eyndealle de Officieren , mitſgaders allen ande
ren die den welſtandt van dezen Staat terherte zoude mogen gaan , en Vyanden van de
zodanige contraventien zijn , des te vlijtiger mogen letten , dat deze Ordonnantie ook
alomme, en by een yderpunctuelijk wordegeobſerveert, en de Contraventeurs na den
inhouden dezer , andere ten exemple geſtraft, Zo zullen alle de penningen , die by con
fiſcatie , als anderzints, uyt deze onze Ordonnantie komen te reſulteeren , geappliceert
werden , zo als gewoonlijk alle poenen , muleten , en confiſcatien , by Placcaten van de
reſpective Provincien dezer Vereenighde Nederlanden geappliceert,en verdeelt wer
den , te weten , een derdepartten profijte van den Aanhaalder, of Aanbrenger , 't zy
dezelve in eedt, en bedieningevan 'tLandtzoudemogen zijn , ofniet , een derdepart
ten profijte van den Officier die de calangie, en executie zalhebben gedaan, en het reltee
rende derdepart ten profijte van de gemeene zake.
11. Maar belangende'deSchepen , en Goederen , die byeenige Schepen van Oorloge
van dezen Staat, ofvan eenige particuliere Commifie- ofRetorſievaarders in Zee achter
haalt, en van daar, ter zake van contraventien tegens deze onze Ordonnantie , en adver
tentie begaan , opgebracht, en vervolgens door de gemelte Raden ter Admiraliteyt
verbeurt , en van goeden prijze verklaart zullen worden , daar van zal de verdeelinge
geſchieden , volgens d'Inſtructien , Placcaten , en Ordonnantien daar van hier bevorens
gemaakt, ofnoch te maken ,
12. Ten eynde ook alle Schepen, en Goederen , die ter oorzake van de contraventien
tegens deze onze Ordonnantien , en advertentie begaan zullen werden , achterhaalt, aan
gehou
 tegen de Vereende Nederlanden . 105
gehouden , en hier te Lande opgebracht, aan handen van de gemelte Raden behoorlijk
overgelevert mogen werden , zo laften wy by dezen wel expreffelijk , dat de Aanhaalders
van de zelve zich preciſe zullen hebben te reguleeren , ook alle die het zelve aangaan
mochte , doen reguleeren na onzen Placcate op den 1December , 1640. tegens het on
ordentelijk plonderen , en veroveren van zodanige Schepen ge-emaneert ,met waarſchou
winge , dat de pænen by het voorfz. Placcaat geftatueert ,ſeveerlijk zullen werden ge
executeert, tegens alle de geene die contrarie het voorſz. Verbodt yets geattendeert zil
len hebben .
13. En ten eynde aan de eene zijde mach worden voorgekomen , dat de ſchade die by
confiſcatie van de voorfz. Schepen , en Goederen op deContraventeursvan deze onze
Ordonnantie moet vallen , niet door middel van afleurantie en kome te redundeeren ,
tot ſchade van eenige andere Ingezetenen dezer Provincien , en dat aan de ander zijde
3,
de faculteyt van de Franſe ,en Engelſe Navigatie , en Commercie , zo veel doenlijk
werde beſnoeyt. SOO IST , Dat wy wel expreſſelijk ordonneeren by dezen , niet
alleen dat zich niemant van de Ingezetenen voornoemt en zal hebben te bevorderen
eenige Goederen , of Schepen , de ſubjecten van de hoogh -gemelte Koningen van
Vrankrijk , en van Groot Brittannien toebehoorende , nochte ook eenige Schepen , en
Goederen gaande, of bevracht na eenige Havenen , Steden , of Plaatzen van Vrank
rijk , en Engelandt , Schotlandt, Yerlandt, of anderen , onder 't gebiedt van de
hooghſt-gemelte Koningen ſtaande, of ook van de zelve Havenen , Steden , ofPlaar
zen komende , te verafleureeren , directelijk , of indirectelijk , zelver, of door-ye
mant anders hier te Lande, of daar buyten , op watmanierehetzelve ook zoude mo
gen geſchieden , nemaar ook het geven , en ontfangen van renverſalen , om daardoor
dezen onzen Placcate illuſoir te maken , 't zy mede directelijk , ofindirectelijk , onder
de wat pretext zulks ook zoude mogen geſchieden , op pene dat verbeurt zal zijn , en
de
werden zodanige ſomme, als by de Affeuradeurs zalwezen verzekert , en dat't zelve
ok zo wel ten reguarde van 't doen van de afſeurantie , als van 't geven van ren
ten
verſalen plaatze hebben , en effect ſorteeren zal, t'appliceeren , en te executee
20
ren als vooren. En zullen de Officieren die daar in bevonden zullen worden
It nalatigh geweeſt te zijn , daar over arbitralijk werden gecorrigeert, ook met privatie
de van haarbedieningen , ofanders , zo als na gelegentheyt bevonden zal worden te be
hooren .
er
Zy
En ten eynde niemant hier van eenige ignorantie namaals kome te pretendeeren ,
Ontbieden , en verzoeken wy de Heeren Staten Gecommitteerde Raden, en Gedepu
art teerde Staten van de Provincien reſpective van Gelderlandt, en 'tGraafſchap Zutphen ,
ee ! Hollandt, en Weſt-Vrieſlandt , Zeelandt, Utrecht, Vrieſlandt , Over- Yfiel, mits
gaders Stadt Groeningen, en Ommelanden, en allen anderen Juſtícieren, en Officieren
nge van de zelve , dat zy deze onze Ordonnantievan ſtonden aan alomme doen verkondigen ,
er -publiceeren , en affigeeren in allen plaatſen daar zulks noodigh wezen zal, en men ge
er
woon is zoodanige publicatie, en affixie te doen. Laſten ,enbeveelen voort den Raden
est ter admiraliteyt,de Advocaten Fiſcaals , mitſgaders Admiraals , Vice-Admiraals , Capi
ge teynen , Officieren , en Bevel -hebberen , als mede de Commiſſariſen , en Commiſen ter
nis Recherche , zo in de Zeegaten , als elders , deze onze Ordonnantie te achtervol
gen , en doen achtervolgen , procedeerende en doen procedeeren tegens de
Contraventeurs van dien
nen 3
zonder ooghluykinge >
faveur 3
diflimulatie
an ooghlu of
JU개
106 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
of verdragh , want wy zulks alzo ten dienſte van den Lande beyonden hebben noodigh
te zijn.
Aldus gedaan , gearreſteert, gerenoveert, en geamplieert ter Vergaderingevandehoogh
gemelde Staten Generaal ;In den Hage, den 14. April, 1672. Was geparapbeert,
J. van Gent , pt. Onderſtondt , Ter Ordonnantie van dezelve. Geteekent, Gálp. Fa
gel. Zijnde op 'tſpatium gedrukthet Cachet van baar Hoogh Mog.opeen Rooden Ouwel ,
overdekt met een Papieren Ruyte.
Omtrent deze tijdt wierdtook vaſt geſtelt / noch meerder Krijghsvolk aan te doen
nemen / 300 vooz den gemeenen Staat , als voor Hollandt in 't bpzonder / met beding
datdezelvebupteng Lantg moſten gewoven worden . Daar wierden ook eenige
Regimenten Voetvolk , van den Vereenighden Staat, in die van deSpaanſe Nederlan
den over gezonden / en in de Steden Namen , Valençijn , en elders geleght/ daar
tegen eenige Ruytery upt de Spaanſe , inde Vereende Nederlanden wederover gedaan
zijn / waar van eenige Compagnien in Maſtricht , en zommige andere plaatzen
Wierden gelepdt.
der Vereende Nederlandenynu ten naeſten byvaardighzijnde /
De Oorloghs-Vloot
beftontin de volgende Eſquadrons.
1. Eſquadre , ' Quartier van deMaze. Cornelis Evertſz. Vice-Admiraal.
M. A.deRuyter , Lt. Adm. van de gant- Jan Matthijſz. Schout by Nacht.
ze Vloot .
Van Nes , Admiraal. 4. Esquadre, van Vrieſlant.
De Liefde , Vice-Admiraal. Hans Willem van Alua , Admiraal.
Van Nes , de Jonge , Schout by Nacht. Enno Doedes , Vice-Admiraal.
2. Eſquadre , van Hollant en Amſterdam . Bruynſvelt, Schout by Nacht.
Van Gent , Admiraal. 5. Eſquadre , van Noort -Hollands.
Sweers, Vice -Admiraal.
De Haan , Schout by Nacht . Admiraal.
3. Eſquadre , uyt Zeelaut. Jan Schram , Vice - Admiraal.
Adriaan Bankert, Admiraal. David Vlugh , Schout by Nacht.
Men begon nu ooli te overleggen / om alle Matrozen en Mariners aan te moedi
gen / en goedeozdve / P alles / dien aangaande / te ſtellen / en wierdt dit volgende
aldus verozdineert :
Nader 'Ordre , van de Hoogh -Mog Heeren Staten Generaal der
Vereenighde Nederlanden , tot obſervantie van goede diſcipli
ne in 's Landts Vloot.
E Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , Allen den genen die dezen zullen
zien , ofhooren lezen , Saluyt. Doen te weten , dat wy na voorgaande rijpe deliberatie,
en hier op gehadt hebbende 't advis van Onze Gecommitteerde Raden in de reſpedi ve
Collc
 tegen de Vereende Nederlanden . 107
1 Collegien ter Admiraliteyt daar over , onder anderen mede doorGecommitteerden uyt denharen
ex preſelijk herwaarts beſchreven , nader gereſumeert bebbende de Ordres, byOns, na deli
beratie , en advis als vooren , den 27 Julii, 1667. tot obſervantie , en goede diſcipline in
' s Landts Vloote by ons gearreſteert , wederom van nieuws tot beter dire& ie , en obſervantie
van de voorfz. noodige ordere, en Krijghs-diſcipline in ' s Landts Vlooten , mitſgaders tot
meerder aſeurantie van de dappere Helden , en tót afſchrikvan alle kleynmoedigen , geordon
neert , en geſtatueerthebben , gelijkwy ordonneeren , en ſtatueeren mits dezen , depoingen ,
en Articulenbier na volgende.
I. En Admiraal, of die gene die t'eenigen tijde de Vlogte van dezen Staat, en
D Capiteynen , Bevelhebberen en Officieren , zullen met alle ſchuldige gehoor
zaamheyt , en promptitude punctuelijk sakomen , en executeeren , ook door anderen
ar onder haar bevelſtaande , doen nakon en executeeren , al het gene hen -luyden by
ar Ons , of van onzent wegen belaſt , olen zal werden , alles na hun uyterfte ver
FIT mogen , zonder van des teblijven in gessop poenedat die gene die t'eenigen tijde
zichwetens, en willens tegens zodanige laft , en bevelmocht komen te vergrijpen , daar
over geſtraft zal wordenmet er doodt, edoch by verzuym , in advertentie, of anderzins
buyten opzet , zodanige laft, ofbevelovertredende, daar over arbitralijk na exigentie van
zakengecorrigeert zalworden .
2. Den voorſz. Admiraal, en alle andere Hoofden , Commandeurs , Capiteynen , Be
velhebberen , en Officieren , zullen haar altijdtsbereydt , en willigh houden tot alle toch
ten , entreprinſen , en anders , hoedanig die zoude mogen wezen , zonder daar in nala
tigh te zijn , of uytden dienſtte mogen ſcheyden , om watoorzake dat het zy , zonder
behoorlijk
van Paſſepoort,oppoene
de miſdaedt, zonder genade. van geſtraftte werden aan lijf, en goedt, naden eyſch
3. Alle de Hoofden van de Eſquadres,Commandeurs , Capiteynen ,Bevelhebberen,
enOfficieren , zullen met gelijke gehoorzaamheyt , en promptịcude punctuelijk nako
men , en executeeren , ook door andere doen nakomen , en executeeren , hetgenehen
luyden belaſt , of bevolen zal worden , door den Admiraal, ofdie gene die de Vloote
als boven , en Cheff commandeeren zal ; gelijk ook alleVice-Admiralen , Schoutenby
Nacht, en particuliere Capiteynenonder de reſpectiveEſquadresreſorterende, aan den
Admiraal van haar-luyder Eſquadre , en voorts alle Officieren ,Matrozen, en Soldaten op
yderSchip aan haren beſtelden Capiteyn, of Commandeurmede gelijke gehoorzaamheyt
media
bewijzen, en preſteerenzullen , opponealsinhet bovenſtaande eerſte Articulin't geval
aldaar vermelt , met behoorlijk onderſcheyt breeder uytgedrukt ſtaat.
enda 4. Zo wanneer deVloote, of eenigh gedeeltevande zelve , tegens den Vyantinactie
wertgebracht, zullen alle SubalterneHoofden , engemeeneCapiteynen ,Bevelhebbe
ren ,of Commandeurs yhaar ten uyterſten evertieren , om den Vyant alle mogelijke
der afbreuk te doen , alles nochtansvolgens d'ordre byden Admiraal, of't Opperhooftvan
ol de Vloote, 't zy doorhem zelfs, 'tzy doorde Admiraals van de reſpective Eſquadres ,
ofanderzins gegeven , oppoene, dat diegene die bevonden zullen werdeneenighzins in
haar devoir worden
straftzullen te hebben
.
gemancqueert daar over zonder eenige genademet'er doodtge
Atil,
5. Alle de Capiteynen , en Commandeursvan particuliere Schepen zullen haar onder
dia hare verordonneerde Eſquadres hebben te houden , op poene , dat die gene die haar zon
P2 der
ollia
108 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
der ordre daar buyten zullen hebben begeven , en niet en konnen bewijzen dat haar
eene abſolutenoodtzakelijkheyt daar toe heeft gedwongen , daar over zo zulks geſchiet
ży , in , of omtrentcene Bataille , met'erdoodt, en anderzins met deportement, of ook
wel zwaarder na gelegentheyt van zaken geſtraft zullen worden. Des zal het Opper
hooft van de Vloote, en ook deAdmiraalsvan de reſpective Eſquadres verdacht wezen ,
niet meer 'Zeyls te maken als d'occaſie , en noodt vereyſſchen zal, en op d'onbezeylſte
Schepen giſlinge maken , omby malkanderen te konnen blijven ; maar ook zullen de
particuliere Capiteynen ordre ſtellen , by hun Officieren die de Wachthebben , dat zon
der reguard te nemen op de Zeylen die by 't Opperhooft, Admiraals, ofandere wel
bezevide Schepen worden gevoert , op hun onderhebbende Schepen reſpectivelijk , zo
veel Zeylen bygemaakt, en gehouden worden ,datze by , en onder haar Eſquadre zullen
konnenblijven , en zal in zulken geval den Officier die de wacht heeft, de faulte ofnala
tigheyt ook hebben te verantwoorden.
6. Alle degeene die in 't gevecht van den Vy Itafwijken , of afdeynzen , zonder te
konnen bewijzen daar toe dooreenigeſchooter Er water , door extraordinaris beſcha
dightheytaan Maften , Zeylen , & c. of an zware rampen genootdruktte wezen ,
zullen daar over , als notoirlijk in haar devoir mancquerende, geſtraftwerden met'er
doodt , zonder eenige verſchooninge.
7.En zo wanneer yemant door zware rampen als boven , genootzaaktwerdt wat van
den Vyande af te houden , tot blijk van 'twelkeeen ſpeciaal zeyn of tekenberaamtenge
bruykt zal worden, zullen die geene die haar daarontrent bevinden, haar naar uyt
terſte vermogen bevlijtigen om de zelve te vervangen , en haar totdien eynde tuſſchen
hem en denVyandt vervoegen , op pane van daar innewetens en willens, buyten noodt,
nalatigh blijvende, inſgelijks, als groffelijk in haar devoir manquerende ,met'erdooda
geſtraftte werden.
8. Degeene die haar van den Vyandt af keeren , en op de vlucht begeven , voor en
aleer zy -luyden daar van door den Admiraal van haar-lieder Eſquadre ordentelijk afge
teydt worden , alwaar 't ſchoon zo dat eenige of veele Schepen haaralbereydes opde
vlucht begeven hadden , zullen daar overmer de Koorde geſtraft worden dat er de doodt
naar volght, zonder dat het exempel van anderen , die al voor haar als boven in de zelve
poltronnerye mochten wezen vervallen , haar daar van eenighzints zal excuſeren ofver
Ichoonen; En oft gebeurde datdes Admiraals Schip eenige ongelegentheytoverquame;
zulks dat het zelve op zijn poſt niet zoude konnen blijven , zullen de Vice-Admiraals ,
ofte in cas de zelve ook in gelijke ongelegentheytmochten wezen vervallen, de Schouten
by Nacht , dieplaarzen waarnemen , en departiculiere Capiteynen hun daar by moeten
voegen en houden , op poene als vooren , ten wareden Admiraal 't geheele Eſquadre
zoude willenverplaatzen , in welken gevalle daartoe eenbyzonder, en wel kennelijk
zeyn zalworden geordonneerten gedaan.
9. Als de Vloote, of eenigh gedeeltevan de zelve , met den Vyande in govecht ko
mende, mochte wezen ofgeraken in ly benedens Windts van den Vyandt, zal eenen
yegelijk , ſchoon binnen ſchoots van den Vyande wezende, echter noch alblijven con
tinueren allemogelijke devoiren aan te wenden om hooger en hooger opte zeylen , en
den Vyande te naderen , zo veel zulks zonder confuſie en verbrekinge van deberaamde or
dre zalkonnengeſchieden , op poene van daar inne nalatigh blijvende, na demate van zijne
Beganemiſdaat oftefaulte', 'tzyinet'erdoodt; 't zy metdeportement, banniſſement, of ook
anderzints arbitrabijk naarexigentie van zakengetraft,en gecorrigeert te worden.
Io. Die
 tegen de Vereende Nederlanden. 109
1o. Die geene die in 'tvoorſz. cas zo verre in ly zijn geraakt, dat zy den Vyandt niet
konnen beſchieten, zullen alle mogelijke vlijt , en effort hebben aan te wenden om by den
Vyandt op te komen , en totdien eyndeby temaken alle zeylen die goede doen konnen ;
‫و‬

op poene van daar inne nalatigh blijvende , als mede notoirlijk in haardevoir mancque
rende , inſgelijks met'er doodtgeſtraft worden .
11. In gevalle de Vloote van dezen Staat , of eenigh gedeelte van de zelve , met den
Vyandt in actie komende, de avantagie mochte hebbenvan deWindt, zal een yegelijk
zijn devoir doen om eenige van 's Vyandts Schepen te aborderen ; te enteren , en te
veroveren , alles nochtansmet goede ordre , en volgens den laſt dieby denAdmiraal
dienthalven zal wezen gegeven ; en zo yemandt daar inne nalatigh blijft , zonder eenige
reden vanonmogelijkheyt te konnen allegeren en bewijzen , zal de zelve daar over mede,
als notoirlijk in denhooghſten gradegemancqueert hebbende in zijn devoir , met'er doodt,
zondereenige verſchooninge geſtraftwerden .
12. En op dat al 't geene voorfz. is , met'tgunt den tijdt en de toevallen nader zouden
mogen komen te vereyfſchen , onder Godeszegen ordentelijk en buyten confuſie geef
fectueert en in 'twerk geſtelt moge worden , dat derhalven de reſpective Eſquadres haar
altijdts zullen houden wel en behoorlijk van den anderengefepareert, ook de Schepen van
yeder Eſquadre niet te dicht in den anderen getropt , om tallen tijde by den Vyandt ko
mende , wel en behoorlijk gerengeertjegensde zelve te konnen aangaan , en elkanderen
deWindt niet te benemen ,noch ook d'een d'andere te beletten om den Vyande bequame
lijk te konnen beſchieten , als mede om den Vyande in 't gezicht bekomende ,en d'avan
tagie van de Windt moetende gediſputeert worden , des te beter boven Windt te konnen
blijven ofgeraken , ten warenochtans by den Admiraal of het Opperhooft van 's Landts
Vloote dezen aangaande t'eenigen tijde andere ordre mochten wezen gegeven.
13. Zo wanneer eenigh Hooft-Officier na eenigh Schip ofte Schepen van zijn El
quadre , of ook na eenigh ander Schip of Schepen van 's Landts Vloot, die haar ontrent
hemzoude mogen bevinden , eenofmeer ſchooten doet om de zelve Schepen te doen op
ofaf-komen , ofook wel heminwachten , en dat de Capiteynen of Commandeurs van
zodanige Schepen daar aan niet promtelijk en pareren , en zulks aanſtondesnakomen ,
in cas zy geene ſuffiſante redenen van dien konnen allegueren en bewijzen , zal 't zelve
mede voor een taftelijk wandevoirwerden opgenomen ,en zullen zy-lieden mides dien
daar overmet'er doodt geſtraft worden.
14. Alle de geene dieeenigh Oorloghs- Schip van de Staat aan de Vyanden komen over
te geven 't zy Hoofden , gemeene Capiteynen , of andere Officieren die by overlijden
of andere ongelegentheyt van de zelve Capiteynen't commandement over 't Schip aan
bevolen is, zullen daarover by den Scheeps-Krijghsraadt en alle andere Rechteren ge
ſtraft werden met'er doodt, zonder eenige genade of verfchooninge.
15. En ten eyndealle tranſgreſſien tegens't genevoorfz. ftaat, conform den innehoudt
van debovenſtaande Articulen , midtſgaders ook alle anderewandevoiren in dezenniec
fpecialijk uytgedrukt, naar exigentievan zaken promptelijk en exemplaarlijk geſtraft
mogen worden , zal den Admiraal ofte die geene die de Vlooteen Cheff zal commande
ren , op de Comportementen van eenen yegelijk goedten nauwreguard hebben te doen
nemen , ſtellende of authoriſerende ten dien fine voor 't aangaan van de Bataille eenige
ervarene Perzoonen op de Schepen ,Jachten , Branders ,Galliots of anderVaartuygh by
de Vloot wezende , om alle particulariteyten curieuſelijk te obſerveren , en van alles op
haren Eede te mogen geven goede getuygeniſſe :En zal den zelven Admiraal ofCheffvan
P 3 de
 110 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
de Vloote by eenigh mancquement ofwandevoir den Krijghsraadt daar over hebben te
ſpannen , en aanſtondersin Zee , volgens dezen jegenwoordigen Inſtrumente , en andere
onze Ordonnantien ofdiſpofitien albereyts gearrelteert en gedaan, of noch te arreſteren !

en te doen , vonniſſe wijzen ,ook 't zelveaanſtondes executeren en doen executeren ,zon
der om eenigerhande oorzake zulks te dilayeren ofuyt te ſtellen tot zijne wederkomſte
hier te Lande, op poene van zelfs daar over arbitralijk gecorrigeert te worden. Edochin
gevalle e'eenigen tijde door 't een of't ander incidentdevoorfz. ſtraffe in Zee niet gede
creteert en ge-executeert mochte wezen ,zal den gemelten Admiraal ofCheffvan de Vloo
te aanſtondts na't arrivement van de Vloote binnen Duyns , de verdiende ſtraffe zo haaſt
hereenighzins mogelijk is decreteren en doen executeren , zondervan des te doen eenigh !
zins in gebreke te blijven , op pæneals vooren.
16. Zoeenige Schepen van 's Landts Vloote , geduurende hetgevecht Maſteloos qua
mente geraken, of in eenige andere ongelegentheyt te vervallen , dat zy niet konnen
voort zeylen, in zulken cas zullen de welgeſtelde Schepen die daar naaſt by zijn , alzulke
beſchadighde Schepen een Touw toewerpen ofbrengen , en haar van den Vyandt afile
pen is 'tmogelijk , ten welken eynde eenen yegelijk altijdts eenige Kabeltouwen en
Paarde-lijnen voor de handt zal hebben te houden: Doch by zo verre zulks niet doenlijk
mochte wezen , en de voorfz. Schepen by faulte van andere voorzieninge notoirlijkin
handen van den Vyandt zouden komen te geraken , zullen in dien gevalle de voorfz.
naafte Schepen het Volk van zodanige reddelooze Schepen bergen , en de Schepen zelve
in den brantfteeken , of in de gront helpen, op dat den Vyandt die niet en kome te verove
rén t’zijner verſterkinge, en tot verzwakkingevan dezen Staat.
17. De Commandeurs van de Branders, zullen, zo wanneer de Vloote van dezen
Staatmetden Vyandt ingevecht komt , haar laten vinden by de Schepen van Oorloge
van dezen Staat, die dicht aan den Vyandt in 't gevecht zullen wezen , en zullen de
Hoofden, Capiteynen of Commandeurs van alzulke Schepen van Oorloge gehouden
zijn , zo wanneer zich eenige favorable occaſie preſenteert , de zelve Branders te eſcorte
ren , en te geleyden dichtaan’tboort van den Vyande, om niet alleen de voorfz. Branz
ders , onder 't faveurvan de kracht, en van den rook van't Canon aan 's Vyandts boort te
helpen , maar ookomde Executiegedaan zijnde , de Chaloupe met het Volk van den
Brander getrouwelijk te bergen , alles op arbitrale correctie naar exigentie van zaken ,
18. Alle Capiteynen en Commandeurs zullen hebben te bezorgen , dat voor heç
Volk op's Landes Schepen van Oorloge dienende , wel en behoorlijk volgens 's Landes
ordre werde geſchaft, en dat hare Schepen wel van watergeprovideert blijven , opdat alle
klachten en ongelegentheden uyt hetgebrek van dien ontſtaande , mogen werden ver
mijdt en voorgekomen , op peenedat die geene die bevonden zullen worden contrarie ge
daan te hebben ,doorde reſpective Collegien ter Admiraliteyt, daar onder zy reſorteren,
daar over arbitralijkzullen worden geſtraft en gecorrigeert, tenware daar over albereydes
by den Scheeps-Krijghs Raadt behoorlijke correctie ware geſchiedt.
19. De Schepen voor Zee zeylvaardigh leggende, zullen geen Officieren of Capiteynen
aan Landt mogen vernachten , zullen ook by dage aan boort van hare Schepen hebben te
verblijven , immers daar niet af te gaan , met den minſten ondienſt , of met eenigh ver
zuym van de zaken van’t Landt , op arbitrale correctie.
20. Zullen het Volk op de Schepen dienende , dagelijks zo in Scheeps-werk als in ,
't manieren van 'tKanon , en’tgebruykvan 't Handt-geweeroeffenen , om 't zelve alzo
meer en meer bequaam te maken , om den gewenſchten dienft by occaſie daar van te
konnen

1
 tegen de Vereende Nederlanden . III

konnen trekken , op peene dat die geene die daar innegebrekkigh blijven , daar over
arbitralijk gecorrigeert zullen worden .
21. Alle Chaloupen zullen voor Zonnen ondergang aan boort van 's Landes Sche
pen moeten werden gebracht, ook na Zonnen onderganggeeneChauloupen van het eene
Schip na het ander mogen varen ,en in cas van by -een -komſte zullen de Hooft-Officieren
en Capitevnen alle exceſſen in drank moeten vermijden , ook in Zee den anderen niet
mogen vergaſten , op poene van daar over door het Opperhooft en den Krijghs-Raadt
naarexigentie van zaken gecorrigeertte werden.
22. Zullen mede tot behoorlijkemeſnagie van 's Landts Kruyt, en om 't zelve niet
onnuttelijk te verquiſten , geen eer-ſchotenmogen werden gedaan , als uyt het Schip van
het Opperhooft,onder watpretextzulks zoudemogen zijn , zelfsook nietonder den titul
van hetKanon afre moeten blazen , op pæne van d'eerſte reys over yder ſchoot 25 guld.
te verbeuren , de tweede reys dubbelt, en voor de derdereys effective gedeporteert te
worden van hare functien en bedieningen .
23. Zullen ook geen Kaydrayen aan boort dulden , maar de zelve echter tegens ordre
aan boord komende, aan de Matroozen tot prijs geven , al'tgene daar in zalworden
gevonden. Zullen ook gene Vaartuygen ongeviſiteert van boort laten varen , om de
Matroozen , en Soldatendoor ſnoode practijcquen van hare pleungne, of een gedeeltevan
dien niet tedoen ontblooten , en de zelve plungne by zulkeKaydrayen , ofandereVaar
tuygenvindende ,die haar weder afnemen, en reſticueeren aanzodanigeMatroozen , en
Soldaten als de zelve afgenomen zijn , tot welken eynde gene Kagen , ofVaartuygen van
omtrentde Vloote ongevifiteert zullen vermogen afte varen. Zullende voorts tegens de
voorſz.Kaydrayen preciſelijk terexecutie werden geleyt de particuliere Ordonnantien
op 't zelveſubjectgedaan emaneeren ,
24. Zal door niemant, wie het zy, verlof tot het opvaren van eenigh Volkgegeven
mogen werden , als met kenniſſe, enby goetvinden vanhetOpperhooft,op arbitrale cor
rectie.
25. Zullenhet Volk dagelijksinſcherpen de toegezeyde belooninge , indien zy haar
vaillantelijk in occafien tegens den Vyandtkomente quijten , en ter contrarien aanzeg
gen , wat ſtraffen zy hebben teverwachten , zo zy haar qualijk komen te comporteeren ,
of haar in den dienſt van den Lande nalatigh te toonen , volgens deze tegenwoordige
Artijkelen , en de Publicatie.dien aangaande by haar Hoog-Mog. huyden ge-emaneert.
26. En op dat van alle meſuſen , en wandevoiren des te beter kenniſſe mogen werden
bekomen , zullen de Schouten by Nachtvan de reſpective Eſquadres reguard hebben te
nemen op de comportementen der Capiteynen , in’t obſerveeren van de ordres onder
yderEsquadregeſtelt, op het ſtuk van Soldaat, en Zeemanſchap , en ſpecialijk ook in
occaſie van reſcontre , zoveel de gelegentheyt, en hun eygen devoir toelaten zal,
27. Zullenmede bezorgen , en doen bezorgen, dat de Sieken , of Gequerſten op
' sLandts Vloote wel mogen werden getracteert, gecureert; envan alles , zo veelmoge.
lijk, bezorght, tot welken eynde yder Capiteyn hem op zijn onder hebbende Schip zal
hebben te verzien van zo veel oude reyne Slaaplakens, als zijn onderhebbendeSchip
ftukken Kanon is voerende , zonder daar van eenighzins te mogen blijven in gebreke,
enzal hun daar van vergoedinge gedaan werden voor zo veel bevonden zal zijn effective
in'sLandts dienft geconſumeert tewezen , op arbitrale correctie.
28. Het Opperhooft van de Vloote zal de Chirurgijns op de Schepen houden , en
doen houden tot haar devoir, en door den Doctor, en Chirurgijn Generaal van de Vloote
t'el
 IIZ Den Franſen , en Engelſen Oorlog
t'elkens, en als de gelegentheyt zuleks vereyſcht, doen viſiteeren haar Chirurgijns Kiſten,
of dezelve wel , en na behooren zijn verſien , en in ordre werden gehouden.
29. De Capiteynen , en Commandeurs op de Schepen zullen op den Vyandt niet
hebben te doen ſchieren , voor en aleer dat zy naby gekomen zijn , en dat zy zulksmet
vrucht, en tot nadeel, en diſtructie van den zelven konnen doen ,op poene dat de gene
die haar in dezen komen te vergrijpen , daar over , na gelegentheyt, en de circumſtan
tien van haar begane wandevoir, met caſſatie , banniflement, ofoock wel met'er doodt
geſtraft zullen werden.
30. Bejegende eenige Oorlogh-Schepen van eenige Koningen , Princen , Potenta
ten , of Republijken , met dezen Staat in Alliantie , of Neutraliteyt zijnde , zullen de
zelve betoonen alle courtoſie, en vriendtſchap , zonder nochtans ierwesvan de zelve te
gedoogen ,dat tot kleynachtinge, ofſchade van dezen Staarſoude mogen ſtrekken.
31. In gevalle eenige Schepen der voorgemelte Officieren , Vice-Admiraals, of
Schouten by Nacht van de reſpective Eſquadres in de reſcontre zulks mochten werden
getroffen , datze tot verderen dienſt onbequaam , en onnut waren den train te volgen ,
zullen de voornoemde Hooft-officieren op 't een , of 't ander capabel Schip vanhaar
onderhebbende Eſquadre overgaan e’haarder keure,en optie , nagelegentheyt van zaken ,
daarze met behoorlijk reſpect ontfangen , en by de commandeerende, en minder Of
ficieren gehoorzaamt zullen werden.
32. De Officieren , en Capiteynen van 's Landrs Vloote zullen goet reguard hebben te
nemen op decomportementen, en devoiren van der zelver Scheeps-volck , en alle wan
devoiren , moetwil, en ongehoorzaamheyt doen ſtraffen , zonder daarvan eenighzints
te blijven in gebreken , op pæne , zo daar in natigh werden bevonden , dat zulcks haar,
en hare Scheeps-Officieren zalwerden toegerekent, daar van zy zullen hebben te verant
woorden .
33. En op dat onze goede meeninge in dezen vervat, des tebeter ge-effectueert zal
konnenwerden , zullen deHooftOfficieren en Capiteynen hare Luytenanten in behoor
lijke reſpect hebben te houden , en te doen houden , vooren omtrent het Scheeps-volk ,
op dat het zelve Scheeps-volck haar des te beter kome te gehoorzamen , en ook van deze,
en alle andere ordres die hun na dezen gegeven zullenworden , geen ſecreteſſevereyf
ſchende , aan hare Lieutenanten van tijde tottijdt geven communicatie, zonder daar yan
te blijven in gebreke, op arbitrale correctie. Des zullen oock de voornoemdeLieutenants
de voorfz. ordres in goede achtinge hebben te nemen , zonder de zelve onder’t Volck ,
ofte aan de anderen bekent te maken ; Ook verplicht wezen , in cas daar omtrent by haar
Capiteynen yetswierde verzuymt,oftenagelaten ,dezelvedaar van op de gevoeghlijkſte
wijze , en met behoorlijk reſpect te waarſchouwen, 't welk haar tenbeſten , en als een
poinct van devoir zal worden toegereekent, gelijck tercontrarie in cas van nalatigheyt ,
zy-luyden ook’t zelye zullen hebben teverantwoorden .
i Gedaan ter Vergaderinge van de Hoog. Mog. Staten Generaal. In den Hage den
14 April , 1672. Was geparapheert, J. van Gent , vb. Onderſiondt , Ter Ordon
nantie van de zelve. Geteekent , Galp. Fagel. Zijnde op 'tſpatium gedrukt het
Cachet van haar Hoogh. Mogh. op een Rooden Ouwel, overdekt met een Papie
ren Ruyte.

Reno
 tegen de Vereende Nederlanden . 113

Renovatie van Plakkaat van Præmien.

Voor die geene die mer Chaloupen van de Schepen in 's Landrs
Vloore komen af te keeren , en te ruineeren eenige Vyandes
Branders in poſtuur zijnde, om eenige van 's Landts Schepen te
verbranden , mitſgaders voor ander kleyn Vaartuygh een Cha
loupe van een Vyandrs Brander ruinerende, of in de gront ſchie
tende , ofwel een Brander zelfs ruinerende.

E Staten Generael der Vereenighde Nederlanden ; Doen te weten : Datwyna voor

gaande röpe deliberatie goetgevondenhebben ,in conformitevan onzeReſolutienvan
den 3 September, 1665. en dan den 31 Augufti, 1666. tot ampliatie van ons Plak
kaat van den 10 Maert, 1665. huyden gerenoveertop het ſtuk van de Præmien in's Landts
Vloote ge-emaneert , en den 28 Maert , 1667. gerenoveert , wederom , en van nieuws te ftar
tueeren ,ente belooven , als volgt:

At de Capiteynen , of Commandeurs van 's Landts Schepen van Oorloge, de

D zelve Schepen in perijkel zijnde om van een vyandts Branderverbrant te werden ,
hare Chaloupen meteen behoorlijk aantal van kloeke, enwelgewapende Mammen
zullen hebben te commandeeren, om zodanige Vyandelijke Branders teveroveren ,te
ruineren , of te dwingen datze haar zelfs hebben te verbranden , in welken gevalle die
gene alzo gebruykt zijnde , en den Brander verovert, geruineert,of alste vooren gedwon
gen hebbende , hooft voor hooftvoor een vereeringe zullen genietenhondert guldens,
voor zoveel zulks alleenlijk zoude zijn geſchiet uythetSchipin perijkel wezende, om
van zodanige Branders verbrandt te werden. Dat ook alle de naaſt-gelegen Oorlogh
Schepen , zo haaſt zy zullen bemerken 't een of’t ander Oorlogh -Schip buyten haar in
perijkel te zijn , om als vooren verbrandt teworden , haar Chaloupen mede metgewa
pende Mannen ten fineals vooren zullen hebben af te zenden , dat in zulkengevalle zo
danigen's Vyandts Brander of Brandersverovert , geruineert , ofgedwongenwerdende
door het Scheeps-Volck vanverſcheyde Schepenzich ſelfs in brandt te ſteeken , dezelve
gezamentlijk (die van 't pericliteerende Schip daar in mede begrepen) tot een præmie
zullen genieten de zomme van 6000 guldens , om onder haar na proportie van haar
Maant-gelden , volgens d'ordre van 't Landt verdeelt te werden .
Dat mede de Jachten , Advis-Galliots, en anderkleyn Vaartuygh ,die een Chaloupe
van een Brander van den Vyandt zullen komente ruineeren , in de grontte ſchieten ,
te diſtrueren , of anderzins den Brander onbruyckbaar te maken , daar voor tot præmie
zullen genieten de zomme van 3000 guldens eens, mits daar van behoorlijk doende
blijken ; en die gene van 't zelve Vaartuygh die een van 's Vyandts Branders zelfs zul
len komen te ruineeren , daar vooren toteen præmie , als boven , zullen genieten een
zomme van 6000 Caroli guldens, alles onvermindert, en boven 'tgene by't 13 Artij kel
114 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
kel van 't Plakkaat van den 10 Maert, 1665. en huyden gerenoveert , gediſponeertis ,
ten reguarde van de Oorlogh-ſchepen ruinerendeeen van 's Vyandts Branders, wezende 1
in poſtuurom een anderOorlogh-ſchip van dezen Staat te beſchadigen.
Laſtende den Generaal van 's Landts Vloote in der tijdt, dat hy van 't voorſtaande al
omme by affixe aande Stuurplechtin yder van 's Landts Schepen , en minder Vaartuygh
inde voornoemde Vloote kenniſſe zal hebben te geven , teneynde een yderzich daarna
hebbe te reguleeren , en des te meer totharen ſchuldigen plicht, en betrachtinge van den
noodigen dienſt van't Lande , volgens den Vyandt opgewekt mogen worden.
Aldus gedaan , gerenoveert , en gearreſteert ter Vergaderinge van de booghgemelde Heeren vt .
StatenGeneraal. In den Hage,op den14 April, 1672. Was geparapheert;J. van Gent ,
Onder ſtondt, TerOrdonnantie van dezelve. Geteekent Gaſp. Fagel. Zijnde op 't ſpatium
gedruckt het Cachet van haar Hoogh-Mog. op eenRooden Ouwel, overdektmeteen Papieren
Rayte.

P
E Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , Alen den genen die dezen zullen
zien , ofhooren lezen , Salut. Doen te weten , Datwytot encouragementvan degoede
ingezetenen van dezen Staat , goet gevonden hebben by dè tegenwoordige Publicatie
eenen yegelijken tenotificeeren , en bekent te maken , ook te verzekeren ,dat alle die geenen die
in 's Landts dienſt ten Oorlogete Water , zodanighzullen komen verminkt te werden , dat de
zelve onbequaam zullen zijn ,zich te konnen geneeren , by zo verre zeby uytkoop begeeren ge
Soulageert te wezen , zullen genieten na de qualiteyt van hunneverminktheyt , als hier onder
staatgeſpecificeert, Te weten :
guld .
1. Voor het verlies van beyde de Oogen IS00-0-0
Voor het verlies van een Oogh 350-0-0
En voor apdere Accidenten , ofverminktheden aan dezelve , beneden
de voorfz. reſpective zommen , ter diſcretie van de Collegien ter Ad
miraliteyt daar onder yder reſſorteert,
2. Voor het verlies van beyde Armen 1500-0-0
Voor het verlies van den rechterArm 450-0-0
Voor het verlies van den flinker Arm 350-0-0
En voor andere Accidenten , of Verminktheden aan de zelve , beneden
de voorfz. refpective zommen , ter diſcretie als vooren .
Voor het verlies van beyde de Handen 1200-0-0
Voor het verlies van de rechter Handt 350-0-0
Voor het verlies van de ſlinker Handt 300-0-0
En voor minder Accidenten , en Verminktheden aan de zelve ,beneden
de voorſz. reſpective zommen , ter diſcretie als vooren ,
4. Voor het verlies van beyde de Beenen 700-0-0
Voor het verlies van eenBeen 350-0-0
En voor minder Accidenten , als beneden de voorfz, reſpective zom
men , ter diſcretie als vooren ,
5. Voor
 tegen de Vereende Nederlanden. 115
5. Voor het verliesvan beyde de Voeten - 450-0-0
Voor het verlies van een Voet 200-0-6
En voor andere Accidenten , en Verminktheden , aan dezelve , beneden
de voorſz. zommen , ter diſcrecie als vooren .
Of dat aan alle die genen , dewelke in's Landes dienft , als boven , zodanigh zullen
komen verminkt te werden , dat dezelve daar door onbequaam zullen zijn geworden
om haarte konnen geneeren , of iets tecontribueren tot haar eygen onderhoudt, enali
mentatie , een zilvere Ducaton ter weeke t'haarder begeerte , haar leven lang gedurende,
toegevoeght zal werden. En datvordersalleandere verminkcheden van geringe condi
tie , na advenant zullen werden betaalt. Tenwelken eynde deze onze Publicatie aan de
reſpective Collegien terAdmiraliteyt gezonden zal werden , om by dezelve alomme in
haardiſtricten gepubliceert tewerden .
Aldus gedaan, gearreſteert, gerenoveert, en geamplieert in onze Vergaderinge, in den
Hage, op den 14 April, 1072. Was geparapheers , J. van Gent, Onderſtondt, Ter
Ordonnantie van de hooghgemelte Heeren StatenGeneraal. Geteekent , Gaſp. Fagel.
Zijndeop 'tſpatium gedrukt het Cachet van baar Hoogh Mog.op een Rooden Ouwel , euer
dekt met een Papieren Rugte.

ORDRE op de Iurisdictie ,
Tot vermydinge van diſcrepantie tuſſchen de Zee-en Lande
Officieren op de Vloote.

De E Staten,Generaal der Vereenighde Nederlanden , Doen tetreten , Dat wynarijpe de,

na ingenomen Advis van de Heeren onzeGedeputeerden ,en Gevolmachtighden in den
Jare 1666.gevaceert hebbende totuytprelinge , en over 't Employ van's LandtsVloote, en
van den Lieutenant Admiraal deRuyter, de Generaal van devoorfz. Vloote', mitſgaders de
0 confideratienvan eenige Heeren Gecommitteerden uyt de refpe&tive Collegien ter Admiraliteyt,
om te vermijden alle miſverſtanden in 't poin t van rang , refpe&t, en exercitie van jurif
diție , tuſſchen d'ordinaris Zee-Officieren , en Landt-Officieren , die toy mede op 't Landts
Vloore employeren, enreſumptie van 't gunt in de voorige expéditie dienthalventot onder
lingh genoegen is geordonneert, en gepraxiſeert geweeſt, wederom dan nieuws verſtaan ,en
gereſolveerthebben , dat vooreene generale regulzal werden vaftgeftelt, gelijk vaft geftelt
- wert by dezen :
I. At den Lieutenant-Admiraal , Vice-Admiraal, Schout by Nacht , en ook
een gemeen Scheeps-Capiteyn in 't Schip hem toevertrouwt zal werden ge
0 conſidereert, en aldaar aan hem gedefereert , gelijk reſpect, als aan een
Gouverneur, of eenCommandeur in een Stadt, of Fortreſſe, mits dat hy wederom van
zijne zijde aan een Capiteyn , Lieutenant, of Vaendrigh , commandeerende eenigh aan
tal Scheeps-Soldaten op zijn onderhebbende Schip laten wedervaren gelijke eere en
122 reſpect,
116 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
reſpect, als een Capiteyn of ander Officier een Compagnie commandeerende, in een
Garniſoen toekomt, en te wedervaren,gebruykelijk is.
2. Dat den Collonel , enna hem den Lieutenant-Collonel, en Major , die in de expe
ditie mede op 's Landes Vloote gecommandeert zouden mogen werden , volgens hare
qualiteyt, en Character , behoorlijk reſpect, en commoditeytgenieten zullen , en dat
ook den gemelten Collonel het gerequireerde commandement over de Officieren , en
Soldatenvande Landt-Militie in de gantſche Vloote na Krijghs-gebruyk hebben , en
behouden zal, doende onder de zelve houden alle goede ordre, en exacte diſcipline.
3. Dat in cas van landinge der voorfz. Militie , den boven -genoemden Collonel den
zelven , en Cheffzal commanderen , alles nochtansonder het bevel , de conduite , en
fuperintendentie van den Lieutenant-Admiraal de Ruyter , als Generaal van 's Landts
Vloote.
4. In gevalle hetmochtekomen te gebeuren ,dat d’een , of d'ander delict, groot , of
kleyn , by eenigh Officier van de voorfz. Landt-Militie zouden mogen werden begaan,
ofook dateen gemeen Soldaat quame te committeeren eenigh zwaar delict, daar over hy
met 'tverlies van’t leven , ofvan eenigh lidt , of ook wel met kielhalingezoudemogen
geſtraft werden , in zulken cas daarover geoordeelt, en geſententieert zal wordenby den
grooten Militairen Krijghsraadt, die gecompoſeert, zal wezen uyt den Lieutenant-Ad
miraal de Ruyter, als Generaal van’t gantſche Leger te Water , de preſente Hooft -Ofi
cieren van de voorſz. Landt-Militie , die den gemelten Lieutenant-Admiraal daar toe zal
beroepen , waar onder deLieutenantsvan deCollonels Compagnien na ouder gewoonte
mede admiſibelwezen zullen .
5. En ten laatſten , Zo wanneer over eenighgemeen Soldaat in’t reguard van kleyne
delicten recht geſproken zal moeten werden , dat als dan 't zelve zal geſchieden door den
Krijghsraadt van'tSchip , gecompoſeert uyt d'ordinaris Scheeps-Officieren , met , en
nevens den Capiteyn , Lieutenant, of Vaandrigh , mitſgaders ook de Sergeanten over de
Scheeps-Soldaten op 't zelve Schip commandeerde, waar in den Hooft-Officier , of Capi
teyn van't Schip, ofwel zodanigh anderScheeps-Officier , als by eenige gelegentheyt van
dezelve't opper- commandement van 'tSchip zal hebben in zijne qualiteyt, als in 'teerſte
Artijkelgementioneert ſtaat ,zal preſideeren , en de eerſte Stemme hebben , en na hem
den Capiteyn van de Landt-Soldaten op 't zelve Schip zijnde , dan wederom den Scheeps
Lieutenant, of wel op Schepen by Hooft Officieren gevoertwerdende, den eerften
Scheeps-Capiteyn, die onder den Hooft-Officier op 'tSchip zoude mogen zijn , vervol
gens den Lieutenant, of Vaandrigh van de Landt-Militie ‫و‬, en zo voortsover ander dan
een Scheeps-Officier , en dan een Landt-Officier; ten welken eynde de Scheeps-Officie
ren aan deeene,en de Landt- Officieren aan de ander zijde van de Tafel geplaatſt zullen
werden , na dat die gene die't commandement over 't Schip heeft aan’t hooge eynde zijn
plaats zal hebben genomen.
En wert den Lieutenant-Admirael deRuyter , mitſgaders de Land -Militie op deVloo
te zijnde , mits dezen geordonneert , zich hierna te reguleeren , en te doen reguleeren ,
allen dengeenen die het zoude mogen aangaan .
Aldus gedaan , gerenoveert , en gearreſteert'ter Vergaderinge van de hooghgemelte Staten
Generaal. In denHage , op den 14 April , 1672. Was geparapheert ,J.vanGent, vt.
Onderſtondt , Ter Ordonnantie van de zelve. Geteekent, Gaſp. Fagel. Zijnde op 't
Spatiumgedruktbet Cacbet van haar Hoogh Mog.opeenRooden Ouwel , overdekt met een
Papieren Ruyte.
PUBLI
 tegen de Vereende Nederlanden . 117

PUBLICAT I E.
E Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden , Allen dengenen die dezen zullen zien,
>

puteerden tot de zaken van de Zee, achtervolgens onze voorgaandeReſolutien ,gebe

Soigneert hebbende over verſcheyden poin & en, rakende'eemploy , en verſterkinge van's Landts
Vloote eerſtdaaghsinZee te brengen , en't gunttotgoet belegtover de zelve, mitſgaders tot en
couragementvan deOfficieren , Soldaten , en Matroozen van dien , als mede tot aanmoedi
gingevan de goedeIngezetenen , en Patriotten van denLande zal konnenſtrekken , en na rijpe
deliberatie , mitſgaders reſumptie in 'tgeen voor dezen in gelijkegelegentheyt by ons isgeor
donneert, daarop gevolgt , ten eynde het Volk vanOorloge terZee , by de tegenwoordige tijdts
gelegentheyt meer en meertendienſtevan het lieve Vaderlandt ge-encourageert, en aangemoe
dightmogen werden , huyden goet gevonden , gerefolveert, en vaſtgeſtelthebben , gelijkwy
vaft fiellen mits dezen :
I. At alle die geene die in een rencontre ofBataille van wederzijdsVlooten eenig
" D renFrans, zullen
of EngelsOorlogh Schip zullen komen te aborderen ,enteren en verove
hebben en behouden niet alleen het veroverde Schip , maar ook
het Kanon , Touwerk en Ankers, en alle het yordere gevolgh en aankleven van dien.
2. Dat daar beneffensdie geene die het Schip van deneerſten Admiraal van de Franſen
of Engelſen zullen komen te aborderen , enteren en veroveren , als vooren , boven het
veroverde Schip , met den gantſchen gevolge en aankleven van dien , zullen genieten tot
een premie en belooninge van hare dapperheyt, de ſomme van soooo Caroli guldens.
3. Over yeder Schip van de andere Admiralen in manieren voorfz. verovert worden
de, een ſomme van 30000 Caroli guldens.
4. Over yeder Schip van de verdere Opperhoofden , een ſomme van 20000 Caroli
guldens.
5. Over alle andere Oorlogh -ſchepen , gevoert wordende by gemeene Capiteynen ,
voor yeder Schip gemonteert met 40 Stukken , en daar boven , 10000 , en voor yeder
Oorlogh -Schip van minder calibre (Kitzen en Jachten daar niet onder begrepen) 6000
Caroli guldens.
6. Daar en boven dat die gene , die meteen goede couragie vechtender hande zal ko
menafte halen de Vlagge van boven van den eerſten Admiraal, daar vooren tot een proe
mie zalgenieten 2000 Rijksdaalders , of5000 Caroliguldens.
7. Voor de Boven -Vlaggen van de andere Admiralen 1000 Rijksdaalders , ofte
2500 guldens.
8. Voor de Vlaggen van de Voorſtengen 500 Rijksdaalders , of 1250 guldens.
9. Voor de Vlaggen van de Baſaans-maft 300 Rijksdaalders, of75 guldens.
10. Voor de Vlaggen van achteren 1oo Rijksdaalders, of250 guldens.
II . En op datalle goede Ingézetenen en Patriotten van den Lande , ook mogen wer
denaangemoedight,om particuliereequipagievan Oorloge ten dienſtevan 'tLandt ,en
tot afbreuk vande Vyandenvan den Staattedoen ; hebben Wyover zulksmede gereſol.
veerten vaſtgeſtelt g,elijk vaſtgeſtelt werde mitsdezen,dat alle die geenen die haarmet
eenige Schepen van Oorloge toegeruſt, komen te vervoegen onder 's Landrs Vloore,haar
a3 ten
118 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
ten dien eynde aangevende aan den Admiraal, of't Opperhooft der zelver Vloote, en
rangerende onder de Vlagge, over het veroveren van Schepen , 't af halen van Vlaggen,
en anderzins, zullen genieten tot een belooninge van hare affectie , getrouwigheyde en
couragie , oyer yder voorval, noch eens zo veel als ten aanzien van 's Landes Oorlogh
ſchepen hier vooren is geftatucert.
12. Datwijdersmede een van 's Vyandts Oorlogh -Schepen komendeverniele tewer
den dooreen ofmeervan 's Landts Branders, die geene die de voorſz. Brander of Bran
ders zullen hebben aangevoert , daar over de belooninge zullen genieten , een rechte der
depart van deproemie hier vooren toegevoeghtaan desLandesOorlogh -ſchepen , gelijke
VyandtsOorlogh -ſchepenveroverende.
13. En voor zo veel eenige Patriotten genegen zoudenmogen wezen t'haren particu
liere kofteeenige Brandersuytteruften , en by's Landrs Vloote tevoegen , dat de zelve
metzodanige Branders eenigeVyandtlijke Oorlogh -ſchepen vernielende , daarvooren
zullen genieteneen gerechtederdepart van 't gene alsboven toegevoeght is aan Schepen
byparticulieren ten Oorlogh uytgeruſt, die gelijke Oorlogh -Schepen van den Vyandt
mochten komen te bemachtigen.
14. Datmededen geenen die een van 's Vyandes Branders, wezende in poſtuur om
eenigh Oorlogh-Schip van den Staat te beſchadigen , komt te ruineren , daar vooren toe
geleydtzalworden een præmie van Coco Caroli guldens.
15. Dat voorts die geene die eenige Oorlogh -Schepen van de Vloote van dezen Staat
en voornamentlijk van de Hoofden in pericul wezende, couragieuzelijk en mannelijk
komen te feconderen , daar vooren inſgelijks zullen genieten een notabel proemium by
Ons te begrooten , naproportievan den dienftby haar gedaan ,zo als volgens getuyge
niſſe van de Officieren daar by , aan en omtrent geweeſt zijnde, bevonden zal worden te
behooren .
16. En in gevallet’eenigen tijde ('t geen Godt verhoede) eenige Schepen van 's Landes
Vloote door den Vyandt mochten wezen yerovert , dat die geene die de zelve komen te
libereren , en weder te nemen , daar vooren tot een premie zullen genieten de gerechte
helfte van de zommen hier boventen aanzien van 't veroveren van de Franſe en Engelſe
Oorlogh -Schepen breeder uytgedrukt ſtaande , boven en behalven het vollepræmium ,
't welk hen-luyden mede noch zalvolgen , ingevalle zy den Veroveraar zelfs inſgelijks
komen te nemen .
17. Dat mede zo aan departiculiere Commifie-vaarders, alsaan de Oorlogh-Schepen
van den Staat, eenige Franſe , Engelſe, ofvyandelijke Schepen, buyten eene generale Ba
taille van wederzijdts Vlooten veroverende, zal werden toegeleyt en voldaan de gerechte
helft van de proemien ,die zy-kıyden in gevolgevan 't geenevoorſz. is zoudegenieten , in
gevalle zy zodanigh Frans ofEngels Oorlogh -Schip in een generale Bataille hadden ko
mente veroveren, en dat zonderonderſcheyt, in watquartier van de Werelt zulks ook
zoude mogen komen voor te vallen , midts behoorlijk docerende van hare verrichtinge.
18. En op dat eenyegelijken door oprechte liefde tot zijn Vrouween Kinderen gedre
ven zijnde , des te meer ten dienſtevan het Landt geanimeert en ge-encourageert moge
werden , dat over zulks ten aanzien van alleGeſneuvelden , die in levende lijvewezende,
aan eenige van de geſtelde proemien , zouden participeren , hare Weduwenen Kinderen
uyt den buyt,en degeſtelde belooninge , zal werden toegevoeght, tweemaal zo veel als
de voorfz.Geſneuvelden zoude hebben genooten , zulks dat de voorfz.Weduwe en Kin
deren daar in zullen deylen meteen dubbelde handt.
19. Alle
 tegen de Vereende Nederlanden . 119
19. Alle welke geſtelde Gelt proemien zullen werden betaalt in’tgeheel ,en zonder
cenige detractie , aan den geenen die de veroveringedervoorfz. Schepen , ofre de afha
linge dervoorſz.Vlaggen effectivelijk zullenhebbengedaan , (zonder dat daar van eenige
portie van't recht van'tLandt, vanden Admiraal, ofte van eenigh ander Hooft-OM
cier , die daar toe niet mee'er daat gecontribueert heeft, afgeroogen zal worden ) zelfs
ookalwaar 't zake dat zodanige Schepen na de effective veroveringe mochten komen te
zinken, of anderzins te vergaan ,en zulks piereffectivelijk binnen de Havenen dezer Lan
denopgebracht te worden ; Gelijk mede in't reguard vande genomen Schepen , en den
verderen buyt daar van dependerende , gerelalcheert zal werden van de gerechtigheyt
jegenwoordighdaar van by de Collegien terAdmiraliteyt, uyt den HoofdevandenAd
miraal Generaal getrokken werdende, die mede in’t geheel ten profijte van de Verove
raars zalwerden afgeſtaan , en afgeſtaan werdt midts dezen.
20. Wijders zal tot meerder encouragement van particulieren , die haar met eenige
Schepen ,op onze beſtellinge ten Oorlogeuytgeruſt,onder's Landes Vlootezullen willen
rangeren , om fortuyn op den Vyandete zoeken , op yeder van zodanige Schepen, ge
monteert van 20 tot 30 ſtukken , ter begeerte van de Reeders de nombre van 25of
30 Muſquetriers uyt's Landts Militie gelicht werden..
21. Daar en tegen hebben Wy ook tot meerder affeurantie van de dappere Helden
en tot afſchrik vande kleynmoedigen, geordonneert, engeſtatueert, gelijk geordonneert,
en geſtatueert wordtmidtsdezen, datalle die geenen die eenigh Oorlogh -Schip van den
Staat aan de Franſen , ofEngelfen komen overte geven ,'t zy Hoofden , gemeene Capi
teynen , ofandere Officieren , die by overlijden , of andere ongelegentheyt van dezelve
Capiteynen ,het commandement over 't Schip aanbevolen is, daar over by den Scheeps
Krijghsraadt, en alle andere Rechteren geſtraft zullen werden meter doode, zonder
eenige genade , of verſchooninge.
22. Dat van gelijken mede alle hooge , of mindereOfficieren , die methare onder
hebbende Schepen , buyten vermoeden , van de Vlaggemochten komen af te loopen ,
zonder conſent, ofbevel van denAdmiraal, of'cOpperhooftvan de Vloote , daar over
inſgelijks met'er doodt , zonder eenigeverſchooningegeſtraft zullen werden .
23. 'En zal den zelven Admiraal op decomportementen van eenen yegelijk goet , en
naauw reguard hebben te doen nemen , ſtellende, of authoriſerende tot dien eynde voor
't aangaan van de bataille eenige ervarene Perzoonen op de Jachten , Galliots , en ander
Vaartuygh by de Vloote wezende, om alle particulariteyten curieuſelijk te obſerveeren,
en van alles op haren eedt te mogengeven goede getuygeniſſe; Zullen by eenigh manc
quement, of wandevoir , den Krijghsraadt daar overhebben te ſpannen , en aanſtondes
in Zee , volgens den Artijkelbrief, en dezeonze nader diſpoſitie, vonniſſe te wijzen ,
ook 't zelve in ilico te executeeren , en doen executeeren , zonder om eenigerhande oor
zake zulks te dilayeeren , of uyt te ſtellen tot zijne wederkomſte hier te Lande, op paene
van zelfs daar over by de Hooge Regeeringe arbitralijk gecorrigeert te worden.
24. En op dat alle 't geene voorfz, ſtaat, komen moge tot kennifle van den geenen
die’tbehoort; Laſten , en ordonneeren Wyhier mede de Collegien ter Admiraliteyt',
't zelve aan hare reſpective onderhebbende Officieren aanſtondts bekent te maken , met
bevel om 't zelve tot aanmoediginge van 't Bootsvolk ten beſten te debiteeren , en te
verſpreyden zulks , en daar 't behoort, ook voorts dezen te doen publiceeren ',en affigee
ren ter plaatze daar de zelve gewoon zijn publicatie , en affixie te doen.
25. Des werdt den Admiraalvan de Vloote mits dezen mede wel expreffelijk gelaſt,
dat
 120 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
dat hy de voorſz, onze goede meepinge; en intentie ten zelven eynde op's Landes Vloo
te terbequaamſte tijdt inſgelijks zal hebben te laten publiceeren , en deze aan de Maſt
van yder Schip aanplakken , ook 't zelve zomwijlen na vereyſch van zaken te doen ver
nieuwen .
Aldus gedaan , en gearreſteert ter Vergaderinge van de hooghgemelde Staten Generaal,
In den Hage, den 14 April , 1672. Was geparapheert, J. van Gent, ". Onderſtondt ,
Ter Ordonnantie van dezelve. Geteekent Gaſp. Fagel. Zijnde op 't ſpatium gedruckt
het Cachet van haar Hoogh -Mog. op een Rooden Ouwel , overdekt met een Papieren
Rute.
Op den 26 April wag den tijdt gekomen / dat het Parlament te Londen zou verga
deren / doch den Koning dede 't zelve / zonder dat er pets verhandelt wierdt / terftont
wederom ſchepden / en uptſtellen tot den 30 October naaſt komende / maar het is
doenmaalsvoor de tweede reps / totin February1673. alweder op geſchort/ alzoo
dien Koning green luft had / om de apparente klachten van ' tzelve /wegens den on
nodigen Oorlogh , ( ten gevalle van den Koning van Vrankrijk , tegen de Vereende
Nederlanden op genomen) te hooren. Men maakte ondertuſſchen aldaardoor den
Druk gemeen / de volgendeLijſt , van het getal/ en monture / 300 wel van de Franſe
Als Engelſe Oorloghs-Vloten , welke Lijft menmepnde/ bip grooter en zwaarder
was / als dieVlotenzelveinder daat te voorſchin quamen ; enin plaats van den
averledenGeorge Aſcuewierdt den Ridder Jordaan , over d'opzicht van de Vlootge
ſtelt / terwijl den Hartogh van Jork, ale Admiraal Generaalzich toeruſte / die den
29 April opde gelbe verſcheen / om die in Zeete brengen .

Lijſte van de Koninglijke Engelſche en Franſche Oorlogs Vloo

ten , uytgeruſt tegens de Nederlanders, den 30 April, 1672.
't Rood Eſquadre. Commandeurs . Mannen . Gefcbut.
Rangen,
1 RoyaalPrince , Admiral. Royal Hignes, Captain Cox. 850 100
i London , Vice-Admiral. SirEdw . Spragh. 750 90
1 Charles , Rere - Admiral. Sir John Harman . 750 96
I Sant Michaël. Sir Robert Holmes. 600 90

2 Victory. Lord Offery . 530

2 Old James. Captain Hayward. soo 68
1
+ 2 Rain -bow . Captain Storey. 420 56
3 Cambridge. Sir Frechevile Hollys. 400 66
3 Reſolution. Captain Berrey. 400 66
3 Monmouth. Captain Beach . 400 66
66
3 Fairfax . Captain Legge. 340
60
3 Anne. Captain Waterworth . 340
Captain Hart. 360 58
3 Revenge.
3 Jork. Captain Elliot. 340 58
3 Dunkirk , 340 58
Captain Courtney. 4 Green
 tegen de Vereende Nederlanden , 12 L
' tRoodEſquadre. Commandeurs . Mamen , Gefchut,
4

Rangen .
4 Greenwich . Captain Green . 280 60
4 Briſtol, Captain Wilde. 220 48
4 Yarmouth , Captain Courtney . 240 56
4 Diamond . Captain Fowles. 220
4 Dover. Captain Ernley. 220 48
4 Sweep - flakes. Captain Kanning, 170
4 Adventure. Captain Terwhite. 18
5 Forefter. Captain Killegrew . 140 28
Ś Nichtingal. Captain Clark . 140 28
5 Algier, Captain Cnivet. 140 28
6 Portſmouth Sloop. Captain Pearce. 30 6
6 Fanfan . Captain Pibus. 30 6

't Blauw Eſquadre. Commandeurs. Mannen. Geſchut.

Rangen .
I Royal James , Admiral, Lord Sandwich . 800 IO
I Souveraign . Sir Joſeph Jorden. 850 IDO
I St. Andrew . Sir John Kempthorn . 750 90
2 Henry. Captain Digby. 530 74
2 Triumph. Captain Hannam . 500 74
2 St. George. 1
Captain Darcy. 460 64
2 Unicorn Captain James. 420 56
3 Rupert. Sir John Holmes. 400 66
3 Warſpite. Captain Roberts. 400 66
3 Edgar. Captain Wetwange 400 бо
3 Mountague. 360
3 Glocelter. Captain Coleman . 340
3 Mary. Captain Brooks. 360
3 Plymouth. Captain Strickland . 340
3 French Ruby. Captain Romcoyle. 400
4 Leopard . Captain Brown . 280 54
4 Ruby. Captain Pyne. 220 48
4 Antelop . Captain Strickland. 220 46
4 Bonaventure. Captain Trevanean. 220 46
4 Crown. Captain Finch . 220 46
4 Faulcon . Captain Montague. 170
4 Tyger. Captain Turner. 170 40
5 Mermaid . Captain Hambleton . 140 30
5 Pearl. Captain Ashby: 140 24
5 Holmes . Captain Clark . 120 22
6 Emſmorth Sloop . Captain Trotter. 30 6
Spy. 30

我 Sche
 122 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Schepen die noch niet in de Eſquadres verdeelt zijn .
Rangen ,

.-డుతలు
Commandeurs. Mannen . Gefchun
2 Royal Katherine. Sir John Chicheley. 520 76
3 Dreadnought. Captain Ludman . 360 58
3 Monk. Captain Ludman. 340 58
4 Dragon . Captain Harbor. 180
4 Portland. Captain Guy.

ఉ
240
4 Conſt . Warwick . Captain Hambleton. 160
4 New -Caſtle. Captain Langſton . 260
>
4 Reſerve. Captain Grant. 250
4 St.David . Captain Pool. 260
4 Nonſuch . Captain Legat. 170 1

Jerſey
4. Phenix. 170
S Captain Reaves. 160
5 Fr, Victory, Captain Fletcher. 170 34
§ Dartmouth. Captain Sadlington. 150 28
5 Succeſs. Captain Watſon . 160 30
5 Garland. Captain Wyburn . 150 28
5 Guernſey Captain Mountague. 150 28 .
5 Richmond. Captain Ball. 130 24
6 Drake. Captain Temple. 70 . IO
6 Princeſs. Captain Monday. 250 52
Branders. Commandeurs . Mannen , Gefchur.
I Caſtle. 45 8
2 Ann and Chriſtopher. William Humble. 40 8
3 Supply Henry Williams. 35
4 Bantam . Henry Patizon . 40
5 Alice and Francis. Ezek . Jennings . 35
6 Katherine, Thomas Andrews. 35 8
March . Dawſon .
7 Succels. 30
8 Rachel John Kilſey . 30 8
9 Thomas and Eduard. John Holmes. 35 8
www

10 Olive -Branch. William Lee . 35 8

II Samuël andAnn . Richard Hadock. 35 8
12 Robert. Richard Cole . 35 8
13 Fountain . Captain Stout. 35 8
14 Francis. Thomas Wilshire. 40
Ralph Wrenn. 35 8
15 Hopewell. 8
Jó Little Lyon . 30

Sche
 tegen de Vereende Nederlanden . 123
Schepen voor de Sieken.
I Katherine. Tohn Grift. 40 12
2 Johns Advice. Ralph Fracey. 40 16
Degeheele Vlootbeſtaatin 116 Schepen , 23530 Man , 4092 Stukken , behalven 24
Kitſen .

De Lijſte der France Vloot , van't Witte Eſquadre.

Schepen. Tonn.Geſch.Mann. Schepen. Tonn.Geſch.Mann.
St. Philip 1500 78 soo Halcyon. 600 40 230
Verſchrikkelijk. 1300 68 450 Adventur. 550 38 200
Magnificent. 1300 68 450 De Stoute. 500 38 200
Donderſlag 1300 68 450
Den Donder. 1300 60 400 Lichte Schepers. Tonn.Geſch.Mann.
Den Groote . 1100 64 400 Tempeeft. 150 14 60
Den Conqueſteur. 1100 64 400 Morgenſtond. , 150 14 60
Den Doorlugtige. 1100 64 400 DenBoorder. 120 12 60
Verwonderlijke. I100 64 400 De Subtile , 130 14 60
Onverwinnelijke. 1050 64 400 Het Spook . 150 14 60
Sonder Weergade. I100 64 400 Den Galliard . 150 14 60
Excellente . 1050 56 350
Sterke . Branders.
1000 50 350
Lugtige. 1000 50 350 Adventur. 300 18 40
Ralle . 900 52 325 Concluſion. 300 18 40
Valjante. 900 52 325 Ondernemer. 300 18 40
Wijſe. 950 so 300 Onbekende. 300 . 18 40
Standaard . 850 50 300 Ermiſton .
400 20 44
Gelukkige 850 48 300 De Vermomde . 350 20 40
Bourbon . 800 48 300 Den Op -paſſer. 350 20 40
Prince. 900 48 390 Deſerve . 350 20 40
Rubyn. 800 48 300
Hertog. 800 48 300 Fluyten.
Noorde Wind 800 48 300 Den Leeuw . 400 18 40
Blixem. 600 40 250 Rochel. 400 18 40
Galliarde. 640 40 250 De Langſame. 500 20 40
Glinſteraar. 600 40 250 Den Luyaard. 300 16 6
Deze Schepen zijn groot 34500 Tonnen of halye Laſten ; 1926 Geſchut ; 10966
Mannen .

Als nu dede den Keulſen Keurvorft door alle zijneLanden van Keulen , en Luyk ,
( daar hetvan Franſe Soldaten grimmelde i en verſchepdeMagazijnen voo ; die Natie
waren opgerecht/ en van mondtkoſt en oorloghstupgh / overvloedigh voozften )
een Manifeſt upt gaan / waarin hp verklaarde Dat hy deNeutraliteyt met de Veree
# 2 nighde
124 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
nighde Staten wilde onderhouden ; verbiedende aan alle en een gegelijk van zijne Onder
zaten , eenige vyantſchap ofovervalte betoonenaan de onderdanen van den Vereenigh
den Staat, zoo ver als zijn gebiedt zich ſtrekte. 't Zelve liet hp ook aan dien Staat be
kent maken / doch het Jirekte ſlechts / om die in ſlaap te wiegen / maar ' t was'er
alte verre toe gekomen .
In's Gravenhage wierdt omtrent deze tijdtde Ratificatien , van een noch nauwer
verbondt tuſſchen
/ Spanjen , en den Vereenighden Staat , upt gewiſſelt. Daarwiers
den ook geſtadigh veel Spaanſe Soldaten , uptSpanjen , ten dienſt der Spaanſe Neder
landen , tot Ooſtende in Vlaanderen , over gevoert. Den wakkeren Grave deMonte
rey kreegh mede groote fommen aan Wiffel-brieven van daar / tot verſterkingh van
die Nederlanden ,'twelk lip ook / met grooten puer /alom /waar nain. Tot Bruſſel
quam mede op den 7 April 1672. den Heer deGroot , Ambaſſadeurvan den Vereenigh
denStaat in Vrankrijk geweeſt / die aldaar verwelliomt en begroet vierdtvanden
Heer Cornelis de Wit , Ruart van den Lande van Putten , doenmaalg Afgezant van de
Vereende Nederlanden , bp den Grave de Monterey. d'Heer de Groot vertrok vozderg
na denHage, alwaar hy den 14 Aprilaan quam / endesanderen daaghs inhare Hoog
Mog. Vergadering raport van zijnebeſoignes gedaan heeft; gelijk den Heer Meer
man , Nederlandelen Ambaſſadeur in Engelandt, op den 10 April met een Konings
Jacht, te Schevelingen aangezet / eenige dagen te vooren mede een verhaalvanzijne
verrichtinge dede : Upt bepde deze rāpporten / was niet anders/ dan de gewiſſe
Franſen en Engelſen Oorlogh tegemoet te zien . Den Engelſen Koning liet / kors na
de Declaratie van Oorlogh , sok afkondigen een ſtreng gebodt/ waar by alle zöne
Onderdanen , in dienſtvan de Vereenighde Nederlanden zijnde/ belaftwierdtom we
der in zijn Landt te komen / op hoogeJiraffel het lupdealdus :
CAROLUS REX.
A Lhoewel dat zijn Majeſteyts laatſte Declaratie van Oorlogh , tegen de Staten van de
Geunieerde Provintien , in zich zelven een genoeghzamewaarſchouwinge is, aan .
alle zijne Majefteyts Onderdmen , nu Ingezetenen , ofwoonachtigh , in eenige deeten
ofDominien van deVereenighde Nederlanden , of geimployeert in dienſt van deStaten
Generaal, om haar vertrek op het ſpoedighite tevervorderen , op dat zy het perijkel van
de Wet mogen mijden , nu bevonden te worden aanhangende aan zijn Majefteyts vyan
den ; nochtans mogelijk zijnde , dat eenige van zijn Majeſteyts goede Onderdanen ,
tegenwoordigh blijvende in die geweſten , niet mogen weten hetgevaar , of perijkel ,
dat zy in haar verblijfmogen hebben , of het voordeel dat zy zouden konnen genieten ,
door een ſpoedigh en dienſtigh wederkeeren in zijn Majeſteyts dienft , zijn Majeſteyt
daarom met advijs van zijn Raadt heeft goet gedacht deze zijn Koninglijke wil, en be
lieven te verklaren ; vereyſt en gebiedtalle , en een yegelijk van zijn Onderdanen , te-'
genwoordigh zijn de binnende dominien van de Staten van de Vereenighde Provin
tien ,of eeniger wijze , in hare dienſten , dat zy te huys keeren, met alle mogelijke
poet, op poene van deuyterſte rigeur des Wets , om zulke harer verradelijkeaanhang
en van het gevaarvan verbeuring harer Landeryen , Huyzing, Goederen , en Vee, de wel
ke gevonden zullen worden in eenige van zijn Majefteyts Rijken : En zo eenige van zijn
Majefteyts Onderdanen , de welke voor dezeni vluchtigh zijn geweeſt , voor zijn Ma
jefteyts ongenade , en tegenwoordigh haar aldaar yerhoudende, genegen mochten zijn,
oin
 tegen de Vereende Nederlanden . 125
om zijn Majeſteyts genade en faveur , hier na te genieten , door hetplegen van eenige
aangename , en uytnemende dienſten ; zijn Majefteyt verklaart by dezen , dat zulke
Perzoonen niet alleen met Pardon zullen ontfangen worden , wat , ofhoedanigh hare
crimen geweeſt zijn , maar zullen ook op här wederkeeringe, een genadige en vol
le vergeldinge van zulke hare dienſten genieten. Gegeven aan het Hof tot Withal ,
den 8 April 1672. in her 24 Jaar van zijn Majeſtcyts regeeringe. Godt beware den
KONING.

Door dezelaatſte woorden ſcheen den Koning , een deel Engelſe, Schotſe, &c. Vage
bondenenGuyten aan temoedigen / om in den Vereenighden Staatverraderyen , brant
ftichtingen , én diergelijke ſchelmſtuliken te practizcien / en aan te rechten / om daar
door haar pardon in Engelandt te bekomen , als daarna gebleken is .
Ondertuſſchen wierden noch al grooteromien geltsupt Vrankrijk na Engelandt
over gevoert / tot Equipagie van die Oorloghs-Vloot , waar by den Koningh van
Vrankrijkzoude voegen zoweltoegeruſte Schepen ten Oorlogh , onder 'tgebiedt van
den Grave d'Eſtré , en datden zelven Grave, met d'Engelſe vloot geconjungeertzijn-
de/ zoude voeren het Corps de Bataille , den Hertogh van Jork de Avantgarde, en den
Vice-Admiraal van Engelandt deArriere-garde ; voozts dat Vrankrijk alle vier Maan
den , tot onderhoudt van deze Zee-Vloot, moſtverſchaffen / driemaal hondert duy
zent Rijksdaalders.
Den Huurling , of Biſſchop van Munſter , trok mede zeer ftil groot geldt van Vrank
rijk , om zijne wervingh voort te zetten / die ook dapper ſpoedighde/ en yp kreegh
veel kloekeen ervarene Officieren , die het ophouden van de Nederlandſe wervingh
had verdioten/ en men twijffelde nu niet meer / of hyhad zich aan Vrankrijk mede
verhuurt gelijkhp te vooren in den Jare1665. aan Engelandt had gedaan / als te
zien is ineen Tractaat , doenmaalsuptgegeven / genaamt den Engelten en Munſter
ſen Oorlogh tegen de VereenighdeNederlanden. Want veele hadden noch deze goede
mepning van hem / dat hp al Jepmelijk / de wapenen aan nam , voor den Keyzer,
en het Duytſe Rijk , tegen Vrankrijk , alzoo verſcheyde gedachten waren geweeſt /
datVrankrijk Duytſlandtonvoorziengzocht te overrompelen / om Hem , of zün Zoon ,
Keyzer te doen kroonen .
De Algemeene Staten der Vereenighde Nederlanden, nu alvaſtgeſielt hebbende een
nieuwe wervinge van 21600 Man,wierden bp de Gr.Mog. Heeren Staten van Hollant,
aangenomen d'Officieren , zo vooz hare portie / in de zelve/als voc: haar particulier /
beſtaande in 10 Regimenten,pdertot 1400Man,bedzágende te zamen 14000. Dever :
ſterkingevan het Retrenchement aan den Iffel-ftroom , was nu ook al opgemaakt!
doch niet verder als van Aarnhem tot Deventer toe / de reſt bleef achter . Den ſprak
ook wel van het Water de Vaart , van Vreeswijk af tot Uytrecht , en de Rivier de
Vecht, weer van Uytrecht af totMuyden toe/met borſtweeringen te voorzien ; doch
de Staten des Landes van Uytrecht, verſtonden / dat dit moft gedaan worden tot koſten
van de Generaliteyt, of van Hollandt, (als meeſt tot haar verzekertheptdienende)
waar toe / deze geen genegenthepthebbende/ bleefhet fieken .
De voo :bereporſelen en toeſtel tot den aftocht van den Franſen Koningupt Vrank
rijk , nade Nederlanden , nu ter ooren van hare Hoog-Mog. IrGenerale Staten ge
komen zijnde/ deden zp tegen den 4 Mey 1672. een algemeene Vaſt- en Bede-dagh
upt ſchxyben / over al de zeven Nederlandéſe Provintien , die vervolgens alle Haan
It 3 dend
 126 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
den / op den eerſten Woensdaghzou gehouden worden / van dewelkede Groot-Mog.
HeerenStaten van Hollandt, & c. Brieven lieten afgaand aan hare reſpective Steden ,
lupdende als volght:

Vytſchrijving van de Maandelijke Bede-dagen , in de Vereen

de Nederlanden.
De Sia !en van Trollando en VVeſt-Vrieſlandt.
E enRentfeſte,Wijze.Voo rzienige,Diſcrete
neffensdeandere Bondtgenooten , naLieve,Getrouwe.W yhebben
voorgaande deliberatie huydenmet,
goet gevonden , dat
by deze gevaarlijke conjuncture van tijden en zaken , op den eerſten Woenſdagh yan yder
Maant, nieuwen ſtijl, en zulks voor de eerſte-maal op Woenſdagh toekomende en drie
weken, die wezen zalden vierden der aanſtaande
Maant Mey, nieuwen ſtijl, gehouden zal
werden een Vaſt- en Bede-dagh , om Godt den Heere Almachtigh vyerighlijk te bidden ,
ten eynde zijneGoddelijkeMajefteytde menighvuldige zware miſdaden en overtredin
gen der Ingezetenen dezer Landen(daar door zijnen rechtveerdigen toorn over Onsver
wekt, en ontſteken is geworden ) Ons genadelijk gelieve te vergeven , en quijt te ſchelden
na de groote van zijn Vaderlijke goedertierentheyt,en Ons allegeven een bekeerlijk her
te , op datWy terecht bekeert, enhem weder liefenaangenaam mogenzijn , en blijven in
Chriſto Jeſu'onzen Heylandt en Zalighmaker : En dathet zijne Vaderlijke goetheytver
volgens genadelijk gelieve van Ons af te wenden alle onheyl en verderf ,daarmede dezen
Staat door de Naburen, en voornamelijk door openbaren gedeclareerden Oorlogh by
cwee machtige Koningen, buyten allerecht en reden gedreyghtwerdt ; en dat onzen ver
zoenden Godt der zelver onrechtveerdige Wapenen, en zware Krijghs-machten door zij
nen uytgeſtrekten Arm gelieve te vernietigen , en zijnengoedertierenen zegen over dezen
Staat,en de Inwoonderen van dien te continueren , en de Wapenen die den zelven Staat
genoodzaaktwerdttot hare beſcherminge in de hande te nemen , met zijne Goddelijke
Majefteyts hulpe en byſtant te begenadigen; en dat denvoorfz. dagh gedurende, alle Nee
ringen ſtille ſtaan, en de Winkelsgeſlotengehouden zullen werden; alles totgrootmakin
ge van zijnen H.Naam, voortplantinge van de ware Chriſtelijke Gereformeerde Religie,
conſervatie van de zoo dier gekochtevryheyt, en onzeraller zielen zaligheyt:Begeerende
dat U L. den voorſz. Valt- en Bede-dagh'binnen de Stadt Amſterdam tijdelijk zullen
doen publiceren tegens den voorfz. 4 Mey nieuwen ſtijl, voor de eerſtemaal, en daar na
ſucceſſivelijk tegensde eerſteWoenſdagen van yder Maant nieuwe ſtijl , ter plaatze daar
men gewoon is publicatiete doen , en daar by den voorfz. dagh gedurende , te verbieden ,
en meter daadtte doen ophouden,niet alleen allerley Neeringeen Handtwerk,maar voor
al het Tappen, Kaatzen,Balllaan ,en diergelijke Exercitien meer, op zekere groote poenen
daar tegens by UL. te ſtatueren ; doende daar van medeadvertentie aan de Franſe en En.
gelſe Kerken in de voorfz. Stadt zijnde. Waar toe Ons verlatende ,beveelen WyUL.on
der des de beſcherminge Godes. Geſchreven in den Hage den 16 April 1672.
'cOpſchrift was : Ter Ordonnantie van de Staten ,
Eerentfeſte , wijze, voorzienige,
Diſcrete , onze Lieve Getrouwe , SIMON van BEAUMONT.
deo Officier, Burgermeeſteren en
Bezcerders uer StadtAmſterdam ,
e
 tegen de Vereende Nederlanden . 1 27
De eerſte vpántfchap tuſſchen het Franſe en Staten volk der Vereenighde Nederlan
den is voosgeballen op den 25 April 1672. als wanneer daagus te voren /des mo?
geng boegh upt Rijnberk zijn gecommandeert en getrokken / van pder Compagnie
Voervolk , 5 Man , verdeelt in 2 Brigades, d'een onder Capiteyn Kau, en d'ander
onder Capiteyn Sloot, met 3 Compagnien Ruyters ; deze trokken tot op de Beunegar
der Heyde , aldaar vonden zp de gecommandeerdeTroupen upt Wezel en Burik , en
kouts daar aan / quamen noch by haar / die van Orſoy , Meurs , Nimwegen, en
Aernhem . Na dat de verſtenen Officiers, omtrent anderhalf uur met malkande
ren hadden geſproken / marcleerden 3p gezamentlijk voo:t / Kerk zijnde 1800 Ruy
ters, en 600 te voer , onder 't commando van den Prins van Naſſau , na de Franſen
toe , maar vondender/ op dien dagh gene/ alzoo zp / op't waarſchouwen van je
ker Heer , terugh getrokken waren ;den geleelen nachtmarcheerdezp al voodt / en
quamen met den dageraataan een klepn Schansjen , bp de Franſen , opeen paſTagie/
aldaar gemaakt : hier opdede het Voetvolk een aanval , en vindende niet veel tegen
weer / klommen over de Borſtweeringen daar binnen / en vonden eenige wepnige
Franſen daar in / plonderden alles wat daar was / openden de Slaghboom , daar
DeKupterp / endereſt van 't Voetvolk , doormarcheerden / vindende doen een par
tp Franſe Ruyters, die op de vlucht / en twee daar van doodt geflagen zijn ; van de
Nederlanderswierdteen Paardt geſchooten. Al voort trekkende , quamen 3p aan't
Huys te Kempen , eenſterk Slot, datzich voort op gaf. Hier binnenwaren 12 Fran
ſe Soldaten , diezp gevangen namen / maar de Juffrouw met haar Volk trok in alle
veplighepdt daar upt. Hier van daan quamen jp voo, een klepn Stedeken , genaamt
Hulft , denKeurvorft van Keulen toebehoorende ; hier vonden zp de Poorten geſlo
ten / en ſtelden haar in ordre om daar op te ftojmen / doch die van binnen dit ziende
maakten dePoorten open / lietenhaar in komen , en koften de gediepghde plonde
ring , boorwepnigh gelt , af. Terwijlwas eenigh Frans Krijghsvolk te zamen ges
rukt/ diehaar in een dikke Boſſchagiehadden gelegrert / daar het Staten Volk vooz
bptrok / en dezelve gewaarwierdt/ en met allegeweldt daarop wilden invallen;
maar de Overften (duchtende/ dat het Volk , van nacht en dagh te marcheeren / te
seer vermoeptmoditzijn) wilden hetniet toefaan ; alduszijn zy des avonts weder
om binnen Rijnberk gekomen / van waar pder des volgenden morgens, wederom
naarzijnGuarnizoen vertrokken is .
HetLegervan den Koning van Vrankrijk nuvoor het grootſte en meeſte gedeelte / al
nahet Landtvan Luyk en Keulen afgezakt zijnde / gelyk mede het zwaar Geſchut
en pozder Krijghstuygh , als ook demonde-kolten paarde-voeder, de RivierendeMoe
fel en Rijn , tot Nuys in'tKeulſe Landt, en d'andere Magafijnen gevoert waren / 002
deelde men dat het gras (nu alle dagen aangroepende )overbloedigh genoegh was /
om voor de Paarden , gedurende den dooztocht te konnen beſiaan ; 300 heeftden
Koning de adminiftratie der Rijks-zakenaan de Koninginne over gegeven / om alles
te verhandelen / doch met advijs van een Raadt, beſtaande in de Miniſters , Monſieur
d'Aligre, Zegelbewaarder, Villeroy, Le Tellier, en Colbert , en is den 27 April
1672. Van St. Germain vertrokken / met een aanzienlýk Leger, en een menighte van
Hof-gevolgh ; enige dagen te vooren / was Parijs in reppen en roeren / krioelende
van Menſchen , Paarden , Muyl-ezels, Wagens, & c. langs de ſtraten / alle bezigh
met het vervoeren van den train , en bagagie ,300 voor den Koning als d’andere Over
Iten : Onder de zelve waren bp de 89 Karren , geladen met geld, daar voor de paar
den
1128 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
den genoegh aan te trekken viel/ dcze wierden van des Konings,epgen troupes , en
lichte paarden begelepdt. Den Koning fliep den eerſten nacht te Nanteuil , trokban
daar op Soiſons, Laon , Rocroy, en guain den 5 May te Charleroy ; Des Konings
Broeder, Monſieur , den Hertogh van Orliens , met veeleGrooten volgden zijn Maje
fteyt des anderen daaghs / en quamen gelijk met Hem aldaar. Den Prince van
Condé vertrok mede denzelden dagb / maar ſchep de onderinegen van den Koningh ,
en ging over La Ferte, en Rheims, en quam den 30 April te Sedan, om met de daar
en daar omtrent leggende troupes naar 't Landt van Luyk te gaan . Den Engelſen
Hertogh van Monmout vertrok korts hier aan naar Luſarche , om zijn Regiment
Engelle , vandaar / na deg Konings Leger te gelepden / doch het is daarna / inGar
niſoen , binnen de Stadt Duynkerken gezonden .
Den Koning hadonderwegen een Reveüe van allezijne bphebbende volkeren laten
doen / en bevindende /dat hp een groote menighte van Hof- en na-ſleep bp zich hadde
van welke hp geen dienſt /maar grooten ondienſt had te verwachten / en dat voorna
mentlijk in 'top -eeten van de mondt-koſten , als 't Leger komen mocht opzommige
plaatzen / daar de zelve ſchaarswaren /dedeeenige duyzenden, van Lakeyen , Wijven ,
Leger-troffen ,Hoeren en Jongensuptmonſteren en dezelve met een groot deel Koet
fiers, Voerluy, Paarden, Koetzen , Karren en Wagens, te rugge vertrekken/ welk onnut
geſpuys den Leger-train nietwepnigh verminderde / en ook verlichte.Den Koningh
bleef eenige/doch wepnigh dagen /metzijne Troupen tot Charleroy ruſten .
In de Vereende Nederlanden wende men alles aan / 300 te Water alste Lande ,
'tgeen men oozdeelde / eenighzing / tot tegenweer / zou konnen dienſtigh zijn . Men
had vier Vyanden , als Vrankrijk , Engelant, KeulenenMunſterop den hals ; van de
twee eerſte / als de grootſte en ſterkſte 300 te Lant, als te Water, was men / dom
hare Oorloghs Declaratien, genoeghzaamontzept. Den Keulſen Keurvorſt, zoozom:
mige mepnden /zoudenoch / als 't mogelijk was / de Neutraliteyt, met de Nederlan
denzoeken te onderhouden /Hoewel de zelve/ nu als tegens zijn voornemen / van de
Franſe mislepdt/ en overheert was ; dat hp ook den Rijnſtroom zou trachten open to
houden / en alles / na gewoonte / upt Duytslandt, door de zelve te laten afhomen /
om de Duytſe Vorſten niette beledigen , en den Keyzergeen oozaaktegeven om
hem te beſchuldigen / dat hp onruſt in 't Rijk mocht hebben gebracht/ doch dezen
Onnozelen , doo2 de Franſe beloften en vleyeryen betovert / en haar voet in zijne Lan
den vaſtgezethebbende/ Wierdtwel haaſtvan hun de Wettengeſtelt. Op de Biſſchop
van Munſter vielen noch veelgedachten / van dat hp in 't Duytle Rijk , noch aan den
Keyzer, (wiens Onderdaan hp was/ en de zelveook in den laatſten Oorlogh tegen
de Turken gedient had) geen oorloghs-rampen zou verwekken / te meer / om dat men
niet konde vernemen / dat er eenige Franſe volkeren in zin dienſt over quamen / en
dat hp zich vooj den Keyzer , en dat Rijck , al hepmelijk wapende: doch 'tWas
vooz Vrankrijk , als 't gevolgh zal upt wijzen .
De Vereende Nederlanden hadden niemandtdaar zp zich vaſt op konden vertrou
wen / als op dievan Spanjen , dieevenwel niet offenſijf, maar auxiliair , of behulp
zaam , haarwilden bp ſtaan / dat zp ook getrouwelijk met'er daadt hebben betoont/
hoewel bp veele / in 't eerſte daar aan getwiffelt wierdt.
Den Heer van Amerongen, als Afgezant van den Vereenighden Staat, nu eenigen
tijdt inet den Keurvorſtvan Brandenburgh gehandelt hebbende / floot op den 6 Mey
1672. Het volgende
Tractaac
De Keurvorst van Brandenburgh :
1

4
 tegen de Vereende Nederlanden . 129

T R A CT A AT
. Van Aſſiſtentie , en mutuelle Defenſie , tuſſchen den Doorluch
tighſten Vorſt, en Heer , Heer Fredrik Wilhem ,Markgraaftot
Brandenburgh, des Heyligen Roomſen Rijcx Aerts-Camme
rer , en Cheurvorſt ( tot. tit.) ter eenre. En de Hoogh Mog:
Heeren Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden ter an
dere zijde.
Ademaalden Doorluchtighſten Vorſt , en Hew, Heer Fredrik Wilhem , Markgraaf
N tot Brandenburg , des Heyligen Roomſen Rijks Aerts-Cammerer , en Cheurvorſt (tor.
titulus ter eenre. En de Hoog Mog .Heeren Staten Generaal derVereenighde Nederlan
den , ter anderen zijde , goet gevonden hebben , datten aanzien vande tegenwoordige gevdar
lijke conjun &ure, een Tra &aat van Afiftentie , enmutuelleDefenſie zal werden opgerecht:
Zo zijnbeyde daartoe ten wederzijds Gevolmachtighde, namentlijk , vanzijnCheurvorſtel.
Doorl.tot Brandenburgh, den Hooghwaardigen , Welgebooren Heer Otto , Vryheer van Swe
rin , Heer tot Altendanbergh , Zochan , en Wildenhofen d , c. Erf-Cammerer van Cheur- en
Mark-Brandenburgh, en Dom -Proft van de Stifs-Kerk totBrandenburgh, Over-Preſident, Ge
heym- en Leen -Raadt van zijn Cheurvorſtel.Doorl. vanBrandenburgh , doc. Alsmededen
Hoogh-Edelgebooren HeereLorentzChriſtoffer van Sommitz , Erf-Heer totGrumbsdorf,Dre
nau , en Gerbero, Erf-Cammerer des Hartogbdoms Hinter, Pommeren .doc. En den Wel-Edelen ,
en Hooghgeleerden Heer Frantz Memders, Hof- enKryghs-Ráadt van zijne Cheurvorſtel.
Doorl. van Brandenburgh. En van de zijde van de Hoogh Mog. Heeren StatenGeneraal der
Welgebooren HeereGodertAdriaan ,Baron van Rheede , Vryheer van Ameronge ,Ginkel, en
Eelt, & c. wegens deRidderſchapdes Landes van Vytrecht, ordinaris Gedeputeerde ter Verga
deringe van deHoogh Mog.Heeren Staten Generaal, op Ratificatie, en Approbatie van beya
derzijds Principalen , de navolgendeArtijkelenberaanit,engeſlootenworden.
I. Anvankkelijk belooft Hooghgemelte zijn Cheurvorſtel. Doorl. dat de zelve in
A haar Hoogh Mog.
van zo wanneer de zelve in de,Vereenighde Nederlanden , of aan
grenzende Plaatzen , door yemande vyandelijk zou werden aangetaſt , een Armévan
20000 Man met den eerſten , en binnen den tijdt onderbenoemevergaderen , en op de
been zal brengen , met dien verſtande, dat van de voorfz. 20000 Man 3005 te voet,en
600 te paart desnoodts zijnde, op'tbelieven , engoetvinden van zijn Cheurvorſtelijke
Doorl. zullen blijven ſtaan in , en aan zijneWeſtphaalſcheVeſtingen , tot verzekerheyt,
enafbreuk van de vyanden , om de zelve Veſtinge daar mede te blijven bezet, ofwelna
gelegentheyt, volgens Krijghs gebruyk , in’t geheel, often deele in 'tveldt te ageeren .
2.Omdeze Armé te formeeren ,zo geven haar Hoogh Mog. de helft der werfgelden ,
en zijne Cheurvorſtel. Doorl. de weder helftena proportie , van 't welke zijne Cheur
Vorſtel,Doorl. op zijnekoſten werven 4000 te Paart; en 6000 te voet, en tot koſten
van haar Hoogh Mog. mede 4000 te Paart , en 6000 te voet , zullende daar onder mede
begrepen zijn denoodige Dragonders, en drie van dien tegens twee te paart , en een maa
te voet geproportioneert, en geſtelt werden.
S 3. Op
 130 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
3. Op 't boven-geſpecificeerde aantal om te werven , geven hare Hoogh Mog. op
yegelijk man te paert 40 Rijksdaalders , en op yder man te voet 10 Rijksdaalders , komt
voor de helft van het gantſcheCorps de ſomme van 200 en 20000 Rijksdaalders.
4. Haar Hoogh Mog. zullen alle deze werfgelderen terſtondt by 't voltrekken van
ditTractaat betalen in Hamborgh, oftot Bremen ,waar tegens zijn Cheurvorſtel. Doorl.
zich verplicht, binnen den tijde van 2maanden van date der ontfange werfgelderen met
de voorſz. Armé van 20000 man na proportie als boven te zullen gereet zijn , en dezelve
effectivelijk tot beyderzijds defenſie, zekerheyt, en welvaren te laten ſiſteeren, mar
cheren , en ageeren .
si Tot onderhoudinge zullen haar Hoog. Mog. mede betalen de helft , en zijn Cheur
vorſtel. Doorl. de verdere helft, zulks en in dien voegen dat de Cavallerye op 16. Regi
menten , en yegelijk Regiment ten minſten op soo man in 6 Compagnien , maar de
Infantery op 12 Regimenten ,yegelijk Regiment op een1000man , in 10 Compagnien
geformeert, en op yegelijk Regiment te peert op de Prime Plane, ofOfficiersby de
Compagnien en gemeene , eene ſomme van 4000 zeven hondert en 67 Rijksdaalders
30 ftuyvers Hollandts ,en op yegelijk Regiment te voet4000 een honderten 4 Rijks
daalders 4 ſtuyvers Hollandts , daar en boven op yegelijk Regiinent-ſtaf voor zo veel
van dezelve zullen werden goet gedaan 200 en 10 Rijksdaalders betaalt, en ter maant
yegelijk gereekent op 30 dagen , of 12 maanden in 't jaar genomen , promptelijk voldaan
zullen werden.
6. Daar en boven zal maantelijk by haar Hoogh Mog. tot den generalen Staf, mitſ.
gaderstot onderhoudt der Artillerye bedienende , en voorzorge voor de paarden daar toe
noodigh , als mede tot alderhande dagelijks voorvallende uytgaven tot munitie (chant
zen , gereetſchap , geweer , lintrey, kondtſchappen , uytzendingen , en diergelijke onver
mijdelijke nootzakelijkheden , ád cafam werden betaalt , een ſomone van 14000 acht
hondert, en 41 Rijksdaalders.
7. Sijne Cheurvorſtel. Doorl. zal nochtans vry ſtaan dezelve na zijn believen , en goet
vinden , zo als het dezelve , volgens Krijghs gebruyk , en totverrichtinge dervoorval
lende operatie ten beſten zal indiceeren , om de Regimenten , en Compagnien te mogen
verſterken, of verſtrakken , alleenlijk dat het Corpus daar door niet en werdevermin
dert , maar ten allen tijden blijve beſtaanop 20000man , en Comlattanten.
8. d'Artillerye bedienten, en’t gene daar toevannoode is ,aan ſtukken ,Amonitie ,
Wagens, Karren , Paerden , als anders , zal zijn Cheurvorftel.Doorl. altemaalop zijne
koſten verſchaffen , en ſtellen , zullen alzulke Artillerye beſtaan in 50 Stukken , mer , en
beneffens al 'tgeene aan Koegels , Amonitie , item , Officieren , en Artilleryebedienten
daar toe van nooden is.
9. De onderhoudinge vande Armé, en Subſidien dewelke haarHoog Mog. invoe
gen voorſz. daar toe maanrlijk moeten betalen , zullen harenaanvank nemen van dagh ,
en datum , op dewelkeaan zijn Cheurvorſtel. Doorl.dewerfgelderen effectivelijk zullen
werden uytgekeert, zo nochtans dat haar Hoogh Mog. op deeerſte loopende maant,
niet meer alsde helft, maar in de anderemaant zal haar geheelcontingent der ſubſidien ,
en maantlijk onderhoudinge voorzo veel daar in haarHoogh Mog. naproportie als voo
ren is competeerende moeten werden betaalt.
10. Daar en tegen zal zich zijn Cheurvorſtel. Doorl. verobligeeren na verloop van
alzulke 2 maanden na dato der ontfangen werfgelderen , om die Armé van 20000 man
compleet te leveren , en tot ſecuriteyt van beydedeelen , zo als het de conjuncture yan. 3

tijden
 tegen de Vereende Nederlanden . 131
tijden des Krijghs-layſoen ; en andere circumſtantie zullen vereyſchen, en aan kant geven
vyandelijk te ageeren .
11.Dan zalhaarHoogh. Mog. na verloop van alzulke 2 maanden , vry ftaend'Armé
ten deele, of in 'tgeheel , wanneer , en zomenighmaal het ſal believen door haar daar
toe geſtelde Commiſſariſſen , met , en beneffens de Commiſſariſſen by zijn Cheurvorſtel.
Doorl. daer toe te ordonneeren te laten monſteren , en viſiteeren , en zal ook by haar
Hoogh . Mog. van de voorfz.ſubſidien Aa proportie zo veel minder betaalt werden , als
by de ſucceſive monſteringe minder geval van Paerden , en Voetkoechten , of Dragon
ders bevonden zoude mogen werden .
12. HaarHoog Mog.zullendePenningen gerequireert tot het voorſz. onderhoude ten
aanvank van yder maant, promprelijk en in baren gelde binnen Hamburgh ofBremen
voornoemt doen betalen in handen van de gene die daar toe van wegen zijne Cheurvorſtel.
Doorl. zal wezen geauthoriſeert, dewelkedariyoorts de particuliere betalinge zal nemen ,
en neemt mits dezen tot deszelfs lafte.
13. En werdt daar beneven ook van nu af vaſtgeſtelt, dat de voorſz. Armé by proviſie
zal werden onderhouden , en by een blijven , voor den tijdt van 4 loopende maanden ,
ſchoon genomen haer Hoog Mog. in devoorfz. tijdete Landeniet zoude mogen worden
geattaqueert, en dat dien volgende de voorſz, uyt geloofde ſubſidien ofte penningen van
onderhoudt, ook voor den zelventijdt zullen moeten vaſt ſtaan, tot welken preſtatie
haar Hoog Mog. haar dan by dezeobligere , en zo wanneer binnen den voorſz. tijde van
4 maanden , de ruſt en vriendefchap albereydts zoude mogen wezen herſtelt , zo zullen
echter de voorfz. ſubſidien voor volle maanden vaſt ſtaan . Maar by aldien naar omloop
van 3 maanden , en zulks in den laatſten vierden maant de voorfz.ruft en vriendtſchap
albereydts mochten werden herſtelt, belove haar Hoog Mog. noch een maant en over
zulks 5 maanden zolts te betalen .
14. De voorfz. ſubſidien zullen alzo van 4 maanden tot 4 maanden continueren , zo
lange den Oorlogh zal komen te duuren , in voegendat door de genade van Godt Al
machtigh de Vrede in de1 , 2, of3van ydervan de voorfz. 4 maanden wederom getroffen
werdende, haar Hoog Mog.niette min voordebetalinge van devoorfz. 4 vollemaanden
ſubſidien zullen moeten valt ſtaan , en die aan zijne Cheurvorſtel. Doort. doen betalen ,en
by aldien zodanige Vrede in de voorfz.vierde, oflaatſte maanr zoude konnen werden
verkregen en geratificeert,zulks dat devoorfz. Armé zoude konnen werden gereduceert
en afgedankt, zullen haar HoogMog. in zodanigen cas , desniet tegenftaande nocheen
geheele maant ſubſidien aan zijn Cheurvorſtel. Doorl. om de Volkeren volkomentlijk
wederom afte voeren en te licentieren , betalen.
15. Zijne Cheurvorſtel. Doorl. zal van zijre Volkeren albereydts op debeen hebben
de , zo veele Troupen en Soldaten als immer mogelijk , naardeszelfsWeſtphaalſche
Landen doen marcheren en inquartieren , waer heenen ook de nieuwe gewervenen , en
de gantſcheArmé vervolgens en naarverloop der 2 maanden, van dato der becaalten werf
gelderen , met en beneffens de Artillerye zal gaan , en totde actie tegen de vyanden en
haar adherenten paraatgehoudenwerden.
16. Wanneer d'Armé vaerdigh en op de been zal zijn gebracht, als dan zullen alle
hooge en mindere Officiers ,beneffensde Soldateſque én te peerde en te voete van zija
Cheurvorſtel. Doorl. een Eedts-plicht werden genomen , en zweere dat zy zijne Cheure
vorſtel. Doorl. houw , getrouw en gehoorzaam zullen wezen , in’t geen daar toe zy
zoude mogen werden geordonneert en gecommandeertgoetwillighten geerne, ook onge
S 2 wey .
132 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
weygert verrichten , onder deze verklaringenochtans in caszich mochte begeven , dat
de voorfz. Troupes, ¡n't geheel, often deel, in 't gebiedt van haar HoogMog. of op
de andere grondt en bodem mochte werden gebracht om aldaar te ageren , of eenige
dienſten te doen , als dan zullen ook alle voorgemelte hooge en mindere Officieren , en
Soldaten gehouden zijn,om den zelven Eedt te doen aan haar Hoog Mog. en aan de Com
miffariſen , de welke zy daar toe zullen aanſtellen , ook daar aan verbonden blijven , zo
lange zy op het territoir van haar HoogMog . zijn, geimployeertwerden : Edoch reſerve
ren haarals dan deCheurvorſtel. Doorl. hooge Officieren de volle Jurisdictie en Krijghs
diſcipline over hareonder hebbende Regimenten , zonder eenige indracht ofteverminde
ringe, gelijk dan ook ter contrarie in cas goet gevonden mochte werden , dat haar Hoog
Mog. eenige van hare Volkeren deden conjungeeren met d'Armé ofte Troupes van zijne
Cheurvorſtel. Doorl. en dat met deze geconjungeerde Volkeren , op zijne Cheurvorftel.
Doorl.territoir mofte werden geageert, darals dan zulke Statiſche Volkeren, om den
zelven Eedt aan zijn Cheurvoritel. Doorl. ofaan deszelfs Gevolmachtighden te preſente
ren , en den zelven naar te komen , verobligeert zijn .
17. Het opper commando over d'Armé , is en blijft by zijne Cheurvorſtel.Doorl. en
zal de zelve zulks ten allen tijden , in cas hy door zwakheyt, of door Godes gewelt daar
aan niet en mochte werde verhindert, in eygener hooger Perſoon reſpicieren ; de zelve
heeftook beloof en toegezeyde,gelijk hy belooftentoezeydt in krachie dezes, dat hyalle
deze Volkeren , zo lange de zelve in conformité van dit Tractaat van Afiftentie zullen
ageeren en by een blijven , preciſe en met ernſt daar toe aanhouden , en bewijzen , dat
zy byalle voorvallende occaſie , zich zonder onderſcheyt , zo ten beſten dienſte en ſecu
riteyt van haar Hoog Mog .als yan zijne Cheurvorſtel. Doorl. zullen laten gebruyken .
18. Engelijk het zijne Cheurvorſtel. Doorl. verſtaat , om aan een capabel en gequalifi
ceert.Perſoon het Generalaat van deze Arme op te dragen , zo zal de zelve de welke zijne
Cheurvorſtel. Doorl. daar toe komt op te ſtellen , ſchuldigh en gehouden zijn volgens en
in conformité van een renverſaal by hem ondergeſchreven en gezegelt, haarHoog Mog .
te beloven en te verzekeren dathyalle deArticulen en pointen vandit Tractaat neerſte
lijk zal achtervolgen , en naar den inhoudtvan dien hem preciſe gedragen.
19. Hoe en op wat wijze de Krijghs operatien ten gemeenenbeſtenvan beyde deelen
zullen werden aangevangen en voortgezetzulks zale'elkenstuffchen zijne Cheurvorſtel.
Doorl. en haar Hoog Mog. gevolmachtighde met advis van den Heere Prince van Oranje
als by haar Hoog Mog. aangeſtelt als Capiteyn Generaal voor de aanſtaande Expeditie
als zijn Hoogheytpreſent is , werden overleye en beraatſlaaght, en zulks over deze con
ditie , dat zo wanneer deze Armé tot defentie van Landen en Steden , haar Hoog Mog.
toebehoorende , ofte mer der zelver guarnizoen bezet zijnde , zouden moeten ageeren en
geimployeert werden , dat als dan hetgoetvinden yan haar Hoog Mog. Gevolmachtighde
als boven in de Conſultatien zal moeten prevaleren , en 't zelve werden achtervolght;
maar alsde voorgenome Krijghs-actie die de ſecuriteyt en verzekeringe van zijne Cheur
vorſtel. Doorl. Steden en Landenmochte conſerneren ,in zulken gevalle zoude het advis
en d'opinie van zijne Cheurvorſtel. Doorl. of van deszelfs Gevolmachtighde prevaleren
en ter executie werden geleght.
20. Waar by dan verder is geaccordeerten bedongen, datſchoondeze d’Armé in't ge
heel ofte voor een gedeelte van dien op den grondt enbodem van haar Hoog Mog.mochte
werden gebracht , en aldaar mochte ageeren, evenwelhetopper Commando en't geene
daar van zoover 'tgeven van 't woordeals anderzints is dependerende, aan zijne Cheur
vorſtel.
 tegen de Vereende Nederlanden. 133
vorſtel. Doorl. zal verblijven , zo en wanneer de zelve in eygen Perſoon d'Armézoude
mogen commanderen ; zoude echter zijn Cheurvorſtel. Doorl. in zulken gevalle het
opper Commandonietzelfs exerceren , als dan verblijfthet zelve met het geene daar van
dependeert, aan den geenen de welke by haarHoog Mog. als Generaal zal werden aan
geſtelt,zo nochtans , dat de zelve met alzulkeCommiſſie om haar volk tecommande
rer als Chef, moet wezen verzien , en dat de zelve geen geringere chargie drage dan de
geenedie zijn Cheurvorſtel.Doorl. Arméis commanderende :Gelijkwederom wanneer
haar Hoog Mog. Armé in't geheelofte voor een gedeelte van dienop den grondt en
bodem van zijneCheuryorſtel.Doorl, mochte werden gebracht, en aldaar moefte agee
ren , evenwel het opper Commando en 't geene daar van zo over 't geven van't voorſz.
als anderzines, is dependerende aan de Hooghgemelte HeerePrince van Oranje , als Ca
piteyn Generaal zal verblijven , zo wanneer de zelve in Perſoon d'Armézoude mogen
commandeeren, zoude echter zijn Hoogheyt het opperCommando in Perſoon niet exer
ceeren , alsdan verblijft het zelve met het gene daar van dependeert aan den geenen die
by zijn Cheurvorſtel. Doorl. als Generaal zalwezen aangeſtelt, zo nochtans dat de zelye
. ook met zulke commiſſie om zijne Cheurvorſtel. Doorl. volk te commandeeren als Chef
moet wezen voorzien , en dat de zelve geen geringere charge drage, dan degene die haar
HooghMog. volk is commandeerende.
21. En gelijk beyderzijds Hooge Principalen , en Contrahenten by dit Tractaat geen.
‫و‬

ander oogemerk zijn hebbende, alsom den zo duur-gekregen Vrede , en Ruſtande in

hare onderhoorige Provincien , en Landen te conſerveeren , maar geenzins om yemant
te beleedigen, of te offenceeren . Alzois expreſſelijk bydezen bedongen, dat deze Armé
anders niet zal werden gebruykt, als in zodanigeoccafie , en gelegentheyt, zo wanneer
yemant mochte ondernemen van deszelfs, ofdoor zijn Adherenten , en Bontgenooten,
haar Hoogh Mog. Landen , Veſtingen, en Onderdanen in de Vereenighde Nederlan
den , ofonderhaar Hoogh Mog. gebiedt gehoorige , of met haar Guarniſoen bezette
Plaatzen , en Veſtingen , met oorlogh , en dadelijkheyt aan te taſten , en vyandelijk
te tracteeren , in welken gevalle zijn Cheurvorſtel. Doorl. gehouden zal wezen haar
Hoogh Mog. t'haarderrequiſiţie , en vermaan met deze Arme te affifteeren tegen den
Attaquant , en zijne Adherenten vyandelijk te ageeren , en alle afbreuk aan de zelve
te doen . "
22. Op dat ook de onkoſten tot onderhoudinge der Armé , des te lichter mogen wer
den gevonden en opgebracht, zo zal men trachten de landen haar vyandelijk verklaart
hebbende , onder contributie te ftellen ; welke contributie voor zoveel daar van naar
afkortinge der onkoſten zal komen over te ſchieten , zullen tot voordeel en profijt van
beyde deHoogeContrahenten, egalijkaangeleyt en verrekent werden .
23. Wanneerdevoorfz. Armé heeft begonnen effectivelijk te ageeren, zal geen van de
beyde Hooge Partyen vry ſtaan , met den attaquant ofzijn adherenten te maken eenige
Vrede ofte ftilſtande van Wapenen , anders dan gezamentlijk en met gemeen conſent en
bewilliginge: Welke bewilliginge geenzins van beyde Hooge Partyen zal mogen wer
den gedificulteert, zo wanneer een yderdoor hetmaken van Vrede kan werden herſtelt ,
oftegeconſerveertin dienſtande in de welke hy voor 't aangaan van Oorlogh is geweeſt;
en by aldientot eenige negotiatie , het zy van VredeofTreves voor eenige Jaren zoude
mogen werden getreden , dat geen van beyde de Hooge Partyen Negotiatie zal mogen
beginnen , zonder participatie van de andere , en zonder aan die zelve op dien eygen
tijdt, en zo {poedigh als voor hem zelfs ce procureerende gerequireerde faculteyt , en
S 3 zeker
134 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Zekerheyt om zijneMiniſterste zenden , op die plaatſen , alwaar getracteert , en gehan
delt zal worden . En zullen de voornoemde Hooge Partyen aan hare Miniſters d'een
den anderen oock ſucceſſivelijk , en van tijde tot tijde communicatie geven van al het gene
in de voorfz. Negotiatie ſal komen voorte vallen. Zullen ook de voorfz. HoogePartyen
niet buyten de voorſz. Vrede , ofTreves met den voornoemden Attaquant, en zijne Ad
herenten , zonder d'een den anderen te doen herſtellen in de poffeſie van Steden , en
Plaatzen, zohy zulksbegeert,mitſgaders 't gebruyck van Rechten , en Munimiteyten,
die de zelve Hooge Partyen reſpectivelijk behooren , en daar van zy jouiſſeerden voor
daco van den voorſz. Oorlogh , en zonder ook van den Attaquant, en zijne Adheren
ten , d'een ten aanzien van d'anderen te bedingen , dezelveRechten , Munimiteyten ,
Exemptien , en Prerogativen die hy voor zich zelfs komt te bedingen,ten ware de voorſz.
Hooge Partyen mer den anderen anders quamen te convenieeren, en zal generalijk
reguard genomen werden , datde hoftiliteyten zo wel tegens den eenals den anderen van
de Contrahenten tegelijck opgeheven werden .
24. De Generaals, Collonellen , en Commandanten van de Armeen , en Troupen ,
zullen gehouden zijn allenthalven goede ordre te houden , en aan eenyegelijk te latenwe
dervaren behoorlijke , en ſpoedige Juſtitie.
25. Zo wanneer zijne Cheurvorſtel. Doorl. zich hooge voor zijn Perſoon , en eenige
van desſelfs Steden , bezet met het Guarniſoen van haarHoogh.Mog.zoudemogen be
vinden , zo zal het dezelve vryſtaan , zijn Lijf -guarde te Paert van 200 Paerden, ofmin
der , by zich te houden , en zullen zulke als dan op geen andere Dienſten , en Wachten
vermogen achtinge te nemen , noch geemployeert te werden , als dat zy op zijn Cheur
vorſtel.Doorl. Hooge Perſoon reguardnemen o, ok by niemant werden gecommandeert,
als by zijn Cheurvoritel. Doorl. veel min ietsondernemen het welk tot prejuditie van
beweeringe, en bezettinge der voorſz. Plaatzen met haarHoogh Mog. Guarniſoen bezet
zoude konnen ſtrekken .
26. Ook zal zijn Cheurvorſtel. Doorl, vry ſtaan om in een van desſelfs Kleefle Steden
met haarHoog Mog. Guarniſoen bezet, eenMagazijn op te rechten , ſtellendeaan de
zelve t’elkens de noodige Amonitie voor billike waerdye , en alzulken prijs als haar
Hoogh. Mog. die zelfs inkoopen , en wilden overlaten , 'een ware dat haar Hoogh Mog.
dezelve zelfs van nooden mochte hebben .
27. Vorders zo zal tuſſchen debeyder hooge Contrahentenoverwogen , en overleye
werden , watals nochtot meerder , en anderemiddelen tot conſervatie , en wederbren
ginge des Vredens, mitſgaders tot reſtabileringe van de gemeenerufte , en ſecuriteyt
door nadere verbinteniſſe , als anders zoude konnen , en dienen voorgenomen te wer
den. En zullen haar Hoogh Mog.voornamentlijk met de Heeren Hartogenvan Bruns
wijk , ten minſten methaar Vorſtelijke Doorluchtigheden Hartogh GeorgeWilhem , en
Hartogh Rudolf Auguftus , zo veel mogelijck is tracteeren , om dezelve mede tot het Tra
taat van Afiftentie te brengen .
28. Alle , en yegelijke Poincten ,en Artijkelen voorſz.belooven beydezijds Contra
henten oprechtelijk , en onverbrekelijk te zullen nakomen , en dezelve in allen deelen
nock met trouwe, en goede geloove effectivelijk adimpleeren .
Tot meerder beveſtinge , en nakominge van dien,zozijnhier van twee alleens-luy
dende Inſtrumenten gemaakt , en door de Gevolmachtighde by beyde deHooge
Contrahenten daer toe ſpecialijk gedeputeert , ondergeſchreven ', en bezegelt ge
worden , Itellende de Ratificatie van dien binnen den tijdt van een maant a dato
dezes ,
i
tegen de Vereende Nederlanden. 135
dezes , ofwel eerder is doenlijk in behoorlijke forme worden overgelevert, en uyt
gewiſſelt.
Aldusgedaan, geaccordeert, en geſlooten onderde Signaturen , en Parfers van de reſpeiti
ve Heeren Gedeputeerdenin de voorfz. Procuratie vermelt. Tot Colln aan de Spree', den
26 Aprilouden , en den 6 May nieuwen Stijl , 1672.
Otto , Vryheer van Swerin ,
( LS )
Lorentz Chriſtofferv. Sommits. Godert B.v.Reede , Heer tot Ameronge.
(LS) (LS)
Frantz Memders.
( LS)

Tot dit vorigeTractaat van Aſiſtentie was / volgens den Inhoudt/ niet wep
nigh gelt van nooden ; die van Hollande ſteldenin 'twerk haar ſchattingen van den
twee hondertten Penning , van de goederen harer Ingezetenen , een middel / in alle
Oorloghs-tijdenenhoogh dingendenoodt, bp deze Provintie in gewoonlijk gebzupk .
Die van Zeelandeſtelden ordre op een andermaniere ( die daar na doo, Hollande mes
de gevolght is ) en lieten upt gaan het volgende

P A
Ling K K A A
A T

Van de Ed. Mog. Heeren Staten van Zeelande, Noopende hec

Heffen van een Contributie en Leeninge van Gewerkt
Goude en Silver,

E Staten van den Lande en Gräaffelijkheyt van Zeelandt. Alleen den geenen die
Delementenzien ofte hooren Tezel,kartwywaneelemeten.Atzoden deder
Landen zonder eenige wettige redenen den Oorloge werdt aangedaan door de Co
ningen van Vrankrijk en Groot Brittannien , en dat by de zelve zeer groote en onge
hoorde preparatiente Water en te Lande werden gemaakt, om dezeLanden aan alle
kanten aan te vallen , en daar en boven noch andere Princen te induceeren , om haar on
rechevaardigh en bloedigh voornemente helpen uytvoeren , en dat het dienvolgende de
hooge Regeeringe incumbeert, om allesop te zetten , dat totdefenfie en bewaringe van
Religie en Vryheyt, mitſgaders cotbehoudt van Lijf en Goedt, daar de voornoemde
Vyandenallenthalven op toeleggen , van nooden is ; Om welckeonchriſtelijke en perni
tieuſe deſleynen (onder Godes genadigen zegen ) tegens te gaan , en krachtelijk af te
weeren , van nooden is een groote en aanzienlijke Krijgs-macht, zo te Water als te
Lande , daar van de koſten , met het geene wijders daar toe werdt gerequireert, mit
gaders om te voldoen andere Princen enPorentaten, diealsgetrouwe Vrienden en Geal
lieerden , dezen Staat met haar hulpe zullen affifteeren , zo boogh en exceflif zijn , dat
de extraordinare middelen daartoe alrede ingewillight; In geenen deele en konnen toe
reyken ; Zo dat nootzakelijk daar toc noch vry andere contributien en ſchattingen zullen
ten
moe
136 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
moeten werden uytgevonden , alzo by gebreke van de zelve die koſtelijke en onwaardeer
lijke panden van Religie en Vryheyt, ja Lijfen Goedt ſtaan verlooren tegaan , dat des te
onverantwoordelijker zoude zijn , om dat den goeden Godt aan de Ingezetenen als noch
een overvloedigen zegen heeftovergelaten , ten eynde een yder daar van zijn portie tot be
houdt van het Gemeene-Beſte komete contribueeren , SOOIST, Datwyna lange en
ernſtige deliberatien, ten minſten quetſeen ongerieve van de goedeOnderdanen en In
gezetenen van dezeProvincie , en andere die aldaar gegoedt zijn, goedt gevonden hebben
teheffen een Contributie en Leeningevan gewerkt Goude en Silver, endienvolgende ge
laſt , bevoolen engeordonneert, gelijk wy gelaſten , beyeelen en ordonneeren by dezen,
dat alle Regenten diein den Vijf-hondertſten Penning , na de geſtaatheyt van hare Goe
deren , binnen deze Provintie zijn aangeſlagen , niemandt uytgezondert , gehouden
zullen zijn , binnen den tijde van 14 dagen , en alle andereIngezetenen en Onderdanen
mede niemande uytgezondert, binnen den tijde van 28 dagen , te reekenen van den dagh
dat deze zal wezen gepubliceert , aan gewerkt Goude ofSilver , zevenmaal zo veel op te
brengen , als waer op een yeder van de zelvein den voornoemden Vijf-hondertſten Pen
ning isgetaxeert, ofte nochgetauxeert zoude mogen werden,en dat dienvolgendeyemant
in het voorſz. middel aangeſlagen zijnde met 100 gulden , binnen de voorfz. diftincte
termijnen , 700 guldensin gewerktGoudt of Silver z, al moeten opbrengen , de mindere
en meerdere getauxeerde naar advenant, in handen van de Magiſtratenvan de reſpective
Steden , ſeſliehebbendein onze Vergaderinge, alwaar zy op de Quohieren van den Vijf
hondertſten Penning bekent ſtaan , zonder het zelve met geldtte mogen redimeeren,
behalven dat de geene, die zo veel gewerkt Goudt en Silver niet en zoude mogen heb
ben , het defect van dien , 'mer contant geldt zal mogen ſuppleren , mits ſolemnelijk
verklarende, dat hy , zijn Vrouw en Kinderen zo veel gemaaktGoudt ofte Silver niet
en hebben , om dezen opgeleghden taux te konnen voldoen , en daaromgenootzaakt
wordt het gebrek van dien op te leggen ,en te betalenmet contante Penninge. Doch
belangende deUytheemſche Perſoonen , die alleen ten aanzien van hare Goederen alhier
in de Provintie gelegen , in den Vijf-hondertſten Pennig getauxeertzijn , zullen deze
Leeningemogenvoldoen in gemaaktGoudtof Silver , ofte wel geheel met contant geldt
t'haarder keuſe en optie.
En alzo onze intentie is de goede Ingezetenen en Onderdanen doordit middel meer te
ontlaſten als te belaſten . Zo hebben wygoedt gevonden en verſtaan , in plaats dat zy van
haar gemaakt Goudt en Silver niets en plegen te profiteeren , en dat het effect waseen
doodt Capitaal zonder winfte , aan en totprofijte van alle de geene die deze Contributie
en Leeningenmoeten opbrengen , en vervolgens zullen hebben voldaan , te doen depe
ſcheren onlosbare Rente-Brieven , met genuc van twee ten hondert jaarlijks by proviſie,
te reekenen van den dagh van de overbrenginge van hetGoudt en Silver, ofvoldoeninge
in gelde , en naar advenant een yderyolgenszijne tauxatie zal hebben gegeven ; En zo
wanneer den Staat, doorGodesgenadigen zegenwederom zalwezen gebrachtin Vrede ,
en daar van 6 jaren hebben gejouiſfeert., te reekenen van den dagh dat denVrede zal
wezen geſlooten , dat als danvan devoorfz.Rente- Brieven jaarlijks zalwerden betaalt
en geproffiteert vier ten hondert ; Zullende voorts alle het Goudt binnen deze Provincie
gewerkt ,werden aangenomen tot 36 guldensdeOnçe, het Silver-verguldtvan de groote
Keure , tot 3 gulden en 3 (tuyvers, herbloot Silver tot 2gulden 14 tuyvers, en het Silver
van de kleyneKeure tot2 gulden roſtuyvers, envoorts hetGoudt en Silverbuytendeze
Provintie gewerkt , naar zijn intrinſicque valeur en waerde; En alzo in deze conjuncture
des
 tegen de Vereende Nederlanden. 13
des tijdes depenningen , die hier van zullen prevenieren , promptelijk van nooden zijn ;
Zo hebben de reſpective Steden folemnelijk belooft en aangenomen den taux daar opy ler
van de zelve in den Vijf-hondertſten Penning jegenwoordighis aangeſlagen , navolgende
deze Reſolutiebinnen een tijde van 40 dagen ,zeven -maal, glaten zuyver ten Comptoire
‫و‬

Generaal op te brengen , zonder eenige ditractie , uytſtel ofte retardement, waar toc en
totgetrouwe nakominge van het zelve dereſpective Steden , door de Heeren hare Gede
1 puteerden in onzeVergaderinge hebben verklaart, "haar ſpecialijken aan ons te verbin
den , zonder eenigeexceptie , uytvluchtofte reſerve ; Die wy ook vervolgens hebben
geauthoriſeert en machtigh gemaakt , zo als wy de voorfz. Steden authoriſeeren en
machtigh maken by dezen , om alle Perzoonen in den Vijf-hondertſten Penning , op hare
reſpective Quohieren getauxeert, zonder eenige connįventie of ooghluykinge cocnako
minge dezes tehouden , en trage ofte onwillige daar toe by parace executie van hare Per
zoonen ofte Goederen te dwingen.
En op dat niemandthier van eenigeignorantieen komen cepretendeeren , zo zal deze
alomme werden gepubliceert en geaftigeert, daar men gewoon is publicatie en affixie
te doen .

Aldusgedaan , engearreſteert ter Vergaderingevan de Heeren Staten van Zeelandt , in het

Hofaldaar tot Middelburgh, den 29 April, 1672. Onderſtondt , Ter Ordonnantie
van haar Edele Mogentbeden.
Getekent ,

Juftus de Huybert.
De Aigemeene Staten der VereendeNederlanden, om de Vyanden alle mogelijke
afbreuk te doen / en den toevoer van alderlep Oorloghs-tuygh , 300 veel doenlyk / to
beletten / deden uptgaan en afkondigen de volgended
WAARSCHOUW IN G.

DeEzullen
Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden. Allen den geenen die dezen
zien, ofhoorenlezen, Salut. Doen teweten : Alzo de Koningen van Vrank
rijk , en van Groot Brittannien , goet gevonden hebben tegens alle rechten , en
zondereenigeredenen , Ons den Qorlogh-te declareeren , en aan te doen , en Wy mies
dien genecelliteert zijnde, om Ons te ſtellen in poſtuur van noodige tegenſtant, mitf
gaders om de hooghſt-gemeldeKoningen te benemen , en te verhinderen de commo
diteyten , en behoeften , daar mede de zelveden Staat dezer Landen , en de goede Inge
zetenen van dien , vorder afbreuk zouden konnen doen ; Hebben Wy by Onzen Plak
kate gearreſteertden 14 dezes, onder anderen verboden den uytvoer van alle Waren ,
Goederen , en Koopmanſchappen , zonder onderſcheyt, na eenige Landen , onder de
gehoorzaamheyt van de meer-hooghſtgemelte Koningen van Vrankrijk , (n Groot Brit
tannien : En alzo eenige baatzoekende menſchen zouden mogen onderſtaan eenige
Waren van Contrebande , Munitie van Oorlogh , of eenige Materialen , dienende tot
den Oorlogh , ofuytruſtinge van Schepen , mitſgaders ook Vivres , en Eetwaren , uyt
deze Landen te voeren na Neutrale Landen , en van daar verder te tranſporteeren onder
138 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
het gebiede van de meer-hooghſt-gemelte Koningen , en dat het zelve ſtrekken zoude tot
grooten ondienft , en verzwakkinge van dezen Staat ,en daar tegens totverſterkinge, en
encouragementvan Onze Vyanden , 't welckalzo nietbehoort. soO IST ; Dat Wy
daar tegens willendevoorzien, welexpreffelijck , en ſcherpelijck hebben verboden ,en
geinterdiceert, gelijk Wywelexpreffelijk , en ſcherpelijk verbieden , en interdiceeren
by dezen , dat niemande van de Koopluyden ,Schipperen , Kar -en Voerluyden ,en andere
Onderdanen , en Ingezetenen der voorſz. VereenighdeNederlanden ,en het reffort van
dien , of anderen dezelve, frequenteerende , daar uyt , werwaartshet ook zoude mogen
wezen , en zullen mogen tranſporteeren , 't zy te Water , ofte Lande, eenigerhande
Warenvan Contrebande , en namentlijk geene Munitie van Oorlogh , of eenige Mate
rialen , dienende tot den Oorlogh, ofuytruſtinge van Schepen , hoe die genaamt, en van
wat zoorte , qualiteyt, conditie, ofnaturedie ook zoudemogen zijn , geenigevan de
zelve uytgezondert, mitſgaders geen Vivres, of Eetwaren , buyten Onzen expreffen
conſente , op de verbeurte van alle de zelve, en daarenboven op arbitrale correctie , ra
gelegentheyt, en exigentievan zaken, alles by provifie,en totOnzenadere ordre ; Enten
eynde niemant hier van eenige ignorantie en pretendeere : Ontbieden , en verzoeken
Wy de Heeren Staten , Gecommitteerde Raden , en Gedeputeerde Staten van de Provin
cien reſpectivevanGelderlant ,en 't Graafſchap Zutphen, Hollant ,en Weft-Vrieſlandt,
Zeelandt,Uytrecht , Vrieſlandt, Over-Yffel,mitſgadersStadtGroeningen , en Omme
landen , en allen anderen Juſticieren , en Officieren van de zelve , dat zy deze Onzen
Plakkate van ſtonden aan alommedoen verkondigen , publiceeren , en affigeeren , inallen
plaatzen daarzulks noodigh wezen-zal,en men gewoonis zodanige Publicatie, en affixie
te doen. Laſten , en beveelen voorts de Raden ter Admiraliteyt , den Advocaten Fif
kaals,mitſgaders Admiraals , Vice -Admiraals , Capiteynen , Officieren , en Bevelhebbe
ren , als mede de Commiffariffen , en Commiſen ter Recherche , zo in de Zeegaten ,als
elders, dezen Onzen Plakkate te achtervolgen , en doen achtervolgen , procedeerende,
en doendeprocederen tegens de Contraventeurs vandien, zonder ooghluykinge, faveur,
diffimulatie, ofverdragh , want Wy zulks alzoten diente van denHandebevonden heb 1
Ben noodigh te zijn.
Aldus gedaan , en gearreſteert ter Vergaderinge van de hooghgemelde Heeren Staten
Generaal. In den Hage ,opden 13 May, 1672. Was geparapheert , J.v. Bouricius,
" Onderfiondt , Ter Ordonnantie van de zelde. Geteekers, Gaſp. Fagel, Zijnde
op tfpatium gedrukt bet Cacbet vanhaar Hoogh. Mogb. op een RoodenOuwel , over
dektmet een Papieren Ruyte.
Deel Nederlandeſe, Engelſe , en Schotſe Koopluyden en Schippers vonden hun dap
per verzet / doo, dienzy / zondervermoeden van den Oorlogh , voor des zelfs Declara
tie , waren urt gevaren / en hare Schepen en Goederen in weder -zijdts Havenen en
Landen nu wierden aangehouden / en gearreſteert. Hierover verzochter gp / dat
men in practijk wilde ſtellen Het 32 Arrijkel, vanhet Vrede Tractaat , geſloten tot
Breda, op den 31 July 1967 fupdcá tealdus :
Inhoudt van het 32 Artikel van de Vrede, gemaakt te Breda.
1 Temy, is overgekomen , dat, ofteenigertijde quame te gebeuren , 't gene GodtAl
machtigh genadelijk verhoede , dat de alreeds vereffende geſchillen , tuſſchen denge
melten
 tegen de Vereende Nederlanden . 139
melten Heere Koning, en degemelte Heeren Staten Generaal; wederoin quuinen opte
ſtaan , en tot een openbare Oorlogh uytreberſten , dat deSchepen , Koopmanſchappen,
en alderhande roerlijke goederen , van d'een of ander zijde, dewelke in de Havenen ,
en in het gebiedt van de Tegen - partye, wederzijdts zullen worden bevonden te zijn ,
geenzins geconfifqueert , ofte eeniger maten í geincommodeert zullen werden ;
maar zal aande onderdanen en Inwoonderen van d'eene en d'andere zijde , den rijdt
van zesvolle Maanden werden vergunt, binnen de welke zy de voorzeyde goederen , en
generalijck alle hunne effecten , werwaarts het hun zal believen , zullen mogen tranſ
porteren .

Hier op dan gelet/ en in's Gravenhagegehandelt zijnde / is daar op gevolstteen

Refolutie , volgenshet volgende

E X T R AC T,
Uyt het Regiſter der Reſolutien van de Hoog. Mog. Heeren
Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden.
Sabbathi, den 14 May, 1672.

ISputeerden
gehoorthetRapportvan de Heerenvan Ommeren , en anderehaar Hoog Mog.Gede
, tot de zaken van de Zee, hebbende in gevolge, entot voldoeninge van
der zelver Reſolutie Commifforiaal van den 14 dezes , geviſiteert , en ge-examineert
de Requeſte van Andries Rußel , en facob Gordon , beyde Schotſe Koopłuyden , hou
dende dat zy Supplianten in twee Fluyt-ſchepen , het eenegenaamt Ana Margaricta ,
Schipper EdwardHage, en het andere §. fan ,Schipper foris Wegbtman , hebbende doen
ladenverſcheyde Koopmanſchappen , gedeftineertnaar Schotlandt, het ongeluk heb
ben gehad , dat de voorſz. Schepen , en ingeladenGoederenop den25 van de voorleden
Maant,by een Jacht van het Collegie ter Admiraliteyt op de Maze,wacht houdende bene
den den Briele , zijn opgehouden , en vervolgens wederom opgezonden naRotterdam ,
alwaar de voorfz. Schepenen Goederen als noch blijven geſäiſeert. En ofwel hun Sup
plianten niet onbekentis , datde voorfz. Schepen , en ingeladen Goederen , door ordre
van haar Hoog. Mog. alhier worden aangehouden , op de ingekomene zekere tijdinge,
dat de Schepen, en Goederen van deIngezetenen van dezen Staat , door laſt van den Ko
ning van Groot Brittannien , vyandtlijk worden aangetaſt , opgehouden , en aldaar ge
detineert , nademaal niet te min het32 Artijkel vanhet Tractaat tuſſchen de Hooghſtge
dachten Koning, en dezen Staatgemaakt, mede brengt, Datin casvan rupture , der
wederzijdtze Ingezetenen ,Schepen,en Goederen, onder hetgebiedevan d'eenePartye
gevonden werdende , binnen den tijdt van 6 Maanden naar den uytgeborſten Oorlogh ,
niet konnen worden geincommodeert : Dat zy Supplianten (die de voorfz. Hoftiliteyt
zeer afligeert en bedroeft) derhalven terade geworden warente verzoeken het effectvan
het voorſz. Artikel van het voorfz. Tractaat , en dat mitsdien haar Hoogh -Mog. de
voorfz. haar Schepen , en Goederen zouden willen ontſlaan. Waar op gedelibereert, en
aan d'eene zijde in achtinge genomen zijnde, datdenHooghſtgedachtenKoning van
Groot Brittannien, zonder eenige voorgaande Declaratie van Oorlogh ; de Schepen en
T2 Goe
 140 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Goederen , toebehoorende de goede Ingezetenen van dezen Staat , in Engelandtbevon
den , directelijk tegens het voortz. 32 Artijkel aangehouden , en ordre gegeven hebbende
omoptebrengendie Schepen die oppublijcą geloof, zonder van eenige vyandelijkheden
kenniffe tehebben , langs het hooghſtgemelte Rijk waren paſſeerende, daar mede evi
dentelijk gebroken heeft het voorfz. Tractaat, en dat haar Hoog -Mog. alleen met den
Hoogſtgedachten Koning hebbende gecontracteert, geſuſtineert zoude kunnen werden,
datde zelve niet gehouden zijn aan harezijde te preſteeren het Tractaat dat den Hooght
gedachten Koning van ZijneMajeiteyts zijde , tot haar Hoog -Mog. groot leedewezen ,
niet heeft gelieventeobſerveeren , maar te verbreken , en dat zulks het verzoek by de
voorſz. Requefte gedaan , zoude mogen werden afgeſlagen.
Dan aan d'andere zijde daar tegens geconfidereçrt wezende, dat d’Ingezetenen , en
Onderdanen van den Hooghſtgedachten Koning op de publijcque trouwe van haarHoog
Mog. hier te Lande gekomen zijnde , in verwachtinge van het effect van 't voorfz.
32 Artikel te zullen genieten , ſchoon ook de Vrede tuſſehen den Hooghſtgedachten
Koning en dezen Staat verbroken zoude mogen werden , en mitſdien by zodanige Vrede
brake , vry , en vrank te zullen mogen vertrekken , van die hare hcope , buyten haar toedoen ,
niet behoeren gefruſtrecrt te irerden : En dat haar Hoog -Mog. ontrent de executie van eené
ſolemnele Verbinteniſſe , beter zouden doen de zelve Verbinteniſſe exuberantelijk naar
te komen , en te obſerveeren , dan die , op het exempel van andere , aan de voornoemde
Ingezetenen , en Onderdanen infructueus te maken. Is goedt gevondsn , en verſtaan ,
dat de Heeren Staten van de reſpective Provintien zullen werden verzocht , en de Colle 3

gien ter Admiraliteyt aangeſchreven die voorzieninge te doen , dat niet alleen devoorfz.
maar ook alle andere Schepen onder 't Refurt van dezen Staat gearreſteert zijnde , toebe
hoorende de Onderdanen , en Ingezetenen van den Hooghſtgedachten Koning , met haar
ingeladen Goederen , vry , en vrank uyt deze Landen , nochtans alleen met haar eygen
Volk , waar mede zy hier ingekomen zijn , ofce ten minſten niet anders dan met Volk van
hiar eygen Natie , mogenvertrekken verwaardts zy te rade werden zullen , zonder
cenige nieuwe Ladinge te mogen innemen .
En zal Extract van deze Relolutie gezonden worden aan den Heer Ambaſſadeur Boreel,
metlaſt , cn ordre , om by denMeer-hooghſtgemelten Koning van Groot Brittannien ,
en elders aldaarten Hove van nooden wezendeop't fundament,en de gronden van het
voorfz. 32 Arrijkel, allermeeſt krachtige devoiren , en goede Oficien te doen , en aan
te wenden , tene;nde deNederlandeſe Schepen ,en d'ingeladeneGoederen in Engelando
gearreſteert , en aangehouden , van gelijken mogen werden gerelaxeert , en ontllagen ,
ook gepermitteert vry , en vrank temogen vertrekken , en harevoorgenomene reyze
voort te zetten werwaarts zy te rade werden zullen : En dat hy haar Hoog -Mog. ten
ſpoedighiten zal hebben over te ſchrijven wat by hem hier inne zal zijn gedaan, en ver
richt , en of, enwatſuccesdaar op zal wezen gevolght.
Was geparapheer:E. van Bootſma, v . Onderſtont, Accordeert met het voorfz. Regiſter ,
Gaſp. Fagel.
DezeReſolutie w' ierdt tijdelijk bekent gemaakt aan den Heer Boreel, o dinaris
Ambaſſadeur der Vereende Nederlanden , bp den Koning van Groot Brittanjen , die
't zelve aan dien Koning , enzijn Miniſters bekent maakte 7 de welke deze zaak over
gewogen hebbende / ook toe ſtonden / blijkende bp de volgende Reſolutie. In
 tegen de Vereende Nederlanden. 1.11

In Whitehall, den 15May, 1672.

Preſent ,

sijn Koninklijke Majeſtezt.

De Bifchop van Canterbury. Graafvan Arlington.
Lord Keeper. Graaf van Schaftsbury.
Hertogh van Lauderdale. Lord Netrport.
Marquis van Worceſter. Lord Holles.
Graaf van Bridgewater. Lord Cliffird.
Graaf van Efex. Mr. Vice -Chamberlain .
Graafvan Angleſey. Mr. Secretary Trevor.
Graaf van Bathe. Sr. Jolm Duncombe.
Graaf van Carliſle. Mr. Chancellor of Dutchy.
Graaf van Craven. Sr. Thomas Osborne.

Lzo Zijn Majeſteyt op den 17 van Maart voorleden , op het lezen in den Raadt, van
A cien van de Nederlanden, geboodt zijn Genade den Hertogh van Lauderdale,en den
Eerwaardigen den Graaf van Arlington , principal Secretaris van Staat, dien zelfden
avonde te confereeren met den Ambaſſadeur en Miniſter van de voorfz. Staten , om voor
te dragen deObſervantie van den 32 Artijkel , beſlooten in de Vrede-handeling tot
Breda, aan Zijn Majeſteyts zijde, van het ontſlaan vande PerzoonenenGoederenvan
alle Duytſe Onderzaten , die hier gevonden ofte die op die tijdt vrywilligh waren inge
komen in Zijn Majeſteyts Havens , mits dat Zijn Majefteyts Onderzaten gelijk voordeel
mochten genieten van 't voorſz. Artijkel : Welk menighmaal vernieuwtis geweeſt door
den Graaf van Arlington aan den voorfz. Ambaſſadeur. En het ſchijnt nu ten laatſten
door een Papier van hem van dezes , dezen dagh hier voorgelezen , dat de Staten
de voorfz. Propofitien toegeſtaanofte geconſenteert hebben , en zullen vryſtellen alle
Zijn Majeſteyts Onderdanen , methaar Schepen en Goederen , en dat zymogen vry we
derkeeren zondereenigeprohibitie , als zy herbequaam bevinden zullen.
Zijn Majeſteyt heeft goetgevonden te gebieden den Honorable ofte Eerwaardige zijn
principale Commiſſariſen van de Prijzen , hier mede te doen alle de Schepen , Goederen
en Koopmanſchappen, die hier aangeſlagen waren , in eenige van Zijn Majeſteyts Ha
venen , voor de Declaratie van Oorlogh , ofte die vrywillighlijk waren ingekomen, vry
te ſtellen en te ontſlaan ; zy zijnde tot noch toe gebleven ongemoeyt, verwachtende wac
dat de gezeyde Staten in dat ſtuk doen wilden. Ook dat alle Perzoonen(behoorende tot
de voorzeyde Schepen , die onder detentie zijn , ter oorzaak van den Oorlogh ) zullen
vry geſtelt werden , met vermogen weder te keeren met hare Schepen en Koophan
ſchappen , alszy gelegentheyt zullen hebben na den inhoudt van 'tvoorfz. Artijkel: En
dat men notitie geven zal aan den Duytſen Ambaſſadeur , dat het alzo vryelijk mach
volbracht werden van zijn Meeſters , als het nu belooftis : En Zijn Majefteyts Commiſ
ſariſen van wegen de Gevangenen , worden gerequireert notitie hier van te nemen , en
gehoorzamen
ook te .
3 En
1 +2 Den Franſen , en Engelfen Oorlog
En alzo door een ander papier van den : dezer, dezen dagh ook gelezen , van de
Heer Berecl , door ordre van de voorfz. Staten Generaal van de Geunieerde Provincien ;
Voorſtellende het treden toteenige conditien van accoort , rakende het wiffelen van de
Gevangenen in den Oorlogh aan wederzijden : Zijn Majeſteye heeft goet gedacht de
confideratie van deze zaak te refereeren aan zijn principale Commiſſariſſen van de Prij
zen , dat zy daar van mogen confidereeren , en aan zijn Majeſteyt voordragen zodanige
expedienten alszy zullen goetvinden.
Ook alle Duytſche Kooplieden , of andere , die noch in hare Perzoonen , noch hare
Goederen , onder deze detentie zijn , mogen vrolijk vertrekken uyt dit Koningrijk , ro
het haar goer dunkt, zonder eenigebekommeringe, of moleftatie.
Edw.Walker.

Geordonneert door zijn Majeſteye in den Raadt, dat dit ten eerften gedrukt , en gepubliceert
werde.
Edw . Walker.

Dit Vrede-Artikel Wierdt van den Koning vanEngelandt voldaan / doch 'twas
geen wonder / want op die tijdt vondt men veel meer Engelſe m Schotſe Schepen en
Goederen in de Havens der Vereende Nederlanden , als van deze / in die van Enge
landt , & c .
DenKoning vanVrankrijkzichnu vanzijn onnodigen trainontlaſt / en te Charle
royhet Legergemonſtert / en aldaar 3 af 4 dagen uptgeruſt hebbende / zendt den Ma
reſchal de Turenne, op den 9 May , 1672. met 15000Man , een grootgetal Wagens >

en eenigh Kanon voozupt/ naar de Calley-ſtraat , tuſſchen de Steden Luyk , en Mia

ſtricht,en volgde tweedagen daar naméthetgeheete gros van't Leger , trekkende
over den Spaanſen Bodem , waar op hp den 11/ 12 / en 13 May , logeerende / den 14
ditoin't Landt van Luyk gekomen ini entrok dicht woozby Navagne; quam den 18
dito te Viſé , alwaar hp hem neder ſidegh / en Tongeren , een open Stedeken , dede
bezetten met Frans Krijghsvolk: Cerwyl had den Mareſchal de Turenne , die de
Avantgarde voerde / den 16 Mey , de StadtMaſeyk , berreden Maſtricht, aan de Ri
vier de Maze gelegen / al berent/ op ge-epſcht beſchoten / en ingenomen / en ftel:
lente aldaar ordre , om die Stadtteverfterhen / en een Magazijn voor zijn Koning op
te reclzten / vertrok weder vandaar/ Waar op ſtrahs alles dat in deweegh ftont
door de Franſen Wierdt neder gewozpen : Det overweldigen van dezetweeLuykſe
Steden , gaf genceghſaam te kennen , boedanigh de Neutraliteyt van den Keullen
Keurvorſt, ook Prins van Luyk zijnde zou onderhouden worden ; doch hp had
konnen zeggen (ſchoon het in der daat niet waar mocht zijn) dat dit met geweldt , en
tegen zijn zin , en wille , geſchiedende, hy geenmachthad , om't zelve tewederstaan.
Hetwaarmogelijk dathet innemen en bezetten van dezeen meer andere plaatzen ,
en volgens dienhetuptropen / en upterſte bederven van zijn Landt, en Luyden , in
hetKeuls en Luyker landt/ dien Keurvoríts mepninge( doen hy eerft met Vrankrijk
Handelde) niet kon zijn geweeſt / want anders was hpeenLandt-verderver van alle
zijneOnderdanen teachten / en afhp zich zou willen ontſchuldigen / datden Franſen
Koning, zoo nietmet, alsdan evenwel tegen zijn wil , deze Leger-tochten ,en gewel
dige datelijkheden zou hebben uytgevoert. Dory dit zoo zindei had dezen Keurvorſt,
ala
 tegen de Vereende Nederlanden. 143
alseen voornaamlidt van 'tKeyzerrijk , hetzelve aan den Keyzer, endeDuyeſeVor
Aten , aan den Rijn , ja alle zijne Nabıniren , moeten bekent maken /en hare hulp
middelen verzoehen /die geensins (als tothaar after behoubenisſtrehkende) konden/
noch zoudengetuepigert zün geweft. Maar hoe letwas ofniet /by wierdt ban de
Franſen mislepdt/ en dien Koning was nufijn volkomen Meeſtergeworden/ 300
dat hp ditalles met goede oogen moſt aanzien ; de Neutraliteyt honde hpook niet
langhouden / over zulks verklaarde hy daarna al mede den goxogh / tegen deVer
eende Nederlanden , doch de Capittels vanzine Steden Keulen en Luyk , wilden dit
niet toeſtemmen . Daar ziet'tgeen den Franſen Koning , om haar geruſt te ſtellen /
Yun toe zondt.

Brief van den Koning van Vrankrijk aan die van Luyk.
't Een Sr. de Maiſons , ordinaris Edelman van ons Huys , u van onzentwegen
G is gelaſt te zeggen , zal u een nieuwe getuygenis geven van onze affectie i'u
waarts , en dezorge, die wy dragen , omme teprotegeeren en conſerveeren
uwe liberteyten Neutraliteyt tegens die van uweGebueren ,die daarop gedachten moch
ten nemen yets teondernemen voor de refte het remitteerende aan 'tgene uzal werden
gezeyt van onzent wegen door den gezeyden Sr,de Maiſons, omme u te expliceren onze
favorable Intentie vooru : wy zullen deze Brief niet langer maken , als om Godt te bid
den , dat u neme in zijne bewaringe. Geſchreven tot Verſailjes den 7 April 1672.
. Getekent
LOUIS.

Den Prince van Condé quam den 17 Mey ook aan deoverzijdevan deMaas , daar
Wijk gelegen is / omtrent de Stadt Maſtricht, meteen ſchoon en groot Leger , daar
mede bp van Sedan , doo, Ardennes , de Rivier de Maas was langs gemarcheert 1
waar doo ?Maſtrichtnu alsgeblokkeert was / 300 datmen vermoede i dat het eerſt
dezeStadtgelden zou. Dit hadmen wel gewenſcht /nademaal Maſtricht op allegna
digh en overvloedig voorzien was / 300 van Fortificatien , Oorloghs-tuygh, mondt
koſt voozMenſchenen Paarden , als ook / hp na / met een halfLeger van Ruytersen
Soldaten. Dit had voor een eerftt en heerlijkproefſtuk / aan den glorieuzen Koningh
van Vrankrijk , op de Vereende Nederlanden , honnen berfirehlten / waar bp men
had mogen zien / hoe veelde edelmoedigheydt van zijneOverſten en Officieren , en de
furieusheydtzinerSoldatenhad konnen te weegh brengen ;wantal hoewel dienKo
ning des volgenden Jaars , 1673. deze Stadt , met grootsfurieushept/ grouwelijk
geweldt/ en by na een ongelooflijk verlies vanzijn Volk , in nam / (als in ons tweede
Deel te lezen is) 30 ivas Maſtricht in dezen jare 1672 , fuel met tweemaal zeo veel
Garniſoenbezet / alsin't Jaar 1673. daar aan de Franſen dan vip wat meer te doen
zouden hebben gevonden . Maarals nu de Franſe Troupen , zo nu en dan / even bup
ten't becepk van't Maſtriches Canon , rondtom die Stadt Heen en weer geziiert / en
den Koning met alle de Overſten't gezicht daar van genomen hadden / oddeelden zu
dezebrok tehardom kauwven / te meet / om dat zo nu een vịpen pas door 't Landt van
Keulen en Luyk open hadden/datbupten 'twarmoeden vanden Vereenden Staat, voor
viel ;
 144 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
vill; goudenanders hareSteden , aan den Rijn gelegen / beter hebbendoen voorzien:
wantzonder deopenepaſſagiedoo 't Keulſe en Luykſe Lant, had den Franſen Koning,
de Stadt Maſtricht , noodtza helijck eerſt moeten veroveren / om zijne Convoyen , upt
Vrankrijk vzp / te konnen door krijgen / als hp / gelijck jp nu dede/ deVereende Ne
derlanden , van dezezijde/ zou willenaantaſten .
Den WeſtfaalſenBiſſchop vanMunſter,rukte in deze tijd het vepnzend mom -aanzicht
van zijnmepneedigh baklups af/ en dedeaan geheel
Europa opentlijk kennen / booy
en tegenwie hp zich gewapenthad / en dat dooz de volgende

D E C LA R Α Τ Ι Ε
Van zijn Hoogh -Vorſtelijke Genade , den Biſſchop van Munſter ,
tegens de Staten Generaal van de Vereenighde Nederlanden , 4

aangaande den tegenwoordigen Oorlogh .

Ier mede zy te weten , Nadien door géintercipieerde Brieven , aangehouden en in
H hechtenis genomen Perſoonen bekentenis, en andere veelvoudigekondtſchappen
bewijſlijk is, dat in de Vereenighde Nederlandtſe Provincien veele lieden metgelt,
ten andere groote beloften geinduceerten verleyt werden , haar van zelfs en door andere
Adhærenten daar henen te bearbeyden en te bemoeyen , waar mede zijn Hoogh -Vorſte
lijke Genaden tot Munſter en Corvey, &c. Onzes Genadighſte Heeren Bediente en Com
mandanten in de Veſtingen , vermits door groote ſommen geles gecorrumpeert en omge
kocht , in Steden en Veſtingen , en byzonder aan de Magazijn -Huyzen brandt geſticht,
en vyer na binnen gebracht ; Rebelly , en Revolten in de Steden gecauſeert , door zulke
hooghſtrafbare daden-handelingen de Veſtingen en Steden in deHeere Generale Staten .

handt-geſpeelt, hare in Eede en Plichten ſtaande Soldaten gedeboucheert; Ja oock gantſch

zijn Vorſtelijke Genaden na het leven getracht hebben , en aan der zelve Vorſtelijke
Perſoon het Crimen Aſaſinatus begaan wordt; Gelijck dings dan lacy ! in dezen Sticht en
Vorſtendom , in Steden , Veſtingen , Heerlijkheden , Dorpen , en op den platten Landt,
veel hooghſchadelijke Branden , niet zonder inſpicie van eenige boosachtige Brandt
ftichters vyer aan te leggen , gelijk bekent , enden bedroefden oogenſchijn te kennen
geeft, verwekt worden ; Gelijk nu boven gezeyde grouwzame daar bydeTurcken en
Barbaren niet veelgehoorte Crimina en Dadenhandelinge zijn , tegen welke zijn Hoogh
Vorſtelijke Genaden , zo wel zelven voor zijn eygenVorſtelijkeperſoon zorghvuldigh
te zijn , als ook zijn Steden , Veſtingen , Heerlijkheden , Dorpen en Onderdanen op
den platten Laude voor verderen ſchaden zo veel mooghlijck is te Conſerveeren en te on
derhouden hebbe. Als beveelen zy hare in yeder plaats Commandanten ,Hoog-en Onder
Officieren , ook alle hare Civil- en MilitareBedienten , gemeene Soldaten e , n alle hare
Onderdanen , hier mede genadighſt , ernſtigh , en willen op zulke, en diergelijke Spionen ,
Brandtſtichters en Verraders neerſtige en naeuwe opzicht te hebben, geenebovengemelte
Laſterswegens verdachtige Perſoonen in dezen haren Sticht en Vorſtendom laten binnen
komen , maar de zelve aan te houden , en aan denaaſte Guarniſoenen te laten brengen ,
gelijck dan de zelve, welcke een zodanigh kenlijk verdacht Perſoon krijghe en levert ,tot
een Recompens zal hebben en genieten 100 Rijksdaalders: Maar op dat oock Eerlievende,
oprech
 7
CHRISTOF BERNHARDT, Biſſchop van Munfter etc.
 1

1
 tegen de Vereende Nederlanden. 145
oprechtenen redelijke Perzoonen daardoorden toegang en’tinkomen tot zijn Hoogh
VorſtelijkeGenade(Meer-hooghſt-gemelt)niet mach toegeſlootenwerden , als hebben
de zelve, welke by zijn Hoogh - VorſtelijkeGenade , ofte anderzins in dezen Stiche te
negotieeren , en eerlijke negotiete effe&ueeren en te verrechten hebben , zich by deGrents
Commandanten , ofte zo in gevallen daar ontrent geen enwas ofwaren ,haar by deVorſte
lijke Beampten ofte Bediente aan te geven , ente meldenaan de zelve de oorzaken van
hare komſte, en die te ontdekken , om een Pasaan tehouden , en daar op hare Negotiatie.
in het Stichtte verrichten. Zijn Hoogh-Vorſtelijke Genaden meermalen gedacht, be
veelen ook om zo veel temeerder aſurantie en zekerheyt als totenom voor te komen alle
bezorgende verraderywillen ,by hooghſte arbitrari, en nabevindingeby lijf-en levens
ſtraf,ook ConfiſcariéderGoederen , hiermedeernſtelijk en willen, dat niemande van
wat StandtofWaarden die ook zy ,zoGeeft als Wereltlijk ,Civil-ofMilitairePerzoonen ,
uyt eerſt-gemelten haren Stichten Vorſtendom , in meergedachte Nederlanden , zonder
voorweren , Correspondere , noch met der zelven Ingezetene Brieven tewiſſelen , ofte ook
Handeling en Koopmanſchappente drijven , en dat alzo de geheele Commercie ,alsboven
gemeldt ,metde Nederlandſe Ingezetenen verboden zijn zal : En opdar nu niemandten
zy , die hier na zich metonwetencheyt zal zoeken te behelpen , en te verexcuſeeren hebben
mach , zo zal dezes in alle der zelve Steden , Vlekken , Heerlijkheden en Dorpen , gelijk
ook in alle Guarniſoenen refpe&tive van de Preekſtoelen ,en anderzins in 't openbaar ,
gepubliceert , en daar op aan de gewoonlijke plaatzen aangeſlagen of aangeplaktwerden ,
op dat een yder hier van mach kenniffe hebben.
Oirkundt ons eigen Handt-teyken en op gedrukten Secreet-Zegel. Signatum in der zelde
Reſidentie S. Ludgersburgh , den 18May , 1672.
Chriſtoff Bernhardt,

Locus Sigill .
Deze Munſterſe Oorloghs-declaratie waszeer ſchandelijk / en nochveel arger/ als
die van Engelande , want d'Engelſe was noch gegrondtveft op verſchep depointen
en verſchillen / die tuſſchen de Partpen eertijdtswaren geweeſt 7 hoewel de zelve al
eenlangen tijdtgeleden , en daarna / noch in dealderlaatſte Bredaſche Vrede-handel,
volkomelyk zijn geaccoqdeert / vereffent en afgedaan. Maar dezewas vol valſche ,
opgeraapte , en verzierde logens , want niemant heeft opt van alzulke Brantſtichters ,
brantſtichteryen , of toeleggingen op des Biſſchopsperſoon ,gehooztof gezien/ en daar
om heeft hpde zelve ook nietin't bpzonder komen aanwijzen : doch 'tkon zijn dat de
gen H. Biſſchop had leggen dżomen / datHy , als KnecheBerent, van zijnen zwarten
Meyſter is ontlvaakt gewozden / die Hem dezehelſcheopenbaringen , van moort , en
brantſtichtery , (Waar mede hp / dooz Duyvelle Bomben , Stinkpotten en Granaten , ge
woon is omte gaan ) geopenbaart en / verklaart heeft. De 1003f3. Declaratie is ook
niet alleenniet van wegen deStatenGeneraal, maar noptvan pemandt anders beant
wooxt/nademaal het niet nodigh noch waardigh was /om de zelve te wederleggen /
pets anders daar van te ſpreken /veelmin te ſchrijven , als deze drie woozden / 't zijn .
altemaal logens.
In 't begin van de Maant Mey wierden al de Boeren in Hollande op Geweer ge
get; en gemonſtert/ en 1375 van dezelve upt Noord -Hollandt, na den Yfiel-kant ge
1 zonden
146 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
zonden / en vergaderdehet Veldt-legervan den Vereenighden Staat opde Veluwe, gan
den Yſel, omtrent Doesburgh , waar natoe zijn Hoogheyt, den Prins van Oranjen ,
als Crpiteyn Generaal, met verſcheyde Overften, en Gedeputeerdete Velde, vertrok
ken zijn / die 't zelve gemonftert /en 17000 Man hebben ſterck bevonden/ dewelke
ookonder haar Overften verdeelt zyn geworden. Daar wierdt mede ordre gegeven
tot het werven van noch vier nieuwe Regimenten , én oock een onder den Överſten
Stokheym .
In'tmidden van de Maant Mey , kreeg men tijding / datdenGraved'Eſtré,On
der- Admiraal, met een Eſquadre van 30 Franſe Oorlogh -ſchepen , in Zee gefieken /
en in Wicht gekomen was , waar op den Hartogh van Jork , als Admiraal Generaal
van de Engelſche Oorlogh -Vloot , alle bereptičhapverbaerdighde/ om met de zel
ve upt Duyns te loopen /en zich met de Franſe te vereenigen. Vier op ivierdende Oor
logh - ſchepen , der Vereenighde Nederlanden , (die op Schoonevelt, naar eenige 1
die noch nietvaerdighwaren / vaſt wachten ) voort gepeſt / om / indien 't moges
lijk waar de vereeniginge der Franſe en Engelſe tebeletten / maar zp quamen te
Laat/ doozdiend'Engelſe, even voor haar /deHoofden warendoor gezepit ; een Engels
Oorlogh-ſchip,dat dieVloot volghde/wierdt van deNederlandtſe genomen /entot Rot
terdam , voor goede Prijs , op gezonden . De Vlootvan den Vereenighden Staat, nu
enige dagen in Zee gehrupſt hebbende/ engeen Engelſe noch Franſe vernemende/ ig
weder gekomen vooz hareKuft.
Op den 18 Mey quam binnen deNederlanden een VlootKoopvaardy-ſchepen , om
trent 8o ſterk / van St. Ubes , achter Engelandten Schotlandt , ( om 't gevaar/ van 't
Canaal te vermijden ) om gezeptt / doch eenige wepnige, die van d'andere af naar de
Zondt toe liepen / Wierden van de Schotle Kapers genomen .
Doo2 dien men nu met'er daadt bevondt / dat den Koning van Vrankrijk het op de
Vereende Nederlanden alleenlik gemunt had / en de Spaanſe , ( daar op tot noch toe
eenigh vermoeden was geweeſt geheel voozbp ging / 300 is de Krijghs-macht, die den
Vereenden Staat, in de Landen van Brabant ,en daar omtrent / tot verſterkinge/aan
den Grave de Montery had over gezonden / wederom terugge gekomen.
Den Koning van Vrankrijk met zijn Overften ,en'tgantſch Leger, nu omtrent Ma
ſtricht vergadert/en upt geruſt/hielden op den 18Mey 1672. aldaar /in ' t open Veldt,
grooten Krijghs-raadt, beſluptende/ ( om de Stadt Maſtricht rondtom geblokkeert te
houden ) aldaarte laten 20000 Man ,die het uptloopen van datGuarnizoen ,'twelk vzp
ſterk was /en de Franfe todten/ en Convoyen hinderlijk zou zijn te beletten : en methet
groß van 't Leger na den Rijnkant te marcheeren . Hier op trok den Prins van Condé,
den21 May, metzijn Leger doo,Guliker-Landt rechtop Keyzers Waerdt aan /daarby
den 27 m 28 dico , over de Schip-brugge ,den Rijnpaſſeerde/en quam den 1 Juny ,1672.
voor de ſterke Stadt Werel.
Het Leger, onder 't gebiedtvan den Marſchal de Turenne, zakte mede aanſtondtg
na beneden / ente Mazeyk de Maes overgekomenzijnde /trok recht aan op Nuys ; van
daar /de Weſtzijde van den Rijnkant langs/marcheerden voorbp Orſoy en Rijnberk,
tot vooz Burik , tegen overWezel gelegen , daarhp mede/ op den zelven dito
aanquam. Den Franſen Koning is ook den27 May inet zijn Leger opgebroken /
en den laatſten dito , bp Nuys aangekomen : Hier had den Keulſen Keurvorft veele /
en groote toebereytzelen aangeſtelt om den Koning heerlijk teonthalen / doch Die
ontſchuldighde hem / dooz dien Hy niet raadtzaam vondt den marſch van zijn
Leger
 .
tegen de Vereende Nederlanden . 147
Legerdaaromop te doen houden / ofvertragen ; aldus dan voozttrekkendey is Hy
almede/ den 1 Junii, 1672. voor Orſoy , enRijnberk gekoment; zodat zich deze
twee Steden , met het opgaan van den dagh / doozhetLeger van den Koning , We
zel doo ,dat van den Prince van Condé , en Burik , door dat van den Mareſchal de Tu
renne , te gelijk hebben berent gezien .
Opmeeſt alle de plaatzen / daar de Franſe Legers, dooz/ voozbp1 ofomtrent
getrokkenzijn / wierden Billetten aangeplakt/ en uptgegeven /sowe in de Duytſe,
Als Franſe (paak / die den Koning binnen Parijs had doen dukken / en mede voers
den / lupdende albug :

Copye van d’Ordonnantie des Konings , die verklaart hoeda

nigh de Hollandiſe Ingezetenen haar zullen tegedragen heb
ben , om niet bedorven te worden door de Legers van zijne
>
Majeſteyt.
Van wegen den KONING .
Yn Majeſteyt zich met leetwezen verplicht vindende den Oorlogh in deLanden
Z Regeerdersder zelve te ſtraffen , en geenzins deIngezetenen te bederven die gants
geen ſchult hebben aanhet quaatbeleyde van die geene , daar zy deRegeeringe van haar
Staat opvertrouwt hebben . Zo heeft zijn Majeſteyt goet gevonden dezeordonnantie uyt
te laten gaan , om aan de zelve Ingezetenenbékenttemaken , hoedanigh Hy gereſolveert
is zijne Legers te doen leven , en d'ordresdie Hy begeert datze zullen hebben te houden
for haar verlichtinge.
. d'Intentie vanzijnMajeſteyt is, dat aangezien zijne Legers zo wel en zopunctuelijk
betaalt werdenals Hy gelaſt heeftdatze zullen zijn,Hyook wil datzehaarin alle mogelij
keDiſcipline, en order zullen hebben te houden ,zonder delandendaar zy door trekken
zullen, "laſtigh te vallen , dan alleen voor de enkele voeragie, en noodige dingen om de
Legers neer te ſlaan.
De Ingezetenen die zich voor demoerwilligheyt der Soldaten , die voorenter zijde de
Legers loopen , beſchucien willen , zullen zich vermogen in de Kafteelen der Dorpen te
bergen met haar Vee , en Koorn , alwaar zijn Majeſteyt wel wilt dat zy zich gewapent
houden , zonder dat zy , daar yemandt hoeven in te laten , dan alleen de Sauvegarde
die zijne Majeſteyt daarzalmogen zenden', ofwel de partye die doord'Officiers gecom
mandeert, door laſtvan zijn Majefteyt, zullen vragen daar in te trekken.
: WanneerdeLegers van zijnMajeſteyceenige plaarzen,op 4 mijlen na zullen naderen,
zo zullen die van yder kaſteel aan de Ruyters, van de Compagnievan de Sauvegarden
zenden: vragen welkers tegenwoordigheyt haar vanalle violentie en moetwil derSolda
tenbeſchutten zal. Des zullen zy dezelvevoeden ,alsmedezijnPaart, en boven dien
4 Rijksdaalders daaghs voor zijn ſalaris geven.
En wanneer de Legers van zijn Majefteyt verder als 3 of4mijlen van de gemeldeKa
ſteelen , zullen trekken, zo zullen zy hare Sauvegaarden wederom in ' t Legergeleyden ,
en inſtaan voor'tquaat dat de Hollandtſe Troupen haar zoude mogen aan doen , zowel in
't gaan naar de Kalteelen , verblijf in de zelve , als in'twederkeeren naar't leger: Ver.
klarende
D 2
 148 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
klarende zijn Majefteyt, dat ,byaldiender eenige violentie aan de gemeldeSauvegarden
gedaan wordt, ofte aan de Officiers van de zelve Compagnie , die de teken van Sauve
garden zullen hebben , en die haar zullen gaan bezoeken , om haar in haarſchuldige
plichttehouden, dat Hyder geen meer zal verleenen , en dat Hy zijneLegers zal laten
leven met alle liberteyt en licentie.
A &tum in 't Kaſteel van Versailles , den 7 April, 1672. Geteekent LOUIS.
En leeger, Le Tellier.
Deze Ordonnantie deg Konings van Vrankrijk , ſtrekten nergens anders toe / als
de Regenten van den Vereenighden Staat bp deGemeenten verhaat te mahen / en te
gen de zelveop te hitzen / balſchelga deNederlandtſe Ingezetenen Willende wijs mas
ken / dat hare Regeerders , de welſtant van den Lande , qualijk zouden handthave
nen. Maar hoedanighde Franſe Legers , de overwonnen en overheerdeonderdanen
der VereendeNederlanden hebbenverſchoontgehadt/ en zelfsde Naburen, met wel:
ke zp de Neutraliteyt hielden / ja Verbont medehadden opgerecht / kan in 't vervolgh
genoeghzaam gelezen worden .
Omtrent dezen tijdt begon den Biſſchop van Munſter, diezijn Leger (met eenige
troupen van den Keurvorft vanKeulen verſterkt ) in 'tGraafſchap vanBenthem vergas
dert had / op te trekken / en vallende in de Twente , berende de ſterke Stadt Grol.
De Legers van den Prinsvan Condé, en den Mareſchal de Turenne nu voozbp Or
foy, en Rijnberk , naar Burik , en Weſel af marcheerende / hezetteden Koningh ,
met het zöne / de voomoemde Steden Orſoy , en Rijnberk te gelijk .
Orſoy , weleen klepne / dochniet te min ſterkeStadt, beſlooten met goede Bol
werken , wag doenmaals voorzien met omtrent 700 Man , zijnde niet genoegh om de
selbe behoorlöhte verdaedigen. Den Gouverneur aldaar was den Colonel Mouler ,
inden Majoor, Koerbeek ,met noch 7 Capiteynen. DenKoning dede haar opepp
fchen / maarhet wierd van den Krijghs-Ráadtafgeſlagen / en van de Stadts Wallen
dapper vuur op de te nakomendetroupen gegeven : zo dat den Koning genootzaakt
was / zijn Canonvoor die Plaats te doen aanvoeren / 't welk hem niet wepnighſpij:
te, alzo nietgaarn zo veel tijdtvoor dezeklepne Stadt wilde verſpillen : De Beleger
denu ziende zo verſchrikkelijkenLeger , onder 't gebiedt / en tegenwoordighepdtvan
den Koning zelf beſtaande upt de Grootſte, Edelen , en beſt-geoeffende Soldaten
van gants Vrankrijk , en daar nevengoverleggende/ dat'er geen ontzetvoor handen
was hebbende nu het bpandtlik Canon , voozhare Veſtinge, en al eenige ſchoo
ten van 'tzelve ontfangen / als ook tamelijke ſchade met het hareonder de Franſen
gedaan ; mepnden / dat 3p het met eers genoegh / aan zo machtigen Koning ,
(wieng ſterk Leger voor haar toch ontneerſtaanljk was ) konden overgeven ; daa
bp verlokten haar de ſchoone conditien die haar wierden aangeboden e ; n komende
nochdaar brp de flauwhertigheydt van eenige onervarene Officieren , beſlooten epndes
lijk /de Stadt,op des Konings diſcrecie , over te geven , behoudens lijf, en goede, kon
nende geen beter accoort bedingen : waar op de Franſen, den 3 Junii, 1672. daar bin
nen zijn getrokken ; De welkenu deStadt in haar geweldt hebbende/en meer den
kende opde gewaande hoon /die 3p haarinbeelden dat haar Koningvan die Stadt
4
geladen Bad (wiens preſentie haartot dadelijk overgeben niet en koft beweegen /
maar
 tegen de Vereende Nederlanden.' . 149
maar als gedwongenzijn Geſchut te moeten plantenvoor de eerſte plaatsvan zijn atra
que) als ou zijn Koninglijk woordt , en accoort, vliegen eerſt meteen Franſe furie de
rampzaligeSoldaten toedie haar in een gerangeert hadden /en ſchooten daar trou
weloos eenige van onder devoet/ d'andere na Dan Bagazy te deegh hadden geplon :
bert / ſchudden die niet alleen op haar naakte hemden upt/ maar lieten verſchepde
die zelfs niet houden / daar en boven haar de dün -gekleede/ ofnaakterughmethaar
blogte / en platte degens bondt / en blauw ſlaande/ terwijl eenige andere de Olli
cieren van het Guarniſoen (die haar in zeker huys hadden te zamen geretireert/ en
deeg actie met zeer bedroefdeoogen hadden aangezien) toevloogen 7 die hier mee
meendehaarlaatſte uurwas gekomen ;doch namen haar alleen op Koninghsdif
cretie gevangen / gelnkelijk die beroovende van alhaar goederen die zp by haar had
deny wozdendehetGuarniſoen , zo hooge / als lagewiderserbarmelijkgetracteert/
daarde Franſe belofte, en trouw heteerſte in bleek / zelfs geveſt op Conings woozdt/
en onderteekening.
Hier op volgdeden Coning gelfsmet zijn Leger , bp hetandere dat Rijnberk beles
gerthiel. Deze Stadtlagh inzinbolle Fortificacien ,behoorlijk gerepareertſen vanalles
wel voorzien, behalven van Krijghsvolk ; Diens Commandeur was denColonel Bal
fum , en zijn Adjunct , den Colonel Doffery , en 15 Capiteynen , en voozts d'andere en
mindere Officiers , enomtrent 1000 Soldaten. Het geen zich van begin af/ totheteyn
detoe / ban deze belegering heefttoegedragen , kan menzien in het volgende;

Waarachtigh verhaal , hoe de zake zich totRijnberkheeft toege

dragen yan den beginneaan , tot des zelfsovergaan .
Dn. Juny 1672.itin deTroupenvanVrankrijk voozbyRijnberk gepaſſeert/ na
Den zelven dito hebbenfe haarvoor Rijnberk aan deGelderpoortfaterrzien .
Waarop 'tGuarniſoen in deWapenengekomen is / datvolgens bericht zelfsvan
den Overſten d'Offery , en den Commandeur , als ook de oude Capiteynen lang aldaar
in Guarniſoen gelegen hebbende / onderanderenSloot enKlooſter ,gelijk upt derzel
ver Advijzen te zien is / ten hoogtſten niet meer als 1000 man ſterk zouden zijn ge
Weeft / en niet genoegh om dehelft van deConterſcherpen tebezetten.
Den 2 Juny is Rijnberk berent, en hebben met Kanondaarupt vuur gegeben .
Gedurighlijk vante vooren / tot het laatſte toc / hebben de officieren en Soldaten
aan de Werken gearbepdt / enalte nachten gewaakt/Waar door 't Volk gantſch was
afgemat / en onwillighals zp van vechten hoorden / gelijk meermalen van verſcljeps
. de Officieren in den Krijghs-Raadt daar van rapport is gedaan / en ook gebleken heeft
aan 't Volkvan Capiteyn Viry , en den Overſten Luytenant Tongel , daar Capiteyn
Uyttenbogaart aan't Galge-Bolwerk de Wacht mede hadde.
Den 3 dito heeftMontr.Baron de Hovelich , Raadts-Heer en Mathematicus van den
Biſſchop van Straatsburgh , door een Miſive (Nora , het opſchrift aan den Overſten
d'Oſſery , den inhoudt aan den Commandeur houdende) laten verzoeken / om binnen
te mogen komen / 't welk wierdttoegeſtaan bpden Overſten d'Oflery , en den Com
mandeur , buptenkenniſſe van den Krijghs-Raadt, die ook bepde hem binnen haal
den / en aan 'iQupsvanden Commandeur gelepden .
13 Alwaar
150 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
Anwaar hp proponeerde / dat den Biſſchop van Straatsburgh gehoo: t had / dat
men de Stadt wilde in bandt ſteken .
En verzocht/ dat zulks niet mochte geſchieden / alzoo den Biſſchop van Straats
burgh daar doo; bpzondere bụiendtſchap geſchieden zoude/ boegende daar bp deze
diepgementen ; Dat, zo zulks geſchiede, het qualijkafloopen zoude by het overgaan
van de Stadt ; Waar op den Commandeur met een Eedt zwoer / dat geen gedachte
waren geweeſt om zulkste doen / endat den Biſſchop van Straatsburgh tem mochte
verzekert houden / datzullis niet geſchieden zoude.
Én is doen van het Hups van den Commandeur vertrokken / na het Logement
van den Overſten d'Offery , alwaar mede isonthaalt / en in 't lange particulierecon
ferentie heeft gehad .
den voorfz. Baron na gehoudene conferentie / van den Overſten d'Offery, en
Enis
den Commandeurgelepdttot bupten de Rijnpoort, alwaar den Commandeur zijn af
ſchepdtheeftgenomen.
Dochden Overſten d'Oſſery bleef/ en gelepde hem over het Conterſcharp , tot by
na de Schans toe / alwaar d'Oflery met vingers 7 hem alles aanweed .
Monſr. Baron d'Hovelich ging doen zelfs voozt ou de Schans, alwaar op alles af
fpeculeerde / en metzijn Derre-kijker doozagh .
Waar op den Ingenieur Boſch geroepen heeft / het is verraadt, en verſpiederye , in
wiefentie van alle deSoldaten , die aan de Rijnpoort op haar Poſt waren .
En als doenzijn Capiteyn Rogiers en Uyttenbogaart bp den Commandeur gekomen /
en hebbenhem voorgehouden / deonredelijkhept / dat men den Vyande za alles vers
toonde / en door de Werken brachte.
Diedaar op antwoozde/ uzoehtmp dagelijkste pikeeren / ik zal doen wat ik
wil / hehje wat te zeggen / gphondt het ſchijven aan ons Heeren en Meeſters.
Waarop CapiteynRogiers antwoozde/ watzouden wpſchrijven / gp kondtzelfs
geen Brief daarna toe krijgen .
Den4 dito , isvan zijn Majeſteytvan Vrankrijk een Trompetter gezonden aan de
Gelderpoort, die doo, ordre banden Commandeur is binnen gehaalt met een Brief
(Nota) het Opſchriftaan d'Offery , deninhoudt aanden Commandeur.
Waar bp verzochtwierdtvan zijn Koninklijke Majefteyt van Vrankrijk , dat Duc
d'Duras mochtebinnen komen / alzo pets wegen den Koningte proponeeren had / en
dat ondertuſſchen pemant anders / geduurende de beſoignes in Oltagie in 'tLeger
mochte gezonden werden .
' t Welk bp den Commandeur, en den Overſten d'Offerygeconſenteert is / enig den
Trompetter met een Miſfivewederom afgezonden / inhoudende (om 7 30 men zeght
een plag -dank te behalen / often wareomeenige andere conſideratien / haar betbes
wuſt) dat niemandtin 't Guarniſoen wag / die egaliteythad / om jegens zo een conft
derabel Duc , in Oftagiete gaan ; alles zonder kenniſſe van den Krijghs-Raadt.
Waarop denKoning des anderen daaghs / zijnde den 5 dito, wederomeen Trom
petter met een Miflive heeftafgezonden/ metinhoudt datze dan 3 Capiteynen in Oſta
gie zoudenzenden (Nota) daar van te vooren maar een alleen ge-epft was .
Gelijk dan ooli gezonden zijn / Vermandois Heere van Meereſteyn , Bleeswijk en
Monſieur de Baron Kintsky.
Waar na den voozſz.Duc de Duras tegen den avondt in de Stadt is gekoinen / met
twee aanzienelijke Perzoonen vergezelſchapt/ enwierdt ingehaalt dooz d'Offery en
den
 tegen de Vereende Nederlanden. ISI
den Commandeur, gaande tereerfterinſtantie na 't Huys van den Overften d'Offery ,
alwaar lang en particuliere conferentie met den anderen gehad hebben .
Waar op den Commandeur den Krijghs-Raadt heeft doen vergaderen / doch alzoo
het telaatſ en yder opzën Poſtwas / zo zijnder wepnigh gecompareert ; Doch is
Door den Commandeur , den voozſ3. Duc aangezeght7 des nachts te willen overblij
pen / of dat hy Commandeur anderzints desanderen daaghs door een Trompetter de
intentie zoude laten weten / rakende de propoſitie / die den voo2 3. Duc de Duras ,
wegens den Koning , aan hem Commandeur ten hupze van d'Offery Wadde vooga
gefielt .
Bp welke propoſitie den Koning gepreſenteert zou hebben alle Conditien , gelijh
Weſel had / onder verdere beloften / van ons op zijn Koninklijke Woordtbeter te
Jullen tracteeren / zo wanneer wpons wilden overgeben .
Waar op den gemelten Duc de Duras, noch dien zelven avondt zeer laat vertrok /
na dat de Werken , in't in en uptgaan / bezichtight heeft.
Waar na / dooz laſt van den Commandeur , een Adelborſt van de Hooftwacht
's nachts ontrent elfuurenop de Poſten isafgezonden / en aangegepdt dat men niet meer
ſchieten zoude op lijfſtraffe, het zymet Kanon ofMuſquet , zonder aan den Krijghs
Raadt daar van deminſte kenniſſe gegeven te hebben / daar nochtans 's avondslaat
eenige vanden Krijghs-Raadt aan 't Huysvan den Commandeur bp den anderen wa
ren geweeſt / zulhs immers nietanders dan colluſie , met den Vyandtdaar upt kan
werden geoordeelt.
Den anderen daaghs den 6 Junii , quam Duc de Duras deg morgensboegh we:
derom over / ten epnde van antwoordt, en onthielt zich ondertuſſiden den Vyandt
dicht rontzom de Stadt , tot op de Conterſcherpen toe / zonder dat men daar op moch .
devuur geben /maar moeſte de zelve alleen inetden Hoedtafwenken / waarover
bp de preſente Capiteynen wierdtgemurmureert; Zodat Duc de Duras, dat ziende/
noch zelfs order ftelde / datzeeenighzing retireerden.
OndertuſſchenbleefDucde Duras , met d'Offery , en den Commandeur aan d'Or
Toyſſche Poort, dat de principaalſtePoſtwas / endaar de Werken noch reddeloos
J lagen / op de Borſtweering , antwoozdt
ſtaan (peculeeren / geaccompagnéert met eenige Franſe
Cavalliers aanpozrende
, om behomen
te .
Dod op het berichtvan den Overſten d'Oſſery, en denCommandeur, datden
Krijghs-Raadt niet konde doen / ten zp de 3 geoſtagieerde Capiteynen te rugge qua
men / 'twelk immers te bevoorens bp fet laten vertrekken van dezelve Capiteynen ,
haarlieden zo welbewuſt wasals nu ,en uptwat confideratien het zelve geſchiedt
is ! ( den Hemel weet het) zo is Duc de Duras Weder na 't Leger gereden / latende een
ander in zijn plaats zulks Bleeswijk , Meereſteyn en Kintsky terugge zijn gekomen .
En heeftals doen den Commandeur den Krijghs-Raadt doenvergaderen / en de
propoſitie gedaan / in manieren / als volgt:

Krijghs-Raadts-Reſolutien van het Guarniſoen van Rijnberk.

5

M den Heer Commandeur van Ballen , den Heer CollonelDouflery , en alle preſente Ca
piteynen , Lieutenanten , en Vaandrighsvan dergelijke.
Den Heer Commandeurvan Bajen d'intentievan den Koning geproponeert hebbende ,
als
152 Den Franſen Oorlog -
als namentlijk , datby aldien het Guarnizoenzich op zijn Clementie wilde overgeven ,
dathy dit GuarnizoenvanRijnberk favorabelder tracteeren wilde als Orſoy , Burik , en
Weſel, met begeeren, dat 'alzo eere , en reputatie hier by geintreſſeertwas , dat zy die
zelve conſidereeren moften , te zamen gelijk eerlijkeMannen , om ons by onze Heeren,
en Meeſters, en degeheele Wereltmogente verantwoorden .
Den Heer Cap.facob Rogier oordeelde , dat, terwijlen , na het gevoelen van den Heer
Collonel voorfz. zelfs , geen volk genoegh was om de Werken te maintineeren , zo was
zijn gevoelen dat men op goede conditien zou komen te accordeeren. Stonde facob
Rogier.
Den HeerCap. Klooſter ſuſtineerde datmen over de 1000 niet in 't Guarnizoen hadde ,
die bequaam waren het Guarnizoen te defendeeren , zo verſtaat hy dat men zich opgoe
de conditien zou moeten overgeven. Stondt Lodel van Klooſter.
Den Heer Cap.Sloot, om dat men geen sooo Man hadde, en veele jonge , en onge
dreſſeerde Soldaten , zo dat onmogelijk was de plaatze te konnen bezetten , zo verſtone
hy datmen op goede conditien zoude accordeeren, alzomen niet beſtant genoeghwas
tegens zo een machtigh Leger te maintineeren . Stondt Arent Sloot.
De Heer Cap. Broekhuyzen , alzo de Staten ons verlaten hadden , het volk door den
gedurigen arbeyt aan de Werkengedematteertwaren , dat onmogelijk was de plaatze te
defendeeren , zo verſtont, dat men op debeſte conditien mogelijk met denKoning zou
komen te parlamenteeren. Stondt Wilh. van Broekhuyzen .
De Heer Cap. Toulemonde, datwywaren in een van de conſiderabelfte plaatzen van
ons Landt , en by aldien wy de Buytenwerken niet zouden konnen maintineeren ,
dat menze zou komen te verlaten , of doen ſpringen , en dat men , zo goet mogelijk
zichmoſtdefendeeren , al eer men van eenige Capitulatie quame te ſpreken , entot de
laatſte Man toe , en niet meer defendeeren konnende, dat hetdan noch tijdes genoegh
was , om te parlementeeren , op dat men eere , plicht, en eedt in acht nemen ,en zich
voor de Heeren , en Meeſters verantwoorden koſte , en dat hy liever hiervan de vyando
wilde gehangen worden , dan van zijne Heeren , en Meeſters. Stondt Barth. de Toule
monde.
De Heer Cap. Reneſſe, indien men zich konde maintineeren, dat hy van't gevoelen 1
van den Capiteyn Toulemonde wezen zou : maar contrary blijkende, verſtont datmen op
de beſte conditien mogelijk zou komen te parlementeeren . Stondt fan Petervan Reneffe .
Idem eft , Schimmelpenning.
DeHeer.Cap.Uytenbogaart, conformeerdemy met Capiteyn Broekhuyzen. Stondt Flo:
rus Uytenbogaart.
De Heer Cap. Merode , d'onmogelijkheyt ziende tegen zulk een macht te ſubfifteeren ,
oordeelde dat men op de beſteconditien mogelijk zou komen te accordeeren , vermits
door dit middel die van de Religie noch zouden mogen gemaintineert , en eenighzins
geprotegeert worden. StondtGeorg tooftvan Merode.
De Heer Cap. Bronkhorſt, idem , Capiteyn Merode, doende daarby , dat , zo wanneer
geen favorable conditien koſte bedongen worden , dat men dan vechten moſte tot con
Tervatie van de eere. Stondt H. van Bronkhorſt.
De HeerCap. Fonteyn , aangezien de Fortificatien zo groot zijn , en zo veel bezettingen
van nooden hebben , dat het onmogelijk is met hetzwakke Guarnizoen tekonnen be
zetten , ſchoon geproponeert wordt de Buytenwerken te laten ſpringen , en als dan de
Binne poitente bezetten , onze Grachten gevult zijn zouden , en dan onmogelijkkonnen
was te
 tegen de Vereende Nederlanden. IS3
konnen defendeeren , zo was die van gevoelen tot een favorabel accoort te komen , en
zonder dat, te vechten. Stondt 7.Hollandt , gezeyt Fonteyn.
De Heer Cap. Bleyswijkwas abſoluytgereſolveert alhier binnen de plaatze met al zijn
volk te ſterven , niet tegenſtaande welwiſt dat tegens die groote macht van den Koning
niet koft gedefendeert worden ,ten zymetvliegende Vaendelen , en brandende Lonten,
met volkomen Geweer daar uytſcheyde. Stondt R. Bleyswijk.
De Heer Cap. Klerk conformeerde zich met CapiteynRogier en Reneße. Stondt E. Klerk.
De Heer Cap. van Meereſteyn conformeerde zich met Capiteyn Rogier. Stondt I. Fokier
de Vermandois.
DeHeer Cap. Kinsky, alzo hetGuarniſoen niet mogelijk was te defendeeren , confor
meerde zich met Capiteyn Bleyswijk , Stondt B.W.Barón de Kinsky.
Den LieutenantPaulus Bellous, onder de Compagnie van Capiteyn de Viry, conformeer
de zich met Kinsky. Stondo Bellous.
DeLuyt. Praem conformeerde zich met deze laatſten. Stondt Samuel Prarm .
De Luyt. Klooſter conformeerde zich met Capiteyn Rogier, volgens advijs van den In
genieur , en te weynigvolk tot defenſiedaar inziende. Stondt Ditmaar van de Klooster.
De Luyt. Sloot conformeert zich met Capiteyn Rogier. Stondt Ioan Albert Sloot.
De Luyt.van Emmerik , atzoo onmogelijk is onze Buytepoſten met zo weynigh volk, .‫ܕ‬

gelijk hier in hetguarniſoen is , niet half konnen bezetten , 'en geen tijdt hebben de zelve.
te laten ſpringen , ofte raſeren , en onze Binnewallen onbequaam zijn , ons te kunnen
defenderen , als de Buytenwerken wegh zijn , zo is mijn ſentiment, dat men op behoor
lijke conditien behoorde te capituleren , alzo van allekanten afgeſneden zijn , en geen
zins ontzet konnen bekomen. Stondt Iob. van Emmerik.
De Lugt. Echten conformeerde zich met Capiteyn Rogier. Stondt Nicclaas van Echten .
De Luyt. Meurs conformeerde zich metCapiteynRogirt. Stondt Willem Meurs.
DeCap. Luyt.Langenhoofe ut ſupra. Stondt HendrikLangenivoft.
De Luyt.Enſchededezelve Capitulatie die Capiteyn Fonteyn geteekent heeft , ik als Luy
tenant doe het zelfde. Stondt W.V. Enſchede.
De Luyt. Hoogen conformeerde zichmet Capiteyn Rogier. Stondt dit is H. het merk van
de Luyt. Hoogen .
De Luyt.de Veen conformeerde met Capiteyn Sloot. Stondt Willem deVeen .
De Luyt. Appelbergh conformeerde zich met Capiteyn Rogier.Stonde Andries Appelbergi).
De Luyten. Spyck conformeerde zich met Capiteyn Merode. Stondt PaulusSpijck.
De Luyt. Walterus conformeerde zich met Capiteyn Rogier. Stondt DionyfiusWalternis.
De Luyt. van Heert, conformeerde zich met Capiteyn Rogier. Stonde H.W. van Heert.
De Vaandrig Viry conformeerde zich mer Capiteyn Rogier .Stondt Franfois de Viry.
De Vaandriz Loly, weet wel dat het by deze gelegentheytonmogelijk is deze Stadt lan
gen tijde te konnen defenderen, maar is van gevoelen dat de krijghsorder, en de aange
bore genereusheyt van zijn Majefteyt zodanigh is , dat zijn Majeſteyt aan Soldaten die
eenighzins haar eer, en eedtzoeken te betrachten , ten minſtenzo goede conditien zal
geven , als aan die geene , die zo een plaats als deze is , zo zonder ſtoot of ſtorm overge
ven. Sondt W. Loſy Vaandrigh van Capiteyn Ger. van Haften .
De Vaandrigh l'Eſpée conformeertmetCapiteyn Sloot. Stondt Abram de l’Espee.
De VaandrighReneße conformeerdezichmet Capiteyn Rogier. Stondt Theodorus Reneße.
DeVaandrigh Vloet conformeerdezich met zijn Capiteyn Schimmelpennink ,zonder het
Vaandel niet uyt te trekken . Stondt Nicolaas Vloet.
х De
14 Den Franſen Oorlog
Delaan.lrigh van Eyl conformeerde zich met Capiteyn Reneje. StontW.van Eyl.
De Vaandrigh Vink conformeerde zich met Capiteyn Toulemonde. Stont Pieter Vink.
DeVaandrighla Plas conformeerde zich met Capiteyn Reneſſe.Stont Gerard van der Plan
De Vaandrigh Groenwegen conformeerde zich met Capitcin Rogier. Stont S.G. v.Groen
Hörgen .
De Vaandrigh Mode conformeerdezich met Capiteyn Sloot. StontHenricus Mode.
De Vaandrigh Kuyper conformeerde zich metCapiteyn Merode. Stont Johan Kuyper.
De Vaandrigh Meyers conformeerde zich met Cap. Bleyswijk , en Kinsky, StontBaſtiaan
Meyers.
De Vaandrigh van den Broek ,Vaandrigh van Cap. Fonteyne , conformeerde zich met zijn
Capiteyn. Stont fan van den Broek.
DeVaandrigh van der Til conformeerde zich met Cap. Bleyswijk. Stont Michiel Arnold
ran der Tille.
De Vaandrig) Nicupoort conformeerde zich met Cap. Bleyswijk, en Kinsky. Stont Ar
nald Nieupoort.
De Vaandrigh Hattum conformeerde zich met Cap. Bleyswijk , en Kinsky. Stont Lode
wijk van Hartum .
DeVaandrigh Voller, onder Cap. Klerk , conformeerde zich met zijn Capiteyn. Stont
Carel van Voller.
De Vaandrigh Vilcher conformeerde zich met de Heere van Meereſteyn. Stont Johannes
Diderich Vißcher.
De Vaandrigh deVries, onder Cap. Broekhuyzen , conformeerdezich met Cap. Reneſe.
Stont Arnold de Vries.
De Heer Collonel Douffery verſtonit, dat, dewijle de meeſte Stemmen gaan , zich op
goedeconditien over tegeven , zo was zijn geſtrengheyt daar niet tegen , anderzins was
gereſolveert zijn uyterſte droppel bloedts daar by op te zetten , nochmalen verſtaande
goede conditien , dat deHeeren Staten eere daar van hebben moeſten . Stont leDoußery.
De Heer Commandeur van Baßen kon in de Reſolutie der meefte Stemmen niet reſol
veeren , alzo hem de plaats alleenaan betrouwtwas , en liever haddeonder de Poort ge
hangen te wezen , kan tegens zijn eere , eedt , en plichtduſdanighte handelen. Stont
7. Baſem ,
Onderſtont pro copia cum ſuo Originali concordanto Andr. Jac. Godsleeben Imp. Auth .
Nor. Pablofulf.
Als nu de beſoignes wat langh duurden / zepde den Commandeur en d'Oflery ;
Vrienden wy moeten ons wat haalten , ofhet zal qualijk met ons afloopen , alzo den
Koningons maar een uur tijdtgeeft.
wederom bydien Edelman , diein eenkamerbyzander
Ondertuſſchenis d'Offery
wasgegaan / alwaar hp d'Offery in preſentie van den Commandeur, de Capiteynen
Rogiers, Kintsky en meer andere i die hem gevolght waren / onder diſcours teken
nen gaf dat hy wel genegen was tot Accoort, zo wanneer men mochte nyttrekken met
vliegende Vaandels , en daar en boven met 4 ſtukken Kanon .
Waarop dezen Majoor, of Edelman repliceerde/ niet te gelooven / dar den Koning
deze Conditien zoudeaccordeeren.
Zo quam wederom den Over ten d'Offery bp Kintsky, engepde: dat men zo goede
conditien niet zoude bedingen , als het niet geſchiede ten reſpecte van zijn Perzoon.
us nu by den Krijghs-Raadt geadviſeert was7 als boven verhaalt is / dat zo
hons
 tegen de Vereende Nederlanden , IS
Wonderbaarlik / en met'erhaaſt ophet menighvuldigh aanpozren van den Overften
d'Offery , en den Commandeur toeging : Zo zepde den Auditeur tegen den Comman
deur , Mijn tHeer , de meeſte ſtemmen leggen , om met den Koning te ſpreken over ech
goet Accoor .
Waarop den Commandeur en d'Offery, zonder eens deſtemmentecolligeeren en
te concludeeren / veel min refumptie over zodanigen importanten zaak (ten fimepder
zijn intentienaderzoude hebben konnen interpreteeren ) te doen / ofook Commiſſie
tedecerneeren van pemandtna'tLeger tezenden / op haar epgen Houtje en authori
tept, zonder kenniſſe van den Krijghs-Raadt, de Capiteynen Kintsky en Sloor, na
't Leger hebben afgevaardight.
En hebben / in't Leger komende/ metden Koning gecapituleert/ om op ftaande
voet/ met vliegendeDaandels naarMaſtricht daar uut te trekken / gelyk upt het
volgende afte nemen is .
Dant CapiteynKintsky en Sloot wederomin de Stadt komende / 50 is den Vyandt
op den voet gevolgt / en de Orſoyſſche- Poort ingekomen / alwaar de Capiteynen
Bronkhorſt, Meerefteyn , Reneffe en Schimmelpenningde Wacht hadden / en hebben
haar alzo op de Markt, in ozdze geftelt.
De Capiteynen, Klerk en Uytenbogaardt ſtonden op deWacht, als wanneerjy daar
afwierden ontboden van den Commandeur.
Aande Commandeurs Huys komende /om te hoorenwaterte doenwas / 50was
pder een bezich om zijn Compagnie by malkander te trekken / en voorts op ftaande
voet de Stadt upt te marcheeren / gelyk ook zonder eenigede minſte uptſtel7geſchie
den moeſtel waar dooralleverſteldt ſtonden / en qualijk tijdt hadden om het Volk
by malkanderen van de Poſt afte krijgen .
Behalven dat men in der waarhept nietweten kan dat de gemaakteCapitulatie
met den Koning bp pemandt gezien of gebleken is / met vertrouwen / dat'er ook
geen blijk noch geſchriftvangeweeſt is / nochookgetoontzal konnen werden / veet
minrappozt daar van gedaan / ofnaderKrijghs-Raadtdaarvangehouden .
Behalven dat ook den Commandeur, en den Overſten d'Offery , die van den Staat
1 als een Mede -Raadtsman van den Commandeur,entot Hooft van't Guarniſoen aldaar
geſtelt/ en welke bepdede Stadt, Militien , en allestoebetrouwt was / de Capitey
nen in 't bpzonder ong/ die eerft jongſt en nieuw in't Guarniſoen waren aangekomen /
niet hadden behooren zo te abuſeeren en te bedriegen / veel min vooz te ſtellen / om
met den Vyandt recapituleeren / haar pretert nemende / gelijk wp meermalen hebben
gehoozt / op de Proteſten diegedaan waren om ſecours van Dotk / aan de Heeren
Raden van State ,en in't Legeraan deGedeputeerdens, zonder dat daar oprets ge
volght / en geen apparentie van fecourste verwachten was .
Is ook notabel dat d'Offery greduurigh overen weer zijn epgen Trompettergets
brupkte na hetLeger, voor zijn epgen privé, zonder vooz ofna den Krijghs-Raadt
daarvan kenniſTe geyiben te hebben .
En alzo dan uptalle deze Poſten notoirlijk moeten aangemerktwozden / die qua:
de maximen en valſche pračtijken , gedurendedenfandtvan Rijnberk van den Over
ftend'Offery ,in den omgangmet ongen Vyandegehouden ; En dathp d'Olfery , en
den Commandeur haar Dupligheden enfchermerpen methet tekenen van de Capitey
nen vanhaar ſchouderen hebben zoeken afte ſchuppen / blijkendeapt haarſchande
lodge en onwettigeproceduuren/ Waardoo, den Vyandede Stadt quamoberrompeten/
# 2 zonder
156 Den Franſen Oorlog
zonder dat men van eenige Capitulatie met den Vyandt gemaakt / Wiſt/ d'andere der
halven aan het overgeven van Rijnberk gantſch onſchuldigh in onwetent kennende
Als zijnde in dezen niet gehandelt in forma/ en zo als het behoozt ( t'eenemaal ſtrijdigh
tegenhareintentie / en overzulks ſtrafbaar die geene / die zo trouwloos tegen alle
Wetten en redenen / zonder eenige gerequireerde Ordres , Reſolutie ofte Commiſtie
hebben derven voortvaren .
Mldus is deze ſterke Stadt Rijnberk , den o Junii 1672. zonder eens te recht berent /
of belegert tezijn / door Schelmen , enVerraders, en de lafhartighept/ van demeeſte
vozdere Officieren , aan den Koning van Vrankrijk overgelevert / daar voor zijn Hoog
heyt Prins Frederik Henrik , H. L.Memorie , in den jare 1633. 300veel weken / met
louter gewelt / moſt verſlijten / aleer hp die in zijn macht konde bekomen . Den Ko
ning wilde dit Guarniſoen nergens anders heen laten vertrekken / als na Maſtricht,
alzo hp niet van zin was om die Stadtaan te doen / en deze upttrekkende Militie de
andere / noch tewinneneSteden , en Sterkten zouden konnen verſterken. Dit Guar
niſoen dan voozbpdeStadt Roermonde, (gelegen aan de Rivier deMaze, onder't ge
biedtvan de Spaanſe Nederlanden) pafTeerende / riepen eenige van ' t volk daar bin
nen . 't Isniet vreemt dat Rijnberk over gegaan is , terwijl d'Oflery daar in Commandeur
was. De meeſte partyvan dit Guarniſoen liepen onderwegen wech / zo dat'er wep
nigh van de Hooge Officiers , en noch veel minder van de Soldaten , (na het getalvan
elhs te reeħenenbinnen Maſtricht gekomenzijn .
De Officiers die aldaar quamen / wierden in hechtenisgeſtelt / en daar na ig den
ſchelmſen Verrader , den Collonel d'ofery gevonniſt/ en den kop afgeſlagen / nahet
uptwijzenvan de volgende

S Ε Ν Τ Ε Ν Τ Ι Ε
By den Krijghs-Radegegeven tegen DanielBaron d'Oſſery',
gewezene Collonel van een Regiment Paarden
binnen Rijnberk.
с OP Y E.

Lzo Daniel Baron d'ofery,Collonel van een Regiment Paarden ten dienſe dezerLanden ,
A Gevangenalhierin het Leger, overtuyght en die van den Hoogen Krijghs-Rande der
Vereenighde Nederlanden gebleken is , dat ten aanzien vande conſervatie, ende
fentie der Stadt Rijnberk , met alles 't geene daar aan dependeert, den Commandeur
Baßem moſt nemenzijns Gevangens advijs , en goetvinden , hy gevangen nochtans onder
wonden heeft , niet alleen door grove onachtzaamheyt te verzuymen de behoorlijke
devoyren totwederſtantvan den Vyandt gerequireert, maar ook zijne Eere , Eedt, en
plicht zo verrete vergeten , dat hy in Junii, laaſtleden , als de voorſz. Stadt belegert was ,
met zijn kenniſſe niet alleen zijne eygen , maar ookvan de Vyants Trompetters uyten in
de Stadt zijn gekomen , endat hy ook aan zekeren Edelmanvan den Biſſchop van Straats
burgh , zijnde zijns Huysvrouwen Neve , acces niet alleen aan zijn Huys heeft gegeven,
maar den zelven door en buyten de Stadt geleyt, en de onopgemaakte Buytenwerken,
daar
 tegen de Vereende Nederlanden . IS7
daar de Fortificatien op haar zwakſte waren , laten af ſpeculeeren , en zo voorts door
zijnen Trompetter wederom naar het Leger convoyeeren. Waar op verſcheydene Offi
cieren als andere van het voorſz. Guarniſoen zeyden , wy zijn verraden ; Dat hy gevan
gen ook niet alleen niet belet nochte geproteſteert heeft tegen dat, als 's anderen daaghs
daar opeen Vyandts TrompettermetBrievenin de Stadt is gekomen , met verzoekdat
den Duc de Duras met den Commandeur mochte komen ſpreken , om de Stade aan den
Koning te willen overgeven op zijn Majefteyts clementie)den Commandeur daar op ge
hoor heeft gegeven , geantwoort, en deCapiteynen tot Oltagiers uytgezonden , maar in
tegendeelden gemelten Hertogh die daar op binnenzoudekomen , nevensden voorſz.
Commandeur , en andere Officieren heeft gaan ontmoeten en complimenteeren , heb
bende eerſt met den zelven blijven ſtaan op deBrugge van de Stadt, alwaar den Hertogh
de Grachten en Wallen koſte bezichtigen , enmet eenen (volgens geloofwaardige getuy
gen) vermaanden, dat hy de Stadt van wegen den Koning op declementie van zijne Ma
jeſteyt quam vorderen , en met den Meergemelten Hertogh daar naar gegaan is aan den
voornoemden Commandeurs Huys, daar hy Gevangen bekent , dat de voorfz. propo
ſitie yan den Koning wederom door den opgemelten Hertogh geſchiedt is , van waar hy
Gevangen naar zijn eygen Huys ging, daar den Commandeur Baſum metden Hertogh
van Duras by hem quam , dien hy Gevangen naar een ruymen tijde verblijvens, geac
compagneert heeft des avondts ten 10 uuren tot aan de Poorte , de welké men zo laat
hadde open gelaten , om dat den Hertogh noch wederom mochte vertrekken naar het
voorfz. Vyandts Leger ; Dat hy Gevangen daaghs daar aan 's morgens vroegh komende
van dewal met den opgemelten Hertogh heeft gaan ſpreken , en van den zelven ismon
deling begroet geweeſt, zonder dat hy Gevangen daarvan inden Krijghs-Raadt, die
korts daarnaarvergaderden , heeft rapport gedaan ; Dat hy Gevangen ook wel geweten
heeft het verbodt op lijfſtraffe,van dat de Soldaten niet en zouden ſchieten op den Vyandt,
de welke nochtans geduurende de voorſz.negotiatien op de Contreſcharpen waren geko
men , endat hymedeals de gemelteKrijghs-Raadt vergadert was , met zekere Edelman
,
van den Vyande , die in een Voorkamer daar ontrentwasdiverſe reyzen apart heeft gaan
ſpreken engecommuniceert, dewelkedanden Krijghs-Raadt quam pouſſeeren om den
Coningantwoorde telaten toekomen , voorgevende dat er geen tijde meer overighen
-was ; En dat eyndelijk als de Commandeur in denKrijghs-Radede voorfz. propoſitie
vanden Coning voortbracht , hy Gevangen daar medepreſent is geweeſt , en verſtaan
heeft dat het meeſte deel van de Officierentot het overgeven van de Stadt op des Conings
clementie heeft geadviſeert , en onderteykent. Daartegenhy Gevangen niet alleen niet
en heeftgeproteſteert, d'Officieren geencourageert, ofte totder zelver devoir vermaant
gehadt,maar zelfs mede doen ter tijdt tot het overgeven van de zelvegeconſenteert, en
onderteykent; Daar op deStadt ook datelijk overgegevenis, alhoeweldeVyandt Kanony
Muſquet , ofte Piſtoolſchoot op de zelven gedaanen hadde , en merSoldaten , Fortifica
tien, en Munitie van Oorlogewel voorzien , en zulks noch buyten noodt , en pericul was.
ZO IST , dat die van den Krijghs-Rade yoornoemt(doende reche) den voornoemden
Daniel Baron d'ofery, gecondemneerthebben , gelijkzy den zelvencondemneeren by
dezen over'tgunt voorfz.is ,als ftrekkende tot merkelijke ondienſte , irreparable ſchade,
en diſreputatie van deze Landen , 't welke geenzints getdilereert , maar andere ten
exempel met alle rigueur behoort geſtraft tewerden ; Te brengen door den Provooſt
Generaal van den Leger, ter plaatze daar men gewoon is Criminele Juſtitie te doen , om
aldaardoor den Scherprechterge -executeert tewerden met den zwaardedat’er de doodt
X 3 naar
158 Den Franſen Oorlog
naar volge , alsmedein de koſten , en miſen van Juſtitie tot tauxatie , en moderatie van
dezen Krijghs-Rade , ontzeggende den Heer Advocaat Fiſcaal van de Generaliteyt
zijnen vordereneyſch om redenen , doch alles op 'tgoetvinden , en approbatie van zijn
Hoogheyt.
Aldusgedaan , en geſententieertin den Legerby Bodegrave, by zijn Excellentie van
Lugleftem , Generaal van de Infanteryevan het Legeren Preſident, de Heeren Grave van
NaflauLuytenantGeneraal , Steenhuys Heere van Heumen MajoorGeneraal,beyde van de
Ruyterye, La Leck, Sedlenitsky, Almelo, Graafvander Lippe, Collonellen , en Turk
LuytenantCollonel , ten overftaan van den Advocaat Fiſcaal voornoemt op den 22 Au
gufti Anno 1672. Stilo novo ,ter Vergaderingevan den voornoemden Krijghs-Raadt.
Wasgeparapheers
FREDERICO de NASSAU .

Ter Ordonnantievanden Krijgbs-Radevoornoemt , in abfentie

van den Griffier , En onderteekent

LAURENS de SILLE.

Wekeboomoemde Sententie door Miffive , op den25 dito rapport gedaanzijnde !

heeft zijneHoogheytde zelvegeapprobeert/ en is dienvolgende publijcquelijken gepas
nuncieertter plaatze van de Executie den 27 daar aan volgende.
Den 27 Augufti, 1672. is deze Erecutie geſchiet in 'tLeger te Bodegrave , enig
doen ook een Sargeant geharkebufeert/ om dathp tegengd'ordre der militie , enzijn
Capiteyn , hadde aangegaan .
Ondertuſſchen dat den Koning van Vrankrijk met het gemakkelijk innemenvan de
Steden Orſoy en Rijnberk bezich was / ftondtden Prins van Condémethetbenaderen
aan de Stadt'Wezel, en den Mareſchalde Turenne , met Het benauwen van de Stadt
Burik(daar tegen overgelegen ) niet ftil. Wrzullen hier laten volgen / een Extract upt
geher verhaal van pemandt / die een oopy-en 002-getupge / van 'tovergaan dezer
2 Steden , seght / gerneefttegen.

Verhaal yan't belegh , en overgeven der Steden

WEZEL , en B -URIK.
E X TRACT.

W zija Hoogheyt, Pons Frederik Henrik , H.L.M. de ſterke Stadt'sHartogen

Boſch , hiel belagert e Graaf Henrik van den Bergh , met een machtigh SpaausLe
ger , over den Yffel, in de Veluwe was gevallen / p wierdt op een nacht doorder
Heeren Staten Holt verraft m ingenomen , maar was doen op verre na / softeck
niet
 tegen de Vereende Nederlanden . 159
niet geroztificeert als tegenwoordigh : Leggende nu omringt / van de volgende
Bolwerken en Wallen : Als het Vis-Bolwerk ; DeSteenwegh , ten bzave Voorſtadt
in zijn Veſten , en Wallen getrokken / en met zijn betoolijkeBolwerken voorſien /
waarna volgen twee Kaſemats Bolwerken, Bruynſe Bolwerk ,Diedens ofOranjesBola
werk , Galge - Bolwerk , of liever bzave Halvemaan , tot verſterkingvan de Deemſen
Poort, Loy - Bolwerk , Leeuw -Bolwerk, een rupm gevaert/ beneden de Veíte na
den Rijn toegelegen / mer een uptſtekende printtegen het Loy -Bolwerkheenloopende /
daer en boven met 2 Bolverken voozien /en let Rijn ofKlooſter-poortsBolwerk : Dan
DePoorten die tuTchen deeg Bolwerken dooz loopen komteerſt de Steenpoort , die dub
bel moet gerekent worden / een aan de Stadts, en binnen zijde, diemen de Binnen
Steenpoort zou mogen noemen / d'andere aan de Lantzijde, en Buyten -Steenpoort, met
een Ravelijn , ofHalvemaan verſterkt / Fleskespoort ; Bruynſepooit, met een Rave
lijn beſchermt; Deemſepoort, voorſien als de vcargaende ; Kruys-poort loopende op
het Leeuw -Bolwerk upt7 Het geen met 2 Buytenpoorten door boozdt is/ Als de Leeuw
poort, en Buyten -Kruyspoort , die na den Rijn toeloopen / en Klooſter- of Rijnpoort
gelijck aldeandere ) metzijn Ravelijn dodafien : Kalende nu de toeſtantder Bolwer
ken ,en haar Geſchut , en toebehooren / die waren in der daatzodanigh vervallen /of
die nopt tepas zouden kumien komen / en voorzo veel haar Borítweeringen belangti
die konden naeum een derde van ten mans hooghte berepcken / en ſtonden aldus tot
den dagh der beleegering toe/deerlijk te pronken ; die doe eerſt wierden opgetopt/ en
in haarfatſoen gebracht/ doe de Vyandtde Stadt al berendt had / daar de Soldaten als
temaal zelfs aan moſtent (hrijgende ternaeuwer noodt daar Schoppen en Spadenges
noegh toe upt het Magazijn )zozubeſchermt/ en ſcheut-vip wilden ſtaan / daar zp
meteen ongemeenen pver aan peurden / hoe moejelijk het ook viel/ om altoos van
haar kant niet noodtwendighs / of verepzelijks over te fiaan / en had niemandt
fchier zijn plaats te deegh befchikt , of ziendeeen te zwakken Broeder van zijn mah
kers /quam die terſtont tehulpjom hier ingeen tijdt verlooren telaten gaan /daar door
die Veſtinge! (het hielp zoveel als 'twou ) propertjes begaſt upt tezien.
Aangaande het Geſchut en zijne Affuyten , die zagen daar heelanders /en filozs
1 digh upt/ als hebbendenuverſchepdejaren zodanigh in regen / en wind geſtaan/of
zpin eeuwighept niet gebzupkt zouden worden / zonder eenigehandt zelfsvanrepa
ratie / onderwijl daar aan te houden : Oppder Bolwerk ſtonden gemeenlijk 2 / een
van 12 / en een van 6 pondt Kogels, meeſt Metaal, waar tip noch zommigevan yzer ,
hier en daar lagen op eenige Bolwerken ; haar Affuyten waren zo rank /Vermolzemt/
ja ten deele vergaan , dat zy onderhaarlaſt bezwijken moſten/ bp namen als men die
.
wat quam tepozren / weshalbe daar niet wepnige met de 6 / 10 / etc. ſchoot/ ganſch
heen vielen van haar gebzolte raderen , zodat nu de Rademakers, en Smeeden het zo
dyul kregen / met dit vervalle goet te repareeren / als de Konſtapels metde gerepa
reerde wederom gebzupckclijek temaken : De Comies-Kok , in het eerſt aangeſp2a
kenom Kogels , zondt uptzijn verwerde hoopen / een deel manden voll los fjeen na
deveſten ; waar gekomen ,was een deel den hoop te groot/een deel denhoopte klepn /
zo dat van de 6 naeuw een paſte: Daeren boven hield hp noch eenige nieuwe Affuyten
opgeſlooten / welke hp nimmer aan den dagh Wachiti foinma men zepde /het was
1 een diefze Landt-verrader, die zijn Magazijn zelfsniet als van ondeugent/ of gantfel
veroudt geiveer voo:zien hiel/ ſchoon hem goedt en verepſTelijk genoegh was toeges
zonden / en als menom Schanskorfjes , om op de Borſtweringen teſtellen / riep / des
de
160 Den Franſen Oorlog
tie lip dizbupten de Stadt, een mijl of 3 daarvandaan ! in zeker Dorp beſteden / daar
in oud een blank , of ſtuyver koſt van fchacheren , die ten laatſten om den derden
daghgober genoegh aanquamen /wanneer men al ban accoort begoft te ſpreken /vues :
halven die opmyn vertrek / als nopt gebefight/ daar noch nieuw / in haar oudt
poſtuur ſtonden te pzonken. Den Commandeur binnen Wezel was den Colonel
Johan van Santen: Den Majoor, Willem Copes , Lieutenant Colonel.
Omtrent 3 dagen voor 't belegh , was al een Troup van 6000 Franſe Ruyters tot
Ringelenbergh ,een Steedtje,wat meer als 2 mijltjes van Wezel,aangekomen /op welke
tiding de HeerenGecommitteerdevan hare Hoog. Mog. Ailua, en Strik , die te We
zel met fjet Staten Jachtlagen / terſtondthaargeplen bp zetten / en lager afna Rees toc
zakten i na dat jp eenige nieuwe Buyten -werken hadden doen verwaerdigen en op
jvcrpen / als ook nieuwe Barakken laten maken 7 hoewel de ouwe werken fuffi
fant genoegh waren / als die maar wel gerepareert warengeweeſt/ en vanGeſchuc
na den epích voozzien / om de Vyandt eengantſche Zomer d ?alende en op te houden en
ook daar fiechts volksgenoeghwaar binnen gelepdt, maar hier op wierd te chan
delijk gelet / oflieververzupmt. 't Geen de Commandeur haar ook genoegh dozft in
de ncus wriven / dat haardus zo yligh vertrek in haar half volcoytwerk, niet vroom ge
daan was , alzo het meeſt vereyſte , noch heel en al was achter gebleven , teweten de
bezettelingen , tegen zo veelmeenigvuldige beloften /daar geen goedeverſchooning te
gen wag te verzieren / maar zp moſten hem (wilden zp noch wat fatſoenelijl daar
vandaan komen ) belooven dathp zodanigh ſecours binnen Wezel zou bekomen dat
Burik na gelegenthepdt daar ook deelachtigh van kon worden / en om deeg verſiering
aantreklelijkerſchyn tegeven / verſekerden hem / dienu al dichte bp / en aan de hanit
waren : doch guam niets daar van .
Dit afkomen van deganfche FranſeArmé wierd noch klaarder kondt gedaan van
een Trompetter,ten dien eynde van de Gouverneur vanMeursaan dievan Wezel,enBu
rik afgeronden /dat zy op haar hoede zoude zijn ,alzo na alle ſchijn,in kort,hethaar gelden
zou : Dit was op den laatſten Mey , zijnde Dingsdag, wanneer op wekelijke beurt /
upt elkeen Wezels Compagnie , 3mannen wierden gelicfit/ die onder het commanda.
van een der Capiteynen , die het fijn keer was /met een Luytenant van een ander Com
pagnie, en een Vendrigh van een derde ; voo? 8 dagenwierden tot verſterking vanljet
Guarniſoen te Burik gefonden / waartoe nu Capiteyn Dirk Heynk wierd geordonneert/
met eenen / genaamt Bommel, Luytenant van Capiteyn Beynhem , en Schage ;
Vendrigh van Capiteyn Wildeman , die maar een nacht met viede daar door
brachten / zijnde met den volgenden dagh belegert / van wiensſucceſſen hier na. Det
mompelen van het afkomen der Franſe , had nu al een tijdt langgeduurt / in welke
veel voodameWezelze Burgers haar koſtelnkſten inboel lager af ja heel na Hollandt
toe en wijder heen / hadden verſonden : maar dit gerammelverlief haar nu dier
mate / dat verfchepde met fulk een onbedachte drift / Haar Vrouw , en Kinderen
felfs / met haar goedtwech fonden / dat zommige daar nahaar gereetmakende /
om dit op te ſocken / wiffen niet waar ſy geſtoven / ofverblogen waren ; Geen
wonder vas het/ alſo de meeſte Kleeffe Poften opgehouden wierden / en dus wep:
nigh / of geen Brieven langer overquamen : Zommige hadden hier ſolang mee ge
Warlt/ dat haar Schepen niet af hoften / dooz dien de Franſe door deeg belegering den
Rijn veel lager als Wezel geſlooten hadden / weshalven zp toezien moſten datjy die
wederoin loften / en t'hups brachten metden eerſten dagh:
Woenſ
 tegen de Vereende Nederlanden . 161
Woenſdaghden 1Juny, omtrent 7 turen / vondt men op ſtraatberfchepdetroepen
volks hier en daar hp een gerot / meeſt upt Wijven beſtaande / die altemaal upt een
mondt berzekerden / ' t geen aleer verwachtwas / dat de Franſe de Stadt tegelijk met
Burik hadden berendt, dat klaarder bleek / doozverſchepde troepen Vee , daar de
Boeren de Stadt mee in quamen vluchten / zo dat men op de Veſten komende/ zagh
de Vyandt op het dichtſte van het Ooſten nahet Weſten langs de Stadt heen marchees
ren / waar op doe zo wepnigh wierdt gepaſt / dat men het zelde maar aan fagh /
ofallegom het joks was geweeſt : 8 uuren was hetwel/ eer men de trommelen te
deegh roerden / en om 9 uuren begoſt men het kranke geſchut, als voorhaalt / gereet
te maken / 't welk van alle kanten die dagli! zovan Weſel, als Burik, zo treffelijk
voortging / dat men namaals daar plenke effecten van zagh: want dees Steden
waren naauw over / ofde Macankerk , teWeſel , was geproptvan Franſe Gequet
ften , en hoeweldie degrootſte aldaar ivas / en koſten die noch altemaal daar niet
in / maar belepden noch andere Gafthuyzen , die daar wepnigh/ en armelijk zijn /
na well tal men de dooden ook mach rekenen / die bp de Franſe felfs al tot 4000 / en
1 meer wierdenbegroot / die haarſchade niet gewentzijn ten rupmſtete verb epden .
Het Guarniſoen in de Stadt Weſel, en hare Buytenwerken waszo wepnigh / dat
Het Galge-Hoornwerk zo ſlechtbezet (vas / dat de Soldaten aldaar meerder als een
piek lengte van malkander ſtonden gerangeert/ zo dat tuſſchen yder2 man, wel
en righ van 20 man doorkoften behalven dat de Vleugelen , en uytſtekentheden
meeft bloot lagen ; en zodanighwas het met d'andere Buytenwerken ook geſtelt / zo
dat / in plaats van een man tot haar defenfie , rijkelijk 8 dan nooden waren / 30 men
een ſtorm behoorelijkerwijs / ( den een den anderen ſecoureerende) hadde willen af
wachten / tegen zulk een Vyandt, die het met wepnige aanvallen nieten ad laten
ſteken ; methet ondergaan van die Woenſdagh , ſchepdehetBlixemen van het Ge
ſchut ookupt / en hiel doe de Maan , tot omtrent Middernacht, hoewel zeer fiaaut
jes / noch ſchijnzel.
De volgende Donderdagh , hoewel die zeer depſigh begoſt door te boeken / toonden
de Konſtapels foo haaſt geen doel op den Vyandt, of branden daar ſtraks wederom
1 3 Iuſtigh oplos ' rooupt Weſel als Burik ,'t geen den Vyande met geen enkele musket
ſchootWildebeantlvoorden / maarwerkten alleendapper met graven / en opwer
pen van Approchien , en eenige (na het ſcheen ) wijder afgelegene Bateryen ; daaren
tuſſchenmet hetdoozbieken vande Zon ,deStadt rondtomblonk / vanontallijke me
nighte van Tenten , en quamen dien dagh daar ongemeen veel Ammonitie en Bagagie
wagens in het Leger ,waarop na bedenken / geen helſe Vuurwerken en Granaten , &c.
bymankeerden / engrofGeſchut genoegh mee aan de handt gebracht wierdt: en dit
altemaalde Ooſt- en Noord -zijdevan de Stadtlangs /midts de Zuyd - en Weft -zijde,
daar de Rijnlangs ſtroomde /haarte nauw viet 7 alwaareenige Huyzen , ineeſt Her
bergen , ſtondenen eenige op 't droogh gehaalde Schepen , die van binnen ſeer won
derink / en aardigh tot wooningen verſtrehten /afgeſchut met verſchepde vertreklien /
tot haartſteden toe /voozſien / felfs met hare bedeſteden ; en deſe alſoo omtrokken met
een heuchelnk Thuyntje , meeſt medetot Herberghjes geapproprieert, alhoewel binnen
en bupten geen 150 Man koſten fitten / maar nademaal die de Vyandt voorſchupl
plaatſenkoſten verfirekken/ wierden op dees dagh in brantgeſtoken / en in deafſche
gelepdt/ en wierden defe ſcheeplilie aardtſche Gebouwen o
, m haar tenaby gelegent.
,
bept/ dus geruineert :verſchepdeandere Huyzen, die aan d'anderezijde van deStadt
doch
162 Den Franſen Oorloghi
doch bipwat verder ſtonden /wierdenvan dat malheur watverſchoont/ ljet zymidts
zp de Belegerde te ber / ofte dicht/ en heet / onder haar Belegeraars ſtonden , of dat
sp zulk een rampdaarniet voorenveegde; doch dobbelden echternietheelenalmig
maar kregen verſchepde Kanon -ſchoten meeſt door haar daken heen (daar hetKrijgs
volk minſt zit)en zommige ook buplager : even ginghhet met verſchepde dicht gele
gene Tenten ook /die men wel mach denken dat de Soldaten bp daaghgenoeghſchon
den / en bp nacht(als datfchieten op hiel) daar gerak en gemak genoegh van koſten
nemen / zoo dat al dieſchade meteen deelpannen,latterl, Iparren en zeyldoek, lichtwas
te repareren . Met deeg Zonnen ondergangmach men ook zeggen / dat Wefels fleur
glorp / en welſtant begoít zulk een krak te krijgen / dat het daarmee heel verzonk ;
't welk quam dattot verweer van deeg Stadt , aan den Rijn , een wepnigh lager als
daarzeker Riviertje de Lippe , in den Rijn ſtort / een Schans over eenige Jaren op wag
geworpen /de Lippe-Schans geheeten /en doordelangdurige Vrede vip aan het verval
len geraakt/maar nu bp deesgevaarlijke tijdt /wederomheerlijkinzijn ſterken bouw
gerepareert / doch nietheel en al voltrokken / voorzien met vier bjavePunten , aan
haar vier hoeken / leggenderechtin haar vierkant , op welke een / maartwee ſtukken
ſtonden op datpunt dat aan deNoord -zijdeaan deRijnkant uptſtak / datalleen noch
onvoltoptin Paliffaden , en Storm -palen teflordigh / enobedachtopenlagh ; hier in
wierden bupten gevaarlijke tijdt/bpbeurtenom de 24 uuren ,een Compagny upt We
ſel gecommandeert/ om hetzelde te beſchermen / maar bp dets noodt twee , waar
vol
van de beurtenwaren gevallen op de Capiteynen Wanroy en Keppel, die methaar
le Compagnien hier binnenwaren gecommandeert / wozdende Wanroy de helft, en
twee punten tot zijner bewaarnis aanbevolen / die na het Zuydenen Rijn haar ftreks
ten /gelijk Keppel, die na het Noordenende Stadt.
MidishetvoogerhaaldeGeſchut', om zijn vermolſemdeAffuyten , geen ſchieten
mochtveelen/ en wijders verouderten verroeft/000 , de veeljarigeregen , waggewor
den /lagh het zelve op deze Schans ,meer tot ſchak /als tot geweldt 7 weshalven hoe
ſterk upt Wefelen Burik wierdt geſchoten/ ſtondendie daarals te gapen zonder meer
te verrechten /ofhaar wijders te laten hooren / hetgeen denVyande teonderſchrokke:
ner die plaats temeer dee naderen : bp namen 400 Franſen , die daar vip dichtonder
lagen , die deeg onnutte toeſtelzo aanmoedighden / dat zyhaar Overften , die haar
commandeerde / verzochten om verlof te mogenhebben / eeng een hang op de Schans
te wagen / op hoop van wenſchelijk geluk /hebbende afgeſpeculeertdat alhiervip
flojdigewacht / doeter tijdt zelfs /wierdt gehouden . Den Overſten dožſt haar man
hafte reſolutie niet toe ſtaan / zonderal voreng verlofdaar toe gekregen te hebben van
den Prins van Condé,die onder het prijzen van zoocouragieuze herten haar noch ande:
re 600 Man wilde toe voegen om haar aanſlagh tebeterte doen luhken /of daartegen
tegroot een tegenweer haarop du /doch methaardevoortochtgunnende. Nuwaren
met de middernacht aldeeg Stormers gereedt i wanneer upt deeerſte 400omtrent 20
Man , haar verftouten / een weghtezoeken / en tevinden langhsdie kant van die 2002
verhaalde Punt , die alsvoozzept/ open noch lagh ; van dewelkeeen deSchildtwacht
vaft langzaam / en foetjes naderde / die op geen Franſe verdacht / meende /hetvanzijn
epgen Volk was/ diezoona quam /Dathy hembp'tlijf greep /enmet een vaert /Van
Hoven deWallen afſmeet / dathp / rollende tegen deheggen , die deeg Schansomcin
gelde / aan ſtiet/ algoo bp gebrek van Palilladen , en Stormpalen , die hoek vlak open
Tagy : die doemerkende dathethier onklaarwas / en meer Vyande beneden gewaar
wozden
 tegen de Vereende Nederlanden . “ 163
wordende/ daar hp beſt kon / door de heggen heen kroop / en na de Stadttoe ſiey ;
hier doo ,kregende Franſen meer open / en gelegenthept/om boven tekomen, zonder
vanpemandtgehoort/ ofgefien te zin/ tot dat3p 300fierk waren / datzyvertrouw
den een goede aanval op deHoofrwacht te konnen doen / alwaarzoo haaſt nietver
fcheenen / of die van binnen onder Wanroy , terſtont om quartier riepen / 'tgeen haar
verguntwierdt / ' twelk van die vanKeppels kant verſtaanzijnde /netjesna decent
behalven zün Corporaal van de Adelborſten , mee Keppel geheeten / die dooz een te
overgebe onbedachtzaamhepdt wat hage ſcheen te willen weken / onder de voet
wierdt geſchoten met eenige andere zeer wepnige met hem onder deeg overval/
daar de Stormers , die doe daar binnenwaren / het getalder Beſtormde nauw over
troffen / doch hoelanghs hoemeer van achteren verſterkt wierden /zochten verſchep
de hare våpighept/ en ontſnapten gelulikelijk over de Paliſſaden door de Stormpalen
en Heggen heen / waar onder WanroysVaandrigh de Wit ,van de eerſte was die /
na ſchön / hem zoo verhaafte / dat hy aan de Paliſſaden of Stormpalen, of anders /
zijn eene arm wat gequetft had. Deze met zoo groote verbaaihepdt / als grove
logens, binnen komende / verhaaldel hoe hy boven Fortuyn uyt de Schansin ſalvo
was geraakt, hebbende drie ſchooten door zijn eenearm gekregen / zijnde de reſt deer
lijk ter neergemaalit/ en de Capiteynen voorzijn oogen doodt geſchoten / die noch
tang konts daaraan / fris engezont binnen Weſelquamen ennamaels in Hollande.
Hiduswas het rechte overgaan van de Lippe-Schans ,het verderfvan Weſel.
Dit heploos werk geviel tuſſchen Donderdagh enVrydagh den 2 en 3 Juny des
nachtsomtrenthalf three / tehaaft en onverwacht / 't welk daarom de Burgeryvan
de meeft tot de minſte ( als datniet wonder en is / dooz dien daar welvaren / ofper
derf hier niet wepnigh aan hingh) heelen alvan hareoudemanhaftighept ontzet:
ten ; maar wierdenvipwatmeer ontſtelt / als zy klaarlijck vernamen / hoe klaks
keloos / ja ſchelmachtigh zulk een Sterkte op was gegeven / daar die voornoemde
Vaendrigh de Wit300 groots / als leugenachtigh had van durven ſchreeuwen / te
weten /Dat haar tegenſtant zoo manhaftigh was geweeſt , en hy onder alle Officieren met
drie ſchooten door zijn arm , het lukfte daar wasafgekomen , op welke Blaaskaak nopt
1 Roer lop gongh ; hebbende voorts het wijdere Guarnizoen met haar Bevelhebberen ,
voor zijn oogen zien doodt ſmijten : maar het geen hetaldermeeft hier deBurgery, en
voornamentlik de Vrouwen (daar de Soldate Wijven en Troffen deBaas onder ſperi
den ) ontroerde /was / dat den Vyand , hebbende nu's Koninghs Vlagge op de Wâllen
van die ingenomenSchans geplant/ dietwee halfvergane ſtukken Geſchut,die Jaren
langh in ruſt gelegenhadden /nu door haargaandewierdengemaakt /of allebepde/
ofaltoog een /die zp 300 firwiſten tekalefateren /datzpdaar upt/op de Stadtbegaſten
te donderen / bp namen omtrenthet Leeuw -Bolwerk,'tgeenwel bet naaſte daar aan
ftont/daareenigeHuyzen in haarDaken enGevels treffende:nu lieten de Burgers haar
moedtzodanigh vallen / datwepnigh hetGeweer langer tegen de Franſen wildenge
byupken / weshalven de meeſte paremet den middagh haar Geweer alhaddent'hups
gebracht/en afgelept/met voorgeven dat zy deVeſten ofBinnewerken nu nietlanger be
waren n, och beſchermen wilden ,( 'tgeen totdeeg tödttoebraafgenoeg geſchietwan )
die mocht het wijders doendie hem daaraanlier gelegen zijn: waar bp haar Vrouwen ,
metonophoudelijk kermen/ haar 300 benarthielden / datgp daar van niet ontſlagen
m koften wozden / huplendeen baerende / Dat zy doch op haar , en haar onnozele
Kinderen wilden acht nemen en die niet te reukeloos hare Vyandenover ge..
2 ren ,
164 Den Franſen Oorlog
ven , die doch niet te weerſtaan waren , in een tijdt, daar allehulp en ontzet onmogelijk
was : dat men derhalven , terwijl die noch niet te zeer verbittert was, eer om genade
hoorde te bidden , als het uyterfte te wagen , en het heyloofte af te wachten : Daar
het doosd :ingenſte daar zphaar mannen mede pozden / en rukten om haar voor
flagh / en zin tevolgen / Was het al te los / ja ſchelmachtigh (30 zp zepden ) overgaan
van de Lippe-Schans,daar Officieren , noch Soldaten t, erwijl zy moften , en koſten ,
geen teyken van goedtdevoir hadden aan gewendt: Doorgevende dat van het heele Gare
niſoen niet een zier beter was te verwachten , waar door haar zeker onheyl niet als te vera
ergeren was : Daar de Soldaten Wijven noch een lootje op lepden / en verzwaarden /
opentlijk de Commandeur , en anderehooge Officieren diepgende / dat zo haar Man
nen (die onbeſtandtwaren / om de Buytenwerken te defendeeren / terwni de Veften ,
en Binnenwerken door de onwillighept der Burgers , van beſcherm ontbloot waren)
quamen te ſneuvelen / waar op dewiſſe
ondergang van deStadt, en Garniſoen moſt
volgen / 30 wilden zp haar den hals breken ; waar toe deeg laatſte foozt geen fiech .
te preparatien hadden gemaakt/ en haar zommige met pzelijke/ en groote Meſſen ,
dochvoomamentlijck met Koorden, ſtropswis geſtrikt / voorzien / die gp (op dat
dezelve te gladder zouden toegozden ) met Seep beſmeerthadden /welke zp van mees
ning waren den Commandeur , ofwie haar zin niet en zouden willen na homen / om
hals, en keel te werpen / en die zo te verſtikken / om welke hare intentie wel upt te
voeren / (300 zp zepden ) niet meer als een uurofs werk was :dezepiſelijke oploop der
Vrouwen duurde van Vrydagh tot Saturdaghs toe/ daar inzp ftaagh maar zochtenen
wachten nade bequaamſte gelegenthepdt, loopendeonderwijlen dezaken van Wes
felhoelanger hoe arger. Zommige wilden datden Commandeur zich voorzien zou /
tegens dit woedende canaalje, van eenige Ruyters , omhet zelvezovan zijn lijf, m
hals te weeren / maar dees hoopwag doe al te ſterk / en kon niet/als erger opften :
ding baren / terwijl het Garniſoen doe deVyandt vanbupten / en de vriendt-ſchinen
de van binnen / begoſt tegen te krijgen. Det gebeurde dan/ tot hlaar blijk van dees
grouwelijke attentaten /datde commandeur des Saturdaghs de Walomrijdende/ Van
deeg Hellevegen aan wierdt gerandt/ die hem met geweitvan het Paarderukten / en
te ſchendigh mishandelden / totmetvoeten te treden / toe / met džepgen / wilde hy de
Stadt niet haaſtigh overgeven; nu daar dochgeen kanswasvanbehouw , hy niet leven
digh van de Veſten , en uythare handen zou komen , weghalven hp met de feijoonfie
belofte / hem mogelijk te bedenken / zijn lijf , en leven moſt zien teredderen : Het
welkmen acht gekomen te zijn / door hetoproepen van die ſchelmſen d’Hinyofía , en
Mengers , en haren aanhang / waartoe / zelfs de Vendrigh van d'Hinyoffa verzeker :
de / bp be-eedighdecertificatien bp zichhad / dat zijn voornoemdeCapiteyn eenige
malen bp deuptgelatenſte dier Vrouwen was gekomen / voorgevende / zozy lieden
met allekracht , engewelt, tot vermoorden toe, den Commandeur niethaaitelijk, en
dwongen , tot des Stadts overgeven , op debeſte conditiemogelijk, hetſchielijk gedaan
‫و‬

zou zijn met haar Mannen , haar , en haar kinderen , daarnieteen boven de 24 uuren
van in het leven blijven zou.
DemanhaftighſteOfficiers ziende metdep Vrydaghs middagh den3 Junii, degant
ſche Binnewerken van de Burgery heel verlaten / den Raadt , en Vroedcſchap des Stadts
vergadert / en den Commandeur alleen met den Majoor , Colonels , en wepnige Ca
piteynen bezigh / dewelke het nietvroom / noch eer en eedtplichtigh met deStadt,
Garniſoen , en Staat voor badden / verzoeken in dees dangereuze toeſtandtvan zaken
den
 tegen de Vereende Nederlanden . 165
den Krijghs-Raadt teſpannen / om gezamentlik tebeſlupten / wät tegenwoordigh al
hierhet beſt , en oorbaarſt diende gedaan ; Waar op den Commandeur met zijn aan :
hang totantwoordt gaf dat dezaak zulks noch niet nootwendigh en vereyfte, darzy
totnoch toe mansgenoegh waren om het glorieuſte uyteynde voor haar te vinden , dat
yder maar zijn Poſt vereyzelijk waar nemen zou , en aldaar nader order verwachten , en
pareeren .
Hier mede liep het al na achter-middaghs 4 uuren toel wanneerbp de Capiteynvan
de Hooftwacht, 't geen doe Pieter van Outshoorn was een Stadts Bode quam / bers
zoekende upt naam van de Burgermeeſteren , dat hyhemde Steenpoort zou op doen
maken (alzo al de Sleutels van deStadts Poorten in deHooftwacht bewaart wozden )
door dien hy van zijn Heeren , en Meeſters wegen ; een Briefaan den Prince van Condé
had te brengen , daar deeg brave Capiteyn zonder hooger laſt / greenzing toe en koſt :
refolveeren / die derhalven / goede oder op zijn Compagnie hebben degeſtelt / zelfs
na de Commandeur ſtapt / om zijn goedtvinden over deeg overgewichtige zaakte
hebben / die hem aanſtondts belaſt / de Bode , zonder wider belet / upt te zullen
ſaten / welke Bode, op den avondt met 2 Trompetters van dito Prins Wederom keer :
de / (klaar tepken dat zich alles tot een goet accoortzeer wel toe droegh: ) met dien
avondt wierdende Soldaten uptde Buytenwerken , na binnen / pder opzijn gewoon
Quartier , of Stormplaats verlept / latende de Buytewerken log en leegh in volle po
ſtuur , voorwiedezelvewijders wildebezetten . Ontrent ten een uur tuſſchen -Vrydag,
en Saturdagh , komt daar ſchielijk een geroep opſtupven / van alarm , alarm , waar
medepdernazijn geweertaften /en zo veelAdelborſten als de Hooftwachtmiſſen kon /
wierden gecommandeertna de Compagnie van Col. Thouwars , in zijn abſentie (bp
zijn Luyt. de Four gecommandeert)leggende doe met dievan Outshooren tot een troe
pe van reſerve op deMerkt ,en aan de Hooftwacht, quamen aan het Leeuwe-Bolwerk,
daar doeCapiteyn Beynhem binnen lagh / waarvan de bezettelingen meenende eeni
ge brandende lonten te zien / daaraanſtondts dapper vuur opgaven / zonter eenigh
1 zing beantwoozdtte wozden / alzo daar geen Vyandt omtrent was / ennademaal
dievan het Bolwerk volherde ? Begoſtendie opde Veſteſtonden / en vip hooger als
SP / ( zijnde in een laaghite gelegen ,metzijnGrachten en Veſten omtrokken) met haar
Muſquetten te loffen / over de andere haar Hoofden heen / omtrent ter plaatze baar
3p de Vyandtmeeſtbermoede/ zo dat deKogels die gene die in de laaghitewaren /
dapperover de kop heen ſnoeden / diedat getier aan het oogniet kunnendeveelen / en
biezende sp in het donker wel een ongelukkighmenſch zouden konnen treffen / keer
den haar Trompenom / en ſchooten wederom na binnentoe / go wakker als zp moch
ten / ten minſten totwaarſchouw dat de andere haarruſt fouden houden / welke dol
le furie al ten epndewas /eer de voornoemde Troupen op de Veſte quamen / fo dat
het doe daar ſtil / en weedtfaam was .
Nuwaren desSaturdaghs 'smorgensden 4 Junii,ten 7 uuren de Burgermeeſteren ,
ofVolmachtigde , om metde Prins van Condéte handelen / en te flupten / bp defel
ve in het Leger ontboden / zijndeeen quartier uurs Bupten de Stadt, in feker Kapelle
ken gelogeert; Omtrent ten halfzevenen begeben dees Heeren haar bpden Comman
deur, om teſamen / voor haarvertrek / over dees toeſtandtvan ſaken / te verhan
delen / terwijl order aan de Hooftwacht wierdt gefonden / dat 4 of 6 Adelborſten
met
de Sleutelsvan de Steenweghs-poort daar heen fouden gaan / en die tegen deHee
ren haar komſt / te openen : Een quartier uursdaar aan komteen geroep van de Steen
23 wegh ,
 166 Den Franſen Oorlogh
wegh , dat dicht aan de Buytepoort een Trompetter van den Prins van Condé ſtond/
die verſucht binnen te wefen / om de Heeren , voorhaar vertrek noch pet noodts
wendigbevoozte houden / die ingelaten / fijn boodtſchap ſoo ko’tmaakte dat hy
bimeneen halfuur, de Stadt al wederom upt was, vertrekkende met deeg minne
lijke groet /Adieu mes Amis , tout va bien . Dat is Godt bevolen mijn Vrienden , al
les gaat wel : Hoyt hier op / volghde de Gezanten in haar karos , bpgelepd doo, een
Corporaelſchap Soldaten , alſoo baar anders geen doorkomen aan was / dooz dien
de ftraat fao dieht van een deel pryen van Wijven wasbozet/ die nu anders niet
doen en koſten als met gaar ſchreeuwen / en balken de Heeren na te loepen / dat zy
1
doch barmhertige gedachten wilden hebben met haar , en haar onnoozele kinderen , en
haar verhaalten , om op hetſpoedighſte een vreedzaam en geruſt eyndete vinden ; Even
Ivaren deeg Heeren bupten / of haar quam een kar meteen Voederſtuk Rijnſe Wijn
achter aan ſlepen / tot een vereeringh qan de Prins, waar na dePoorte wel wierden
degrendelsvoorgeſchaven / maarniettoe geſlooten / gelijk ook de Valbruggen , die
maar opgehaalt/voogloſſe grendels bleven ſtaan.
Terwylde Heeren van de Stadt dus befigh Iparen om een goedt accoort te treffen /
en de Vyandt ooghſchijnelijk zonder ophouden / met graven avanceerde / koſten
die van de Militie ook niet ſtil zitten / te meer fp de Buytewerken ten beſten hadden
gegeben / en open / en leegh laten leggen / terwijl pder Capiteyn en Officier belaſt
wierd fijn Poftop deBinnewercken te deegy waartenemen ; Middelerwijlverga
deren den Commandeur , de Colonels , Hoenderbeek , Nieulandt , en Haaften , de
Majoor, d'Hinyofía, en Mengers , die ſchoon van de jongſte Capiteynen , echter van de
volfiomenſte ſchelmen eenigewaren ; deeg na overlegh van ſaken / kieſen tot hande
laars Nieulandt, en Mengers , die fonder bekentmakingevan de andere Officieren ,of
beroeping van de generale Krijghs-Raadt, ( in fulk een toeſtandt ten hooghſten noo:
digh i en achtergelaten / onverſchoonelöl) een voet geſamentlik beramen / waar
op te capituleeren met den Vyandt: Defe ftilletjes daar na / uptgelaten / en bp de
Prins van Condégekomen /doet Nieulandt eerſt het woozdt/ wel rechtſchape / als
ſteunende op de wel waggelende /maar noch niet gevalleneglory , en onjachelijkhept
van de Neerlantſe ſtaat :'t Geen de Prins Wat te euvelopnam / als na fijn fin /Watte
preuts hem voorgeſteltt: wiens oploppenthept Menigers met een vlepende Tongfoo
wiſt om tefetten 7 ente bepraten / dat Nieulandtgeboden wierd / bupten te ſtaan ;
Waar op het kort daar aangebeurde dat 2 van Mengers Soldaten over de Paliſſaden
en dode de Stormpalen heen , met zo ongemeene vaerdighept /als geluk / doozdzongen /
latendede eene fijn Ringhkraagh aan een der Stormpalen baft hangen / die het door
dringen hem wat belette / en hoewel op deesi ſchelmen eenige Muſquet-ſchooten wier
den geloft / quamen fp onbeſchadight in deg Vyandes Leger , alwaar ſp terfiondt de
erbarmelijke toeſtantdes Stads, den Vyandtgeheelijk openbaarden / diemen vaſt vers
trouwt / willeng en Wetens van Mengers verradelik daar toe uptgemaakt waren
Dit deeden Vyandthaarfoo verhoovaerdigen / dat Nieulandt heet upt kreegh / en
naMengers alleen wierdgelupftert / die / Hoe veel de Vyandt dozft epfſchen / noch
meer douſt toeſtaan / en belooven / dat den Prins (navan een geloofwaerdigh Offi
cier berjaaltis ) dee uptberſten tegen fijn bphebbende Heeren , immers isMengers
maar een Poultron , maar Nieulandtnoch een rechtſchape Kaerel, maar midts zulke,
als die eerſte; onsnoodigh zijn , mogen wy ons daar van dienen , zonder den anderen
meer te achten. En dat dit ſchelmſtuk van het uptrenden van dit Overloopersten
Derra
 tegen de Vereende Nederlanden. 167
part ban Mengers wag ( hoe feer by die blaam dozft van den halg
Derraderlijke
ſchupven) bleek beter /als hem het felvedesanderen daaghs opentlijk , enpinnigh
genoeghvan de meeſte Officiersin deKerk wierd verweten / by namevan die brave
Overſte LuytenantUlfpart , die meervan fijnverfoepelijkfte ſtukken wift boozfijn
Balthups te vrijven / op alhet welke / hp green verſchooning , die op eenigeredelijk
heptgeveſt was)bp wiſt tebrengen .
Nu was detijdt van flupten / en tephenen van de Capitulacie , foo voor de Burge
rv , alsdeMilitievaſtgeſtelt opPinxterensMiddernacht, wanneerde Hoofden dies
felfs / bp de Prince vanCondé moſten zijn / oppoene van nullitept van al hetvooz
gaant verhandelde / en beſlootene: hier opverſchijnen dit op haargeſette uur en
plaats, waaropdePrins fonder
veelampaak / de Commandeurvan Santeneen Pa
pier voorlepdt; waar in ditvolgende algeſchrevenſtondt.
Artijkelen van fijne Doorluchtige Hoogheyr', mijn Heerede Prin
ce van Condé, geaccordeert , aen den Heervan Zanten ,com .
mandeerende binnen Wezel,op het welgevallen des Konings.
I. en , en Soldaten van hetGuarniſoen van Weſel, zo te paerde,
alste voet zullen Krijghs-gevangene blijven , behalven acht , onder welke ge
reekent zullen zijn den Hr. Bulou , en Mengers; de lijſte van de andere zes,
zal mogen opgemaakt werden , en overgelevert van den Hr. Commandeur, ook zijn hier
buyten geflooten tien Schippers, den Comies ,en Auditeur.
2. Dat de gevangene Officieren , die haar randzoen tullen willen betalen na het eyn
de van 6 weeken , zullen in vryheyt geftelt worden , betalende yder een daar voor twee
maanden vanhaar gagie.
3. Dat hare Vrouwen , Kinderen , Huysboden , Paerden , Uytruſting, Huysraadt, -
Karoſſen , Kaleſſen , Wagens , en Karren van al de Officiers zullen bygeleyt, en gebracht
werden in goede verzekertheyt, opeen , en aanyderplaatze van de Heeren Staten , en dat
overmorgen , den 6 van dees maant, zullendemedeonderwijl konnen , en mogen ver
blijven in alle veyle zeekerheyt binnende StadtWeſel.
4. Datde Stade van dezen dagh afgeſtelt zalwerden onder demacht van zijne Maje
Steyt , en dat zo aanſtonts de Kloofterpoortë , anders gezeyt de Rijnpoorte zalovergele
vert werden aan de Benden van zijneMajefleyt.
5. Dat alle Artillery ,Krijghs-Amonitie , en Mondt-Proviande , Wapenen , en Vaen
dels zullen gelevert , engeſtelt worden in handen van die gene die zulksvan zijn Hoogheyt
zal aanbevolen worden, om die tergoeder trouwe op te fluyten , en te bewaren.
6. Dat al het Voervolk vanhetGuarniſoen haar Wapenen by haar zullen nemen , en
de Ruytery te paerde ſtijgen , op dat uur , als haar zulks van zijn voornoemdeDoorluch
tighſte Hoogheyt geordonneert zal worden , om daarna zijn beveelen daar over aan te ne
men , endatalle Officiersover de Amonitie , en Proviandezullen opgoeder trouweaan
gegeven , en opgeſtelt worden.
Gedaan ,en geaccordeert in hetopene Veldt, voor Weſel, den 4Innii, 1672.
LOUYS de BOURBON .
Ji van ZANTEN .
p "
 168 Den Franſen Oorlog
Bp deesſchriftelijke Artikulen wierdt alleen mondeling gevoeght/ zoo de Com
mandeur met het enkele lezen , zonder wijder woorden die niet wilde met onderteyke
ning approberen, zonder van yer anders te reppen , dat hy als dan gedaan had , en den
Prins aanſtones op zijn rigoureuſte zou voltrekken ,dat hy tot hier en toe, zo zachtmoedig
had begonnen. Ondertuſſchen was de Vyandetot aan de Grachten toe / al genadert
en had tweeBateryen die nacht vervaerdight / en was al ten halve aan het doorſteken
vanzekeren Dijk gekomen / door welke opening hp het water van deGrachten in de
Haven koſt aftappen /endus tot droogh wozdens toel in den Rijn laten loopen/
waar langhsmen die Grachten , dus waterloos / met Rijs , en andere materialen
meenden te vullen /, terwri menmet het voomoemde Kanon zou zien een Breſſe in de
Walte maken/ en met zulk een macht /daarſtormenderhandt in komen ſtozten / dat
het Guarnizoen , ( van wiengtalen toeſtant hp nual botkomenonderrecht was hem
geenzing zou konnen wederſtaan : Den Commandeur van Santen dees en diergelijke
redenen meer overleggende / en bedenkende hoe hp niet alleen van de Burgery was
verlaten / maar oock van cenige derWqvelmoedigſte / en onbezupſte gediepght/ dat,
wilde hy metzijn handje vol volks zulk een hopen inachts , en geweldes tegen ſtaan ,
tot groote ſchadevan haar , dat zy , als de ſtormende Vyandt in de Stadt quam ſtor
ten, gereſolveert waren , de Stormklok te trekken , en van achteren in de Beſtormde
te ſchieten , gelijk de Beſtormers van vooren . Alzulke voozvallen moveerden den
Commandeur dus deerlijk , dat vooznoemde papier met fijn handt / en naam te be
hladden . 1
Pingſterdagh den 5 Junyen koft maar twee uuren van zijn begin rekenen / ofde 1

Commandeur is wederomin de Stadtgekomen / en vertrok zich in zeker Herbergh,

Het Hof van Hollandegeheeten /daarhy aanſtondts deCapiteyn Outshooren alsdoen
maals / even als de Belegeringh geduurende / de Hoofrwacht hield / bp zich ont
vood / de zelve belaſtende hp de Sleutels van de Rijnpoort aldaar zou bp hem buen
gen/ die zulk een commando met een wonderbaarlijke achterdocht moſt parieren/
en aldus daar gekomen / en wagende hoe het met de Stadt , en Staat nuftont, meer
niet en koſt vernemen / als dat dekloot nu al lagh , en het werk daar mee algedaan was :
kozt hier na wozden de Sleutels gebrocht / zonder communicatie / ofweten van
eenige Officieren ,die haar Poften noch even vlijtigh bewaarden, behalven datzp van
de Majoor Kopes, erpreſſeordre op lijfſtrafhadden gekregen /van die nachtgeenzins
op de Vyand pet vpandtlijhis te attenteren , poonamelijk met ſchieten , jp quamen / of
deden wat zp wilden / 300 dicht / ofdadelijk als zp begeerden / of wie zijn Musket
wildeloſſen / dat met geenſcherp en zoude doen / of diezulks wilde / het zelve in de
Locht , ver boven de hoofden heen / of in het water zou moeten doen : waar op / 300
Yem van eenige Wierdt te gemoetgevoert/ Wat dan te doen / als de Vyandt haar za
na quam / datzy haar upt haar Poften drongen / of dat arger was (met op haar
te ſchieten) eenige troffen kregen tot antwoozdt / zp echter het voorgaande com
mandofoudenpareeren / waar op ſommige haar geweer quitesrden / feggende / ful
Len wp Soldatenons geweer in deupterſtenootniet mogen geüppken / maar ons als
beeſten moeten laten doodtiaan / vaar wel dan alle wapenen : met deeg ſchoone / en
noptgehoogde order, verſcheen op de laatſte nacht die biaveMajoorKopes, die men
in een rupmen tijdt / en verepfter uuren niet eeng gezien hadt / behalven die order,
was hetwonderbaarlijkſtevan die morgenſtonde ,dat de Vyandtal ten 3 uurenMee
Itervan de Sleutels, en deRijnpoort was 7 daarzp aanſtontszo ſterk / en vaerdigh
introk
 tegen de Vereende Nederlanden . 169
introkken / dat zy de Markt, en de voornaamſte plaatzen al beget hadden / eer de
meeſte Officieren , die aan de anderezijde van de Stadt op haar poſtenſtonden / hier
petwesvan wiſten / die de tijdinghnieteer geboodtſchaptwierdt/of kregenmet
eene order , om haar met haar Compagnie , en Volk in volle montuure op de Markt
tebegeven / waar door jy metde vzeemſte gedachten. Wierden overrompelt / diete
bedenken zijn : Cen 7 uuren waren zp daaraldus gezamentlijk compleet / zelfs de
Ruyters op hare Paerden gezeten ; daar zp omringt van de Franſe Soldaten , eerſt
wierden ontblootvan hare Vaendels , diegezamentlijk in een Joeli bpde Kerkdeur
wierden neer gezet : Eenwepnigh hier na kregen de Soldaten ordervan haargeweer
afte leggen / en de Ruytershare Paerden te quiteeren / en doe noch maar van het
upterſtegeweer , als deegen , en draaghbant voorzien zijnde/ moeſten die zelve daar
aanſtonts bp leggen / zozy nieten wilden /datmen metfosſehaar die vanden halø /
en zijde afrukten waarna ' t gantſche Garniſoen , geen Officieren zelfs uptgeron
dert / bp een wierden gedreven en geſtout als een deelonnoozel Vee,aldus dezuyd
deur van de Kerk genk ingejaaght/ tuſſchen een dubbelde rang voozname Franſe
Officieren , aan pder zijde van deKerkdeur op Spaanſe ſtoelen geplaatſt , waarvan/
alseenigeOfficieren ,om zo onder de flechte Maats te afſienelijk gemengt/ pardon
verſochten / en oorlof, om op eerlijkeManne-woordt, of Borgh ;de Stadt, 'en ſtra
ten bepte mogen gebrupken / tot antwoozt kregen / dat alles voor die tijdt zowezen
moeſt, maardat mennamaals daarwenſchelijkerorder in zou ſchaffen ; aldus raakten
1
hetgantſche Garniſoenomtrentprekenstijd in deKerk , maarmeteen heel anderede
votie/ als het Hooge-Feeft van de eerſte Pinxterdagh wel verepfchte / en liep dezehoop
in het eerſt gantſch verwartdooz een/ oder ſoekende daar hp debeſteplaats koft vin
den om vooz eenigetijdt hups te houden .
Hetwas omtrent10 uuren dat deCapiteyn van de Lijf-guardevan de Prinsvan Con
dé , met noch wepnigh gecommandeerde Krijghs-Overften , in de Kerk quam / vood
eerſt ozdonneerende / dat alle ſlechte Soldaten ,zelfs mede Serjanten , uyt het Choor
vertrekken zouden ; Defe Franſenhaar geſet hebbende aanzekere lange tafel , met
papier, pen , eninkt voor haar / tegen eerſt aan het opſchrijven van alle de Hooge
3 Officieren haar namen / die in Garniſoen binnen Weſel yadden gelegen / welke wa
ren deeg aanvolgende :
Colonel van Juchem , gewezene Com- ſent , voor wien overzijn Comp. comman
mandeur van Weſel, welke abſent zijnde, mandeerde zijn Luyt.Hattum .
commandeerde over zijn Compagnie zijn Cap . Arnould .
Cap. Luyt. Bemondt. Cap. Boulox .
Colon. van Zanten doenmaals Comman- Cap. de Hinyoffa.
deur van Weſel. Cap. Kopins.
Colon. Thouars , abſent , voorwien over Cap. Beyma.
zijn Comp. commandeerde zijn Cap. Luyt. Cap. Wanroy gecommandeert in de Lipa
de Four . pe-Schans.
Colon. Hoenderbeek. Cap. Keppel , als boven , beyde doé in
Colon . Nieuwlandt. de Kerk .
Colon . vanHaeften . Cap. Itterſum .
Overſte Luyt. Vifpart. Cap. Baron de Spieringh,
1
Capiteyn Graaf van Wichtenſteyn , ab- Cap.Greeve.
z Cap..
170 Den Franſen Oorlog
Cap. Heynk, gecommandeert te Burik , Cap. Mengers.
in wiens , en zijn Luyt. François de Mans, Cap. Wildeman.
abſentie zijn Comp. gecommandeert wert Cap. Polman.
van zijn Vaend. Loot. Cap .van Outshoorn .
Cap . Loo. Noch 2 Cap. Bekkers die alhier waren
Cap. Haarsbolte. komen werven , met redelijke toeloop,
Luyt. ColonelKopes , die zonder Com- wiens volk , met het berennen van de Stadt,
pagnie aldaar Majoor was gemaakt. metwapenswierden voorzien , en op haar
Cap. Kopes de jonge voorn. Zoon. behoorlijcke Poften geleydt.
Cap. Benheym .
Hier nawierden insgelijks alle Luytenants , Vaendrighs, enSerjanten namenook
aangeteekent ! met hare reſpectiveCompagnien , waar mede dien dagh zijn midden
kreegh/ en deeg Franſe Officieren na haar middaghmaal gingen / 't welk gehouden
zijnde / keerdenomtrent 2 uuren wederom in de Kerk ſlechts onder haartween / die
haar tegen malkander over / elk op een Spaanſe ſtoel , hebbende geplant/ deden de
gevangene Officieren retireeren in eēnhoek van het Choor,en al de Soldaten dicht te
ſamen in de Noorder zijde van de Kerk , blijvende dus de Zuydzijde open / en leegh /
waarna de Soldaten altemaalby paren de Noord deur van het Choormoften in tre:
den / en de Zuydtdeur aldusuptgaan / wozdende haargetarvandiegeſeteneOfficiers
in haar tafelboekjesaangetekent/ die Alduseen ſpecie van reveue hebbende gepaſ
leert / de leege Zuydzijde
van de Kerk weder vulden / wordende (volgens hetzeggen )
haargetal bevonden omtrent 1500 fterk tezijn / waar mede dien dagh foo na 0002
liep / dat deg avonts een hoop Officiers Knechts , en Kenniffen , Soldate Vrouwen , en
Vrienden , vapelijkde Kerk upt/ en in quamen / de felve van alle noodrwendighea
den / van eeten, drinken, ſlaapplunje, &c. voorziende.
Man de Capitulatie , en dees Lijfte is te weten / dat daar bupten waren geſlooten
8 Officieren , namentlik ) Mengers , en Bulou , den eerſten , om dathy foo fyn den
Schelm had geſpeelt / voor den Prins van Condé , in het flupten van't Accoort , als
verhaalt : Den anderen , mits ingeboore Frans Edelman , en Vaffaal des Kroons,
' s Conings Edict niet en had gepareert , waar doo , hp / ophalsſtraf/ alzulke die in
bzeemde dienſtwaren / geboden had / die te quiteeren / en haar in zijn dienſt begee: 1

ven / en nugebangen / hals-ſtrafbaer wierd gereektent/ doch namaals door goedt/

en ſterk voorloopen / en ſmeekten wierd verbeeden : waar boven noch 6 Officieren
te kuſt / en keur van denCommandeur hingen / die daar toe uptpikten de Colonels
Hoenderbeeck ,Nieulandt, van Haaften , de Majoor Kopes , en zyn Soon , Capiteyn
Kopes, end'Hinyoffa, die daarmee koſteloos / en fchadeloos / methethare /mocha
tenvertrekken( daar 't haar geliefde: Deoverige waren gehouden / 6 weken Krijgs
gevangene te blijven / en dan upt / en vipgaan / als die verſtreken waren / doch
mitsbetalende pder voor zijn rantzoen tweemaanden gagie , welke op zijn rupmſte
Wierden gereekent/ als voo2 pder Capiteyn 100 Rijxdaalders , 50 voor een Luyte:
nant, en 40 vooreen Vaendrigh,welk Artijkel tegená Krijghs gebruykisſtrijdende.
PinxterMaandag den 6 junii, omtrent3 uuren na demiddagh , wierd zeker ges
ſchäven papier op het Choor gebracht/ behelzende de vooxverhaalde Capitulatien,
dat onder de Officierenmet vzeughde wierdgelezen : Om kort te gaan / zp ziende
(het geen de mindere Soldaten kozts daar aan ook verſtonden ) dat haar gevankenis
maar
 tegen de Vereende Nederlanden. 171
maar voor 6 weeken Was/ en wie eerſt Borge koft ftellen voozzönperzoon , en rant
zoen , aanſtonts ten minſten de ſtraatvip fou mogen gebzupcken /ſvaren metgroote
vzeughde ingenomen ; wantfchierniemant en twijffelde/ affou ſulke Borgen bp dos
zijnenhebben gekregen ; maer doe het daar opaanquam / en was daarniemant
fichier t'hups / als zijnde de Burgery (het Graeuw bpnamen) Wieveligh / achterhou
figy / en baatzuchtigh / willende in geengat/ daar fp nietgenoegufaam doo: heen
kunnen kijken / fchoon onder de booznaemſte Burgerswaren / die voorbrave Kae
rels , meer als een / graegh boxigh bleven i ro dat dien dagh / en de volgendevoor
middagh heen liep / met het boigh ſtellen/ en tepkenen voorverſchepde / doch meeſt
Officiers ; Nemende dien dagh veel van de Soldaten, (het ſy die deeg gevankenisſo lang
niet wilden upt ſtaan / of dat fp / wanhoopten namaals bozge te krijgen / en veel
midte geen raadt vonden doozhaar rantſoen) dienſt onder de Franſe , Zwitzers, Ita
lianen , ofEngelſe , die hiermee van al diezwarigheden verloſt waren / dateen ſchoos
ne rupmte in de kerk begoft te geven .
Dingsdagh des namiddaghs omtrent 3 uuren quam de Graše d'Eſtrades doenmaals
Gouverneur van Wezel, en namaals zoodanigh over al de geconquefteerde Steden
aan den Rijn , zijn Secretaris in de Kerk , met een Regiſter , dier greene (bp name van
Officiers , want met mindere en wilde het ſulkeen vaart noch niet loopen ) die behoor
lijkeborgh hadden geſtelt / om bupten de Kerk , de StadtWezelte mogen gebzupken /
die hiermede verlof kreegen om te mogenvertrekken / en aanſtonts haarLakeyen ,
knechts,Meyden, & c. belaſten haar bagagie vanbedden ,matraſſen ,kuffens,deekens,en
vou-ſchragen (daar Ezelsgeheeten /een makkelijk, engeriffelijk gebrupk om op te ru
ſten / weshalbedaarveel Soldaten ook van voorfienzijn ) na hupste brengen ; deSol
daten , en andere fiende/ hoe deesHeeren haar goetje los heen deKerk upt wierdt
gedragen / zonder wijder onderzoek / of aanſpraek (door dien doe jupft / bp alleges
luk , de Zwitzers de wacht daar aan de deur hadden / die op geen klepntjegagen )
nam pder een zijn Eſel, matras,bultfak ,oorkullen,ja die maareenouwvedekendaar
hadt) op den hals /of onderden arm / kupjerden daar mee heen / daar ' t haar ge
liefde/ even of zp dit haar meeſters t'hups fouden brengen /welkefwerm ſo dikaf
quam / dat de Franſe , die daar omtrentwaren /haar niet en koſten inbeelden / dat
d'Officiers fulk een ballaſt van bagazy bp haarin deKerkhadden genomen / nochſa
veel knechts tot waren dienſt / weshalben aan de Kerkdeur komende/ verſchepde
waagden / waar zy heen wilden , en wie zy waren ,dieterſtontdoordemant vielen /
en wederomgejaagt wierden / en belaſt aan de Wacht, watbeter op datvolkte paf
fen / van welke aldus / veel meer als de helft was wegh geloopen ; doch wierden eer
niet geſtupt/voozmen klaar merken koft /dat de Kerkooghſchijnelijkgeleegt was.
Deoverige Kerk-gevangens ontzetvan fofchooneen kans /wendenhet opverſchep,
de andete boegen / om in gewenſter haven te komen / waar toezommigehaarop
zijn burgers kleeden / en /met een ſtokje inhaarhandt /onderdiefchijn upt raakten (on
der belet/ gelijkookverſchepde/ diemet den ſchemer-avone ,baar in vrouwe gewaat
ſtaken/ en aldus upt quamen / weshalven haar alleavonden,wel een dozijn oftwee
berkleeden / en door gingen / dat omtrentdry dagen duurde /enmede behent wiert/
gelijk ook die gene i dewelke in Lakeys Levrey ontquainen / waar bp gevoeghti
die deeg week op borgtochtWarenlog gegaan /Was nu hetderde partnauw meerinde
Kerk .D. Franſenmethet beginvan deaankomende week frendie/dat haar
groot ge
haar tefløffewacht daar over tehouden
talza geweldig gemindertwag /meeft door Z /
2 het
172 Den Franſen Oorlog
hetzp dan door haar te ſpijtige genereusheyt, hetzp door het hertelijk verſoek der We
Heeren , onder vertooghdat het langer houwender overgeblevene/ de Stadt met
zelle
eenige beſmettelijcke ziekte lichtrou komen te ontſteeken / die daareensvat hebbende
gegrepen / gewoon wag de ſelve vip vinnigh tenijpen / als mede om volgens hare
capitulatie wederom tothaar oudeGodtsdienſttegeralien / quam het foo veer / dat het
regje eerſt hier upt / daer na de zieken , en gequetſten upt haer andere / de Maetan Kerk
geheeten/ verloft wierde/ die ſchoongemaakt / en van allesgeſupvert/ wederom de
burgery tothaeroude devotie wierdt totgevoegt. Aldus isWezel Frans gewozden .

Verhaal van 't overgaan derStadt BURIK .

BURIK ,(nu doo ? Turenne, als Wezeldoo , Condé , te gelijk belegert zijnde)ist
ten klepne Stadt, doch om fijn keurelijke gelegenthept/ tot Wezels vaffer beſcherm
eerſtvan de Spaanſche treffelijk geſterkt, envan de Staten daar in vzp meervoltoopt.
Twee Poorten waren hier/ alg Veldt en Rijnpoort, omringt met vijf bolwerken ,als
het Rijn bolwerck ,Galge bolwerk , Wolfskuyls bolwerck ,Mole bolwerck en Naffaus,
of Oranjebolwerk, zijnde hieren boven deVéltpoortnochgeſterkt met een halve maan ,
hebbende 2 Ravelijnen , een tuſſen de Wolfs kuuls, en Mole bolwerk , het andere tuſſen
Yet Rijn , en Oranje bolwerk , en het Kafteel bolwerk , dat aan het pleyn lagy / daar de
Hoofrwacht, en Barakken, op ſtonden/ boven welke noch een hoornwerck aan de Rijn
poort lagh : Daar al deeg ſterke bouwingh lagh in alſoojammerlijke en vervalle
Ttandt/als van die van Wezel is voozhaalt, waar aan foo de rappe / en geweldige
handt der Soldaten , met des vyants aankomſt niet en hadden gehouwen / haar niet
veel ſou geholpen hebben : Deeg voozhaaldewerkenmoſtenvoozdie tijdt/ bp gebrek
van meer mannen , beſchermt worden van wepnighmeerals 300koppen , daar noch
meer als 3000 toe van noden waren geweeſt/en ſtonden die onder het commando van
Otto Rooda van Heekeren , Heer van Peckendam , als Commandeur ; Capiteyn Dom
bar , Walrecht en Heynck , die / als voorhaalt/ met een Compagnie gecommandeerde
volkeren upt Wezel , daar / inhet belegh binnen lagh / met noch een nieuw te volwer
vene Compagnie van Capiteyn van Gent, die op hetberennen van den Vyandt , daar
noch nietbinnen was / foo datfijn Luytenant Broens., in fijn abſentie, daar over com
mandeerde / zijnde doeomtreni de 20 koppen ſterk / die ſtraks van Wapenen wier
den voorfien / met noch ren Compagnie Ruyters onder den Ritmeeſter Zwanſchbel,
wiens broeder fijn Cornet, bp dees gelegenthept/ Majoor wierd gemacht.
Door d'aankomſt van de Marſchal de Turenne ſtelde 't Guarniſoen haarterſtont in
de Wapenen , en volle defenfie / wozdende pder ſijn behoorlike poft toegevoeght. Tien
ſtukken geſchuts vondtmenhier binnen/ die ſchieronb upkbaarwaren / en ſoorank
van Affuyten dat ſlechts bequaam waren om 3 ſchootente deeg uit te ſtaan / hier
onder waren 2 twalefponders , die 't voornaamſte effect deden / andere waren 6 / en
8 ponders: tot deeerſte waren tewepnigh kogels die paften , foo dat men veel van
8 pondtmoſtgebupken / met ſtroo , of hooy omwonden ; enfoo van pas gemaakt/
weggelijcke men de 8) en 6 ponders met kogels van 6 / en 3 pondt moſt laden / eer men
van allekanten vuur daarupt koſt geven /vullende het gebrek vande Affuyten met
esnige willige-boomen , en diergelijk / welk men daar onder lep / makende ( met de
borſtweeringh hieren daar het van nooden Was / dooz te ſnijden ) opening om doorte
fchieten /om na mogelijkhept te kunnen gebzuplen : hier over bondt men een Conſta
pel,
 tegen de Vereende Nederlanden . 173
pel ,diealeenige jaren dat ampt braaf bedienthad /waar by men een Soldaet voegde
upt des Commandeurs Compagnie die hem dees konſt mee aanmatighde / maar in
lang / foo fir daarmee nietomging /foodat hierpderOfficier , ofSoldaat ſich bp noot
tot het Conſtapelſchap moſt laten gebzupken , die de ſtukken na haarkunde geladen
hebbende/ de ſelve behoollijknaarvermogen eens af keeken / en daarmee debrandt
daar in ſtaken /het mochttreffen die daar in de weg ſtont; dit is waar, dat/volgens
het verhaal der Franſen , zelfs met de eerſte ſchoot die upt Burik quam/een Tamboer
7 vlak dekop af wierd geſchooten ; gelijk mede / op eenandere tijdt 2 Capiteynen ge
lijk wierden gevelt / en noch eens 13 Soldaten , als mede noch zeker Cornel of voor
naam Frans Overfte , ſittende met eenige gaſten , over fijn tafel, in fijn tent te eeten /
waar bp andere onbekende / foo doodenals gequetſten terekenen / deden die van Bu
rik geen klepne ſchade / daar vooz eerſt bap toehulp / des vyandts telofſe ſtouthept/ dis
het geſchut te wepnig hreunende /haar tedicht daaronder dogſten begeven / ten andere
de nauwer ſpacp / als ſp voor Wezel hadden / om zo veer te kunnen wijken ; echter
wierden gedwongen ,om 2 maal op een dag/van poſten teveranderen/ en hare tenten
wijder van de Stadt af te brengen : doch onder alle ſchadelijke ſcheuten , wierdt daar
over niet een meer geklaeght als
/ / Waar door zeker Frans Overfte ſijn paert het eene
been wierdt afgeſchooten / welk paert in alle deelen vooronverbeterlijk więrdt upt
gekraept.
Du wag den Vyandt fonder ophouden met graven en aannaderen befich / daar het
koorn , dat nu ſchieropfijn alderlangſt was 7 hem feerin hulp / achter / en in welk /
hp ongemerkt koſt vooxtgaan : Daar ſtondt tuficijen Burik en Wezel omtrent ten
midden/ en hoogehoop aerde, die de Spaanſen , doe Burik zo verſterkitWas /voogeen
Schans op hadden gewiozpen / om daar Burik en denRijn temeer door te beſchermen /
daar nu een Herbergh op ſtondt / daar de Franſe , dewil ſy die ſonder tegenweer / en
niet beget vonden / lichtelijk Meeſters af wierden / en een goet deel brupn en wit Bier
daar in vonden ; Wanneer fphaar hier mee eerſt vervrolijkte / daar na / (gelik de
Verkens, diegatgevietenzijn /de troch om ſmijten ) wel opgevulthebbendeſ ſtaken
3 de brandt daar in i vermeenende van die vervalle Schans , (waar het noodt geweeſt )
eenBattery te maken / welk fp / aerdigh van binnen wenteltraps wijs hadden upt
geholt / om zo gemakkelijk door die ronde omgang boven te komen . Hoewel dit
alles de belegerde niet ften Koſten , bleven fp echter niet onbefought voog een hozt aan
ſtaande wille ſtorm , brachten derhalven alles bp der handt / dat haarkoſt diens
ſtigh zijn ; Het gebrekvan Schanskorfjes boetenfpmetwat ouwemanden , en lege
vacen die fy koſtenvinden / welke fp met aerde vulden / achtende haar genoegh daar
mee beſchermt/ wiens ſplinters met een kanonſchoot, haar erger als de kogel zelfst
koſt treffen ; Du vondt men in het Ammonitie-Huys omtrent 60 Morgenſtarren ,daar
noch eenige bp wierden gemaakt/ een treffelijk geweer als de beſprongene , en beſprin
gers omtrent in taleens zijn / want met een ſlaghof 37 de verweerdetelicht belem
mert wordt / om wijders te gebrupken ; hier en boven waren daar noch omtrent
30 Handtgranaten /Welk (om datmen niet en wiſt hoelang die daar welgelegen hada
den / niemandt aan wilde ſteken / beducht of die al vergaan , en fonder operatie
fouden zijn / of wel zo pzelik / en averechts nu mochten afgaan / dat fy haar Mee
Iters eer / als haar Vyanden zouden mogen treffen .
Den Commandeur, ziende dees flechten toeſtandtvan binnen / en die overtreffen
lijkevan bupten / roeptder Donderdaaghs, den2 Juny,'S avonts tuſſchen 7 en8Ten
uu,
Z 3
174 Den Franſen Oorlogh
ren , zijn Oficiers te ſamen / in het hups van de Predikant Do. Graan , die in tödts
met ſijn Vrouw en Huysgefin na Wezel was gevlucht / bp fijn Schoon-Vader Do.Ewi
chius, doenmaals om fijn hooge ouderdom Paftoremeritusaldaar. Al de Officie
ren , tot Vendrighsinklups / hier Krijghs-Raadts-wijze vergadert zijnde/ ſtelt haar
den Commandeur alles vooz / dat verepfelijk voor te ſtellen wag / haar viagende /
Hoe zy gezamentlijk temoede waren ? Daar ſy altemaal / geen uptgeſondert/ van de
minſte tot de meeſte / eenſtemmigh op antwoorden / Dat zy voor haarEer , Eedt, 1

Plicht , Stadt, Staat, en Vaderlandt, haar laatſte drop bloedt wilden wagen , en de
Vyandt ten uyterſte verwachten , en moſt het zijn , Broederlijk met malkanderen ſter
ven , even als zy nu leefden als Broeders: Op welke manhaftige enklinkende reſolu :
tie de Commandeur, ten Barkemeyer Wijn deed komen , die op het goedt ſucces, en
ſtandvaſtigheytwierd rondtom gebracht/ en op die conditie uptgedronken ; waar
mede pder klockmoedigh na fijn Poft ftapte / die over al met ſtokjes / miks wijs !
aan alle kanten beſtehende / en die behangende metbrandende lonten , welke de naa
fte ſchildtwacht te metg eens ſchudde / en beweeghde / al hadden daar ſo veel musket
tiers geſtaan / om haar altoos / wat meer mang / voor de Vyande te vertoonen.
Den anderen dagh ' s Morgens zijnde Vrydagh den 3 Junii deedt haarpſelijker als
een der voorgaande op / wanttoonde die van binnen / hoe de VyandtmethareLoop
graven tot decontreſcherpentoe waren gekomen / en aan alle kanten noodige rijsbof
fen vergaderden / om de Grachten te dempen / leggende haar Stormleeren daar al
gereedt/ en vaardigh bp / waar en tuſſchen wakkervan bepde kanten opmalkan
deren met musketten wierd vuur gegeven / om onder dat faveur, ook de bedden van
rijsboſſen en aardete ſpjepen / daarjp vooz eerſt haar Geſchut fouden opleggen / om
brefſen te ſchieten / en waren doe de Franſe aan het Meule-Bolwerk , (daar doe van der
Meer , Vendrigh van de Commandeur de wachthad al ) ter halver Grachte , met haar
dempen / dooz rijsboſſen gekomen / fo dat het nu klaar bleek / dat een wiſſeſtorm
met den aldereerſten ſtondtteverwachten / en datvaneen onweerſtanelijkemacht/
ten aanſien van het altezwakke/Hoewel noch manhaftigh Guarniſoen , daar binnen .
Den Commandeur , doo dees voozverhaaldetoeſtandt des Stades , en al fijn
Volks, faSoldaten en Burgerys ruine / wiffe en fehere ondergangvoorfiende / (wiens
beſchermbupten allehoopwagen ergerals finneloog wmderte wagen) coept hier
over / andermaal/ fijn Krijghs-Raadt by een / de felve vooidjagende / Of het niet
geraadtzaam was , yemandt uyt haar midden , aan den Marefchal deTurenne te ſchik
ken , om te vernemen , wat reſolutie by hem lagh , en wat hy van haar begeerde? Daar
op wierd / fchier eenſtemmigh/ beſlooten / datmen hier toe den Ritmeeſter Schwans
bel , met een Trompetterupt fou fenden /datſommige welwat onbevalligh wag /
maar / volgens demeeſteſtemmen ) ging de voomoemde Schwansbel met deeg za
ken voort. Den Lieutenant Brouns aan den Commandeur verzoekende/ dat hy met
een Tamboer ſou mogen volgen / onder beloften / dat hp deeg faal fou faciliteeren /
en doen ſpoeden / daar de Commandeur fich wat teberiſpelijk dooz liet bepraten )
fendendedie felve / (daterger is )ronderweten van d'andere Officiersin ftillighept /
langs een andere Poort upt / terwijl taller ongeluk / 2 fchelme Soldacen van dege
Commandeurs Compagnie (onder ordre van eenige Stormpalen binnen te brengen ) deur
gingen / en na de Vyandt overliepen / daar ſp verraderink de gantſche jammerlijke
toeſtandt van de Stadt, en Guarniſoen geheelijk ontdektel ro datden Mareſchal de
Turenne, vermoede/ dat door deeg tiveede beſending de Belegerde in de upterſte
noods
 tegen de Vereende Nederlanden . 175
noodt gebracht waren / en na een goede uptkomſt haakten ; weshalben Turenne
dezebepde dit kout/ en onverſettelijk antwoordt gaf; Indien de Stadthaar goetwil
ligh begeerde over te geven , hy op zijn Prinſelijk woorde verzekering dee, dat geen
van de Stadt ofGarniſoen , aan lijf, of goedt eenige hinder , ofſchade op hetminſte lij
den zou , maar datdie zelve van zijn Heer, en Meeſter den Koning noch favorabelder
conditien hadden te verwachten , als zy haar redelijks-wijs zouden konnen , ofte mogen
inbeelden : Doch by weygering van dien , dat hy onverzettelijk gereſolveert was , de
Stadt aan alle kanten te beſtormen , en metalle macht onder zijn gewelt te brengen , het
geen hem in geenen deeleontſtaan kolt, alzo hem alle hare gelegentheyt nu zowel kun
digh was , ofhy nu zelf daaral binnen was geweeſt, en zo men tot dees heylooze extre
miteyt hem wijder wilde porren , niemandt van de veroverde in levende lijve zou be .
{ paart worden : Waar op hp klaarlijk verhaalde / hoe ſterk het Garniſoen binnen
lagh , dat men met een deelopgehangen brandende Lonten , wildevergrooten ; Som
ma hp wiſt haar Krijghsruſting go net upt te leggen / dat'er niet anders te doen en
viel / als koste reſolutie hier op , van binnen te halen / en diehem ophet ſpoedighſte
te bzengen ; En dat de Mareſchaldebelegerdeniet pdeldiepghde / bliktupt het geen
getrokken is upt een authentijke Copy van de Commandeur , na het veroveren van
Burik daar binnen geftelt / behelfende / dat met het krieken van den aanſtaande dagh ,
zijnde den 4 Junii ,Saturdagh yoor Pinxter, den ſtorm aan zou gaan , na zy in 3 dagen,
met haarLoopgraven tot aan deTrencheen genadert waren , waar op men aan 4 hoeken,
verſcheyde Stukken , yder 6 , van 24 , en 12 ponden eerſt zou leggen in de voornacht,
en onder deszelfs beneficie, met 4 bataaljes aan zou vallen , elk uyt een -Regiment be
{taande , waar van 2 zouden zijn van des Konings Lijfguarde, en 2 van Piedemont,
waar bynoch zouden gevoeghtworden 600 Muskettiers uyt de Regimenten van Chaſtel
neau , Turenne , en Artois , het uytgelezenſtVoetvolk van 't geheele Conings Leger ,
die van sooo Ruyters zouden gevolght worden , waar en boven alree 2000 Pionniers
waren geordonneert , om metalderſpoet, in donker , en voordagh de voorhaalde ſtuk
ken haar bedden te ſpreyen : boe zou tegen deeg macht een Garniſoen van wepnigh
meer / als 300 Mannen konnen beſtaan ?
1
Den Commandeur met de züne / deuptflagh van hare gegantſchap verſtaan hebs
bende / dupde pder den epfchen conditie van de Mareſchal, na zijn epgen invallen /
en midtshoop lidenstrooſt is / namhet meerendeel het voordeelighſte daar upt /
en dachten ten minſtenmet vliegende Vaandels, & c. Haar deſolate Stadt teverlaten /
weshalben zp Turenne allen toeſtonden / en leverden hier op hem de fleutels van de
‫؛‬ Rhijnpoort over / denkende hy voorZonnen -opgang daarwijder niet meer uptrech
ten gou ; maar Vrydagh , den 3 Junii, was geen tweeuuren oudt / of Turennes Trou
pendaar toe geozdonneert / namenbezitdaar af / en trokken zo ſterk / daar door/
de Stadtin / dat zp in getalhetGarniſoen vip te boven gingen / Willende dees. Veldt
Overfte , (die vir grooter deſſeynen langsden Rhijn voorhad)nu geen tijdt meer ver
looren latengaan te meer hp verſtaan had / hoedanigh 7 als voorhaalt/ de Prins
van Condénu met Weſel frondt / weshalben hp aanſtontseen goet gedeelte vanzijn
volk lager afna Rees toezendt / om het zelveteberennen . Omtrent te 9 uuren quam
Conte de l’Orzon binnen Burik , die deoverwonnen Volkeren , op het Pleyn voorde
Hooftwacht, tezamen dedevergaderen / en hebbende de Officieren deszelfs bp zich
geroepen / zep / dat het Volk hare Wapenen in goedebewaring daar mochten neêr leg
gen , en gaan totnader order , onyerhindert deStadt wat door wandelen , ſtellendeinf
gelijks
.176 Den Franſen Oorlog
gelijks de Vaendelen daerby; doch dathy het meeſte haar/en d'anderegeboodt/was/
dat niemant eenige Bagaſy in Burgers huyzen zou verbergen , die hy lief had , alzo
in kort op lijfs ſtraf met de trom zouwerden omgeſlagen , datalleBurgers haar zouden
hie
ontlofſen,metwat zyvoor eenigh Officier , ofSoldaatbinnen hare deuren verborgen
len , derhalve dat niemandt onverwacht in ſchade zou raken , radende die zelve bp zich te
nemen en om dat deOfficiersmeer goederen hadden alszp koſten dzagen /vermaande
hp haar/omzekerhept/ die bp een zoudebrengen / in het CommandeursHuys,daar zp
quanfups te wonderwel ſouden bewaart zyn / dat pder welzo-ghvuldighlijk na
quam /dereſt vandien dagh met kuyeren ,klappen,en anderevrolijkheden (na tydts ge
legenthept) dooz biengende / even of 3p het quaatſte al over waren / en geen onhepi
meer hadden te verwachten.
Des anderen daaghs den 4 Junii, Pinxter-avont, ontbiet Conte de l’Orzon , ver
zelſchapt meteen goedtdeel Franſe Officieren , de gevangene Bevel-hebberen door hem
in des CommandeursHuys ; die op haar komſt aanſtonts zagen hoedanigh de vozk
hier in de ſteel ftak / want al die Franſe Officieren betoonden dadelik / dat niemant
van haarlam / of lup was maar grepen met een gezwinthept de vergaderde Koffers,
en Pakken aan/ waarderende die en Tjetrupgh heen / nahaargroote ofzwaarte/
hiezende doen pder zöngadingh daar upt / daar elk dus / zonder dank heb te zeggen
mee zijng Weeghs gingh / makende in liost daer van der Kamer rupm ; waar een
weynighna / de Conte del’Orzon binnen komende/ en klachten daarover hoorende/
Of dit gehandele was nahet woort van de Mareſchal de Turenne ? antwoorde / Dat
die zelve een genereus Prins was , die nergens in zijn belofte zoumanqueeren , doch
datallesvoordees tijdt dus wezen moſt, en zy boven dat ,aldaar volgenszijn order,alte
maal als Krijghs-gevangene gearreſteertwierden, waar mee hp weghgingh /latende de
deur van haar kamerdoo? 2 ſchildt-wachten bezet / en haar daar binnen ſtriktelijk
bewaart / terwijl de Vaendelen in beter bewarenis wierden genomen , en de Soldaten
eerſt van haar Wapenen, nu tot Degens, en Draegh -banden inklups/ wierden berooft/
de Ruyters van hare Paerden, entoebehooren / endaarna oock van hare wepnige ba
gazy , die zp onder haar arm , of op de rugh mochten hebben / 30 dat niemantmeer bes
hief/als hpomen aanhad /wozdende daar na in zeker rupm veldt a, an het Coman
deursHuys gelegen (datweleertoteen algemeen bleek -veldthad verſtrektgejaaght/
daarvoor eerſt verſchepde van de braafite Kaerels wierden uptgepikt / geboden / en
gedwongen ( tot ſlaans toe) onder de Franſe dienſt te nemen : d'overige zaten daar
onder den blaeuwen Hemel, zondereeten , ofdrinken , eenige dagen en nachten lang/
om doo? honger , en kommer die te dwingen / 't geenzp van de voorige door gewelt
hadden gehaalt , die echter /ofvan hareVrouwen , en Vrienden , of van demedoo
gende Burgery vip wat verquiktwierden /gelijkde Heeren van Burik de gevangene
Officieren in het eerſt ( dat de Franſe ,na het ſcheen / green gedachten hadden /om haar tt
(pijzigen ) die zelve een Ham , Rookcvleeſch en anders meteen goede pulle Pinstoe
zonden ; en laatſten wierden de Soldaten zo tePaerde aço teVoetgeſamentlik in de
Kerk gevangen geſet/ waarvan op wepnigh na / met bpfandere practijken vip raak
ten / en andere / op rantſoen verloftwierden .
De Officieren murmureerden en ſchelden / dat men ten minſten voor , ofby't over
leveren vande Sleutels, de capitulatie met onderteykening had moeten beveſtigen ,
Het welkals den Commandeurnamaals trachten té procureeren / vondt Turennemet
vip wichtiger zaken beſigh / Alsſich daar mee temoejen / en is kort hier aan
gantſel
 tegen de Vereende Nederlanden. 177 .
gantſch van dierats vertrokken . Den Commandeur wilde drijven / de ondertey
keningin der daat welgeweeſt te zijn / maar van eenige quaataardigeFranſen was
verdonkert / en achterhandts gehouden : Doci ofhet met die onderteykeningh
beter / of erger af zou geloopenhebben / daar overviel al een krappe kans te vers
wachten .
Midusisgeweeſthet ſchandigh overgeven van deze 2 plaatſen,waar van den Coin
mandeur van Wezeldoorzijne onderhebbende Officiers , beſchuldigbtwierd / dat hp
nopt geen Krijghs-Raadt , daarover (hoe hart daarom verzocijtwierd)wildedoen
vergaderen / gelijck den Commandeurvan Burik niet verſchoonlijk bpbaar was /
om dathy de Capitulatie , van den Marſchal de Turenne , niet had doen
ondertepkenen / al eer hy de Sleutels van de Stadts Poorten over gaf. Jaar
3p hadden noch groote moepten / aleer zp tot vertrekken konden geraken ; Eerſt
Krakeelden 3p /om een fommevan 1500 Rijksdaalders , diede Heeren van Wezel , tot
tot een vereering van haar rantſoen -gelden , aan den Franſen Gouverneur d'Eſtrades
Yadden ter handen geſtelt. De meeſte Officieren van Burik waren op borghtocht ook
binnen Wezel gekomen : Eenige van deze hadden zomtidts vip wat op geſnoeften
gefnorkt/ dat als zywederom in Hollande quamen haar Revenſie dapperopde Fran
ſen zouden nemen / 't welk den Gouverneur ter ooren gekomen / als haar 6 weken om
waren /haar op hieldt/ten zp zp beloofden /tegen den Koning van nu af,en een Jaar, niet
te dienen,& c.maar dit niet vooztwillende /nam hp aan /denKoning hier over tefche
ven / 't geen duurde / tot den 26 Julii , al eer beſchept wederom quam / doch wierden
alle ontſlagen /gingen den 27 dito , in verſchep deVaartuygen t'Scheep , en quamen /
alzo den Rijn afzakkende/ opden 29 dito ,‫ ر‬te Gorkom aanalwaar dees Officiers Zijn
Hoogheyt doenmaals vonden / 't geen zp tot een bovenmaten geluk rekenden / als
baſt betrouwende /dat pder een daar meein zijn plaats zou herſtelt zijn en haar com
miffien , tot hare Compagnien weder op te rechten / al vaerdigh warenſ wesijal
venzp alledevoprenaanwenden /om die zexvete ſpreken /maar liregen tot antivoozdt/
Dat hetzelve zijn Hoogheyt voor die tijdt , niet wachten en koft , die deg aneren daaghs
omtrent teg uuren , upt Gorkom reedt / zonder van haar pemandt te woozdete ſtaan.
Nauw was de Prins bupten / of daar komteen Officier , doo2 laſt vanzin Excel. de
Grave Wurts, Gouverneur van Gorkom op de Haven , die alle Schepen , ofVaartuygh
dat daar lagh / in Arreſt nam / met verbodt datgeen Schippers eenige Goederen zous
den mogen loffen / ofladen /tot nader older . Duliep ljet na de middagg toe / datalle
Officieren vanWezel , en Burik geboden wierd/ haar aanſtondts tebegeven in des
Gouverneurs Huys , waar gekomen / den Majoor , upt des Gouverneurs lafi /
altemaal haar namen opſchreef/ als mede waar pder Guarniſoen gehouden hady
itwelk gedaan / zepdehptegendievan Burik , Dat zy vry mochten gaan daar hethaar
geliefde, doch dat die van Wezel haar gereedt moften maken , om nahetLeger gevoert e

re werden , en daar over haar handel ,‫ و‬en overgeven van Wezel, reekening , en reden te
geven , weshalven up altemael tuſſchen een troep van 24 Muskettiers ingevoeght/
aldust'Scheepzijn gelept/ al teafziendlykvoor rechtſchape Kaerels,maar voogSchel
men, en Verraders,niet halfvupl / noch ſchandelijk genoegh. Drievan deze laf
hartige zijn als Schelmen , daar na / in 't Leger tot Bodegrave en Swammerdam ,
gebonniſt / en ge-erecuteert / als blijkt bp de volgende Sententien :
Aa Senten
178 Den Franſen Oorlog
S E N T E N T I E
By den Krijghs-Raadtgewezen over Alexander d'Hinyoſſa, zijn:
de Capiteyn geweeft in 't Guarniſoen van de Stadt Wezel.
Gedaan in 't Leger by Bodegrave den 6 Auguſty 1672. en
publijkelijk gepronuncieert den 8 Auguſty daar aan vol
gende.
Lzo Alexanderd'Hiniyoßa Capiteyn , Gevangen alhier in hetLeger overtuyght, ende
A hy dat
Gevangen zijnde metzijne Compagnie beſtelt geweeſt in 't Guarniſoen van de
Stadt Wezel , ten tijde de zelve in Junio laaftleden van wegen den Koning van Vrankrijk
belegert was , hem onderwonden heeft in plaatze van behoorlijke devoiren tot weder
ftant van den Vyandt gerequireert en vereyſt , zo verre Eedt en plicht te vergeten , dat hy
zijne Poft verlaten, groote flaauhartigheyt , onluſtigh te vechten en muyterye betoont,
en by anderen vorderverwektheeft ; Alle het welke zijnde zeer leelijke en ſchandelijke
feyten, ſtrekkende tot merkelijken ondienſte en diſreputatie van deze Landen , die geen
zintsgetollereert maar andere tenexempelvolgens denArticul-brief Militairbehooren
geſtraft te werden. ZOO IST, dat die van den Krijgs-Rade voornoemt ( doende
recht) den voornoemden Alexander d'Hinyoſa gecondemneert hebben , gelijk zy den
zelyen condemneren by dezen , over 't voorſz. is , gebracht te werden door den Pro
vooſt Generaal ter bequamer plaatze, omme aldaar door den Scherprechter geſtraft te
werden met den zwaarde datter de doode navolge a, ls mede in de koſten, en mizen van
Juſtitie tot tauxatie en moderatievan dezen Krijgs-Rade ; Ontzeggende den Heer Adyt.
Fiſcaal van de Generaliteyt zijnen verderen eyfch omme redenen , doch alles op het goet
vinden en approbatie van zijnHoogheyt. Aldus gedaan en geſententieert in den Leger
by Bodegrave; By zijne Excellentie van Zuylefteyn , Generaal van de Infantery van het
Leger en Preſident , de Heere Grave van Styrum Majoor Generaal van 't Leger , van
de Lek, Sedlenitzky, Almelo, Grave van Floidorp , Colonellen ; Schimmel-pen
nink van der Oye , Lieutenant Colonel , en Paul van Arnhem Major te Paarde. Ten
overſtaan van den Advocaat Fiſcaalvoornoemt, by formele Krijgs-Rade op den 6 Au
guftii 1672. Stilo novo .
Ter Ordonnantie van den Krügs-Rade
voornoemt.

Van welke voorfz. Sententie door opgemette zijne Excellentie van Zuyleſteyn , op
den 7 dito rapportgedaanzinde / heeft zijn Hoogheyt de zelvegeapprobeert/ en is
dienvolgende publiquelijk gepzonuncieert ter plaatze van de Execarie, op den 8 Au
guſti daar aan volgende.

Sen.
 tegen de Vereende Nederlanden . 179

SE N T E N T I E
Gepronuncieerrby den Krijgs-Rade der Vereenigde Nederlanden
tegens Johan van Zanten , Collonel , en gewezen Comman
deur van Wezel.
Gefententieert den 20 September , 1672.
19
Lzo Johanvan Zanten , Collonel ten dienſte van den Lande, en gewezen Com
mandeur binnen de Stadt Wezel, gevangen alhier in't Leger, heeft geconfeſſeert ,
en die van den Hoogen Krijgs-Raadt der Vereenighde Nederlanden ook gebleken
is, dathygevangen op Vrydagh den 3 Juny dezes jaars 1672. heeft toegeſtaanen gecon
ſenteert , dat eenige Borgermeeſters der Stadt Wezel , met een ſtuk Wijn zoudemogen
uytgaan naar den Prince van Condé of de Vyandt, omme haar neutraliteyt te verzoe
ken en vaſt te ſtellen , hebbende tot dien eynde ook de Poorten voor de zelveBorgermee
ſters doen openen , en dat hy daar toe geenadveu of toeſtemmingevande Hooge Offi
cieren binnen de voorſz. Stadt Guarnizoen houdende , uytgezondertden Lieutenant
Collonelen Majoor Kopesgehadt heeft,maar datter contrariedezelve HoogeOficieren
het verzoek van devoorfz .Borgermeeſters, dies aangaande gedaan met veele redenen
gecontradiceert en afgeſlagen hadden , en dat hyGevangen noch veel min op dat ſubject
Krijgs-Raat doenhouden , en de Capiteynen ofeenige van dien daar op gehoort heeft ,
dat het zelve conſent en uytgaan dervoorſz. Borgermeeſters de principale oorzake heeft
gegeven tot verſcheydenediſordres als namentliſk oproerigheytder Borgeren en Militie,
conſequentelijk ook tot het præcipitant overgaan van de voorfz.Stadt; en als de voorfz.
Capiteynenover het voorverhaalde conſentaan de gemelte Borgermeeſters gedragen ,
murmureerden , mitſgaders ook den vierden van de zelveMaant , door Gecommitteer
dens uyt den haren aan hem Gevangen hadden doen verzoeken ouverture ofopeninge
wegen het voorfz. uytgaan der Borgermeeſteren , dat hy Gevangen daar van nochtans
gene openinge aan de voorfz.GecommitteerdeCapiteynen heeft willen doen, maaralleen
geantwoort heeft , dat 't zelve den Hoogen Krijghs-Raadt aanbevolenmofte zijn , en dat
hy gevangen wijders noch mer den Vyant gecapituleert heeft, zonder daar over Krijgs
Raadt gehouden, en zelfs met de toeſtemminge van de voorfz. Hooge Officieren (uytge
zondert alleen den voorſz. Kopes) veel min van de Capiteynen gehad te hebben , niet te
genſtaande by de zelve Capitulatie een Lieutenant Collonel, mitſgaders alle de Capitėy
nen , (behalven 2 of3) nevensdeSoldaten Priſonniers de guerre gemaakt of verklaart
werden. En alzo alle't zelve is ſtrijdende tegens den eedt en plicht van een getrouwCom
mandeur , mitsgaders ftrekkende tor grooten ondienſt , disreſpect, en irreparable ſchade
van den Lande , 't welk niet gerolereert maar anderen ten exempelbehoort geſtraft te
werden . ZOO IST , dat die van den opgemeltenKrijghs-Radegezien en gé-examineert
hebbende de aanklachten van den Advocaat van den Lande aan dezen ſpecialijk gecoin
mitteert, nevens d'informatien , mitsgaders andere ſtukken en munimenten overge
levert, envoorts opalles geler ; Doenderecht,den voornoemden Gevangen gecondem
neert hebben , gelijk zy den zelven condemneren by dezen , gebracht te werden door
den Provooſt Generaal van 't Leger ter plaatze daar men gewoon is alhier Criminele Ju
Аа 2 ſtitie
180. Den Franſen Oorlog
ftitie te doen , en dat aldaar door den Scherprechter het zwaart over zijn hooft zal wer
den geſlagen : verklaren hem voorts vervallen tezijn van alle zijne Charges en bedienin
gen , mitsgaders inhabil omme eenige andere in deze Landen te bekleeden , bannen hem
voorden tijde van 12 Jaren uyt de Geunieerde Provintien , en confiſqueren alle zijnegoe
deren ten behoeve van de Generaliteyt , ontzeggen den gemelten Advocaat van den
Lande , zijnen vorderen eyſch en concluſie ommeredenen . Aldus gedaan in 'tLeger tot
Zwammerdam, in de Vergaderinge van den Krijgs-Rade voornoemt, op den 20 Septem
ber 1672.
Enwas geparapheert FREDRIK de NASSAU ,

Lager -Stont Ter Ordonnantie van den Krijgs-Rade ,

Engetekent J. MOLENGRAAF.
S E N T E N T I E

Gepronuncieert by den Krijgs-Rade der Vereenigde Nederlan

den , tegen Willem Kopes, Luytenant Collonel, &c.
Den 20 September, Anno 1672.
Lzo WillemKopes, Luytenant Collonelten dienſte van den Lande, en gewezen Ma
A en die van den Hoogen Krijghs-Raadtder VereenighdeNederlanden ook gebleken, 11

is , dat hy Gevangen op Vrydagh den 3 Junii dezes Jaars 1672. nevens den gewezen
Commandeur van Zanten geconſenteert , en zijn ſtem gegeven heeft, dat eenige Bor
germeeſteren der voorſz. Stadt Wezel met een Stuk Wijn zouden mogen uytgaan na den
Vyandt of den Prince van Condé , om haar neutraliteyt te verzoeken en vaſt te ſtellen ,
zonder dat daar toe de andere Hooge-Officieren , binnen de voorſz. StadtGuarnizoen
houdende, mede geftemt, of't zelve geadyoyeert hadden , maar dat ter contrarie de zelve 1

Hooge Officieren't verzoek van de voorfz.Borgermeeſteren diesaangaande gedaan , met

veele redenen hadden gecontradiceert en afgeſlagen , en dat noch veel min op dat ſubject
Krijgs-Raadt gehouden , en de Capiteynen ofeenigevan dien daar over gehoort waren,
dat voorts 't zelve conſent en uytgaan der Borgermeeſters de principale oorzaak heeft
gegeven tot verſcheyde diſordres, als namentlijk oproerigheyt der Borgers en Militie ;
confequentelijk ook tot het præcipitant overgaan van de voorſz. Stadt, en dat hy Gevan
gen wijders noch nevens den voorfz. gewezenCommandeur met den Vyande gecapitu
leert heeft, zonder dat daar over inſgelijks Krijgs-Raadt gehouden was , of dat daar de
voorfz. Hooge Officieren , veelmin de Capiteynen gehoort , of daar overhaar ſtem gege
ven hadden , niettegenſtaande by de zelve Capitulatie een Luytenant Collonel, midtſ
gaders alle de Capiteynen (uytgezondert 2 of 3 ) nevens de Soldaten Priſonniers de
guerre gemaakt of verklaartwierden ; en alzo al het zelve is ſtrijdende tegen den Eedt en
plicht van een getrouw LuytenantCollonel en Majoor ,midtſgaders ftrekkende tot groo
ten ondienſt , diſreſpect, en irreparable ſchade van den Lande , 't welk nietgetollereert,
maar
 tegen de Vereende Nederlanden. 181
maar andere ten exempele behoort geſtraftte werden. ZOO IST , die van den Op
gemelten Krijgs-Radegezien en ge-examineert hebbende de aanklachte vanden Adyo
caat van den Lande, ten dezen ſpecialijk gecommitteert , nevensde informatien , mitſga
andere ſtukken en munimenten overgeleverc; en voorts op alles gelet; Doende recht,
ders
den voorſz. Gevangen hebben gecondemneert: gelijk zy hem condemneren by dezen,
doordenProvooſt Generaal van't Leger gebracht te werden ter plaatze daar men alhier
gewoon iscriminele Juſtitie te doen , en aldaar aan te zien de executie die in reguarde van
den voorſz. gewezene Commandeur van Zanten zal worden gedaàn , verklaren hem
voorts vervallen te zijn van allezijne charges en bedieningen , midtsgaders inhabilom
eenige andere in deze Landen te bekleeden , bannen hem voorden tijde van 6 Jaren uyt
de Geunieerde Provintien , en confifqueren de helft van alle zijne goederen ten behoeve
van de Generaliteyt, condemnneren hem ook daar en boven , in de koſten en mizen van
Juſtitie tot tauxatie en moderatie van den Opgemelten Krijgs-rade , en ontzeggen den
voorfz. Advocaat van den Lande zijnen vorderen eyſch en concluſie omme redenen. Al
dus gedaan en geſententieertin den Leger tot Zwammerdam , in de Vergaderinge van
den Krijghs-Raadtvoornoemt, op den 20 September, 1672 .
En wasgeparapheert
FREDRIK de NASSAU.

Onder ſtonde Ter Ordonnantie van den Krijgs

Rade voornoemt ,

enwasgetekent J. MOLEGRAAF.
Collationefa &ta concordat cumſuoprincipali. Adum ut ſupra .
Was getekent JACOB de SILLE.
Het innemen der Stadt REES, mer de SCHANS daar
tegen over .
Na dat nu de Franſe , in haar voorſpoedt / noch kans / noch tijdt verzupmen
wilden / wag de Stadt Rees, aleer 3p het overgaan dervoqverhaalde Steden eens
ter deegl verſtaanhad /al berendt. Dees Stadt,iszeerluſtigh aan den Rijn gelegen /
in hetmidden van devruchtbaarſte Landtsdouwen van al haar nabuurige geweſten /
om welke keurelijkhept wel te bewaren / verſterkte men wel eer / hetzelve met 7 bra
ve Bolwerken , waar tuſſchen eenlange muurloopt/ die haar treffelyk voor zo veel
Bolwerken verſtrekt / als men daar anderzing zou kunnen maken / Ijier tuſſchen log
pen 4 Poorten upt/ als de Kraanpoort , Rijnpoort, Delpoort en Volpoort: Boven
deze ſterke werken is die nochweerbaarder gemaakt met een ſterke Schans ,aan d'an
derzijde van den Rijn , tegen overdie Stadt gelegen / welke Schans beſtandt genoegh
is / om een gemeen Leger , een goeden tijdt werk genoegh te verſchaffen ; waar
binnen Capiteyn Vander Hoeve met zijn compagnie lagh 7die/ tot meerder tegen
weer /omtrent 6oof70 man toe wierden gezonden / omdie met een te commandees
ren / die hem aiza manhaftigh aan den Gouverneur in zijn plichten devopren aan
boodt /
ใน 3
182 Den Franſen Oorlogh
boodt /alphp in kort / dat vipi en ſtinkende liet leggen : innen Rees lagh totGuar
niſoen omtrent4 ofsooman ,daar veel nieuween ongeoeffende Soldaten onderliepen :
De Franſe waren aan bepde de zijden van den Rijn nauwneergeſlagen / en in een goet
poſtuurvan belegering van deeg Schans en Stadtgelepdt / offy bạengen de Schans zo
makkelijk onder haar gewelt / dat hetſchande was'; wantdit gingh zo ſtilletjes
toe / dat die van Rees het minſte daar niet van gewaar wierden / die anders liclite
lijk de klepnſteoproer koften Hooren : met den dagh begoſten die vande Stadteen
quaat achterdenken / van die van de Schans te vatten / om dat fp /na ouder gewoon
te/ daaral tegroote ſtilte en geruftheptin vernamen / die te vooren watmeer tegen
weer geboden hadden/ weshalven deGouverneur eenigh volk daar na toe / ozdon
neert7 om tedeegh te vernemen / hoe het daar binnengeſtelt was / die nauw ter hal
verWegegekomen zijnde/ fovinnighmet musketten wierden begroet / dat fp we
hlaarlik bemerkten / fulks upt geen vrienden hert en quam /daarover gedwongen /
ten halvetekeeren / eentijding wiederombrachten /welkedie van binnen wat teonlij
delöktegen hetherte ſtiet / 't welk alles kort daaraanwierd waar gemaakt/ dooz
dien dievande Schans, haar Kanon altemaal na de Stadt toekeerende/ daar welwak
ker op/ en in begoften te donderen /waar op dievan deStadthareVyanden nietſchul
dighbleven. Dit bjaaf tegenweer des Stadts , dede / dat de Belegerde meer eersis
aangedaan / als dievanWezelen Burik opt wierd betoont / en datwas met die zelve
een Trompetter toe te zenden / dieuptConingsnaam de Stadt op billijke conditien op
epſchten / of by wepgering deszelfs / zy in hetkort een heyloozedagh te verwachten
hadden : Waarop deKrijghs-Raadtbp een geroepen en vergadert/ na rijpe delibera
tie /oordeelden / datzpin dees ſtandt zulks geenzing konden afſlaan /30 3p niet te reu
keloos haar leven wilden quijt zijn / ' twelk zp nu tot beter foztupn engelegenthept
koſten met eenen bewaren / om wat glorieufer dienſten dees Staat daarnamaals mee
te doen / (foey lafhartige, ) weshalven daar Gecommitteerde na het Leger (dat noch
onder Wezel lagh) wierden afgevaardight/met volle macht / om met den Vyandt te
mogen Capituleeren , doch behoudens Plicht, Eeren Eedt, ( zo der noch eenige in haar
mocht zijn ) en firehkelijk totgoede verantwoordiging voor haar Heeren en Meeſters,
waar op deeg geaccogdeerde Artikulen volghden .

Artikulen die zijn Majeſteyt heeft toegeſtaan aan den Gou

verneur , en her Garniſoen van deStadt Rees.
I.
Erdelijk
E met zy de Stadı
alle dedatArtelery binnen3 uurenzullen
, Ammonitie van OorloghinhandenſtellenvanzijnMajefteys
, en van Vivres, die in de voorfz.;
Stadt zullengevondenworden.
2. Dat het geheele Garniſoen zo te Paarde als te Voet , en den Gouverneur yoor
noemt, zich alle de conditien onderwerpen , die het zijn Majefteytzalgelieven , de
welke wel door byzondere gunſt heeft gewilt , dat zy niet als Priſonniers de Guerre
zonden zija ', en aangaande de Gouverneur , dat hy uyt zal gaan met zijn Bagaſy en
4 Officieren , namentlijk George Koetes , Capiteyn en Majoor , Dirk Ingenhoven , en
2 andere , de welke de Gouverneurzal mogen kiezen om te gaan waar heen zy, lie
den willen , metconditie dat zy tegens zijneMajefteye niet en zullendienen ditgehee
lejaar.
3. Dat de reſt van de Officieren , Ruyters en Soldaten , zullen gevangen blijven zon
der
 tegen de Vereende Nederlanden . 183
der geſpoljeert , of eenigh quaathaaraangedaan zal mogen worden , endat zy binnen
een maantgeranfoneert zullenworden volgens het verdragh dat in die tijdt daar overzal
gemaakt worden.
A &tum in het Leger onder Wezel den 9 Junii 1672.
; Louvoy. D.V. Wijnbergen.
Waar en boven deeg Artikulen noch moſten ondertepkenen .
Ritmeeſter de Kabeljau . Luytenant Rheede.
Majoor Capiteyn Koctes. Luytenant de Man.
Ritmeeſter Hambroek , Luytenant van Yſendoorn.
Capiteyn Bringes. Luytenant Maneveldt.
Capiteyn Ingenhoven . Luytenant Flooyd.
Capiteyn van Halart. Luyt. van Borſele onder de Majoor.
1
Capiteyn Geelvink. Vendrigh Herfing.
Capiteyn van Seyl. Vendrigh Pijl.
Luytenant Varloo. Vendrigh van Wallien .
Luytenant van Hoorn . Vendrigh deVerken.
De Capiteyn Drupping , met de Luytenant Weyers onder de Ritmeeſter Kabeljau ,
met den Luytenant Konink , hielen haar/ tot het tepkenen over was / abſent / die
daar dus vipvan geraakten .
Het overgaan van de Stadt EMMERIK .
1
: Det Guarnizoen van de Stadt Emmerik , mede aan den Rijnſtroom gelegen , doch
nergens na / 300 ſterk / als de voorverhaalde Steden , nu alle oogenblikken / het
Franſe Leger te gemoet ziende / ſpanden Krijghs-Raadt, en het kleyn getal van hun
Krijghs-benden , devervallenezwakheyt van des Stadts flechte Fortificatien , als ook
de wepnige en verouderde toeſtel / om die behoorlijk te konnen verdaedigen / over
wegende 7 tegen de groote ontzaghlike macht , der aankomende en triomferende
Vyanden , vonden geraden (om hetkrijghsvolk op geen onvermijdelijke vleeſchbank,
i of als Oorloghs-gevangenen , in een benauwt Gevangen -kot te doenkomen ) die Stadt
te verlaten / en haar / tot den meeſten dienſt des Landes, binnen (de bp alde Werelt
onwinbaar-geachte Sterkte) Schenken -Schans te begeven / te meer / zu verſekert was
ren / tat daar nu wel meer bezettingh in van nooden was ; dit wierd alzoo in't
werk geſtelt / en daar op zijn de Franſen , onverhindert /de Stadt Emmerik in ge
trokken .
Zie daar nu ditgedeelte van den Rijn -ſtroom Franſch gewozden / en alzoo een der
voomaamſte voor-hekkensvanden Vereenighden Nederlandtſen Thuyn ontgrendelt /
enlos gemaakt. Hier door hadden de Franſen, niet alleen deze Voor-ſchanſien van't
Vereenight Nederlandt afgerukt/ maar ook de Guarnizoenen van de zelbe / den Staat
onbjupkbaar gemaakt doorhet op en gevangenhoudenvan6 weken , inde Ker
ken , enSteden ; het nemen van dienſt onderhaar ; het verloopen van veele/ onder
wegen/ alszp upttrokken ; het wech -blijven van zommige lafhertige , of verra
derſche
184 Den Franſen Oorlogh
raderfche Officiers, die / in haar gemoedt overtupght/ dooz beſchaamthept/ of
viecze voor ſtraffel onder de oogen van hare Heeren en Meeſters, niet dozften ver
ſchönen : hehalven dat de Vyanden niet wepnigh wierden verſterkt/ 300 metdewa
penen , die de Soldaten moſten afleggen / als met hit Oorloghs-tuygh , van Kanon ,
Kogels, Boskruyt, en Lonten , &c. en de mondt-koſten , ja alles wattot voozzoagu
van die zelve / in de Magazijnen was gebrocijt / 300 dat zp deze hare overwonnen
Sterkten ; by na met geenderley noodtzakelijkheden . behoefoen te voorzien . Det
verlies van deze Steden kan nergens anders upt gevonden worden / als upt de onge
woon- en onervarentheyt (daar ſchrik , vrees, en bloheydt upt ontſtaat zoovande
Soldaten , maar voornamentlik van de Hooft-Officiers , dat op veel plaatzen , niet
wepnigh van de Regeerders der Steden , Borgersen Inwoonders is geſtuft geworden /
gelijk verhaalt is / en noch meerzal volgen ; want federt den Jare1648. dat de Vre
demet Spanjen geſloten wierdt/ nu 23 Jaren geleden / had men hier geen Oorlog ge
zien . Deelewilden vaſt ftellen / dat'er Franſe omkoopingen , zoo van gelt , als icho
ne beloften , aan de Gouverneurs , en Policijke Regenten , zijn onder geloopen / 't welk
wel van zommige Schelmen , die daar na gerecht / verloopen / en wech gebleven
zön / zou konnen gezeght / maar / tot noch toe / niet bewezen worden.
Wyzullen ons nu / voog een klepnen tijdt , met hetverſche Rijn -water laten af-ſtro
men / tot in de zoute Noordt-zee , onder de Kuſten van Engeland toe / om te zien
wat men aldaar uptrichte.
Hier gingh Getgeheel anders voozt / want men dede daar met'er daadt aan de
Franſen , ( die zulk ſtrijden ongewoon waren ) en de Engelſe , zien en hooren / dat de
oudeen vermaarde dapperheydt der roem -ruchtige Batavieren , in hare harten weder
om herleefde / en noch nietupt geſtowen was / gelijk verklaartwozdt / in 't vols
gende

Kort verhaal, van den dapperen Zee-Slagh , door de Scheeps

Vloot der Vereenighde Nederlanden , onder 't gezagh van den
Ed. Heer Cornelis de Wit , Ruart van Putten, en’t gebiedt
van den Manhaften Luytenant Admiraal M. Adriaan de Ruy
ter , tegen die van de Franſe en Engelſe Scheeps-Vlooten ,
moedighlijk bevochten , en victorieulelijk verkregen , op den
7 Junii , 1672 .
VlootendeS( nu
Nadat cheeps-Vloot der Vereenighdederepzen
tezamen gevoeght)verſchep Nederlanden ,de Franſe
opgezocht/ en Engelſe
en gevonden had /
doch niet tot eengevecht honden brengen / kregen zp op den 6 Junii kondtſchap /, dat
de zelvevoord'Engelſe Kuft , in Soulsbay lagen / hier op maakten zy zeyl, en kours,
derwaarts aan / en kregen die / des morgens, den 7 Junii in 'tgezicht ;gp waren
meeſt al onder zeyl : Omtrent 8 uuren begon de Slagh, met geweldigefurie; den
Zeeuſen Admiraal Bankert , metzijn Eſquadre, ging tegen datvan de Franſen aan.
Den L. AdmiraalGeneraaldeRuyter met het zine/tegen'tEſquadre van de Engel
ſen , onder 't gebiedt van den Admiraal, den Hertogh van Jork, voerende de Roode
Vlagge; den Hollandeſen L. Admiraal van Gent , met zijn Eſquadre , tegen datvan
Monta
 S
A

.
N

D'Heer MICHIEL ADRIAENZ D'RUYTER ,Lieutenant

Admirael Generael der Vereenigde Nederlanden ,
 tegen de Vereende Nederlanden . 185
Montagu , die de Blauwe Engelſe Vlagh voerde. Hetgevecht Weynigh tijdtsgeduurt
hebbende / wierdt het zo ſtil / dat men de Schepen nietbequamelijk noch na wil kon
debeſtuuren / waar doozdeſelve geheel dooz malkanderen gedreven zijn . Den Ad
miraalde Ruyter quam evenwel op zydevan 'tSchip van denEngelſenAdmiraal, de
Hertogh van Jork ; En hier wierd gruwelijk / en geduurigh op malkandergeca
nonneert/ omtrent anderhalf uur lang / tot dat denEngelſen Admiraal zijn groote
Steng en Vlagge-ſtok wierd afgeſchooten / daar mede d’Admiraals Vlagge van boven
nedtr quam / en zijn Schip zodanigh onthaalt / dat hp Admiraal op eenvan d’andere
Schepen ſchijnt over gegaan te zijn / alſo men d'Admiraals Vlagge, kozt daar na /
van een ander Schip zag af-wapen . Den Heer Cornelis de Wit , Ruart van Putten ,
zijnde op 't Schip van den HeerAdmiraalde Ruyter , hielt hem geduurende’t gevecht ,
voor de StuurmansHut , om alleg / fo veel mogelijk was over tefien /en waar to
nemen ; dochden damp en rook belette / dat men wepnigh bupten 't Schip konde
fien. Dan 12 Helbardiers, en een Sargeant, tot lijfſchutten , voor fijn Ed. geordon
deert/ die / ten deele bp hem , enten deeleboven de Hut ſtonden blevender 3 doodt,
eneen twee beenenaf, en twee zwaarlijk gequetſt. Den L. Admiraal van Gent
wierd doodt geſchooten / 30 als het gevecht maar een half uur begonnen was ge
weeſt / het welk aan het schip van den Heer de Ruyter, (doo; Panhuys , Capiteyn
vande Marines , op 't Schip van den Heer van Gent) aangedient zijnde/ is hem be
volen /dit ſtil te houden / enmet het ſelveSchip den dienſt van 't Vaderlandt ten upter
ften te helpen betrachten : Doch wepnigh tijdtsdaarna / is den gemelten Capiteyn
fijn een been afgeſchooten / en het ander gevaarlijk beſchadight. Den Engelſen Heer
Montagu , Admiraal van de Blauwe Vlag, wierd aan boortgeleyt van Capiteyn Bra
kel , die 8 glazen lang tegen hem ſloegh %. zo dathet Schip van Capiteyn Brakel foda
nigh onthaalt was /dathetnaZeelandt , om fich te herſtellen / in 't Veerſche-gat, 1

geloopen is . Maar 't Schip van Montagu , voerende omtrent 100 ſtukken en goo
man ,is door een Brander, gevoert by den Commandeur Jan Danielſz. verbrandt g
/ e
ſprongen en vooztte grondtgegaan /Montagu mepnendeſich ſelven in een ſloepte ber
gen ! is in't overtreden verdzonken/ een van ſijn Luytenants quamgeheelnaaktaan
t Schipvan den Heer'de Ruyterſwemmen / diealdaar geberght wierd/als ook eeni
gevan fijne Matrozen , dajjvende op ſtukken van't Schip. Den Schout by nacht van
Nes , vocht ook dapperlijk / ſodathp fijn Schip naar Zeelandt moſt op ſenden / om
gecalefatert tewozden / gaande felfs over op 'tSchipvan Capiteyn Lancourt. Doch
menSchip , datzijn groote maſtverlooren had/ wierd medeopgeſonden .,
Achtoftien Engelſe Bootsgezellen , die van de Nederlanders geberght/ en op 't
Schip van den Schoutby Nacht, van Nes , gebrochtwierden /verklaarden en klaagh
den 7 datſytotdeſen Oorlogh gedwongen waren / gelijk ook de gantſe Engelſe Na
tie , en niet bedroeft tefullen zön / alverloor den Coning defe Bataille , want fp Wils
den wel vechten tegen de Franſen , maar niettegen hare geloofs-genooten , tegen de
welke fp ook geen queſtie hadden / noch niet verongelijktwaren .
Omtrent de middaghgeraakte het Franſe Eſquadreaan't depnſen / fo dat’er rupm
te quam / tuſſchen dåt en de2 Engelſe Eſquadrons; Det Nederlandts Eſquadrevan
den L. Admiraal Bankert , beſtaande upt de Zeeuwen , en Vriezen , viel doen met
Alle macht opde depnfende Franſen aan van de welke fy een van de voomaam
ſte/ voerende 80 ſtukken , in de grondt ſchooten . Den Commandeur Munnik van 6
Rotterdam , voerende een Brander , bzocht de felbe aan een groot Engels Schip
Bb met
186 Den Franſen , en Engelſen Oorlog
met 70 ſtukken , zodat het eerſt in den Brandt/ en daarna in de luchtvloogh. Doch
twee van de grootſte Engelſe Schepen , zijn verbrandt of in de grond geſchooten / 30
dat'er vijf vanhare capitaalſte Schepen ,t'eenemaal zin geruineert / behalven die van
de mindereſoorten. Hier tegen verlooren deNederlanders, niet meer daneen Schip
van demiddelbare flagh / genaamt de Joſua, gevoert bp Capiteyn Jan Dik , van
Weſt-Vrieſlandt of het Noorder Quartier', dat indegronde geſchooten wierdt. Een
Schip uptVrieſlandt, genaamtWeſtergo , ig den anderen daaghs 's morgens, na dat
deze Zee-ſtrijdtgeſchiedtwas / doozvečzupm / of ongeluk / vanzön epgen Bos-kruyt
opgeſprongen / en verbrandt.
Dit gevecht duurdemet groote Hevighept en gewelt/ dien gantſchen dagh , van
's morgensten 8 uuren af! tot 's avondtsnaZonnenondergank toe i en is alleen op't
Schip van den Heer Admiraal deRuyter , genaamt De Zeven Provincien , verſchoo
ten / omtrent 25 duyſent pondt Boskruyt. Den Heer Admiraal verklaarde/ dat zijn
Ed: nopt in 30 hardt/ en gedurigh gevecht was gewveeſt. OpzinSchip waren 28
dooden en 36 zwaar gequetſt.
Des nachtswierdtalles / dat ontramponeert was / zo veel mogelijk gereddert
en weder herſtelt / en des morgens gereetſchap gemaakt / om al weder even moedig /
op deVyanden , aan tevallen .
Des morgens, den 8 Junii, bebonthaar de Nederlandtſe Vloot omtrent 8 mijlen ,
Ooft ten Zuyden , van Orfordneſſe, op de Engelſe Kuſt, en waren ſterk / gelijk zp
tellen konden / 100 Razeyls. Zpzagen een gedeelte van der Vyanden Vloot, omtrent
anderhalfmijl, boven dewindt van haaraf / doch konde san de zelveniet meer alg
so zeylen tellen . DeNederlanders ſtaken ſcherp bp dewindt, om bpde Engelſe te gre
taken / doch d'Engelſe deden 't zelve / en dátvan's middags ten 11 uren af/ tot des
avontstot 9 uren toe / en dozſtennietop de Nederlanders afhomen ;ondertuſchen biel
dereen miſt , zo datde Eſquadres humme epgen Schepen niet konden zien. De avonts
het weder opklarende / wenden het de Engelſen , omtrent Zonnenondergang , van
de Nederlanders af/ zodat deavantagie van deze Bataille aan de Vereenighde Neder
landers gebleben ist/ die / omhaarvan alle behoeften teverzien / naar Zeelande ge
loopen zijn / en/ omtrent vier mijlen Weſt-Noordweſt van't Eylandt Walcheren , in
de volle Zee ,hebben ten Anker gelept. Maar van't gantſeJaar isgeen Zee-Slagh
meer voorgevallen .
Op deze Oorloghs-Vloot hadden zich begeven / drie Edelmoedige Hollandtſe
Heeren van Amſterdam , in wieng bozſten den yver wierdt ontſteken / om / ten
dienſt van ' t Vaderlandt haar gelben op te offeren ; 3P zijn vipwilligh i met over
de 100 Matrozen , om mede 't Landt te dienen / alle op hare koſten aangenomen /
(met conſent vanhet Ed . Mog. Collegie ter Admiraliteyt) op drie verſcheyde Schepen
gegaan .
d'Eerſtewas d'Heer Gerard Haſſelaar, geſpoten upt dat oudt en roem -ruchtigh
Helden - geſlacht; in't Belegh van Haarlem zoodanigh vermaart/ als de Nederlande
ſe geſchied -boeken daar van getupgren / en dat niet alleen van alzulke Mannen , maar
dok Heldinnen van Vrouwen , als geweeſt is / die beroemdeKenau Haffelaars, de
welke / als Capiteyn vaneen bende Haarlemſe Wijven , de zelve / met Bus en Swaerd
gewapent/ op deMuuren , om de Spaanſe ſtormen af teweeren / aanvoerde. Deze
wel gemeldte Heer Gerard Haſſelaar, begaf zich met 40 bjave Bootsgezellen op 't
Schip
genaamt de Beſchermer , gecommandeert bp den CapiteynSwerius: Maarhy
 hi
cc
no
mo

r
o
r
B

D'Heer ADRIAEN BANCKERT , Lieutenant

Admiraal Ever Zeelandt .
 1

(
 tegen de Vereende Nederlanden. 187
is aldaar in de Slagh , ten dienſt / en voor zijn Vaderlandt geſneuvelt: Het Lijk is
t'hups gebracht / enheerlijk / en eerlijk begraven .
Detweedewas d'Heer en Meeſter , Koenraad van Heemskerk , Rechtsgeleerde ,
miens oudt en beroemtGeſlacht , ook genoegh bekent is ; deze begaf zich met 60
rechtſchape Kaerels op 'tSchip van den L. Admiraal van Gent :enwederom / behouc
dent Amſterdam komende / wierdt aldaar gemaakt Secretaris , en koits daar na
Penſionaris van die Stadt.
De derde is geweeſtMr. Johan Berch , die hem met 8 Matrozen , op 't Schip van
Capiteyn Bondt, genaamt'tWapen van Uytrecht, heeft begeven / en na de Slagh
meer in ' t Vaderlant gekomen ook
ig ; hy is upt een oudt en permaart Geſlacht ges
ſpraten ; een vanzijn Voorzaten is in demoort tot Naarden , in 't Jaar 15727 doo?
de Spanjaarden , (aan dewelkehp wepgerden eedt van getrouwighepdt tedoen ) met
15 fteken, en andere wreetheden omgebracht / alsM. Z. Boxhornius, in zijn To
neel van Hollandt verhaalt.
Dan zulkeen diergelijkeEer-ſporen behoorden aangeprikkelt te wozden / alleman
hafte Hollandtſe harten , om als Perelen tot cieraat aan deKroon der Vereende Ne
derlanden , te pronk te ſtaan .
Pan deEngelſeen Franſe Overſten en Volontaires zijn gebleven denavolgende : .
De Heer Digby , Capiteyn op 'tSchip de Henrico.
De Ridder Pickefili Hollis , Capiteyn op de Cambrids.
DeRidder John Kocx , Capiteyn opde Prins.
d'Heer Pearche , Capiteyn opde St. George.
d'Heer Watermors C, apiteyn op deAnna.
d'Heer Hannam ,Capiteyn op de Triumf.
d'Heer Veninis , Capiteyn op deBrander Alix.
d'Heer de la Rabiniere, Vice -Admiraal van de Franſe Armade.
d'HeerElliud , Capiteyn op deJorck.
d'HeerLutman , Capiteyn op de Moncks.
d'Heeren Ardes , en deManjon , twee Franſe Capiceynen , gequetit.
pocty verfchepde / 300 Lieutenants , als minder Officieren , booten gewont.
Van de Volontaires.
d'HeerMayſton. Capiteyn Bromley.
d'Heer Montagu . Capiteyn Bennel.
d'Heer Richard Nicols. d'Heer Cotterel.
d'Heer Rogier Vaughaw . De Capiteynen Bourg en Barry.
Beyde zijn Coninglijke Hoogheyts Ka- d'Heer Rapier een Schots Heer , en zijn
merlingen. Broeder,
d'HeerCravamian , Hof- Jonker. d'Heer Boules.
De Ridder PhilipsCartrig . De RidderCerau .
De Ridder Charles Hartbod. De Ridder de Bezy.
bext blijven van alle dereHeeren , want het Withal aan' t Hof grooteverftagent
rennt,
Bb 2 Wp
 1

188 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog

Wp komen weder upt de Zee , en gelukkige Zee-Nagh , maar ſtappen op het on :
gelukkigh Landt , en vernemen aldaar , hoeden Munſterſchen Biſſchop metfijne /en
eenige Keur-Keulſe Ruyterbenden , in de Twente gevallen / en die Stedekens, alg
Oldenzeel , Otmarſchen , Enſchede, Almelo, Goor, Delden , de Stadt, en Heerlijk
heydt Borkulo , & c. doo ,Sauvegardes beſet latende / met fijn gants Leger , voorde
ſterke Stadt Grol, gekomen was. Defe Veſting , verſtrekte voor een Model , om alle 7

reguliere ſterkten na die ſelve tefozmeeren / want ſy was (opſeer wepnigh) gants re
gulier gebouwt/hebbende6 Bolwerken , en noch zo veel Halvemanen , en Ravelijnstot
Buytenwerken, die alle met behoorlijke wijde endiepe Grachten waren omringt; Door
defé Stadt heeft ſijnHoogheytPrinsFrederik Henrik , H.L. M.eenigewekentſoek ge:
bracht / aleer hy die kon overweldigen / en was doenmaals / noch ſo ſterk niet / als
tegenwoordigh / doch nu ontbrak het die Stadtaan behoorlikGarniſoen e , n anders /
fo datſp fichi na wepnigy of geen tegenſtandt / maar meeſt door des Biſſchopsdiep
gementen / van haar met fijn Duyvelſe Bomben , Granaten , en Stinkpotten , in brandt
teſteeken / (daar ook al een begin van gemaakt was /) in fijn handen overgaf/ den
9 Junii, 1672. Hier op wierden alle de klepne / en veele onweerbare / Stedekens ,
daar ontrent gelegen / van hare Bezettingen verlaten : 's Heeren -Bergh en Borkulo ,
raakten mede in des Biffchops gewelt.
Zohaaft en was de capitulatie van 't overgeben der Stadt Rees niet ondertephent/
ofden Prinsvan Condé trok met fijn Leger 'tGraafſchap Zutfen in / en bemachtighde
den felven dito de Stadt Deutekom,. omtrent2 mijlen van Doesburgh gelegen; Dier
upt vermoedemen / dat/ Condé, rechtop den Yſſel-ſtroom fou aangetrokken zön /
om aldaar ergens over de ſelve te geraken , maar hp wende ſich wederom naar den
Rijnkant bp het Tolhuys : Enden MarſchalTurennereedtop den voornoemden dagh /
mét6000 Ruyters voozbp Kleef, tot vooz de Stadt Nimwegen , daar doenmaals zijn
Hoogheyt den PrinsvanOranjen, perſoonlikbinnerwas / en dé TroupenvanCon
dé konde ſien paſſeeren / ſtellendedaar intot Gouverneur den Luytenant Generaal Wel
deren . Den MareſchalTurenne degelegentheptalhier beſichtight hebbende / keerde
wederom van Nimwegen , voozbp Kleef , na 't Leger van den Koning , dat noch
omtrent Emmerik lagh.
Den 10 Junii dede de Prins van Condé , een aanval/ om bp't Tolhuys over den
Rijn in te buken / maar wierd geſtupten te rugh gedreven / waar over hp eenige
Bateryen begon te maken .
Jean Barton de Mombas, Commiſſaris van de Nederlandtſe Ruyterye , was bevo
len de Betuwe te bewaren O
; phad by hem 2 Regimenten te Paarde , als dat van Sou
telande , enKimma , aan ditlaatſte ontbrak een Compagnie ;en 2 RegimententeVoet,
alp dat van Ailua en Gent , upt welk laatſte 3 Compagnien uptgenomen zijn / omin
Schenken -Schans teleggen / met dien Colonel. Mombaswas in 'teerſt / ook geozdi
neert/ by aldien de Stadt Nimwegen mocht met een belegh gedrepght wozden / zich
aldaar als Gouverneur , binnen te begeven / doch d'HeerGeneraalWurts ſchreefhem
al op den 9 Junii , dathp van diemoepten ontſlagen / en aan d'Heer Welderen , die
laſtgegeven was /en dathp /de Betuweſlechts zou waar nemen : Dezen voornoem
den Mombas op een gepzetendeerde ordre , van den 8 Junii. Dat hy, wanneer den Vyant
hart op hem mocht komen aan dringen , en geen kanszagh , om te konnen tegenſtaan ,
hy het uyterſte niet zoude verwachten , maar wijken binnen Nimwegen , doch nu daar
van ontſlagen / had maar zijn Poſt , bp het Tolhuys te bewaren . Dan dewelke
up
 NO.10.2008

D ' Heer PAVLUS WURTS , etc .

1
I
!

2
 tegen deVereende Nederlanden . 189
hpop den 10 Junii , 's morgens , het Voervolk aflepde / en'tGeſchut dede wegh Voes
ren / wel 24uuren te vooren / al eer den Vyandt met zijn geheel gros over quam 7zo dat
de Ruyterye ondertuſſchen eenige klepne aanvallen van de zelvemoſten tegen ſtaan :
Cot dat Mombas na't aftrekken / ontmoetende den Colonel vanGent, by hem heb:
bende eenige Muskettiers , en het Regiment van den Colonel Schot , met 3 Com
pagnien van ColonelPain & Vin , (doo2 zijn Hoogheyt Hjem Mombas toe gezonden )
iveder te rugge trok / doende de Vyandt, (die nu al over den Rijn was )wederom
achterwaarts depnzen ; 5 Regimenten waren al op wegh / om Mombas te komen
Helpen / als 't Regiment van Schot, Vrybergen , en Golſteyn te Voet, en dat van
Haarſolte ,en van Van der Leck tePaarde , en 3 Compagnien van Colonel Pain & Vin,
+
met soo Spaanſe Ruyters. Doch alle deze (behalven de bovengenoemdeVolkeren van
Schoten Pain & Vin) wierden gecontramandeert/ als zijn Hoogheyt vernam / dat
den Prins van Condé, Deutekom verovert had (gelijk verhaalt is ) vzefende voor de
Stadt Doesburgh , en den Yſſel-Stroom .
Al eer de Franſen noch volkomen over den Rijn waren gekomen / wierd den Too
ren , ſtaande aan het Tolhuys, (bezet doo, een Sargeant, en 18 man) verlaten .
Mombas nu vaſt ſtellende/ dat den Vyandt,noch voor den aanſtaanden dagh ,
met alle mogelijk geweldt / zou trachten / den Rijn, over te komen / en wilde bir
zulls niet afwachten , maar die Poft verlatende / trok van daar op Aarnhem , en
voozts na Dieren , alwaar hy den 11 Junii, 's morgens ten 9 uuren bp zijn Hoogheyt
aan quam : Zijn komſt verwekte hier grooteverſlagenthept / 30 dat den Heer
Wurts , met de 2 Regimenten van Haarſolte enVan der Lek , ( algo Condé'tGraaf
ſchap Zutfen en den Yfſel weer verlatenhad) naar deze Poftwierdgeſonden ; Daar
hp noch dien zelven dagh / tegen den avondt aankomende / die vondt/ zonder eenigh
Geſchut of begraving .
Des anderendaaghs, den 12Junii , 's morgensvạoeghisden Prins van Condé, ge
‫و‬

voghtvan den Marſchal de Turenne op devoornoemde Poſt , met groote furie en ge

welt / aangevallen ; d'Heer Wurts dede hieralle 'tgene dat van een dapper Heldt,
menſcheljker wijze i te wege zou konnen werden gebracht/ maar zijn bphebbende
machtwas te klepn / en die vandeVyanden al te groot / als beſtaandewelupttwee
geheele Legers, en alhad d'Heer Wurtsnoch 10 Regimenten bp zich gehad / onmo:
gelijk wag ' tgeweeſt om de geheele Franſe macht aldaar teſtutten ; Eengdeels /
doo2 dien die plaats met gants geen begraving/ of beſchanſing/ noch geenderley
grof Geſchut poorfien was / anders deels / om dat mits den droogen Zomer , het
wateraldaar in den Rijn , gelijk op meerandere plaatzen , 30 ſchraal en ſchaars was
uptgedrooght/ dat deRuyters Paarden maar omtrent 2 / of ten hooghſten 3 roeden
1
bạeedt behoefden over te zwemmen / de reſt kondenzp / ten deeldrooghsvoets , of
ten deele door waden/ zo datde Franſe Cavallery , bp geheeleEſquadrons te gelijk
over quam . En indien men defe macht, het overkomen hadwillen beletten7 dat
daar toe het geheel Legervan den Staathad noodigb geweeſt / en qualijk kon men
weten opwatplaats den Vyandt het overkomen gemunt had.
In'toverkomen wierd hiervan wederzijden / man-moedigh gevochten / want de
Franſe Overſten , Hooghſte, en Voornaamſten Adel , om hunne couragieuſe furie te
doenbliken / hadden zich in de Voor-troupen begeven /metalhaar Edellieden , Pa
gien , Dienaars , en Lakeyen : Deze blonken ſodanigh van Goude en Zilvere cie
raden, dat die/ als de ſtralen des Morgen -Zon daar op flikkerden / wel een bes
3D 3 weegh
1.90 Den Franſen Oorlogh
Weegblijk geberghter van Goudt , Zilver , met geeſtige kleuren door een geſcha
heert/ aan deoogen der aanſchouwers vertoonden / maar deKogels, gebloogen
uptdeMusketten , Roers, Carabijns, en Piſtolen van de Krijghs-lieden der Veree
nighden Staat, droegen gants geen reſpectnocij ontzach aan deze koſtelijkekleederen /
ja veelminder als aan een ſchootvrye ringkraagh, ofborſtAuk van goetyzergemaakt/
Heeren ( also die geheele Natienietmet zwa
't welk aan verſchepdevoozname Franſe
se Wapenen belemmert wilzijn )wel gebleken heeft. Want onder andere / de Prins
van Condé zelfs / met noch wel 8 of 10 , Graven en Heeren wierdenzwaarlijk gee
Quetſt : DeHertogen van LongueVille , en d'Anguin , de GravedeNogent, de Mar.
quis d'Aubuſſon , deMellieursde Vendoſme, deGuytry , du Pleſsis Prallin , en andes
re / ſneuvelden hier .
De Vyandenaldus in de Betuwe gevallen zijnde/ moſten de Troupen van den Staat
wijken ; De Franſehaar vergeefs vervolgende / ontmoeten jupft het Regimentvan
den Colonel Aylua; Datvan den Heer Gouverneur vanWelderen , (die wel wift /
hoe veel den Staataandeze Poftbp't Tolhuys gelegen was ) upt Nimwegen , aan den
Heer Wurts , tot hulp / gezondenwiedtí maartelaat komende zon ven defe ha
re Vyanden gantrih in route geflagen / en vervolght/ totbp de Schans Knodſenburgh ,
tegen ober Nimwegen , tot
Hier medewas nu de Deur van het Vereenight Nederlandegeopent/ en de Franſen
drongen met durprenden daar binnen / loopende de geheele Betuwedoozſtropen / en
płonderden den 13 Juny , het Stedeken Huyflen , niet ver van Arnhem gelegen , tos
komende Cheur- Brandenburgh ; maar Turennetrok na Arnhem , en eenigevan fijne
Troupes begaven haar tegen overde Schans Yſſeloort, leggende op de Veluwe , me:
de bp Arnhem , daar bepdePartyen , diennamiddagh, over 't water, tegen malkan
der ſchooten / maar de Franſen zijn des nachts over 'twater geraakt/ malſo in de Ve.
luwe gekomen . Wduswierd de StadtArnhem vanbepdezijden belegert / en beſcho
ten / doch duurde niet langer / als tot deg anderendaaghs den 15 Juny, als wanneer
des morgens al een accoort met den Vyandt gefloten was. Dit ging ſo haaſtigh
voozt / dat de Franſen al in de Stadt marcheerden / eer dat de Artikulen ondertepkent
waren / welk tephenen ook na gebleven is / om dat doenmaals aldaar geen pen
noch inkt bp der handt was .
Denzelven 15 Juny'savonts ten 8 uuren , quam Turenne zelfsvoor de Schans Knod
Cenburgh , daar haarte vooren al eenige van zijns Troupes haddenvertoont : Deze
Schans is redehjli fterk / gelegen in de Betuwe , op de kantvan de Waal-ſtroom , ( een
arm vanden Rijn ) die dezelve van de Stadt Nimwegen , (daar recht tegen overgeles
gen ) af ſcept. Roedanighdit belegh , en overgeven is toegegaan / hanmengien
upt hetvolgende verhaal, gehouden bp den Commandant van datzelveGuarnizoen.
Verhaal van't geene gepaſſeert is, in ofontrenthet Belegh
van Knodſenburgh.
N rengekomen
* datde Franſeop Sondagh ,den 12 Junii, over den Rijnſtroom in deBetuwewas
, onder het Tolhuys, zo zijn zp's anderendaaghs opMaandagh , zijn
de den 17 Janii, entrent ven avondt bpKnodſenburgh gekomen/ om het gelbetetes
cognofeecen / meteen troep banontrent 5oo mannen ,zo Dragonders als anders Ray
resye, paſſierende binnen ſcheuts ontrent den Meulen , aan 't Huys bau Deellen:
AAT
 tegen de Vereende Nederlanden . 191
waar op by dievan binnen geſchooten zijnde / 50 zijn de zelbe met verlies van 2 Paer
den geretireert) en achtergebleven totden navolgende Dingſdagh 'smorgens, zijn
deden 14 Junii; Nis wanneer drie-ſchooten op de Brandtwacht , bp die van de Stadt ge
ſtelt / gedaan hebbende/ wederom retireerden / tot dat op Woenſdagh volgende/ zijnde
den 15dito, tegeng den avondt ontrent8 uurenvan Aarnhem ,onder hetbeleptvanden
Marſchal de Turenne, en de LuytenantGeneraal Foulcault , aan de Weſt-en Ooft-zijde
van 't Fort gekomen zijn. Wan't eerſte quam Foulcaule , en aan 'tlaatſteComtéde
Lovigni, Broeder vanComte de Guiche: recht daar de Dammen hadden gelegen .
Hier
opwierd ſtrahs Krijghs-Raadt gehouden/ en wierd malkanderenmethandt
táſtinge belooft deSchans ten upterften tedefendeeren , en indien overweldightwier
den / zich bp deKruydt-toorente retireeren / en degelbe dan in brandt te ſteken : Op
denaankomenden VyandeWierd ondertuſſchen van verre gecanonneert / en dicht bp
kornende / een ſterke Salvo van musketten gedaan . Doch dit niettegenſtaande zijn
fy furieuflijk aan het Ooſteynde , metgrootgekrijs /op hethalveBolwerk aangeko
men / maar van de onze methetGeſchut , met cardoezen geladen / musketten en Gra
naden , zo onthaalt / dat tuſſchen 11 en 12 uuren genoodtzaaktwaren haar te begra
vent beginnende het zelve van de voet van de graft terughwaarts / doozSchaatzen
Weyde , na de Griftdijk : Werdende ondertuſſchen de Graft bp de LuytenantColonel
van Lovignie gepeplt / en bevonden ( gelijck naderhandt zelfs raporteerde)ontrent 3
voet diep : zp nuondertuffchen weder na de Graft avanceerende / m wpcontinueel
ſchietende / zo is den dagh aangebroken / als wanneer den Vyandt veel furieusder
begoft te ſchieten / enhethalbe Bolwerk te ruineeren / zo dat / doozde fiechthept van
Schans-korven , geen Kanonnier meer bp't Kanon koſt geduuren :Zijnde op dien tijdt
op't zelfde Bolwerk een Kanonnier en 2 Matroozen,doodtgebleven : Daarover epnde
lijk genoodtzaaktwaren het Geſchue van die Kat afte trekken :Dan meninge 'tzelfde
te laten zinken / om zo dooreen opening in deBorítweering des Vyandts Aproches te
ruineeren : Doch ditwierd niet geheel valbracht/ dooz foute van den Trommelflager,
waar van hierna züllen fpzeken . Aan de Welt-zijde van de Schans haddenzich de
Vyanden , onder den Dijk gehomenzijnde / in den zelfben getráncheert deaerde na de
Graftoverwerpende / en op Krayewalt een Barerey van 6 Kartouwen tegens ons begin
nen op te werpen ; doch isniet gebzupkt als na Capitulatie , en dattegeng de Stadt :
Muſſchen dithebik's morgens ontrent3 uuren in ſtilte om mijn Volk niette diſcoura
geeren / mijnen Capiteyn des Armes , Peter Teliffen , over de WaldoozdeGraft, over
de Waal-ſtroom zwemmende / met een Brief, dooz de Majoor opgeſtelt 7 aan den
LuytenantGeneraal Welderen geſtuurt; Waar indentoeſtant van 'tFort te kennen
gaf als dat de vermoeyde en afgematte Soldaren , welkers getal niet boven 339 was.
Nota. dat de gecommandeerde Volkeren , in plaats van 120, maar 86 waren , &c. )
moften ontzet worden , door dien haarborſten , door continueel ſchieten zodanigh ge
zwollen waren , dat hetmusket nietlanger koften roeren oflijden ,als hebbende elk ten
minſten 9 of 1o maalhaar Bandeliers geloft , zijnde voor elk i20 ſchooten : Vorder dar.
daar gebrek was aan Musket-Kogels en Schroot, ook zodanigh , dat qualijk driemaal
meer koftenafſchieten : Edochhierop niets volgende/heb driemaalvolgens afſpraak
met brandende Fakkels op een Piek ſtekende/ gezepnot: korts hiernaar/ ik op het
Tenaille zijnde / heb een Trom haoren een appell doen bp’tSecreet, waarnaartoe
gaande / ben ontmoet van de Luytenant van Capiteyn Selts, welke mpvraaghde/
oft mijn order was ofniet : Antwoozdehier niets van te weten ; met eenen vragen
DC
 1

192 Den Franſen Oorlog

de waar is den Schelm ? Waar op Capiteyn Selts ſepde / dathp de Trom aan ſtuks
k:n geſlagen had /waar op was ontloopen in een Sergeants ?ak:daar na toegaans
de / en hem met een arm daar upt rukkende / heb een Piſtoolop hem geloſt/in mees
ning hem doodt tefchieten : is daar op ook neder gevallen / vepnzendezich doodt te
zijn / doch bevonden hein maer een wepnigh bezeerd : Onder dezen ſtaken de Solda
ten haar hoeden om hoogh / en riepen quartier : waar op de Franſen upt komende /
riepen bon quartier, of goetquartier. Ik ondertuffchen / metde bpwezende Officierer ,
deden ons beſt om 't Volk weer in haar devoir te ſtellen / doch tevergeefs ; ſoo dat
gedwongen naar's Ooft-half-bolwerkgingen / waar Comte de Lovigni upt komen
de / vaaghde / Meſſieurs, que voules vous? dat is Mijn Heeren , wat wilt ghy lie
den? Waar op antwoorde dit dooreen Tamboergeſchiedt te zijn. Ondertuſſchen
de Soldaten quartier raepende/ fepde den voornoemden Comte de Lovigni, dat Tu
rennedaar bpwas/met welkemen zeergoede conditienzoude konnen maken/ pzeſens
terende in oftagie , twee Officiers , een Capiteyn , en een Lieutenant, welke in gelaten /
wierden twee van de onzeupt geſtuurt/ namentlijk Capiteyn Wagenaar ,en mijn
Lieutenant Alendorp : welkegekomenzijnde bp Focault , gevraaghtwierden of ca
pituleren wilden ? antwoozden / dat deze disordre by een Tamboer ontſtaan zijnde ,
zy echter wilden capituleeren , indien goede conditien konde bekomen. Waarop hy
zeyde / datby Tureune koſtengaan , waarook een Ruyter natoezonden/dochwierd
niet gevonden . Focault vaaghde doe vozder / of gelijk te Arnhem Priſonniers de
Guerre,ofKrijgs-gevangenwildenzijn ?Op welk antwoozden / dat zich lieverin
de lucht wilden laten ſpringen , als zich zo op te geven. Doezepdehip / ſchrijft dan
eenige conditien. 't Welk Wagenaar dede: endaar mede binnen geweeſt zijnde /
Wierden na Turenne geſtuurt / doch vonden dien niet. Waar op wederom wierdt
geſéght/ dat conditien zouden ſchrijven ; als wameer zp de epgenffe copierende / daar
bp deden het af- trekken van't Geſchut ; edoch ditlieten deFranſe upthaar Copye upt /
is dan geaccordeertna ipoozden en weer woozden / ditvolgende :
Willende antwoorden opde vraagh aan ons geſchiedtdoor der HeerVerſchoor', Capi
teyn Gouverneur van Knodſenburgh , zoo hebben wy hem geaccordeert deze volgende
Artikulen : Te weten , dathy zaluyttrekken van de voornoemde Plaats met volle Wa
penen en Bagagie , Kogels in de mondt, brandendeLonten , Naande Trommen , en
Vliegende Vaendels , om te trekken met paſpoort en geley na Groeningen , door dekort
ſte wegh , te weten , op dezen cerſten dagh na Arnhem ( indien onder ons gebiet is ) en
van Arnhem na Groeningen.
In de Trenchee ( of Sterk-begravinge ) voor Knodfenburgh ,
den 16 Juny , op den middagh 1076. ondertekent
DE FOCAULT.

Hier op zijn wy uptgetrokken vier Compagnien , de mijne / Capiteyn Welderen ,

Selts, Wagenaar , enLuytenant Hachin , methet gecommandeerdeVolk , onder het
gelep van roo Franſe Curaſliers , tot bp Elden , alwaar doo, ordre van Turenne , dien
avont , enVrydaghs volgende/ zijn opgehouden / en hebben den volgenden dagh het
Leger moetenvolgen / tot bp't Tolhuys,alwaar bleven ' s nachts totSondaghs na de
middagh , als wanneer de Brugh geſlagen zijnde/ daar over gemarcheert zinna
Coeyerden zu
 tegen de Vereende Nederlanden . 193
F Coeverden , onder 't gelep van Turennes Trompetter , en zovervolgens overgegeves
ne ne route , gekomen den 26 Juny tot Groeningen.
Els Wegh, welke houden füllen 300 Hollantſe Soldaten , getrokken uyt her Fort Knod
Senburgh , om te gaan op Groeningen .
2 Vertrekkende van Schenken -Schans, zullen aandoen 's Heerenbergh , en gaanruſten
el tot Doetecom , daar na te Borkeloo , te Almelo , op den Hardenbergh , tot Coeverden ,en van
daar door de kortſte wegh op Groeningen.
11 Gemaakt in't Leger voor'tFort Schenk , den 19 Junii 2672 ,
-
En Onder -ſtondt TUR E N N E.
Na dat nu den 26 tot Groeningen waren gekomen / hebſtrahg den voornoemden
Tamboer aangeklaaght/ en de zelve igt daarop upt ordre van de Luycenant Generasi
dezer Provincie , Rabenhaubt, in apprehenſie genoinen / en ge- eramineertzijnde / ge
condemneerttotdegalg , dat'er de doodt navolgt.
On ons Fort zijn doodt gebleben 6 of 7 man , 2 Kanonniers , 2 Matrozen , en 2
Sofdaten , enç ofbgequetten.
Van de Franſezijde gouden / na'treggen van Comte de Lovigni , gebleven zijn / za
dooden als gequetſten , van zijn Regiment 700 Soldaten , en 34 Officieren. Enise
ons naderhandiverhaalt van haar-lieden / dat in alleswelby de 1400 of1500 zouden
gebleven zijn : Altijdt hebben gezept / voor geen plaats zo veel verlooren te hebis
ben .

Dit verklaren met Eede deze navolgende :

P. Verſchoor , Capiteyn Commandant. L. de Beſche, Luytenant van Wagenaar.
H. Wagenaar, Capiteyn. C. van Mourik, Vendrigh van Verſchoor.
d. F. Alendorp , Luytenant van Ver- C. van Lidt de feude , Vendrigh van Web
Schoor. deren .
I. F.Hachin , Luytenant van 't gecomman- H. Beekman , Vendrigh van Selts.
deerde Volk . G. Houfts, Vendrigh van Wagenaar.
V. Minningen , Luytenantvan Wideren . Abſent.
C. vanHalet, Luytenant van Selts. Pieter van Colenbergh , Wachtmeeſter.
Den Marſchal Turennefandt alvoortop den 16 en 17 Junii, verſchepdeTroupesna
de Stadt Tiel , die haar aanſtondts aan degelde overgebenbe / Sauvegardes in nam ;
De Troupen , trokken al onverhindert voozt / innemende den 19en 20 dito , devers
maarde/ en bp na/ onwinnelijke Schanſen ,genaamt Voorn, en St. Andries.
Den 16 Junii quam Turenne boos die vermaarde ſterkte , Schencke-Schans , altijdt
vooz een sleutelder Vereende Nederlanden geoozdeelt / gelegen op de punt van de Be
tuwe, daar fich die wijtberoemden Rijn , booy d'eerſte maal in twee deelen / deelt/
loopende de eenarm voozbp Nimwegen en zo voort / de Waal genaamt; En d'ander
(diezijn naam blijfthouden /naar 't Tolhuys,en Aarnhem etc.Deſe Schans was doen
maals voorſien meteen Staten Garniſoen v, an 15 Compagnien ,ſo datmengrootehaop
op defe vaſte plaats was ſtellende ) doch den 18 dico wiero de felbe / Feer chan
Cc delijk
 1

194 Den Franſen Oorlogh

delijk en ſchelmachtigh overgegeven / dooz een Gouverneur, diens naam waart is /
om in alle menſchelnke gedachten uptgeroept te worden : Ziet hier volgen een De
ductievan 'tGarniſoen , daar upt getrokken .

Deductie of Manifeſt van 't Guarniſoen , getrokken

uyt Schenke -Schans.
DwijlSchenke-Schansniet alleen een plaats is in dese Landen van groote reputa:
Prins Fredrik Hendrik Hoogl.Mem .dezelve niet dan na een negen -maandigh Belegh
veroverde ; Zozal dit lichtelijk veele moveeren / haar gedachten hier over werk te
geven / zonder dentegenwoordigen ſtaat en gelegenthept van de voorfz. Schans te
confidereeren / nemende enkelijk reflerie op derzelver eergewezene Situatie , en der
halven lichtelijk zullen oozdeelen / haar defentie nu / gelijk doenmaals / behoozde
geweeſt te zijn .
Maarten epndeeen pegelijk / wie't ook zoude mogen zijn / het ſpoor van reden
niet te buytentrede/ bidik ) voormen oozdeelel te willen conſidereeren / dat / ten
tijde PrinsFredrik Hendrik Hoogl.Mem . gemeldeSchansbelegert hielt/de Landtzij
de, zijnde een Dijk tuſſchen Waal en Rijn gelegen / aan welke zijde de Schans alleen
maart'approcheeren was /maar 3 of 4 voeten breette had / beneffeng dat dito Schans
vandagý totdagh dooj een conſiderabele Spaanſe Armade , ten dien tijdeaan de zijde
van't Speuy gecampeertleggende / met Vivres en Volk geſecondeert wierde; Daar
nu ter contrarie de Landtzijdevoornoemt/ door ' t wepnigh water , en 't verlies van
de Schans haar rechter arm / te weten den Rijn , meer dan hondert roeden wijt gres
worden was .
Schenke-Schans hier doo , eett grootgedeeltevanhaar ſterkte verlooren hebbende!
refolbeerdenwp echter/ ons daar binnen / ten dienſtevan 't Landt, tot den laatſten
man te defendeeren ; Öepende de gelbe reſolutie den Trompetter, den 13 Junii dooz
des Konings Broeder den Hartogh van Orleansgezonden / om ons te zommeren / ten
antwoozdt.
e dier tijdthaddenwy noch de Levens-middelen , waar mede het Garniſoen 14
gevoedt wozden :Maar in plaatſevannade eerſteſommatie belegert te
dagen konde
worden/ litt onsdenVyand ¢ leggen , en paſſeerde den 12Junii den Rijn , bp 'tTol
huys; En / aldaarde paſſagieforceerende / zo een pder bekentis/ trok directelijkde
Betuwedoo, na Aarnhem en Knodſenburgh ; welke tweeplaatzen den Hartogh van Tu
renne in twee dagen tijdts beroverde .
Wynu in Schenke-Schans bolgebzeken / en daarom te krachteloog zijnde alleen /
zonder hulp / te konnen refifteeren / repreſenteerden zulks / dooz een Min aan de
Heeren Gedeputeerden te Velde : Maardaar op geen antwoozdt komen de beko
men / namenwp ongen toevluchttot die van Nimwegen , haar ernſtighvergaekendel 1
mits depaſſagie van de Schans , over Kleef tot Nimwegen , noch open was / datze
ong met een wepnigh volk , geldt, en Vivres wilden aſſiſteeren : maar 't wasvera i
geefe : Zp antwoozden ons dat geen volk konden miſſen / zelfs vivresgebjekt / en
geldevan nooden hadden :Ce quaden trooſtvoordienochtansin ditallesbehoef
tighwaren .
Onder
 tegen de Vereende Nederlanden. 195
Ondertuſſchen quam den Hartogh van Turenne , Aarnhem en Knodſenburgh bezet
hebbende/ weder terugge / flaande zin Leger den 16 der vooz13. Maandt hy het Tol
huys neder / en Belegerde ons voort daarna .
Wp lchooten zo veel doenlijkwas / omdenVyande het approcheeren / datzp van
deRonduit terzöden't Tolhuys begon den / te beletten : Maer konden metongKanon
upt de Schans den Vyand het werken zo zeer niet verhinderen /als wp wel gedaan zou
den hebben met de 2 Uytleggers op de Waal-ſtroom , die door toelatinge van den
Commandeur ten Hoven , zonder kennis van den Krijghs-Raadt, eenige dagen te
vooren/ na beneden waren afgezakt; Dat na ons oozdeel/ eenzakewaszeer ten
onſen verlieg gedaan tezijn ; Alſo devoornoemde Uytleggers,ſo met volk als Kanon,
wel voorſien waren ; Dat ongetwijffelt den Vyandt belet foude hebben / de minſte
Werken aan die kant/ daar wp'tſwakſtewaren te beginnen.
DenVyandt , den 17 dito tot halfwegen de vooxgemelde Ronduit en de Schans ge
approcheert zijnde/ dede ons / voor een derdemaal / opepſTchen ; Want den Prins
van Condé, tot Emmerik gequetſt leggende/ epfchte / door een geſchreven Miflive ,
eenige dagenna ons den Hertogh van Orleansalsvooren gefepdt hebbe/ had doen
ſommeren / de plaats vooreen tweedemaal op .
Den Krijghs-Raadt , hier over wederom vergaderende/ reſolbeerde nochmaals /
fich toe het uptterſte tedefendeeren / grebendeden Trompetter ſulkdanigenantwoort
mede/am hetfelve den Hartogh van Turenne , zijn Meeſterte rappoxeeren.
Miduslietenwp den Vyandt, foo met Canon , als doo ;Muſquettiers ,foo veel haar
doenlijk was / den gantfchen nachtdeSchans beſchieten .
Inmiddels approcheerden fpeven ſterk / tot omtrent op 20 roeden na aan deCon
treſcherp , alwaar ſy een Batterye van 12 ſtukken formeerden /gelijk ſy /aan de ſijdena
Emmerik gelegen / of twee Ponten , waar medefp den Rijn afſakten / en 'tvoorde
Schans ten ankerlepden / gedaan hadden / m van welken kantſp ſeer op ons kanon
neerden .
Den Vyandtons aan bepdeſijden ſoo dichtgenaderſönde/ dededenCommandeur
ten derden male Krijghs-Raade vergaderen ;alswanneer menonfe gebrekenen de
fecten wat verderinjagh / envan ſtuktotſtukontledede/ en tenlaatſtenbevondt /
het onsonmogelijkwas zulks langer dan noch omtrent 24 uuren te konnen upthar
den / permidts den Vyandt fich noch maar uuren tijdes van fijn gemaakte Batterye
behoefdegedient te hebben / om ons de Wallen aftejagen/enongdefelvet'eenemaal
onbzupkbaar te maken / alfoo de Borſtweeringnietmeer dan maar 3 voeten breedit
öfdikwan / enderhalven de aerdemolen los zijnde/van een drie-ponder kondegerui
neert wozden .
Zeker voltopt werk , door den Heer Veldt-Marſchalk Wurts , Aan de fifbeban't
Tolhuys, daar wp van den Vyandt aangetaſt wierden / geordonneert/ endat feet
tot onſer defenfisfoudegedienthebben , wasdoororder van den Commandeur ,ſon
der kennis van den Krijghs-Raadt , eenige dagen voorde Belegeringgeflecht; datong
immers loo ſeer verſwakte / als het wegh fenden van de boven -gemelde twee Uyt
leggers.
Onder aan de voet van de Contreſcherpwas ſulkenlaeghte /dat'erzich denVyandt
gevoeghlijck met 1000 Mannen konde logeeren / fonder van de onſe in’t minſtegt
hrenkt teworden .
De Grachten , leer Harde enſandige grondthebbende/ Hadden / dooz Hetlaagt
CC 2 geballen
196 Den Franſen Oorlogh
gevallen water , en de langduurigeſterke drooghee , niet meer dan een halve voetwà.
tersin .
Door de ongerneene Hooghtevan de Contreſcherp wierd deFauſſebree zodanigh
gecominandeert / dat ſo wanneer den Vyandt tot aan deſelve geapprocheertware
Het niemandtvan ons mogelijk hadde geweeſt in de gemelde Fauſſebree konnen logee
ren .
Bimen in de Schanswaren de gebreken niet minder / dan daar bupten / alſo
men'erveele Soldaten had die men naruwelijkstot haar devair kondeaanmoedigen
gemerkt fp haar / in tijdts gelegentljept/ in haar Barakken verberghden / en dier
voegens onbindelijk maakten .
Önder andere ontſtont/ in tegendeeld een ſpecievanmutinatie, en dat doorgebzele
van geldt ; Wantſepden ſonder ' tfelve niette konnen vechten .
Twee Compagnien Wäertgelder: Wepgerden abſolutelijk inde Buytenwerken te
gaan /ſeggende/ daar niet toe aangenomen tezijn ; en dit alles ten tijde van de Belege
ring.
Serhalven danreſolveerdeden Krijghs-Raadt,ſulcksallegrijpelijk overwegende/
tot een favorabele Capitulacie , conſidereerende/ dat men aan den Staat meerder dienſt
!
foude doen / het Garniſoen te behouden / dan met noch 24 uuren langer de Schanste
defendeeren /genoodtſaakt te zijn / zich dooreen quade Capitulatie, aan den Vyandt gres
vangelijk over te geven. EYN DE.
Den Schrijver vandefeDeductie, ofManifeft , ( roohp hetnoemt) ſchijnt den Com
mandant niet terecht durft beſchuldigen /ſo dat hp flechts dere twee ſtukken / het wech
zenden van de Uytleggers, en het ſlechten van 't werkdoor deHeerWurts geordonneert,
tot des Commandants berwaarnis / bp bženght / trachtende voortg alle andere
ſchelmſtukken te verſwijgen / en verſchonen ; maer genoegh is hetbekent/ dat den
Commandant, 't zp dooz verraderp en omkooping van GoudeLouyzen , of (ten bes
ften genomen ) door jonge en onervare laf hertigheyt ,de oogſaeck van ditfoo ſchande
lijckovergeven is geweeſt.
Hetſchielijk en onverivachtovergaan van alle deſerooſterkey vaſte / en (foo men
meende) verſekerdeplaatſen / daar van de Nederlandtſe lugezetenen haarhadden in
gebeelt / dat ſommige/na pders gelegenthept / een ,twee ,drie ofvier ,ja de ſterkſte /
wel 5of 6 Maanden belegeringsſouden hebbenuptgeſtaan/ veroorſaaktefoodanigen
ſchrik en verſlagentheyt, in deherten dernaaſt aangelegene Steden ,Sterkten,Dorper,
en platte Landen , dathet vluchtenmet foogrooteverbaaſthepdt / en onozdx / tot
gingh / datveeleniet wiſten/ waarhare Vrouwen Kinderen ,engereedtſte en beſte
goederen , (die ſp nochtans fefe medehadden helpenwech ſchikken)gebleven wa
cen ; Wagens, Karren , Schepen en Schuyten , waren bp na / om geen geldt te
bekomen . De Stadt Uytrecht, daar veel van deſe gevluchte goederen en Men
ſchen , door/ en voozbp guamen / wierdt daar dooz medefoo nauhertighen ont
ſtelt , dat die Inwoondersberfonden / wat ſlechts deSchuyten konden wech boeren /
meeſt na Amſterdam , de Steden aan den Yffel-ſtroom , en op denGelderſen bodem /
aande Zuyder-zee gelegen / bluchten met het hare/ over Zwe) in deSteden van Noorde
Hollandt.
Zijn Hoogheyt den Prins van Oranjen ,en de Heeren Gedeputeerde te Velde , met
het Leger van den Staat, noch op de Veluwe, aan den Yffel-kant bp Dieren leg
gende/
 tegen de Vereende Nederlanden. 197
gende / bondennietraadtzaam zich aldaarlanger te onthouden / want nu de Stadt
Arnhem in deg Vyandtshanden gekomen wag /lagh de Veluwe voor haaropen / en
konde haar Leger van deg Vyandts groote macht alle uuren overvallen / en bernielt
worden / hier oder wierd een gedeelte van't Leger , in de Steden aan den Yffelſtroom
gelegen / verdeelt / en een tweede / onder den Generaal Aluwa , voor de Provincie
van Vrieſlandttoegeſchikt; voorte wierd het zwaarſteGeſchut, metde Amonitie en
Vivres in deSteden , Deventer, Zutfen, en Doesburgh gebracht : Met hetgros van
't Leger , en de Veldtſtukjes ; is zijn Hoogheyt, op den 14 Junii, van daar vertrok
kenſ naar de Stadt Uytrecht, alwaar hp des anderen daaghs, tegen den Avondt ,
met het gros van'tLeger, vermoept van nacht, en dagh te marcheeren / is voorge
komen i doch vondt deStadts Poorten geflooten / en moſten desnachts aldaar blija
ven leggen . Onderwijl zullen wp verhalen wat dooz de Franſe , en Munſterſe Legers
isuptgevoert.
DeMarquis de Rochefort , van den Koning meteenige Troupes upt het Leger af
gezonden /quam den 15 Junii , ontrent Wageningen ,een klepn / en onſterbi Srede
ken , in Gelderlande, tuſſchen de Steden Aernhem , en Uytrecht gelegen / 'twelke
aanſtondts Sauvegarde, van dien Marquis, verzocht / en binnen kreegh : gelijk ook
op dien zelven dagh / hetdiergelijke Stedeken Reenen , niet verre daar van daan ?
maar in 't StichtUytrecht leggende / mede gedaan heeft: Twee dagen daar aan7
dede Wijk te Duurſtede , aan de Rivier de Lek gelegen /het zelbe : Dege/ en noch meer
anderekleyneStedekens daarontrent zijn kort daarna / Alle met behoorlijk Garni
ſoen , van den Koningboozien . Den tweeden dagh daar aan volgende / zijnde den
19 Junii , ig Amerſvoort, ook in't StichtUytrecht, een redelijkedoch onfterke Stadt,
wegens hetna bp gelegen geberghte , zonderecnige tegenweer , van den genoemden
Marquis al mede ingenomen .

Het overgaan der Stadt NAARDEN.

tenis/ die binnen Naarden wag ( een Stadt in Hollandt , omtrent een Canon-ſchoot
van de Zuyder-zee ofhet Ye , en maar 4 uuren van Amersvoort gelegen , maar ook
van desſelfs ſlechteboozfteninge /goin Garniſoen alsMagazijn , en dat de Fortifica
tie, dienu heelvervallen / de Wallen en Batteryen , die zonderPalliſſaden en Storm
palen , en de Grachten , die zeer aangeland en ondiep waren / in kontentijdt met wep
nig koſten / tot eenzeer ontgachgelijke Fortreffe , en tot een opene deur van Hollandt
konde gemaaktwerden ; zondt daarom derwaarts 160 Dragonders, die op den 20
Junyonder den RitmeeſterMonſr.Moiſel's morgens om halfdryen daar omtrent ko
mende / tenigewepnige vooz upt na de Poort zonden / om de Stadt op teepſchen / de
welkebooz de Poort de Schiltwachtin de Franſche taal toe riepen / datzp upt’s Konings
Leger , datin aantochtwas f voogupt afgezonden waren / om deze Stadt op teep
fchen / en goedeCapitulatiete maken metbpvoeginge /dat zich deStadtanderzints
de ongenade van haren triumphanten Koning zoude onderwerpen , en zelfs oorzaak we
zen van hare uyterfte ruine. Deze onverwachteopeyſchingewierdt doo,de wachtvan
de Poort metter haaft bekent gemaakt aan de Hooft -wacht op't Stadthuys , die de
Schout,BurgermeeſterenenSchepenenaanſtontsontboodt / om te delibereeren /Wat
te doen ſtont, Bp dezeVergaderinge wierdendry perzoonen , Als deOut- Burgermee
¢¢ 3 ſter
 n
I48 Den Franſe Oorlog
fer Hans Bartelſe , en de Predikanten Winkel en Grouwels gelaft / om pemandt van
de Franſe in te halen / om op 't Stadthuys met haar te accordeeren. Inmiddels ont
ftontzulken bevingh en ſchrik onder de Inwoonders en Militie, ( de welkeaannieuw
geworven Volk , tot 350 Man onder den Overften Bakker , doch demeeſte noch zonder
Geweer, daar binnen waren) dat zy alle omzagenna een goedt heen komen / eenige
glöden langs de Wallen af na beneden / enwaden dooz de Gracht heenen na buptes
nen / andere openden de Poort, die na Muyden (tont/ en ſalveerden haar om het
reerſt metter vlucht derwaarts en na Weeſp ; De Regenten in plaats zp op 't Stadt
huys deGedeputeerdens zouden inwachten / bluchten na de Oude Haven , van waar
zp meteen VaartuygZee-waartin vluchten / latende de Stadts Sleutels op de Brugh van
de Poortliggen / zodat niemandt van de Regeeringe op'tStadthuys meer overig wag
ten tijde / als de Gedeputeerdens, die vooz de Poort bp de Franſe geweeft waren /
met een Franſe Officier weder terugh quamen / waar dooz deGedeputeerdens en oves
rige Burgers genootfaaktwaren /deFranſe Dragonders binnen te laten komen / zons
zich verlaten ziende van de Regee
der voorgaande Capitulatie. De Gedeputeerdens
ringe , bzachten een ontwerp van capitulatie op 'tPapier , waar mede sp haar op een
wagen transporteerden naar Amersfoort bp denMarquis de Rochefort, die haar ver
zoet volkomeninwillighde/ endeze Capitulatieteekende / Waar medede Gedeputeer
dens wederna Naarden vertrokken / lupdende dezelve aldus :

Capitulatie der Stadt NAARDEN.

Den Marquis de Rochefort, Luytenant Generaal van de Armeen van zijne Majefteyt,
Capiteya
Huys
van zijne Lijf-Gardens, en in perzoon commandeerende de Troupen van zijn
,
Doen te weten , dat zijne Majeſteyt aan de Burgers en Inwoonders der StadtNaarden
heeft geaccordeert de geheele Vryheytvanhunne Conſcientien , dė pofſeſſievanhunne
goederen , deordinaire Privilegien van de Stadt, en de protectie van zijne Majeſteyt zo
over de Stadtals over de Dorpen daarvan dependeerende.
Aldusgedaanin 't Veldt voor Amersfoort, den 20 Juny 1674.
warengeteekent
ROCHEFORT HANS BONNET.
ANDREAS WINKEL .
JEAN LOUIS GROUWELS.

Van't innemen , en verlaten der Stadt MUYDEN.

Döf van de Franſe Dragonders van die in Naarden gekomen waren / verſtouten
haar / om de Vluchtelingen upt Naarden tot Muyden toe tevervolgen / alwaar3p.
binnen komende zulkealgemeene ontſteltenig veraofaakten/ datter veele Inwoon
ders in die verbaaſtheptnaar Amſterdam (maar 2 mijlen daarvan daan ) vluchten /
en veele in hare huyzenblevenſchuplen/ zonder zich op de ſtraat te durven wagen De
Dragon
 tegen de Vereende Nederlanden . 199
Dragonders flegen voor de Herbergh by van Beeck van harepaarden / en maakten
een wijl goetcier / ontnemendedenSecretarisSnoek , die de bepmoedighept nam/
om deze vreemde Galten eens te beſchouwen / gün Dasje van den hals', en zin Gelde
upt fijnſak , ondertuſſchen dateen defer Franſen zijnen baartliet fchapen / zonder dat
w van de besachtige Burgeren in eeniger manieren gemoeptwierden / al hoe wet
zommige al hadden overgelept / ofzy deze Ruyters zouden doodt flaan , of gevan
gennemen / doch doiſten totgeen vanbepden beſlupien / upt vreeze / dat meerder
machtvan den Vyandt haar haaſtmochte bp komen / en haar upt weer -Waak mis
handelen / ' t welk zpniet hadden konnen beletten / dewijl de Stadtgeenfingwas ge
fortificeert , noch met eenigh Kruyt, Loot, ofGarniſoen voorſien . De Magiſtraat ,
die wegens het vluchten derInwoonderen ſeer zwak mas / hielt een Vergaderinge ,
waar in fp eenige Articulen van een Capitulatie beraamden / met dewelkezp dry Per
zoonen , Als Burgermeeſter ArentVonk, Schepen Geurtvan Beek en een Burger Jaſpar
Beildernaar Amersfoortafzonden / om metden Marquis de Rochefort te capitulee
ren . Deze Gecommitteerdens met een wagen tot Naarden komende hieldenvoor 't
Stadthuys ſtil/ om te vernemen / hoe't daar geſtelt was / en of erook Gecommit
teerdens upt die Stadt medena Amersfoort wilden om te capituleeren. Na dat fphier
op tot antwoordt hadden bekomen /dat de Gecommitteerdens upt Naardenhaar
aanſtontg zouden volgen / haaſten zu ſichnaar Amersfoort , daar fy foodanigen Ca
pitulatie met den Marquis de Rochefort bedongen en ondertekenden / alsdie van
Naarden , met dewelke fp geſamentlijk / en onder 't Convoy van 300 Franſe Dragon
ders , die hepmelijke laft hadden / om Muyden te beſetten / weder te rugh repsden
na Naarden , alwaar fp op hare aankomſt verſtonden / dat den Veldt-Marſchalk
Vorſt Maurits tot Muyden haddePoft gevat/ om den Vyandthet verder inbreeken af
te fnijden . Door dezetijdinge raakten deGedeputeerdens ban Muyden in een nieuwe
ontſteltenis/ bzeefende aan de eenezijde onder de oogen van Vorſt Mauritsinhare
Stadtte verſchijnen met een Capitulatie, en aan de andere zijde/ dat de Franſe haar
als gevangens binnen Naarden fouden op houden / en qualik tracteeren / dewijl ſy
haargeteekende Capitulatie nietkonden voldoen . Maar dooz dien den Franſen Predi
cant van Naarden genaamt Jean Louis Grouwels voor haar bp Monſr. Moiſel gunſt
verwozf / wierithare Capitulatiegeſcheurt ? en ſy ontſlagen / om weder naMuyden
te vertrekken / fonder tereggen / dat jy gecapituleerthadden / daarfp Vorft Maurits
feerbefigh vonden / om de aankomſten ; eeniger maten te verſeeckeren / en de Stadt
te brengeninſtaat /om tegenweer tekonnen doen . Aldus was het kleynSteden Muy
den (maar2 mijlenvan Amſterdam gelegen ) deeerſte plaats , die den Vyandt aan deze
kant geftupt heeft.
Ondertuſſchen dat deMnarquisRochefortmet fijne onderhebbendeTroupen in ma
nier voorfz. op de Velauwe doende was / trokken
eenige andere afgeſchikteVolkeren
onder 'tCommandovan den Comte de Lorge de Betauwe dieperin/ daar ſo tenplat
ten Lande ſeergrooten buyt maakten / fondereenigen Vyandtof tegenſtandttevinden /
dathaar te ftouter maakte in 't voozt marcheeren willende elk de voorſie zijn / om
temeerbuyt te bekomen / dat haar nochtang miſte ; want8 Standaarden Paarden in
beſen boo2fpoet in de Tieler-Weert bp 't Dorp Rumpt komende/ wierden dooz 60
Snaphanen onder het Commando van den vaillanten Capiteyn Johan Bouwenich ,
Soon van G.Bouwenſch , Burgermeeſterder Stadt Tiel, in dier voegen verwelkomt/
dat Comte de Lorge greguetft i zijn paardtonder hem doodt geſchacten / en fy alle op
de
200 Den Franſen Oorlog
de vlucht gedreven Wierden / achterlatende omtrent 60 duyfent guldens aan buyt ,
die deze Helden op gecommandeerde wagens lepden / in meeninge 7 om dien buyt te
beljouden / maar komende 3 uuren daar na omtrent Leerdam , raakten zp in een
tweede gevechtmet 80 Franſe Dragonders, diezp / gelijk de voorige / mede verdie:
ven / doch gp kregen deze twee rampen , dat den voornoemden Capiteyn met 2 Ko
gels, in de borſt getroffen wierdt/ daar hynaderhantnoch ter nauwernoot vange
nagi endat de voerluyden met dien gemaakten buyt doo, gingen / terwijlen dit ge
vecht duurde.
Den Coningvan Vrankrijkvan voor Emmerik metzijn Leger opbrekende ! quam
den 17 Junii ,voorde Stadt Doesburgh , aan den Yſſelſtroom , in 'tGraafſchap Zut
fen , dat altijdtonder den Vereenighden Staat, met de ProvintieGelderlandt, gecon
jungeertig geweeſt . Deze Stadtwel verſterkt/ en met een tamelijke bezetting ( daar
ondermede eenige Hollandtſe Waartgelders waren / als ook de verſterkingeuptzijn
Hoogheyts Leger) voorzien / heeft zich ebenwel / bp na zonder eenige tegenideer /
aan de groote macht des Conings ,op den 21 dito , overgegeven. Hier van daan
rukte den Coning voor Zutfen , Hooftſtadtvan dat Graafſchap , mede aan den Yffel,
omtrent 3 uurenvan Doesburgh gelegen : Deze Stadt was redelijk ſterk / en van als
les om een Belegering upt te ſtaan /genoeghzaamvoozſien : bet Garniſoen , daar
toe beſtandtgenoegh / zijnde noch verſterckt/ upthet Legervanzijn Hoogheyt, bez
halven een goet deel Waartgelders uptHollandt: Door Zutfen lagen eenige Proviant
en Soetelaars Schepen , die van deFranſen eerſt geplondert e
, ndaarnain brandtWiers
den geſteken / dateenige ſchrik in de Stadt veroozzaakte. Wat in deze / of in de voo
rige Belegering (indien men die Belegeringen zou mogen noemen ) van Doesburgh , die
elk maar4 dagen duurden / isvoorgevallen kan men breeder lezen in dit Tweede en
volgende Deel van het ontroerde Nederlandt: Dit is zeker / dat hier ook wepnigh
tegenſtant gedaan is/ en dat / na dat deze StadtZutfen , op den 25 Juny , mede we
chandeljk / in des Coningsmacht over gegeven Wierdt/ de Soldaten en Hollandtſe
Waartgelders aldaar / gelykmede in Doesburgh , moſten Priſonniers deGuerre, dat
is / Krijghs-gevangens blijven. Hier van daan trok eerſt den Koningh , gevolght
van'tgantſche Leger , naarArnhem .
Deventer was nu het eerſte doelwit , daar Keulen en Munſterop milten : Ditis
de Hooftſtadt van de Provintie van Over-Yfel, aan die zelve ſtroom gelegen / ge
noeghzaam met dihke en vaſte Wallen en Bolwerken verſterkt / van binnendicht bes
bouwt/ een overvloedige Handel-plaats , in en upthet Sticht Munfter, vol Volk go
propt/ daar onder een brave en moedige Burgery. H in de Maant February, dezes
Jaars 1672. Wierdtden Colonel Stekke ,tot Commandeur over 't Guarniſoenvan De
venter gekoren / die dapper opfijnebequaamheden ſteunende / ook tot Chef , of
Hooft , van de Provintiale Over-YfſelleMilitie, is aangeſtelt. Op't voozſtellen van
deſen Heer Commandant Stekke , wierd in / en om de Stadt Deventer , alles gere
pareert/en gefortificeert/ watſcheen noodigh tezin / men fiechte de Contreſchar
pen , Dijken en Wegen , menmaakte / en ſtelde Pallifladen , Stormpalen , Borſtwee
ringen ,en voozts /'t geenetoteenige tegenweer dienen koſt : men berwoeſte de Ho
venen Tuynen , kapten de Boomen afen men wierp eenige Huyzen , en alle'tgene
to na onder de Wallen ſtondt / om verre / en datbupten alle dePoorten aan de Landt
zijde, maarnietover den Yffel (daar den Vyandtnochtans grootvoozdeel medekon
uptwerhen ) d'adzaak was / om datveele van de Grooten Haar Speel-Hoyen daar
hadden
7 tegen de Vereende Nederlanden. 201
hadden leggen : Dit geſchiede door dewillige/ en trouweBurgery , engeprefte Huys
luyden en Boeren , toch metgroote koſten , waar toe de Menniften , 10000 Guldens
moſten betalen .
De Stadt vanalles zeer wel berfien /met vivres, 300 vanMeel ,Biſehuyt,Ammonitie
van Oorloge, alderhandeKanon ,300 upt het Leger aan den Yſſel,daar binnen was
geberghti (300 dit bergen heeten mach) neffens anderenoodtzaaklijkhepdt: gelijk
van genoegzaam Guarnizoen , beſtaande in de Regimenten van de Colonellen
Stekke , Klant , Broerſma, van Manget, ettelijke afgeſchikte Compagnien , en andere/
met 1450 Zuyd-Hollandtſche.Boeren , in alles beſtaande / behalven decouragieuze
loffelijke Burgerye , omtrent de 5000 Man , alle wel gerefolveert/ 300 zagh een pege
lijk niet alleene bupten de Stadt, maar ook die vanbinnen / een lange Belegeringe te
gemoet toteen ſtupten afbzeuk der Vyandenen ademhalinge van't Vaderlant maar
zin ellendighlijkbedzogen .
V E R H A'AL

Van't belegh, en overgaan der StadtDeveriter.

Den 21 Junij 1672.
N had maakte hp zich voozt Meeſter , van de Stedekens,Lochem >

, Brevoort , en
andere / daaromtrentgelegenen vertoondezichmet eenigebenden / ben 14Juny, op
de Stadts wepde voo, Deventer, in mepning/om eenhoop Beeſten daar upttehalen /
maar wierdt met flagen onthaalt/ dooz een moedigen uptval van die vanbinnen /
onder 't belepdt en gebiedt van deRitmeeſters PijperenSchaap.
Den 16 Juny op Donderdagh wierdt de Stadt Deventer van den Keurvorft van Ceu
len , en den Biſſchop van Munſter belegert/dieeen Brugge over den Yſlel ſlaande/alzoo
in deVeluwe zijn gekomen /waartegeng door de Burgerye een Retrenchementlanghs
den Yffel, op deWelle ,voor de Stade, bp dage en bpnachtwierdtopgewozpen / met
grooten pper en couragie.
Den 18 dito , eenigh upt gecommandeertVolk , over de Yffel de Hoven zullende
cafeeren / is bp haar wepnigh uptgerecht/ dan 3 of4Huyzen verbrant / neffens het
hof-huysken van Burgermeeſter Boekholt , den Kijk in de Pot genaamt. De Ha
gedoorne-heggen bleven in vollen poſtuur allete zamen ſtaan.
Waar op de Schip-brugge belaſtzijndeafte nemen is deVyantgelegenthept gege
ven /om onverhindert in /en doorde Hoven t'approcheren ,enhare Mortieren teplanten /
tot dichtonderde Stadt,nahaarwelgevallen .Want alzo dezeBrughhaar eynde / aan
d'overzijde van de Stadt, op de Veluwe, metgeen Sterkte , Schans, Hoornwerk ,noch
Halve-maan voorzien was als wel behoozt had/kon mendie nietbehoorlijk bewaren /
daarom geordonneert Wierdt/door den CommandeurStekke en Broerſma de Brugge ten
deeleaftenemen /opdat nietdeVyandt onderde Vluchtelingen, ( die op Donderdagh en
Vrydagh ,met groote menighte aan quamen ) mochten in komen : Raar op Saturdagh
daar aan volgende/ doen deStadt van de Vyanden albeſloten / en hetvluchten gedaan
was / is de Brugge doo;ordrevan Willem Nielandt, als Burgermeeſter in dertijdt /
bupten kenniſſe van Stekke en Broerſma, in 't geheelwech genomen .
Ditwechnemen van de Brugge onder andere / ziende dengesepden Heer Boek -holt,
Od heeft
202 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
heeft hem daar over becifpt / zeggende : Waar over zal men nu konnen uytvallen ;
Laat de Bruggeweerleggen ,maarwierdtbelacht ; en of wel Boekholt daarop aans
hielt / met verzoek / dat de Raadt daar oververgaderen mochte / zijnde de meeſte
Heerennoch op/ en omtrent het Raadthuys , zulks mochtniet helpen /de Brugge was
af, en bleefaf. Ofditmet voordachtzegeſchiedt/ mach aldeWereldt oozdeelen :
altoos dit is ſeker datdeBiſſchopvan Munfter daar op geſeght fou hebben / Nou
ſee ich wol , das dees Schelmen woerd haltens gelijk ook eene van zijne Ingenieurs ,
Spoede genaamt / na 'tovergaan der Stadt , tegens verſchepde Burgers heeft ges
geght. Maar den gemelten Heer Burgermeeſter Boekholtheeft daarna / bpmanier
van Miflive , gedateert , den 16 February , 1673, uptgegeven / 't geen zijn Ed. noemt/
De naakte ronde waarheyt van 't overgaan der Stadt Deventer , & c. daar in Hy vers
klaart de veelvoudigemisſlagen , en gefingeerde onwaarheden , berbat in de uptges
gane Schriften , niet alleen van den CommandantStekke , maarookvan de Regeer
ders van Deventer zelf / dat hier na volght / doch de genoemde Miflive is te wytia :
pigh / om hier te laten volgen .
Den 19 Juny is er een Briefvan de Vorſten Keulen en Munſter , binnen Deventer
gezonden / waarin zp bymanier van opepifching / preſenteren , dieStadt weder on
der 't Rijck te brengen.
Den 20 Juny op Maandagh , methet krieken van dendage, ig deStadtvanover de
Yfel, met Bomben beſchooten / en hier en daar eenigeſchade aan Huyzen , Daken ,
en Glazen , &c. doende / doch nergens dien geheelen dagh brant verwekkende / liet
men dehoofden hangen / d’een keek op d'ander / hier was goet raadt duur. Den
Commandeur Stekke begon te murmureeren / hy kon tegens alle de fatigues niet : en
ten wel behagen van de Burgery , roepende en aar peſenterendeom uprte vallen ,
wierdt aandeNorenbergh en uytvalgedaan / na datmen den Vyandtzulke wel een
unr door de preparatien had laten fien / geſchiede echter met redelijk ſucces, maar
niet ter behaozlijker plaatze , daar de ſchadedoor de Bomben van daan quam .
Gedurende welken uytyal, de Bomben geftadigh van over d'Yffel komende / een
Brief, dienende totantwoortaande Vorſten van Keulen en Munster wierdt ingeſtelt/
die ook deg achtermiddaghs ontrent by giſfinge (want daar ſloegh geen klok) 4 uu
ren , bp die nan de Cabale geleſen en geappzobeert / dien zelven dågh bupten ken
niſſe van de gezwooren Gemeente en Militie, na bupten wierd gezonden : Daar bp/
met eenen / Itilſtandt van wapenen wierd verſocht / en wag vanden volgenden In
boudt :

с о р I ,
Van.cen Miſlive by de Heeren yan de Magiſtraat der Stadt
Deventer gefchreven aan Hare Keurvorſtel, en Furſtel.
Genade van Koln en Munfter.

HEęku Keurvorftel.Doorl.enVorſtel. Genaderespectiveons

ſchriftelijke Acte gelieft te doen notificeeren op giſteren dooreen
, dat u Keurvorſtel.en Vorftelijk
Genade intentie zoude zijn deze Stadt onderredelijke conditico wederom te brengen aan
't H. Roomſe Rijk, waar op u Keurvorſtel. Doord, en u Vorſtel.Genadepjechebben
konnen
 tegen de Vereende Nederlanden . 203
konnen antwoorden , punctuelijk , dewijl wyvan onze twee mede Rijks-Steden Kam
pen en Zwol, daarover eerſt moeten innemen der zelver conſideratien , volgens Ver
bondts -Brieven onderling dieswegen opgericht, van nietvan malkander te zullen fchey
den als met gemeene bewilliginge, waar toe alzo wy niet konnen geraken , als onder
paſpoort, en faufconduict , zo is onsverzoek dat u Keurvorſtel, en Vorftel. Genadeoris
daar toeeen behoorlijk pas, en eſcorte voor onze Heeren Gecommitteerden gelieven te
verleenen , en inmiddels een ſtilſtandt van wapenen te beramen , om binnen weynigh
tijds u Keurvorſtel.Doorl.en Vorſtel. Genadeonze en andere beyde Steden meyninge
en intentie ten principalen te openbaren , & c . den 10 Junii, 1672. Onde Stül.
Hier op quam deg avondts ten Trompeiter voor de Stadt, die van den Commandeur
Stekke , hiervan geen kennisWillendebzagen ) te rugge wierdt gezonden / als hos
mendete laat / zijnde na Zonnen ondergang.
Als men nu 's Dingsdaags'smorgens, heel boegh weder hoorden Bombardieren ,
ontſtont'er een geroep / d'Affen- en Politraatzijn in Brandt, dies zondt men voozt
weder een Trompetter, om ſtilſtandeupt/ ook noch al buptenkenniſſe vanGemeen
te en Militie. Dat gedaan / toen eerſt wierd deGeſwoorenGemeente te ſamen geroes
pen / en by de meerder Stemmen zijnde/ vijf Straten tegens drie beſlooten / de Stade'.
op te geven , blijkende bp de volgende Lijfé, en Acte. .‫ ܀‬. . -

L Y S T,
Van de Magiſtraat, en Geſwooren Gemeente van Deventer ,
ten tijdevan't Belegh , en overgeven der Stadt, aan
deChur, en FF.van Coln , en Munſter , 1672.
Deze hebbengeſtemttot het overgeven , Deze hebben gewilt de Stadt të defenderen.
Burgermeeſteren.
Endrik
H Jan Nylandt
van Duyren. Arnold Marienborgh.
HEndrik van Boekhok .
Bernard d'Leſpiere. Jan van Suchelen.
Wilhelm Nylandt. Cornelis Vos.
Andries Nylandt.
Hendrik Dapper. Abſenten.
Herbert Arents. Jan van Schriek . Deze waren mede via de
Frans Kuyper .
Evert Brouwer.
Goozen Hoogers. 1 Nylandeſe Faction ,
ce
Hendrik Jaſpers.
Geſwooreni Gemeens-Luyden.
Potſtraat.
Cornelis Hagedoorn. Wilhelm Marienborgh.
Gerrit Jordens. Arenc van Suchelen .
Hendrik Hagedoorn , Majoor der Stadt. 2용 Watas
 204 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
VVaterſtraat.
Willem Ticheler. Gerhard Marienborgh
Gillis Nylandt.
Albert Wentholt, Commijs van 't Maga
zijn ,
Norenbergerſtraat.
Lubbert ten Nuyla Roelof Steenbergh .
Joannis Marienborgh . 1

Barent Rijken .
Hendrik ter Borgh .
Jan Jordens.
Hendrik Jordens.
Peter Willemſz. van Sittert.
)
Engeſtraat.
fan de Wilde . Rutgert van Loenen ,
Berent Bruyns. Gerrit van Suchtelen .
Gerrit Poth .

Biſſchopsſtraat.
Gerrit Schuerman . Gijsbert Poth ,
RoelofJacobſz .
Tan Carel .
Dirk Kuyper.
Operſtraat.
Willem Kuyper, Jorrien de Quade.
Barent Hagedoorn , Symon Teſſchemaker,
Hendrik Nylandt, Schoute,
Berghſtraat.
Jacob ten Nuyl, Arent Rouſe .
Jaſper Dapper. Jacob Jacobſz.
Wolter Poth ,
Jan ter Vrucht.
Jaſper van Markel,
Agenſtraat.
Gerrit Nylande. Abſenten
Jacob Vrieſenwijk , Gerhard ter Borgh .
Gerrit B. Warmelo Herman Jordens.
Ewolt van Dremen
Anno
 1

tegen de Vereende Nederlanden, 205

Anno 1672. den 11 Junii ,( Ouden Stijl) hebben de Schepenen , en
Raadt, de Geſwooren Gemeente by malkanderen gehad ,
en de zelve in bedenkingen gegeven .
OFdige Vrienden van
. deBelegeringe deGefwooren Gemeente, neffens haarEd,by deze tegenwoor
, en bedroefde toeſtande dezer Stadt, daar deHuyzen doorgaans
door de ſware , en noyt meer -gehoorde Munfterſche Vuurwerken zeer worden beſcha
dight, en de Belegeraars doende zijn , om het water uytde Stadts-Graften afte tappen ,
zijnde geenede minſteapparentie van ontzet voor handen , niet zouden goet vinden, op
goede en eerlijke conditien van accoort , de zelve Stadt, en de Ingezetenen van dien ,
voor totale ruine zoeken te verhoeden ?
De Geſwoorene Gemeente accordeert de Propoſitie van Schepenen , en Raadt.
Het origineele was met de handt van Secretaris
Rouſegeſchreven.
STROCKEL Secret .
Ook hebben die van den Kerken-Raadt op den zelven dagh , aan deMagiſtraten ,
overgegeven het volgende.

Aangezien in alle Tractaten met uytheemſche Vorften , altijdt by

zondere zorgeis gedragen voor de conſervatie van de Gerefor
meerde Religie , zo vinden de Kerken-Raadt dezer Stedehaar
genootzaakt te gemoere te voeren , ofin de aanſtaande Capitu
latie deze volgende Artijkelen niet dienden bedongen', en gear.
reſteert.
At deGereformeer
1. D werd en ge -exerceert.de Godesdienſt altijdt onverhindert in deze Stade zał mogen
2. En daer toemede , na gelegentheyt van deGemeente , Kerken geordonneert.
3. En Tractamenten uytgevonden , tot onderhoudinge der Predicanten .
dt
4. En dat de tegenwoordige behielden hare ordinaireonderhou advitam ,oftotdat
zyelders in eenander Gemeente beroepen wierden .
5. En dat de Dienaren der Kerke van de Militaire biljetteringer’allertijdt bevrijdt
mogen zijn .
6. Gelijk mede dat de Hooge , en lage Schoolen in haar tegenwoordige ſtaat gecon
ſerveertmogen worden ,
Adum in onze Vergaderinge. Den II Junii , (Oude Stijl) 1672.
Was geteekenc Stephanus van Emmeriki
Syn, pet.Præſes .
Léonardus Rölenius.
Syn. p. t. Scriba.
DD 3 Hier
» 206 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Hier tot dan drieHeeren des Raadts na bupten gecommitteert / sijn ' s avonts lact
met het voor de Burgerye, droevigh accoort ,weder binnen gekomen / en is de
Stadt deg Dingsdaghs, diep in de nacht, in handen der Vyanden overgegeven . De
Artikulen waren als volght :

Capitulatie van 'tovergaan der Stadt Deventer, aan den Keur

vorſt van Keulen , en Biſſchop van Munſter.
N miliaan
Ademaelden Hooghwaerdighften
Henrik , Doorluchtighſten
, Aerts-Biſſchop tot VortenHeer,
Keulen des Heyligen HeerMRijks,
Roomſchen axi
door Italien , Aerts-Kantzelier en Keurvorſt; Biſſchop tot Hildesheym , en Lurigh ,
Adminiſtrator tot Berchtesgaden , in Over - en Neder-Beyeren , en den Overpfalts , in
Weſtphalen , tot Eugeren , Bouillon , Hertogh , Pfales-Graaf aan den Rhijn , Lande
Graaf totLeuchtenbergh , Mark -Graaftot Franchimont , &c. En den Hooghwaerdigh
Iten Vorft en Heer , Heer Chriſtof Bernhard , Biſſchop tot Munſter , Adminiſtrator tot
Corvey , Burgh -Graaf van den Strombergh ,des H. Roomſchen Rijks Vorſt , en Heer
tot Borkelo , haar, tot verhoeding van de omzwevende ongelukzaligheden dervordere
voortgaandebelegeringhder Stadt Deventer, erbarmen , zoo hebben hare Keurvorſte
lijke Doorluchtigheyt , enhare Hooghvorſtelijke Genaden , zich tegen die gezeyde
Stadt, de welke zy , ten beſten van het gemeyne wezen , zoeken te bewaren ,in yol
gendemanieren , genadighlijk verk laart .
Ten eerſten / Worden aan alle Burgers , en Ingezetenen der geſeyde Stadt Deventer,
die deGereformeerdeReligie toegedaan zijn , detoegelateneGewiſſen , en Religions
Vryheydt, en des zelfs opentlijcke Exercitie , gelijck als in 't Heyligh Roomſche Rijk,
toegeſtaan en tot dien eynde, de St. Nicolai , of de Bergh : en deMinnebroeders I

Kerk, vry gelaten , en der zelver Predicanten , daar van in yder Kerk twee , en aldus
te zamen , vier zullen zijn , haar gewoonlijk onderhoudt niet onttrokken , als ook
de Hooge en Lage Schoolen , geen onbehoorlijken indrachttoegevoeght zullen wor
den .
Ten tweeden / Onder zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Keulen , en zijn
Hooghvorſtelijke Genade tot Munſters Landevorſtelijke Overheyt, zal de voorzeyde
Stadt, hetHeylige Roomſe Rijk , wederom ingelijft, alsook by hare Previlegien, Do
meynen , Impoften , Accijſen , en Pandtſchap-Rechten ,gelaten worden.
ten derden / zullen de tegenwoordige Regeerings-Perzoonen , tot op denieuwe
Keur- ofWaal-tijde ,zijnde Petri ad Cathedram , onder genoeghzame verzekering , en
belofte dergetrouwigheyt , verblijven.
Ten vierden ! zal aan alle Burgers, en Ingezetenen vryftaan uyt te trekken , en hare
Goederen te verkoopen , enveralieneeren ,gelijkook de gevluchte arme Landtluyden,
en Predicanten , metalle haar Vee , en Huysraadt, uyt de Stadt gelaten worden.
Ten vijfden/zalde Stadt ook met geen overmatigh, en niet anders , als met Duytſche
Militie bezet worden .
Ten feſten , zullen onder ditAccoort alle die geene, die tegenwoordigh buyten de
Stadt, in Stadts , Landts , ofhaar eygen zaken , uyt zijn , met t'zamen hare Vrouwen ,
en Kinderen , mede verſtaan worden.
Ten zeventien/ zullen die Meyrouw ; en Jufferen des Adelijken Stifts toe Hon
nep ,
 tegen de Vereende Nederlanden . 207
nep , hare Prebenden (dat zijn Inkomſten) ad Vitam , (voor haar leven ) behouden.
Ten oorkonde van dezen , is dit Accoortten w’ederzijden ondergefchreyen , en yer
zegele ; Gedaan in 't Veldt-leger , voor Deventer , den 21Junii , 1672.
Was ondertekent, en gezegelt , als volgt :
Maximilian Henrich Chriftoph. Bernhard .
Churvorſt tot Ceulm . L.S.
L.S.
Henr. Nilant. B. d'Leſpiere. Cornelis Vos
L.S. L.S. L.S.

Joan Rouſe , Secret.

L.S. ;

Schepenen , en Raadt, en de Vrienden van de Geſwoorene Gemeente der Stadt

Deventer hebben , na deliberatie , dit bovenſtaande Accoort geapprobeert , en
geratificeert, A &tum , den Junii , 1672.
L.S.
Was onderteekent ,

Roufe , Secret.
Terwijl dugeHeeren naar 't Leger waren / wierd de Soldaten , en Hollandtfe Boe
ren , ou lijf-ſtraffe , verboden niet te ſchieten / en verhindert des Vyandts Loopgra
ven , en Baterijen te beſchadigen / en dit alles door de Officieren , dieng Overſten
wepgerden met de Heeren Burgermeeſters teſamen teCapituleeren / om het rantzoen
van hare halgen af te ſchuppen / en 'tzelvezoo veci tezwaarder op dievan de arme
Soldaten , en Hollandeſe Boerente leggen / en boo baar te doen betalen .
't Welk de Militie en de Hollandale Huys-luyden zeervzeemten onverwachtvoor
guam / als nergens van wetende / en niets minder als zulks denkende/ enditko
mende ter ooren van de Burgerye , een oploop begon te verwekken / met groote hes
vighept na des Burgermeeſters Nielandts huysloopende / maaris doozeenigeHeeren :
* weder geſtilt .
Dc Stadt alzo obergegeben / wierden de Hollandſe Boeren en d'andere Soldaten
ontwapent / Als Lammeren na deKerke gedgeben / en zeer jammerlök als Krijghs
Gevangens opgeſlooten / dewijle boor haar niet was grecapituleert niet tegenſtaans
de wel erpeg daar toegelaftetwaren . bebbendede Militie en Hollanders niet allees
ne/ als Bedelaars langs derBurgeren huyzen om eeten en drinken moetengaan /maar
ook de Soldaten veele haar rantſoen bidden ; en der Hollanders rantſoen heeft / bes
dzagen over de 65000 Gulden , boven verlies van haar Plungies, Geweer en an
ders .
Dit boozſz. Verhaal isgetrokken uptzeker Tractaat zonder naam / wierta Auteur
niet goetBurgermeeſters geweeſtis.Maar zo haaft als deStadt Deventeraan de
Vyanden was ingerupmt/wierdt den Commandant Stek , dom laft van den Biffchop
pan
208 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
van Munfter vaſt gehouden / en na de Citadelle van Koesvelde gevoert/ daar Hy een
tijdt langh gevangen bleef.
DeSwolle Heeren hebben upt haar naam een Waarachtigh Verhaal doen upt gaan /
daar in zp klagen / over gebuek van Geldt , Boskruyt , Soldaten , het vluchten van
des Commandeurs Vrouw , en Goederen , verlies van de Schip -brugh , doo2 ſtorm ,
ook dat den Gouverneur , en de Overſten deBurgery hadden gediſcourageert / en geen
uptballen wilden doen op die plaatzen /daar het noodigh was / ſchoon zp haar zel
ven/nevengmeenightevan Burgers zich daartoeaanboden / als ook dat het Leger
en zijn Hoogheythaar mede verlaten had / en geen ontzet te hoopen was : Gebende
devozdere oorzaken van 't overgeben der Stadt, aldus vozdertekennen :

Oorzaken van 't overgeven der Stadt DE VENTER , getrok

ken uyt het WAARACHTIG VERHAAL , volgens
laſt en ordre van Burgerineeſteren , Schepenen , en Raden der
gemelte STADT, opgeſtelt , en uytgegeven .
Ε Χ Τ R Α C Τ.
Oewel dezegroote ſchadede Regeeringe tot het overgeven van de Stadt nietzoude
hebben gepermoveert / als gerefolveert / in conformitevan haar Ed. mondelin
geen ſchäftelijkiterative gedane verklaringen / goedt en bloedt ten upterſten voor
de Stadt op tezetten / ten zp 'tnaderen op de Contreſcharpen , 'tniet upivallen of tes
gen approcheeren van demilitie , en het fubijt afloopen van't water in conſideratie
warengekomen .
Dat dehooge Militaire Officieren binnen de Stadt onder malkanderen oneenigh zijn
geweeſt / fpecialijken over het defendeeren van de Contreſcharpen , het welcke de
meeften hebben geacht ondoenlijk i ja dat de aldaar gemaakte Stormpalen ten eene:
maal ontuchtigh en ſchadelijk waren : Van gelijken dat eenige Hooge Officieren
den 9 Junii 16727 hebben verklaart/ datzp doenmaals noch niet eenigh waren over
de alarm -plaats, datzy alle tezamen van contrary ofte andere opinie Waren dan den
Commandant Stekke .
Dat 3p 3 of 4 uuren met ſchijven te vergeefs hadden geconſumeert; Zeggende
eene der zelver / wp zullen Stekkeonſe opinie doen erecuteeren .
Dat de Hoogemilitaire Officieren hebbengewilt dat de Conti'eſcharpen niet al
leen door de militie , maar ook dooj de Burgers en Hollanders zouden worden bezet
tet / de welchefp nochtans naderhandt hebben geoordeelt / dat behoozden geaban
donneertte worden / alg boven is aangewezen / epfchende alzo van Burgers en Huys
luyden , 't genezp felfs niet hebben willen ondernemen / ja wat meer en ten hoogh
ften teverwonderen ig / na 't verlaten van de Contreſcharpen niet eens in de fauce
breen zijngelogeertgeweeſt.
Dat deHollandersdoo , manquement van hare ordinariſe betalinge als anderzing
gündeſeer tonvzeten 1. onwilligh engediſcourageert / ſelfs in 'tbegin van de Bele
geringe doe aldaargantſch geen periculWag in deRavelijnen niet hebben willen la
geeren . En daar en boven geduurendedeBelegeringe, voozeen groot gedeeltehare
greaſfig
 tegen de Vereende Nederlanden . 209
geaſſigneerde poſten niet willen defendeeren ,maar degelbe berlaten ,ja vaoz de
Belegeringe gedelibereert om tevertrekken , allegeerende'texempelvanZutfen , als
waar zulks is geſchiedt / ook alhier zouden hebben gevolght/ indien den Vyandt
deze Stadt fübitelijk niet hadde berent.
Dat den Vyandeop Maandaghden 10dico zijneapprochesheeftgeavanceertgehad
Aan den Bergh-poorter-Dijk, tot op devoetvan de Contreſcharpen , ſebbendedicht
achter dePalilladen, totderStadts defenfiegeſtelt/ den Vyandeeen Boiltweeringe op
geworpen. En ſtaat zonderinge te nateeren/ dat den Commandant Scekkealtoog
ban tidt tottijdtwel heeftgegeght , achter de Palliſſaden moet een Borftweeringe en
lebenzyn / om den Vyandt van verre tekeeren / maar daar nopt pets heeftgeozdons
neert, of Soldaten gecommandeert om dezelvetedefendeeren / ter contrarie getole
reert, datden Vyand daar achteropzodanigen wijze is komen logeeren: Zonder dat
eenigen uytvalaldaer ondernomenis om haarzulks tebeletten /ofdaar uptte darjven .
Dat inſgelijks den Vyandt zijn approches heeft voltrokken gehad , zo op het Pot
hooft als aan den Bakoven ( zijnde heteerſteboven en het andere beneden de Stadtaan
den Yffel ) tot omtrent de Paliſſaden.
Dat daar benevens de Soldateſque hare Poften op 'tholten Wambois bp dage, en 1
aan den Bakoven by nachte geabandonneert , binnen de Stadt geretireert / ende mitf
dien de Stadt in een onvermijdelijk pericul geſtelt hebben /van ſiormender handt dien
nacht oberrompelt te worden .
Klagende ook eenigeCompagnien , dat zp op depericuleuſte plaatzen / als in'tnieu: -
we Ravelijn , wiens Grachten genoeghzaam drooge waren/ en eldersheele etmalen /
ja 4 dagenen3 nachten , zonder afgeloſt teworden ,waren gecontinueert.
DatdeHeeren van de Magiſtraat, neffens de Burgerye en den ColonelManger, bp
continuatie van 't menighvuldigh inſmöten der Bomben , geurgeert hebben bpde
Hooge Officieren om conſiderabele uytvallen te doen / met een ſuffiſant getal van
Krijghs-volk ,edoch dat epndlijk nietmeer dan eenen uytval en niet ſterker dan met
ongeveer 100Ruyters en met watover de200 Mannen te voet ig gedaen /op zodanigen
wijze en maniere/ datden Vyandt een gerupmentijdt daarvan kofte kenniſſehebben
dewijldeuptgetrokkene Ruyterye omtrent 3 uuren in de bedekte wegh van de Con
treſcharpen moſte blijven wachten na de Infanterye , eer de zelve is bupren gelomen /
hebbende de Ruyterye diestijdes haar deboir wel gedaan , maar nochtans hetVoet
yolk daar in gemanqueert/verlatende hare Officieren in confuſie , die haar zochten
aan tevoeren / alzo dat den Vyandt in zijneapproches , ende Stadt in haar over 'thooft
hangende gevaarisgeblevenen gelaten.
Zonderlinge dewijle doenmaels door deBurgers en Soldaten wacht den Heeren Bur
germeeſteren in der tijdtwierde genotificeert/ dat het water in deGrachten eenige
voeten , zienber ooge / fubitelijkwas verloopen en wech gezakt / het wellie den Com
mandanten Hooge Officieren zijnde bekentgemaakt/ daaropniet hebben kunnen be
richten noch de oorzake van dien allegeeren / zulks datgeen ander ſtaat heeft kunnen
worden gemaakit / (hoewel naar 't overgaan van deStadt de ſecrete oorzake van dien
sich heeft geopenbaart) als dathetwaterdoo den Vyandt wierde afgetapt / en een
itorm voor banden was / de welke ongeraden wierde geoordeelt af tewachten /te
meer dewijl een nieuw FransLeger alreede bp Zutfen lagh / het welke zich zeer licha
telijk / om deze Stadt te fozceeren / met d'an der Troupeskonde voegen /als maar
anderhalf uure daarvan gecampeert.
EB Poolto
 210 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Doortg ſtaat te noteeren , dat niet een Ingenieur , Mineurofte Granadier deze Stadt
is toegezonden of gedefpicieert tothare defenfie /zijnde zelfs de Conſtapels , in plaats
van die gene / die in wepnigh dagen voor de Belegeringe op patente daar waren upt
getrokken / op groote koſten van de Stadt aangenomen / ja de Handtgranaden , die
met advijs en op ordre van den Commandant doo, deStadt tot een grote meenighte
waren ingehoften gevult / zijn bupten emplop gebleven.
Dat de Heeren van de Magiftwaatditalles in conſideratie nemende haregedachten :
hebben laten gaan / om eenige erpedienten upt te vinden totwinninge van midt op
hoope dat de zelve eenige veranderinge mochtekomen toe te bżengen 7 totverloſſinge
ofte ſtuitingevan 't zeer naderende gevaar. Welke erpedienten ofwel van den Com
mandant en Krijghs-Raadt,uptgezondert den Luytenant Colonel Tamminga, voor zeer
operatifwierden geooideelt zo hebben de zelveevenwel niet eriangt haar gedefides
reert effect/zulkg dat de Stadt zijnde gebleven in haren voorigen ſtaat en de imminente
noodt was verepſchende nadere en rijpedeliberatie om te overwegen / wat tot voors
kominge van de totale ruine der Stadten de goedegetrouwe Burgerye tedoenſtondt.
Zo hebben de Heeren van de Magiſtraat gerefolveert /omtrent capitulatie en het
de
overgeven der Stadt , maar niet anders willen concludeeren / dan met voorgaande
hennifſe en goedtvinden van hare Gezwoorne Gemeente , die totdien epnde collegia
liter in 'thupg van de Weere Cam . Henrik Nilandt, om de commoditeps en ſecuritepts
wille / vermitg het Raadthuys doorgaans genoeghzaam was geruineert/ en gedurigy
met Bomben wierdebeſchooten / waren vergadert / mitſgaders met communicatie
van de Hoofden der Militie : bebbende den Kerken -Raedt , en Predicanten , die Capi
tulatie te gemoete ziende / en verwachtende aan Schepenen , en Raadt féljaiftelijk
verzocht,dat goede achtinge genomen / en beding bp de Capitulatie gemaakt moch
te worden over den Godtſdienſt, tractementen van Predicanten en Schoolen , waar
ober doch bereets by deMagiſtraat was gereſolveert.
Waar opdan deHooge Militaire Officieren verzocht/ en eenige Gecommitteerden
upt het midden van dezelve bp de Magiſtraatverſcheenenzijn / metdewelke zijnde in
conferentie getredenoverde conſervatie derStadt ,zo hebbenzp abſolutelijkgedeſpes
reert de Stadtte konnen -belgouden / en ſalveeren / repeterende de Collonel Broerſina
zijn advijs alreede in den Krijghs-Raedt gegeven / dat de Stadt geen tweemael. 24 uuren
zoude honnen worden gehouden .
Delk advijg derHoogen Krijghs-Raedts Gedeputeerden by deMagiftråetterpreſen
tie van 8oudſte , van pderſtraateen / der Geſwoorene Gemeente ingenomen zijnde/is
bp dereſpectiveCollegienvan Magiſtraat, enGeſwooreneGemeente daer op gereſol
veert beſt te zijn / op goede / en eerlijkeconditien te accoqdeeren / zonder dat eenige
wichtige redenen ter contrarie bp den een / of anderen zijn geallegeert/ waar op
heeft konnen worden gereflecteert.
Wijders hebben de Heeren van de Magiſtraat ( ten huyze van den Commandant Stek
ke , om den zelve alle bedenkelijkegemakkelýklept toe te bængen / en degzelfs moes
jelijke naturelte gemoet te komen aan de Hoogemilitaire Officieren iterativegeoffer
reert/ om doorhare Gecommitteerden mede voor de Militie te willen capituleeren ,
edoch is zulks doo2 de zelve gerejecteert / fuftineerende/ dat een pder apart / de Mi
litievoor haer zelven / zoudemoeten handelen en capituleeren .
Zonderlingeonaangezien de Gecommitteerden vande Magiſtraat over deCapitulatie
exprefTelýk verzocht in mandatis gehad / om te bedienen / dat de Hollandersylie
met
 tegen de Vereende Nederlanden . 211

vliegende Vaendels en ſlaande Trommen zouden upttrekken (/ gelijk ook in 'tVeltleger

is getenteert)zo is nochtanshet zelvedoo; HoogeMilitaire Officieren tegen geſproken/
onder fuſtinue / bat de Militie tegelijltz met malkanderen moſten tracteeren.
Ongevolgevan’tgtne voorfz. is / zijn deGecommitteerden van de Magiftraat en de
Gecommitteerde upt deHoogeMilitaire Officieren te zamen op Dingſdagh densJunii
1672. omtrent de middagh bp de Heere Keurvorſt yan Koln , en de Heere Vorft van
Munſter , geweeſt / en hebben aldaar elk bpzonder hare Capiculatien gemaakt , te
weten de Heeren van de Magiſtraat op approbatie van hare Committenten en deGe
zwoorene Gemeente , edoch deGecommitteerden van den Krijgs-Raadt zonder rugge
fpraakofte kenniſſe tegeven aan de Magiſtraat van de conditien by haar bedongen .
Belangende nude Capitulatie wegens de Stadt in'tparticulier /daar over is deGe
zwooreneGemeente Weder geconvoceerten vergadert geweeſt/en is /naar rijpe delibe
ratie van Schepenen en Raadt nevens de Gezwoorene Gemeente , die voorſ3. Capitulatie
enovergevinge der Stadt aan en in’tgaan / naar eraminatie der conditien , bp de Ge
zwoorene Gemeente , tenparigh / met toeſtemmingevan alle acht Straten goet gevon
den en geappzobeert.
wat aangaat averſt / dat het rantſoen der Capiteynen enandere Officieren van de
ozdinaris Militie en Hollanders zo hoogh is genomen /zulks kan niemant dan de Hoo
ge Militaire Officieren , die de Capitulatie hebben gemaakt en haar zelfs alleen vzy
bedongenzonder van haar wedervaren rapport te doen /wozdengeimputeert.
Upr alle het boven verhaalde dan klaarlijk blijkende
Hoe dat de Heeren vande Magiftraat geenkoſten moeptennoch arbepdt hebben ges
(paart/ om haar in de krachtighſte ſtaatvan defenſie te brengen / zo en als haar Éd:
zulks door den Commandant Stekke wierde gepræfcribeert/(uptgezonderthetſchoot
vrywapen en de rondaſſenvoor zijn Ed. verzocht/om Vyandts werken te inſpicteeren)
Hoewel om zulks in 3 of4 maanden te perfecteeren / genoeghzaam van haar Bondt
genootenis genegligeert:
Hoe haar Ed. de Hollandiſe Militie op ' t laatſt een tijdt lang hebben moeten onder
houden :
Hoedanigh den ſtaat van der zelver Magazijn en bezettinge was geſtelt /en van alle
hoope van ſecours gefruſteert:
Hoe dat den Commandant en Hooge Officierenmet het overgeven van Poincten van
bezwaarniſſe op den dagh van berenninge , en vluchten van Goederen de Magiſtraat en
Burgerye hebben zoeken te diſcourageeren :
Hoedat den Commandant de defenſie van den Yfielkant heeft genegligeert:
Hoe dat de Stormpalen , rondtom de Contreſcharpen op ordrevan den Commandant
metonuptſpiekelijkemoepten en koſten geſtelt/ doo2 den Krijghs-Raadt als ondienſtigh
en ſchadelijk zijn gecondemneert :
noe den Krijghs-Raadt de Burgers en Boeren tot het bezetten der Contreſcharpen
hebben verzocht/ en ondertuſſchen gereſolveert de Contreſcharpente abandonneereny.
gelijk ookgeſchiedt is :
hoe de Bruggeoverden Yſſel dooj ordre van den Commandant en Colonel Broerſona
ig afgenomen :
Hoe den Vyandt op 4 plaatzen dichtonderde Stad, ja op de voet van deContrefchar
penheeftkonnenlogeeren / zonderdat den Commandantmet tegeng - graven/uptval
.ten met een fuffiſantigetal van Militie/ en werpen van Handt-granaden , zulks heeft
E 22 soeken
212 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
zoelten te beletten / waar doorhetonepndighinfinijtenvan Vuur-Bomben isgecau
ztert :
Hoe de Hollanders in de Ravelijns niet hebbenwillen logeren :
Hoe de Militie hare Poſten ljeeft verlaten / en met diſordre is gecontinueertom de
gelus te bewaren :
Hoehet waterſubijtelijk upt de grachten iswegh gezakt :
bor nevens de Keulſe en MuniterſeLegers met de Franſe AuxiliaireTroupes / hes
ſtaandeongeveerupt 30000Man, het Franſegros ofte ArmébpZutfen deze Stadt was
genadert bequaam om gelöltelijk deze Stadt te konnen forceeren :
Hoede Commandant en Colonel Broerſma hebben gedefpereert de Stadtte konnen .
ſalveeren / zeggende de laatſtegeentweemaal24uuren dezelvete konnen behouden :
Hoeter contrarie de goede / vigilante / engetrouwe Burgerye altoog hare coura
gie heeft betoont :
hot d'Heeren van de Magiſtraat op allerlep erpedientenzijnde verdachtgeweeſt /
om tijdt te gewinnen enzo mogelijk adfiftentie te verwachten /doch zully ontſtaande/
bp verwepgeringe vanſtilſtande van wapenen epndlijk zp geneceffiteert te denken op
Capitulacie :
hoe haar Ed. daar toe niethebben getreden als met voorgaandeCommunicatie
aan den Commandant , hoogen Krijghs-Raadt en goetvinden van de GezwooreneGe
meente :
Hoe haar Ed. vooz de Militie hebben willen Capituleeren / edoch door de zelve is
gerefufeert :
Hoehaar Ed. ſchriftelijk in mandatis hebben gehadt/ dat de Hollantſe Militie met
vliegende Vaandels & c. zouden upttrekken / dochdat zulks doo, de Militie is tegen :
geſpzoken / zeggende / Militie moft vooz Militie tracteren .
Hoe de Heeren van deMagiſtraat doo;hareGecommitteerden , neffens de Gecom
mitteerden van den Krijghs-Raadt, hebben gecapituleert op behaсhen approbatit
van hare Geſworene Gemeente , maar dat de MilitaireOfficieren noptaan de Heeren
van deMagiſtraat van hareverrichtinge hebben kenniſſe gegeven , en derhalven het
quade tractament en hooge rantſoen hare onvoorzichtighept zpte imputeren .
En'tzelve alleg notoir zijnde / zo moet een pegelyk oo deelenen bekennen / dat alle
die verdichte uytſtroyzelszijn onware , vuyle calumnieuſe laſteringen van deRegee
ringe in 'tgeneraal/en particuliere Leedenvandien ; Voorts gelooven / datdeHee
ren van deMagiſtraat, zo ten opzichte van den Geunieerden Staat, als ten aanzien van
hare Stadt, Burgerye enIngeſetenen hebben geprocedeert metzodanigen puer / voor
zichtighept en oprechtighept / als van eenige codate en getrouweRegentenzoude
konnen ofmogen wozden gedefidereert /en dat het overgaan enverlosvan dezeStade
niet haar Ed.wantrouwe maar der Militien wan -ordre , diſcouragie, en onkunde
in zaken van Oorloge (za niet pets anders / datGodtbekent is ) zp te adfcriberen .
Doch wat aangaathet overgeven derStadt Zwol en andere Steden , Leden en For
ten van Over-Yffel, zelfs aan de Zuyder-Zee gelegen /op eenen dagh( zonderhet mins
le tegenweer te doen of Vyandt gezien te hebben) alg wanneer de Legers nochvooz
Deventer legen gecampeert / en zich niet hadden gebougeert / ſpecialnken dat / om
hetovergeven te faciliteren / in de brieven daartoe gedepecheert / en aan de Stadt
Haffel en andere geaddzeſſeert/ gebrupktis den titul en character van Ridderfchap en
Steden van Over-Yffel, deswegenhebben de Heeren van de Magiſtraat der Stadt De
venter
 tegen de Vereende Nederlanden . 213

venter directelijk noch indirecteljk / voor of na / gene deminſte toelegh gemaakt

communicatie noclite kenniſſegehadt / inſtructie/ ozdie noch commiſfte aan pemandt
ter wereldt gegeben / om pets upt haar Ed.name totZwolofCampen te proponeren /
veel min in 'twerk teſtellen / zo dat al het zelveſtaat te verantwoozden en tevers
rechtveerdigen by die geene/ die zodanigen Provincialen overgifte hebben gedirt
greert en onderhanden genomen .
Aldus zochtendie van de Magiſtraat derStadt Deventer , de fchultvan hetoverges
ven van die Stadt, te leggen op de ſchouderen van deKrijghs-Overſten, en die zelde
wederom op dievan den Magiſtraat, maar 'tis in de Krijghs-Raadt, ook zo eenigh
niet geweeſt/ blijkende by de volgende Acte.
E Heer Overſte Martin de Manger verklaart, dat de Burgerye vanDeventer wil
mochten uycvallen. r

Dat zijn Hoogh Ed. verſcheyden malen , aan den Commandant Stekke het uytvallen
heeft gerecommandeert, en zijn Perſoon gepreſenteert , om op commando , zich daar
coe mede te laten gebruyken.
En in ſpecie verzocht, om met 550 Mannen te voet , en de Ruyterye , uyt de Nooren
bergh -Poorte uytval te doen , om den Vyande uyt hare werken te verdrijven , en dat tot
ſecuriteyt van de Uytvallers, noch Soo Mannen , omtrent denGalgenbergh zouden wer
den gezonden , om , in tijdt van noodt, zich daar op te konnen retireeren . Edoch dat de
Commandant Stekké, enandere præſente Officieren hemdaar ophadden geantwoordt ,,
dat zulks , om zekere conſideratien , die zy nietnaamhaftigh maakten , niet konde ge
ſchieden .
Dat, als de Krijghs-Raadtvergadert was , en aldaar geſproken wierde van 'tuytzen
den van Gecommitteerden , om mer den Vyande te Capituleeren , hy Heere Manger daar
by niet is geroepen geweeſt.
Dat ook deGecommitteerden van de Militie by haar wederkomſte zijn Hoogh Ed. van
haar verrichtinge geen kenniſſe hebben gegeven , en dat , doen hy des morgens tuſſchen
2 en 3 uuren van zijn poft op 'tPrinſen Bolwerk quam ,de Vyandt'albereydts in de Bergh
Poorte was gekomen.

Waar mede opgemelte HeereManger zijn verklaringeſuytende , heeft de zelve met hand
taftonge beſtedight , coram Kam . Nilandi, Kuyper, D. Dren Cof . P. t. den 24 tu
nii , 1672 ..
In fidem
Rouſe Secret

Den Commandant Stekke heeft (na dat Hy upt zijn gevangenis verloſt wap') een
Apologie of oprecht Verhaal upt gegeven / tegen dit voorigevande Magiſtraat der
Stadt Deventer , maar al te langh om hier in te voegen / en is ook daar na / bp de
Hooge Landts Regeeringh , van allelaſter vap verklaart : Doch deze oneenigheyde -
van de Politique en Militaire. Overigheyt, is mede de oogake geweeſt van 'tovergaan
der StadtZwol, alg hier na zal bolgen .
@ 3 3:
214 Den Franſen en , Munſterſen Oorlogh
De Magiſtraat van Deventerhad evenwel al in de Maandt May een Brieflaten af
gaan / waar in zyde gebrekkelijkhept van haar Stadt,inde
Gecommitteerde deden voozſtellen
Raad van Staten , door
behoeften verzocht
/ en dienootzalielijke / met den
eerſten te mogen behomen , als blijkt bp 't volgende

E X TRAА С T

Uyt het Brieve-boek der Stadt Deventer.

Milive aan de Heer Burgermeeſter Schriek , Gecommitteerde in den Raadt van State
wegens de Stadt van Deventer, met ordre om de zelve te communiceren
4an de Raadt van State. .
+
.
1
Eerentfeſte , doc.

W enY hadden onfeylbaarlijk van dagh totdagh , ja van uure tot uure in dezeacerbe
drukkende tijden , tot onzer adfiftentie, tegemoet gezien die al voor lange 1
toegezeyde en aanbeloofde soooo pont Bus-polver , en 15000 pont Lonten , met 1

die bygevoeghde Kogels, en ontfangen in plaats van zulks UEd. Miſlive van den ; dezer
contineerende mancquement van 'teen en 'rander , 't welk Ons is ſtellende in geen
kleyne perplexiteyt , en Ons heeft benomen d'Occaſie , met uyttellinge zelfs van onze
laatſte Penningen , na behooren daar tegens te voorzien .
Wy konnen in der waarheyt niet beyroeden , op wat redenen en fondamenten de Hee
ren van den Raad van State zich ſchijnen geruſt te ſtellen , dat onze Stadt, zijnde van
een zo wijtluftige Fortificatie en importanten Frontierplaats , wordende gereekentvoor
een ſleutel en dekzel van 3 Provincien , als Gelderlandt, Hollandt en Utreche , ſuffi
ſant zoude zijn zich en hare Bondtgenooten naar behooren te defendeeren , daar de zel
Ve met gantſch geen Ammonitie , en 1200 Car. gulden aan Penningen , alleenlijk is
geaſtifteert.
De Heer Colonel Stekke ons van haar Ed. Mog. tot onzer defenſie toegezonden , heeft
t’elkens, volgens deszelfs plicht, om met honneur alhier zijn Poft tedefendeeren ,ons
aangeporret tot het maken van nieuwe werken , ſlechten van zware Dijken, en de geheele
Contreſcharpen , verwijden van den bedekten wegh , maken van Bateryen , die tegen
woordigh tot 24 in getal bevonden worden , timmeren van kleyne huyzen by de Bate
ryen , om daar in 40 ſchooten met haar toebehoor paraat te hebben , inkoopen van
10000. Ien een halfpont Kogels , Palliſſaden in grooten getalle , so Vriefie Ruyters,
Broek -Ruyters, behalven de Affuyten , Halvepieken, Morgenſterren en de Schilder
huyzen , en andere Krijghspreparatien zonder getal , verklarende in ernſt en met ſerieu
ſen yver , zonder het zelve onbequaam te zijn om den Vyandt alhier naar behooren te
konnen ſtuyten of het hooft te bieden . Wy hebben in dezen allen , naar ons uyterſte
vermogen , ons zodanigh ge-evertueert, dat onlangs eenige Heeren geſubdelegeerden
van de leeren Gedeputeerden van haar Hoogh Mog. te velde daar van hebbende geno
men oculaire inſpectie , verklaarden te vertrouwen en te geloven , dat geen Stadt van de
zen aangewent
Staat zodanigen moeyte , vlijt , immenſen arbeydt en koſten tothare defenſie had
den .
't Is immers wereltkondigh , dac dezeStadt , nu over de 3 maanden geleden , door
hare
 tegen de Vereende Nederlanden. 215
hare Burgerye , met afliſtencie van Huysluyden en weynigh Soldaten , op ordre van haar
Ed. Mo. onder de directie van Welgem . Heer Stekke,volgensreſolutie vanhaar Ed. Mog.
in dato den 7Martiiheeft geentameert te ſlechten Pondereuſe Dijken ,mitſgadersde Con
treſcharpen doorgaans3 voeten ongeveer te hoogh zijnde , waar in de zelve als noch zon
der intermiffie onder employ yan haren bloedigen arbeydt en contributie der Weduwen ,
van Manſchap ontblootet , ad 2ſtuyvers 'sdaaghs zijn continueerende,'t welk de goede
Godt wil geven dat in weynigh dagen totſijn perfectie werde gebracht.
Tot dit opereuſewerk hebben haar Ed.Mog.gelieven t'ordonneeren en te doenbetalen
-- 1200 Car.gulden , wie heeft oyt gehoore van grooter diſproportie , een werk te doen
maken en Nechten voor zo eenen kleynen Penning , ' t welk een Werkbaas, volgens
't oordeel van verſtandigen , zoude difficulteeren voor 7500o Car.guld. te doen perfečtio
neeren. Ja Zwol wordttoegeſtaan zoo veel duyzenden, als Ons honderder. Indien men
onze Stadt , gelijk de Stadt Zurfen , van jaar tot jaar hadde zoeken in hare behoor
lijke defenſie te brengen, alle deze klachten , moeyten en koſten waren geprævenieert
geweeſt.
't Is onzes oordeels noch vry ongerijmder , behoudens d'eere van U E.Collegie , dat
men deze Provincie gaat calangeeren over wanbetalinge in diverſe Poften. Wie van de
Bondtgenooten heeft meer betaalt in de Poft van de Fortificatien aan Goudt en Silver , als
wy met het afgeperſte zweet der Burgeren en Huysluyden , mitſgaders de contributie van
veele arme Weduwen , 'twelk gemelte Poft wel driemaalheeft geabſorbeert , gelijk op
‫و‬

een kort adoculum ter Generaliteyt, uyt naam van deze Provintie , zal worden gede
monſtreert ?
Wie heeft meerop de Poft van ſervicien voldaan als wy , diecontinuelijk kleyne Ar
meen in onze Steden hebben gelogeert zonder de minſte ontgeldinge ?
Wie draaght te gelijke de laften van den Staat, en moet lijden de invaſie van den
Vyandt, tottotale ruinevan Landenen Luyden als wy ? Voorwaar als wy deze dingen
naar behooren overwegen , wy konnen geen uytkomſte zien aan onze Provinciale deplo
rabelen ſtaat, temeer , dewijl wy komen te vernemen , dat alles, wat dienen kan
tot voedinge ofte ſubfiftentie van den Vyandt, in onze Provintie door onze eygen militie
zal worden vernielt; 't welk in der daat isfinis omnium malorum voor de zelve .
Wy willen hoopen en vertrouwen , dat onze in den boeſem van den Staat gelegene
Bondtgenootend'oogen des verſtandts eyndlijk noch zodanigh zullen werden verlicht ,
dat de zelve zullen jugeeren , meerder ſecuriteyt voor deRepublijk te reſideeren in geldt
fubfidien tegeven aanhaar eygen Medeleden , door den Vyandtin onmacht gebracht ,
zijnde der zelven naaſte Frontieren , als groote ſommentecontribueeren aan verre afge
legene Princen en Potentaten , zonder præſente vrucht of dienſt , als wezende van den
Staat gefepareert.
Om deze en andere redenen meer willen wy UE. verzocht hebben , datUE.by de
Heeren van den Raade met alle bedenkelijke motiven de zaken daar heen wilt helpen di
rigeeren en coöpereeren, dat wy niet alleen met Kruyt, Lonten,&c. ten allerſpoedighſten
mogen werden voorzien , maar ook met een convenable ſomme van Penningen geaſli
fteert, cot voldoeninge van de krijtenſte ſchulden , die ter occaſie van het ſlechten des
Dijks en Conteſcharpen , op ordre van haar Ed. Mog. door directie van voornoem
deHeer Colonel Stekkezijn gemaakt, in conſideratie nemende dat die Leden die meeſt
werden
1472
gedrukt, meeſt moeten werden geſubleveert. Waar mede &c. Den 25 May
.
Let's
216 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Cerwijl Keur-Keulen en den Biſſchop vanMunſter , de StadtDeventer aldus Belt:
gert hadden / zagen zu wel/ dat alle hare Krijghs-machten daar niet toe van doen
waren / hier over wierd den Overſten Nagelmet eenige Troupen , upt het Munfters
Leger afgezonden naar Hattem , een klepne Stadt, in de Provincie Gelderlandt, o
de Veluwe, omtrent een Kanon -ſchoot ver / ban den Yffel-ftroom , aan een klepn
Rivierken , de Griftgenaamt/ datin den Yffeluptbloept/ en tegen overZwol , ges
legen : Dit Stedeken is tamelök ſterk / met Wallen , en een oudt Kaſteel , met dik :
keMuuren voorzien / upt het welke men wel redelijke tegenweer had konnen doen /
als daar genoegh Bezettelingen , en andere noodzakelikheden , waren binnen ge
weeft : 't geen aldaar gepaſſeert is / kan men zien upthet navolgende :
Waarachtigh Verhaal van't gene in de Belegering , en het over
gaan der Stadt Hattem , mitſgaders het manhaftigh weder:
Itaan der Burgerye , is voorgevallen : door een der zelver Ma
giſtraten , overgeſchreven.
Op den19 Juniifongſ leden zijndeSondagh ,hebbenwp den Vyandeomtrent
den Langenbergh, gelegen zijnde omtrent een halfuur, van onze Stadt, ontdekt/
' s morgens vroegh omtrent3uuren , de welke aanſtondtgmet6 Stukken Kanon van
ons Kaſteel hebben verwelkomt. 's Maandaaghs den 20 daar aan volgende / begon
zich den Vyandi tecampeeren / op welken dagh verſchepdenegevangens by ons beka
men zijn / gelijk waarachtighis / dat wp doen ter tydt / niet meer als 18o Burgers
en 76 Soldaten binnen onze Stadthadden / evenwel zijn door een Party van de voo213
Burgers noch 26 Soldaten , (waar onder een Luytenant)van den Vyandegevangen /
en binnengebracht. 's Avondts omtrent 7 uuren , wierd de Stadt dooz eenTrompetter
van den Biſſchop van Munſter , met een ſchriftelijke Acte ,getekentmet deepgen Handt
van den voor.Vorſt, opge-epſcht/ dezelve wierde volgens krijghs-gebruyk , zine
oogen bedektzijnde / binnen gebracht: waar op de Heeren van de Magiſtraat verga
tert zijnde/ gerezolveert hebben gelijk ook den voorfz. Trompetter tot antwoozdt
gegeven is / dat wy den Eed aan ons lieye Vaderlandt gedaan , ten uyterſten zouden
achtervolgen .
Bedroeft was 't vooz ong / datonzeblogertige naburige Steden geen fecours aan
ong wilden toeſchikken / hoeweleenige Gecommitteerden upt ons ten upterſten daar
om aanhielden. Eenige dagen voozons Belegh igi een upt onze Magiſtraten in Com
milie , omredenen als vooren / na Zwol geweeft/ die ons beloofven / met alle mo
gelijke macht ( zo de noodt zulks vereyſchten) te zullen by ſpringen , het waar te wen
Ichen geweest / dat debeloften waren naar gekomen geweeſt. Ondertuſſchen ont
zakten onze Burgerye en Soldaten , (hoewel zeer wepnigh in getal) geenzints den
moedt. Over de3000 Man , wag bp 'top-epſſchen van de Stadt, alleen maarvoor
onze Muuren. Tegenſtandtwierd van den Vyandt niet verwacht/ zich inbeeldende
dat onze Stadt, als zönde een van de kleynſte , die verovert waren / green tegenſtandt
bieden dazft. Woensdagh den 22 daar aan volgende zeer vzoegh / begon hier op het
Canoneeren wederzijdts / 't welk continueerden zeer heftigh tot'savondts ten half
achten : inmiddels verzocht den Vyandt verſchepderepzen teCapituleren / 't welk
nochtans bp ong niet wierde aangenomen / als noch hopende op eenigh hulp van
bupten .
 tegen de Vereende Nederlanden . : 215
bupten. Ondertuſſchen is dit aanmerkens waardigh / dat de Vyande onze recht:
veerdige defenfie / door een grootgetal dooden der zijnen gevoelende gedwongenis
gewozden / zyn geheel Leger (leggende doenter tijdt bp de Berkmer -Brugge, in die
besondere Polten ) in allerpl voozonge Stadt t'ontbieden ; welke groote macht wijdt
enzijdt rondtom ong ziende gelegert / en alle hulpe ong van andere Steden ontzeght
zijnde / zijn genootzaakt gewozden (aangezien de Vuurwerken al berept waren ) ong
in de macht der Vyanden , op den 22 Junii, 1672. 's avondts omtrent 8 uuren, over
te geben .
Binnen gekomen zijnde/ fulmineerde den Munſterſen Generaal Nagel geweldigh
opong/ zeggende : Dat den Heer Vorft van Munſter vooralle zijne veroverde Steden ,
niet zo veele Officieren en Soldaten verloren had : Immerg is tzeker / zo ong ver:
fchepden Officieren van den Vyandt hebben geaſſureert/ en ons zelfs mede nietonbe :
juſt ig / datvoozonge Stadt 130 Soldaten , waaronder vecle Officieren , geſneuvelt
zijn / 't welk wp noch dagelijks bevinden / dooz den vilepnen ftanh die van bupten
komt; 30 dat den Vyandt op deze Belegeringe niet roemen kan.
1. Bp aldien zich de andere Steden na advenant/ gelijk wp / verdaedight yadden 1
zouden wp ong konnen verzekeren / in deze Slavernye niette zitten / maar de meeſte
Steden hebben haar van zelfs / zonder de minſte reſiſtentie/ en / ili derft nietnoe
men / &c. met &c. overgegeven / waarover wp / hoewel onnoozel / mede moeten
lijden ; edoch 't gene tegenwoordigb fcheine / mach wel aan de geheeleWereldt,
voor d'oprechte waarhept verklaart / en aan niemandt verzwegen worden . Wr
wenſchten wel / dat allevromePatriotten van't Vaderlande mochten bekent gemaakt
worden / 't gene wp met zo een klepne7 ja niet noemens-waardige macht 7 hebben
uptgerecht; en Godezy dank / datons totnochtoegelieft ljeeft bp teſtaan.
Den GeneraalNagel, (bupten alle twijffel door eenige Verſpieders aangedientzijn :
de / is Donderdaghs daar aan volgende , op ong Stadthuys gekomen / bagende of
wp niet eenigh * Silverwerk hadden / waar op wp genooddringt zijn geweeſt/ het
zelve te voorſchijn tebrengen / die dat ook altemaal met zijn epgen handen / in 2 groo
te ſluyt-manden heeftgepaht/ en zonazijn Logement laten biengen ; En ſtellende in
onze Stade tot Commandant den Overften Laytenant Runningham , is op den zelven
dagh vertrokken / naar Zwolen Kampen , welke te gelijk verovert zijn. Maar ik
zalhier niet breeder van ſchrijven .
Dinghsdaaghs daar aan volgende / den 28 deg meergemelten Maandts Junii , heeft
onze Stadtwederom een nieuwen Heer , den Coningh van Vrankrijk bekomen / zo dat
des avonts /de Munſterſche daarupttrelihende/mede genomen hebben ſchooneMe
tale Stukken van onze Wallen : Edoch gebben de zelve op Vrydagh en Saturdagh jongſt
icden (dooronzen niruivenGouverneur, den HeerMarquisde Chamilly, die te gelijk
ook Gouverneur van Zwol en Elburghis ) wederom hier binnen gekregen ; de voozſz.
Heer Marquis ons mede zeer groote beloften doendel tot recuperatie van onze zilvere
pocalen : denVyande van hier vertrekkende/meeride de geheeleMagiſtraat metbedzog!
daar upt telichten / doch 't zelvemiſlukte hem eenighzints : ondertuſſchen evenwel
mede nemende den Burgermeeſter Muys , en D. W. van Heerden , dewelkena 5 of6
* Tot Hartem waseen oude enordinari gebrayk , dat, als een van de Heeren , eerſt Burgermeeſter
wierd , Hy een ſtuk Zilverwerk : 't zy Pokaal, Kop , Ichroef, & c. met zijn Wapen , en naam daar
op , tot gedachtenis , aan deCollegie vereerde , die altezamen , in een kas, daar ioc gennaakt, op
her Raat oftadthuys , wierden bewaart,
ff dagen
 2.18 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
dagen / dooz d'autoritept van onzen Heer Gouverneur wederom zijn gerelareert.
Onze Stadtisinmiddels t'eenemaalvan Militie ontbloot / alleen maar binnenonze
Muuren hebbendes Franſe Ruyteren , om dewegenhier omtrent viptehouden; maar
tot onderhoudt deg Konings Militie hebbenwp daagliks so Rijksdaalders moeten
contribueren/ ' t welk voo2deze Stadt zeer zwaar valt ; maar vertrouwen het al
lengsheng beteren zal. Groote moedewillighedenen roveryen hebbende Munſterſche
Troupen alhiergepleeght. Metkenniſſevan d'andere Heerenmake ditbekent, og
datmen 't de gelzeele Wereldt mach mede deplen / etc.
Daar't overgaan der Stadt Hattem , was het de beurt van de Stadt Zwol ; deze is
gelegen in Over-Yffel , eneen der drie Hoofciteden van die Provintie , op het Swarte
Wacer, (dat bp de SwarteSluys , in de Zuyder-zee vloept) ſchupn tegen over Hattem ,
omtrent een halfuur gaang van den Yffel-Stroom , welke fpacie met een Retrenche
ment , van dieStadts Wallen af/ totaan den Yſſel, daar de Kater-Schans ſepdt / is
af geſneden / en noch met eenige Schanskens, en Reduyten , tuſſchen bep de voor
zien. De Stadt Zwolisnietgroot / maar treffelijk gefoxificeert / doch vermidts
onachtzameflofhept/ metdertijdt/ zodanigh door hetbouwen van Voorſteden ,
totdichtonder hare Wallen , en Buytewerken , belemmert / dat de Beleggers ofBe
{pringers groot voordeel daar van koſten trekken / 30 men de zelve niet bp tijdig af
biak ' en ſlechte / of verbrande / dathier niet gedaan wierdt. Den Colonel Polens
was haar Commandant, doch verſtrekteomtrenteven zooveel / als een o in't cijfer
getal , datis / om ficchitode plaatsteverbullen : Wieermen hier / omtrent/ bp na ,
Vyandt, of Vyandtsgelijk / vernam / hoozde / ofzach / veet min eenige der zelder
aanvallen verwachte / fagen dievanden Krijgbs-Raadt met dievan deMagiſtraatat
over hoop / of men die Stadt zou defenderen ‫و‬, of overgeven ; 'tgeenhier binnen is
gepaſſeert/ kan men zien / eerſt upt de hierondergeſtelde Miſfive , aan hareHoogh
Mog. de Heeren Staten Generaal , geſchreven van de Heeren Magiſtraten der Stadt
Zwol , na deg zelfs overgaan / en daarna / upt het volgende Bericht, van den Com
lonel Unico Ripperda , hebbende daarbinnen / in Guarnizoen , gelegen .

V ERHAAL,
Van 't ſchandigh overgevender Stadt Zwoll.
Hoogh- Mog .Heeren ;
Na dat het
geweeſt Legeropvan
/ wag den Staat
gebroken omtrentDierumen
/ beftont het Guarnizoenden
vanYſſel-ftroom
deze Stadt ,gecampeert
en onder :
boorigeSchanſſenen Forten , in 8 Compagnien , van ' t Regiment van den Colonel
Bamphel, nauliks 400 Man'uptmaken de bp Patent van zijnHoogheyt gezonden /
tot bezettinge van de Schanflen , en het Retrenchement tuſſchen dezeStadt, en den
Yiel : 9 Compagnien van het nieuw gewowen Regiment van Colonel Ripperda,
noch 3 Compagnien ban Itterſum , La Grandiere, en Buiffonet ,en 6 nieuw gewozven
CompagnienCavallerye ; Als de Heer Lieurenant Generaal Ailua , en andere aanwe:
unde hooge Officieren, eenparigh van gevoelen waren / dat met ditboven -verhaal
** Volk diese Stadt, de Schanſen , Forten , en andere werken van Fortificatie , geen
zing
 tegen de Vereende Nederlanden." 219
zing naverepfchbezet/ veel wepniger gedefendeert zoudenkonnen worden ; hebben
wponze: Gecommitteerden , reſpectijvelijk aan u Hoogh -Mog . dan de Heeren Staten
van Vrieſlandt, Stade en Landen , en aan zijn Hoogheyt, en Gedeputeerden tot d'er
peditien te Velde af-gezonden / omdit defect van Militie te repreſenteren / enber's
meerderinge/ tot onze nodige defenfte / te verzoeken / en te bevozderen .
Ondertu Tchen / na een onzeker voorloopende geruchte / bequamen wp op den 18
Justy (oude ſtijl)omtrentmet Poorten opgangy bericht/ dat de Stadt Devencer (med
genoeghzame Militie , en allerhande behoeften zur we voorzien )na een beleghvan
omtrent 3 dagen , bp accommodement ( w bezwaarlijk voor die van de Militiet
aan de Beleggers was obergegeben /en dat deKeur- en FurſtelijkeKeulſcheenMunker
fche troupesmeerendeels aan degezijde van den Yffel bertedts herwaarts waren nas
derende , om dege Stadt mede aan tetaften .
Op deze tijdinge heeft ong aanſtonts de Colonel Bampfielkomen repreſenteren 1
gelijk ook eenigedagen tevooren / dat hp met devoorfz.8 Compagnien ban zijn Rex
giment de Schanfſen en het Retrenchement naar den Yſſel geenzing machtigh zoude
zijn te defenderen tegeng zodanigen aankomenden madljt / ſchoon hem ook de6 Com
pagnien Cavallerye bp gevoeghtmochten wozden . En dat be Vyant aldaardooz bers
Itende / wp van't geive Volk , voortsvan alle hopevan ſecoers / en midts dien ban
allevermogen van defenfievan deze Stadt ontblootzoudenzijn. Dat hp voor dienſtis
ger oordeelbe / dat men diz Schanffen , en het Retrenchement zoude abandonneren /
en het Volk van zijn Retrenchement hier binnentrekken / tot defenſie van deze Stadt.
't Melk met onzen Commandant de Colonel Polens , en andere aanwezende hoogs
Officierenin deliberatiegelept enbp dit zelveeenparighgeaboueert zijndel is die
voornoemde Calonel Bampfieldaar opvoor metzijn 8 Compagnien hier binnen gekos
men . Deglachtermiddaghis daar aan al demilitaireOfficieren vernomen hadden /
dat bp de Deventerſche Capitulatien alleen 12 militaire Officieren waren bedongen /
vip upt te mogen trekken en dat die ban'toverige Guarnizoen aldaar waren Pri
fonniers de Guerre, (dat is Krijghs-gevangens) hebben ons die voornoemdeColonels
Bampfiel , Ripperda , en andere Officieren , met groote hevighept / 'Aangeberght /
voorten abſolut te moeten verklaren / Datwy en onzeBurgeren , met goedten bloedt,
tot den laatſten Man roe , het alleruyterfte met haar , en die van de Militie zouden ha
zarderen. Hun genoeghzaamuptende / dar in cas van weygeringe van zodanige verze
keringe , zyluyden by tijdesop hare behoudenis zouden moeten denken. Wy , ofte de
aanwezendeHeerenvan ons / antwoozden daar op datditeen zakewasnietminder
rakende onze Gezworen Gemeente en Burgeren , ( die sich bereedtg op den bao gaan
den Saturdagh hooft voorhooftbp folemneelen eede verbonden hadden / de Stadt te
gullen helpen defenderen / en de Magiſtraaten Officieren tegenovegamen /en die in Wa
penen en aan de Wallen lagen ) als ons ; dat wy ook zoo haalt , en zonder perijkel van
overvallen te worden , de Gezworen Gemeente nietkondente zamen roepen , en dat wy
die van de Militie verzekerden , in cas boven hope die defenfie mochte deſperaåtwor
den , tot geen capitulatie zouden verſtaan , noch ons iplaten , dan met voorweten en
advijs van de Officieren van deMilitie ; en als dan ook alles daarheen zouden zoeken te
fchikken , zoveel mogelijk , ten eynde tot hetmeeſte contentementvan die vande Mi
litiemochtworden geaccordeert metdeze antwoordedievoorſzamilitaireOfficieren
afgetreden / guam kopt daar aan den ColonelBainpfiel berichten dat hetmeefte
grosbander VyandesLeger herwaarts naderdélanghå de Veluwſche zyde 1 enowe
Ff 2 zulka
220 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
gulls het Retrenchement ende Schanflen voorals noch zoo grooten force niet hadden
te verwachten / ofmen zoude die zelbe wel konnen doen af depngen : floegh overzulks
vooz / en wierd bp d'anderen mede goet gebonden / dat men de Kater-Schans en het
Retrenchement door die van 't BampfielſcheRegiment, en de 6 Compagnien Paerden
noch zoude bewaren ; ofveellicht (als de Heere LieutenantGeneraal Ailua hadde be:
Tooft te bepveren )noch inmiddels eenigh Volk uptDrenthe of Vrieſlandtherwaarts
gebracht mochte werden ; Terwijlen dit Bampfielſche Volk , en de 6 Compagnier
Paerdenten voorfz. epnde vergaderden /arriveerde hier een Trompetter van den Vorft
van Munſter , perzoekende / dat binnen gelaten mochte worden Burgermeeſter de Lef.
perevan Deventer , enJr.Gerard AdolfBentink toe Brekkelenkamp ,deeerſte om hier
door, voor zijn particulier, na Campen te reyzen , en d'andere / als afgezonden van
de Heeren Ceurvorſten van Ceulen en Munſter , om ong bekentte makenhet overgaani
van Deventer, en de conditien van dien e
/ n om ons aan tebieden de zelve condicien ,
tot voorkominge van meerder onheylen. Deze bepde Perſoonen ingelaten / en onders
tuſſchen dat de hier aanwezende Heeren van de Ridderſchap , mitſgaders Onze en
der Stadt Campens Gecommitteerden (bp occaſie hierzijnde) vergadertwaren / om
Het aanbrengen van devoorfz. Jr. Bentink afte hooren / quam den ColonelRipperda
æggen / dach zonder blijk /gelaſt tezijnt van den Heere LieutenantGeneraalAilua,
die niet hier en was /dathy metzijn Regiment mede zoude uyttrekken , om zekere
Poften by langhs den Ylfeldijk tuſſchen Kater-Schansen Campen te bewaren : waarin
bp ong / vermidts van des welgedachtenLieutenant Generaals ordre niet conſteerdet
ſwarigheyt wozdende, als waar
doordeze Stadtt'eenemaalvan Militie zoude wozden
ontbloot ; is die voooemde Colonel Ripperdaechter (als Bampfiel met zijn Volk ,
endie 6 Compagnien Paerden upt gelatenwierden ) met zijn Volk , uptgezondert de
Compagnie van Hemert , nade Poorte gemærcheert / die hp wederom toegemaakt
vindende heeft den Poortier de Sleutelsvan de Stadt, met geweldt/ en onder diep
ginge vanhemte willen doorſdieten / afgenomen / daar mede dePoortengeopent /
en is alzoo met zijn bphebbende Volk , mede uptgetrokken / zonder trommelllagh ,
en bupten onze kenniſſe; na dat bp Ripperda eenige van die hier gebleveneCapitey
nen , en andere Officieren , in momtrent het upt- trekhten / daartoe hadde aangea
moedight/ met deze woorden : Ik verzeker u ,datghymorgen , eerden middagh koint;
inu naaktehemtzultStaan ; kupten gekomenzinde zijn Bampfielmet Ripperda, ne
peng hare Volkeren , mitſgaders diepoo2f3. 6 Compagnien Paerden , gejamentlijk
van hier / rechtnaarHaffel gemarcheert/ den Ingezetenen en Vluchtelingen onders
wegensharePaerdenin grooten getal af-nemende/ en alg Vyanden tracterende. Wat
berſchrikthepdt dit onverwachte en trouwloosvertrekvan de voorfz. Militie, in de
gemoederen onzer Bürgeren , bie gezamentlik in de Wipenen , en op deStadts Wallen
Waren , heeft verooyzaakt/ zullen u Hoogh -Mog. volgens der selber befchepdent
hept / lichtelijk konnenAfmeten / en mepnen / dat het bp ong boo Godt , onze pofteri
tèyt,endegeheeleWereltverantwoordelijker is 1idat wp ( aldus berlaten van de
voozſz. Militieonmachtigh
, ong zelfs te defenderen tegeng 300 machtige Vyanden , en
gefteltbuptenhopevan ſecoersonzer Bontgenoten ) ons hebben ingelaten tot eene ca
pitulatie en accommodement, hoeweltot onze grootebezwaarenverklepninge/ dan
datwp1992een onmachtige / en daarommecene temeraire oppofitie / beelzwaarder
tamen ngen onmöbelnkebloedbadt overonsen onze goedeBurgeren en Ingezete
en zouden gelaam bebben.wpworden metgenorabzamezekerhept bericht/ dat die
Hoof
 tegen de Vereende Nederlanden , 22 I
Hoofden van de voorfz.ong berlaten hebbende Militie,om haaronderhebbende Volk
te debaucheren , hebben uptgeſtropt / dat wy al voor haar vertrek gecapituleerthadden ,
en dat die van de Milicie hier , gelijk totDeventer , Priſonniers deGuerre zouden zijn , in
cas zy -luyden haar op zoodanigen maniere niet zelfs ſalveerden. Doch wp konnen
U Hoogh -mog. Verzekeren / dat deze hare uytſtroyinge is erdichten onwaarachtigh , en
datja zelfg ten tijde van haar vertrek noch egeen deliberatien , ofmen tot de aangeboden
Capitulatie zoude verſtaan , ofte niet, en waren gevallen , veel weynigerdaarinne was
gecondeſcendeert , maar dat wy daar toe eerſt door hervoorſz. onverwacht vertrek van
die van de Militie zijn genootzaaktgeworden ; In welke Capitulatiewp dan noch heb :
benbedongen engeobtineert/ datdie noch binnengebleveneMilitie met hun volle ge
weer , zak- en pak-vip en onverhindert hebben mogen upttrekken / gelijk ook ge
fchiet is . Dan alle't pellie wp noodigh geoordeelt hebben U Hoogh -Mog. bp dezen
henni Te te geven / tenepnde dooz onware rappoitenvan die van de voorfz. ongont
wekene en verlatenhebbende Militie, aan U Hoogh-Mog. Egeen impäſſien gegeven
mogen worden / als of wp tot haar-lieder vertrek occaſie gegeven 7 oftep ?æpoſter
en bupten peffante noodtſakelijkheyt ongtot Capitulatie ingelaten zouden hebben .
En dezen tot geenen anderenfinedienende / beveelen U Hoogh.Mog. in de protectie
Godes', Zwolle , den Junii 1672.
UHoogh
Zwolle
-Mog. goede Vrienden , Burgermeeſteren Schepenen Raden der Stadt
,
Cer ozdonnantie van dezelve.
Onder-ſtondt: - J. VRIESEN Secret.
Dit wierd aldus doo ożdże van deMagiſtraat der Stadt Zwol, met den druk ge
meen gemaakt /tot hare verantwoozding / en beſchulding van 't Guarniſoen : maar
wepnigh tödts daarna / zaghmen uptgaan het volgende Bericht, daar in die van
't Garniſoen zich ontſchuldighpogen temaken / en dievan de Magiſtraten deoozzaakt
van hetovergeven van die Stade, op den hals te ſchuppen ; yder kan/ (dit medege:
lezenhebbende /) daarvan oozdeelen .

U В. E R I C H T,
Van het gene onlangs tot Zwoll gepaſſeert is , uytgegeven
door Unico Ripperda , Collonel yan een Regiment
Infanterye, in dienſt van hare Hoogh -Mag. 1
Bericht wordende, dat zommige zich durven onderwinden onze Perzoonen en dien te calan
geeren , heb ik niet konnen nalaten tot mijne decharge , dit 'nevensgaande aan al de werelt
te communiceeren , vervattende een eenvoudightournaalvan het gepaſſeerde,
DEn Colonel Bampfield en Ik hebben aan zyn Hoogheyt de Prince van Oranjen
een rapport over gezonden / van het gene binnen en bupten Zwolisgeſchiedt.
.7 我# f3 Ik
222 Den Franſen , en Munſterſen Corlog
Ik ben den 3 Junii 1672. Nieuwen Stijl met mijn Regiment binnen Zwol gekomen /
en peurden datelijk , dat Ik en mijn Regiment niet welkom en was / apparentlijk
om datettelijkevreegden / dathet empechementin haar verraderlijk deſſepn mocht
malten . Den7 Junii Nieuwen Stijl wierdender dooz ozdje van de Gedeputeerden van
Campenen Zwol2 Compagnien van mijn Regiment gedetacheert / Capiteyn Momna
Swarte -Sluys , en Uyterwijk na Campen. Den 8 Junii waren aan de Maſtebroeker
Kerke vergadertettelijke ÉdelenenGedeputeerden van de 2 Steden Campen en Zwol,
waar bp preſent wag den Heer LuytenantGeneraal Aylua, aan welke doenmaals .
wierte gedefereerthet commando aver die Militie in de Provintie van Over -Yffel.
-De welkeHeer LuytenantGeneraal metallebedenkelijke redenen dikmaals in preſen
tie van die Colonel Bampfield nebeng My, en meer andere Officieren , de Magiſtraat 1

ban Zwolophaar Stadthuys fochttebewegen / om haar Stadtin defenfte te bạengen /

haar repreſenteerende de defecten , als het af bzeken van de Voorſteden , en opma
ken vanhaar Wallenenhaar Baceryen , hetbrengen van haar Kanon op de Wallen , 1

en hetgene daarwas / op nieuweAffuyten , (die doch wel by der handt waren ) te 1

leggen / want vanalledie Affuyten die op de Wal waren / waren daarzeer wepnigh
die een ſchoot konden lijden , maar alles te vergeefe / gelijk ook die Gedeputeerden
van Vrieſlandten Groeningen niet kojten verkrijgen / een Dam in het Zwarte-Water to
maken / waar door haar Stadt ten meerendeele onderwater koft gezet wozden / het
Welke beſet wierde dooz Royer en zijn Party , niet tegenſtaande de Heeren Gedepu
teerden voozſ3. het gelt daar toe / hp haar hadden ; hoewel zp altijdt zepden / dat
te willen doen . Daar en wierd niet eene Baterye volkomen opgemaakt ofGabions
vervaardight7 de Voetbank vandie Wallen washeelenalneder getreden / en wiers
de niet weder opgemaakt / en het Kanon datop die Wallen Was / dat was geflod
ten :
Den 11 dito zonden dievan Zwol een Trompetter van den HeerYffum upt / om een
Trompetter van den Biſſchop te halen /tot gelepde van de Heer Bernſaw en Commiſſa
ris Groenewald na de Bilichop toel om te tracteeren over de contributie / gelijk 3P
voo:gaven / upt namevan deProvintie, waar tegens ik gepzoteſteert hebber om
datdatwas een middel om den Vyandt te doen fubfifteeren. Den HeerBampfield ,
en Ik hadden aan de Magiſtraat dikwils gezept / alg ook aan de Commandeur Polens,
dat men alle Perfoonen die in / en upt die Stadt gingen / behoo2de te eramineeren /
maar te vergeefs . Ben 12 Wierden Ik gecommandeert van den Heer LuytenantGe
neraal Aylua op hetgatvinden / enin de paefentie bepde van de Magiſtraat en Com
inandeur, om met mijn Regiment, bp datvan den Colonel Bampfield , in het Re
trenchement te marcheeren / gelijk U Ed. kan zien upt deze neffens gaande Atte
ſtacie .

Hans Wilhelm , Baron van Aylua , & c. Luytenant Generaal over

de Militie der Vereenighde Nederlanden, & c .
V Erklare mitsdien , datik den 12dezer maant, des namiddaghs ophet Stadthaystot
Zwol, in preſentie van de Magiſtraat , en haren Commandant Polens , gecomman
door hebhe, methaar goecvinden , den Colonel VnicoRipperda , om te marcheeren met
sijo RegimentuytZwol , na hetPietrenchementby den ColonelBampfield , om het zel
YC
 tegen de Vereende Nederlanden. 223
ve te defendeeren , alsoordeelende zelfs de Stade verlooren , zo het zelfde niet bewaart
wierd. Gegeven in 'tVeldtleger, gecampeere leggende op de Frontieren van Vrieſlandr.
Den 27 Junii , St. Vet. 1672.
H.W. Baron van Aylua.
Waar op Ik uptmarcheerde / tufchenſes en half zeven deg avondts : daarom mp
Hetzeer onverd aaghlijkvoog komt datde Commandant Polens zich zoelitte defen:
Heeren / meteen Atteſtatie van de Magiftraat , ( 1. die het meeſte verraadt bekent is
geweeft/ waar van Ik hoop / datHyvipig /)contineerende / dat Ik zonder comman
do uyt deStadt zoude zijn gemarcheert.
Een uur eer Ik upt marcheerde / b :acht de Vaandrager yan Hille , en 2 Soldaten van
het Regiment van Bampfield , een perſoon binnen / die Ik geloofde een Spion te wes
zen / om dat hp gekregen was dichtonder die Schanfſen , die ik voo2|loegh dat men
dooz de totuure zou doen bekennen waarom dat hy de Schipsbrugge, bp deKoter:
ſchans, had zoeken te ruineeren / met de Couwen van de Ankers afternijden /daar
op hp betrapt was ; men liet de Beul welhalen / maar tot die torture en wildemen
niet komen 7 om dat hp mogelijk pets zouten hebben geklapt / waar door het
fichelmsſíuk aan den dagh had mogen geraken . Den 12 Junii, Oude Stijl , tegen
den avondt / doe mijn Regiment in het Retrenchement was / quam'er een groote
Croup Biſſchops volk op die Nieuw -ſtadtvoor Zwol, waarop die Burgery wilde met
het Kanon ſchieten / maar vonden het geflooten / en geen Konſtapel bp het zelve /
waar over ettelijkeBurgers nietwel te vieden waren / maar wierden vanBurgermee.
fter Crants gedwongen van de Baterye afte gaan / met datvolk quam doe l'Eſpiere
Burgermeeſter van Deventer ,en Bentink van brokelimcamp,Commiſſariſenvan den
Bifchop van Munſter met 2 Trompetters , welker eene terſtondt op het Stadthuys
ging / be Heer Colonel Bampfield volgde hem / om te zien wat de komſte zoude bes
dupden / hp hoogde dat l'Eſpiere een langeHarangue dede / de weke hp Colonel ini:
terrumpeerde / haar repreſenteerende / dat terwnl zp Burgermeeſters die Harangue
aanhoozden / den Vyandt aan de Poorte was / mtegelijke haar met allen ernft en
bedenkelijke redenente gemoetvoerende/ datze doch om haar Vryheyt en Religie wil
den denken / waar op 3p hem Colonel verzochten / dat hy op hetſpoedighfte zijn
Regiment, enhet mijnein de Stadt beliefdete doen komen / het genehphaar beloofde
te doen / midtgdatgp danhaar Stade algeerlijkelupden zoudendefenderen . Maar
sp deden datverzoek7 op dathp niet preſent zoude zijninde handelinge tuſſchende
PEſpiere en haar. Een wepaigh na 9 uuren marcheerden Colonel Bampfield metzijn
Regiment, en Ik , met het mijne / binnen / hp fielde zich met zijn Regiment op het
Groote Kerkhof, enik mymethet mijne / in de Kamper-Poorte ,en op detweenaa
fte Bolwerken , omdat de Luytenant Generaal ons gewaarſchouwthadde / opong
hoede te wezen / om nietin deKerk tegeraken / gelijk in andereovergeleverde plaat
zen hetGarnizoen wederbaren was . (2) Ik wierd in hetinkomen der Stadt , van twee
geloofwaardige Perſoonen gewaarſchouwt/ dat die Magiſtraat omtrent8 uuren al
met die Biſſchoppelijke Commiſſariſen geacco.deert waren / en de Luytenant ban de
Luytenant Colonel Verken , genaamt Blankfort , wierd van zekere Perſoonen ge
waarſchouwt/ dat de Magiſtraat al geaccordeert was / op gelyke conditien als die
van Deventer. Zo ras als ColonelBampfield enIk binnen waren / gingen wp za
mentlijkna het Stadthuys , om haar Cathegorice aftevragen / wat zp Burgermeeſte
ren
224 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
ren wilden dorn. Op het Stadthuys in haar Raadtkamer komende / vonden wp de
Wijn op Tafel ſtaan , waar mede zp de l'Eſpiere getracteert hadden / die door een
anderdeur uptging doen wp in quamen. De Burgermeeſteren verzochten ons een
glas Wijn rhethaarre dżinken / hetgenewp Colonels en andere Officieren wepger:
den / haar zeggende : Dat hetnu geen tijdt was om te drinken / maar om te vech
ten / en haarStadtte defendeeren / deColonel Bampfield zepde tegen haar/ dat ze
moſten dan beginnen datelijk haar Voorſteden in den brandtte ſteken en een Eedt met
die Officieren te doen / datzp / niet zonder conſent / van de Officieren , zouden ac
cogdeeren mogen / en datwp bepde Colonels ons Hoofden Felden tot onderpandt /
dat in over 6weken , beter Capitulatiezouden konnen krigen als nu / en datna alle
epparentie in die tijdt groote verandering zoudekomen / met verzoeh datzp doch zo
fcijandelijk nietwilden abandonneeren / die Vryheyt en Religie , die van haar Voor
ouders met zo veel Bloedt wag verkregen / waar op Burgermeeſter Crants antwoor:
de : Hoe zullen wp ons defenderen met omtrent 1200 man , en omtrent zo veel Bur
gers, daar die van Deventer inet eenheel ſterk Garniſoen , en een ſchoone Fortificatie
zich geen 6 dagen hebben konnen defendeeren : Popens het verbranden van de Voor
Heden , gavenje vooz / niet tedurven doen / zonder conſent van de gemeeneLuyden ,
zeggende / die's anderdaaghs daar over te zullen vergaderen : Wy verzochten / dat
zp het datelijk geliefden te doen / want het geen uptſtel lijden koft / en datde Vyan
den die gelden nacht al in de hupzen (die op de Stadts-Grachten ſtonden) zouden kon
nen logeeren . Ik berzocht zeer ernſtelik / dat de Burgermeeſteren haar Capiteynen 1

van de Burgery terſtont op hetStadthuys beliefdete doen komen / Hoopende daar door
pets goedts te zullen uptwerken / maar Zy wepgerden het ons. Ik vraaghdeoin
wat reden zp den Biſſchoppelijken Trompetter hadden wederom gezonden het welke
Burgermeester Crants zepde / van haar niet gedaan te zijn , maar bekende dathet
l'Eſpiere gedaanhadde i waar over den Colonel Bampfield hem vaaghde : Zult gp
dadelijk Commiſſariſen uptzenden aan den Biſſchop , waar op hy antwoozde:Men
verzekert ong / 30 wp Commiflariſen uptzenden na Wijhe , dat dan geen meer Troe
penHerivaarts zullenmarcheeren / waar door Wy klaarlijk zagen / dat daar al on
Derijandeling was . Ik vraaghdehaarſ of wp dan altemeal Priſonniers de Guerre
zoude zijn / waar op geantwooztwierd / ( 3 ) dat de gene die de Capitulatie wilde tee :
Menen / dat die vip gouden zijn , waar op Ik en de ColonelBampfield haar zepde:
Dat zullen geen eerlyhc Luyden doen. Üminers Wy niet / en Wy willen ook geen
Priſonniers de Guerre zijn .
De Collonel Bampfield en ik zepde vorders / dat wp ons na het Retrenchement
zoude retireren / en daar beter zouden können Capituleeren, Doenmaals begeerde
oolt den Commandant Polens aan de Collonel Bampfield , of hp mede mochte upt
marcheeren / en bp hen blijven. Ondertuſſchen ik my retirerende na mijn Regiment
aand: Poort, upt haar Raadt-kamer , waar van een van deMagiſtraat zepde : ( 4 ) in
dien glip U E. rctireert / 30 ſultgbp verliezen het voordeel van de Capitulatie , waar
op deCollonelBampfield antwoorde / het is niet veel : hetis beter te ſteruen / als za
een ſchandelylie Capitulatie in te gaan. Paar op Wy ons omtrent den middernacht
upt deStade retireerden : Wy meenen dat wp doo; deſe retraicte, 't Vaderlandt groo
ten dienst hebben gedaan / conſerverende onze Troupes, die anderzints in deKerk
( gelijk tot Deventer en el derg) zouden zijn geraakt. Bupten aan ietRetrenchement
komende / kregen wp tidinge / dat de Vyant over was / boven het Zalliker -veer ,
waar
 tegen de Vereende Nederlanden . 225
Waar op wy refolveerde na Haſſelt, ( alwaar de Heer LuytenantGeneraal Aylaa
was) temarcheren / enwpierd aldaar in de Krijghs-Raadt eenpaarlijk beſloten ut
Heer LuytenantGeneraal te volgen / en zijn ordres en commando teparecten : waar op
Wy onzemarfch namen na Vrieſlandt , medenemendehet Volk , het welkvan Scap
horft en Roveen wasgekomen . Dicht by Haſſelt kregen wp de Sealmeeſter van de
/
Stade Zwol , met een Brief aan deMagiſtraatder Stadt Steenwijk , waar van een co
piç door de Griffier Roelink hier uebendgaat.

Copie , Ereotfeſte, Wijſe, Voorzienigezeer diſcrete

goede Vrienden .
A ren Cheur - en Furſtzu Keulen en Munſter , hebben wy geoordeelt dat U E. Privi
legie requireert, dat U E. daaromtrent hare Gecommitteerde mede laten vinden, zo
hebben wy UE. daar van bydezen kenniffewillen geven , cen eynde UE. hare Gecom
mitteerden aanſtondenalhier willenlaten vinden ,dewijle de zaken geen uytſtelen lijdt,
enUE.hier mede Gode bevolen , Zwol den 13 Juny 1672. (oude ftil) Superſcripte was,
Erentfeſte, wijze, voorzienigen zeer diſcreten Burgermeeſteren , Schepenen en Raado
der StadtSteenwijk , onzegoede Vrienden .
VE. goedeVrienden , Ridderſchap,
en Steden der Staten van Over -Yel.

Ter Ordonnantie van de zelve ,

D. ROELINK .

Paar in die van Zwol met haar conſoortezich aanmatighdendebeſchäjvinge

van de Leden , om een Provinciale Capitulacie te maken / welke haar niet toe en
quam . Waar upt klaarlijk kan gezien werden / het verraat allang gepractiſeert
was /zijnde den Brief gedateert den zelven morgen / doen wp uptgemarcheertwaren .
De gemelde Stal-meeſterhadde diergelijke Briefook gebracht aan deMagiſtraatder
StadtHaſſelt ,die ookinclinatie daar toetoonden / Waar dooztwee Compagnien , als
Schaap en Haarſoltzich ook geobligeertvonden ;onstevolgen . Den Capiteyn Grubbe
(Welkemetmy uptgemarejeert was) is binnen Haſſelt , metzijnLuytenant en Vaen
drigh,met het Vaendel, neffens's Compagnien, het Regiment niet gevolgt/maarvan
my afgeweken ; ook 2 CompagnienvanmijnRegiment zijn binnen Zwolgebleven /
waar van den eenen genaamtBrowet , door deGrachte ,met zijn Vaendelnoch upt
gekomen is /gelyk mpbereght werd / en nuzouden zijn in 'tLegerbp Zijn Hoogheys
den Prince van Orangien. EleGelemuyen daar guam den Collonel Haarn bpons/met
' s Compagniente Paarde, en een te Voet, welkemet geweltnoch upt Kampen Was DC
komen naar dathy gewaar wasgrewozden/ dat deMagiftraat van Kampen,de Capi
culatie medeal hadden aangenomen . Inhet Legeromtrentdie Quartieren van Vrieſ.
landt , isgekomen den Vaendrager ten Velde ,met de jongſte Zoon van de Burgermee
terBrouwer, dewelkeinpreſentie van deGedeputeerden van deze Provincien , en de
GS Luyte
226 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Luytenant Generaal Aylua , verſchep derepzen / ons voos d'oprechte waarhept ver
Hlaart hebben / dat Burgermeeſter Hemerdt, opzyn (terf-bedde(zich bezwaart vin
dende) zepde / niet te kunnen ſterven / ofmoſt openbaren , het geen hem bewuft was/
van het verraet der Stadt Zwol, het welkehp gedaan heeft aan voutſie Voltelen
Predicant tot Zwol , en noch een Predicant , nebens veele omſtanders : als dat de
Magiſtraat van Zwol zoude genieten /voor het overgeven der Stade , 40000 ) guldens,
waar van al 30000o guldens, voor lange ontfangen waren / enonder de meeſtevan
haar gedeelt maar dat hy niet van het gelt genoten hadde / en dat'er ook ettelijhe
Burgermeeſteren waren , die daar niet vangeweten hadden / en datd'ander 100000
guldens zouden genooten werden / wanneer zy het Guarniſoen in handen van den
Vyandt zouden gelevert hebben : maar dooz dien zyde 2 Regimenten van Bampfield
en Ripperda , mitſgaders de Ruyterye niet gelevert hadden zijn haar die niet bes
taalt : zodat wp hoopen / dat pder een / upt ditoprechtverhaaldaarlijk zal kons
nen zien dat hetvoorgeven van de Magiftraat der Stadt Zwol , t'eenemaalvalſchis
als ofzp zich haddenmoeten overgeben om datwy waren geretireert/ want wy
door allebedenkelijke middelen / haar hebben zoeken te bewegen / om haar Stadten
Burgery eerlikte defenderen ; doch hebben ons goede oogmerk nietkonnenbewerken ,
UNICO RIPPERDA .

Piet lang/na dathetvoorgaande Bericht was uptgekomen /deden dievanZwoll,

eenApologie ofVerantwoording daar tegen /uptgaanvoerende den volgenden Tijtel:

E X TRACT
uyt het
TEGEN - BERICHT,
Geſtelt by de Heeren van de Magiſtraat der Stadt Zwolle ,
totnoodigeſtraffe, van het zeer faineuſe, opware ,
en Calumniante bericht;
Dptgegeven dooz
UNICO . RIP P E R D A,
Colonel van een nieuw - geworven Regiment Infanterye, ten dienſte van haar
Hoog Mog. van het gene onlangs totZwolle gepaſſeert zoude zijn.
Waar uyt blijkt, dat nieteenigh wandevoir, of verraderlijk defleyn van de voornoemde
Magiftraat : Maar het onverantwoordelijk ontwijken van deColonellen Bampfied
en Ripperda, mer der zelver Regimenten de ware oorzakeis geweeft , ... ?
van het overgaan van de zelve Stadt.
DI Tegen-Bericht is geſtelt in zeer wijdtluchtige Termen,zijn
Hier ficchtszommigewepnige laten volgen / biedenoodigbfte
aber zulke zullen wy
/ om van deze
twijfel
 tegen de Vereende Nederlanden . 227
tluijfelachtige zaak eenighzingte konnen oozdeelen / of er eenigh Verraadt, (en waar
het zelve zou mogen ſchuylen ) ondergeſpeelt heeft: Wizende den nauwkeurigen Le
zer tothet Tegen -Berichtzelver.
Eerſt nemen de Swolle Heeren 1002 1 6 punten te beantwoorden / Waar mebrzy
van Ripperda beſchuldightwozden / en zijn devolgende :
1. Dat op voorgaande recommandatien genegligeert zoude zijn , de Wallen , Voer
banken , Bateryen , en't geen daar van dependeert, op te maken.
2. Dat geweygert zoudezijn , 't gerecommandeerde afbreken van de Voorſteden.
3. Het brengen van 'tGeſchutop de Wallen .
4. Het Geſchut dat daar bereets was , op nieuwe Affuyten , die welby derhandtwa
ren , te doen leggen.
5. Het vervaardigen van Gabions.
6. Het leggen van een Dam in 'tZwartewater , om daardoor 't meerendeel van de
Stadt te doen inundeeren , en onder water te ſtellen , 'twelk door Burgermceſtor Rojer ,
en zijn Partye zoude zijn belet.
Belangende 't eerſte , zeggen wp / omtrent het maken van Wallen , Fauce
breen , Retrenchementen , Batteryen en anders niet alleen met alle mogelijke plijt
en mach hebben geoccupeert/ en doo, onze getrouwe Burgeren , Ingezecenen , tube
nabuurdeHuysluyden doen occuperen .
Demaar ook veele meerder daar toe hebben geimpendeert upt onze Stadts midde
len , en tot zeer merkelijk bezwaar van dezelvet als wp fchuldigh wareny farwel
thienmaal zo veel als onge quota in zodanige Poften konde bedragen /
en dat alzodoor onzengeſtadigen en onverdgatenen yver( gelyk den oogenfehin
noch kan uptwijzen ) alleg in zodanigen ſtaat / ſchoon eenige wepnige nietgeheeltot
volkomeneen geconcipieerdeperfectie waren gebracht/ dat daarvan genoeghgamit
defenfichad konnen gedaan wozden /
Alzo datwy in goeden gemoede affirmeren / en boogGodt ende geheele Werelt con
teſteren / dat niet eenigeprætenſe onvolmaakthedenaanonzeWallen , andereAerd
werken , Batteryen , nocheenige andere beririikedefecten /
Maar de retraictie van Bampfield en Ripperda , Ons , boventoeberzicht/ heeft ge
maakt onmachtigh tot tegenwoer / en alzo benodight totCapitulatie en overgifte.
• Aangaande het voozſ3 .tweede, rakende het afweken der Voorſteden , dient/ dat
dit al van langerhandt/ bevoreng dievoornoemde Colonels Bampfield en Ripperda
methareRegimenten hier quamen / een groot point ban deliberatie wasgewuseit /
Ten aanzien van de groote der zelver Voorſteden , die ten grooten deelen voor de
fortificatie van deze Stadt daar alhadden gelegen .
En datdoor het afbreken van dien / zeer veele menſchen van alle 't hartontbloot /
en tot deupterſtearmoede geprecipiteert zouden worden /
Dat ook daardoor dezeStadt, 30 ten reſpectevanhare Accijfen , als anders / een
seer groots zoude komen teverliezen )
En dat overzulks bp verſchepdene zo Ingenieursals andere / des verſtandts heb:
bende /was voorgeſlagen ,datmenom de zelveVoorſteden bequaamlijk zoudekon
nen leggen een beſtandigh Retrenchement, met Flanquen opverſchepde plaatzen , en
Alza bequamelijk / ten minſten voozenigetijdt/ te konnen defenderen ;
Paar
228 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Waartoe dan ook by de Radenvan Staten een ſubſidie wasgeaccordeert.
jNaar dewyle daar toe vermidts 't opbzeken en naderen vandeg Vyandes Trou
pen , geoordeelt wierdt die tijdt te kortte zijn /
Datook d'Eſtendue vanzodanigh Recrenchement te grootzoude vallen .
En daar toe te veele volk zoude wozden verepfcht/
Zo hebben wp ( hoeweltot d ? oefhept en ruine van zeer veel menſchen )tot het afbre
ken van twee Voorſteden , Ooftwaarts en Zuydtwaarts deze Stadt gelegen./ gecons
defcendeert /
Enom't zelve met alle mogelijke (poet ten effecte te brengen / vermits het ons aan
Metſelaars en Timmerluyden ,tot zuiken werk de bequaamſie/ ontb :ak / ook zoda
nigemenſchen van Deventer, Kampen ,Haffelt, en zelfsvan het platte Landtverzocht:
Enofwel niet zo fpoedigh als wel gedefidereert wierde/ dit groote / en vooz za
veel zielen zeer deplorable werk / tot volkomen effecte wag gebracht/
Hochtans was daar mede 39 verre geavanceert/ dat hetwepnigeoverige zeer
lichtelijk / en binnen een zeer geringe tijdt door middel van den brandt als anders !
kondewerden gerafeert en ter neder gemaakt.
bet afbyeken van een groot gedeelteaan de Weſt-zijde vandeze Stadt, was eerſt
nietzonderlingenoodigh/ als bedektzijnde door het Retrenchement, 't welk gaat
van deze Stadt naardenyffel;
Engcoozdeeltwierd / datwanneer 'tzelve Retrenchement by den Vyandt wierde
gepaſſeertſ tafbrekenvan dezelve Voorſtadtwepnigh zoude konnen ſterken .
Immers alsdan noch tijdts genoegh zoude zin / in brandete ſteken :
Maar als daar na wepnigh dagen voor 't overgaan van Deventer, by die van de
Militie geoordeelt wierde / dat dezelve Voorſtadt ook voor een groot gedeelte diende
geruineert temozden ;hebbenwpzonderenige contradictie daaringecondeſcendeert/
En d'Eygenaren gelaſt hare Huyzen afte breken / en hare Hoven en Boomen tera
feren / op poene dat zulks/anders doo; dievan de Militie , zonder vertoeven , zoude
werden ge-effectueert /
Getijkookdaaghs na'tboozſz. vertrek van de voornoemden Colonels Bampfield en
Ripperda zoude zyn gebeurt/ indien de zelve zor el tot defenſie van deze Stadt, als
tothet onverantwoozdelijk abandonneren vandien / gemoedight en genegen waren
geweeft. .

Upt alle't welke een pegelijk kan afnemen met hoe grooten impudentie de vooz
noemden Colonel Ripperda ong inſimuleert en beſchuldight/van wepgeringe in'tge
ne bpdit van de Militie, tot defenſie vandeze Stadt, gelieurtwierd dienfiigh te zijn ;
Met veel meerderFondament zoudenwp mogen geboelen / datdeze bepde Colo
nels op het afbreken der Voorſteden hebben geurgeert/ op hoope/ dat zulks bp ong/
tm aanzien van hetruineuſe gevolgh van dien / V002zo veel bekommerde zielen , zous
bewozden gedifficulteert /
En dat 3p-Jupden / alzo een ſchijnelijk pretext zouden bekomen / tot haregeaf
ftcteerde ontwijkinge/
Pademaalp -lupden haar niet ontzienhebben / ookzonderzodanigen pretext, en
zonderenigewettige/ veelminbewhfelijkereden / als wpmepnden dan hareſchui:
dige devoiren gedient tezullenzijn / Ons teabandonneren / en in het upterſte gevaar
pan overvallen teworden / teſtellen .
Ophet derde dient/.dat het nieuw Geſchut , deels berettig op de Wallen ter gedeftis
neerder
 tegende Vereende Nederlanden. 229
Heerder plaatzen was gebracht /en de reſt / voog za vedl d'Affuyten en raderenVerbaar
dight hadden konnen werden / gereet ſtondt / om op ordre van den Heer Comman
dant Polens daar op gebracht tekonnen worden .
bet vierde is onwaar / dat vanalle de Affuyten , vanfjet op de Wallen beretti
ftaande Canon , zeer wepnigh meer b :upkbaarwaren :
Honnende den sogenſchijn als noch hettegendeel van dien uptwijzen .
Maar dewijlewyoozdeelden/ dat d'oude Affuyten , of eenigevan dezelve/doozveel
(chiecenslichtelijk ontramponeertzoude worden / en wp op beeleinſtantien omtrent
den Raadt van Staten gedaan /wel toezagen ,maar noptnieuwe Affuyten bequamen ;
bebbenwp/totonzeexceſſive koſten bp avance/ veel nieuwein voorraat doenmas
ken; diemeeſt gereet waren/ en / zo haaſt het de nootzakelijkhept quam te verepf
ſehen / voozt honden werden ge-emplopeert /
Op het vijfde, en tot ſtraffe van dien dient/ dateen zeer confiderabel getalvan Ga
bions en Schanskorven , groot en kleyn bereets gereet, en meeſt open aan de Wallen
waren ;
Enalso dievan de Militie noch meerder ) en van andere formedeſidereerden / dat
wp / daar toe hout en rijs genoeghinvooxaat hebbende; tot het makenderzelder
ookvoozt ordre hebben geſtelt .
Regens het feſte zeggen wip ;niat minder als deHeerenGedeputeerden van Vrieſland ,
m -Groeningen geinclineert te zijn geweeſt / tot het toedammen van’t Zwarte Water ,
Mis booz d'aankomſte vandeVrieſche Heeren bp onsgeven bedacht en voorges
flagen /
Om doo, dat middel dege Stadt',, voozeengedeelte / bp aankomſtevanregen / of
Noordweſte Windt , in 't water te mogen zetten /
En datzulhg nietis nagebleventerzake van ons verzupm /
Dochis
belet doo; Burgermeeſter Rojer en zijn party , Als ſpecieufelijk by den vooze
noemdenColonel Ripperda in 't voozſ3. Geſchrift werdgebeuzelt.
Maar alleen upt oogzake dat eenige andere Leden van deProvincie, niet sa zeerals
wp totdit werk genegenzijnde/ het opbzengen van die aangeſlagen quota van Over
Ylfelin d’onkoſten tot hetmaken van diezelve Dam verepſcht/ vermidtsdonmacht
van deProvincie, eenighzints difficulteerden / en nochtans de HeerenTengoagel en
Rojer van Ridderſchap en Steden , waren gecommitteert om die welgemelte Heeren
van Vrieflant tot de Provincionelebeſtedingevan dit werk tediſponeren , maar tot
antwoozt gekregen hebbende / dat zulks niet kondegeſchiedenvoordatde quota dan
Over-Ylfelen Stadten
Landen effectivetebogde was gebracht / hebben wy ‫و‬,: totong
groot leetwezen / dit werk nietkonnen effectueren.
Zoverre is letdaar van daan / dat wy , of in ſpecie deHeer Rojer ,, dit devoorſ .
commiſſie heeft waargenomen , het zelve zoudehebben belet.
Devoojoemde Colonel Ripperda zeghtwijders totonzepretenſebezwaar / dat wy
cen Trompetter van den Heer van Yfum hebben uytgezonden , om een Trompetter van
den Biſſchopte halen totgeleyde van den HeervanBernauw , en de Commiſſaris Groene
wold , na de Biſſchop toe , omte tracteren over de contributie ,uytnaam van de Provincie ,
En dat hy Colonel Ripperda daar tegen zoude hebben geproteſteert , &c.
Wy berichten /en zeggen daar op tot ſtraffe/dat niet particulierlijkebp ons,nemaar
van wegenalle de Leden van deProvincie , die vooz13. Trompettervan den Heervan
Yllumtenvoorberhaalde fing aanden HeerFurftvanMunſteris afgezonden.
GS3,
270 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
Dat ook alle de Leden van de Provincie , en onder de zelve mede ſpecialijk den
Droſt van Twente , zodanige handelingemetden booghft -gedachte Furft van Mun
fter hebben goet / en tot foulagementvan de bedzoefde Ingezetenen van'tplatte Landt,
nodigh en dienſtighgekeurt .
bier benevens waren ook d'aangenvezene Leden van de Provincie , bp reſolutie
van Ridderſchap en Steden , geauthorifeert/ in / en over dusdanige zaken / 't ge
meene Landt rakende , tediſponeren .
Voorts dat onderhetverzoek en voozgewende patert van upttrekken / geſchupit
heeft een aangeleght voornemen / tuſſchen den Colonel Bampfield en hem Ripperda
bereedte geconcerteert en vaſtgeſtelt/van onsTrouwlooslijk te willenverlaten / ma 1

nifefteert upt dege volgendeonwederſpiekelijkecircumftantien :

Eerſtelijk , dat Bampfield met zijn Regiment, met ons believen uptgelaten / om
onder 'tſuſpect van de Compagnien Cavallery het Retrenchement te defendeeren / hy
Bampfieldmet zijn Regiment niet derwaarts is gemarcheert / maar voor de Poortis
gebleven /de uptkomſtevan Ripperda met zijn Regiment verwachtende ;
Ten tweeden , dat als't Regiment vanBampfield uptgelaten was / Ripperda ,
wiens Volk niet berre van dekamper-Poorte , enop de tweenaaſte Bolwerken ſtondt/
bupten onze en des Commandantsvoozweten / en zonder commando /upt de Poort
is gemarteert/ hp selfs te Paerdt zittende/ den Portier de ſleutels heeft getracht
te ontweldigen / wek/ de zelve niet willende verlaten / van hem Ripperda tot
over de Brugge ip medegeſleept/ op dat de Poorte niet wederom mocht worden ge
floten ;
Enten derden , dat zp bepde Colonels Bampfield en Ripperda, methare Regimen
ten , aizo bupten deStadt geraakt zijnde/ zonder eenigh omgien / niet na het Retren
chement , maar vooxt recht upt / de Straat langs over den Dijk , naar Haſſelt zijn
gemarcheert.
Onderweeghs plunderende/ rovende/ en d’Ingezetenen nietanders alë Vyanden
taicer not en migsanottent.
Van 't inbrengen van een Perſoon , by hem Ripperda gelooft of geſuſpecteert een
Spion te wezen ,
Daarop dient/ dat het wel waar is / dat de Colonel Ripperda zeer windigh op
ons Stadthuys is gekomen / zeggendeeen Perſoon gekregen te zyn / die apparent een
Spion was/ Willende dat mendenzelden zo terſrondt zoude totde torturebrengen :
Daar de Perſoon gesien / en gehoozt zijnde / en bevondent dat het een half -zinnigh
Menfch was/ die ook noch tegenwoodigh hier door de Stadt gaat bedelen / en van
al de Wereldt voor een ſimpel Menſch wordt gehouden / en dat in ſuſpicie , van een
Spion tewezen / opgeen reden was gefondeert, is hp by proviſie in een Gevangen
huysje gezet :
zijnde een alte onbeſchaamden verdichtzel / dat deze man betrapt zoude zijn / op
het afſnijden van de Touwen vande Ankers, daar de Schipbrugge te Katen aan vaſt
lagh : Dewijfegemelte Ripperda zeer welweet/ dat de voozſz.Schipbruggealeenige
dagen te vooren / d002 ordre van de Heeren Gedeputeerden te Velde , en den Luyte
nantGeneraal Ailua , was afgebroken / op de tijdinge dat het Leger van Dyrum op:
gebloken die Vyandt in de Veluwe, en mitgdien de Brugge aldaar nietmeer dien
ftighwao .
Het is inede balfchenonwaarachtigh / dat op den :: Junii tegen den avondt eenigh
Bir
 tegen de VereendeNederlanden , 231
Biſſchops Volk , veel min een groote Troup , op de Nyſtadt voor deze Stadt is gekomen ,
of vernomen .
En by conſequentie is het mede valſch , dat de Burgery met Kanon op de zelve heeft
willen ſchieten , en zulks door Burgermeeſter Crans belet zoude zijn :
Maar verklaart de gemelte Burgermeeſter Crans, dat de Heer Commandant Po
lens van de Walkomende / zeer moepelijk was / cm datde Burgerye opzekereplaats
niet konde gediſponeert worden / in de Faulle bray tegaan / baárnochtang dit de
moft wozden / waarophp Cransgeantwoothad / dat de Burge
fenfie upt gedaan
ry wel niet als Soldaten gecommandeerthonde wozden / maar dat men de zibemet
goede woorden daar toewel zoude diſponeren / totweken epndehp Crans opde Wat
was gegaan / zonder op Battery , of met Kanon te ſchieten /te denken / dewrl/ als
boven gezeght / noch geen Vyande daar omtrent was ;
Apparentelijk zal doenmaals / vermidts noch geen Vyandt zo na by vernomen
wierde / het Kanon wel geſloten geweeſt zin ;
Maariupden van meerdererperientie / en kenniſſe in zaken van Oorloge , als de :
zen ingedrongen Colonel Ripperda , zullen zodanigh flupten ban ' t Kanon moeten
keuren voorzeer dienſtigh / en nootzakelijk / tot voojkominge van vernagelinge , en
andere ſchelm -ſtukken , die daar aan begaan zouden konnen werden
Voorts zoeken zy Zwolſe Heeren de ColonelRipperda ce overtaygen , van veel ver
zierde en opgeraapte leugenen en valſche calumnien , die hy in zijn Berichttotharen laſt,
voorgeeft, en houden hem en Bampfield voortrouwlooze Verlaters ,en ſpreken hun
Commandant Colonel Polens van alle laſtervry ,'hemgevende demiffie , en loffelijke
atteſtatie : Proteſteeren ook met geenCapitulatie of onderhandelinge doende geweelt të
zijn , zo lang zy Colonellen Bampfield en Ripperda, haar niethadden verlaten .
Vorder vervolgen deSwolle Heeren aldus :
Wat belangt 't geen den kranken Burgermeeſter Hemert zal: tot ons bezwaarzoude
gezepdt hebben / rakende'tVerraadt, intlaatſtvan Ripperdaas Bericht telegen.
Waar van 'tvalſche geruchte dan tochnietepgentlijken lagh in godanigetermen
vanvertaderye , als Colonel Ripperda hem keeftgeluftenlaten te evomeeren /
Gedragenwyons tot dehiervolgende Atteſtatien , zo van de Heeren van de Magi
ftraat, diebenevens eenige Perſoonen van deRoomfche Religie derwaarte berzacht
zijnte gaan / om redenen datdeMagiftraatter poren was gekomen / dathetb00 15.
valſchegeruchte meeſtonderdievan devoors.Religie was verfprepot.

'COPIA.
Alz o eenighBurgermeeſter
ofdeHeer
Stadt vánZHemert,
geruchte in deAlbertvan wolonder de handtwierdeuytgeſtroyt,als
krank te bedde leggende , zoude heb
ben verklaart, niet te konnen ſterven , 'vooren aleer zijn gemoedt hadde ontlaſt , van
't geenky:wift dathet meerendeel van deHeeren van de Magiftragt hadden genooten ,en
onder haar gedeelt een groote ſomme geldts, voor het overgeven van haar Stadt.Zo
betuygen en verklaren wy ondergeſchreven , ter requiſitie van welgemelte Magiſtraat
voor
232 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
voor de oprechte waarheyt , gegaan te zijn aan 'thuysen.bedde vangemelte HeerHemert;
8 of9 dagen voor zijn Ed. doode, als noch by goeden verſtande enmemorie zijnde , en
gevraaght te hebben of zijn Ed. eenige kenniſſe
van'tvoorfz. genieten van Penningen by
de Leden van de Magiſtraat was hebbende , of daar van ook eenige meldingegedaan , en
woorden metyemandt gehad heeft, dat daar op zijn Ed. heylighlijk heeftverklaart ,
noyt zulke ofdiergelijke woordengehad of gedacht tehebben. En als deHeer Putten
hemvraaghde , of zijn Ed.ook in zijnziekten , wegen onfteltenis van zijnlichaam , ge
baaſt of gereveerthadde, geantwoordtheeftyan neen , maar altoos by zijn zinnen en
verſtandegeweeſtte zijn , hem beklagende van’t ongelijk, dat deze quade tongen hem
valſchelijkaandeden. Zoo waarlijk moet ons Godt Almachtigh helpen. Adun Zwolle ,
den 30 funii , 1672.
Was geteekent,
P. van Putten . Gerhard Wyer.
6. vanDedem . Werner Hoefflach .
W.Eng.d’Eenſchaat.
Accordeert ,

: JOANNES BUIS, Secretaris. --

Zwol den 17Janii , 1673.

Als mede van alle de Predicanten deger Stadt, uptgenomen Dom . Heſelius , dit
om zijn epgen indiſpoſicie , de meergemelte Burgermeeſter Hemert zal:in zijn ziekte
nopt bezocht heeft .

COPI A.
V 7 Erklaren wy ondergeſchreven Predicanten der Stadt Zwolle , de welke de Heer
Albert van Hemert , in zijn leven Burgermeeſterdezer Stadt, in zijn Ed.krank -en
doodtbedde , volgens onzen plicht, t'elkens hebben bezocht, dat niet alleen de voor
noemde Heer, aan niemant van ons, yet heeft bekent gemaakt van eenigh verraat, waar
door dezeonzeStadt, voor zekere groote ſommagelts , zoude verkocht, en overgele
vere zijn ; Maar dat ook ter contrarie zijn Ed. aan eenige van ons , na dat zijn Ed. dege
ruchten daar van waren terooren gekomen , verklaartheeft , zelf noyt van eenigh ver
saadt, of verkoopingederStadt geſproken ,janiet gedacht tehebben ,enzich beklaaght,
datzijn Ed. zulkeonwaarhedenna gegevenwierden. Zwoll, den Julii, 1672.
Rudolphus Crans.
Arnoldus Voltelen .
Henrikus Rouſe.
Thomas Burchardus Volcelen .
Accordeert , 1
JOANNES BUIS, Secretaris.
Zwolle den 17 Junii , 16721
Ups
 tegen de Vereende Nederlanden . 233
Uptwelckers attente lecture / en overwegingel een pegelijk zal konnen zien / en
moeten bekennen/ dat wijlen de Heer Burgermeeſter Hemert geenzints hetaldermin :
fte tot ong bezwaar / ofcalangetegens pemant geſproken heeft.
En wy danken Godt, datniet alleen dehandttaſtelijkevalſcheydt vandit voozſ3.
geruchte is openbaar gewozden /
Maar datwy ons ookinen omtrentdie ons aanbevolene Magiſtrature dezerStadt,
en'tgene daar van dependeert/godanigh /en met zulken betamelyken integritept heb :
ben gecomporteert / datwy ons alle/hooftvoor hooft/ bp ſolemneelen Inniken Eede
honnen purgeren /gelyk wp in zulke kracht ook verklaren midsdezen /datwp aange
ne correſpondentie met den Vyandt , noch eenige verraderye,waarmede ons die vooz
noemde Colonel Ripperda zo impudentelük is bezivarende / zönſchuldigh geworden /
noch ook nu / of opt te vooren d'eenevan d'andere zodanige ſuſpiciehebben opgeno
men / als daartoe opt eenige deminſtereden gehad hebbende;
En dat onsdoor des zelfs ſchandelijkepublicquel en valſche calumnien doyzake is
geboren / de werelt van zulkeimpreſſien bp dezen tediſabuſeren.
En tegelijk vooz de geheelewerelttemogenvertoonen /datwp door het trouwloos
verlatenvan devoomoemdeColonellen Bampfield en Ripperda,van onsvanonze Bur
gerye , en van onze Stadt, van gerequireerdemiddelen van defenſie ontblotet zijnde /
benodightzijngewozden / tot voorkomingevan anders onmijdelijke ruineuſer / en
bedroefdergevolgen / ons tot Capiculatie met de hooghſtgedachte Heere Keurvorſt
, n Vorſt van Munſter in te laten /
van Keulen e
En ons onder der zelver macht , en gehoorzaamheptteſtellen :
Biddende/ en verzoekende alle hooge en lage Stants-Perſoonen dit onze convincante
debath /beſtaande in zupvere/en onſtrafbare waarheyt,metbehoozlijke opmerkinge te
willen doozlegen / en zich daar doo, ten minſten te laten bewegen / ons , en onze Inge
zecenen niet te willen wepgeren d'effecten van onzeonſchult aan de ſnoode verraderye,
waar mede ongl die voornoemdeColonelRipperda , om zijnepgene i en de voornoem
de Bampfield onverantwoordelijke trouivlooshept (waar'tmogelijk )te bedekken
ondernomen heeft te bzantmerken / en voor de werelt hatelijk i en condemnabe té
maken .
Na voorgaande reſumptie is dit bovenſtaende Tegenbericht, alzo gearreſteert,metdezes
Stadts Zegel ad caufus gecorroboreert , en voortsgereſolveert 't zelve door den Drukge
I meen te maken. Aftnm in Senatu den 15 Julii , 1672.
Was getekent JOHANNES BUIS, Secretaris.
Accordeert JOHANNES BUIS, Secretaris.
ty
padatnu de Colonellen Bampfield enRipperda, op den 23 Junii,uptZwolmethaar
meeſte volk , met grooten onluſt vertrokken / enzeer confuſēlijk deg nachss binnen de
Stadt Haſſelt gekomen waren/ alwaar zpden Colonel Ayluavonden , zijn zp met de
zelve / des anderen daaghs van daargetrokken naar Vriellandt; alwaar /na verloop
van eenigen tijdt, dezen ongelukkigen Colonel Ripperda , terwilhp zich op de Jacht
bermaakte/ vaneenparty Munſterſe, onderſchept/ de wegh van terugy vluchten af
gefneden / en epndelök / grebankelijk binnen Zwol gebracht is. Hanſtonts quam
die Magiſtraat hem aan boozdt / begeerende verklaringh , bewijs, en Satisfactie,
期 9 ban
개
 1

234 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh

vaneenige ftukken ,in zin hter voogaandeBericht geſtelt / en aldaar met de cijfers
( 1 ) (2) (3) aangewezen ; en datin devolgende manieren :
1. Dat haar Ed : ontkennen / en haar Ed: noch door den boonoemden Colonel
1
Ripperda, noch doo2pemantter werelt zal konnen worden overtupght/ dat haar
Ed:gezamentink / ofpemantvan haar Ed: in't byzonder vooj den 13 Junii(openden
Jaars 1672. (oude ſtijl ,zijnde den dagh van de Capitulatie en 't overgaan van deze Stadt
Zwol) directelijk of indirectelijk zich toteenige onderhandelingeofCapitulatie, om
deze Stadt aan de doenmalige Vyanden over te geven / heeft of hebben ingelaten / En
dat over zulks haar Ed: 30in 't generaal als een pdervan die zelve in 't bpzonder zeer
calumnieuſelijken valſchelijk van den voornoemden Colonel Ripperda bp hetvoorf .
fameuſe geſchrift van geprämediteert verraat van deze StadtZwol zijn geinfimuleert.
2. Dat hp Collonel Ripperda althans ten fine van confrontatiezonder eenigh ver
toeven zal moeten noemen en bekent maken / wat Perſoonen (die hp bp 't vooz13.ge
ſchrift voorgeloofwaardigh debiteert) hem enden Luytenant Blankvoort 'savonesop
den , ditoJuny gewaarſchout hebben / dat deMagiſtraatalop den ! : Juny , ' S avonta
de klok 8 uuren met de Biffchoplijke Commiſſarilen waren geaccordeert, op gelyke
conditien alsDeventer , ofdatin cas van verweygeringe van nominatie van zodanige
Perſoonen , de Heeren van de Magiſtraat deze zijnepoſitie zullen houden moeten voor
sen ge-expractiſeerde Leugen , enhem ColonelRipperda vooz Autheur van diezelve.
3. Dat hp mede ten voorſ3. fine zondervertoeven zalmoeten noemen / dien Bur
germeeſter die's ayonts op den boo?[3. 11 Juny tegeng hem Colonel Ripperda zoude ges
zept hebben : die gene,de welkede Capitulatiewilden teykenen , vry en geen Priſon
niers de grierre zouden zijn ; Mitſgaders noch dien Burgermeeſter die doenmaals in
'tafgaan tegens hem Colonel Ripperda gezeptzoudehebben : Indien ghy uretireert,
zo zult gy verliezen het voordeel van de Capitulatie; Of dat in cas van Wepgeringe
van sodanige nominatie , de Heeren van de Magiſtraat ook deze naaſt voorgaande po
fitien van hem Colonel Ripperda zullen moeten houden en reputeren van gelijkeer :
dichte calibre als de vorige.
4. Datborders de Heeren van de Magiſtraat welgenegen en onbeſchroomtzijn / in
cas deColonel Ripperda geinclineert of gemepntzoude zin / zijne inſimulatien in rechte
te juftificeren , of over deze benodighde recriminatien tegenshaar Ed: te konnen en te
mogen pveren/ met hemnu voor te concerteren en te convenieren over bequame en
onpartpdige Arbiters, om't gene hp zal konnen en willen prætenderen / op in te ne
mene kenniſTe van zaken / na rechte tedetermineren , ja præfenteren haar Ed: zich be
langende deze recriminatien tegens hem ten goeden rechte vooralle onpartijdige Rich
teren en Gerichten , daar't haar Ed: geoorloft zal zijn te mogen en bepligh zal zijn te
konnen haredefenſiveredenen tegens hem Colonel Ripperda ter judicatare te buengen
ente ſubmitteren , mits dathp Ripperda zich ook zodanige te verkiefeneArbiters , of
andere Richterste gelijke zal moeten ſubmitteren,voor zo veele dieWelgemelte Hee
ren van de Magiſtraat in 't generaal en particulier zullen goetvinden hem ter zaken van
zijnediffamatien tereconvenieren en teactioneren .
Dege Infinuatie , op den 2 October 1672. Hem Ripperda , in stin Herberghtroot
ren komende / wildehp de zelve niet zien / Hooren / noch de copyevan dten Aanvaar
ten / diepgendede Stadts Bodete willen baſtonneeren, 30bp hem niet van dwarmaak
te /
 tegen de Vereende Nederlanden, 235
te / Waarover een Regiments-quartiermeeſter , om dit zelve met dadelijkhept upt te
voeren / is geordonneert/ als volght.
Anno 1672. den 12 Oktober heeft de HeerAlbrecht de Vishumb quartiermeeſter van den
Overſten Hel , cor d'inſinuatie dezesverzocht en geauthoriſeert, gerelateert dat zijn Ed.
na eenige tegenſtrevelingen van den ColonelRipperda, de bovenſtaandeA & e van recrimi
natie enpreſentatieaan zijn Ed:in preſentie van Getuygert heeft geinfinueert , leggende
daar van een duplicaet of opyeop des voornoeindenColonel Ripperdaas Tafelin zijn Ed:
tegenwoordigheyt
In fidem

J. VRIESEN.
Den Colonel Ripperda, heeft noptop eenige van deze punten willen antwoozden /
noch de aanbieding van ArbitersofRechters
over Sie zalten aannemen/ waarover
de Magiftraat der StadtZwollhem hebben verklaart / voor een Impudent Diffamant,
Eerſchender ,publijk Leugenaar, en falſaris ; Gelijck zpmet den druk hebben gemeen
gemaakt: En Colonel Ripperda , (na dat hy noch eenige maanden , naar den dagh
van deze Infinuatie , Aldaar baſt gehouden wierd) is / zijn Rantſoen betaalt hebben
de / van daar vertrokken .
Mdus twiſten / fchxef/ en väef men / om dit zo ſchelms overgaan van Zwoll ,
malkander aante vrijven / en zich zelven daarvan teontlaſten ; maar ondertuſſchen
was die Stadt ſchandigh overgegeben ; en alhoewel die Magiftraat fich al eenighfing
door 't bovengenoemde van ColonelRipperdaas beſchuldigingen geſupvert had / 30
Heeft die Magiftraat eenigen tijdt/ daar na / geen klepne kneep van ſijn Hoogheyt ,
den Prinsvan Oranjen ,gekregen : want alſo veel Inwoonders Van Zwoll, Kampen
en Deventer , daar veelBurgermeeſters onderwaren / voor ' t overgebenhacer Steden,
in de grootſteconfuſie , met de meeſte onordre , ſchrik , en onvoorzichtigheyt, veel
van hun beſte / en koſtelijkſte goederen , gereede penningen , als ook Vrouwen , en
Kinderen , te ſcheep / naar de Noordt Hollandtſe Steden en Amſterdam vervoerthad
den / zijn de felve / typ doo, verſpieders , ofandereontdekt / aangehaalt / en de res
ſpective Magiſtraten , van de Hollandeſe Steden , bekent gemaakt , waarop de nies
venggaande ordre gevolgbtig .

C 0 P 1. E.
Procureur Generaal.

ILLEM HENRIK by der Gratien Godts , Prince van Oranje en Naſſau ,

W Grave
!en Marquis
van Catzenellebogen , Vianden , Dieſt ,Lingen , Meurs, Buren, Leerdam,
van der Veere, Vliſſingen, Heer en Baron van Breda , der Stadt Grave
en Lande van Kuyk, Dieſt, Grimbergen, Herſtal, Kranendonk, Warneſton , Arloy , No
ſeroy , St. Vith , Daasburgh , Polanen , Willemsſtadt , Niervaart, Yſſelſteyn, St. Martens
Dijk ,Steenbergen , Geertruydenbergh , de Hooge en Lage Swaluwe , Naaltwijk en Erf
burgh -Grave van Antwerpen , en Beſancon , Erf-Marſchalk van Hollandt, Gouverneur,
Stadthouder , Captreyn Generaal en Admiraal,midtſgaders den Preſidenten Radenover
Uh 2 Hok
236 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Hollant en Weſt -Vrieſlant: Den eerften gezworen Exploicteur hier op verzocht,Salut.
Alzoo den Procureur Generaal van Hollande en Weſt-Vrieſlandt ons vertoontheeft ,hoe
dat ophet te kennen geven van eenige particuliere Perſoonen aen Gijn Hoogheytden
Heere Prince van Oranje , dat haar kennelijk was , wiede Verraderswaren die de Ste
den van Swol , Deventer, Kampen , en andere trouwlooflijkaan denVyandt hadden ver
kocht en overgegeven ,en waarzy hare goederen en effecten in deze Provintie hadden ge
zonden en geberght, hoogh-gemelte Sijne Hoogheyt de zekeRequiranten heeft geau
thoriſeert , en alle degoederen,gelden eneffectenin Noord-Hollanten elders verſteken,
en toebehoorende de voorfz .Verraders , en Overgevers, als mede de Perſoonen zelfs aan
te halen , in goede bewaringe nemen , en de zelve te verzekeren onder de Gerechte van
de reſpective Plaatzen , daar die gevonden zoude werden , om vervolgens de zelve ge
bracht te werden , daar de zelve Sijne Hoogheyt het zoude komen goet te vinden ; In
gevolge van welke de voorſz. Requiranten verſcheyden Koffers , Pakmanden , en Kiften,
toebehoorende de Perſoonen aan hetvoorſz. verkoopenen overgeven van de voorſz. en
andere Steden ſchuldigh , tot Medenblik , Enkhuyzen ,Hoorn ,Amſterdam , en andere
plaatzen hebben aangehaalt, en aan hoogh-gemelte SijneHoogheyt, geremonſtreert,
Sijne Hoogheyt goet gevonden heeft, dat ten overſtaan van den Heer Commiſſaris van
dezen Hove , de albereydts aangehaalde en geſaiſeerde effecten en goederen , en die als
noch te voorſchijn zoude mogen komen van gelijke natuur , zoude werden geinventa
riſeert ,en gebracht in een verzekerde plaets , ter diſcretie van den Hove : Waar op dezen
Hovein November laatſtleden de Heer Gool ten vooríz. fine hebben gecommitteert, zijn
Edelheyt alle de zelve goederen en effecten door den Secretaris van dengemeldten Hove
ſommaris laten inventariſeren en cachetteren , en vervolgens alhier doen overbrengen
en verzekeren onder denzelven Hove, en alzoo onderde zelvegoederen , gelten effecten
zijn die toebehooren Aalbert Aalbertſen , N. Brouwer , Willem van Brakel, Warrenaar
Crans , HermanMeeuwiſz. Gysbert van Dedem , N. deRoyer , en Albert Nieulant , alle
Burgermeeſteren tot Swol; Dirk Roelius , Griffier van de Provintie van Over-Yffel,Wil
lem Evertſz.Lakenkooper tot Swol, Klaas Kok , Factoor tof Swol, Arent van Harden
bergh , Daniel van Zanten , Reyndert Tengnagel ,N.Kerkwijk , en Gerrityan Blanke
voort , alle Burgermeeſteren van Kampen ; Hendrik Dapper , Burgermeeſter tot Deven
ter, en alle devoorfz. goederen , gelden en effecten , coekomendede voorfz. Perſoonen
niet alleen , om redenen voorſz., nemaar ook om datzy haar by de Vyanden van dezen
Staat onthouden , zijn verbeurt en vervallen ten behoeve en profijte van de Ed : Groot
Mog: Heeren Staten van Hollande en Weſt-Vrieſlandt: Zo is hy Vertoonderampts-hal
ven genoot zaakthem te keeren aan dezen Hove , alzoo hy zeyt , verzoekende daar omme
onze proviſie: Z0O IST, datwy u committeren en authoriſerenmidtsdezen , van
wegen de hooge Overigheyt , te houden in arreſt allede voorfz.Goederen , Actien , Gel
den , en effecten , als devoorfz.Perſoonen toebehooren ofte aangaan , en onder dezen
Hove ofte elders verzekert, en alle de voorfz. Perſoonen en andere die devoorſz.goede
ren en effecten zouden mogen aangaan , te daghvaarden by openbaren Edicte en Klokke
gellagh, en Infinuatie, tekomen tegen Dinghſdagh toekomende drie weken , voorde
Heerenen Meeſters Cornelis Fannius, Heere van Out-Haarlem , en Mattheus Gool, Ra
den in den voorfz. Hove , als Commiffariffen , om te aanhooren zoodanigen eyſch en
concluſie , midtſgaders verzoek als hy Vertoonder ter zakevoorſz. ten dagedienende , je
gensydereen vanhunzal willen doen , en nemen , en ſpecialijk omde voorfz. Goederen ,
Gelden , Actien en Effecten verklaart te hebben , verbeurt , vervallerf, en geconfiſqueert
te
 tegen de Vereende Nederlanden . 237
te zijn ten behoeve en profijte yan de opgemeldte hooge Overigheyt, daar jegens te ant
woorden ‫و‬, en voorts te procederen ; ons relaterendeu wedervaren .
Gegeven inden Hage , onder 't zegel van Juſtitie , den 10 February 1673. Onderſtont
by mijn Heeren den Gouverneur , Preſidenten Raden over Hollant en Weſt-Vrieſlandt.
En was getekent,
A. POTS.

' t Zaltijdtzijn / datwp de Stadt Zwoll, ( die den 23 Junii , 1672. (Nieuwen Stijl,
aan den Keurvorft van Keulen , en Biſſchop van Munſter is overgegeben ) verlaten /
om eeng te hooren / wat de Magiſtraat van Kampen , die met Zwoll op eenen dagh ,
zijn overgegaan / totharen onſchult/ zullen hebben te zeggen .
Verhaal van 'tovergaan der Stadt Kampen.
DStade Kampen ,is een der die Hooft-Steden,van deProvincie Over-yſſel,
hoewel aan de binnen- of Zuydweſt-zijde van de Rivier den Yffel , op denGelder
ſen , en Veluwſen bodem gelegen / omtrent 2 uuren gaans van de Zuyder-Zee, in de
welke die Stroom gün water is loſſende / tegen over 't Eylandt Ens ; de Stadt is van
veelderley flagh van Viſch ,zeerwelgedient/alsvan Bot , Spieringh , Aal, &c.
uptdieZee , en van Zalm , Snoek , Karper , Braeſfem , Pos, uptdieverbyloopen
de Rivier , die alle zeer blank en helder van zmaakt zijn : Men vindt daar ook veel
Water-gevogelte , als Ganzen , Endevogels , Smienten , en Teilingen , &c. Kam
pen , isnietheelgroot/ maartamelijk ſterk / inzonderhept van wegenghare geles
genthept / der omleggendelage Weylanden en Moeras-en Veenachtige gronden : Een
groote, lange en bequame Brugge', ſtrekt zich upt de Stadt , over den Ynel , en is
Aldaar met een Schans van vier punten , voorzien .
DeMagiſtraten van deze Stadt, hadden alvoegh in 't Voorjaar , de gebyeken van
Haar Stadts Fortificatien , 30op hare eygen koſten ,als verſchot, doen herſtellen en
in de maandt Februarii, den Staat van hun Magazijn , aan den Raadt van Staten over
gezonden / beſtaande / in't
volgende : 6440 pondt Buskruyde, bequaam / 900 pondt
dito , onbequaam / 315 boffen bequameLonten , 198 boften dito , bedozven / 52 ton
nekens Musket-kogels, noch 2471 pondt Kogels, 12 metale Stukken , elck ſchieten
de Kogels van 12 pondt, 6000 Kogels tot dezelve7 2metale Stukken , elk (chietende
6 pondt, 400 Kogels tot de zelve / 2 yzere Stukken , blk ſchietende / 8 pondt, I yzer
C
Stuk , ſchietende 2 en een half pondt, 1468 kogelsvareen , en twee ponden , 6 yze
re Stukken , ſchietende elk kogels van 18pondt, noch 2 Steen -Stukken , en 16 yzere
Haken ; Voorts een deel Lepels , Stokken , Wiſſers , Aanzetters tot de Stukken
300 Schoppen , en Spaden , 100 Ys-Bijlen , 100 Ys-Haken , 30 Ysbrekers, &c. Hier
bp verzocht de Magiſtraat van Kampen , met de hier noch gebrekende en noodtzake:
lijk-verepſchte Amonitie vanOorlogh , te werden voorzien / war op gevolgt is

知日 Estraat
238 'Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
Extractuytte Reſolutien van de Ed: Mog: Heeren Raden
van State der Vereenighde Nederlanden.
Donderdagh , den 17 Maart , 1672 .
S geëxhibeert en gelezeneen Memorie by den Contrerolleur van derMijl geformeert,
ingevolge en tot voldoeninge van haar Ed: Mog: Reſolutie , in date den 9 dezes , no
pende den ſtaat van 't Magazijn binnen Kampen, waar op gedelibereertzijnde, isgoet
gevonden en verſtaan , dat gedepeſcheert zal worden Acteop den Commis Stapelier van
der Dufſen , ommeby de eerſte oportune gelegentheyt in'tMagazijn binnen Kampen
voornoemt, te zenden 6ooo Pont Bus-polver, en 3000 PontLonten , met authoriſatie
omme het onnut en onbequaam Polver wederommeaf te halen , en voeren naar 's Landes
Magazijn tot Delft , en wat belanght den vorderen inhoudt van de voorfz. Memorie, is
de diſpoſitie dienthalven te nemen uytgeſtelt tot nader deliberatie.
J. vander NYENBURGH.
Accordeert mettenRegiſter
G. van SLINGELANDT

Maar deze 6ooo Ponden Buskruyt, en 3000 Ponden Lonten zijn niettot Kampen
gekomen / fo dat de Magiſtraatdaar na alwederom hebben moetenſolliciteeren / om
diten nochmeerder Oorloghs-Ammonitie te bekomen / waartoe de volgende Ordon
nantie welwierd vervaerdigt :
Den Raadt van State der Vereenigde Nederlanden , ordonneren Johan Stapelier vander
Dullen , Commis van desGeneraliteyts Magazijn tot Delft, te leveren aan Aper Harweyer,
Commis van's Landts Magazijn totKampen ,deze naarvolgende behoeften , namentlijk :
10000 Pondt Bus-polver 200 Kogels van 8 Pondo
4000 Pondt Lonten 300 Kogels van 6 Ponde
400 Kogels van 18 Ponde 1 400 Kogels van 4 Pondt.
Omme by hem in't Magazijn aldaar ten dienſte van den Lande in voorraat bewaart te
werden , daar van hy gehouden blijft teverantwoorden , en overbrengende neffens deze
behoorlijke recepiffe , zullen de voorſz. behoeften , den voorſz. Commis vander Dufen ,
in uytgave zijner rekeningen geleden werden. Sedaan in 's Gravenhage den 5 May 1672.
Wasgeteekeni
J. v. BORSSELE vander HOGE.
Leger ſtondt. Ter Ordonnantie van den
Raadt van State .
G. van SLINGELANDT.
Doch
 tegen de Vereende Nederlanden . 239
Doch van ditis alſo wepnigh gekomenals vanhet eerſte /dieg hebben dit van
Kampen , aan de Heeren Raden van Staten , dooz Miſive ban den 3. Junii , (Oude Stijl)
nochmaals verzocht/ te vooigemelte Afiftencie , enis daar op gevolgtbutneveng:
gaande

Extract uyt deReſolutien van de Hoog. Mog. Heeren Raden

van Staten der Vereenighde Nederlanden.
Dingsdagh , den 14 Junii, 1672.
P deontfangeneMilivevan Burgermeeſteren, Schepenen , en Raden der Stadt
O van Paerden , noch van Voervolk , mede van Kogels, en Bus-polver onverzien
zijn , en daarom verzoeken, dathaar Ed.Mog. die voorzieninge believen te doen , dat
mogen werdenmet eenige Ruyterye ofVoetvolk tot hare ſecuriteyt verzien , is na deli
beratie goetgevondende zelvéMiſfive in originali te zenden aan deHeeren haarHoogh
Mog. Gedeputeerden , en Gevolmachtighden te Velde, althans totUtrecht,om op den
inhoudt zodanige reflexie te nemen , als in deze conftitutie van tijden totbehoedinge
dervoorſz. Stadewerde gerequireert, alzo by haar Ed. Mog.gene diſpoſitie vanKrijghs .
volk ; öm derwaarts tezenden , 11 en kan werden gedaan.
1. van BORSSELE vander HOGE .
11
:
Accordeert methetRegifterin abfolutievande Secretaris.
Pro Copia .

, R. van BREDA , Secretaris.

Ditalſo op de Gevolmachtighde te Velde verſchoven zünde/ en den Vyandt onder

tuſſehen al aannaderende / gondt de Magiftraat van Kampen , haren mede-Raadts
vriendt, de HeerHeyman Vrieze , benevens haren Secretaris , Albert Hof, aan de
-Magiftraatder Stadt Åmkerdam , met de volgendeMifliye :

С 0 P I A.

Edele Erentfeſte , Hoogh-Achtb. Wijſe, zeer Voorzienige

Heeren , inzonderheytGrootgunſtige Vrienden :
tende, den defectueuſen toeſtandt zo van onsGarniſoen als Magaſijn , zal die zel
ve buyten twijfel het ooge op ons Stadt hebben geworpen , 't welck ons ſtelt in een
extreme verlegentheyt, als wezende buyten allepoſtuur van defenſie ; wy hebben daar
over noodigh geacht', onzen mede-Raadts -Vriende de Heer Heyman Vriejé, dezen nacht:
Cicila.
 240 Den Franſen , en Munfterfen Oorlog
Citiflime aan U Ed: af te zenden , en den overgrooten noode waar in wy zijn gevallen ,
die zelve voor oogen tebrengen , enten aanzienvan hetgroote Intereſt z , o voor deStadt
in't gemeen , als U Ed: Stadt in 't byzonder te verzoeken hulpe en aſſiſtentie , zonder
welk onzeStadt abſolute isverlooren , begeerende en biddende, dat aan de zelve onze
Gecommitteerde gunſtigh gehoor en expeditiemogen worden gegeven , waar toe wy ons
willen verlaten , en Godt bidden , UÉd: in deze perplexe tijden te nemen in zijn heyli
ge hoede. Kampen den 7. Junii , ( Oude Stijl) des nachts ten een uur. 1672.
Het Opſchriftwas :
Edele Erentfeſte , Hooge , Achtbare, Wijze, U Ed:8. inzonderheyts Grootgunſtige goede
zeer Voorzienige Heeren , inzondere Groor. vrienden ., Burgermeeſteren , Schepenen en
gunftige goede Vrienden , Bargerinccſtoren Raden der StadtKampen .
en Regeerders der Stadt Amſterdam ,
Ter Ordonnantie der zelve
R. van BREDA, Secretaris.
Pro vera Copia.
J. STEENBERGEN . Secretaris.
Hier isalmedeniet opgevolght: maar dooz verzoek en ernſtigh aanſtaanvan
denbovengenoemden HeerHeyman Vrieſe , doenmaals van wegen de StadtKam
pen , Gecommitteerde ter Admiraliteyttot Amſterdam heeftdatzelve Collegie te leen
laten volgen / 20 yzere Stukken Kanon , mn 4000 ponden Boskruyt.
De meergemelte Heer Vrieſe ;en de voorfz. Secretaris zijn vozderals Gedeputeerde,
na den Hage gerepſt / alwaar den upterften noodtvan haar Stadt, de Heeren Raden
van Staat voozſtellende/ gevolght ishetonderſtaande

Extract uyt de Reſolutien van de Ed: Mog: Heeren Raden

van State der Vereenighde Nederlanden .
Donderdagh den 23 Julii, 1072
P'tgeremonſtreerde van de Gedeputeerden der StadtKampen , is naar deliberatie
.O goetgevonden midts dezen te authoriſeeren den Commis Stapelier van der Duffen ,
omuyt te leveren tenbehoevevan't Magazijnder voornoemde Stadt , de quanti
teyt van Kogels , by voorgaande Reſolutie geaccordeert: Enwordtde Magiſtraat derge
melte Stadt geauthoriſeert tot den inkoop van 16900 pondt Bus-polver , zullendehet
zelve betaaltworden op Ordonnantie van haar Ed. Mog.
J. STRIK. V.
.

Accordeert methetRegiſter
J. van SLINGELANDT.
+

Pro vera Copia.

J. STEENBERGEN , Secretaris.
Dach
 tegen de Vereende Nederlanden . 241
Doch dit was al te laat/ want op den zelven dag van deze bovenſtaande Reſoluties
wierd de Stadt Kampen , overgegeven : Zy hadden ook een van hare Burgermeeſters,
beneffens een van de Stadt Zwoll , naar Vrieſlandt gedeputeert / om met die Heeren,
ten meeſten beſte van hunne Provincien , alleg over te leggen / als men zien kam / upt
het volgende

Extract uyt het Reſolutie -Boek der Ed: Mog: Heeren Ge

deputeerden Staten'yan Vrieſlandt.
Maandag ! den 10 Junii, 1672. voor noen .
E Heeren ReynerGanſneb , Gent. Tengnagel , Burgermeeſter der Stadt Campen ,
D en Johan Krul , Burgermeeſter der StadtZwolle , als Gecommitteerden van
de Provincie van Over-Ylel, haar aankomſte alhier aen dit Collegie bekent heb
bende gemaakt, en audientie voor het zelve verzocht , is den Secretaris Vierſen ge
committeert > om wegens gemelte Heeren te gaan verwellekomen , en met eenal
hier ter audientie te geleyden ; waar op haar Ed: dan gecompareere , en aan de eene zij
de van de Tafel gezeten zijnde , naar gedane Curialia hare Credentialen hebben over
gelevert, en vervolgens geproponeert hoe dat de Heeren hare Committenten , con
lidererende de groote progretien van de Vyanden van dezen Staat, die naar veroverin
ge van veele capitale Steden en Fortificatien in de Betuwe is ingevallen ; en alzo het
Leger van dezen Staat , heeft genoodtzaakt om de gemaakte Retrenchementen aan den
Yffel te quiteeren , enden Vyande den pas in de Veluwe open te geven , en dat de Ste
den Campen en Zwolle , geheel onyerzien van Voervolk en Oorloghs-behoeften zijn
gelaten , zonder eenigehoope , om , niet tegenſtaande ſerieuſe aanſchrijvinge, zo aan
de Generaliteyt, als deProvincie van Hollandten de Stadt Amſterdam gedaan , eenigh
ſecours van daar te bekomen , te rade hadden gevonden , haar Ed : herwaarts te con
mitteeren , en dit Collegie in bedenken te geven , of tot defenſie van deze Provincie en
die van Over -Yfſel en Stadt en Landen , neffens het Landikhap Drenthe, niet dien
ſtigh zoude zijn , dat zo wel de Militie als den uytſchot van d'Ingezetenen , die uyt
alle drie Provincien konnen by een gebracht werden , hoe eerder hoe liever t'zamen
getrokken wierden , en geſtelt onderhetcommande van de Luytenant GeneraalAilua ,
die geauthoriſeert zoude moeten werden , om met de zelve den Vyandt geftadigh te
coſtojeeren , en gedurigh wakend oogh op de zelve te houden , en die plaatzen , waar
op de Vyandt mochte mikken , naar behooren te ſecondeeren : Staande haar Éd:ge
reedt om zich mede naar Groeningen te begeven, om het zelve voorſtel aldaar te doen ,
waar op , naar dat meergemelte Heeren door de mont van de Heer Præſident waren
bedanktvoor de genomene moeyte, met betuyginge dathaar Ed : komſte het Col
legie ten hooghſten aangenaam was, en door gemelte Secretaris weder naar haar Lo
gementgeconduiſeert , gedelibereert zijnde , heeft het Collegie zich hetvoorſz. voor
fel wel laten gevallen , en voorts goergevonden , dar de Heeren Gedeputeerde Sta
ten van Stadt en Lande , wegens dit Collegie by Miſlive zullen verzochtworden , om
het voorfz. voorſtel mede te willen emplečteeren ; doch verſtaat dit Collegie , dat
zo tot de charge van gemelte LuytenantGeneraal,als anderzins , hoogh noodigh is ing
Fi dat
242 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
dat in yder Provincie een gecommitteert werde , om de zelve met raade en daadtte afli
ftoeren.
Accordeert met het voorfz. Boek.
In kenniffe van my
D. RUTGERS.
Provera Copia.

R. van BREDA , Secretaris.

Dere voorgaande Reſolutie was wel hep ſaam voor de Provincie van Over-Yfiel
geweeſt / had de ſelve niet te laat gekomen : Maarlaatons nu zien de redenen , die
de Magiſtraat van Kampen, wegen het overgeven van haar Stadt, bebben in Druk
doen uptgaan .

Miſſive van Burgermeeſteren , Schepenen en Raden der Stadt

Kampen , aan hare Hoogh-Mog: de Heeren Staten Gene
raal , der Vereenighde Nederlanden .
Vervattende de redenen , waarom die zelve Stadt genootzaakt is geworden met
de Gecommitteerden van zijn Keurvorſtel. Doorluchtigheyt van Coln ,
en den Vorſt van Munſter , te capituleren.
Hoogh -Mog: Heeren , doc.
Anneervan
W ningen de voorloopende
op Vranckrijck en geruchten /de DeclaratievanOorlogevan
Engelandt, mitſgaders de Keuren Vorſten vandeKo
Keu
len en Munſter zijn gevolghi / heeft deze Magiſtraat tot bewaringe en defenſie harer
Stadt, ten dienſtevan den gemeenen Staat, nodigy geacht / haregorge principalijk
te laten gaan / over de defecten harer Fortificatien , en van het Magazijn , met den
aankleve van dien / in vaft vertrouwen / den Staat niet in geblekezoude blijven / in
tijdt van noodt , haar zoo veel Volk van Oorloge toe te zenden / als ten fine voozſ3.
van nooden zoude zijn .
Belangende de Fortificarien , kan men voor de oprechte waarhepdt verklaren /
dat men zoo haaſt de vorſt upt degrond is geweeſt / derzelver reparatie heeft aanges
vangen / en naar ingenomen advijs, van den Colonel Stekke , en andere des vers
ſtandige / op verſchotvan de Stadt, zodanigh doen redzeſſeren enpalliſſadeeren/ dat/
niet tegenſtaande het onderwachte opbäeken van het Leger aan den Yfel, en het on:
tijdighovergaan der Steden Deventer en Zwol , de zelve bpna in volkomen Staat
van defenſie , zijn geweeſt : DeSchoten andere Poorten , Hameyen , Val-bruggen ,
Slagh-boomen , Batteryen , en anderezaken van gelijke nature / zijn op gelijk ver
ſchot mede in genoegbſameordre gebracht.
Den zoberen en zo zeer gebrekkelijken Scaat van ' s Landts Magazijn alhier / onder
 tegen de Vereende Nederlanden . 243
des Commys handt / Hebben wp in Februario jongſtleden / aan den Raadt van State
gezonden / met gedienſtigh verzoek / dat op die nodigebehoeften ten ſpoedighſten or
dre gefteltmochte werden ,en 't zelve door onze Mede-Raadts-Vriendt d'Heer Reyner
Ganineb Gnt. Tengnagel, Gecommitteerde ter Vergaderingevan haar Hoog: Mog:
met inleveringe van memorien, inſtantelijk bp den Raadt zijndegefolliciteeri/ heeft
men bekomen die hier voorgaande reſolutie , bp welke geaccozdeert wierden 6000
Pont Bus-polver , en 3000 PontLonten , zonder ineer/ niet tegenſtaande de Luyte
nant Generaal vanderMijlen , op ordre van den Raadt , viy rupmer en op alles hadde
geadviſeert. Waar opmen is genootzaaktgeworden / door een ertraozdinaris af
zendinge, van de Heeren Johan en Reyner Ganſneb Gnt. Tengnagel, onze Mede
Raadts-Vrienden , nevens onzen Secretaris , Rutger van Breda , nochmaals over 't
zelve ſubje &t bp den Raadt inſtantiete doen / op welk weleen Reſolutie (hier voren ook
verhaalt) ecliter / gelijk oolt de voorige / noch Polver , noch Lonten , noch Loot ,
noch ook pets anders is gevolght / onaangezienzedert veelvoudige fommatien / en
verdrietige ſollicitatien / aan den Raadt, den Heer Meerman , tot het diſpenſeren
van Ammonitie van Oorloge gecommitteert/ en den Commijs Stapelier van der Duf
ſen , daar over zijn gedaan. Zijnde alzo hoopeloos geſtelt / om upt des Generali
teyts Magazijnen pets tekonnen bekomen hebbenwpdoor d'Heer Heyman Vrieſleon
ze Mede-Raadts-Vriendt, Gecommitteerde Raadt ter Admiraliteyt tot Amſterdam
van 't zelve Collegie 26 yſere Stukken Kanon te leene ontfangen / en 4000 Pont Krayt ,
('f welck alles was / dat men met groote moepte / en ook niet anders als ſtillerwij:
ze konde bekomen ) en andere Ammonitie van Oorloge op verſchot van de Stadt in
gekocht / om immers / fchoon men van de Generaliteyt hier in wierde genegligeert /
wanneer men met genoeghzaam Garnizoen verzien was : (waar aan men oozdeelde
geen rederfen te hebben om temogen tuijffelen / )in poſtuur van defenſie zich te konnen
ſtellen. Maar aangaande het noodige Volk van Oorloge, moeten wy met leetwe
zen zeggen / dat onze Stadt ,wozdende aangezien als gelegen binnen den Ringh van
den Yffel , en doo2het Leger aldaar/ quaſi bedekt/ op de Lyſtevanbezettingen /
van Militie geleel onverzien / en zonder eeneenige Compagnie is geſtelt geworden /
ook by 't opbreken van 't Leger aan den Yfiel ‫ر‬, en het open fiellen vande pas in de
Veluwe: dat alleen 4 Compagnien Paerden , alhier wepnigh dienſt konnende doen /
zonder een eenigh Man te Voet , binnen Kampen zijn gezonden / in plaatze denaburi
ge Steden Zutphen , Deventer en Doesburgh , pder met 5000Mannen zijn opgep ?opt.
Hier van hare Hoog Mog: denRaadt van State', zijn Hoogheyt den Heere Prins van
Oranje , nevens de Gevolmachtigde te Velde, en de Stadtvan Amſterdam , bp iterative
Miffive (hier te vooren mede aangewezen) en door meer-gemelte Heer Heyman Vrieſſe ,
nevens onze Secretaris Albert Hof, den 6 Junii( oude ſtijl) bp ons ſpeciálik daartoe
gecommitteert/ kenniſTe zijnde gegeven , met verzoek / deze Stadt met behoorlijk
Garniſoen en ſecourſen ten ſpoedighften verzien mochte werden , dat anders ſtont on
feylbaar verloren te gaan , als (hier vooren) blijkt/ is by den Raadt van State op een
toegezonden Miſlive van den 13 Junji eerſtgeantwoor / (als boven verhaalt) en op des
HeerVriefſen nader inſantie zijn Ed: de nevensgaande Reſolatie van wel-gemelten
Raadt(als mede hier vooren geſtelt) concernerende eenigemeerder quantitept Bus-pol
ver ,ter hande geſtelt/ dan't zenden van eenigh Volk van Oorloge is bp alle des Ge
neraliteyts Collegien , midtſgaders zijn Hoogheyt , de Gevolmachtighde te Velde,
en deStadtvan Amſterdam op deonmogelijkhept t'eenemaal ge-ercuffert/ en nieteen
Ji2 Man
 244 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
Man herwaarts gezonde / hebbende zijn Hooghgemelte Hoogheyt, d'importantie
der Stadt Campen voor den Staar naukeurigblijk beſeffende / alleen hoope gelaten /
om de Compagnie Guarde die binnen Aernhem (vierde opgehouden / (30 ontſiagen
kondewerden naar Campen te zenden / 't welk mede ontſtaan is.
Gelijk belilagh en hp na gelijk verzoek door d'Heeren Reyner Ganſneb , Gnt. Teng
nagel en Johan Krul, Burgermeeſters der Steden Campen en Zwol reſpective / den z
Junii (oude ſtijl) jmgſtleden daar toe gecommitteert / aan de Provincien van Vrieſ
(ant, en Stadt en Landevan Groeningen , zijnde gedaan / hebben wel de Gedeputeer
de van de eerſte / bp reſolutie van den ro dito (ook al in't Toorige aangewezen ) de Mi
litie in hare Provincie , en omtrentKoeverden leggende ! midtſgaders het uptſchot
tot verzekeringe van de Steden en Forten in Over-Yſſel en Drenthe , omtrent hare
Frontieren gelegen / volvaardiglijk geaccordeert/ en aangenomen d'ordre daar toc
nodigh / ten zelven dage aan de Luytenant Generaal Aylua, op Zwol af tezenden /
ooh ten zelven epnde aan de Provincie van Stadt en Landen in krachtigetermenges
fchreven : maar zijn op der zelver Reſolutie, en op de Getupghde gelijke inclinatievan
.
de Gedeputeerde Staten van de Provincie van Stadeen Lande: ( die het nemen harer
Reſolutie op 't zelve ſubject wegens de d'abſentie van den Heer Commandant Raben
hooft ercuſeerden / en tot den volgenden dagh / den 12 dito verſchoven :) geene effec
ten gevolgit.
Den 11 en 12 dito zijn upt Zwol en Haffelt binnen Kampen gekomen de 2 nieuwe
Compagnien van Capiteyn Uytterwijk en Hum; en heeft alzo het geheeleGarniſoen be
ſtaan in de vooroemde 4 Compagnien Paerden , nevens die vandenGraaf van Flo
dorf, caſueel en zonder patent hier binnen gekomen / de 2 voornoemde Compagniente
voet / en noch een vanCapiteyn Blankfoort, die aldaar loop plaatze, en alnoch geen
Wapens van 't Landthadde / upt welke / 12 Mannen na Kijk in de Vecht , ten Fort,
gelegen op het Zwarte Water, waren gecommandeert / en daar mede het Fort over
den Yfel, beſtaande in 4 Punten en hare Flanquen , item dewerken vande Stadt, na
mentlik / 2 CapitaleBolwerken met hare Fauflebrayen , noch 4 aan de Landtzijde, en
alle dewerken langs den Yſſel moeteude bezet en gedefendeert werden / 't welk by al
le de werelt onmogelijk t'eenemaal wierde gecodeelt / is meergemelte Stadt, nadat
de Linie van Katerſchans totZwoll , tot welhersdefenſie men 5 Compagnien Paer
den , den 11 dito van dierhad gezonden / was verlaten / dezelves Compagnien Paer
den naar haar wederkeeren / van de voo gemelte Linie , met die van Capiteyn Hum
te voet , liptgetogen ; en een goet getal in het Biffchoplijke Leger , op welke het ges
heele gros gereedit ſtond te volgen / totonder 't Kanonwas genadert , voor en aleer
onze Gecommitteerden voornoemt, upt Hollande , Vrieſlande, en Stadt en Lande re
fpective arriveerden / en van haar wedervaren onsberichten konden / den 13. Junii ,
(Oude Stij !, ) bp accoort aan den Keur en Vorſten van Keulen en Munſter overgegaan .
Wy willen vaffelijk vertrouwen U Hoog Mog: nevensde geheele werelt, zullen
upt het voo !verhaalde konnen enwillen oogdeelen / datmeergemelte Stadt in’t minſte
niet by onze ſchult , veelmin ontrouwigheytovergegeven , maar by gebrek van Garni
ſoen en andere Oorloghs-behoeften , als weerloos en verlaten , in de handen van de
Keur en Vorſten van Keulen en Munfter heeft moeten vervallen , in plaatze / wanneer
men nevens de naburige Steden , met welke men tot onderſtandt van de gemeene
zake , altööt gewillighen gelijk heeft gecontribueertgehadt / voorzien was gta
weeſt / men beguram haddekonnen zijn tot conſervatiezijner Vryheyt en den dienſt
van
 tegen de Vereende Nederlanden . 245
vân den gemeenen Staat, d'attaquen der Vyanden vigoureuſelik aftekeeren. Dier
mede Hoog Mog: Heeren zullen wp epndigen / en Godt bidden U Hoog Mog: te wil
len nemen in zijneH.beſcherminge. Kampen , den 3 Auguſti, 1672.
Vwe Hoog Mog: Dienſt-bereydwillige Vrienden
Burgermeeſteren , Schepenen , en Raden
der Stadt Kampen.
Ter Ordonnantie van de zelve

A. van BREDA , Secretaris .

Aldus ig de Stadt Kampen , op een , en den zelven dagh , met de ſterke Stadt Zwoll ,
zijnde den 23Junii,1672. overgegeven ; De StadtHaffelt ,gelegen aan 't Zwarte
Water ,nietgroot/ maar redelijk ſterk / is aanſtondts /gevolght ials konnende me:
de niet Garniſoens genoegh binnen krijgen /noch behouden, en wierd voozts van haar
weynige / oude inleggendeSoldaten berlaten / gelijkupt het volgende te zien is.
С OP I A

Van het Extract uyt de Notulen , gehouden ter Secre

tarye der Stadt Haſſelt, behelzende de redenen ,
van ' overgaan der zelver Stede.
N Stadt
A datvan
den DeventermetdeKeurvorft
13 Junii, 1672. (OudeStijl)arhier detijdinge gekomenwas / dat de:
van Keulen , en deBiſſchop van Munſterhad
den Gecapituleert/ en dat den Colonel Aylua desi avondts te vooren met alle zijn Ba
gagie hiertot Haſſelt, van Zwolle , was gekomen ; Zohebben de Heeren van de Ma
giſtraat alle mogelijke devoiren aangewent/ om zijn Ed: te diſponeeren / dat eenigh
meerder Garniſoen in deze Stadt mochte verblijven . Maar daar op geen categoriſch
antwoordt konnen bekomen / alleen zeggende de Colonel Aylua vooziz. dat des daags
daaraan volgende / volk genoegh in Haſſelt zoude komen , maar niet wetendeof die
aldaar zouden verblijven ; En zijn aanſtondts daar aan deg nachts omtrent een uurę
binnen Haſſelt met groote confuſie gekomen eenige Compagnien Paerden , en de Re
gimenten te voet van Bampfield en Ripperda: Waar bp haar de Heeren van de Ma
giſtraat des morgens , omtrent 8 uuren hebben vervoeght met v ?iendelijke bede/ en
inftantie om alhier te ſubfifteeren / en den Vyandt het hooft te bieden : Maar heb :
ben bp opgemelts Colonels niet konnen obtineeren. Ennadien de Colonel Aylua ,
voozts de Colonels Bampfield en Ripperda met alle hare bphebbende Militie , den
14 Junii, (Oude Stijl) des voor de middaghs, omtrent touuren ,‫ ر‬upt deze Stadt zijn
vertrokken / 30 is daar door hetordinaris Garniſoen binnen dezeStadt leggende !
zodanige blohertighept toegevoeght / dat jp alle hooft voor hooft zijn gevolght i.
zonder dat eenigh Militair Perſoonhier binnen is gebleven ; maar dooz de Magia
Itraatallehoopebenomen worde / om tegen den Vyandtte konnen ſubfiſteeren / en dien
Ti 3 volgengt
246 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
volgens genoodtzaakt ook Capitulatien te maken / als d'andere Steden gedaan had
den .
Collat.

T. TELVOOREN.

Pro copia coſti

JOANNES BUIS , Secretaris.
Zwolle , den 17 Julii , 1673.
Den Generaal Aylua , en de Colonellen Bampfield , en Ripperda , met hun volk , en
'tinleggende Garniſoen, aldus Haſſelthebbende verlaten /zijn geheelnaar Vrieſlandt
ingetrokken / waar door die Stadt genoodtzaakt was als boven verhaalt) haar
mede in de Generale Capitulatie, met geheelOver -Yiel, over te geven .
Die van Steenwijk , een Stedeken , in die zelve Provintie, een wepnigh te landes
waart in gelegen / met 8 tamelijke Bolwerken , en Wallen geſterlit, quam ook al/
op 't aanſchrijven / en capituleerdezo wel als d'andere.
Alzo gafhaar medeover / Zwarte- Sluys, leggende aan de Rivier ,genaamt het
Zwarte -Water, (door 't welke men na Zwoll vaart /) niet verre van Haſſelt , doch na
der by een Inham van de Zuyder-Zee , daar de genoemde Rivier , upt ſtroomt; het
is upt de natuur ſterk door het omleggent water , en Moeraſſen , en daar en boven /
mets Bolwerken voorzien .
Blokzijl is een Schans, hebbende 2 Schut-ſluyzen , ( diede Vriezen en Groeningers ,
een Zijl , of Zielnoemen . ) Dit Fortig geſterktmet 6 Bolwerken , en beguameWal
len , en gelegen aan de Zuyder-Zee , tuſſchen Vollenhove, de Kuynder, en Steen
wijk : Deel Schepen met Turf , inzonderhept/ die de Brouwers gebzupken / en upt
de Over- Yffelſe en DrentſcheVeenen komen i baren hier dooz na Hollandt en elders
deze Sterkte ging al mede de zelve gang van d'andere. In't tweede Deelvan deze
Hiſtorie , han vorder van Blokzijl gelezen worden .
De Kuynderſchans, die ook aan de Zuyder-Zee , op d’upterſte grenzen van Over
Yffel , naaſt dit van Vrieſlande , gelegen is / heeft s Bolwerken en Wallen , waar
revens het Rivierken de Kuynder ,( daar zp haar naam van heeft) in de Zuyder- Zee
vloept ; deze Schanswierdal mede in deGenerale Capitùlatie begrepen / en gafhaar
ook als de reſt / sonder piagh of ſtoot /of eenigh tegenzeggen / gewilligh over ; maar
deze 2 laatſt genoemde zijn niet lang daar na 7 doo2 de Hollanders enVriezen , met
verraſſing wederom hernomen . Ziet mede van de Kuynder-ſchans vojder in 'tvoorſ .
Tweede Deel.
Staphorſt, en Roveen , welli men had begonnen teverſterken / maargants on
voltopt noch zijnde/ wierden al in 't eerſte aan de Biſſchopſe vollæren ten beſten ge
geven .
Deklepne opene/ en onvaſte Stedekens, daar omtrent/ als Vollenhove , Geel
muyen , Meppel, en andere / waren al bp týdts / van hare Inwoonders verlaten /
en van deMunſterſe Stropers, Dieven , en Brandeſtichters, verniett/ geplondert/ en
tendeele / verbrandt.
Daar reſteerdenuniet meerin de Provincievan Over- Yffel, als de ftarkeOmmer
ſchans ,
 tegen de Vereende Nederlanden. 247
ſchans, niet verrevan het Dorp Ommen gelegen / dicht op de Frontieren vanden Bil
ſchopvan Munſter; Dezewas wegens den Staatbezet / met3 Compagnien Soldaten ,
ſterk te zamen / 200 Man , behalven de Officieren , van Capiteynen , Luytenants ,
Vaendrighs, en Sargeanten , & c. waar van den Capiteyn R.van Arkel , Comman
deur daar binnen was / d'andere 2 Capiteynen waren / Bourmania , en Vegelijn :
Schelmsen ſchandelijk hebbenzich de meeſte Soldaten van dit Garniſoen aangeſtelt/
Als men zien kan in 'tvolgende Verhaal, gehouden / en uptgegeven door den genoem
den Commandeur , en Capiteyn , R. van Arkel.
Waarachtigh Verhaalvan de Muytinatie , en Onwilligheyt
tot'er vechten , der Soldaten , binnen de Ommer
ſchans, en't gevolgh van dien.
Voorgevallen den 12, 13 , en 14 tunii, 1672. Oude Stijl.
Op den 12van
overgaan der Deventer
voorfz. Maande begronden
, en daaglis daardeSoldateneerft
na/ van Zwoll,temurmureeren over't,
Kampen , Haffelt
Steenwijk , Sluys, Blokzijl, en Kuynder , alle Provincialiter overgegaan ; ondermal
kanderen zeggende: Wat zullen wy hier doen , onze volkeren zijndoch alle wech naar
Vrieſlandt? En de Soldaten gevangen zijnde, werden overal miſérabel getracteert , en
bzachte alle'tzelvezodanigen ſchrik onderhaar/ dat de geheele Compagnie van den
Luytenant ColonelBourmania , * met een gedeelte van de Compagnie van Vegelijn,
in haarvolle geweer aan de Buytenpoort haar verzamelden / in willens om voozt te
gaan / bpaldien ik nietwas gekomen van bupten upt de Faucebree , (vindende de
Luytenant Blauw , en de Vendrigh Lemmet van de zelve Compagnie , ſtil en zonder
tenigh devoir te doen / by haar ſtaan) en dat ik haarhadde geſtilt/ en wederom na
haar Poſt gekregen/ en haar vịagende / op wiens ordrezy daar verzamelt waren ;
zepdentmen haar gezeghthadde, darze vertrekken zouden , en watdat zydaar lan
ger te duhadden , alzo'tgeheeleLandt overwas.
Den 13 dito 'smorgens , kreeghik kondtſchap / dat den Vyandt tot Ommen wag
genadert / en bemerkende de onwil der Soldaten , belaſte/ datze alle met haar Zijdt
geweer, voor mijn deur zouden komen met deOfficieren , alwaar tot haar zepde /
dat ik verzekert was, datdeVyandt de Schans naderde, en wellicht deze nacht noch
eenige attacque zoude doen , vermonende een pder zich te onthouden van den drank , en
vozder belaſtende / haar beſt te doen in 't defendeeren van de plaatze , waar op 3p alle
alsupt eenen montriepen / niet anders te willen doen , als alle de andere groote Steden,
die het overgegeven haddenzonder ſchoot offtoot, en nietin de Kercke wilden zijn ge
footen , en roepende voorts / trop , trop , liepen zp alle haars weeghs.
Ettelijke vielen in't Huys van den Majoor, aldaar metgewelt't bier upthalende/
bzonken haar zeer volen onbequaam / roepende / wanneerhetopis , zogaan wy daar
uyt, zulks dat ik en de Majoor met gewelthaar upt het huys moeſten drijven / en na
haar poft doen gaan.
* Van den beginne hebben dievan Boarmania al gerevolteert , nietwillende werken , Schoon't haar
van de Heeren Gedeputeerde Staten van Vrienandt, aldaar in loco zijnde geweeſt , belaſt was
waar over den Luytenant Gencraal Aylua daar heeft moeten komen , om de zelvé ce fillen,
Ont:
 en e rſen g
448 Den Franſ , en Munſt Oorlo
Ontbiedende daar op alle de Oficieren , haarzeggende / datze alle wel zagen de
groote moetwil en onwilligheyt der Soldaten , verzoekendehaar advijs, alzo deSolda
ten in haar voorgaande boosheyt volherden ; Waar op de Capiteyn Vegelijn ( als
d'eerſte) hem bezwaartvondt te adviſeeren ( begeerde een uur / of twee reſpijt/ maar
alzomen hem zepde / zo veel tijdt lichtniet te hebben , zonder dat'er nochmeerdeſ ver
anderinge zoudekonnen komen, jep dedathy de Soldaten wel en trouw wilde voorgaan;
maar in geval zy niet vechten wilden , dat hy alleen niet doen kofte , dat het ook aan zijn
Perſoonnietmanqueeren zoude , hebbendezijn yver genoegh betoont.
Dan gelijke verklaarden den Luytenant Floris vanArkel.
Ad idem , den Luytenant Blaeuw van Bourmania. Ad idem , den VendrighLemmer
van Bourmania. Ad idem , den Majoor Pieter Michielſz , hebbende ik geen Vendrigh
Preſent / en Capitein Vegelijn geen Luytenant noch Vendrigh ; zepde Ik, dat men be
hoorde met malkanderen de Soldaten te dwingen om te vechten ; proponeerde vorderg/
of men niet goedt vondt / alle de Sarjanten binnen te ontbieden en een pder by haar
volli te zenden / nochmaals haar te vermanen / en te belaſten op groote ſiraffe , dar
den yderzich zou hebben te onthouden van Muytinatie , 'twelk alzo gefchiedende/ heb :
ben de voorfz. Sarjanten gezamentlijk komen rapporteeren / dat'er eenige waren die
zepden / by haar Officieren welte willen blijven , maardat men haarmoftebeloven een
goet accoort te wege te brengen , en dat men de Schans doch niet houden konde.
Hebben ' s avonds ordre gegeven dat alle het volk methaar geweer in de Faucebre
fouden komen, behalven 3 of4 man;bp de Kanonniers,op de Boven- Batteryen,heb ik 4
van de bequaamſte Soldaten tot Canonniers geſtelt : Ås Chriſtiaan van Bergen-op
Zoomzonder Bourmania,Gilles Noot;onder Vegelijn ,Baſtiaan Gerritſz. enBarent Nyhof;
onder mijn Compagnie , (welkelaatſten medeover is geloopen onder den Biſſchop van
Munſter) en is daar na bevonden / dat Gilles Noot mede een van de grootſte Muyte
makerswas die des nachts hem te zoek heeft gemaakt/ in plaats van op de Baterye
te komen / als mede den ordinaris Konſtapel, Lucas Dirkfz. die in twee nachten op de
Wallen niet en was geweeſt / hem ziek maltende.
Omtrent de klok 4 uuren ; 'gavondes , guamen dezevolgende Soldatenin thaar
Vrouwen in mijn huys , alg namentlik : Reyner Veldenhof, Jan Peter Gijsbert
Mattijſz. Tamboer , Hendrik deWever, Barent uyt den Ham , Hoender Jan , Wiegh
man Hendriks , Dikke Jan , Hendrik Koertſz , Jan Zuyker ,Willem Egbertſz, Jan
>
van Barel, met noch eenige anderen /zeggende: Mijn Heer,watzullen wy doen metonze
Vrouwen en Kinderen , wy bidden doch dat ghy die niet ten proyeaan den Vyand geeft ,
om geſchonden te worden ; waarom moeten wy'r neeſ houden als alle de groote Steden
hebben gedaan ? Als wy gevangen worden , konnen ons doch nietloſſen ,en zijn alquijt
wat wy in de werelthebben ; doch haar zeggende , dat zy patientie hebben moeſten , en
vechten en hoopen op een goet accoort , of dat inen liever den brandt in de Schans moeſte
fteken ; zo verzochten alde zelve daar op,dat zy dan ten minſten hare Vrouwen en Kin
deren met eenige pakjes mochten brengen aan de naaſteBoeren huyzen , zullende date
ljk weder binnen komen ; en alzo alle dezelve meeft lange jaren onderde Compagnie ge
dienthadden / niettwijffelde of zp zouden mitsdien wederomkomen /30 heb ik zulks
toegeſtaan ; maar bleven alle wech / en quam niet een wederom binnen.
Des nachts met de overigen in de Faucebre gaande / belaſtede dat de ander Com
pagnie daar mede zoude komen ; doch daar quam niemant/ maar pder een Poſt
genomen hebbendenazön zin , als dievanCapiteyn Vegelijn op deBaterye , maak
ten
 tegen de Vereende Nederlanden . 249
ten aldaar een groot geraas tegen den Sarjant Leſle,begeerendedat zy hem volgen zou
den ;niemant wildevan de Baterye, maarbegeerden die Poſt te houden ook niet geda
gen datden Kanonnier daar op mochte komen /willende hem denhals boeken /30 hp
de lont in de handt nam , op welk getier ik de Wal oploopende/hebbende 2 Piſtolenin
de handt/ gepde de Sarjant Lelle : Mijn Heer , ik kan 't volk hier niet van daan krij
gen , zy willen deze Poft houden ; en daar op in 't midden van haar zijnde gegaan /
en gebjaaght hebbende/ wie hemverſtoute meeſtervandeBaterye temaken ,en by
aldien zp niet mech wilden / dat ik’er een onder de voet wilde ſchieten ; riepen zu
Allen / wy willen onze Capiteyn ſpreken , die de Sarjant moeſt gaan halen / de welkt
byhaar komende/ en een lange Harangue aan haar doende/zijnze epndelijk met hem
nabeneden Faucebre gegaan
in de .
De Majoor uptgezonden hebbende om't volkvan Bourmania te halen / rapporteer:
den / dat niemant van zijn Poſt wilde komen.
De Luytenant Blauw beneden komende in de Faucebre , gepde tegens mijn / dat het
beter was geweeſt/ dat men haar van eerſt ofaan / daar onder had geſtelt/ dat zp nu
van haarPoſt nietwilden veranderen / waar op de Luytenant (weder wech gezonden
zijnde / omze tehalen) wel met eenigh Volk na beneden isgekomen / maar bleef ech
ter de reſt op deWeſter-Bateryeſtaan / * daar niet van daanwillen be / noch ook ges
doogen dat den Kanonnier Chriſtiaan daar op mochte komen / dzepgende hen tedoor
fchieten / zulks dat ik zelfs derwaarts gaandemetden Majoor, denvoo:13. Kanon
nier beneden deBaterye vondt ſtaan / nietdurvende de Lont in de handt nemen /
over de voo2[3. dzepgementen ; alle de gemelte Soldaten haarniet ontziende / bpm
de Majoor veel vuple woozden na te roepen / zeggende dat zy ommijnent wil haar
hals nietwilden verliezen , en waarom zy meer vechten zouden als de anderen , vragen
de / ofIk welwiſte/ dat mijn Volk 2 Officieren van de Biſſchop hadden doodtgeſchoo
ten/ en daar ; over gediepght was / alle die zp in de Schans vonden den hals te zullen
bieken ; als mede dat'er eenige van de Compagnie van Vegelijnhadden queſtiegehad
en de Ylerſchans, meteenen LuytenantRoothof, die gezivooren hadde / alle die van
de Compagnie doodt te ſchieteni jahebben haar nietontzien in denachtdooz degraft
te gaan / daar zp de ondiepten wiſten / haar begevende na Ommeen Dalfſen als
Boeren onderSauvegarde, zeggendemet eenen ,hoehet in deSchans gelegen was ;onder
andere ook den voozſ3. Barent Nyhof, Jooſt Kelder, en Jan Delsman , de welke de
Vrouwe vande Corporael Jan Karels haar goedt hebben helpen begraven/ buptenin
het zant/ en daar na medeWechloopende naar Omme, dienſt namenonder den Bif
fchop , komende deg anderen daaghs 't voorſ3. goet upt halen / en als buyt wech ne
men .
Den nacht van den 13 tot den 14. Junii , zopaſTeerende / zoude den Majoor des mor
gens de Buytewacht van 9Man , met eon Corporaal in halen/ doch quamrapportetrend
Bat’ervan dezelve / 40fs des nachts doo : gegaan waren / en midlerwijl is de geheele
Compagnie van Bourmania ,metde Vendrighen veele van Mp/ en van CapiteynVege
lijn ter Poortenuptgegaan /komendedeLuytenant Blauw zeggen /daar de Majoor noch
bp ſtondt/ Mijn Vendrigh is metal 't Volk wech , ik bevinde niet meer als 4 Man van
de Compagnie by my , en hebbende als doen 't Volk doen tellen / 'twell noch in die
Schans gebleven wag / zijn bevonden maar 9 van Map / 4 van Bourmania ,
's Avondts te vooren hadden deze meeft al de Kogels uye baar Musketten doen loopen , waar uytre
bemerken kaat , watſchade zy aan den Vyande wilden doca,
Ht k
250 Den Franſen , en Munſterfen Oorlog
en 16 of 18van Vegelijn ,die by den anderen zijndegeroepenheeft men haar gebeden ;
datzpdoch alsdoen by een wilden blijven/ dat men zoude zien een goet accoort te ma
ken / zeggende de Majoor ; dathp haar een con Bier geven Wilde/ p zouden met hem
gaan; die hpverdeeldein pder Cortegarde, zendende pder2 emmersmetBier , daar zp
op de Wal waren /meenende zo den Vyandt als doen noch te verwachten.
Wepnigh daarna met Capiteyn Vegelijn op de Walgaande / zagen wup de Mulder
van de Reeftin 'tVeen gaan / die wpriepen / en bpong komende zepde/ dat hy meen
de/dat wp al mede wech waren /met dat Volk dat 'g morgens gegaan was ; hp bin
nen gekomen /en de Bruggen neergelaten zijnde/ gafik heneen Ducaton , dat hp eens
na Omme zoude gaan zien /Hoe'tdaar gelegen Was / 'twelk lip dede/nemende 2 of 3
Boeren met hem : kort daar nia weder komende /gepde /niet verder had durven gaani
als bp Keesmans-huys , alwaar op een berghglie had gezien , dater veel Troupen upt
de ſtraatvan Ommequamen .
Ondertuſſchen waren de voorfz. overige Soldaten wederoin alle op de loop geko
men in mijn Huysgevallen /de Kelder opfiaande /'t Bier en Wijn daar upttappende, en
veel goets daar upthalende/ als mede 't Vaendel van Capiteyn Vegelijn, dat devoor
noemden Capiteyn haar weder ontnam / laopende 30 ban d'eenBaraque tot de ans
deren /die opſlaande en nemende alle het goede daar upt/roepende: Gaan wy,Gaan wy ;
zettende haar voorts bp een trop aan deBinnencortegarde, waar eenige riepen / dat
ik en deSarjant Ayker van Vegelijn hoorden : Wy willen onslieveronderden anderen
doodt ſchieten, als tegen de Vyande vechten ; vooxts zepde Gillis Noot: Wy hebben nu
ook wat te zeggen, zeght de Capiteyn zo by voort wil,dat hy komt,anders gaan wy wech,
halende zo 'tVaendelvoor detweede maal / gaande daar mede ter Poorten upt/ via
gende ook de Luytenant Blauw ,ofih en den Capiteyn Vegelijn mede wilden gaan / dat
al 't Volk wech was ; ik zond een Soldaat (daar noch ſtaande) vanden voornoemden
Capiteyn, en liet haar zeggen / datze doen noch eens wilden binnen komen ; doch lieten
wederom weten /dar’er niemant binnen komenwilde,maaronsbuyten wilden tevoorde
ſtaan. Ondertuſſchen de Mulder met de 2 Boeren op de Walgaande ricpen Comman
deur komt hier,en ziet daar 5 Batalions; en gaande daar op wederom de Wal af en met
CapiteynVegelijn na bupten / zerdeik : Mannen komt doch wederom binnen , gy kunt
de Vyandt niet ontkomen , hy is dichtonder de Schanſe , wy zullen zien te accordeeren ;
en tot hp de Hoven (die bupten deSchans zijn ) haar volgende/ om haar in te halen /
en eenigeook aan't ſtaan krijgende/ quam de reſteerendeTrop , die bp de Poortwas
gebleven / met gewelt naar ons toe niet tegenſtaande Capiteyn Vegelijn met zijn
bloote Degen tuſſchen haar wag / meenende die op tehouden , maar te vergeefs /
roepende: Mijn Heer, ziet ik doe mijn beſt, en kan ze niet ſtutten ; wag ik genoodt
jaakt te zeggen : Ik ziewel dat gy mecSchelmen te doen hebt, gaande zo wederom na
de Schans , daar de Majoor en de Commijs vondt/ zepden dezelbe : Wat zullenwynu
hier maken ; Wy zullen op groot rantſoengeſtelt worden , enwykonnen doch hier geen
dienſt meer doen,
Ondertuſſchen naderde denVyandt dicht onder deSchans , zulks datwp ternau
wer noodt konden ontkainen hebbendedeMuldermpverbergt/ meende des andereis
daaghs door te komen /maardePartyen liepen zoa ſterk/ datik mpeenige dagen bp de
Boeren in 't Veen moſt onthouden / zonder wech te konnen geraten . Epndelölimp
meenende te ſalveeren doo, Stappers enRooveen ,ontmoeten ik 8Ruyters,diemp naalit
#pttrokken en alles afnamen wat ik had / en zo voodHalſelt komende /
ben
 tegen de Vereende Nederlanden . 251
ben daar binnen gebracht/engevankelijk aangehouden totnu toe ; en ditis de reden
geweeſt/waaromik dit allesniet eer heb konnen aan den dagh brengen/ en mijn goe
de naam en faam , die in mijn abſencie , doozeenige quaatwilligen , tot mijn grooten on
ſchutt/is gezocht te lacheteerenniet met dewaarheptheb konnen verdedigen .
Alledie geenen die in de Schans zijn geweeſt 7 zullen moeten getupgen hoe grooten
pver ik omtrent deplaatze heb aangewendt / meenende die tenupterſten te defendee
ren / 30 ik zulke Schelmen niet binnen had gehad / dit zo ſchandelijk en ontwederhou
delijk hebben gemuptinært/ en die zovol vrees en ſchrik waren / datzy / zonder
Vyandete zien/ wech liepen.
Groote van het Garniſoen voor de Muytenarie.
Het Garniſoen eenige dagen tevooren in de Wapenen hebbende doen komen / Hadde
des avondts te vooren belaſt / dat men alle de bequaamſte Mannen Musketten zouden
1
geven / en zijn als doen bevonden / in ryen en gelederen.
Mijn Compagnie 54 Muskettiers , en 19 Pieken .
Bourmania -
- 42 Muskettiers , en 20 Pieken.
Vegelijn . 5o Muskettiers , en 16 Pieken .
In alles , 201 Man. Komtte zamen 146 Muskeçeiers , en 55 Pieken.
Derklare dit alles alzoowaarachtighgepafTeerttezijn / enten ooşkonde van dien /
met mijn handtekening beveſtight. Actum den 26 Julii, 1672.
1 R. van ARKEL.
1
Dezen Commandeurheeftdaarna / op den 28 Julii , 1672. tor Muyden , doo? 12 30
Onder-Officiers als Soldaten van'tGarniſoen uptdevoorfz. Schans, in tegenwoozdig
1 hept van den Advocaat Jacob de Mey , en Alex. Rind , een Atteſtatie doen beleggen /
t dat die bovenſtaande Verhaal waarachtigh is , en dat dien Commandeur zich , als een
Eerlijk Mari gequeten hebbende , de laatſte was die deSchans (door Muytenatie, daar
toe gedwongen) verlaten heeft. Zijnde alle andere Verklaringen, deze Contrarieerende,
vals, en onwaerachtigh.
De Munſterſequamen welhaaſt deze Schans innemen en bezetten /alzo dienBiſſchop,
hier vip veel tot bevrijdingvan zyn Landt, aan gelegenwas.
Aldus mach men zeggen dat de gelieele Provincie OverYffel in deg Vyandrs han :
1 den is overgelevert/zonder / en al eer/ dat bp na eenige van des zelfs Sterkſte Steden ,
Schanſen en Forten , de Vyanden vooz Hare Wallen en Poorten hadden gezienofver
1 nomen / uptgenomen Deventer , dat van de Munſterle Bomben , hoewel noch met
wepnigh ſchaden / verſchrikt is gewozden / en voorts door flaauwhertighept /ongea
woonte van den Oorlogh , en wat'er meer mach ondergeloopen zyn / Tchandighen
fchelmachtighis overgelevert / daartoede onordre niet wepnigb geholpen heeft vers
t bozzaakt, doo de quade overeen koming van de Commandanc,en Magiſtraat,diebpna
elk even veel te zeggen hebben gehad ; een zaak / die meermaals qualijk is af
geloopen / als noch korts gebleken is aan de Stadt Zwoll,door't misvertrouwen
tuſſchen deHoofden der Militie, en der zelver Magiſtraat : De Stadt Deventer is dan
1 H1.2 het
252 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
het eerſte voorbeeldt en oorzaak geweeft / dat de reſt van die Provintie hare fchande
Inhe Capitulatiehebben naar gevolght.
De geheele Provincie van Over-Yfſelaldup overgegeven / wierd bp de Overwin
naars aldus verdeelt.
De StadtDeventer behicl den Keurvorſt van Keulen , en wierd van zijn Soldaten
bezet.
De Stadt Zwoll bleef onder haar verdeelt / en quam daar binnen / Franſe , Keulle,
m Munſterſe Militie.
De StadtKampen hoewel onder Over- Yffel behoorende / maar aan deeg zijde van
den Yffel- Stroom , en op den Gelderſen bodem gelegen / wiert geheel aan de Franſen
overgelebert/ en met yun Krijghs-Volk beget.
Alie de reſtvan deze Provincie, behielt denBijtſchaap van Munſter.
wop komen wederom in de Provincie van 'tHartoghdom Gelderlandt, die voodge
ven /dat zp nopt geene Steden,ofSchanſen ,dievan eenige de minſte confideratienvan
fterktewaren / doo Generale Capitulatie , (als die vanOver- Yffel gedaan hebben /)
hadden overgelebert/ maar altýdt/ dooz de Vyanden , tothet overgeben ('t zpdan
met louter gewelt/ of onmogelijkhept van de grootemachtdes Vyandts te konnen
wederſtaan / immers altijdt/ in tegenwoordighept / en aankomſt der Vyandtlijke
Krijghs-benden vooz hare Wallen en Poorten) gedwongen zijn geweeſt ; daartoe bp
biengende de exempelen van Aarnhem ,Hattem ,Knodſenburgh , en Nimwegen , ( dat
noch volgen zal) als ooli die / van het van alleg onvoorziene Harderwijk , en Elburgh ,
welkers 2 laatſte overgeben / aldus is toegegaan .
Verhaal van 't overgaan der Steden ,Elburgh , en Harderwijk.
EStadt Elburgh is gelegen in de ProvincieGelderland , op de Veluwe, qualijk een
De
Piftoolſcheut verre van deZuyder-Zee , zp is klepn en ook niet ſterk / doch kan
met een hooge vloedt, hare omleggendeLanden ten deele / doen ondervloepen : voor
dege Stade quamen den 20 Junii 1672.eenige Munſterſe Troupen , onder colilmando
van den Overſten Hauteyn , een Inboorling , upt het StichtUytrecht, en Bandiet upt
Vrieslant, doch nu in dienſt van de BiſſchopvanMunſter. Die van Elburgh alzulie
gaſten ongewoon /berſchrikten voor dit bezoek /dewijl datze van alle noodtzakelijkhes
den / dienende totder zelver behoozlijk onthaal/ gantich waren onvoorzien. Éven
wellietenzp deze gaſten binnen komen / doch op tamelijke goede conditien .
DeStadtHarderwijk , grooter en ſterker / als Elburgh , omtrent 2 mijlen daar van
daan / gelegen op den zelden Bodem /op een hooge drooge en vaſte gront/ en zo dicht
aan de Zuyder-Zee,dathet zelve water,met een ozdinaris vloedt tegen die StadtsdeMuu
ren aanflaat: aan deLant-zijde heeft de Stadt oude hooge Muuren , en bupten zelve
goede ſterkeaarde Wallen ; aan debepde zijde / ten Ooſtenen ten Weſten , bp de Zee
kant zijn 2 oude ſteenen / doch meeſt vervallen Blokhuyzen ; 2 Bruggen ſteken van de
Stadtupt t'Zeewaart in / tuſſen denvelhe / ( nu eenige Jaren geleden ) een Haven is ges
maakt , maar is geheel ondiep van modder en fiijk/ (hoewel devlakke Zee -ftrandt
aldaar ' gelijk die gantſe Kult langs / zeer harten zandig is ) ingeſpoeſt / zo dat 'er
naulijks een Boot, met gemeen water, vooz aan / han vlotten .
Bp sommigevan deMagiſtraten dezerStadt was als een concept van een Briefonts
worpen / om door de gelbe/ van den Coning van Vrankrijk Sauvegardes of goede
Capitulacien
 tegen de Vereende Nederlanden . 253
Capitulacien te verzoeken ; 't welk de Burgers ter ooren gekomen / een groott murmu
ratie verooyzaahte / want zo zepden / deStadt te willendefendeeren / dat met haar
300 Man niet mogelijk was ; zo dat evenwel dien Briefniet voort ging : maardoor
't overgeven vanElburgh verpauwde die moedighept niet wepnigh i en dede veele /
over Zee , naar Noordt-Hollandt de vlucht nemen .
Den hier voorgenoemden Overſten Hauteyn , sont alvoort een BriefuptElburgh
binnen Harderwijk , bp de welke hy de Magiſtraten aanboodtzo redelijken accoort ,
als ze zelfs fchier zouden begeeren ; hier over beraadtflaagt zijnde/ wierden eenige
Heeren , met volle mache , en Inſtructie derwaarts gezonden / die al voort met de Ar
ticulen der Capiculatie , wederom quamen / waar op den 22 Junii 1672. den voorfz.
Overſten met omtrmt/ tuſchen de 60 of 72 Man , yo te Voet als te Paert , binnen
Harderwijk zijn gekomen , apt de welke ljp/ 12 Man , bp proviſie ! totSauvegardes
aldaar zoude laten / volgenshet Accoort ,doch ' tzelvewas / gelijck hp beloofthad/
niet van de Vorſten van Keulen ofMunſter ondertepkent) daar over ontſtont eenigh
misnoegen , en vielen woozden/ te meer / doozdien den Overſten ſuſtineerde / dat hp
genoegh gereſpecteert wierd / reed over zullio / al mozrende / met alle de zijne /
niet
ter Poorten upt.
Een van de2 Burgermeeſters , die hem uptlepden / waarſclouden de Burgers, die
aan de Poort de wacht hadden / dat zp moſten oppaſſen / alzo men breegidei dat het
niet wel mochte afloopen / maar zp Burgermeeſters haddendie fout/ datzy dezen
Overſten geheel upt de Poort ,tot bupten de apterſten Hameye b :achten / alwaar ge
komen zijnde / wierd'er een Roer, of Piſtool van de Munſterſe geloſt , waar dooz
eenvan de Burgermeeſters , die daar dichtvoor ſtondt / verſchrikte / en ter neder
viel / rollende voozt / tot beneden / in de Stadts Gracht : d'inder Burgermeeſter
mogende zeggen / dat dit ſchietenonfatſoenlijk was , wierd terſtondt bp zön Draagh
bande gegrepen / en die van 't lijf gerukt: De Burgers in de Poort dit ziende / en niet
wetende/ water gaandewas haalden voozt de Brugh op ; en dieopde Wallen ſton
den /ſchooten terſtondtmetMusketten , ja ook met Kanon (dat zelf van een Burger
meeſter wierd aangeſteken ) daar onder / als of'tLooden hagelde; Hier over ſtoven
de Munſterſen een ſtuk weeghs van deStadt af, daar ze eenige hoopen van Heyde,
en klepn Brandthout vonden / en die / tot waak / -inbrandt ſtaken / dat eenige
fchrik , door de hoogte opvliegende vlam , in de Stadt , verwekte / de 2 Burgermee
fters raakten evenwel beljouden in de Stadt : De Munſterſe verbranden noch een Mo
lenaars Huysjen , en meenden de Molen mede aan te ſteken / doch die wildeniet aan
gaan .
Een halfuur daar na / komen 2 Trompetters voorde Poort , verzoeken om binnen
gelaten te zijn : Men hon de Burgers qualijk doen ophouden / om op deze Trompetters
te ſchieten / de wellie binnen gekomen / preſenteerden nochmaalgt upt de naam van
hun Overſten , dat het Accoort mocht aangaan / hp wilde 2 Oftagiers binnen zenden /
die daar zoo lange zouden blijven /tot dat het Accoortgeratificeert/ en getepkent van
den Biſſchop van Munſter aan haar zou behandightwozden / datmaar wepnigh da
gen zou aanloopen: Dit wierd aangenomen / en guamen 2 van de Munterſe Offi
cieren binnen / die ook kozts daarna / van het Tractaat , behoorlijk geteekent/ en
gezegelt / met te Sauvegardes , gevolghtwierden .
Doch deze Munſterſe Heerſchappye duurdeniet lang / want na verloop van Wepe
}
nigh tijds1 quam den Hertogh van Luxenburgh van wegen den KoningvanVrank
我 真 : rijk ,
24 Den Franſen , en Munſterſen Oorlogh
rijk , met een goet deel Frans Krijghs-Volk binnen Harderwijk , däefdeMunſterſe
taar upt / en fielde daar een Frans Overfte , tot Commandeur.
Dus iang zin wp / eerſt in Over-Yffel,en daarna in Gelderlantopgehouden / dooz
dien d'een Stadt den anderen / dagelijks / met haar aan de Vyanden over te geben /ges
volgtis / ja zomtydto weL2 / als Campen en Zwoll , op eenen dagh , te gelijk ; latende
ondertuſſchen Zijn Hoogheyt, den Heer Prins van Oranjen , met het reſterendeLeger
van denStaat, voor deStadt Utrecht, daar hp den 15 Junii (alsvooren gezept is )
des avondtsvoorgekomen was / bindende de StadtsPoorten toegeſlooten.
Dit onverwacht aankomen / veroozzaakte geen klepne ont fieltenis / zo welvan
binnen / alsvan bupten/ en maalite aldaar een bangenacht, want de meeſten hoop
wilden zijn Hoogheyt, noch niemant van hetLegerin laten komen /'t welkevenwel
deg anderen daaghs is aangenomen / en geſchiet : Doch hoedanigh dit is toegegaan /
kan gezien worden / upt een hier navolgende Extract , getrokken uptde Dedučtie bp
de Ed :Mog: Heeren Staten des Landts van Utrecht , (volgens 't exempel van die van
Campen , Deventer, Zwoll , &c. hier vooren verhaalt) in openbaren druk uptgeges
ven: in welke Deductie zyin'teerſt / dapper roemen van hare groetwillighept in't
confenteeren van ſubſidien , en het promptfurneeren van der zelver Penningen ,tot bea
talinge van alles dat tot den welſtandtdeg gemeenen Landes , 50 wel te Water als te
Lande, van nooden was : Ja datzy de Soldatentenlaſt van haar repartitie ſtaan :
de / weizomtijdts / bp avance, of tevooren hadden betaalt ; hoewel het deIngeze
tenen van hare Provincie, in deze fiechte tijden / zeer bezwaarlijk gevallen was :
Datzp eenigen tijtherwaarts geſtadigh hebben verzocht en aangemaant/ dat'er bp
den Staat recruteeringe , en noch meerder Militie mocht werden aangenomen / dat
ook de Rivieren den Rijn , en Yffel , mochten derdiept / en bequaam gemaakt wors
den / om meerder water te konnen houden / tot Hare Provincie, en des gemeenen
Landes defenfie / als ook / dat men de Steden , en Forten , aan de genoemde Rivie
ren gelegen / met noodtzakelijke Amonitie van Oorlogh en Soldaten , behoogde te
voozzien / en alle verbalien Sterkten te herſtellen / en Magazijnen in de zelve op te rech
ten / etc. hier toe noemen / en vertoonen zp verſchepden Copyen van Brieven , aan de
Raadevan State , & c. En epndelijk diepgende bp ontſteltenis van dit alles / Het werk
zelfs by der Handt tenemen . Gelniksp ook eenige Gonderden van hare Huyfluyden
met Schoppen en Spaden voorzien / op ontfangen ordre , tot het maken van het Re
trenchement, aan den Yel-itroom , hadden afgezonden : Als mede een groot aan :
tal dan yare Burgers , en den achtſten Man upt de Landtzaten , te vooren al op Wape
nen geſtelt/ mitſgaders alhare Waartgelders die geleght wierden in de Steden Nim
wegen , Doesburgh , Zutfen , en Schenke-ſchans , en andere: Boven dien hadden
zp devooifz. Steden , wel met48000 ponden Boskruyt en 10000pondt Lonten voor
zien ; hebbende ook noch op hetlaatſte/ dooz hare Miffiven van den 28 May , en 3 Ju
nii , 1672. (Oude Stijl) als mededoos inſtancien van hare Gecommitteerde, ter Ge
neraliteytdoen aanhouden / dat hare HoogMog: en den Raadt van Staten , in die bes
kommálijke conſtitutie van tijdt/ tot Utrecht of Aarnhem haar reſidentie wilden
nemen / om nader bp der handttezijn / en op alles behoorlijke en ſpoedige ordre te
kennen ſtellen. Hoe het vozdermetdeStadt Utrechtis afgeloopen / kan men zien upt
Hetvolgende

EXTRACT ,
 tegen de Vereende Nederlanden . 255

E X TRR A C T,

Uyt de Deductie, van de Staten van den Lande van Utrecht.

Behelzende een Waarachtigh Verhaal, van't geen gepaſſeert is, omtrentden Intocht
van de Franſe macht in de Provincie, en Stadt van Utrecht.

( de
Rijn bp het Tolhuys gepaſſeert zijnde / de bovenplaatzen aan den Rijn en Yfiel
daar doo; benauwt / en het Leger van den Staatgenootzaalit wierdeafte zakken / en
zich herwaarts te begeven / hebben haar Ed:Mog: de Statenvan Utrecht ten dienſte
van de Armé op den i Junii , 1672. wegende Dingidagh , op't verzoek van de Heer
Velde-Marſchalk Wirtz aanſtondts / en in alle pi/ door den Commis Martini ndar
't Leger , upt der Staten Magazijn doen brengen 1000 Spaden , 500 Schoppen , mit
gaders 200Houwelen. Gelukmede op de eerſte kenniſje diehaar Ed:Mog : vanhet
grebzeli van Vivres wag toegehoinen / fot fubfiſtentie van deMilitie ,30 veel Broodts
hebben doen bakken / en zo veelKaes verſchaffen / als de Bakkers en Kaaskopersder
Stadt Utrechtten ſpoedighſten konden opleveren . Maar hetLeger haaſtiger afko:
mende /als wel gedachtwierde/ en op Woenſdagh den i Junii , 1672. niet boven
De Stadt Utrecht, gelijk haar Ed Mog: gaernehadden gezien , maar beneden de zel
ve zich pofterende 7 de Burgerye doo, liet voozbarigh vluchten van eenige voorname
Perſoonen en hare Goederen ontroert zijnde / appxhendeerende het onverwacht
overgaan van zo confiderabele Forten en Steden, het afkomen van des Coninghs
victorieuſe Armé; alommegeſpargeertwordende / dat er Verraadt in ' Landt was,
de zwakheyt van de Stadt haar zelfs bekent zijnde/ en de verſchepdenhept van Reli
gie , ook diverſitept van gedachten caufærende / hadden die bekommeringe opge
vat/ dat een qualikvoorziene Armé in een Stadt, diebpzichzelfs niet te defeudeeren
was / een ongemalilielyheen zeer ſchadelijke inlegeringe zoude komen te doen .
Haar Ed: Mog: ten zelven dage deg naarmiddaghs verſtaande / dat Zijn Hoogheyt
omirent een half uur bupten de Stadt, in't Leger bpde Rodebrugge zyn logement
hadde genomen / hebben aanfiondtg upt hetmidden van hare Vergaderinge 6 Hee
rengecommitteertſ om noch dien zelven avondt Zijn Hoogheyt te gaan begroeten / en
te repreſenteeren de ongelegenhept waar in haar Ed: Mog: én deMagiſtraatder Stadt
Utrecht, vermita de ontroerdeen ontſtelde Gemoederen van de Burgers en Inwoon
deren der selber Stadt, zich bevonden .
Mitſgaders om met deHeeren Gevolmachtighden te Velde, en Zijn Hoogheytte
overleggen / wat in die conjuncture van tijden en zaken / tot geruft-ſtellinge van de
Gemeente , en tot ſecuritept van de Provincie te doen ſtonde.
Gemelte Heeren Gecommitteerdens hebben gerapporteert / dat Zijn Hoogheyt den
Heere Prince van Qranjen , de Troupes van den Staat hadde gecampeert beneden de
Stadt Utrecht, langs de Vecht , aan den Daalſchen Dijk , en dat op den volgenden
morgenſtondt úp Zijn Hoogheyt en de HeerenGedeputeerdens te Velde zoude wozden
gedelibereert wat diensaangaande/ en vozdersmet deArmé ſtondeteondernemen .
Ten zelven dage is alwederom tot voorzozgeenfubfiftentievan 's LandtsMilitie ,
nu
 256 Den Franſen Oorlog
nu aan / en beneden de Stadt leggende / gerefolveert / zo veel Broodts en Kaas aan
haar toe te zenden als eenighzingte bekomen was , en dat tot dien epndeálle het
, Broodt, 't welkten hupzevan deBakkers wierdebevonden/ en't gene over dagh en
nachtkonde werden gebalken / als mede alle het Bier dat in de Kelders van de Brou
wers gevaatlagh / mitſgaders een groote quantitept van Kaas , tot alleKramersop
te zoeken / derwaarts zoude werden afgezonden alles tot merkelijke duyſenden
monterrende.
Des anderen daaghs, wegendeDonderdaghs den 7. Junii , is goetgevonden / dooz
gemelte Gecommitteerdens ZijnHoogheyt voor te dzagen / dat haar Ed : Mog: ver:
trouwdenhet zekerſte, en ook heteenigóſte middel te wezen / ommedeontroerde Ge
moederen der Gemeente tot ruſt en ſtilte te brengen / indien Zijn Hoogheyt hem in
Perſoon binnen deStadtbeliefde tevertoonen .
Waar aan bp zijn Hoogheyt zodanigh isgedefereert / dat hp gereſolveert heeft
noch dien zelven dagh zich binnen de Stadt te begeven.
Mlivaar Hy vergezelſchapt van de Heeren Gecommitteerdens te Velde , nebeng
de vooznaamſte Hooge Officieren , en verdere Suite , met 30 groote acclamatie en
toejuychende genegenthept van de Burgerye ontfangen / en zijne komſte en præfentie
van die operatie en ſucces is geweeſt / dat men bemerhter dat de Gemoederen van
de Gemeente tot ruſte en ſtilte zich ſchikte / en is daar op aanſłondtg nader bp haar
Ed: Mog: op defenfie en beſcherminge van de Stadtferieuſelök en pverigh gedelibe
ceertgeworden .
Zijn Hoogheyt omtrent suuren des naarmiddaghs ter Vergaderinge van haar Ed:
Mog: gekomen zijndel heeft gecemonſtreert/ dat meteen ongereſolveerdeen onbe
ſtandige
fendeert.
Burgerye, een Stadt tegen een machtige Vyant niet wel konde werden gede
En daar op poſitive antwoordt omtrent de Willighept enbeſtendighept van de
Burgerye afgevozdert zijnde /is bp de zamentlijke Leden van Staten , naar dat Colo
nel én Burger Hopluyden in een van haar Ed:Mog:Vertrek -kamer doo? Zijn Hoogheyt
daar over gehoozt / en de Heeren van de Vroedtſchap inmiddels ook vergadert wa
ren gewecft /alle eenparighlijk gereſolveert zoveel Milicie , als bp Zijn Hoogheyten
de Heeren Gedeputeerden teVelde noodigh zoudewerden geoozdeelt/ in de Stadtte
ontfangen / het uptterſie daar mede te wagen / en onder Godes genadigen zegen /
Goedt en Bloedt tot het laatſte toe ter defenſievan de Stadtopte zetten .
Hoedanigh dit alles is verhandelt, leeſt men in'c volgende

Extract uyt de Reſolutien van de Ed: Mog: Heeren Staten

's Landts van Utrecht.
Jovis , OudeStijl , 6lunii , 1672.
Poſt prandium horaquinta
Namiddaghs ten s uuren .
Yn Hoogheyt den Heere Prince van Oranje ,als mede de Heeren Gedeputeerden ,en Gevol
Z machtighde van Staten Generaal te Velde, hebbendeingewillight het verzoek by haar
Ed: Mog: op heden gedaan , en in gevolge van dien terVergaderinge van haarEd:
Mog :
 tegen de Vereende Nederlanden . 257
Mog; gecompareert zijnde, is Zijn Hoogheyt te midwegen van de Tafel der Heeren Ge-elie
geerde, in een roodt-fluweelen Armſtoelgeplaatſt zijnde, naar voorgaande begroetinge en
coewenſchinge van Heylen Zegen , verzocht, om met zijn preſentie en daar toe appli
cabele redenen , de Burgerye der Stadt Vtrecht te perſuadeeren , tot het recipieeren en in
nemen van eenige Regimenten Militie ter defenſievan dezelveStadt,tenwelken opzichte,
aan haar Ed: Mog: Vergaderkamer ontboden zijnde den Eollonel,Hopluyden en Minder-Offr
cieren der Schutterye van gemelte Stadt, zijn de zelve eerſt door Zijn Hoogheyt, en nader
handt door de Heeren Burgermeeſteren en Oudt-Burgermeefieren der meergenoemde Stadt ,
tot de voorfz. receptieaangemoedight,en met de meeſtkrachtige motiven, zo veel moge
lijk geinduceert, en hebben gedachte Heeren Burgermeeſteren , daar op in aller ylde
Vroedtſchap der zelverStadt geconvoceert, en naar een weynigh vertoevens ter Verga
deringegereverteert zijnde , gerapporteert; dat de Heeren hare principal necnparighlijk
hadden bewillight en gereſolveert,zoveel Militie ,als byZijn Hoogheyt en Gedeputeerde te Velde
noodigh zoudewerden geoordeelt, in de Stadt te ontfangen , waaropby de zamentlijke Leden,
als mede Zijn Hoogheyten Gedeputeerde van Staten Generaal teVelde met onderling concent
is goetgevonden ,gerefolveert en aangenomende Stadt Vtrecht onder GodesgenadigenZegen
ten uytter ſten tegens den Vyandt te defendeeren ; Waar toe de Heere Beverning, mede Gedepu
teerde te Velde , egens de Provincie vanHollandt exhibeerde een Miſive, waar by haar
Ed:Groot-Mog: 1.toofden met allebedenkelijke ſecourſen en noodtwendigheyt de Stade
Utrechtte zullen adfifteeren, werdende vervolgens Zijn Hoogheyt verzocht des volgenden
daaghs's morgens deMilitiein de Stadt te doen trekken , als wanneer de Heeren Burger
meeſteren de Poorte voor haar zoude doen openen , 't welk by Zijn Hoogheyt zijndegeac
cepteert, heeft de zelven als mede de HeerenGedeputeerden en Gevolmachtighde van Staten ?

Generaal te Velde, alvoorens voor de moeyte by haar ondernomen bedankt zijnde, ter Ver
gaderinge afſcheyt genomen, om des anderen daaghs ten fine als vooren wederin de zelve
te verſchijnen.
1

Zijn Hoogheyt, naar dat de gemelte Reſolutie tot defenſie van de Stadt metzo ani
meuſe en eenpärige overeenkominge van de3 Leden van Staten was genomen / is
des anderen daaghs, wezendeVrydagh den ' Junii, des morgens wederom ter Ver
gaderinge van haar Ed: Mog: met de Heeren Ripperda Tho BeurſeGedeputeerde te
Velde , verſchenen .
Enheeft naargedaneaanſpraak aan de gezamentlijke Leden gelieben te vragen /
of de zelve en particulierlijk de Heeren van deStadt, noch waren van die opinieen
genegenthept als des avondts te vooren was gereſolveert / en daar op rondelijk
verklaart zijnde / dat men niet alleen bp de voozverhaalde Reſolutie perfiſteerde /
maar krachtelijk in hetzelve voornemenwasverſterkt/door de couragie en goede
wille ten dien epnde in de Burgers , en Inwoonders der Stadt beſpeurt wordende / heeft
Zijn Hoogheyt vervolgens geproponeert/ dat men aanſtondts behoorde te reſolvee
ren de bemuurde Weerd en 4 Voorſteden der Stadt Verecht af te branden ; en dat
daartoe bp de Regeeringe noch diendagh de noodige ozdjes zouden moeten wozden
geſtelt.
En daar op gemoveertzijnde / dat het zelve zoude wezen van een difficile en dange
reuſe executie, en veele zwarigheden was impliceerende,heeftZijn Hoogheyt gelieven te
zeggen datzich naar hetLeger zoudebegeven,om aldaar met de Heeren Gevolmachtigh
den teVelde, en de Generaals van de Militie, 'tgenediensaangaande was voorgekomen ,
LI nader
 258 Den Franſen Oorlog
nader te overleggen , en dan noch dien voormiddagh ofeven naar de maaltijdtder Ver
gaderinge van haarEd: Mog: te zullen reverteeren .
Gelijk ook de Heeren Gecommitteerdens van de Stadt mede aangenomen hebben /
alle yet genevoozſ3. de Heeren harePrincipalen te communiceeren en diens aangaan
de nader gelaſt ter Vergaderinge van haarEd: Mog: te zullen weder komen .
Maar gedurende dezelve deliberatien / en aleer. Zijn Hoogheye teruggewasgre
homen / zin deHeeren Hop, van Sevender, en Slingelandt, haarHoog: Mog: Gedepu
teerdens , die Woenſdagh den te vooren van Vtrecht naarden Hage vertrokken was
ten / wederam allieraangekomen , bp haar hebbendede Reſolutie ,die op haarrap
port bp haar Hoog :Mog: tot het bạengen van 's Landes Militie in de Provintievan Hol
Iardt ,was genomen / lupdende als volght :

Extract uyt de Reſolutie van deHoog: Mog: Heeren

Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden .
Jovis den i Junii, 1672.
1Sgehoorthetrapport
en
van de HeerenHop; van Sevender , enSlingelaget, haar Hoog:
op gedelibereert zijn
Mog :Gedeputeerd jongſt geweeſt hebbende totVerecht,waar
de , is goet gevonden en verſtaan , dat deHeeren hareHoog: Mog: Gedeputeerdenen
Gevolmachtighden te Velde , en den Heere Princevan Oranje, als Capiteyn Generaal
over de Legers van den Staat voor deze jegenwoordige expeditie, zal werden aangeſchre
ven ,dat de zelve het Leger van den Staat zullen brengen in de Proviatie van Hollandt, en
aldaar by een houden , en naar gene Garniſoenen verzenden; ten ware de abſolute neceffi
teytanders quametevereyffchen, en dat de gemelte Heeren Hop , van Sevender , en Slinge
landt , ten ſpoedighften naar het voorſz. Leger ſtaan te reverteeren.
Haar Ed: Mog: des Vrydaaghs voorfz. en alzo ten zelven dage , op den namiddagh
kenniſſe van de gemelte Reſolutie bekomende hebben hare Gecommitteerdens aan
Zijn Hoogheyt , en gemelte driehaar Hoog:Mog: Gedeputeerdens aanſtondtg afges
zonden / om te verzoeken / dat vermits de Burgeryenu volkomentlik tot tegenweer
1
was gemoedight / de voorverhaalde Reſolutie buyten executie mochte werden gehou
den.
En alzo Zijn Hoogheyt ondertuſſchen aan den Secretarisvan haar Ed: Mog: bad
de verltaartgerefoldeertte zijn / deStadt en Provincie van Vtrechtmet zijn aanwezens
de Leger te willen bpblijven / in gevalle de voorverhaalde hare Hoog: Mog: Gecom
mitteerdens tot het geven van zodanige elucidatie , interpretatie of lurcheantie in re
guard van devoorfz.haar Hoog: Mog :Reſolucie, konden werdengediſponeert/maar
andersgehoudente zijn de zelve teachtervolgen .
Hadden haar Ed:Mog: Gedeputeerden goet gevonden aan degemelte Gecommit
terdensvan haar Hoog: Mog: upt vreeze de pelve mochten vertrekken / eerſt hare
commiſlie afte leggen ,
Dezelve haarHoog: Mog: Gecommitteerdens vervolgeng daninſtantelijkWezende
berzocht /en haar voorgeſteltzinde dat de Reſolutie op haar rapport was genomen )
alsupt den Ceneurvan dienwas blijkende/ enzonder twöffel op een prafupoof
 tegen de Vereende Nederlanden. 259
en info:matie datde Burgerye alhier onruſtigh en tumultueerende was bevonde , en wey
gerigh eenige Militie in te nemen.
Dathet zelvenuwas verandert/en niet alleen de Burgerye in rufe gebracht: maar
door Zijn Hoogheytsprefentie ge-encourageerten t'eenemaalgemoedight/ endat inen
gerefolveert was hetuptterſteGoede en Bloedt tot dienſt van den Staaten defenſievan
De Stadt en Provintie te wagen .
En dat men daarom zodanige Bondtgenooten , die zich altijdt getrouwelijk tot
dienſt van 't Gemeene Beſt hadden ge-ebertueert / 30 plotselijk niet behoorde te ver
laten .
Echter haar Ed: Mog: Gecommitteerdens geen ander antivoozdthebben konnen
bekomen / als dat het aftrekken van 's Lands Militie haar Hoog: Mog: poſitive laſt was ,
dat zy haar in geenen deelen kondeinlaten , om yetwes daar omtrent te veranderen , ofte .

eenigh temperamentcoe teſtaan , zeggende/dat zy niet te min de zware conſtitutie van de

Provincie wel conſidereerden en beklaaghden .
Enis de zelve als doen te gemoet gevoert/ dat haar Ed: Mog : welkonden beſpeu
ren de intentiete wezen om 'sLandts Militie op den bodem van Hollande te brengen ,en
door innundatieen invloeyinge van wateren zich te verſterken: Blijvende door dat mid
delHollantgeconſerveert/ende Provincie van Utrecht t'eenemaatafgeſneden .
Waar naar haar Ed: Mog: Gecommitteerdens naar verwiſſelinge van verſchep de
redenen op het voozverhaalde
ſubject met Zijn Hoogheytgehouden /van de zelvemitf
gaders van de aanwezendeHeeren Gedeputeerdente Velde afſcheptnemen de naar
toewenſchingevan alleHeyl en Zegen over's Lantds Wapenen ; Jebbenverklaart/dat
haar Ed: Mog: zouden genoodrzaakt wezen zodanige middelen by de hande te nemen ,
als zy onder Godes genadigen Zegen zouden oordeelen denaaſteen zekerfte te wezen,
om zo veel mogelijk de totale ruine van de Provintie , en Srait van Utrecht te kounen
voorkomen .
En dat zy verhoopten dat gene van de andere Provintien zodanigh van de Bondtge
nooten zouden worden verlaten , als aan haar Provincie door de bovengemelte haar
Hoog: Mog: Reſolutie tegenwoordigh wierde gepleeght.
Ingevolge van de voorfz. Reſolutie van den Junii , isden - wezende Saterdaaghs,
des nachts voo2/of omtrent Zonnen -opgang de gantſche Armévoorts van de Stadt van
Utrecht afgetrokken /naar dat deArtillerye en Ammonitie,dewelkebp't Leger vood
handen was / al op den 7s Junii, upt de Provintie en van de Stadt van Utrecht waren
weghgezonden .
Daar en boven noch mede nemende een mechtelijke quantitept Buskruyt, welke
haar Ed: Mog: op de Kruytmolen bupten deStadt Utrechtgehaften betaalt hadden ;
Blijvende de zelve alzo t'eenemaelgeabandonneert.
Haar Ed: Mog: hebben op haar inſtantelijk verzoek / vermits de voorzep de
haar Hoog: Mog: Reſolutie , zo veel niet konnen obtineeren / dat de 4 Regimenten
thacer repartitie ſtaande ) en op haar territoir aan en beneden de StadevanVtrecht
leggende 7 binnen de zelve gezonden en haar tot defenfie gelaten mochten wojs
ben .
Paar dat nuhet geheele Leger vande Stadtvan Verechtwas afgetrokken en de
Provintie quam te verlaten / haar Ed:Mog : als doen vergadertwezende / zijndaar
op bp denanderen gekomen en de Vroedtſchap der Stadtaldaar en Corps mede ver
zochten vecſcheenen zijnde/ is gedelibereert / wat in dietegenwoozdigebeltom
LI 2 merlijke
260 Den Franſen Oorlogh
merlijke en perplere conſtitutie van tijdt en zaken / tot dienſt van 't Gemeene Beſte
der Provintie en Stadt van Uytrecht te doen ſtonde.
En is als doen haarEd: Mog: geduurende hare deliberatien alomme vooigeko
men / dat de principaalſte Collegien der Stadten Provinciebetupghden / gelijk ook de
Burgerye met een gemeen overeen komſte en pver betoondevan gevoelen tezyn / dat
men in zodanigeconſtitutie als de Provincie zich als doenbevonde/behoorde en ſchul
digh was / zo veeldoenlijk, doo, bezendinge aan den Coning van Vrankrijk te voorka
men de totale ruine van de Provincie en Stadt van Uytrecht, als wezende van de Bondt
genooten en der zelver Militie verlaten / ontbloot van Amonitie van Oorlogh , en de
Burgerye en Ingezetenen tot defenfie van de Boven -Quartieren verzonden; behalven die
genediezich in grooten getalle upt de Stadt oocknoch hadden geretireert / deoverige
zonder de Militie , en zonder eenigh ervaren Krijghs-Officier tot tegenweer zijnde on
beſtandt/ en zonder eenigh fecoursofhopevan dien volkomentlijkvan de anderenaf
geſneden / en over zulksten prope vande Vyanden geſtelt.
Zo hebben haar Ed : Mog: de geallegeerde redenen en motiven daartoedienende
overwogen / en geoordeelt het dienſtighſte tewezen / op het gevoeghlykſte tevoorko
men de gebreegdeonheplen van maſſacre /plunderinge en diergelijke en te verzongen't
gene ten meeſten dienſte van de Provincie , en Stadt van Uytrechtin zodanige ertremi
tept doorhaar zoude konnen geſchieden.
En alzo allede inliomende tidingen mede brachten dat des ConingsArmé't Dorp
vanAmerongen alberepts zouden wezen gepaſſeert /en dat de Heeren Gecommitteer
dens te Velden haar Ed: Mog: verzekert hadden / en ook een conſtant en gemeen geboe
len was in ' t geliecie Leger , datden Vyandt alle uuren doordePoorten van de Stadt
kondewezen en dat men geene eene nacht daar tegen verzekert Wag / hebben haar Ed:
Mog: eenparighlijk goedtgevonden 2 Trompetters naar Amerongen aan den Coning
ofte den Generaal,die des ConingsLegers zoude commanderren /afte zendenden eenen
langs de kley over Wijk , en de andereover Zeyft langs het zandt , op datden eenen de
zelve miſſende/ den anderen mochte aandoen .
Een van die Trompetters tot Amerongen , of daaromtrent des Conings Troupes
niet vindende / is te rugge gekomen .
Den anderen / zonder naderlaſt te halenvooztgetredenzijnde / en onderwegen des
ConingsVoortroupes ontmoetende / is van de gene diede zelve commandeerde voort
gezonden.
En heeft in dier voegen bupten haar Ed: Mog: intentie zijn Majefteyt tot voor
Doesburgh gaan vinden en op den Junii,een Paſpoort en Eſcorte beltomen /om Ge
committeerdens van de Provintie te können afhalen.
Welli Paſpoort nietvozder dienende / heeft hethaar Ed: Mog: goet gedachtte com
mitteeren eenigeHeeren ,om Sauvegarde voo deProvintie en Stadt van Uytrechtte be
komen / met die hoope / dat inmiddels de Surcheantie ofte afwendinge van zijnMaje
fteyts Wapenen o, p dig GeneraliteytsCommiſſie en Reſolutie van den Junii, 1672. van
den Coning mochte werden geoptineert/ * wezende haar Hoog: Mog: Gedeputeerden
ten dien epnde op den Junii, vân Uytrecht vertrokken /en alzulkg ten zelven dage als
haar Ed:Mog :Gecommitteerdens derwaarts gingen . 1

HaarEd: Mog: hadden ter zelder trdt door eenigeGedeputeerdens gemeltehaar

Hoog: Mog: Gecommitteerdensvoor haar vertrek doen begroeten / en laten reples
* Van deze Deputatic zal hier oa , meerder gezeyt worden,
ſenteeren
 tegen de Vereende Nederlanden , 261
fenteeren'den bekommerlijhen fiaat/ waar inzy haar bevonden/ en dat zp van at
jehulpe ontbloot zynde/ geneceſſiteert waren en gerefolveert haddenom Sauvegarde
van den Koningvan Vrankrijkte doen verzoeken en dateenigeGedeputeerdensten
dien fine gereedt en op haar vertrek ſtonden ; Dat de Steden Arnhem , Amersfoort
en Naarden ,in handen van den Vyandt alvervallen waren , en verſchepdeanderein
ſtaat om die haaſt te volgen / recommandeerende vozders de intereſſe en voozzoge
haarder Provintie , die zo grootelijks aan de ſurcheantie van des Vyandes Wapenen
was gelegen .
Gemelte haar Hoog Mog: Gecommitteerdens apprehendeerden als doen hoogelijk
in reguard van hare aanbevolene commiſſie de onbegripelijke ſucceſſen van deWa
penen der Vyanden , met hoope nochtans dat de zake omtrent de conferbatie van 't
reſteerende /doorgoede voorz0ige bupten wanhoop zoudewerden gehouden / enheb:
ben alle 't zeldeop den - Junii , 1672. aan haarHoog Mog: gecommuniceert ,uptwij
zende de volgende Miſive :

С Ο ΡΙI . A.

Hooge en Mogende Heeren .

Yn Heeren . Giſteravondt omtrent ten 8 uuren is ons noch te Woerden zijnde ,
door een Trompetter toegekomen een Miſlive van de Heeren Staten van Utrecht,
met een ingeſlotene Copievan d'Acte die den Koning van Vrankrijk tot ſecuriteyt
van onze vorderereyze hadde doen depefcheeren , zodanigh als U Hoog Mog: uyt de
zelve Copie hiernevensgaande zullen konnen zien ; de notificatie heeft ons dezemorgen
herwaarts doen komen , alwaar wy den Capiteyn in de gedachte acte vermelt, met zijn
byhebbendeRuytershebben gevonden , die jegenwoordigh gereet ſtaan om de reyze te
vervorderen , naar dat wy alvooren met de Heeren Gedeputeerden van de Staten van
dezen Lande door de Vergaderinge tot ons gezonden , hebbengeſproken, en uyt dezelve
verſtaan , hoe dat zy van alle hulp verlaten zijnde , en zijnde de Stadt Arnhem , en die van
Amersfoortal in handen van den Vyandt, en verſcheyde andere in ſtaat omdie haaft te
volgen , onder welke zy dievan Naerden almede rekenden , gereſolveert hadden eenige
Gedeputeerden af tezenden , omden Koningte verzoeken de zelveonder Sauvegarde ce
nemen. Wy willen hoopen dat Godt Almachtigh de Commiſſie die U Hoog Mog: ons
hebben gelieven toe te vertrouwen , met een gewenſchtſucceszal zegenen , alhoewel
de onbegrijpelijke ſucceſſen van de Wapenen onzer Vyanden , weynigh apparentie daar
toe geven , en dat ondertuſſchen der zelver goede voorzorge omtrentde conſervatievan
het reſteerende, die zake buyten wanhope zal houden. Waar mede Hoog Mog: Hee
ren&c. Utrechtden 21 Junii , 1672. des morgens ten ir uuren ,
Was onderteekent J. van Gent P. de Groot. W. de Naſſau .

Daar Ed: Mog: hadden ook bp Miſfive van dato den : Junii, hiermedecopielijk
vpgevoeght / aan deStaten Generaal albekentgemaakt / wat Conduicte bp haar /
in dezes tijdts ongelegentheptwierdegehouden / om hare plicht/ omtrentde Bondo
genooten daarmede te voldoen / en lūpde alsvolght:
LI 3 COPIA ,
262 Den Franſen Oorlog
с Ο Ρ Ι Α.
Hooge en Mogende Heeren.
A dat het Leger van den Staatden Yfſel verlaten , en tot in onze Provincie afgezakt
N onze Gedeputeerden derwaarts
de gezonden , om met de Heeren Gevolmachti
aanſtondes
ghden
te Velde en Zjn Hoogheyt den Heere Prince van Oranje te beraathagen ,wattot defenſie
van de Provincie, en voornamentlijk tot conſervatie van de Stade Utrecht, by de hande
zoude konnen werden genomen . En hebben Zijn Hoogheyt doen verzoeken dat de zelve
zich in de Stadt van Utrecht wilde begeven , op dat de ontſtelde en ontroerde Gemoe
deren der Gemeente door deszelfs preſentie en aanwezen geruſt geftelt, en tot het in
nemen van een ſortable Militie mochte worden gediſponeert , waar op des anderen
daaghs zijnde den i dezer Zijn Hoogheyt zich uyt het Leger in de Stade van Utrecht
getranſporteert hebbende, deszelfs aankomſte van zodanige opetitie en ſucces is geweeſt,
dat de Burgerye tot ſtilte gebracht is geworden , envervolgens by onsmeteenparige toe
ſtemminge van de drie Leden , in 't bywezen van de Heeren Gevolmachtighden te Velde,
en Zijn Hoogheyt gereſolveert iseen genoeghzaam Garniſoen vanRegimenten zo teVoet
alste Paardebinnen de Stadt van Utrecht in te nemen , en Goedt en Bloedt tenuyterſten
ter defenſie op tezetten , zijnde by Zijn Hoogheyt voorgeſlagen , dat tot vordere beſcher
minge van deStadt d'eene helfte der Cavallerye aan de Vecht, en d'andere aan den Vaart
ſchen Rijn gecampeert, en’t vordere Gros van't Leger omtrent de Stadt geleyt en gere
trencheert zoude worden ; waar op wy in verwachting zijnde , dat tot executie van't ge
ne voorfz. de beloofde Regimenten binnen de Stadt den volgenden dagh zijnde den - de
zes zouden worden gezonden , is Zijn Hoogheyt des morgens omtrent ten 10 uuren
geaccompagneert met de Heere Ripperda The Beurſe wederom Perſoonelijkin onze Ver
gaderinge verſcheenen , en heeftaan ons bekent gemaakt, datalvoorens de Militie in de
Stadt te konnen laten komen , by ons zoude moeten worden gereſolveert, aanſtondes en
zonder tijdt verlies de bemuurde Weerd , en de vier andere Voorſteden te doen afbran
den, 's welk by ons geconfidereert zijnde te wezen van een zeer dangereuſe executie , en
deGecommitteerdens van de Stadt Utrecht zeggende hetzelve de Heeren hare Princi
palen te moeten communiceeren , is Zijn Hoogheyt uyt de Vergaderinge geſcheyden ,
aangenomen hebbende’tgene voorſz. met deHeeren Gevolmachtighden te Veldeen de
Generaals van de Militie , noch in nader deliberatie te willen brengen , met verklaringe
dat hy noch dien voormiddagh ofte kort nade Maaltijdt e’onzer Vergaderinge zoude re
verteeren : Den uytlach van welke beraadtlaginge met verlangen te gemoctziende , en
inmiddels ons aangedient zijnde , dat met het Waterjegenwoordigh inde Riviere de Lek
noch een groot gedeelte onzer Provincie zoude konnen worden geinupdeert, en het zelve
dooronzen Secretaris aan welgemelte Heeren Gevolmachtighden te Velde,en Zijn Hoog
heyt hebbende doen bekent maken ,om in de voorſz. hare beraadtſlaginge mede te worden
gebracht. Hebben wy metgroote alteracie vernomen dat by U Hoog:Mog: was gereſol
veert, en Zijn Hoogheyt gelalt, het Leger uytdeze Provincie naHollandete trekken ;
welkeReſolutie ook aanſtondester executie is geleydt. U Hoog Mog: konnen zeer lich
telijk beſeffen , hoe groote confternacie zodanige Reſolutie onder ons gecauſeert heeft ,
daar de zelve ons noyt gecommuniceert ofte daar van eenige notificatie gegeven was ; te
mec
 tegen de Vereende Nederlanden , 263
meer , dewijle by de executie van de voorſz. reſolutie ons zelfs geweygert is de Regi
menten op derepartitie van onze Provincie ſtaande, enom onze Stadtleggende,tot onzer
defenſie alhier te laten verblijven , onaangezien uyt de inkomende kondtſchappen men
ons betuyghde , dat den Vyandr in weynighuurenvoor de Stadt Utrecht zoude konnen
wezen ; waar door wy dangebracht zijn in d'uytterſte ongelegentheye , als zijnde van het
Leger van den Staat verlaten , van ons eygen manſchap en Burgerye , zo door voorige
wervingeals uytzenden van vrywillige , grootelijksonbloot , het platteLandt onzerPro
vincie door ge-eſcarteerde Troupes van'Leger van den Staat alommegepilleert, en alzo
t'eenemaal van de Bondtgenooten geabandonneert. Wy vinden derhalven ons genecer
fiteert , om te voorkomen de cotale ruinevan onze goede Ingezetenen ,ons van zodanige
middelen te bedienen , als wy na de tegenwoordige conftitutie van tijdt en zaken de be
quaamſte konnen uytvinden , en dienvolgende een Paſpoort offaufconduitverzocht en
geobtineert hebbende, zenden wy dezen morgen onze Gecommitteerden aan zijn Alder
chriſtelijkſte Majeſteye omSauvegarde te bekomen , waar toe wy temeer geparft zijn
geworden om dat onsopgiſteren namiddagh in 't zekerberichtis , dat den Marquis van
Rochefort Sondagh namiddagh laaftleden ten 2 uuren deStadt Amersfoort met een con
fiderabel gros geoccupeert, en de Steden Rheenen en Wijk alvoorens particuliere Sauve
gardes badde verkregen. Hoog Mog: Heeren , wy hadden noyt gemeent dat den yver
die wy tot conſervatie van de gemeene zake zo in't conſenteeren
van ordinaris en extraor
dinaris middelen , en hetprompt furneeren van de zelve , als mede devrywillige leenin
ge van zo veclerhande behoeften van Bus-polver en anders , totbezorginge van de Steden
aan den Yſſel, Rijn en Waal, en ook het Leger, by onszoliberalijſ gedaan, en waar
‫و‬

in sy veele onzer Bondtgenooten , volgens demeenigvuldige getuygeniſſe van UHoog

Mog: zelfs hebben gefurpaffeeit , in dezervoegenaan ons en onze Provintie zoude heb
ben worden gerecompenfeert : Maar biddende dat den Almogenden Godtalles na zija
goedertierene genade noch ten beſten gelievete ſchikken , zullen wy UHoog Mog. Per
foonen en Regeeringe in de protexie Godes beveelen . Hier mede, &c. Gedaan t’V trecho
den 11 Junii , 1672 .
Wasgeparapbeert
P. RUYSCH. "

Onder ſtondt,
Ter Ordonnantie van de Heeren Staten ' s Landes van Vtrecht ,

En wasgeteekent
C. v. POLL.

Mig haar Ed: Mog : op den Jani , omtrentdemiddagt / eerft refalbeerden in

Paſpoort van Zijn Majefteytte verzoeken / was al op den Junii ,, daar te vooren /
deStadevan Aarnhembelegert en befchaoten .
De Regeeringe der Stadt Wijk hadde den gelden Junii , haar Ed :Mog: bekent
gemaakt dat des KoningsTroupesomtrent Maurikaandeoverzijdevan Wijk , in
De Betuwe wierdengezien .
Gelijke
264 Den Franſen Oorlog
Gelijk ook ten zelven dagehet Leger van den Staat, op kondtſchap datden Vyande
tot Amerongen aan’t WielſcheVeer wag doozbzeltende 1 zeer ſchielýk naar Vtrecht
afgezakt / en des anderen daaghs aldaar aangekomen was .
In de Stadtvan Wageningen was ook al op den - Junii , Sauvegarde gekomen .
Menzelven dage tegens den avondt, van gelijken in de Stadt Rheenen .
En hadden ook haar Hoog Mog: op den zelven dagh / op voozſtel van de Provincie
van Hollandt, * al aanden Koning gecommitteert deHeeren van Gent, de Groot,
van Odijk , en Eek , om te verzoeken openinge van de Conditien , waarop zijn Maje
ſteyt de ſtilſtandt en afwendingevan zijneWapenen zoude believen toe te ſtaan.
Welke hare Hoog Mog: Gecommitteerdens op den 27Junii , wegende ' s daaghs to
vooren / eer haar Ed: Mog: reſolveerden / omeen Paſpoort te laten verzoeken /tot
Vtrecht zijn gekomen / om pozder na Zijn Majeſteyt met zijn Leger voorDoesburgh
leggende tevertrekken .
De Stadt Aarnhem was op den 7. Junii , na weynigh dagen Belegeringe aan den Ko
ningh van Vrankrijk overgegeven .
Opden 1.Junii, heeft deStadtvan Thyel uptgezonden om Sauvegardete verzoeken /
en op den i Junii, de zelve geobtineert.
Op den Junii, hadde de Magiſtraat der Stadt Wijk inſgelijks al Sauvegarde vers
zocht en belomen .
Amersfoort wierd op den : Junii , door den Marquis de Rochefort ingenomen .
En des anderen daags den : Junii, hebben deffelfs Troupes Naerden bemach
tight.
De Stadt van Verecht daar dood van vooren en ten wederzijden / zijnde befiooten /
gelaten in voorige toeſtandt van onmacht door het verbrengen en poſteren van't Le
ger van den Staat in Hollandt , verfteken van alle hoop , die noch eenighzints op de
Milicie van den Staat mochte overigh zijn geweeſt / en niet te minnoch al verwach :
de op een goeden uptſingh van d'een ofd'ander der voorfz. deputatien ; Is den
Marquis de Rochefort met zijn bphebbendeLeger op den iš Junii , wezende Donder
dagh, van Amersfoortnaar V treche afgekomen , en heeft (volgens notule bp de
Heeren der Stadt Vtrecht ten zelven dage daar van gehouden) doo, een Overſte zijn
aankomſteaan den eerſten Burgermeeſterdoen bektent maken / met aanzegginge dat
hp voornemeng word met zijn bphebbende Troupes in / en door de Stadt tetrekken .
De Vroedſchap daar over geconvoceertzinde / Heeft naar overlegh van alles en
inzonderhept van den fisat/ daar inne zp haar geprecipiteert vonden /gerefolveert
2 Heerenupt den haren te committeerenomme Hooghft gemelteHeereMarquis ken
niſie te geven / dat de voorzep de Deputatien aan den Konink van Vrankrijk waren af
gegaan en dat men alle turen den Vytſlagh daarvan te gemoetgach / en datderhak
venwilden vertrouiven dat zijn Excellentie de Stadt van in / en dooztocht zoude wil
len verfchoonen .
Diens volgende gemelte Heeren Gecommitteerdens vertoogen / en in 't kogte gere
verteert zijnde / alzo zp den Heere Marquis tot bp hetKruysGaſthuys, 't welk om
trent een Piſtool-ſchoor van de + Stadts-Poorte gelegen is / met zijne Troupes geavan
ceert vonden / hebben haar Ed: Ed: ter vergaderinge van de Vroedſchap gerappoz
teert / dat met Zijn Excellentie waren verſpzoken / dat het Leger zijn marſch buyten
* Daarna , bier vanmeerder,
+ De Witte Vrouwen Poort ,
om
 tegen de Vereende Nederlanden.. 265
om zou nemen , en dat alleen 100 Muskettiers du Roy binnen deStadt ingenomen zou
den worden.
Waarop zijn Excellentie met de voo2f3.100 Muskettiers in de Stadt gekomen zijn :
del heeft zich in Perſoon , naar haar Stadthuys begeben / en onder het ſtellen van de
ordres tot billetteringe van de voorzepde Muskettiers , de Portiers met hare Sleu
tels doen ontbieden / en de zetue in deRaadt-Kamervan haar afgevozdert/ en na zici
genomen .
Des anderen daaghs, wezende Vrydagh den Junii , deg naarmiddaghs / zijn
haar Ed:Mog: Gecommitteerdens upthetLegervan zinMajeſteytterugge gekomen /
en hebben gerapporteert/ dat zp het verzoek van Sauvegarde voor de Provincie en
Stadt van Utrecht , ingevolge van haar Ed: Mog: reſolutie gedaan hebbende/ den
Heere de Louvois , Primier Miniſter van zijn Majelteythaar hadde te gemoet gevoert/
dat den Coning niet gekomen was omme Sauvegardes te verleenen , maar om Sieden en
Provincien te conqueſteeren. .
En dat Zijn Majefteyt haarzelfs hadde doen aanzeggen / dat zp een keer terugge
zouden doen / omnader en volkomender laſtofte Pouvoir van de Heeren hare Princi
palen aftehalen .
Waar op haar Ed: Mog: vernemende dat hare verwachtingen van geen ſucces
waren / dooz dien alles gantſchelijk guame te ontſtaan ; en confidereerendedat de
Stadt van Utrecht by zich zelfs (hoewel nu ook alberepts geoccupeertzijnde) alleen
niet bevoeghtwag voor de behoudeniffe der Kerken tenplatten Lande , en de exercitie
van deGereformeerde Religie door de geheeleProvincie , conſervatie van de Provincia
leCollegien , inclufie in de Tractaten door welgemeltehaar Hoog Mog: Gecommitteer
dens van wegen dezamentlijke Bondtgenooten te maken , en devordere zo hoogeen im
portante Intereſſen van de Provintieby het geaccordeerde, (Hier kortelijk navolgende
vervat/) te verzoeken ; hebben haar genoodtzaaktgebonden eenige Articulen te ont
werpen / en doorgemelte Heeren Gecommitteerdens op haar Ed:Mog: naam / aan
ZijnMajefteyt te doen boordzagen .
Den volgenden dagh den Junii , zijnvoozberhaalde Heeren Gecommitteerdens
wederom naar Zijn Majefteytvertrokken / en den 14 Junii , deg avondts gereverteert
zijnde / hebben háar Ed:Mog :bekent gemaakt / dat Zijn Majefteyt daaghs te voo
ren den dezer , aan de Provincie , en der zelver Ingezetenen , onder anderen hadde
geaccordeert.

Articulen geaccordeert van den Koning vanVrankrijk ,

aan de Provincie yan Utrecht.
At de exercitieofteoeffeninge van de GereformeerdeReligie, gelijk dezelve tegen
D woordigh werde geleert, de Academie en schooten , zullen blijven geconſerveert.
Dat de Regeeringe vandeProvincie, Zulks die tegenwoordigh geconſtitueert is, zal
blijven by de zelve forme, en byde Perſoonen , die de Zelvetegenwoordighbekleeden.
En dat de Privilegien en gerechtigheden van de drie Lfeden van Staten , en van de
Stadt en Steeden in hun geheelzullen blijven.
Dat hetHofvanInftitie enalle andere Amptenen Oficien ofBedieningen,doordegeherala.
脚 功m
266 Den Franſen Oorlog
le Provincie zullen worden gecontinueert in de perſoonen , die de zelve tegenwoordigh
bekleeden.
Dat alle ſchulden , laften , Capitalen en Renten van dien , op de Provincie, Stadt ,
Steden en communiteyten ſtaande ,zullen blijven , gecontinueert en betaalt werden.
Dat de Provincie , Stadt en Steden van Vtrecht niet zullenworden geplundert , nochte
gehoudenzijn , het zelve afte koopen , ofworden gebrandtſchat.
Dat de Provincie van Verecht , Stadt of Steden van dien , niet zullen worden ge
bracht onder een particulier Heer.
Dat bovendezen allen, de Provincievan Vtrecht zalwerden geincludeertin zodanigh
Tractaat, als deKoningh met de Staten Generaal zal komen te accordeeren .
Coonende haar Ed: Mog: alom inhaar zieltagendenen ſtervenden Staat, hare ge
trouwighepdt en pyer / omme tot het upterſte in den Bandt der Unie te ivillen bers
blijven 7geduurigh hare gedachten gebeft houdende op het geene hare Hoog Mog:
/ en ten beſten van de Unie en zamentlike Bondgenooten zouden komen te han
velen .
Uptalle het vooxverhaalde kan valkomentlijk werden afgenomen / dathaarEd:
Mog: niet voo barigh / maar doorde optterſte noodt geparſt zijnde / eerſt Paſpoort
voozhareGecommitteerdens verzocht/ en daar na doo, de zelve de geacco ,deerde Ar
ticulen geobtineert hebben .
En dat ook niet de Provincie haar zelben / maar in effecte/ en met'er daat de
Bondtgenooten door het aftrekken van alle deMilitie van den Staat, de Provincie van
Utrecht aan den Koningvan Vrankrijk hebben overgegeven/ apparentelijkom groge
ter onheplen en meerder zwarighedenvan den Staat tevoorkomen / en om de Provin
cie van Hollandten de andere te conſerveeren .
Willende haar Ed: Mog: vertrouwen / zulks geſchiet te zijn met die intentie en hoo
pe , datdoo? de conſervatie en behoudeniſſe van Hollandt , deze verlatene Provincie
wederom zoude mogen werden herſtelt. Bedaan t’Utreche den s December, 1672.
CASPAR SCHADE. VE
7

Ter Ordonnantie van de Heeren Staten voornoemt.

C. v. POLL.

met de voozberhaalde Redenen , meenen deHeeren Staten van Utrecht , het over
geven van die Stadt en Provincie, genoeghzaam te konnen verantwoorden . DeHee
ren Gecommitteerde, die van wegen Utrecht, aan den Coning van Vrankrijk gezon
den wierden / waren / de Heer Seroskerke, Heer van Wellande, Berkeſteyn , en den
Burgermeeſter van der Voort : de Articulen , die zy den Coningvoozdzoegen /en haar
toegeſtaan zijn / als boven verhaalt / zijn van Monſr. de Louvois, als eerſten Mi
matter des Conings ondertep kent maar bp dezelve Heeren Gecommitteerden wier
den noch de 2 volgende voorgeſtelt.
Date de s Collegieri of Capitculen , Duytſe ord'uneen vurderer Beneficien , zullen
blijven
 tegen de Vereende Nederlanden . 267
blijven in haar geheel , zulks dat die de tegenwoordige Poffeßeurs zullenblijven be
zitten .
Dat de Alienatie van de Eccleſiaſtique Goederen, tot noch toe geſchiedt, zalworden
gehouden , voor valide , en vanwaerde.
Doch het ſchijnt dat deze niet hebben willen doorgaan / vermits die van Vtrecht
in hare hier vooren aangewezene Deductie , de zelveniet aanroeren .
Dit voorſz. Extra &t is getrokken uyt de Deductie, by de Staten 's Lants van Vtrecht
uytgegeven , en geteekentby haarSecretaris, C. van dePoll. Doch wy zullen de zaak eens
kortelijk herhalen , en eenige omſtandigheden daarby voegen.
Het was binnen Verecht doen ter tijdt zeer wonderlijk geſtelt : Die Burgers , hoo
rende 't fchielijk overgaan van alle de bovengelegen Steden en Starkten , riepen niet
als Verraadt , Verraadt, ſcholden alle der zelver Opperhoofden , zo welPolitiken als
Militairen , diedie plaatzen hadden overgegeven / voor Schelmenen Verraders ,roes
pende over lupdt / dat men haar alzo mede wilde overleveren , en dat over zulksde
Grooten hare beſte en gereedate Goederen na Hollandt zonden, en wegh vluchten ;
vlogen daar op / als zinnelooze menſchen / (die toch van outg / altijdt de naam van
Muytemakers hebben gehadt)metgroote furie , naar de Vrachtſchepen en Schuyten ,
waar by geen Uyterſe Wijven gebak waren / en haalden deKoffers , Kiſten , en
Pakken daar upti zmeten de zelve openen aanſtuliken / viſiteerden het geen daar in
was / en wierpen 't zelvelangs de wegh , en wat daar noch ſiimmer mocht onders
loopen / etc. zo datde Magiſtraat, om dezen oproer te ſtillen/ het vluchten en vervoe
ren van Meubelen , verboodt: In dezeontſteltenis quam het reſteerende Leger van
1
den Staat, naar Utrecht aftrekken ; het welk wederom nieuwe moepten daar bin
nen verwekte / want de Burgery ſpeelde den meeſter, fioot de Stadts Poorten , en
wildeniemant binnenlaten komen : Zijn Hoogheyt , den Heer Prince van Oranjen ,
met de Heeren Gedeputeerde te Velde , deze beroerten aangedient zynde / vonden
goedt / aanſtondts de Heeren , Hop , van Sevender , en Slingelandt , naar den Ha
ge af te vaerdigen / en hare HoogMog:de Heeren Staten Generaal , van dezentoes
. ſtandt/ te onderrechten / en met eenen ordre te verzoeken / wat voydermet hetLeger
van den Staat te doen ſtondt. Terwil deze Heeren vertrokken waren / hadden de
Magiſtraat, de Burgerye tot eenige bezading gebracht / en Zijn Hoogheyt verzocht/
binnen te willen komen / en Militie, tot harer Defenſie , in te nemen / maar doen
Zijn Hoogheytvoozftelde datmen in alleryl , de Voorſteden , (niet moſt afbreken ,
maar om die dringende noodt, afbranden) Konden zp daar toe niet verſtaan / voor /
en aleer men de Vroedtſchap, en Gemeente, hier op had gehoozt / en daar over groas
te zwarighept wierd gemaakt/ als zijnde van een zeer dangereuſe Executie Z: ijn
Hoogheytis dan wederom na't Leger vertrokken / om met de Gedeputeerde te Vel
de , en de Krijghs-Overften , alles nader over te leggen / met belofte / Haar van de
daar op volgende Reſolutie te komen rappołt doen ; onderwijl wierden de Heeren
Staten van Utrecht aangedient / datmen met het water , dat doenmaals in de Rivier
de Lek wasy noch een groot gedeelte van de Provintie van Utrecht kon onder laten
loopen / 'twelk haar Ed :Mog:dooz haren Secretaris aan Zijn Hoogheyt, en de Ge
deputeerdehadden doen bekent maken ; maar de genoemde Heeren Hop , van Seven
3 der, en Slingelandtwederom uptdenHagebp Zijn Hoogheytaankomende/ brach
tin mede/ dat men het Leger , volgens ordrevan hare Hoog Mog: deHeeren Staten
I mm 2 Gene
1
268 Don Franſen Oorlog
Ceneraal, Hollande zoude doen intrekken / wozdende alza de Provincie van Verecht
verlaten.
Dit vertreli ban't Staten Leger , ig doo; die van Verecht zelf veroozzaakt/ ten eer
ſten / door haar oproerige 1 of veel eer muptende Burgery , die deStadts Poorten voor
Zijn Hoogheyt den Prins van Oranje, en dezyjne/ toeſloten ; waar over de Deputatie van
de voornoemde Heeren naar den Hage moetendegeſchieden /dedaaropvolgende ordre
van daar af en Hollande in / tetrekken/ gevolgt is. Ten anderen /deonivillighept
van't prompt/ of ſpoedigh af boeken /ofhanden van hare Voorſteden , zonder welke
men die Stadt(konnende
door geen ombloepingvan water! als andere Hollandtſe
Steden , geſterkt worden tegen zo een machtigh Leger /niet had konnen verdadigen :
Vierinzijn die van Verecht meermaalswepgerigh geweeſt ,want in den Jare, 1629.
als Zijn Hoogheyt PrinsFrederik Henrik , H.L.Memorie ,'s Hertogen -Bolch had be
legert en Graaf Henrikvan den Berge ondertuſſchen met een SpaansLeger , over de
Revier den Yliel, in de Veluwe , gevallen / en de StadtAmersfoort al aan hem over
gegeven was / en bp gevolgh / den Vyandt alle uuren voor de StadtVerechtkamen
konde / wilden zp tot geen afbreken van hare Voor-ſteden , Speelhuyzen , Hoven, of
Tuynen verſtaan , maar besonden die met een heel wijdtluftigh Retrenchement te
omgraven : Waarover / eenige Ingenieurs, daar toe afgezonden / 't zelve beziende/
vraaghden / ofzy wel wiſten , hoe veel Krijghs-Volk , tothetbezetten en defenderen
van deze groote, omtrek (als diealopgemaakt zou zijn , dat noch al eenige tijdt verey
ſte) van nooden was , en waar zy die zo haaſt zouden konnen bekomen ? Hierop die van
Verecht, niet veelwetende te antwoozden / lieten hetwerk ſteken : Zodanige confi-.
deratien Wierden nu al medtop 't tapijt gebracht/ dach hetzou aen den tijdtontbroken
hebben om deze omgravinge te voltrekken, en hetdoenmaals noch overigh Leger,
had in't geheeldaar toe van nooden geweeſt/ waar dooz men de Hollandtſe Poſten ,
onvoozzien maſt hebben gelaten. Hetisbụeemt dat de Sterkeen Weerbare Steden ,
in Vredens-tijden , haar belemmeren met hetbouwen ven Voorſteden ,Speelhuyzen,
en Hoven, en datzo dicht aan fareWallen , Veſten , en Grachten , gelyk of'er nopt
Oorlogh te verwachten was niet denkende aan de ſpjeuk :
Felix i itas , que Tipore Pucis , de.Bellocogitat.
Dat is :
Gelukkigh is die Stadt , die in Vredens -tijdt , op Oorlogh gedachtigh is.
Want als de noodt dikwils onverwacht aan komt/ 30 moet men / ( indien men de
Steden zelfsbewaren wil) al deze belemmering 30haaſtigh ter neder werpen / dat
die Bewoonders , (meeſt onvermogendelupden zijnde) qualyk tijdt hebben om ha
re Meubelen daar upt te bergen /en als danheeft men van jammeren klagen en
kermen geen gebzek ; tot dital-te -natimmeren der Huyzen, & c. zijn veeltijdts
zom :
mige van deGroote , en Vermogenſte inde Steden , deoogzaak / om dat zy hare Lan
deryen , dicht aan deSteden gelegen / daar dooz te dier der konnen verkoopen / of
gelijk zp dan ook wel die tot haar pzofijt / ofvermaak bebouwt hebbende / in con
ſideratie nemen / en bekuppen / datmen de Steden fchier eer moet overgeben / als des
ze al-te-na geboulven te ruineeren : Gelijk 'tzelve medemet hetovergeven der Steden
Zwoll , en Deventer, &c. hier vooren verhaalt / wel te vermoeden is gemeeft.
Wp
 tegen de Vereende Nederlanden . 269
Wyzullen / aleerwp van Utrechtafſchepdennochdit / daar vanzeggen ) dati
bp aldien Zijn Hooghreye den Heere Prince van Oranjen , doenmaals hadde gehad
zo ongelimitteerden commiſtie , enzulken volle macht, alszijn Loffelijke Voorouders,
datis om met deHeeren Gedeputeerde te Velde, allehaaſtigeonverwachteen ons
verdachte voorvallenen veranderingen des Oorloghs, (diegeenuptſtel/ omadvijs en
ordre bp de Heeren Staten Generaal in den Hage te halen / konden lyden ) te overwegen /
en der zelver uptvoeringen / prompt / en datelyk/ in 'twerk te ftellen / de Stadt
Utrechthad miſchien (mits afbakende hare Voorſteden) noch te behouden geweeſt/
altijdt ten minſten vooz een tijdt; maar de ordre van hare Hoog Mog:(dievan die
veranderingder Burgery niet konden weten ) moſt naargekomen zijn . Det wag ook
1
nietraadtzaam /om de Regimenten die op de repartitie van de Provintie van Utrecht
ſtonden / (daar over die Heeren in haar hier voozverhaalden Brief aan de Hoog
Mog: Heeren Staten Generaal , zich beklagen ) daar binnen tetaten blijven / alzo de
zelve niet beſtandt waren/ om nevens de Burgery , diezwakke Stadt te defendeeren /
en gevolgelijk almede Krijghs-Gevangens , gelyk demeeſte ) in de voorfz. bopengele:
geneSteden , geweeſt zouden zijn / daar doo2dan hetKrijghs-Volk , van den Staat, 30
veel te meerzouwerden verzwakt. Want de Stadt Utrecht kon niet gedefendeert woz
den / als door een ſterkeinlegering van Krijghs-Volk , is ook niet beſtandt / om een
lange Belegering te konnen uptſtaan / 3p heeft eenigeklepne aerdeBoliyerkjes ,halve
maang wijs / inde Grachten gelegen / en is vozder dooreen oude Muur , met heeleen
halve Wacht-Toorens omringt/ die op veel plaatzen zo vervallenzyn/ dat men met
wepnigh týdt/ en Kanon -ſchooten , groote Breſſen in deMuuren had konnen maken:
Doch hotwterbaar de Stadt Utrecht
mocht zijn ofniet zijn / die Heeren hadden niet
behooren / de Vyandelijke Troupes , die noch wel6 of 7 mijlen vervan haatwaren/
dooz 2 Trompetters , (of d'eene miſte / gelijk hp dede/) te doen opzoeken / zp zouden /
met aankomſt van denConing , noch alzo goede conditien hebben bedongen / alg
nu / maarhet fchijntzp alzobang warenſ voor die van binnen / als voo2 die van
bupten. De Provintievan Vtrecht is dangeweeſt de tweede / die haar alzoſchade
lijkals Over-Yſſel heeftovergegeven .
DeStadt Vtrecht, is dan op den 23 Junii , 1672. doorden Marquis deRochefort ,
met de 100 Muſquetaires du Roy ,als Sauveguarde in bezettinggenomen / ditwel haaſt
van meerder macht des Conings gevolght zijn : Deze Stadt isin een zeer vermakely
ke Landtsdouwegelegen / aan d'een zyde na Amersfoort ig hoogh en zandtachtigh
Landt / en aan d'andere zijde heeft men zeer vruchtbare Zap - en Weplanden /daar
langs de Rivier de Vecht , en daar omtrent/ veel ſchoone en koſtelikeHofſteden /
dooz de Amſterdammers tot haar vermaak gebouwt / te zienzin .
Zijn Hoogheye , den Heer Prins van Oranjen met het Legervan den Staat, Verecht
og den 18 Junii verlatende / trok met het reſterende volk , in Hollande , de wegh op
naar Leyden ,doch zond een gedeelte na Weeſpen Muyden , welke 2 Steden maar een
‫و‬

uur gaans van Naarden , en 2 van Amſterdam , gelegen / voozt wierden verſterkt !
daar over Prins Johan Maurits van Naſlouw , als Commandant geftelt wierd. Men
verdeelde voozts het krijghs-volk , in verſchepde Poften, als Goverwellen - Sluys, en Bo
degraven, die zo door'twater, als Verſchanlingen tegen den inbal der Vyanden , Ge
fortificeert zijn geworden ; te Nieuwerbruggen , is ook daar na een befioren Fortreſ
ſe gelepdt. DeSteden Gorkum , Gouda, en Schoonhoven ,Wierden mede met Soldaten
voorzien / welke laatſtgenoemde Stadt , tot noch toe niet ſtark zönde / nu behoor
mm 3 Ink
270 Den Franſen Oorlog
Ink Gefortificeert is ; den Nuvthoorn , omtrent 2 en een half uur gaansvan Amſter
dam , is namaals col tot een Port gemaakt / en met Krijghs-Volk bezet / alg mede
te Sluys , den Hinderdam , op de Vecht-Stroom , niet verre van Weeſp. Het Slot
tAbkou , &c. Men biak de Bruggen op alle wegen , over al af / men zondt Úytleg
gers , behoorlijkmet Geſchut , Boodtsvolk, en Soldaten voorzien / omtrent alle de
Poften , en op de vaarbare wateren , om't overkomen der Vyanden te beletten . Met
‫و‬

het bewaren van de voornoemde / en andere Poſten , achte men Hollandt genoegh
zaam verzeltert/ als daarbp quam het overvloeyende water en het doorſnijden der
wegen , waar toe aanſtondts ordre wierd geſtelt / zo dat de buyten- en binnen -Dij
ken, Kaden en Polder-Dijken , en Dammen wierden doorgeſteken / waar door de
baren over 't Landt heen brupzende / het zoute Zee -Water uptvoerder 't geen het verſe
Rivier-Water, tot Hollandts behoudenis / niet hadkonnen doen. Hetwas wel jam
merlijk om zien / dat'er in 't midden van den Zomer zo veel ſchoone Wey - en Hoy
landen , Hoven en Bogaarden , wierden bedozven / de drooghgemalen Meeren vol
water, daar doo, veel Speel- en Boeren -Huyzen , daar na 7 om ver raakten / en
wegh (poelden / ’tgeboomte , en gewas , doo, 't zilte nat, uptgebeten en verdozt :
Maar de noodt verepſchte zulks / en 't wagnoch beter te hebbeneen bedorven Landt
voor eenigen tödt / als geen Landt.
Den Coningh van Vrankrijk , nu weder van Doesburgh , tot Aarnhem gekomen
zijnde / als hiervoor verhaalt is / en den ſpoedigen / en gelukkigen voortgangh van
zine overwinninge/ of veel eer toevallende/ en aangebodene Steden en Provincien
verſtaande / mepnde lichtelijk / dat Hollandt de zelve alzo zoude volgen / maar de
daar nakomendetijding, van datdie Provinciezichin poſtuurvan tegenweer begoft
te ſtellen / en dat met de inlatingder Zee-Wateren , over hunnelanden (een plecht-an
ker en toeverlaat/ daarmededie Majeſteyten de zijne / welwiſt / dat Hollandt zich
onwinbaar konde maken ) verzette zijne voornemens niet wepnigh : Hy vertrok
evenwel met zijn Leger , naar Vtrecht, en logeerdezich den 27 Junii, 2 uuren boven
die Stadt, in een Dorp genaamt Zeyft, doch vooj het vertrek van Aarnhem , dede hy
uptgaan / de volgende Declaratie:

Van des Konings wegen.

Z YnMajeſteyt betrachtendehoe grootelijks den Hemel heeft gezegentzijn rechtvaar,
dige voornemens, engevordert de aanſlagen die zy gedaan heeft zederthet beginzel
van haar aankomſt in den Velde, en begeerende te handelen met de uyterfte zachtmoe
digheyt de Liedens van de Provincien , waar Syhaar verwinningen zal konnen uytſtrek :
ken , en haar laten weten , 't geen datzehebben te doen , om de daden van zijn goeder
tierentheyt te verdienen .
Zijn Majeſteyt heeft doen verklaren , en verklaart, dat allede Inwoonders derSte
dens en Plaatzens meer gevoordert binnen Hollandt, die zich willen by zijn gehoor
zaamheytonderſtellen , en ontfangen de Krijghs. Lieden die zy zal voor goet achten daar
te zenden , voor heur beſcherming en geruſtigheyt, zullen niet alleenlijk gehandelt we
zen zo gunſtelijk als zy -lieden zouden mogen begeeren, maar ook bewaartenbehouden
wezen in alleheur Privilegien en Vryheyt, en geheel vrydom van geweten zal heur gege
ven worden , om openbaarlijk te oeffenen en uytgeven heur Religie en Geloof , maar in
tegendeel dat die geen die zich niet zullen willen onderſtellen , en wie , 't zy door ge
welt ,
 tegen de Vereende Nederlanden . 271
wele , 't zy door overvloeyinge en brekinge van Dijken , ofdoor anderwegh willen be
proeven de macht vanzijn Majefteyt tegente ſtaan , metdeuyterſteſtrafheyt zullen ge
handelt werden ; en dat hier-en-tuſſchen het overblijfzel van deze Campagne allerhande
daden van Vyandtſchap tegen haar-lieden , en het gene heur toekomt , geoeffent zullen
worden : Enals den tijdevan de Winteren de Vorft zullen lichter maken , dentoegang
tor de Steden , die haar met water nu doen hebben ondervloeyen , zijn Majeſteyt zal
gantſch geen quartier doen geven aan de Inwoonders van de zelve , en zal ordre geven ,
dat zy geplundert en verbrandtwerden.
Gedaan in't Leger , by Arnhem , den 24 tunii , 1672.
Geteekent LOUIS.

En leger LE TELLIER .
Hetſchielijk afkomenvan't Staten Leger , en des zelfsverlaten van Utrecht, als
mede hetvertrekken in Hollandt van 't zelve / en het ontijdigh overgeven van die ge
noemde Stadt, en daar op de aannaderende Krijghsmacht der Franſoyſen , met haren
Coning , tot bp ! en in de Stadt Utrecht, verwekte zodanigen ſchrik / en angſtval
lighept door geheel Hollandt, dat het niet te herdenken / veelmin te beſchijven is ;
wordende dit alles noch verzwart/ dooz deſchade die Heeren , Borgers , en Boe
ren , door haar overvloepende Landen quamen te lijden ; daar by quam noch het
vluchten van de Landezaten , die nu door 't inloopende water / hol over bol / ges
dwongen waren / hun woonplaatzen te verlaten / aleerzu noch de Vyanden te gemoet
zagen : Dit kon van niemant/ als met jammer / en mededogen gezien worden ;
) want als men t’Amſterdam des morgens de Stadts-Poorten , en Water-Boomen , aan
de Landtzijde opende/ waren de Poorten met honderden van Wagens bezet / en voor
de Boomen lagh het zo vol Boere Schuyten , dat men bpna geen water konde beken
nen / alle met gevluchte Goederen , Vrouwen , en Kinderen geladen / en vervult/
die haar dan in / en dooz de Stadt , en ook wel bozder na Waterlandt , enelders / daar
elk een goet heen komen , en ſchuylplaats bp Vrienden , Magen , ofKenniſſen wiſt te
vinden / verſprepden ; de welke op den dagh gevolgt wierden van een deel Offen ,
Koeyen , Paerden , en ander Vee , die men ook na Waterlandt, als mede heel na
Noord -Hollandt , welkers Landen droogh waren / en daar goede Weyde was /
heen dieef.
Maar geen wonder was het/ dat deze lupden van de platte en open landen de
vlucht namen inde Steden , want de Stedelingendeden het zeive / ja dat meer is , de
Burgers en Koopluyden in de vaſte / en nu doo het omgeloopen water , onwinbaar
geacht Amſterdam , maakten Gare gereede Gelden dooz Wiſſelen over naar Italien,
Duytſandr , &c. en verzonden haregereedtſteen koſtelijkſte Meubelen , Waren , en
Koopmanſchappen naar Bremen H, amburgh, ja ook na Denemarken , en zelf tot in
Het ver afgelegen Sweden toe . Ja zommige waren zo vol angſt / en verlegenhept/
dat zp haar zelfwenſchten metVrouw en Kinders , zonder eenige van hare Goederen ,
en 30 / alszy gingen en ſtonden / in deze Ooſterſe en Noordtſe geweſten / te mogen
gien / zoverre bracht haarde wanhoop van eenige ſtuyting ofherſtelling :Maar an
dere / die wat moediger ſcheenen / wilden hare Vrouwen , Dochters , en Kinderen
gelijk
272 Den Franſen Oorlog
Lilijk ook sommige deson / na de genoemde Geweſten verzenden / om dan alhier /
en belemmert van de zelve / hun Vades landt, en hare Steden te helpen verdaedigen ;
' t Wai gauberwilden zijn / paktenharebeſte Goederen in koffers, of tonnen , en
zonden die met een vertrouwt Vriende, Knecht , Meydt , Zoon , of Dochter , na
Weft-Vrieſlandt, met laſt ( bp aldien het daar mocht komen te haperen) de zelve van
daar vorder / 'tzp dan op order , of zonder order, 50 let de noodt ſchielijk verepſch
te / upt ljet Landt te vervoeren / doch altydtbp de Goederen te verblywen / en nopt te
verlaten / gevende geſtadigh advijs, waar zp met die heenen voeren : De meeſte
menſchen verberghdenhaarGoudten Silverwerk , die het hadden / en haar Geldt
werpende 'tzelvein de Regenbakken , ja in deSecreeten ; maar de gemeenſte manier
was dat in de Kelders , en onder de Vloeren in d'aerde te begraven / zo dat elk zijn
beſtvede / om het zijneoponvermoedelijkeplaatzen te verbergen ; verfcheyde Metle
Faars boden Waren dienſt de luyden aan / om de muuren upt te hollen / omdaar Schat
ten in te lonnen verfieken . Oolt warender die Lichters en Smak -Schepen huurden /
daar zy allefjárekoſtelijkſten Goederen , enwaerdichſten Huysraadt in ladende/met
Yaar gantſche Familie , en alle deszelfs Huysgenooten op de Zuyder-Zee , wilden
licen en wedervaren / enhier of daarzomtijdts aanleggenen ookupt het Landt vers
trekken / by aldien het de noodt verepfchte: Ja hier mede washet zoverre al geka
men / dat eenige groote/ enmachtigeWinkelhouders, woonende in de Warmeſtraat,
die hare Winkels vol koftelijke Goederen hadden gep :opt/ zo bang waren van ge
plondert te worden / dat 3p achter hare Huyzen(dieop het Damrak upt quamen)
cenige van deVeerſchepen , die op Zwol , Deventer, en Kampen plachten te varen
( dorh nu / mits hetovergaan van die Steden , aldaard aan de Oude-Brugh , haar
oldirarig Veer) leedigh lagen / hadden beſprooken / en vaerdigh leggen / hier toe /
Voo2 dagh -geldt gehuurt/ die ook al / bp nacht, en ontijden , redelijk wel geladen
zijn geweeſt/ daareenigegroote Heeren , niet wepnigh van het hare ! (ſtilekensal
daar gebracht) hadden bp gedaan : Deze Schepen lagen hier vaerdigh / om alle
uuren te konnen vertréklien / en of er al eenige plondering , door het Graeuw , (daar
sommige niet wepnigh voor bevzeeſtwaren ) onvoorziens en haaſtigh had komen
te ontſtaan / 30 zoudemen op deze Schepen wepnigh vermoeden hebben gehad ; ent
dit was een goede Menniſte ſtreck .
Doch alsdit uytvluchten zo grofbegoft toe tenemen / dat het niet alleen kenbaar
vierd/ maar ookgrooteflaeuhertigheytveroorzaalite/ begonnen deBurgers-Schut
ters , die de Water-Boomen bewaarden / 't zelvewederom te zenden / en aan tehou
den/ zo dat dit vluchten zich zelfs verboodt: Menbegonook gewaar te wozden/
dat'er veelKoop -waren na deveroverde vyandelijke Steden wierden vervoert / want
de Schuyten voeren noch ophaar ozdinaris unren / naar / en van Vtrecht , en Am
ſterdam , en met dezelve/ alderhandeKoopmanſchappen , maar deBurgers dieWacht
hielden maakten die/ als zy daarachter quamen/ goede prijs ,zo dat er geen Goe
deren kondenuptgevoertworden / als daarmen Borghvooz ſtelden / datna zodanis
ge Plaatzen gingen / daar geen Vyanden binnen waren / daar van dan Paſpoorten
doo d'Heeren Burgermeefteren wierden verleent.
In't Huyste Genniplagen 4 Compagnien Staten Garniſaen : Dit Kaſteel, gelegen
aan de Rivier de Maas boven de Stadt Grave , is ſterk gefortificeert / en moft zijn
Hoogheyt Prins Frederik Henrik , H. L. M. in 't jaar., 1641. om't geldeteveroberen/
een volkomen Belegh daar om maken / en nuwierd hetvan't zelveGarniſoen verla
tent
 1 tegen de Vereende Nederlanden . 273
ten / datden i Julii, 1672.met vierStukken Kanon, en een metale Slang,beel Bos-kruyt,
37 Wagens metBagagie , Kogels,Granaten ,enander Tuygh , binnen de Stadt Nimwe
gengekomenis. Hiervanwordt brederin 'ttiveedeDeeldeſerHiſtorie gehandelt.
Cerwijl Hollandt aldus verſchrikt/ en ontſtelt was /_ging den Mareſchal de Tu
renne metde Belegering van de StadtNimwegen voozt . Deze Stadtis gelegen aan en
langs de Rivier deWaal , een Arm van den Rijn , aan't hooge Landt , en ſterk genoeg
berchanft /dochheeft aandezijde van de Rivier geen Wallen ; aan d'een kantnaar
Schenkeſchans toe/ ziet men een hoogh / en zeer oudt Kaſteel, zo men voor geeft/ van
d'Oude Romeynen gebouwt, nu het Valkhofgenoemt/ daar een van de Stadts Bol
werken voozleght/ genaamt Belle Videre , dat is / Schoon Geſicht, te zeggen ; Daoz
dienvan'tgelvet zo vermakelijk / d'omleggende Landtsdouwen , Steden , en Stromen,
als Rijn, Yffel en Waal,konnen bezichtight worden . Deze Stadt Wag wel voorzien/
30 van Garniſoen , (daarover den Dapperen HeerWelderen commandeerde) als van
Geſchut, en Oorloghs-tuygh, hebbende noch een groot gedeelte Buskruydt bimmenges
kregen / geduurende 't Belegh van de ſterke Schans Knodſenburgh , die aan d'ander
zijde van de Waal-ſtroom , daar tegen overgelegen / en wiens overgaan hier vooren bs
fchieben is . Watzich in 't Belegh van Nimwegen heeft toegedragen, kan in 'tvolgen
dewozden gelezen .
Verhaal van 'tgenein de Belegering , en 't overgeven
van de Stadt Nimwegen, is voorgevallen .
A datdeSchansKnodfenburgh
N was overgegeven / wierd de Stadt 1672. aan devanFranſen
16 Junii,aanſtondts
op denNimwegen ſchandig
de zelve (doch te
bergeefsopgeepft. Waarop de Vyanden , van een Batery , die zp beneden het voorfz.
Fort opwierpen/ en noch van een diergelijke) boven het Fort , op den Dijck ,en
daar na upt het Fort zelve / op de Stadt , van over deWaal, dapper begonden te via
nonneeren ; waar tegen upt Nimwegen , 30 van 't Kanon van deWal , als van 't Bol
werk by Belle Videre, luftigh wierd geantwoozdt / en des Vyandes Stukkenonklaer/
1
en vooz een tijdt onbyupckbaar gemaakt: ondertuſſchen wierd de Sterkte Schenke
ſchans, op den 18. Junii, ( als hier vooren verhaalt)ſchelmachtigh aan de Franſen
overgegeven / door de blohertigheyt, van dien Jongen , en onervaren Commandant,
Zoonvan den Burgermeeſter terHaaf.
De Stadt Nimwegen , die dagh en nacht , furieus beſchoten wierd / wierd ook
zomtijdts alweder opgeeyit / doch te vergeefs; hoewelzp Huyzen en Kerken daagh
lijks beſchadighden zulks dat de Kogels op verſchepde repzen neffens de Predikant
op den Predikſtoel heenen blogen ; en op zekeren tijdt een ſteen upt de muur tegen zin
lichaam aanſtiet / zonder nochtans hem te quetſen ; daarom datmen geen Klokken
meer derfoen luyden als men teKerke zou gaan , om datze dan dies temeer daar op
fchoten ; ja men moeſtein een klepne Kerck , in de Broerſtraat, pedicken / om dat die
groote foo beſchooten wierd . Mis ſp evenwel met dit ſchieten niets wonnen / fonden
fp nochmaal een Collonel, om de Stadt op te epfchen / doch al wederom fonder
boordeel; zo begonnen zp nu met Vuurwerken de Stadt te verſchrikken / en ſchaa
ten ſekere rooạte van Bomben in de Stadt, van gepekte touwen in den anderen
gevlochten ; en dooz de gaetjes , tuſſchen de touwen ,Italien yzere pijpjes upt/ gebult
On met
274 Den Franſen Oorlog
met kruyt,en muſquet-kogels ,die doozden brand los ſchooten /opdat inen het niet zoude
derven bluſſchen binnen in was hetvol pek ,ſolpher,& c. enook een handt-granaat,dat
op / en door dehuyzen,of op de ſtraten vallende/grooten brandt,ſmook ,enſtank vanzich
gaf/ en wanneer hetwatgevlamthad / ſchooten die kogels los / met een groot ge
kraak. En niet tegenſtaande/ dat'er zo ettelijke100 in de Stadt geworpen zijn / 30
bp dagh , alg bp nacht , zo heeft het Godt de Heere belieft / dat tot harer aller groote
verwonderinge/ dat die alle gelukkighlijk zijn gebluſcht. De Magiſtraat hadde eeni
ge Leydekkers , en Metzelaars geſtelt / die gedurigh daar op Waakten / enmet eeni
ge emmeren waters overgooten / als ook andere lupden op hooge toorens, die zagen
waar datze vielen . De Burgers lieten harekelder- venſters met miſt , en diergelyke
dingen toedempen / en hadden voo:hare deuren / en op hare zolders tonnen , en kuypen
met
water , enemmers gereet ſtaan /en deg nachts brandende lantaernen vooz harehuy
zen : naderhandtſchooten zp yzere Bomben in deStadt, van tuſſchen 90 en 100pondt
zwaar / doch doo , Godts genade vyuchteloos ten meerendeele / als alleen ettelijke huy
zenzeer beſchadigende , want jy konnen wel geheele huyzen onder de voetſmijten /
gelijk ook de voougaande van groote krachtenzijn : een vielder op de Broere-Kerk ,
diehetgewulft vanhet Choor inſtoztede; 30 dat men naderhandt in de Prince Kamer,
op hetValkhof gepredikt heeft; zo moeſt men vluchten van de eene plaatzena de
andere. Doch veele vielen in de Waal in het water / die om haar gewichte niet over
konden komen / anderzing zoude men noch meerder ſchade in de Stadtgeleden heb
ben / hoewel nu ook ettelijke huyzen t'eenemaalgeruineertzijn . De Francenhads
denboven de Stadt, bp Gent, een Gierbrugh gelépdt / op deWaal , gelijk als voor
de Stadt gelegen heeft/ om daar over volk , en alle noodtzakelijkheyt, aan deLandt
zijde , voor Nimwegen te konnenbżengen . Daar lagen voor de Stadt4 Oorloghs
ſchepen , of Uytleggers, in de Waal gezonken / die aldaar in degrondt geſchoten /
of ban ongi eygen volk (na haar genoegh geweertte hebben ) verlaten waren . Op
Saturdagh , zynde den 22 Junii(Ouden Stijl) waren zp over de Waal getrokken
en hadden tuſſchen het Huys teEbburgen , en deze Stadeeen party Tenten geflagen /
en reden met eenige troepjes Dragonders, en Ruyters na St. Anna, en St. Thomis
Molen , tuſſchen Hees enNederboſch , zo een klepn halfuurrontom de Stadt, en nader ;
Sondaaghsdaar aan /volgden het gros van het Leger,onder denMarſchalk Duc deTu
renne , en floegen hetrontom de Stadt vol van ontallijke Tenten , een halfuur , en iets
wetsmeerofminder vande Stadt. Wanneerzy zomtijdts onder het Canon guamen/
wierd'er upt de Stadt vuur opgegeven. Een quartier uurs van de Stadtwaseen party
in een Boeren huys gegaan / in welck een Canon -kogel van de Wal geſchooten wierd /
zo dat jy aan alle zijden daar upt vluchten / en het Huys aan brande ſtaken . Des
avonts ontrent 10 uuren , quamen de Francen achter een oudtHoornwerk , bupten
de Motepoort, dat wpniet bezetten konden/ of wp zouden noch veel meer volk
moeten gehadt hebben ; dat werk gebrupkten zp tot hare avantagie; de Mul
quettiers ftonden achter de Borſt -weeringe , en ſchooten na de Wal-muur ;
en na het NaſTouws , en Peſthuys- Bolwerk , gelegen tuſſchen de Molen en
Hezelpoort , terwijle dat zich andere begroeben 7 en hare Loopgraaf brach
ten tot by onge Stadts Gracht doo dat Hoornwerk heenen ; des middaghs
daar aan wierd daer weder een Franſch Officier binnen gezonden/ omde Stadt opte
epiſchen / doch wierd al wederomalste vooren geantwoort. Daer na ſchootmen wes
derzijdswederomeben furieus. Den volgenden nacht,tulichen MaandagenDingsdag,
planten
 tegen de Vereende Nederlanden. 275
planten zy een Battery in een hoek van dat zelve Hoornwerck , waervanzp de Stadt
met s halve Kartouwen ſchrikkelijck beſchooten / onder het gedurigh geraas van
Muſquetten ; dien nacht ſtormden ſy ſterk op die twee Werken , hadden aleenige
palifaden , 30 afgekapt/ alg upt de grondtgearbept/ en waren al bpna in het Peſt
huys-Bolwerkgeraakt/ doch de Burgery ontzetten hetnoch doorhetgedurigh ſchie
ten van deWal ; enden Manhaften Heer Collonel van Gent, quammet eenigeMuf
quectiers uptzijn Werk bpde Hezelpoort, endreefde Francenvoor te rugh / warden
die zelfsin gün arm , en in zijn buykgeguetſt/ zo dathp als een braafSoldaet , zijn
leven , tot groote droefheptvan zijngeheel Regiment,boo2hetVaderlandheefther
Looren / en alzo dien dapperen Zee-heldt, zijn Boeder / den Heere Admiraal van Gent
is gevolgt. Mis de Francennu aan 't wijkenwaren / dervolgden de onzehaer / doo
dende) en vangendeverſchepde / die niet weder bupten de paliſa ten hondenraken ;
en onderdie waseen Officier diezwaar gequetſt zijnde / in de Stadt geſtorbenig ; ook
een Collonel vangroote afkomſt / welkebp de Walen geraaktwas / willende zeker
Soldaat eenhandt vol gouts geben / dathp hem zoudeloslaten / doch de Soldaathielt
hem gevangen / ontnam hem zijn degen met den draagbant, voor welk datelijk hem
100 gl. wierd gepreſenteert/ ook kreegly hp eenpiſtolettot een vereering, en kregen
onze Soldaten verſchepde (nap -hanen , Bijlen , & c. die de Francenachtergelaten had
den. Zp mijnden ondertuſſchen dooronzeMijn ; in welk men verſchepdehandt-gra
naten werpende/ veele Francen doot bleben . Den volgende nachtſtormdenzpniet
meer zo fteck / bupten tipijffel om dathet dienvoorgaenden nachthaar qualijch was
bekomen ; alle onze Militie was alle nachten in de Buytenwerken , m ookettelijke
Compagnien Ruyters te voet in die twee werken , die de Francen attaquerrken ; sp
konden met hart karbijnders , en piſtolen 50 veeldoen als twee Muſquetciers , als de
Francen ſtormliepen : ong volk hebben trouwelijhgevochten / gelijk ook verſchepdes
neuptde Burgery, die vrywilligh gingen inde twee voorgenoemde Bolwerken W ; ant
anders en Wierdender geen aengetafty ofnergens anders begroeven zich / als to
gen overde Molenpoort, totvoorbpdietwee Werken. Denvolgenden nachtſtormden
sp wederom heftigh enwierden drie reyzen , metverlies van perledooden , terugb
gedreven ; op welkeook verſchepde brandendepekkranſſen , en handt-granaten,gewoz
pen wierden . Zy planten oock een Bacrerytu Tehtn DeMolen,ende Molenpoort,Waer
medezpdwars door depoort de klok van boven -neder fehooten :geen klokkenfloegen
Meer inde Stadt, want waren alle zelfs/ pfeenigh gewicht/ en aanhang / daar
van geſchooten . Donderdaghs, omtrent7uurendes avondts , regenden heteenplas
regen / of het upt den Hemel ſtoztede / zo datonze Soldaten hare Lonten uptgeregent
waren / dít wilden de Franſen gebzuphentot haervoordeel / beklimmendemet eene
Haeftigebaerdigheptdie 2.Bolwerken; zo dat die in het Naſlauws-Bolwerk alaan het
bluchten waren / maer wierden door zeker Ingenieur , die daar was / met ſlaan en
ſtooten , tegen gehouden / en floegen de Franſe dadelijk wederom te rugh. Onder
tuſſchen was de geheele Srade in Allarm , en een pder was in een oogenblick Vaerdigh
nazijn Alarm -plaats; deg nachts daar aanvielen zywederom aan /doch hebben noch
geen werck konnenwinnen /maarlagen boven / al tegen onzeBorſtweering aan gear
bepdt/ en maechten de Stormpalen alloshadden ook die 2 Werken al onder mijnt/om
dic deg nachts daaraanmetonsvolktelatenſpringen /welke wphaddendoo: geſneden
met een nieuweBorſtweering, om /30 men het eensniet en konde houden /dan in hetap
dereteretituren . Des namiddaghswas het ſtilſtandt,enwierd geparlementeert Sater
Pn 2 daghs
 276 Den Franſen Oorlog
daghs wierd yet Accoort getroffen / wel goetvoor de Stadt , maer flecht vooz de Mi
litie. Sondaghs morgens, zijnde den 10 Junii , ( Nieuwen Stijl) quamen eenigeFranſe
en Switſers binnentotGarniſoen , het Staten Volk quam in't geweer in het Kalverboſch,
en voor het Valkhof , alwaar zp op deplaatsWierden ontwapent, en in Kerken ge
zet / tot batze haar Rantſoen betaalt zouden hebben ; gelijk ook de Luytenants , en
Vaendrighs. Deel gingen over in Franſen dienſt / en veelwierden daar uptgeloſt van
hare Officieren , die al te Scheep wierden gebzachtnaGorkum. Capiteyns, en Rit
meefters trokken vyp upt met hare Paerden ,enGoederen.
Binnen de Stadt was ongemeeneCouragie om te vechten / zowel in deBurgers als
Militie , en zo der eenigh ontzet hadde te verwachten geweeſt / zouden wp de Stadt
niet hebben overgegeven ; maar Hollandt was van ons afgeſneden : DeSoldaten
die geen Geldt hadden wierd eten en drinken met geljeele tonnen en korven , in de Wer
ken geb ?achtvan deBurgery. DeBurgers van Utrechten Rheenen , die hierin Gar
niſoen lagen / trokken vịy upt methaarvolle geweer. Daar binnen lagen 9 Compa
gnien Ruytery , het Regiment van Caſſiopijn , van de Walen, en van Schot, al teja
men ſchoon volk te Voet, ook 4 Compagnien upt Genneperhuys , het Regiment van
Colonel van Gent,m6 Compagnien Waerdtgelders , behalven de Burgers. Alle hooge
en lage Regeerders blijven : De Gereformeerden behouden 2 Kerken. Hier is noch
goede ordre onder het volk. Het Leger voor deze Stadtwierd gezeptomtrent 18000
Man ſterk te wezen / en wierdender noch meer verwacht. Omtrent 1300 zynder
voor de Stadt doodt gebleven / en omtrent 1100 gequetſt , waar onder veeleOfficie
quetten parizen ons , dat wy ons welgedefendzert hebben. Omtrent so dooden en ge
ren ; zp hebben wp in deStadtgehad. Wp zouden met de Ruytery wel een uytval heb
ben gedaan / maar hadden dan niet volk genoegh / om onzeWerken te bezetten / in
welke ookde Ruyters te voet waren . aldeMilitieis de geljeele tijdtvan onze Belege
ring in de Wapenen geweeſt. Zommige Soldaten waren de borſt zo blaeuw geſchoten/
dat zy de hande aan haar hooft niet enzouden hebben konnen brengen / van het ges
duurighſchieten . Wpmoeten dit toeichaijven aan dieProvincievan Hollande, om
dat zp met het Leger van ons afvluchten latende ons in den noodt , zonder foope
van ontzet.
atro is deStadeNimwegen , op den 10 Julii , 1672. ( Nieuwen Stijl) aan deFranſen
overgegeven / na dat die 24 dagen Belegert en welgedefendeertwas geweeſt / zijnde
de eerſte/ en eenighſte die tot noch toe / den Vyandt met ernſtheeft durven tegenſtaan /
en zoude Franſenwerksgenoegh hebben gegeven / bpaldien eenige hoopvan onzet
voorhaarte verwachten had geweeft/maar nu van alle kanten in hare Vyanden landt
gelegen / en rondtom beſloten / verflauwde de couragie.
In het Accoort wierd bedongen dat de Gereformeerde 2 Kerken zouden voor haar
behouden / maarde groote Kerk namen de Roomſe Geeſtelijkheyt in / en wierd door
den Cardinael van Bouillon gewijdt/ alwaar groote vreughdevan de Roomsgezinde
hedzeven wierd : Men ſtelde het FranſeWapen op den Autaar met
dezewoozden daar
boven / REGI TRIUMPHANTI, dat ip :Aan den overwinnenden Koning ;
en veel van die Gezintheyt , en andere/ die het 30 nauw niet namen / liepen zeer
blijtigh tot den Roomſen Dienft , op hoop van een weldaadt daar doo te ver 2
dienen . De Predikanten , en Ouderlingen verzochten daar na / aan den Koninck
( doen die daar omtrent gekomen was) dat het Accoort haar toegeſtaan , mocht
voldaan worden , doch kregen tot antwoozdt / dat de conditiep met Monſr. de
Turenge
 tegen de Vereende Nederlanden , 277
Turenne gemaakt , wel zouden gehouden worden : Doch is niets daarop gevolght.
Daedanig het de Franſe , daarna te Nimwegen hebben gemaakt met d'Inwoonders
gelde af te perſen / kan men leezen in 't Tweede Deel dezerHiſtorie.
Den Heer Commandant Welderen fireegh zijn epgen volk meeſt vip upt / zonder
Rantſoen daar vcoz te betalen / maar pder Ruyter moſt voor zynRantſoen ge
ven / 6 guldens , en elk Soldaat 3 guldens ; doch veel van de zelve / als ook
van de Soldaten , wierden van den Marſchal de Turenne dop ootmoedigh ver:
zoek / en bidden van hare Vrouwen , zonder los-geldt te betalen / hun Vryheyt ver :
gunt.
Hier door begonnen de Franſen moedightewozden / en in tegendeel het Staten Volk
te verñaeuwen ; Ondertuſſchen guain ordre, dat het Staten Guarniſoen , met haren
Gouverneur, in de ſterke Stadt Grave , gelegen op de Maasſtroom , zich van daar zou
begeven naar's Hartogen - Boſch : Dithad den Marſchalk de Turenne zo haaſt niet
verſtaan , ofzondt een deel van zijne troepen van voor Nimwegen daar na toel om
't zelvein bezetting ts nemen / gelyk geſchiede; maar het daar uptgetrokken Staten
Guarniſoen , 1300 fierk / komende voor's Hertogen -Boſch , wierd haar aangedient/
dat men daar alreede een goet deel Spanjaarden had binnen gekregen / waar over
haar ordre wierd gegeven /van wederom naar deGravete marcheeren / ' t welk al
zo gedaan wierd /doch zp zijn onderwegen van de Franſe, op 't onvoorzienſte over
vallen / aangetaſt, en verſtroopt gewozden / de Vaandels haar ontnomen / en een
party doodtgeſlagen /gequetſt/en gevangen ; doch ziet hiervanbreeder in 't Tweede
Deel van dezeHiſtorie.Ontrent dezetydt wierdhetStedeken Ravefteyn ook op de
Maas , niet ver van de Grave gelegen i van hetStatenVolk mede verlaten.
Den 11 Julii, trokden Marſchal de Turenne met zünFranſe troepen over deMaas ,
naar deſterkeSchans Creyecaur, op den Brabantſen Bodem , gelegen aan die zelbe
Rivier , omtrent een uur gaans van 'sHertogen -Boſch , en hoeweldat deze altijdt een
Plaats vangroote tegenweer geweeſt is ) gafsp haaraan dien Mareſchal , (na dat
up de zelve 2 dagen beſchooten had) op den19Julii, 1672. over / blijvende 't Garni
foen , Krijghs-gevangens. Den Gouverneur van 's Hertogen -Boſch , had / de daar
omtrent leggende / Schanſen , Engelen , en Orten al meeſt doen flechten / en verla
ten / om metdie Bezettelingen de Schans Papenbril tebeter tekonnen defendeeren :
en alzo hp voor een Belegering van zijn Stadt beducht was ; had hp alle mogelijke
middelen tot tegenweer daarbinnengeſtelt/ als mede / doozGedeputeerden , aan
Zhn Hoogheytden Prins van Oranjen , om geſchut, en oorloghstuygh , doen aan
houden / 't welk ook al tot Gorkum aangelternen was / doch de verovering van Cre
vecoeur , belette dat 't zelve nietin den Bos konde komen / daar over het aldaar ont
ſcheept wierd .
Terſtondtwierden de bovengenoemdeverraten Schanſen , Engelen en Orten , van
de Franſen bezetenleder opgemaakt/ en den Marſchal Turenne trokvan Creve
coeur aanſtondts / na Bommel , een klepne / doch bafte Stadt, gelegen aan de Waal
ſtroom , en hoorende onder deProvintie van Gelderlandt, 2mijlen van Crevecoeur ,en
ook ontrent zo ver van de Schanſen , St. Andries en Vooren , voor dezen van der Staten
Volk verlaten en van de Franſen bezet; Bommel wierdtot zes-maal toe /dooz Turenne
opge-epft / doch kreegh geengehoor / maar in tegendeel vielen die vande Stadtvera
meteenKanond'HeerCloro
ſchepden repzen op deFranſe Troupen upt/ en ſchoten
dee het Hooftaf/ zo dat hp Marſchalgenoodtzaaktwas / zön gants Leger ge
,
nn 3 on
 en Oorlog
28 Den Franſ
ongevaar 20000 Man ſterk / daar voog te doen komen / Kanon daar voor te planten
en Loopgraven te maken en ſteldefich toe ! (niet tegenſtaande het ſterk ſchieten van
die van binnen / op die van bupten ) om die Stadt met grootgewelt te willen beſtos
men ; 't welk die van binnen bemerkende / verflanwden hun moedt , alg niet be:
ſtandtzünde met 300 Boldaten , en 450 Burgers, ditgeweldt te konnen afweeren /
alzo ook hare Stormpalen en Paliffaden vergaan , en de Grachten ondiep waren ges
wozden / mede was’er Kanon , Kruyde , Loodt , en ander behoeften gebrek / Dat
altot Gorkum was aangekomen / (als hier voorengezept is, maar niet vozder kon
de / ter oozaak van d'aankomſt der Franſe : Hier door gavenzy haar aan den Mar
ſchal Turenne met een goede Capitulatie over / endat des nachts , tuſſchenden 21 en
22 Julii , 1672. HetGarniſoen trok upt/ metvliegende Vaandels, en volle Geweer,
enquam totGorkum te ſcheep aan. Maer hiervan isook bader te lezen / in't Twee
de Deel dezer Hiſtorie.
Dus verre verbzepdenzich de overwinnende Wapenen van den Franſen Coningh
aan deze kant / wantalle de kleyne en onvaſte Stedekens, 30 in de Provintien Utrecht,
en Gelderlandt, waren al Fransgewozden / en ook eenigealzulke / in Hollandt geles
gen / als Buuren , Kuylenburgh , Vianen , Heukelom , Leerdam , Aſperen , & c.
deze plaatsjes liepen de Franſen in en upt / m bedowen die Inwoonders niet wepnigh / !
maar Naardenmaakten ze zeer ſterk en vaſt ; Oudewater , en Woerden hadden 3P
ook al ingenomen / doch verlieten die wederom : Oudewater wierd daar na van het
Staten Volk bezet/ gefortificeert / en behouden : Het gelbe deden de Franſen met
Woerden .
Na dat nuden Munſterſen Biſſchop de Over- Yffelſe Steden wel beget / en den Keul
ſenKeurvorſt tot Deventer , krank / (daarinalle Kerken pverigh voor gebeden
Wierd) gelaten had / is hp met het gros van zijn Leger getrokken na Koeverden , ge
Tegen aan hetupterſte epnde van't Landtſchap Drenthe,en hoorende onder de Provin
tie van Over-Yffel, een Grens-Slotvoor bepde de Provintien van Vrieſlandt , en Groe
ningen , grenzende aan't Graafſchap Bentem , en de Twente : Deze Sterkte is dood
geheel Europa, voor onwinbaar gcoordeeltſ ( als men die behoorlijk voorzien / en
bewaren wil)gp igten eerſten ſterkuptde natuur , doo2 dien sp midden in deMoeral
ſen , opvalt Landt gelegen is / en volgens dien / onaankomelijk / maar vermits de
langduurige Vrede, zijn de zelve doodgravenvan floten / en aftrekking van water /
om Cupneni Speelljoven / als voo2 den Gouverneur , etc. daar op te maken / 30
hier en daar/ dicht onder de Wallen / verdrooght gewozden : zp is ten anderen
ſterk / dooz de konſt / zijnde Gefortificeert met 7Bolwerken , ofDwingers , gelyk
menaldaar zept / voerende de namenvan de 7 Provintien , en met zo veel Halvema
nen , en noch zo veel Ravelijns , in / en over de Grachten , die dubbel, wijdt, en diep
zijn ; hooge en sterkeWallen , Borſtweeren , en Faucebreen , voorzien. Verdugo,
Spaans Veldt-Overfte , omringde/ en belegerde dezeSterkte, in den Jare , 1572. nu
100 Jaren geleden / wel 31 weken lang/ maarmoſt dieevenwelverlaten ; Hoedit
overgevennuistotgegaan/ "leeftmen in't volgende

Kort
 tegen de Vereende Nederlanden . 279

Kort Verhaal van't Belegh en overgeven van Koeverden ,

aan den Biſſchop van Munſter, & c.
OP den 30 Junii,
de Troupen 1672:
van den in denMorgenſtondt,
Biſſchop hebbenKoeverden
van Munſter, de ſterkte kiooFranceberenti
Ruyters,
na van
dat
het uptgetrokken Garniſoen vanSchenkeſchans 5 dagen tevooren / daarbinnenwas
gekomen . Hier op trokken de Ritmeeſters Haaghwole , en Afſenborgh met eenige
van hare Ruytersna bupten / om ' velt te ontdekken / 't welk zp vandes Vyandts
Ruytery zagen grimmelen / en aleer zp'er op dachten / van dezelveomringt waren /
doch werdende van zeker Voerman , genaamt H. Lipmans , een onbekende wegh doo;
de Moeraſſen , aangewezen / ontſnaptent / en quamen weder binnen Koeverden, >

achterlatende / sof6 man , gelijk ook van de Franſe mede omtrent zo veel gebleven
zyn .
Den Colonel Broerſmawag kozts te vooren nochCommandant inditFort geweeſt!
maar om dat men hem nietveelgoets toevertrouwde/ is hp daar uptgenomen / en
binnen Deventer gelept/ alwaar hymet dat Garniſoen uptgetrokken zijnde/ bp den
Biffchop overliep : Dezen had een Hof , even bupten 't Fort, gemaakt/ die nu dooz
die van binnen , met alhet Rijs of Tienen , rondtom afgekapt wierden ; onordre
was daarbinnen genoegh / want zommige deden het ContreſCharp ſlechten / en an
dere wilden het weder doen opmaken . Den 4 Julii quam den Biſſchop van Munſter
met 10000 Ruyters en 6000 Man te Voet, (30 men zepde) zelfvoorKoeverden , en
nam zijn logement op 't Huys te Scheer ; het Volk wierd gelegert achter de Koeverſe
marſchen , en’t Huys ten Klooſter , in deBoere-huyzen , leggende de Rijngraaf, met
eenige Regimenten voor Dalen , en op de Hooge Loo , voorKoeverden : al voozt be
goſten 3p Approches te maken / ale ook een Borſtweering van 12 voeten hoogh / en
10 of 12 bạeedt/ van achter de zelve wierpen zp Granaden en Brandt Bomben over
waar door het Magazijn , en eenige Huyzenin brandtzijn geraakt.
Den 7 Julii, des morgens epſte den Munſterſen Bifichop , Koeverden doo, een Tam
boer op / zeggende/ goede Conditien te willen geven ; maarden Commandeur ſloegh
't zelve af; waar op't Canonneeren aan bep de zijden weder aanging / als ook hare
Vuurwerken. Daar tegen de Burgersop de Markt , en allePlaatzen grooteBrouketels
en Kuypen vol water , om de Bomben teverpdelen / gereedt hadden ; ook quamen
van 20 Granaden geen 6 inde Stadt vallen . Den 9 dito Tchoot een Vries Conſtapel met
ren Kogel van 24 pondt / in demontvan een Munfters Kanon ; 3p quamen ook eens
met een oudt Schuytje port vatten over den Rijfdam , aan 't Conterſcharp Over-Yffel ,
maar wierden weer uptgedreven / de Gracht meeſt droogh / en met Voetangels bezet
zijnde: Ben 10 Julii, epſte de Biſſchop van Munſter de plaats weder op / hywilde
noch goede conditiengeven ; daar op 3 Gecommitteerde uptgezonden zijn / en qua
men deMunſterſe terwijl alles langit de Grachten , Poorten en Bruggenbezichtigen :
Deze 3 waren de Capiteyns, Firmijn van Ruſiers , ter Hoeve , en Bagman ; sy maak
ten den 12 Julii , Accoort met den Biſſchop ; om na Harlingen met volle geweer, vlie
gende Vaendels, & c. upt te trekken/ latendehun Officiers en gequetſten binnen de
Veſtinge: De Vyandt zelfs verwonderde / dat zp zoeen notabile Poſt inzo wepnight
dagen hadden ingekregen : Maar toen de Munſterſeden 12 Julii, daar bimen to
gen
2.80 Den Franſen Oorlog
gen en de Staadſe den 15 daar upt/nam men de Snaphanen en Degenshaar af: Na Har
lirgen mochten zp niettrelikendan wel na Benthem : Doch bupten komende is 't Gar
niſoen , tegen’t Accoort ſchandelijk geplondert/nemende eenigeKoeverdſe Burgers So
nen gevangen / om datſeonderde Statendienſt genomen hadden / en moſien zwaar
rantzoen betalen! en deKanoniers die de Biſſchopſe niet wilden dienen / wierden heel
flecht getracteert: Daar waren 670 Bomben ingeworpen . Men zepde ook dat
Broerſma ( nu weder doo2 den Biſſchop, Gouverneur van Koeverden gemaakt) de
zelve Plaats voor een partpe geldt aan de Vyanden had verkocht. Zitt van Coever
den bieder / in 't voozf3. tweede Deel .
Vier op volghden in Vrieſlandt groote verſlagentheyt, want de Biffchopſe liepen tot
voo: Groeningen , door de Drenche , ſtroopen / en op deze aankomſte/ wierden van
hetStaten Volk de Oude en Nieuweſchans , Wijnſchooter Zijl , 't Huys te Wedde , en
al wat daar ontrent wag / verlaten / en van de Vyandt bezet / daar doo de Bour
tange geblocqueert was / en opgeepſt wierd / maar door de genereushept van den Ca
piteynProt, niet als kruyt en lootaangeboden wierd die daar na als hem 2000 Jo gul
den voor deSchans wierd gepreſenteert / antivoojde / noch eerſt zoveel Kogels den Bif
ſchop had te vereeren : In tegendeelwierd de Capiteyn Huyſman, die in de Oudeſchans
gecommandeert had/ en dezelveverlaten j të Groeningen , doo; den Krijghs-Raadt op :
gehangen / en de Luytenant van den Berge, die de Nieuweſchans commandeerende/ de
zelve ook verlaten had deKop afgeſiagensgelyik mede de Luytenant Colonel Taminga,
eneen Majoor inDeventer gelegen hebbende / in arreft genomen wierden / ende Collo
nellen Stek , en Broerſma ingedaagút/ om zich over de overleveringevan Deventer te
berantwoozden. Die vanGroeningen zonden ookeen nieuiven Gouverneurnaar Delf
zijl , dat een wakker Soldaat wag don dien zp in den ouden eenigh bedenken waren
hebbende.
De Vrieſen hadden haar nu mede in volkomen poſtuurgeſiet, go doozhet Lant
onder water te ſtellen als anders : zp togen onder den OverſtenAlua antrent deze tijdt
na de Kuynder , meenende de Bifichopíe aldaar met haar geroofde Buyt te overval
len ; inaar die 2000 man tot hulp / uptKampen en Zwollby haar krijgende / en de
Vrieſen maar 1200 man fter waren ook de Hollandtſe Kapers , door 't hardtweer /
totgeen fecours konden bekommen/ bebben de Vrieſen raatzaamſt gevonden/ metvers
lies van zo mante retireren na datzp 200 Biſſchopſeom ver geſchootenhadden. Daar
op liet den Biſſchop de Kuynder voortuptplonderen / en ging metde Buyt dood. Den
26 Julii,quamen 13 Vanen Biſſchopſe Ruyterstuſſchen Drachten en Bergen ; de Vrieſ
ſe Brandtwacht, niet wel op haar hoede / wag bp na overvallen geweeſt/ dan weken
noch tijdelijk na haar Leger, 't geen terſtondt inallarm geraakten ; de Ruyters zaten
op , entrokken den Vyandetegen / van'tVoervolk gevolgt / de Biſſchopſe retireerden
haar/ tot 3p deVrieſen in hun Embuſcade hadden gelolit / want een partye Voervolk
lagh in'tKoorn verbozgen / en die uptkomende/ wierd’er hardtgevochten / en zou:
den 't de Vrieſen te quaadt gekregen hebben / indien zp vanhun Voetvolk niet onder
fteunt waren geworden / waardoor zp de Biſſchopſeterugh gedreven hebben / met
verlies van iso van des Vyandts Ruyters, en 25 Man van deVrieſen. Van de oorlog
zaken als Binnelandtſe beroerten in Vrieſlandt, kan men vozder lezen in 't Tweede
Deel.
De Eylerſchans op de Rivier , de Eems geleggen /wag nu ook alvan het Staten Volk
berlaten / en in des Biſſchopshanden vervallen / en doozde zijne beget . Doch verder
konden zijne Wapenen niet komen / maar wierdenvoo ;de Stadt Groeningen geſiupt/
Want
 tenalder Franſchen op Ardenburg den2g.Juny 1692

S TA

CO

myC- Worc
casa

2011 LUO 4ericSC

Het Afflaender branſchen door die van Ardenburg den 29 lung 1672.

TUNE 111
IMMIGOLIA
‫اما روم اولا‬
SOSIS

t
ALAMAN ANO
கார்
மகா
Str
DLL

tu
r

पो
 tegen de Vereende Nederlanden. 281
wantfchoon deze 2Bijtſchappenvan Ceulen en Munſter hunne Legers voordiegee
noemde Stadt nederſloegen į Belegerden / en groot gewelt daar op gebzupka
ten / moſteny evenwel naar eenigeweken / daarwederom / metmerkelijkeſchade,
en grootverlies van volk als anders / aftrekken/ als hiernain't breedezalworden
verhaalt.
Maar de Franſen wilden eens van een heel ander kant bezoeken / Watzy noch met
hare gewoonlikefurieusheytkonden uptwerken / doch zp wierden zo ruw onthaalt/
dat zp voor dietýdt nietmeer en wenſchten : Dit haddenzy gemunt op hetStedeken
Aerdenburgh, gelegen in Vlaanderen ,niet verre van deStadt Sluys, zijnde redelijk wel
verſterkt: Den aanvalgeſchiede/d00, omtrent 400o Manza Dragonders als Voetvolk ,
bp een verzameſtupt hare Garniſoenen in het Quartier vanKortrijk , daarmede zp over
den Spaanſen Bodem , aan de Zuydtooft-zijde van die Stadt , over Smetjes Brugge
voozbp de Koekuyt , aan quamen ; meenende geen tegen weer te vinden , en de Stade
alzo onvoozzienste overrompelen ; te meer/dewil haar bekentwas het zwalike Garni
ſoen daar binnen / gelijk ook dat den Commandeur Kau , eenigewepnige dagen te
vooren upt de Stadtwas vertrokken ; hoe moedighlik die van binnen dezen itorm
hebben afgeflagen / han gezien wozden upt hetvolgende

Verhaal , van't gepaſſeerde in , en omtrent den Aan

yal der Franſen op Aerdenburgh.
Den 25 Junii,
gelogeert was /1672,kregen wploopen
't welk onsdede de tijding
curieufelná e dathet/ maar
vernemen Franſekregen
Leger tot
geenDeynfe
recht
beſchept . Den avonts quam weder eenigh ſchrijven aan deStadt, en daarwerde
ookpets gedivulgeert van het aankomen der Franſe , dat haar intentiewas dan zel
ven nachtop ons aan te vallen ; waar op dubbele wachten wierden geſtelt / en onze
Commandeur (zijnde den Vaendrigh van deHeer Kau , die abſent wasgenaamtBek
man , die hem treffelijk gedragen leeft)wierd het zelde gecominuniceert/welke mede
de wachten verdubbelde , en datelijk Ammonitievan Oorlogh voor den daghlangde /en
uptdeelde;Waar op zpdes nachts ten 2uuren (zönde Sondag ,den 26 Junii,)hetKlokke
geſlagh opgehouden zijnde / omtrentmet 4000 Man nen op ons zijn aangepallen / en
op het Allarm alle de Soldaten , en Burgers makende een getal van 220 Männen ,op
de Wallen gerangueert, met zodanigen Couragie dat het te verwonderen was . De
Franſe waren ten eerſten voor de Poort , maar wierden zo gehavent van Kanon en
Musketten , dat naar twee uuren en een half , ſtormenszijn afgewezen : Wat verliegt
zp doen hadden en kondemen nietweten . D :s naarmiddaghs kregen wp een ſecours
van60 Mannen , en maakten op dien dagh alles klaar/wantweder voor een ſtorm desk
nachts vreesden .
Den Vyandt also wachtende / id de zelve (met een ſeco urs van omtrent 4000 Man
verſterkt) ten een uurin denacht, met een groote furie aan gevallen / en maakten zich
ten eerſten meeſter van de Halvenaan aan de Lande-Poort , dat wel e enige alteratie cau
feerde / maar wierde noch ge tupt / alz0 140 of 150 Mannen , en eenige Ammonitie
van Sluys ,totons aſſiſtentie /kregenwelkeook dadelijk in het werk raakten/en met
zulken couragiemede aangingen /batden Vyandige tupt Svierde/ durbende niemandt
in de Halvemaan zich vertoonen / echter van andere plaatzen baar devoir doende.
png
282 Den Franſen Oorlog
Dugſtormden wp tot half drien , als wanneer den Vyandtretireerde. Maaralso
die in de Halve-maan waren / een Brugge moeften paſſeeren / en veele daar op doodt
geſchooten Wierden / 30 bleven zp binnen de Halvemaan , roepende om quartier, dat
haartoegezeght wierde . Ik riep tegen haar / datzp haar Geweer zouden afleggen /
gelyk mededen Colonel Spindler , welk met eenigh volk alhier gekomen was , en
Het commando hadde / haar mede toe riep ; daarzp qualijk toe konden refolveeren ;
doch wp diepgende daar weder onder te ſchieten / reſolveerden zp ; en wierden de
Poorten geopent/ en de Brugge nedergelaten / en met partpen in de Stadt gebracht /
en in deKerk gefloten. De Officierenals den Generaal , welke deze troupen voerde
aan het been gequetſt zijnde /neffeng Collonels, Lt. Collonels, en Capiteynen ,wiers
den in Herbergen gebracht. Upt de Halvemaan guamen tuſſchen de 3 en 400Gevange
nen , welke degzelven daaghs naar Sluys zijn gebracht ; zijnde onder dezelbe over de
100 Géquetſten.Desmorgens kregen wp weder ſecoursvan Sluys; gelyk ookdesi
middaghs twee Compagnien Mariniers , als den Commandeur Jan Matthijſz. en Capi
teyn Vaffi : CapiteynScholte is hier mede binnen / neffens Capiteyn Oldenburgh.De
Heeren Gecommitteerde , van Zeelandt, van der Beek en Munnix guamen ook alhier
met grootgevolgh , van alderlep menſchen , ten hoogbſten verivondert zijndevan
onze defenſie. Den Vyandt heeft 30 Gequetten , Gevangen en Dooden bp ong gelaten
over de 1000 Man , hebben de 42 Wagensmet Dooden en Gequetſten mede genomen :
Enzijn zo giſteren doorMaldegom naar huys getrokken : Wy hoopen up niet weder
zullen komen . Men konde nauwlijks over deBrugge en Haven gaan zonder doo
den te raken. Ik hebbe drie nachten , en twee dagen zonder Napen geſtadigh op de
Wallen geweeſt en met Stormen bezigh / als ookmijn Soon. Wy hebben niettenen
Dooden , en maar 3 Gequetſten , datmetwaarhept mach verhalen . Heden hebben
wp omtrentdrie uuren geſlapen / envinden onsvol couragie. Wywerden nuvan Al
van deze Victorie.
kesvoorzien . Gode zp lof
AERDENBURGH , Den 28 funii , 1672 .

Dio van Aerdenburgh hadden devooznoemde Smetjes Brugge wel gaarne willen
afbreken / vallende daar op upt / onder 't faveur van 't Canon van de Stadt, maar
het mierd telkens van de FranceRuytery verhindert.
Ziet hier nocheen ander

X
EX I R
RA С T,

Uyteen waarachtige Brief uytMiddelburg, den 29 Junii, 1672.

rakende het beſpringen , en mannelijk afweeren der Stadt
Aerdenburgh, waar in veel Particulariteyten werden verhaalt.
E Franſe ( 20. Monſr. Cardon mijn ſchrijft ) waren met ettelijke duyzenden
,
guarniſoen in lagh , en de Burgery was omtrent 200 Man ſterk , welke nocla
Azuwbercigh waren gemaakt, door den Commandeur Rau , die den 24 dezesal uytder
denburgh
 tegen de Vereende Nederlanden . 283
denburgh vertrokken was, en terftonde naar Hollandeisgeretireert, evenwel hebben de
Burgers, zo veelgedaan , alsmogelijk was,om haar in poſtuurteſtellen , en hebben den
Vyande kloekmoedigh afgewacht, ſchoon haar Stadt zeer zwak , en onmachtigh was ,
hebbende geen 2 voet water in haarGracht , ook geen Palliſaden , en maar 9 Stukken
Geſchut. Den Vyandt dan is op den 26 dito in den vroegen morgenſtondt, de klokke
2 uuren zeer furieus aangevallen , maar vonden dappere reſiſtentie , en zijn naar derde
half uur ſtormens , zeer ruſtigh afgeflagen : Den 27 dito zijn de Franſen , omtrent
's nachts ten een uur , weder met grooter furie , als te vooren aangekomen ; maarna
anderhalf uur ſtormens weder kloekmoedigh afgeſlagen. 't Is niet wel te beſchrijven
hoe groot de yver was van tedere Vrouwen , en Kinderen , die brachten geduurigh
Kruyt , en Loodtaan ,droogende het natte en vochtige tuſſchen de handen , de meeſte
Vrouwen Hoeden op hebbende , om daar doorhaar over de Borſtweering aan de Vyande .
als Mannen te vertoonen: een van die Vrouwenkapte een Franſınan beyde de handen af,
zo als hy op de Borftweering quam , zy laden deMuſquetten die deMans gedurigh af
ſchooten. By groot geluk was noch een Conſtapel binnen de Stadt,die een vanzijn Vrien
den was komen bezoeken , welke ongemeen grooten dienſt heeft gedaan , en isook na
het gedane werk van de Burgermeeſters mildelijk geregaleert. De Franſe die in de
Halvemanen waren gekomen , wierden door het Geſchut gedwongen de Buytenpoort
toe te doen , eer datdie van deStadthaar quartier wilden belooven. Doen al de Kogels
verſchootenwaren , hebben de Vrouwen alhet gewichtuytde Wickelsſpoedigh aange
bracht, als mede al deoude en nieuwe Spijkers,ja zy hebben al de Yſere Pecten in ſtuk
ken geſlagen , en in het Geſchut in de plaats van Schrooten Kogels gebruykt, zo dat die
Heldinnenhaar als Leeuwen hebben gequeten . De gevangene verklaarden niet eens te
hebben gedacht reſiſtentie te zullen vinden ; alzo zy meynden , dat haar zaak genoegh
zaam beſtelt was . Giſteren avondt zijn degevangens, beſtaande in omtrent50o Man ,
hier , en tot Vliflingen gebracht, en alzo ik doenmaals hier de Hooftwacht had ,zo heb
ikſezelfs in 'tGevangen-huysdoen brengen : de Edelen , en Officieren waren alle ſchoon
jong Volk. De Burgers yan Aardenburg) hebben zeergroote Buytgemaekt , alzo de doo
den en gevangene meeſt zeer wel van Goudt verzien waaren , ja by een wiert overde
4000 Guldens gevonden :en zijn wel 42 wagensmetdoodenengequetſten door de Fran
i fen wech gevoert. De afgewekene Franſenlieten door een Trompettervriendelijk ver
zoeken , dat men doch goede zorgh voor de gevangene als gequette wildedragen , ver
zochten ook met eenen te wetende naam van den Commandantgeduurende die atta
que : die haar liet weten dat hy haarlieden welbekende vriendt Spindler was , en dat zijn
Vadervoor dezen de Franſen ,totOoſtende , ook eens leelijk had onthaalt e, n dat hy haar
den aanſtaande nacht weder wilde verwachten , en haar op diergelijke Banquet noch
eens tracteeren : doch zy hadden daar toe weynigh luſt, maarzijnvoorts geretireere,bran
dende in haar Marſchalles af waarzy by kondekomen , ook de Kerkvan d'Eede, voe
rende ook zo veel Beeſten met haar als zy konden bekomen. Onder de gevangene is
ook gevonden den Gouverneur van Aeth ,ookeen Colonel,en onder de dooden is gevon
den een van de oudate Collonels van geheel Vrankrijk , zijnde een Man van 80 jaren ,
die den Coning van Vrankrijk over de 60 jaren hadde dienſtgedaan , doch zijn naam
wastot noch byde onze onbekent: maar wierd by de Gevangene zeerbeklaaght, en
na dat men konde merken , was by de zijne in zeer groote extime, zijn been wasaan
ſtukken geſchooten , en wierd zo op denwegh doodegevonden. Ten warede Groote
Godt de Defendeerders niet meteen zonderlinge couragie hadde gewapent , her hadde
Oo2 met
284 Den Franſen Oorlog
met die Stadt gedaan geweeſt. Dit Manhafcigh Heldenſtuk heeft een groote couragie
veroorzaakt in de omleggende Steden . Op Sondagh quamen die van Vliſſingen de Aer
denburgers te hulp met 150 Man , maarhet werk was doen al beſtelt. De Roomsge
zinde Vlamingen zijn zeer genegen onsmet alles by teſtaan , ja veéle quamen van zelf,
zonder des verzocht zijnde, tot hulp van die Stadt. Wy hoopen dat dit byons noch be
houdene Steden ten deegen zal ter herten genomen werden , en’t is zeker dat de Franſen
niet meer als door de furie gevoert werden , en zo die een weynigh geſtuyt werdt, zo
leght al hun moedt. Laat ons danbetoonen niet veraartte wezen van onze Voorouders ,
die rechte Batavieren . 6
UE. Dienſtwillige Neef N. N.

Miſlive van Elbertus Spinler , Collonel, tegenwoordigh

commandeerende binnen Aerdenburgh. .

Geſchreven den 28 Junii, 1672.

Cken kan niet nalaten UE. te doen weten , hoe ik tot derdenburgh gegaan ben met
I
220 Man , om de Stadt te ſecoureeren , alwaar 6000 Franſen in deContreſcharpen
lagen , maar ik hebſe zo geattacqueere, dat zy de Stadt hebben moeten verlaten , en
hebbe deGevangensgekregen , als hiervolgt: Ik ben Commandeur van deze Stadt, ik
hoope dat ik het zalblijven , &c. Ik blijve , Min Heer
UE. Dienaar ,
ALBERTUS SPINLER .'
7

Relatie van de Gevangenen , die tot Aerdenburgh binnen gebrachtzön ,

door Monſieur Spindler , Commandeur.
t Regiment
L leuten ant Collonel van hetRegiment | CapiteynVan'
de Souche. , Monſr. deManche.
Monſieur Chatelou , Vaendrigh van Souche. Lieutenants ,Monſr.de St. Sive, Moulagre;
Tabarier.
Van't Regiment Chateauneuf. Lieutenants , Reformé, Monſrs. deRinclia
Monſr. de Solaart , gequetſt. Monſr. de ve , de Novie .
Marce , zwaar aan 't Hooft gewondt. Noch 530 Soldaten , waar in veel Perſoo
Brachelonne.Leean Arm af. St. GeusMillii. nen van conditie zijn , na 'tzeggen der
Maranvilie Ralliere. St. Germain Mo voornoemde Officiers.
rieviere. Noch 220 Dooden , daar onder veel Per
zoonen van conditie , waar van doen al
Van't Regiment van Carivan. leen bekent was den Marquis de Souche ,
Capiteyns, Monſr. de Moncry , en l' Arnage. Collonel , met noch 6 Capiteyns , en
Lieutenant , Monſr . Eynod , d'Artis , de 8 Lieutenants.
Serre , du Puy. En hebben noch meer als 180 Gequeaten
Lieutenants Reformé, Monſr, de Nante mede gevoert.
Laufi de , Bou . Aldus
 tegen de Vereende Nederlanden . 285
Mldus meenden de Franſen aan dezijdevan Vlaanderen den Nederlandtſen Staat mes
de te benauwen / denkende miſſchien / dat het hier also ſchelmachtighen verzaaght
jouw voortgaan / als het aan den Rijn , en Yſſel-ſtroom geſchiedtwas : Maar hier aan
kan men zien , wateen Stadt , die ſlechts een weynigh gefortificeert , en van Oorloghs
tuygh voorzien is , kan tegenſtaan , en hoe veel een man daarbinnen , volftandeyaltig.
heyt, moedt , en couragie, tegen 20 daar buyten , hoe furieus die ook aanvallen , van
vermogen is. Het geeft eenigh nadenlten / dat (gelijk hier vooz verhaalt / ) de Be
ſtormers > 30 seer riepen / om te Iveten / wie den Commandant daar binnen
was.
Deele ontmoetingen zynder ondertuſſchen / 30 nu en dan ten wederzijden voorges
vallen / want der Staten Frontier-Steden zo in Brabandt als Vlaanderen , waren doo;
zijn Excellentie de Montery , ( na dat hp gezien had / dat den Franſen tocht op de
Vereende Nederlanden gemunt was) met Spaanſe Hulptroupen voorzien ; den Prins
van Vaudemont, en den Marquis Warrio , waren met hare Regimenten getroliken
binnen Breda ;den Heer Farriaii, (namaals Gouverneur van Maſtricht) metzön Re
giment Voervolk , en noch een te Paerde wierd gezonden in Bergen op Zoom ; den
Grave Schellaart , met zijn Regiment Hooghduytſen , en een partp Spaanſe Ruyters ,
binnen 's Hertogen -boſch ; Monſr. de Fey , en Don Franciſco de Velaſco , met hare
Regimenten binnen Sluys;en voozts noch 4 Compagnien Spaans Voetvolk ,met 3 Briga
den Ruyters, in 't Zas van Gent.
DezeSteden nu genoegzaam met Garniſoen voorzien /liep hetzelvedikwils/ op avon
tuur upt / en bpzonderlijk / dat van Maſtricht, 't well de Franſen , (te hart voor
haar te kauwen )hadden laten leggen / achtendeonnoodig te zijn / omhaartijdt, en
Volk door een Belegh , hier voorte verquiſten / te meer / dewni zp Keur-Keulen alza
ver hadden ingelupt / dat zp dat Stift en ook 't Landt van Luyk al meeſterwarenge
worden / hebbende in 't eerſte deStadt Nuys , en in'tlaatſte/ de Steden Maſeyk,en Ton
geren ingenomen/en vaſt gemaakt / Waar tegen jet Capittel van St. Lambert te Luyk ,
proteſteerde / en die van Mafeyk een Briefaan den Biſſchop afzonden / klagende / en
hem verwijtende dat hy , als zijnde haren Prins , tegen de Rechten , en Wetten van
St Rijk , in 'tLandt van Luyk , haar Stadt , aan de Franſe had afgeſtaan , en dat hy geen
macht had , om haar te konnen vervreemden , als zijnde een Geeſtelijke en RijksPro
yintie, &c. Doch dit klagen wag om niet / de Franſen hadden die Steden alinhaar
geweldt/ en voeren methonderden van Wagensen Karren, marcheerdenmetduyzen
den van Soldaten en Ruyters, geſtadigh daarin en upt / en bedurven alzo al de Lan
den daar hare tochten en convoyen doozvielen / daar die van Maſtricht niet wepnigh
op paſten ; Op den 11 Junii , brachtmen daar binnen een Franſe Kar , gaande van
Antwerpen naAken , die alvoort van deAntwerpſe Burgers gerantſoeneertwierdu;
een andere partye , bzacht een Offe-Kar , van Luyk met Spijkers na Ke >

len gaande / met 2 Paerden , en 3 manden met Schoenen Hoefnagels , binnen :

Andere brachten wederom in / een Karre volladen met Meel , de zakken met des Ko
nings Wapens en Lelien getepkent zijnde/ en 4 Paerden ; 13 Spaanſe Ruyters brachten
1 binnen 12 Paerden , geliregen van den Abt van Chambron te Aeth ; die doozeen Reli
gieus, 900 gulden , tot Rantſoen ,daar voor lietbieden : Den 12 dito quamen 2 Franſe ,
des nachts , met een ſchoon Paerdt , en 2 Piſtolen , onder Maſtricht , viagende na de
weghvan Tongeren ofMaſeyk , cen Soldaat belovende haar , diete wijzen / zette haar
dePiſtolen op't lijf /waar over3pbaar opgaven
00
/enbinnen zijngebracht/ ook haal
den
3
286 Den Franſen Oorlog
den die van Maftricht eens 150 Boere-Paerden , en voorname Boeren van Montmedy
in Vrankrijk , die wel voor 1100 Rijksdaalders gerantſoeneert moften worden / 3P
haalden ook een Switſers Capiteyn , en 4 bzave Paerden onder Charleroy van daan
Alk deze buyt die niet gerantſoeneert wierd/ wierd dagelijkg / bp afkondinge van
Trommel en Trompetverkocht : Paar't en is de meening niet alle deze buptha.
lingen / die / zo wel voor/ als na dezen tijdt / voorgevallen zijn / hier tebefchxjven /
zullen alleenigy zeggen / dat de Franſe, niets van eenige waerde 7 op dezewegh /
doiſtenlaten af, of op komen / dan met ſterke Convoyen : Doch verſchepde van
deze Buythaalders, ofWaaghalzen raakten zomrödts ook wel om een luchie en ver
gaten het wederom komen / want deze buyt was niet als metgroot perijkel te be
komen .
Terwil den Coning van Vrankrijk ,met zijn Leger, teZeytt, 2 uuren boven Utrecht
gecampeert lagh / was die Stadt dagelijho dal Franſen Adel, zo dat men daar (bes
halven deFranſe Dames) de Hof-ſtaatvan 't Paleys deLouvre , tot Parijs , in 't klepn/
of dat van St. Germain , konde aanſchouwen : De Franſe Edelluyden quamen ge
ſtadign binnen de Stadt, koopende aldaar ' t geen zy noodigh hadden i zo dat veel
Winkelhouders, Ambachten en Neeringen vooz dietydt redelikwel voeren / want
de goude Louyſen en quart d'Ecus, wierden'er tamelyk veel verhandelt ; gommige
van de Grootſtevan 'tgevolgh degiConings , quamen metzijn Majefteytsbewilliging,
met haar gantſchen Train , voozenige dagen , deStadt bezien / mede bzengendeWa
gens, en Karren , geladen vol van Bagagie , Servicen en anders / daar nebengeeni
gegeroofdePaerden , Offen , Koeyen , Schapen, Verkens, en Hoenders , &c. daar
bp een Suyte van Edellieden , Pagies , Hofmeeſter, Stalmeeſter , Lakeyen , Kok ,
Knechts, Jongens, & c. Deze wierden gebiljetteert in de ruymſte huyzen van de
Grooten , en vooznaamſte Burgers , die ſtallinge, en flechts eenige de minſte geles
genthept daartoe hadden / zo dat er zomtijts wel15/ 20 / ja 25en meerPerſoonen
benevens den genoemdenomzwier in eenhuys, zijnbeſteltgeweeſt: Maar de Hee
ren en Magiſtraten wiſten haar zelven hier van welteverſchoonen : Deele van deze
Franſe vooznaamſte Heerenvoerden hare epgen Beddegoedt, ja ook wel Veldtkoet
zen , of Ledekantenmede ; de eerſtevan haar gevolgh moſten de Inwoonders Slaap
plaatzen en Bedden verſchaffen / maar de reſtmocht zichbehelpenin de Stallen , of
daar zp beſt konden / zy voerden ook zo veelTafel-Servicen , en Keuken gereedtſchap
mede / zo datzp bpna niets vande Inwoonders van doen hadden / en 'tgeen p van
haarteenden / wierd tot het minſte wederom gelebert/ zo dat er op hun vertrek / niet
wierd gemiſt; den brant, en 't geen zy volder conſumeerden /wierd ten vollen be
taalt : Deze Heeren gebruphten groote beleeftheye , aan haar Hofpes , noodighden
die dagdika ter maaltijdtaan hun tafel, diezulks ook veeltijdts aannamnen / maar
he wepnige Juffrouwen , die hier en daar noch in hunneHuyzen gebleven waren /
konden daar nietwel toe verſtaan : Ondertuſſenwierden die Huyzen vip watſlov
digh bewoont / men maakte van veel brave Kamers, Zalen , en Zaletten , ( alg'er
anders geen gelegenthept was) Stallen , voor Paarden, Offen , Schapen en ander
Vee , menfmeethet ingewandtder geflachte beeſten ſlechts bupten de huyzen , doch
hiewierdordre op geſtelt ; menbzadehoolite /ſtoofde en mozfiein alle vertrek
ken, daarhet ſlechts tepas quam / doch dit moſt voordie tijdt daarmededeur.
De Franſe Officieren van minder qualitept wierdenby de gemepneBurgers inges
quartiert / en de Soldaten (die baar in 'teerfte / degnachtsin Kerken en Klooftersbe
helpen
 1.
tegen de Vereende Nederlanden . 287.
holpen hadden) in de huyzen des gemeenen volks ;de Switſers en de Franſen hadden
elkhare quartieren , en Straten bpzonderlijk / doch in't eerſte van deInlegeringwas
ren deSoldaten en Rayters , meeſt in de Voorſteden gelegert / maar dooz dien zydaar
nietvepligy waren / van bynacht overvallente worden / wierden ; p binnen de Stadt
gequartiert. Ditging alles noch met tameliylie goede ordre toe ! en wierd ſtrengh
Krijghs-Recht, tegen de Pijpeſteldersgeoeffent; op zeker nacht bzaken zp de kleyne
Vleyſch -hal open / en ſtalen daar eenigh vleyfch , doch wierden verſtoozt /maar men
kon de ſchuldigeniet vinden : Daarna eenige moetwillige Franſen , aan't Huys ten
? Eng , bp de Stadt, een Man ophangende / en de Soon doodtgeſteken / de Vrouw en
Dochters gefchendthebbende / wierdeen Ruytereneen ander / op den 8 Auguſtii,
1672. hier over / binnen Utrecht, op den New , opgehangen : Derſchepde Boeren
en Landt-huyzen Wierden ook omtrentUtrecht, zo nu en dan / dooz Vagebonden ge
plondert / aangeſteken en verbrandt ; gelijk medete Zeyft ,daar den Coning methet
Leger lagh / eenige huyzen , 'tsp dan doo , ongeluk / reukelooshept / of anders zijn
afgebzant. Daar raakte ook bránt in een ſchoon Burgers pups in de Stadt , by de
nieuweGracht, daar den Biſſchop van Straatsburgh gelogeert was / maar hetdak af
gebrandtzijnde/ wierd het vorder geſtupt: Dit gefchiede by nacht, en verwelte
meer verbaaſthept onder de Franſen , als onder de Burgers, door dien zy haar inbeels
den / dat deze brandt een Zeyn moclit zijn / om op dien nacht haar Alle plotgelijk in
harehuyzen doodtte ſlaan (waar over kort daarna / en ordreupt quam / dat geen
Burgers de deuren van hare huyzen , by nacht met ſlooten mochten ſluyten , maar de
zelve alleen , met klinken en grendels; (bie elk een van binnen koſt opdoen ) toemaken )
Door deze brandt ráakter alle de Franſen op de beën / en de Ruyters tePaardt, en mes
nighte van Wagens en Karren Wierden aangeſpannen / alzo eenige mepnden / dat
men de Stadt zou verbranden / uptplonderen / en berlaten ; andere waren beweeft
voordeBurgery , als gezeptis / doch alles geraakten met hetlefſchen van de brandt,
in ſtilte. Van eerſten afaan dat de Franſen hier binnen quamen / en ziende zo ſter
ken Burgery , zijn ze ſchier altijdt / boor van de zelve overvallen teworden / beducht
geweeft / zo datze verſchepde Wachthuyzen of Corps de Gardes, zo hier en daarinde
Stadt, alsop deNeu , St. Jans Kerkhof, en elders deden maken / daar in zp ſterke
wacht hielden / als ook in de Stadts Poorten , latende de Muuren en Wallen , bp na
onbezet. Hier over wierd oak op den 15 Auguftii, 1672, het volgende Plakkaat af
gekondight.
Doorexpres bevelen ordre van den Heere Hartogh van Luxenburgh , &c. als wegens
zijn Alder-Chriftelijkſte Majefteyt , Gouverneur van de Stadt en Lande van Utrecht
wordtalle en een yder by dezen ſtrictelijk belaſt, dat zy haar Geweer, beſtaande in al
lerley zoorten van Roers , Hellebaerden en Pieken , binnen den tijdt van 2 dagen op
dezer Stadts Raadthuys zullen hebben over te brengen , en aldaar in bewaringe te laten :
En ingevalle yemande daar in quame nalatigh te zijn, en den hooghgemelte Heere Har
togh zoudemogen goet vinden , daar op nader onderzoek te laten doen , zo is de wille
van de meerhooghgemelte Hartogh , dat een yder gebrekige op yder ſtukvan het voorfz.
Geymeer, 't welk hy niet hebbe overgebracht, verbeuren zaleen Rijksdaalder , en boy
ve diengehoudenzijn , de verzwegen Wapenen als noch overte leveren als vooren.
Doch de Burgers, die / t'zedert fjet intrekken van't Franſe Garniſoen , van tocht
en
288 Den Franſen Oorlog
en wacht ontſlagen Wierden / wilden liever een of meer Rijksdaalders verbeuren / ( alg
het daar op aan quam ) als Hare Wapens over te geven / zo dat'er niet veelte voor
chijn quamen / waar doo, ktozts daar na/ de pæne van een Rijksdaalder mpyder
ſtuk , is vergrootgeworden op 100 Rijksdaalders, dit dede getmeeſte Geweer booz
den dagh komen / dat bp veele al begraven was.
Vet gantſch Sticht Utrechtwas nu vol Frans Krijghsvolk gelept/ te Montfoorten
Yſſelſteyn haddenze de Caſteelen bezet ; op het ſchoon en heerlijk Slot te Buuren , in de
Becuwe onderHollandegelegen / en zijn Hoogheyt den Prins van Oranjen toebehooren
del lagender 400 ;Wijk te Duurſtede , Kuylenburgh , en Amersfoort, waren vol
gepropt/ en de Stadt Utrecht , (na dat den Coning vertrokken was) hielden zp ge
ſtadigh met omtrent8 of 9000 Man beget/ want die Stadtonſterk / en nabyHollandt
gelegen / moft doo2 fterħ Garniſoen , verzekert/ en bewaart worden ; en al dit volk
moſt eeten / Gier ober lieten de Franſe (bewunl van Amſterdam het o2dinariKoorn te
rugh bleef) menighte van Meel , upt hare Magazijnen , van boven den Rijn aftot
Utrecht voeren / ftuwende het zelve in de Academie , of hooge School , maar wierd
daar na in de Marien Kerk gebracht: Aan de Maillebaan baktemen broodt, in vers
( chepde heellange Bak -ovens, die de Franſen aldaar hadden laten zetten .
bet gantſcheSticht Utrecht wvierd voozt dooz al dit Frans Volk bedurven / Het
Kooren , nu gereedt om te mapeni is doo; de Paarden , die daar in wierden gredze
ven / vertreden / en't geen de Boeren noch in de ſchuuren konden brengen / wierd haar
niet alleen ontnomen / maar zp gedivongen / het zelve af te dorffen en zonder te be
talen / namen jet de Franſen mede / in zakken op hare Paarden , en verkoften het bin
nen de Steden , zomtijdts vierden ook wel eenigevan deze Roofvogels dooz de Boeren
ter neder geſchooten : Tegen dit koopen als ookvan het Vee , en anders is weleen
Placcaatuptgekoinen / doch 't ljeeft luepnigh geholpen : Paarden , Offen , Koeyen ,
Verkens , Schapen , Hoenders, en wat diergelijkmeer te beltomen was , wierd al
na get Conings Leger, ofna de StadtUtrechtgevoert / zo dat de wegh van de Witte
Vrouwenpoort afi de Steenstraat langs na de Bildt , en van daar na Zeyft , daar
?s Conings Leger lagh / den gantfchen daghgrimmelde / van Franſe Ruyters, Sol
daten , Overften , Heeren en Edellieden , Pagies en Lakeyen , Poften , Knechts ,
Boeren en Jongens ; veel Heeren en Burgers van Utrechtredén / en wandelden dage
Inlig mede na 't Leger, om dat/ en den Coning te zien ; zp huurden Speelwagens , of
voeren met jaarepgen Karofſen , Kaleffen en Koetzen daar na toe / met Vrouwen ,
ja Dochters, en Kinderen , wanthetwas'er / zo op den wegh / als in't Leger , vep:
ligh genoeg!! behalven / dat'er eenige Gauwedieven onderliepen / die met behendig
hept/ in i ged!ang ! de Luyden haar Beurſen , Gelde, Horlogies, ja Degens upt
de Draaghbanden , wiſten te ontfutzelen / maar openbaar geweltwierd niemant
aangedaan .
Dezen Hofzwier ſtondt veel Uyterſen , die niet veel verder zagen / als hare ncuzen
lang waren / heel ívelaan , ja zo ser / dat zy Brieven lieten afgaan aan hare Vrien
den in Hollandt , en t'Amſterdam ivoonende die noodigende (want de Veerſchuy
ten voeren nach vepligi heen en weder ) om al deze Statie van't Leger , en den Coning
te konnen ziení dochmen had inHollandt wepnigh luft daar toe ; zp wenſchten şok /
dat Amſterdam en de Hollandtſe Steden , het overgaan aan deFranſen , (baar an
zp geen thuijffel (loegen ) flechts30 wel/ en gemaklik als 3p / al waren doorge 1
mon ; voorts vzeegden zy / en bellaaghden / dat Hollandt, door tegenweer te
່D
L'Heeren van Utrecht preſenteren des fradts fleutels anden Koning van Vrankrik,
waer op den Koning persoonlyk binnen Utrechtintreckt,den 5Iulij,Anno 1672 .

ISINMA
CEPLURIH
s
ing
Km nt
Te
1903 91 w

Utrecht
Anne

n t deKoninke
Telma Vtrech van Vrankry
6 .
Y ,
C
.'
H

17

KWARY
BUSHATINYA

ouza

AW
288
en wacht ontſlage
het daar op aan
fchijn quamen / 1
ſtuk , is vergroot
den dagh komen
Let gantſch Sti
Yffelſteyn hadden
Betuwe onder Hol
dei lagender 400
Cep :opt / en de St:
ſtadigh met omtri
gelegen / moſt doi
moſt eeten / Hiero
rugh bleef) menic
Utrecht boeren / f
daarna in de Mari
fcrjepde heellange 1
Het gantiche St
Kooren , nu gereei
ven / vertreden / el
niet alleen ontnom
talen / namen hett
nen de Steden , zon
ter neder geſchooter
Placcaat uptgehoini
Verkens , Schapen
na jet Conings Leg
Vrouwenpoort af
's Conings Legerlag
daten , Overften , 1
Boeren en Jongens ;
Inlig mede na't Lege
voeren met ijaarepo
ja Dochters , en Kin
ligh genoeg ! / beha
hept/ in 't gedrang
de Draaghbanden , ..
aangedaan .
Dezen Hofzwier fi
lang waren / heel w
den in Hollandt , en 1

ten voeren nacli vepli;

te honnen sien / doci
dat Amſterdam en Di
zp geen tivijffel poeg
inn ; voozts veegde
 tegen de Vereende Nederlanden . 289
den / en zich onderwater tezetten/ de ongenadedes Coningszou moeten beproeben /
en geplondert wozden ; 30 wel waren veelemet het overgeven van haar Stade, voor
deeg tijdt/ vergenoeght. Ta zodanige tale dozſten eenige Uyterfe voeren / en dat
binnen Amſterdam , op volle Markten , en Straten , daar het vanallerlep fiach van
Menſchen grimmeldei en datzo lupdeen volmondts / dat'ergeheeletroupenna ble
venſtaan lupſteren/ enden Uyterſen opſnijder begonnen te dwpgen , die hem doen
1

voozt wegpakte.
Om voozts alleg binneu Vytrecht in goedeordre en ruft te houden , dede men ver
fchepde Plakkaten afkondigen / van den volgenden Inhoudt:
1. Malkander niet te mis-zeggen , noch mis-doen , in 'tſtuk van Religie.
II. Geen Vergaderingen by nachtte houden .
III. Desavondt, na 10 uuren , niet uytte gaan , zonder licht. 1
IV . Geldt temogen halen, yoor Zilverwerk , in de Munt.
V. Dat alleBalliuwen , Schouten , en Officiers , in 't geheel Sticht van Verecht, we
der op hare plaatzen zullen moeten komen , oppene van confiſcatie.
Monſr. den Hertogh van Orliens,des Conings Broeder, quam op den 3 Julii,
Vtrechtbesichtigen /daar hp vanden Chevalier de Loraine op 'tprachtighſteWierd
onthaalt ; maarnopt is de StadeVtrechtzoverheerlijkt geweeſt als op den s Julü ,
daar aan volgende / wanneerzp binnen haar muuren zagh komen / den overwins
nenden Coning van Vrankrijk , die Alder-Chriſtelijkſten Majeſteyt, vergezelſchapt1
met den Hertogen van Orliens , en Monmouth , alle te Paardt ; tuſſchen dezetwee
reedt den Coning , en daar om heen was het vol Hofſwier , van Franſen Adel, en
Grooten , als Duc de Luxenburgh , den Marquis deRochefort ,Louvois, en voozts
bal Krijgs-Overſten , en Officieren, met grootgevolg , 50 van deg Conings Gardes,
Als andereTroupen , engeen gebrek van Heyrpauken , ofKecel-Trommen , en Trom
petten ; met alle deze Stoet, reedt den Coning van Zeyſt af/ naar de Bildt, en 30
boonsde Steen -ſtraatlangs i totvoor de Witten -Vrouwen -Poort; van daar neveng
de Stadtsmuuren , en Grachten om / en quam algo de Waert-Poort binnen / alwaar
hp van Duc de Feuillade , met zijne Krijgs-benden ontfangen wierd / fiuptende de
Poorten , en doende de Soldaten de Stadts-muuren en Bolwerken bezetten ; doch de
Ruytery van denMarquisdeRochefort, bleef bupten / en begraven haarwederom
voor deWitte-Vrouwen -Poort, tegen dat den Coning weder zoude vertrekken / die
aldus deStadt dwars dooz / en deze laatſtgenoemde Poort uptrijdende / bp tijdts /
in het Leger te Zeyit gekomen is / zijnde nergens afgetreden /en geen 2uuren in
Vtrechtgeweeſt: erwhizijn Majetteyt dooj de Stadt paſſeerde / reden alle die om /
en bp hem waren , (ja zelf Duc d'Orliens) met den blooten hoofde: Den toeloop
van de nieuwsgierigemenſchenwas over groot / en de koſtelijkhept van den Franſen
Adel, met hare geborduurde Rokken , die van Goudt en Zilver glinſterden / onupt
ſpieltelijk :
Den Coning beſchoude nauwkeurigh / alle deKerken en Gebouwen , die zijn Ma
jeſteytin't doorrijden ontmoeten / en zien kon enna men beſpeurde 1 met verwon
dering over de outheyt der zelver / en menighten der menſchen , gelijk als of hp die in
Nederlandt alzo nietvermoedt had te vinden ; voozts ſtelde den Coning daarna ven
Hertogh van Luxenburg , Gouverneur , overdie Provincie, alsook over zijne gecoti
queltderde
290 Den Franſen Oorlog
queſteerde Plaatzen in 't Hartoghdom van Gelderlandt; den Heer Stoupa , Overſte der
Switſers, tot Commandantvan de Stadt Utrecht, en tot Intendantvan de Financien
over alles/ den Heer Robert; doch men ſpzak'er noch van geen / of wepnigh zwa
righeyt,zolang den Coning daar , ofdaar omtrentwas: Ja deze inkomſt des Co
nings is zo aangenaam bp zommigeGeleerde , ( ofdie daarvooz uptgaan / en Pro
fefie doen / om andere te leeren )geweeft/ dat zy Latijnſe Carmina , of Vaerzen ter
eeren van den Coning hebben gemaakt, en dooz denDruk in't openbaar uptgeges
ven . Ook was het nu de gewoonlijketijdt dat men e'Vtrecht placht Kerkmis te hou
den / daarveel Vyterſe, eengantſch Jaarna plachten teverlangen : Die wat wüzer
wilden zijn / hadden hoope/ dat de Provincie van Vtrecht meds zou begrepen woz
den / in zeker Vrede-Verdragh , dat doenmaals tuſſchen den Coning , en deStaten
(hoewel bzuchteloop) voorgeſlagen en verhandelt wierd / daar van hier vooren / in
de Articulender Capitulatie van die van Verecht te zien is / en kort hier na meerder
volgen zal.
Maardit Spel is nochniet ten epndegeſpeelt / Attende la Farce; wantdeze Come
die ofBlyſpel fiaathaaſt teveranderen in een Tragedie, ofTreurſpel, daarvanmen
in wepnigh dagende voorberepdtzelen al begoſt gewaar te worden / want op den 9
Julii , quamdenCardinaal de Bouillon , en epſchte de Domkerk voor de Roomsge
zinde , want zp hadden den Dienſt of Mifle totdus lang toel op St. Jans Kerkhof ,
onder den blaeuwen Hemel/ gedaan ; Zohaaſt ge-epft / 30 haalt ingenomen : Den
gantſche nacht lupde men daar de grootſteKlokken , menwierp de Zitſtoelen der
Vrouwen buyten de Kerk , en verkofteenige van dier het ſtuk vooz 2 ſtuyvers , dereſt
wierd in debrandegeſteken / deKlop- Zufters, Nonnen en Bagijnen openbaarden haar
nu opentlijk /en viden met een verſtoort gemaet in deze onnoozele Dom , die ' t preken
en den Godtsdienſt der Kerters zo langhad berdzagen / zondervan qanathept7 in to
ſtozten / en die alzo te verpletteren . Maar nu was het haar beurt geruogden / 3P
beeghden / boenden / fchzobden / en waſchten de Kerk , zo ſchoon / dat'er geen lucht
van de Geuzery of Ketterye meer terupken was / en daarop wierddeKerk weder
ingewijdt / en voighde het Papen -Gezang , en doen wierd de eerſte Mis , doo, den
was;
vooznoemden Cardinaalaldaar gedaan / dat in omtrent 100 Jaren niet geſchiet
waar op een Predicatie , door de JeſuytduDoitgevolgtis . Terwijl menden Dienſt
dede wierd de Kerk met Ruyters en Soldaten rontom bezet; die Autaren Wierden
daar ten eerſten opgerecht: Aan dieDomwas ook aangeplakt /een Heylighje, zijn
de een Lief-Vrouwtje, van groote Mirakulen , booz die 't geloven wou ; het wierd
evenwel doo , een Soldaat bewaart/ op dat'er niemantzijn handen aan mocht komen
te ſchenden ; Papen en geſchooren Kruynen waren ook al binnen de Stadtgekomen ;
en aldus haalden de Devote Rooms Catholijken haar hartweder op / maar de fijne
Geuzen , zagen dit alles / met dwarfſe oogen aan .DeRoomſe Geeſtelijkheyt , hier
door aangroepende en vaſt ſtouter wordende / wilden op den 8 Auguftii, de St. Ja
cobs Kerk aldaar met gewelt / innemen / en tot haar trekken / maar ditaan den
Gouverneur, verkondight zijnde/ ſtelde Hyordre, datzulks wierdbelet/ zadat
die Kerk in den voorigen ſtaat/ gebleven is .
Ondertuſſchen was Hollande in groote benauwthept; het beſte dat men daar
doen konde / om nietſchielijk overvallen te worden / was het Landt onder water te
doen loopen / als gezept is / dat ook det u die van Hulſt, Sluys , en Bergen -op
Zoom . Dievan Amſterdam deden deBoomen ,ſtaande bupten / rontom'tPelthuys,
en
 tegen de Vereende Nederlanden . 291
en eenigeandere , om verhakken / kondighden åf/ dat men alle hout-vlotten , van
balken , maften , & c. die metgrootsmenighten / omtrentde Zaagh -Moolens, (ſtaan :
de al te dichtaan de Stadt,) in't water dreven / zoude binnen voeren , ' t welk gedaan
zijnde / lagen de Heere-Keyzers- en Prince-Grachten zo vol van deze vlotten , batmer
even kondedeur varen / alzowierden ook de Planken , Deelen , Sparren , &c. mede
binnen gebracht / diemen op de Straat-Wallen plaats gaf: het lichte en kleyn Vaar
tuygh , dataan de Landtzijde van die Stadtgebonden wierd / bracht men ook daar
binnen / en dit alles geſchiede / op dat zich de Vyandt daar van niet zou konnen dies
nen / om Bruggen , die afgeworpen waren / weder te maken / en 't zelve/ ook over
de verdzonken Landen , totzijn voordeel niet tegebzupken.
Doch niet alleen de Gemeente , maar ook zelfs deGroote , en Opperhoofden , der
Vereende Nederlandenwaren in demeeſte verlegenthepdt / die men konde bedenken :
Den trooſte de Gemeente , of sy trooſten hunzelveſ met het afkomen der Keurvor
ftelijke Brandenburghiſe Hulp -benden , volgens het gemaakte Contract, den 26 April,
1672. Oude Stijl, hier vooren ingevoeght/ maar hetquam daarna /en zeer lang
zaam bp . Dusſcheen alleraadtten epnde/ en den HeerPenſionaris , J. deWit , een
man / die door zijn grooteervarenthept en kloek belepdt / zelden verlegen ſtondt/van
tenige Grooten , raadt gevjaaghtzijnde / wat hem docht in deze gevaarlijken tijdt te
doen ſtondt, zoude met optrekking der ſchouderen /geantwoozdt hebben dat ,
een goet, en ſpoedigh Accoort, met de Vyanden , miſſchien het beſte zou zijn. Men
zep deook / dát zommigevzeemdeMiniſters, en eenige Roomsgezinde alrede met
genoeghzame Sauvegardes, van den Coning van Vrankrijk waren voorzien / die men
in den Hage op de korte Gracht, zeer cierlijk geſchreven / in 'thepmelijk verkoft:
Men ſtelde ook al voor) ofmen het Hof, endeStaatſe Vergaderingen nietupt 't Gra.
venhage, naar andere verzekerderPlaatzen zou vervoeren / alzo menviesde/ datde
FranſeRuytery , tot daartoe mocht komen door teboeken , en den Hage teplondes
ren '
: tWas altijdtzeker/dat veel Grooten op de tijding van 'tovergaan van Utrecht,
en Woerden , haar beſteSchatten en Meubelen , methare Familienvan daar alhad
den weghgeboert. Ziet van deze ontſteltenis bieder in.de Binnenlandeſe Borgerlijke
Beroerten , in Hollandt en Zeelande voorgevallen , uptgegeven by Marcus Doornik ,
t'Amſterdam .
Dit bange en dreygende gevaar, b : acht deHeeren Regenten zo verre / dat zp al op
den 15 Junii, 1672. in den Hagehadden vaſtgeſtelt / om Gecommitteerde aan deCo
ningenvan Vrankrijk en Engelandt afte zenden / gelijk ook gevolghtig : Die aan den
Franſen Coning , waren 47 als d'Heer vanGent, de Groot, (nu laatſt gewezen Am
baſſadeur in Vrankrijk )van 'Odijk en Eek : Deze quamen den 17 Junii , tot Utrecht ,
maar trokken wederom na Woerden om daar verzekerder te zijn / en een Paſpoort
van den Coning , (daar zp om gezonden hadden ) af te wachten ; 'twelk haar op den
20 Junii , aldiaris behandight/ waar op sy weder naVtrecht vertrekkende 7 een
Frans Capiter'n , met eenige bphebbende Ruyters , vonden / met welke / zp den 21
Junii, van daar zijn vertrokken naDoesburgh , daar doenmaals den Coningvan
Vrankrijk , met zyn Leger vooz lagh / als gezien kan wozden / upt zekeren Brief,
hier vooren te lezen .
Deze 4 Gezanten in des Conings Leger aangekomen zijnde / wierden aanſtondes
2 Secretariſen van Staat aan haar gezonden / die zonder uptſtel van haarwildenwe:
ten ; en eerſten : Ofzy volle macht hadden om den handel te luyten ; Ten tweeden :
PP 2 Wac
292 Den Franſen Oorlog
Wat de Heeren Staten wel zouden willen voorſlaan ,om te komen toteen ſpoedige Vrede;
waar op de Afgezanten antwooden / darze alleenlijk afgevaerdight waren , om uyt
zijn Alder-Chriſtelijkſte Majeſteyt ,te weten , wat zijn beliefte zou zijn , & c. Met dit
antwoozdt heerden de Franſe Miniſters na den Coning , en quamen al voozt wederom
hp deAfgezaneen , metbericht/ dat den Coningh zou afwachten , wat Voorſlagen dat
de Heeren Staten zouden doen , en dat ook den Coning zich in geen handeling zoude in
laten , ten ware dat zy volle machthadden , met hpvoeging , dat zymoſten rekening
maken , dat al wat den Coning alreedtsgewonnen had , zijn eygen was , en derhalven
geen afſtandt zou konnen doen , ten ware , zy hem evenwaerdige plaatzen daar voor in
handen gaven , gelijk ook , van't geen hy , boven het tegenwoordige, noch mocht komen
te veroveren , aleer de handeling geſlooten was ; waar mede den Heerde Groot na den
Hage wierdafgezonden / die voort wederom te rugge quam / en daar na meteenige
onaannemelijke Conditien , voor den Vereenighden Staat, (hem doo , Monſieur de Lou
vois, ter hånden geſtelt) in den Haagh is weder gekomen . Alles breederin 't voor
verhaalde Boek , van de Borgerlijke Beroerten te lezen .
DeGezanten wegens de Staten aan den Engelſen Coning , te Graveſende in Enge
lande gekomen zijnde / wierden van den HeerBoreel, ordinaris Ambaſſadeur van de
Staten , aldaar verwellekomt/ en de aankomſtaan't Hofbekent gemaakt/ zijn zp
van daar opgehaalt / en tot Hamtoncourt, als in een vrye gevangenis gebracht/doch
niette min i welgetracteert / maar een tijdtlang opgehouden , tot dat denEngelſen
Coning van den Coning van Vrankrijk advijs had bekomen / ofhp deze Nederlantſen
Gezanten gehoor zou verleenen / alzo hp hier in niets doen wilde ; 't geen de Franſe
Majeſteyteenige hetminſte ongenoegen mocht komen toete brengen . Epndeling zondt
hp dan bp haar)4 Gecommitteerde van zön SecretenRaadt ,alsden Hertoghvan
Bukkingam , den Graaf Arlington , eerſten Secretaris van Staat , den Graaf van Schafs
- burry , en My Lord Kliffiord , Threſoriervan zyn Majeſteyts Huyshouding ,omteon
derſtaan / wat Voorſlagen zp hadden aan te bieden maar
, kregen tot antwoozt (30
men zepde) hetzelfde /'t geen de andereNederlandeſe Gezanten , aan de Commiſſariſien
van den Franſen Coning , in't Leger , gegeven hadden / te weten / dat zy aldaar ge
komen waren , om te vernemen , wat de Engelſe Majeſteyt zou willen voorſlaan , om tot
Vredetekonnen geraken , waarop nietsgevolghtis : Den Coning van Engelant ons
dertuſſchen vernemende/hoe het in 't VereenightNederlandtgeſtelt was / zont in aller
haaſt ( duchtende dat gantſch Hollandt, alFransmocht zijn )den Hertoghvan Bukkin
gham en den Graaf Arlington over na den Hage , die aldaar op den 4 Julii, aan qua
men / en des avondts ten7 uuren met 5 of 6 Karoſſen wierden ingehaalt / en gebracht
in 't hups van Maas , (ozdinaris onthaal-plaatsvan Uytheemſe Gezanten, ) hier
waren 3p 3 of4 uuren methare HoogMog: Gedeputeerde , in conferentie ,en vertroke
ken / na dat jy wel onthaalt waren / met degenoemde Gedeputeerde pa't Leger te
Bodegrave bp zijn Hooghey , den Heer Prins van Oranjen : alhier proteſteerden y
(gelijk in den Hage ook hadden gedaan) dat de mepnig van den Engelſen Coning ,
haren Meeſter, nopt was geweeſt / om de Republijkder Vereende Nederlandente
vernietigen of onder de gehaozzaamheptvan de Franſe Majeſteyt te doen bupgen / en
datzp ook bericht waren / dat dien Alder-Chriſtelijkſten Coning , mede niet van zin
neWas / om die genoemde Republijke t'onder te bjengen , maar wel watte veroot
moedigen / en voorts betupghdenzp hare genegenthept totHollandtsIntreft , endat
bet diep intrekkenvan denFranſen Coning tot aanHollants Grenzen toe/ haarniet
wepnigh
 tegen de Vereende Nederlanden . 293
Wepnigh had ontſtelt gehad / namen ook aan / om door bemiddelingh zowegeng
haren , als den FranſenConing alles inzodanigenſtaatte ſtellen / dat men welhaalt
tot een eerlijlie Vrede zou konnen geraken / en na datze vozder vande handeling van
d'Heer de Groot , en zijne meda Gezanten waren onderreclit, namenze afſchept van
zijn Hoogheyt, d'Heer Prince van Oranjen , en vertrokken den 6 Julii, upthet Hol
landts , nahet Franſe Leger , bp Utrecht, alwaar zp vonden de Lord Hållifax , en
d'Heer Silvius , als Gezanten van haren Coning , bp die van Vrankrijk , omtrent de
gelbe tijdt afgegaan / als de voornoemde) van Londen afgezonden waren ; gp ber
vertrokken met den FranſenConingvan daar totBoxtelinBrabandt, bp 'sHertogen
Bolſch , daar het Franſe Leger lagh.
Doen de overkomſtvan deze Engelſe Ambaſſadeurs in Hollandtruchtbaarwierd /
meende pder dat den Vrede haaſt zoude volgen / want menzag met den druk gemeen
gemaakt/ de volgende

Voornagh, om ſpoedigh te vergelijken , de tegenwoordige ver

ſchillen , tuſſchen den Koning van Groot Brittannien , en de
Staaten Generaal der Vereenighde Nederlanden .
I. At de Staten Generaal erkennen deHeerſchappyevan de Britanniſche Zee, te
weten ‫و‬, het onwederſprekelijk Recht van denConing van Engelandt,en dat tot
beteykeninge van dien ,alle de Schepen de Staten toebehoorende , hier namaals
vooraltoos , haar Zeylen zullen Atrijken voor eenigh Schip ofvaartuygh , de Vlagge van
den Coningh van Engelandt voerende.
2. Dat tot verdererkenteniſſe van den Coning van Engelandts Heerſchappye deBrit
tanniſche Zee , de Staten zullen betalen aan zijn Majefteye,zijne Erfgenamenen nakome
lingen , voor altoos, een Jaerlikſe fomme van 100000 ponden Steerlings , voor vrydom
omteviffchen en Haring te vangenin eenigh gedeelte vande BrittanniſcheZee .
3. Dat tot vergoedinge van degrootekoſtenen verſchot, daar toe zijne Majefteyt is
gebracht geworden , om den Oorlogh te bevorderen , en van de ſchadegeledenby ver
Icheyde zijne Majeſteyts Onderdanen : De Staten zullen betalen aan zijne Majeſteytde
ſomme van 50000o ponden Steerlings, in volgende maniere, te weten : 300000 Ponden
Steerlings voor den eerſten dagh van October naaſtkomende , en noch 200000 Ponden
Steerlings meer , binnen een Jaer daar na.
4. Dat de Staten voor altoos laren varen alle hun Recht, Titulen pretentie,hoedanigh
die mochte wezen , van alle zodanige Steden , Plaatzen , ofte Forten in de Provincie
van Brabant, Gelderlandt, ofte Over-Yffel, de welke albereydts zijn , ofte op den
20 dezer loopende maant , zoudemogen wezen in de bezettingevan zijn Alder-Chriſte
lijkſte Majeſteyt : en zijnevoorfz. Majefteyt de zelve vooraltoos zal mogen behouden en
genieten , zonder hinderinge van de Staten .
5. Dat de voorheene Triple Alliantie voor altoos gehanthaaft en onverbrekelijk zal
werden gehouden, aan de zydevan den Coning van Groot-Brittannien,en de Staten Gene i
Deraal Vereenighde Nederlanden
der .
6. Dat'ervoor altoos zy een vaſt Verbondt ,offenſijfen defenſijf , tuffchen den Coning
van Groot-Brittannien , en de Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden.
7. Dat de Steden van Vliſſingen , Sluys, en den Briel , voor alcoos werden overgele.
Vert
P P 3
294 Den Franſen Oorlog
vert op, en in handen vanden Coning van Groot-Brittannien , om te blijven in zijn bezit
tinge a, ls Borge, tor nakominge van de voornoemdeArticulen.
8. Datden ſtijl, titel , macht, engezagh van den Stadthouder, en van Generaal en
Admiraal van alle de machten van de Staten Generaal van de Vereenighde Nederlanden
beyde te Water en te Lande , voor altoos werdt gebracht , en vaſt geſtelt op zijn Hoog
heytden Heere Prince van Orangie , en zijn Nakomelingen , Erfgenamen , en dat zoo
menighmaal als kintsheydt en minderjarigheydt zoude mogen voorvallen , de voorſz.
Plaatze zalwerden uytgevoert by zoodanige Gedeputeerde , of Lieutenant, als zal wer
den gekooren by de Staten , met conſent en toeltemminge van den Coning van Groot
Brittannien .

Het ig gelooflijk/ dat dit de Conditien geweeſt zijn / die de HeerenEngelſe Afge
zanten ,in haren hier volgenden Brief aan Zijn Hoogheyt den Heer Prins van Oran
gien , upt het Frans Leger afgezonden / verhalen / bp haarte hebben gehadt.
Dochhet tegendeel der Vrede wierd waar / want de Engelſe Gezanten vernieuws
denen verlangden de onderlinge Tractaten tuſſchen Vrankrijk en Engelandt, en in
plaats van wederom in Hollandt en 's Gravenhage (daar zp verwacht wierden ) te ko
men / verrepsden naar Autwerpen , en van daar door Vlaanderen na Calais , van
waar zp naar Engelandt overſcheepten : Mis jy met des Franſen Conings Lijf-koets
en een van zynMiniſters van Boxteltot Antwerpen quamen / zochten zp7 doo ; inge
ven van denConing van Vrankrijk , den Gravevan Monterey , Gouverneur der Spaan
fe Nederlanden, te bewegen / datHy (dooz zijnSpaans Krijgsvolk , de Vereende Ne
derlanden , volgens d'Aliantie defenſive , tëhulp had gezonden in de Steden , Breda ,
Bergen-op -Zoom ,Hulſt, Sluys , en 't Zas vanGent.hem meeſter vande voorfz.Ste
den (diedoch zijn Heer van outs toequamen) wilde maken / maar dit wierdt plots
afgeſlagen . Aieer d'Engelſe Ambaſſadeurs van Boxtel vertrokken / ſchreven zp een
Briefaan zijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranjen , en zonden met dezelve/ de
Eyſſchen , en Condirien , van bepdede Coningen , waar op die met de Staten Vrede
wilden maken /alsook het nader Tractaat , tuſſchen Vrankrijk en Engelandt op nieuw
geſloten : Alle deze Stukken waren van den volgenden Inhoudt.

Brief van de Engelſe Ambaſſadeurs, aan Sijn Hoogheyt den

Heere Prince van Orangien.
In't Frans Leger den 17 July tot Boxtel, 1672.
Aan Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Orangien.
MYN HEER ;

W den
Yhebbenontfangen den BriefdiehetuweHoogheytheeftgelieftaanonstezen
, door de Heeren Germain en Silyius , in de welke de zelụe betuyghe van te
wenſchen , dat de Negotiatie tuſſchen de 2 Coningen en den Staat vande Geunieerde
Provincien niet langer wierde gedilayeert, maar dat uw Hoogheyt in 't korte mochte
zien wat die 2 Coningen van de zelve eylfchen : In 't reguart van Zijn Alder-Chriſtelijk
Ite
 tegen de Vereende Nederlanden. 295
ſte Majeſteyt; de zelve in zo veele dagen geen antwoort ontfangen hebbende op zijne
propoſicien , en zoude zonder de zeer groote inſtantien by ons aan Zijn Majeſteye gedaan,
niet gediſponeert zijn geweeſt, om andere te doen , maar die geobtineerthebbende, zo
zenden wy uw Hoogheyt de zelve by dezen toe, als ook die geene die ons van wegen den
Coningonzen Meeſterwaren gelaſt teeyſſchen , by hetmaken van een Tractaat van Vre
de. U Hoogheytzal zien , zoo't hem gelieft, of de Heeren Staten aan ons met den eer
ften zullen willen antwoorden op de voorgeſtelde 2 Propoſitien, en zal niet qualijk ne
men , dat geremarqueert hebbende het geene de Gedeputeerden van de Heeren Staten
gezonden aan de 2 Coningen hebben gedaan, om aan de zelvejalouſie te geven , den een
aan den ander , gelijk ofderzelver intentie was om yderzijn aparte rekeningete vinden ,
Wy zendenuwHoogheyt ook toe CopyevandeActe , diewy gemaakt hebben metde
Commiſſariſſen van Zijn Alder-Chriſtelijkſte Majeſteyt; by'twelke zullen konnen zien
wat'er van is, en de meſures die zy in't toekomende hebben waar te nemen , in haarbe
geerte om Vredete maken. U Hoogheyt zal gelieven een antwoort te geven aan d'Heer
Ridder Silvius, brenger van dezen brief, om 't zelve over te brengen aan de 2 Conin
binnen den tijde van 10 dagen , en ons reghtmatigh te gelooven , dat wy zijn met
alle reſpect en waarheydt uw Hoogheyt zeer ootmoedige en gehoorzame Dienaren .
Was onderteekent
BUCKINGHAM .
ARLINGHTON .

EYS CHEN , en CONDITIEN ,

Waar op den Alderchriſtl. Koning van Vrankrijk zoude conſen
teeren de Vrede met de Staten Generaal der Vereenighde
Nederlanden aan te gaan.
1.
" Wijnen , en Brandewijnen in de Vereenighde Nederlanden te verbieden , als
om nieuwelaſten op deFranſeGoederen , en Manufacturen te ſtellen , zullen
werden gerevoceert : dat binnen drie maanden een Tractaat van Commercie , tuſſchen
zijne Majefteyt,en de gemelde Staten zal werden opgerecht , waar inne mede zalwerden
begrepen een Reglement tuſſchen de Franſe , en Hollandeſe Ooft- en Weſt-Indiſche
Compagnien .
11. Dat in het toekomende , door de geheele Vereenighde Provintien , niet alleen een
volkomen vryheyt, maar ook een openbare exercitie van deRoomſe , Catholijke , Apo
ſtolijke Religiezal wezen : zo dat in alle plaatzen , alwaar meer alseen Kerk zal zijn ,
een aan de Catholijken zal werden overgegeven ; Dat het hun mede toegelaten zalwer
den , een te mogen bouwen binnen de plaatzen daar'er geen zal wezen , en zalhunge
oorloft zijn ter tijdten wijle toe de voorfz. Kerke opgebouwt zy , denGodsdienſt open
baarlijk te celebreren binnen deHuyzen die zy -liedentot dien eynde gekocht, of gehuurt
zullenhebben : Dat door de gemeldeStaten Generaal, of door yderProvintie in 'opar
ciculier ,
 296 Den Franſen Oorlog
ticulier, een redelijk tractament op de goederen , die eertijdtsaan deKerke hebben toe
gehoort, of anderzins , aan een Paſtoor ofPrieſter , inyder der gezeydeKerken , zal
werden toegeleght.
III. En alzo de Gedeputeerde der gemelde Staten Generaal, die aan zijn Majeſteyt
gezonden zijn geweeſt, die zelve byzonderlijk verzocht hebben , dat het haar door een
Vrede geliefdehetCorps der Vereenighde Nederlanden inden ſtaattelaten , zo hetzelve
tot nutoe geweeſt is , en dat om eenige wiſſeling aan zijne Majefteyt te geven voor de
Conqueſten ,waar mede het Gode gelieft heeft degerechtigheyt zijnerWapenen te zege
nen , zy-lieden aanboden hem in de plaatze der Provintien , Steden, en Plaatzen , die
zijneMajeſteytreedts heeft geoccupeert, andere Landen , Steden , en Plaatzen te cedee
ren ,die aan de gemelde Staten , zo in Vlaanderen , als in Brabandt door Spanjen zijn over
gelaten , zijn Majeſteyt, alhoewelreedes Meeſter van drie geheele Provintien , in hetge
tal der ſeven VereenighdeNederlanden , mitſgaders vaneenige Plaatzen , en Poften in
Hollandt, heeft wel gewilt om de gemelde ſeven Provintien in haar eerſte Unie te con
ſerveeren , her gunt door zijne Wapenen in de gemelde provincie is geoccupeert , doen
weder geven , uytgezondert het gene hier onder zalwerden verklaart , en op devolgende
conditien .
IV. Dat de gemelde Staten aan zijneMajefteytzullen cedeeren ,generalijk alle de Pro
vintien , Steden , en Plaatzen , die zy zo in Vlaanderen , als in Brabant in hebben , en die
hun doorSpanjen zijn overgelaten ; uytgezondert alleen Sluys, en't Eylandt van Caſant.
V. Zullen inſgelijks de gemelde Staten aan zijn Majeſteyt cedeeren de Stadt Nimwe
gen , mer deszelfs toebehooren , en dependentien, het Fort van Knodzenburgh , Schen
keſchans, en het gantſche gedeelte van de Provintie van Gelderlandt , gelegen aan dees
zijde den Rhijn , ten aanzien van Vrankrijk , mitſgaders het gantſche Eylandt van
Bommel, het Eylandt , en't Fort van Voorne,het Fort van St. Andries en’tKaſteel van
Loeveſteyn , nevens het Fort Creveceur.
VI.Zullen van gelijken degemeldeStaten aan zijn Majeſteyt cedeeren de Stadt Grave,
met haar toebehooren , en dependentien , en zullen haar in eygendom doen geven , de
Stade, en 'tGraafſchap Meurs , om daar mede tediſponeeren nahaar welgevallen ; mits
conditien datdegemelde Staten den Prins van Oranjen zullen indemneeren , wegens het
gemeldeGraafſchap , en andere Plaatzen , Steden , en Landen , toebehoorende den ge
melden Prince , die aan zijn Majefteyt zullen wezer: ingeruymt.
VII. Dat de gemelde Staten aan zijne Majefteyt zullen cedeeren zodanigh Rechtals
zy zouden gehad hebben , ofals zy zouden konnen hebben , of pretendeeren op de Plaat
zen die zijne Majefteyt op degemeldeStaten in't Rijk heeftgeoccupeert ; dat zy mede
een gelijke ceffie in favuur van den Prins, en Graaf van Ooft-Vrieſlandt zullen doen , van
alle , en zodanige rechten die zy zoudenmogen hebben , ofpretendeeren , in deplaatzen
die zy in deszelfsLandt occupeeren , namentlijk , op de StadtEmbden ,Schans van Leer
oort,en Yler-ſchans,waar uyt zy hunne Guarniſoenen zullen trekken .
VIII. Dat het aan d'Onderdanen van zijne Majefteyt geoorloft zal zijn uytdege
zeyde Landen , Steden , en Plaatzen , die aan haar gecedeert zullen zijn geweeſt , in alle
deLanden der gemeldeStaten Generaal, zo te water, als te Landt ,Revieren , en Stroo
recht, ofimpoficie,
men ,te gaan e, nkeeren , zonder dat zy, wegens betalinge van eenigh
nochte ook viſitatievan hunne Goederen , en Bagagie , Munitien van Oorlogh , of Vivres
ſubject zullen zijn .
IX . Zullen de gemelde Staten haar verbinden aand'Order, en Religie ven Maltate
doen
 tegen de Vereende Nederlanden . 297
doen reſtitueeren de Commanderyen , die bevonden zullen werden in de gemelde Ver
eenighde Nederlanden , aan degezeyde Order toe te behooren.
X.Zullen de gemelde Staten beloven aan de Graaf van Bentemte doenreſtitueeren
zijne Kinderen , die onder d’authoriteyt, en protectie der gemelde Staten , door deGra
vinne van Bentem , zijne Huysvrouw , opgehouden zijn geweeſt , niet tegenſtaande d'in
ftantien door den zelven verſcheydemalen aangewent, die hy door het voorfchrijven
van den Keyzer, en van zijne alderchriſtl. Majefteyt heeft doen onderſtutten, om dege.
melde reftitutie te bekomen .
XI. Zullen mede de gemelte Staten beloven , Zijne Majeſteyt te indemneeren van een
gedeelte der exceſſive koſten , die zygenootzaakt isgeweeſt totdezen Oorlogh te doen ,
en haar te doen betalen binnen den tijdtdie zal werden geſtipuleert, de zomme van
20 Milioenen , waar mede Zijne Majefteyt haar zal quytſchelden de 3 Millioenen , die zy
haar in gevolge van de leeninge aan haar doorden Vader Hooghloffelijke gedachteniffe
van Zijne Majefteytin’t Jaar 1851. molten betalen ; mitſgaders de verſcheneintreſten die
zyhaarzedert hetgemelte Jaar 165 1. ſchuldigh waren .
XII. Dat in erkenteniſſe van de Vrede die zijne Majeſt, aan de gemelte Staten gaarne
wil toeſtaan ,doen zy haar Conqueſten verder in hun Landt koſte brengen, degemelte
Staten haar alle Jaren door een extraordinaris Ambaſſadeur een zekeren geſtipuleerden
dage zullen doen preſenteeren een Goude Medalie , wegende een Mark, dewelke zal in
houden dat zy de conſervatie van de zelve Vryheyt van Zijne Majefteyt hebben , die de
Koningen haar voorzaten hun hebbenhelpen procureeren.
XIII. Dat alhoewel Zijne Majeft. verklaart haar te contenteeren met de voorgaande
conditien , mits dat de zelve binnen 10 dagen werden aangenomen , na dewelke Zijne
Majeſteytniet en pretendeert langer daaraan gehouden tezijn , zyechter hier mede te
kennen geeft, dat ofſchoon de zelve doorde gemelteStaten toegeſtaan wierden , zy ech
ter geen kracht zullen hebben , en dat Zijne Majefteyt geen Tractaat van ſtilſtant noch
van Vrede zal aangaan , vooren aleer den Coning van Engelancin zijn regard , door de
gemelte Staten voldaan zy, en dat de Rijx-Vorften in dezen Oorlogh met ZijneMajefteyt
gealligeert, van gelijken metde conditiendie hun door de gemelteStaren toegeſtaan zul
len zijn , vergenoeght zullen blijven .

Volgt een ander Ampliatie van de boven

genoemde Articulen .
ENopdat ZijnieMajefteyt zoudemogendoenblijken doordekeurevanmeeralseen
conditie, hoe oprechtelijk zy aan de gemelte Staten Generaal hadde willen voor
: ſtellen verſcheyde middelen , om te geraken tot deVrede , die zyhaar hebben afge
vordert , en nietzoverre brengen als inhaar macht is, de pretenſiendiezy met rechtop
de kracht van hare Wapenen , ende continuatie van haarViétorie zouden konrien fondee
‫و‬

ren , zo verklaart Zijne Majefteyt,dat zonder zich preciſelijk te houden aan de aanbiedin
gen ,die haar voordezen door de gemelte Staten zijn gedaan ; mitſgaders aan decondicien
die zy haar by forme van alternative hadden afgevordert , zy haar wel zalwillen verge
noegen met hetbehouden van alle Conqueſten die Zijne Majeſteyt tegenwoordigh belit
mitłgaders van de geenedie zy noch zoude mogen komen te doen ,tot dat degemelte
e Staten deze conditien zullenhebben aanvaart , namentlijk de geheele Provincien en Har
29 togh
298 Den Franſen Oorlog
toghdom vanGelderlande toebehoorende deStaten , Sticht van Utrecht , en'tGraafſchap
Zutphen , alle de Steden , Plaatzen en Fortreſſen die in de gemelte Provincien gelegen
zijn , haar appendentien en toebehooren , zonder exceptie , de Souveraiņiteyt der Pro
vincien , Landen , Stedenen Plaatzen door Zijne Majeſteyt tot die tijdt toe geconque
Peert, dezelveappendentien en toebehooren , blijvende in 't toekomendevooreeuwigh
aan Zijne
Majefteyt.
Datom degemelteConqueſten , Landen en Plaatzen aan Zijne Majeſteyt gecedeert,
in Staat te konnen brengen , om zo veel tebeter doord'affiftentien diehun uyt het Rijk
zouden konnen komen , te werden onderſtut, de gemelte Staten in alle Souverainiteyt
zullen remitteeren de Steden van Maſtricht en Wijk , mitſgaders 't geene zy bezitten in
de Landen van Overmaas, Dalen , Fouquemont, en 's Hertogenboſch , nevens de gemelte
Stadt en Meyerye van 'sHertogenboſch , toebehooren en appendentien , en het Fort
Crevecoeur.
En op dathet Tractaatop die laatſteconditienzoude mogen dienen , nịet alleen om de
eerſte Vriendſchap en alliantie tuſſchen zijne Majeſteyt en de gemelteStaten te herſtel
len , maar om de ruſt en tranquilliteyt van 't Rijk te procureeren , die zijne Majefteyt als
Guarant en Conſervateurder Tractaten van Weſtphalen byzonderlijk ter herren neemt,
zijn Majeſteyt wil wel beloven te renuntieeren , na den Vrede , in faveur van des Rijks
Vorften, aan alle't rechtdat zijne Wapenen hem zouden hebben gegeven , op de plaar
zen diezijne Majefteyt op de gemelte Staten inde Landen van 't Rijkheeft geoccupeert ,
zijne Majeſteyt zich alleenlijk reſerveerende de vryheyt om die Fortificacien daar van te
doen ruineeren .
Maaralzo zijneMajeſteyt door haar zelf wil contribueeren , omdes Rijks-Vorften in
het vry bezit der Steden en Plaatzen die hun toekomen , teherſtellen , zo heeft zy mede
willen procureeren , dat de gemelte Staten Generaal hunne Garniſoenenuyt de Steden ,
en Plaatzen die zy noch in’tgemelte Rijk konnen hebben , zullen doen trekken ,nament
lijk uyt de Stadt Embden , het Fort van Leeroort , en Ylerſchans, die aan den Prins, en
Graaf van Ooſt-Vrieſlandt zullen werden gelevert, met alle de rechten die hem ter oor
zaak van't gemelteGraafſchap konnen toekomen : En op dat de noodige cominunicatie
tuſſchen Vrankrijk , en de Stadt Maſtricht, die aan zijneMajeſteyt zoude werden gece
deert,geen oorzaak tot eenigeconteſtatie in't toekomendezoude mogengeven,zo zoude
yan wederzijde werden geſtipuleert, dat men zoude trachten met den Keurvorſt van Keu
len als Prins, en Biſſchop van Luyk,vaſtte ſtellen eene vrye paſſagie voor de Troupen van
zijne Majefteyt van de Franſe Frontieren na Maſtricht voornoemt, door het Lande van
Luyk, op conditie de gemelte paſſagien nietals onder behoorlijke betalinge te nemen ,
zonder dat de zelve tor faſtevan't Landt zouden zijn .
Zullen wijders allede Articulen gemeld in de voorgaandenotitie, in hungeheelblij
ven , zelf dat aangaande de ceflie van de Stadt, en Graafſchap Meurs, uytgezonderd
alleenlijk de geneconcerneerendedecetlie vanandere Landenen
, Plaatzen diedoor de
gemelte Statenaan zijne Majefteyt zouden werden gedaan.

EY .
 tegen de Vereende Nederlanden . 299
EYSCHEN , en CONDITIEN ,
Waar op den Koning van Engelandt zoude confentceren de
Vrede met de Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden
aan te gaan .
En Coning van Engelandtverftaat, dat de Hollanders hem , zonder eenigh
D tegen zeggen , de eer van de Vlagge zullen toegeven , ja zelfs dat hare geheele
Vlootende Vlagge zullen ſtrijken , enhet Marszeyl laten vallen voor een eenig
EngelsSchip , voerende deVlagge vanzijne Majeſteyt, in de geheele Brittanniſche Zec ,
tot opde Hollantſe Kuſt.
2.Vrye permiflie, een geheel Jaar lang , aan alle d'Engelſe gebleven in deColonie
van Surinam , om daar uyc te mogen trekken , zo wanneer het hun gelieft, met alle
hare Goederen , van wat natuure de zelve mogen zijnvolgens het Tractaat van Breda.
3. Eeuwigh Banniſſement uyt alle de Landen der Vereenighde Provincien , van alle
de Onderdanen des Conings, die ſchuldigh aan gequetſte Majefteyt zijn verklaarts mitf
gaders van zodanige andere, die van wegen zijneMajeſteyt zullen werden genocificeert
leditieuſe Libellente hebben uytgegeven , of anderzíntsgeconſpireert tegen de rufte en
tranquilliteyt van zijne Rijken.
4. Rembourſement aan zijne Majefteytvan d'onkoſten des Oorloghs, ter ſommevan
een Millioen ponden Steerlings , waar van 400000 binnen demaande October aanko
mende zullen werden betaalt , en de reſt tot 100000 ponden Steerlings's Jaars.
$ . Jaarlijkſche betalinge van 10poo ponden Steerlinks een eeuwigen dage voordetoc
latinge die den Coning zalvergunnen Haringh opde Kuſten van Engelandt ,Schotlandt z
en Yrlandt te mogen viſſchen .
6. Den jegenwoordigen Prins van Oranjen , en desſelfs deſcendenten , zullen de Sou
verainiteyt der Vereenighde Nederlanden bezitten , uytgenomen 't gene de twee Conin
gen en hun Geallieerdeeen deel zal vallen ; of zullen ten minſten dewaerdighedenvan
AdmiraalGeneraal, en Stadthouderteneeuwigen dage genieten , op de voor-deelighte
wijze als de voorgaande Princen de zelve yoor deze bezeten hebben.
7. Dat binnen drie maanden ‫و‬, na de gemaakte Vrede, een Tractaat van Commercie zal
werden opgerecht, zo wegens het Reglement van de Commercie in Indiën , volgens de
eyfchen voor dezen gedaan , als wegens het voordeel van d'Onderdanen van zijueMaje
ſteyt in hunne Negotie,gaande komende,oftegehabitueert in eenighLandt,toebehooren
de degemelde Staten,en met zodanige voordeelige Condicien,alsaan de meeſtbegunſtighs
de Natien werdt toegeſtaan.
8. Her Eylandt van Walcheren , de Stadt, en Kaſteel van Sluys met zijne dependentien ,
het Eylandt van Caffant, dat vanGoeree , en het Eylandt van Voorné, zullen werden
geſtelt in handen van zijne Majeſteyt , by manier van cautie , wegens de naarkominge van
deConditien hier vooren verhaalt.
9. Alhoewel zijne Majeſteyt verklaart zich te contenteeren met de voorgaandeCondi
tien , mits dat de zelve binnen 10 dagen werden aangenomen , na welcke zijne Majefteyt
niet en verſtaat langer daar aan gehouden te zijn ; zo verklaart zy nochtans preciſelijk ,
dat niet tegenſtaande de zelve door de gemelteStaten toegeſtaan wierden , zy echter geen
29 2 kracht
 300 Den Franſen Oorlog
krachtzullen hebben , en dat zijn Majeſteyt geen Tractaat van Vrede , noch ſtilſtandt
zal maken , voor en aleer den Alder-Chriſtelijkſte Coning , in zijn regard , door de
gemelte Staten voldaan is, dat medede Rijks-Vorften met zijne Majefteyt in dezen
Oorlogh geallieert, inſgelijks met de Conditien , die hun door de gemelte Staten toe
geſtaan zijn , vernoeght zullen wezen .
Nader Tractaat tuſſchen Vrankrijk , en Engelande.
Et favorabel ſucces , waar mede het Godt belieft heeft zo te Water als te Lände , te
zegenen de Wapenen van de Coningen van Vrankrijk en van Groot Brittannien ,
die de zelve zijn geobligeert geweeſt aan te nemen tegens de Staten Generaal der
,
,
Vereenighde Nederlandeſe Provintienhebben gemelte Staten bewoogen ter zelvertijde
Gedeputeerden te zenden aan beyde deHooghgemelte Coningen , om aan de zelve te doen
voorliagh van Vrede, ente vernemen op watequitable Conditien de zelve aan haar zoude
werden geaccordeert. HaarMajeſteyt van Vrankrijk , en van Groot Brittannien , beyde
van een en de zelve affectie geraakt zijndetot de gemeene ruſte ,en prefereerende door dit .
motifzo waardigh aan goedeen grootePrincen een eerlijkeVrede voor een Oorlogh ,waar
van de beginzelen zo gelukkigh zijnde, in 't vervolgh nietminder glorie beloofde,en zou
de ook zich niet ongeerne verſtaan hebben totdePropoſitie, die aan haar gedaan zoude
zijn geweeſt bydezelve Staren,maar dewijle de vriendtſchap zeer naauw is tuſſchen hoog
gemelte hareMajefteytèn ,hoewel de banden van’t Tractaat, dat haar verknocht heeft tot
deze entrepriſe ,haargeeft-eenen de zelve geeft in de Reſolutien , die de zelve mogen ne
men ,om den Oorlogħ teeyadigen, ofte om de zelve te continueeren, zulks dat zyook
aanſtonts aan malkanderen zoude communiceren de Deputatien ,‫ و‬die aan haar gedaan zou
de werden by de gemelte Staten , om door een gemeenconcert over een te komen, op wat
maniere men de zelve zoude hebben te admitteeren , en de propofitien tereguleeren , en
dewijl in een rencontre van zodanige importantie den Coningvan Groot Brittannien heeft
geoordeelt tot welſtandt van de zake noodigh te zijn , dat met den eerſte bekent gemaakt
wierd het ſentiment van zijn Alder-Chriſtelijkſte Majefteyt, als ook van gelijke die van
hooghgemelte zijne Majeſteyt door Perſoonen die men zulksvolkomentlijk betrouwde;
zo heeft de zelve daartoegenomineert tot zijn Extraordinaris Ambaſſadeurs by zijn vol
macht van den 21Junii destegenwoordigen Jaars des Heer Hertoghvan Bukkingham ,
zijn eerſte Stalmeeſter, den Heer Grave van Arlington zijn eerſteSecretaris van Staat , en
d'Heer Vicomte de Hallifax van zijn Secrete Rade , en met gelijke volmacht van den 22
des zelven Maant Junii, den HeerHertoghvan Monmouth , de welke aan zijn Alder-Chri
ftelijkſte Majefteyt hebbende voorgedragen de fincere en ſtantvaftige genegentheyt van
den Coning haren Meeſter , om te blijven vereenightby d'eerſte verbinteniffe , en gevon
den hebbende in zijne Alder-Chriſtelijkſte Majefteyt geen minder diſpoſitie vanniet te
ſepareeren hare Intereſten in 't Tractaatvan Vrede, dat zoude konnen werden gemaakt,
zo zijn dezelve over een gekomen in de volgende Articulen met d'Heeren Marquis de
Louvoys , Raadtvar den Alder-Chriſtelijkſte Čoningin alle zijne Raden , Commandeur,
en Cancelier , groot Meeſter, en SurintendentGeneraal van de Poften van Vrankrijk ,
Secretaris van Staat en van zijne ordres, en d'Heer Arnout Chevalier Seigneur de Pompone,
. Raadt ordinaris in alle zijne Raden , en medeSecretaris van Staat , en van zijne ordres,
als genomineerde Commiffariſen, en Gevolmachtighden tot deze zakeby hooghgemelte
zijne Majefteyt, vangelijke verzienmet deszelfs volle macht.
I. Hoe
 tegen de Vereende Nederlanden. 301
1. Hoewel het vertrouwen van beyde de Coningen zodanigh is, dat na de Parole aan
malkander gegeven by het Tractaat van den ......van niet te zullen maken noch Vrede
noch Treves mer de Staten Generaal, zonder gemeen conſent van hare Majefteyten , en
zonder der zelver volkomen ſatisfactie, echter niettemin ten eynde gene de minſte hoo
pe overblijve van haar gemeene Vyanden , om op wat quaat fondament 't zelve zoude
mogen zijn , haar Intereſt van malkander te ſcheyden. Hebbe zich op nieuw ge-enga
geert bydie jegenwoordige Articul van nieţte zullen hooren naar eenige voorſtellinge
van Vrede , zonder 't zelve aanſtondts aan den anderen te communiceeren , en niet te
zullen aennemen eenige aanbiedingen, die ſeparatelijk tot hare advantagien zoude mo
gen werden gedaan , nochte eenige ſatisfactie aannemen , ten zy den anderen Coning al
yoorenszoude wezen voldaan , van't gene aan hem zoude zijn gegeven.
II. Daar toe belooven ook gemelde Coningen tuſſchen haarbeyden te zullen accor
deeren zodanige Conditien , op de welken zy wel een Vrede zoude willen ſluyten , die
aan d'een en d'ander zijde zeker en eerlijk zoude zijn , ook de handt niet te zullen leggen
aan eenigh accommodement met gemelde Staten Generaal, ten zy dat gemelde Condi
tien aan haar zullenzijn geaccordeert.
III. En op dat dit vriendelijk accoort van verbinteniſſe en onderlinge Intereſt , niet
alleen zoude mogen werden beveſtight door deze jegenwoordige Articulen, maar ook
niet geignoreert by gemelte Staten Generaal , zo zullen hooghgemelteMajeſteyten de
noodige ordresgeven , om aandeGedeputeerden yan de zelve Staren bekent te maken ,
die nu by haar zijn, ofdoor zodanigen anderen wegh en middel , als zy zullen oordeelen
beſt te zijn dat hare Intereften , als ook hare ſatisfactien niet konnen werden geſepareert ,
confirmeeren de gemelte Coningen door het tegenwoordigeTractaat alle het gene, dat
voor deze is gearreſteert en geteekent , tuſſchen hun beyde , op den 12 Februarii des
tegenwoordigen Jaars, 't welk zy op 't nieuw belooven , te zullen obſerveeren en inainti
neeren in alle zijne pointen.
IV. En belooven de gemelde Heeren Commiſſariſen van zijn Alder-Chriſtelijkſte
Majeſteyt aan d'eene zijde, en d'Heeren Extraordinaris Ambaſſadeurs van Groot Brit
tannien aan d'andere zijde , uyt krachte van hare volmachten , van te zullen doen ratifi
ceeren en agreeren by de Coningen hare Meeſters deze tegenwoordige Articulen , en
daar van reſpectivelijk uytwiſſelen de Ratificatien binnen een maant. Gedaan en gear
reſteert in't Leger totHeeſwijk den 16 Julii , 1672.
En zijn deze Articolen onderteekent by d'Hertogh van Bukkin- En hebben mede deze Articulen
gham , Grave van Arlington , en den Vicomte de Hallifax, Ambaſ. gereckent de Heer Marquis de
Tadeurs Extraordinarisvan zijn Majeſteyt van Groot Britannien, Louvois , en d Heer Pompone ,
aytkrachte van derzelver volmacht van dato den 21 Junii , van't Commiſſariſen van zijn Alder
tegenwoordige Jaar , en was onderteckent Chriſtelijkſte Majefteyt,ugt krach
te van der zelver volmacht hier
(L.S. ) BUKKINGHAM. onder geftelt . Was geteekene ,
(L.S. ) ARLINGTON .
(L.S. ) HALLIFAX . ( L.S. ) LE TELLIER .
(L.S. ) ARNAUDT.
En heeft inſgelijks deze Articulen gercekent den Heer Hertogh
van Monmouth , mede Extraordinaris Ambaſſadeur zan zijn Ko.
ninglijke Majefteyt van Groot Brittannien, nyt kracht van zijn vol.
macht van dato 12 der zelver maant fanii. Hier onder mede geftelt.
Was geteckent
(L. S.) MONTMOUTH.
93 De
302 Den Franſen Oorlog
Tehier vooren geſteldeEyſchen , en Conditien , van deu Coning van Vrankrijk ,
iaren zeer na van een / en den zelven Inhoudt / (behalven de nader Ampliatie) als
die gene die den Franſen Miniſter, Monſieur de Louvois , aan de Nederlandtſe Ge
committeerde, te vooren had overgelebert / gelijk verhaalt is / en doenmaals dooz
den Druh uptgegeben / doch bp den Staat, als onaannemelijk / verworpen zijn .
INaar de EngelſeGezanten , die in den Hage , en bp zijn Hoogheyt den Heer Prins
van Oranjen , zo ſchoon van den Vrede, en van hare , en haars Conings genegenthept
tot de zelbe) en tot de Intereſten van den Nederlandeſen Staat , hadden opgezongen /
waren luetNaaſt van de Franſen Coning , en van zijne Miniſters , omgezet( bp aldien
3p in den Hage, en bp zijn Hoogheyt fiechts nietgebepnſt hadden) wantmen iet op de
verandering van deze / en die conditien , hier te voren verhaalt ; waar bp te zien ig /
hoedanigh zp van dien glorieuzen FranſeMajeſteyt zijnopgehitſt geworden. Als vooz
eerſt / Dan het ſtrijken der zeylen van geheele Vlooten , ja tot de Hollantſe Kuſt toe.
entweeden de vergrooting of verdubbeling der Oorloghs onkoſten ,van vijfmaal hon
dert duyzent, tot tienmaal hondert duyzent ponden Sterlings, voorte hetbedingen van
de overwonnen Steden vooz den Coning vanVrankrijk (doch nu onnodigh zijnde.) Det
houden en hanthaven van de Triple Alliantie, daar zp van reppen / ſlaan zp in dit
nieuw Verbondt gantſch over / alzoo den Franſen Coning daar in geen behagen heeft
gehadt/ als mede / in het Verbondt , offenſijf en defenſijf ; borders epiſchen zu
deze nieuwe conditien, voor den Engelſen Coning, haren Heer en Meeſter , in
plaats / enboven de Steden Vlilingen , Sluys , en denBriel, het geheele Eylant Wal
cheren , het Eylant van Kadzane, Goeree, en Voorn , en dit tot borge, op dat den
Nederlantſen Staat de Vrede niet zou komente bieken / gelyk of jy die gebạoken
hadden gehad ; daar de Engelſe die tot tweemaal toe / hebben gebroken / en de
Triple Alliantie daar-en -boven . Over dit alles vint men noch dê Artikulen , als
van Suriname, dat van Banniſſement uyt de Vereende Nederlanden , van alzulke
quaaewillige Perſoonen , die de Engelſe Coning zal notificeren ; het Tractaat van
Cominercie in de Indian , en anders , de verandering van den ſtaat van Zijn Hoog
heyt , &c. en dit alles in den tijdt van 10 dagen af/ of aangezept te moeten wozden /
maar met conditie , dat den Alder-Chriſtelijk te France Majelteyt van zinent wegen /
van den Staat ook volkomen voldoening zou moeten bekomen ; en hadden deze Hee
ren Engelſe Gezanten , volgens haar voozſz. ſchijvens aan Zijn Hoogheyt, noch geen
klepnemoepten bp den FranſeMajeſteyt moeten aanwenden /om dezeEyſſchen en Con
dirien te bekomen / en gelykelijk over tezenden / doos dien die Majeſteye zieh beriep /
op die gene / die Hy aan de Nederlandtſe Gezanten voor dezen bad mede doen geven /
enwaar opnoch geen antwoort te rugge gekomen was.
Det haaſtigi afzenden van deze Engelſe Gezanten , veros.jaakteveelderler beden :
kingen / onder groote en gemepne Luyden , sommige mendea / dat den Engelſen
Coning , hier dooy/ den Franſen Coning , in gün boorgang van verder onderwin
ningen te doen / Hadlaten ſtupten / als zijnde al verre genoegt / ( volgens hun onders
ling en hepmehk contraét, van de verdeyling der Nederlandeſe Plaatzen )het Landt
ingedrongen ; Van andere wierd dit verivopen / ja Velacht/ zeggende: Dat bp al
dienden Franſen Coning nu zo glorieusop züne Victorien, cenige hans had gezien om
Hollandt verder te bemachtigen / Hy het zelbe/ noch op berzoek nech op verbont/
noch doorcontract, van den Engelſen Coningniet zouhebben nagelaten / denhcndi/
ten minſten / (30'er al eenigb hepmelijk contract , of verdeplingh hier overmocht
hebben
 tegen de Vereende Nederlanden . 303
hebben geweeſt) met weder over geven aan den Coning van Engelandt tekomen
voldoen : maar'tis zeker / dat den Coning van Vrankrijk , den gantſchen Vereen
den Nederlandtfen Staat , in dezen eenen Zomer , onder zijn gehoozzaamhept/ gemeynt
heeft / te doen buygen / wel wetende dat verſclepde Neutrale Vorſtengemepnlijk
haar inlangdurendeOorlogen inwikkelen / met dezelve ter neder te helpenleggen /
tzy dan doo bemiddeling , of doa wapenen / gelijk ook daarna gevolgtis.
De Alder-Chriſtelijkſte Majefteyt zijn deſſeynen voordees tydt hier ziende geſtut/
deponi het overgeloopen water , zine vozdere progreffen in Hollant verhinderden /
goude dan doo2 deze zo voordeelige Vrede -conditien , den Oorlogh wel willen hebben
doen epndigen / doch zp waren te onderdaaghzaam voor de Hollanders , want de
Hollandtſe bezendingaan bepde de Coningen verwelite murmuratie onder de Gemeent
te , inzonderhept/ doen de wel gemepnde bemiddelingh der Engelſe Ambaſſadeurs ,
Bukkingam en Arlington , zo aberechts upt viel; en’t was voor haar Perſoonen zeer
voorzicijtigh gedaan / dat zp niet weder door Hollandt keerden alzoo zp lichtelijk
eenigh gebaar / ten minſten van affronten , van het Grauw zouden hebben moeten
uptſiaan. Eenige dogſten wel zeggen / dat de bezending aan den Coning van Vrank
rijk alleen een politique trek wap om zijne wapenen eenigen tijdt te doen ophouden /
maar ditwas het ook niet /Wanthadyp verder gekonnen /bp had verder gekomen .
Waar zou men een oprecht Hollander vinden , die deze bovenſtaande ſlaafachtige
conditien zou konnen aannemen / ten waredat hp van den edelmoedigen aart der ous
de en dappere Batavieren (die altijdt haar vryheyt boven haar leven hebben gewaer
deert) verbaftert was. En'tisnoch nauwlijke hondert Jaren geleden /dat onze Voor
ouders , hun uptalzozwaren gevaarhebben konnen redden / en dien hoek toffelijk te
boven zijn gekomen.
Evenwel vondtmer al ! self onder de Grooten en Regenten , die noch al fpiaken
van deze dienſtbare conditien , jupit zodanigh die lagen 7 niet aan te nemen / maar
dat men die zou trachten by den Coning te doen verlichten en beſchaven / om de zelve
Alzoo ſmakelyk te maken ; Wp willen hopen / datdit ( ten beſten opgenomen ) bp
veele dood lafhertigheytig voor geftelt / doch baternietwepnigh zijn onder geloopen
die doo; quaataardigheyt, jalouzy , en lichtelijk pets / dat noch flimmer was / het
Landtaan den Coning van Vrankrijk wilden overgeven /is zeker : En ook dit / dat'er
in verſchepde Staats Vergaderingen en Vroedtſchappen geen klepn verfchil/ of men het
Landt overgeven of defendeeren zou , is voor gevallen / als men zien kan in 't meer
genoemde Boek vande Inlantſe Beroerten : jamen zepde / dat dit in zeliere Vroede
Tchapzohoogh geloopenis / dateenvzoom Patriot in de zelve / dooz oprechten yver ,
tot de vryheyt en behoudenis van 't Vaderlandt , 30 verre vervoertwierd dat hp /
( vreezende tot het overgeven van hetLandt øverſtemtte wozden /) vanzinnewas / en
klaar upt zepde7 een venſter te willenopenen , ende Gemeente , die opde Marke wan
delden , die gruwelijkevoorſlagen , of reſolutie bekent te maken ; doch 't quam'er niet
toe, want deze Stadt reſolveerde tot defenſie ; maar veel andere Vroedtſchappenwa
renza klepnmoedigh / dat in zommigedemeeſte ſtemmen , tot overgeven waren, ge
negen , (chupvende 'tzelve opdezwakhept vanhare Steden , en onvoorzieninge van
alderleybehoeften / behalven die genedaar andere quaadtaardigheden onder gelos
penmochten zijn / doch daar van byeeder in 't boonoemde Boek .
Maar deEd: Groot-Mog: Heeren Staten van Zeelantproteſteerden tegens de voor
noemde bezendinge tot 2 repzen toe/ als ook in 'tvoozſ3.Boek te zien is.
Albus
304 Den Franſen Oorlog
Aldus betoonden dievan Zeelandt , dat zy een gruwel hadden / om algulke ſlaaf
fcheVrede-conditien aan tenemen / en quamen ook verſchepdeHollantſeLeden enSte
den tot bedaren / want ziende datdeVyanden niet verder indzongen / ten deele en
wel meeſt belet door 't water, en ook / om datmiſſchien haar Jepmelijke Correſpon
denten binnen Hollant niet konden upivoeren / 't geen zy belooft hadden /begoften op
tegenweer te denken . Zjn Hoogheyt den Heer Prins van Orangien had het Leger
verdeelt in de volgende Poften ; lp zelfs nam zijn quartier teBodegraven , en Nieu
wer-Brugge , aldaar by hem hebbende den Graaf van Nafſau , Sarbrugge , d'Heer
Zuylefteyn, de Graaf van Styrum , en den Commandeurde Ville Neuve : PrinsMaurits
van Naſlauw bewaarden Muyden en Weeſp, den Veldt-MarſchalkWurts lag teGorkum,
deGrave van Hoorn bp deGouverwellen Sluys ; ook wierd’er een partp Wolk na
Schoonhoven gezonden : Met deze Poften wel te bewaren / en 't ingelopen water /
achte men Hollandt genoeghzaam verzekertte zijn,maar op de Paſſen moſtenSterkten
werden opgeworpen daar aan met groote naerſtighept gearbept wierd ; verfchepden
Oorloghs- Jachten, en diergelijki Vaartuygh , met Volk en Stukjes voozien , wier:
den op deZuyder-zee , enaan't Y gelept /metRoey-Sloepen bp haer / om die wate
ren (de welke alreede van de Vyandelijke Steden en Rivieren , van Gelderlandt, en
Over- Yſſel, onvepligh wierden gemaakt) te zupveren / en alle varende Schepen en
Schuyten te onderzocken ; waer doorook die gantſche Kuſten , 300 klaar Wierden ge
houden / dat aldaar geene de minſte Vyanden dogften uptkijken. Ook wierden eeni 1

ge Uytleggers opde Rivier de Maas gelept.

Op den 19Juny , 1672. fcbben de Ridderſchap , Edelen , en Steden van Hollandt,
‫و‬

en Weſt-Vriellandt malkanderen mit een nieuwen Eedt verbonden / Om al haar goede

en bloedtvoor 't Landt te wagen , en op te zetten , en den een den anderen in alle uyterſte
noodt te helpen , en by te ſtaan . Dit alles wierd aan de andere / noch overige Pro
vintien bekent gemaalit. Omtrent deze tntdroegen de VrieſſeStenden teLeeuwaarden,
het Stadthouderſchap van Vriefiandtaan haren Jongen Vorftop/ daar over de Prin
ceffe zijn Vrouw Moeder , deze Vriefle Heeren , met een treffelijk Tractament onthaal
de : Men zette aldaar mede gelijk als in Hollandt', alle laege Landen onderwater /
na dat de Landtluyden , te voren gewaarſchout waren / om hunVee-voeder, en an
dere zaken / tɛ bergen : oor fagh öcn Generaal Overſte Ailua, met een tameljite macht,
op de grenſen van Vrieſlandt,die door te uptgetr(diken / en verloopen Guarnizoenen
van de klepneOver-Yhelle Stede en Sterkten , op veel verſierkt wierd .

Daar na deden de Magiſtraat van de Stadt Amſterdam afkondigen de volgende

NOTIFICAT I E.
Gepubliceert den 29 Junii , 1672. Preſentibus de Heeren , Ilans Sontemante!,
preliderende Schepen , als Stedehoudervan mijn Heere den Schout : Corne
lis de Vlaming van Outshoorn , Heere van Outshoorn , &c. Burgermeeſter :
Mr. Iacol Boxeel , en Kornelis Bakker , Schepenen.
A Lzo mijne Heeren van den Gerechte door de Heeren Burgermeefteren en 36
Raden bekent is gemaekt , dat haar Edele Achtbaarhedeeuenparighlijk in haren
Vroede
 tegen de Vereende Nederlanden . 305
Vroedtſchap verſtaan , en zijn gereſolveert om dezeScade , engoede Gemeente van dien,
in hare Religie , en Liberteytonder het Opper-gezagh van de HeerenStaten van Hol
landtenWelt-Vrieſlande, door alle mogelijke middelen te defenderen en te beſcher
men , en daar toe op te zetten haar goet en bloet , met alle'tgene haar Ed. Achtb . door
Godt Almachtigh meerder is , en zal aan dehanegegeven werden , daar toe inzonderheyt
hares oordeels kan dienen , dat in deze Stadt overvloedt van Vivres , en particulierlijk
Koorn byde handt werdt gehouden , en ter contrarie deVyandtvan deStaat daar van
ontbloot', en deswegen benootdruktwerdt. ZOO IS'T , Dat mijne Heeren van den
Gerechte allen en een yegelijk by dezen verbieden en interdiceren eenigh Koorn uyt de
Stadt ,ofte de Juriſdictie van dien tevervoeren , zonderalvooren ter Secretarye hier ter
Stedeſuffiſante cautie tehebben geſtelt , dat het gezeyde Koorn niet zal werden vervoert
na eenige Plaatze of Plaatzen by den Vyandt geoccupeert, op poene dathet Koora ,
'twelk contrarie dezes wierde verzonden, zal wezen verbeurt , en den Verzender dam
en -boven arbitralijk aan den lijve zal werden gecorrigeert.
Aldus gearreſteert den 29 Junii, 1672. Præſentibus alle de Heeren Burgermeeſteron , en
alledeHeeren Schepenen , dempto Mt. Nikolaas Opmeer.
In kenniſſe van my Secretaris, D. Schaay.
Hier opis terſtont gevolght deze tweede

NOTIFICAT I E.
Gepubliceert den 5 Julii, 1672. Preſentibus de Heeren , Hans Bortemantel, preſi
derende Schepen , als Stedehouder van mijn Heere den Schout : Mr. Hendrik
Hooft, Heere van Outkaſpel in Koedijk , en Schoterbos , Burgermeeſter :
KornelisBakker , en loan deVries , Schepenen.
MyneHeerenvan den Gerechtevanhebbenmetadvijs
Raden , totonderhoudinge
en goetvindenvandeHeeren36
alle goede ordres voor de beſcherminge en ſecuri
teyt van deze Stadt, dienſtigh geachtte ordonneren en ſtatueren , gelijk haar Ed. Achtb .
ordonneren en ſtatuëren by dezen , dat alle geboren Onderdanen van de Coning van
Vrankrijk binnen 24 uuren na de Publicatie dezes , zich zullen hebben te begeven uyt de
zelve Stadt en de Juriſdictie van dien , en van nieuws daar niet mogen inkomen , op lijf
ſtraffe ; uytgezondert evenweldie genen, die voorMayjongſtleden hier ter Stede , ofte
wel ook in de Vereenighde Provintien haar vaſte Woonplaatzen hebben gehadt, of zich
voor den voorfz. tijdtmet Negorie, ofeenigh Ambacht hebben ge -erneert: Gelijk
ook hier van zullen wezen verſchoontalle zodanige Franſe Officieren en Soldaten , die .
noch tegenwoordigh in dienſt van dezen Staat zijn ; mits dat alle de zelve klaarlijk en
perfect met behoorlijke beſcheyden zullen moeten doen blijken van haarvoorſz. woo
ninge of dienſt: En werden d'Officieren , de Wacht hebbende aan de Poorten , gere
commandeert nauw regard op de inkomende Franſen te nemen ; en vorders allen en een
yegelijk verboden en geinterdiceert , zoodanige Perſoonen te huyzen , hoven, of te ver
bergenop poene van naar exigentie van zaken,ook wel arbitralijktot aan den lijve geſtraft
我#r
306 Den Franſen Oorlog
te werden. En werden dereſpective Capiteynen van de Burgerye geauthoriſeert en ge
qualificeert , yder in zijn Wijk , om alle Herbergen , eñ andere zodanige plaatzen ,daar
zware bedenkinge op zoudezijn , dateenigevan de voorſz verboden Franſe Natie zoude
mogen zijn verborgen , zelfs in Perſoon met eenige van haar hooghſte Officieren geadſi
fteert te mogen viſiteeren .
.
Interdicerende wijders alle Herbergiers, Tappers , en Lieden van diergelijke Neerin 1

ge,nahet luyden van de Klok ten half tien uuren 's avonts eenige Gelagen te zetten,Wijn
of Bierte tappen , op de verbeurte van 25 gulden voor yder Perſoon, die tot haren Huyze
zullen werden bevonden.

Aldus gearreſteert den 2 Iuly , 1672. Præſentibusallen den Heere Burgermeeſteren , en

allen den Heere Schepenen .
In kenniſſe van my Secretaris ,
5
1
D. SCHAAP

Doorhetafkondigen van deze / diergelijke / en de volgende ordres , alsookde da

delijkheden / diet'Amſterdam , en in ander Steden , zo in Hollandt ; als elders wiers
den in 'twerk geſtelt / zagh men de moede en couragie der Borgers en Inwoonders ( die
tenige dagen te voorenzeer flaeu en zwak was geweeſt) wederom verwakkeren /
want z hadden een heel quade mepninge van hareOpperheeren , en Magiſtraten op
gebat /beſtaande daar in / dat zy de zaak niet wel meenden , van het gemeene Landt
en Steden ,ten uyterften te defendeeren ,ſp?uptendeupt hetſchielik en ſchandelijk over
geven van alledehier voorverhaalde Steden en Sterkten, daar niet wepnigh logenen,
envalſch -verzierde geruchtenonder liepen / wantelk dochtniet alleen / maar zepdt
ook / alle het gene/ dat zijne loffe / kogfelel en onverdachte herffenen , hem in de
mondegaf ja men fpzak(dat er opZondagh , den 26 Junii,zindeeen van dedagen
der grootſtebenauthepdt/ en twee naar 't overgaan van de Stadt Utrecht, al 12
of 20 Franſe Sauvegardes , hoewel verkleedt / en onbekent / doch evenwelhare Li
kryen en Koninglijke tephensmet haar voerende / in't hepmelijk binnen Amſterdam
waren gekomen / (alzoo de Schuyten op Utrecht doenmaals noch vip / heen en we
der voeren) die ſlechts / in alle ftillighepdt waren wachtende / op de reſolutieder
Magiſtraat , van 't overleveren der zelver Stadt, in des Koningshanden /om haar als
dan / met hare gewoonlijke teykenen van vrygeley , voor 'tRaathuyste vertoonen /
m dieStade, van wegen haren Coning in beſcherming te aanvaerden /doch de waar
hepdt fier vanisnopt bewezen. Deelvalſchetijdingen enverbaasdegeruchten qua
men er nu dagelijks binnen; dan waren de Franſen alte Ouderkerk , anderhalf uur
gaans van Amſterdam , gekomen / en dan wederom elders / daar omtrent gezien /
en zo loogh men al voozt.
Op dien zelden angſtvalligen Zondagh quam Prins Johan Maurits van Naffau mede
binnen Amſterdam , en wierdmetdwerſe oogen van veel Borgers en Inwoonders aan
gezien en onder de zelve voor trouwloosen andersuptgekreten / en liep gevaar van
eenige hoon , door 't Graeuw te werdenaangedaan / dochhet quam'erevenwelniet
toe ; en wonderlijk was het / zo men bp pemandtbån deze quaatſprekersanderſocht/
waar het oyt gebleken was , dat dezen Vorſt , in den dienſt voor'tVaderlandt, zijn 1

plicht
LILIT

D'Heer Prins I: MAVRITS van Naflouw , etc.

 tegen de Vereende Nederlanden . 307
plicht of trouw had te buyten gegaan , kon de niet een titeldaar op gezept/ en veelmin
bewezen wozden / jazy wierden guaat/ dat men zulks vaaghden /apparentom dat
sp ditniet konden aanwijzen. Zokande balſcheFaam een eerlijk Heerverdachtmas
ken . Prins Maurits wierd dan na Muydenen Weeſp gezonden / om't zelve te defendees
ren/ waarvoor hy ook proteſteerde zijn ouden en grijzenkopdaarbyop tezetten ;
welketwee Poſtenhy ookzonghvuldighlik bewaartheeft.
Met ongelooflijken pver wierden in alle de Hollandeſe Steden deherſtellingen en
verbeteringen der Fortificatien behartight. In die van Noord -Hollande, daer veel
Vluchtelingen uptGelderlande en Over- Yffel,en ook zelfvan Haerlem , waren binnen
gekomen / dede men de zelve / zoo wel Vrouw- als Man-Volk , ja tot de Dames en
jonge Jufferen toe / nevens de Borgers enBorgerinnen , en derzelver Kinderen en Huys
genooten, aan de Wallenen Grachten arbepden ; gevende de Magiſtraaten hier van deze
goede redenen die klem hadden / Dat deVluchtelingen , die haar zelf, en hare goede
ren in die Steden quamen bergen , en aldaarminlijk en mededogend ontfangenwierden ,
al immers zo wel gehoudenwaren , haar lijfen goedte helpenbewaren en beſchermen
als de Borgerye zelf; doch niemandtſteldezich biertegen / en berycegblyk wag het
om zien / hoe aerdigh de Juffertjeshaar wiſten te ſchikken / in het krupen der Kruy
wagentsjes , en het dagen /en aanbzengen dermantjes ,met Aerde gepult/ en vooma
mentlijk/ hoe groote zougezp dzoegen om hare Aangezichten en Handen, voor 't bjan
benvan de Zonweltebewaren .
In koztentijt waren dezeNoord-Hollaotſe Steden , als Medenblik , Hoorn en Enk
huyzen , &c. in volkomen ſtant van tegenweer gebracht; leggende met d'eene zijde
aan de Zuyder-zee ,en zolangdezelbe / door de Oorlogh -ſchepen en Uytleggers wierd
vepligh gehouden / hadden zegeen zwarighept van dezekant teperwachten / en van
de binnekant / aan d'ander godehadden sp delage Wey -en Hoy-landen , die menten
allen tijden / als de noodt mocht komen te nijpen / in de tijdt van 2 of 3 uuren , met
het doogſteken der Dijken , kon doen onder water vloeren .
Die van Haarlem waren verlegen / algo sy beſigh waren met haar Stadt, aan de
zijde van’t Water het Sparen , te vergrooten en deStadts-muurenWaren na d'oude wij
ze / en niet beſtant om de kanon -kogelsvanbupten te konnen wederſtaan / en noch
minder ) omop de zelve eenighzwaarGeſchut) tot tegenweer te konnengebzupckeni
't was ook niet doenlijk / om het Landt aan d'enezijde van de Stadt, na k Duynkant,
enden Hout, vermits dehooghte / te doen onderloopen ; aldus moſt het daaralzo bp
blijven. Leydenlagh op verſchep de plaatzen /zo veel als open/ivantmennu al weder/
( alsvoormaals verfchepdemaal geſchiedt is ) boendewas om die Stadt wijder upt te
leggen / en nademaaldie plaatszeerbolkrijk is / inzonderhept van Wevers, en ander
Ambachtsluyden , vielmen metalleernſt aan 'twerk /enalzoraakte die binnen wep
nigh weken /in tamelijkedefentit/ maar in'teerſt was de verſlagenthept daarbin
men zeer groot : Upt ditvergrooten der Steden , kan men bemerken /hoedanigh Hol
landt doo Koophandel , en Zee -vaert, doenmaals floreerde:Want Amſterdam had nu
al/ (tot haar groot geluk ) wepnigh tijdts geleden harezo wijdtluſtige vergrooting /
geheelijk voltrokken / en waren de nieuwe Wallen , zo welGordijnen , Als Bol
werken , met alle de oude ( op 2 'na ) van bupten met muuren opgetrok
hen .
Aan dezeStadt Amſterdam (die niet geſtemt had/ tot de Urzending aan den Coning
van Vrankrijk , hier vooren verhaalt) hing de voyderebehoudenisvan geheellaHol
nd
K Ⓡ 2 e,
308 Den Franſen Oorlog
landt, fa van degantſche Nederlanden ,zo wel de Spaanſe, als de Staate,want had des
/ go machtige Stadt , zich aan Vrankrijk overgegeven /het gantſch Nederlandt , en
en voor eerft Noord -Hollandt, en Vrieſlandt hadaanſtonts moeten Frans wozden ,
dooz dien den Franſen Coning de , Zuyder-Zee , en de meeſte (cheeps-machtals dan in
zijn gewelt hebbende / met de Engelſe, alde reſttot zynwil/ zou hebben konnen bre
dwingen ; maar alsmen zagh / datdeze Stadt haar in ſtaat van tegenweer begoft te
ſtellen / hervatten alle andere den moede, en vonden ook over al de Burgerye , en
Landt-lieden moedigh genoeg om / Pro Aris do Focis , voor Autaren , en Haerd
fteden , dat is / voor hun Godts-dienſt , en Goederen , alles te wagen / en op tezet- .
ten .
De Burgers van Amſterdam , door de voorverhaaldeafkondigingen , van de op
rechte mepnige van hare Magiſtraten nu verzekert zynde/ vielen met ongemepnen
yver aan 't werk / pder doende/waar toe hp geordonneert wierd ; een gedeelte upt de
Schutteryen , die geen wacht voor die tijdt hadden /Wierden van hare Onder-Officiers,
deg morgens op de Wallen gebracht/ om aldaar te helpen graven en arbepden ; De 1

grootſte en aanzienlijkſte Heeren enBurgers , die Koetzen , Wagens, en Paerden hiel

den / wierden verzocht/ zomtijdts een dagh hunnePaerden te laten gebpupken / om
Zoden aan te voeren / daar de Borſtweeringen mede Wierden opgezet / of andere
noodtzakelijkheden / tot de verſterking noodigh . De Mennoniſten , diehun geloof
niet toelaat te vechten / waar niet te min wel beſchermt willen zijn / moſten daarom
ophare beurten / tot beſcherming van hareBeſchermers, de Borſtweeringen almede
helpen opmaken ;hier toewierden ook gebrupktden Jongensupthetgroote Burgers
Diaconen - Aelmofſeniers- en Wale -Weeshuys; zo dat deWallen van dezeWerkers30
vol Wierden / dat'er zomtijdts Werkbazen , en Beſtierderste kozt waren / om alles
in goede ordre te doen voortgaan : Men voerde hetKanon met zijn toebehooren / ron
tom op de Wallen , men maalite Bateryen tegen aldeaankomende wegen op dezelve/
daarmen hetzwaarſte Geſchut plante ; eenige groote Schanskorven , niet ront/maar
fchupns vierkant / na 't zwieren en dzaepen der Stukken , wierden tuſTchen de zelve
geſtelt; de.Logementen voor de Konſtapels, en Bosſchieters, met hare behoeften
Wierden ook in aller pldaar by opgeſlagen; op de punten van pder Bolwerk , zijnde
21rontom deStadt, wierd een ſtaak gezet / daar aanmenVuurpannen ofLichten
kon ophaleni / om by nacht van hem te zien : De Stadts Buyten -grachten werden ge
dirp / en van alle Dammen en belemmeringen ontledight / en gejupvert ; zommige
Waterboomen aan de Ye- kant, als deHannekes-boom & , c. daarnoch geen bpzon
dere Boomſluyters toewaren geweeſt/Wierd ordre op geſtelt ; veel Diſtelen en ruyghte
dat om een van deStadts -Boskruythuyzen , alhier ſtaande/ gewaſſen was / wierd
afgemaept.
Men maakte ook een groot en ſterk Werk bupten de Haerlemmer-Poort , begin
nende van die Vaert af en ſtrekkende een ſtuk weeghs / langs den Haerlemmer-Dijk ,
tot voozbp de ſteenen Beer , alwaer het met een hooge en zware Batery , op ingetjepde
eyken -palen , wierd beſloten / daar mede dien Dijk , een ſtuk weeghs / langs been /
kon beſchoten worden . Daer wierd ook een Halve-maan voor de Leydtſe-Poort afges
fteken en opgemaakt/ met een Water-Gracht rontom de zelve / tot beſcherming van
die Poort, alle deze Buytewerken waren behoozlijk / met Stormpalen en Palliſſaden
woorzien.
Ditvan Amsterdamdedenook verſchepdevan hareBuytenpoſten , daar dewach
Brande
ter
 tegen de Vereende Nederlanden , 309
wachten lagen/ verſterken / om allerlepe Stroopers en Vagebonten van haar Stadt af
te houden /enbptijdts / van alle ſchielijkevoorvallen gewaarſchouwt te zijn. Man
de Zuydt-Ooſt-zijde van den Amftel een vierendeeluur gaans bupten die Stadt, wierd
een Sterkte gemaakt aande hoek van de Diemer. Meer , by de Schulp -brugh , die al
afgebroken wag ; als ook een daar tegen over / op den Amſtelwegh , naar Ou
derkerk ; gelijk mede een Fort aan den Overtoom , eenhalfuur gaans bupten deStadt ,
op den wegh naar Amſterveen ,berepkende aan d'ander zijde/het Wacer of de Vaart
na de Haerlemmer , ofLeydtfe Meer , genaamt de Schinkel; voorts is'er noch een /
vanmeerder / zwaarder / en wijdtluſtigerſterkte / geleptopden Dijk tuſſchen Am
Aterdam , en Haerlem , anderhalfmijl vande eerſtgenoemde/ en ecn mil van die
tweede Stadt, gelegen daar den Dijk hetEy , en de groote Meer van een ſchept/ in
en het volk die tu Tchen Haerlem , en Amſterdam , heen enweer varen / moeten over /
en van d'eene Schuyt in d'an der gaan. Een diergelyk/ iş'er ook gemaakt aan d'an
der zijde van de Stade , op de St. Anthonis-of anders genaamtden Diemer-dijk , te
Jaap Hannes, omtrent een uurgaans van Amſterdam . DitFortWiert aan de bupte
hant / met de Y -Itroom , enaande binnen -kant / met het water , genaamthet
Nieuwe-Diep , beſpoelt. Al deze Forten waren zeer wel met Geſchut en Volk voor
zien / en door het overbloepend Water bp na / van alle kanten bevrijdt behalven de
twee laatſt-genoemde / die op den Hoogendijk lagen . Aldus was Amſterdam ges
naeghzaamvan alle Overvallen , en veel minvaneen Belegering bevrijdt/ want de
wegen / daar de Vyanden moftenaannaderen / waren zeer weynighen ſmal/ en op
verſchepdeplaatzen doorgeſneden /deBruggen afgebroken ,enmet deZee-vloedt,
on men die door't openen van deStadtsSluyzen doen ondervloepen / ſtaande het platte
Landt, ettelijke mijlen rontom de Stadt, doorgaans onder water / 30 datmen daar
niet Legeren ,Graven ,Aprocheeren noch Mineeren konde.
De Zaaghmoolens, die met meenighten / door hetlaatſtevergrooten van de Stadt,
nu te na aan de Wallen ſtonden / wierd aangezept/ afte breken ; maar de Eygenaars
der zelve ! verzochten aan deMagiſtraat , dat ditmochten blijven ſtaan / ter tidt toe/
datdedringendenoodtzulks guame teverepſſchen/ en bp aldiendater als dan tijdt/
tothet afbreken te kozt quam 30 wilden zp diezelfs liever gewilligh aan brandt ſte
ſteken , want dewijl (gelykzpvoozgaven) de Afbrekken der zelverMoolens haar zeer
wepnighzouden te ſtadekomen ,waren zy gemoedight/ (op hoopdat denoodtzuiks
nietzou komen te verepſſchen ) dit gevaar van 't branden uptte ſtaan / 'twelk van de
Magiſtraat haartoegeſtaanis .
Boozts wierd bpdehier-volgende Notificatie mede geozdonneert / een deel derGe
bouwen, en Boomen op den Heyligen- ofOvertooms-Wegh , aftebiekten / lupdende/
als volght:

NOTIFICAT I E.
A Lzo by Reſolutie van Ed. Groot Achtb . Heeren Burgermeeſteren , en 36Raden tot
beſcherminge van deze Stadt , en ſecuriteyt der zelver Fortificatien , en Buyten
Werken voor alle Vyandtlijke aanvallen , hoogh noodigh , en dienſtigh is geoor
co deelt , dat eenigeHuyzen , enGebouwen aan de Overtoomſe -Wegh gelegen, die daar
aan hinderlijk zijn , te weten , van de Leydſe Poort af , tot omtrentdePeſt-Brugge,
‫و‬

aan het Werkhuys van d’Erfgenamen van Abram Pieterſz. Krook zals, toe, aan ts
# 13 Aton
310 Den Franſen Oorlog
ftonts werden gedemolieert , en geamoveert; Als mede , dat alle de Boomen van de
Stadtaf , tot aan den Overtoom toe , afgekapt, en hier binnen werden gebracht: SOO
IS'T , dat mijne Heeren van den E.Gerechte , om degoedeGemeente , die 't zelve
aangaan mach , zo veel doenlijk voor ſchade te verhoeden , goet gevonden hebben , al
le , en een gegelijk te waarſchouwen, en verwittigen , gelijk als een yder gewaarſchouwt,
en verwittight werdt by dezen , als dat zy hunne Huyzen, die zy daar zouden mogen heb
ben ſtaan , uytterlijk binnen den tijd van 12 dagen , en zulks voor de expiratie van den
23 dezer , ofte wel eerder , zo’t de noodtvereyſcht, t'eenemaal zullen hebben te de
molieren , en van alle puyn te ſuyveren ; op poene dat by gebreke van dien , na expira
tie van de voorſz. tijdt 't zelve ilico door ordre van haar Ed.Achtb. en tot koſte van de
reſpective Eygenaars zalwerden gedaan : Waar na zich een yegelijk , die dezen aangaan
mach , zal hebben te reguleeren .

Aldus gearreſteert den 10 Auguſtii , 1672. Preſentibus alle de Heeren Burgermeeſte

ren , dempto Ms. Lambert Reynst : Mr. Gacob Boreel, Cornelis Bakker, Mr. Willem
Blaeu , toan de Vries , Mr. Jacob de Graaf, en Mr. Jacob Jacobſz. Hinloopen defonge,
Schepenen : En ten zelven dage gepubliceert , Præfentibus , de Heeren , Mt. Ia
Boreel, mede Preſideerende Schepen , als Stedehouder van den Heere Schout :
Ioan van de Poll , Burgermeeſter : Cornelis Bakker , en Mr. Willem Blaeu , Sche
penen .
In kenniſſe van my Secretaris
D. SCHAAP.

Met 't afhappen der Boomen wierd ſpordigh / voortgegaan / maar het afbeeken
der Gebouwen , (hoewel die oudt waren / en van klepne waerdpe) ging traaghlik
voort/ wantinde zelve woonden ſlechts luyden ban geringe conditien /die qualyk
wiſten / waar zp weder onder een dak zouden konnen geraken ; maar doen zijn
Hoogheyt, den HeerPrins van Oranjen , eenige wepnige dagen , na deze Notificatie ,
binnen Amſterdam , en hier bupten quam / wierd het om verre werpen van deze
Huysjes , doo,der zelver Inwoondersvan hem afgebeden/ met conditiedatmen diel
(30 denoodtzakelijkhept zulks ſchielijk guame te verepifchen) zou moeten afbranden,
Op denzelven dagh wierde mede afgekondight de volgende Ordre , op de Sche
pen ,leggende in't Ye , enaande Palen voordeStadtAmſterdam .
M Yne Heeren van de Gerechte hebben om goede redenen trekkende tot ſecuriteyg
van de Schepen , leggendevoordezeStadt ,goetgevonden te ordonneeren en wil
lekeuren , gelijk haar Ed. Achtb .ordonneeren en willekeuren by dezen, dat alle Schip
pershaar Schepen niet te diep gaande aanſtondes na de publicatie dezes , in de Walen de
zer Stede zullen hebben te halen , en aldaar te laten verblijven , zonder die binnen de Pa
len van de Stadt op andereplaatzen te mogen laten leggen , ten zy de zelve getimmertof
gecalfaat werden , welk timmeren en calfaten gedaan zijnde , als dan mede in de Walen
zullenmoeten werden gehaalt, om aldaar onder goede wacht bewaakt te werden; zul
lende yder Schip zo binnen als buyten de Waal leggende, aan boordtmoeten hebben en
houden in deHut , 4 leere Emmers , 2Gieters 2 , Schoppen , en 2 Bijlen; dat vorders
yder Schip, in deWalen leggende , enMarken voerende , in yderMars zalmoeten ben
heb,
 tegen de Vereende Nederlanden . 311
ben , en continueel houden , een Baly volwater , en de Raas in de Marſſen langs ſcheep
leggen , mitſgaders de BootsofSloepen binnens boordts zetten , en de zelve vol water
houden , ofby mancquementvan Boots ofSloepen , op den Overloop van yder Schip of
Galjoot te houden , 6 Balien vol water , yder van een halfOxhooft groot, alles op poene
van 12 guldens te verbeuren by den genen die van des te doen gebrekigh zal bevonden
werden. Werdende tot het doen van de bekeuringe mede by dezen geauthoriſeert, de
Havemeeſter en de Capiteynen van deWaalredders.
Aldus gearreſteert den 10 Auguftii , 1072. Præfentibus alle de Heeren Burgermeeſte
ren , dempto Mr. Lambert Reynft : MF. IacobBoreel, Cornelis Bakker, Mr.Willem
Blaeu , Ivan de Vries , Mr. Iacob de Graaf, en M*. Iacob Iacoblz. Hinloopen delonge
Schepenen : En ten zelven dage gepubliceert, Præſentibus , de Heeren Mr. Jacob
Borrel , mede Preſideerende Schepen , als Stedehouder van den Heere Schout:
Ioan van de Poll , Burgermeeſter : Cornelis Bakker, en Ms. Willem Blacu , Sche
penen .
In kenniffe van my Secretaris
D. SCHA -AP .

In de 4 overige Vereende Nederlanden Wierden alle mogelijke middelen aanges

went / die eenighzins tot tegenweer konden worden bedacht/ men monſterden op
nieuw in alle de Steden , en ten platten Lande, deIngezetenen , en ſtelde die zelve op
behoorlijk geweer : Binnen Amſterdam beſtondt deSchuttery der Burgers in 54 Com
pagnien , verdeelt onders Regimenten , pder Regiment hebbende zin bpzonder kleur
als 11 Oranje , II Witte, 11 Blaeuwe, 11 Geele , en 10 groene Vaendels ; doch
daar wierd doenmaals een nieuwe en naeuwkeuriger omſchrijving gedaan / zo dat
niet alleen deoude vermeerdert/ maar noch 6 nieuweCompagnien , daar by wier
den gemaakt / beſtaande upt de Bewoonders van de laatfte Stadts-vergrooting, die
tot noch toe/ van de Wachtwaren verſchoontgeweeſt ; 3p kregen 6 paerſe Vaendels;
deze 6o Compagnien kondenwel 12000 Mannen uptmaken / alle behoorlijk met hun
epgen Wapens voorzien / en dagelijks/ door de daar -toegeſtelde Drilmeeſters, in de
Wapenkonſt geoefent/ ſtaande alle onder 'toppergebiedt van 2 Colonellen , upt de
Heeren Schepenen , daar toe verhooren : Tot dewelke daar na / noch Luytenants.
Colonels , en Sargeants Majoors , beſtaande upt de reſpective Capiteynen , zijntoege
voeght. Deze Burgers bewaakten de Stadt na deg tijdts gelegenthept; nuom de tien
de nachtmet 6 / dan om de achtſte nacht , en ook wel zomtijdts / om de vijfde nacht ,
alp bp toegevooren water, en anders met 12 Compagnien ſterk. Eenige Compagnien
Amfterdamſe Burgers, waren al voor ' tbegin van der Franſen aankomſt aan den
Rijn , getrokken in Geertruydenbergh , om de zelbe Stadt, nevens de Burgers van
Alkmaar, en Hoorn te helpen bewaren / alzo warenook dievan Haerlem te Heuſden,
en dievan Rotterdam binnen den Briel gekomen / en zulks wierd van de andere Ste
den mede gedaan : Omdatmen / de Soldaten daar uptlichtende/ zo veel te ſterker:
Leger in't Veldtzou konnen brengen .
ufTchen den 28 en 29 Junii , 1672. deg nachts, gebeurt'er t'Amſterdam eenbes
klaaghlök ongeluk : Gerard Klaaſſen Haſſelaar, Oudt Burgermeeſter , maar nu Offi
cier , of Opper-Schoutvan dieStadt ; een Man , die in dapperen pver/ tot welſtant
ban
312 Den Franſen Oorlog
van 't Vaderlandt , geen van zijneloffelijke en moedige Voorvaders , ( 30 roemruch
tigh in de oudeNederlandtſe Hiſtorien , zelf tothet vrouwelijk geſlacht ,in dat van de
onverſaaghde Heldinne Kenau Haſſelaars, tot Haerlem vermaart) was begwijken
de : Deze doende op de voonnoemde nacht de Ronde, langs de Stadts Wallen , komt
bp een van de Borgers, ſtaande op Schiltwacht, en raakt met de zelve in verſchil /
over 'tgeven van de leuze , ofWacht-woordt. Den Borger wil hem doen ſtaan / doch
den Officier dringt op hem in / en ſlaatmetzijn Rotring, de Tromp van des Schilt
waches Roer , in plaats van om hoogh / naar om laagh / hetwerk / met twee ko
gels geladen / daar over los gaat/ en treft des Schouts dye , van vooren in / en van
achter weder upt / kneuzende dePijp, of het Dye-been gantſch in ſtukken , waar
mede den Officier neder vallende / gaat de Musketton , die hp inzijn flinker arm had/
mede af / doch de ſchoot vlieght recht na boven / zonder pemandt te raken ; in'tne
der vallen bial het geguetſte been / noch daarbp op een anderplaats in ſtukken :
en van de Schouts Dienaars / die met een Storm -piek voorzien was / willendezon
Heer en Meeſter byſtaan / valt op de Schiltwacht aan / en brengt hem een gevaarlike
ſteek in zijn borſt , die daar over mede neder valt ; een ander van de Borgerwacht,
ſtaandeby de Schiltwachttepraten / had andersgeen geweer by zich / alszijn De
gen , dielp in dit tumult haduptgetrokken / en daarover van de Schouts Dienaars ,
met ſlaan / ſtooten / fiepen en trekken / leelijk mishandelt is / en noch epndelijk
zijn been quam te breken . Dier lagender nu drie jammerlijk gewont/ en dat over
een misverſtant: Den laatſt-genoemde is weder te recht geraakt / doch de Schilt
wachtquijnende een tödtlang zeer deerlijk , maar den Officier bleef ellendigh / zon
der eenige hoop / dat opt weder op de been gebrachtte konnen worden . Hyisden
11 Juniiin'tvolgende Jaar 1673 , te Hoorn ( daar men bem gebjachthad / om genes
zente worden ) overleden / hebbende alzo bp na een geheel Jaar zeer jammerlijk / met
groote pijn , maar geen minder couragie , aan dit ongelukkig Accident, bedleges
rig geweeſt.
Om nu de overige Vereende Provintien in ſtaat van tegenweerte ſtellen / vondt
men voor eerſt drie zaken nodigh / en datwaren bidden , vechten, en geven; tothet
eerſte , was alvody't begin van den Oorlogh , goede ordre geftelt/ door het houden
van de maandlijke Bededagen, en de extraordinariweekelijke Predicatien , Vermanin
gen , en Bedeſtonden : De Dienaars des Goddelijken Woorts gingen hier in met on
vermoepden yver vooz / ſpannende al hun bedenkelijke krachten te zamen / om met
doogdringendegebeden in degemeene Vergadering den Hemel te ontſlupten / en doos
de zelve / degenadige en goedertieren barmhertigheyt des Alderhooghſten , op deze
benauwde/ en by na overwonnen Nederlanden te doen afdalen ; daar benevens ha:
reGemeente ernſtelik permanende / om / tot behoudenis van hunne tijdelijke en eeu
wige welvaart/ 30 voorhet lichaam als de ziel , haar met oprechte boervaardigheydt,
voor den Throon der Goddelijke Majefteyt ter neder te werpen / en met alle ootmoe
dighept de vozdereſtraffen , van dien grooten Godt af te bidden : De angſtvallige
verſiagentheat / in de gemoederen der meeſte Menſchen , hielp niet wepnigh tot db
JE Predicatienenvermaningen / 30 dat men in alle Kerken en Vergaderingen van de
meeſte Gezintheden grooter toeloop , alg op anderetijden / gewaar wierdt.Doozts
was'er in 't Voor-jaar,totnu aldiep in den Zomergrootedrooghte, zo dat de ſchaars ,
hept van water, in deaf-firoomende Rivieren , deinkomſt der Vyanden binnen deze
Landen (als hier vooren gezept is) za veel te lichter bad gemaakt, maar nu begon
 tegen de Vereende Nederlanden. 313
mnen in Hollandt , en vooznamentlijk t'Amſterdam , om verſchwater verlegen te woz
den / byzonderlijk de Brouwers, die gewoonzündehun water te halen / upt de Rivier
de Vecht , dat doo2 de Vyanden nuwierdtbelet / alzo die al eenige van hare Water
fchuyten hadden aangehaalt / en t'Uytrecht gebracht / en noch geen ordre geftelt
hebbende/ om het watervan Haerlem , ofandereplaatzen te halen7 wenfchten men
aldaar om regen , want de Bakken waren al meeſt ledigh : als wanneer op zeker
nacht, met 't ſchitteren van een helderen blikzem , en 't balderen van een dżeunenden
donder , de Lucht zich ontſloot/ en de zwangerewolken eenzware plas- en ſtort-regen
neder goten / blijvende t'zedert die tydt / het ſaiſoen genoeghzaam vochtigh /na
wenſch ; en wierdt borders het Brouwers water van Haerlem gehaalt / dochde Ed:
Heeren Burgermeeſters ſtelden van die tijdt af/ ordre , dat bp alle Kerken , Stadts
en Godts-huyzen , groote Regenbakkenzoudenwerdengemaakt/ om byzulluen an
dere voozvallen / te minder verlegen tezijn.
De tweede noodtzakelijkheydtom't Vaderlandete behouden / was vechten , hier
toehad men Krijghs-volk van doen / en’t getal van 't zelve vondt men niet zeer groot/
want in de meeſte overgegeven Steden , daar een groot deelOorloghs -volk van 't Le
gerin geleght was / Wierden veelvan die/ voor 6 weken als Krijghs-gevangens ge
houden / zommigenamen dienſt onder den Biſſchop , andere /alszy alvep upt trok
ken /of doofgeraakten / liepen onder wegen wech . Eenige Officiers, die hunne blog :
De lafhartigheydt,ofſchelm -ſtukken niet zagen te verantwoorden / dogſten haar Hee
ren en Meeſters niet onder de oogenverſchijnen / en dropen alzo mede ſchandelijk van
de Troupen af ;enzonderSoldaten kon geen wederftant wozden gedaan / deze moſt
men dan zien te bekomen zo haaſt als 'tmogelijk wag /en zonder veel gelt opdshandt
te geben , waren die in dezetijdt niette krijgen / maar's Lants Kantorenwaren zeer
fichaal / want Hollandt had alvoorhet diepgen van dezen Oorlogh groote Capitalen
af gelept, tot geen klepnmisnoegenvan veele Ingezetenen , doch totde nieuwe wer
vingen tegen dezen Franſen Oorlogh , wierden wederom zware ſommen op los-renten ,
tegens den gewoonlijken Intreſt van 4 ten hondert's Jaars , bp die van Hollandt opges
nomen / diemeeſt aldoorde Grooten , en haarBegunſtighde zijn op gebjacht/ zonder
dat'er veel anderekoſtenaan komen ; zo groot credit had doenmaals het Landt: ook
wierdender Lijf-renten op geſteſt / daar vanmen vooz 1400guldens capitaal, 100 gul
dens jaarliks kon trekken ; als mede een niiuwemanier van Lijf-renten , geſtelt op
twee lijven (verſtaat/ zo lang als er een van beyde leefde, moftende Renten ten vollen
worden betaale) doch voordeze laatſte wierdt om 100 guldensjaarlijks te genieten /
1700 guldens betaalt; en hoewel ditnoch geen 6 ten hondert 's Jaars, tegens Los-renten
gerekent/ quam uptte bżengen / (daar Hollandtnu omtrent 50 Jaren geleden /wel 6 en
een quart ten hondertjaarlnks doo Los -renten betaalde ) zo vonden hier veel Luyden
(die op Lijf-renten wat rijkelijker als op Los-renten Willende leben / en geen Kinderen ,
maarwel Erfgenamen hadden ) een middel / daar doozzp deze hare Erfgenamen geen
misnoegen quamen na te laten : wantde Capitalen en Renten te zamenſ die op haar
epgen Lijfalleen ſtonden /waren door Maar afſterven gantſch teniet / ennu kondenze /
met eeng /300 guldens meerder /te betalen /dat is /in plaatg van 1400 guldēns, 1700
guldens, Vood 100 guldens's Jaars, alle deze Lijf-renten, na haaraf-fterben / aan hare
Erfgenamen na laten. Doch dit was doenmaals / maar in zo ſlechten toeſtandt als
Hollandt nu ter tijdt was vervallen /wiſten de Staten wel /dat'ergeen ſtaat op zulken
creditte maken was/ en evenwel moſt'er hooghincodigh / en haaſtigh geltzön.
31 Det
 314 Den Franſen Oorlog
Het quamdanmede op de derde noodezakelijkheyt , datwas het geven ; dan. In
Hollandt had men al in het voorjaar een tweehondertſten Penning , volgens de oude
taxatie (in den laatſten voorleden Engelſen Oorlogh gedaan )gegeven . Maar dit gelt
wag tot de uptruſting der Oorloghs-Vloten , en andere noodtzakelijkheden gebzupkt.
Die van Hollandt dan / om hare Ingezetenen , te williger tot het uptſchieten van
Penningen (die zp wel wiſten / Dat bpde Grootſten , en Luyden vanmiddelmatige mid
delen, Koopluyden, en Borgers, noch genoegh in voozraatwaren/doch elk eenbpzich
hield) aan te moedigen / lieten vooz eerſt afkondigen / Dat men den Twee-hondertiten
Penning, na de voorgaande taxatie,tweemaal achter-een -volgendezou hebben op te bren
gen , niet gevens gelt, gelijk voor dezen / maar aan het Landt te leenen /ofop Intreft te
geven /tegen 4 ten hon dere's Jaars, en zulks ook niet alleen / jupſt ingemunt, of gereden
gelde, maar welmetein gewerktGoudtof Zilver , ter leure van elk die het hadde / en
wilde doen / ( volgens het Doozbeeldt van die van Zeelandt / hier vooren verhaalt)
en dat tot zodanigen geſtelden pijp / dat men nietanders als het fatzoen, ofmaakloon
daar aan behoefoe te verliezen : Tot nakoming en voldoening van deze ordre,wierd
alom af-gelezen en aangeplakt de volgende
WAARSCHOUWING E.
4
E Staten van Hollandt en Weſt-Vrieſlandt , Allen den genen die dezen zullen zien
ofhooren lezen , Saluyt. Doen te weten : Datwynaar rijpen overlegh van zaken ,
en menighvuldige deliberatien, ook ten overſtaan en op de ſerieuſe recommanda
tie van den Heere Prince van Oranje , gehouden , over het uytvinden van requireerde
prompte Geldt-middelen in den tegenwoordigen hoogh -dringenden noodt tot betalinge
van de Militie , en verval van andere laſten van den Landegeconſenteert en bewillight
hebben , in eene Capitale Leeninge by alle de vermogende Ingezetenen en Gegoeden ,
in onzen Lande van Hollandten Weſt-Vrieſlandt te doen ,naar proportie van den taux ,
waar mede zy jegenwoordigh in den Twee-hondertiten Penning aangeſlagen zijn , tot
zulken effecté , datyder van deGetauxeerde in 't yoorfz. Middel , by formevan Leenin
ge aan den Lande zal hebben te furneren tweemaalde zomme die hy in den Twee-hon
dertſten Penning heeft te gelden , des dat de betalinge zalwerden gedaan in twee termij-.
nen en payen , waar van de eerſte paye ter concurrentie van eenen Twee-hondertſten Pen 1
ning by de Regenten ,endegeene die aan de Hooge Regeeringe van den Lande , of aan
de Magiſtratuure in de Stedenparticiperende, ofeenigeAmpten ofbedieningen van Po
licie , of Juſtitie van den Staat ofSteden bekleedende zijn , in voegen als dezelve in de
gewoonelijke Publicatien ,nopende den ophef van den Twee-hondertſten Penningbree
der ſtaan geſpecificeert, zalmoeten werden voldaan , voor den 2 Auguſti aanſtaande
en by de andere getaxeerde Ingezetenen en Gegoeden , voor den 15 Auguſti daar aan vol
gende ; Zullende de tweede paye of wederhelfte , mede ter concurrentie van een Twee
hondertſten Penning by de Regenten, en die aan deRegeeringe als vooren participeren ,
precijſe moeten werden opgebracht voor den 20 Auguſti aanſtaande, en by de andere
Ingezetenen enGegoeden , voordeexpiratie van de zelve Maandt, op peene dat de gene
die voor de expiratte van de voorſz, dagen reſpective, haar contingent niet zouden mo
gen hebben voldaan , gehouden zullen wezen boven het zelve noch daar by te voegen ,
wegens het gepleegde verzuym , een vierdepart meer als de voorſz. taux zalkomen te be
dragen ,lop yder verzuymde termijn , zonder eenige kortinge onder pretext van doleantie
over
 tegen de Vereende Nederlanden . 315
over het Middel van een Twee-hondertſten Pennig , ofanderzints te mogen doen , mits
daar vooren , wegens de voorſz. gefurneerdeCapitaler , genietendeIntreſſe tegens
‫و‬

vier ten hondert in 't Jaar , tot welken eynde ten behoevevan de Furneerders van de
voorſz. Capitalen , en hare Erfgenamen , ofhaar-luyder Actie krijgende zullen werden
gepaſſeert Obligatien, ofRente-brieven tot lafte van'tgemeene Landt. Des dat het de
Ångeſetenen van de reſpective Steden en Plaatzen vryzal ſtaan , haren voorfz. taux of
Leeningen van tweemaaleen Twee-hondertſten Penning te mogen voldoen , en opbren
gen in contantGelt , ofwel in gemaakt Gout ofZilver , met dien verſtande , dat de zelve
voor de Onçe Gout, in gevolge van onze Placcaten van date den 5 October, 1663: 'ge
werkt zijnde, zullen genieten 48 gulden , 12 ftuyvers, en voor yder Onçe Zilvers van
de groote Keur, 3 Gulden , 5 ſtuyvers , minder en meerder quantiteyt, ook van beter
en ſlechter alloy na advenant gereekent; En zal tot den ontfang van de voorſz.Pennin
gen of van 't Zilver als voren , by de Magiſtraten van de reſpective Steden , en Gerech
ten ten platten Landen denoodige ordres geſtelt , en 't zelve vervolgens ten Comptoire
van de ontfangers van de Gemeene Middelen overgebracht werden. Des dat het Gout en
Zilver , wegens het platte Landt , gefurneert zal moeten werden ten Comtoire Generaal
aan den Ontfanger Mr. Marten Pauw , zonder dat ter zake van de voorgeroerde Capitale
Leeninge , eenige nieuwe Zommatie Cedullen zullen werden uytgezonden: maar zal
een yder hem hebben te reguleeren , en de betalinge binnen den voorfz. geprefigeerden
tijdehebben tedoen , achtervolgende de Zommatie Cedulle van het jongſt-uytgezonden,
en ontfangen Biljetover de Twee-honderdſten Penning ; En ten eyndeniemant daar van
ignorantie pretenderen , nemaar alle, en een yegelijk weten moge,waar na hyhem hebbe
te reguleeren : Begeeren wy dat deze gepubliceerten geaffigeert zal werden alomme daar
't behoort, en in gelijke zaken te gefchieden gebruykelijk is. Gedaan in den Hage op den
14 Julii , des Jaars Onzes Heeren en Zalighmakers 1672.
Onderſtondt,
Ter Ordonnantie van de Staten .

Enwasgeteekent ,
Herbt. van Beaumont.
1
Dit was naulijks afgekondight/ of den toeloop van d'Ingezetenen op veel plaat
zen in Hollande , en voomamelnk t’Amſterdam ,was zoo groot, datmen deLuyden
niet kon voozt helpen / inzonderhept van die genedieZilverwerk quamen baengen /en
zomtits in 2 of 3 dagen niet konden af-gevaerdight worden . En wonderlijlt Wap het
te zien/ hoe ſpoedigh dateen van de Vertrekken der Wiſſelbankin het Raadthuys, daar
toe verozdineert / met dit zilver-tuygh wasverpult/ 30 dat men die op rupmen / en
een ander plaats , tot bewaring van 'tZilver, moſt gebzupken ; maar dit goudc-en
Zilverwerk hadtödt van doen om tot gelt te munten / en 't gelt was haaſtigh en
prompt van nooden / bpzonder tot voldoeningh en betalinghder Auxiliare, ofHulp
troupen , van den Keurvorſt van Brandenburgh , evenwelwierd'er ordre toegeftelt.
Maar bp die van Amſterdam was credit noch gost / de welhe reſolverende door
nieuwe conditien Lijf-renten op te nemen /het volgende lieten uptgaan :
AT2 NOTI
 316 Den Franſen Oorlog
NOTI
NO TIFI
FICCAT I E ,
Wegens'tNegorieren van LYF - RENTEN.
Extract uyt de Reſolutien van de Vroedtſchap der Stadt Amſterdam , letter H.
Den 23Auguſti, 1672 .
Commiſſariſ
Achtbarenſen in gevolge en voldoeningevan d'opgeleyde Commificvan dezen
Raadt , van date 18toedezes , hebbende ge-examineert op wat wijze op het
gevoeghlijkſt eenige Gelt-middelen door 't negotieren op Lijf-renten , na proportie van
de Jaren uyt-gevonden zouden konnen werden , en dienende den Rade van haar Ed: ad
vijs , zouden vermeynen dat daar in op de volgende wijze een Egaliſatie , zo na als doen
lijk is , zoude konnen werden geobſerveert.
Van 1 tot 20 Jaren 1000 guld .
20 30 . 950 guld.
30 40 goo guld.
40 45 8 so guld.
O
50 Excluſive 8oo guld .
50. – 55 van 750 guld. loo gulden jaarlijkfe
55 . 60 675 guld. Renten .
60 65 600 guld.
65 70 500 guld.
70 - 75 400 guld .
· 75 - 8o en daarboven, ) 300 guld. }

Waar op gedelibereert zijnde, is het zelve Concept, zoo als 't leyt, by den Raadt
geapprobeert, en zijn Commiſſariſſen voor haar Ed: genomen inoeyte bedankt ; En
wijders de Heeren Threſorieren verzocht en geauthoriſeert, om by proviſie met de Ne
gotiatie voort te gaan.
Was getekent
D. SCHAAP.

Pu bevondtmen meter daadt / dat'er in deze groote Stadt noch veel Ingezetenen
waren / dewelke / alhoewel 3p haar zilverwerk , tot voldoening van den tweehon
dertten Penningop't Stadthuyshadden gebracht ('t geen alzoo wel doorde Voornaam
fte en Grooten , alsmiddelbare en kleyne luyden van ſtaat en gelegenthept gedaan
mierdt) evenwel noch gelts genoegh bp haar hadden : want het Capitaaldat'er bp de
Heeren Burgermeefters en Raden , doo,deze hier voosgenoemde Lijf-renten beſloten
was / op te nemen / wierdt 300 ſpoedigh aangetepkent/ en de Penningen aan de
Heeren Theſauriers Ordinaris , ter handen geſtelt dat beele te laat quamen / en zich
heklaaghden / dit niet bp tijdts geweten te hebben. En bpzonderlijk wierden veel
Renten
 tegen de Vereende Nederlanden . 317
Renten genomen op de lijven van Perſoonen van oude Jaren , want altijatvindt men
wel van hoogenouderdom /maar niet te min fris /kloek en gezont zijn: waar
zulke/die
op men danhoopt/doo,noch eenige Jaren lebens van de zelve/ het uptgegeven Capitaal
( dat wepnigy is i ten aanzien van de jonge Perſoonen) met het ontfangen van zo
hooge Renten , haaſt wederom in handen te krijgen ; als wanneer dan deoverige
Jaren enkel winſt zijn : Doch dit kan wel miſſen ; want jonge Luyden konnen ,
maar oude Luyden moeten ſterven : Maar dit quam'er van / dat de Heeren Therau
riers wel haaſt gewaar wierden / dat zp veelrenten beloofden en wepnigh capitaal
in handen kregen / en daar overzijn al in 'teerſt / de verminderde Capitalen , boven
de so Jaren , niet meer aangenomen. En als de voornoemde Heeren Magiſtraten
van Amſterdam , daar na / in 'tbegin van den Jare 1673. wederom Norificeerden ,
om alzulke Lijf-Renten,op zodanige Conditien op te nemen / 30wilden hare Ed: op
de lijven der Perſoonen boven de so Jaren, geen meerder verhoogingen van Renten
beloven / 30 dat / hoe oudt de Perſoonen boven de 50 Jaren ook mochten zijn / men
als nu /niet minder als 800guldens, Capitaal,b002-100 guldens Jaarlijkſe Lijf -Renten,
moſt betalen .
betgewerkt Goudt , en Zilvernu doo; geheel Hollandt, tot voldoening van de Ca
pitale Leening , in handen van de daar toegeſtelde Perſoonen gebracht zijnde/moff het
zelve geſmolten /en tot zijn behoorlijk Elay worden gebyacht/ aleer men't munten ,en
tot gelt kan de ſlaan / en hierwas ment'Amſterdam meeſt verlegen / daar nopteen
Munt geweeſt was /hoewelaldaar eertijdts wel Zilver metſtempels geſlagen is; En
' t zelve gebeurde in den Jare , 1578. HU 94 jaren geleden : want deze Stadt hield doen
maals noch voo, den SpaanſenConing , alg wanneeralle hare Nabuur-Steden alaan
der Staten , en des Princen van Oranjen zijde waren overgegaan , enzy / van alle !
bpna verlaten / en zo wel te water / als te lande / geblokkeert / enten upterſten be
naut / maakte van de noodt een deught/ en biak een zilver Beeldt van St. Nicolaas ,
dat aldaarin deOude Kerk te pronk ſtondt / m ſtukken-/munte van 't zelve groote /en
klepne vierkante Penningen , en dede ſtempels daar op ſlaan / uptbeeldende aan d'eere
zijde het Stadts Wapen , methet haar getal) 1578 /daar onder , en aan d'ander zijde
zagh men een Itrans , en in de zelve deletteren / PRO ARIS ET FOCIS Voor
Autaren , en Haertſteden. Doch dit was daarmede gedaan , want in'tzelve Jaar
gaf haar deze Stadt, met verdragh over : Die fier vannauwkeuriger begeert te we
ten/ kan'tzelvelezen in de Groote Beſchrijving van Amſterdam , uptgegeven by Marcus
Doornik , in 't 4 Boek , pag. 49 ; m in 'tő Boek , pag. 281, Aldaar deafbeelding
van 't zelve geldttezien is .
Aizo nu verſchepdeMunten , daar dievan Amſterdam veel geldt deden ſlaan / ons
der des Vyants handen waren vervallen / als die van de Provincie van Gelderlandt ,
tot Harderwijk ; die van Utrecht, in der zeider Stadt,en die van Over-Yſſel, te Kam
pen , Deventer, Swol, en vorders de Munten van Zeelanc, Vrieſlande , en Groeningen
te ongelegen / en verre van derhant/ gelijk ook gevaarlijk was , het Gout , en Zilver
daarhenen te vervoeren ja mede geenklepnbedenken had/wegens 'tperijhel derFran
fe ſtroperpen /ljet zelve te zenden/ na de Zuyd-HollandiſeMunt, te Dordrecht, die geen
borge konden /ofwilden ſtellen /voor ſchade van hetheen en wedervoeren ; zo was'ér
geen bepliger plaats / als die van Noord -Hollandt, dat is Weft- Vrieſlandt , tot
Hoorn , en Enkhuyzen , welke bepde Hollandſe Munten genoegb te doen
haddenmet het finan / van hetZilver daaromtrent opgebracht. Hier pver verzoch
SP3 ten
 n g
318 Den Franſe Oorlo
ten dievan Amſterdam , dieingroote menighte van't zelve waren voorzien/ om een
Munt in hare Stadt te mogen oprechten / en datſlechts in dezezo dzokken Munttijdt;
zonder verder gevolg/ noch tot prejuditie , of vermindering van de Previlegien , of
Doozerijten van die van Dordrecht, die als de eerſte voozſtemmendeStadtvan
Hollande, dit Recht van de Muntaltijdtheeft bezeten. Ditgaf alveelhaſpeling /
doch epndeling dong de noodtzakelijkheptdoor/ en wierd toegeſtaan: Men begon
dan in aller pl de plaats daar toe vaerdigh te maken / en dit was aan d'Oude
Reguliers Poort, en Tooren , ten epnde van deKalverſtraat , datwel eer / boven /
tot de vergader-plaatzen van eenige Gilden , en beneden tot een Wachthuysvoor de
Borgers, en daarna tot het Hok , dat is / daar de Conchergie , de Goederen van de
Deſolate Boedels , en anderegeëxecuteerde , plach teverkoopen / gedient had : Dan
het Goudt wierden al Ducaten gemunt / zijnde de andere Nederlandtſegelijk : Van
't Zilver floegh men Rijders , gemeenlik Ducatons genoemt) die d'andere ook gelijk
waren / zommige konden aleenlijk gekent Ivozden / aan een klepn AmſterdamsWa
pencjen , boven in de randt/ en andere aan een zodanigh Schildtjen , een wepnigh
grooter / ſtaande onder aan het Staten Wapen. De gewezen Muntmeeſter , van Swol,
wierd deze Munt aanbevolen / enig nu Muntmeeſter van Amſterdam , de eerſte van
dien name. Wanneer de Munc- Jongen , dat is de jongſte Munt-Gezel, in ' t eerſte /
t'Amſterdam langs de ſtraten ging hadhp gemeenlijk een ſleep van Kinderen achter
Hem / en veel groote Luyden , die dit onkundigh waren / bleven ſtaan / en meenden
dat hy gek was / want dit is het recht / en manier van alle Munten , dat altijdt de
jongſte Knecht , of Gezel , gelök men die noemt / moet dzagen een Rok, meteen
Liverey , van 't Landt, of Stadtdaar de Munt is / en een Kap daar aan/ die achter
op de rugh hangt/ met een deel groote bellen daar aan vaſt / die veel van zilver zijn /
Bu hem / zo nu en dan / vereertworden .
De Engelſe en France Zee- Vloot, en diena den Zee-lagh , op den 7 Junii, 1672.
niet wepnigh ontreddert/ weder naar de Engelſe Havens gekeert was , was nu
wederom wat herſtelt / doch had geen luft / om op nieuw / de Nederlandele Scheeps
macht , die omtrent Zeelande , onder 't gebiedt van de Heer Lieutent Admiraal de
Ruyter , zich onthield / aan te laften / maar wilden op een ander manier haar
haer hepl verzoeken . Eerſt zonden zp eenigevan hare klepnſte ſcheepjes , na Brou
wers-haven , om daar een aanſlagh , op te maken / maar de Burgers hier van ver
Wittigt / en gemoedigt door zeker Heer upt de Regeering , deden d'Engelſche zoda
nigen tegenſtant/ dat gp genoodtzaakt waren / met verlies van eenige van de hare
te vertrekken / na het gros van hare Oorlogs-Vloot: Zp quamen dan ongevaar tjet
midden van deMaantJulii', voorbp de Hollandtſe Kuſten , (die aldaarredelijk wa
ren bezet alzoo de vierde Man in Noordt-Hollandtop de been was ) tot omtrent 10 /
of 12 mijlen voo: Texel, in mepninge / 300 het ſcheen / om ergens telanden / alzoo
een goet aantal Landt-Soldaten , ja ook ( 300 men zepde) Ruyters, en Paerden had
den ingeſcheept / veel waren van gevoelen /dat haar aanflagh op de Eems , en
Delfzijl gemunt was / om aldaar van den Bijtſchap van munſter (die doenmaals
daar omtrent veel Volk had vergaderdt) geholpen te worden / en alzo Vrieſlandt
ofGroeningerland te overvallen / doch den Hemel belettent/ want als deVyandelijke
Vloot , op den 18 Jolii, 1672.VoorTexel quam / ſcheen zp alles aan te leggen / omn
Ridaar te landen / 't ganſche Eylandt aftelopen / en 't Fort , daar opleggende / te
over
 tegen de Vereende Nederlanden. . 119
overrompelen / 't welk lichtelijk zoude gelukt zijn / dewijl 's daags te vooren (Godt
Weet dooz wiens beſliexy en waarom ) upt het zelve/ bp na al het Oorloghcuyghen
Garnizoen is uptgelichtgeworden : maar men zegt voog zeker dat de Vloedt , die
doenmaalg aldaar noch 2 of3 uuren had moeten inlopen / veranderde in een Ebbe ,
die tegeng den natuurlijken loopontrent 12 uuren duurde / waar dooz de Engelſe het
Landen belet is geworden : Ondertuſſchen overviel haar zo vervaarinken Storm
windt upt den Noordt-Welten , dat’er een van hare Oorlogh -Schepen, met80 Stukken
voor Pecten , op ſtrandt gebleven is / en noch 2 waren vergaan / met volk met all
tot omtrent soo menſchen toe daar den Marquis de Sellacmede onder was / ook
blevender eenigevan hare Proviand-Schepen , de reſtwas zo reddeloos / datze met
groot gevaarſ d'Engelſe Havens moſten inloopen : Het FregatPleymout wierd den
Teemsingeſleept/'tSchip van den Ridder Valbelle was in grootperijkelvanzinken /
doo2 dien dateen Victualie-Kits een groot gat in zijn boegh quam te ſtooten. My Lord
Petrus Bourgh , van deze ontredderde Vloot afkomende / bracht die tijding in des
FranſenConings Leger, zeggende/ dat dit een beſtiering van Godtſcheen tezijn / na
demaal de Reſolutie bpden Scheeps-Krijghs-Raadt, van hetlanden / zo haaſt niet
genomen envaſtgeſteltwas ) of dit Tempeeſtquam /als meteen barſt | Haarſchie
trik / en plotzelik overvallen : omtrent de Nederlandtſe Vloot, voor Zeelandt , had
deze Stormwindt zo geweldigh niet geweeſt 7 envolgens dien / zeer wepnigh of geen
zonderlinge ſchade gedaan ; en nademaal die van Zeelandtdoor deze Vloot, onder
den LuytenantAdmiraalde Ruyter , leggende voorhareKuſten , welwaren bewaart/
zowierdveetRuyteryopde HollandeſeZee-ſtrandt gequartiert / alzomendezelve
( vermitg alles dooz'tWater alom bezet was ) daar niet zeer nodigh had : Ookis.
doo , d'Heer Henrik Roeters , Schepent'Amſterdam , en die van 't Noorder- quartier ,
uptiaſt van den Staat, 40 lichte Vaartuygen , wel bemant/ envoozzien / in de Zuy
der-Zee en Gaten gebracht/ en alzo is over al goede voorzorge / tegen't Landen der
Engelſe , in het toekomende/ gedaan.
Den Alderchriſtelijkften Coning van Vrankrijk met aldengrootenHof-treyn , en
zijne bphebbende Leger-benden , zich tot noch toe te Zeyft boven Utrecht onthou
dende/ alwaar den Engelſen Hertogh van Monmout, met die Gezanten Bukkingam
en Arlington by hem waren gekomen / en verſchepdenmaal audientie , 30 by den
Coning , als Monſieur , en d'andere Miniſters hadden gehadt/ en wel onthaait ge
wozden / ook 't gantſche Leger in ordre van bataille gezien / biak die Majeſteyt, op
den 10 Julii, 1672. van daar op / na dat hp aan den Marquis de Rochefort ljad op:
gredzagen het Gouvernement van Gelderlant, Utrecht, en zynevozdere overwonnene
plaatzen; doch deze mepnde meerder dienſt aan den Coning te konnen doen / in zijne
Legers, en noch voor-hebbende conqueſten , wierdt daar van ontſlagen / en den
Hertogh van Lukzenburgh in zijnplaats geſtelt. Den Koning met den gantſchen om
zwier , trok over Amerongen , boozbp Rhenen , en fliep den 11 Julii in deGreb ,
van daar voozbp Wageningen , en quam den 12 díto te Lievendaal , bp Aernhem , en
binnen die Stadt, ging hp den Prins van Condé, bezoeken / die aldaar(noch nietheel
genezen van zijn wonde , die hpin't overkomen op den Neder-Rijn , bp't Tolhuys ,
in den Arm ontfangen had) aan de Gicht , ellendigh / ziek lagt : Hy beklaaghde
zich ten hooghſten 7 dat hy / voor die tijdt/ aan den Koning geen meerder dienſt
E konde doen. Hiervandaan ging dentocht al verder doorde Betuwe ,zijndehet
Leger
320 Den Franſen Oorlog
Leger verdeelt in drie Brigades, en't Geſchutvoojaan ; aldus 5 mijlen vooztgetrok:
ken / quam dien zelven avontnoch voorhp Nimwegen , en logeerdeop 't Huys te Oo
ſterholt , aan de Waal-ſtroom . Mes anderen daaghs, den 13 dito ,bezagh zin Maje
ſteyt een Schip-brugh , over dieStroom gelepd : / alwaar de Franſen al hun Geſchut ,
Bagagie, plondering , en geroofden Buyt, over voerden / 'twelk van des morgens
begon / en desi avonts nauwlijksge-epndightwas/ brengende deze geſtolen goederen
al vorders / na Tongeren , Maleyck , Nuys , en van daar met Convoyen , op Charle
roy , en alzo in Vrankrijk : Den 14 dito trok den Coning met 't gantſche Leger over
de genoemde Schip-brugh, en quam deg avondtsbpde StadtGrave, in't Dorp Neer
Affel, aldaarzich het Leger neder floegh / 'twelk den Coning dedeaf tepchenen ; en
ging met Monſieur Duc d'Orlians, de StadtGravebezichtigen ; nadat hy met al den
frain / den is dito , over een Schip -brugh , die men aldaar over de Rivier de Maze ges
lept had / getrokken was. Het zwaarGeſchut, en den grooten omzluiervan baga
gie en gevolgy / dede 't Leger dien dagh maar 3 uuren vorderen : Aizoo trokkenzy
Toas deMeyerye , den 16 dito , 5 mijlen voozt / en quamen deg avonts in en omtrent
Aelich , 3 mijlen van's Hertogenbos, gelijk of3p datwilden belegeren . Ondertuſ
fcien quamen een goet deel Geeſtelijken upt Vrankrijk , het doode Lichaam van Duc
de Longueville , die in 't overkomen / hy 't Tolhuys doodt gebleven was / afhalen /
en van daar na Vrankrijk voeren . Alzo dedenzy ook met het Lichaam van den Graaf
Pleſſis Praſlin , die vool Aernhem geſchooten / dooz Bruſſel na Parijs gevoert is .
De Franſe Majeſteyt bleef omtrent en rontom den Bos eenigen tïjt lenteren / by
quam den 17 Julii te Boxcel , en van daar te Turnhout,alwaar geſlapen hebbende/
guam den 21 Julii te Vucht , met Monſr. Chamilly , Montaban ,& c. en van daar
weer te Boxtel.
Serwijlhadden eenige vandes Conings troupen , onder 'tgebiedtvan den Mare
fchal de Turenne, de ſterke Schans Creyecour , ongevaar een uur gaang van den
Bos gelegen / den 19 Julii , en de StadtBommel , den 22 dito , als hier voren verhaalt
is / in geliregen / als ook de verlaten Schanflen van Orten en Engelen , dichtvoor
' s Hartogen -Bos , met Frans volk bezet; zoo dat'er / na allen ſchyn/ niet zekerder /
als een belegeringh voorden Bos te verwachten was / waar voo2 dien Gouverneur ,
alle mogelike en behoorlijke ordregeftelthad ; doch veel behoeften konden / dooz't
overgeven van de Schans Crevecæur, daar binnen niet komen / als voren verhaal
is. Daar den Franſen Coning , met zijne Krijghs-overſten , de gelegenthept van
's Hartogen -Bos, (dat ten meeſtendeele met Moeraſſen , en overvloepentWater , ront
om bezet was) bezichtight/ en over lepdt gebbende / dat de aankomſten / daar men
geiveldt zou konnen / en moeten gebzupken / 300 dapper waren verſterkt; dat het
Belegh een zeer wijtluftigen omgraving verepſchre ; dat men ook bezwaarlijk het
Kanon daar voor bingen konde ; en dit alles te boven gekomen / wasmen beducht/
dat het dan noch / aan den toevoer van mondtkoſten , dat met ſterkte Convoyen , en
groot peri;kiel moſt worden gedaan / ( al300 daar omtrent geen FranſeMagazijnen
waren geordonneert) mochtkomen te haperen /.delvijl een Leger van 40000Man,
als daar toevannooden was/ dagelilignietwepnigh van doen had / gelijk zpal
reede met grootemoepten / hun Meelvan boven i upthareMagazijnen , hiermoſten
brengen : mede bevondt men / dat den Gouverneur binnen den Bos , een eerlijk Heer,
en onverzaagyt Soldaat was/ door geen goude Louijzen , noch drepgementen van
kejtormingen(als andere voorhenehadden gedaan) te bewegen . DeFranſenhaddenk
oo
 tegen de Vereende Nederlanden . 321
ook al 17lichteen platboomde Schuytjes ,op ' t verdronken Landt gebracht , maar
bevindende / dat de zelve/ op zommige plaatzen vlotten / en op andere plaatzen aan
de grondt raakten / zagen zp wel dat deze Inventie niet goedtlvag. Ditalles dede
denConing reſolveeren deze Belegeringte laten ſteken : up tracteerde alhier tot
Boxcel den Hertogh van Nieuburgh , en zyn Zoon , en dedevoor haar het gantſch Le
ger in Bataille komeu : Gaf ook gehooz / aanSr. de Gaumont , die van zijn Gezane
Ichap , aan de Princen van Italien weder gekeert / alhier quam verklaring doen /
van zijne verrichtingen . Den Coning ſtelde voorts den Marſchalde Turenne, als
A
Generaliffimus over zijne Legers te Velde : Verſchepde van zijne Troupen liepen om
Contributie, wijdt enzijdt ſtroopen en Brandtſchatten / en verbranden ook eenige
Huyzen in de Dorpen omtrent Breda. Doo2 de Stadt Heuſden waren zy mede al vap
ſterk verſcheenen maar hier vonden zp dewaerdt ook al t'hups / endepsden wel
haaſt terugh : Den 20 Julii , 1672. maakte den Franſen Coning , Monſieur Robert,
Intendant van de Finantien , over zijnGeconqueſteerdeLanden van Gelderlandt, en
Utrecht, & c. en dat tot vergelding van de goedeen getrouwe dienſten / die hp zijn
Majeſteyt, in den toevoervan alle behceften / zo nu en dan / in verſchepde gelegent
heden / það bewegen .
Ondertuſſchenwarennoch veelFranſe Volkerer.in 't Landt van Luyk en te Mazeyk
gebleven / inwelke Stadt 3p wel 400+ ſterk waren : Yder Burger had wel 6 van de
zelve / in zijn Huys gebilletteert / en de reft van't Leger, aldaar komende / lagh in
Hutten , en Tenten rontom de Stadt, yderman moſt hem behelpen met anderhalf
pondt Ammonitie-broodt degdaaghs, een Soldaat kreegh daar bp 2 Ituyvers , en een
Ruyter , 4 ſtuyvers daaghs, diemeerder begeerde/ mort werken aan de Fortifica
tie , want men verſterkte Mazeyk , en maakte daar ook een Caſteelmet7 Bolwer
ken , en noch een driekantige Schans, over de Rivier de Maze , daar Monſieur de Cha
milly , wegens zijne onpaſſelijkheptwierd gedragen / om't zelve tebezichtigen : Han
degeVerſterking arbepden de Switſers pverigh / voor 16 ſtuyvers daaghs : Alom ,
daar omtrent7 kapte men de Boomen af en boerden die i tot Paliffaden , aan de
Werken. Men had hier omtrenteen paal opgericht/met eenWapen van Sauvegarde,
om elktewaar chouwen / dat dit Landt onder Gelderlandt, m bolgens dien onder
de Spaanſe Nederlanden behoorde. Het Krijghs- Volkvan den Graaf van der Lip plon
derden ook veele Dorpen , in 't Lande van Gulik , en hielden foutigh hups .
Den Coning van Vrankrijk vertrok den 26 Julii , met Monſieur en meer andere
Grooten van Boxtel, en een gelepde van 15000 Man , en fliepin d'Abdye van Poſtel,
quam den 27 te Lummen , bp Dieſt , den 28 te Hiblou , den 29te Charleroy , den 31 te
Queſnoy , alwaar den Marquis de Ronſeroles , Gouverneur van Landrechie , met
400 Man ,den Coning ontmoete / die den1 Auguſtii, ' s avondes ten6 uuren metMon
ſieur , totSt.Germain aanquam / daar Hyvan de Grooten , 30Geeſtelijke , als We
reltlijke , verwelkomt/ en met geluk -wenſchingen over zijne overwinningen is bes
groetgeworden . Den Prins van Condé, is zo haaltziwe onpaſſelijkheyt het repzen
unighzinskonde verdzagen / den Coning , gevolgt enmethem / den meeſten Adel
en Volontairen. Den Engelſen Hertogh van Monmouth vertrok ook doorVlaanderen
over Zee na Engelant, om aldaardien Coning vanalles bericht te doen / als medel
om gin Regiment Engelſen , datban 2400 Man , totop omtrent 15oona / verſmol
ten wag / te doen recreuteeren .
Zo haaſt den Franſen Coning , aangeen zijdevan Maſtricht wasgekomen / wiers
t den
322 Den Franſen Oorlog
den doorzijn ordre, alle de Bruggen , teCarignan , Blagny , Linais , en Laferte , op
de Riviere de Chaire , achterhet afgebroken / om't Garniſoen van Maftricht, hare
roverpen / in de achter-troepen van het Frans Leger, te verhinderen / 'twelk von
senen Pouru , met 100 Boere-Knechts, en Jongens, daarhp Aanvoerder van was /
wierd uptgewerkt/ en aldus was dezen Franſen Velttocht voorhet Jaar , 1672. met
het beginvan de Mey -maandt, begonnen / methet epndigen van de maande Julii, dat
zijn 3 maanden , afgedaan .
Ondertuſſchen hebben die van Maſtricht dagelijks met partyen zodanigen treffelij
ke buyt bekomen dat het bp na ongelooflik is / en ook onnodigi te ſchrijven door
de grootemenighte / en datdaghop dagh :eenigezal menverhalen.
Den 29 Julii 's morgens voegh / arriveerde daar gelukkelijk een Spaanſe party ,
ſterk 14 Ruyters, ondei condupte van een Cornet, mede brengende een zeer goede
buyt, beſtaande in 46 Bagagie en MarketentersPaerden , en 2 jonge Veulens , 29 grop
te Hoorn-beeſten , als Offen , Koeyen en grooteRunderen , en is of 16 Gevangenen,
komendeden Marſch gevolght/ van den Coning upt't Leger bp den Boſch ; ook heb
ben zp bekomen veele Bagagie engenomen Goederen: Žp hadden noch 2 geladen
Karren gelaten in een Dorp , tuſſchen Dieft en Haſſelt, en aan de Boeren tebelvaren
gedaan7 die niet dervende mede nemen / Welke Karren geladen zouden zijn met gøs
cooft Tin en Koperwerk , &c. door de Zoetelaars in't Leger opgekocht; de Paerden
hebbenze binnen de Stadt gebracht, en aanſtondtslatenverkoopen dooz3 of4 Trom
petters tegelijk. Een luttel daar naar / quam een andere Spaanle partye binnen / ſterkt
17 Ruyters , onder conduite van een Gereformeerde Corner, mede brengende ook een
goeden Buyt , te weten / 6 ſchoone zware grauwe Karos-paerden , voor een Franſe
overdekte Bagagie-wagen geſpannen , met noch 8 andere fchoone Paerden , onder de
zelveeen bzupn EngelsHandtpaert, hebbendedezeBuyt gehaalt by’tgroot Dorp Mon
tenakker, tuſſchen Hanuyt en St. Truyen , daarden Coninggepaſſeert was ; refrais
(cheerende bp Hanuyt, daar dezepartye ; 17 man ſterk / die wagen attacqueerde /& c,
dichtbp de Franſe Eſquadrons ; doch in een Sloot, tuſſchen twee klepne Boſchkens
achter dege Wagen , quam een Troep Franſe Ruyters, tot Convoy , ſterk meer als
25 Paerden ; de Spaanſe ſchooten maar een ſchoot/ en kregen den Buyt; maar de
Franſe Troep Paerdenachter komende/ en ziende die Spaanſe aan de Bagagiewagenen
Paerden , bleven ſtandthouden / de Spaanſeſpanden de Paerden upt /enlietenze be:
waren door eenige / d'andere hen gereet makende om de Franſe het hooft te bieden ;
de Franſe dat merkendel namen de vlucht / zondereen ſchoot te doen / de Spaanſe de
Franſe niet dervendevervolgen / om dat geen half uur van daar 2 Eſquadrons Franſe
Paerden ſtonden / en wat verders het Gros en een Troep van omtrent 100 Paerden ,
reden rontsommer om de Wegen t'ontdekken / zo dat deze 17 Spaanſe niet derbende
langer blijven / upt breeze dan omringtte werden / hadden zo veel tijdt niet / dat de
Bagagie-wagen , zwaar geladen / konden bezien en plonderen , maar moſten die la
ten ſtaan , mede nemende alleen de Paerden en eenige Gaſten ; en daar na (dat de
Spaanſe verdzoot) verſtonden y dooz de gevangeneKnechten metraode Levreyen ,
dat de Wagen zeer koſtelik geladen en meerals 20000 gulden waardigh was. Den
3 Auguftii op Woenſdagh , na de middagh ,zijn de Franſen , die van den Boſchom
trent Brey warengekomen / genadert tot op de Befemer , omtrent 2 uurenvan daar/
teridni de Cavallery bp Mazeyk de Maze paſſeerde/ en ging loogeeren aan de andere
zöde bp Opricht , deg men mepnden zpnadenRija -kant wilden ,maar degt anderen
daaglis
 tegen de Vereende Nederlanden. 323
daaghs''s morgens namen de Marſch na Tongeren , even of weer d'oude wegh na
Charleroy Tvilden repaſſeeren : 't oude bliegende Leger bp Aldenbiefen marcheerden
de zelve wegh op / totvoosbp Tongeren ; doch alzo men Maftricht waerſchouwden
vaneen belegering , zo trokdie Militie in de Buytenwerken, enmen ftelde alles in or
dre : waar op de Tooren-wachter gepn dede / dat de Franſe naderde van Over-Maze
gönde omtrent 6000 Paerden , met veele Bagagie bphaar / en zetten'tover de Geul,
omtrent 3 Quartier-uurs van daar / bewarende een Brugge , die daar leght/ alzo zp
voor de Ruytery bzeesden ; welke ook & Paerdeging zitten / m marcheerden omtrent
halfwegen de Franſe en Maſtricht , obſerveerende hare Marſch ; maar de Franſe vers
fchoolen haer achter de boomen m Dorpen , en begaven haar na Bunne , Jitter en
Weert: eenige van die Stadt quamen haar ondertuſſchen zo na / dat eenevan de
Spaanſe Ruyterseen FransOfficiervan 'tPaert ſehoot/ doch de Franſe , als zeer mat
gochten geen Refcontre; dens was de Franſe Cavallery Iteder geavanceert aan de
Bruffelfe Poort , zodat de buptenſte Schiltwacht wierd verraft / temeer alzo mepnde
van zijn volk was; dan deBrandtwacht 6 fterk / zette met een Fourier op haar toe /
en chargeerden frapy ' t welk noch verbeterden met het verſterken van pder Party ,
3P (chooten twee van de Franſen terneer / en nech twee van haar Paerden , en kregen
Ben Fransman gevangen ; waar op de Franſen terug trokken na de Heykant; den 12
was Maſtrichtnoch al van de Franſen vanverre geblocqueert.
D. Troepen onder denGraaf van Chamilly en Marquis Vaubrun , lagen als noch ver
fpzept op de Jeker-kant , tuſſchen Luyk T, ongeren , en de Stadt , ja tot 3 quartier
uurs van deStadt Luyk , en rontlomme Tongeren ; de naaſte aan de zijde van Ma
ftricht, lagen op den Burgh van Sichen en tot Zuffen , anderhalf uurvan daar ; en
toots op de andere aanleggende Dorpen hebben de Franſe de Kerken ingenomen
waer inne huu hielden , dervende zich in deDorpen nietvertrouwen ; en zederteeni
gen tijdt zün geene teſcontres boozgeballen aendie zijde. De laatſte aangehomen
Franſe Cavallery, onder den Marquisde Feuillade, hield ook noch hareoude Poſten
achter het DorpBunne , Weerd ,Meerzen , & c. en men kan deTenten van deWal
len zien / en hebben niet meer konnen fourageeren in 't vlakke Velt bupten de Wijckſe
Poort , halende de Fouragie nu achtermin ouartier , vertrouwden haar niet tewel/
alle Nachtengatenze te Paerdt, vreezendeeeng overvallen moeten werden .
Da datdie van Wijk de Franſen met Kanon op den 27 dezer ,önde Vrydagh's mor
gens hadden wakker gemaakt, en dapper beſthosten in dePlaatzen daarzplagen /
zijn eenige Franſen te Paerde na de middagh op die Schiltwacht aangehomen / die zich
welhiilt ; maar de Franſen te ſterk komende7 Wierden nach sof6 Ruyters , daarna
toe gecommandeert/ en de Franſen de haremede alverſterkende / is den Ritmeeſter
Zwartzenburgh met eenige Ruytersmede daarna toegereden / wekhe haar nevens
Vandere als oprechteSoldaten queten / flaande dooz en door de Franſen heenen ;
maardeFranſe ziende de haretekozt ſchieten / quamen zo ſterk / dat de Infantery
úptde Buytenwerken vanWijk daar by quam / die de zelve zo dapper ſecondeerden /
datde Franſe de Buytenwacht moſtenverlaten /en te rug trekken / loopende an
ters gebaar van geheel geruineertte werden ; te meer / atzo upthet Kanonook be
greet wierden : een Franſen Marquis , zijnde Capiteyn van de Gardes bleef doodt ,
bie-men uptfchudde/ en bequam eene eenBeurs met so Goude Piſtolettenen 5 Zil
vereDucatons, etc. en noch andereupt zijn Draaghbant verſchep dePiſtoletten , Goudt
het Lijknoch wech :van d'ander zijde
Orlogie,etc.dochdaarnabaalden de Francen
2 is
324 Den Franſen Oorlog
is alleen een Ruyter doodt gebleben / en eenige gequetſt. ' S Avonts probeerden een
Vuurwerkmaker'van Straatsburgh zijn eerſte Werken , dit overwonderlik raarwas
ren / vliegende eenige met Granaden en Bomben bupten tot aan deg Vyandts Leger
plaatzen , alwaar/ onder 't gedurigh bzanden / na'tſpringen van de Granaden , daar
uptnoch een grootLichtgaven / zulksdat men den Vyandt perfect konde ontdekken/
die menzagh in volkomen alarm was / ſtekende over al Flambeauwen op / als nietwes
tende wat dit bedupden . Op Zondagh naarmiddagh was van den FranſenMarquis de
Rochefort verzocht een t'ſamenſpraak met den Heere Rijngraaf in 't Velt , 'twelk
bupten Wijk ook geſchiede /'tgeen fraap om zien was / hoe die Heeren malkanderen
ontmoeten / hebbende verſchepde Heeren puer bp haar ; maarwas alleen omme te
klagen over de voojgaande refcontre. Op Maandagh mepnde men /dat de Franſen ,vol
gens haarzeggen / den Heer van Zomelsdijk (doen dewacht hebbende)zouden komen
bezoeken ; maar quam nieteen voor den dagh ; dan geſchiede nocheent'ſamenſpraak
in't Velt, tuſſchen den Heere Rijngraef en deStalmeeſter van denConing vanVrank
rijk , en den Marquis de Bligny , maar van geen belang ; den Heere Rijngraaf
toondegenoegh dátzo zpluſt hadden hem aan te taſten / gp heelwelgeſchaftzouden
vinden . Uptde Stadt Maſtrichtmocht(geduurendedeze Blokkade) niemant/ op lijf
ſtraf,bupten de Contreſcharpen zich begeben / dan die gene/ die met conſent/op den buyt
gingen ,die dagelijks met prijzenweder Heerden : DenFranſen Marquis de Sauve Beuf,
upt lophept/ zich tena onder de Stade begevende/ en aldaar verſchepde Bravades aan
rechtende /wierd geſchooten / en gevangen / en alzogequetſtna Vrankrijkgevoert/ en
ftozf onderwegen : terwijl trok Monſieur de Chammillymet 10000 Franſen na Char
leroy , die in 't voorby trekken de BurghtKeyſſelijk en de Kerk van Neer , by Roer
munde beroofden / ſchoondat zp op den Spaanſen Bodem waren gelegen ; 'tMarkt
ſchip tuſſchen Luyk en Maſtrichtvarende / wierd ook zomtijdtg aangerant/ doch
epndelijk is verdragen/ dat het/ (om reden )vịpzou mogen varen :mede liepen de Fran
ſenin de Meyeryvan den Boſch , wijdt en zijdtplonderen enbranden , van dewelke
30 nu en dan eenige gevangen en verſlagenwierden / als hier vooren is vers
haalt.
De Franſe moſten alles met ſterke Convoyen na hare Plaatzen vervoeren / om dat
dievan Maſtricht zowalkerop haarpaſten ; maar deLuykſe Boeren , brachtenza
beel eetwaren en ververſingen binnen dieStadt , dat hetzelve aldaar beterkoop was
als in Hollandt, ondertuſſchen quamen 7000 Franſen na Tongeren , daarze Alles /
omen bp / bedozven ; twee van des zelfs Colonellen begaven zich wat te na onder
Wijk en wierden van datGarniſoen overballen /van haar volk verlaten / mpzel
vergebankelijk binnen Maſtrichtgebracht/ hebbende Degensmet goude Geveſten ,
mwielvoorziene beurſen , voor hare overwinnaars tot bupt.
Omtrent deg middernachts zijn de Franſen zeer ſpoedig bergadert / en ongebaar ten
2 uuren , allevertrokken / alleen mede nemende/ hun Linnen Hucten , enlieten d'ans
bere ſtaan ; waar op de Ruyters van Maſtricht ,die de wacht hadden zijn uptgetrok
ken / en hebben noch eenigePaarden , Karren , en andere zaken gevonden :De Zoe
telaars hadden ook veel Bier, Wijn , en Voeragie mosten achter laten / om den groo
ten haaſt / diedievan de Stadt nochhebben gekregen / als medeeenigh Frans Volk,
die dronken zijnde/ daar lagen en ſliepen : Ware gemaakte Linien , waren wp ſterk
en wierden voozt weder geflecht.
De Grachten van de Retrenchementen , waren wel 12 voeten breet, bet Contre
Icharp
 tegen de Vereende Nederlanden . 325
(charp ook12voeten hoogh/de
en Bortweering 5 voeten dik / mede5
en voeten hoogt !
a met dubbelde Banketten , en Palen , zinnelijkopgemaakt . De Linien konmen met
Reguliere Flanken beſtrijken / en op de Aankomſten waren die met Reduyten en Bate
HaL ryen voorzien ; zp hadden ook wonderlijke Logementen in de aerde gegraben /
en met Zooden opgezet / daar in waren Schoorſteenen en Vernuyzen alleg zo net ge
DL maakt / of zy gemuurt en gemetzelt waren geweeſt/ waar upt men kon afnemen /
dat dit alles i tot eenernſtelike Belegering was toegeſtelt.
HA Deze 2 machtige Steden 'sHertogenboſch en Maſtricht,daarde Franſe dapper op
vlamden / waren dooz geen Goude Louyzen , heymelijke Correſpondentie vanSchel
men , enVerraders daar binnen / noch -Dreygementen , van ſtožmen in te nemen /
ol anders hadden die al mede/ als deandere / denzelvenganggegaan. DeFranſen
21 waren omtrent bp de 3000 Man fterk / getrokken naar 'tLandevan Gulik , over
ah Beek , en van daarna den Rijn, doch een party van de zelve onder Comte de Chamilly,
al
trok na Mazeyk.
Den Coning van Vrankrijk upt Nederlandevertrokken zijnde / is'er niet besonders
TEX van de zijne ) naderhandt voozgenomen / noch upt gevoert; maar 3 Geheele Pro
jf vincien waren , door Hem , en zijne t'Zaam -geſworen, ( als die van Keulen en Mun
fter ) van de 7 Vereenighde Provincien afgenomen / zijnde't Hertoghdom Gelderlandt >

daar 't Graafſchap Zutfen onder hoozt; 't Sticht Utrechten de Heerlijkheyt Over-Yffel,
zo dat'es maer 4, als de 2 Graafſchappen Hollandt en Zeelandt, en dezHeerlijkheden
f Vrieſlande , en Groeningen , overbleven ; Doch ziet hier volgen te Lijſt van de Ver
overde Steden , Schanſen , en Sterkten , hoewe daar onder veel klepneStedekenszijn
die gants geen tegenweer konden bieden / en nietmeer als openDorpen en Vlecken
moeten geconfidereertwozden / en zijn alle ſedert den 3 Junii, tot den 22 Julii , 1672 .
dat is in 7 Weeken tijdts , inhanden van de Franſe , Keulſe, en Munfterfe Volkeren ,
vervallen .
De eerſt volgende Stedenen Schanſen zijn gelegen buyten de Nederlandeſe Provincien
aan den Rijn -Stroom , in't Landt van Kleef, en hebben van oudts toebehoort aan de
Vorſten van Brandenburgh , als mede zijnde Hartogen van Kleef, dochten tijdevan
den Oorlogh der Vereende Nederlanden tegen den Coning van Spanjen , waren de zelve
met Spaans Garniſoen bezer , die den Koophandel der Vereende Nederlanders , op
den Rijn naar gants Duytſandt, grootelijks verhinderden , en daarom zijn de zelve
tot aan de Landen en Steden , van 't StiftKeulen(doenmaalsneutraal) van tijdt tot tijdt,
door de vorige Princen van Oranjen Zijn Excellentie Maurits , en Zijn Hoogheyt ,
3
Frederik Hendrik.H : L: memorien, als Capiteyns Generaals van den Vereenden Staat ,
1
door louter geweldt, en geen kleyne koſten , verovert, en onder der zelvergehoor
zaamheyt gebracht, en hebben den Staat groote ſomme van Penningen gekoſt , tothet
onderhouden van hare Garniſoenen en Fortificatien , zonder dat de Vorſten van Kleef,
oyt hebben willen ofkonnen wedergeven', de gelden , die tot bewaring van deze hare
Steden waren geconſumeert, waar voor men hun aanboodt dezelve , in handen te ſtel
len , des dat zy altijdt in goet verſtant en Vrundt-nabuurlijke neutraliteyt mer den Ver
eenden Staat zouden moeten blijven , en noyt den Nederlantſen Koophandel ſtuyten ,
noch verhinderen , te water noch te lande , en de zelve met geenige Tollen ofbelaſtin
gen , beſwaren , &c.
En aldus zijn deze Kleefze Steden by den Vereenden Nederlandtſen Staatgeruſtelijk
bezeten en bewaart ., door toeſtaan , en volgens verdragh met den Keurvorſt van
* 3 Bran
326 Den Franſen Oorlog
Brandenburgh , haren wettigen Heer ; met kennis, bewilliging, en vernoeging van
het Keyzerrijk , blijvende het Recht van de Vorft, in zijn geheel : alles volgens het
zeggen en bekentenis , van de Keur-Brandenburghſe Gezanten, C. Afſchen , en G. van
fena , in hareantwoorden , op dememorien des Coningsvan Vrankrijk, aan de Rijks
Vergadering, tot Regensburgh , in'tJaar 1673. ingelevert. Maar hadden de Heeren
en Burgers van de Stadt Emmerik, (na dat het Staten Guarnizoen daar uyt getrokken
was) aan den Franſen Coning , of d'Overſten van zijne aankomende Troupen, doen
weten, Dat zy nu geen Staatſe bezettingen binnen hebbende, hare Stadt, volgens eer
en plicht, voorden Keurvorft van Brandenburgh , haren wettigen Heer , als Hertogh
van Kleef, moften bewaren ; en nademaal haar nietbewuſt was, dat den Coning ,eeni
ge vyandtſchap aan hunnen Vorſt betoonde, of tegens den zelven in 't zin had ; dat zy
over zulks verzochten , van Franſe bezetting en inlegering verſchoonţte zijn , en alle
vriendelijke Neutraliteyt gezamentlijk te onderhouden ; miſſchien had den Franſen Co
ning( omniemandtmeerop zijnhals te halen) dit hun verzoek toegeſtaan , often minſten
haarmerSauvegardes te verleenen , vry gelaten.
•
L · Y S T

Van de Veroverde Steden en Sterkten , in 'tJaar 1672.

Aan den RINSTROOM , in 't Vorſtendom
K "LE E F.

O en aan Monſieurden Hartogh van Orlians , des Konings broeder overge.

geven den 3 lunii , 1672. ziet pag . 149. & c .
Burik / tegelijk metVezelbelegert , is aan den Marſchal Turenne overgege
ven , den 3 lunii , ziet pag . 172. &c.
Lippeſchans / voor VVezel, overgegaan , den 3 Tunii , pag. 162. & C.
Wezel | overgegeven aan den Prins van Condé , den 5 Iunii , Pinxterdagh,
pag.858. & c.
Mijnberl / overgegeven aan den Koning van Vrankrijk , den 6 Iunii, pag. 149.& c.
opdezeStadt Rünberk had Keur-Keulen , al eenigen cijdtgeleden ,ze
kere pretentien aan de Vereende Staten ingelevert, als zijnde in't
Stift Keulen gelegen.
Hees ) overgegeven aan den Koning , den 9 Tunii , pag. 181. &c.
De Schans / daar tegen over , daaghs te vooren , Idem .
Emmerik / van't Staten Garniſoen ,verlatendaaghs daar ma , en by de Franſe
bezet; pag. 183. & c.
Hupffen / een kleyn en onſterk Stedeken , in 's Landt van Kleef, maarevent,
wel
 tegen de Vereende Nederlanden , 327
wel in de Betuwe by Aarnhem gelegen , van de Franſe geplondertden
13 Iunii, pag . 190.
't Genneper-Hups | aan de Maze , van het Staten Volk verlaten , den 1 Iulii ,
pag. 277 .
Habeftepn aan de Maze by deStadt Grave , toekomende de Vorſten van Kleef ,
doch eenLeen van de Hartogen van Brabant, van't Staten Volk mede
doenmaals yerlaten .

De geheele Provintien van't Hartogdom GELDERLANT, en

Graaffchap.ZUTFEN , en daarin devolgende Steden.
GEL DE R L A N D T.

YKelomil, cen-Schapen,by Marnhem van 'tStaten Volk verlaten, den 13

Het Tolhups /niin de Betuwe, by Schenkeſchans, mede alzo verlaten , den
13 Iu i , pag . 190.
Warnhem / overgegaan aan den Marſchal Turenne , den 15 Iunii , 1672. ziet
pag . 190 .
Wageningen / een onſterk Stedeken , heeft Franſe Sauvegarde verzocht en ver
kregen , van den Marquis de Rochefort, den 15 Iunii , pag. 197.
knobſenburgh / een Schans tegen over Nimwegen in de Betuwe , overgegaan ,
aan Turenne, den 16 Iunii , pag . 190. & c .
Tiel ) aan de VVaal-ſtroom , overgegeven aan deFranſe Sauvegardes, den 17 Iu
nii , pag. 193 .
Schenkefchans overgegeven aan Turenne , den 18 Junii ,pag. 193. tot 194 .
elburgb / op de Veluwe, aan de Zuyder -Zee , overgegeven aan den Overften
Hautijn , voor den Biſchop van Munſter, den 20 lunii , pag . 252.
Harderwijk / gelegen als vooren , overgegaan aan , en voor de zelve , als bom
ven , den 22 Iunii , pag. 252. &c.
Hattem , ingenomen , doorden Overften Nagel, voor den Biſſchop van Munſter
den 22 lunii , pag . 216. 217. Deze 3 laatſtgenoemde Steden , zijn
kort na haar overgaan , van Frans Garniſoen bezet , en de Munterse
daar uyt gedreven .
Doom / cen Schans , Dezezijn op den 19 en 20 Iunii , zonder senigo
St. Ändaies / een Schans, ह tegenſtand door de Franſen ingenomen ,
kuplenburgh . pag. 193 .
Rimmegen / ingenomen door den Marſchal Turenne, 'na een belegering van 24
dagen , den 10 Inlii, pag. 273. tot277 .
Homi
328 Den Franſen Oorlog
Wommel/ aan Turenne overgegaan , den 22.Tulii, pag. 277, en 278 .
Nieukerk / een groote Veſt, omtrent anderhalfuur var amiſvoort.
’t Graafſchap ZUTFEN .
GRoll Junii
een ſterke Stadt , ingenomen door den Biſſchop van Munſter, den 9 .
, 1672. ziet pag . 188.
Zebenter.
' s Heerenbergh .
Tichtenvoozdt.
Bozkulo . Van deze liepen de Garniſoenen , die daar binnen moch
Brevoozdt. ten zijn , wech ,enquamenalle die Pluatsjens in des
Lochem . Biſſchops handen.
Pinholt.
Pelburgh.
Deutekom / is aan den Prins van Condé overgegeven , den 9. Iunii, pag . 188.
Doesburgh / aan den Ißel , overgegaan aan den Koningh , den 21 Iunii ,
pag . 200 .
Zutfen / de Hooftſtadt , ook aan die Stroom gelegen , overgegaan aan des Ko
nings Troupen onder 't gebiedt van Duc d'Orlians, den 25 Iunii , 1672 .
pag . 200 .

De Provintie 'tSticht van UTRECHT.

1

R fenen
Eenend/ metFranſe
met Franſe Sauvegardes
Sauvegardes bezet
bezet , den 15 Tunii , 1672. ziet
1

wijk te Duurſtede / van oudts Batavodurum , verzocht en verkreegh Franſe

Sauvegardes , den 17 lunii , pag. 264.
Amisboozdt | ingenomen door den Franſeo Marquis de Rochefort , den 19 Iunia
pag .264 .
smontfoozt.
Drrecht / de Biſſchoplijke Hooftſtadt, door den Marquis de Rochefort, met 109 1
Muſquettaires van den Koning in bezetting genomen , den 23 Iunii ,
1672. pag. 255, tot 269.
Voeght hier by de ſchoone Dorpen beneden de Stadt Verecht, als Zuplen / maer:
fen / Bjeukelen / 't Hups teGunterſtepn / Loenen / 'coude slot kroonen
burgh /Dieuwenrodei en alle die koſtelijkeen heerlijke
Hofſteden tuſſchen de
zelve, aan de verſe envermakelijke Vecht-Stroomgelegen, mede die aan’t water
het Geyn , tuſſchen 't Hupste Lofnerſloot/ Bambrugb / en Abkouw / en
dms
 tegen de VereendeNederlanden . 329
daar omtrent, meeſt alle toebehoorende de Amſterdammers , daarvannietweg
nigh door deFranje Stroopers zijngeplondert, geruineert en verbrande,zelf
hebben de Dorpen , onder 'tSticht Utrechtbehoorende , als Abkouw en andere,
zeer erbarmelijk haar deel hier mede van gehadt. ( ،

De Provincie , O VER -YSSEL.

Idengael/ in de Twente, certijdts ſterk , maar daar nageflecht a is al
O in't begin des Oorloghs, door den Munſterſen Bißchop metzijn Sau
vegardesbezet, alsmede verſcheyde andere operieplaatsjes daar om
trent , als ,
Ootmarſchen /
Almelo .
Deze opene , en onweerbare Stedekens in de Twente , had
Enſchede.
B002 dien Biſſchop al tevooren ingenomen , en netSauvegar,
des bezet. 4:73 " stiu
Hardenbergt .
Deloen .
Debenter / overgegeven aan Keur-Keulen , en Biſſchop van Munſter, nawey
nigh dagen belegering , op den 21. Iunii, 1672. ziet pag: 200 , tot
216 .
Zwol / overgegeven aan Keulen en Munſter , den 23 Iunii, pag.218, tot 235.
De kooterſchans/ met noch z andere , en 4 Retrenchement tot aan den Ijſela
idem .
kampen / en de Schans daar tegen over ; overgegeven aan Keur-Keulen, en
Bifchop van Munſter, op den zelven dito , pag . 237,.tot 245.
Haſſelt / den 24 Iunii , wordende van alle haar Garniſoen verlaten , gafhaar
al mede over aan de voornoemde Vorften , pag . 245.en 246
De Ommerſchans / by na onaankomelijk , vermits deomleggende Moeraf
ſen , is door Muytinatie van 't Garniſoen, tegen wil van d'officieren
verlaten , den 24 Tunii
lunii , en daar na van de Biſſchopfe bezet , ziet
pag. 247 , tot 251 .
Steenwijk Deze waren ſterk genoegh , om den Vyande tekonnen we
Swarte-Slups. derſtaan, maargaven haar , met deGenerale Capitula
tie'van Óvér- Tfel , atmede over,pagi246.
7 Hoewel deze ook genoeghzaam weerbaar waren ,
Blokzijl / gingen die mede de:zelve gang van de andere,
kupnder- Schans. pag . 246; doch zijn beyde kort daar na , weder
hernomen .
Koobeen / met dit was men doende te verſterken , maar wierd mede yerfaten ,
pag. 246.
Db Staphozſt!
330 Den Franſen Oorlog
Staphoaft /vangelijkien', idem .
Geelmugen.2
Pollenhov e.s opene vlekken, aan deZuydet -Zee , al met de reſtovergegaan ,
idem .
Meppel , een redelijk groot open Stedeken , in de Drenteby Swarte -Sluys, in
genomen als vooren. Idem .

In deProvincie van deHeerlijkheyt, GROENINGEN .

gen , is ſchelmachtigh ovečgegeven, aan den Biſſchopvan Munſter, den
12 Iulii , 1672. ziet pag . 278. doch in den volgenden VVinter , den 30
December, wederom met verraſſing, en ſtormenderhandt, door die
vanGroeningen hernomen.
Belingwolder of Oude Behang / door hetStaten Volk verlaten , by de Bif
ſchopſe bezet, maar wederom door de Groeningers verovert op den 28
October , 1672 .
De Nieuwe) of Lang-ackerSchans / medeverlaten .
Winſchooten )
minſchooter -zil / Eerſt doorhet Nederlandts Krijgs Volk verlaten , en
npinſchooter Schans. by do Munſterſe bezet , en daar na door die van
° CHups te Wedde. Groeningenweder ingenomen .
Booniee Schans .

InEmder, ofOoft -Vrieſlandt ofReyderlande.

plexſchans / corft van 't Staten Volk verlaten , en by de Biſſchopſe
D ingenomen , is van die zelve op d'aankomſt der Koerlandtſe Hulp-trot
pen weder verlaten , en door die van de Bourtange bezet , de welke daar
na alwederom van die is verlaten , en van den Biſſchop ingenomen , die
deze Schans, voor hem ondienſtigh oordeelende , de zelve heeft doen
flechten .

In 't Hartoghdom , BRABANDT.

& Gjabe gelegen aan de Rivier de Maze, is door de Troupen van den
Marſchalde Turenne ingenomen , na dat het Staten Volk daaruutgetrok
ken was , ziet pag. 277.
DeSchans Crebecoeur / by's Hartogenboſch , door Turenne ingenomen , den
19 Iulii, 1672. pag. 277.
Enges
 tegen de Vereende Nederlanden.
3 Schanſon , by den Bofch ,van het Staten Garniſoen verlaten ,,
eng ele ri
Dzen . ; } en meeſtgeſlecht', zijnvan Turemes Volkbezet en weder
opgemaakt, den 28 Iulii , pag . 277.

In deProvincie van 'tGRAAFSCHAP

H O L L А N D T.

Nearl27y Tunii, 1672.

den
ie
en niet den 20dito , gelijk die vanVerecht ,zeg
gen in hare Deduct , pag. 264. en ook hier vooren , pag . 197. abu
livelijk geſtelt is .
Woerden / doorde Franſen , afgeloopen , in en uytgetrokken , maar eyndes
lijk verſterkt.
Oudewater / eerſt ook van de Franfen ingenomen , en daarnaverlaten , ca
ten laatſten van't Staten Volkbezet , gefortificeert , en behouden .
Pianen .
Peukelom .
Ifperen. : Oude Stedekens met fwakke Muuren omtrokken , die al in
Leerdam .
den serften aanloop van de Franfen overrompelt, en
Buren . atendeele geplondertzijn.
Pffelſtepn.
Rieupoozt .
Voeghthier by de ſchooneen rijkeDerpen , als Wavertisen / enBoto-hol/ gele
genin Amſtellandt , #mepde / de Loosdrecht/ Dichtebecht Daarsveldt
Bodegrave/ Swammerdam en andere , diemeeſtverbrandt , verwoeſt ,
geplondert, en een deel der 2 laatt genoemde Inwoonders vermoordt, ge
Imoort, geworght, geſchonden , en vorder na den aert der Franſe Wrechtice
heydt , jammerlijk zijn omgekomen.

Db ? BE
 332
aits
BESCHRY V I N G
Dan

't Beleghen verlaten der Stadt

GROENINGEN . 1
1

Door den Keuryorſt van Keulen , en-Biſſchop van Munſter.

- ‫ ני‬: " ... .
Belegert den 11 Iulii , verlaten den 20 Auguſti
r : .i; - ;; ; . . ‫܃‬ ‫ܪ܂ ܃‬ Anno 1672. Ondeftijhe
ROENINGEN is de Hooftſtadt van die Provincie , gelegen om
trent midden in dat Landt, gemeenlijk de Ommelanden genaamt
Die Stadwt ierdover eenige Jaren geleden voor de laatſtemaafver
groot/ en is nu met 17 geweldige Dwingers ,dat zijn Bolwerken ,
rantom voorzien:/ alle metwijdeen diepeGrachten bmcingett. Deze
Stadt kon niet dan van een zijde (vermits detoe /-en afvloepingvan
berſchepde Rivieren , van welkeeenigeuptdeNoorde-Zee af, en aan ſtrgomen )doo7
Keur-Keulen , en den Biſſchop van Munſter, belegert wozden / zo dat’er geduurende
Het Belegh , Schepen , zelf met Koopmanſchap geladen / in en uptvotrert: Daar bin
nen wag Gouverneur den Manhaften Overſten Karel Rabenhaupt, die de Keulſe en
Monterrekifighs- nacheen aldadeheeft geſtúpt en afgeweert. 09.17
As nu detydinge van't ſchelmachtigh overgaan van Koeverden , thier vooren
Pag: 282.verhaalt1 totGroeningen quam / wierde zulks in 'teerſte niet aangeno
menſ en de Bode , zijndeeen Cornet bp de Biſſchopgeweeſt p beneffens zijn Knecht,
in verzekeringe gehouden 7 tot dat door de uptgegondene op Kundſchap / het
rechte beſchepdt wierde gebzacht/ hetwelke in 'teerſtegrooteverſlagenthepdt ver
oopzaaltte.
Pochtans die vanGroeningen nietſlapende op dezeonverwachte voorval / hebben
aanſtondtsalde Huyſen,Hoven ,Boomen en Plantagie,bupten deHeere - en Ooſterpoor
ten ſtaande/ als mede aan hetWinſchooter Trek -padt,om verre geworpen /of in biando
greſteken / dat jammerlik om zien was / alzo veel treffelijke Gebouwen , Speelhuy
ſen , Vruchtboomen , en ſchoone Hoven (het gene te vooren een cieraadt van Groe
ningen was) wierden geruineert: Mede wierden eerſtde Brugge van deHeerepoort ,
daar na ook / (de noodt ſterker aandringende) van de Ooſterpoort, beneffens het
Braghjen van 'tkleene Steentil-poortjen , afgebroken . Voorts wierden ten plat
ten Lande alle Sluyzen en Zijlen open gezet/de Schutdeuren daar upt genomen /
de Dijken doongeſteken / om het Landt , zo veel doenlijk onder water te laten
loopen ; Als mede wierden naderhandt trute Dammen in de Stadt gefiagen / waar
mede
)

!,

*
2
C,
D'Heer CAREL RABENHAVT , Baron van Sucha etc.
.
1

i
 tegen de Vereende Nederlanden . 333
medt men het Water op het Landt honde houden / enmet een hooge Ty noch hooger
laten loopen/ 300 dat geen Belegeringe als van de Drentſe kant te verwachten was .
De Magiſtraat liet aenſtondts een Formulier van Eedt dukken / en doo, de Hop
luyden aan de Burgerye uptdeelen / waar na / om alle opgerezen quaadtvermoeden
van ontrouwe Wechterupmen /de Heeren des Raadts aan deBurgerye, en de Burge
rye aan den Raadt, in alle Kerken met opgeſteken Dingeren malkanderen zivoeren
ten uyterften getrouw te zullen blijven , tot beſcherminge van de Stadt tegeng alle hare
Vyanden: Welke Eede van woozdt tot woozdt aldus mas lupdende :

COP I A.
Eedt voor de Burgeren en Ingezetenen der Stadt Groeningen.
W Yzweeren, dat wygetrouweBurgers en Ingezetenen dezerStadt zullenweſen ,
en Burgermeeſteren en Raadt die nu zijn en namaals mogen worden , Behulpigh ,
Gehouw en Getrouwe zijn , en de zelve met Lijf en Goedt defendeeren , hare Beveelen
nakomen en doen nakomen , en by des Raades oorlof ende Conſentdezer Stadt ende
Stadts Vyanden , na onze vermogen tegenſtaen en krenken. Dat wy.aan den Raedtofte
de Heer Præſiderende Burgermeefter zullen aanmelden 't geene waar van de Stadt en In
gezetenen van dien, eenigh onheyl mochte konnen overkomen . Dat wy ook met nie
mande verbonde zullen maken , Correſpondentie ofte Sprake houden , waar door de
Stadt en de Gemeente in verdriet en ongelegentheydt konde geraken. Dat wy deze Stadt
tegen alle Vyandtlijke deſſeynensondernemingen , en aanvallen , miſgaders inwendige
Seditien en Oproermet alle onzeMacht , Goedt en Bloedt zullenbeſchermen , de zelve
in cas van Belegeringe of Blocqueeringe aan niemant ter Werelt inruymen of opgeven ,
noch daar van eenigh vermaan ofſpraak hebben , als met voorgaande vrywilligh conſent
en ordre van Burgermeeſteren en Raadt.
Wy zweeren ook , dat wy de Staten Generael der Vereenighde Nederlandtſe Provin
tien , en Zijn Vorſtelijke Doorlechtigheyt HENRIK CASIMYR , Prince van Naf
fouto , Gedeſigneerde Stadthouder dezer Provincie , zo wanneer de zelve zijne Fundie
effectivelijk zal komen te bekleeden , gehouwen getrouw zullen wezen : Datwy inmid
dels d'ordres en beveelen van den Heer KAREL RABENHAUPT , Luytenant
Generaal dezer Provintie , of de gene die in des zelves plaatze mochte ſuccedeeren en
commandeeren , zullen nakomen en achtervolgen , in het gene dezelve ons tot voor
ftandt en beſcherminge dezer Stadt, met kennis en goervinden van Burgermeeſteren
en Raadty als vooren , zal laſten'en Ordonneeren .

Zowaar helpe ons Godt Amachtigh.

W Enſchendezo waerachtighGodesgenadigen Zegenoverons,alswy het zelvena
komen zullen , en ter contrarieverwachtendedes zelvesverſchrikkelijken Toorn ,
Vloeken Ongenade, zo wy daar tegens doen zullen .
D V3 Den
334 Den Franſen , Keulfen , en Munſterſen Oorlog
Den 4 Julii, 1672. Oude Stijl (welke ftijl deze Beſchrijving gedutrende ,zalge
volght worden) quam een Tamboervan dit Beleg op hetOld Ampiter Trekpadt, een
Quſquetſchoot van de Stadt af/ deiemaal Appell ſlaande / de welke geblindtdoekt
binnen gebracht wierde/ hp leverde aan de H. Heeren Gedeputeerden van Stadten
Lande een Brief over van * Schuylenburgh , upt de Dylerſchans gefchreben / beroes
kende Gecommitteerde ommethemte handelen / van de Provintie van Stadtm Lande
aan den Biſſchopovertegeven ; en lupot alsvolght:

С О РΡ ΙІ Α. -
Edele Mog: Heeren ;
Z dight
YnHoogh,FurſtelijkeGenadevan
uyt het Leger van Koeverden ,Munſter, MänHeer
om in Conferentie enMeefter,
te komen heeftmyafgevaar.
met de Provintievan Stade
en Lande , over zaken concerneerendebaren welftandt , behoudinge en rufte , tot welken eyn
de zijnde dezen Expreffen , om de intentie van haar Ed: Mog: hier over te vernemen , zo de in
clinatievanhaar Ed: Mog; daar toeſtrekkende is , gelijkikwenſcheen vermoede ,zalby de
zen afwachten eenvoorflagh van tijdt en plaatze, alwaar ikuyt name van Zijn Hoogh -Fur
Atelijke Genade-on deGecommitteerdevanhaarEd:Mog: op 'tzeker temogenby een komen, om
de tehneeninge van mijn Genadigen Heer en Meeſter alsdan breder te openen . Hierop ante
woordtovernachten op dagb verwachtende ; BeveeleV Ed:Mog:inGodes Beſcherminge;
Dylerſchans den 4 en UEd: Mog: Dienſtw : Dienaar
14 Julii 16712
J. SCHUILENBORGH .
( Het Opſchrift was)
Ed: Mog : Heeren Gedeputeerde Staten
van Stadt en Lande.

De Tamboeriszonder antwoordt op deze Diffiveontfangen te hebben / ( als des

onweerdigu geoogdeelt) weder te rugge gezonden . Ondertuffchen leedt het Old
Ampt , door'tontijdigh verlaten van de Olde enNieuwe- Schans , grooten aanſtoot/
alszönde de voomaamſtepaſſagie des Vyandes , uptMunſter-lande na Groeningen ,
lonnende de Biffchopfegegebene Sauvegardehaar voor denoverlaf niet
bevzpen .
De Biſſchopſe Voortroepen van Koeverden opgebroken / paffeekende aver Drenc
the ,zijn op Dinghſdagh den 9 Juliidag Haren en Helpengemardeert / enna demid :
dagh ten 3 uuren op deHeere-Wegh , omtrent de Galgenbergh , bog,Groeningeneerft
gezien ; onverwacht overvallende en doodende een Goudtímits-gezel , en een Boer
van Haren: Doozts wierdt eenig Paerde-volk onder 't commando van den Ritmee
Iter Jan Sikkinge, na bupten gecommandeert/ die dikwils op de Biſſchopſe Ruyte
rye zijn aangevallen / zoekendehaaruptherOeboamte onder 't Kanon te lokken / ix
welk chargeeren de Cornet Wolter Hovinge zwaarlijk gequett/ en na eenige dager
aan zijn quetſuure overdeden is .
* Deze Schuylenburghwasvoor eenige Jaren mede een lidt van de Staten van Groeningen geweeſt
maardoor Schelmttukken , daaruytgebannen , ca oprhieltzich nu by.den Manfter FenBilichop.
Groes
 tegen de Vereende Nederlanden . 335
Groeningen mu berent zijnde / beſtonit doen het Garniſoen in23 of 24 Vaendelen te
Voet, en 4 Cornetten Paerden , onder de Ritmeeſters Lutsborgh , Broerſema, Hen
driken Jan Sikkinga, en 3Compagnien Dragonders, van de HeerenNellis vanBever
Stuart , en Joh . Herm . Yferman , uptmakende in alles rupm 2000 Mannen ; De
Burgeryebeſtondt in 18 ordinaris Vaendelen , waar onder betrokken waren alle
Burgers Kinderen , en Ambachts-gezellen, bovende 18 Jaren oudt zijnde/ ennoch
4 Extraordinaris Compagnien, nieuws opgerecht / het welkemeeſt Doctoren , en
Lieden die geen ozdinarisWachten deden./ waren ; daar beneffens een Compagnie
Studenten , 150 ſterk / daar van wag Wicher Wichers Capiteyn , Rutgerus Ten Ber
ge Luytenant, Scato GokkiagaVaendrigh , dezewaren altezamen friſſe Jonge Bor
ten , diewipwilligh / tot dienſt van de Stadt, haargeduurende de Belegering, op
de heetſte Poſten hebben laten gebzupken . Yder een was welgemoedight/ ziendede
senighepten goede Doogzozge van de Raadt , onderfchaagit wozdendedooz de day
perhept van den Kloekmoedigenen wel verzochten HeerKarelRabenhaupt, Luyte
Aant Generaal van Stade en Lande, m beneffens hem de onverzaaghde Hr.Bernhard ,
Hartogh.van Holſteyn , Furft zu Pleunen , Commandeur , met de Overſte Stoltzen
burgh , commandeerendehet Paerde-volk , zo datin't minſteboor deg Vyandes Dach
ten niet gebrteſt wierde ; want de Stadt was verzien met hoogeen ſterke Wallen ,
treffelijkeFaulcebreen ,en zeer wijde en diepeGrachten :In hetProvinciaal Ammo
nicie-huys mangueerdehetnergens aan / want Kruydt , Loodt, Geweer en andere
Krijghs-voorraadtwas daar in overvleet ;Pok wag de Stadt zeer welvan Levens
middelen bezought7 zo dat geduurendedeBelegeringe,om een geringePuijsalleste
bekomen waar .
Woenſdagh den 10 Julii, zijn binnen de Stadt2 Perſoonen enthalft / als vooz eerft /
Luwert Fokkens , een Boer upthet Old-Ampt, hebbende zelfs bekent/ en met ep
gren handt geſchreven en overgelevert/ seller Contract , met den Bifſchop van Mun
Iter , op het ſterk aanraden van Schuylenburgh , geſlooten en wederzijdts onderte
kent / aangaande de ſubmiſſie van de Old-Ampten , onder de Biffchop , de welke
jaarlijks 50000Guldensalg Opperheer, en Schuylenburgh sooo Guldens als Droſt
zouden genieten / de Pleydoyen voorden Droſt en Old -Ampfter Rechters onder appel
aan den Biffchop, die dezelve Faarljka dooj tweeaftezindene Rechts- geleerdezou
De decideeren . Daar na Eppo van Vreden , Portier van Steentil-Poort , bekent het
bende om vuplgewinde Boom aan de voorſ . Poort, wiel 14 achter-een -volgende da
gen open gelaten te hebben .
Donderdagh den 11 Julii, ig deLuytenant van den Berge onthalft over wandevoiren
in de NieuweSchans. Desnami doaghswierde een partye Ruyters en Voetvolk ge
commandeert / om de Huyzen aan deHoornſe Dijkin biandttefteken / dat bp haar
ookig volbracht / doch wat tena aan den Vyandt homende / 70wierdeneenige Ka
non-ſchooten op d'onze gedaan / dathr.arvzeemtvoor quam / alzo men geen giffing
maakte datden Vyandenoch Kanonbp hem hadde.
Vrydagh den 12 dito, is de Vyandemethetgrogvanzijn Leger voor de Stadt geko:
men i en zijn eenige Vyandts Troepen van Drenthe nade Leek opgetrokken / plun
derende het zelve7"enhebben haar voozt begraven op de Heerlijkheydt Nyenoort ,
ſtropendevandaar doo;gantſch Langewole en Vredewolt,alles mede niemende wat
haarvoor dehandt quam / en voeren deBuyt, beneffens een groot getal Paerden en
Koeyen nahetLeger ,BegenamiddaghspaToerdeneen TroepBiffchopſeoverWins
het
 n en erſen Oorlog
336 Den Franſe , Keulſ , en Munſt
Winſchooter -Diep , en haalden van daar eenige Beeſten , die zp na het Leger voerden .
egensden avondt Wierden eenige Muſquettiersna Hooger-brugge gezonden / om
met
deBoeren den Vyande depag na het Hoogelandt afte ſnijden . Ook kondemen
van St. Martens Toren af zien / dat de Vyandt achter Helpen in 't Veldt veel Tenten
op floegh/ waar door ons ingebeelde waan/ van niet belegert te zullen worden /
t'eenemaal verdwveen . En wierden eenige Gevangens van Ooft-wolde binnenges
bracht.
Saturdagh den 13 dito , zijn een partp Biffchopfe van de Leek opgebzoken / en
Ematille overgetrokken/ makende zich meeſter van hetWeſter-quartier , zeer erbar
melijk hups Houdende met rooven en ſteelen . Ook zagh men dat de Keulſe omtrent
half wegh her Blaeuwe-Huys ſterk begonnen te arbepden ; Entegeng den avondt
quamen 200 Man van de Coningsmarkſe Volckeren binnen de Stadt, zijnde meeſt
Polakken , hebbende / in plaats van Zijdt-geweer/ zeer vạcemde Byltjesmetlange
Steelen /boven en beneden met ſcherpe Punten / bequaam om van zich af te ſtooten
en tot zich te trekken / of anderzints in een uptvalofſtom te gebzupken . Eenige
Nieuwsgierige hadden dezen dagh een ſtuk weeghs langs de Hoornſe Dijk geweeſt/
zeydendat de Vyandt ſterk achterde Galgenbergh arbeyde.
Sondagh den 14 dito, zagú men de Munſterſe aan Jare Loopgraven omtrent den
Galgenbergh fterk arbepden / en ſchoon het dien nacht zeer bpíteriDeer geweeſt was /
Warenze merkelijk geavanceert. Ook wierdt upt de Stadt ſterkna de Galgenbergh
geſchooten / om des Vyandes Troepen , die daar dikwils de bzavademaakten / te
doen verhurgen .
Maandagh den 15 dito,honde men zien dat de Keulle met haar werken de Munſterſe
verre te voorenwaren / want door de ſteenachtige grondtviel hetgraven omtrent de
Heere-weg.zeer bezwaarlijk /Want alles moeſt eerſtmet Houweelen bearbepdtwezen /
ter men metde Schup eenigh voordeelkonde doen . Dezen dagh hebben de Biſſchopſe
met 8 Vaendelen Voervolk en eenige Cornetten Paerden ,een aanval op Aduwarder-Zijl
gedaan / daar de Capiteynen Clant en Ripperda , beneffens de Overſte LuytenantStuart
van de Dragonders het Commando hadde / de welkedapperlijk met de blanke Degen
de gewapende Boeren aandzong tot het vechten /30 dat de Vyand met groot verlies van
Doodenen Gequetítenis te ruggedreven .Omtrent deze tijd heeft de Biſſchop van Mun
ſter van de Stadt Embden Gecommitteerdenverzocht/ om met hem te handelen over
haar Tranquilliteyt ; welke Gecommitteerden des Vyandts Eyſchverſtonden in de
Nieuwe-Schans; het was / om de Bezettinge der Staten uyt de StadtEmbden te qui
teeren , en -2000 van des BiſſchopsVolk weder in te nemen ; De Embder Heeren zer
den : zulks metHaar Hoog-Mog: eerſt te moeten overleggen ; Waar opde Biſſchople
antwoozden : Wat Volk , is dat? DeEmbder Heeren zepden : Hoe? Žijn de Heeren
Staten van Nederlande niet genoegh door de gehele wereldt bekent ; DeBiſſchopſe
antwoorden: Zy zijn’tgeweeſt,maarnu zijnſe alreede overmachtight ; IVaar de Heeren
van Embden zepden /eerft rapporttezullen brengen aan hare Principalen ; de wellie
fiolis daar na des Biſſchops Eyſch plat afſloegen / verklarende/ in alle Vriendtſchap
met haar Hoog -Mog: te willencontinueren.
Dingſdagh den 16 dito ,'s mægens waren de Munſterſe met hare Werken ,de Keulle
gelijk ; Ook zagh men inde Munſterſe Werken een hoogh verheven Plaatze opiuer
pen /hetwelke naderhandt bevonden wierde een Batterye te zijn . De Paſtoor van Ooft
wolde ig met eenige Boeren , en 15 of 16 Studenten , na zyn Dorp gevaren / om eenige
Stro
 tegen de Vereende Nederlanden . 337
Stropers van daar te verdrijven / maar zo raszp te Lande traden / namen deze Stra
persde wökin het Water doch
/ door de onze achtervolgt/begaven zyhaar tot zwem
men / en zijn'talzo ontkomen / maar hadden al vooren in deg Paftoors Huys alles
geruineert/ de Boeken geſcheurt/ en in eenige der zelverhaar behoef gedaan. Dezen
bagh wierdt een Soldaatgeattrapeert/ die na den Vyandt zochtover teloopen , het
vermoeden was dat hp met eenige Brieven beladen waargeweeſt / en ziende dat achs
terhaalt was / de zelbe van zichhadde gewozpen . Meteis noch een Vrouw binnen
gebracht/ diehaarwat te verrevan 'sVyandtsLeger haddeafgezondert / en zo ge
vangen was . Desinamiddaaghs wierdedoor de goedevoozſo :ge van den Raadtazdze
gegeven/datpder Huys een Tobbe metWater,en's nachtseen Brandent Lichtvooz de
Deurmoeſte hebbenhet welke continueelgeduurendede Belegeringeis onderhouden .
Woenſdagh den 17 dito , in demongenſtondt heeft de Vyandt, van een Batterye om
trent de Ooſter-wegh , de Stadt met s halve Carcouwen ſterk beginnen te beſchieten ;
en heeft in een van de eerſte ſchootenter neergevelt de Gevel van het Huys de 3 Conin
gen genaamt ſtaande in de Ooſterſtraat, waar veele Roomsgezinde haar Goede
ren hadden gebracht /wanende (omdat heteen vanhaar principaalſteKerken was ).
aldaar alderveplighſt te zijn ; Mede wierden eenige andere Huyzen in de Stadtbes
fchadight /en zin eenige Menſchen gequetſt en doodtgebleven : Bezonderlijk trofeen
van de eerſte Canon -kogels, eerſt een Huysman in deNieuwe Ebbinge-ſtraat, hethalve
Hooftwech nemende / waar afhp aanſtondtg ftozf; daarna trof de zelve Cogeleen
Portebakkers Vrouw , Marretjen Geerts genaamt, verpletterde haar kindt datzeop
de arm droegh / zprocpendeom haar kindt, zagh een arm op de ſtraatleggen / en
zepde tot de Buuren , ziet daar , wiens arm is dat?Diet gevoelende dat het haarepgen
was ; in Hups gebrachtzijnde / zochtde Chirurgus het Vleeſch wat terechtete bien
gen om het Derbandt recht teſchikken ;maar zp antwoordemet pver /ſnijdtmaar af,
ſnijdt af, beter een arm verlooren dan de Stadt; doch korts daarna is zo geſtorben ;
epndtlijk raakte de zelve Cogel een Landt-Meysjen , 'twelk ter neder geworpen zijnde/
mede gedoodtis : en quaadt begin / doch zonder zo ſchadelijk gevolgh ; want die
van binnen hebben door ſterk Canonneeren noch dien zelven voormiddagh des
Vyandts Battery geheelontramponeert/ 30 dat zp des naarmiddaghs daar medewep
nigh force deden . Doen quamde tijdinge / dat deOverſte C. Martel de Sterkte Bour
tange had opge-epſt/ preſenteerende aan deHeer CommandeurPrott 250000 guldens ,
of debeſteAdelijke Stift in Weſtphalen , en elk Capiteyn soooo guldens; doch wierde
van dien dapperen Heldt zeer Chriſtelijk en moedigh geluepgert/ zeggende: Van Godt
meer gezegent te zijn , dan hy waerdigh was , en om geen geldt, zijneren Eedt , zijn
Godt en Ziel niet te zullen verlaten ; waar op Martel demijne maakte van Belege
ring , en ſchootmet Canon , maarwierd zodanigh beantwoozdt/ dat de Biffehopfe
noch dien zelven nacht aftrokken / en deze Sterkte verlieten .
Donderdagh den 18 dito , tegens den middagh / zijn door 's Vyandes Mortieren de
eerſte Bomben en Granaten in de Stadt geworpen / beſchadigende verſchepde Huyzen,
Dakken en Glazen , etc. aan de Zuyd-zijde der Stadt ; die van binnen gavenluftigh
vuur op de plaatzen / daarze zagen dat de Bomben uptquamen ,doch konden 't zelve
nietbeletten/ apparent om datze te diep begraven waren / gelijk ook naderhandt /na
' t opbrekenvanden Vyandt, gebleken is : deg Vyandts Batterye dede dezendagh wvep
nigh effect / waar doozmen vermoede / datzenoch meeſt om verre moeſt leggen / doch
hare LoopgravenWaren luſtigh vooztgezet. Dezen dago zyn door de onze 2Mortieren
kr OP
338 Den France , Keulſen , en Munſterſen Ooriog
opde Walgebracht. Ook wierdt ozdre gegeven dat men / om de Vyandete abufees
ren / Alle Klokken zoude ophouden / gelijk hetozdinaris in alle Belegerde Stedenge
bzupkelijkis. Maar tegens den avondt ging hetBomben-[mijten eerſtop het alder
hevighſte aan / en raakten veel Huyzen onder devoet /Want door haar grootezwaars
te 30vielenze door 't Dak en Zolderstotbeneden in de Huyzen , werpelide (wanneerze
haar ſlagh gaven en borſten ) geheele Huyzen ter neder : mede quamen de Branders
met menighte in de Stadt bliegen / die aleenige brandtverwekte / doch het wierdt
voort geleſcht dooz de Menniften , die binnen de Stadt op biandt en andere onheplen
moeſten paſſen / het welke bp haar geer bepvert wierde : want door Placcaat van
Burgermeeſteren enRaadt, was altijdelijk belaft/hoe zich elk van haar in brandt
ofandere nooden zoude diagen . Het opgewopp Retrenchement bupten 't Kleyne
Poortjen , was nu zo verre geavanceert / dat ien daar upt met Muſquetten in de
Keulſé Werken konde ageeren / maar den Vyan cheeften Borſtweering daartegens
opgeſmeeten / doch arbepden de onze daar noch even pverigh aan/ want alle avons
den wierdenuptpder Compagnie 3 Soldaten daar toe gecommandeert/die over nacht
en dagh elk een gulden voorhaar arbeptgenooteii. Oakwierde aan de EdelenenRe
diers van Hunzingo en Fivelingo belaff / dat zich poerna haar onderhoorige Kafpe
len zouden begeven /ommet de gewapende Huysluyden den inval deg Vyandts, over
hetReydiep en Damſterdiep , afteWeeren / om het Dooge Landt (30veel eenighzints
mogelijk was) tebevrijden: Gelijkookdaar op terſtondt JonkerEvert Lewe ,Jon
geHeer totMiddelſtum , met zineonderhoorigeHuysluyden ,braaf jong Volk ,wel
gewapent met Roers en Potsſtokken , boven met ſcherpe Yſere Pennen , in plaatge
van Pieken , een goede Compagnie uptmakende/ dooz de Stadtmarcheerden / om de
Poftenop Hooger en Ruyſſcher-brugge, vooj den indruk des Vyandts , te bewaren en
te beſchermen . Dezen nacht zijn dooz ozdze van den Luytenant Generaal, de eerſte
Soldaten in de Faulcebreen geleght/ de Studenten zulks hoorende 7 verzochten vips
willigh om mede in de Faulcebreen temogen waken / dat men haartoeſtondt/ en
zün noch den zelven nacht24 met haar Vaandrigh Gokkinga in Drenkelaars Dwenger
gegaan het geen bp haar tot het eyndederBelegeringe isgecontinueert.
Vrydagh den 19 dito , continueerde den Vyande nochmet Bomben en Granaten in de
Stadtte werpen / en wierden ( voor de eerſte maal) doos die van de Stadt , met eenige
Bomben beantwoort/ het welke de Bifſchopſe(na'tzeggen der Overloopers) vreemt
voor quam / alzoo 3P / tot nocy toe / in green van de geoccupeerde plaatzen de zelbe
bernomen hadden / doch deden zeer wepnigh operatie / doozdien haar Werlten noch
300 nau en nietinvolkomen poftuurwaren : DeBurgerye ziende dat door 's Vyandes
bomben allesaande Ooft- en Zuydt-zijde der Stadt geruineert werde / zijn met haar
beſte Goederen na de Noordt- zijde geblucht: 300 nochtang dat de Mannen bp beurs
ten de wachthielden/ inalle Nabuurſchappen , om alle ſchade van brandt ofanders
teverhoeden 7 de welkezich gemeenlijk in de Kelders, of ook in de deuren der Huy
zen onthielden / om binnen of bupten te loopen / na dat de bomben vielen . De H. H.
Burgermeeſteren en Raadt der Stadt, niet konnende bepligh op 't Raadhuys bp een vers
faderen / hielden haar Raadtspleginge voortaan op het Huysdes Heeren Stadthon
ders , achter Martini Kerk , alzooaan alle kanten van hetStadthuys eenigezware
bomben waren gevallen . De Studenten op haar poſt in Drenkelaars Dwinger, onts
ftaften dezen nacht verſchepde Toortzen , en fchoten op het minſte geruchti ja dik
wig geheele Voleen , zonder dat den Vyandt een ſchootten antwoot gaf.
Satur
 tegen de Vereende Nederlanden . 339
Saturdagh den 20 dito , arbepden deKeullezoowel als deMunſterſe noch zeer poes
righ in hare Aproches , hebbende de voorgaande nacht Hare Werken tot aan de
Graches -wal gebracht / dooz ondet -atrofche Helen / die welke hoelvel bp de Mun
ſterſe cierlijker als by de Keulle , met hout / åndet/ boven / en aan bep de zijden her
ſchoten waren : uptdeze bolenhaddengt / tot onze groste verwonderinge/ eengroos
te Bergh van aerde opgehoopt/ tuffchen dt Heere- en Ooſter-poort, het welk wp
nauwinks bedenken kondenwathet bedupde/ eenige maalten'er Mijnen , andert
Batteryen van / om de hooghtete hebben boven onze Faucebreen , &c. Doen fthod:
tenzewepnigh metCanon , maar p wierpen even ſterk met Bomben en Stinkpotten
in de Stadt, dochwierom door deſterkewint meeft te rugh gredzeben / 30 datze voor
'Imeerendeel in de Grachten , Paulcebreen , enop de Wallen yn gebouffen / en wep :
nigh ſchadein de Stadt deden .
Aduwarder. Zijl dooz de goede bivogolge van onzen Lieutenant Generaal met meer
Volks verſterkt , leedt degen dagh van den Vyandtgrooten aanſtoot , maar wierdt
hloekmoedigh / tot groot nadeel Der Vyandts , gebefendeert / 300 datze met beblot:
de koppen afgeweken zijn . De Staten van Stade en Landeziende dengrootenpper
van denLieutenantGeneraal Rabenhaupt, en dat dagh noch nachtrafte/ om te bes
zorgen wat tot dienſt en behoudeniffe der Stadt, en' s Vyandts afbxeitk van nooden
mocht wegen / en alzoo deze lafttezwaar wag vooreenPerſoon alteen / goo Wierden
upt haar Ed: Mog : Collegie Sijn Excell: totMede-Raden toegevoeght/ de Heeren
Johannes van Jullinga, en Johannes Ysbrants, van wegeit deStadt ,Jr. Oeſebrant ,
Joh, Rengers , en Jr. LukasKlant van de Ommelanden , om in alle voorvallen fjemn
metraadten daadt te onderſetragen . Ondertuffchen Worde denVyandtgeweldigh
in hetWeſter-quartier, roovendeen bedervende alleg hielden Gjaar Ken devour toi
Zuythorm , op de Burght Hantkema, daar zp allehet geroofdegbeötheet voerden .
Sondagh den 21 dito , quamen deBombenen Granaten in zeer groote menighte in de
Stadt vliegen / zommigetottivee ofdriehondert ponden en meerder swaar , waar
van in eenige25 of 30pondt Pulver na dempinge bevonden Wojdt; beſchadigende
eenige Huyzen , doch wepnighMenſchen , 300 dathet teverwonderenwaar;yder
voozzienighept/ terbeſcherminge
Bombewaseen genoeghzamegetupgevan Godts
van de Menſchen , in'tmidden van depuyntlopen der Huyzen. In de tweeGafthuys
kerken durfde mennietlanger / uptvzeeze der Bomber en Granaten , predicken : Het
Gaſthuys in de Peper-ſtraatleedtbpzonderlijk groote ſchade/ waarin op diverſche
plaatzen verſchepdene Bomben zijn gebogſten / veele deelen van 'tzelve ruinerende
maar bpzonderlijk wap'er een midden indeGaſthuys Kerke , gevallen / die alleGla
zen in deKerke in klepne ſtukken
verbypzelde / veeleGeſtoelten nerbiak / en Het Orgel
onbyupkbaar maakte ; Maar het Gaſthuys-kerkjen in de Pelzer-ſtraat , verloor al
Teen deGlazen , waarom aldaar eerſtde Catechizatie deg Donderdaags , en daar na
de Predicatien des Zondaags ſlechtsvoor een groten tijd zijn verhindert: maar in de
ander drie Kerken wierdt noch continueel den Dienftgedaan / fehoon den Vyandt
met zijn Canon daarop groote force dede /doch konde de zelbenfetbeſchadigen . Jeg
naarmiddaaghs is eenTrompetter meteen TamboervoordePoortgekominy medi
hengende eenMiflive van den Keurvorft van Keulen en den Bilichop van Munfter ,
tot op -eyſchingevan de Stadt , en zijntegens den avondt geblindtdoektbinnenge
bracht ; De Biſſchopſeljaarondertuſchen inbeeldendedathet philſtant van wapenen
was , omdathet fehieten van ong Canon enMuſquetten wierd opgeboudeny qua
WI 2 men
340 Den Franſen , Keulfen , en Munſterſen Oorlog
men boven op haar Werken ,doch Zijn Excellentiehoorende dat ons Canon nietmeer
geroertwierde/ heeft daadlik zin Camerlingh na deWallen gezonden m
/ etozdže om
ſterker als opt/ somet CanonalsMuſquettenopden Vyandt los te branden / Het
welke met zulken effect geſchiede/ dat de Biſſchopſe tommelinghs in haar Werken
vielen/ en als rookvoor dewindt verſtooven / waarop zp de onze ook niet ſchuldigh
bleven / 30 met ſchieten van Canon en Muſquetten , werpen van Bomben , Grana
tenen Branders , het welk meeſt den geheelen nacht geduurt heeft; Een zeer groote
Bombe is in de Peiffers-ſtrate , in eenRegen -waters-bak gevallen / en uptgeſmoozt/
wegende 300 ponde, en behalven de ander Specien die daar upt genomen waren /
Want aan fijn Pulveralleen wag'er een gemeene Water-emmervol uptgehaalt; wel:
ke Bombe, als wat wonders bewaart / naderhandt aan de Vreemdelingen om
geldt vertoontis .
Maandagh den 22dito , des mozgens quam in deStadedetijdinge van de Attaque
op AduwarderZijl gedaan / daar deBiſſchopſe braaftegaſt , maar ſcherp opgedift
waren / 30 datse een Overfte , 3 Capiteyns , en zeer veel gemeeneSoldaten , diedeze
harde koft niet konden verdouwen / moeſten vooz het gelagh laten blijven. De Heer
Præſiderende Burgermeeſter Henrik Cluivinge had uptde naamvan de Ed . M. Heeren
des Raadtsaan de E.Paſtor Mees , inwiens hups / achter Martini Kerk , zijn Ed. was
ingetrokken / bekentgemaakt, dathaar Ed.Mog. geerne zouden zien dat de ge
vluchte Predicanten, binnen de Stade zich ophoudende/ alle dagen Morgens en:Avondrs
een Predicatie en Gebedt deden in de Noorder-kerk , algo de meeſteHeeren en Burgeren
aan diezijde der Stadt gevluchtet zijnde / en niets te doen hebbende / daardoor tot goes
dedevotiezouden opgewekten gedient wozden ; waar op uptlaſt van de Predicanten
in de Stadt , alle Landt-Predicanten verzocht wierden in de Academie -kerk te vee
ſchijnen / gelijk ook geſchietis ; Aldaarheeft de outſiePredicant der Stadt , D. Gual
therusPicardus , dewelmeeningevan deH. H. des Raadts bekent gemaakt/ enver
zocht dat de E. Broederen deze ſtichtelijke voorflagh mochten involgen ; gelijk alle
aanwezendePredicanten haar veerdige berepdtwilligbeyt betoonden / ftellende on:
der malkander die ozdge / dat pder Claſlis een week langh den Dienſt zoude waarne
men ; Deze voormiddagh zijn deg Vyandts bovengemelte Trompetteren Tamboer
Haar aanbrengengehoozt7 waar bp.jp navolgende Mifliveoverleverden :

Luydende in 't Nederlandts aldus :

С О Р І А.
4

Vrgermeeſteren enRaadt ,famptde gantſcheGemeenteder Stadt Groeningen: Is't voorheen

bekent , dat de Hooge Heeren Geallieerden , tegensden Staat der Vereenigt geweſeneNeder
landen gerechte Wapenen voeren , die door degenadedes Alderhooghften ſodanighgeſegentzijn,
dat daar van alreede verſcheyden voornameProvincien geheelzijn afgeſondert;, en dat niet
weyniger de Provintie van Groeningen , door de veroveringe der VeſtingeKocverden , en alle
anderetot haar ſekerheydtdienendeSterkten en Plaatſen ,te Lande is beſlooten ; en te Wa
ter", wegens de aannaarderende Koninglijke Scheeps- Armaden , geene ontſet te hoopen
heeft ; dat de uytgemergelde FrieſcheVolkeren meerendeels zijn geruiñeert en verſlagen daar
; En
 tegen de Vereende Nederlanden. 341
daar -en -boven dat het met de Attaque aen de Grachten zoverre is gekomen , dat de Stadt met
allen ernſt aangegrepen zal worden ; Of nu ſchoon de voor-hooght-gemelteHeeren Geallicer
den wel bevoeghtwaren , op,gelijke manieren met de ſcherpte der Wapenen voort te vaaren ;
Zo bebben doch de zelvetot betuiginge baarder Furſtelijke goedtaardigheden , voorgedachte
Burgermeesteren en Raadt, Sampt de Gemeente van degemelte Stadt, hier door te betuygen
aanbevolen , datzynietongenegenzijn , indien de Stadtzichten goeden zalſchikken en over
geven , om de zelve in goedenwelſtandt te behouden , ook door middel van een rechtmatigh
accoort tot het Heylige Roomſche Rijk , en tot des zelven gemeene Duytſche Vryheydtte bren
gen; Zoude nu de Stadt hier tegen zichdoor booze Raadt-gevers verleyden , enmet verachtin
gedezeseenigen tot haarbehoudenis noch overigemiddels , het tot ophet uytterfte laten aanko
men ; In zulken gevalle , zal de zelve, alzo het aan haar keure Staat , om nu noch alle on
heyl te verhoeden aan haar eigen ruine ſchuldigh zijn ,en aan alle daar uyt ontſtaande onge
lukzaligheden, welke zydoorVuur enZw.certhaarzelfs enhare Mede-Burgeren , ook de one
Schuldige Wijven enKinderen ,zekerlijk toe brengende, fy voor Godten deWerelt teverane
woorde hebben. Gegeven in 't Veldt-Leger. voor Groeningen , den 13 Julii , 1672.
Uyt genadighſt bevel en in de Namen van Zijne Keur-Vorſtelijke
Doorluchtigheyt van Keulen , en Zijn Vorftelijke Genaden van
Munſter , is deze met hare ondergezette Zegelen verzien ge
worden.

Dezen zelven dito , wierdt dooz Trommelflagh langs der Straten uptgeroepen de
Sententie van Wigbolt Broerſema, gewezene Colonel en Gouverneurvan Coeverden ,
over het fehandelijk overgeven van Deventer, en overloopen tot den Vyandt ;
waaromme hp verklaartwozde / vervallen van al zijneDigniteyten, en zoo hy nu of
hier namaals bekomen wierde, met de Doodt zou worden geſtraft , en zijn Goederen
verbeurt. Eenige pverige Burgers zijn na Martini Kerkegeloopen / alwaar in eene
!
der Glazen het Wapen en deNaam vanBroerſema afgemaakt ſtondt i alsColonel ba
ben de Wapens der Capiteynen van zijn Regiment ; eerft trachte een het zelve met een
Roerdaarupt te ſchieten , maar alzo het Roer niet afging / is een anderna de Hooft
wachtgeloopen , vandaareen Piek halende / waarmede hp'tzelve t'eenemaal heeft
uptgeſtooten .
De Vyanden continueerden dezen dagh zeer ſterk met hetinwerpenvanBomben :
& en groote Bombe, gevallen door het Dak en Zolderingein 't Huysvan de Heer Se
cretaris Tammen , doode aldaar deHuysvrouw van Capiteyn Prott , Commandeur in
de Bourtange ; Een ander viel in't Confiftory-kamertje van de Aa-kerk , ruineerende
het zelve t'eenemaal: Dit vzeeflijk werpen der Bomben caufeerde groot vluchten in
de Stadt , van de Zuyd naar de Noord- zijde, alwaarde Huysjes , daarin te vooren
3 of 4 Perſoonen te wepnigh rupmte in hadden / nu vood10of12 noch een Paleys
ſcheen / zo wonderlijk kan men vande noodteen deught maken , ja menigh hondenoch
nau onderOak geraken /en moeſten haarop deStoepen ,onder een Luyffelbehel
pen / zommige maakten Hutjes van Stroo in de Dwingers (datzijn Bolwerken ) aan
de Noord - zijde derStadt , om datzegeen hupsveſting bekomen konden / en hebben
daargeduurende de belegering haarrefidentiegehouden. Maar ' s avondts omtrent
9uurenwanneerhet ſmijtender Bomben eenwepnig ophieldtz/ agh men een poerna
zijnverlatenHuysen Goet loopen /om /zo veelmogelijk was/tebergen /dochzommige
#EX 3 Heerden
3.42 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
Heerden weder met dzoef hepdt/ dooz dien al 'thare onder de Puynhoopen lagh hes
ſtelpt. Deze namiddagh zin de Trompetteren Tamboer degvoorigen daaghs bin
nen gekomen / weder upt gelept / met navolgendekloekmoedige Reſolutie , zonder
onderteekeninge / alleen metdes Stadts Zegel, gekijk de Op-eyſchinge geſchiedtwas /
en lupdt als volgt :

с 0 P IA .
Doorluchtige Hooghgeboorņe Furſten en Heeren ;
p de ſchriftelijke op -eyfching van onze Stadt, uyt bevel en Namen van de Heeren
O ben wy uive Doorluchtigheyt willen te gemoet voeren , dat wy3oons , vertrouwende op de
hulpe van Godt Almachtigh , de gerechtigheydt van onze zake, en getrouwigheydtvmonze
Bondtgenootenen Hooge Geallieerden , cendrachtelijk benevensonze Luytenant Generaalgere
folveertzijn , onze Stade met Goedt enBloedt ten uytterſten tegens alle hare Vyanden te verda
digen en beſchermen , waar toeons door Godes zegen nietsis ontbrekende. Gegeven in Groenin
gen den 22Julii , 1672.
Uyt bevelen Namen van Burgermeeſteren en RaadtOudten Nieuwe, mitſga
ders Taalmannen en Geſwoorene Gemeente der Stadt Groeningen , is deze 1
met onzes Stades opgedrukte Signet beveſtight.
(Het Opſchrift waar.)
Den Doorluchtigen HooghgeboorenFurſten en Heeren
Chur-Furft zu Keulen en Furſt zuMunſter.
Dingsdagh den 23 dico , met het aanbzeken van den dagh / begon den Vyande als
vooren zeer heftigh met Bomben en Stinkpotten in de Stadt te werpen / waar door
veel treffelijke Gebouwen in Steenhoopen wierden verandert /'twelke de couragie der
Burgeren niet verminderde, maar vermeerderde /entotzullien bitterheptverwekte /
datze liever alles / ja haar laatſte druppel bloedt , bp de Stadt wilden opzetten / eerge
de zelve aan een Huurling van de Franſen wilden overgeben . Dooz ozdze van den
Raadtwierd opzichtgenomen / wat Graan en andere Voorraadt binnen de Stadtwas /
en bevondenzijndedat de Stadtvan alle Eetbare Waren welvoorzien waar / en omalle
duurte daar binnen teverhoeden / hebben een Plakkaat aangeflagen / datgeen Rogge
duurder verkochtmochtworden / als een Mudde 4 guldens 10 ſtuyvers , zo dat men f

geduurende de Belegeringe 8 pondtBroodt voo2 5 Ituyvers en een half, eneen ponde

Botter om s ſtuyvers konde koopen / voozts was alleg na advenant/ zodatmen hier
zo goet koop in als voor de belegeringekondeleven . HetKrijghs-volkop Aduwarder
Zijl , dooz 200 man onder 't commando van Capiteyn.Wridzers afgeloſt / is tegen
den avondt hierbinnengekomen . Tegengmiddernacht deden de onze metomtrentso
man geſcheeptin een Turfſchip, een furieuſe uptval/ bupten't kleene Poortjen , in de
Keulle approches , nedermakende verſchepde van den Vyande, brengende 2 Ge
vangenen ; eenige Snaphanen , Muſquetten en andere buýt mede na binnen / van
d'onze waren 3 gequetſt / doch niemant doode gebleven . Het ſchieten der Mul
quetten
 tegen de Vereende Nederlanden. 343
quetten upt de Faucebre duurde den geheelen nache , byzonder aan der Studenten
poſt .
Woenſdagh den 24 dito , zagh men degVyandrs Bomben en Stinkpotten in groote
menighte in de Stadtvliegen / en deden groote ſchade aan de Huyzen , maar wier den
van deWallen treffelijk beantwoozdt. Des morgens omtrent8 uuren ging eerſt een
Kanon -kogel doozMartiniKerk , even boven't Gewelffel, aan dezijde van de Toren ,
enten halfnegen viel eengroote Bombe omtrent de zelve plaats /makendeeen groot gat
in't gewelft , en vervullende de Kerke met ft iftank van't Buspulver , waar door
yjet Volk upt deKerk Wierde gehouden / en ut Predicatien de eerſte en eenighſte maal
is verhindert geworpen. Tegeng de middagh wierd upt pder Compagnie eenigeSol
daten gecommandeert/ onder Capiteyn Huyzer , uptmakende omtrent 150 man ,
die des namiddaghs in Turfſchepen bupten het kleene Poortjen , weder een heete uptbal
in de Keulſe Werken deden / daar alles nederhakkende / wat haar voorde handt
quam / en geen quartier begeerde / 30 dat het een geheel Allarm in derVyandtLeger
verwekte/ en zijn deOnze op het aankomenvan deg Vyandes Ruyterye weder ozdent
lijk na haar Schepen geretireert, mede voerende zeer ſchoone buyt, en over de 20Ge
vangens; daar onder 2 hooge Officieren , daar bp d'eene 150 Ducaten / en by de an
dere 100 Ducacons, nebens andereKoftelijkhedenbevonden / en tot buyt gemaakt
wierd ; deze 2 Gevangenen zijneerſt by een Stadts Dienaar aan Martini Kerkhofgelo
geert/ doch de volgendedagbzünze op deAa-poorte gebracht/ alwaarzp (vanden
Dienaar der Stadt verſtaande / dathet een ozdinaris Gevangen plaats der Burgeren
van Groeningen was) gezepdthebben : Hadden zich deandere Steden zowel als deze
verdedight, wy waren noyt Burgeren van Groeningen geworden ; en is deg nachts
aangemerkt, dat de eené zo veel boven de ander in aanzien wap / dat de eene zich
op / en d'andere voozt 't beddenederlepde: Naderhandt heeftdePrins van Furſtem
berghmeermaals door Trompetters håar begeert te loſſen / doch is t'elkens afgeſla
gen. De Heeren Starkenborgh , Tamminga, Jarges , en Alberda , methaar onderhoo
rige Huyfluyden , ſtutten met vlijt des Biſſchops Troepen , die het Řeydiep zochten
tepaſſeeren . De Vyandevergramt/ over degeledenfmaat van dezen uptvai,begoſt
omtrent middernacht30 ſterk met Bomben en Branders in de Stadt tewerpen / als noch
opt gedaan hadde/ het welk ook al eenighzing brandt in de Peper-ſtraat verwekte
doch
wierd dooz degrootenaerſtighept der Menniften aanſtondtg geleſcht : Hoewel
den Vyandeop deze brandt heftigh aan kanonneerden ,waar dooz een Mennift het leven
verloor.
1

Donderdagh den 25 dito , zijn upt Vrieſlandt 250 gecommandeerde Soldaten bin
nen de Stadtgekomen. Ongemeen ſterk zagh men doen den Vyandt in de Appro
chesarbepden / ook deden zp eenige Kanon -ſchoten , en ſmeten veele groote Bomben
heel wijdi in de Stadt; onder anderen quam een zeer grooteBombe middenin de Eb
bingeſtraat, zijnde meer dan halfover deStadt ,nedervallende in de ſtoepen van'tZer
kenhuys, alwaarze een zeer grouwzamegroote en diepe kuplmaakte? Zerken-zit
banken verpletterende / en veele ſteenen verre heen werpende / en hoewel de Redger
Mettink met noch eenige andere in de ſtoepen zaten / bleven nochtans alle Menſchen
onbeſchadight/ de Dienftmaaght van Dr.Veltman , in dit Hups Woonende/ wierde
welzeer vuplen zwart bemoddertinhaar aangezichtdoch hadde tot/groote verwon
deringe/gantſeij geen letzel ontfangen . Tegens den avondt is een Bombe in Lamhun
ningaſtraat, by de Kromine-Elleboogh , geballen / (zijnde gene voor / noch na dien
tijdt /
311 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
tijdt / aan die zijde der Stadt zo verregekomen , aldaar nederwerpendezeker Hups /
waar in allenachten over de 40 Menſchen , zo oude als jonge / logeerden /en doen ter
tijdt waren daar 16 of 17 Perſoonen binnen ; doch het geen te verwonderenig )
daar is van alle maar eengequetſt/ zijndeeen Vrijft r, die onder een neerſtoztende
Balk / haar been gekneuſt7 en naderhant het zelve eſtozben is ; een man met een
kindt tuſſchen de neerſtostende muur met hethoofé bet mt/wierden bep de onbeſchas
bight daar upt gehaalt / zijnde deman een wepnic bedwelmt door de flagh en het
ſtofvan 't vergrupsde Pupn/doch he ndten wiſt nergens af:Zeker Verwer naaſt
aan het zelve Dups / doende met zyn amilie de maaltijdt/ zo wierd door de bzeeltes
lijke riagh / de Tafel, met alles dat ' er opſtondt/ aan de Zolder gewogpen / en nie
mant van haar / noch het Huys , maar deGlazen alleen wierden wat beſchadight..
Dezen dagh ontſtondt een ongemeene blndtſchap in de Stadt, over de tijdinge van
het gelukkigh arrivement van 14 Ooſt-Indiſche Retour-ſchepen op de Eemze vood.
Delfzijl. Tegens den avondt is een Tamboer des Vyandts voor de Poort gekomeny
doci moeſt(zondereens gehoort te worden) wieder vertrekken . En alzo een gerucite
doo?de Stadt liep / dat den Vyandtdiennachtwilde ſtormen/30 wierd aan de Wach
ten in de Faucebreen gelaſt wel op te paſſen. Zeer vjeefſelijk wierd 'er in de voor
nacht met Muſquetten en Haken upt's Vyandts Loopgraven in onze Faucebreen enop
de Wallen geſchooten / Het welkemetonsCanon en Muſquetten van de Wallen en ups
de Faucebreenwierde beantwoozdt ; en alzo de wachthoudende Luytenant in't Re
trenchement búpten (jet kleene Poortjen eenigh onraadtvernam /meende dat het op
een ſtorm zoudeuptvallen / heeft een Soldaat naar deHooftwacht gezonden / om zulks
te adverteeren ; doch up zonder de Soldaat met beſchepdtwederom te verwachten /
heeft door zijn Tamboer (zijndeomtrenteen uurna middernacht ) Alarm laten ſlaan /
de andere Tamboers dithoorende/ begonnen al tezamen zeerluſtighhare Trommels
teroeren; een luſt was het te zien hoe zich een yderop deze Wapen -kreetna zijn Alarm
plaatze begaf/ daar indeStudenten en Burgerye de čere wierd gegeven / van eerſt met
naar Compagnien aan de Wallen tezijn , hoewel de Militie met een zonderlingepver
haar ook zeerhaaſtaanhare Poften vertoonden / ja men jagh ook Stok -ouden Vrou
wen , en tedere Jeught,met couragiegewapent / na deWallen loopen /dathet ſcheen
of zy den Vyandt alleen zouden te keer gaan / ondertuſſchen donderdehet Canon van
de Wallen en upt de Faucebreen zonder ophouden in des VyandtsWerken , als mede
ſtonden onze Mortieren , beneffens de Muſquetten niet ſtil ; den Vyande dup onzacyt
gehandelt i betoonde nu ook dat hy nietfiiey/ want hy met zijn Canon , Muſquetten
enMortieren d'onze niet ſchuldigh bleef , maar demoedtvan eenStorm te wagen
wag verdwenen , dus ſtondendie van binnen /gecourageertdooz hare Opperhoof
den , voozt tot aanden mozgenſtondt een pegelijk aan zijn Poſt , verwachtendemet
verlangen na deg Vyandts aankomſte , maar ziendedat het als een miſt verdween /
30 leeft zich elk met den dagh weder na zijn Logement in ruſte begeven .
Vrydagh den 26 dito , zagh men den Vyandteven prerighin de Approches arbep
den / en continueerde met het finijten van bomben en branders nocheven ſterk : maar
wierden door ons Canonen eenige bomben zo begroet / datze desnamiddaghs wep:
nigh opde Stadt ſchooten. Doordemiddagh vieleen bombe de Vismarke,voorde
Völkerdingeſtraat , niet verre van een Burgerman , de wellie terſtondt de vlucht
nam tot voor aan in Hardingeſtraat , alwaar hp omziende/ bemerkte datdebombe
noch niet geſprongen lvas ; hp dan meynendenoch tijdts genoegh te hebbenom dit
Moorde
 tegen de Vereende Nederlanden, 345
:
Moordituygh te dempen f loopt daarwederom naar toe , maar daar na bp komen
del zo barſt dit Monſter in ſtukken / en verplettert die Man 30 deerlijk / dat hp in klep
ne ſtukjes tegrupſt Wierde. Dezen dagh is de Luytenant , die de voorgaande nacht
bupten ordue en noodt Allarm had latenſlaan / in apprehenſiegenomen .
Saturdagh den 27 dito , wierden eenige Gevangens binnen gebracht: Ook guamen
1 een goede partpeConingsmarkſche volkeren inde Stadt, die dagelijks bp20 of30
teffeng/ enzomwijlen meerderaanquamen . Des namiddaaghs is een IDagen met
omtrent 6o Bomben en Branders binnen de Stadt gekomen / die den Vyande , doot
haaſtigh retireeren van Aduwarder-Zijl, by Ematille in het water had yeſmeten .
Dedeiseen Tamboer binnen gekomen / verzoekende dat men de 2 Gevangens doch
behoorlijkwilde accommodeeren / waarupt wel tepeſumceren was dat ijet Per
ſoonen van aanzien bp den Vyandt Waren . Het ſchieten van den Vyandt was dezen
dagh van wepnigh belang / maar zo nu en dan vernam men wel eenige Bomben , die
daadlijk doo2 die van de Stadt methaar Canon beantruoozdtwierden .
Zondagh den 28 dito , geheel boegh in den moygenſtondt / na 't ondergaan van de
Maan , bp giſſingh omtrent 2 en 3 uuren / operrompelde een groote Partye van den
Vyandt de Schiltwachtvan'tRetrenchementbupten hetkleynePoortjen , doch zodza.
hp haargewaar wierd / loftezijn Muſquet , en retireerde in het Retrenchement; onze
Soldaten hier dooz opgewekt, hoewelze daar niet ſliepen / maar arbepden / liep een
pder na zijn Geweer, grijpende dathaargereedſt voozdehandt ſtondt/- Haar in der
haaſt gereedt makende / Idiooten geheel onvoorzichtigh alle tegelijklog / en aljozp
metwepnighPiekenverzien waren / konden gp den grooten indruk des Vyandts, die
metgeroep en getieraanquam/ nietſtutten /dieg ljeeft deOficiermetdeSoldaten de
wijk over 't Brughjen totin de Stadtgenomen / enzijn eenigevan den Vyandttotin de
Faucebree haar nagevolgt/ het welke den tweeden Alarm veroorzaakte: pder een
quam weder als detweedenacht te vooren / zeer ſpoedigh in de Wapenen , en op zijn
befchepden Alarm -plaatze; onge Conſtapels hier door opgewekt/ banden het Canon
luftigh op den Vyandt los /laden doen met Schroot,waar mede zp/ beneffens de Muf
quertiers ban de Wal, zo treffelijk onder des Vyandts Troepen ſpeelden / datge,plings
upt het Retrenchement ter vluchtna hare Werken liepen /achterlatende 3 Gevangenen
in onze Faucebree, waar van d'eene zijn naadtzak met Handgranaten was gevult /
die noch bp hem bevonden wierden ; de onze in’t Retrenchement weder poſtnemen
de/ vonden daar 2 of 3 Dooden , beneffens eenigh Geweer, datden Vyandtin'tretirees
ren van zichgewozpen hadden ;als mede/ datden Vyande de Klap vandeValbrugge,
tuſſchen onsRetrenchement en de Keulſe Werken , hadden nedergelupzpen / om upt
Haar Approches de onzein 'tRetrenchementgemakkelijker te konnen bezaelien ; dit
onozdentlik verlaten van het Retrenchement, wierd bp beelen / de Luytenant diejal
daar dewachthad / telaft gelepdt 7 alzo lp het Volk te veel had latex djinken ; de
Gevangens verklaarden datze tuſTchen 3 en 400 ſterk geweeſt waren. In dezen zelben
mozgenſtondt has den Vyandt met een ander Troep Volksdiergelijke aanslaghop
Hoogerbrugge, zijnde depas na het Hoogelandt, omtrenteen half uur van deStadt
gelegen alwaar d'onze een opgeworpenSchansje hadden / daar in 2 Scukjes en
eenige Boeren en Soldaten lagen / onder 't commando van Capiteyn Reyne Clant ,
aankomende met klepne Scheepjes over het onder water ſtaande Landt / maar
Wierdenzo Yeerlijk verwelleltomt/ 'datze met verliesvan verſchepden Officieren en
gemeeneSoldaten terugge moeſten wijken / achterlatende een Sheepje met Geweer ,
VP :Kruy
346 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
Kruywagens, Schuppen , en andereKrijghs-voorraadt, dat des morgens in de Stadt
isgebracht. Met den dagh begoſtde Vyandtvan een nieuwe Batterye , die van de
Stadtzeerſterk upt 6 Stukken te beſchieten / maar tweevan haar Stukken waren zeer
ras doozd'onze verlamt/ en continueerde met d'ander vier doch tot den middagb /
als wanneer haar ſchieten geheel op hieldt ; ook quamen eenige Bomben in de Stadt;
ons Canonflankeerde den geheelen dagh na 's VyandesBatteryen , waar aan men
haar zeer ſterk zagh arbepden. Tegens den avondt zijn 2 Waaghalzen in een kleer
Schuytje verzienmet allerlep Brandtgereedtſchap, bupten Get kleene Poortjen gevaa
ren/ om de Valbruggebp den Vyandt devoorgaande nacht neergeſmeeten /af tebran
den / dat ookzeer wel isgefuccedeert/ onder
dedamp van ons Canon en Muſquetten ,
waar voor zp van de Luytenant Generaal mildelijk zijn begiftight. Dezen nacht
ſchoot denVyande ongemeen ſterk met Haken en Muſquetten nade Faucebree. De
Burgery heeft dezen nacht d'eerſte maalmet6 Vaandelen beginnen tewaken .
Maandagh den 29dito, begojt den Vyandt zeer ſterk upt6 Stukken met gloeyende
Kogels te ſchieten van een Batterye in de Munſterſe Werken , aan de Heerewegh ,
omtrenthalfweghde Galgenbergh ; fmeeten ook zeer furieus met Bomben , Branders
en Granaten , beſchadigende verſchepdeHuyzen , doch tot verwonderinge zeer weps
nigh Menſchen , en verwekten aleenigebrandt, doch wierde voozt geleſcht doorde
yver der Menniften , diezeer blitigh daar op paſten : ook wierdenveelſchooten over
en omtrent St. Martens Kerk en 'Tooren gedaan / waar van een doo het Dak is gekos
men en een door het hooge Choor , en een ſtupte op de Vorft van het hooge Choor af
In de Tooren , op des Tooren -wachters Kainertjen , begonderlyk in het kaſtelike
Uurwerk en Speelwerk wierdedie dagh groote ſchade gedaan / bepde de Uurwijzers,
Aan de Zuydt-zijdeen aan de Noordt-zijde , wierden metCanon -kogels doo boozt ;
tuſſchen de tweede en derde Trans wierdeeen groote Breſſe in de Zuydt-Ooſterhoek
van de Tooren gemaakt/ welkeſchadevan verſchepde grooten en klepnen bip meer
beklaaght wierde / als dieeen pegelijk inzijn particulier geleden hadden ; 'tWasal/
willendeze SchelmenGeeſtelijke en Biſſchoppen zijn, waarom verſchconenze danGodts
Huyzen niet ? Wat voordeel konnenze van dezeKerkſchenderye genieten ? d'Onze bo
ſpeurende dat'er veelevan de Batteryen op de Walto hoogh ſtonden / om de Vyandt be
hoorlijke afbreukte doen / algo die te na aan de Grachtskant wag geavancert/ 30
liet men eenige dezendagh watlagerzinken . Alzo men in de Stadt eenige kondtſchap
bequam / datupt deg Vyandts Legereen groote partpe Voet-en Paerde-volkwas o
getrokken / en daarover beduchtwas / ofdeVyandt wel pets op Hoogerbrugge on =
dernemen macht/ zowierd in den avondt-ſtondt een partp Paerde-volk derwaarts
gecommandeert.
Dingſdagh den 39 dito, quamen 3 Officieren , vanhet Hollandts ſecoursonder de
Overſte Jorman bimen de Stadt, waren aan deSoltkamp uptgegaan / hlaaghden
mislepdt te wezen / doo dien men haar had aangebracht dat Groomingen al overwas ,
hadden daarom geſthroomtomvoort te zeplen / maarzagen nu datze (chandelijk be
droogen waren . DeBomben enGranaten quamen metgroote menighate in de Stadt,
alsmede degloeyendeKogels,hetſcheen datzp 'top St.MartensKerk
en Tooren noch
al gemunthădden . En alzo een goedepartp Coningsmarkſe Volkerenop wegh wa
ren / om hier te komen / en dooz dien alle huyzen vol menſchenwaren / go vande
Vluchtelingen van bupten ingekomen / als mede door de gener die van de Ooft-en
Zuydt- zijdena de Noordt-zijde waren gevlucht/ om datbare huyzen door de fichik
Melijke
C
 tegen de Vereende Nederlanden . 347
De Sade kelijkeBomben in Puynhoopen verandertlager : Ja eenigehadden al bp gebuk van
van die huyzen , de ſecreten onder de Heere- en Ooſterpoorten bogen totſchuplplaatzenuptges
rengete hooxen / om voor de Bomben bebzijdtte zijn : daarom wierd dooz Burgermeeſteren
dagh en Raadeozdze gegeven / dat alle de genedie Markt-kramen hadde / dezelve op 't nieu
Scade; we Kerkhofmoeten opgetten / tot Logijs voorde aannaderende Hulptroepen,het gee
Im Wax nemet grooten pver van deBurgerye nagekomen is . Het Welter- quartier der Omme
Telecom landendoorde Biſſchopſe geteelijk verwoeſt / zin daar weder uptgetrokken / mede
Jeba
nemende alle Paerden , Koeyen en Schapen , & c. die gp / beneffens zeer veel geroofde
Zat Goederen , na de Leek , en van daarna hetLeger hebben gevoert : De Boeren wes
derom by haar huyzen komende / vonden de Dorpen Zuydthorm , Noordthorm ,
eur Nyezijl, Oldehove en Efinge, &c. met ſtinkende krengen vervult / want deze Stroo
pers haddende beeſten geflacht/ het vleeſch dat haarbeſt aanſtonde /gegeten / en
bereſtop hetvelt laten leggen verderben . Degen avondtis den Furft zu Pleunen , met
as RitmeeſterJan Sikkinge en vsrſchepdeandere Officiers op de Wal in Ooſterdwenger
gegaan / licten op haar Schalmeyen en Trompetten , tot ſpijt van den Vyant, acs
coort blazeri / latende ondertuffchen inpder Pauze al het Canon daar omtrent opde
Vyantlos banden / het welk totover middernachtgeduurt heeft/ daar op de Bif
ſchopſe wepnigh antiwoozden.
Woenſdagh denlaatſten Junii , wag hetſchieten metgloeyende Kogels, en het ſmij
tenmet Bomben en Branders noch als vooren /en wierden eenige Menſchen getroffen ,
doch het ruineeren der Huyzen wierd woprigt meer ge-ertimeert/ alzodemeeſte
Huyzenaande Zuydt- m Qoft-zijde der Stadt alwaren beſchadigbt / ende reſt waren
door de Eygenaars en Huurders tenbeſten gegeven / zeggendegenoegh gewonnente
hebben , als deStadt maar behouden bleef. Een zeergroote Bombe op het Rademarkt
gevallen / is doo;tweekleene Jongens, onvoorzichtigh toeloopende/ gedempt/ met
natte ſtratendrekin de Pijp teſtoppen. Een Sleper aan de Waagh , zittende op een
vaatje , en zijn Paert voerende / go wierd hetvaatje onder het dooz een Vyandts kogel
wech geſchooten / dat hy achter over viei/ zijn Cameraden toeloopendeom hem op te
hetpen / meenden dathy gequetftwast maar ziende dat hponbeſchadight weder
by ſtondt/ is 'tineen lachje ge-epndigt. Een gloeyende Cogelin des Contrerolleurs
Sybrandts Huys gekomen zette zich neder op een Honigh-kan , verfchzokte alleen /
waarmede de Kan toegebonden was / zonderKan ofHonigh , ofyemantin denHups
ze te beſchadigen. Zeer remarcabel ishet / hoeinzekergroote Bombe, (100g deBil
Ichopſe in de Stadtgeworpen ) een Plaatje gevonden wierd / het welke uptnieuwsgies
righept van verſchepde Perſoonen uptgeſchreven is / doch konde van niemant recht
gelezen /nochuptgelepdtwozden/ het gemeen gevoelen was dat hetin eenige Beſwec
ringen ofToveryemoeſte beftaan : DeLetteren ſtonden op volgendewijge:
PATER ET PRICI
PIUM SAPIENCIA
FILIUS UNSPIRIT
US ET SANCTI ET SIRA
NUS MTO S BCDEMC
EINUS DC DCDOE
OPEHOPRTGKHNAP
AMEN .
PP 2 Degen
348 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
Dezen zelven dito , igtupt Vrieſlandt 20000 pondt Pulver in de Stadt gezonden / mtt
noch 2000 Carolusguldens tot betalinge van deFrieſfe Soldaten .' En alzo men nu zes
kerbericht was /dat den Vyandt (upt vzezevoor ong Canon)niet meer bp dage/maar
bp nachtena de Loopgrave ging / zo wierddoorlaſt van onze Commandeur, de Furft
zu Pleunen , diehem zelf geduurigh opde Wallen vertoonde/ al het Canon geſtelt op
de Wegh daarze van het Blaeuw -huys na de Approches gingen / de Konſtapels bp
daagh haar Schurdaar op geſtelthebbende/ zo wierd des avondts omtrentten10
uuren een teken gedaan / waar op al het Canon van de Wal en upt de Faucebreen
teffens wierde geloft / zo dathet ſcheen of hetalles daar omtrent in vlam en brandt
ftonde ; onge Mortierendeden zulken operatiein den Vyandes Werken , dat mendaar
upt in onze Faucebree een geroep van loop , loop , konde hooren ; dit ſchieten ten twee
demaal bp de onze hervatzijnde / betoonde den Vyandt dat hp opgewelt wag /want
heeft koji na den ander wel dertigh Bomben en Branders in de Stadten na onze Walen
Faucebree geworpen /-een Huys in de Peper- ſtraat raakte in brandt/ en een Student
in de Faucebree in zijn borſt gequetſt/ de andere Studenten zochten hiervan Revengie
te halen / branden by geheele voleën hare Muſquetten los / roepende denBiſſchop 1
( gelijk zy beeltijdts 's nachts deden zeer veele Eeren -tijtels toe/ hetwelke (na'tzeg
gen der Overloopers) bp den Biſſchop zelfs verſchepdemaal gehoozt is, die dikwils de
Loopgraven quam bezichtingen , alles corrigeerende wat vervallen was het zelve
aanſtonts latende verbeteren / want
hp niemantvertrouwde/daar upt welaftene
men is , hoehpdeze Belegeringe behertightheeft.
Donderdagh den 1 Auguftii, continueerde den Vyande noch ſterk met gloeyende
Cogels in de Stadtte ſchieten , maar wepnigh met Bomben , doch eenigeGranaten
wierden upt haar Canonin de Stadtgeſchooten . Dezen dagh gnamen oder Delfzijl
100 Man , en nu en dan meer kleene Troepen van denieuwsgeworveneConingmarkſe
volkeren in deStadt, die al te zamen op hetNieuwe Kerkhofinde Kramen Wierdenver
deelt. Tegens den avondtzijn 31 Schepen het Reydiep op/ in 'tgezichte van denVy
andt, voor dezeStadtgekomen / daarinwas ge-embarqueert het langh -verwachte
ſecours van den Prince van Oranjen , zijnde een nieuwsgeworven Regiment,beſtaan
dein 14 Compagnien, onder hetcommando vande Overfte Jorman , maar alzo eenige
Schepenomtrent het Tichelwerk , door 't verloopen van de vloedevaſtraakten / 30
zijnge alle noch die nacht bupten gebleven. Dezen nachtwierde aan wederzijden zeer
wepnigh metCanon en Mortieren geſchooten .
Vrydagh den 2 Auguftii, was het den gantſchen dagh geer ſtil / 30 dat de Hollandtſe
Soldaten waaghden of den Biſſchop noch voor de Stadtwas , maaralzo na groote
ftilte dikwils een ſtoztregen valt/zo was 'tvermoeden dat den Vyandt in dezeſtilteniet
fliep / maar met petgnotabelg beſighwas / en algo menin hare werken verſchepde
hooghten zagh aangroepen / zo vielen gedachten / dat zp mineerden /ofmet het ma
ken van nieuwe Batteryen bezigh waren . Dezen voormiddagh omtrent 10 uuren
tp het Hollandts Regiment in goedeozdze binnen gemarcheert / na dat alvooren haar
voor de Kranepoorte den Eedt doorde HeereGokkinga was afgenomen : DeOfficie
ren vertoonden haareen pegelijk voor hun epgen Compagnien , hebbendede Hoeden ,
na de couleure van hare Vaendels , verzien metgroene Pluymagien , enzijn alzo op de
nieuwe Offemarkt; voor de deur van onzen Luytenant Generaal Rabenhaupt geran
feert 1 de Soldaten Wierden doen by płoviſie in de Aa-kerke geplaatſt/ de Officieren
zochten haar Logijs bp de Burgerye, gelijk ook door de Soldaten naderhandt is gies
daan .,
 tegen de Vereende Nederlanden , 349
daan. Dezen dagh is een Vergaderinge der Staten gehouden /Waardoor de toeſtandt
1is van de Stadt , en der zelvernoodtwendigheden bp Miſlive aande Staten Generaal enden
Prins van Oranjen is bekent gemaakt. Dezen nachtwierd niet als eenige Muſquet
ſchooten upt des Vyandts Loopgraven gedaan : Maar
Saturdagh den 3 Auguſti, ſmeet de Vyandevan den morgen totden avondtbạeefTe
lijk met Bomben en Branders in de Stadt, eenige Bomben waren van binnen met
Hande-granaten gevult/ die / wanneerze quamen te berſten / 10 / 12/ en meer ſlagen :
1 gaven ; ook quamen de gloepende Kogels , van de Batterye aan de Heere -wegh , geer
menighvuldigh in de Stadtvliegen / en deden mede zo hier en daar aleenigeſchade /
doch verwekten geen bzant ; onze Canonniers deden groote vlijtom deze Batteryete
ruineren / maar 't zp datze te ſterk gemaakt/ ofte diep in de grondtwas /ong ſchier
ten deed wepnigh voosdeel/ maar onze Bombentamelijke operatie . Het Hollandts
Regiment wierdt dezen dagh gemonſtert/ toonden eenige onwillighept /gelijk degi
daaghs te vooren geſchiedtwas over den Eedtvan getrouwighept7haar inquarties
ringeen overleveringe van 't Pulver , doch wierden daar toe genoodtzaakt. Eenige
Boeren, de wacht houdende aan Ruyſſcher-brugge, bequamen omtrent Engelbert
en Middelbert eenigeGevangens,diezepden datze vzpwilligh quamen overloopen / des
den ook geen tegenſtant. Dezen dagh zijntweeSchepen, geladen met Boter , Spek ,
Kaas , en andere Vivres , van hier uptgebaren na Hollandt ,waar bp wel afte nemen
was/dat wp hier (Godtniet ten trots geſproken ) green Vyantbehoef den teontzien /
alzoo het ons aan Proviande en moedtnietmanqueerde. In's Vyandts Werken tur
de Heere- en Oofter-poortwierdt dezennacht zeerſterk gegraven / Waaronder
fchen
ons Canon zeer dikwils los brande:
Sondagh den 4 dito , quamen berſchep de Overloopers binnen / zeggende datiden
Vyandt over alveel Schuren afbak / en zich totſtormen prepareerde / klaaghden zeer
dat'er grootgebzeli van verſch Water en Broodt in'tLeger was. Ookzaghmenden
Vyandt bezigh met het maken van een nieuwe Batterye, dichtaan deGracht, na het
Ooſter-Dwenger , enalzoo geoozdeelt wierde/ datonzeoude Batteryen nietſuffiſant
genoegh waren / om deze (wanneer hp voltoptWas ) in zijn loop teſtutten / 300 wier
de dooz dievan de Stadteen nieuwe groote Batterye in het DrenkelaarsDwinger aanges
lepdt. Dezen dagh zijn hier vier Compagnien binnengekomen / zijnde van de gene
die in Coeverden geweeſt waren /waren zeer zwak van Volk , dos, dien denBiſſchop
daar veel af genomen had ; : 3p hadden doorhet langy omzwerven / veel honger 1

en kommergeleden. Het ſchietenduurdenochals vooren , maar meeft aan onze 1

zijde.
Maandagh ,den 5 dito,geheel vroegh in denmorgenſtontwierden eenigeBomben zent
verre in de Stadtgeſmeten . Mede quam een Miffive upt Hollandt, waarbp ong aan
geboden wierde zoodanige behoeften , als bp onzeOpper-hoofdentotdes Stadtsdes
fenfie nodigb geoordeelt Wierde. Een groote partp Overloopers dezen dagh binnen 1

gekomen / daar onder vijf Franſen , die upt nieuggierighepdt een tijdtlanghop de
Wal by het Canon ſtonden ;de Wachthier upt ſuſpicienemende/of 3phet Canon zoch :
ten te vernagelen , hebben haar/hoewel te pverigh /daar op aangetaſt / en vooz den
Lieutenant Generaal gebracht/ en van daar na de Geweldige d, och's anderen daagus
nader onderzochtzijnde/wierden onſchuldigh bevonden /en weder vip geſtelt.
Dinghsdagh den 6 dito, Doozden dagh quamen 27 Man , zijnde deMunſterſeBrand
wacht , door hetHoornſe Diep bp onze Brandwachtvoor de Aa-poorte , daar zp nages
PP 3 geven
350 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
geven quartier , geblevenzijn totdePoorte wierd geopent / en zijn gebrachtop Roſen
dael , in de gemeene Gevangeniſſe, want alzulke Overloopers bp Sijn Excellentie in
wepnigh aanzien waren : deze verhaalden dat het Voetvolk in deLoopgraven zeer
beangſt was voor 't uytvallen van de onze,en daarom zo verliepen .Ondertuſſchen ſmeet
den Vyandt zo nu en dan eenige Bombenin de Stadt, maar gebrupkte wepnighzin
Canon , het geene bp die van binnen niet wierde geſpaart. Tegens den avontquam
voch een veel grooter partp Overloopers binnen / daaronder eenige die dezen Staat voo7
dezen gedienthadden .
Woenſdaghden 7 dico , Met hetopgaan van de Poort quamen weder ecpigeOver
loopers binnen / enwierden bp devoorige op Roſendaalgeplaaſt. Alzo den Vyande
in eenige voorgaande dagen wepnigh geweld had gedaan / zobegoft hp dezenmods
gen ) en Hooit den geheelen dagb /de Stadtzobạeeſſelijk van vijfBatteryen (daarop
omtrent de 30 Stukken ſtonden / zijnde meeſt heele en halve Cartouwen)te beſchieten
datde Conſtapels op de Wallen bp na verſteltſtonden / nauwlijks wetende aan welken
oogd datzp het zouden waarnemen /want een Battery was tegens de punt van d'Ooſ
ter-Dwinger, een ander ter zijden van deze Batterye na deOoſter-wegh , een derde
aan deOoſter-weghin deKeulſe-werken , noch eenvierde aan deWegh na het kleyne
Poortjen ,en de vijfde wag de Batterye aan de Heere-wegh half-weeghs de Galgenberg,
waar van nochcontinueel met gloeyende Kogels wierdgeſchooten / vanwelke zich
veele ontrent hetProvinciaalMagazijn neer zetten ,ook wierden voor 'tſchrikkelijk ſchies
ten eenige in de Huyzen gedoodtengequetſt; onder ditſchieten ſineetden Vyandtons
gemeenfterk metzijn Bomben na onze Faulcebreen Wallen ,zoekendeonze Batteryen
( die haar gedurigh quelden ) onbzupkbaar te maken / gelijk zp ook aan twee der
zelvebetoonden /op welkseene doozeen Bombede Conſtapel d, zie Busſchieters, en
een Soldaat worden gequetſt; ook wierden twee Soldaten in de Faulcebre gequetſt / en
een gedoodt: Oponzeandere Batteryen wierdt niet alsloſſen en laden gedaan /gelijk
mede door onze Mortieren , met zulken effect / dat men het gekerm upt des Vyandts
Loopgraven in de Faulcebre kon hooren ." Tegeng den avont begon het ſchieten van
wederzijden te ceſfeeren / en wierde voozt de nacht over gebracht / met het ageeren
der Muſquetten. Dezen dagh quameenAfgevaardighde van deVorſtinne van Ooft
Vrieſandthier binnen / met verzoek / dat Lier-Oort van Staten volk mocht ontbloot/
en haar wederterhanden geſtelt wozden .
Donderdagh den 8 dito, in den moggenſtontbegoſt den Vyandteven ſterk op de Stadt
te kanonneren / als mede met Bomben termijten /waartegeng de onzeal haar macht
in ſpanden /om met ons Canon en Mortieren 's Vyandts Batteryen te devaliſeren /want
tegeng een ſchoorvan bupten / wierden wel4 of 5 van de Stadt gedaan : Een Bombe
na bupten gefchaoten trefte inhaar Werken op een Wagen met Pulver geladen / fhaan
de alleswat'et omtrentwas in de Lucht. De groote Batterye in Drenkelaars Dwinger
ginghtamelijk vooxt / dooz dien de Vyandt op hetminſte geruchtzeermeeffelijkmet
Straat-ſteenen upt Mortieren daarna toe ſmeet / dat de Arbeyders geer hinderlijk
wag. De gen dagh is alhier te Scheep upt Hollande binnen gekomen verſchep de
Stukken Canon , veel 1000 ponden Pulver , een groote quantitept Canon- Muſquer
en
kogels, alsmede eenigeandere Krijgs-voorraadt. Degen namiddagh zijn tuſſchen 2 en
300! 30 Overloopers alp Gevangenen ingeſcheept / om na Hollande overgezonden te
worden warenmeeſt Weft-Felingen en Franſen,jp toondeeenige onwillighept/ Want
hadden alvoorth ineen Franſe Minive våpbeptberzacht / malzo zp uptgordemeeninge
poets
 tegen de Vereende Nederlanden . 351
7 Roler
lenneja overgekomen waren ; de Duytſers wierd dienſt gegeven / en de Brabanders en Vla
Ten zett
mingenkregen verlofom na Hupsterepzen. En alzodeKogels deze en devoorgaan
en ſimuat de dagy zo menighvuldigh doorde deuren van de Ooſter en Heere-poorten blogen /30
ughTh
wierddezen avont aan alle de Drekmenders belaſt/ haar Wagensmet Mit te laden /
en in de Ooſter-poort te biengen / om de zelve te ſtoppen / gelijk ook des anderen
nachts aan de Heere-poort geſchiedt .
Vrydagh den 9 dito, Quamen 4 Ruyters met haar volleMontering overloopen .
Ones De Borſtweeringen , Schanskorven en Batteryen , door het vreeſlijkſchieten omtreds
dert/ waren nu weder gereparart : het Canon aan wederzijden ſtondt dezen geffets
len dagh nauwlijks een ommezien ſtil / sok wierden veel Bomben upten in de Stadt
geſmeeten / het ſcheen of den Vyande de Belegeringe nueerſt te degen ernſt begon te
worden. De volgende nacht dede de Vyandt een attaque op Ruyſſcherbrugge, een
uurtjen van de Stadtgelegen : Een Troep Voet-volk , tot Zuyde-broek en daarom
trent haar onthouden hebbende / begaven zich omtrent 11 uuren in der nacht op de
wegh / gelepdtwordende doordeZoon van de overleden Paftoor teScharmer , klop
ten in ' t voozbp paſſeeren een Boer op / hem viagende of hyhaar de wegh na Ruyl
ſcherbrugge , wijzen wilde / de Boer antwoo deja , sp wilden haar gereedt houden
bp zoude zijn Schuytjen , dat bezyden'thupslagh / eerſt halen ; zp dit geloovende
lieten denBoer gaan / die in fteevan bphaar te komen na deBrugge roepde / om
d'onze tewaarſchouwen :3p een poos vertoevende / en ziende datden Boer nietwes
der quam / merkten wel dat zp bebzogen waren ; begaven haar geer pligh op de
wegh / om de Boer voor te komen , het welk haarook gelukte , wantzy al gelandt /
en tegen over de Brugge in de Huyzen gelogeert waren / eer den Boerdaar guam .
Doch de Boer by de onze komende / heeft aan haar de zaakbekent gemaakt; de
Vyandt eenigh gerucht hoorende / branden op de onze log / die haar daar op niet
fchuldigh bleven ; die van Hoogerbrugge het ſchieten ziende/ begaven haar der
waarts/ latende omtrent een derdepartbp haar Poftblijven / namen ook een Stuk
jen Geſchut mede : Zp bp die van Ruyſſcherbrugge komende / chargeerden luſtigh
met Muſquetten tegeng den Vyandt, doch rechten wepnigh upt / dooz dien de Mun
ſterſe de huyzen tothaar beſchuthadden / en upt Venſtersſchooten ; doch de onze het
Stukjengeſtelthebbende/ deden daar een ſchoot of twee mede/ Waar van de Vyandt
verſchrikt/ de huyzen verliet / de onge daar op over het watergezet / vielendevluch
tende Vyandt luſtigh in de ſteert / eenige neerſchietende/ bequamen over de 40 Ge
vangens , daar onder2 Officieren , de huyzen Wierden daadlik in devlam geget /om
diergelijke aanſlagen teverpdelen : Aan onzezijdewag een Doodeen 4 Gequerſten :
Op dit geruchtquamen wel iooo Boeren op de been / hadden zp doen doorgebroken /
3P zouden grootsbuytgemaakthebben / wanthet hooge Landt nochin vollepoſtuut
was .
Saturdagh den 10.dito , ' s nachtsging onzenLuytenant Generaal Rabenhauptzelfs
op de Wallen, bezichtigendealom debeſchadighde Bátteryen , Borſtweeringen ,en
Schanskorven , ſtellendeop alles goedeozdzes / beſtraffende de Timmerlieden over
haar
traaghept / dooz dien de tridt nu verepfchte dat men dehanden uptde mouw
moeite ſteken . In den morgenſtondt quam een grooteparty Overloopers binnen de
Stadt. Met der Zonnen opgangbegonnen alleonze Batteryen opden Vyandeloste
üzünden /, degroote Battery in Drenkelaars Dwenger nu voivaerdight/ begon men
DAAT Vanmet 9zwäre Stukken Kanon , pageweldigy in denVyandesWerkenteſpecs
Ten d
 352 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
len / met zulken effect/ dat het aleen uur dagh geweeſt was er den Vyandt met zijn
Canon begon te antwoozden/ hetwelk d'onze dede preſumeeren dat haar Batteryen
noch meeſt onbzupkbaar moeſten wezen : Zeer ſchrikkelijk ſchoot den Vyandtnu in
plaats van Bomben met Straatſteenen , zommige tot 100 pondt en meerder zwaar /
ja zomtijdts quamen upt een Mortier 157 16 of 20 te gelijk / zo dat men vertrouwde
dathp zijn Bomben en Kogels voor 't meeren deel al op deze Stadt verſpilt hadde :
het welke ook upt de navolgende geintercipieerde Franſe Miſlive genoegh af te nes
men is :
сор IA,
Van een Briefaan de Hertogh van Luxemburgh , zijnde
onderſchept door de JongeVorft van Naſlauw .
Komende uythet Keulſe Leger voor Groeningen , den , Auguſtii, 1672.
UythetFrans vertaalt.

DEE Saken veranderen ſich in dit Leger alle dagen ,ons Kanon heeftop Woenſdaghmorgen
Sogelukkighbeginnen los te branden , dat het vijfBatteryen heeftgeruineert , en deande
' re doen ſtijgen : Dåt felvegafons noch eenſtraalvanhoope, om dater een grooteverbaaſtbeye
in de Stadtfich openbaarde ; en datſeker Monnik, nuuyt de Stadtgekomen zijnde , ons bedste
geſeght, dat de Catholiken aldaarwilden verſekering verſoeken van ons , datby aldienmen
haar met ſtorm quam overweldigen , sy is dan van de plundering mochten worden bevrijdi.
Mijn Her Koningsmark is aldaar voor 14dagen binnengekomenmet 14 Compagnien , maar
onder 3 CompagnienPalakken zijn , die niet anders verſoeken als een uytval temogen doen ,
' twelk baar ook is toegeſtaan, on met den eerſten het felvete doen ; van defertavond fullen
toy tidee vanonſeMijnen volvaerdigen , een op deMunſterſe , en de andere oponſe kant; De
twee anderen zijn nochnietvoltrokken, en konnen ooknoch in 3 dagen nietvoleyndight wuioun .
Mün Heer van Munſter is verſekert , dathy op de dagh van St.LodowjkdeMileſal doen
-binnen Groeningen , maarmijn geloof is niet ſterk genoeg ) , om deſe fijn miracalen tegeloovens
en ick ſalnochſolange in twyffel ſtaanvan onfen ingangaldaar ter tijdt fijngebeden fullen beb
bendoenſwijgen80 Stukken Kanin , diegeduurigh op onsSpeelen , entegeniroordighſijn ſterk
ſte Batterye van 7 Kanonst'eenemaal verwoeſten ; fonder dat daar eenigh tegenmiddel kan
worden gevonden , omdat de geheele ommegangen vanonſe Batteryen fooeng vim , dat fy niet
anders als op een kant konnenſchieten : EndeVyanden hebben ſedert giſteren hare Batteryen
op foo een bequame plaatje gejlelt ; dat fy.aldaarvande onfeniet konnen wordenbefchadight,
Mijn Heervan Roeſerviere heeftmy belooft een aftrek van deStadt en desſelfs aanvallentege
ven , 't welk ſalkonnen dienen om't gebrek van mijnwel sprekénthene te verbeteren;
u ſenden metdeeerſtegelegentheyt. Ondertuſſchenſultghy ditweten , dát toy van22 Batte
ryen torden beſchootón , maar nu zijn daar vijfminder , waar van het Kanonop de andereis
gebracht. Wy hebben 24 Stukken Kanon op onje Batteryen , maarweyrighKogelsen Bu poe
der. Niet tegenſtaande defen', Jozijndereenigemet dele hoopebevangen , dat d'Engelſeafko
men om eenigh inval in Vrieſlandt te doen , gelijkſulks doormijn Heer van Turenne is bekent
gemaakt ; jo dat eenighſinsmocht gelukken , fofal ik hetſelve blijdelijk aan den Koningbe
kent maken: En by aldien ghyſchrijft aanmijn Heer deFurst Wilhem ,ze is mijn onderda
nige
 tegen de Vereende Nederlanden. 353
nige bede , dat ghyhem wiltbekentmaken , op zodanigemanierealsghy bequaam zultoor
deelen , dat hy u daar medegrootelijks zalkonnen begunſtigen , indien ik deere mochte hel
be om hem dezetijdingetebrengen. Ik had bykansvergetenu te ſchrijven , dat wy dezenacht
uytgezonden hebben een Capiteyn van deGranadiers met 150 Mannen , om zich Meeſter te
maken van een huys op hetDelfzijlſter Diep , 'twelke alleene van Boeren wordi bewaart. Wy
hebben de gantſche nachthet vuur van hare Borſtweeringe zien opgaan , 'twelkmy vaneen 1

goede uytkomſt doet twijffelen ; want het ſchijntdatdeze tegenſtandt vanandere alsvan Boe
ten wordt gedaan : Ten minſten zalhet aan haargebreken , zo d'aanſlagh niet ontdekt is ;
want de zelve heeft voorleden nacht ook gemiſt , en de20 Schepen met 150 Mannen geladen ,
zijn ontkomen in een Boſch , daar zy't overige var dien dagh zijn gebleven . Wy zien alleda 1

gen veete Ruyterye en Voetvolkuyt en in deStadt komen , 'tzyomVoeragietehalen ofdePoſten

te ververschen , die op hetvoornoemde Diep, zijn geſtelt : En giſter morgen heb ik so Ruytersge
zien , die met een ſterke rèn uyt de Stadt quamen , 't welkmyduet gelooven dat de aanſlagle
moet ontdekt wezen, enz.
Sondagh den 11 dito , worde als vooren met gedurigh ſchieten aan wederzijden
over gebracht/ de Cogels vlogen noch al na Martini Kerk en Toren , ook wierden
eenige Bomben., en verſchepde Straat-ſteenen in de Stadt geworpen /en een van onge
Conſtapels is daar doozgedoodt / en drie Hantlangers gequetſt., Ooh quamen dezen
dagh eenigeOverloopers bp klepne partpen binnen . Ong Canon dede dezen dagh zeer
goedeoperatie in den Vyants Approches. Dezennamiddagh quamen zeben Vaande
len Voetvolk uptVrieſland hier binnen / zijnde zeer zwak van Volk , alzoo wp meeſt
gevangen hadden geweeſt / en daar door zeer verminderi/ ook waren eenige upt de
zelve Compagnien met het gecommandeerdeVolk alhier tevooren binnen gekomen .
Maandagh den 12dico , contimeerde hetſchieten aan weder zöjden noch even ſterk /
2, en wat ' s daaghs aan onze Wallen en Batteryen ſchadeloos raakten / wierde des
nachts wederomgerepareert. Deel vyandelijke Cogels quamen ter zijden van Aa
:À Kerk , Aa Aa en Krane- poorte; Gen Cogel trof de boven -gevelvan de Servijs-meeſter
Vrerumeus Huys , in't neerſtozten der selver is een Soldaat upt de Kelderkomende / ga .
4: เมธี getreft / dathp in de handen der gener / die hem onder 't Puyn wech haalden / het be
perti ſtorvenis /doch een Vrouw met haar Kintje is onder't Puyn bewaart. Dan Vyande
lembab (meet nu ook zeer ſterk met Straat-ſteenen na onze Batteryen ,apparent om ons Geſchut,
dat haar zo geduurigh quelde / onbzupkbaar te maken . Upt de Overloopers vers
ſtondtmen dat het in ' sVyandts Leger veel heeter toe ging / want twee dagen tevoo
ren had een van onzeCanon -kogels 14 of 157 en een ander roof11Perſoonen , zoals
JUTCH jp na de Approches gingen / doodtgeſchooten : Mede bracht een Overlooper de tö
ding /dat van 7 of8 hooge Officieren , in't Blauwhuys aan demaaltijdtfittende / d’ees
k, ne upt het midden van haar het Hooft was afgeſchooten ; verhaalde vozders de onees
nighept tuſſchen den Keurvorſt van Keulen en den Biſſchop van Munſter , aangaande
Bus n het ſto men op de Stadt. Dezen dagh zijn alle hooge Officieren, diein Deventer grevan
andere gen hadden gezeten / van hier na 's Gravenhagevertrokken / omhaar voor zijn Hoog
Bugat heye den Prince van Oranjete verantwoorden. Tegens den avondt trokkenvan hier
ggelſe afin omtrent400 Soldaten , onder hetcommando van de Luytenant Colonel Arent Hunin
emba
ga , op gekere onbekende aanjiagh / waar over veelſpéculatien vielen . In de voor
U myhe nacht begoſt den Vyandt zeer Rerk met Bomben en Branders in de Scade te werpen /
doch deden wepnighſchade .
Alge 23 Dingf
384 Den Franſen , Keulen , en Munſterſen Oorlogh
Dingſdagh den 13 dito , wag hetmeeſtden geheelen dagh regenachtigh Weder;yet
was al een uur dagb geweeſt / eer men eenigeVyandtvernam / hp heeft doen eenigt
fchooten gedaan van de Batcery aandeHeerewegh , waar van hp gemeenelijk met
gloeyende Kogelen ſchoot / maar wierdezeerheerlijk vande onzebeantwoozdt i ka
dat omtrent de middagh 's Vyandts ſchieten ceſſeerde / en’s namiddaghs nietmeer
gehoozt wierde /_bp (meet doen ook eenige Bomben , van binnen met Handtgranaten
gebult / na onge Faucebreen, die barſtende 10 of12 fiagengaven / dochdeden wepa
nigh ſchade. De Ingezecenen van'tWeſter-quartierWierden door denVyandtdezen
dagh gedaaght/ omin de Leek op 't Huys van Nyen-Oordete verſchijnen / om over
de Brandt-ſchat en Sauvegarde te accozdeeren. In den avondtſtondtis Jr. R. Sikkinga
met so Ruyters uptgereden / om dewachtte houden bp Ooster-Hoogerbrugge., algo
men kondtſchap bequam dat den Vyande de zelve voozhadde te attaqueren .
Woenſdagh den 14 dito , voortná middernacht, begoſtden Vyande van deBarte
rye half-weeghs de Galgenbergh , zeer heftigh upt2 Stukken metgloeyende Kogels
te ſchieten / het welcke tot aan den middagh geduurt heeft/ begon doen met nocy
4Stukken zeer luſtigh de Stadt te beſchieten / gaande zeer veele na Martini Kerken
Tooren , onder anderen een / de welkeop den Toorenafſtuptende / biel doo, het Dak
in de Hooftwacht, doodende een Soldaatdieop deurflag te ſlapen . Dezen voors
middaghisde GeneraalMajoor HansWilhelmvan Aylua, geconvopeert doordeRite
meeſter Lyklamaen 30Ruyters, upt Vrieſlandhier binnen gekomen ,om met onzen
Luytenant Generaal Rabenhaupeoverdetegenwoozdigetoeſtandtte deliberceren . Da
de middagh quam een Tamboer upt het Leger voor de Stadt , diegeblintdoekk
binnen gebrachtzijnde / leverde een Brief ovet aan Sijn Excellentie , verzoekendt
detwee Gevangens te mogen loffen ,ofanders dat zy nahaar qualiteyt mochten worden
getracteert; als mede eenige Confituuren voor de Prins van Furſtenburgh , om eenige
Dames, by hem in 't Leger gekomen , te konnen complaceeren ; en wierde bp ongen
Luytenant Generaal, het eerſte/ als niet gebrupkelijk zijnde / upt belegerde Steden ,
groote Gevangens te latenlaſſen / plat afgeſlagen , hettweede/ om haarwelna meria
ten te tracteeren / dat men hier veel tractabelder in zulken gelegencheytsvas , alszy
neffens onze gevangene Officierenen Soldaten in Deventer en Zwolgeweeſt waren ; het
derde / aangaande de Confituuren te zenden , dat men hier zobeſighwasomkruyde
en loode aan haar te beſchaffen , dat men om zulke Lafferyetjes niet eens docht.
Cegeng den avondt iß de Overſte Luytenant A. Huninga methetgecommandeerde
Volk onberrichter zaak wederom in de Stade gekomen i zijnde deaanſlagb / dicop
de Nieuwe-Schans voorgenomen was / eensdeeld doo; detroumloophept der Boeren ,
die haar booz Gidzen zouden dienen / zelfs verraden ; want door de bonherhept dep
nachts , hebbenzp onze Soldaten op onbekendewegen gelepdt/ en zijn doorgegaan /
latendehetVolkinde donkerenacht op ongebaandeen flijkerige wegen ſtaan Wade
:
den de Oldampfter Boeren d'onzedus ſchandelijk niet bedrogen / daarzaudegroote
apparentit tot een goet ſucces geweefthebben ; anderduis indext Aanlagh mifukt1
doozdienenigh Volk van deonzeeenige Vyandelijke Ruyters achtervolghoen / diede
onzeontjaaghten binnen deSchansgekomenzijn en daar betødinge van ongeaana
komftbrachten /Waardoozde Biſſchopſe over alhaar Poften verdubbelden / om een
poghin'tzepitehouden : Capiteyn Yffelmuyden ditonbekentzijnde/ igdenachts tot
onder deSchans gremarcheect /doch de uptgezette Vyandts Schilde-wachten deonze ber's
wemende / maahto Alarm ,waar op upt deSchans met Canon geſchooten wietot/dsOverfte
 BOLON GRONING

2.பட்ட
WA
Yurt

Lin
ogok
... wa 2005 பராயைப்பு
‫וגנמ‬
‫اووووده یه‬

ாயாயா
பரப்பாரா நீராபாயம்மாறுபோயாயாய City
‫ مورد‬۱۱۹-‫= ب‬ ! a

.
.

111 : ‫شوفو معنفة‬

MULT
ST

MP

コンにおい
.

71
-N

‫كرددریابیده‬ Festival

‫هدر‬
‫رد‬ शाहरण
1
 tegen de Vereende Nederlanden . 355
Overfte Luytenant Huninga hoorende
dat deaanſlaghverſpiebt wag tiondt geraden na
de Beerter-Zijltewijken waarom Iffelmuydengeen recours bekomenden / mede na
Deboomoemde Zijlbp Huningaig geretiretrt: d'Onzekregen op dezetocht z Wagens
met Proviande , 10 Pacrden en eenigeGevangens, doch deGevangens waren dep nachts
wederom geefchappeert. Deze dagh liepeengeruchte door de Stadt, datdenVyanc
aftrok / het welkedoor uenigeOverloopers geconfirmeertwierdt/ doch vont nocy
Wepnigh credijt.
Donderdaghden 15 dito , In den morgenſtondtfchootden Vyandt eenigegloeyende
Kogelsin deStadt , alsmede eenige Bomben en grooteStraatſteenen uptzijn Mortieren,
maar tegens denmiddagh bieldt haar ſchietenmetCanon enMortieren t'eenemaat
op ; m is naar dezen tijdtook niet meer gehoort / fchoon ons Canon haar dikwils
daar toeſcheen tetergen / het welk groot nadenkien van den aftocht des Vyandts bp
die van binnen caureerde. De Generaal Majoor H. W. van Aylua zinzaaken almer
berrecht hebbende / is dezen dagh / geconbopeertdoor zijnobphebbende Ruyterve ,
wederom naarVrieſlandt vertrokken . In degen nacht Wierdenupt deg Vyandes
Loopgraven noch eenigeMuſquet-ſchooten na ongeFaulcebree gedaan .
• Vrydagh den 16 dico ,‫ و‬Pernam men gantſch geen Vyandt, alleen dat p haar zoms
tijdts lieten hooren met hetlop branden der Musquecten , daaronder ongCanonper
chepdemaal wierdtgeloft. Drie Conftapels van Harlingen zijn desen dagh hier bins
nen gekomen / mede brengende4 Franſe heele Cartouwen , poerſchietende 36 pondt
Yzer. De Sluytboom in de Gracht, tuſſchen de Heere en Ooſter-poordt , doo, een
Bombe veddeloos geworden zijnde /Wierdt het werk aantwee Waagh -halſen beſteedt/
en waren de zelveditvoor begen de Brugge bugienhet kleene Poortjen inde b ;andt
hadden geſteken /in't aanzien van den Vyandt, zijnde nu gebarenban Marven-pijp met
eenklepnſchuptje/ aan d'ene zijdemetopgezettedubbeldeplanken / ban binnengabe
vult metbennipen Werk / om voorhet ſchieten der Musquetteneenighsingbebzijdt
tezijn /ter plaatze komende/ hebben haar werk volbracht/zonderdatvanden Vyande
een ſchoot ophaargedaanwierdt / Ivider binnen komende hebbenhaar beloofde
Geldtblijdelijk ontfangen. Doen quain de tijdinge dat de Vyandevan de Stade af
week / en zich campeetdeachter Haren ; ook datzpmeteenſterke Party Ruyteryea
Voervolk dooz Sappemeerwaren gemarcheert/bp
haat hebbende een grootparty grot
Canon ; En alzomen bevondtdat den VyandtgreenCanon noch Mortieren roerde/70
Wierdt op dezen namiddagh / dooz laſt van ongen Lieutenant Generaal, upt pder
Compagnie vier Man gecommandeert/ onder het commando van de MajoorWyler,
deGraaf van Dona, en Capiteyn Celos, uptmakenderupm 300 Mannen, beneffens veele
Vrywillige ofVoluncairen, daaronder verſchep deStudenten,die in Turfſchepenwiers
Deriingeſcheept/waarmedezp bupfen het kleyne Poortjen zijn gebarea teLandetrece
bende7 is de Overſte Wachtmeetter Wylervoor aangegaan met de blooteSabelin
dehand /Waar opde gantſche Troep isgevolght: in deKeulſe Approches komende/
hakten alles ter neder wathaar
voor de handquam / en geetquartierbegeerden ; tot
dat epndelijk de Keulſe, geadfifteert door de gene dit upt deMunſterſe Loopgraven
haarte hulpe quamen wederom ſtandt grepenachter een Borſtweeringe,wederzijdtet
Wierderheftigh geſchooten /de onze ziende den Vyandemeer en meerin getalaangroes
pen / namen weder ordentlijk de hertredtna haar Schepen , na dat alvooren eenigt
Vyandis Canon hadden vernagelt in het ettireren alles uptſchuddendewat bphaar
berflagenwas en hebben beneffens vs Buyt,nocy 26 naaktuptgefchuddeGevangens
ten
356 Den Franſen , Keulſen , en Munſterfen Oorlog
ten Triumphe binnen gevoert ; Nan onze zijde zijn 3 of 4 gequetſt eneen in de Schuyt
doodt geſchooten ; Dit heeft zulken ontſtelteniſſe in des Vyandts Leger gecauſeert/
datze meendendatdievan de Stadt gelijkelijk op de been waren om haar op te flaan /
waar op aanſtondts alle deg Vyandts Ruyterye in het geweer quam / vertoonende
haarin volle Slagh -ordre voozHelpen , waar onder het Canon van deWallenzulken
operatie dede / dat men de cene voo2/ en d'ander na van de Paerden zagh tuprinelen .
In devoojacht wierden noch wenige Muſquet-ſchooten upt de Approches gedaan ;
aok hoordemen de Vyande zeerbezigharbejden aanhet vernagelt Canon , zo datmen
vermoede dat zp doendewaren om het zelvewech te voeren / gelyk ook de volgende
dagh gebleeken is .
Saturdagh den 17 dito , In de morgen Tondt wierd gantſch geen ſchieten upt des 1

H
Vyandts Loopgraven meer vernomen / en alzo onge Schildwachten de eene vooz en de
ander na / upt de Loopgraven naarHelpen zagen loopen ) zo vielen gedachten of den 1

Vyandt de Werken quiteerde ; en alzo onge Conſtapels verklaarden datze des nachts
een Mijne haddenzienopbarften / za zijn eenigenieuwsgierige Waagh-halzen na bup:
tei gebaren / die ſtoutmoedigh na deg Vyandts Loopgraven zijn gegaan / zp daar in
komende/ bevonden de zelvegeheelledighenvan Menſchen ontbloot/ spal voortloos
pende /vonden veel ontrampóneerde Muſquetten , Snaphaans-Loopen , brandende Lon
ten , Cogels , Bomben, Schuppen , Spaden , Kruywagens, en ander Gereedtſchap ,
het welke zp aanſtondig onze Schildrwachten in de Faucebree hebben toegeroepen ;
hetgeruchtevan des Vyandtsaftocht de Stadtdoo ;djingende/ is het nieuwsgierigh
volk by dupzendenna de Wal geloopen / om deg Vyandts Werken , zonder veze van
geſchooten te worden / tebeſchouwen ;veelezijn met Schuytjes na bupten gevaren /
diewederom binnen komende, beladenwaren met Loopen van Roers, oude Klin
gen , Houweelen , Cogels en ander goedts Bok wierden een pārtpeSoldaten na bup,
ten gecommandeert / waaronderzich veele ppwillige Burgers en Studenten medena
bupten begaven ; terwijl eenige met het ſlechten der Loopgraven , en het in brandt
ftešen van's Vyandts Bacteryen doendewaren/ zomoeſten de anderemet den Vyandt,
dezich noch op / enomtrent de Galgenbergh onthielde/ geduurigh ſchraplaan / dan
djeven d'onzeden Vyandt op devlucht en dan den Vyandtde onzeweder na de Loop
graven , zodat het wel ſpeelen geleek / maar voor 2 of 3 van des Biſchops Ruyters
was hetwelterdegen ernft / doozdienzp van de Paerden wierden geſchooten ; ook
ſpeelde ons Canon geduurigh na Helpen , waar deg Vyandes Brandowacht, en 30 nu.
en daneenige Troepen zich vertoonden :
Sondagh den 18 dico , verhielt den Vyande zich noch op de Galgenbergh , maar het
Gros van haar Leger was doen tuſſchen Helpen en Haren, wanthonden met hetziuas
re Canon niet welvoort komen / dooz dien het een zandige wegh was / en zyn dezen
avondtmaarevenachtex Haren gekomen. Dezen dagh heeftdenVyandt de Leek , of
de Heerlijkheyt Nyen -Oordt mede geabandonneert.
Maandagh den19dito, wierden 6 V aandelen Burgeryena bupten gecommandeert/
om des Vyandts Loopgraven borders te fiechten / die het zelve metgroote pyer in 't
werli hebben geſtelt/ ondertuſſchenhadden een partpeSoldaten dewacht/op dat de
Arbepdende Burgerye niet overvallen zouden worden : Doch algo de tijdinge in de
Stadtquam / datdenVyant, verſtooptover ditaffront/ bandatmen zijne Werken
berdeſirueerde/ en zin Batteryenin haar aanziendozft verbjanden / beſlootenhadde
een aanval met allemacht opongeBurgeryete doea / za wierd dop,ozdzevanonzen
Luys
 tegen de Vereende Nederlanden . 357
EndeSchurt Luytenant Generaal belaſt / dat zich elk 'veder na binnen zoude begeven ; doch drie
gecaufci van de onzewat tena aan de Vyandekomende 7 wierdengequetít. Enalzo men ver
Ptefiaan nam / dat den Vyandt metgravenop de Galgenbergh bezigh was / 30 wierd aan de
ettoomende Canonniers op deWallen ozdze gegeven / om met hetCanon daar onder teflankeeren /
llen zullen hetwelke bp haaraanſtondis nagekomen is / onder anderentrof een van onze Ca.
lupineles non-kogels de eene Pilaareder Galge , waar door de zelve geheel ter neder is geſtožt /
prdas ; metdetwee daar aanhangende Franſen ,diezo men naderhandt bevonden heeft/ als
odatmet ledevingers dooz de Bullchopſe waren afgeſneden/ miſſchien omtoteenige l'overye
volgena tegebzupken .
Dingſdagh den 20 dito , vertoonde den Vyandthem noch met eenige Troupen open
a prop omtrent deGalgenbergh en voor Helpen , naderhandt heeft men verſtaan dat zp doe
niet meer als een Regimentte Voer,en ; Cornetten Paerden ſterk geweeſt waren / die
ofmy de volgenden nacht ge-efchappeert zijn . Dezen dagh zijn upt Vrieſlandt 4 Com
pagnien , a's een te Paerde en die te Voet, op de Leek aangekomen / hebben aldaar
Nacht
abup Polt gebatom het Weſter-quartier te bevziden ; bevonden daaralles verdowen /
Tarp perfcheyden fchoonehuyzen afgebyoken / hadden de Balken en Sparren vooz Paliſſaden
7100 gebzupšt/ van veele andere huyzen hadden zp Paerdeſtallen gemaakt / 30 dat de be
Cof denkamers opgehoopt warenvan meſt/ en de ſtraten overal vol doode krengen
Laps Lagen ; 2of 3 Siekeneneenige onbegraven Dooden ivierden daarook gevonden .
DEN;
Woenſdagh den 21 dito , heeft mengantſch geen Vyandt vernomen / zijnde deStadt
igi t'eenemaalverloſt : Hierover wierd dezen voozmiddagh Godt de Heere in te 3 Hooft
kerken gedankt / gelyk ook naderíandt op een Generale Dank- en Bededagh het zelve
1
mede is gedaan . Doors wierd dezen dagh en verſchepden volgende dagen , jawes
ken by veele Nieuwsgierige zo upt Ooſt als uptWest-Vrieſlandt, enverdere plaatzen
van Hollandt, Bremen ,&c. met hetbeſchouwen van des Vyandrs Loopgraven en Bat
teryen overgebracht/ zijndedeMunſterſe vip netter dan deKeulſen , die zeer eng wa
ren / wantin de Munſterſe Werken konde opde meeſteplaatzen een Ruyterbedekt rij
den. Dekeuſe Werken begonnen omtrent nevens deRoode Schuur over/ en zijn
met de zelve altijdt tuſchen de Ooſterwegh en het Schuytendiep gebleven ; maar de
Munſterſe tu ichen de Heere - en Ooſterwegh : Pergens quamen haar Approchesin
een / maar op een plaats warenze maar zoof 30 voetenvan malkanderen / het wel
ke bp haar niet was doorgegraven / om daar over het Canonna hare Batteryen te
voeren . Met groot verwondering zagy men diepe Bomben-kelders, daar de Mor
cierenin geſtaan hadden / als medede onderaardtſche Hoolen ofMijnen , diehadden
twee ingangen , omtrent 20 voeten van den ander/ en zouden op het laatſtineenges
loopen hebben / in't begin warenzp wat leegh / zo dat men daar albokkende moes
fte ingaan / maarwierden verder inkomende/ brederen hooger / 30 dat degroots
fte perſoonen daarin recht over epnde koſten gaan / spwaren zeer wel met Planken
en Poſten bovenen aan wederzijden bewaart. Dezeaftochtvan den Vyandtgafver
ſchepden puculatien aan de menſchen ; doch het meeſtegevoelen was / dat het geſchie
de om dat haar meeſte Canon verlamt was / en haarMortieren onbyupkbaarges
maaht / dooz dien den Biſſchop van Munſter als ontzindt / tegens de proteſtatit
der Vuurwerkers , belaſtel datmen de Mortieren dubbelt zoude laden , waar door
berſchepde geboelien zijn/ onder anderen een / dooz welke wel s Perſoonen gedoodt
wierden . Anders meenden dat hetwas uptvzeeze van de aannaarderende Auxiliare
VolkerenzenhetverloopenvanzynLeger,hetwelke bp nadehelftvermindert was /30
Z33 0002
 n rſen orlog
358 Den Franſen , Keulfe , en Munſte O
door verloop / als dievoor deStadt gebleven zijn. Sommige oordeelden wegens de
onwillighept der Soldaten , die met groote menighte naar deLoopgraven marcheer
den / en zeerwepnigh in'tgetal wederkeerden / en daar -en -boven d002 de Uytvallen
geerveel ter nedergehouwen wierden ; waarom ook gelooft wozdt / dat de laatſte
Uytval veroozzaaktheeftdatterſtondt de aanvolgendenachtde Vyandt zijn Werken
verlaten heeft.
Hoe ſterk deg Vyandes Legervoorde Stadtgekomen is / kondemen geduurende de
Belegeringenietepgentlijk teweten komen doch
/ eenGeneraal Adjudantheeft nadera
handt verklaart datze 22000 ſterk geweeſt waren / waar van tot ons6o6 en na
andere Plaatzen 5200 zijn bbergeloopen / Dooden 4530 daar onder berſchepde hooge
Officieren , namentlik/ 3 Overſten , als Kroon , Spekhaan en Reis ; 2 Overſte Luy
tenants en 63 Capiteyns, wantvan het blauwe Keulſe Regiment , 3000 voor de Stadt
gekomen / zün maár 800 afgetrokken ; 9 Capiteyns zijnalleen van dat zeive Regi
ment gebleven ; zo dat vanbegVyandts Leger 22000 mannen voo3 deze Stadtgeko:
men / maar 11964zijn afgetrokken / dearonder noch 1426 Sieken en Gequeaten ,
die zp op Wagensmedehebben afgevoert ; haar Siekenhuysis tot Helpen in een
groote Schuur geweeft/ daar de Sieken en Gequetſten zijdt aanzijde ophet Stroola
gen / enwierden dooz 6 Franſe Chirurgijns gecureert : Doch met een onmenfchelijke
Wreedthept/ want denBiffchop van Munfterziende dat dagelijks hetgetal derŠieken
en Gequetſten aanwies/ deChirurgijns raadt vaaghde , wat voor Patienten noch
konde leven , enwie bupten hoope van opkomen waren / deze wierde terſtondt een
Kogel geſchonken / omalzoplaatzete makenvoor de nieuweSieken .
Aan onze zijde zijn omtrent 8o 30 Oude ale Jonge Perſoonen doodt gebleben / en
die zelve meeſtuptepgen roekelooghept of onbedachtzaamhept/ daar onder maar
15 0f 16 Soldaten: Goewel onzen trotzen en hooghmoedigen VyandthetTyrannighſte
mn wreedtfte Moordrgeweer tegens ons heeft gebrupkt/ dat optby eenige Chriften
Potentaten isverzonnen geweeſt/want in 6 weken dezet Belegeringe over de sooo
Bomben , Granaten en brandende Stinkpotten , en een ontelbare menighte gloeyende
mandere Kogels in de Stadtgeſchooten zin / waar door een ongemeene ſchade is ges
ſchiedtaan de huyzen in deOoſt- en Zuydt-zijde der Stadt , wantdaar waren geheele
Straten , daar nauwlijkeeen Huys inwasi ofhet lagh omverre/ of was befcha
dight. Evenwel wasongemeen de couragie, geduurendedeBelegeringe , binnen de
Stadt, want onze yverende Magiftraat, inſtemmende met de volſtandige klockmoes
dighept van de Heer Præſideerende Burgermeeſter Henrik Cluivinge, beneffens de
dappere nopt genoegh geprezenHeer Karel Rabenhaupt LuytenantGeneraal, en de
Heer Bernhard Hartogh van Holſteyn Commandeur, en voor alle anders Oficieren
hebben niet nagelaten te bezorgen wat eenigysing tot onze behoudenis mochte vers
ftrekken .
DeBurgerye , fchoon haar huyzenengoedevernieltwierde / betoonden datze noch
haar laatſtendruppel bloedt voor deStadt en haar Vryheytwildenopzetten; deStu
denten , hoewelvipwilligh / hebbenhaar in alle voojvallen gedragen als Militaire
Perſoonendie'sLandtsSoldye geneoten doch ondertuſſchen moefte een pegelijk bits
kennen Godes bezondere genade in hetbeſchermendermenſchen : HotWonderlyk de
Cogelsen de Bomben zijn geblogen / letrijnt bp na ongelooffelijk ; en pderwas een
genoegtizame getupge van de wonderlike voorzienigtept en genadigebewaringe
Godts
over de Inwocnderenvandeze Stadt; De volgende behalven veels voorheen
op
 tegen de Vereende Nederlanden . 3:59
ophaar dagh aangetekent / zullen dienen tot een ſtaaltjevan Godts wonderlijke bee
ſtieringe: Een gloeyende Cogel, van een hups / bp deoude Ebbinge Poorte, ten
De Uitvallen Weſten afſtuptendei is een Mennift voor tot be broek in / en onder tot de pijp weer
1
at delaatio uptgevallen / verzengende alleen zijne kleederen / zonder hem anders eenigeſchade
in Werler te doen; hy gevoelende de bzandt/fprong op al roepende / ik brande, ik brande ,
maarziende dathp onbeſchadight bleef / begônneveng de Omſtanders te lacchen .
De Gezwooren Bothenius des mozgengvan zijn bedde opſtaande / 30 valteen gloeyen
exfit de Cogelin zijnplaatze/ en zette terſtondtalles in devlam . De Weduwe vanTonnis
6S van Elenaan 't Botterdiep , methaar Dochter te bed leggende, zo komteen gloeyen
wide hoog de Cogel tuſſchen haar bepden doo, uliegen / tot in 'thoofden-epndt van 'ebedde /
eritelor enwierde aldaar door de muurgefiupt / vallende wederom tuſſchen bepden neder
en verbrando Lakens , Dekens en Bedde, maar bleven bepde fris en onbeſchadight.
ve Repair Een Vrouw op de ſtoep zittende / komt een gloeyende Cogel haartuſſchen de beenen
doorzetten/ medenemendeeen grootſtuk vooz enachter upt de Rokken , zonderhaar
edia, anders te beſchadigen. Een Paerdt , ſtaande vooz een Sleep , in de Ebbingeſtraat,
记PO kreegh een Cogel achter in / en de zelve ging voor weer upti nemende doen noch een.
oli - cak van een boom mede. Een Candidaat zittende op zijn kamer te Studeeren , 30 komt
Wh een Cogel hem tuſſchen debeenendoor zetten / en nam deſtoel onder hem wech / dat.
кер hp achterover viel ; en hy selfsleedt geen hinder. Een gloeyende Cogelvloogh een
och Varken op deMarkt overde rugge en verzengde allede borſtels ; hier over riepende 1

Pitt Studenten desnachts upt de Faucebree den Vyandt toe / darde Biſſchop , nu de Scha
peo kaalwaren , de Varkens begon te ſcheeren , De knecht van de Luytenant Jacobus 3

Warmolts Brouwer , ſtaande tedrinkenupteen Pas-glas, zo komteen Cogelen neemt

tuſſchen zijnhandten mondthet Pås-glas wech / zonderde knecht in 'tminſte tebe
fchadigen. Zeer wonderlijk is ook menigh Menſche bewaart voor de preeffelijke
Bomben ; als in de Keldervan deArtillery-meeſterMuller 15 of 16 gevluchte Mene
ſchen zich onthielden / 300 is een Bombevan boven dom het Dak , Soldering en Kate
mers tot beneden in de Kelder gevallen / en aldaar geborſten / zonder aan pemande
eenigb hinder te doen . Een Bombe ip bp een Man op het beót gevallen / die deze
moepelykeJuffer niet bp hem konnende verdragen / degivevan't bedt afſtiet , kas
mende op de bloer te barſten / heeft Stoelen en Banken vermozſielt/ maar deMan
isonbezeert ophetBedt blijven leggen . Een Bombe neervallende in 'tHupp ban den
Heere Rekenmeeſter Emmius , uprſiaande en vergrupzende in de Voojaalalle De
Glazen , maar in het Glas, daar 't Wapen van de Prins van Orangie in ſtont (geheel
bergrupftzijnde) is nieteen Ruyt geheelgebleven / danalleen het groote Ruyt daar
des HeerenPrincen Wapen op ftont/ hetwelke totopde Strate geworpen is / enal
daar tuſſchen de Scraat-ſteenen rechtover epndisftaandegebleben / en geheel günde1 1
van veele Lenſchen met grooteverwonderinge is defien . Een Vrouw in den mods
genſtont op haarbed leggends ) wierdtdooreen groote Bombe, die doorhet Dak en
Solderinge
voozhet Bedt neder viel7zeer ongacht wakker gemaakt , z naakt ten
Bedde en hups upt loopende/debeditMonſter zijnoperatie/en floegh alles /Water
omtrent was om verre/ daar op sp zeer kloekmoedelijk zonder eenigzins vers
fchiktte zijn /zepde:Hey Biſchop , laat mijnHuysdaar almee om gaan , noch heba
AuGroningen niet. Een Vrouw in de Borteringe-ftraat, hebbende haar Kinejeopden
arm / ziendeeen Bombe in haarHuysvallen / ſmötdoo verbaaliyept het Kindein
sen Regen-waters Bak , en looptwech :ppwederomkomende/doen defiaghgedaan
WAB!
360 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
was / zoektover al na haar kindt , datondertuffchen door de Buren levendigh upt de
Bak was gehaalt/enhaarweder wierdtgegeven . Op hetDamſter Diep is een Bom
be gevallen vooreen Trekſchip, waar ineenige Lieden zatente drinken en Vaert
fpeelen / fiaandealles aan ſtukken / zo dat deMenſchen als natte Hatten te lande qua
men / zonder eenigi letzel ontfangen tehebben .
Na dat nu eenige veekten de verloſſingevan de Stadt met groote toejupchinge van
alle toeloopende Aanſchouwers waargeroemt/ en boven alde groote GodtinalleKer
ken en Huyzen was verheerlijkt/hebben de Heeren Curatoren der Academie geordons
neert / dat de Profeſſor Menſinga het geheelewerk in een opentlijke Oratie zoude upts
Hiepden in ' t Choor der Academie Kerke , 't welk gedaan zijndeop den 8 November
1672. 50 wierde de Rolle der Studenten Compagnieopgelegen / en aan elk Student een
Gedenk -penning vereert / ter Waerdpe van een Rijksdaalder , hebbende aan de eene
zijde een Pallas', op een vierkant/ omzet metuptſchietende Oorloghs-gereedtſchap,
en in 't vierkant het Provintie Wapen , ter rechter Vnita , ter flinker Virtus , dat is /
Vereenighde Macht, en rondtom fiont Curatores Academic Groeninge da Omlandia ;
dat is De Curateurs of Bezorgers van de Academievan Groeningen en de Ommelanden ;
aan d'ander zijde ftontIn memoriam obfidionis de Liberationis Groeninge Civibus Acade
mia ab Ordinibus ob bene merita; dat is /Ter gedachteniſſe van de Belegeringen Verloffin
ge van Groeningen aan den Burgeren derAcademie, van wegen de Staten,om haar goede
verdienſten ; rontomftont/ Cum Deoad utrumqueparati , 1672. datig / Met Godt tot
beyden volvaerdigh , 1672. Doch nader-handt zijn noch andere Penningen totges:
dachteniſſe geſlagen / zoo van de verloſſingevan Groeningen , als ook van Coever
den .
Doezongeen pder Gode vreezende Inwoonder van Groeningen u, pt den 118 Pfalm .
Uytde benautheydt heb ick den Heere aangeroepen , de Heere heeft my verhoort, ftel
lende my in de ruymte , &c.
Mldus heeft Groeningen , delaatſte/ klepnſte/en minſte Provintie der Vereenighde
Nederlanden eerſt / aan deze zijde geſfut die moedige, trotze , en triumphante Vyandt,
dien alle Sterkten en Steden zoodanigh ontzagen i datzeop zijn aankomen terſfondt
bedwelmt en overwonnen waren .

Opdedoorluchtige zege van GRONINGE.

Alias inter caput extulit Vrbes.
O GRONINGE, pilaar en hooft-ſtadt van de Vriezen ,
Van waar begint men beft e’ontvouwen uwen lof?
Uw bouw - Heer Grunus.moſtu tot zijn wijk verkiezen ,
Zoo vroegh voor Chriſtus komfte , en bouwde hier zijn hof ;
Of liever , zoo men zegt , de broer van 'thooft der Franken
Ontworp u arm en ſlecht. nu , ſeſtigh jaar geleen
En noch vijfhondert, molt gy uwe ſtichters danken ,
Die u beveſtighden mettoornen , graft en ſteen :
Maar namaals, aangegroeit in macht en Burgeryen ,
Ontzaaghege min 't gewelt, en procfde menighwerf. Het
 tegen deVereende Nederanden , 361
Het wiffelbare lot des oorloghs onder 't ſtryen ,
Doch noit met meer gevaars van 't uyterſte bederf,
Dan toen de Keurvorſt en de Vorft van Munſter t’zamen ,
Gefterkt met Franſe maght , u vielen op het lijf ,
Met gloende kogelen u overſtulpen quamen ,
En t'effens out, en jongk , en maaght, en man , en wijf
Zich quijtende , noch ſtorm , noch doots gevaar-ontzagen ,
Tot dat de Vyanden verlieren uwen wal,
Na zulk een zwaar verlies , en droeve nederlagen ,
Waar op de zegegalm zich uytfpreide overal.
Uw ſchermheer RABENHAUPT, hebt gy , naaſt Godt , re lover.
Voor uw behoudenis. dees terger van de doodt
Bewaakte u , tot dat ghy het onheil quaamt te boven ,
En ftont deſtormbuy uit van bommen vyer en loot,
O.GRONINGE , uit het puin en aſch en ſtof verrezen ,
Vergeet de weldaat niet , die Godt u heeft bewezen.

J. V. VONDE L.
wp heeren wederom in Hollande, daar elke party ( gedurende't Belegh van Groen
ningen )van wederzijden zijnbeſtedede/ om malkander zomtijdts eenkans af te zien:
Het wag op den 10 Julii, in der nacht , dat de Franſen leggende binnen de Steden
Woerden en Oudewater,Parent bequamen / om daar upt/ en naar Utrechttetrekken ,
dat men morgens vroegh in't werk ſtelde / doch d'Heer Oraaf van Hoorn , die zijn
quartier, nietverre van Oudewaterhad hier van kondtſchapbekomende dede aan
ftondts een goedtdeel Ruyters tePaerdt ſtijgen /en verſchep de Muſquettiers daarach
ter op zitten / en vervolgende de Franſen tot onder 't Stedeken Montfoort toe , floegh
in hare achter-trotpen /en byacht zo gevangens in zijn quartier , daaronder waren eeni
geSauvegardesen Trompetters, die daarna gevankelijk binnen 's Gravenhagezinge
bracht. Even voor't verlaten van diegenoemde Stadt, gingen so Mariniers,dat zijn
Zee-Soldaten , upthun quartiervan denGraafvan Hoorn , en ontmoeten 5ooFranſen,
enhebben / niet tegenſtaande / dit ongelijk getal/haar in defenſtegeſtelt/en opmak
kander dapper geſchoten ; opwelk gelupt 3p ſtrar noch 100 Mariniers te hulp kregen /
en vallende algo, met drie dubbelde.couragie, op de Franſen aan / kregen dieaan 't Wi
kten /totop 't Huys te Hekendorp ,toekomendeMr. Jan de Wit, RaadtPenſionaris van
Hollandt , daar uptzy geweldighvuur gaven ; maar de Mariniersſchooten zo fu
tieus wederom / dathet Huys, met noch eenige daar te na bpſtaande.)in de brande
zün geraakt/ daar upt de Franſen haar metgroot perijkel , en eenig verlies / þinnen
Oudewater berghden .
Op den 12 Julii, des namiddaghs, reden een goedt aantal Franſe Dragonders upt
to Stadt Utrecht naar Yſſelſteyn , daar van de Mariniers kenniſſe hebbende / op de
Hlbegin aangevallen / zodathetmeeſtendeel vergaten wederom te komen /d’overi
ge/ Vluchten 30 berbaaſt / datze des nachts weder voor Utrecht komende aan de
Poort, Allarmbliezen / en trommelden , waar dom al'tGarniſoen in roer geraakten :
Jaars Vaendelen , Utrechtſe Bargers, die als Vrywilligebinnen Nimwegenhadden
gtlegm7 m nu (die Stadt avergegaan zijnde)op den 13 dito‫ܕ‬, wederom vooz
第五 角 de
362 Den Franfen Oorlog
de Tolſteeghpoort, met vliegende Vlaggen en fiaandeTrommels aan quamen / moften
diezelve / dooz ordre van d'Hartogh van Luxemburgh en d'Heer Stouppa, beneffens
haar Geweer daar bupten afleggen / en quamm alzo / als honden zonder ſtaarten /
binnen fiuppen / werdende al dit Geweer op 't Stadthuys, in verzekering / gre
bracht: Opdie zelve tijdt daaghdemen daar ook in / alle gevluchte en uytgewe
kene Perſoonen ,op poene van Confiſcatie , harer Goederen , door de volgende af
kondinge:

DEnHartogh
Pair en eerſt van Luxemburgh envanvanVrankrijk
ChriſtelijkeBaron Piney: Souverain van Aigremonten
, Luytenant Generaal van vanLuxe,
de Legers
des Conings , Gebieder der Steden van Utrecht , &c. en aanhoorige plaat zen : Dat
wel expreffelijk werdt gelaſt aan alle Burgermeeſters, Schepenen en andere Officieren
van Juſtitie der Steden , Vlekken , Dorpen en Gehuchten ,& c. ook byzondere Heer
lijkheden onder 't gebiedt van Hollandt , en in 't gemeenalle particuliere Perſoonen ,
welke haarGoederen binnen alhare Juriſdictie zijn hebbende, binnen 8 weken in deze
Stadt te verſchijnen , om hare Contributie op te brengen , hun opgeleyt, op poene van
te werden gerooft, verbrandı , &c. 11

Geteekent ,

MONTMORENCY LUXEMBURGH .
Dievan Utrecht klaaghden hier tegen / wat geweltsp van de Franſe hadden gele:
den / en datpder lieber 2 Officiers, van haar naſleep in huys had / die veel onfatzoen
lijkheden bedreven : Zp plaaghden de Boeren ook geweldigh : En epfchten mede
de Gelden van de Comptoiren en Canoneſyen op / handelende volgens hun goedt:
binden .
De Franſen meenden / omtrentdeze tijdt bp Nieukoop ( een Dorpin de Veenen) doo ;
tebreken / maar zijn Hoogheytden Prins van Oranjen , met een deel Ruyters op haar
afkomende / weken zp te rugh. In tegendeel verjoegen 200 Man upt Muyden ge
trokken / de Franſen , die aande Utrechtſe Vaart bezigh waren / met een Sterkte op
te werpen , maar zp lieten / haar Schoppen en Spaden daar leggen / die binnen Muy
denWierden gebracht / enz vluchten na Naerden . Ook mepnden de Franſen deStadt
Gorkum dooz een behendigen trek / van een valſche Patent-brief(30 men zepde) in te
krijgen / doch den Heer Veldmarſchalk Wurts , die daar binnen commandeerde /
wasal te welop zijnhoede . Mede hadden de Franſe met 't overgaan van de Stadt
Bommel op den 22 Julii, (hiervoorenpag. 277 / en278 verhaalt) de Schans Loeve
Steyn , door een Trompetter doen opepfſcien , maar wierden afgewezen .
Als nu dede den Grave Koningsmark , wegens het Rijk Sweden , de Mediatie , tot
Debreding des Oorloghs, tuſſchen de 2 ſtrijdendeKroonen , met den Vereenighden
Nederlandtſen Staat, aanbieden /gelijk mede zodanige bezendingen /na Parijs en Lon
den zijn gedaan geweeft/ de welkeook daar nawierden aangenomen / en in 't vols
gende Jaar 1673.tot Keulen , in 'twerk geſtelt: Alhoewelmen in 'tlaatſt van't Jaar
7672.urft tot Hamburg in 'tHoogh- daar
en na / tot Amſterdam in 't Nederduyts ,
devolgendeDefenſive Aliancie zagh metdenDruk gémeendraken.
Defend
 tegen de Vereende Nederlanden . 363

Defenſive Alliantie tuſſchen de Kroonen Vrankrijk en

Sweden geſloten.
Op den 4 April 1672. oudeſtijl, en den 4 Tulii 1672. ingelevert.
S een vermaningh van de oude Alliantie , die in deze tijde een nieuwe ver
I eyſcht.
2. Dat vand'onderſtaande dato , tuſſchen gemelte Kroonen een defenſive Allian
tie , tot beſchuttingh hunner Landen , en tot zekerheyt van den Oceaan en Baltiſche Zee
zal zijn.
3. Dar dezeAlliantie eenighen alleen gemaaktzy tot onderhoudinge van de Vrede in
t Roomſche Rijk , en dat de Vredevan Munſtergecontinueert zal werden.
4. By aldien den Keyzer en Keurvorften , ofVorften des Rijks yemandtvar. deze bey
de Coningen vyandtlijk þejegende , 't zy direct ofindirect , onder wat pretext het zou
demogen zijn , en daardoordeze Alliantie zocht te breken , dat gemelte Coningen zoc
danige gelijkerhandtzullen aangrijpen.
5. Dat men wederzijdts Geallieerde in 't Rijk , tot deze Alliantie bewegen zullen .
* 6. Dat hetden Keyzer, Keurvorſten , en Vorſten des Rijks vry ſtaan zalhun ia deze
Alliantie mede te begeven.
7. Datbeyde de Coningen bevorderen zullen dat op den eerſten Rijksdagh in Duyts
landt, vervult worde het gene noch aan deWeſtphaallche Vrede manqueert, op dat al
zoo een yder Vorft desRijks zijne gerechtigheydten privilegie mach hebben.
JIM
8. Indien d'eene Vorft den ander in zijne ruſte of bezittinge zijner Goederen of
Rechten wilde curberen , dat beyde Geallieerde Coningen zulks gelijkerhant zullen
weeren ,
doo
jaar
9. En ingevaldezeGeallieerde hun Landen mochtenaangegrepen werden , dat d’een
denander zal affifteren , en nieteer zullen ophouden tot dat hun volkomen ſatisfactie des
den gek wegen gedaan werdt; en de geene diezulks aangedaan werdt, zal de keur hebben , of
en La
hy dan gelt ofvolk tot hulp wil hebben , .
10. Vernieuwt den Coning van Vrankrijk wegens het Olmiſch en Koppenhagens
‫ܝܝܕܐ‬ vredens-Tractaat , des zelfs guarantie, en verzekert by zijn Coninglijk woordt, dat de
pa mi
Coning van Deenmárken tegens de Landen en Provincien van Sweden niets onderne
under men zal.
au de Santa
oslato II. De zelve guarantie zalook den Hartogh van Holſteyn wegen de Gottorfſche L
nie mogen genieten.
12. Den Vorſt van Mekelenburgh te verzekeren zichmede als Geallieerde onder hun
diatie,thaer beſcherminge te nemen , zoook den Markgraafvan Baden Durlach .
reenighe 13. By zo verre yemant wegen 't Roomſche Rijk in den tegenwoordigen Oorlogh
sa La zich wilde indringen ofbemoeyen , zullen beydegeallieerde Coningen , den Keyzer,
Keurvorſten en Vorften des Rijks, door Brieven aan hun Miniſters vermanen hetgevaar
ba ?erd dat daar uyt konde volgen , en dat zulks tegen gemelte vredens-beſluyt zoude ſtrek
Nederd ken, metvolkomen verzekering , dat zy niet anders zoeken als devreede in'tDuytſe
Rijk te continueren ; en by aldien zulke vriendelijke vermaningen niet mochten helpen,
Naa 2 zullen
364 Den Franſen Oorlog
zullen beydeGeallieerde Coningen hun raadtſlagendaar heen wenden , hoe met gewel
diger handt daar voor te komen zy.
14. DeKroon Sweden zaleen Armee tevoet , en een te paerdt, en’t geen daar toe
behoort, gereet houden , daar voor van Vrankrijk na gelegentheyt der Armeen , jaara
lijks ſubſidie-penningen zal ontfangen, de welke in twee terminen totHamburgh prompt
zullen betaalt worden .
15. De Coning van Vrankrijk belooft de Vredein'tjaar 1668.met Spanjen gemaakt,
aan zijn zijde vaſt onderhouden.
16. Deze Alliantie zal 10 jaarduuren , gerekent van den dagh dat de Ratificatie ioges
levert is , 't welk uytterlijk in 3 maanden geſchieden zal.
• Aftum Stokholm den 1 Auguftii 1672: .
Was onderteekent:
Cr. E.Orh. L: S. Nicolaus Braſe.L.S.
Stene Bielke.L.S. Joh. Guldenftern .L. S.
H. Courtin . L.Sa

Den gewezen Colonel Jan Barton deMombas, een Fransman , diemede diende ale
Commiſſaris Generaal van de Ruyterye van den Vereenden Staat, en Swager van d'Heer
Pieter de Groot, den laatſten Ambaſſadeur, wegens de Vereende Nederlanden by
den Coning van Vrankrijk ; dezen voornoemden Mombas, wasde Poſt aan den Ne
der-Rijn , bp't Tolhuys , te bewaren aanbevolen / die hp / op 'toverkomen der Frans
ſen , zo ſchandigh had verlaten / als hier vooren Pag. 188. en 189. verhaalt is / en
daar over nu in't Leger teBodegraven verzekertWaß /wierd door den Krijghs-Raadt,
tegen hem gevelt devolgende

S Ε Ν Τ Ε Ν Τ Ι Ε.
ALZOFanBarton
hadt heeft in de deBombas,Commiffaris GeneraalvandeRuytery,
Betuwe, tuſſchen de Schenkenſchans zijnquartierge
en Huuzen , en nu alhier ge
deteneerdenin den Leger , in plaatze van zijne ordre teachtervolgen , en alles tebezor
genwattot defenſie van hetoverkomen van den Vyande in de voortz. Betuwe , en behou
deniſſe van de zelve hadden mogen dienen , heeft verzuymt , en zijn voorfz.Poft præci
pitantelijk verlaten , waar overhy de Mombas zijnde te rechten geſtelt, is gehoort ge
weeftinzijnedefenſie , neffensd'examinatie van zijne ſtukken enbeſcheyden ten zelven
eynde by hem geproduceert: ZO IST, dat die van deKrijghs-Raadider Vereenigh
de Nederlanden verklaart hebben , gelijk zy verklaren by dezen , den voornoemden
Tan Barton de Bombas over de voorfz. feyten, ftrekkende tot merkelijke ondienſte en
diſreputatie van dezen Lande , die geenzins getollereert , maar anderen ten exempel
metalle rigeurbehoorden geſtraft te worden , van allezijne charges gecaſſeert, en in
habil van de zelve , ofandere in deze Vereenighde Nederlanden oyt meer te mogen ofte
kunnen bedienen , vorders gevankelijk gedetineert te blijven op zijn eygene koſten voor
den tijdevan is achter een volgende , en eerſt-komendejaren , in zodanigeplaatze als zijn
Hoogheytzalgelieven,te ordonneren, hem wijders condemgerende zo in den koſtenen,
 tegen de Vereende Nederlanden. 365
en miſen van Juſtitie , alsover de Vacarien van de extraordinaris Ruyterwacht tot cáuxa .
tie van dezen krijghs-raadt.
Aldus gedaan en gefententieertin het Leger byBodegrave, by deHeerenFredrik de Naſſau ,
Heere van Zuylenſteyn , Generaal van de Infantery,Preſident Grave van Stierum ,Más
joor -Generaal; Steenhuys , Majoor-Generaal van deRuytery; le Baron de Couriere ,
Maiſtre de Camp , Don Sermiento de Coto , Majoor Maiſtre de Camp , & dun
Tierce de la Cavalerie Efpagniołe, denGrave van Solms, Colonel te Voet, van ' s Gra
venmoer, van der Lecque , Almelo , Grave van Floydorp, en den Grave van der
Lippe , Colonellen van de Cavallerye, by formevan Krijghs-Kaade behoorlijk vergadert
op den 22 Julii 1672. in't Leger byBodegrave, en publykelyk in den Krijghs-Raadt ge
pronuncieertop den 25 daar aan volgende, wasgeparapheertFredrik de Nallau.
Ter Ordonnantie van de Krijghs-Raden voornoemt,
Geteekent
J. van DALEN .
Dexe Sententie aan den Heer Prins van Oranjen behandightzijnde / ſcheen zijn !
Hoogheyt geen genoegen in dezelve te konnen vinden / zondt die verhalben aanhare :
Hoogh -Mog: de Heeren Staten Generaalnevengde volgende Miffive.

Hoogh-Mogende Heeren ,
N Adatwydezakenvanden
hebben doen examineeren , ColonelMombas,
bevinden wy daaralhiergedetineerde, in de Krijghs-Raade
in geſententieert te wezen , zulks als V
Hoogh -Mog: uyt de bylage hier nevensgaande', zal believen af te nemen , en zullen toy daar
opwachten te verſtaan , of V Hoogh-Mog: aangenaam zal wezen dat dezelve Sententie abfo
ter exccutieperde geſtelt , waar mede
Hoogh-Mog: Heeren , & c. à Bodegrave den23 Julii 1672. on . -
derftont U Hoogh -Mog: onderdanighſten Dienaar ,
Geteekent
G. H.`PRINCE D'ORANGE.

Mombás hetophoudenvan deze Sententie ter ooren komende /begon tevzeezen /dat
erghaer dezelve verzwaart zouwozden / en vanalzijneVrienden ,die hem eenighzing hadden
and konnenbegunſtigen ontbloot/ en van zijn Swager ; Pieterde Groot,die bp deGe
uste a meente in het quade blaatjeſtont/nuverlaten / (want die wag den 23 Julii,daaglige
xempel na'tbeſlupt vanMombas Sententie , met zijn gantſch Huysgezin , in alleſtillighepdt/
Het Landtupt gevlucht) begon op middelen te denken / ommede teontkomen . Hp
en in
en ofie wierdſlechts ongeſloten/ opeen kamertotBodegrave ,vaneenigeSoldaten bewaart ;
ten voda
of hpnu dezelvePaſſagie-gelt betaalde/ en al300 omkocht/ dan of hp diedooz lift
eals i ontquam / is onzeker m
, aarzeker is 't / dathp hetop den 28 Juliiontſnapte / enzich
kolta,
in Uytrechtſalveerde:Daar wierdtaanſtondts 3000 guldens op zijn lijf gezet.Hvis
Paa 3 . daar
366 Den Franſen Oorlog
daar na van Utrecht , hooger op getrokken ) en bp zijn genoemde Swager tot Keu
len geweeſt; van daarſcheefhp Brieven aan hare Ed:Groot-Mog :de Heeren Staten
van Hollandt, ook aan eenige Particuliere , liet mede een Deductie upt gaan / en zocht
zine zaken te rechtvaerdigen / met andere Heeren te bekladden ; verzoekende vozderg
aanHare Ed: Groot-Mog:aanwijzing van een neutrale en verzekerde plaats , daar hp/
met hare Ed : Groot-Mog: daar toe te deputerene Commiſſariſſen, over zijn onſchule,
enaanwijzinge van de ſchuldige ! mocht handelen / proteſterende , dat deze zijne ont
delihinge van veele verborgentheden / het Landt tot grooten dienſt zou konnen vers
firekken / etc. doch dit isniet raadtſaam geoogdeelt .
Nadat nu eenige oudeKaſteelen ,Sloten , en Heeren Huyzen , tuſſchen Utrecht en
Amſterdam gelegen / ( eerft van de Franſen bezet / en daar na weder berlaten )tot be
fcherming van Hollandt , bp des Princen volk waren ingenomen / heeft men tot U
trecht , na gehoudene Krijgh -raadt , vaſtgeſtelt/om een tocht op eenige van die teon
dernemen . Hiertoeplanten zp eenigeſtukkenCanonopeen Brouwers Water-ſchuyt,
kozts te voren / van de Amſterdammers genomen : Met deeg dijvende Batterye , En
noch omtrent 3000 man , zijn zp den i Auguſti, Segi avonts upt getrofiken / en 's an
derdaaghs morgens gekomen voozhet Slot Kroonenburgh , hebbendeeen hooghen dik
bemuurden Toren , gelegen aan de Vecht-ſtroom , niet ver van Loenen en Nieuwer
Sluvs , daar Cap. Witzen van Amſterdam , met omtrent 200 Man binnenlagh / inde
weleen ſterk Slot, doch nietvan Amonitie nochGeſchut voorzien /daar door de Franſen
meteenigh verlies zich Meeſter daar van maakten/ en veele van de Hollanders ge
vangen /na Uytrecht voerden ; gelyk zp ook deden methetSlot te Loener-Noot , daar
eenigh / doch wepnigh Volk in lach ; welke bep de Sloten zp niet lang daarna wes
der verlaten hebben /latende den Tooren van Kroonenburgh in de Lucht ſpringen /
plonderende gantſch Loenen , en wat daar omtrentwas / ſchoon upt / waar mede
zp weder naar Utrecht zijn vertrokken .
Die van het Dorp Willers , in de Veeren , hebben de Franſe Sauvegardens , levers
den de zelve/ dooz een behendigen trek van haar Secretaris , gebankelijk aan zijn
Hoogheyt , den Heere Prins van Oranjen , en maakten voozt hare wegen en toegans
gen / 30 (mal en onbyupkbaar / dat'er maar een Man teffens hon overgaan / doch
gene Paerden ; deze zo ſmalle wegen / bewaaktenzp alle dagen en nachten ſterk genoeg/
ja wel met 300 Manteffens/ en konden / bp overval/ dooz'tAllarmkleppen der klok
ken van allede Veenen, in detijdtvan 2uuren , wel10000 Veen -boeren , en alzul
Ken flagh van volk te zamen doen komen / die alle de paatjes en kaatjes , aldaar wa
ren bekent/ gelijk ook de Vaarten , door die bp na ontallijke Slooten , 'enGrachten ,
daarzy met hareTurf-pramen en andere lichte Schuytjes wiſten dooz te komen : Hier
door Waren zp bevindt van hetloopen derSoldaten , Landt-loopers, en Vagebonden,
Potvan Brandtſchatten als Contributien , en behoefden / zowel aan de Staatſe , als
Franſen , niet te betalen , doch dit was wel/ 30 lang het open water was / en niet
en v ?00 !.
Padat den 5 Auguſtii 1672.150 Ruytersupthet Leger voor Utrechtover de Vaart,
anders genaamt Vreeswijk , langs den Dijk deg nachts na Schoon -hoven , tot over
't Slot Harlaar gerukt waren/ hebbenze(gelepo bp een Wever upt Kapelle , dienende
voo2 Gidze) een voornaam Huys van den Dijk -Heemert, een Rooms-gezinde (die zeer
berlanghdena deFranſen) tot de grondttoeverbrand. Zedert zijn de FranſeRuyters
ſterli soo deg nachts vooz den 8 Auguſtii langs de zelvewegingeſlagen : hebben tegen
aper
 tegen de Vereende Nederlanden . 36
over Tienhoven , een klepn uur gaang hoven Schoonhoven , 5 huyzen in koolen gezet :
ſchooten bp de geopende deuren /onder Wijven en Kinderen , zeer breeffelijk in : ruhten
de Vrouwen naaktop den dijk, met beeſteľnke onbeſchofthept: hebben meer als 400
ſtuks Vee weg gedreven . Onder andere was'er een jongen outomtrent 6 Jaar, wel
ke aizo upt den brandtzijn kleedtjemeende tehalen / is door de Franſe meteen kogel na
'thooft geſchooten / doch alza voorover viel /miſte deſchoot: een ander Ruyter lofte
aanſtonds in tegenwoozdigheptdeg Vaders , de tweedePiſtool,en ſchoot denJongen
dwars door den arm heen : zulkø het kindt vooz doodt ter aerde viel / mzeer jammer :
lijk in zijn bloedt wentelde: gelyk aldus op een Paerdt bp zijn Vader, heel flauw en
bleek / met de dootin d'oogen / binnen Schoon -hoven is gebracht. Epndelijk diepgden
de Franſen , ( die deg nachts ten 3 uuren aftrokken / maande een marsof't Voervolk
waren ) zp zouden des anderen nachts met een vịp grooter macht wederheeren / en de
Schoon -hoofſche Werlten beſtoken : wilden binnen Schoon-hoven vieren de Geboorte
dagh van haar Coning , die op die nacht verjaarde. Zouden tot een Vreughde-Vier
't Stedeken Ameyda en 't Dorp Jaarsveldt ten grondt toe verbranden. Doch hebben
die van Schoon -hoven metdubbelde wacht gewaakt/en met groote moedt denAanval
verwacht. Zp bezetten ookhet Slot van Jaarsveldt, welk de Franſen ' s nachts te vod
40
ren jammerlijk geſpolieerthadden. Des Uytleggers hielden ook een oogh in'tzepl.
nd Maar zijn de Franſen (bupten twijffel wegens de zware regen ) achtergebleven.
de Huys
Doch wepnigh dagen hierna/ hebbenzp 't heerlijk Huys te Jaarsveldt, daar
ge luyden (denkende dat er na deze ſpolieringe niet meerna getracht zou worden ) veel
Boter , Kaas, en Meubelen ingeberghthadden / afgebzandt/ en den ſterken Todren
1
IL laten op ſpringen .
d'Engelſe en Franſe Vlooteh nu doo;den Noordtweſten Storm -windt, dapper ont
04 havent als hier vooren gezept is / hadden geen luſt/ om weder een kans met de
Hollandersen Zeenwen aante gaan , maar terwijl die op de Hollandſe en Zeeuwſe
kuſten krupfte / zepiden d’Engelfen na de Noordt , op hoop van deNederlandtſe Ooft
‫פו‬ Indiſche Retout-ſchepen , in de Engelſe Rievier den Teemsop te bzengen. 't Geen eerſt
upt Indien te voozſchijn quam / wagten Advijs- Jacht ofGalliootvan 8olaſt /komen
chi de van Ceylon , den 12 February, 1672. van daar vertrokken : Dit wierd van een
Engels Oorlogh -ſchip(omtrent de Vrieſſe Watten komende) gejaaght/ enziende dat
het niet ontkomen konde / boozde hetde Schipper zelfin de grondt/ 't Volk ſatbeerden
haar in de Boot, en quamen behouden / met de Boeken , Brieven en eenige klepne
koſtelijkheden aan Landt : De reſt van de Lading was van klepnewaerde : Zp
1, brachten mede booz nieuws dat de Franſe te Zuratte onder Monfr, de la Haye , wex
FT 15 30 Franſeals Engelſe Schepen bp malkander brachten / om zo men mepnde/ Cey
lon, of Cochin , te overweldigen / doch d'Heer Rijklof van Goens, hier van kennis
hebbende gekregen / was met 15 Schepen van daarvertrokken / en paſteop dezen
TH aanſlagh , berwachtende dagelijks noch meerder ſecours van Batavia.
Den 3 Auguftii, 1673. quamen op de Eems vooo; Delfzijl , 14 Ooſt-Indiſe Re
tourſchepen ; wp waren daaghg te vooren / van 2 Engelſe Fregatten , de Cambrits, en
Briſtol genaamt/ omtrent 6 mijlen , aan deeg zijde van't Heyligh - Landt , ontdekt /
een van diegelbe dozft wel op haarlog branden / want zp mepnden het Schip Ooſten
LI burgh , datwat loomin 't geplen was / ban d'andere Retourſchepen afteſnijden ,
maar wierd zodanigh van't Ooſt-IndisGeſchut, Kruydt en Kogels begroet / dataf
houden en krengen moft / doch had het voorfz. Schip Ooſtenburgh , 4 dooden. d'En
lie
享 ge
368 Den Franſen Oorlog
felſe deden den gantzen dagh niet als geduurigh Zeynſchooten doen / om tun Vloor,
die op dezen Ooſt-Indiſen buyt, dieper inZee, krupften / bp haar te doenaf komen /
maar al tevergeefs / want doen zy epndelijk / hier van kenniskregen / en daar op
afzakten / (datlangzaam bp quam /hebbendeWindt en Stroom tegen )waren d'Ooft
Indiſche albehouden / doch d'Engelſerepten haar niet wepnigh / om hier weder van
daan te komen / zo haaſt zp vernamen / dat de Nederlandeſe Oorloghs-Vloot , onder
't gebiedt vand'Heer Luytenant Admiraalde Ruyter, om d'Ooſt-Indiſche Vlootte
verzekeren / ophaarafquam / die 3 Engelſen in 't gezichtkrijgende / jacht op haar
maakten / maarzp ontzepldent. De Engelſe VlootWierd doenmaals van zoharden
Storm -windt en dikken Ñevel-miſt overvallen / dat zy met groot gevaar / däpper ont
reddert/ in de Engelſe , en Schotſe Hayenen , ek daar hp beſt konde / moſt binnen
loopen . Dat is den grooten Zee-Rovergemiſt, zoude
denHertogh van Luxenburgh , tot
Utrecht gezept hebben / als Hy verſtaan had/ dat de Ooft- Indis - vaarders , behouden
waren binnen gekomen .Maar Godt bewaarde deze Retourſchepen wonderlijke
want zp wiſten van geen Oorlogh , noch waren daar ban ook niet gewaarſchouwt /
als eenigewepnige dagen /boo,yaaraankomſt ,ſchoon datbepde de Engelſe en Fran
fe Koningen al op den 7 April, 1672. den Oorlogh , tegen de Vereende Nederlanders
hadden doen afkondigen . Ditgeſchiedeten tijde datGroeningen belegert was.Delf
zijl wierd aanſtondts van Geſchut , Kruydt en Kogels upt deze Ooſt-Indiſche Schepen
voorzien / op datze daar doo, tebeter beſchermt mochten wozden / maar 't quam'er
niet toe/ daarwierden ook met der haaſt verſcheyde Lichters, Sjouwers , en Boots
volkuptHollandtnaar toegezonden ende beſte en fijnſte Koopmanſchappen daarupt
gelicht/ en in de Compagnies Pakhuyzen geberght, met de grofſteWaren zijn zy daar
na/ uptde Eems, bupten om / pder nahare bpzondere Collegien gevaren / en ook
aldaar behouden aangekomen , behalven 't Schip genaamt/ Kaſteel van Meden
blik , dat op de Zuyder-Zee , 'typ doo,verzupm / of ongeluk in brandt geraakt is .
De Commandeur van deze Ooſt-Indiſche Vloot, was ArnoldtOverbeek ; Vice-Com
mandeur, Schimmelpenningh , en de Schout by Nacht, Sanderus : De ladinge dieze
medebrachten wierd geſchat/ wel 140 tonnen Goudts Waerdigh tezijn/ enwas als
polght:

GENE
 tegen de Vereende Nederlanden . 369
%‫ܕ‬
11 G E N E R A L E CARGA,
Of ladingevan 14 Ooſt-Indiſche Retour -Schepen. Zo van Batavia als van Ceylonherwaarts
aan vertrokken in December 1671. Januarii en Februarii 1672. reſpective , en den 3
Auguftiidezes jaars1672.alle Godt lof indeEemsvoor Delfzijl gearriveert,met namen
Tidor , 't Wapen van Zirikzee, en't Wapen van der Goes , voor de Kamer van Zeelandt;
Ternaten, Ooſtenburgh , en de Voorſichtigheyt, voor de Kamervan Amſterdam ; voort
voor de Kamer van Delf , Delfshaven ; voordeKamer van Rotterdam , 't Wapen van
Rotterdam : voor de Kamer van Hoorn , de Gekroonde Vrede; en voor de Kamer van
Enkhuyzen , het Kaſteel van Medinblik ; alle als vooren van Batavia vertrokken: Item
yan Ceylon Swanenburgh, voor deKamer van Zeelandt; en Sparendam , voor de Ka
mer van Amſterdam ; en eyndelijk van Batavia de twee na Schepen, met namen Groote
broek en Goylandt, beyde aan de Kamer van Amſterdam geconligneert.
Eerſtelijk : de voorfz. eerſte 10 Schepen 7465 t Geconfijte Gember,
van Batavia . 153920 to Caneel.
Dei 3700 pieces diverſe Mouris. 31416 t Foely .
Det 16720 ps. diverſe Salampouris. 537957 Giroffel Nagelen.
n'a 17120 ps. Parcallen . 116821 f Nooten Muſcaten.
or
4100 ps. Bethilles. 1461 Koeken van Nooten Muſca
7970 ps. Gingans. ten.
dar 13280 ps. Negros Kleeden , 3610 ps.Dongrijs.
ok 40940 ps. Guinees Lywaat. 400 ps. Armozijnen .
etra 2550 ps. Dekens.. 5800 ps. Pelangs.
‫ܪܬ݁ܶܐ‬ 5280 ps. Zeyldoek. 60 ps. Japanſe Zijde Rokken.
5400 ps. Chlavonijs. 2030 # Salarmoniak .
175 ps. Alcativen . 165450 # Calliatours Hout.
18720 ps . Baftas. 2170 ps. Robijnen .
2000 ps. Kannakijns . 940 ps. Rouwe Diamanten.
11060 ps. Chiauters Deriabadijs. 931 Realen zwarte Befoarſteen .
8040 ps, Chits. Bo Kennen Camphur Oly.
i 50371 # Cattoene Garen . 24005 et Malaks Tin .
341964 ts Indigo. 454 Diverſe Muſcus.
536625 6 Japans Staaf-kooper. +127058 Catty Swarte Peper.
1614505 to Bengaalſe Geraffireerde Sal
peter. Ten tweeden : 'de 2 Schepen van Ceylon .
9005 6 Radix China. 24236 to Rouwe Bengaalſe Zijde.
7929 B Gommelak. 1314 # Zijde-worm Huyskens.
14920 t Benjuyn . | 171 to Bengaalſe Muskus. (nen .
1159124 # Diverſe Suykeren. 800 pieces fijne Bengaalſe Armozij
1000 # Tutia . 1013 ps . Hammans .
后 6600 F Cardamom . 1000 ps. Brede Adatheys.
491608 to Sappanhour. 482 ps. Mallemollen.
1311 € Geconfite Mirabolanen. 698 ps. Transjeeps , of ydele Caſta
79800 PE Diverſe Zijde. Bengale.
Bbb 2200 ps .
370 Den Franſen en Engelſen Oorlog
2200 ps. Garras. 1935 ps. Rouw Zeyidoek.
1168 Florette Garen . 2400 ps. Baftas.
1139 € Catcoene Garen . 1400 ps. Chiauters Derriabadijs.
80040 # Indigo Chirchees. 78880 F Wit Cattoene Garen .
2301 # Roodt Zegel Lak . 3000 p Indigo .
14500 #Boraks. 175000 € Japans Staaf-koper.
1207 # Salarmoniak. 10888 # Radix China.,
5220 Caatchia. 40755 # Benjuyn .
125500 # Japans Staaf-kooper. 121450 ft Japanſe Poeyer-Suyker.
206400 tt Čaneel. 244 e Rabarber.
40001 Lange Peper. 200 € Nooten Muſcaten .
442881 #Swarte Peper. 66355 to Sapanhout.
354960 € Salpeter. 210800 # Bengaalſe Salpeter.
119611 08 Caliatours Hout. 436296 Catty Peper.
2720 ps. Negros Kleeden .
Ten derden : de 2 na-Schepen van Batavia . 5470 # Gommelak .
1440 pieces Parcallen . Nota : i Catty is 16 .
Aldus miften Engelandt in dezen Jare 1672.15 Ooſt-Indiſche Retourſchepen , want
op deze 14 haddenzevaſte rekening gemaakt/ dat haar nietkonde ontgaan , maar
noodzakelýk in haar handen moften vervallen : Doch het vijftiende was een van
haar epgen / want een Zeeuwſen Kaper nam dit Engels Ooſt-Indis Retourſchip ,
genaamt de Valk , waerdigh geacht 12 tonnenGoudts, en bracht het zelve te Ber
gen -in -Noorwegen in verzekering /vanwaar het namaals! als er de meeſte Wa
ren uptgelicht) en in 't Vaderlandt gebracht zijn / ook aldaar in behouden Haven , ges
komenis .
d'Engelſe wildenook den meeſtermaken opde Elf-ſtroom , alwaareen Hollandes
Schip , genaamtde Viffer, komende van Curaſſou ,van een Engels Schip, metſcherp
beſchooten wierd / willende dat hy ſtrijken zou / 't geen by de de; maar hier doo
den Engelsman , verhoovaerdight; enzijn ſtaart opſtekende/ ſchoot andermaalmet
fcherp waar dooz de Viffer geterght / hem met 18 Stukken zodanigh verweltekom
de/ dathp / als een tol /ſchier rontom dzaepde/ en hem nauwlijks redden kon / en
hier medewierd de ſtaart weder ingetrokken . Doch ſlimmer voer een Schotſe Kaper,
die2 Weft- Indis -vaarders , voor de Elfkomende / dozftaanvallen / maar wierd 30
gehavent/ dat hp zijn Schip op gaf aan dezeZeeuwen, die al het ronthoutafges
kapt hebbende / dit Scheepjen in Zeelieten dzijven / na dat zy het Volk , en 't beſte
dat haar aanſtondt/ daar hadden afgenomen. Noch een ander Schotſe Kaper, die
in’t Schager Rak, al eenigeSchepen genomen had / wierd door Capiteyn de Jonge,
vermeeſtert/ en te Koppenhagen opgebracht.
Alls in begon men wederom Commiffien tot Kaperyen (dat tot nu tos verboden
was/oin'tZee -volk in 's Landtsdienſt te gebzupken )upt te geben / en datwel tot 200
toei die de Vyanden geen klepne afbruk toe brachten , wantdaar doo , in dezen Jare
1672. Wt 250 Prijzen , in Biskayen , en een groot getal / zo in Zeelandt als elders /
Bijn opgebracht.
Rewijl nu de 3 Provintien , als Gelderlandt, Vtrecht, en Over- Yſſel onder de Vyan
'den
 tegen de Vereende Nederlanden . 370
den Warenvervallen / wierden alledie Gedeputeerdein deGeneraliteytzen die Reken
kamer , Raadt van Staten , Admiraliteyten , & c . hare Commiſſien opgezept / en de
Seſſien verboden / waar tegens de Heeren van Gelderlandt noch eenige reden in
brachten / vooggevende dat Junne Steden door datelijk geweldt waren ingenomen/
enzy hare Provincie niet by generale Capitulatie, ofvrywilligeovergift (als dievan
Over- Ýffel, en Uytrecht hadden gedaan) aan de Vyanden moſtenin -rupmen. Maar
de Staten berſtonden / dat hare zaken waren afgedaan : De Klerken die de voozſz.
Provintien gewoon waren tebedienen / wierden hare Chargien opgezept / en moſten
de Sleutels van de Comptoiren overgeven . De Reſolutien hier over genomen / zijn
te vinden in de Binnelandtſe Beroerten , uptgegeven by Marcus Doornik.
Den 10 Auguſti trokken upt het Quartier vanzijn Hoogheyt eenige Ruyters , die deeg
nachts quamen tot voor dePoortenvan Vtrecht , dringende tot in des Vyandes Re
trenchement, daarzp veele nederhieuwen / en 16Gevangene van daar mede brach
ten / latende alleen 2 Dooden achter : Te dezer tijdt geſchiede de Monſteringe van die
Militie , hier omtrent / dooz de Heer Beverning , enelders doo, andere / wuerdende
die gezeght bevonden te zijn 7 te beſtaan in 783 Compagnien , daar van veele Officie
ren , wel van 200 en meer Compagnien , opgeſtelt zijn / om gereformeert / en de
Compagnien ondergeſteken te werden ; gelijkzulks kort daar nadoor zijn Hoogheyt
gedaanis / enzijndeze Gereformeerde Oficieren , op een fortabel Tractament in dienſt
gehouden / met toezegginge / van bp de naaſte gelegenthept/ weder na hun ber
dienſten gevozdert te zullen werden .
Wepnightöjts hierna/ wierdt tegen hetverſwakken der Compagnien hetvolgens
de Placcaat van Sijn Hoogheyt afgekundight.
.

Graye van Catzenellebogen, Vianden , Dieft ,,Lingen , Meurs ,Bueren , Leer:

dam , &c. Marquis van Veere en Vliſſingen , Heere en Baron van Breda, der Stadt Gra
ve en Lande van Cuyk , Dieſt , Grimbergen , Herftal, Cranendonca , Warnefton , Ar
lay , Nozeroy , St. Vith , Daasburgh, Polanen, Willemſtadt, Niervaart, Yſſelſteyn ,
St. Maertens- dijk , Steenbergen , Geertruydenbergh, de hoogeen lageSwaluwen , Naalo
wijk , &c. Erf-Burgh-Grave van Antwerpen en Belançon , Erf-Marſchalk vanHollandt,
Gouverneur van Hollandt, Zeelandt , en Weſt Vrieſlande , Capiteyn Generaal en Admi
raal der Vereenighde Nederlanden. Allen den genen die dezen zullen zien of hooren le
zen , Saluyt. Doen te weten : Alzoo by dagelijkze experientie ondervonden werdt,
dat veele Compagnien van's Landts Militie, door faute en quadevoorzorge van de Capi
teynen en Oficieren , de zelve leydende, in zodanigen ſlechten ſtaat bevonden werden ,
zoo ten reguarde van de Manſchap , als het zwakke getalvan der zelver Soldatenen Ruy
teren , dat in voorvallende gelegentheydt, daar van weynigh of geenbehoorlijken dienſt
zoude te verwachten zijn , tot groote ſchade en ondienſtvan den Lande , en diſreputatie
van des zelfsMilitie.ZO ISŤ, dat wy daar inne willende voorzien , gelaſt, en geor
donneert hebben , laſten en ordonneren mits dezen , alle Capiteynen en Officieren ,
leydende Compagnien , zo te Voet als te Paart , ten dienſte dezer Landen , de zel
ve binnen den tijdevan 14 dagen , innegaande met den 23 dezes, ten vollen te comple
teeren , en van bequame manſchap te verzien , omme na behoorente komen dienſt
doen , en ge-employeert te werden , op poene van ter contrarie doende , te werden
gecalleert zonder eenige conniventie: Laſtende daar en boven gemelte Capiteynenen
3 bb 2 Offi
372 Den Franſen Oorlog
Officieren binnen de voorſz. -tijde eenige Verlover of Paſpoorten te geven , alzo wy
zulks voor den dienſt van den Lande noodigh achten. Gedaan in 's Gravenhage den
18 September 1672.
Wasgeteekent ,
G. H. PRINCE D'ORANGE.
Onderſtondt,
Ter Ordonnantie van Sijne Hoogheyt.
Gecontrafigneert, C. HUYGENS.
Zijn Hoogheyt den Heer Prins vanOranjenhebbende in de boozleden Maanden de
Steden Schoonhoven , Gorkum , Heuſden , en die Frontieren wezen bezichtigen / en
de noodige ordres aldaar geſtelt / quam den 12 Auguſtii t'Amſterdam , 't geen daar
over als opgetogen in džugde was / zijnde de 60 Vaendelen Burgerye tegelyk in Wa
penen , beneffens de 2 Vanen vrywillige Ruytery. Den 13 ging zijn Hoogheyt des
StadtsFortificatien bezien / ook die aan den Overtoom , alwaar zijn Hoogheyt ons
donneerde / dat dez Mecale Stukken , daarin leggende / zouden binnen / en 2 Yzere,
in de plaats / gelept wozden : Zijn Hoogheyt wierd deg middaghs op't Stadthuys
Princelijk getracteert : Dan waar den selben na Muyden , Weeſp , Hinderdam ,
't Huys e’Abkou , en daaromtrentmet een Chaloup vertrok / om daar mede de For
tificatien te bezichtigen / keerende den 14 Auguſti, ' s nachts ten half 12 uuren weder:
om ; en toen zijn Hoogheyt na 't Leger te Bodegrave vertrok / zoude bp tot gedachte
Magiſtraat gezepthebben : Dat zy lieden en ook deGemeente wel mochten verzekert
zijn , van zijn Hoogheyts toegenegentheyt, en zulks tot maintenue van de Republijk.
wlduswierdzijn Hoogheyt den is dito, 's middaags, ten 11 uuren , met groote ſta
tie wederuptgelept.
Een Troep FranſeRuyters , van 17 Standaarden meenden op den 18 Auguſti , Gor
kum teovervallen / maar de Vele -Marſchalk Wurts, van hun komſte verwittight /
heefteenigh Voet-volk met3 Stukjes, funtegen gezonden en gedwongen met vers
lies van in de 6o Ruyters , wederom na Vianen en Utrechtte retireren / blijvendevan
de zijne / maar 4 Man.
De Franſen quamen den 21 Auguſtii voo? 't Huys't'Abkou , maar vonden dat/
rondtom door't water , en van binnenzodanigh met Volk en Geſchut, voorzien / dat
ze daarniet lang morgenfpzaak hebben gehouden .
Eenige Franſe Grooten upt Utrecht in't Ameronger Boſch wezende jagen / wier
den dooz een Vaendrighen 10 Soldaten van Capiteyn Boman , urthet Quartier van Bo
degrave, bezet en gevangen / endoo; krommewegentotbp Harderwijk gebrachti
daarzp door een Amſterdams Oorloghs- Jacht op de Zuyder-Zee krupfſendeſ wierden .

opgepaſt / en den 29 Auguſti , tot Amſterdam gevoert / doch zijn civilgehandelt /ook
wierd haar niets afgenomen / hoewel veel geſteenten en baggen over haar hadden . 1

DenOverſten Jorman van Amſterdam tot affiſtentie van Groeningen gezonden /

fchreef aan die Magiltrzat : Hoe den Biſſchop van Munſter 't Belegh had gequiteert;
latende
 tegen de Vereende Nederlanden . 37 ;
latende 5. van zijne Stukken Canon (chandelijk in 't flijk ſteken. Den verſiondt , hy
vol hoop geweeſt had , deze Stadt te winnen , by de Ceurvorſt yan Ceulen lang in 'tLe
ger over zijn alte groote animoſiteyt beriſp was:Zo volghden ook eenige :onluſtigewoor
den op de gedane onkoſten , en 't bederfder Landen , &c. onder hun gevult Ja zelfs doen
men de Gracht van de Cortin metTakkeboſſen alrede genoeghzaam had , en zo
geſtoft op zijn konſtige Mijnen en Mineurs , dat hy niet had durvenavontuuren ſtorm te
loopen ,als duchtendedar’ertewel voorhem gekooktwas. Den Staat dede doe aanbeſte
den het maken van 4000 paar Ys-ſpooren , en veelhondertMorgenſterren : Terwil
quamen veel Switſers en Franſe overloopen / maar wierd verboden geen Franſen in
dienſt te nemen .
Denlaatſten Auguftii ip de Veldt-Marſchalk Wurtsmet eenige Troepengetrokken
uptGorkum , na hetHuyste Poudroyen ,een b :aafgebouw , in't welk de Franſe had
den bezettinge gelegt; waar'oan hphaaſtmeeſterWierd / krijgende daar eenigeGe
vangens, dereſt retireerdenna Bommel; en terwijledezijne hier bezighwaren 7trok
het Garniſoen van denBoſch voor Crevecæur , om te beletten / datvandaar geen aſſi
ftentie zou gezonden werden na Poudroyen ; 't welk bp deStaatze eenigen tijdt is in
bezettinge gehouden / doch daar na als maar een Roofneſt wozdende/ gedemolieert/
enlaten op ſpringen .
Den 2 September zijn eenigeVriezen , met hulp der Cruyſſers van de Zuyder-Zee,
op Blokzijl aangevallen /en hebben een opgewozpen Schansvan hun vermeeſtert/daar
op de Inwoonders ook tegens deBiſſchopſe aangeſpannen zijn /en hebben den Comman
dantmet 6of8van'tGarniſoen om hals gebracht7 en vooitmet hulp der Soldaten , de
Vyanden daar uptgedreven ;daarop Vollenhove ook van den Vyandt verlaten wierd.
Ce dezer tijdt voeren eenige Jachten en Smalſchepen met Volk, onder de directie van
tenen Moller, van Amſterdain ,met een defTeyn opSwartſluys, daarzp na veelcontra
rp windt voor quamen / doch den aanſlagh (niet tevoorzichtigy belepd) miſlukte /
werdende de Biſſchopſe van de haregeſécundeert / daarop eenige wedergnamen na
Amſterdamlatende het Jacht van de Staten van Vrieſlandt daar zitten /'t welkverb and
wierd ; maar de meeſte trokken na Blokzijl; van waar den 11dito de Capiteyn Hol
baarn ,met 240 Man een bzave Affaut deede op Slijkenburgh , ofDeKuynder-Schans ,
en de Biſſchopſe terſtondt daar upt op de vlucht dreef / ſterk 250 Man , achterlatende
28 Gevangens, een Karos met 6 Paerden , en andere bupt/ zünde wederzijdts wep
nigh Dooden ofGequetſten ,en bleef den voorfz. Capiteyn Holbaarn, eenigen tijdtin de.
Kuynder-Schans commandeeren .
Beheel Duytſandtbegoft nu te zien / datmen den Keyzer na zijnScepter ſtak / maar
de Biſſchoppen van Ceulen en Munfter deden weten : Dat zy nergensanders om met
Vrankrijk waren geunieert, dan om de Hollandersweder te ontvooghden, dat men haar
afgenomen had : Ook dat zygeen andere beoogingeen hadden als om te procureeren en
't voordeel des H. Roomſen Rijks : Verre van daar om yets ter contrarie te onderſtaan:
Daar noch bp voegende: Dathare Troupen zelfs ten dienſte waren van zijnKeyzerlijke
Majeſteyt,en daar van mochte diſponeeren,zo't hem geliefde,& c. Den FranſenMiniſter
Gremoville, van Weenen na Parijs Heerende/ quam den Keyzer , eerhy noch vertrok /
verzekeren : Dat den Keyzer in geenigermanieren en zoudenwerden beſchadigt, zomaar
Atil zitten wilde: En dat de Franſe Troupen niet een voet op den boden van's Key
zers. Landen zoude ſtellen : Zelfs zó Keur -Brandenburgh den Alderchriſtel.
Coning niet en troubleerden , dat hy hem uyt een genereusheyt wilde recompenſeren
mette
Bbb3
374 Den Franſen , Oorlog
mette reſtitutie van zijne Plaatzen in 't Landt van Cleve. Maar men zagh Ivel waar
dit heen wilde / en geen tijdt langer om te ſlapen was : Enhoedanigh de Franſe Mi
niſters arbepden / om den mars der Keyzerlijke Volkeren te beletten / zo heeft de tijdt
geleert / dat deKeyzerlijke, en andere Hulptroupen evenwel na beneden zyn afgezakt.
Daarom was het dat den Vorſt vanAnhaldeteSt. Nicolaasbrugh bp den Keyzer al
vip ſpoediger verrichte / ' t gunt tot 's Keyzerrijks beſte wag / zijnde / alles bp te bien
gen watmogelijk wap /om het Franſe voornemen te verpdelen : Op die voet quamen
nu verſchepde Duytze Vorſten zich bpKeur-Brandenburghs Armévoegen / gelijk den -
Hertogh van Saxen Lauwenburgh , zinde een Prins upt den Huyze van Saxen : Duc de
Loraine zondt zijn MiniſterCanon , en 2 Regimenten Ruyters by Keur-Brandenburgh ,
en epnde om zich van alle correſpondentie tedienen : En quamen veelKeur-Branden
burghſe Volkeren voos af/ en by partyen na Minden en der Lipſtadt , ſtaande zin Keur
vorſtel. Doorl. met hetgros tevolgen .
d'Heer Paats, als Afgezandt van den Vereenden Staat, nu by't Hofte Madrid , in
Spanjen aangekomen zynde / begoſten deFranſeMiniſters aldaar ertravagant op te
fröjden / gelijk als of er geen Staten van Hollandt meer waren / en dat het daar alles
Frans was/ zeggende,dat de Stadt Amſterdam al aan den MarſchalTurenne was overge
geven , &c : Doch met alle deze Rodomontades, ltonden zy niet beletten / datde Spaanſe
Coninginne de Nederlanden , op nieuw / met Volk en anders/ bp ſtondt; zonder
nochtans / dat Vrankrijk , hoewel hy haar dikwils dzepghde , daarom den Oorlogh
dorſt aandoen / ook verdweenen deze leugenen wel haaſt/ door 't ſchrijven van den
Grave de Monterey , inhoudende / dat alles we te herſtellen was met Spaans Volk in
de Vereenighde Nederlanden tot halp te zenden / waar over aanſtondta veelSoldaten
en Geldt upt Spanjen in Vlaanderen zijn over gezonden .
Den Gravede Humanes, SpaanſeGezantaan't Hofvan Portugal,ſchreefook aan de
Spaanſe Coninginne , hoe dat de Franſen aldaar alle mogelijkemiddelen hadden aan
gewent/ om dat Coningrijk op haar zijden te krijgen / en te bewegen datzp tegen
Spanjen zouden aangaan / daar toe dien Adel metgelt omgekoft / wel ſcheen genes
gen te zijn / maar niet deGemeente , die wel zagen / datge als dan in 2 Oorlogen tegres
lijk zouden komente vervallen / en dat dit daar dooz was geſtuptgewozden / upt
vzeze dat die Natie , (seggende dat hun goedt en bloedt / om de Vredete bewaren /
ten beſten was , maar niet om nieuweOorlogh aan te rechten) haren wettigen Co
ning , in ballingſchap, in de Canariſe Eylanden verzonden /wederom mochten inhalen/
om harerechtvaerdige zalten / te helven verdaedigen .
Den 14 Auguſtii, 1672. wierd te Londen , in Engelandt, op't Hofte Withal, ges
wiſſelt met den Franſen Gezant , het vernieuwde Tractaat voor 3 Jaren tuſſchen Vrank
rijk en Engelandtgenooten / in het FransLeger, dooz de EngelſeMiniſters inhoudende/
DatmenHollandemoſten vernielen : Want bp 't zelve /hadden bepde de Kroonen hun
verbonden/om onverbaekelnk te onderhouden /datniemandtvan bepde de Coningen
bpzonderlijkmet deHeeren Staten Generaal zouden in handelingtreden / zonderweten
en toeſtaan van bepde / nochookgeen Verbondt ofVrede met dezelve te maken / ten
zp Zy aan weder-zyden/ volkomenvoldoening van harePretentienvande Vereende
Nederlanden hadden bekomen .
Dogts wierdinden Hage verwiſſeltde Ratificatien van het geſlooten Verbondtder
Vereende Nederlanden met den Roomzen Keyzer , maar Keur-Ceulen en Biſſchop
van Munfter bleven al eben hardt / Aan de Franſe zijde met bare Wapenen den
Neder
 tegen de Vereende Nederlanden. 375
Nederlandtſchen Vereenden Staat, bevechtende ; den Biſſchop van Straatsburgh hielt
mede de Franſe partye ; de Keurvorſten Palts en Trierwaren ook al de Franſentoeges
daan / hoewel de láaſtgenoemde daar navan die af/ enden Keyzertoeviel: en die
van den Paltz,namaals medede Franſen afvallende /zijne Landen, tendeele/ſchendig
bedozven zön gelvoiden : Ceur- Beyeren ſeleen eerſt almede Frans gezint/doch bleef
evenwelKeyzers: d'Heer PelnitsLeur-Brandenburgſe Miniſter,na Hollande geſonden/
den toeſtandt van het aankomender Hulpbenden (daarmen groote hoop op hadde)
bekent te maken / vertrok / met den Heer van Amerongen , als Nederlandtſen Ge
zant weder over Bremen , naarboven / met genoegzame middelen voozzien / om
die Troupes, in het afkomen behulpzaam te zijn . men zepde/ dat dezeGezanten by
na van de Engelſe Capers hadden genomen geweeſt / want voo, de Revier de Wezer
komende / wierden zp door een Viſſertjen gewaarſchouwt/ dat haar 3 Engelſen
pooj de Elf-ſtroom onthielden / diezp ook kondenzien / liepenoverzulks dé Wezer in
en guamen behouden te Bremen .
Maar den Roomſen Keyzer , den Coning vanDenemarken , Brandenburgh ,
Brunſwijk en Lunenburgh , Hellen Caſſel, overleggende van hoegrooten gevdigh
deFranſe progreſſen mochten komen aan te groepen / deden gezamentlik fiupten het
volgende
T R A C T А A T

Van Aſſiſtentie en mutuele Defentie op den 22 September 1672.

geſlooten tuſſchen den Roomſen Keyſer, den Koning van
Denemarcken, den Keurvorſt van Brandenburgh , de Heeren
1

:
Hertogen van Bronſwijk , en Lunenburgh : Mitſgaders , de
Vrouwe Landtgravinne en Regente tot Heſſen Kaffel.
K Ennelijkszyby dezen,
hemen Koninglijke alzo zijn
Majeſteyt, Roomſe
als ook Keyzerlijke,
die tot Denemarkenen
, totHungarien enBo
Noorwegen Coning
lijke Majeſteyt zijn Ceurvorſti. Doorl. van Brandenburgh, Heer Georg Wilhelm , en
Heer Rudolf Auguſti Hertogen tot Bronſwijk , en Lunenburgh , mitſgadersde Vrouw
Landtgravinne en Regente tot Heffen Caffel, Furſtl. Furfti. Furſtl. Doorl. Doorl.
Doorl. de tegenwoordige Conjuncturen hebbende behertight, en der zelver zorghyul
dige gedachten daar heenen laten gaan ,hoedat zy de Landenen Luyden haar van God toe
vertrouwt voor onbillijk gewelt beſchermen , en byRufte en Vrede behouden moch
ten , zo hebben de zelve tot dien eynde na gehoudene Communicatie de na genoemde
hare Raden en Afgezanten met genoeghzame volmacht en Inſtructiebinnen deze Stadt
Bronſwijk by malkander gezonden , de welke naar aangewenden zorghvuldigen arbeyt ,
op aldergenadighſte en genadighſte Ratificatie , over deze navolgende Arriculen met
malkanderen zijn geconvenieert en geaccordeert.

1. Werdt tot een zekeren en vaſten gronde geſtelt dat deze Defenſive Alliantie inge
nerley wijze tot nadeel van 't H. Roomſe Rijk , of ander zintstot yemands nadeel, wiedie
ook
 |
376 Den Franſen Oorlog
wuk mochten zijnbinnen ofbuyten het Rijk , maar alleen tot afweeringeen mogelijkſte
tegenſtande van onrechtvaerdigh gewelt, en inzonderheyt tot ongekrenkte onderhou
dinge van de zo dier verkregene Oſnabrugſe en MunſterſeVrede, en het gene daarin
enanderzints in de heylzame Conſtitutien van 't Rijk aan een yegelijk gebleven en gege
ven is, aangezien en gemeynt zal zijn ; tot behoudingedan vandit ooghmerk , zo zal
tuffchen alle de zelve Bontgenooten een beſtendig goet voornemen en oprechte trouwe
verbintenis zijn en blijven , zodanigh dat den eenen des anderen beſte en voordeelbe
vordere , en indienyetwes ter contrarie gevonden mochte werden , zulksgehouden zijn
aan den genen die hetaangaet , tijdelijk te notificeeren en bekentte maken , maar inzon
derheyt indien daar uyt eenige verwijderinge en nadeel aan de Bondtgenooten ontſtaan
mochte , en daar op die indieVerbondt beloofde hulpe begeertkonde werden , zonder
uytftel te communiceeren.
2. Zo zullen alle der zelver Bondtgenooten Landen , die zy tegenwoordigh in hebben
en bezitten , in’t H. Roomſe Rijk gelegen , mitſgaders der zelver rechten prærogatives
en gerechtigheden in dit tegenwoordigh Verbonde begrepen zijn , en wanneerdeseen
of des anders geconfoedereerdens Landt en Luyden tegens de Conſtitucien van 't Rijk ,
en de Weſtphaalſche Vrede-handeling , doorgetrokken , ofmeteygen machtige Inquar
cieringe , doortochten met Contributien en andere feytelijkheden , hoedanigh die ge
noemt mochten werden , door wien en onder wat pretext die ook geſchieden mochten
bezwaart mochten werden , zo zullen alleenygelijke der andere paciſceerende ſchuldigh
en gehouden zijn op de requiſitie van den beledighden , zonder eenigen uyttel, en ver
dertijdt als totte e’zamenkomſte en mars noodigh is , ook zonder dat den eenen op den
anderen wachte , met zo veel manſchap te Voeten te Paerdt als in dic Verbondtis geac
cordeert , te hulpe komen , ook niet bevoeghtzijn , die Wapenen dieswegen aangevat
eerder neer te leggen, tot dat den beledighden zijn billijkeſatisfactie en zekerheyt, zo
yerre immers mogelijk zy , gegeven werde.
3. Ten eynde aan de macht tot deze intentie noodigh niet moge manqueeren , zois
verders verſproken en vaſt geſtelt, dat de gezamentlijke Bondtgenooten , zo lange dit
verbonde duuren zal , aan geworvene goedemanſchap geduurigh gereethebben zullen.
Te weren zijneKeyzerlijkeMajeſteyt 3000 te Paerdten 6ooo te Voet.
'Zijne KoninglijkeMajeſteytvan Deenmarken 3000 te Paerde en 6000 te Voet.
Zijne Ceurvorſtelijke Doorl. totBrandenburgh 3000 te Paerdten oooo te Voet.
Heer Hertogh Georgh Wilhelm Vorſtelijke Doorl. 600 te Paerdt, 1200 te Voet.
Heer Hertogh Rudolf AuguſtiVorſtelijke Doorl. 400 te Paerdt en 1000te Voet.
De VrouwLandtgraviane enRegencetot Heffen Caffel Vorſtelijke Doorluchtigheyt
400 te Paarde en 800te Voer.
4. Wanneer zoude echter het gevaar zo groot zijn , dat de getermineerde hulpein
't bovenſtaande Articut begrepen , niet ſuffiſantgenoegh is , inzodanigen cas zullen de
Bondtgenooten gehouden zijn zonder uytſtel hierover te conſuleeren ,en zich over zo
danigen aantal en byſtandtvergelijken , waar mede de noodt lijdende inder daat geholpen
werden kan.
5. De lichte Artillery , Ammonitie , en wat daar toe eygentlijk behoort, zal een yder
Geconfædereerde by gedane conjunctie naarproportie van de croupendiehy zendt, den
zijnen mede geven , maar zo dikmaals als men zware ſtukken van nooden heeft, dan zal
den Requirant de zelve beneffens haar toe behoor fourneeren. Maar wanneerde zelve
zodanige zware ſtukken niet machtigh was, of dat in loco tertio tot gemeenen beſtene
wierd
 tegen de Vereende Nederlanden . 377
wierde geageert, zo zal ofzullen diegenedie onder de Bondtgenooten het gevaar alder
maafte zijn , de zelve beſchaffen , maar hoedanigh den Staat van deArtillerye zal werden
geformeert, daar over zal aanſtondts naar 't ſluyten van dit Verbondtdoor zekere Ge
deputeerdewerden geconvenieerr: Nochtans met dien verſtande, dat die geene die in de
Artillerye bovenzijn quota yetwes zal toebrengen : dieswegen van de overige Hooge
Bondtsgenooten ſchadeloos gehouden zal werden , en ten minſten maandelijk diegedane
onkoften geliquideert en goetgemaakt zullen werden.
6. Alhoewel de gezamentlijke Bondgenooten aan zich behouden , dat op hetbeko
men advijs van vyandelijken overvalden aggreſſeur door Pacifica Officia , van het aange
vangen gewelt te dehorteren , zo willen en zullen zy echter dies ongeacht met het te za
men voeren van de geconfoedereerde volkeren , en effective hulp biedinge, geenzints
tardeeren , maar het ſelve zonder uytſtel in 't werk ſtellen .
7. Gelijk dan ook de gezamentlijke Bondgenooten zich noch verbinden , dat wan
neer het eenmaal tot Hoftiliteyt is gekomen , niemandt van haar met de Contrapartye in
eenige handelinge ofTractaat , het zy over de compoſitie ten Principale , of totſtilſtande,
zal treden , als met voorweten en bewilliginge van de overige Bondtgenooten , en wan
neer aan de zijde van den Vyant, yetwes van die natuur aan yemantvan de zelve wierde
voor gebracht, zo zal de zelve aanſtondesdeandere daar van Notificatie geven , en on
dertuſſchen aan die geene die diergelijke dingen zal aanbrengen , bekentmaken en ver
klaren , dat hem zondervoorweten en goervinden van de gezamentllijke Bondtgenooten
in diergelijke Communicatie ofhandelinge niet toeſtaat zich in te laten.
8.Indien het gebeuren mochte datin den beginnetweevan de Geconfoedereerde te
gelijk vyandelijk wierden aangetaſt, en van de zelve affiftentie en hulp wierde verzocht ,
zo zullen de Bondtgenooten gehouden zijn , zonder uytſtel by den anderen te komen ,
en naar mogelijkheyt het daar toe dirigeeren , dat den eenen zowel als den anderen ge
holpen werde , maar wanneer het zelve op eenmaelniet en is te effectueren , en wegens
voorvallende omſtandigheden , op dien tijdtniet meer als een of tweegeholpen konde
werden , zo zalhier by evenwel alleen op hetgemeene Intereſt gereflecteert moeten wera
den , en de afiftentie daar heen werden gedirigeert daar de meeſte van nooden zal zijn ,
het welke geſtelt blijft aan het oordeel van diegeene die t'zamen zullen komen , en het
geene dat het meerder geval van dien hier in zal goetvinden , dat zelve zal zondertegen
Ipreken gevolght werden .
9. Wanneer de Conjunctie vande geconfoedereerde Volkeren eenmaal zal zijn ge
ſchiedt, en men alrede aan het werk is , zoen zal aan geen van de Bondtgenooten vry
ftaan zijn Volkeren van 't Corps d'Arméop eygen Authoriteytte revoceren ofafte ley
den , maar wanneer het gebeurde dat gedurende de Conjunctie, en als men in actie is ,
om den eerſt geattacqueerden te helpen , een ander van de Bordegenooten van eenander
zijde ook wierde aangetaſt, en die als dan begeerde dat hem ten minſten zijneVolkeren
na zich te trekken ,togeſtaan mocht werden, in zulken gevalle zal het zelve in den Krijgs
raat rijpelijk werden overwogen , en bevonden werdende dat de zelve noodt- lijdende
partye mer detacheeren van zodanige Volkeren geholpen kan werden , als dan zal daar
in geconſenteert , en 't zelvige niet verhindert werden .
10. En wanneer eenige van deze Bondtgenooten buyten dit Tractaat onderlinge in
noch andere Alliantie met den anderen ſtaan , zo zal niemandt gehouden zijn ayt kracht
van beyde Tractaten afliſtentie te zenden , maar alleens uyteenvan de zelve ,maar zal den
Requiranten vryſtaan uyt welk Contract hy de affiftentie zal willen verzoeken , en alsdan
Ccc ook ,
378 Den Fran Oorl ſen og
ook , enwanneer een Creyts of Rijkshulpe den gerequireerde effectivelijk zal werden
toegezonden , zo zal zulks tot afflagh ſtrekken van dealhier geftipuleerde hulpe der ge
confoedereerden.
11. Zodikwils dan deboven genoemde Manſchap te zamen gebracht moet werden ,
zo zal het OpperfteCommando van deWapenen den Requirant, zo lange men in zijn
Landt ofbuyten de zelve totzijne reddinge en ſatisfactie ageert, gelaten werden , maar
anders in’t gemeyn , en buyten de voorfz. gevallen , zo zal hetmethet voorfz. Opperſte
Commandogaan alsvolght. Datwanneer ofalle , ofverſcheyden van de Bondtgenoten
zichperzoonlijk by de Armébevinden , het zelve den genen zal competeren die zonder
dat den voorrang zal toekomen,maarwanneer maar een alleen van de zelve Bondtgeno
ten in perſoon preſentis , zo blijft ook het voorſz. Opper Commando aan den zelvenal
leen , zonder dat hem het zelve door yemandt van de Generalen , van wat ſtaat of conditie
en chargie de zelve ook mochten zijn , en van wien hy ook dependeert, zal mogen wer
den gediſputeert, en wanneer alleen Generaals perzoonen zullen preſent zijn , zo zal die
genehetOpper Commando voeren , diens principaal voor alle de andere Bondtgenoten
precedeert. En op dat in dezen gevalle uyt ongelijkheyt en diſproportie van Chargies, te
minder different en misverſtant moge ontſtaan , zo willen de gezamentlijke Bontgenoten
in de beſtalling van de Officieren over hunde volkeren die zy naar het gros van d'Armé
zenden, zorge dragen ,dat der zelver Chargie met het quantum zy geproportioneert, en
dat in voorvallende gelegentheydt den eenen van den anderen de noodige ordres zal kon
nen ontfangen .
12. Zo is hier by mede vaſtgeſteld en geaccordeert, dat aan wien ook het zelve Op
per Commando zoude mogen werden gegeven , de overige Hooge Bondes-verwanten aan 1
hare prærogativen vryheyt en gerechtigheydt daar door niet zal werden gederogeert ,
en zal ook die gene die het zelve Commando voert, in Militaribus niet van gewichte
mogen voornemen nochte in 'twerk ſtellen , dan met voorweren en toeſtemminge
van de gemeene Krijgs-Raadt der overige Bondtgenoten, alwaar hetſchoon dat ye
mandt van de Hooge Bondgenoten zelfs commandeerde, of wel des zelfs aangeſtelden
Generaal.
13. En zalde zelve Krijgs-Raadt by de gezamentlijkeHooge Bontgenoten aangeſtelt
werden , invoegen dat een yder aldaar een oftwee van zijne be-edighde bediende , diehy
daar toebequaam oordeelt , zalmogen zenden , die ook onweygerlijk toegelaten zullen
werden , en zal een yder volgens den Rangh van zijn Committent in den Krijghs-Raadt
ſefie nemen , het zy de zelve is een Militair of Civielftandts perzoon , doch zullen zoda
nige twee maareene ſtemmehebben , en zal een yegelijk daar toe werden gelaſt dat hy
precize naar de Wetten yan dit defenſijfVerbondtzijn ooghmerk houde, en daarna zijn
Itemme dirigere , maar de directie zal t'elkens gelaten werden aan den genen die in dien
tijdt het Opper Commando zal hebben , doch alzo dat de Concluſien naar de meerder
heyt vande ſtemmen gemaakt werden ; Tot betere uytvoeringevan dien en bevorderin
ge van alle voorvallende expeditien zal naar hetſluyten van die Verbonteenvaſten Krijgs
Secretaris met gemeyn believen werden aangeſtelt , en in gemeene be-edinge genomen
werden.
14. De Juriſdictie behoudt eenes yegelijks Bondegenotens Officier over de troupen
die hy den requirerende Bondtgenoot tot hulpe brenght, maar indien het zoude gebeu
ren , dat yerwes een GeneraalKrijghs-rechtvereyſchte ,zo zullen ook daar toe uyt aller
zijds Bondtgenooten GeneraliteytenKrijghs bediende die gene werden geroependie tot
een
 tegen de Vereende Nederanden . 379
een Generaal Krijghs-recht behooren , en zal die genepræſes zijn die het Generaal Com
mando voert , of indien de zelve daar niet wilde by zijn , die gene die na hem in 't zelve
Generaal Commando de naade zal zijn.
15. En op dat ook als zoodanige conjunctie effectivelijk zal wezen gedaan deonge
lijke onderhoudinge gene verwerringe noch Confuſie veroorzake, zo willen de Bonde
genooten gezamentlijk een zekere Ordonnantie dieswegen formeren , naar de welke ge
duurende de zelve Conjunctie alle de Troupes doorgaans even eens getracteert zullen
werden , dewijl ook die Auxiliairevolkerenalle de proviant niet op eenmael, en te ge
lijk met zich konnen voeren , zo zal den Requirantgehouden zijn , de zelve zo lange zy
in zijn Landt ſtaan , met noodige Proviande voor een billijken prijs tegens contante be
talinge te voorzien.
16. Hoewel de vrye doortocht van een yeders Bondgenoots volkeren zonder verhin
deringe werdt toegeſtaan , zo zal echter in dezen ook gevolghtwerden de Conſtitutien
van 'tRijk , en zo veel immers mogelijk der Bondtgenooten Landen verſchoontwer
den , en in allen gevallen op des Landts Heeren wegen overden doortocht, dagh -reyzen,
en quartieren , de nootwendige ordre te doen , onbenomen blijven .
17. Indien men met progres van opgemelte Wapenen eenige Vyandes Landen en
plaatzen zoude komen te bemachtigen , of op de zelve eenige inquartieringe of con
tributie bekomen , zo zal by de uytdeelinge en repartitieder zelver, telkens op het quan
tum van de volkeren , die een yegelijk by die uytwerkinge zal hebben , geletwerden ,
en daar na de proportie genomen werden, en gelijkemeyningeheefthet ook, indien eeni
ge vyandtlijke Artillerye verovertmochte werden, maar hoedanigh men zich zal regule
ren met de gevangenen vanConſideratie, hetzelve zalnaar het ſluyten van dit Verbondt
met affumtie van eenige Militaire perzoonen afgehandelt werden .
18. Endewijle de gezamentlijke HoogeBondegenooten aan de behoudinge van goede
ruſte in’tH. Roomſe Rijk zeer veel gelegen is , en de zelve meeſt daerin beſtaat, dat de
Rijksen Kreyts conftitutien op't ſpoedighſtein obſervantie werden gebracht, zowillen
de zelve op dezen tegenwoordigen Rijksdagh, en andere behoorlijke plaatzen daartoe
devoiren laten aanwenden , en niet minder haar zelven daar laten aangelegen zijn , om
te helpen verhoeden dat de Stadt Ceulen via fatti niet bezwaart werde.
19. Wanneer ook den eenen of den anderen Porentaat genegen mochte zijn omme
in dit defenſijf Tractaatzich mede in te laten , zo zal het zelve met eendrachtige verwil
liging en believen van de Hooge Bondgenooten geſchieden , die daar over zullen onder
handelingh plegen , en de Conditien die men dies wegen zal accorderen , by dit Tractaat
toegevoeght werden.
20. En zal dit defenſive Verbondt van dato dezes afdrie geheele volgende Jaren duu
ren , en onverbseekelijk gehouden werden , ook de Ratificatien van de Hooge Bonde
genooten op den van de naaſt komende Maandt Octoberdoor zeekere hier toe Gedepu
teerde alhier in deſtadt Bronswijk ingebrachten uytgewiſſelt werden , en blijftnoch aan
der zelver Hooge Bondtgenooten welgevallen en geet vinden , of zy deze verbintenis
willen Prorogeren , en tot dien eynde noch voor het eyndigen van de drie Jaren een te
zamenkomſt en handelinge aanſtellen willen. Ten oorkonde van 't welke is dit Tractaat
by de te zamen gezonden en gevolmachtigde Raden van de hier boven Alderhooghft en
ret Hooghſtgedachte zijne Keyzerlijkeook tot Hongaren en Bohemen ConinklijkeMaje
ber ſteyt, zijn Coninkl. Majeſteyt van Denemarken , Noorwegen , &c. Mitsgaders zijn
alu Ceur-Fusſtel. en Furſtel. Doorl. Doorl. Dool.Doorl. ondertekent en bezegelt, ook
CCC 2 yder
380 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
yder partye een gelijk luydentexemplaar behandight. Actum Bronzwijk den : Septem
ber 1672 .
(L.S. ) Johan Vry Heer van Goes. (L.S. ) Herman Hopfner.
(L.S. ) Chriſtiaan Habbeus. (L. S. ) Burchaud van Oër.
(L.S. ) Raban van Kanſteyn . ( L.S.) RegnerusBadenhauſen .
(L.S. ) Johan Helwig Schutz. 1

Groeningen nu door den Vyandtverlaten zijnde/ (alshier voren verhaalt is ) 300

heeft den Lieutenant Generaal, de Heere Carel Rabenhaupt , metvoozweten der Hoo
ge Overigheyt, aanſtonts getracht te bezogen / dat ook de Ingezetenen ten platten
Lande, en bpzonderlik in het Oldamt, degoede vyuchten van deze verloſſingemede
mochten genieten ; en daarom / alzo het Volk van den Biſſchop van Munſter zeer qua
lijk hupshielt in de Oldamſter Mieden , en grootelijks gebzeeſtwierd/datdie de Turf
in deVenen van Munterdam , Veendam , Wilvank , & c. zoude inbrandt ſteken / waar
doo2 de Stadt Groeningen noch groote ongelegenthept zoude overkomen tegens deaan
naarderende koude Winter , 300 wierde een goede partye Soldaten na de Mieden gezon :
den / waar door de Huysluyden aldaar zo moedigh wierden / datze mepnden zich nu
genoeghzaam van de overlaſtige Vyandt te konnen ontlaſten / en alzoo waak tenes
men /over degroote bezwaarniſſe dienze haar hadden aangedaan ; daarop tracteer:
denze de Soldaten mildelik van haar beſte ſpaarbeeten ; maar als de Soldaten her
fchonken waren / Heeft haar de Vyandtovervallen : de Soldaten ſtellen zich te weer /
maarzich bupten poſtuur vindende/ nemen na wepnigh tijdts de vlucht/de Huysluy
den houden nochtans aan / en doen dappere tegenweer / maar te zwak / en bupten or
dre zijnde /worden verſlagen /en hoewel eenige om quartier riepen zo wierdenže noch
tans alle doodt geſlagen die het niet in de Veenen of anders ontvluchtede / maar de
Meyt van de Heer Paſtor Marius de Muink , ontbloodt in een groot Brandt-netelen
boſch , en zoude hetontkomen hebben / ten waar de groote Hondt, het huys beſcher
mende / en t'elkens op de Vyandt aanvallende / van eenige Soldaten na gezet waar tot
in het Hof, de welke albaſſende ruggelings liep tot bp deMeyt, haar alzo ontdeks
kende / en zo wierdezp gevat / en tot haar onderſte kleet uptgefchut / en zonder meer
ſmaat aan tedoen / wech gejaaght. Daaropig den 7 September een groot getal Voet
en Paerdevolk uptalle Compagnien gecommandeert ſterk omtrent 2000 Man , by
haar hebbende eenige Veldt-Stukjes , &c. onder het belepdtvan de Overſte forman
Colonel van het Hollandes Regiment, (het welke in de Belegeringe binnen deStade
Groeningen gekomen was ) die aanſtondts met dit Volk upt Groeningen na Winſcho
ten is vertrokken / alwaar de Vyandt onder den Overſten Ramſdorf, zich noch / ſterk
ongevaar 1400 Man onthielde/ en met grooten pver doende was om de oude ver
vallen werken aldaar , beſtaande in 9 Baſtions , te herſiellen / en daar dooz Delf-zijl ,
deBoertange , enGroeningen zelf tebenauwen .
His de zelve Colonel nu bp Winſchoten zijn Bataile formeerde / heeft hp op dege
VyandtsVoorwachten aanbepde plaatzenlaten chargeeren ; en hier op zynDragonders
en Cavallery commandeerende dieplaatze te berennen /zo heeftden Vyandt de zelve ver
laten / en zette hem in 4 Eſquadrons in het veldt. De Colonel nam poſt, en bes
zette Winſchoten , vindende daar in een deelSchoppen , Spaden , Houweelen , Wa
gens, &c. doende in haaſt een Battery opwerpen / en zette zich onderzijn Kanon,voog
Win
 tegen de Vereende Nederlanden . 381
Winſchoten , daar zp t'zamen geſlaoten /hebben den geheelen dagh , tot in de donkere
nacht ,opmalkander gechargeert. Doen heeft deColonel zijn Infantery ſterk 200
Man aaneen Gracht gepoſteert / die deg Vyandts Dragonders meenden te voet door te
gaan / maar zijn van deGroeningerszo geattacqueert geworden / dat’er wel200 in
de pan gekapt zijn : de Vyandt had z les-ponders Canon bp hem ; de Colonel lietden
Vyande eens of twee repſen daarmede op hem afſchieten ) metwepnigh ſucces /
maar doen hp onder zijn Canon genadert was / dede hy zijne Troupen , die voorde
Baterye ſtonden aan bepde zijden afwijken / en op de Munſterſelopbanden i en
wierdin eenen ſchoot een geheele righ Dragondersgetroffen / de tweede enderde
ſchoot ging ook niet mis : Ondertuſſchen ageerden des Colonels Dragonders enCa
vallerye op de andere zijde / zo dat de Vyandt zich heeft moeten retireeren / en de Colo
nel de Vičtorie bevochten /zendende wel50 GevangenennaGroeningen,hp had so van
des Graven Coningsmarks Polakken bp hem/de welke luftigh vochten . Dan des Colos
nels Volk , is weynigh gebleven : De zelve heeft ’s anderdaaghs om Winſchoten op
alle advenuen afſnijdingen gemaeckt/ en 's nachts de Winſchoter-Schans, die 4 halve
Bolwerken , een ſchoont diepe Graft , en aan de Fauflebray levende Hagedoorne Heg
gen had , beſtormen willen / doch is de Vyandtook door gegaan / en heeft de zelve
verlaten. Daar op zijn 200 Vuurroers , nevens 80 Paerden en , 30 Dragonders, on
der hetcommando van de Heer Overſte Luytenant Olbergh,van Graaaf Coningsmarks
Regiment,naar het Huys te Wedde, met een fes-ponder Canon gecommandeert;maar
de Vyandthaarziende aankomen , heeft hp 't zelve Huys ook verlaten : Dit Huys.
is een zeer ſterli en ſchoon Slot , en de Pas tuſſchen de Bourtang en de Nieuwe-Schans.
Winſchoter-zijl wierd mede van de Munſterſe gequiteert / en bp die van Groenin
gen beget. Ook heeft den Colonel den Dijk laten deur ſteken / om den Vyandt de
correſpondentie tuſſchen de Nieuwe-en Oude-Schans te benemen ;de Vyandt trokhem
by malkander/ bp 't Huys te Klooſter en in de Oude, of Belingwolder, en in de
Nieuwe-of Lang-Akker-Schanfſen. De Finſſerwarder zijl Pas , en Belter-hamerigh
Pas wierden alle doorde Groeningers afgeſneden / en bezet.De Colonel Jorman lireegh
noch 4 Stukken Canon en Ammonitie , ook verſch Volk by hem ; van de Vyandt hes
quam hy in de Brugge-Schans 3 Yzere Canons , en watAmmonitie, doch 2 Stukken
haddenzp vernagelt/ de welke weer gerepareert wierden . De Boerenmoſten tot
Winſchoten werken , en die plaats wederom repareeren . Den Colonel Jorman had
de Oude-Schans al beginnen te blokkeeren /maar hier wasmeer aan vaſt , door dien
al het Landt , rontom de zelve / als ook om de Nieuwe-Schans , onder water ſtondt :
Mede is devoorfz. Colonel met zijn onderhoorigh Regiment, koits daar na /weder
in Hollandt ontboden en vertrokken .
Omtrent deze tijdt trokken eenige Franſen na't Dorp Camerik , en 300 van haar
quamen rovenen plonderen onder Woerden : Capiteyn Bouwens aan't Woerden Ver
faat eerſt met 6 Man oppaſſende/ haalde de Valbrugh op / daarze hepmelijk achter
lagen / en ſtonden 150 Franſe Ruyters aan d'overzijde / die bp hun niet konden ka
men , maar gedoogen moſten / dat zy telkens van achter d'opgehaalde Brugh op
haar chargeerden :Men zagh de Franſe Officiersvaſtvan hare Paerden aftupmelen /
terwii om afiftentie gezonden wierd / 't geen ook quam / eerſt van 501 en toen van
300 Man , wameer Gapiteyn Bouwens beſloot( te vooren tot35 man aangegroept) de
Franſe te Camerik aan tetaffen / die alle de Dorpen daar omtrent hadden uptgeplon
dert/ maardie waren alna de Houdijk , ettelijke
CCC 100 ſterk / afgeweken / dzijvende
3 den
382 Den Franſen , en Munſterſen Oorlog
den geroofden burt hoog heen : Bouwens dooz een bedzeven Gidze , achterhaalt haar
bp kleyn Janne-brugge , een mijl boven Woerden ,hier quam hp doo, omwegen doen :
de de Franſe Marſchlaan) op jaar rechtaan / gp wijken na deHoudijk , daarzp ſe
cours firogen : De Staatle Ruyters het te quaadt krijgende/ 30 bloogen ( dat notabel is )
Capiteyn Bouwens Volk tot de buyk doo; 't water hare Ruyterstehulpe / daar onder
zelf - Franſe, die al eenige weken in Staatſe dienſthadden geweeſt. Als men nu zo
een halfuur de Franſe Ruyters had zien vluchten dooz Slooten en Heggen , wierdenzeer
veele , die niet voort konden / ten plondering aan Bouwens Soldaten gegeven / daar
ze met Hoeden , Carabijnen , Laarzen , Snaphanen , &c. mede binnen Woerden qua
men / neffengt een hoogh Officier.
De Franſe , Woerden teſt verlaten hebbende / quam zyn Hoogheyt den Prince
van Oranjen , daar binnnen / oudonneerende plaats voor zijn volk te maken / dan dit
huin Woerden vreezende voor 't afbreken van hare Pannebakkeryen , bupten de Stadt,
verzochten over de moedtwil/ bp de Franſen geleden / uptſtel; zijn Hoogheyt 001
deelende die Stadt met deze belemmering niet houbaar te zijn / en na zijn gewoonli
ke goethept ercuſeert haar toteen beſtemden tijdt / 3p hem beloovende tewaarſchou
wen / indien de Franſe pets op haar wilden aanvangen : Daar eenige van Woer
den gaan ſtillekens na Utrecht bp den Hertoge van Luxenburgh , om Sauvegarde
voorhaar Pannebakkeryen te krijgen.
Hier over dedezijn Hoogheydtden Heer Prins yan Oranjen , een goedt aantal Volk ,
uprijet quartiervanden Grave van Hornes naar deStadt Oude-watermarcheeren / die
den 16 September, daar binnen quamen / Poft vatten / en die Plaats aanſtondts bes
gonnen teverſterken ; de gedachte Grave van Hornes volghten zelfs / kogte daarna/
en lict de Goverwellen Sluys met eenigevan zijne Benden bezet/ nemende te ondewater
zijn quartier.
De Franſen , doo2 dit Poſt nemen van Oudewater wakker gewozden / (daar het
aanzoek van Franſe Sauvegardes voor de Pannebakkeryen van Woerden , doo ; eenige/
zonder kennis van de meefie / niet wepnigh toe hulp ) quamen op den 18 September
upt Utrecht, met 2800 Man, 4 Veldt-Stukjes ,(van welke 2onderwegen in de link bles
ven ſtehen )metveel Krijghs-taygh , voor de voorfz. StadtWoerden ; den Hartogh van
Luxenburgh , Stouppa , den overgelopen ſchelmzen Mombas., en veelKrijgs-Officieren
waren mede hier bp. Voo2 Woerden komende/heeft Luxenburgh dooz een Trompetter
aan die Heeren doen verzoeken den deurtocht voo eenigh Volk, 'twelke toegeſtaan
wierd : Daer op alle deže Troepen quamen intrekken , maar bleven daar binnen en
hielden Poſt , tot groote verſlagenthept der Inwoonderen : Den 19 dito quamnen
daar noch veel Schuyten met Bagagie en Leeftocht, Karren met Gereedtſchap en Co
gels , ook de 2 Stukjes die onderweegh waren blijven fielten / en zijn aanſtonts de
Boeren daarrondtom opgehaalt / ennebeng de Burgers gedwongen aan de Fortifica
tie te arbepden / tot verſterhinge van de Stadt, en alles bupten op te rupmen / en nes
der te werpen / dat in deweeghTrondt/ en heeft Luxenburgh , weder na Utrechttrekt
kende / daar binnen gelaten een bezettingevan omtrent 2000 Man. Dan welke de
Burgers geen klepne overlaſt moſten verd agen / zo dat veelegenoodtzaaktwaren de
Stadtte verlaten. Du vonden deze Woerder Pannebakkers zich niet wepnigh bedrogen
want het quam op geen Pannekakkeryen alleenigh aan / maar die en het meeſte
wat rondom de Stadt in de weegh frondt/ wierd van de Franſe geruineert en afge
brandt.
Den
 tegen de Vereende Nederlanden . 383
Den 20 Auguſtii trokken by nacht eenige FranſenuptCrevecaur na Heuſden , en
overrompelden op het onvoorzienſt een Redoute en Hoornwerk ,‫ و‬door het onacht
zaain wachthouden van 't Volk van Capiteyn Lichtenbergh , door zijn abſentie ver
oorzaaht / 't welk die van binnen de Stadt vernemende in allarm geraakten , daar op
de Franſen weder upt die Poft retireerden / mede nemende eenigeGevangens.
Boven Schoon -hoven aan denOever van deRevier de Lekleght 't gehucht Kapel,
waar na toe/ en na Lopik , en 't Stedeken Yſſelſteyn de Franſe van Utrechtbpde
2000 ferk getroklien zijn / om die plaatzen teplonderen ; dan daar mededoende zijn
de / wierden zp overvallen en geſlagen doozeenigeTroupen van zijn Hoogheyt,de
paſſagie beter bekent/ die niet alleen veel terneder ſchooten , maar haar ook 'tgeroof
de ontnamen : Daar-en -boven ſchooten de Utleggers dapper daar onder / langs den
Dijk , zulks dat zp zeer confups weder t’Vcreeht binnen quamen .
A A NSL A G op NA E R D E N.
Een aanſlagh op Naerden , was aangeleptop den 28 September , 1672. daar toe
waren eenige Schepen en Trekſchuyten met Volk gevaren door/ en van Amſterdam
derwaarts7't guntalleszeer wel aangelepdt was / eneer die van Naerden dit wiſten/
waren de Soldaten alvoor de Stadr: ZijnHoogheydt toogh zelfs over Muyden , daar
na toe / en zijn Excellentie PrinsMaurits , (te Muyden en Weeſp commandeerene) had
alles in goede ordre aangeſtelt : En gereet zijnde / quam zijn Hoogheyt met Monſr. de
Louvigny op den Dijk , zo dat men flechtswachtena't aankomen van de Schepen
van de Zee-kant, de welke onder't gebiedt van den HeerRijngraafvan Amſterdam ges
varen / langs het Deen de Zuyder- zee , doo ,deſtilte niet aan en konden komen : bier
mede ſtuptenoch niet de dappere moedigheydt van zijnHoogheyt, en hadmen werks
genoegh om denzelve tecontenteeren / als willende evenwelaan , maar de voorzich
rige Officieren raden 'taf/dooz dienzpmaar 700 Manſterkwaren / en'tGarniſoen
daar binnen wel 2 maal zo veet: waar op't Volk weder in Yunne vaorige Poſten ver
trok / latende eenige van die gepoſteert in 's Gravelandt en t'Ankeveen , want blijvens
tijdt/ was het daar niet / dooz dien men metzo wepnigh volk / lichtelijk / door de
Franſe Garniſoenen van Vtrecht, Amersfoort en Harderwijk had konnen overvaller
wolden ; evenwel floegen zp noch een Frans Convoy , gaands van Vtrecht na Naer
den, bekomende daarvan , 60 goede Paerden , en zo veel Gevangens: Tot Maerſe
veen Wierden mede / een partye Franſen verſiagen .
Het Staten Volk op 'sGravelandt en daar omtrentgepoſteert/ bleven daar niet lang
in brede / want op den 7 October vielen eenige 100 Franſen , van die op de attaque
banNaerden upt Vtrechtgekomen waren / op haar aan / Jaarze flechts met 40 man ,
een klepnepost, bp'tgemeen Landts-huys, bewaarden / de zelve verdmvende ; na
men 30 daar vangevangen en ſtaken eenige huyzen in brandt,daar op zpzich vertoons
den voor de Ankeveenſe Sluys , alwaar Prins Maurits eenige Pallifladen had doen plan
TE ten / en met'er haat een Borſtweering opwerpen . Hier lagh den Overſten Stokheym ,
met zijn Regiment, de Franſe vielen den 9 dito met groote furie , op haar aan / doch
[11] met verlies van meer als 5o dooden , wierdenzp afgewezen / blijvende aan der Sta
tenzijde maar een Capiteyn doodt zonder meer . Daer en boven moſten de Franſen
net ) noch 2 Poſten , bp gaar in 's Gravelandr ingenomen / wederom verlaten / en naar
a Verechtvertrekken .
Α Α Ν.
통
384 Den Franſen Oorlog
AANVAL op WOER DE N.
: Derfoepelijk was het /dat dievan Woerden zo ſnoden daat / aan haar Vaderlandt,
cygen Stadt , veel eerlijkeLuyden , ja aan haar zelfhadden begaan / als hier voren ges
zepdt ig : om welk (zo het mogelijk was te herſtellen) den 10 October, 1672. een
aanlagh daar opwierd aangelepdt/ waar toe den Heer van Zuyleſteyn upt deg Prin
cen Quartier , en Graaf van Hornes upt Oudewater , der nacht daar vooz quamen /
maar voozbp trokken naar hun aangewezen Poſten : Zuyleſteyn met het Regiment
van Solms , en eenige gedetacheerde Compagnien bleef aan Grovenbrugge , tuſſchen
Vtrecht en Woerden , om het ſecoursupt Vtrecht te verhinderen / zich daar poſteeren
de met een Batterye , na Vtrecht toe : De Graaf van Hornes ook bpzich hebben de eeni
ge Compagnien Marines , lagh gepoſteert op Polanen en de Zaaghmolen , om van
daar deStadt Woerden te beſchieten : Den anderen morgens met het krieken van den
dagh , heeft de Tooren -Wachter vernomen / dat'er Volk voor de Stade quam , en tiers
maal op de Klokken gebingelt/ daar op allesin de Stadtin roer was / en 't getupt
van Muſquetten gehooztwierd /daar zp malkander mee antwoozden : Doen is er op
den Zuydt-Ooſter-hoek van denTooren -trans vuur gemaakt/ tot een Seyn aan die van
Vtrecht, datzpom ſecours verlegen waren / en is dooz den harden wint den Tooren ,
tot a Tchen verbrandt / duurende den brandt tot nademiddagh toe : OndertuſTchen
naderde zijn Hoogheyt met 4 Regimenten aan de Bodegraafſe zijde / de Stadt, om
den Aanval te doen / daar op dievan binnen eenige uptzonden / om de overige Pan
nebakkeryen in brandtte ſteken /zijnde tegeng den avondt , 't geen haarweleenighzing
gelukte / doch haaſt weder na binnen wierden gedževen ; op welke tijdt den Hartogh
van Luxenburgh meteen ſecours van 8 of 9000 Man , op hetQuartier van Zuyleſteyn
aanzette / doci ruſtigh wierd afgewezen : den 12 dito 's morgensvroegh / beklom
des Princen Volk de Wal, onder het faveur van Vuurballen en Granaden , daarop
die van binnen een uytval deden / maar ſchooten te koạt / enliepen ſtraks weerin /
achter latende veeldooden , daar onder 18 Officieren , en wierden vervolgt tot door
de Poorte;die van de Franſen uptſchaik een lange wilopenen onbezetgelaten wierd/
en lichtzou hebben konnen overweldight gewozden zijnī indien hetvolk maar voozt
getrokken hadden .
Deg Princen Volk app :ocljeerden aanſtondte met de Spade, en die van binnen de
den ſterke tegenweer/ fulls datter al eenigevande Aanvallers doodt bleven / daar
onder Capiteyn Mengers, en verſchep de gequetſt wierden . Werdende twee Bateryen
aan de zijde van zijn Hoogheydt, en een aan de zijde van denGraaf van Hoorn op
geworpen : Den Hartogh van Luxenburgh, die deg avondts tevooren van Zuyleſteyns
Quartierwafafgewezen /quam nu doo,behulp van eenige Boeren , langus den Hou
dijk op Camerik, en de Kruypin , door'twater, languſt een wegh die onpaſſabel ge
ooddeeltwierdt / tuſſchen Woerden en Zuylefteyns Quartier , 't zelveonverhoets en
van achteren overvallende /eerſtmet 2000 man ; hierwiertdapper gevochten / fülks
dat der Staten Volk veele gedoodt hebben en daar op het gantſche gros der Francen
volgende / en tegens de Zuyleſteynze inſettende / braken ontrent 3000 door / die bin
nen Woerden quamen : Ondertuſſchen kreegh het den Heere van Zuyleſteyn te quaadt/
en alzo Hy zelfs geen quartier begeerde / wierat doodt geſchootení hebbende wel 18
wonden: Bpaldien deGraaf vanHornes nietop 'tgeſchjietwas aangekomen /zoude
' tzelve
D ' Heer GRAVE VAN HOORN ,
 .

2) ? : 16.
 tegen de Vereende Nederlanden . 385
' t gelbe Quartier geheel geruineertzijn geweeſt; 'tgeenenu vordersdaar voor gebal
len is / blykt upt den volgenden Brief , die deGraaf van Hornes aan deHeerenGecom
mitteerden Raden geſchreven heeft.

van Zuyleſteyn , en een uur daar na zagh ik de Troupen van de zelve Poft met zeer
grooten ſchrik zich ſalveeren. Ik trachtede dezevluchtende Mannen op te houden met
met verſcheyde perſuaſien , en vervolgensmet goede Muſquet-ſchooten, maar alles te
vergeefs ; dit gaf in den begịnne eenige emotie aan mijn Volk , die nochtansdatelijk
verzekerden : Een half uur daar na verſcheen de Vyar:dt voor mijn Poſt , innemende
de Huyzen tegen mijn over , en menſchootgeduurighten wederzijden zo veel men kon
de ; dit alzo eenigen tijdt geduurt hebbende, avanceerde 15 of2 ) Officieren met een
groot getal Muſquettiers, gevende zich blootmet den degen in den eene , en den hoet
in den andere handt, roepende , quartier, goet quartier Meſſieurs , en verzochten te
ſpreken den genen die commandeerde, ik zeyde, dat ik het was , en dat zy goet quartier
zouden hebben, daar op zy antwoordeden, dat men dan de Wapenen zoudeneer werpen,
daar uyt ik verſtondt, datwymalkanderen niet wel en begrepen , en dededaarop voorts
een groote charge tegens hen doen , daar door een goet deel van hen doodt bleven , on
dertuſſchen was een goede gedeelte van den Vyandegenadert tot dicht by de Stadts Poor
te , maar ik had my de nacht te vooren zo wel aldaargeretrencheert , dat den Vyandt ,
door een groote ſortie , die zy aldaar maakten ter zelver tijde, de zelve niet en konden
forceeren , en ook het ſecours , dat van de andere zijde van hetCanaal quam , niecen
konde embarqueeren : Den LuytenantColonel Palm ziendedezelvebranleeren , ging
tegens haar af met de ſabel in de handt , en floegh de zelve in route , zulks wierde
den
Vyandt tot tweemalen gerepouſſeert, en gedreven tot in de Poft, die zy hadden geoccu
peert van den Heere van Zuyleſteyn, daar zy vaſt bleven ; mijn Majoor de Heyde, die
hem hadde vervolght ter rechter zijde, keerden daar na vervolgens wederom na mijn
Poſt. Ikkan niet zeekerweten waar het gros van den Vyandtgebleven is , de kleyne par
tyen die ik van tijdt tot tijd hadde gezonden om de zelve te recognoſceeren , hebbenmy
' t zelve niet konnen bekent maken: De Vyandt heeft veel yolks verlooren met het meeſte
part van de Officieren die daar waren. Den Capiteyn Bonnema, encenige andereOfficiers ,
met een groot deelgevangens , die zy haddengekregen in het Quartier van den Heerevan
Zuyleſteyn zijn wederom genomen , en verloft; en wy namen ook eenige Officieren ,
maar door dien de meeſte zeergequetit waren heeft menze niet konnen mede brengen ,
uytgenomen een Capiteyn , en een Luytenant van 't Regiment van Picardyen , met een
Vaendel van den Vyandt, dat ik giſteren aan zijn Hoogheychebbe gezonden , en wy heb
ben ook noch een Vaendel van deonzeweder gekregen . Omtrent ten jouuren bequam
ik een ordreby zijn Hoogheyt geſchreven , om my te retireeren ; want zijn Hoogheyevoor-,
zichtiglilijk konde begrijpen , dat niet tegenſtaande een partye van den Vyandtgedagen
was van mijn zijde, men echter niet en konde beletten , dat het ſecours nieteyndelijk
in de Stadt quam om dat de communicatie van de Quartieren , door het
>

enlevement van dat van de Heer van Zuyleſteyn , gebroken was ; lk. dede daar op
hart ſchieten op de Stade , en om hen noch meer te ontzetten , lier ik haar ſom
meerenin de naam vårtzijn Hoogheyt, om de Stadt over te geven , hente kennen gevende,
dat het ſecours was gefragen , en indien zyhet niet en deden ,dat zyook geen quartier
zouden hebben ; zy lieden zonden den Majoor de Heer la Grange", " en 2 Officieren
uyt
386 Den Franſen Oorlog
uyt de Stadt, de welke verklaarden , dat nademaal zy -lieden de eerſte waren van de oude
Compagnien , en dat zy 2000 man in de Stadt haddden , dat zy daar van nieren konden
ſpreken , bevoorens de breſſe ware gemaakt, zulks , dat daar uyt wel afte nemen was ,
dat zy genoegh geperſuadeert waren van de nederlage van haar recoers , vine zy-lieden
genoeghvan de Wallen hadden gezien , datze warengaan loopen , en kenden een goet
deel van hare Officieren , die by de Stadts Poorte doodt lagen.
Als deze Mefieurs weder na deStadt keerden , begonden wy weder heel hart te ſchie
ten , ondertuſſchen haddeick doen renforceeren de geavanceerdeGuardemet 100 man,
ennoch andere 100man gezonden aan den Capiteyn Duyk , die ik had gelaten met
4.Compagnienby de Batteryevoor de Saaghmoolen, om aldaar de zelve te ſouftineeren,
als men opons hadde uytgekomen , enhebbe vervolgens al zachtjens doen zakkenhet
gene ons daar wegens de Ammonitie reſteerde: Hebbe ook onderwijlen gezonden aan
den Baron de Liberguedie omtrent Montfoort lag, dat hy zoudeavanceeren met de Caval
lery , en de 8 Compagnien Infantery die by hem waren , tot Linſchooten , van welke
zijde ik zeker was van nietgecoupeert te konnen werden ; ben alzo met al mijn volk ge
tetireert, nalatende alleen eenige gequetſten , die niet mede genomen konden worden ,
hebbe ook noch 10 Stukken Geſchutsweeer te rugge gebracht, en alles wat ik daar ne
vens had mee genomen , maar hebbe alleen achter gelaten 2 Velt- Stukjens, het eene dat
in het water viel, en het andere dat men niet en konde wech brengen , en ook in't water
wierd geworpen, het eerſte hadde men noch wel kunnen ſalveeren , indien de nalatig
heyt van 2 Capiteynen der Bootsgezellen 't zelve niethadden veroorzaakt, die de voeten
te vroegh los lieten met een partye van haar volk , hebbe de zelve doen gevangen nemen
om haar exemplairelijk te laten ſtraffen : Ick hebbe geen Officieren verlooren , maar al
leen omtrent 150 Soldaten zo gequetſte, als doode, van de 12 Compagnien die met
my zijn geweeſt.
Zo haaft zijn Hoogheyt aan d'anderezijde/ berichthiervan ontfangen had , gaf
Hy bevel / ( nademaal de Stadt hier doo te veelwasverſterkt/ om pets verder daar
op te ondernemen) met alle den Treyn weder na de Poften te keeren . Den Hartogh van
Luxemburgh was hier zelfs tegenwoozdigh / en zondt na't Franſe Hof de volgende
Lijſt der dooden en gequetſten , van zijn zijde gebleven / alg :
Van't Regiment van Navarre.
Les Meſſrs : POrdinie , Luytenant Colonel gequetſt. De Ridder dele .. Majour gequett.
Capiteyns Gonnelieu , dela Salle , Levi doodt. Capiteyn Deſpart, Deſlandot , Dange,Rouf
fel , Brandelle, Desbordes , gequetſt. Luytenant Colonel Peritpiny, Barcelone, Luytenant
Valy, Cafie en noch 6 Sergeanten doodt.
Van't Regiment van Piemont.
Colonel Melliere gequeſt. Bucau , Ridder deLigny, deRovre , la Vomere , Blurrac , Mar
cogne , Ridder van Bretueil, Prevost, Bonneville , deRidder Nol , Peradon Morſon , Capi
teynsalle doodt. Neuchelle, Capiteynen Majoor , doodt. Battoniere, Luytenant doodc.
Serijac , Luytenant en Ridder Dachelieu gequetft,
Van
 మమపాలు
అమలు
విద్య
atar
van

8
6،:1
.

D'Heer GEORG FREDERICH grave van WALDECK etc

ID
6", Mar
3 Capi
sdook
1
 tegen de Vereende Nederanden . 387
Van'tRegimentvan Normandyen.
Graafvan Milly , Colonel gequetſt. St.Paul, LuytenantColonel , en den Majoor doodt.
Lelilage, David, Perquedon ,Contrambler , Bonneval, Ridderde Nusby, Mantſant,la
Brose , la Mariſinere , Capiteyns alle doodt. De Ridder de la Nove , Capiteyn en Boufféle ,
Capiteyn der Dragondersgequetſt.
Van't Regiment Marine.
Maiſonpré , Capiteyn doodt. Bonfils , la Chauſſee , Manonveille , Capiteyns ge
queft .
Van't Switzerſe Regiment.
Pallavicino , enMaiſon Blanche , Capiteyns doodt.
Van'tRegiment van Picardyen.
Alle de Capiteynenen , daar onder Meſrs.Beauregard , Tronchelon , Boisdauphin , en
de Volontaire Dampiere , mede doodt.
Behalveng noch veel andere ) en waren wel2000 Soldaten doodt gebleben : Dan
deGequetſte ſtowwen in 5 dagen noch 54 Oficieren , en van de reſteerendequamen zeer
wepnigh op / zijnde veel armen en beenen afgezet/ darom zepden de Franſent'U
creche , dat de Hollanders als Duyvels geſchooten hadden : En warennaderhandt
50 vervaart / bat d'Officiers moſten looten / als zp upt gingen .
Dit waren de Voornaamſte , maar zekerHeer tot Utrecht ſchreef aan zijn Vriendę
e Amſterdam , eenigen tijdt hier na / dat hy al 128 Officieren totUtrechthad zienbe
graven , die in d’Attaque voor Woerden waren gebleven , of aan hare quecſuuren , al
daar gekregen , overleden.
Van dezer zijde zijn den Heer van Zuyleſteyn , den Luytenant ColonelSchimmel
penning, en 6 of700man 30 Dooden als Gevangenen achtergelaten . DeFranſe zons
den ’t lichaamvan de Heer van Zuylefteyn , in linnezwachtels, dan zijn Hoogheyt ,
werdende 'tzelbe/ om begraven tewerden / na Breda gevoert/ daarhy Gouverneur
van was : dezebedieninge kreegh daar na Graaf Charles Rijngraaf, Colonelvan zijn
HoogheytsRegiment Gardes. Den Graaf van Waldek dieden 17 Semptember den Eedt
ter Generaliteyt , als Veldt-Marſchal van den Staat had afgelept, bequam't Regi
ment Infanterye van den Heere van Zuyleſteyn , beneffens zijneCompagnie Paerden ,
en denGraafKoningsmark het Generaalſchap van d'Infanterye.
Zijn Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen betoonden in deze heete en gevaarlijken
tocht op de Stadt Woerden , zijn onvermoeyden yver , en onyerlaagde Dapperheyt ,onts
zagh niet / zich in de grootſte gevaren te begeven / zo dat verſchepde repzen van zijne
Officieren gewaarſchouwt/ en terugb gehouden ig.
Op de zelvetüdt was geozdonneert / datom een diverfie te maken / het Garniſoen
upt Schoonhoven , onder de Marquis de Louvigni,een alarm maken zou op Vreeswijk ,
anders genoemt de Vaart, tegen over Vianen : Belik geſchiede/met zoveel ſucces,dat
men van bepdezijden langhs den Dijk approcheerende / metverlies van 7 of8 Man ,
DO2 daar
388 Den Franſen Oorlog
daar onder 2 Capiteynen , daar binnen quam /ſterk bp de 2000 Man ,maar in plaats
van verder op de Franſen , diewepnigh boven de 100 flerk / beneden de Sluys ſlecht
genoegh getrencheert lagen/ aan te vallen / ig pder aan het plunderen gegaan /waar
namet den geroofden buyt weder heerende / ſtekende eenige Huyzen aan bzandt/ daar
op de Franſen deKerkezelfs / en eenige Huyzen meer in brantgeſteken hebben .Ook
was op deze tijdt beſtemt/ eenlooſen alarm omtrent Naerden aan te ſtellen / doch had
geen geborgh .
Eenige Waagh -halzen upt Aerdenburg dedeneen tocht op zeker Fort , genaamt de
Knokke , in Vlaanderen , daar de Franſen een Tol, hadden / 't welk haarwel gelúkte!
uptwijgende hetvolgende Extract, makende goeden buyt, en ſtaken het Fort in den
brandt, maar is naderhandt van de Franſe weder opgebouwt.

E X T RAC
А ст.

Uyt een Miſſive van de Heer Colonel Albertus Spindler , geſchre

ven uyt Aerdenburgh , den 18 October 1672.
Mijn Heer.
OPP heden is de Partye , de welke den 15 dezer loopende Maant vanhier isuytge
trokken , beſtaande in 36. Mannen , meeſt al temaal gekleet in Schoyers Kleede
ren , dragende op hareſchouders Dijkhaken , Schoppen en Spaden , eenige onder de Ka
zakken Piſtolen hebbende , ook eenige Fiſicque , onder hetbeleyevan foosvan Dale , en
Symon de Ponty d'Hingeon , beyde Capiteynen Luytenants , den een van deHeer Colonel
Spindler , den ander van de Heer Collonel Viſcomte d'Aharé , de welke den 17 dezer
Maant hebben ingenomen het Franſe Fort van de Steen -Strate , gelegen aan de Vaart ,
zijnde wel Gepalliſadeert, en rontommet Stormpalen verzien, komendedoor de Wal
len op, door dien zy geen meeſtervan de Brugge konden werden , doodtſlaande eenige
Switzers en een hoop Franſen , hebbendedereſteerende Officiers en Soldaten , beſtaande
in't getal van 25, als mede den Ontfanger en Contrerolleur van de Licenten , met de
Wapenen van den Koningh van Vrankrijk , zijnde in 't zelfde Fort , mede gebracht bin
nen deze Stadt , en hebben het zelve Fort in brandt geſteken , en alzo verlaten; het
welke hetGarniſoenvan deze Stadtzeer heeft ge-encourageert,als niet een Man van de
Partye verlooren hebbende. Hier mede blijve , &c.
Was onderteckent ,
ALBERTUS SPINDLER .

Den overgelopen Mombas , zich eenigen týdt tot Keulen , met zijn Swager , den
Heer de Groot, in de Herbergh , genaamt den H. Geeſt onthouden hebbende ; doch
miſſchien vreezende dooz dezen geverfdenholten Geeſt (want hetwas een Duyf,ges
ſchildertopeen houten Uythang-bordt) aldaarnietgenoeghbeſchermttezijn / keerde
hp weder in de overwonnen plaatzen derFranſen , naar
Hollandt, maar quam hier
Al in grooter gevaar / wantgaande van Woerden na Utrecht, bzaagydeHponder
wegen /
 tegen de Vereende Nederlanden. 389
Wegen / aen een Meysje, of zy daar omtrent ook Soldaten had vernomen , en kreegh
totantwoozdt / dat eenige daar niet verre van daan , in't Koorenlagen , waar op hp
te ruggaande dit perijkel ontſnapte / want het waren Staatze Soldaten upthet Prince
Quartier , die op avantagie waren upt gegaan . Maar Mombas nu als wanhopende /
moft noch een pots in't werk ſtellen / alzo het ſcheen dat Hy niet wel vernoeghtwas /

:ਬਾਲਕ
ਨਾਲ
fover ' t vellen van zöne zo genadige Sententie , hier vooren te lezen ) op zijne geſtelde
Rechters , d'Heeren vanZuyleſteyn , en andere ; hier over raakt hp za ſpooreloog
aan ' t hollen / dat hp / in 't begin van de Maandt October , een Tamboer , meteen
Cartell, of ontzegh-brief aan die Heeren over zent / om methem in Duel te komen
vechten ; maar hy wiertgeeſtigh / aldug geantwoozdt.

program
:
Monſt- Mombas,op
ondergeſchreven , u uwe Brievenopalhiergekomen,
verwachte te dvoldoen
'tSchavot,om udient ittot antwoordt,datik
volgens uwe ver
dienſten . Door my , Scherprechter van de Hooge Juſtitie in 't Leger.
en was geteykent ,
Chrift: Chriſtiaanſe.
Monſ. Barton de Mombas , tegen .
't Opſchrift was ?
.
woordigh, E'Utreche. par Tamboer.
maar Mombas compareerde niet. t’Zedert dat lip tip de Franſe was overgelog
pen / practiſeerde hp aanſlagen / om den Vereenden Staat te beſchadigen / want op 1
zijn aanraden ſtakenzp den Lek Dijk 000 / maar hier vanwierden de Franſen , doo
't invloepend water , zo te Woerden algt Utrecht , veel meer geplaaght / dan Hol
lant, 'twelk na bp de Zee -garen gelegen / het water gemakkelijk kon loffen .
Het was aanmerkelijk
dat in deze zomer , 1672.het waterdoorgaans / in de Re
vier de Lek , zolaegb / als bp menſchen gedenlien geweeſtwas / en in tegendeel / in
den volgendeZomer des Jaars, 1673.zo hoogh / als niemandt gedenken kon / 30
dat de Franſen de gaten in den Dijk niet konden ſtoppen , maar in de Maandt Julii
wel 15 Roeden wijdt zijn geworden / waardoorhet Landtvan Utrecht af / tot Yſel
kteyn toe / geheelis ondergebloept .
Als nu zijn Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen , en den Hoogen Krijghs-Raadt,
zagen / datMombas ,na datHy 4 maalwas ingedaaght/ niette voorſchijn quam /
en oook niet te krijgenwas , hebben ze op den 18 November , 1672. in 't Leger te Bo
degrave, tegen hem gevelt i de volgende Sententie , welker Executie ofuytvoering ,
evenwel tot den volgenden Zomer , is uptgeſtelt.
S Ε N
Ν Τ
T ΕE Ν
N T I E
2 Van den Hoogen Krijghs-Raadt 'der Vereenigde Nederlanden ,
鲁鲁體賓号

jegens Johan Barton de Mombas, gewezen Commiſſaris

Generaal van de Ruyterye dezer Landen . Geexecuteert aan
f, i
des zelfs Effigie , in 's Gravenhage , den 25 Julii, 1673 .
Alzo Hoogen.Krijghs-Raadt
van dendenAdvocaat van 't Landt, derVereenighde Nederlanden;
midtſgaders de Stukken wye het intendit
en Munimenten , daar }

Ddd 3 nevens
390 Den Franſen Oorlog
nevens overgelevert , ten genoegen gebleken is , Dat Zijn Hoogheydtop den 7 Julii, de
zes Jaars 1672. fan Barton deMombas , gewezene Commiſſaris Generaal van de Ruyte
rye dezer Landen , tegenwoordigh Latitant en Gecontumaceerde, expreſſelijk heeft
geordonneert , de Troupen , zoo te Voet alste Paert , te commanderen in de Betuwe ,
en dat ook den Heer Velde-Marſchalk Wurts uyt den naam van hoogh -gemelte Sijn Hoog
beyt, by Miſlive , in date den thienden der voorfz Maant, aan den zelvenMombasge
depeſcheert, de voorverhaalde ordre geitereert heeft, zoo als ook den voornoemden
Mombas hetzelve commande aanvaart, en zich in de voorſz.Betuweheeft getranſpor
teert : En of wel dienvolgende den zelven Mombas eer en eedtshalven gehouden , en
verplicht was , alles te contribueren , en verzorgen , 't gene tot defenſie van het voorfz.
Quartier van de Betuwe, hem aanbevolen , nodigh en dienſtigh hadmogen zijn , midtf
gaders 't zelve Quartier ten uytterſten te defendeeren , dat hy Mombasnochtans, con
trarie de voorfz. reſpective ordres , miſgaders tegen zijn eer , eedt en plicht, in de
voorſz. Maant Junio , als wanneer den Vyandt aan den Rhijn tegens overhetvoorſz.
Quartier was gekomen , zich onderwonden heeft zijn Post aldaarſchandelijk te verlaten ,
en aan den Vyande volkomen openinge en gelegentheydt te geven , om mer des zelfs
Armé den Rhijn te paſſeeren , gelijk den zelvenVyandt die occaſie ook waar genomen
heeft , en den voorſz. Rhijn gepaſſeertis ; hebbende hy Mombas, alzoo getrachtdeze
Landen tot de uyterſte ruine en extremiteyt te brengen s dat hy over de voorfz.verrader
lijke en trouwlooze actie, geapprehendeert, en voor den Hoogen Krijghs-Raadt te
rechte geftelt zijnde, hangende de Proceduren aldaar , midtſgaders deliberante Principe,
zich van zijne trouwloosheydt , en verraderye overtuyghe vindende , heeftondernomen
by nachte uyt zijne decentie te vluchten , en uytte breken , midtſgaders zichmetklim
men over deWallen ,en zwemmen door de Grachten van 't Leger, te ſalveren. Dathy
ook vervolgens na Utrecht by den Vyant is overgeloopen , en zich aldaar als noch ont
houdt, midtſgaders hem jegens dezen Staat laar employeren. Dat vorders den gemelten
Krijghs-Raade uyt de Relatien van den Provooſt Generaal van 't Leges mede gezien
heeft, dat den voorſz. Mumbas eerſt tot driemalen , en naderhandt noch ten vierde
maal , ex ſuper abundanti by openbare Trompecten en Tromſlagen, dooralle de quartie
ren van hetLeger behoorlijk ingedaaght, en ingeroepen is , om zichte ſiſteren voor den
gemelten Krijghs-Rade, en aldaar redenen te geven van het voorfz. trouwloos , en
ſchandelijk verlaten zijner Pofte , als mede van het ontwijken uyt zijnedetentie , het
violeeren van de Grachten , en Circumvallatien van het Leger, het overloopen by den
Vyandt, met den gevolge en aankleven van dien , en voorts te antwoorden op zodani
gen Eyſchen Concluſie Crimineel, als den Advocaat van het Lande jegenshem , uyt
zake voorfz. zoude willen doen, en nemen ; En dat hy nochtans nieten is gecompa
reert, maer zich heeft laten contumaceren , alle het welke zijn zaken van zeer quaden
gevolge, en directelijk ſtrijdende tegens dePlaccaten , en DiſciplineMilitair van dezen
Lande , midtſgaders ſtrekkende tot groot dis-reſpect, en ſchade van den ſelven Lande,
die derhalven nieten konnen geleden , maar andere rigoureuſelijk ten exempel behoo
ren geſtraft te worden: Heeft den gemelten Krijghs-Raadt, op alles rypelijk gelet , en
geconfidereerthebbende,'tgene ter materie dienende was , den voorfz. fanBarton de
Mombas verſteeken van alleexceptien declinatoir, dilatoir ,enperemptoir , mideſga
ders weeren , en defenſien , die hy comparerende had mogendoen, en proponeren ;
doende voorts recht, heeft denzelven Mombas verklaart , als hy verklaart worde by
dezen , te hebben begaan Erimen Læſæ Majeftatis, en ſchuldigh tezijn aan verraadoje
gens
 tegen de Vereende Nederlanden. 391
gens den algemeene welvaart van den Lande ; condemneert dienvolgende den zelven
Mombas ( wanneer hy wederom mocht worden geapprehendeert, en in handen van de
Juftitie geraken) metde Koordege-executeertteworden, datter de doodt naar volgt;
en dewijl hy doorzijn ontvluchten zich de Juſtitieheeftonerokken , en nu niette beko
men is , maar zich by den Vyandt onthoudt, ordonneert, dat des zelfs Efigie door den
Scherp - rechter zal worden gebracht ter plaatzedaarmen gewoon is Criminele Juſticiete
doen , en aldaar aan de Galge zalworden op gehangen ; Verklaren voorts alle zijne Goe
deren ten behoeve van de Generaliteye geconfiſqueert , en verbeurt , doch alles op appro
batie , en goedevinden van Zijne Hoogheyt. Aldus gedaan en geſentencieert, ten over
ſtaan van den voorſchreven Advocaat van 't Landt , ter vergaderinge van den Hoogen
Krijghs-Raadt binnen Bodegrave, op den 18. November 1672. en is dezelve by hoogh
gemelte Zijn Hoogheyt geapprobeert.
Ter Ordonnantie van de zelve.
Geteekent ,
JOHAN MOLENGRAAF.
Dit Vonnis is aldus des volgenden Jaars, op den 25 Julii , 1673. in den Hage , in
't werk geſtelt / en uptgevoert7 zijnde dezen Verrader Mombas, geſchildert op een
Plank , zogroot als hyleefdevan den hoofoe tot de voeten / en na den omtrek van zijn
Lichaam rontom uptgeſneden / ftaande zyn naam / aldus met groote letters opzijn
bozſt / BARTON DE MOMBAS. Žodanigh is deze Af-beeldinge , in't
openbaar en aanzien van dupzenden Menſchen, door den Beul op 't Schavot , aaneen
Galge op gehangen / met een Strop om den Hals. Doch de Jongens zulk geſchildert
galgh -pronken ongewoon / konde ditniet langh verdzagen / maarwierpen / na dat
het omtrenteen uurgehangen had / zo breezelyk met ſteenen daar op , dat had hp
1 nietdoodtgeweeſt / 'twelk hy alwas / eer op gehangen wierdt)niet lang geleeft
zou hebben / want zp goopden / ſcheurden / en bzaken dit Beeldt wel haaſt aan ver
he ( chepde ſtukken / en liepen daar mede/ ellt zijng weeglis / gelijck men omtrent een
Jaar tevooren aldaar gedaan hád! met de Lichamen van de 2Gebroeders ,J. en C.de
Wit. Doch datwasNatuurlijk Vleys , en dit maar geſchildert hout. Ditgeſchiede/ 1

in den Hage , op de zelvetijdt/ dat Mombas weder tot Keulen was gekomen / daar
doenmaals de Tractaten tot den Vrede waren begonnen.
Nadat de Stadt en geheele ProvincievanUtrecht,nuFrans was gewozden / bluch
ten meeſtalle de Landtluyden methare gereetſte Goederen , in de vaſte Steden , laten
de harehupzen onbewoont/ als vooren verhaaltis ; Hier door wierdt zelf in Hol
ALCO landt grootemoetwilligheptgepleeght / inzonderhept bp nacht als wanneer verſchep ?
de ſtoute Bedelaars , Landtlopers, en Vagebonden de verlaten Huyzen open bzaken /
die doorſnuffelden / en't geen doo; verſchrikte haaſtigheptverlaten/ en hieren daar
verſtehen was / daar upt haalden : Deel Boeren , dicht onder de Steden woonende/
behoo.
eler , ae
en overzulks op haar Goederen gebleven /wierden vooz / en in hunneHuyzen , van
Deze Fielen overballen / en gedwongen / Koft , Drank , en Geldt te verſchaffen / al eer
arron
midrig zp wilden vertrekken / ja op zeker nacht plonderden yeen Herbergh op den Amſtel ,
maar een Musket-ſchoot weeghs van Amſterdam , bupten de Uytrechtſe Poort ; 30
tenr; dat'er aleenigeHeeren , voozhareLanden , Hofſteden , en Boere-huyzen , die noch
wo dess
taat cenigbzints droogu mochten leggen / Sauvegardes van zijn Hoogheytden Heer Prins
Y2n
gens
392 Den Franſen Oorlog
van Oranjen verzochten en verkregen . De Paſſagiers , Reyligers en Wandelaars , wier
den ook zomtijdtg / opde wegen gemoleſteert / en van zulkeGuyten , gelt afgedwon
gen / datzp paſſagie -ofdrink-geltnoemden / en mede wel alles dat zp by haar had
den / met / of tegen wil/ afgenomen : Veelverlopen en nieuw aangenomenSolda
ten van de Staatſe , begonden ook zodanige pöpeſteiderpen / aan te rechten / dat bp
zommige Officieren , doojde vingeren gezien /en toegelaten wierdt / wie raadt waars
om . naar de Boeren , die hier en daar / doe de eerſte ſchrik over was o / p hart
Wooningen , in eenige drooge Polders , Veenen ,en aan de hoogekant/ na Leyden ,
en daar omtrent / weerom quamen / ftelden zodanigen 02tze7 door 't kleppen der
Dorp -klokken , als'er zulkeRoofvogels quanten / datditſchupm / door dit gelupdt /
en de daaropvolgendet'zamen komſt ver gewapende Huysluyden , verſchrikt / zeer
Haaft / en verbaaſt / quamen wech te ſtupven .
Doo dien de Poſt-wagens, rijdendevan / ennaar den Hage, al mede nietheel vir
waren / verzochten en verkregen de Mecfters der zelve / van zijn Hoogheyt de vol
gende
S A UVEGARD E.
WILHEM HENRIK , by der gration Godes Prince van Orangeen Naſſau , Grave
vanCatzenellebogen , Vyanden , Dietz , Lingen , Meurs , Buren , Leerdam , & c. Mar
quis van der Verre , en Vlidingen , Heere en Baron van Breda , der Stadt Grave en Lande
van Cuyk , Dieft ,Grimbergen ,Herſtal , Cranendonk ,Warneſton, Arlay , Noferoy,St.Vijt,
Daesburgh, Polanın ,Willemſtadt, Niervaart, Iſelſteyn, St. Maartenſdijk, Steenbergen ,
Geertruydenberg ,de Hooge en Lage Swaluwen Naaldwijk , doc. Erff-Burgh-Grave van Ant
werpenen Beſançon , Erff-MaarſchalkvanHollandt , Gouverneuren Stadthoudervan Hol
landt, Zeelandt en Weſt-Vrieſlandt , Capiteyn Generaal en Admiraal der Vereende Neder
landen .

SYYne Hoogheyt neemthier mede inzijne particuliere Protectie en Sauvegarde, de Di

recteurs van de Poſt-wagens, dagelijks rijdende tuffchen Amſterdam en den Hage ,
mitſgaders hunne Familien , Bedienten , Paerden , Huyzen , Stallen , Wagens, Gereet
ſchappen , omme voor alle moleſtie, inſolentie , plunderinghen ſchade , en van Voer
luyden, ofwie het anderszoude mogen wezen , beſchut, beſchermt en bevrijdt te we
zen. Laſtende derhalven allen en een yegelijk , de voornoemde Directeurs , hunne Fa
milie en Bedienten , vry en vrank , ruftelijk en vredelijk alomme te laten verkeeren , zon
der hun aan hunne Perzoonen of Goederen als voorſchreve , in hetdagelijks rijdenals
voor henen , van de zelve Poſt-wagens, met alle het gene daarvan is dependerende , als
anders eenigede minſte hinder of belet te doen , oppone van Sijne Hoogheydes indigna
tie , en van daar overanderen ten exempel, naar rigeur geſtraft.te wenden . Gedaan in 't
Leger byBodegrave den 9 September , 1672.
Was geteekent,
G. H. Prince d'Orange.
Onderſtondt,
Ter Ordonnantie vanSijne Hoogheyt.
Gecontrafigneert, C. HUYGENS .
Paar
 tegen de Vereende Nederlanden , 393
Daar waren doenmaald in Hollandt ook veele/ inzonderhept / onder de Rooms
gezinde , die hare ſnaters quaataerdighlik en voor zommige/ onverdraaghlik / lieten
Paus-gezinge, volgens dezeDaergies:
gaan ,want eenige botte en onwetende
Harde , blinde , dommen yver ,
Hoe onwetender , hoe ſtijver.
Staken harehoofden weltrotzelijkop / zeggende. Dat deGeuzeń nu al langgenoegli
overhareKerken hadden gedomineert ; endat het nu haar beurt weer zoude worden :
Dat men ook wel haalt de Roomſe Geeſtelijkheyt, in haar gewaadt , metKruycen en
Vanen , openbaarlijk , langs de Straten ,in Proceſſie zoude zien gaan , endeKerken met
Kruycifixen en ſchoon vercierde en opgepronkte Beelden verheerlijkt worden , & c.
Hier tegen andere korzeligekoppen haar aanzettende / rezenderzomtijdtg heele Bure
geruchten, en viel ook welopeen ernſtigh Plok-haartjen upt/ en zo deze Roomſe dar
eenige Vyanden daar omtrent hadden / wierdt van de zelve / veel guada / aan de
omſtanders (om die op te hitzen) geſproken / als het in der daatwas waar dooz
hetwelzo verre tot Amſterdam gekomenis/ dat hetGraeu al gaande was gemaakt/
om de huyzen van zulke Inwoonders teplonderen / zo dat Schout , en Dienaars daar
moſten komen / om tot contentement van deze lupden / die quaat-ſpreekerg naar's
Stadthuys te bzengen / daarmen dan bevondt /Dat het zeggen van zo groot belang niet
was gemeeft / zo dat men die 'savondts (meteen vermaning vanzich ſtilte houden )
weder liet na huys vertrekken .
Men vondtook in Amſterdam en andere Hollandeſe Steden eenige goede Rooms Ca
tholijken , van oude en eerlijke geſlachten , die / wanneer als het Landt aan Vrank
rijk over ging / alop Hooge Eer-Ampten vlamden / overleggende hoehoogh spzouden
konnenkomen / en upt de oude Regiſtersop zoekende / wat aanzienlijkebedieningen
Kare Voor-ouders inde Waloude tiden hadden bekleedt; hetzelve aan andere ! (die
daar omlachten ) niet dupfterlijk te kennen gevende:Wantmindererekening maak
ten zp niet / dan dat als dan/ Regeering
de half uptRoomfe, enhalf upt Gereformeer 4

de zoude beſtaan ; en wie weet /of p niet alby provifie onder malkander / hier over
met kuppen bezigh zijn geweeſt ; ja (gelijk veeltijdts geſchiedt) getwiſt hebben ge
24 Had /wantdees Roomſe Politijken ,was hetmeer te doen /om Staat als om Religie, die
meeſt alde HollandiſeSteden , alredevzp genoegh oeffenden .
3pin
Maar onder de Paapſe Boeren waren veele die zich ſtelden tegen hunne Officiers ,
en voornamelijk tegendie gene/ diede Schattingenen Verpondingen quamen in ma
nen / en de toilmen al vroegh in dit Jaar 1672. had ingeſtelt een tweehondertſten Pen
apak ning , zowaren’er veele1 die de zelve nietbetaalt hadden / niet alleen onwilligh / om
e, ale die te voldoen /maar zommige /die die al betaalt hadden /wilden /met gewelt haar
geldtwederom hebben : Onder anderen gebeurden't dat zeker goet man /woonende
in den Banne van Diemen , een uurgaansvan Amſterdam , van d'Overigheyt aldaar
verzochtzijnde / om den tweehondertſten Penningvan de Ingezetenen daaromtrent te
ontfangen / een gedeelte al had ingeltregen / aleer zich de Stadt Utrecht aan de Franſen
overgegeven had: dezedanmet de omleggendeHuys-gezinnen vluchten mede/30 dooz
verbaasdeſchrik /alá't invloepentwater naar Amſterdam : Wepnigtijd geleden word
ange hp aldaar in zeker Kroeg ontbaden/ daar komende/vindthp eendeel van zijnnabyge
legen Buuren ,die/wetende dathp (om zekere redenen) gemeenlijk veel Geldes bp hem
ITE droegh/ Hem begoſten voor te houden / dat , (nademaal het Lantnu doch verlooren
S was ,
TE
 394 Den Franſen Oorlog
was , en wel haaſt een ander Heer en Meefter zoudekrijgen ) deSchattingen , by hem
ontfangen, niet behoefden overgegeven teworden, en dat elk zijn geldein dezenbenauw
den tijdt, noodigh van doen hadt, zijndeals nu , een ſtuyver zo waardig , als anders
1
een ſchelling , over zulks begeerden zy / dat hy yder zijn uyrgegeven geldt, op weder
overgeving van hare quitantien zoude te rugge geven ; hier toekon hp nietverſtaan , en
Weerd daar over met harder woorden gedzepght / doch bleef even ſtandtvaſtigh / tot
dat eyndelijk deBoeren de MesjesuptdeZakhalende / hy gedwongen was / dk zün
betaalde Schatting weder over te geben / mits in trekkende de daar vooz gegevene
quitantien , de welke daar na / aan de hoogeOverigheyt gezonden / en dezaakver
Haalt zijnde /Wierd die Boeren defedwingelandp / door't zenden van Deurwaarders ,
op hare kaſten / zo heet uptgepepert / dat heteen deel noch wel heught.
Het Geldt was nuzeer noodig tot onderhouding van't oude, enaamemingvan
't nieuwe Krijghs-velck , en de Boeren waren op veel plaatzen tenplatten Lande , niet
te vinden / en andere wilden nietwel betalen ; hier over dede Zijn Hoogheyt, alom
afkondigende volgendeOrdonnantie.

Den Prince van Oranje , & c.

Z landt
Yne Hoogheyt Laft en Ordonneerthier
en Weſt-Vrieſlandt, hare hoogemede
en lagede Officieren
Ingezetenenen Magiſtraten
van de Dorpenbehoorlijke
van Hola
onderdanigheyt te bewijzen , en te obedieeren , als mede promptelijk te voldoendela
ften en quotiſatien zo van Verpondingen ,Twee-hondertſten Penning ,gemeene Landes
Impoſitien , als anders , daar op zy -luyden van wegen de Overigheyt geftelt en getauxeert
zijn , zonder daar van ingebreke te blijven. Laſtende Zijne Hoogheyt , zode Officieren
van deGraaffelijkheyttenplatten Lande voornoemt,alsdeOfficieren commandeerende
in de naaſteGarniſoenen , in cas van wederſpanigheyt en weygeringe, omtrent de voorfz.
betalinge ,de Ingaarders, Pachters, Deurwaarders, of die de executiekomtte doen , tot
inninge van de voorfz. laſten en quotiſatien geauthoriſeert, de ſterke hande te bieden.
Gedaan in 's Gravenhage den 17 September 1672.
Was geteekent,
G. H. Prince d'Orange.
Onder ſtondt ,

Ter Ordonnantie van Zijn Hoogheyt.

Gecontraſigneert ,
C. HUYGENS.

Deovergegeven Over-- Yflelſe Steden , Kampen , Deventer en Zwol, vevondenmu

met der daat/ wat Keyzerlijke vrye Rijks-Steden zp waren gewordent; haar Mun
ten gingen niet meer ) te Kampen Vielt de Wolle-wevery van bare DuffelsAmfter
/ vooz
 tegen de Vereende Nederlanden. 395
Amſterdam , op ; die van Deventer , waren haren Koophandelbangware zommers ,
Eyken -balken , ScheepsTimmerhout, upt Munfterlandt en die van Stokvis, Haring ;
Kaas , &c. upt Hollandt , volkomen guijt / geen Schepen gingen meer / alg vooren/
den Yffel-ftroom op en af/ geen Koopmanſchappen wierden van Amſterdam , over
Harderwijk daarna toe geboert; en dievan Zwol moſten nu wel gedwongen/ hunne
te nagelegenVoorſteden , Hoven , en Taynen af-bzelten / en alle de Commiffien dan
den toe-en afvoer upt Duytſlandt en Hollandt was upt / en hare Factoors , krauden
hare Woofden.
Widuswaren deze end'andere overwonnen Landen en Steden hare Vryheyt quijt /
en wierdenſlaafachtigh van hare Overwinnaarsbezd ?ukt/ want zoo haaſt den Ko
ning naarVrankrijk vertrokken was /begon men over almet zware Inlegering ,de
Ingezetenen te belaſten , die opveel plaatzen grootemoetivil bedzeven : daar op volge
den de Contribuţien , beſtaande in den epſch van onopbrengelnkeſommen van pen
ningen , die daar na een wepnigh wierdenverzacht: voortshet ontwapenen der
Borgers, het ſteelenen afhalen vander HuysluydenVee, Koorn enVruchten, &c.
het bederven van Sijn Hoogheyts Warande teDieren bp Zutphen . Op veel plaatzen ,
daar de Roomſe Geeſtelijkheyt eenigh vaozdeel voor haar beooghden / namen zy al
meerder Kerken tothaar / als bedongen was .
Dezen onverdraaghlijken overlaſt dedeveel Inwoonders upt de overwonnen Franſe
Steden , met haar geheele Familien , na Hollande vertrekken / buengende hare koſte
lijkſte Goederen mede / en die van grooter omſlagh waren en niet wel vervoert kons
den worden / verberghden 3p / bp nacht /en antijde / in de huyzen van hareVrien
den en vertrouwdekennifſen , 'twelkden Koning van Vrankrijk over geſchreven zijn
del liet daar tegen in alle züne Conqueſten , afkundigen en aanplakken de volgende
D E CLARATIE

Van den Koningh van Vrankrijk , tegen de Inwoonderen van

Gelderland , Over -Yſſel, en 'tSticht Uytreche.
VAnwegens den Koningh
geral Inwoonders , zijneMajeſtezt
van de nieuwe
welgeinformeert zijnde d, ar een groot
geconquefteerde Landen , door zijn Armee in
Hollandt, hare Landeryen , Huyzenen Erven geabandonneert en verlaten hebben , en
elders geretireert zijn. Zijn Majeſteyt willendehaar dwingen om weder tekomen : Or
donneert en gebiedt wel expreffelijkaan de Eygenaars van de gezeyde Huyzen , alzo gea
bandonneert zijnde, om daar weder te komen woonen , en darbinnen het eynde van
deze loopende Maant , zonder langer uytftel , op poene dat de tijd verftreken zijnde
Confiſcatie van alle hare inkomen zal wezen ,en tezijn verobligeert , omyder dagh te
verſchaffen so Guldens, tot onderhoudinge van de Troepen van zijneMajefteyt; en by
faute van betalinge, zullen hare Huyzen gerazeert , en de Plantagien omgehouwen
worden.
VS. Gebiedt en Ordonneert zijne Majefteyt aan zijne Lieutenant-Generaals , Com
mandanten van zijne. Troepen , zijnde in de geconquefteerde Landen , als ook aan den
Heere Robbert , Intendant van de Juſtitie , Politie en Finantien , over de zelvetot zijnen
r Mus
y lonely
regarde , de hande te houden aande Executie van deze tegenwoordige, dewelkezijne
Eee 2 Maje
Anh
396 Den Franſen Oorlog
Majeſteyt wil hebben gepubliceert, en overal geaffigeert daar zulks van noode zal zijn ,
op dat niemant eenige onwetenheytpretendere. Gedaan tot Verſailles , den 6 Septem
ber , 1672.

Wasgetekent
LOUI S.

Noch lager
Stonde
LE TELLIER

Hiertegens wierd / in deVereende Nederlanden , bymaniervan Recorfie , afges

tezen en aangeplakt het volgende
р L A cc А А т.

woordigen zullen zien , of hooren lezen , Saluyt., Doen teweten , Alzo den Coning
van Vrankrijk op den 6 dezer loopende Maandt, heeft doen emanerenzekere Waarſchou
winge ofOrdonnantie, daarby ZijneMajeſteyt ordonneert , aan alle deIngeſetenen yan
de overheerde Provincien, die hare Huyzen en Wooningen hebben verlaten , en haar in
andereQuartieren onthoudende zijn , zich wederom voorde expiratie van de loopende
Maandt Septemberin de voorſchreyehareHuyzen en Wooningen in te ſtellen , op poe
ne dar den voorſchreven tijdt overſtreken wezende , alle hare Inkomſten zullen were
den geconfiſqueert, en zyluyden noch gehouden zijn tot ſubſiſtentie van Zijne Maje
ſteyts Troupen , voor yder dag dat zy naar den.voorfchreven geprefigeerden tijde zullen
uyt blijven , te betalen eenezomme van 50 guldens, en dat by faute van dezelve beta
linge , hare Huyzen , Plantagien en Boſſchen zullen werden geraſeert en afgehouwen.
200 IST , DatWybyrecorſie daar tegens willende procederen, naar voorgaande inge
‫و‬

nomen advis van Zijn Hoogheyt den Heere Prinec van Oranje, goedt gevonden hebben by
dezen Onzen Placcate welexpreffelijk e'ordonneren , •te laſten , en te beveelen alle Per
foonen , van wat qualiteyt ofconditie die zouden mogen wezen , niemandt uytgezon
dert , die hier te Lande , en binnen 't reſſort van dezen Staat , eenige Heerlijkheden ,
Huyzen , Wooningen , Landen , of andere vaſte Goederen bezitten , en haar jegen
woordigh onder'tgebiedtvan den hqoghft-gemelten Coning , ofin de Plaatzen by Zij
ne Majefteyt geoccupeert, onthouden , datze haar voor den uytgang van deaanitaan
de Maandt October, voor alle dilay in de voorſz. hare Heerlijkheden , Huyzen , Woo
ningen , Landen , of andere vaſte Goederen , immers binnen ’treffort en onder't ge
biedt van dezen Staat zullen hebben in te ſtellen , en te begeven , op poene dat den
voorfz. tijdt verſtreken wezende , het inkomen van alle de zelve Goederen , ten behoe
ve van de gemeene zake zal werden aangeſlagen , en geconfiſqueert; en dat de niet com
parerende en gebreekige , daaren-boven gehouden zullen zijn tot fubfiftentie van
sLandesMilitie , vooryder dagh dat zy naarden voorſz. geprefigeerden tijdt zullen uyt
blijven , te betalen een zomme van so guldens, en dat by faute van zodanige beta
linge, hare Huyzen , Plantagien en Bolichenzullen werden geraſeert en afgehouwen.
Inter
 tegen de Vereende Nederlanden . 397
Interdicerende voorts alle Ingeſetenen dezer Landen , als mede diegenen die haar onder
' t reffort van den Staat onthouden , haar naarde Landen onder de gehoorzaamheydt en
' tgebiede van den meer-hooghſt-gemelten Coning gehoorende, of by Zijne Majefteye
geoccupeert, te begeven. En opdat niemandt hier van ignorancieen pretendere , maar
een yegelijk weten mogen waarna zich te reguleren , en hem voor ſchade te wachten ,
Ontbieden en verzoeken Wy de Heeren Staten , Stadthouderen , Gecommitteerde Ra.
den , en Gedeputeerde Staten van de reſpective Provincien , Laſten en beveelen voorts
de Hoven van Juſtitie , midtſgaders de Officieren en Magiſtraten in de Landen , Steden
en Plaatzen immediatelijk reſorterendeonder de Generaliteyt, te bezorgen , dat dezen
Onzen Placcate aanſtondts alomme naar voorgaande Klok -geſlagh werde gepubli
ceert , uytgeroepen en geaffigeert , ter plaatze daar men gewoon is publicatie , uytroen
pinge en affictie te doen. Aldus gedaan en gearreſteert onder Onzen Cachette, 'Para
phure en de Signature vanOnzen Griffier. In den Hage den 27 September , 1672. Was
geparapheert , Isbr. van Vierſen , vt. Onderſtondt, Ter Ordonnantie van dehooghge-
melte Heeren Staten Generaal. Geteekent , 7. Spronſſen. Zijnde op 't ſpacium gedrukt
het Cachet van haar Hoog Mog: op een Roode Quwel , overdekt met een Papieren
Ruyte .
Omtrent deze tijdt a/ ls het Somer-ſayſoen verloopen was /is de Nederlandtſe Oor
loghs- Vloot binnen gekomen / blijvende 24lichte Fregatjes en Branders in de Zee-ga
ten , en de zwaarſte Schepen op hun reſpectiveplaatzen : waar op aanſtonts de En
gelſe groote Schepen ook op-geleghtzün, blijvende alleen een Eſquadre vanlichte Fre
gatjes noch in Zee , en het Franſe Eſquadre mede in poſtuur , om na hups te vertrek
ken / 't welk dooz contrary wint tot in't midden van November gezeplt heeft / eer het
Breſt vinden kon / en hadden veel Zieken op . Devoornoemde Engelſe , onder den Ad
miraal Spragh , namen noch eenige Hollandiſe Viſſersvan't Doggers ZandtWech .Den
Franſen Admiraal d'Etré,was van den Engelſen Coning,ſtatelyk en koſtelijk beſchon
ken / en den Hartogh van Jork quam den 29 September 1672. binnen Londen , onder
'tlupden der Klokken , als ofhy verwonderens waerdige daden ter Zee , haduptge
voert; werdende van denConing,Hartogh van Bukkingham ,Arlington ,Prins Robbert,
en des ConingsRaden met groote ſtatie verwellekomt. Ook quam doen tee tijdtden
Heer Baron van Reede, metOranje Vlaggen , tot Harwits, in Engelandt. Men vont
I nudat'er verſchepde Engelſe doode Lichamen aan de Hollandtſe Strandtquamenop
‫ܙܠ‬ dijven / ookvite men een groote Scheeps-Lantaren , daar op 't Beeldt van den Har
7 togh van Jork , in't volle Harnas, uptgehouwen ſtondt / met 2 Engelen aan de zöden .
‫و‬

Een Engels Ooſt-Indis Retourſchip genaamtdeFenix, komende omtrent Pleymuy

den , kreegh aldaar een Zeeuwſe Caper op zijn zijde , daar hp 4 glazen lang / tegens
fioegh / maar moft hem doen verlaten : Doch 't Engels Schip , d'Experiment ge
naamt/van Briſtol, komendeuptde Virginies , wierd vaneen Duptfe Caper in brandt
od
gebracht/ maar al 't Volkgeberght /dat haar noch beklaaghde/ van dat men haar
chor in Spanjen , te lande zette. De Zeeuwſe , en HollandtſeCapers, namen in deze tijdt/br
COM
na alle Engelſe Scheepjes Wech / daarze fiechte bp konden komen / t'zamen varende
als met geheele Vlooten : Terwilde Schotle Capers in 't Schager-Rak , anders Katte
gat genaamt /op de Elf-Stroom , en Noorwegen , berſchepde Deenſe Schepen, en Schoe
17 UTT tennamenen beroofden / vallende ook aan de Noordts-Vaarders, die hout voerden ;
:beta
waardberdien Coning . Aan't Engels Hof, te Withal dede klagen, Dewöl
ce 3
 398
ſen
Den Fran , en Enge lſen
Oorl og
Delijl nu de Nederlandtſe Capers Biſcayen en Galiſien tot hun aanloop hadden /
• brachten zp te St. Andrea en Biſcaven op / over de 32 Engelſe en Franſe Weſt- Indies
Vaerders, met Suyker , Zeep , Tabak, &c. geladen / zelfs ook Schepen upt Yrlandt
met Huyden , gerookte Salm en Traan , verſchepden van Portugal en Vrankrijk , kos
mnende van Terraneuf. De Spaanſe tot St. Andrea ziende dat deZeeuwen daardages
lijks zo veel Prijzen opbrachten / deden upt gierighept de Caap -reders ongelijk / ala
zulke ſtreken gebzupkende i op 't verkoop der veroverde Goederen , dat een derde ,
ook wel de helft minder als 't behoozde / Daarvan gemaaktwierd : Waar overons
der de Matrooſen van zekere Commiſſaris , Nicolaas van Hooren upt Zeelant, over de
groote violentien klagende / raakten de Zee -lien te St. Andrea in oproer , wil de
Fregatt ep , alzo zp geen gelt ontfongen / niet in Zee konden gaan : menzagh de
Spaanſe Have-meelter alleg na hem nemen /halende de Zeylen van de Schepen aan
Landt, belettende de Eygenaars der Prijzen niet aan boozt te mogen varen / in fom
ma / men ſpeelde den Meeſter , aber 'tgeen een ander hem had gedacht gerechtigh to
tekomen . Twee Zeeuwſe Capers ondereen Vloot Engelſe Barbados-Vaarders komen
de / namen daar 7 af / pendende de reſina plonderinge , na de grondt: maar toen
deze , met eenige Weſt -Indis-Vaarders verbp deMaas quamen / en dat zommige En
gelſe Schepen ook van de Revier de Temſe en Franſe (30 men meende) een aanſlagb
vooz hadden / geraakten Goeree , den Briel en den Haagh in Alarm , dan dat onwes
der verging haalt / alaeenige Villers aan boozt der Prijzen zijnde / bevonden die te
beſtaan / in een Galjoot van Briſtol met Loot , Lcere Vellen , en Boter na Liſſabon
2 Weſt-Indis-Vaarders met Suyker , Kattoen , en Gengeber, de reſt waren van Meeu
wis , Barbados , &c. met Suyker , en Tabak , der opgemelte Dloot. Maar tegen de
ze gevzeeg de Landinge wierd zedert in Zeelandt , Kadfandt, den Briel, en voozts /
Noordt-waart op / behoorlijke ordres geftelt.
Zeer ongelukkigh was den Franſeu Graafd'Eſtré, Admiraal over 't Franſe Eſqua
dre Oorloghſchepen , in zijne te rugh repze na Vrankrijk , want den 14 October 1672.
was hp noch aanSt. Heleens Punt , en't quade weer belette hem t'elkenszijnrepje te
vervozderen , en moſt ook eens ) in 't midden van de Zee , een geheele nacht, aan
Anker leggenrijden / daar hp groot gevaar upt ſtondt.
d'Engelſe begonden nu ook Capersin Zeete zenden , maar daar was nietvoor haar
te halen / om datde Coopvaardy -Vaart, gelijkals ſtil ſtond ; dies hengelden 3plangs
deZeeuwſe en HollandſeStranden , en fleepten eens7 of8 Doghbooten van 'tZande,
daar wepnigh aan vaſt was : Maar deze Engelſe Roofſcheepjes wierden van de
Weſte , en NoordelijkeWinden , zomtidts zo benart / dat verſchepde / zo nu en dan /
op de Hollandeſe Zee-Stranden , gebleven zijn ; die men dan in Engelandtvoozgaf!
elders waren verzepłt : Zp verraſten een ledig Engels Capertje met 8 Stukken , eerft
van haar genomen / en't meeſteZeyl-tuygh daar upt gelicht/ dreven met 'tzelve in
Zee , en bevonden doen / datze geen gereedtſchap , Drank , noch Monkoft hadden /
als 2 Engelſe Honden , en 3 Fleſſen Brandewijn ; hier mede zwerfdenze / 8 dagen
lang in Zee, enquamen epndelik Maſt-en Zeylloos aan Engelandt, daarze noch 40
Pierk / een feukweeghs/ door 't Water moſten zwemmenom Landt te bekomen / de
reſt was onderwegen / als mistrooſtigh / dooz onlijdelijken Honger , en Dorſt ,
over boozt / in Zee geſprongen / en verdzonken .
Onder een VlootKoolſchepen , vanSchotlandt na Engelandt zeplende/ maakten
de Nederlandſe Capers ook geen klepne verſtroping; 3p wierden geconvopeertvane
2 Fr
 tegen de Vereende Nederlanden . 399
1
2 Fregatten , een derzelve genaamt Kent, met 54 Stukken , gecommandeert bp Ca
piteyn Wood , ſtrande bp Lijm ; een deel Volk berghden haarmet de Boot , en die
daar nieten mochten / verdzonken : ' Ander EngelsFregat , de Linkołm , daarom
trent zijnde/ konde haar niet helpen / en had genoegh met zich zelfs te doen / om hem
upt't gevaar der Banken teredden / en na Jarmuyen heen te raken .
Als nu den tijdtvan het beroepen en t'zamen komen van’tParlament in Engelandt
begon te naderen ('t geen van April, tot muin October opgeſchort was geweeſt)
heefthet dienConingwederom belieft / hetzelve uptteſtellentotden 14 van Februa
ry , deg volgende Jaars, 1673. daar upt ſcheen te blijken dat die Majeſteyt , noch
geen genegenthept had tot de Vrede , te ineer /nademaal men zepde / dat deFranſe
enEngelſeConingen , hun onderling Verbondt, noch voo26 Maandenhaddenver
langt.
on Spanjen gan't Hofte Madrid, quam omtrentdezetijdt / een Franſen Ambaſſa
deur, die daar/ alvoozt / gehoor verzocht/ en verkreegh: en in 't zelve / zeer hooge
Proteſtatien dede / als meermaals geſchiet was / van wegen zijn Heer en Meeſter , als
dat die Franſe Majefteyt , geen intentie hadde/ om tegengit Huys van Ooſtenrijk pets/
E het minſte te attenteeren / en vertoonden vorders het Tractaat tuſſen Vrankrijk en En
al gelandt gemaakt, aanbiedende ; in dien Spanjen geen byſtant aan Hollandt wilde
doen / groote/ en voordeelige conditien / en overleveringe van eenige van de Spaanſe Ne
ti derlandeſe geconqueſteerde Plaatzen , en dat ter diſcretievan de Coningen van Enge
01, landt, & c. maarSpanjen verklaarde/ bp hare opgerechteTractaten tezullen / en willen
blijven. Met deze antwoozde vertrok den Franſen Gezant , niet wel vernoeght /
18 heerom na Parijs. Men haddaar ook zijn beſt gedaan / om den wakkere Grave de
Montery , de voet te lichten / en den zelven upt in Gouvernement der Spaanſe Neder
landen , in Spanjen te doen ontbieden / doch dit miſten deFranfen voor die tödt/ al mes
de .
Mis nu in't begin van October , 1672. de Spaanſe ZilverGallioenen , upt Weſt-In
# dien , tot Cadix in Spanjen op de Reede, gekomen waren / lagh daar in de zelve Bay
een Frans Schip met 46 Stukken , van St. Malo .Den Spaanfen Generaal, Duc de Vera
guas verkontſchapt zijnde / dat dezen handelaar flijf 10 Tonnen Gouts , in ſtukken van
achten , bp nacht over had geliregen / zonder de couſtumen te betalen / behalvens
noch een goet gedeeleIndiaanſe vruchtenen goederen , tot een groote waardpe / zont
zijn Chaloup aan boozt/ om hem te onderzoeken / maar lp wepgerde't/ en weeg al
te Chaloupen af: Hierop quameen Spaans Fregat ,engafhem eengantfe Lage Canon
fchoten , en ditpafſeerde zo 2 of 3 maat over en weder : Wanneer den Fransman zijn
Kruydt inde Brandt, en 't Schip in delucht vloogh / werdendevan 140/ maar 12 Zie
len behouden ; het ongeluk raakte ook den natuurlijken Zoon van den Prince de Mon
1 - teſarchio , en Don PedroSylvay Cordua. De welke gier doodt geſchooten Wierden ;
1 Don Franciſco Alvares en andere wierden gequetſt. Aldus meenden deFranſen overs
al de Meeſter te maken . Doenmaalslagen ook op de Rede van Cadix noch 3 andere
Franſe Schepen , pder van20 Stukken, mede rijk geladen / maardezeraakten ſcha 1
deloos daar van daan . Hier over wierden daarna / aan bepde Hoven , eben groote
klachten gedaan : Vrankrijk klaaghde over Affront , en Schade van het Schip en zo
veel Menſchen ; Spanjen , over de Schade van zo veel Tonnen Goudts , en het Violee
ren van zijn Haven , &c.
In 'tlaatſtvanOctaberquam den Heer Baron yanRede wederom upt Engelandt,
met
40 Den Franſen Oorlog
inet tyding / dat dien Coning tot geen Vrede, zonder den Coning van Vrankrijk , kot
verſtaan.Als nu vernam men ook zekerlijk dat de langverwachte Brandenburghſe
Hulp-benden , zich inderdaat begoſten te bewegen / en haren optocht aldushadden
begonnen :

Het afkomen der Brandenburghſe Hulp-troepen..

A onder zijn zoon , den 19 Auguſti 1672. van Berlijn was vertrokken / wierden de
Kleefze Stenden tegeng den 1 September, in der Lipſtadt beſchäven om met de Cance
lerye van Kleve , aldaarde ordre van zijnDoorluchtigheytte komen ontfangen. De
Franſen daar -en -tegens ſtelden over alPoſten tot den ontfang van hare Brieven over
Charleroy ,naden Rhijn : Coen nu Chur-Brandenburgh met60 Canons, en veelMor
tiers af zakte/ quamen zp te Gruningen , en van daar te Halberſtadt. Det Branden
burghle Leger Wachte dan op het Keyſerſe , die maartweemijlen daaghs tionden mar
cijeeren ; doch diende ook om haar te verberfchen / dewijl den Tocht ver / den Treyn
groot/ de Wegen quaat /maar het onthaal , en haar comportementover al vzpſchik
kelijk was. Dan Egersdorp dooz Saxen paſſeerden dit Volk op Halberſtadt, daar
drie Regimenten vanden Prince van Courlandt by guamen . Hier dedemen een reveu ;
cn voozbp Erfort dooz Turingen trokken ook veel Benden ; altoos het Leger van zijn
Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Brandenburgh , als 'tmeeſteſpoedigende / quam
den 17 September 1672. in 'tSticht Hildesheym , makendetot Steynfeld rendevous ;
die Stadt complimenteerde ziju Doorluchtigheydt doo; twee Gecommitteerden , en
tracteerden hem twee dagen lang op't KaſteelLiebenburgh; zijnDoorluchtigheyts
Hof-ſtoet was hier wel onthaalt / en men reſolbeerde 't Keyzerlijk Leger , dat zeer
traag /midts de quade wegen en naſleep / marcheerden / in tewachten . Dit quam
den 7 SeptemberteKranichfelt , op de Riviere d'Ilm , en van daarop Erford , nemens
de teGambſtert , 2 uuren van daac/ den ro ditohun quartier : Terwijl nu degemees
ne Benden op de naaſte Dorpen in quartierden / quain den GraafMontecuculidaar /
en in het Hartoghdom Gotha; den 11 dito quamen zy in de Heerlijkheyt van Tonna ;
den 12 in die van Tammesbrukke; den 13 teĜarniers , onder Mulhauſen en Tonnin
gen gelegen ; ogen van hier op Hildesheym : en algo Monſr. Verjus., Franſe Mi
niſterin 't oogh had / hoe te Brunlwijk verſchepde hooge Gecommitteerden zouden by
een komſt houden / epſchten hp van d'een en d'ander een nadere verklaringe / waar
overdit Leger af quam ,zeggende/ dat Vrankrijk tegens 't Keyſerrijk niet en hadde ;
Maar hp kreegh niet veel antwoort .
Den Marſchal Turenne , die een Leger van 30000 Man , (30 men gepde) omtrent
Weſel te zamen bracht/ om de afkomſt dezer Duytſe Volkeren ts ſtupten / fchreef
aan de Duytſe Vorſten devolgende

MIS
 tegen de Vereende Nederlanden . 401

M. IS
I S S I V. E,
1
Van Monfr. de Turenne , Velt-marſchalk Generaal van 's Ko
nings Legers, aan de Meſſieurs de Keurvorſten en Princen van
't Keyſerrijk aan den Rijn.
Vyt het Frans vertaalt.

DEnConing
plaarzen op my hebbendemetzijn
de Hollanders , met deLegergelaten , totbehoudenisder
welke hyin Oorloge in-genomen
is ; om te doen'tgeen ten
zijnen dienſte over een komt, heeft my belaſt om aan u , en aanallen die aan degemeene
ruſt gelegen zijn , te doen weren, dat zijn Majeſteyt dikmalen heeft verklaart gehad ,
gelijk hy alsnoch doet, dat hy aan genes, wat't Keyſerrijk belangt , en wil raken : En
zo eenige Troupen zijnes Legers daarpaſſeren tegens zijn Vyanden ,het maar en zy een
onvermijdelijk gevolg van Oorlogh: Dat hy zijneLegersniet verzamelt, engedachte
Plaatzen doet naderen , ten eynde om haar in 'tbeſitte troubleren , en jalouſyeaan des
ei zelfs Geallieerden te geven ; ook was zijn Majeſteyt verbonden zijn Leger langſt den
Rijn te doen paſſeeren , en van wienikordre heb alle Troupen uytdeLanden en Steden
‫و‬

van zijn Conqueſten te doenvertrekken , zo ras zijn Majeſteytzalzien , dat de gedachte

Geallieerde geen deffeyn hebben op zijn Bondtgenooten : En d'HeerCeurvorft van Bran
denburgh verzekering zal hebben verleent, dat noch zijn Volkeren , noch die by hem
10 zijngevoeght, ſlechts blijven in die Landender Princen daardie verzamelt zijn , en niet
en zullen incommoderen de Landen derGeallieerden vanden Coning , en hun geen om
bragie geven : Zijn Majeſteyt heeft noch de voorleden Winter , aan d'HeerCeurvorſt
建 van Brandenburgh , inſtantien laten doen , dat hy zich niet vermengen zoude in een
章
Oorlog , waar by hy toch geen intreſt heeft , als die hy zelfs nemen wil : En daar om
V heeft my den Coning belaſt , " u te waarſchouwen , op dat het geheele Keyſerrijk wete ,
3
dat zo de zaken meer voorwaarts gaan , dathymacht heeft , om die Princen, welke hare
Troupen engageren in den Oorlogh , tot 't gene'r Keyſerrijk niet en raakt , hy zal con
ſerveeren haar ruſte en ſtilzittentheyt.

Turenne fpeculeerde vaft / van wat zijdehp de Vyanden eerſt hadte verwachten :
e Halberſtadt wiſt hp datMontecuculiaangekomen/ zich dagelijks dooreen tra
gen marſch , zoude ſterk maken / wil den Keyzer de Regimenten van den GraafRa
bata , Graaf Herberſteyn , en 'tRegiment Croaten van den Graaf Palfi, en Mafimi,
noch derwaarts ſchikte.
Hy trok met 'tFrans Leger van Wezel, na Bokkum , Dortmont, &c. en quam 30
weder den 3 October, 1672. voor 1 en omtrent Duſſeldorp, had alles gelichtwat
upt de geconqueſteerde plaatzen miſſen kon ; trok vozders door 't Landtvan den Bergh ,
en daar alles verwoeſtende/ boven Ceulen langsden Rijn , om de Paſſagie met zijne
Vyanden te bediſputeeren ; zelfdatzp nietin'tBisdom Ceulen komen zouden / belet
tende alzo / in het Rijk , dep Rijks Armé zelf de Paſſagie. Dit bp verſchepde Duytſe
Vorſten, al eenigen tijdt voorzien zijnde is geſlooten het Tračtaat, bier vooren /
‫د‬

aangewezen.
#ff 「. Na
402 Den Franſen Oorlog
Pa dat zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Brandenburgh upt de naam van
KeyzerlijkeMajeſteyt en des RijksGeallieerde,al op den 2 September 1672. bepde den
Ceurvorſt van Ceulen en Bifichop van Munſter , voor de tweedemaalhad doen ſommes
ren / en ernſtelijk afvragen / wat partye zy zouden kiezen , en bp aldien binnen 14 da
genniet rondelijk verklaarden / als van de Executiezonder länger uptſtel/ tegens
Haar voorgenomen zoude werden : Belaſte daar toe zijnGeneraal Cannenbergh , en
Generaal Majoor Spaan , zich op d'eerſteordre berept te houden : Als zën Doorluch
tigheyt niet alleen de epgen afgenomen Steden , maar ook billijke vergoedinge der
Devaſtacie en ſchadezijner Onderdanen , in den Landevan Cleef,Mark , &c. aange
daan / begeerde. In Duytſlandtwaren nu upt Hollandt , veel Tonnen Goudts aange
komen ; waar dooz men hoop ſchepte/ de Duytſe wakkertedoen marcheeren. Dan
de Auxiliare Legers, doenze aan de Wezer dichtbp malkanderwaren / togen na bo
ven na Frankfort, in plaats van Weſtphalen in tetrekken : Turenne dede inſgelijkg /
om metzijnvliegende Brugh, boven Ceulen , den Rijn tepaſſeeren .
Als nu dededen Ceurvorſt van Brandenburgh , bp manier van Deductie , uptgaan
de volgende Declaratie van Oorlogh.

Deductie , of korte Voorſtelling,

Uyt welkeoorzaken zijn Keurvotſtelijke Doorluchtigheyt yan
BRANDENBURGH , Hartogh van Pruyffen , Maagh
denburgh, Gulik, Kleef, Berge , Stettijn, Pomeren , & c.
bewogen isgeworden , om de Wapenen van verdaediging , te
gen de KEUR VOKST van KEULEN , en de BIS
SCHOP van MUNSTER , aan te raften .
Vyt 't Hooghduyts vertaalt. -
GElij ak an yeder , zo welbinnen , als buyten het Keyzerrijkbekentiswat groote
moeyte , naerſtigheyt en koſten zija Ceurvorſtelijke Doorluchtigheytyan Branden
burgh , & c. onze genadighfte Heer, eenige tijdt herwaarts aangewent heeft, om
d'oneenigheden en verſchillen , die tuſſchen zijn Coninglijke Majeſteyt van Vrank
rijk , en de Heeren Staten der Vereenighde Nederlanden ontſtaan en gerezen zijn , in
'tbegin , en eerde zelfden tot zulk een Brandt des Oorloghs uytgeborſten waren, door
bequame middelen en wegen te helpen beflechten ; zo is ookniet minder aan allemen
fchen, die in 't Keyzerrijk , en elders zijn , bekent met hoe groote yver en ernſt zijn
Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt gearbeyt heeft, om de gevolghde laftige rupture en
Vrede-breking hoeeerderhoeliever te heelen en te vergelijken , ten minſten op dat het
heyligh Roomſch Rijk , ons lieve Vaderlandt , niet daar in bedraayt , maar de koſte
lijke , en zo diergekochte Vrede in 't zelfde onverbrekelijk onderhouden zou worden.
Maer dewijl nu de bereykingh van zodanigh een heylzamen doelwit niet anders is te
verhoopen , dan hier mede , dat d'omleggende en naaſtgezeten Duytſe Ceurvorſten en
Vorſten zich niet met Vreemden , die de Chriſtenheyten , het heyligh Rooms Rijk in
onruſt
 tegen de Vereende Nederanden . 403
onruſt trachten te brengen , zouden inwikkelen , en aanhen geen Paffen , ofGrens
ER plaatzen inruymen , op datzijn Coninglijke Majeſteyt van Vrankrijk , zonderzodanige
middel, hulp en bevordering , deze Oorlogh of gantſchelijk zou achterlaten , often
minſten niet na de zijde van 't Roomſe Rijk aanvangen , en daar in voortvaren .
Zo heeft ook zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheydt alles , dat in zijn macht en ver
mogen is , aan alle zijden aangewent, niet alleen Lijk by Vrankrijk , maar ook bezonder
lijk by zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheydevan Keulen,enby zijn Vorftelijke Genade,
deHeer Biſſchop van Munſter, om de zelfden van hun beſluyten enaanſlagen tegende
Heeren Staten , die wijde uytzicht hebben , en klaarblijkelijk totontroerenis van 'tVa
derlandt ftrekken , afteraden , met bygevoeghde aanbieding,datindien zy eenigebil
lijke eyſch tegen de Staten in te ſtellenhadden , zijn Ceurvorftelijke Doorluchtigheyt
van Brandenburgh hem daar toe , en tot verkrijging van redelijke voldoening en herstel
ling( daar toeook, wegens Bijnberk, door bemiddeling van zijnKeyzerlijke Maje
ſteytstuſſchenſpraak,alrede goede hoop en blijk voorhanden was) alle hulp en byſtandt
wilde verleenen , gelijk zijn CeurvorſtelijkeDoorluchtigheytook alle voordeeligeaan
biedingen vanvoorwaerden , door de welke men hem in degemeenſchap van deze Oor
logh wilde trekken , afgeſlagen heeft.
Wijders , zohaalt zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheydtberichtheeftbekomen , dat,
niet tegenſtaandealle goede en welmeynende voorſtellingen , zijn Ceurvorftelijke Door
luchtigheydt van Ceulen al langh te vooren , eer d'Oorlogh dadelijk aangevangen wierdt,
zijn eygen,en des geheelen Rijks grensveſtingen van grootbelangh tegende geenen, die't
Roomle Rijk trachten te beſchadigen , en totmerkelijk nadeel van de ruſt en veyligheyć
10 van het zelfde Rijk , aan de Franſen ingeruymt,en debezettingen van der zelfder Volken
daar in ontfangen en aangenomen , en aan hem , cọtformeeringh van groote en aanziene
lijke Magazijnen , aanleydingh en bequaamheyt gegevenen verſchaft badt , daar uyt men
lichtelijk kon begrijpen watſchadelijkedingen ,en die voorde gemeene ruſt ten hoogh
ften nadeeligh zijn in de zin heeft gehadt, zo heeftzijn Ceurvorttelijke Doorluchtigheyt
van Brandenburgh niet verzuymelijk geweeft, om ,uytliefde tot Vrede, enoprechte
Broederlijke genegentheydt tot zijnČeurvorſtelijke Doorluchtigheyde van Ceulen , de
zelfdewederom van diergelijk voornemen , daarin hy , alseenDuyts -gezinde en vrede
lievende Ceurvorſt , van natuuren niet genegen , noch.ook voor die tijdt daar in bewil
light zou hebben , zo hy niet door alderhande liſtigehandelingen van eenige eygenbaat
zoekende en onruft -lievende bedienaars daar toe verleydtwasgeworden , afteraden , en
aan hem in alle geval voor te houden wat ongelegentheytenſchade het RooinfeRijk ,
de Weſtfaalſe Kreyts, en zijn eyge Landen daar uyt zou overkomen. Hyheeft echter
deze , en alle andere middelen , totbehoadingh van de Vrede enruſtinDuytflantaange
went, niet willen aannemen ; maar daar op haaltmetder daat aangewezenwaar toedit
behulp , aan deFranſen bewezen , en deze incuymingh van Paflenen Plaatzen ,aan hem
gedaan , ſtrekte: invoegen datdedadelijke zamenvoegingh metd'Uytheemſe Wapenen
daar opterftont is gevolght , de welken daar doorde wegh tothet RoomſeRijk , en d'in
ganghin deLanden vanzijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheydt hebbengebaant, die daar
over niet alleenlijkvan hetheyr der Franſen , de welken noch de minſteſchade hebben
gedaan , maar ook bezonderlijk van deKrijghs-benden desCeurvorſts van Ceulen ,en
des Biſſchopsvan Munſter , tot zulk een bederfen ondergangh , als men vooroogenziet,
en gelijk genoegh tevoorengezeght en vermaant was , zijn geraakt.en vervallen .
En dewijl eyndelijk hier uytniet anders konvolgen , als een openbare Vrede-bre
fff 2 kingh
404 Den Franſen , Keulfen , en Munſterfen Oorlog .
kingh van de Weſtfaalfe Kreyts , watſchoone en ſchijnbare verzeekeringen en oprechtig
heden men ookvan hier en daar, tegen de klaarblijkelijkheyt der werken , wegens d'on
derhoudingh van de zelfde Vrede , Bybracht.
En daar by , op dat zijn KeurvorſtelijkeDoorluchtigheydt,als een Keurvorſt van 't
Roomſe Rijk , beneffens d'andere Vorſten van deWeſtfaalſe Kreyts, en Hartogh van
Kleef, zo oogenſchijnelijkgevaar ,'twelkhet Vaderland, en bezonderlijk de Weſtfaalſe
Kreyts,endes zelfs Landen en onderdanenboven 't hoofthingh, en daarinzyalree
met erdaatvervielen , zou tegen ſtaan ,en zich daar af, zo veel als hen mogelijk is ,te be
vrijden, zo heeft zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheydt,daartoe geen beterenbequamer
middel, en die met de geſteltheyt en 't verdragh van Vredemeer overeen komen , kon
nen bedenken , als tegen een zoonverdiende inval en overval, en meerals vyandelijke
handeltegenzijn Onderdanen , by zijn KeyzerlijkeMajefteye,en des zelfs Medeſtenden
van 't Roomſe Rijk , en by anderen, met de welken hy in 't Verbontbegrepen is , hulpen
onderſtant te verzoeken , en daar beneffens zich zelf in goede poftuur en geſtalte te ſtellen ,
en door der zelfder middel , naaſt de Goddelijke byſtant,ſich ſelf, en de Landen en On
derdanen , die van Godtaan hem vertrouwt zijn , van ydersgeweldren verdrukkinghte
bevrijden ; gelijk de Krijghsbenden van de Keurvorſt van Keulen , en de Bifſchop van
Munſter , als voorgedachtis ; en beſonderlijk doordeBelegeringhder Stadt Nimwegen,
en daar beneffens door de voorraats-wagenen , die t'elkensafgeronden wierden ,enander
fins onder het gebiedt vande Generaal Wachtmeeſter desKeurvorſts van Keulen , de
Vryheer van Landsberg, d'Onderdanen van Kleefde grootſte ſchade aangedaan hebben.
- Daar op dan zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheydt,na dathy zijn Heyr metdat van
zijn Keyſerlijke Majeſteýt te ſamen heeftgevoeght, defe Landen , en bezonderlijk , we
gens het gevaar,' t welk de Stadt Ceulen boven'thoofthanght , de Rhijnſtroom is gena
dert, en daarbyalles, datoorzaak en gelegentheydttor eenige aanftoot kongeven, met de
grootſte behoedſaamheydt en naarſtigheydt heeft verhoede; en dieshalven is 't hem van
herten leedt , dat hy zijn liefite en beſte vrienden , en ſelfs den geenen , die ſich ten beſten
aan zijn Keyſerlijke Majeſteyt, en aan't Roomſe Rijk betoonthebben , tegen fijn wil,
laſtighmoet vallen .
En hoedanige geſtalte de ſaken hebben genomen , zedert ſijn Ceurvorſtelijke Door
luchtigheydt, neffens het Heyr van fijn Keyſerlijke Majefteyt, tot ſekerheyt van
' t Roomſe Rijk , en tot welftande van het ſelfde, deze optochtaangevangen en vervor
dert heeft, ſulks alleswijſt hetwerk ſelfgenoeghaan , gelijk ook deklachten , die van
wegen ſijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt totRegensburgh, en elders overgegeven,
en met de waarheytgelijkformigh zijn : Dewijl men niet alleenlijk hem , ja ſijn Keyſer
lijke Majeſteyt ſelve , overal, binnen en buyten het Keyſerrijk , op het hooghſte heeft
verongelijkt, maar ook de génen , tegen welker Landen en Onderdanen men totheden
de gruwelijkſte Vyandtſchap heeftberoont, enmetroven ,branden ,blaken ,ſchenden ,
dooden en wechvoeren der arme Onderdanen , en diergelijke dadelijkheden , in de
welkemen noch ſwangere , noch ſuygende Vrouwen , Oude lieden , noch Kinderen ,
ja de Kerken en Godtshuyſen ſelven nietheeft verſchoont, en diervoegen heeft gehan
delt, dat men niet weet dat men't oyt ſo ergh heeft gemaakt , en dat de Barbaren en On
chriſtenen niet erger konden handelen .
Enhoewel fijnKeurvorſtelijkeDoorluchtigheydt ,gelijk voorgedachtis,eenafſchrik
van alleextremiteyten en dadelijkheden heeft , en niets liever begeert, alsmetalle men
(chen , en infonderheytmet zijn vermaaghſchapte en genabuurdeCeurvorſten , Vorſten
en
 tegen de Vereende Nederlanden , 405
5 en Stenden in goede voornemen , Vrede en eenigheyt te leven , zo heefthy nochtans
eyndelijk zich niet geheel van de zuchten en klachten zijner Landen en Onderdanen , en
van hun geduurigh gekerin konnen aftrekken, maar op middelen denken , hoe zy uye
diergelijke nooden gerede zouden konnen worden.
En hoewel zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Brandenburgh niet anders kan
denken , als dat alle redelijke en onpartijdige Lief-hebbers van 't Vaderlandt uyt dit ver
-
toop , en uyt deze handel lichtelijk zullen bekennen van wiens zijde deze tegenwoor
dige verwijdering wordt veroorzaakt, en hoe zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt tot
de middelen van verdediging, die hy ter handtgenomen heeft wordt geparſt, zo vindt
hy echter geraden om zulks met weynigh woorden voor te ſtellen , dewijlhet zelfdeniet.
by de irrinneeringen en vermaningen , die toen van Capitulen gedaan wierden , is be
grepen .
1. Hoe men op de voorgedachte wijze , metinruyming der vaſte plaatzen , en paſſen
aan de Rijn -ſtroom , op voorgaende verdragh van Oorlogh , tegen de Landen van ’i Key-
Of zerrijk, en tot het grootſtenadeel der Duytſe Vryheyt , heeft gehandelt en omgegaan ,
en datmen nu niet alleenlijk de raadeſagen van Oorlogh houdt ,by de welken zijnVor
ftelijke Genade van Munſter Perſoonelijk , beneffens de Bedienaars van Ceulen, heeft
geweeſt; maar ook de Wapenen met Vrankrijk , tegen andere Stenden van't Keyzerrijk ,
de te zamengevoeght heeft.
d 2. Hier uyt isnu lichtelijke oordeelen ,dat alle de ſchade, ongelegentheyt, roof;
2. brandt, verwoeſting en verdelging van deLanden en Onderdanen vanzijn Keurvorſte
lijke Doorluchtigheyt, en van anderen ,die met veel Millioenen Gouts niet zijn te boe+
ten , eenigh en alleen ,gelijk voorgedacht is , door de Ceur Ceulſe en Munſterſe Hande
lingen , Bemiddelingen en Bevorderingh ,regelrecht tegen d'inzettingen van 't Keyzer
rijk , en het Vrede-Verdragh , aan zijn CeurvorſtelijkeDoorluchtigheyt, en aanandera
getrouwe Stenden veroorzaakt en aangedaan werden.
3. En gelijk zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt zulk een verderfdesLandts door
71 zodanigh beleyt lichtelijk kan voorzien , zo heeft hy hem ook op het vaerdighſte-aange
zeght , dat hy alle de ſchade , en 't landt-bederf, dat hy van hen , en van dehunne te
verwachten hadt, aan hen wilde verhalen.
4. De Gouverneurs, Intendanten , en andere Officieren des Coningsvan Vrankrijk
hebben , zo wel mondelijk , als ſchriftelijk, ja doorverſcheyde Gefchriften , opentlijk
in druk uyt-gekomen uytdrukkelijk te kennen gegeven , dat alle ongelegentheden,ſcha
2 den en rovingen , daar door d'onderdanen vanzijn KeurvorſtelijkeDoorluchtigheyt nu
eenige maanden herwaarts belaſt en bedorven zijn , eenigh en alleen uyt inzicht en aan
merking van zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Ceulen , en van zijn Vorſtelijke
Genadevan-Munſter , als Bonde-genootenvan zijn KoninklijkeMajeſteyt van Vrankrijk ,
zijn veroorzaakt, en daar uyt ontſtaan.
5. En hoewel zijn Keurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Ceulen , inzijn Schrijven van
den 7 en 8 van November , P.S. over 't afbranden van eenige gebouwen in 't Geweſt van
Mylanen , door de Franſen , op ordre van deGraafd'Eſtradesgedaan, zichhier mee
heeft willen ontſchuldigen , dat de Franſen daar in buyten de palen van'tVerbondt,
met hem opgericht, en te wijt zijn gegaan ,gelijk ook dat zijn CeurvorſtelijkeDoorluch
tigheyt niet een eenigh Man van de zijnen by zulk een baldadigheyt heeft gehad , en
dieshalvendaarover , alsover eensandersbedrijf, nietkan inſtaan ,zo is nochtansdaar
ço-tegeg klaar en onlogenbaardat deze brandt niet uytbevel des Konings van Vrankrijks
noch
fff3
405 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
noch des Maarſchalks van Turenne is ontſteken , gelijk de zelfde ten hooghſten verze
kert , en de daat voor ſtrafbaar oordeelt , maar , volgens d'eyge toeſtant van de Graaf
d'Eſtrades, uyt geen andere oorzaak is aangeleght, als om dat het Ceurvorſtelijk Heyr
in 't gebied van Hildesheym hadt gebrant, en dat dieshalven wederwraak genomen
moeſt werden ; weshalvenmen ook in het Kleefſche gebiedt zo veel ſchattingen en af
parflingen aan geldt, vee , koren , lijftocht, lang voeder , Pallifladen , en branthoutaan
getaſt en ingevordert heeft ; hoewel in 'tgebied van Hildesheym nietalleenlijk de ge
ringhſte hutte nietis afgebrant, maar ook op byzonder bevel, en by Plakkaren, door
den druk gemeengemaakt, zulke ordre daarin isgehouden , als in d'eygeLanden van zijn
Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt: in yoegen dat deze en diergelijke daden nietalsde
genen van anderen voorgewende konnen worden , welker beginſel en oorſpronk van nie
mandt , als van de zijde van Ceur-Ceulen herkomt, van de welken men echter , we
gens de begeerde voldoening en vergoeding van dat geval, tot meerder ſchimp en be
ſpotting , aande Heeren Staten wordt gewezen.
6. Dataande volken , vanzijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt naar Weſtfalen ge
zonden , de deurtochtdeur 't Lande van Hildesheym uytdrukkelijk in een ſchriftelijke
beantwoording
van den 20van Juliusisgeweygert, onder voorwending,dat zy tot beoor
loging van zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt van Ceulen , en van zijnBondtgenoo
ten derwaartswaren geordineert en geſchikt: door 't welk genoeghzamelijk aan den dag
wordtgebracht,hoedanige raatſlagen men houdt, en dat men trachte de Wapenen van
verdediging , van zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt, tot beſchutting en redding van
zijn gedrukte Landen en onderdanen uytgezonden , te hinderen ,en de zelfden krachte
loos te maken ; hoe wel men te vooren aan zo veel duyzent vreemde en uytlandige
Krijghs volken , die d'Oorlogh op de bodem van 'tKeyſerrijk hebben gebracht, de
deurtocht, ja zelf het gebruyk der Veſtingen , tot beſchutting , heeft gegunt.
7. Dat het defenfif Verbondt, tuſſchen zijn Keyzerlijke Majeſteyt,en zijn Ceurvorſte
lijké Doorluchtigheydt opgericht, tot beſchermingh en onderhoudingh van de Weſt
faalze Vrede , en van andere Verbonden , die daar opgevolght zijn , en de zamenvoeging
der Wapenen , die kort daar op is gevolght, niet alleenlijk in verſcheyde aytgeftroyde
Schriften, en Placcaten , door den druk opentlijk afgekondight, en die meer naar een
fchandelijke Paſquil ,als naar een Vorſtelijk Placcaat gelijken ,maarook te Regensburg ,
op de Rijksdagh , en voor 'caangelicht van 'tKeyzerrijk zelve , door de Ceurvorſt van
Ceulen, en de Biſſchopvan Munſterzeer beſpottelijk is uytgemaakt, en zijnalderhoogſte
gedachte Keyzerlijke Majeſteyt , gelijk ook zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheydt van
Brandenburgh ,onbeſchroomdelijk , en met harde woorden beſchuldight, datzy tegen de
bezwoore Verkiezingh, tegen de Voorwaarden, en Geſchrift van Vrede,en tegen andere
inzettingen van 't Keyzerrijk hadden gehandelt , en dat zy hun beſt deden om de Vrede
in't Roomſe Rijk over hoop te werpen , en ,om eenigh (nood gewin , ofMaant-geldenin
onruftte zetten ,hoewelaanyder , die eenige kennis van 't Rijk , en van de zaken heeft
genoeg bekentis,wie vanvreemdePotentaten metGeltis om gekocht,endaar doorhet
Keyzerrijk , en deze Lantſchappen in vreemde Krijghs-beraerten in -wikkelen , enook
door invoeringhyan vreemde Krijghs-volken de Ruſt, die zo dier isverkregen , trachten
Majefteyt
te verzwakken , en zich daar toe laten bekopen : invoegendatzijnKeyzerlijke
zo weynigh a, ls zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt,kan palaten deze hooghſte en -on
lijdelijke Befpotting,en gantſch ongegrondeBetichting ter hejten te nemen , en 't geen ,
dac hendaarin voorkomt, zich aan te trekken .
8. Door
 tegen de Vereende Nederlanden . 407
8. Door aangevingh , raat en aandrift der Ceur-Ceulſenisin 'tHartoghdom van
Cleef, door deverwoeſtinghen verdelgingh van zo veel oudeGeſtichten , noch ten deel
van de Cleeffe Hartogen gebouwt, Torens, Muuren , Sloten’en huyzen ,zeer groote en
onverzettelijke ſchade geſchiedt, en ook den Euangelizenzo veel verdrukking en ſchade
overgekomen , behalven noch de ſtooringh van hun Gods-dienſt,deberoovinghvan hun
Kerken , en diergelijke dingen; welke Kerken ten deel door de Ceulſe Geeſtelijken ,
tot de Roomſe Catholijke Godsdienſt weder ingewijd zijn.
9. Hoe men de Vrede , met zo groote moeyte en ongelegentheydt tot Cleefmet Hol
landt opgerecht,in de welke zijn Keyzerlijcke Majefteyt, en zijnCeurvorſtelijke Door
luchtigheyt alsMiddelaars en Waarborgen , nevens anderen , ja zelfs nevens Vrankrijk en
Ceur-Ceulen zijn gebleven, en tot onderhoudingh en nakoming van de zelfde verbonden
zijn ; hoe men , zegh ik , deze Vrede breekt, en om verregeworpen heeft , zulks is uyt
zich zelfbekent, en behoeft niet vertoont te werden.
10. Eyndelijk heeftmen deRaden en Afgezanten ,van zijn Ceurvorſtelijke Doorluch
tigheydt ,uyt goede meeningh aan zijn Vorſtelijke Genade van Munſter afgevaardight,
en de welken uyt vriendelijken nabuurlijk vertrouwen aan de zelfde eenige voorſtellin
genzouden doen , en met hem overwegen wat ten beſten , en tot welvaartvan'tKeyzer
d rijk van de Creyts , en van beyder landen , en ook wat tot afwendingh van deze tegen
woordige erbarmelijke onruftkan ſtrekken , onder alderhande bedenkelijke pretexten en
voorwendingen gantſchelijk afgewezen , en hen niet eens willen gehoor verleenen : en
gelijk het zelfdeklaarblijkelijk tegen 'trecht dervolken , end'openbare gewoontevan't
Keyzerrijk ſtrijd , zo moet het noorzakelijk ook zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheydt
zeer na ter herten gaan, en totbehoorelijck gevoel bewegen.
Zijn Ceurvorftelijke Doorluchtigheydt betuyght voorGodt, ende geheele redelijke
Werelde, dat hy ongaarne, en tegen zijn wil eyndelijk dusdanigemiddelen ,tot beſchut
ting van d'Onderzaren en Landen , die d'Alderhooghfte aan hem heeft vertrouwt,
moct aantaſten ; engelijk hy niet hoogers wenſcht en begeert, en in alle zijn raatſlagen en
daden geen ander ooghmerk heeft, als de zodierverworve Vrede in 't Heyligh Roomſe
Rijk , en in der zelfder Nabuurſchap op het ſpoedighſte opredelijke, zekere en behoor..
lijke voorwaarden te bevorderen , zoovertrouwt zijnCeurvorſtelijkeDoorluchtigheydt
aan alle hooge Poterstaten , en inzonderheydt aande Ceurvorſten, Vorſten en Stenden des
Rijks,dat zy gezamentlijk , wel onderricht zijnde , zo wel degerechtigheydt,als de noot
wendigheyt van't geen , dat’er gedaan is ,genoegzaam erkennen , en aan zijn Ceurvorſte
lijkeDoorluchtigheydtalle hulp ,en onderſtandezullen leenen , tegen de genen , die hem
tot dit beſluyt gedwongen , en de Vrede in't Keyzerrijk hebben geltoort d, 'Oorlogh ge
vordert, met uytheemſe Croonengecontracteert, en op des Rijks-bodem gevoert , en
daar door middel engelegentheyt hebben gegeven dat zo veel onſchuldigeStenden , en
hún Onderdanen , zonder eenige gegeven oorzaak , vyandelijk aangetaſt en gehandelt
zijn , en dat d'edele Duytſe Vryheydt in'tuyterſtegevaeris geraakt, met verheering van
ook zo veel Landen , die tothetKeyzerrijk behooren , en die zich daar beneffens weynigmet
ter denakomelingen , en met hun welvaartbekommeren.
kep Alle 'twelk zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtigheyt aan alle de gebuurige Vorſten heeft
70 willen bekentmaken , op dat yder ook van zijnzijde in gelijk geval willigh enberėyt zou
co zijn , om alle zijn arbeyt, moeyte, zorge en middelen, ja Lijfen Leven , tot redding van't
Vaderlandt, en behoudenis der Duytle Vryheydt aan te wenden.
1 De
 en ſen ter ſen og
408 Den Franſ , Keul , en Munſ Oorl
De AuxiliareLegers , gelijk gezept / veranderden in 'tbegin vanO &tober , haar
cours , Heerende door 't Landt van Heſſen en Fulda na Coblents : Den 25 dito par
ſeerden zp Eyzenach , recht doo , Wera en Creutsbergh : 't Hooft-quartierwas te Her
leshauzen : Den 26 te Heringen : Den 27 te Kirkhaffel, 1 mijl van Steinfelt ,en zona
Fritſlar : Den Biſſchop van Straatsburgh welafziende/ dat deze I egers den Rijn zou
den trachten / tot ondienſt vanzijn Meeſter den Coningvan Vrank tepaſſeeren /
trok na Coblents , en verzocht Ceur-Trier , dat hp deze Legerstoch de raflagie wilde
afſlaan / ende Brugh over den Rijnafſmijten : Maar Ceur-Triergafhem / in plaats
vandat / een ſcherpe antwoord . De Hulp-Legers waren nu dezemaandtbp Frank
fort gekomen / alwaar zijn Doorluchtigheyt van Brandenburgh met zijn Gemalin , de
Ceur- Princen , Vorſt vanAnhaldt, Paltsgraaf van Zimmeren , meteen gevolgh van
-50 Cavaliers wierd ingegaalt / door een ſtatige Compagnie Burgers, 't Canon dhit
maalgeloſt/ trekkende
alzo na haar Logementdoor de gewapendeBurgerye ten wes
derzijden : De Magiſtraat.vereerd:zijn Doorluchtigheytmet Spaanſe Wijn , 30 Achel
Haver , en de Ceurvorſtin met een Zilver-Kasje en ander Zilver Servis met Confituuren :
Da gehouden maaltijdt (daar bp zich ook den Marquis van Dourlagh bevondt) he
gaven zich HooghgedachteHeeren na't Raadthuys, daarze van de Magiſtraat met een
Koſtelijli Collation wierden onthaalt: Gingen van hier 'tAmmonitiehuys bezien /
onder welke't gebeurde dat eer zyn Doorluchtigheyt na Bergen [ 't Hooft-quartier
vertrok / dat hp ter maaltijdt bp Ceur-Ments wap / die ter rechterhandt zat/ de Prin
cen van Anhalten andere ter linker zijde , ook den Marquis van Baden Durlagh , en veel
Andere: Toenſpak Sondaaghs daar aan zijn Doorluchtigheyt van Brandenburgh met
Ceur-Ments op 't Cafteel , zeggende: Mijn Heer en waerde Prins : ' 'k Zeg dat wy te
Veld komen met een t’zaamgevoegde enſincere Keyzerlijke Duytſemacht,tot behout
en teken ., dat wy't Duytſe Rijk willen bewaren ; wy dienen u dan aan , dat gy met ons
in eennootloot zult aanvangen : En daar mede vaart nochmaals wel.
Of ſchoon men nu onkundigh was / wat hetdefleyn mochtzijn van dezen marſch
der Auxiliare Troepen ,30 ivierdechterwatmeer moetgeſchept ;wantdezelbehiel
den altijat Turennes Leger 'oan de Hollanders hals : En ondertuſſchen nam die Mili
tie , doo : In-en Uyclandeſe wervingen luſtig toe ; men zagh Volk van Coningsmarks
Regimenten , van den Overſten Polens, van den Hartogh van Holſteyn Pleun , van
den Grave van Witgenſteyn , en andere / van bupten inkomen / menzagh de Krijghs
ordeninge beter gereguleert / de Leger-poſten in vaſter defenſie / en daardoo, dein:
wendige Commotien vzp bedaart/ want dit alles veroozaaktemeerder vernoegin
ge onder de Burgeren.
De Vorften van Keulen en Munſterhadden gaernmede een voet in Vrieſlandgehad /
want Wollinga , een bjaveVrieſſe Pas., lagu den Biſſchop van Munſter in de weegb /
dies zent hp den 29 September 1672 , onder Luytenantvander Lip 2000 manna Bler
ſerbrugge : 't Gunt de Vrieſſe Ruyterwacht in't eerſt dederetireeren: Luytenant Imer
ſe, en Colonel Ripperda , pouſſeerden zeer ver tot denVyandt in / op de Seeenwijkſe
Heyde, invoegen den wegh met Dooden en Gequetſten bezaept was / en wierd bpden
Graaf van der Lip zijn Luytenant, en Colonel Ripperdazelfs bp de Vriezen gemiſt:
Dit was eenfurieus vechten / wil den Marquis de Frontelliac te diep onder de Vrie
zen , als Ripperda, upt couragie / onder de Munſterſe ingedeongen / zp bepde
Wierden gevangen Doch Fronteſliac ſtorf / ende VriezenbelieldentVeit ,
de Poſt en deVictorie : Ephadden 30/ en de Biffchople so Dooden ; een of 2Huyzen
raakten
 tegen de Vereende Nederlanden , 409
in brandt. Daar nawierd den Biſſchop eens bedzogen / algo bericht
raakten daar
ontfangen hebbende/ dat de Nieuwe- en -OudeSchans (dooz de Groeningers geblok
keert)waren verlaten : dies zenthp 40 Karren met Vivres daar na toe / die die van
Groeningen alle kregen.
Beleg , en Verovering van d'OUDE SCHANS.
Na dat den Overſten Jorman , als hier vooren / verhaaltis / Winſchooten , in
Groeningerlandt had ingenomen , en de Oude, of Bellingwolder-Schans, hielt ge
blokkeert/ doch van daar naHollandt ontboden / en met zijn Regiment derwaarts
vertrokken was / is Zijn Excellentie Karel Rabenhaupt Luytenant Gouverneur van
Groeningerlandt, zelfs derwaarts geſpat/ die alles in goede ordre herſtelt hebbende/
heeft bp zijn vertrek het Commando aan de Overſte Eybergen,Luytenant Colonelvan
eene der Coningsmarkſe Regimenten ,overgegeven/ die met meer Volks verſterkt/dit
werk zodanigh heeftbehertight/dat na 6 dagen Blocqueringe, Barent Harmens Huys
met 80 Man heeftingenomen / dzijvende den Vyandt tot de hals door het Water ; de
volgende dagh wierd daar een Batterye gemaakt/ waar bp een Boer doodt bleef/
alzo die van de Schans upt 3 Stukken wel 40 ſchooten na de Arbeydersdeden ; ' s nachts
sit daar aan wierd met 12 Man een Alarm gemaakt / gelijk ook de volgende nacht de
tie Luytenant Boshuyzen met gelijk getalgedaan heeft /waarvan twee gequett, en twee
doodt geblevenzijn ; de Batterye volveerdigt, en 'tGeſchutgeplant zynde / heeft men
de Schans daar mede begroet / het welke al tijdelijhs by die van binnen beant
woozdt wierdt: op Maandagh den 17 October , 1672. deden die van de Nieuwe
Schans een uptval upt het Booner-Schansjen , en bequamen 2Gevangens ; ondertuſ
22 fchende Oude-Schans doo, Blocqueeringe afgemat ſcheen al zieltogende na haar
laatſte adem te fikken ; die van de Nieuwe-Schans hier van verkuntfchapt/ zen
den by nacht tuſſchen Vrydagh en Saterdagh , zijnde den 21 en 22dito uptde Nieuwe
ar Schans eenige Victualie met klepne Scheepjes na de Oude-Schans, waar van een on
té derſchept wierde / daar in was 2 MuddeRogge, en een Soldaat, zönde een Frans
V man ; de andere zijn in de Schans gekomen / maar dit geringe ontzet en konde niet
lange verſtrekken / alzo men / dooropbodo van alde Scheepjesuptde Beerte , Belling
wolde, en zo rontsom upt verſchepdeDorpen , fterkte wacht op het Nieuwe Diep ,en op
het onderwaterſtaande Lande, heeft gehouden / 50.dat die van de Oude Schanswe
der in haarvoorige benauwthept zijn geraakt; die van deNieuwe-Schans zulks wel
konnende afmeten / hebben daar op / geſterktmet meerder Volks upt Munfterlandt,
voorgenomen de Beleggersdaar vooz op te ſlaan / diehier van verlvittight/ ſtelden
haar totStokſterhorn ,onder de Overfte Wachtmeeſter Wijlersin poſtuur ,ſterk zijnde
omtrent 250 Man,bp haarhebbende2 kleene Veldtſtukjes; de Vyandt ongevaar 140f
1500 Man , zo te Voet als te Paerde , quamen op Dings-dagh den 25 October upt de
72 Nieuwe-Schans, langs den Dijk op de Beleggersaf: Zpwaren niet vermoedende dat
de zelve aldaar met GeſchutWaren voozien ; vielen zeer furieus aan / en de verſte
Wijlers , een zeer voorzichtigh Krijghsman , gafordre dat men de Vyandt zeer na by
zoude laten komen / zo datze haarin de oogenkonden zien en dan eerſt metdeMul
quetten gewis treffende ! zoudelosbanden / en zich alsdan terſfondt ter zijden uptges
17
ven : Aizo wierdt doorhetGeſchut , met Schrootgeladen /als mede doo,deMuifquet
tiers , zeerluſtigh onder degVyandtsVoortroupen los gebzandt waar dooz speenigh.
zing
P
410 Den Franfen , Keulfen , en Munfterfen Oorlogh
Jinginonordre geraahtenen te ruggedepsden /maar ten tweedemaatweder aandals
lende / wierden zp zo begroet doorde 2 Veloſtukjes , algmede door de aandringende
Muſquettiers, onder het kloekmoedigh belepdtvan de jonge, doch zeer dappere /Ca
piteyn Meteren,(die niet lange na deze reſcontre , aan eenziektebinnenGroningeoverá
leden is) en het Paerde-volk , de welke van ter zijden in vielen / datze confufelijk de
vlucht na de Nieuwe-Schans hebben genomen / de Beleggers Haar ſterkslök tot aan
de Boone-Schans achtervolgende / hebben veele / 30 Officieren als gemeene Soldaten ,
ter neder gemaakt /bekomende ook eenigeGevangenen .
Deg Vyandas aanſlagh aldus miſlukt zijnde/zo hebbenzp aanſtondtg een Tam
boer uptgezonden metverzoekvan 3 uuren ſtilſtandt,om hare Verſlagene te mogent
begraven /maar kregen van deOverſte WachtmeeſterWylers ten antwoordt datzijn
Soldaten kleederen gebrek hebbende / de Dooden eerſtwatmoeften uptſchudden / dat
gedaanzünde / zo wierd haartoegeſtaan de zelve tebegraven/ en degequetſten in de
Schans te voeren .
De Overſte Luytenant Grubbe, Commandant in de OudeSchans, geen ontzetteges
moetziende / en ten epnde vanLevens-middelenzijnde/ heeftdetweeden daaghs,na
dat het ontſet geſlagen was / gezochtteaccordeeren / gendende tot dien epnoe /
Donderdagh den 27 dito , tweeTamboers aan de Beleggers , daar van aan Zijn Excel
lentie Rabenhaupt, die doenmaals tot Winſchotenwas n/ otitie gedaan zijnde heeft
zich aanſtonts na der Ulſda begeven / en is noch dien zelden avondtten 10 uuren het
Accoorde met den Luytenant Generaal Rabenhaupt , op navolgende Conditien ge =
flooten.
Al de Heer Overſte LuytenantGrubbe , met zijneby zich hebbende Officieren en
Soldaten , ook die de Artillerye bedient hebben , onder vliegende Vaendelen ,
opentlijke Trommel-llagh , Zak en Pak , een vrye Uytrocht worden toegeftaan.
11. Alle Soldaten , die voor dezen in dienſt van haar Hoog: Mog: de Heeren Staten
Generaal zijn geweeſt , zullen hier in niet begrepen zijn.
III. Zullen na onderteekeninge dezerveraccordeerde Poincten , de Winfchooter of
A poorte , beneffens het naaft-gelegene Bolwerk , om meteen Capiteyn en 100 Mannen
te bezetten , worden ingeruymt.
IV. En opmorgen , zijnde den 28 October , zal de Uytrocht geſchieden , nament
lijk , over Groeningen na Koeverden , waartoe genoegzameConvoy , Schepen en Wa
gens, om de Bagagie, Wijf en Kinderen , van gelijkenook de kranken voort te bren
gen , zullen worden gegeven.
V. Uyt diſcretie isook den Overſten Luytenant Grubbe toegeſtaan , twee Veldt-ſtuk
ken , met z ſchooten Pulyer tot een yder , benevens gevuldeBandelieren , en noode
druftigebrandende Lonten mede te nemen.
VI. De buyte , die zy by zich in de Oude Schanffe hebben , ofdie van den Officieren
mochte gekocht zijn , zal een yder als zijn eygen goede behouden .
VII.Zullen die te rugge gelatene Stukken , Ammonitie en Vivres, aan die daar toe
verordineerde Officieren zonderbedrogh worden overgelevert.
VIII. Den Capiteyn met de 1oo Mannen, dewelke deA of Winſchoorer Poortemet
het bygelegene Bolwerk zal worden ingeruymt,zalniettoelaten dat yemant van zijn Sol
daten bezet
, zonder conſentvan de Overfte LuytenantGrubbe, met de tegenwoordige
tinge zich-vermengen of gemeen maken mogen.
IX.
 tegen de Vereende Nederlanden . 411
IX . Tot bèvefinge dezes Accoors, blijven de uyt geantwoorde Drie-zellen by
beydePartyen .
X. WegensConvoy Schepen en Bagie-wagens,zalden Heer Overlte Luytenant
Grubbe
corder zelverwederkomſte 2 Officieren cocGyfelaren achter laten.

1
Alles zonder erghlift, gegeven op de Vida , in't Leger voor de
Dude Schiante, den 27 Odober , 1672. Nieuweſtijl.
1,
Daar isde Commandant Grubbeop Vrydaghten28 October , 1672. na Krijghs
gebruyk daar upt getrokken op Winſchoten , met7 Vaendelen tevoet, uptmakende
cupm 300 Mannen , medevoerende 2 kleene Veldtſtukjes;. waar tegens vandeGroe.
ningers daar wederom 7 Vaendelen zijn binnengemarcheert; Grubbe met zijn Volk
tot Winſchooten komende / is Hem omtrent het derde deel verloopen / die haar
3 in 't eerſt verſtecken/ daarna onder de Staatſe dienſt genomen hebben; totWinſchoo
ten zijn overigeVolk , beſtaandenochinrupm 200 Man , ingeſcheepthebbende / is
daar mede na Groeningen gebaren / waarvannoch eenige onderweeghs geſtozven
zijn / gelijk dicht onder de Stadt, noch ein in een kuyl geſtoptwitrde in 'taanzien
der Groeningers, want de Burgers van Groeningen metgrootemenighte bupten de
Stadtguamen / om dit Volkjen tezien / ookveele om haarbekende teſpreken ( gelyk de
Overſte Luytenant Grubbe zelfsi sijne naaſt -beſtaande Vrienden in de Stadthadde ;
Waarom het VolkAldaar weder upt de Schepentredende ineenige in Groeningen
geloopen /ende Overfte ontkomen het overigeVolkwiardnaKoeverden geconbopeert
Door een compagnie Dragonders.
Der Schans nu weder in handen der Groeningers gevalle sijnde ! 30 heeft de over
fte Luytenant Eybergen , dan ordrevanZijnExcellentie Rabenhaupt, de Nieuwe
Schans door Blocqueeringe nader Boeken te benauwen .
De Yler-ſchans, opde aankomſte der CoerlantiſcheHulp -troupen , door deVyandt
berlaten / isdoo 120 MuſquettiersuptdeBourtange , gecommandecat doozcen jong
CapiteynAuſema,aanſtondigin bezettinge genomen om alle ToevoeruptOoſt-Vrieſ
landt na de NieuweSchans te verhinderen , gelyk de Coerlanderstøt Bonde en andere
omleggende PlaatsjesHaarnederfioegen / om de ToevoeruptMunſterlandotebeletten:
Dochdeze jonge Commandantderbendeaan de H.Heeren GedeputeerdeStaten van
Stadten Lande ſchijven / zy zoudenbevinde dat’er een Soldaatin de Schanscomman
deerde, verflauwde30zeerop de eerſte aanhomſt vandeg Vyandes Troepen , dat
hp met zijn Volk , zonder noch eens de Vyandete zien / de Schanswederom verliet/ en
niet alleen hp met zin Volk , maar ook de Yler-Schans selfies wederomin Vyandts
handengeraakt isdaar op hebbende Munſterſe terſfondt de Yler-Schansondten :
ftigh of anbjupkbaar gemaakt, endeNieuwe-Schansmetmeer Volk'sverſteckten
gerevictualieert daarom wierdebp de Belegeraars gereſolveertdeze Belegeringete
berlaten / alzo hetZayzoen vanden Jare verloopen / endaar voor nietmeer voozded
te doen was ; dies zijn de Coerlandeſe Hulp-benden bp groote Troepen , van 2
of300 Man teffens / een dagh oftweeop malkanderenvolgende/ doogGroeningen,
en boozt over Vriellandt, na Hollandt overgeſcheept/ nahet LegervanzijnHoogheyt
den Heere Prince van Oranjes ook wierde een gedeeltevan het krijghs-volk na Gros
ningen op ontboden / latende ondertuffchen deze Belling-wolder , ofOude-Schans,
Stokſter-horn , De Beerte , 't Huys te Wedde,Winſchoten en andere Plaatzen , gres
899 2 noegb
412 Den Franſen Oorlog
noeghzaam bezet / om de Huyſluyden , by de Wintertijde, voor den indruk der
Vyandtlijke Stroopers te beſchermen .
Het Coningrijk Sweden , voorzagh / envoelde alrede metderdaadt / de ſchade die
hetbegon te löden / dooz hetſtilſtaan van haren Coophandel, veroorzaaktdoor
den Oorlogh tegens de Hollanders, en die hoelanger / hoeſchadelijker / bp con
tinuatie/ boor haar ftont upt te vallen . Hier over had de SweedſenGezant te Parijs
reſideerende/ aleen tijdt geleden/ ordre ontfangen / om allebedenkelijke aanbiedin
ge van Mediatie , van wegen zijn Heer en Meeſter , den Franſen Coning , voor te
ſtellen / om tot een ſpoedige Vrede, met de Vereende Nederlanden temogen gera
ken ; De Franſe Majeſteyt, liet dan / op dit ſubject, aan den Sweedtſen Coning af
gaan / devolgendeMiſive.

с о р т Е
Van den Brief van den Koning van Vrankrijk , geſchreven aan
den Koning van Sweden , berakende de Vrede met de Hol
landers.

Z EerStooge ,zeerExcellente , en zeer MachtigenPrince,onzen zeerlieven en zeerwel

Ateyegetoonthoegevoelikop de preuvendiewyhebben ontfangen , vanuwe Vriendſchap
zijn
geweeſt, en den Brief diehy heeft geſchreven en in onze Handen beruft. Met 't meeſteplaiſier
bebben wy gezien het byzonder intreſt die ghy genomen hebt in de gelukkige Optocht onzer
Legers , en datghymededeelgenootwiltwezen vanonze Vi& orien doorvreughde , die ugene
gentheyt tot ons't zelfde doet in gedachten brengen. Zo en konnen wy ook nietminderverwach
een van die ſtri& eredenen daarwymedevereenight zijn , en die zodikwils in degrootſte voor
vallen , zelfs na't Intreſt van Vrankrijken Swedenhebben uyt gebracht. Maar zosoy willen
gevoellijkzyn aan Favorable Sentementen ,dieuwe Majeſteyt heeftgegeven in een Oorlogh die
ons eygen glorie en welvaren van onzen Staatonsverbonden had die aan te vangen , zoenzyn
wy niet minder voor die genedie aan ons doenblijken , dat wy alles dvor een glorieuſeVrede ten
eynde konnen brengen. Wy hebben geconſerveertde ... in't midden zelfs van't gewoelonzer
Wapenen : En dezelvegerechtigheyt diewyhaar hebben doen nemen , hebbenwyaltoosgereet
bevonden , om ook dietequiteeren ,datwanneer wy zouden konncnop billijke en eerlijke Condia
tien , metzoveelevoordeelen als mogelijkop onze Vyanden , en al de genediewynochzullenko
men wettelijk tebejegenen , en't heeftoneniet doen vergeten dat in de Vi& orien berufteengeheel
andereglorie zelfswelals in die vanydelheyt. En dat die van Vrede te verkrijgen niet veelmin
deren is van Conſideratie ,uweMajefteyeheeftmetgantſch Europagezien,dathy isgeweeſt
tuſſchen de handen onzer Vyanden om te profiteren van voordeeligediſpoſitien , diewyhebber
doen te voorſchijnkomen volgensaccoortaan hun: Noch willen wy uookweltotgetuygenhebben
der gener die ons het publijkereſteaanbrengen , toy daarom zoo veel te aangenamerwillen aast
nemen , die Mediatie waar in ghy ons hebtwillenconfirmeeren door den Gravede la Gardie
uwen EnvoyéExtraordinaris
' : Enop deaanbiedingen die ghyons totnochtoe hebt gedaan ,door
den Grave van KoningsmarkuwenAmbaſſadeur in ons Hof.Vwe Majefteyt vindtdie zelfdege
negentheden by den Koningvan Groot Brittangien : Ende zelfde Juſtitie: DezelfdeVriends
ſchap
 tegen de Vereende Nederlanden . 413
Schap: En de zelfde redenen , die woy,goenghebben vereenightmet den felven Koning tegens de
StatenGeneraal,foo voegen wy hier bydan ophetPerſee toeteſtaan deConditienvan eenequi
ES tableVrede: Dat is , 'tgeene.gy uytgevolgh defer Sakeonderkennen fült : En ſo dę Vyanden
niet by enbrengen dieſelfdediſpoſitień kan u Majeſteytcontribueeren om'tſelvetereſtabileeren.
Deruft van buyten't Keyſerrijk als fijneygen intereftlatenwywederfijdigh , om die ſlechts van
binnenſtaandetehouden : Waar opwyGode bidden dat hy u ſeer Hooge , ſeer Excellente en ſeer
machtigen Prince; onſen ſeerlievenenwelbemindengoeden Broeder Coufijn en Bonegenoot. Be
boude in fijn heyligeen waarde beſcherminge. Geſchreven te Verſailles den 15 Oktober 1672.
Uwen Goeden Broeder , Couſijn , en Geallieerde. LOUIS .

En veel lager AERNOUT.

Zolang den Coning van Vrankrijk omtrentUtrecht , en in de Nederlanden zich ont

hielt / hadden deOverwonnen Landen en Steden , inzonderhept dievan Utrecht , ter
21 oozzaak dat ze haar zo gewilligh enootmoedigh gepreſenteert / en op des Konings
diſcretie hadden overgegeven / noch goedeloope / om genadighlijk gehandelt enges
regeert te wozden / maar met des Konings vertrek / vertrokken mede / alle deze /
goede mepningen en gedachten / als wanneer den Gouverneur Luxemburg , den Com
mandantStoupa , en den IntendantRobert , na haar goetvinden begonnen te domi
neeren ; want de Staten van Utrecht mepnden / met de overgiftban 181929 guldens,
dit zp op den 9 Jalii, 1672. aan d'Heer Marquis de Louvoy , op 't bevel des Konings
hadden betaalt / van alle ertraordinare belaſtingen vịp te zijn. Dezevoornoemde
ſomma had die Provincie doenmaatin haar Caifa, 'twelk den Koning perfectwiſt te
zeggen / apparentelijk / doo ,eenige trouwlooze / enomgekofte/ die Majeſteyt aan
gedient: jaar menepſchte / kots na des Konings vertrek van dieProvincie ,
5oooguldens, voo2 pder dagh, totonderhoudt van des Konings Militie, waar op
die Staten antwoorden / datzulks voor haar onopbængelijk was ; de voornoemde
zi Franſe Heeren en Miniſtersquamen dan / op 3250guldensdaags,twelk zp / zonder
tegen zeggen wilden hebben / om daar mede te betalen 32500 Man , tot 2 ſtuyvers
vooz yder , dagelijks , hoewel de gantſche Militie doenmaals in Utrecht, met van
dere 2 Overwonnen Provincien te zamen / nergens na / zo veel Franſen kondenupt
maken / wantGelderland moſt ook opſchieten ; de klachten diedie van'tStichthier
op deden ) wierden beantwoozdt/ met/ dat men in alle geconqueſteerdePlaatzen , de
Militie moer onderhouden. Deze 2 ſtuyvers , of in plaats vandien) eenpondtVleys,
en een PotBier, deg daaghs, zouden de Soldatengenieten / behalven het Broodt,dat
haar/ gebakken vandes Koningsmeel, ('t geen men van bovenupt de Magazijnen
vanNuys en elders / tot hier toe afvoerde) wierd /gegeven. Dit leuterde zo heen
Alzo de Staten van Utrecht ſuſtineerden en ook bewezen / dat den Coning haar met
de overlevering van de vooqnoemde 181929 guldens, op den 9 Julii, had verzekert/
dat haar / tot den 1 October daar aan volgende niets meer zoude werden ge-epfcht /
Maar doen deze voozſ3.Maandt begon te naderen / wierd haar ter handen geſtelti
devolgende ozbze :

GIS 3 Den
414. Den Franſen Oorlog
Den Staat yan Utrecht, mot de Steden , Dorpen en Vlekken ,
der zelver Provintie moetendragen de Inquartieringedervol
gende Troupes. Door ordre van Zijne KoninglijkeMajeſteyt ,
ingaandemet den 1 Odober 1672. Nieuwen Stijl.
Het Franfche Voet -volk.
Compagnien..
P Iedmont
Nayarre
33
33
Normandie 16
La Marine 16
Een Bataillion die komen zal , alsdan dat van de Koninginne zal

www
vertrekken 17
Lionnois 33
Sault 33
Avergne 33
Conde 17

231
Switzers Voet - yolk .

Switzers Compagnien.
Dragonders.
Dragonders 6

Ruytery.
VerſcheydeRegimenten 78

E intentie van den Koning is, dat deFranſe Infantery , Dragonders er

Ruytery hier boven genoemt, zullen onderhouden werden , door de Ste
den en Provintien van Utrecht,geduerende de gantſche Winter, beginnende
met den 1 Odtober, zoSoldatenen Ruyters alsOfficieren , behalven deMa
joors der Regimenten , die altoos door zijn Majefteyt zullen werden betaalt.
Hetonderhouden van de Compagnie zalbeſtaan in hetlogeeren , verzorgingvan bedt,
vuur en licht, in een behoorlijkvoedtzel, mitſgaders eene ſtuyver tothun behoeften
gangbaar geledes Landes , voor yder Soldaatyder dagh ; en voor die hooger betaaltwor
denna proportie ,enten aanzienvan de Officieren , en een geſtoffeert bedde, en op
75 gul
 tegen de Vereende Nederlanden . 415
75 gulden's maandts vooreen Capiteyn , 30 guldensvooreen Luytenant, en 20 gul
dens voor een onder Luytenant, en 22 guldens ro ſtuyvers voor een Vaendrigh ,tot
bevrydingvan hunne onderhoudtenharebehoeften , 't welk 242 guldens 15 ſtuyvers
voor yder Compagnie 's maandes bedraaght, en voor de gezeyde 231 Compagnien
540
de
4 fomme van Guld: 75-15-0
En ingevalle dat deInwoonders het noodigh -onderhoude van de Soldaten en Sergean
ten liever zouden willen afkoopen ,als de zelve voeden ,invoegen als hierboven is aange
wezen , zal zulkshen vry ſtaan te doen , mits betalende voor yder Sergeant o ſtuyvers
daaghs , 4 ſtuyvers o duyten voor een Corporaal , 4 ſtuyvers voor yder Lanſpelaat ,
3 ſtuyvers 6 duyten vooryder Piekenier , en 3 ftuyvers voor yder Soldaat , zo voor hua
onderhoudt als hun andere behoeften , hetwelk , de Officieren daar onder begrepen
zijnde , bedragen zoude de fomme van 420 guldens lo ſtuyvers 's maandts voor yder
Compagnie , en voor de voorfz. 231 Compagnien de fomme van Gul: 97135-10-0
Het onderhoudt van een Compagnie Dragonders , zal beſtaan in het logeeren , verzor
ging van bedt, vinur en licht, en behoorlijk voedtzel , en 2 ftuyvers 6 duyten tot behoef
ten van yder Dragonder elken dagh , en 3ſtuyvers voor de hooger betaalde.
Eạ ten aanzien van de Officieren een geſtoffeerdebedde en inlegering , en 90gulden
voor yder Capiteyn , 67 gulden aan yder der twee Luytenanten , 45 gulden voor een
Corner , 27 gulden voor een quartiermeeſter, tot afkooping van hunneonderhouten be
hoeften , 'twelk bedraaght voor yder Compagnie ter maandt 678 gulden , en voor de ge
zeyde 6 Compagnien Dragonders defommevan Guld : 4068-0
Eningevalle de gezeyde Inwoonders mede liever wilden de onderhoudt der Dragon
ders , en hooger betaalde vry koopen , alsde zelvetevoeden , zal het hen vry ſtaan zulks
te doen , mits becalende op yder dagh voor yder hoogh betaalde 8 ftuy. en vooryder
Dragonder 7 ftuy. zo voorhun onderhoudt als behoeften , 't welk zoude bedragen , de
Officieren daar onderbegrepen , zijnde totde fommevan 1359 gulden voor yder Com
pagnie ter maandt, en voorde 6Compagnien op Guld :8154-0-0
Het onderhoudt van een compagnie Ruytery zal beſtaan in logeering , verſchaffing
van bedde, your en licht, en behoorlijk voedtzel voor den voorzeyden Ruyter , en
3 ſtuyvers's Landesgelt voor hunnebehoeften ' s-daaghs vooryder Ruyter, en 3 ſtuyvers
6 duyten aan de Brigadier , en ten aanzien van de Officieren , in logeering een geſtoffeerde
bedde, 180 gulden ter maandevoor den Riemeeſter , go gulden voor de Luytenant ,
67 gulden 10 ſtuyversvoor de Cornet, en 45 gulden voorde Quartiermeeſter voor de
vrykooping van hun voedtzel, en behoeften , 'twelk voor yder Compagnie beloopt
defomme van 6o9gulden 15 ftuyvers's maandts , en voor de gezeyd
de ſomme van
e 78 Compagnien
Guld 47560-10 : -0
Eningevalle dat de Inwoonders medeliever wilde vrykoopen het voedtzel der Ruy
tery en Brigadiers , als de zelve voeden , zal het hen vry ſtaan zulks te doen , mits beta
lende elken dagh voor yder Ruyter7Atayvers 6duyten, en 8 ſtuyvers o duyten aan de
Brigadier , zovoor hun onderhoude als behoeften het bedragen zoude deOfficieren daar
onder begrepenzijnde , de ſomme van 449 guldens 's maandts voor yder Compagnie ,
en voor de 78 Compagnien de comme van Gala: 74061-0
1
Aangaande het onderhoudt der Switſers , het zelve zal beſtaan alleen in behoorlijk
voedtzel , en'tvordere zal hun verzorghtworden uyt de Caffe van den Coning
4
De totale fomme van 'tgene betaalt zoude worden yder maande voor vry-koopinge
van 't voedtzel der Soldaten , bedraaght de ſomme van Guld: 105703-15-0
Het
416 Den Franſen Oorlog
Het geheele datter te betalen zal ſtaan , de Soldaten voedende, en alleenlijk vry
koopende het voedtzel der Officieren en behoeften der Soldaten, beloopt de fom
me van Guld : 179350-10-0
Het zal de HeerenStaten derSteden en der Provincie vryftaan , zo als hier boven ge
zeydt is , te kiezen , of lieverde Soldaten zullen willen voeden , of nietvoeden , en de
Officieren zullen de handt bieden , dat de Soldaten en Dragonders hen vergenoegen en
leven in alle mogelijke goede ordre.
Doch moet gelet worden dat men byhetvoedtzel, hier vooren gemelt , niet en ver
ſtaat het broodt, dat den Koningdagelijks continueren zal aan zijne Troupen te verzor
gen ,zo voor hetvoet-volk , als Ruyterye en Dragonders. .
De gezeyde Heeren Staten der Stadt en Provincie , zullen moeten aan de Troepen
exactelijk doen betalen, de vry-koopinge der behoeften derSoldaten , en het voedizel
der Officieren , en alzulks altoos 10 dagen van te vooren zonder faute.
De gezeyde fommen zullen zy luyden doen betalenin handender Majoors van yder
Regiment.
En indien het gebeurde datmenmancqueerdede Soldaten te voldoen, en exactelijk de
yry -kopinge hierboven gemelt te betalen , zal het de Officieren vry ſtaan , haar Solda
ten tot zo grooten getal als 'thun zalgelieven , te logeren in de huyfinge van de Heeren
Staten , Burgermeeſters , Vroedtſchappen , of andere Rijke luyden , tot dat zy zullen
voldaan zijn,nevens hetAvance van 10 dagen van te vooren.
Enop dat de Bewoonders van yder quartier, altoos bezorght mogen zijn hunnequote
in de gezeyde ſomme by voorraadt te betalen , en om ter zelver tijdt ten opzicht derin
convenienten te verzien , die daar uyt zoude konnen volgen , zo 'tgebeurde datver
ſcheyde Officieren ,hunne Soldaten by een en de zelve Inwoonderen zonden , zalordre ge
fteltworden dat yder quartier der Stadt , voor zekere Regimenten aangewezen zal zijn .
En op dat de gezeyde aanwijſinge egaal zy, zo zullen deo quartieren daar de Stadt in
beſtaat , verdeelt worden in 2 looten van z elk , dewelke met het lot zullen getrokken
worden , te weten , 3 voor’t Franſe Voervolk , en z voor de Ruyterye en Dragonders,
en 3 quartieren diehet Voetvolk zullen toevallen , zullende vorder , worden verdeelt ,
en dergelijksbyhet lot getrokken worden , voor de Battaillon Voeuvolks, en even ſo de
3 andere,dooryder Eſquadron Ruyterye en Dragonders.
De Majoors" der Regimenten lullen hen moeten verſtaan , met de Capiteynen der
quartieren , en de Capiteynen der quartieren ſullen den ſelven allints aſſiſteren in’t gene
waar toe ſy ſullen worden verſocht.
En ten aanſien van het onderhoudt der Switſers , indienmen niet na quam't ſelve te
fourneeren , ſoudemen hier na inneverſien doorandere middelen.
De intentie van den Koninckis, noch ten opſicht van de ſubſiſtentie der Paerden , zo
aan 't Voet als aan 't Paerde- Volk behoorende , dat deHeeren Staten der Steden en Pro
vincie van Utrecht , denodige quantiteyt Hoy en Stro voor de felveverſorgen , endat
fyoeher ſelve geduurighlijk en Tonder verluym van tijdt, in de Magalijnen des Konings
n voeren.. ‫راد‬
En ten diepAmſien vande nodige Haver, ſullen de Heeren Staten derSteden en Pro
vincie fourneeron jegenwoordigh enſonder uytſtel 50 Malder vooryder Compagnie
Paerden , en 1go Malder voor yder Compagnie Dragonders, bedragende in alles
4500 Malders, en dat alleenlijk maar voor eens,verwachtende datter van eldersaan
Socia kome ,
 tegen de Vereende Nederlanden. 417
kome , want ſullen in't toekomende niet worden belaſtmetmeerder te fourneeren , ſul
lende uyt de Caſſe des Conings daar inne verſien worden.
En omme de Staten , Steden en Provincie middel te geven , om alle het bovengemelte
te verſorgen , ſo ſal het vry ſtaan te ontfangen en te diſponeeren van alle degewoone
Rechten en Impoſten der Staten , Steden en Provincie.
En alſoo fy luyden de Soldatenhet voedtſel ſullen verſchaffen , ſal genigh Bier ofWijn
van Impoſt bevrijdt mogen weſen , en alſo en ſal geen protext meer voorgewentworden
van fraudatien harer Rechten , de welke derhalven hun meerder ſullen op brengen
als oyt.
En ſelfs om het bovenſtaande te konnen metmeerder punctualiteyten verſorgen , in
dien 't de Heeren Staten der Steden en Provincie het goet dachten ſommige harer Impo
ſitien , eenigfints te verhoogen , ons bekent makende op welke wijſe fy luyden ſulks
wilden doen , ſouden wy nadat wy 't ſelve geexamineerthadden , daar inne konnen con
ſenteeren, onder het welbehagen van den Coning , al het bovenſtaande daar geteekent
mede onderwerpende. Gedaan totUtrecht den 26 dagh van September, 1672.
En was onderteekent.

de ROBER - T .

Dezen voogaanden Eyſch quam dievan Utrecht wel hart / en onverwachtop den
hals / waarover zp de volgende Deductie en Verſoeck , aan waren Gouverneur, &c.
hebben overgelevert .

*' Ꭰ Ꭱ Ꭰ U C T I E,
13 En ootmoedigh verzoek , van de Heeren Staten van Utrecht ,
*
wegens den ſlechten toeſtande van hare Provintie , aan den
Heer Hertogh van Luxemburgh, en den Intendant, Robert ,
overgeleyert.
D E Koning de goetheyt hebbende gehad , yan by de reductie van deze Provintie ,
aan de zelve onder andere mede te accordeeren , dat die niet zou werden geplon
dert, of gehouden zijn , zulks te redimeeren , hadden die Staten de hoope gelchept,
dat zy maar zouden hebben te verantwoorden , en op te brengen 'tgeen dooreengoede
TV menage , na betalingevan haar Provinciale laſten , uyt de inkomſten jaarlijkszou koinen
over te ſchieten , en als daar na de Hr. MarquisdeLouvoy, door bevel van ſijn Majefteyt
heeft gevordert de 181929 gulden ,die doenmaals in hare Caffa noch wierden bevonden,
P.
zijn de zelve ophet alderhooghſte verlegengeweeſt, om dat die Penningen , in effe
ete, den Staat niet competeerden , maar op derzelver credit, van de goede Ingezete
nen op Intreſt gelicht zijnde, haar in alle billikheyt hadden behooren te worden gere
ftitueert. Dat zy ook aan haar Inwoonders en Ingezetenen ter zake van verſcheyde
leverantien , en anders, importante ſommen ſchuldigh waren , en daar toe dat gelt
gaernehadden witlen beſteden ; evenwel omte toonen hare gehoorzaamheyt aan den
Dhh Koning,
418 Den Franſen Oorlog
Koning , alle de zelve Penningen , op nader aanmaninge hadden gedemanieert, zon
der zelfs daar aan te korten ( gelijk wel hadden gewenſcht, ook haar was in hoope ge
geven ) eenige duyzenden , by haartot betalingevan onderhoudt, en ſubſiſtentie van de
Årmée van zijn Alderchriſtelijkſte Majeſteyt en verzorginge voor zieken , van 't zelve
verſtrekt of afgeſproken : Uyt alle 't gene daar omtrenthaar gezeyt, en voorgekomen
was, vaftelijk vertrouwende dat het verlies en de ſchade, die de Geintereſſeerdens, by
het overgeven van devoorſz. 181929 gulden zouden komen te lijden , weder zoude wors
den gerecompenſeert met die advantagie voor het gemeen , datde Provintie nietverder
zoude werden geverght , voor en aleer de zelve in ruſte herſtelt zijnde , middelen en gele
gentheyt zou hebben gehad ,om door eennauwetoezichten zorghvuldigheyt, te konnen
verſparen , hoewel zy daar na uyt het Billet van de hooghgemelte.HeereMarquis de Lou
voy van den 9 Julii , 1672. waar op de voorfz. Penningen zijn afgehaalt, met bekommer
nis hebben gezien , dat daar by alleen verzekering werdegegeven , van dat, tot den
1 October aanſtaande , haar nietsmeer zoude werden geëyſcht.
Dat zedert niettegenſtaande alle imaginable voorzorge van de HeerenGeneraal van de
Militie , en van de Gouverneur van de Provintie , door ongemakken in tijden van Oor
logh, en onder de Soldaten inevitabel, zodanige ſchade aan de opgezetene ten platten
Lande istoegebracht, dat hetgrootſtegedeelte van de zelvet’eenemaal isgeruineert ge
worden , endaárom niet minder wachtende , als dat haar eenige demandes tot furniffe
ment van gelt, ofonderhoudtvan troupes zoude werden gedaan, met deuyterſte ſurpri
ſe , en ontſtelteniſſe , uyt het rapport van eenige leden van harevergadering hebben ver
ſtaan, de propoſitie , die den Heere Intendant, door haarheeftdoen overbrengen ,
tendeerende om in , of totlalte van deze Provintie voor den tijde van 3 maanden te moe
ten onderhouden 32500 Soldaten , ofwelydervan de zelvedesdaaghs verſchaffen een
pondt vleys, en een pot bier ; of 2 ſtuyvers in plaats van dien. Zy alle konnen en willen in
Sinceriteyt verklaren , dat om redenen hier vooren verhaalt , geen gelt altoos , daartoein
voorraadt is ; dat het zelve ook in deze conjuncture door gene middelenterwerelt kan
werden gevonden,want alle de inkomſten, daar van deze Provintie oyt heeftgejouiſſeerty
beſtaanuyt drie zaken .

Eerſt: Vyt eenige revenues van Landen en Tienden.

Ten tweeden : Vyt teële Schattingen op de vaſte Goederen.
Ten derden : Vyt perſoneele impoſitien op vvijn, Bier , Gemaal , Beſtiaal,
en eenige andere , van weynigh belang.
1. Aangaande de Landt-pachten en Tienden , Zijn zelfs in tijden vanVrede , nauw
lijks fuffiſant geweeft , tot betalinge van de Predicanten , en andere laften , aan de Ker
ken -dienſt ſpecteerende.
2. DereëleSchattingen aangaande, Het is onmogelijk dathet platte Landenu eenige ,
zelfs de alrede verſchuldighdekan opbrengen , om dat het zelve, gelijkeenyeder bekene
is, eerſt door de doortocht van de Spaanſe Auxiliare Troupes , en inlegering van an
dere, veel ſchade heeft geleden , en zedert genoeghzaam is geruineert , en van haar
meeſte gewas en anders,mitſgaders Beſtiaalontbloot, door het noodigh fouragieeren
van de Ruyceryvan zijnMajeſteyt ,die nu langentijde,in zo grooten getalle,om de Stadt
zijn gecampeert geweeſt, alsmededoor demenighruldigeplunderingen, die de zelve ,
midgas
 tegen de Vereende Nederlanden ." 419
mitſgaders veele Soldaten (onaangezien alle exacte ordres en ſtraffen , by de Heeren Ge
peraalen Gouverneur , daar tegensgeſtelt,engeëxecuteert) hebben gepleeght.
3. Uyt de perſoneele impofitien , Het Beſtiaal (dat nu meeſt is geruineert , daaronder
niet gerekentwordende ) heeft men in de beſte tijde, vaftkonnenvervallen en ſuppor
teeren , de ordinare Provinciale laiten , en de betalinge van de Intereſten der kapitalen ,
daarmede deProvintie zich vantijde tottijdt heeft moeten bezwaren ,en die de Koning ,
na zijne goedertierentheyt heeft geaccordeert, dat aan de Ingezeténen zoude werden
voldaan : En wie kan niet zien , dat de gemelte impoſitien , nu ongetwijffelt het 6 deel
van 't genediete vooren hebben opgebracht, niet zullen komen terendeeren , want
dewijl de Militie vryheyt van de zelve werdt toegeſtaan , zo zal onmogelijk door eenige
reglementen ( gelijk de experientie alrede nietals te veel doet blijken ) voorzorgeof
vigilantie konnen werden voorkomen , dat nietmenighvuldige fraudestotnadeelvan
dien , by de Borgers en Inwoonders van de Stadt en Steden zullen worden gepleeght :
En daar-en-boven zijn van de 5 Steden van de Provintie, de drie namentlijk , Reenen ,
Wijk , en Montfoort zodanigh vervallen en verarmt, dat by de Ingezetenen van de zelve
geen impofitien zullen konnen werden betaalt. Amerſvoort is door manquement en
ſtilſtandt van de Neering , en door de ſchade, in deze zware tijden geleden , ook in
zo grooten ongelegentheyt en verval, dat uyt de zelve weynigh van de impoſitien te
wachten ſtaat. En 't geen de Inwoonders van deStadt Verechtzullen konnenopbren
gen , zal ook niet veel importeeren , door dien de zelve van hare Goederen niets kon
nende trekken , ook kleyne conſumtien zullen doen , en by gevolghweynigh in de im
poſitien verſchuldigen. Wy zullen de zelve voor't meerendeel niet, of zeer ſober nut
tigen , in plaats van Bier , zich met andere dranken , in hare huyzen gekookt, behel
pen , en in plaats van Koorn , eeten Boonen , Erweten , Gort, Grutten , en dierge
lijken , dat men hier te Lande , zelfs in de grootſte noodt, in conſideratie van dearme
luyden, noyt heeft durven ofwillen bezwaren.
Zo dat nict overigh zou blijven als negotiatie van Penningen op Intreſt, en daar toe is
geen de minſte apparentie, want buyten deProvintiekan men 't zelve nu nietzoeken ,
het credit manqueert ook abſolut, énde Inwoonders hebben haar by voorgaandelich
tinge van hare contanten t'eenemaal ontbloot, en zedert, vermits de ruine van de Huys
luyden en neeringloosheyt in deSteden , zoweynigh gelt ontfangen , dat niet alleen de
geëyſchte ſommen in de gantſche Provintie niet en zouden konnen worden gevonden ,
maar zelfs al 't gene dat ' er noch mocht wezen , niet genoegh zal zijn , om de
menſchen van Broodt, en verdere nooddruften de aanſtaandeWinter te konnen voor
zien ,
En indien de intentie van den Heer Intendantmocht wezen , om (dewijldeStaten
t'eenemaal onmachtigh zijn , de gevorderde vivres ofPenningen te furneeren ) de geſey
de Militie (onaangeſien deconditien , die de Koning ons heeft believen te accordeeren ,
als mede het gemelte Billiet, by den Heer Marquis de Louvoy getekent) in de Provintie
te doen campeeren , en van tijde tot tijdt te verleggen , ofin deStadt, en Steden te lo
geeren , 'tgene wy evenwel , om het gededuceerde ,van de hooghberoemde en ons dik
maal verzekerde clementie van den Koning , noch van de beſcheydenheyt van den
Heer Intendantnietverhoopen , zo moeten wy , in betrachting van onzen plicht, en tot
ontlaſting van onze conſcientie, waarſchouwen , dat wy hooge bekommernis hebben ,
dat men in Hollandt en elders zich daar van zal zoeken te bedienen , om onſe In
woonders, die in een groot geral , en van deconfiderabelſte in conditie en middelen ,
nbh 2 haar
420 Den Franſen Oorlog
haar derwaarts hebben geretireert, te perſuadeeren , om aldaar, totirreparabelverderf
van de Provintie, te verblijven , en dat ook de verdere Burgers, en opgezetenen , daar
door , tot onze droefheyt, en yders erbarmeniſſe , wel in de uyterſte miſerie zullen wer
den gebracht, en voor een groot gedeelte van honger vergaan,maar dat evenwel de Trou
pes van zijne Majeſteyt, vermits gebrek van alles , zeer weynigh tijdts zullen konnen
beſtaan .
Wy verzoeken , dat u Ed: de moeyten believe te nemen , van deze memorie te door
lezen, en te overwegen , en op de waarheyt van dien , by een yder te informeeren : En
zijn verzekert , dat uEd:daar uyt zult zien , en ten vollen werden geperſuadeert, dat het
ons onmogelijk is , u Ed: propoſitie te voldoen , en derhalven , na u Ed: bekende dif
cretie,onsdaar van zultdiſpenſeeren , en ofmiſſchien , 't geen wy anders hoopen , zulks
niet zoude konnen geſchieden ,zonder al voorens, nader ordre van den Coning,of hetHof
te ontfangen ,bidden wy ,datuEd: ons dien aangenamen dienſt ,en ons arme enbedroefde
Inwoonders die hulpe belief toe te brengen , van daar over derwaarts gunſtelijk te ſchrij
ven , en ondertuffchen alles te houden in ſtate.
Maar deze klachten deden wepnigh voozdeel; zp moſten evenwel ſchattingen op
brengen / en daar bp met goede oogen aanzien / dathare geheele Provintie ten grande
toe geruineertwierd. Hoorteens de Vtrechtſe Ingezetenen , in den volgende Klaagh
brief, hier over harmen.
Alles wordt hier ten platten Lande bedorven. De meeſte Beeſten ,zelf de Melk -koeyen,
die mager zijn , heeft men geſlacht, en onnuttelijk vernielt ; de Franſen verkoopeneen
geheel vierendeelVleeſch voor twee Schellingen .Men kan nauwelijksuytſpreken, in hoe
veelhuyzen dat zy alle het houthebben uytgebroken en verbrandt.Het Koorn is zo jam
merlijk vernielt , en van de Paerden vertreden , en zulke ſchoone Tarwe zo onnuttelijk
verquilt , dat het erbarmelijk om te zien is. Met het Hooy , dat de lieden meenden te
behouden , wordt nu dagelijks op gelijke maniere gehandelt; en dewijl dat dicht aan
deze Stadt, en twee uuren van hier , rontom alles wech en verdaan is, zo rijden zy nu
na de verre afgelegen plaatzen , daar de lięden noch wat Garſt en Tarweingeooghſt
hebben , en dwingen daar de Boeren dat zy 't voor haar moeten afdorffen ; 'twelk zy
dan met Zakken op haar Paerden nemen , en in de Stadt te koop brengen , ofaan hun
Paerden tot voeder geven , in plaats dat zy Haver behoorden te koopen. En hoewel
hier afgelezen is , dat niemandt yets van 't Geroofde mach koopen , zo wordt toch
zulks niet nagelaten , zonder dat men ſtraffe daar over doet. Komender klachten aan
onzen Gouverneur, hy geeft tot antwoordt , dat de Boeren het zouden afdorffen , en
en tot hem brengen ; dewijle alles aan den Coning behoort: Ja onze Gouverneur zel
ye, heeft geheeleScheper met gemaýdeGarit , en Hooy in groote menighte laten wech
halen.

De Burgery en Handtwerk-lieden klaaghden ook niet quepnighvan neeringloos

heyt, want alle Ambachten ſtonden ſtil, d00 dien nu Hollandt van Verecht was af
geſneden . Hetmaken der Knoppen van Hair , Goudt en Zilver , daar van hierduy
zendenplachtente leven / hieltop7evenwel wiſten eenigenoci / doozpractijkmet
VIrouw-luyden , deze genoemde Koopmanſchap , (also die in kleyne Pakkagien be
ftondt) in Hollandt dooztebrengen, die van Speceryen en diergelójkeklepnigheden
ook,
 tegen de Vereende Nederlanden . 42 I
ook wel Zout , weder te rugh beachten ; van dit laatſtehadden zy totUtrecht groot
gebrek / en was daar zeer duar, totdat van Kampen , eenige / daar mede geladene
Karren, aldaar aan quamen. De Turf was'er ook vip chaars ; doch het overal
afgehapte / en geſtoolen ) Brandthout, wel te bekomen . Hier op volgde een zware
Inquartiering , en die de grootſte Officieren in zijn huys kreegh / wag'er beſtaan :
Enna dat demindere / en gemeeneSoldaren beleeft ofonbeſchoft waren / wierd pder
ODE gehandelt. De Heeren van de kleyne Stichtſe Stedekens ,Montfoorten Yſſelſteyn ,van
E: welke de Franſe de oude Slooten bezet hadden / moften die daar de koft beſciaffen .
De Heeren van Utrecht wenden alle bedenkelijke middelen aan / om haren Gou
verneur Luxenburghin alles / dathaar mogelijk was / tever noegen / om van hem!
en den Intendant Robbert toch redelijk gehandelt te worden. Zrn Excellentie , had
zich laten verkupden / dat Hy bericht was / dat'er tot Amſterdam , veel Rariereyten
uptOoſt-Indien , met de laatſte Retourſchepen waren over gekomen / en dat zijn Ed:
wel wenſchte die zelve temogen zien ; onder andere wift Hy van zeker koftelijk Stof
feerzel tot een Alcova-of Slaap -kamer, van witte Ooft-Indiſe Pelings , aertigh van
Sineeſe Figuuren , met Goudt en Zijde , daar in 't Landt , gebozduurt, hoewel het in
dier daat t’Amſterdam , door een zeker geeft, op d'Indiaanſe manier , behendigh
was nagebootſt/ en vooz orientaalverkoft wiert: Hier op zonden dievan Utrecht
pemant na Amſterdam , die 'tzelve Stoffeerzel in een Ooſt-Indiſewinkel koft / vooz
1000 Ducatons, en doen dit dooz 3 of 4 Perſoonen , die het onder haar Lijfrokkenen
inhare Broekenverborgen / wierdovergebrocht/ liep het groot gevaar / van aan
gehouden / en prijs verklaart te worden / aan de Poft bp den Uythoorn : Het raakte
evenwel gelukkigh do02/ maar een halfuur daarna / wierd het bekent gemaakt
aan den Heer Luytenant Colonel, Don Nicolaas de Oliver Fullana , een Spanjaart ,
doch in Hollandtſen dienſt / die aan den Uythoorn , doenmaals commandeerde
maar daar was geen gelegenthept van Vaartuygh , om haar t'achterhalen ; doch
16 omtrent 2 uuren geleden / quam een van deſe Overbrengers , die hem van zijn vracht
ontledight Had / wederom / om na Amſterdam te gaan / daarhp ivoonde , maar
IDI hy wierd aangehouden / en moſt daar wel 8 dagen gevangen blijven / eer hp kon los
raken/ dat hem noch wel 100 guldens koſte. Dezen dapperen Spaanſe Fullana yad
zijn Koning als Sargeant Majoor, eertijdts gedient in Catalonien , en was volgens
zijn ergen ſchrijvens) nopt in eenige belegerde plaatzen geweeſt / die obergegeven
Wierden / noch had in geen belegeringen gedient/ of die belegerde plaatſen waren
waren overgegaan ; de zelve noemende; en onder andere Girona , alwaar hy de
Breſſe tegen3 generaleſtormen , zonder GeſchutnochMuſquettiers hadgedefendeert.
hp hadnu den Vythoorn , ( 30 hpſchijft) ſterk / haaſtighen
/ metwepnigh koſten,
doen Fortificeeren , alza tp kenniſie van die konſt had : En beklaaghde zich ten
hooghite / dat Hy, doo, uptwerking van zine afgunſtige , doo Pacent van Prins
Maurits, op den 9 November , 1672. van daar op ontboden / en in 't Quartier van
d'Heer Generaal Luytenant, Grave Konings-mark , te Bodegrave, verplaatſt ig g
Ivozden / Waar door op eenen nachewel20 van zijnebeſteSoldaten , meeſtendeel Bur
#
gers van Jeruſalem , doch woonende r’Amſterdam , ( verſtaat Joden en Smauſſen ) & c.
waren verloopen .
Om wederom tot Verecht, en de Franſe geconqueſteerde Plaatzen te komen / was!
Het zulks / dat deze verhaalde / en andere geſchenken aan dien Gouverneur , miſ
A
ſchien wel eenige bzucht onder de Grooten , en Heeren van de Regeering , voorte
Døb 3 bracij:
 Den Franſen Oorlog
entend maar gantſch wepnigh of gene/ onder deInwoonders, en Burgers , ent
bon alniets/ onder de Bewoonders, ten platten Lande. Deeleviezende dat'et hier
pndelijk niet deugen wilde/ maakten / dat ze / met haar onkenbaar te maken
(want men lette nauwkeurigh op alleuptgaande) zonder Paruyken , of't afſnijden
van haar Hair , en zich te kleeden als Slachters Knechts, Boeren , Arbeyders ja
Schoyers, dood te geraken ; Alzo verkleedt / vertrokken ook veel eerlijke Mevrou
wen , Dames, en Damoiſelles, maar eenige geeſtige Juffrouwen en Juffertjes, inzon
derheptonderde Rooms-gezinde, en die geneī diegroot gevallen hadden in de Fran
ſe beleeftheden en Complimenten , hadden nu gelegenthept/ om die natuurlijk te lees
ren / daar zp haarte vooren / met hetlezen van de Franſe Romans , moſten laten ges
noegen / want met de Franſe Heeren en Officieren hielt men Viſites en Saletten , men
gaf Balen , men Carofſeerde, Complimenteerde, Converſeerde, en Careſſeerde na
de oprechte Franſe mode, & c. maar veel eerlijke en ſtemmige Vrouwen enJuffers
diejūpſt zo geen gelegenthept hadden/ om haarnaHollande ofelderste begeben / 38
gen dit met bedroefdeoogen / en harten -leed/ aan hieldenzichingetogen / en zons
derden haar van die Gezelſchappen af, waar doo ,loffelijker van Haargeſproken
wierd , wanthet was beklaaghlijk , datmen zagb / dat eerlijke, ja groote Hee
ren hare Kinderen van deFranſen Wierden gedebaucheert. Eenige voornameBurgers,
en die noch wat meerder waren / verlieten haregroote Huyzen , die de Franſen yads
den ingenomen / en huurden hier en daar Kamers, daar jy in ſtilte gingen woonen /
ook wel in andere Plaatzen , want hetwag daar
voor zommige niet te harben / om
alle 15 dagen , 6o guldens op te brengen.
DeRoomsgezinde,hoewel p / doch vergeefs / getracht hadden / noch meerder
Kerken tot Utrecht in te nemen / alsvooren verhaaltis / gebzupkten maar alleen
den Dom , daar in zp een St. Maryen Beeldt, oprechten : Daaren tegen namen zp
af/ de Wapens van den aldaar begraven Adel, en andere oude eerlijke geſlachten ,
die metmenighten aan de Pilaren , Wanden , en Pedanten opgehangen waren / grea
bzupkende evenwel die beleefthept/ mette laten weten / dat elk hun Vooroudersof
Vrienden Wapens , mochtna hem nemen . Men verſtoogde ookeenige Aaloude Lijk
tomben en Doodt-kiften , 30 welvan Geeſtelijke, als Wereltlijke Heeren , ophoop
ban verborgenſchatten ofheyligeAntiquiteytendaar in te vinden , waar over zeker
Spot-Vogel, t'Amſterdam , upt gafeen geheele Lijſt, van verſchepde / aldaar ges
vonden oudeReliquien , diezeer aardigh en belachgelijk was. Den Domverſtrekts
ook ten deele voorhaarPakhuys, wantz ftuwden daarin een grootemenighte Tak ,
keboffen , 'tzp om die in de aanſtaande Winter totBrandt, of in eenigen Aanſlagh ;
omGrachtenmedete vullen / te gebrupken . De St. Catarijne Kerk propten sy volge
rooft Hooy, upt de Stedekens Heukelom , Leerdam , &c. wech gevoert / die daar
over ook vooz't meeſte deel van hare Inwoonders, verlaten wierden / alzo zp vzeer
den / dat daar in den volgenden Wihter geen levens middelen zouden zijn .
HetGarniſoen binnen Uytrecht wierd nuwel gerekent op omtrent/ 12000 Man ,
dies hadden de meeſte Burgers elkwel 5 of6 Gaften binnen hare hupzen / die de Hof
ſteden daar rontom / van hunneBoomen, 30 Wilde als Vrucht- dragende, niet weps
nighontblooten / ende Wooningen ook nietverſchoonden/ en datomhaarvan Brandt
tegen den Winter, (die zp al in demaandtOctober viv felder / als in Vrankrijk voel
den aankomen ) te verzorgen : Yder Huysgezin moſt doen ook een Bedde met zijn toes
Bthooren verſchaffen , alzouden zpzelfhebben moeten o 'tſtroo flapen / van deze
wierd
 tegen de Vereende Nederlanden . 423
wierd een goedt gedeelte / na Amerſvoort , Wijk te Duurkede , en Kuylenburgh,
boo2 Soldaten
de , verzonden .
Ondertuſſchenwoeiden de Franſen binnen Utrecht, en haddenveel windt in 't
hooft / wilden een aanflagh over de onder water ſtaande Landen in Hollandt aans
bangen / en lieten van deVytrechtſe Wapenmakers aan veel van hare Muſquetten ,
Snaphanen zetten / om die / zo welmet Vuurſteeneo als Lonten te konnen gebruphen.
Zp deden ook eenige Schuytjes van Mande-makers tienen toeſtellen / in elkvan dit
honden 6 Man , maar de inventie wierd niet goedt bevonden / en die van kooper ,
daarzehun Voet-volkmede bp het Tolhuys, over den Rijn hadden gevoert/ ſtonden
t'Vtrecht bp de Catharijne Poort, te pronh : Op Vredenburgh, (dePaerde-marke)en
de Neu , (de groote/ of Kooren -markt) en op het St. Jans Kerkhof, maakten de Fran
ſe , Corps de Gardes of Wachthuyzen voor haar / waar in zp ook / (30 men gepde)
eenige Velddtukjeswildenbrengen / om bp overval ofoploop der Burgery , onder de
gelde / en in de naaſtgelegen hupzen tekonnenſchieten / en rupmte te maken : Maar
voor de reſt / lieten zp de StadtsMuuren en Wallen onverbetert leggen. Den Gouver
neur gaf nu ook laſt, om de Brandt-Emmers., en anderdiergelijk gereedtſchap , die
eerſt door zijn ordre op 't Stadthuys waren gebracht / in zijn Logement te brengen .
Den Intendant dede ook afkundigen / op den 13 October , 1672.den inhoudt van't
polgende :
自 Louis Robert, Ridder en Raadts-Heer van den Coning in zijnen Raadt, Intendante
van de Policie , en Finantien , in alle de Plaatzen en Landen by zijne Majefteyt, nieuw
lijks geconquefteert op de Hollanders: gebiedt. Dat yder , zodanige Meubelen , als 5
hy onder hem heeft , die andere toebehooren , aan des Conings Commiſſaris zalhebben
aan te geven , op poene van verbeurtenis der zelve , en daarby, alle zijn eygen Goede
ren , &c.

De ziekte begon opden Herfſt in beele Garniſoenen dapperde overhandt te nemen

en dat zo wel onder de Burgers en Boeren , als onder de Soldaten , en daar op volgh
de ook deSterfte , doch evenwelgeen Pelt. Maar de Roode loop graſſeerde/ onder
de Franſe , aan den Rijnkanten opde Veluwe, alvip wat / en dat doorhet al te veel
eeten van rau en onrijp Ooft, bp gebrek van anderſpijze, evenwel lietenze nietna /
te roven en te branden. In de Hollandtſe Poften , als te Weeſpen Muyden ging het
mede / aan : Te Harderwijk ftorben wel de helft der Burgers; e'Vtrecht zagh men
weekelijk wel 80 of 90 Inwoonders, begraven / betalven de Franſe Militie , daar
men geen getal van weten kon ; want in deGaſthuyzen lagen wel800Zieken, en die
ſturben / ſtopte men ſlechte naaktin een kuyl, het Stedeken Montfoort verbieten de
$ Franſe, na dat zu den Tooren aldaar hadden doen ſpringen ; en Kuylenburgh var
gelijken / doen de meeſte Inwoonders, vermits hunoverlaſt / haar waren voorges
gaan . Hier op volghdeeen verloopvanbeel Frans Krijghs-volk , wanteenparty kon
de de koude en vochtige Zee- en Water-luchten in hare Poſtente Naerden , omtrent
Vtrecht, en Woerden , niet wel upt ſtaan / zijnde contrarievan haar Landtaardt.
Upt de Gelderſe Conqueſten raakten zp licht wech / want de Brabanders lieten dege
Franſe Monfieurs al vqeedtzamelijk / de zommigemet een arm , een been , & c. na
Vrankrijk doorpaſſeeren : Om dit te beletten /floegh men te Nimwegen aan dat die
Garantie geen , die een FransDiſerteur, of OverloopernaHollande kon betrappen , ofwiltaza
424 Den Franſen Oorlog
te wijzen , 300 guldens, tot een premie , daar voor zou genieten . Diet alleen dat'er
menighte gemeene Soldaten zochten te vertrekken / maar zelfs veel Officieren en Groo
ten , nu den Oorlogh moede / gebzupkten deze practijk , die/ na dat zy de geroofde
voeragie voor hare Paerden tot Vytrecht, en elders hadden verkoft / en meenden dooz
te geraken / wiersen zy aan de Franſe Boven -poften geſtut/ en in plaats van na
Vrankrijk en Parijs , weerom na Vtrecht gezonden ; die doen vloekten en zwoeren )
dat zy nu een gat in Hollande zouden zien te maken , alwaar 't dat zy het water metmen
ſchen moften dempen , en Amſterdam niet konnende machtigh worden , alle de Dor
pendaar omtrent, en wat erom en by is , te vernielen en verbranden.
In September wierd tot Vtrecht van Naerden gevankelijk gebracht / een Frans
Corporaal, en aldaar op den Neu , levendigh geradebraakt, omdat hy wel34 Solda
ten behulpzaam had geweeſt / in't overloopen na Amſterdam , en ook niet goedts te
genden Gouverneur van Naerden in 'tzin had. t'Vtrecht raakte ook brandt in 't Duy
zenhuys , daar een deel Lijnwaat van den Grave Genlis verbrande / en veel Zilver Ser
vies verſmolt / doch wierd gelefcht.
De genaamde geeſtelijke St. Michiels Heeren namen doen ook poſleſlie , van de
Heerlijkheyt Maersbergen , by Doorn gelegen / toekomende zeker Heer van Am
ſterdam .
De Franſen willende eenige oude Metale Stukken Canon t'Vtrecht probeeren / bar:
ſten die meeſt aan ſtukken / dooz hare onvoorzichtighept/ welli Metaal zp na boven
vervoerden .
Den 25 September, 'smorgensten 4 uuren , trok den Heer Luxemburgh , met om
trent 2000 Man , zo te Voet als te Paardt upt Vtrecht , na Lopik , met Schoppen ,
Spaden , Pallifladen , &c. doch guam 's avonds weerom / hebbende die Plaats ,
Lexmonde , Capel, en Benſchop , geplondert en geruineert /en met die Boerenges
vochten / daar van wel60 doodt gebleven en gevangen zijn : De Franſen hadden veel
Gequetſten , daaronder 4 Officieren.
Da dat men tot Vtrecht met į Vaandelen , ( door de Franſen voo2 Woerden ,
van de Staatſe bekomen ) langs de Straten , als in Proceſlie geloopen had / zijn de
zelve na Parijs gevoert/ en aldaar in de LieveVrouweKerk , onder t gelupdt van
Pijpen en Trommelen , en 't gezang van het Te Deum Laudamus , ten Triumfop :
gehangen ; in den Hage hing men mede een Vaandel op / ook door den Grave van
Hornes, booz Woerden , van de Franſe , verovert / doch niet met zo veel omſtan :
digheden .
Bp hare Hoogh-Mog: de Staten Generaal wierd ook vernieuwt/ hare Reſolutien
' van den 30 April, op den 20 Julii vaſtgeſtelt / en t'zedert van tijdttot tijdt geconfit
meert/ als dat zijn Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen , in qualitept/als Capiteyn,
en Admiraal Generaal , zou genieten van alle Prijzen , genomén / benooiden den Tro
picus Cancri , het tiende Deel, en aan d'ander zijdevan den zelven Tropicus, hetder
cighſte Deel ; waar van die van Zeelandt een rekening van die Premien voorzijn
Hoogheyt, in brachten .
Daarwas alop den 15 September, ten Expreſſen van zijn vooigemelteHoogheyt
den Prins van Oranje tot Parijs aangeltomen / die 3 vierendeel uurs bp den Coning au
dientie had / en waar op den Krijghs-Raadt ſtrakg vergaderende / deverzochte Neu
traliteyt, van hetGraafſchap Meurs , toebehoorende zijn Hooghſtgedachte
Hoogheyt,
voor den tijdt van 4 Weken , zoudeverkregen zijn. Maar zijnHoogheyts Boſch18
Kranen
 tegen de Vereende Nederlanden . 425
Kranendonk , bp Eyndhoven , in de Mayeryevan’s Hartogenboſch , wierd geheelafa
gehapt / en 't hout, tot ſtaketzels , berkoft.
Zijn Hoogheytbezorghde ook / dat'erordre wierdgeſtelt (op dat men in Hollandt,
daarzijne Legerslagen / geen klachtenover deRuyterye zou mogenhooren ) dat alle
Dorpen in Rijnlandt, Delflandt, Schielandt, & c. aangezept wierden / pm Hooy ,
en dat ten koſtevan 't Landt, in deLeger-quartieren te beſchaffen / op poene / van't
gelbe anders te doen afhalen offourageeren. De Stadt Doesburgh , aan den Yſſel
ſtroom brande , omtrent deze tijdt/ dooz 'tonvoorzichtigh ſtoken der Franſe by na /
De halfaf.
Den Cardinaalde Bouillion verzochthebbende aan den Rijngrave, Gebieder van
Maſtricht, dat hp hemmochtomhelzen / als befaamt van een der oudiſte Vrienden
van zijn Gelacht: Zo quam de Maſtrichtſe Cavallery braafopgezeten / en die Cardi
naal ten 10 uuren van Luyk , daar hp een quartier van de Stadt in een pleyn zagh ge
rangeert / pan wat RuytersMaſtrichtbewaart was / elk op 'tbraafſt uptgedoſt:
Daar bp ſtelde zich het Voet-volk ter linkerzijde in Bataillie, tot aan de Poortder
Recollecten aan St. Pieters Bergh : Mis nu zijn Eminentie was gearriveert/ zagt
men veel beleeftheden van wederzijden ; hp bezagh curieusde Cavallery ; den Heer
Rijngrave tracteerden hem zeerdeftigh inhet Klooſter , alwaarveelexcellente diſ
courſen vooz vielen / temeer/ wil daar preſentwaren Spanjaarden , Italianen , Franſen
en Hollanders aan een Tafel : Epndelijk liep allesmet demeeſte modeſtie af; en ten
3 uuren namiddagh klom deCardinaaldeBouillion te paerde, metzijn gezelſchap , jeg =
gende/ Nimmer zagh ik ſchoonder Cavallerye ; werdende 3 Salvos gedaan / waar
mede den Cardinaal met de hooghſte vernoeging/ na Luyk vertrok .
betLuyks Bisdom wierd nuvan den Vereenden Staat mede de Contributien afge:
epft : Dan die van Luyk verboden aan haar Onderdanen , aan niemant te Contri
1 bueeren , maar tegens alle diegeneaan te gaan / die't haar zoude willen afepfchen /
m men gaf ook Commiſſie upt / om als Volontairen te mogen zijn avontuurop de
Vyanden zoeken .Wanneer Sr. Mean als goedeman wegensLuyk, teMaſtrichtquam
om te ſtupten hetonder Contributie zetten van'tLuyks Bisdom , en bevont men / dat
deFranſen haarvry harder handelden : Evenwelom de Luykſe Boeren op 't Landtte
houden / zondt 't Capittel den Baron de Wier , en andere na den Hage aanzijn Hoog
heyt, totopſchorting van dit Contributie vaderen : Daar zp bpovergeleverde Me
morialen , dapper op aan hielden .
Den Heer Ranſau , Lutzenburger , trok doen upt het Garniſoen van Maſtricht ,
met 300 Spaanſe na de Burght Andenau , erecuteerende 'tzelve metden Brandt-of Swa
vel-ſtok , wijl het de Biffchop van Keulen toe quam . Dit Garniſoen van Maſtricht
had nu bp na gants Luykerlandt onder Contributiegebracht. 40 Dan die Ruyters
kregen 2 Karren van Luyk na Tongerengaande / pdervan 3 Paerden getrokken / ne
beng 24 Boere Paerden , upt de Ploegen en Meſt-wagens geſpannen / dan Wierden ge
rantfoeneert. Dagelijks zagh men Buyt te Maſtricht binnen brengen , en veele Dorpen ,
12 Heeren Huyzen en Klooſterswierden gedevaſteext; hier dooz waren deLuykſe Boe
ren dapper geque{t. De Switzers zelfs Franſe ,van 't Regiment van Ellas, qua :
men dagelijks te Maſtricht overloopen / en dienft verzoeken / alzo zpvan ſlechte beta
linge klaaghden . Bp Aldenbiezen plonderden de Franſe , na een luſtige tegenweer
derBoeren ,'t Dorp Hoeffelt. Valkenburgh , een klepn Stedeken , wierd mede van
d'eenen d'ander Partyen dapper geplaayht. De Franſe ziende dat door de geduurige
courſen
426 Den Franſen Oorlog
courſen der Maſtrichtſe hare Convoyen wierden getroubleert/ bezette / 't Kaſteeltje
Petershem , een half uur van Maſtricht, behoorende den Marquis de Weſterloo , dit
in Hollandt een SpaansRegiment te Voet commandeerde ; dit was omzet met brabe
Water-grachten en Wallen. Den Heere Rijngraafna 't Spa getrokken / om die Wate
ren te gebrupken / quam deze maandt , vzp in gezontheptherſtelt /weber te Maſtricht.
Haar Monſr. de Chamilly', een Franſen Generaal , medena 't Spa gegaan , fcheen
wel te beteren / dan ſtozte daar na weder in / en ſtorf teMazeyk , den 8 October ,
1672 .
De France nu / ziende / dat’er geen kans voor haar was / om eenige vaſte Plaat
cen in Hollandt(die door't overvloepend Water genoeghzaam beſchermtwaren ) in
hun geweldt te krijgen / lepden toe , om't platte Landt, met rooyen , en branden te
ruinceren .

Brandt , en Plondering te Waverveen , en Botshol.

W tot
Averveenen Botshol,zijn ,onder
de vipe Heerlijkheydt van Amftellandegelegen , en't laatſtereſorteerende
de Ed: Vronw van Waveren : dezewaren / om
wat ſchijng te geven / eerſt door de Franſe Gouverneur van Nieurode , en daar na doo
den Marquis deGenlis , ( de brief gedateert densSeptember 1672) gebrant-ſchat/ om
binnen 4 dagen tijds, 10 Schepen Hoy ‫و‬, elkvan 20 Voeder , tot Vytrecht te leveren /
op bygevoeg de ſtraffen / dat de Schouten gevangen/ en voorgemelte Dorpen geplun
dert) en gebrant zouden worden. Maar doogdien 't niet wel geoorloftwas den
Vyandt toevoer te zenden / en de v00 3. Plaatzen verſterkt wierden doopzeeker Vyt
legger , genaamt d'Amſterdamſe Galeye , ſterk 27 Man , en 4 Stukjes Gefchut, gecom
mandeert dooz Capiteyn Spelt , 30Wierdt tegen de vo02f3. dreygementen gewaakt bp
deHuysluyden , onder ChriſtoffelMeyer , en Blokhuys , reſpectiveCapiteynen aldaar.
Maar de Franſe, door quaatwillige gehaalt en aangepast / zijn ten laatften op den
5 November 1672. gekomen / 'snachts tuſfchen 3 en 4unren , 400 Man ſterk / dooz
Breukelen en Kokkenge, en hebben tot Demmerik en Wilnis, komende / zich vooseen
gedeelte verſprept na Vinkkeveen , daar de Vuurballen toeberept zün/ en vooz eenge
deelte na Mydrecht , om Waverveen en Botshol voornoemt7 van't Ooſten en
Weſten te gelijk aan te doen. As een Blixem , wierdtelles uptgevoert /en de Boe
ren naar wat tegenſtant / verdzeven upt haar Poſten en Cortegarde. 't Doors
Naamſtewas devoorfz. Vytlegger teveroveren / diezig! met 17ſchoten ,vol ſchroot,
en meer dan een gantſch nur ,zeer dapper gequeeten bceft. Maar vaſt rakende en
alomme door de Franſe omcingelt ; die fel geſchooten /en met Granaten geworpen
hebben / wvierdt de Vyandt tot een proje overgelaten / 15 Matroozen der voo265. Vyt
leggerzijn doorgeſchooten /Capiteyn , Luytenant , en nocí een gevangen / en d’overige
ontzwomment.
Doe doen 't Schreeuwen , Plonderen en Branden begoſt / ismet geen penne uptte
, Vrouw ber
drukken. 59 Huyzen zijn verbrant / 12 Huyslieden doot geſchooten een
dionken / een oftweegevangen / en verſcljepdengequetſf. Om'tleven te behouden /
zijn 2 Dochters in 'tWater geſprongen /en overgezwommen ; Kerk en Predicants
Huys,Hoewel aangeſtooken op verſchepden plaatzen zijn blijven ſtaan.Maar'twon
derlykſte was/ dat zeeker Vrouw , genaamtLeuntje Chielen ,een uur vgo,der Franſe
aan
 tegen de Vereende Nederlanden . 427
aankomſte/ wasverloſt/ en aan doendedoor groote haaft/haar uptgeivaffen kleedes
ren /zoght met haar Man, en't nieuw -geboren Kinde, in een Bok -ſchuyt teontvluchten/
maar ten eerſten wierdtde Man in zijn Buyk geſchooten / die om zijnVrouw te behou
den zochtmetzijn eene Handtdehond toete houden /en
met zijn andere te roejen, doch
hy te zwak zinde en nederzögende / Moegh de Kraam -Vrouw haar handen aan de rie
men/ en roep de meer dan een geheeluur lang /tot datze bp de Buurt van de Rijke Waver
quam / en zich (de Man daar ſterbende)te bedde begaf/ envan daarnaAmſter
dam gevoert wierd / daarze ii dagen Kraams, gregont en fris zijnde / zelfs haar
Kint , in de Zuyder-Kerk ,ter Doop gebrachtheeft. T'ſedert zyn devoorfz. Dorpen
meermalen gedzepght/om't overige door de brandtwech te nemen .Den voornoemben
Uytlegger , mepnden de Franſen totVtrecht te buengen, maar ziende / dat hp te
grootwas / om doorde Nieuwer -fluyste varen / wierd aldaar verbrandt.
Het ſcheen dat de Franſen in dit branden groot vermaak (chepten / want den 7 No
vember 1672. verb anden zp allede reſteerendePanne-bakkeryen,aan/ en omtrent de
Stadt Woerden : den 8 dito deDorpen Nieuwveen en Overmeer ; den 9 dito , een Ge
hucht bp de Nieuwerbrugge: enpok hetfchoonen vermakelijli Jaarsvelt , en datzelve
geheel i en alles tengronde tog,
id
Brandt , en Roof tot Abkoude , in 't Sticht van Utrecht.
16

O uuren, zijn de Franſe gekomen in het-Dorp Abkoude , om deFakkels van haar

3

Franſe Furie te ontſteeken :Zy /ban Vytrecht afzakkende /quamen metomtrent 450
Man naar Abkoude vooznoemt / en zonden in groote ſtilte / door het water Geenen /
omtrent 40 Soldaten , in 'tvoouf . Dorp : dieyan'tSlot petweg verneemende heb:
ben met Canon twee of drieZeyn-ſchooten gegeven , om de Dorp-lieden na behooren
te waarſchouwen. d'Iowoonders zulke vernemende/ ſtonden zeer verzet / vzeezen
de voo,onhept/ en zagen ter deur en venſteren upt, wee der IngezetenWierden ten
eerſtenin dit razende inkomen der Franſendoodt geſchooten en vervolgend zijnder
1 veel geſlagen / mishandelten doodelijk gequet . Mannen en Vrouwenuptgeſchut)
en de voomaamſte Huyzen geplundert, maar zp niet te væden met een groote buyt,
en Barbariſe Tyrannye, begoſten / dooz een dolleFurie ingenomen / veel Huyzen en
Wooningen in koolen te zetten / en verſchepden Straten door de brandt te verwoea
ſten. Zo dat deze gruwelijke en Landt-verdervende brandtſtichtinge / zo aan ge
meene en ſteeneHuyzen, Paerde-ſtallen , alsandere Wooningen , omtrent deHon
dert in wepnightijdtswegh -genomenheeft blijvendenietmeer dan eenVierde
part van dit vermaarde Dorp ſtaan : de Kerk , aangeſteken / begot op twee
plaatzen te branden . Maar d'Inwoonders , naar 't vertrek dezer Brandt-ſtichters ,
quamen t'zamen op 't lupden der Klokken , en hebben zeer gelukkelijkde brande ge
bluſt. zo dat devoorfz Kerk behouden is. Middeleri ile / dat de Franſe voozſz.
30 doendewaren / in ditvoo2[z. Dorp , wag de poo ?naamſte Troep derzelber / om
trent 400 Man fferk/ blijven leggen tuffchten 't Slot Abkoude en Bam -brugge ,en meen :
del 30 die van 't Slotwaren uptgetrokken / om de brandt-ſtichters tegen te gaan/
én het Plonderen en den Brandt te beletten / 't Slot ondertuſſchen in te nemen ; maar dit
haar miſſende / zijnze (naarlatende een Fransman , die neergeveltwag doo,de Inge
Jii 2 zetenen )
428 Den Franſen Oorlog
zerenen ) weder gekeert methaar groote roofnaar Uytrecht toe. Dit Dorp behoorde
zelfonder 't Sticht van Uytrecht. De Franſen quamen op den zo November , hier wes
der / mepnende het overblüfzel van Abkoude , vooztsin affche te leggen / maar dit
van 't Slot vielen op haar upt/ en kregen 30 van haar gevangen : hozts darr na /
voeren eenige van 't Abkouder Slot, met de gemeeneVracht-Schuyt, in ftillighept/
na Breukelen (na dat zy het volk daar upt/ en op 't Slot , zo lang hadden bewaart)
en overvielen te Breukelen , in een Huys, of Kroegh , 19 Franſen , diezy gevankelijk
op ' t Slott'Abkou hebben gebzacht.
Als den Grave van Hornes kondtſchap gekregen had / hoe de Franſen de Klokken
upt Woerden , na Utrechtmeenden tevoeren / lepdehptoe om 'tzelbe te beletten /
verſioegh het geheelFrans Convoy , dat'er bp was / en bracht de Klokken , met een
goet deel Gevangens , te Oudewaterbinnen. Dent zelven Grave vernemende dat de
Franſe tot Montfoort, groote menighte Voeragie van Hooy , Haver , Mondtkoft , en
ander Buyt , hadden te zaam gebracht/ en 't zelvein 8 groote / en 6 klepne Schepen
geladen / om na Utrecht, ofhooger aan te voeren / leggende in de Buyten -graft te
Montfoort, zo is hp zelfs / op den 14 November , met 400 Man , upt Oudewater ,
hier na toe getrokken / en daar op aanvallende/ ſchermutſeerdeen chargeerde met
die van binnen , wozdende door 't werpen van Handtgranaten en Vuurballen , de ges
noemde Schepen en ingeladen Goederen verbrandtd , en welgemelten Grave keerd
wederom / zijnde maar een van de zijne/ gequetſt / met eenige Franſe Gevangens.
Daaghs daaraan / haalden de Staatſe , van daar / noch 3 Schepen met Planken.Den
27 dito , heeft den Marquis de Thouars, commandeerende aan de Goverwelle-Sluys,
met eenige van de zijne / 30 Schepen met Ruygh -voeder , willende na Vtrecht, en
Woerden , bekomen / en noch 8 voorWoerdenleggende / in de grondtgehakt. Hier
tegen meenden de Franſen , den 28 dito , pets upt terichten į aan de Poft te Anke.
veen, dan wierden afgewezen / met verliesvan 8Man , en 4 of 5Gevangens, p
ſtaken daarnaacýter't Dorp , aan de wegh , eenigeHuyzen inden brandt.
Als nuwierd bp haar Ed: Groot-Mog:de Heeren Staten van Hollandt'ozdze geſielt
aan alle Dorpen , om bp invalvan den Vyandt, tot malkander Seynen te doen / 30
met vuuren als luyden van Klokken , om alles in alarm te biengen . De groote Le
gers van alle Natien , maakte ſchaarsheyt van gelt, zulks dat de verſten der gel
ver harePrincipalen klaaghden / dat'er beter betalinge moſt zijn / of konde geen
ordre noch Militie bp een houden. Den Major Copes onlange door de Krijghs-Raadt
uptgebannen / om d'overgaafvan Wezel, en nu weer komende, wierd in de Caſte
lanye vaſt gezet.
Pademaal dat men bevondt/ date in ſtillighept beele Contributien aan de Vyan
den wierden gegeben / is daar tegen afgekondight devolgende

W A ARSCHOUWING E.
>

D :E Staten Generaal der Vereenighde Nederlanden ; allen den genen die dezezullen
zien ofhooren lezen , Saluyt. Alzo
niet jegenſtaandeby Plakkaten vanden Lande ver
boden is eenige Contributie ofBrandtſchattinge aan de Vyanden van den Staat te betalen ,
echter eenige
van de Ingezetenen dezer Landen, desonaangezien ondernemen de voorfz.
Contributien en Brandtſchattingen aan devoorfz. Vyanden goedt te doen , tot merke
lijke
 tegen de Vereende Nederlanden . 429
lijke ſterkingevan dezelve Vyanden. ZO IST : DatWyby deliberatie van den Rade
van State der voorfz.Vereenighde Nederlanden , goedt gevonden hebben te ordonneeren,
gelijk Wy ordonneeren by dezen alle Officieren en Juſticieren dezer Landen , dat de
zelve haar met alle exactitudezullen informeeren tegens die gene die zodanige Contribu
tien zoude mogen komen te betalen , enzonder eenige conniventie ofdiffimulatie, in
formité van de voorfz. Plakkaten te procedeeren tegens die gene , die daaraanſchuldigh
gevonden zullen worden , en dat de zelve Officieren voorts aan haar Hoogh -Mog: mitf
gaders aan de Raadt van State van tijdt tot tijdt rekenſchap zullen geven , van'tgene haar
dienthalven , voorgekomen ofwedervarenzal wezen . En ten eyndeniemanthier van ig
norantie en pretendeere , verzoeken Wy de Heeren Staten , Gecommitteerde Raden en
Gedeputeerde Staten van de reſpective Provincien , en alleandere Juſticieren en Officie
ren van de zelve Landen , dat dit Plakkaat alomme daar men gewoon is publicatie te
doen openbaarlijk voor denVolke afgekondight en geaffigeert werde, en ydereen gelaſt
haar na den inhoude van dien te reguleeren , want wy't zelye alzo ten dienſte van den
Lande bevonden hebben te behooren .

Aldus gedaan , engearreſteert in 's Gravenhage, der 22 November 1672 .

J. van der NYENBURGH , vt.
i
Ter Ordonnantievan deHoogh-Mog: Heeren Staten
Generaal der Vereenighde Nederlanden.
7
Ter Relatie van den Rade van State der zelver Landen ,

G. van SLINGELANDT.

Ondertuffchen liepen de Soldaten ten weder -zijden /30nu endan / op Avontuurtjes

upt : Eenige vanMuyden,onder't commandovan Capiteyn Hendrik Vliskamp ,kre
gen gevangen een Krijghs-Commiſſaris van de Franſen ,die meteen deel Gout- enZilver
werk van Harderwijk , na Amersvoort , repede.
Den Officier die aan den Uythoorn commandeerde / lietnochal de Turf-ſchepen
upt het Veen , boog een Ducaton & c. na Utrecht ( daar men die Brandtnoodighvan
doenhad ) paſſeeren : Op deze Turf-ponten wierd vaneenige Staatſe Volkeren een toe
legh aangelept/ en datmetéttelijke Schuyêen , elk voorzien met2 ſtukjes van 6 ponde,
en 18 Mariniers, dat zijn Zee -Soldaten : zp kregen eenige daar van dievooz goede
prijs wierden verklaart.
betStaten Garniſoen van Aerdenburgh ging ookdagelijksop denRoofupt/en kreeg
omtrentdeze tijdt van
/ de Franſe ,die in de Vlaamſe Geconqueſteerde Steden Garniſoen
hielden / grooten Buyt, beſtaande in 't Rantſoen van eenige gevangen Franſe Offi
cieren , en Geldten Goedt, datzp haar afnamen .
Alzotot Vtrecht aangeſiagen wag / om alleGoederen van deuptgeweken Perſoo
nen tevoorſchijn te brengen /als hier even tevooren/gezeptis / 30dedende Ed : Groot
Mog: HeerenStaten van Hollandtmede afkondigende volgende

Jii 3 Publi
 430 Den Franſen Oorlog
Publicatie , gepubliceert den 26 November , 1672 .
Dzullen
En PreſidentenRaden overHollant
zien ofhooren lezen , Saluyt.enWeft-Vrieſlant,Allen
Doen te weten , Alzoo de dengenen die dezen
Edele Groot-Mog:
Heeren Staten van Hollandeen Weſt-Vrieſlandt, voor den dienſt van den Lande goet ge
vonden hebben , dat Wy die voorzieninge zouden doen , dat alle deGoederen binnen
deze Provintie , zoo wel in de Steden als ten Platten Lande gevlucht , toebehoorende
Luyden, die haar by den Vyanden van dezen Staat onthouden , ten ſpoedighſten , en
fonder eenigh uytſtei, alomme geſaiſeert, en in arreſt genomen ſoudenwerden ; Zo
hebben Wygoetgevonden te laften en beveelen alle de Ingeſetenen van deſen Staat, en
ſpecialijk aan die van de Stadt Amſterdam , van wat qualiteyt of conditie de ſelve zijn ,
die eenige ſodanige Goederen onder haar hebben , toekomende Luyden haar by den
Vyandt onthoudende, de ſelve aanſtonts fullen hebben te openbaren, enaan te geven
aan deCommiſſariſſen van deſen Hove jegenwoordigh alhier zijnde, ſonder de ſelve na
date dan deſe Publicatie aan yemandt, ſelfs niet aan den Eygenaar te mogen over ge
ven , op poene , dat die geene , die bevonden ſullen werden de felve Goederen verſwe
gen , en achter gehouden te hebben , ofweerloosgeworden , te zijn dewaarde van dien
/ uyt hare eygen beurze zullen gehouden zijn te betalen , en boven dien arbitralijk daar
over gecorrigeert werden , zulks als na gelegentheydt van dezaken bevonden zal werden
te behooren. En op dateen yder hier van goede kenniſſe mogen hebben, en niemande
eenige ignorantie prætendere , zo werd gelaſt dat van dezen alomme publicatie en affixie
zal werden gedaan , daar men zulks gewoon is te doen , en van nooden wezen zal. Ge
daan in den Rade op den25 November 1672.
In kenniſſe van my ,
ADRIAAN POTS.

De HeerenCommiſſariffenzijn ten voorfz. eyndegelogeert

in't Oude Heeren Logement.
Dach deze Publicatie is zo heelſcharpniet nagevorſt/ noch uptgevoert.
In dezeMaandt November, quamen de Moskovile Koopvaardy-Schepen geluk
kigh in Hollandobinnen / hebbende in die Geweſten goeden Koophandel gedaan .
Le Londen begon den brandevip ſehaars te wozden / alzo in eenigen tijdtgeen
Koolen uptSchotlandt( aldaar zonoodigh als bloodt)waren aangekomen: De Lon
denaarsſchelden op de Capers, die de zelve over de6 weken binnen Nieuw -kaſteel als
geblokkeerdhielden / totdaar epndelikinu 300 Kool-ſchepen, tot groote vreughde
der Burgers arriveerden / bergeten de hiermedede ſchade van die daar uptgenomen
Schepen. Een Caper van Middelburghde Nachtegaal genaamt/ hebbende genomen
een FransSchipbanSt.Malo ,ontmoetevoor’t Kanaal een Engelſe Bengel met62 Stuk
ken , hp maar 8 op hebbende / moft zijn Prijs verlaten en tegens den Engelsman
ſlaan / tot zolang hpdooz de kalmte daarvangedrevenwierd . Van een Vloot En
gelſe Barbados-vaarders, te Pleymuyen opgekomen / zijn doo,een Orkaan -windt, 17
te gronde gegaan . Den 4 November quam denBaronSpar en Sr. Ehrenſteyn , Am
bailadeur
 tegen de Vereende Nederlanden . 431
baſſadeur Extraordinaris upt Sweden te Withal, de Mediatie met de Hollanders , &c.
aanbieden : zp waren zeer ſtatelijk den 5 dito by den Coning ter Audientie gelept:
En haar is geantwooxt 7 dat zyn Majefteyt der zelver Kroons Mediatie accepteerde /
en dientijalven mede een Expreſſena Parijs had gezonden .Den Engelſen Coning be:
riep een Parlement tegeng 'tnaaſte Jaar. Deel klachten op demen hier / over de Ne
derlandtſe Capers , die van d’Engelſe Weſt-Indis-Spaans- en Straat-vaarders en andere,
veel Schepen namen / gelijk ook eenige Franſe, dieze meeſt alle in Biſcayen opbroch
ten / zo vat'er geen / zonder Conyoy merr doſien varen . d'Engelſe daar-en -tegen
kregen eenige Hollandtſe Viſſers.
In Vrankrijk Yeght deStadt Bourdeaux , die tot des Conings Tafel contribueert /
deze dedeals nu haar klachten / dat zy langs hoe onvermogender wierd , wijl de Hol
landers nu haar Wijnen niet en quamen afhalen , als haar voornaamſte welvaart zijnde ,
dat men daar tegens noch belaſtingen noch Impoſten en verminderden : Zy zagen langer
geen geltom gaan , dochkregen wepnigh gehool.
jaar dien Franſe Majefteyt bevindendezo veel groote en mindere Dames, wiens .
Mannen in de Hollandtſe Oorlogh geſneuvelt / én veelWezen nagelaten hadden / hielt
zijne beloften / en begiftighde de zelve / poerna haren Staat. Men zepde dat Vrank
rijk den Oorlogh vooz het aankomende Jaar, willende continueeren / daar toe een ſtaat
21 maalite / van 32 Milioenen : Alg ook dat dien Coning tegen den Grave Tot, Sweedt
der zen Afgezant, op St. Nicolaas dagh teraudientie zijnde zou gezepthebben ; dat by de
Hollanders , weynigh genegentheyt tot Vrede ſcheen te zijn , ter oorzaak van hare
groote Krijghs-ruſtinge. Waar op dien SweedtzenGrave zou geantwoordthebben .
A Dat zulks genoeghzaam anders bleeck , nadeinaaf de Hollanders hare Vaſt- en Bede- da
by na , nergens als om een Vaſte en eerlijke Vredete bekomen , waren aangeſtelt
en uytgeſchreven . In deze tijdt quam den Engelſen GezantMontagu , wederom te
Parijs , om te onderſtaan / wat Vrankrijk mocht in 'tzin hebben of om gelt tot
Equipagie der Oorloghs-Vlooi , mede i of/ boedanigh / Waar) en wanneer men
te jamen zulks zoude aanvangen .

Overval der Frapſe , te Ameyde.

Den26 November, 1672. degmiddaghszijn upt Utrecht getrokken / 1000Man ,
na Vianen ,alwaarzich eenige Ruyterye en Dragonders van Kuylenburgh lebben
bp gevoeght: Deze zijn deg avondts gemarcheert na hetſchooneDorp Ameyde, toe
komende den Heer van Brederode , alhier op de Sluys was een Trenchement ofAf.
ſnijding gemaalit1 met Paliſſaden Hezet / daar den ColonelBamphield met zijn Volk
de wacht had. Hier op zünde Franfen deg nachts aangevallen / en bonden wepnigh
of geen tegenſtandt / want het Volk liep ſchandelijk wech / 'twelk de Franſe bemer
hende / lieten 't Retrenchement leggen / en begaven haar na 't Dorp , plonderden 't /
en ſtaken 't aan brandt, en gingen met de buyt, alvoozt wederom deur. De Heer
Veldt-Marefchal Wirtz tot Gornichem dit vernemende begaf zich aanſtontg ders
waarts ") en bevondt dezaak zodanigh gelegen als Hy aan hare Hoogh-Mog: de Hee
ren Staten Generaal te kennen geeft door de volgende
1. ,
B

MISSIVE
 432 Den Franſen Oorlog
M I S SI
SI V E.
Hoogh -Mog: Heeren.
M Yn Heeren , U Hoog -Mog: kan midts dezen onderdanigh nietvooronthouden
hoe dat ik giſteren een paar uurenvoor dagh, omtrent deklokke vijf, alhier ſchie
ten hoorende, en van den Tooren en Wal gewaarwerdende , dat het ter Ameyden was ,
alwaar kort daar na een Brandtontſtone ,gafik ordre ,dat hetVolk zo voortin de Wape
nen zoude komen ; En het Regiment Guardes van Zijn Hoogheyt 's avondes te vooren
hier gekomen wezende, en noch in Schepen aan de Brugh leggende, en alzo het gereedte
zijnde , liet ik na Marquerque marcheeren , met de Heer CommandeurGolfteyn verla
tende ,dat zo ras de Gecommandeerde van deandere Regimenten gereet waren , de zel
ve ook volgen zouden ; Als ik voor mijn Perſoon met eenige weynige Ruyters d
, e wel
' ke hier leggen , voor uytgaande opterAmeyden , recognoſceerde,kreegh ik dooreenige
Gevangens kondtſchap , dat die Poft van Ameyden al overweldightwas, en dat de
Vyandt, de welke over de 800 Man te Voer, en 200 zo Dragonders als Ruyters ſterk
hadde geweeſt, na dat hy Ameyden uytgeplondert, en in den Brandt gefteken hadde ,
wederom gerecireert was. Op de Sluyſeter Ameydenkomende, hebbe ik het werk noch
zodanigh in zijn geheel gevonden , dat niet meerals een Palliſſade was afgekapt. Amey
den was op verſcheydeplaatzenin den Brandt geſteken , en grootendeels afgebrant, al
evenwel zijn de Kerk , Raathuys, en veel andere Huyzen noch blijven ſtaan. Die in de
Kerk in reſerve bewaarde Ammunitie , heeft zich ooknoch daar in gevonden. Ik hebbe
den Luytenant Colonel Kroneman met 6 Compagnien van Zijn Hoogheydts Guardes
als de welke my de eerſte volgden , totdefenſie en betere verbouwinge van de Werken
daar gelaten, totdathet Regiment van Sidlenitsky totSchoonhoven ,als waar toe de Pa
tenten jongſtvan Zwammerdamafgezonden , zal zijn aan gekomen ,als wanneer de Heer
Marquis de Weſterloo , deGuarde zalaflofſen laten.Van't Bampfields Regiment zijn
op d'Ameydiſche Sluyſen doodtgebleven , Capiteyn Zwansbel, een Luytenant,en een
Vaendrigh zwaarlijk gequetſt, maar nietgevangen. Die genewelke onze gevangens
hebben zien wech'voeren, zeggen, by de bogeweeſt te zijn. Van de bare hebbe ik als
boven recognoſceren latende, 7 gekregen ; aan Dooden , eenige 20 getelt; Zo veel ik
uyt de Plaatzen daar zy lagen , judiceren koſte , wel zo veele Franſen alsvan de onze,
maar van 't Bampfields Regiment zullen wel veele verloopen wezen. Ikhebbe hem ge
heeten met het Regiment tot Nieupoort te logeeren , om het verloopen Volk wederom
by malkander te brengen. Waar mede Hoog-Mog: Heeren , & c.
Gorkom dea 18 November 1673,

Getekent
P. WIRT S.

Pa dat d'Heer Wirtz van Ameyde vertrokken wag / ighem van den bozderen tots
ftandt/ aldaar /het volgende bericht toegezonden .
EX
 tegen de Vereende Nederlanden . 433

E X T RA
R Cст
Van een BriefuytAmeyden , van den 28 November
a,
des morgens ten 9 uuren .
3, Z konnenhet
obligeren aan UE. eerderbekentte maken ,‫ و‬ter dezer uure hebbe ik alleen
maar aan U E. te zeggen , dat op heden hier zijn wederom gekomen 2 Gevangenen van't
Regimentvan Bampfield , die 'tvan deze nacht van deFranſen zijn ontkomen , de welke
rapporteren , datter niet meer als 6 Gevangenen inalles by de Franſen zijn geweeſt, der
halven deze 2 weder gekomen zijnde , by haar niet meer als 4 zijn gebleven : wat aangaat
haar Dooden , ik hebber van daagh 22 doen begraven , onder dewelkewaren die men
genoeghzaam voor Officieren konde bekennen , een is er noch geſtorven te Lexmonde,
behalven deandere Dooden die zy in de Rivieregeſmeten hebben , enmet haar mede ge
nomen , volgens 't gene zy bekent hebben te Vianen , zy hebben 16 Gequerlten , onder
de welke is de Commandeur zijnde een Marquis, en noch een ander Marquis, de Com
mandeur is noch te Vianen om zich te laten verbinden.

DatdeFranſen hier zo veel dooden en gequetſten hadden gekregen / was gekomen

van de Vytleggers, diemethunGeſchut(met Schrootgeladen /) inden eerftenaanval,
daar dapperonder/ en ſchier nietmisſchoten . OnderdegequetſtenWasmede den
Heer Caſtelnau , Aanvoerder van deze Troupen , en een der Grootſte Marquiſen van
Vrankrijk , en van den Koning wel bemindt/ en noch een ander Marquis. Den eerſten
is daar na tot Verecht, met noch 3 Capiteynen , die medeby dezen aanvalwaren /
aan hare Quetſuren , overleden ; De Gemalin van Caſtelnau had in Vrankrijk (eben
voorhaar Gemaals overlijden tot Verecht) in 't Kraam -bedde gelegen van een Zoon ;
3p quam nu / met haar 3 Kinderen voor den Coning , beklagende zich / overhaar
Mansoverlijden/ en isook eerlijk van die Majeſteytmetverſchepde waardigheden >

vereert geworden . Den ColonelBampfield , die zin Regiment te Nieupoort , zoveel

verzamelde als mogelijk was / wierd daar na beſchuldight/ van in deze actie zich
niet te hebben gequeten , als wel hadde behoort , is daar over gevangen genomen /
en daarna in's Gravenhage , in de Caſtelnye verzekert.
D. Franſe willende met gewelt dieper Hollandt in breken / hadden in deze tijdt1
een aanſlagh / op deStadtSchoonhovenvooz/ maarmiſluktei en keerden / wel be
flökt / en met ſlagen wederom terugh .
28 November , voeren dooz Amſterdam Wel 20 Schepen met Landr-en Zee
Soldaten , van de Heer Grave van Hoorn , en den Colonel Palm , &c. nevens 600
Bootsgezellen, onder't gezag van 12Zee-Capiteynen ; deze voeren vanAmſterdam ,
den Amſtel op/ met veelklepn Vaartuyg en Koorn-lichters , voozt getrokken wozden :
de/.van meer als 100 30 Slepers , als JagersPaerden , daar toe geozdonneert : Zp
quamen in de Veen -Dorpen MeyertenWillers, en andere/ hoorende onder 't Sticht
van Verecht , ladende de vooznoemde Schepen met al de Turf, Hooy , en andere
ruyghte, diezpdaarvonden / 'twelk zommigedagen na malkanderduurde / en dat
zondereenigeverhinderinge der Vyanden ; ditwierd alzouptgewerkt by PrinsJoan
Mau
It helt
434 Den Franſen Oorlog
Maurits & c. en alles binnen Amſterdam gebracht/ alwaarop de Offe-markt,en ans
dere plaatzen grootelange Schuuren en Lootzen wierdenopgerecht/ om 't zelve daar
intebergen : Ook quamenmet die Schepen, geheeleHuysgezinnen, met al haar
Huys-raadt, en Vee , van Koeyen en Verkens,&c. mede binnen Amſterdam , die
haar aldaar den gefeelen Winter hebben geneert ; men maakte ook / 30 beel mogee
inkwag / de wegen en vaarten / upt deze Veenen , na het Sticht toe onbzupkbaar/
daar over die van Verecht, vžy ontſtelt zyn geweeſt/ als hebbende aan Turfgroot
gebrek .
Den Prins van Courlandt hebbende voor den Vereenden Staat gewozven 18 Stan
daarden ; 30 Ruyters, als Dragonders , zijndemeeſt alle brave Duytſe Kaerels, quam
met de serve in Ooft-Vrieſlandt, om vozders dooz Groeninger-landt na Hollande te
trekken 7 van welke200 wat te verrein Weſtfalen hadden lopen moes -koppen / van
de Munſterſe zijn verſlagen en verſtropt geworden / doch guamen demeeſte /daarna /
weder bp de hare aan duppen.n't do02-trekken hadden zp ook al eenigevooz
vallen in Weſtfalengehadt / want den Munſterſen Biſſchop hadonderwegenopzeker
pas, eenige Veldt-ſtukjesdoen planten / 'twelk den Prins van Courlandeaangedient
is /diedaar op metzijn Lijf-garde van 100 Ruytersis aangevallen / de Munſterſevers
dreven / en 25 van de gelbegevangen genomen heeft/ daar onder eenige Officieren
zijn geweeſt ; Den 25 November quamen de Munſterſe wederom revengie te halen /
maar 't gevecht liep heet af, want de Munſterſe lieten hierwel 120 ) en deCourlan
ders , wel 8o man zitten .
Upt Blokzijl trok omtrent deze tijdt een partpe van 50 Man ,die bp Haffelt ontmots
ten 36 Ceulſe Volkeren , daar onderwas een Lieutenant , de welke de Blokzijlze naar
een hartgebecht/ verfloegen / en dien Lieutenant zelfmet 24 van dezijne gevankelijk
mede namen , dereſt Was gevlucht/endoodt geſchoten.
Aanſlagh opSWARTE-SLUYS , gemiſt. 1

S Warte -Sluys, eenplaats, dog,welkeveelOverzeeſe Turf, zo voo de Brouwers als

Burgers, naar Hollande,upt de DrentſeVeenen , plagh gevoert tewerden /WAS
alrede een Aanſlagh op aangeleptgeweeſt/ alphier vooren / verhaalt is. Dit zelve
had men nu wederom in 'thooft / doch ditwas een Aanſlagh , die van de Water-en
Landt-zijdete gelijk moſt geſchieden / en hoe los de zelve gaan /(hangendeaan Weer,
ſtroom , Windt, ſtorm , en ſtilte ) heeft alrede/ op verſchepdetiden gebleken. Hier
toe wierd mede gebyupkt/ den ouden , ervaren , en in die Lande-ſtreek wel beken
den Ingenieur C: le Hon , die mede t'Scheep is gegaan : wat nu te Water hier in /
vool-gevallenis/ kan upt deze volgende/ zijne epgen aantekeninge verſtaan worden.
Verhaal van 't gene is gepaſſeert op het attaqueren van de Zwarte
Sluys, op het water , door den Ingenieur le Hón , onder 'tge
biedt van den Heer Capiteyn Holbarent, en van andere Officie
ren op’t zelvige Schip ,den 27 en 28 November , 1672.
I K Cloriſtoffel le Hon , wierdt omtrent den avont gelaſt, dat ik my zoude Scheep bege
ven , met den Heer Capiteyn Holbarent, om tuſſchen de Sluys en Hafjelt , op de be
quaamſte
 tegen de VereendeNederlanden . 435
quaamſte plaats te abordeeren , en op den Dijk , aldaar een Travers te maken , om alle
ſecours uyt Haſſelt te beletten .
Zo heb ik geeyſcht 25 of 30 SchoppenenSpaden , maar heb nietmeerdan 12 konnen
bekomen , daar van Ik zelfs o op mijn Lijf heb gedragen tot in’t Schip , zijnde weleen
quartier uur gaans diſtantie.
OmtrentdePlaats komende , vondt ik ,datde officieren haar hadden begeven , in een
Blokzijlder Karveel, deSchipper genaamt Coge Dirks, alzo zygeen ander Vaartuygh kon
den machtigh'worden , die ook zo datelijk uyt Zee was gekomen .
Her zelve Schip met 100 Soldaten , en eenige Schippers bemandt hebbende', zijawy
aanſtondts t'zeylgegaan , de cours na ' t Eylandt'Ens houdende, om de Vlootvan den
Admiraal Lobs op te zoeken , die daarna niet vindende , maaktenwy coursrecht na het
2 wolfe-diep .
Tuſſchen wegen ſprekende van het Landenaan den Haſſeler Dijk ; zeyde Ik , dat’etok
mogelijk was met dat Karveel te landen , 't gene ook affirmeerden 2 Schippers van de
Zwarte Sluys ,en andere die in 't Schip waren .
Omtrent het Zwolfe-diep praeyden Wy eenige Vaartuygen , die wy vraaghden na der
Admiraal Lobs , die zy zeyden niet te weten waar Hywas, wy lieten onsAnker vallen ,
uytoorzake vande groote duyſterniffe.
16
Toen is ons Capiteyn Holbarents Vaendrigh in de Boot gegaan om eenige Hooge Officie
7/6 ren op te zoeken , en isde Heer Capiteyn Zwart , aan onsBoordt gekomen , van wie men
E2 heeft verzocht eenigh kleyn Vaartuygh, om te landen op onze Poſt , en ook verzocht
2 Stukken Kanon , maar lrebben niet bekomen , en die gezeyde Capiteyn Zwartzeyde ons,
datvan haareen stuk buytenboordtwasgevallen , door her harde weer.
Ons Ankerdan wederom lichtende ,voeren wy yoort,om oponzePoft tekomen , hoe
wel het pik duyfter was , met hartweer, zo datde Schippers nietwilden varen , maar on
zen Capiteyr dwong haarmetde Piſtool in deHant, zeggende, Ghy zult varen , of ik zal
u alle door ſchieten ,want ik williever dat men my door ſchiet, als dat ik mijn Poſt nietinne
me, en fošk andersdoe (de Officieren aanſprekende) for ſchietmy doodt.
Omtrent binnen hetLande komende ,praeyden wy eenigeKapers , die ons zeyden, dat
het Lobs zijn Vloot was , en ook de Batteryen en Branders , waar op ons Capitegn Holba
rentin deBoot is gegaan , om deh AdmiraalLobs teſpreken .
Zo heeft hy Capiteyn van hem verzocht2 Tjalken , of 2 Sloepen , om onstelanden , het
gene hem vanden Admiraal is afgeſlagen, zeggende, datfijn Schepenallewaren gepoſteert,
en dat hy geon Sloepen konde miſen.
Omtrent een uur voordage , de wint zijnde gaan leggen , zagen wymachtigh vuurma
ken , de ſtreek na de Sluys , waarop cito de Schipperswierdt aan bevolen ,te zeylen en te
Bomen , alzo wy voor vaſt ſtelden , dat onze Volk te Lande attaqueerden : door ons go
roep op het Schip , raakte de gantſche Vloot in roer , maar wy avanceerden weynigh , door
deovergroote ſtilte , zo dat het begon te dagen.
BE

Wy zagen toen de gantſche Vloot (waar van wy de voorſte waren) zommige van de kan
pers met de ſtevens aan't Landt leggende , en weynigh devoirdoende: Wyzagen de Bat
teryenzeer verre achter ons drijven ,als mede de Branders, die geleeptwierden , zonder
1676 weynigh te avanceeren : zo dat onze Capiteynen , Officieren , en de 'ſamelijke Soldaten
zeer
Sluyscouragicuſelijk
zagen . riepen , Set voort , om dat wy het geftadigh ſchieten op de Zwarte
" De Batteryen lankzaam voorržectende , hebben zich'eyndelijk gezet aan 't eynde
Kkk 2 van

e
v
 n er ſen gh
436 Den Franſe , en Munſt Oorlo
van het Sluyſer Rak , alwaar zy begonden te Canonneeren , wykregen toen een ſchoot
in onze boegh , onder water , meteen 15 of 12 pondt Yſers en een over ons Schip neffens :
de Maſt, toen wenden wy na de Kapers , die wy zagen dat wech liepen , en wy
verſcheyde ſchooten , zo uyt Mufguetten alsPiſtoolen na haar deden , datze wederom zou
den wenden , zoals de Officieren van andereSchepen konnen getuygen.
Ons Capiteyn riep Lobs toe , dat hy zoude na de Sluys zetten , en dat wy hem cito
zouden volgen , en onder het faveur van zijn Kanon deeerſte de Sluys zouden attacquee
ren: Twee van onze Slugzer Schippersbeloofden de officieren een goede zodeVis, zo zy
in de Sluys quamen , en ons Capiteyn beloofden de Soldaten een halfOxhooftWijn ; maar
Lobs riep onstoe , dat hygeen or dere had , de Batteryen voor by te ſeylen ; zo riepen wy hem
toe , ſo doet ghy niet beter als een Schelm , en fo wy teLande komen , fullen wyu den Hals
breken , onze Soldaten wilden hem onder de voet ſchieten , maarwiertdoor onſen Cam
piteynbelet, op datmen het onſchuldigh Bootsvolkniet zoude beſchadigen.
Ons Capiteyn zeyde tegens Piper , hy zoudeeen deel van ons Volkovernemen , zo wil
den wy t'zamen enteren , maar hy weygerdet, en zeyde, mijn Volk kan met u Volk
niet accorderen .
Een Kaper aan ons Stuurboort liggende , loopen gaande, dwongen wy mec dreygemen
ten , dat hy na de Sluys zoude zetten , als medemet gebeden , en gevouwen handen ,
maar zeyde, dat hy de negende in den treinmoſtezijn , en dathetzijn beurt noch niet en was.
Een ander Kaper aan ons Bakboort liggende, mede wech willende , zettede mijn Soon
de Piſtoolop de borſt ,en dede hem wenden.
DeBateryenbleven Canonneeren , een goedeKanon-ſchoot van de Sluys , mec weynigh
voordeel, de Branders zijn ook niet geavanceert, maar bleven leggen.
Eens dede den Admiraalmeyninge, met eenige Rapers, als of ſy wilden na de Sluys ,
maar ſmeten terſtonthaargat om en blevenalzolaverende,zomtijdes een Schoot doende,
maar zykonden niet toe reyken , toen was het noch tijdt geweeſt te enteren ; en wy zou
den de Sluys yeroverthebben , maar een uur oftwee daar na , quam het Secours van alle
kanten , en van Haſſelt, die machtige Seynen deden , met Pik-kranzen om den Tooren .
Ten laatſten, de Bateryen haarKruytverſchooten hebbende , trokken vruchteloos af,
en deKapers deden naderhandt meer als 100 ſchooten naeenige Ruyters op den Dijk , en
verſpilden alzo haar Kruyt, tot grootę ſpijt , en leetwezen van ons alle , die gaerne had
den willen enteren , & c. & c,

CHRISTOFFEL LE HON ,.
Hend. Holbarent. Ingenieur.
qan Schade , Vaendrigh.
Jacob Balforde,Vaendrigh.
ReynReynſen de Boer.
Tan tanſen Vos. Schippers.
Bels Walters.
DirkCoertfz. ‫ܙ ܀‬:

De Vlotſchuyten of drijvende Batteryen , daar 't grof Geſchut op ſtondt / waren

aan d'eene söde met plankenopgeboept/ verſtrekkende boosBordtweeringen
5
, bes
quaam /
 tegen de Vereende Nederlanden. 437
quaam om een Muſquet-Cogel tegen tehouden . Eenige van de Uytleggers op de
Żuyder-Zee , hierboven Capers genoemt bleven te verre van Landtleggen ſchieten /en
wilden / of konden niet nader komen ; evenwel brachten de Capiteyns omtrent 180
Man teLande, dewelke aangedientzünde/ dat'er aan de Water-kant , in een Boeren
huys,eenige Vyandts Soldaten , een Corps de Garde hielden/ over vielen dezelve/doch de
Schiltwacht ontſnaptent / en bzacht hier van kondtſchapaan de Sluys , dieſtraks met
haar grofGeſchut ,daar na toe ſchoten ; ondertuſchen verwachte men aldaarden
Colonel Villiers , die van de kant van de Kuynder en Blokzijl , met 500 Vrieſe Solda
ten , aan die zijde / een aanvalzou doen : Capiteyn Sloffer, die metCapiteyn Holtba- :
rent , tewater was geweeſt / ennu met vjet bovengenoemde Volk gelant /niet anders
denkende / ofden Collonel Villiers was met de Vriezen aan d'ander kant al aangeko
men / dede metzijn Volk van de zijde van Geelmuyden een furieuſen aanval op de
Swarte- Sluys , maar bevindende / dat'er aan d'ander zijde (gelijk verſproken was ).
geen gerucht van ſchieten zich openbaarde / dacht wel / dat de Vriezen noch niet:
moſten daar zijn ; ' t welk ook zo was / want zp quamen / door 't onbequaam weder/
telaat: Terwylraaktent binnen de Sluys alles in rep en roer;doch het zou noch lich
telijk wel gelukt hebben, maar dievan Haſſelt ,en Meppel,door't ſchieten en Vuur-ſey
nen , dezen aanvalgewaarwordende/ quameneerſt met een deel Ruyterye ,van Voet 1
volk gevolght/ op dit gerucht aan en vielen de Aanvallers van achteren in / die elk
zagen om eengoedt heen komen ; 20 blevender /30 doodt als gequetít, die't niet kon
den ontlopen / enomtrent 100 Wierdender / gevankelijk binnen Haffele gebjacht. His
dus igditvoozde tweede reys miſlukt/had den Haffeler Dijk doorſneden / en't ſecours
daar door belet geweeſt/ Swarte-Sluys , hadna Alle apparentie / overweldigltge
worden / en Haſſelt (maar omtrent een uur daar van daan ) wel licht van gelyken /
want het daar opmede ſcheen toegelept te zijn , alzo het volk ,datvan de Zuyder-Zee
quam / wel 1000 Man ſterk was . Den Colonel Villiers , was in Vrieſlandtweder
komende/ van wegen dezen tocht/niet zeer wellekoom .
In Hollandt dede men al 'tgeen men konde / om datzelve voojden aanſtaanden
Winter , tegen den Vorſt en het beſlooten water , te verzekeren / de Poften wierden al
zints vermeerdertverſterkt /en nochmet overbloediger Volk voorzien . De Steden
Dordrecht, Rotterdam , Gouda , Delft, Leyden , Haerlem , den Hage , Alkmaar ,
en andere / Wierden /30 veel doenlikwas gefortificeert ,daar toe de Boomen , ffaande
op de Buyten -Singels ( om te beter uptzichttehebben ) wierden afgekapt. Den Staat
dede mede menigtevan Ysſpooren ,Schaetzen en Voet-angels gereedt maken /ooh wier
den verſchepden Ysfleden , elk met 3 Stukjes Canon voorzien vervaerdight / en toeges
ruſt. t'Amſterdam , daar de Muuren aan en omtrent 2 Bolwerken ( dooz vuple baat
zucht van eenige Werk -bazeh , en onachtzaamheyt der daar toe geordonneerde Toekij-.
kers ,) van hare Fondamenten Waren ingevallen / wierd alles /zo veel doenlijk / na
des tijdts gelegenthept/ weder opgerupmt/ en't vervallene / met aerdetoegevult :
De Batteryen en Beddingen verzagh men /enwierden doen op de Stadts Wallengetelt /
320 Stukken Canon /30 halve , drie quarts , alsheele Cartouwen.DeAchtbare Heeren
Magiſtraten van de Stadt Amſterdam deden ookdoenmaals afkondigen de volgende
Keure , op alle voozvalvan Brant.

Klik 3 BRANDT
 en orlog
438 Den Franſ O
BR AND T - K EUR ' A MSTERD A M.
M YnHeerenvandenGerechteſerieuſe reflexiemakendeop
dezegoede Stadtonder Godts zegen te bevrijden hetgene endienen
, van de onheylen kan om,
het verderf
dat mits de na-buurſchap van de Vyandt door des zelfs toelegh , in de Winter-tijden en
by op komende Vorſt by manquementvan goede toezighcover dezelvegebracht zoude .
mogen werden ; en in achtinge genomen hebbende, dat ten dien eynde nodigh is , dat
nevens hetverzorgen van goede ordres en middelen tot het weeren , van Vyandlijke Atta
ques van buyten , het lichaam van de Stadt van binnen gezuyvert werde , en zuyver ge
houden werde van alle de genen , diemet eenigh quaadvoornemen haarbinnen't zelve
zoude mogen bevinden , ofnaderhandedaarinne zoude mogen willen komen ; hebben
tot voorkominge van zulks met advijs van de Heeren 36 Raden , geordonneert en ge
ſtatueert , en ordonneeren en ſtatuëren by dezen :
Datalle natuurlijke Onderdanen van de Koningen van Vrankrijk en Engelandt, mits
gaders van de Ceur-Vorft van Ceulen , en Biſſchop van Munſter, die binnen deze Lan
den voor May laaſt-leden geen vaſte Woonſtede hebben gehade, of diein geen actuele
dienft van 't Landt of Stadtzijn , en binnen de zelve Stadt blijven of komen zonder (pe
ciaal permiſie van deHeeren Burgermeeſteren , zullen zijn apprehenfibel, als dadelijke
Vyanden van denStaat, en als zodanige zullen gerantſonneert , of verder tegen de zelve
geprocedeert zal werden , zoals mijn Heeren van den Gerechte zullen verſtaan te behoo
ren : En werde een yegelijk aangemaant engenodight, om zodanige ſuſpecte vyandlij.
ke Perzoonen aan tebrengen , onder beloftevan te zullen genieten 't geheele rantzoen ,
op't welkede zelve zoude mogen werden geſtelt ; en daar-en -boven gerecompenſeertte
werden na gelegentheydt van zaken. Gelijkmede aaneen yder Burger en Ingezeten van
deze Stadt , 't zy Herbergier ofandere ,wel expreffelijk werde geinterdiceert, eenigh
zoodanigh Fransman of Engelsman , ofOnderdanen van de Ceur-Vorft van Ceulen , en
Biſſchop van Munſterte logeeren , of in haar huyzen te ontfangen , zonder het zelve aan
mijn Heeren de Burgermeeſteren bekent te maken , op een boete van 100Gulden , en
dat daar-en-boven na gelegentheydt van zaken tegens de zelve alsgerdachte complice
aan’t quaad , dat de voorfz. ſuſpecte Perzoonen zouden mogen machineren , geinqui
reert ,en verder geprocedeert zal werden : Blijvende vorders in zijn geheel de Keureby
mijn Heeren van den Gerechte onlangs geëmaneert,omtrent het aanbrengen van Perzoo
nenvanbuyten in eenigeHerberge ofSlaap-plaatze komende logeren ; en deHerbergiers
en houders van Slapers gewaarſchouwt, dat haar Ed. Achtb. intentie is , tegens de ge
nen , die daar inne nalatigh zullen bevonden werden, na den inhoudt van devoorfz.
Keure te doen procederen .
En alzo in zodanigegevaarlijketijden , als dere , voor alle nodigh is , dat tegenson
gevallen van binnen , en allē het quaade, dat de Vyanden doormiddelvan de zelve zou
den mogen machineren , zorghvuldelijk werde voorzien : SOIS'T, datwelgedachte
mijn Heeren van den Gerechte, conſidererende , dat niet zondernabedenken is , dat
door de openinge , die de Pak -kelders en Pak -huyzen binnen deze Stadt aan Seraatheb
ben , by nacht en ontijden yets verderflijk zoude mogen werden gemachineert , coc
voorkomingevan't zelveby advijs als voren , hebben geordonneerten geſtatueert ,or
donneeren en ſtatueëren by dezen , dat alle Cozijnen en andereopeningen van Pak-kel
ders, en alle Cozijnen en andere openingen en Pak -huyzen inde eerſte verdieping aan
de
 tegen de Vereende Nederlanden . 439
de publijke Straat , binnen een week na de gedane Publicatie , zullenmoeten dichtge
maakt werden met Venſters , Luyken , of Yzere ofKopere tralien , door de welke geen
vuur totbrantſtichtinge ingeworpen of ingeſteken kan werden ; en datdevoorfz. Cozij
nen en andere openingen daarmedegeſloten zullen mocten werden gehouden , ten min
ften van een uure na Sonnen ondergangh , tot een uure voor Sonnen opgangh , op een
boete van o gulden , te verbeuren by de Huurders van dezelveKelders en Pak-huyzen.
En werden boven de gene die de bekeuringeincumbeert, de Nacht-wachten en Ratel
- wachten geauthoriſeert om debekeuringe te doen , en daar van aanſtonts kenniſſe te ge
yen aan de bewoonders van de Huyzen , onder dewelke de voorfz. Kelders zijn , ofdie
naaſt aan de Pak-huyzen zijn woonende.
En ор dat indeze zware tijden niets en deficiere van alle het geen by mijn welgedach
te Heeren van den Gerechte heeft konnen uytgedacht werden , zo om de voorſz onhey
len van Brande, als andere Vyandlijke machinatie van binnen voor tekomen , en daar te
gens te remedieren , zo is boven de ordres daar tegens door vermeerderinge van de
Nacht-wachten , endoor andere voorzienige daar omtrent geſtelt , by de meer welge
La dachte mijn Heeren van den Gerechte , tot ampliatie van deCeuren voor dezenop 't ſtuk
van de Brandt vorders goet gevondente ordonneren en ſtatuëren 't geen volght:Darom
alomme by der hand en in goedeſtaat van gebruyk tehebben de middelen en Inſtrumen
ijl ten , dienende om metde meeſte ſpoed en Tuccesde Brandt te konnen bluffen , na geno
els men inſpectie van Brant-ſpuyten , Brant-leeren, Brant-haken en Brant-Emmers, ordre
tot der zelver reparatie zal werden geſtelt: En dat voor zo veel de Brant-lpuyten aan
gaat, de voornoemde reparatie gecontinueertzal werden , te werden gedaan by de ge
nen , tot lafte van de welke de zelve Brant-fpuyten gemaaktzijn.
Dat vorders alle degenen, die Brant-ſpuyten hebben , tothetafvoeren van de zelve ,
zullen moeten verkiezen en affecteren eenSleper met twee Paerden , met verſprek om
by onftane Brant aanſtonts tot het afhalen zich ontrent de Brant-fpuyten te vervoegen : Ge
lijkook by yderBrant-ſpuytzal moeten zijn gereetſchap van Touw ,en alle het geen dat no
digh is om die aftehalen ; en dat na 't blullenvan de Brantde Brant-ſpuyten doorvoor
zorge van de genen , die de zelve aangaan , zullen op nieuws werden geinſpecteert , en ,
des noodts , gereparare :
En om te voorkonn, dat by ontſtane Brandt opmeer plaatzen nieuwers geenSpuy
ten mogendificieren , ofdoorovertollighgetal ontrent de Brant geen confuſiegeſchiede,
zo zalby 't opkomen van Brant by proviſie en tot nader ordre van de genen , die de di
rectie ontrent de Brant hebben , alleen tot de zelve Brant gebracht werden , drie ofvier
Spuyten van de naaſt-gelegene aan deplaatze , daar deBrant is komen te ontſtaan.
Dat verders de kleyne houte Brant-ſpuyten , altans in wezen zijnde, zullen werden
vermeerdert tot hetgeval van feftigh , en datin yder Wijk ten huyze van de Capiteynvan
deWijk , een zal werden geplaatſt totkoſtenvan de Wijk.
Verders , dat, om te beter ordre te houden ontrenthet lefſchen van de Brant (dewijl
de Stadt beſtaat uyt6 diſtricten , inyder van de welke een Regiment Burgers is wooner
de) in yder zodanighdiſtrict, onder’t gezagh van de Heeren Burgermeeſteren en Colc
nellen zal werden aangeſtelt een Opper directeur van alle het geende Brantbetreft, on
der denaam van Generaal van de Brant; diezich tot zijneKeure zal affumeren •Brant
Meeſters, entwaalf van de Gilde-broeders, die tot hetbluſſen van de Brant zijngeaf
de fecteert, om zich ontrent zijn perzoonin cas van voor-val yanBrandt te vinden", en zijn
ordres tepareren ; en allomme, darrer nodigh is, over te brengen ; Werdende een
yder ,
 440 Dan Franfen Oorlog
yder , die omtrent de Brant zich bevinden zal, gelaſt, den zelven Opper-Directeur in die
qualiteyt te confidereren en reſpecteren .
Dat mede , om de Brant-Meeſtersin de reſpective Wijken by tijden van noode te beter
te konnen vinden , boven de deur van de Huyzen, daar zy woonen , zal werden geſteld
eenbortje met een gedrukte inſcriptie Stadts- Brandt-Meeſter.
En op datdeGilde-broeders van de Gilden ,die tot het bluffen van de Brant zijn ge
· affecteert , alsmede de verdere perzoonen , die zich volgens ordre van mijn Heeren van
· den Gerechte omtrent de Brant moeten laten vinden ,te beter onderkent mogen wer
den , en door confuſie minder in haar werk belet, dat een yder van de zelveop haar
Hoet , Mutze , of aan haar Hooft zullen moeten hebben , een wit teken van Lywaat of
Papier.
Dat mede de Wees-kinderen , de welke bequaam zijn om tot het Bluſſen van de Brant
te konnen werden geemployeert, daar toe zullen werden gehouden , om zich in voor
val van Brant omtrent de zelve te laten vinden ,' met een witte doek op hare Mutzen ,
onder opzicht van yemantvan de Regenten , Binne-vaars , of andere Officianten van de
Wees- huyzen.
Maar alzo het te beduchten is, dat in cas van Brant-ſtichtinge door Verraadt, de
zelve op meer plaatzen in de Stadt regelijk aangerechtzoude mogen werden , en dat tot
dien eynde nodigh is , dat by ontſtaan van Brant in een hoek van deStadt , in deandere ,
daar naderhant Brant zoude mogen rijzen , geen Menſchen tot het bluffen van de zelve
deficieeren , dat in alle de Wijken door de Capiteynen zullen werden aangeteykent en
opgegeven de Namen van alle Inwoonders , die buyten de Wacht zijn , en dat aan alle de
zelve, voor zo veel zy in geen Gildezijn , tot de Brant ge-affecteert ,zal werden gelaſt,
om , in cas van Brant buyten haar Wijk ontſtaande, byhaar Huyzen te blijven , en haar
van daar niet te roeren , ten ware Brant in haar Wijk zoude mogen ontſtaan , ofdatzy
ordre bequamen om elders omtrent de Brant te wezen.
En alzo voor al goede zorge dient te werden gedragen voor deſecuriteyt van deSche
pen en Schuyten , zo binnen alsbuyten de Walen dezer Stedeleggende, zo ordonneren
mijn Heeren van den Gerechte , dat alle dezelve altan's voor de buytenſte Palen leg
gende , en van tijdt tot tijdt ſtaande aan tekomen , voor den 20 member naalt-komende
binnen de Boomen zullen moeten gaan leggen, op zodanige praatzen als byCommifla
riſen van de Waal zullen werden beraamt, en een yder by den Have-meeſter zullen wer
den aangewezen ; op de verbeurte van 20 guldens yder Schip voor yder dagh , dat de
zelve buyten de voorfz. Palen langer zullen leggen ; en dat het daar-en -boven totkoſte
van de Reders, op ordre van de voorſz.Have-meeſter ingehaalt zal werden . Wel-ver
ſtaande, dae de geladen Schepen , die te diep gaan om binnen de Boomen te werden ge
bracht,buyten de zelve haar legh-plaatzetot datzeontladen zijn z, al werden aangewezen.
Dat alle Schepen in de Waal, en binnen en buyten de Boom leggende , haar Stengen
en Stenge-want zullen moeten afgenomen hebben voor den 10.December voorfz. op
een poene van 10 gulden , en dat het daar-en -boven totkoſte van de Reders afgehaalt zal
.
Dat mede alle Vaar-tuygen van tuffchen de Palen zullen moeten werden geremoveert,
voor de voorfz. 10 December , als mede alle drijvent Hout en Hout-vlotten van omtrent
de Waal, op de verbeurte van 20 gulden , en dat daar-en -boven de zelve totkoſtevan
de Eygenaars van daar vervoert zullen werden.
Dat vorderszal werden gerenoveert , eninſtricte obſervantie zal werden gehouden
de
 tegen de Vereende Nederlanden . 441
deKeure onlanks gemaakt, om yder Schip voor deze Stadt, en binnen de Boomen , als
mede in de Waal leggende,met quanticeyt van Water en anderzints binnens Boorts voor
zien te houden ; en Commiffariſen van de Waal gerecommandeert, op zeker dagh in
yder Week de zelve te inſpecteren , en ordre te ſtellen , dat tot koſte van diegenen , die
gebrekigh gevonden werden , 't gene de voorſz. Keuremedebrenght , maghwerden ver
zorght.
Aldus gearreſteert den 2 December , 1672. Præſentibus de Heeren , Mr. Jacob Boreel ,
preſiderende Schepen , als Stede-houder van den Heere Hooft-officier : Mr. Coenraat
van Beuningen en Mr. Hendrik Hooft, Herre van Outkaſpel in Koedijk en van
Schoterbos, Burgermeeſteren: en allen den Schepenen , demto Mr. Nicolaas Op
meer : En ten zelven dage gepubliceert. Præſentibus Mr. Jacob Boreel, preſideren
de Schepen , als Stedehouder van hen Heere Hooft-Officier : Mr. Hendrik Hooft, Heere
van Outkaspel inKoedijk en van Schoterbos , Burgermeeſteren: Joan de Vries en
Mr. David de Willem , Schepenen.
In kenniſſe van my Secretaris
ant J. WITSEN .
da
Z Waar op konts daar na gevolgtis dees onderſtaande

AMPLIATIE ,
Op de BRANDT - K EUR , t'Amſterdam .
L'zo by de Brandt-keure van den 2 December 1672. is geordonneert dat by
€
A 't ontſtaan van Brandt,by proviſie en tot nader ordre van de gene diede directie
omtrent de Brandt hebben , 3 of4 van de naaſt by-zijnde groote Brandt-ſpuyten
zullen moeten worden gevoertter plaatze daar Brandt is , en datzulks op'tſpoedighſte
dient te geſchieden ; zoisbymijneHeeren van den Gerechte goedegevonden , datmen
zoude maken de nayolgende verdeelinge , zo van de diftricten der Stadt als van de
Brandt-ſpuyten , om aan te wijzen de plaatzen naar welke by't ontſtaan van Brandt de
e
Spuyten , terſtondt en zonder eenige andere ordre af tewachten , zullen moeten gevoert
worden ; om te dienen tot inſtructie voor de gene die Brant-ſpuyten e’haren laſten of
onder hun opzicht hebben ,en
‫و‬ voor de Slepers tothet af-voeren geſtelt:
. Te weren, indien'er Brandt komt t'oneſtaan in het diſtrict benoorden de nieuwe
Vaart, als namelijk ,op Kattenburgh , Wittenburgh ofOoſtenburgh , tot aan 't Yen
de StadtsWal , zo zullen aanſtondes derwaarts gevoert moeten worden ,
1. De Brandt-ſpuyt van d’Admiraliteyt,ſtaande aan der zelver Timmer-werf.
2. De Brandt- puyt van d'Ooſt-Indiſche Compagnie , ſtaande in 't Ooſt-Indiſch Ma
3. De BranderOltenburgh .
>

-Indiſche Compagnie , ſtaande in 'tWeſt-Indiſch

ka Huys , op Rapenburgh.
4. De Brandt-ſpuyt van't Leproozen-huys, ſtaande in 't zelve Huys.
zt LII Vorders
442 Den Franſen Oorlog
Vorders dat komende Brandt t'ontſtaan in her diſtrict omringt van 't Y , de nieuwe
Vaart , Stadts Wal , Binnen-Amſtel , Kleveniers-burghwal en Gelderſche Kay , zo zul
len derwaartsgebracht moeten worden ,
1. De Brant-ſpuyt van de Weſt-Indiſche Compagnie , ſtaande in 't Weſt-Indiſch
Huysvoornoemt:
2. De Brant-ſpuyt van't Leproozen -huys, ſtaande in 't zelve Huys.
3. De Brant-ſpuyt van de Joden Kerk , ſtaande aan de oude Joden Kerk.
4. De Brant-ſpuyt van 't Kooren -Meeters Gildt , ſtaande beneffens de Poort van het
Zuyder Kerk -hof , aan de Bree- ſtraat.
5. De Brant-ſpuyt van het Kleermakers Gildt , ſtaande aan de Zuyder Kerks Tooren.
Žo'er Brant ontſtaat in het diſtrict tuſſchen 't Y , deGelderſche Kay , Kleveniers
burghwal, 't Rokkin en Damrak ; daar onder begrepen de Beurs, d'Ooſt-zijde van de
Beurs-ſtraat, de Vismarkt , en daar aangehechte Huyzen , zo zullen derwaartsgevoert
moeten werden ,
1. De Brant-ſpuyt van d'Ooſt -Indiſche Compagnie, ſtaande aan dehoek van 't Ooſt
Indiſch -huys, by de Boshuys-Sluys :
2. De Brant-ſpuyt van de Oude Kerk , ſtaande aan de zelve Kerk.
3. De Brant-ſpuyt van 't Sint Lucas-Gildt , ſtaande in de nieuwe Doele- ſtraat.
4. De Brant-Ipuyt van 'tBierdragers-Gildt, ſtaande aan de Kamper-ſteyger.
Brandt ontſtaande in het diſtrict omvangen van 't Y , Damrak, de Gaſthuys-ſteegh
Stil-ſteegh , Gaſthuys Molen -ſteegh , Heere-Graft en Wieringerſtraat , tot aan't Y voorfz.
zo zullen derwaarts gebracht moeten worden ,
1. De Brandt-ſpuyt van de Nieuwe Kerk , ſtaande by de Tooren der zelve Kerk.
2. De Brandt-ſpuyt van 't Waaghdragers Gildt, ſtaande aan de Nieuwe Kerk voor
noemt.
3. De Brandt-fpuyt van de Mennifte Kerk, over de Jan-Roon -Poorts-Tooren ,ſtaande
aan de zelve Kerk.
4. De Brandt-ſpuyt van de Menniſte Kerk , genaamt de Son , ſtaande in de zelve
Kerk , op de Cingel , by de Blauwe-burghwal.
Brant ontſtaandein het diſtrict omringtvan den Dam , 'tRokkin , de Binnen -Amſtel,
Stadts Wal, Elandes-Graft, Prince-Graft , Ree-ſtraat, Harte-ſtraat, Gaſthuys-Molen
ſteegh , Stil-ſteegh en Gaſthuys-ſteegh , tot aan de Beurs-ſtraat , zo zullen derwaarts ge
voert moet worden ,
1. De Stadts Brandt-ſpuyt ,ſtaande by d'oude Lutherſe Kerk.
2. De Brandt-Spuyt van de Lutherſe Kerk , ſtaande aan d'oude Lutherſe Kerk voor
noemt.
3. De Brandt-fpuyt van de Menniſte Kerk het Lam , ſtaande by de zelveKerk.
4. De Brandt-ſpuyt van 't kleyne Kramers Gile , ſtaande aan’t Bierdragers Huysje , op
het Spuy.
5. De Brandt- ſpuyt van 't Vytrechtſe Veer , ſtaande aan de Reguliers Tooren.
Brandt ontſtaande in het diſtrict omvangen van 't Y , de Wieringerſtraat , Heeregraft,
Harteſtraat , Reeſtraat , Princegraft, Elandesgraft , Stadts Wal, Angeliersgraft en
Princegraft , tot aan 't Y voorfz. zo zullen derwaarts gebracht moeten worden,
1. De Brandt-Ipuyt van de Weſter Kerk , ſtaande aan de zelve Kerk.
2. De Brandt-fpuyt van het Turfdragers Gildt, ſtaande aan de Weſter Kerk voor
noemt.
3. De
 tegen de Vereende Nederlanden. 443
3. De Brandt-ſpuyt van de Noorder Kerk, ſtaande aan de zelve Kerk.
4. De Brandt-ſpuyt van de Remonſtrantſche Kerk , ſtaande aan de zelve Kerk.
Brandt ontſtaande in het diſtrictomringtvan het Y , de Prince-Graft, Angeliers-Graft
en Stadts Wal, tot het Blauw -hooft , met dedrie Eylanden incluys ; zo zullen derwaarts
gevoertmoeten worden ,
I. De Stadts Brandt-ſpuyt, ſtaande in’tStadts Magazijn op deBraak .
2. De Stadts Brandt-fpuyt , ſtaande aan d'Eylandts Kerk .
3. De Brandt-ſpuyt van de Noorder Kerk , ſtaande aan de zelve Kerk.
4. De Brandt-ſpuyt van de Teer-koopers , ſtaande in de nieuwe Teertuynien.
Met dien verſtande nochtansdat yeder Waarneemer van de zelve voorfz. Brant-ſpuyten
23
gehouden zal wezen, c’allen tijde en op alle plaatzen door de gantſche Stadt zijn Brandt
ipuyt te brengen ofdoen brengen , wanneer door yemande van de Opper-directeurs van
alle 't geene de Brandt betreft, of van de Brandt-Meeſter daar toe ſpeciale ordre wordt ge
geven ;En dat ook yder der voorſz. Waarnemers gehouden zal zijn , als hy twijffelt ofde
Brandtin zijn diſtrict is ofniet , zijn Brandt-ſpuyt zonder vertoeven af te zenden , zonder
naar zeker beſcheydt te wachten ; en die niet te laten wederkeeren eer hy zekerlijk be
vindt dat de Brandt buyten zijn diſtrict is.
Omtrent deze tijdt gingen 7 Mannen als Vis-hengelaars ,op zijn Boers gekleed ! upt
Muyden , een van de zelvequam binnen Naerden , en zagh daar/ om Wildtbraatte
ſchieten / upt gaan een Frans Capiteyn , die hy volghde/ en omtrent zijn Makkers,
die hier op paſien / gekomen zindel hebben zp den Capiteyn aangevat en hem bin
nen Muyden ,en zo vooztr'Amſterdam gevangen gebracht van waar hp / na eeni
gen tijdt daar gezeten te hebben / geloſt is / tegen d'Heer Capiteyn Witzen , de wel
ke/ als hier voren gezept is / in't overgaanvan 'tSlot Kronenburgh , na Vtrecht,
gevankelijk wierdt gebracht/ en aldaar / tot noch toe / gezeten had : De zeven die
den Franſen Capiteyn vingen / waren Soldaten van zijn broeders Witzens Compagnie,
opdezen aanſlagh uptgegaan : ook quam doen ter rijdtte Muyden gevangen binnen /
zeker Joosje Klimop , diede Franſen verſchepderepzen voor Gidze gedient had / goin
it ontzer van Woerden , als in 't branden van Kamerik , Waverveen , &c.

De vordere rochten der Duytſe, Brandenburghſe ,

en Franſe Turenniſe Troepen ..
De Keyzerſe en Brandenburghſe Hulp -troepen(daar vanhier vooren een beginig
gemaakt) bleven een rupmen tndt omtrent Frankfort , aan de Main -ſtroom , leggen /
vereerende die Stadt aan deze Duytſe Legers , l'o0000 pondt Broodt, en 1000 paar
Schoenen , terwijl den Mareſchal de Turenne ,metzijn Leger vaſt hooger op trohbe
dervende al de omleggende landen , daar omtrent zijn tocht , doo viel/ 't welk alle
de Landtzatenna de Stadt Ceulen dede vluchten. BpAndernach komende / zondt den
Ceurvorſt van Trier , upt de Stadt Cobelents aan dien Mareſchal , een Edelman in't ge
moet / verzoekende / dat Hy toch beter ordre , (in zijn Lande komende) Wilde doen
onderhouden. De Duytſe Hulp -benden deden te Flersheym een brugh over de Main
flaan / wantCeur-Maints en Trier weygerden ront upt / aan haar de paſſagie , ma
LII 2 kende
 444 Den Franſen Oorlog
kende die van Maints zelf Batteryen , om den dooktochtte beletten / ja braken ook haar
brugh , over den Rijnaf/ en aan den Mareſchal Turennebeſchaften gp Schuyten , om
daar mede Volk , en Gelt over te voeren : Dege Vorſtenzochten welin der daatgeen
moepten / maarzphadden zich ten minſten Neutraalder behooren te houden / zp wa
ren Vorſten des Rijks, en ſtonden aan Tarenne niet alleen toe,'t geen zp aanharen
Keyzer wepgerden , maar waren de Franſen , daar-en -bovennoch behulpzaam in't
bederven van't Duytſe Rijk .
Ondertuſſchenwierdt te Rumpelen bp Maints een andere Schipbrugh gepraatſt /
maar wiert verbroken / en quamen de GeallieerdeBenden te Hof-heym , op den Bo
dem van Ceur-Maints , namen 't Hooft-quartier te Flersheym : En men verlepde de
Brugh van Illershelm , 3 uuren van F : ankfort : pder dach dat het den ſchoonen Elſas
gelden zoude : Terwijl quamen eenige Sweetſe en Franſe Gedeputeerden bp Ceur
Brandenburgh en Keur-Maints, die haar eenige ſtukken goede Wijns zont. Den 20 No
vember quam Turenne bp nachtte Coberents bp Andernach over den Rin , om zich
. in het Land van Ceur- Trier te hoekeren / en daar met hare Schip -brugge af te drijven :
Vier tegens begoten de Geallieerden bp Maints met 3000 Man , Guitavus Burgh te
fortificeeren / en logterden noch 2000 Soldaten rondtom die gehuchten . Ben ilar
ſchalk de Turenne zondt in plaats van 4000 Paerden maar isoo aan den Prince van
Condé, die te Sirg was gekomen /om opde Duytſe deſſeynen nauw toezicht te nemen :
Dit Volk was ſeer ellendigh ge,Ielt/ als mede't gantſche Leger van Turenne , die
in zijn tocht over den Rijn eengooote partyeZieken onderweeghhebbendelaten leggen
van de Boeren mesſt doodt geſlagen zijn .Als nu deKeyzerlijke Schip -brugh tot Waiſſe
nan bp Maints was geflagen/ togen te Troepen geduurigh daar over: Duc de Bourne
villedie in't Leger gekomen was / wierd den 20 dito dca,GraafMontecuculi de Key
zerlijke Ordre als Marſchalk Generaal der Keyzerlijke Arméourgelebert: In zijn
Commiffie ftondt ook verhaalt zijn voorige gedane dienen / en hoe dangenaam bp
aan den Keyzer Was / etc. Dien dagh tracteerden den nieuiven Generaal de afges
ganeGraafMontecuculi , den Prins van Lottaringen , Keyzerlijke Gehei aal der Caval
Ierye , en al de voomaamſte Officieren van't Leger; benevens ten Vorſt van Anhalt
en d'Heer Holes , Generaal te Voet van 't Brandenburghs Leger , die hem alle geluk
wenſchten. Terwijl waren'er eenige klepne reſcon :res tu ;(cijen de Duytſe en Frante
voogevallen / in welke den Graaf van Dona BrandenburgheRime fter doodt was
gebleven . Hp had bp hem 60 Ruytets , en quamen 300 Franſe op hun fisielijk in
ballen : Den Riemeeſter wierdin 'teert geſchoten en te re te raakte doeop de
vlucht : Dit was een Acte van Hoftiliteyt die Vrankrijk aan de Keyzer , zijn Volk en
eygen Bodem , heeft gepleeglit. Turenne had ook zeng 100 B :andenburgers verraſt /
danzont de Gevangene naderhandt aan zijn Doorluchtigheytweder ic rugh. Turen
ne ziende hoe lichthp de Brandenburghſe hon overvallen / maakten 3 Bruggen , oder
Rijn , de Moeſel en de Saar , logeerde zelfs in 't Carchuyzer Cloofter over Wvſenau :
en maakten te Coftheym, in plaats van aan de Vlies-Emmer noch een Brugh over
de Main , op dathp over a!uprwegen mochtvinden ; De Keyzerlijke Generaal Ca
prara toogh met de Cavallerye overhare Rijn -brugh: Werdende het Lande in den ſtijoo
nen Rinkau , en allcg vernielt ; als de Duytſen hier over bp de FranſenHaaghden zers
/
den die daar is niet aangelegen , wy zullen't u weldubbeltbetalen . Vrankrijk viezen
dedat'sKeyzers Leger , metoftegen wil/ de Brugh te Straatsburgh over komen zou
del bad die gaern geruineerti dan hierwag zwarighept/ datgedachte Brugh wel
met
 tegen de Vereende Nederlanden . 445
met Forten voorzien was : Alles af geſpeculeert zijnde / komt Monſieur Rv
cous met 4 Schepen vol Vuurwerken van Briſach den Rijn afdrijven : Op had ook
vlotten vol Smits , die dieven / en in 't midden de voorſ . Brugh begondente vers
branden : Hechtende noch 4 Brandt-ſchepen onder de 4 grootſte Bogen : Zulkg datin
min als 3 uuren tijdts / wel 10 Bogen van gedachte Brugh , door behulp der vooxfz.
Smits , zijn verb?andt: Dit geſchieden den 16 November. De Straats-burgers kona
den 'tniet beletten / en eenige Franſe aldaar zepden / zulhs tot hun epgen verſekering
te geſchieden. Toen nu de Franſe Legers als puure Vyanden , de Duytſen als Beſcher
mers van 't Keyzerrijk , den Rijn , de Moelel, te Saar , de Main , deRoer , en byna
alle Rievieren bezettenſtondtdenRijks-dagh te Regensburgh zeer verſtelt : De klach
ten guamen / daar hoedanige violentie de Franſen in zijn Ceurvorſtelijke Doorluchtig
heytsLanden vanden Berge, Cleef, 't Hartoghdom Dortmunt, en in der Mark , ook
ch d’Abdye van Effen , hadden gedaan : Datzehaar ook verſtouthadden zelfs zijn
Doorluchtigheydts Guarde aan tetaſten . Hier by quamen die van Straatsburgh kla
gen / over 'tverbranden van hare Brugh g, elijk zy ook aan den Keyzerdeden :Enof
men al ſchoon 10000 Florinen ſcheen te beloven / tot weder opbouwingvan devoo?f3.
Brugh ,30 hieldent de Duytſenevenwel voo, een violenteActie, enVryheytsbreuk , in
't Duytſe Rijk , begaan. Doch den Coning van Vrankrijk ſchreef daarna/aan dievan
JULI Straatsburgh , oder 'tverbranden van deze hare Brugh , 'tvolgende :
do
Brief des KONINGS van VRANKRYK , aan die
van STRAAT S -BURGH..

11 L de Prins van Condé , om deDuytſe Troepen depaſagie over uweBruggeover den Rijn'tebe
letten , vernomen : Den guer die gemelte Prins heeft , tor’t geen ons bevorderlijk is , heeft hern
niet toegelaten ,om hetzelve zo lang uyt te ſtellen , tot dat hyons daar van bericht had ge
daan : Is ons alzo't voornemen ende daat op een tijdt ter voren gekomen . Het komt ons vreemt
voor , dat my , die aan Duytſandt zogenegen zijn , zien moeten , dat die gene diemeer ver
bonden zijn , om des Rijksruſte te handi-bavenen , de meeſte oorzaak zin om die te ftooren ,en
dat dit alleende ongel gentheyt en onvermijdelijke Reſolutie van den Princewas toe te meten.
Doch’t is ook lichtnoodtzakelijk , dat op dezewijzeonze Landen verzekert , en ookvanu’r on
beyl en diſordre, welke deDuytſe Troepen nazich ſlepon , welke degelegentheytvan u Brugge
u op denhals had getoogen , isafgewent. Evenwel zouden wy ongeern zien , datghy door deze
dringende noodt in ſchade geraakt?, derhalven hebben my niet willen na laten, u tekennen te
geven , dat wy bereydt zijn , zo haaſt wy van deze noodt verloft zijn , u ſchadete vergoeden ,
en de opbouwing uwer Brugge ons te laten aangelegen zijn , wameer deoorzaken , diegemelte
Prince tot haar wechneming veroorſaakt heeft , niet meer en zijn . Waar mede wy u in Godes
beſcherminge beveele.
} Gedaan in Verſailles den 3 December 1672.
De Regeeringe van Ceulen Wierd op de Franſe jalours / ziendeden Rijnen de Com
mercievoorhaar geſloten :Toen ontzagen zp haarniet op i Stadthuysde Burger Capi
reynen te ontbieden /oin teberaatflaanopde beſchermingder Stade,selfsbp noodt/in
geval
 n e rſen gh
4.16 Den Franſe , en Munſt Oorlo
geral de Franſe (die 5p niet al te veelvertrouwden ) op Keulen een aanſlagh / haar
ineeier van den Rijn , en alzo een Brugh na 't Kevzerrijk mochten malten : Met
Keur-Bayeren zagen de Franten niet veel te verrichten , alzo die 4 Regimenten van
Nunchen ooktor de Keyzerlijke Arméſchifte ; waar over de Franle Gefantpicteſtee
rende / verklaarde Keur-Bayeren dat znn Volk tegeng d'Ongariſe Rebellen afging /
en dat op zich met de moepte der Hollanders niet en wilde inwikkelen .
Keur-Brandenburgh en Montecuculi, gaben doeden adieu te Maipts aan dien Keur
vorft, wanneer men daar ooli 80 Stukken Kanons to ten op ljet aankomen van den
Biffchop van, Spier. Den Keyzer fchreefook aan alle Rijks-vorſten , datze hareadvij
zen over deze Troubelen in't Duytſe Rijk , zouden willen in brengen / en vermaan
den Haar , bp't Rijk getrouw te blijven / volgens hun Plicht.
In 't begin van de Maandt December , waren d'Inwoonders van Munſterlandt
dapper ontſtelt / wil de Brandenburghſe Generalen Eller en Spaan door 't Landt van
der Mark , gelieel Munſterlandt onder contributie ſtelden / en verſchepde Markeren
ters (datzijn Zoetelaars) Wagens van den Biſſchop wech namen / als ook verfchep de
Munſterſe Goederen ; waar mede zp weder naar haar Garniſoenen vertrokken :
Naar den Biſſchop van Munſter, eenigh Volk , bpmalkander vergadert hebbende)
nam daar tegeng den 12 December , van de Brandenburghſe lzet Stedeken Lunen in /
bezet met 400 Soldaten ; daarhpzeer quaat hups hielt: En zette noch het Platte
Landt van der Mark , en Berghslandt , onder contributie.
De Auxiliare of Hulp -Legers, dus lang by Frankfoort gelegen hebbende / ver
trolilien in ' t midden dezer Maandt December , over de2 Bruggen te Koftheym aan de
Main , door Weſterwalt na Weſtphalen ., alvoorens doo 4000 Ruyters de Franſe
Schip-brugge, hp Andernach hebbende zoeken te bemachtigen / maar wil zp geen
Voet-volk hp haar hadden / rechteden zy niet upt: De Auxiliare lieten tot Wetzlar,
en Fredriksburg aan de Laan 3000 Man : Den Marſchalk de Turenne (diemet zijn
Franſen wel 6 mijlen weeghs langs de Rivier de Moezel , van de Abdye Hemmerol
tot dichtonder deStadeTrier, geſtrekt lagh )hadzo dza niet vernomen dezeMarſch ,
of ſpoep de zich weder van de Moezel, na't Biſdom Keulen , gefterlit inet eenige Troe
pen van de Prins van Condé , en van daarna Weſtphalen , tot affiftentievan den Bif
ſchop , om de Duytſe te ſfupten ) alzo lip bebucht was / datze totden Yſſel-ſtroom
zouden doo? dringen : Nadat hp aan den Duc deDuras4000 Paerden had gezonden/
daar mede den zelven / na dat Zijn Hoogheyt den Prins vanOranjen(vanwelkers
Tocht hier na volgen zal) met zijn Armé in de Winter- quartieren vertroliken was /
weder in Luykerlandt quam / handelende de Landt-lieden over al zeer fiecht.
Zijn Doorluchtigheytvan Brandenburgh ſchreef doe aan den Biſſchop van Keulen :
Dat de marſch van zijn Generaal Spaan , door'tSticht Hildesheym en Weſtfalen geno
men, maar en zagh om een Magazijn in der Lipſtadt opte rechten , zonder gedachten
van Vrede-breuk in't Keyzerrijk : Maarverwonderde zich dat Keur-Keulen te Regens
burgh zijn Doorluchtigheyt was wezen beklagen , als een oorſprong aller dezer onhey
len : Voorhoudende degevaarlijke Oorlogen in de Chriſtenheyt, enwatdaar op mocht
volgen, daar van hy Ceur-Ceulen , maar niet hy Ceur-Brandenburgh , de oorzaak
was, & c. Dat hy geen luft tot Chriſten Bloedt ſtorten hadde , 't geen door zijnGe
fant Blaaſpijl genoegh aangedient was, zelfs om dezen Nederlandeſchen Oorlogh te
ſtutten , en te bevorderendat billijke ſatisfactie wegens de Stadt Rijnberk zoude beko
men , doch alles had niet geholpen , maar wierd yerkeert opgenomen ; verwijtende hem
vozders
 tegen de Vereende Nederlanden , 447
vozdersaldus : Gy hebt zelf een uytlandiſch Krijghs-heyr door de Grens-plaatzen en
valtigheden laten paſſeeren , door de Landen en langitden Rijn hun paſſagie vergunt: al
derhanden nootdruft toegeſchikt: met de zelve geconjungeert,endaar door veroorzaakt
dat die als een vloer in onze Kleefſe Landen (die mede onder 't Rijk behooren) zijn over
zwommen : haar inden gronde geruineert,onze Steden en Veſtingen metgeweltwech ge
nomen ,een gedeelte onzer bezettelingen uytgejaaght , demolieerende d'een , en d'ander
plaats latendein de Lucht ſpringen , daarafook eenige bezettende ; geplondert en llimi
mer getracteert als Vyanden , zonder dat wy of vermoeden hadden, ofordre daar op
konden ſtellen: Zo ware het onmogelijk dit alles te geſchieden , indien U Ed: Libd.
42 de voorfz. paſſagien en voordeelige comınoditeyten , door zodanigh nadeeligh Verbond
met haar gemaakt , niet had toegeſtaan , daar door ghy hare macht verſterkt hebt. Laat nu
die onpartijdigh en ongeintereficere is, oordeelen wie toch oorzaak van dezer aller on
heylen zy , daar onze lieve Duytſe Natie zo over getobbelt ,en noch zwaarder gedreyght
werdt: Wy in onzen gemoede achtent onzen plicht te zijn te helpen beſchermen. 't Rijk,
en onze arme Onderdanen , ( diens ſuchten ren Hemel gedrongen zijn ) te vertrooſten , en
de refteGodt ,den gerechtigen Rechter , alles te beveelen & c.
Nis nu den Keurvorſt van Brandenburgh weder te Stadtbergen quam / daar om den
aanſtaanden Veldt-tocht alles uptgeloopen / en geen 10 Man binnen gebleven was /
Pa
quamen diehaar met vjeugden in't gemoet loopen ; Doen trokzijn Doorluchtigheydt
met de Ceurvorſtin en Ceur -princen met 8000 Ruyters na der Lipſtadt, daar zy aan
quamen den 28 December , gevolgt van’tKannenberghs , des Ceur-Princen, Spaan
ſe , Montrife , Ooſtenrijks , en Ludeks Regiment en 1000 Keyzerfe : Deſe met 200
Brandenburghſe trokken ' s anderendaaghs gezamentlijk na Bijlevelt , alwaar zp den
31 December , 1672. gekomen zijn / en daar de Ceurvorſtin in de Kraam zoude leg
JF gen / gelyks hare Doorluchtigheyt ook aldaar / op den 5 Januarii , 1673. een Jongen
Prins ter wereltbocht. Zpladden wel 2000 Paerden om'tquade weer op de toclit
voor de Artillerye verlooren : Cerwijl hadden de Munſterſe 't ſterke Slot Reda , en
't Stedeken Onna, ingenomen / en bezeti epfchende van Kamen ,en andere plaatsjes,
ja zelf van den Ham , Contributien ; maar op de aankomſt der Brandenburghſe , vers
lieten zy dit Stedeken , op den 29 December , na datzp't zelve eerſt hadden uptges
plondert/ 32 Boeren doot gefchaoten / en eenige gevangenmede genomen. Zphads
den ſelfs aanſlagen op den Ceurvorſtgebad/ dan miſlukten . DeMunſterſewekenhier
vandaan / met 24 Vanen Ruyters , veel Voet-volk , Geſchut, Morcieren , en andere
Oorloghs-tuygh, na Lunen . Ondertuſſchen nam den Generaal Éller de Veſtinge Heux
terin / waarmedez hare ſchade vergoeden. De Keyzerſe Volkeren wierd tothaar
Winter-quartieren aangewezen hetStiftPaterborn ,en deCeur-Brandenburghſe hetGraaf
ſchap van der Mark , toebehoorende den Keurvorit van Brandenburgh.
Alle deze Tochten van de Brandenburghſe Hulp -troupen , waar van men den gant
ſen Zomer zo veelgeſproken / en groote Hulp verwachtHad / gaven geen genoegen /
aan veele/30 groote ale mindere Ingezetenen ; 'twelkter Ooren van den Ceurvorſt gres
komen zynde/ lietafgaan de nebeng -gaande

CE
MISSIVE ,

‫ܝܶܕܰܟܫܚܪ‬. :
448 Den Franſen , cn Munſterſen Oorlog
MM I SS I V E,

Van Zijne Keurvorſti. Doorluchtigheyt van Brandenburgh , & c.

aan de Hoogh- Mog: Heeren Staten der Vereenighde Nederlan
den ; Rakende de Conduite van Zijn Doorluchtigheyt, en de
Marche van zijn Armé.
W nu
Y hebben vanter fijdenen verſtaan
toegedanemarche ,V
Conduitedat weHoogh-Mog
niet vergenoeght en:ofernigeder Selver,
ſouden zijn ,en dathetmetonfetus
daar voor
gehoud n wierde, als oft wy voor des Staats beſte en welvaart , wel meerder, als tot nu toe is
geſchicdt h, adden konnen verrichten ,-ja fommige fouden ſich hebben laten verluyden , dathet
opgerichte Trattaat noch ingenen deelen tras genoeghgedaan , en noch hieromtrent tegens Tu
renine, noch in Weſtphalen ,niet tegenſtaande alle voorſlagen , en inſtantien , dieswegen aan
ins gedaan , nices tot afbreuk van den Vyandt hadden willen voornemen ; Wy en zijn daar op
nict van meeninge 't gene dat wy tot des Staats dienſten , welvaart, en conferuatie eenigen
tijdtberwaarts hibben gedaan , wytloopigh uyt te breyden; Wg konnen ons ook niet inbeelden,
dat Vwe Hoogh-Mog: diefoveel teekenen , en preuven vanonſeoprechte , en cordiale vriendt
fciap , en affedtie hebben gefin , diergelijke nadeelige, en ſlechte opinien , en oordeelvan
ons, en onje Conduiteſoudenhebben , en voorgeven , want wy ons dienaangaande vrymoedigh
op de kenniſevan defelve, en van degebeeleWereldt , en ookop de Netorriteyt der ſake beroe
pen, en metgrundeder waarheyt verſekeren konnen , dat wy geneforghvuldigheyt, moeyte ,
wwch koſten enhebben geſpaart , omVwe Hoogh Mog: uyt der zelvebenauwtheden , daarinde
Jelve, en harrn gantſchen Staat door toelatinge des Alderhooghſten zijn geraakt , reverlof
Jen, waarom iry nu , volgens don letterlijken fin , en inhoudt van het Trađaatnietfovoort on
Je Marche in Weſtphalen hebben genomen , daar vanbebben wy Vwe Hoogh Mog:en der ſel
ver by onsſich bevindende Extraordinaris Gedeputeerde, tot meermalen ſo ſchriftelijk , als
mond linge redenen aangeweſen , daartegens hy ooknoch nirmandt anders het minſteheeft we
ten teopponecren. Want doen ter tyde als in het Trattaatonſe Marche naar Weſtphalen is ge
terinineert geworden , Vwe Hoogh Mog. noch alle der ſelveraan den Rhijn, Yihel, melders
gelegene Vejtingen in hare macht hebbengehad , ons ook bebben laten belvoven , datſo haast
wy in Weſtphalen mitonſe Arméſouden arriveren Sy ons uyt den ſelven alle verſchaffinge doen ,
en daar benevensustder ſelver Armé'eencorpus van 2400Man met onswildenlatenageren. In
het Tractaat ſelfshebben VweHoogh Mog:ſich mettoeſegginge verbonden , ook andere Kroonen
en Potentaten, in ſpecie beydeHertogen van Bronſwijk ; ZellenWolffenbuttel , mede tot defe
alliantie of verbinicnifle tebrengen ,edoch inboedanige veranderinge hetgantſche werk korts
daar aan , en eer noch de Ratificatie van hetTradtaat van Vwe Hoogh -Mog: volgde, is ge
raakt, en op wat mani re alle der ſelver Fortreſſen aan den Rhijn -jiroom en elders, nevens
eenize gehieleProvintin in banden , en de macht van de Vyanden zijngekomen , Julks ismeer
als te veel bekent; als mede dit, dattot op defe uur noch metDenemarken ,noch met Bronſ
wijk eenigeeffininge isgemaakt , nucb met deſelveeenigh Tra& aat van Afiftentie is geſloten
geworden : En konnen Vwe Hoogh Mog: volgens derſelver hoogh verſtant lichtelijkbegrijpen ,
dat als my volgens den letterlijken tencur van bet Tra & aat met onſe ſoogeringe macht in West
thalen doen terzijdt irarengetrokken , en tegens die aldaar voorhandene Vyanden hadden gea
geert , wy derfloor laat en inecrelen niet het minſte voordeelbaddin konnen toe brengen ,
noch
 tegen de Vereende Nederlanden. 449
noch den Vyandt ; de welkein Manſchap, Veſtingen , en alle andere advantagies onsverre was
overtreffende, zonderlinge afbreuk baddenkonnen doen, maar veelmeer onze Armé daar
doornotocrlijk fouden geruineert, enhet gantſchewerk inooghſchijnelijkegevaar geſtelt heb
ben , hetwelkewynietonzePerfoons halven , noch wegen onze Landen in Arme'niet hebben ge
Schouwt, maar alleen ten regarde van Vwe Hoogh-Mog: hebben getrachtteeviterenda, dics we
ar van zo
gen mendan noodtwendigh eenen anderen marſch erreſolutie heeftmoeten nemen ,
wel aan den Heere Prince van Orangien , als voor gemelt, Vwe Hoogh-Mog :Gedeputeerde zo
voorts advertentie wierde gegeven , enheeft ook de ſelvemarehe doorGoddelijken biſtant , ge
lijkewel dat effe&t gehadt , dat daar doorden Marſchal de Turenne met de grootſte en confide
rabelfte macht des Konings van Vrankrijk ,uyt Vwer Hoogl -Mog: Landen : en gelijkzaam
vanhetHartder ſelver , met des Vyandts hoogſte ongelegentheyt , en nadecl ,eerſtelijk inweſt
TY phalen , daarnaweerover denRhijn , en aan de Overmoefel , totna Trier is getogen , en Vwe
Hoogh Mog: Arme'daar door lichten gelegentheyt is gegeven geworden,tegen den Vyandt bin
de men en buyten Landts offenſive te ageren .
31 Wy zijn ook wijders noch in diebeſtendige incentie , niets te zullen onderlaten , dat totdes
Staats beſte enreddinge kan geſchieden , enmaarin eenigemogelijkheytis beſtaande; edoch
datwy hieronder e, enen gegelijken het te dank zouden maken , en dan ditendan dat,na dat
de ſentimenten different zijn, ſouden doenen voornemen , het felve gelijk het inſich ſelfs on
mogelijkis , alſo salhet ook niemandt metreden van onspretenderen , zijnde welbekent dat
de Krijghs-operatien niet altemaal na wenſchenverlangen van eene party ,maar naRaiſon
lo de guerre, volgens des Vyandtscontenantie, ne gelegentheydt, en ſituatie derplaatſen ,en
veele diergelijke andereomſtandigheden, moetengedirigeert worden. En hebben woy gaerne niet
lievers gewenſcht , als dat het onshaddemogelijk geweest , onfe Conduite zodanigh aante ſtel
len ,dat de zelve tot Vwer Hoogh-Mog: volkomene fatisfa&tie en geheelelibereringe alreedewaar
uyt gevallen , en of wel de ſelve ,door dieinden wegen gelegene onoverwinnelijkeobſtaculais
verhindert, ſo willen woy evenwel ook niet hopen dat men onſe expeditiefo t'eenemaal fonder
eenigh voordeel en effe & voor den Staat,tot onſenietgeringebeſchempinge ,entegens denotoiri
teytJaltraduceren ,en ons daar benevensmet alderhandeongefondeerde laſteringen graveeren ;
buy verſekeren ons van Vwe Hoogh-Moz: equanimiteyteen veelbeters , en weten datzyden gem
nendewelke diergelijke gepraxiſeerdedingen aan brengen , en daar door hetvertrouwen dat
tuſſchenonswederzijdts ſohooghnodigh is, foeken te verſwakken, fo weynigh als wy , eenigh
gehoor of geloof ſullen geven.
Dit is geweeſt alle het geene deze Brandenburghſe Hulp -benden , meteenigeKey
zerſe verſterkt / in dezen Jare 1672. Hebben uytgevoert / 't geen den Vereenden Staat
niet wepnigh Geldts gekoſtheeft/ volgeng het Tractaat, geſlooten tot Collen aan der
Sproe , den 6 May ,1672. hier vooren te lezen : 'tWag wel in der daat/ waarach
tigh / dat doo, deze Duytſe Hulp-troepen, den Marſchal Turenne,met de meeſte Franſe
macht, van het Hart der Nederlanden ( verſtaat Utrecht , als midden in de Staatſe
Landen gelegen) was afgehouden /want bp aldiende Franſe , Ceulle , en Munſterſe
Vyanden , dezen Winter g, een Vyandtlijckemachtvan bupten / als den voozleden So
mer , verwacht hadden / 3p zouden / na alle apparentie veel quaat in den Vereen
den Staat hebben konnen aanrechten , hoewel de hulp haar duur genoegh be
taaltis .
maar de Ingezetenen van zijn Ceurvorſtelijcke Doorluchtigheyt van Brander
burgh , in zijne Landen van der Marck , Ravensbergh , Kleve, & c. hebben hier over
12 mm dolt
450 Den Franſen Oorlog
ook genoegh mosten lijden / waar dooz veele / ten deele / ja sommige ookwel in ' t
geheel geruineertzijn .
an de maandt November hadden die van Luyk door hare Gedeputeerde in den
Haagh , m voorſprake van den SpaanſenAmbaſſadeur ( als hiervooren verhaalt is )
doen verzoeken / opſchortinge van verder Vyandtlijke proceduren , en onderhandelin
ge van Vriendtſchap , daar toe den Grave van Flodorp na Luyk vertrokken / ende
voorigeCorreſpondentie wederom herſteltis / bpzonder op de aankomſte ban zin
Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen , welkerg optochtderwaarts / hier nu volgen
gal/ dien nebens eenige præſenten , aanbiedinge is gedaan van allerlep behoeften en
Volk ten dienft van den Staar , derhalven alles is aangewent/om dat Prinsdom poo ,
dezen Staat te verzekeren .

Dagelijkſe Aanteykening, van den Optochtvan Zijn

Hoogheydt, d'Heer Prins van Oranje, naar
't Landt van Luyk.

fchen Zijn Hoogheyten de Generaals -Perſoonen ,alwaar den Luytenant Admi

raal Generaal deRuytermedetegenwoozdigh was / grooten Krijghs-Raadtgehouden
waar op polghde / datmet ſpoedigen pver / welomtrent 800 of 1000 binnelandere
Vaartuygen bieflagenwierden / en de Cavallerye van de Helder , die daarvan de So
mer gelegen had / om hetlanden der Engelſe tebeletten / en andere Plaatzen , oponts
boden : Altedgewierden van Rotterdam en derGoude ,op den26 dico , en volgende
dagen na denBrabandoſen Bodem , als te Rooſendaal en Wou ,over gevoert / om daar
totun volkomen Leger aan te groepen / zo dat de meeſte Ruytery , eneenige Regi
macnten Voet-volk van den Staat, aldaartezamen quam ; wezendé de Baronnye van
Breda aangexcept / inkorte dagen 1200000 pondeHoy temoeten verſchaffen : Zin
Hoogheyt den HeerePrince van Oranje
trokzelver mede op dezen Tocht,als Overſte
vani Leger , benevens den Gravevan Waldek , Sr.de Louvigny, den jongen Rijn
graaf, en veel andere Heeren : Blijvende de 5 Poſten , om de Franſen 'í inhomen in
Hollandt te beletten / onderwijl (als volgt) gecommandeert: Die vanMuyden
en
Weeſp , by Prins Johan Maurits, die te Bodegrave, in Zijn Hoogheyts afwezen / bp
ben Grave van Coningsmark , die van Goverwellen en Oudewater, bp den Grave van
Hornes, die van Schoonhoven , in abfentie van Sr.Louvigni,bp den Marquis van
Weſterloo , en die van Gorkom bp den Velt-Marſchalk Wirtz : Alom wierd gelaſt /
zeer pberigh voor Zijn Hoogheyts Perſoon , en gelukkige uptvoeringen van deszelfs
Delleynen ( die zeer gebepm geljouden wierden ) tebidden . Wanneernu het Leger te
Rooſendaal, zote Voet als te Paertbp malkander wag / trok Zijn Hoogheyt, na
dat hpover algoede ordre geſtelthad / zelfs daar na toe: Mivoorens zijn Affcheyt,
van de Collegien der HeerenStaten, en andere genomen hebbende/ vooz den tydt van
vooz quam . Äls den 7 No
omtrent6 weken , dat eenigewegens den tijde, vzeemt
vember het Leger gemonſtert was wierd fterk bevonden 23 of 24000 man , 30 te
Voet als tePaert ,beſtaande deRuyterye in 64 Eſquadrons ,poervan 3 Compagnien.
Waar mebe ZijoHoogheyt den 8 dito begoft te marcheeren/ Rapende
diennacht op
Kaſteel van Hooghftraten , den jongen Rijngraaf toebehoorende 7 die Zijn Hoogheyt
daar
 tegen de Vereende Nederlanden , 451
2
daar tracteerden : Omtrent Karſtel, tufichen Turnhout en Herenthals, gekomen
zijndezontZijn Hoogheyt5 RegimentenVoet-volk , alledeArtillerye ,enBagagie
weder te rugh i na Bergen -op-Zoom . Metdevordere Milicie trok Zijn Hoogheytna
Maſtriche; maar omtrent Karſtendonk , boven Turnhout, viel een reſcontre booz/
want de Franſe lagen daarin zekere Serate in Embuſcade ; 40 waren te Paert uptges
zonden omte recognofceeren / die met de Franſen charcheerende / bevonden haar wel
400ſterk/ 30 datzp 200 tot ſecourskrijgende/ dapper op den Vyandeinzetten: Dom
wierdby de Staatle met zeergrooteReputatie gevochten 7 en bleefvan de zelveeen Rit
meefter , en eenige Ruyters doodt/ daar tegens kregen zp van den Vyandt2 Luyte
nants en een Cornetgevangen : Bpzonderlijkhebben haar in deze Actie valliant grea
dagen den Graafvan Styrum en Jonker Schaap ,EdelmanvanZijnHoogheyt. Ondere
tuſſchen ſprak men over al zeer verſcheydenvan de Deſleynen van dezeVelt-tocht,
'tmeeſte gevoelen van de Officieren en 'tKrijghs-volk ,in't Leger , was / dat men
zoudeconjungeerenmetde Duytſe, en Brandenburghſe Hulp -troepen , & c.
Zoras had den Rijngrave, Gouverneur van Maſtricht , geen advijp / dat des Prin 1
çen Leger deg nachtstevoren tot Peer , een Dorp in't Landevan Luyk, was aangeko
men / of list aldeMaſtrichtſe Cavallery upttrekken / de Spaanſe onder Seignoor Cajaf
EN fa vooraan : ( Zinde doen denGraaf van Flodorp, diena Luyk was gezonden / weder
to te Maltricht gekomen / met bolle benoegen van zijn Commiſſie.) Den Rijngraafreedt
COM ook in zijn Caroſſe de Boſch-poort upt / meenende's Princen Leger op te doen /dan'sa
vondts quam Charles ,des Rijngraafs Soon , Monſieur Louvignien veelandere Officic
ren ban qualitept / binnen Maſtricht ; na bezoek van den puden Heer Rijogravever
trokken zp 'savondts metFlambeauwen na 'e quartier te Loenaken. Zijn Hoogheyt
quam den 11NovemberteMaſtricht , verzeltmet den Grave van Waldek , Comte de
Louvigni , Graaf Wiegenfteyn , Dhona ,en veel anderevoomame Heeren : Zijn
Hoogheyt tratvan't Paerde, pooj't Logementvan d'HeerRijn -grave , die hem een
ſtap bupten zijn Poort quam verwellekomen / engelerdenin zijn Cabinet, daar een
lange Conferentie te zamenhadden / doch alles zonderceremonie , zelfs traden daar
na binnen de Generaals : Hicr quamenook de Heeren van 't Capittel van Noftre Da
me en St.Servaas Zijn Hoogheyt complimenteeren ; BelykHy ookontfong deonder
werping van de Magiftraat der Stadt: Dien middagh trácteerden denRijngraveZijn
Hoogheyt , en al de Generaals-Perſoonen zeer koſtelyk . Namiddaghs bezagh Zijn
Hoogheyt 't Garniſoen : 't wag den 15 dito heerlijk tezien / alle deCavallerye doop
Maſtricht, na't Landt van Overmaze trekken ; vooz upt reden 3 Compagnien Spaan
ſe Dragonders , m't Regiment van ZijnHoogheyr , toen volghden al de Spaanſe Ca
yallerye: Te Rooſendaalwag weleen ſchoone Monſteringegehouden / dan hierzagh
men de ſtatige Spanjaarden , wakkere Italianen , ſterke Duyefers, en kloekmoedige Ne
derlanders te zamen . Zijn Hoogheytnam met alle deze Cavallerye (Dooj Maftrichtge
marcheert zünde) zijnHooft-quartier op 't Caſteel van de Heer Baron van Lemergelle,
tot Eyſden , tuſſchen het Fort NavaigneenMaſtricht, deRuyteryelagu op de naaſte
Dorpen. Ondertuſſchen wag'er te Maſtricht een Duël bodgevallen dooreen haa:
ſtigh rappoztvaneen Cornet , van den jongen Rijngraaf, hebbende tot zijn Secon
deMonſieur d'Auvergne , Majoor van ZijnHoogheyts Regiment, tegen den Mar
quis Poſtpionelli , wiens Seconde was Monſieur Brancaccio , bepde Ritmee?
ters , en Italianen , onder de Spaanſe , leggende in Maftricht ; den voorfz. Mar
quisWierdtvan den Rijngraaf doozden armgeſteeken/ enontwapent; dez Secondes
Waren
mm 2
452 Den Franſen Oorlog
maren furieus aan denanderen / en bepde zwaar gequetft / dan den Rijograaf quam
Haarſchepden ; maarhadden geen noot aan hetleven : DenjongenRijngrave quam
daaghs daaraanzijnonſchultbp zijn Vader doen. Daarwasmededadze gegeven
dat 3 Regimenten upt Maſtricht, als dat van den Commandeur Askin , Grave van
Waldek , en Kerry , haar op d’eerſte Trommel-Nagh moſten vaerdigh houden : Deel
Kanon wierd upt hetMagazijn op de Marktgebracht: En voortsAlle Karren upt den
Lande van Overmaze gepreſt / om alderhande Amonitie en Vivres pa't Leger te
voeren .
Den 17 November omtrentdemiddaghbezichtighdeZijn Hoogheyt Iret Spaanſe
FortNavaigne , verzelſchapt van Monſieur Louvignien alde voornaamſte, als ookvan
den Gouverneur van'tzelve Fort , wanneer 3 Salvos opt het Kanon gedaan wierden ;
waar na zijn Hoogheyt weder te Maſtricht quam / dan vertrok haaſt na zijn quar
tier. De Gedeputeerden van Luyk b , p ZijnHoogheyt zijnde / togen doewederder
Waarts. En tuſſchen Navaigneen't Dorp Eylden floegh men een Schip-brugge, over
de Rivier de Maas. Den 18 November quamen de Burgermeeſters van Luyk Zijn
Hoogheyt tot Eyſden Het Banquet met de Wijn vereeren / beſtaande in 4 Voe
der Vacén Rinſe , en 15 of 16 hondert BouteillesFranſeWijnen, &c. Gelijcherwijs
Aan den Koning van Vrankrijk gedaan wiert / doe hy in deMaant Mey voo: Vizet
was. Het Accoore ' tgeen den Grave van Flodorp wegens Zijn Hoogheytmet de Sta
cen en 'tLandt van Luyk ; hadgemaakt / betrof een vzpeCommercie tuſſchenbep de
Natien , en confirmatie van de Luykſe Neutraliteyt: Zelfs quamen de Luyker Boe
ren Zijn Hoogheyes Leger met alles voorzien : En den Gouverneur van Lutzenburgh ,
den Prince van Nafſau , vereerde Zijn Hoogheyt met 2000 maten Haver. De Schip
bragh wierd doe bovenNavaigne gebracht/ endoor een partye Infanterye en Cayallerye
upt Maſtricht bewaart. Den 22 dito guam Zijn Hoogheytweder te Maſtricht, wers
dende dooz den Rijngraafzeerſplendide getracteert: Dien avondtquam den Grave
van Marcin als Generaal der Spaanſe Troepen , die met Zijn Hoogheyts Leger zouden
conjungeren / en (50 men gepde 10000 man ſterk waren / benebeng den Prins van
Vaudemont , vanSalms, enanderequalificeerde Heeren , binnenMaſtricht ;Waar
over het Canon Salvo fchoot : En wierdengedachte Heeren van Zijn Hoogheyt en
denRijngraaf zeer vriendelijkontfangen . DenFranſen ComtedeDaras , die inMa
zeyk gelegen had/ retireerde zich op’t aankomen van Zijn Hoogheyts Leger na
Waffembergh , en hooger de Revier deRoer op / daar afwachtende 'tKrijghs-volk ,
dat hemvan Duc de Luxemburgh upt de geconqueſteerdePlaatzen zoude toegezonden
werden. Den 25 dito paſſeerden Zijn Hoogheytweder de Maze , over de Brugh by
Navaigne,en ging met de principaaiſte OfficierenhetSpaans Secours bezien'i geen
denGraafde Montery aan Zijn Hoogheyt hadgezonden. Påarna alle de Troepen
na de Stadevan Tongeren marcheerden / als deStaatſe aan dekantvanMaſtricht,
en deSpaanſe aan d'andere zijde / zo dat hettenvollen berent wierd met de Cavallerye:
De Franſe daar binnen /arbepden dagh en nacht aan hun Buytenwerken; Zijn Hoog
heyt was dem Plaats , beneffens alle de Generaals-Perſoonen , zelfs van verre wezen be
zichtigen/ daar op die van binnen dapper kanonneerden . En waren daarinover de
3000ſterk /baar onder2 Regimenten Switzers :Ook ſprak men/ dataan den Gouver
neurwasdoenzeggenindien hp in de Voeragie (die daarin groote overbloed binnen
was )den bzandt ftak/dathp /noch niemandvan dezijne/quartierzouden hebben Z .o
haaſt den Coning van Vrankrijk verſtaanhad /datTongerenberent was dede by in
alle
 tegen de Vereende Nederlanden . 453
allerpl/ aan den Grave deMontal,Gouverneur van Charleroy ,ordre afgaan/ dat he ſich
met deRuytery ,die daar binnen fagh / aanſtondts / 30 fjet eenighzins doenlijkwas/
binnen Tongeren zoude begeben / om aldaarte commandeeren / dat hy ook / zon
der gevaar gedaan heeft . Het quartier van Zijn Hoogheyt was tot Sichen , en de
Cavallerye logeerden op de bp gelegen Dorpen ; werdende de Defleynen uptnemende
gerecreteert.De Franſe te Mazeyk arbep den inſgelijks zeer aan haarFortificatien,
biezende of hethaar welmocht gerden. Den 29 NovemberWierden alle de Veldt-Ituko
ken weder binnen Maſtricht gebracht/ en vsel Amonitie van't Stadthuys gehaalt :
Maar op den 30 dito de Spaanſe Dragonders en Cavallerye , gevolght van die van
Zijn Hoogheyt , in aller haaſte wederdoor de Stadt Maſtrichtmarcheerden / na de
kant van Sittart en Mazeyk , aan d'andere zijde van de Maze.
Als nu was den Comte de Duras met 'tVolk , 'tgeen hem Duc de Luxemburgh ,
Comte deLorgeen Gaſſion hadden toegezonden / vanomtrent de Roer op -gebzoken /
om teMaſeykde Maas tepaſſeeren / en tegien ofZijn Hoogheyt Tongerenwilde bele
2 geren / en alø dan 'tzelve tefecondeeren : maar Zijn Hoogheyt hadDeſſeyn den Duc
T's de Duras teovervallen / doch diewas aan d'overzijdevandeRoer , metwilof tegen
wil / gebleven / alzo die Revier , de Male ,en alleandere door den gedurigen Regen
30 op gezwollen waren / dat het bp na een Watervloedt geleek / 'twelk Zijn Hoog
heytook beletteom Comte deDuras aante taffen / alzo over gedachte Roer niet ko:
men koſt : Daar bleven eenige Regimenten Franſeaan deoverzijde ſtaan om af te
zien / watZijn Hoogheyt doen zoude: terwöl haaſtezich Durasmet zijn Benden , etc.
boven Ceulen , na de Schip-brugh overden Rijn tuſſchen Bon en Andernach. Dit is
de Franſe gewoonte / als zp hethazepadtkiezen / datzegeduurigh 100f 11 Eſquadrons
ban verre laten navolgen/ Altoog om -kijkende/ of haar Vyandtvolghde. Den Her
togh vanDuras had indit haaſtigh vluchten veel onmachtigh Volk enzwakke Paer
GA
den onder wegenlaten leggen / die veelalvan deBoeren zijn doodtgeſlagen.
Zijn Hoogheyt hielt2 dagen't Hooft-quartiertot Preberen , by Hinsbergh , aan de
Roer , en met den Grave van Waldek nevens d'andereGeneraalsgeraatflaaghtheb :
bende / quam weder te Maſtricht, bp den Rijngrave.
Misnuden Biſſchop van Ceulenzich te Bon of ergens daaromtrent / niet verzekiert
achte/omdatZijnHoogheyesTroepen aan de Roerlagen/ dedehpaan de Magiſtraat
van Ceulen afvịagen / ofhyin die Stadtmet verzekertheytwel mocht komen ; en kreeg
voo, antwoordt : Hy voor zijn Perſoon wel, doch zonder gevolg of Troepen . De
Biſſchop van Straatsburgh zocht mede na een verzekerde plaats / Wilhp'toveral onts
ruſt had, en nu zelf ongeruſt was hp ging niet ter Kerken als doozeen dubbelde
rang Muſquettiers,die hem by occafte mochten beſchermen : Want dit mag zeker!
dathydoo2 dezen Oorloghveel armemenſchen in 't Keyzerrijk had gemaakt, zo dat
hp zich bp Boer noch Edelman , die geruifieert waren / niet en mocht vertrou
men .
baar zeer ſpoedig en onverwacht / wierd te Maſtricht den 6 December 1672. met:
ten Dageraatgelaſt / 4 zware Canons, een party Karren metAmonitie, en een Mortier,
cito met de 2 Regimenten van BeaumontenMannemaker gecommandeertdoo den Co
lonel Aſquin , Commandeur van Maſtricht, benevens deSpaanſe Cavallerye enGere
formeerde Officiers, upt te trekken na 't Caſteel van Valkenburgh , die den 7 dito
's morgens daar voor quamen : Daar binnen commandeerde Monſieur Marfillac,
te welcke eenigedagen te voortn WillendezommigeVuurwerken probeeren / zijn
mmm 3 Callot ,
44 Dan Franſen Oorlog
Callot, Hooft-hair , Aangezicht en Arm bergengde; 'tWag noch donker doen die
van Maſtricht daar voor guamen / en dit van binnenſchooten dapper in 't hondert
met Muſquetten : 't Caſteel was na d'oude wijze om een Canon-ſchootte konnen bers
dragen : evenwel approcheerden de Staatſe tot dicht onder een hoek van't Caſteel ,
, booz mineeren : De Franſe eerſtwat willendetegen ſtaan / wierd het Regimentvan
Kilpatrick daar noch voor gezonden / en alvoorens gezept/ datze ( algo voortgaans
he) geen quartier zouden hebben / etc. bet Canon ſpeelde mede alboegh op't Ca
ſteel; fiuks was't Voer- volk tot aan de Poorten geadvanceert / en Wierden de Pa
liffaden meeſter/ taenſpeelde men metlichte Vuurwerken , en deGranadiersbegoſten
inſgelijkis : Het Garniſoen hier tegens wiſt niet te doen dan met Steenen te gopen , en
dedendaarmede eenige diviſte onder die gene / die denBergh , daar ' Caſteelop lept/
wilden opkilimmen : Echter wierden die Staatſe meeſter van 2 Poorten , en Petarden
aan de derde geſtelt zijnde / riepen deFranſe ten 4 uurenom quartier op diſcretie : De
Soldaten der Beleggers den Buyt voor oogen ziende/ hoopten van neen / maarden
Grave van Waldeck , geboodt haar geenſintg pmantte beledigen / ja felfs het minſte
niet af tenemen / 't guntzp bp haar hadden / dan zy wierden allcPriſonniers de Guer
re, dat is Crijghs-gevangens,gemaakt: hier vondtmen veelCoorn , Voeragie en
Vivres ; en trokken de Staatſe ten s uuren daar binnen ; van welkegeteſtineerde
Troupen geen 10 man doodt, en 30 gequeat zijn gewozden; Sr. Marſillac met het
Garniſoen omtrent 200 man , 12halve Cartouwen , en ander kleyn Canon , al de
voorraedt en Oorloghs-tuygh, wierd binnen Maſtrichtgebracht/ van dievan bin
nen waren maar omtrent 6 of7 dood gebleven ; opdit Caſteel vondtmen een Franſe
Spion , genaamt den ſchrik der Boeren ,ofde Verklikker. DitCaſteel wasden voor
leden Somer verſterkt en vergroot gewozden : Haar nu gafmen ordre , om dat te
doen ſpringen / 't geen den 10 December 1672. gedaan is / en zijn voozts al de
andere / en Buytenwerken geflecht / om geen Bezettingh daar in van doen te
hebben .
Zijn Hoogheyt bp Linnich aan de Roer gelegen hebbende / daarhp Duc de Duras ,
vermits zijn haaſtigt bertrek / niet had honnen aantreffen / quam doe met alle de
Cavallerye den 11 December 1672. weder door Maſtricht na Tongeren , daar binnen
zich nu den Marquis de Montal, Gebieder van Charleroy, begeven had / om dit
Plaats te veter te verdaedigen / indienze aangetaſt mocht werden : Zijn Hoogheyt
ſtelde ondertuſſchen op alles goede ordre, wanneeer men in den Hage niet alleen /
maar zelfs in Brabandt Gebeden hielt/ dat het voorgenomen Deſſeyn , 30 van Zijn
Hoogheyc als ſpeciaal dat van denGraye de Montery , wel mocht gelukken : men
zagh doe wel den pver van deze twee 30 Edelmoedige Velt-heeren , die te kampen
hadden met eenglorieuſen Vyandı ,en dat in een zeer bittere koude , wanthet voor
pzelik hart. Zijn Hoogheyt op 't Caſteel van Deffener wat getoeft hebben de/ ters
wijlde Franſen verzet ſtonden , niet wetendeofhet Tongeren ofMazeyk geldenzou /
gaf den14 December ordre aanden Grave van Marcin , om met d'Avantgarde Char
leroy te berennen / en quam zelfs met het gros van't Leger den 16 dito daar voor :
Dan 't Geſchut dat men de Mazeykſche Poortupt Maſtricht had nagezonden / keer's
den vermits onbequaam ſaiſoen , wederom : 'twas toen bitter kout / 30 dat’er
geen Schop in de aerde gefteken / ofeenige Linie, Circumvallatie, & c. konde begons
nen wozden . Toen den Gouverneur Montal, (te Tongeren, omop zijn Hoogheyts
Deſſeynen teletten/eneen gauwen Baas) dithoogde/ toogh hp fluks upt met een crop
ban
 tegen de Vereende Nederlanden . 455
ban omtrent 60 Paerden , daar hy zelfs niet vooraan / maarden Heer Colonel du
St. Clar , en hy in 'tmidden reedt / en quam den 18 dito 's morgens bp 7 uuren aan
's Princen Leger, daar de Spanjaarden hun quartier hadden / de Sintinelle riep / wie
daar ? Zp zepden / datmen haar moft laten paſſeeren , zy waren van den Hertogh van
Holſteyns Volk , en alzo paſfeerende / quamen sp aan de laatſteWacht , diedichit
aan de Stadtlag / en vaaghoen na zeker Heer , die zp wiſten dat in't Princen Leger
was / maar ondertuſſchen ſcherp ondervraaghtwozdende 1 van waar zy quamen ,en
wie zy waren , &c. zagen zp wiel / dat het epndelijk zoudehaperen / dies roept de
voorſte , Vive le Roy de Franſe, 'twelk het Woordt, of deLoze was daar op 3p alle
haar Piſtolen , upt trokken / en onder de Wachtlos branden ; hierdooz rupmte ge
maakthebbendei gaven hun Paerden de Sporen , inſtieten zo op een volleren, na de
Stadt , die haar komſt gewaarwordende / Aanſtondts (apparent daar van verwit
tight zijnde/ ) bimen lieten komen : De Ruyterwacht van't Leger , die opzaten /
renden hun welſpoedigh genoeghna / maar waren tezwak van volk, en de andere
Ruyters die mede de wacht hadden /niet paraat , als opzulken voorval onverdacht i
de Vervolgers ſchooten evenwelmethareCarabijn-Roers ,zo dapper onder de voor
vluchtendeFranſen ,dat bp na dehelft van harePaerden aftupmelden : Doch Mon
tal zelfs / quam beljouden binnen Charleroy , dat grooteordre, en couragie by die
vande Stadtveroorzaakte / want tot noch toe en was geenCanon -ſchoot upideStadt
gedaan / maar alsnu gafden Commandeur Montal laſtí om op zommige / diewat
te naukeurigh/ na by Charleroy quamen viſtteeren los tebzanden :Quetſende
Don Pedro deVelaſco ,en Monfieur Louvigni Wierd zijn hiel afgeſchooten ; Monſieur
Bylant, Cornetvan Zijn Hoogheyt , wierd mede met een Mulquetdoodtgeſchooten /
en den 26 NovemberteMaſtrichtbegraven . Vandegen Tochtvan Montal, kan men
perder
landt.
lezen / in’t begin van 't Tweede Deel zijnde'tvervolg van 't ontroert Neder
De bitterekoude , en dat er rondzom nietsten Velde te bekomen was / dede Zijn
Hoogheyt reſolveren Charleroyte verlaten / detail'snachts beel Soldaten onder den
blooten Hemel doodt vooren en opde wegen zijn blijven leggen ; gelijker ook ver
fchepden / die met den Commandeur Aſquin , van Namen ,te Scheep wederom ko
mende/dooz de felle koude, zijn om hals geraakt. Zijn Hoogheythadalvoorens
den 22 December door den Marquis de Mompeljan't Seedeken Binghs, 3 mijlen van
Charleroy doen bemachtigen / daaringevangen bekomende 3 Capiteynen en 300
Franſen , en Switzers , neffeng een Ontfanger. Den Heer van Langerak Wiertdaar
binnen tot Gouverneur geſtelt ,met een Garniſoen van omtrent 1500 man : De Sol
daten kregen hier goeden buyt , wanteenige Dorpen , aan ditStedeken onderhorigh
wierdenredelijkgeplondert/ dochtenduurde niet lang/Want deſtrenge koudebleef
al even hardtnekligh duuren , men klaaghde ook over de Spaanſe , datzy volgens
hun belofte / niet omtrent Charleroy hadden beſtelt7 de noodtzaketijkheden tot den
Treyn behoorende / want men vont daarniet anders danten Mortier , maardeze
ontſchuldighden zich al mede ) wegens het onbequaam Sayfoen. Ditallesdede / dat
Zijn Hoogheyd , en den Crijghs-Raadt refolveerden / het Landtvan Luyk te verlaten /
en 'tovergebleven Crijghs-Volk wederom in de Garniſoenen te doen vertrekken :
Daar op ig ditStedeken Binchs, als te verre van den handt afleggende (na dat het
vanzineFortificatien ig ontblooten upt geplondert) verlaten.
Zijn Hoogheyt quam dan wederom met hetLegerin't Vaderlandt , doch het
7
derde
456 Den Franſen Oorlog
derde deel was wel acţiter gebleven )30geſtorven , als doo, ziekte, kouw , en onge
mak , verloopen / maarde Franſe dobbelden in dezekoude ook niet mis /wantsy het
Cliinaat ongewoon / zonden Wagens en Karren vol Zieken na Mazeyk af. DetRegi
ment van den Grave van Waldek , ' t geen in Maltrichtgelegen had , toogh doemede
wederte rugh : Zeraanmerkelijk was het /datzo een groot
Leger, beſtaandeupt
zo veelderlep Natien , in 6 dagen tijdes op / en in 3 dagen tijdts weder aftrokken / en
hun / daar 'thoolden / fepareerden .
ZohaaſthaddenKoning van Vrankrijkniet vernomen / dat den Prinsvan Oranjen,
geſterkt metSpaanſeTroepen , onder 't Commando van den Grave van Marcin , voor
Charleroy was gerulist / in plaatsvan Tongeren te belegeren ; binnenwelkelaatſte
genoemde Stadt , Zijn Majeſteyt , Monfr.Moncal gelaſt had zichte begeven / (alsges
zept is ) latendeniet meerals 800 Soldaten , en 300 Landezaten ,binnen Charleroy ,30
ljeeft dien Koning aanſtonts gereſolveerten ordre geſtelt / om zelf in Perſoon,van
Parijs na Compigne af te zakken / jendende verſehepden Couriersna diverſe plaatzen
ncerwaart aan /die wel met geldt voorzien waren en ſchreefook aan Duc d'Humie
res , dathy uptzijne Vlaamſe conqueſten , zou zien 9000man by malkanderte verya
deren /" maar den Koning was naulijksupt Parijsvertrokken / ofmen bequam tij ,
ding ! dat Charleroy berlaten / en bupten gevaar was , en dat Monſr.Montaldien
Gouverneur, daar weder binnen gekomen was ; alzo bleef Zijn Majeſteytin Vrank
rijk , en Monſr. Montal Wiert naderhandtmet eerlijke, en bravebedieningen begif
tight.
Als nu ſpakmen dat Keur- Brandenburgh , aldeen vreed-lievent Vorft , zinegenes
gentijept tot den Vrede, (bp diſcours) had verhaalt / als dat hy alleg wel wilde hel
pen hemiddelen /om allevozdere onheplente voozkomen /metproteſtatie,dat / indien
Vrankrijk tot geen redelijk accommodement zou willen verſtaan / hy met zijne Volke
ren , abſolut / tegen hemzou aangaan. Ook had dien Ceurvorſt doorzijn Gezant,
d'Heer Krakou (30 de Engelſe zepden ) by harenKoning , zyn mediatietuſſchen
, de2
Koningen en de Hollanders , doen aan bieden / Waaropden Engelſen Koning zoude
geantwoozdt hebben . Dat het hemvreemt voor quam , dateen Prins, die alsHooft
van een machrigh Leger , en met het zelve vaardighitont ,om zijne gealieneerde , en vol
gensdien hem zelfmede, aante vallen , zich als een peutraalmiddelaar, tot het maken
der Vrede , aapboode, metwelkantwoozdt den genoemden Gezant, (ongedanerzake)
moſt vertrekken . Doots wierdin de maande November ſtaatswijze in 'sGravenhage
uptgewiſſelt de Ratificatie , van't geallieerde Verbonde, geſlooten tuſſchen denDuyt
zen Keyzer en de Vereende Staten , 'twelk de Fransgezinde ,en eenige andere / niet zeer
wel behaaghde.
Den 9 December , 1672. quamen upt Engelande in den Hage, de Heeren Sweedtſe
Ambaſſadeurs, Spar, en Ehrenſteyn (na dat zp met een Konings Jacht,den 6 dico , te
Rotterdam waren gearriveert) om wegeng de Kroon Sweden hareMediatie , tot fuiſs
ſing van den zwevenden Oorlogh, den Vereenden Staat , aan tebieden / gelyk zy aan
den Koning van Engelandt gedaan hadden / en ook van den zelven Koning aangeno
men wag , hare publijke Intrede , en Audientie wierd uptgeſtelt / ter 00zzaak van de
enpaſſelijkheyt van den Heer Ehrenſteyn , en d’Abſentie van Zijn Hoogheyt den Heer
Prince'van Oranjen , maar den Heer Spar, vertrok aanſtandts / na het Landt van
Luyk , en in
quederom quam bp zijn
Hollandt.
welgemelte Hoogheyt voo2 Charleroy , keerendemet de zelve
f
 ka
bli
Bli

D' Heer AERT VAN NES , Lieutenant Admirael

over Hollant te Rotterdam

1
1
 tegen de Vereende Nederlanden , 4571
Of ſchoon het Winter Sayſoen nualberregeavanceertwas / goftontdaarom den
Krijghs-handelnietgeheel ftil/ het kapen ging evenwel voozt: Zeker Capiteyn Frans
, Avonturiervan Amſterdam , boerende een klepn Galiootjen , met wepnigh /
Struys,
of geen Geſchut , mas numaar 2 dagen upt Texel gegeplt / als hem ontmoeter een
Duynkerkers Avonturier , genaamt AlexanderPieters , voerende 'tSchip den Alexan
der , met 9 Stukken Canon , en ongebaar / 60 Man : Deze den Amſterdammerna
jagende / én þp hemkomende/ dedezijn Trompecter al bart / Victorie blazen / alof
bpzijn Vyandt,zijnde van 30 flechten epuipagie , al wech bad ; daar op hem aan
boozdt leggende i ſmeeteen deelVolkover / doch Struysmetdeziinevielzomanmor
digh op de over gekomen Duynkerkers aan/ dat zp dieniet alleen vermeerſterden /
maarzelf inhaar VyandesSchip overſprongen /en deden den altevoegh Victorie bla
zendenTrompetter, 30 al vechtendeoverboozdt dansſen / die welomtrenteen uur ,
genoegh te doenhad / om met ſwemmen zijnhooft bovenwater tehouden / en voor
die tijdt wepnigh genegenthepdt noch gelegenthept / tot Victorie blazen betoondete
hebben ; ende Amſterdammers hadden het aanmoedigen van de Trompet, doenmaals
niet nodigh / want in wepnigh tijdts kregen ze de Duynkerkers t'onder ; den
Trompetter, is noch lebendigh gebiſchty en 'tSchip kouts daar na / behouden
in ' t Vlie op gebracht / met omtrent 50 Gevangens, de reftwag om een luchie
geraakt.
Pu ter tijdt/ lagen omtrent 120 Hollandựſe Ooſter-vaardersvoor Koppen-hagen in
gekozt/ wachtende naar verzekerde gelegentheptom /na't Vaderlandete vertrekken ;
Terwijl was den Hartogh van Richmont , Engelſen Ambaſſadeur ordinaris bp den
Deenſe Majefteyt, op zeker dagh voor Elleneur , in de Zondtte Scheep , meteenige
Deenſe Heeren gaſtereerende ; alwaar hy , onder 't Santee-dzinken / met een anbie
fchaamde verwaanthept / een glas wijn dorſt in ſtellen / op 't goedt Succes , ban
'fruineeren en verbranden dezer genoemde Hollandtſe Koopvaardy-fchepen , in de
Deenze Havens, daarze lagen / in ' t gezicht van't Coninglijk Slot, ja van den Co
ping zelfs /boo;Koppen-hagen: maar ditging evenwel niet aan /algo dieSchepen daar
na behouden in 't Patria arribeerden / en dit Santee- dzinken /bequam die Engelsman ,
al flimmer / als de Hont de worſt,(volgeng tſpreek -woorde) wantban'tSchipgaan
de / wiert hy in de Chaloup , met zulken qualſkhept bedangen / datmen hemin de
Karos , die hem op't Strandtwachte / moſt dragen ; waar medenaKoppenhagen ge
voert wordende/ op den 25 December, wepnigh dagen daarna /isoverleden.
Den Rotterdamfen Vice-Admiraalvan Nes,liep doenmaals door 'tCanaal, om ( 30
men mepnde) de Franſe Oorloghs-Vloot, ( die nu naveel zukkeling / gekomen was )
in Breſt, met zommige Branders te beſtoken /wijl die Haven een beſlooten Kom in
twee armenis : Zoras de Marquis de la Colte ,Luytenant van den Koning, by abſen
tie van Duc de Chaunes , Gouverneur van Bretagne, hier afover Duynkerken was
gewaarſchouwt/ bracht die upt verbaaſthept de gantze Kult in alarm , de Boerenin
'tLandt, de Zee-lien aan Strane, en alles zodanighinde Wapenen , dat gedachte
Vice -Admiraal geen kans had dit upt te voeren , mits windt enwedertegen wagt
Terwijl quainen de Franſe Winter-Soldaten te Morlaix , St. Paulde leon , en te Breſt,
30 dat het daar geheel in alarm geraakte ) niet andersverwachtende/ als dat den Vice
Admiraal daarop zin Chattams zoude gelanthebben : enſchoon dat hier/ om contra
rie Windt, niet af enviel / 30ſchooren de Franſen voor de Hayen nochtangkettingen
en balken , ten epnde niemandt bphun konde komen.
inn Te
458 Dan Franſen Oorlog
CeLande bidtn ook nachatberfchepde Schermutzelen vang ; Opden12 December
1672. quamen de Franſenomtrent soo of600 ſterk / upt Woerdenbp Kamerijk , om
30 wat te plonderen , en Brandthouttehalen ; Den Baron Degenvelt , trok haarmet
400 man , in'tgemoet, commandeerende een Capiteyn met 60 Soldaten vooz upt/
omde Franſe teontdekken /Waar mede hy de zelve i al depngende op hielt / tothy aan
en breedeflootkomende/ ftupte / daarop den gedachten Baron methet gros ,bp hem
komende/ vielen ze gezamentlijk / met groote couragie op de Franſen in / die i dit
geweer van Springſtokken (daar mede een deel van den Barons.Volk gewapentwaz
ren ) niet gewoon / zijnde / op devluchtzijn geraakt/ wozdende van Degenveldt tot
voor de Poorten van Woerden vervolgt aldaar p noch enige Schooten naar de
ſchilcwachten die op de Wallen ſtonden / hebben gedaan / vertrekkende weerom /
metgoedeordre , nahaarpoft ; omtrent 70 Franſen zijn hier doodt geflagen / enver's
bonhen .
Den 22 December 1672. trokken upt de Stadt Utrecht ongebaar 205 Franſen , ko :
mende in Vreelandt , om daar wat te roven en ſteelen ; so van de gelbevertoondat
sich den 23 dito , tot voor den Hinderdam , maar vertrokken werhaaft/ met berliege
van 3 dooden , en 5 gevangens, weder na Vreelandt , daar zp veelmoetwil bedres
ben / met plonderen en branden , gelijk ookin'sGravelandt en daar omtrent / waar
na zp gezamentlikweder na Uytrecht zijn vertrokken .
Die van de Stadten't Landt Vianen , envrye Heerlijkheyt gelegen in Hollandeaan
d'averzijde van de Revier de Lek , omtrent z úuren boven Vyerecht, behoorende aan
de oude en Adelijke Stamme van Brederode , Wierdenin deze tijdt zo gelukkigh / dat
3p de Neutraliteyt, van de twee ſtrijdende partyen , (daſollicitatievan eenigemaanden
tijdte/ verkregen / uprivijzende de hie volgende

Acte van Neutraliteyt voor de Stadt ,

en't Landt yan Vianen.
1

hebbended'Adens
Generaalder Vereenighde Nederlandeſe Provintien , gezien
DeStaten
van Neutraliteyt , byZijn Hoogbeyt , mijn Heerden Prince van Oranjen , CapiteynGe
neraal van de Armeen van dezen Staat, en by mijn Heer , den Grave de Lorge, Luytenant
Generaal van de Armeen van den Alder-Chriſtelijksten Koninckvan Vrankrijk en Navarre,
aan de Stadt van Vianen , en onderhoorige Landen verleent ; welke Aden luydende zijn,
als volgt:
Zijn Hoogbeyt verklaartby dezen , dat Hy, in de Stadt, of in 't Kaſteel van Vianen ,
ofin 'tonderhoorige Landevan dien , niet en zal logeeren , of doenlogeeren , eenigh 1

Kryghs-volk , of Troupes , zijnde ten dienſt van dezen Staat , en onder zijn gebiede, en
gehoorzaamheyt, byaldien dat van de zijde van Vrankrijk inſgelijks werdt gedaan , ge
geven in 't Leger teBodegrave, den 18 O & ober , 1672.
!
Wasgeteekent ,
1

G. PRINS van ORANJEN ,

En noch lager ſtondt , >

Doorordre van Zija Hoogheyo , Huygens.

Wy
 tegen de VereendeNederlanden. 459
5 Wy Grave de Lorge , Luytenant Generaal van de Armeen van de Koning ,commandee
rende wegens Zijn Majeſteyt ,in deSteden en Fortreſſen van Nimwegen , Aernhem , Grave ,
Tiel, Bommel, Schenken-ſchans , Creveceur , St. Andries , Voorne ,en't Landt daar onder
hoorende.

Gezien d'Ade van Neutraliteyt , gegeven by mijn Heer , den Prince van Orangien aan de
Stadt van Vianen , waar van hier boven de copie ſtaat:Hebben wy ,doorordre , en met
believen van den Koning geaccordcert en toegeſtaan devoorfz. Neutraliteyt ,opcondi
1
tien en voorwaarden in de voorſz.A & e begrepen , met dien verſtande nochtans , datbin
nen de voorfz. Stade van Vianen , eenPerſoon zalmogen reſideeren , die wy bequaam daar
toe zullen oordeelen te ſtellen , om ons rekenſchap te geven , of den Inhoudt van deze
Ade, te goeder trouwe wert achtervolght , en om ons te adverteren , ofdaar ook eenige
partyen zich retireeren; Het welke mijn Heer den Prince van Orangien , van zijner
zijde inſgelijks zalkonnen doen , welke 2 Perſoonen van de een en d'andere zijde , in de
voorſz. Stadt, en't Kaſteel van Vianen ſecuur zullen zijn , en zullen mogengaan en ko
men , vryelijk , yder van , en na de zijdevan zijn partye, zonder eenigeverhinderingo.
In getuygeniſſe der waarheydt , hebben wy dezen geteekent, en door onzen ordinaris
Secretaris ,doen ondertekenen , met het Cachet van onze Wapenen. Gegevea ce Nimme
gen , den 8 November 1672.
Was geteekent , LORGE de DURAS.
Ennechlager , door ordrevanmijn Heer ,
De Bardoa.
Zijn Hoogheyt aggreëert de conditien van deActen van mijnHeer ,denGrave de Lorge;
waar van hier boven de copie ſtaat. Gegeven in 't Leger, ' Eyſden , den 24 Novern
bar , 1672.

Wasgeteekens.
G. PRINCÉ van ORANJEN ,
En noch lagar ftondo
Door ordre van Zijn Hoogbest , Huygens
Wyhebben geaggreëert , geapprobeert, en geratificeert, aggreëeren , approt.aeren,
en ratificeeren bydezen , debovenſtaande Adens , na haar forme en inhoude , ſtaan toc ,
voor zo veel ons dezelveaangaat , dar de voorfz. Neutraliteyt , punctuelijk wordt geob
ſerveert, en beloven dezelve, getrouwelijk , en onverbrekelijk , in alle zijne deelen,
te doenonderhouden , en obſerveeren , zonder daar yets tegen te doen, of gedogen ,
dat'er yets gedaan wordt, directelijk of indirectelijk , in wat maniere het ook zy:
getuygeniffe der waarheydt , hebben wy dezen doen teykenen , door den Preſident
van onze Vergaderinge , en van eene van onze Griffiers ondertekent, mitſgaders
2002 daar
466 Den Franſen Oorlogh
daar onder aan ons groot Zegel doen hangen. Gegeven in den Hage, den Is Decemi
ber , 1672.
Was geteckent ,
W. de NASSOU,

En op de Replyque ftont,
Ter Ordonnantie van de gemelte Heeren Staten Generaal, en was
geteykent , H. Fagel, hebbende onder uythangen een groot
Zegel van rooden Wafſche.
Omtrent deze tijdt verkreegh ook het Hollandts Stedeken Leerdam , daar Zijn
Hoogheytden Heer PrinsvanOranjen ,Gravevanis de Neutraliteyt van wederzija
ben / en trok nu het laatſte van 't Franſe Garniſoen , daar upt/ na Kuylenburgh .
In deze maandt van December , quam den Prins van Koerlandt perſoonlijk in
's Gravenhage : Hy had 3 Regimenten beſtaande in 18 Standaarden , zo Ruyters als
Dragonders ten dienſt van den Vereenden Nederlandtſen Staat, aangenomeni alle
zeer ſchoon Volk , onder de zelve waren veelvan Adel : Aan hem wierd ordregeges
ven / om dit zijnVolk , ( dathy eerſt in Emder-landtgelaten had /en nu al in Vrief
landt genadertwap ) in Hollande te doen komen /maarde ſtrenge Winter en felle Vorft
begon zo hartte domineeren /datjydaarvooz eerſt moftenblijven; houdende op zom
mige plaatzen , maar paſſelijk goethups / daarover de Vriezennietwepnigy klaag
den / zo datzy bly waren / doen zp / naar 'tophouden van de Vorſt, te Scheep naar
Hollandt gevoertzijn : c'Amſterdam aankomende / begonnen daar mede al eenige
potzen aante rechten / doch men ſtelde welhaaſtordredaartegen / en maakte dat
beze woeſteRoof-vogels (datdaaromevenweizomtijdts de ſlimſie Krijghs-luy nieten
zijn ) ſpoedigh in't Staten Leger zijn verzonden . Veel Franſe quamen nu uptNaerden ,
Woerden , en Utrecht, overloopen / klagende over de onlndeljke koude, die 3P /
niet alleen / ongewoon/ maar gantſchniettegen de zelve / gedoft waren.
TeWoerden leefden de Franſen ook onbarmhartigh met de Inwoonders : Dan de
Luyterſe Kerk maaktenzp een Hoy-ſchuur, ptaken dehuyzen , dicht voor dePoort
ftaande / in brandt, dat de bonken in de Stadt bloogen / en den brandt, daar binnen
geraakt is/ dan wierd weder geleſcht. Onder voorgeven / dat’er veel gevlucht
goedt in de Burgers huyzen bewaart wiera / floegen de Franſen veel Kiſten ,en Kaflen
open / en haaldender upt/ 't geen hun aanſtondt: Zp dwongen de Burgers, niet ab
leen aan de Stadts Fortificatien te arbepden / maar moften ook de boomen , in haar
opgen Boomgaarden om ver hakken enhare Tuynen zelfs ruineeren . Hierop volgy
den zware Ziekten eneen ſchrikkelijke ſterfte, 50 wel onder de Burgers , als onderde
Franſe, en mits dekoude , braken zp alle Luyffens , Pothuyzen , en Leuningen van
voor de huyzen af , en van die geene die ledigh ſtonden en daar de Inwoonders upt
geblucht / en van die verlaten waren / rukten zp de Venſters , Deuren , Solder- plan
ken , ja zelfde Balken upt/ omte branden , doorwelk onozdenttijk ftoken, verſcheps
dehuyzen zijn inbrand en aſſen geraakt/ zo dathetzomtijotsgeſchapen ſtondt/ als
of/ de gantſcheStadt inkoolen zu veranderen h: átRaadchuys en deWees-kamer hasn
roofde
 tegen de Vereende Nederlanden . 461
roofden sp ; de Arm -kiſt, die in 't branden van de Kerk ,op 't Stadthuys gebracht
was / plonderden zy ſchoon upt / en evenwel moſten de Ingezetenen noch groote
Schattingen en Contributien , na hare gelegenthepdt / betalen .
Dogeellendige Slavernye van die vanWoerden was in der daadt zeer benauwt/
dewiji dat'ergeen uptkomſt te gemoet gezien kon wozden/ maar de onmenſchelijke
Wreedtheyt, die d'Inwoondersvan de ſchoone dorpen , Swammerdam , en Bodegrave
door defurieuſe Franſen op't onvoozzienſte / op den hals quam / wasnoch grouwes
lijker / doch duurde maar vooz een korte tijdt 7 hoewelin de zelve / veelonnozelemen
ſchen , door een ſlimmer als beeſtachtigeſ en Barbarife pijnen , haar leven moſten
$ epndigen ; en de ontvluchtende hare Ouders , Vrouwen , Mannen , Kinderen , Vrien
den , beneffens hare huyzen , en gerede Goederen , hebbenmoeten verlaten .
Overval , Plonderingh , Brandt, en Wreedtheden , der Fran
fen , te Bodegrave , en Swammerdam , &c.
it N ſoen begon zichdeernitachtigh tot Vriezen aan te ſtellen ; dit verwakkerdeniet
alt
us
Wepnigh de moedt der Franſen , die zedert't vertrek van haren Coning , al om doo;
'twater ge upt/ Hollandt niet verder konden intrekken ;maar nu mepndenze doo
Jo de Vorft een hardegrondt, endoo2 'r Ys , een vaſte Brugh te bekomen / om daarover
Hollandtgeheelte ruineeren : hier bp quam noch / datze wijten / dat Zijn Hoogheyt
den HeerPrins van Oranjen, met de mee tekrijghs-macht, in 't Landt van Luyk, en
Alzo berce genoegh van der handt was. Den Hertogh van Luxenburgh dede dan toe
Utrecht af komen en vergaderen / debeſte en uptgelezenſte Troepen des Conings , 30
te Paerd als te Voet (waar onderwel 1000 Officierenzijn geweeſt/) upt de Garniſoenen
van Zutfen , Doesburgh , Aernhem , Nimwegen , Tiel , Bommel , & c. zo veel als
die eenighzing konden mi,ſen / en trok met dit ſchoon Leger ,met Trommels ,Pijpen,
en Schalmeyen , ſchier al dangende van vzeughde7 (ofmiſſchien omhaarte verwar
men )naWoerden , daar dien Gouverneur ,Comte la Marcq zich ook methet meeſte
gedeelte van zijn Garniſoen bp voeghde / makendete zamen omtrent 140f 150oo man ,
Dit Legertroh dan / des nachts t, ulichen den 27 en 28 December , 1672. van Woer
den af, over 't Ys , na de Myeen Sechvelt, met zodanigen vreughde, al of 3P / niet
alleenLeyden bemachtight/ den Hage al uptgeplondert en verbrandt (het welk / na
dat men beſpeuren kon haaroogh -witis geweeſt) maar gantſch Hollandt onder
haar onder draagilijk gewelt / al hadden t'onder gebracht.
DeFranſen aldus komendetujſchen Sechvele en de Mye, wierden aan deSlim -we
tering , geſtupt / doo; dien de zelve 1 door 't ſterk firoomen was open gevloept/ hier
op Wierd eenigh van hun Volkna Sechveldt gezonden , die aldaar de planken van de
huyzen bzaken waar mede zp Bruggen maakten / doch het Ys, Hon dezwaarte van
't Volk dat daar op quam / niet verdzagen / waar over het meeſte gedeelte van't Le
ger , daar onder alle de Ruyterye, weder te rugh ! naWoerden gezonden wierd /
maar omtrent 3500 man raakte over't Ys, waardoor de volgende overlaſt / is upt
gevoert. Den Capiteyn dieden Uytlegger, in de Mye,leggende bp de Vogelkoy ,
commandeerde / en den Baillaw vanNieukoop (die al op den 27dito , doo2 2 Boden
d'AankomſtderFranſen, aande Overſten van'tquartier te Bodegravehad doenmabekent
ken )
Ann 3 ,
462 Den Franſen Oorlog
maken ) zonden nu daar hoenen / omfecours, maar vernamen niets ; den gedachten
Bailluw bzacht evenwel in derbaajt / 4 Compagnien Huỳsluyden ,van Nieukoop en
Zevenhoven , daar noch een Compagnie van Arlander bp quam / onder 3 Capiteyns,
en eenLuytenant, in 't geweer/Waarmede by de Franſen , ( opverſchepde plaarzen
verdeelt) kloekmoedigh in wachte : zo haaſt de Franſen de voozſ .Weteringwa
renovergekomen / vielen zp aanſtondts op den voornoemden Uytleggeraan / maar
sy wierden zodanigh met Schroot upt zijn Stukken begroet / dat zy bit fpelwel haaft
moede warren / en den Uytlegger verlatende / vielenop Nieukoop aan / swel aan
't Noordt als Zuydt-eynde , endat welop vijfverſchepdeplaatzen do gelijk ; maar de
Boeren met goede ordre m couragie traden de Franſen te gemott / floegen dieterug /
en kregen drievan dezelve gevangen / dieze / als in TriumfteNieukoop ; en Arlander
veen mede brachten /hebbende die Plaatzen alzo verdaedight.
DeFranſen ziende dat deBoeren hier zomoedigh als Soldaten hadden gevochten/
berlietenhaar / en trokken de Mye-kadelangs / na Bodegrave en Swammerdam , bes
robende en plonderde onderwegen alles daarze bp konden komen / ſtaken ook / om
ſchrik te maken / 5 af6huyzenin den brande, doch aan deMye vondenzp kuepnigh
goederen , en noch minder menſchen , want dewilhet Krijghs-volk , wepnigh das
gen tevooren van daar op ontboden was / waren de Huysluyden ,methare beſte / en
gereedtfte goederen al wech gevlucht / maarde wepnige dit zp hierendaer nocy von
den / ſchudden zynaaktupt/floegenze bontenblaeuw 7 latendebaar inde koude , al
gonochhaarnaakt, en ellendigh Lichaam behouden , sp plonderden medeeen doodt
Lijk, al gekift / om begraven te worden / datze van hetLinnen endoode-kleede bike
roofoen .
d'Ingezetenenvan Bodegrave en Swammerdam hadden al eenigentijdtgeleden /hars
goederen willen wecy-vluchten / doch 'tWierdhaar door't Krijghs-volk belet , want
deze wijten wet / dat zp / (wanneer de Huysluyden haren Huys-raadt, algbedden , met
haar toebehooren / ſtoelen , banken , keuken-gereetſchap , & c. wecj voerden )als
danzowetnietzouden gedientzijn / en fnozkten over ſulks/geweldigh op / alsdatze
ſterk genoegh waren / (wantdaar waren huyzen , daar 20 en meer Soldaten , in een
huys lagen )om haartegen de Franfe te beſchermen /'twelkzp hun ook met vloeken en
zweeren , op zon Soldaats , genoeghzaam beloofden ; doch aber sommige van deze
Dorp -luyden , die wat verder zagen / evenwel eenige van hareGoederenbegaften
op te pakken / namen de Krijghs-luy (doen het noch open water was ) hare Schuyten
wech / en verzekerdenze ; en daarna /hare Ys-leden , ja Wagens, en Paerden ,op dat
ze haar goernietkondenvervoeren/enoverzulks/ amdat te bewaren /genaadtzaakt
wierden / dagr zelfs bp te blijven .
Als nu deFranſen , van de Mye , op Swammerdam aan quamen / waren de Offi
ciers van'tStaten Volk , al bp tijdts daar afbericht)(en volgengt de kondtſchappen ,)
niet beter wetende/ of 3p kregen alhet Frans Legers, 30 als hetupt Utrecht, enban
Woerden vertrokken was ! 14 0f15000 Man ſterk / op den hals / vondenzich niet
Heftandt/ om frun Poft , die van haar ſterkte / door 'thardtbebzgoren Water, RU
ontblootwas / te konnen verdatdigen ; hier over zijn gp alle die aan de lagezijdevan
ditDorp dewachthadden / alcerzy de Franfen eenp zagen / ſchielijk wech geloopen
en de meeſte Inwoonders dit ziende (latende fichier alles ſtaan achter haar/ die hun
binnen Leyden ſalverden ,maar die in't Dorp aan dehooge sýte/waren so gelukkig
Hist
 tegen de Vereende Nederlanden . 463
siet / wantz hadden nu wepnigh getegentjepdt/ om wech te komen / dooz dien zp
berraſt zijn geworden .
De Brugh leggende/om na't Dorp te gaan / ober den Rijn , die door' t ſterk afloo:
pende water, open lagh / was eerſt op gehaalt / maar deFranſendeden eenigeſchoo
ten op de zelve /en ook na de Inwoonders van't Dorp , en hier op liep het Staten Garni
foen deur / en dat zo haaſtigh / datze hare Zieken in der Franſen handen lieten verbals
len : De Brugh wierd dan neder gelaten / men weet niet wel / dooz wie / maar men
bermoede / dat het de Staatſe Soldaten zelfhadden gedaan / die ( alg'er couragie in had
EN geweeſt) aan dit open water de Franſen had konnen ſtutten / ten minſten voorwep
nigh rijdte. Alduswierden de Franſe, zondereenige tegenſtande , meeſter vandit
ſchoone Dorp , Swammerdam , ſtekendeaanſtondts eenigehuyzen in den brandt , en
liepen voozts in ’t Dorp , om dat te plonderen , en d'Ingezetenen wreedelijk tever
moorden .
boe grouwelijk deFranſen hier hebben aangegaan , kan men zien inzekeren Brief,
Waarvan hetvolgende een Extractis .

36
HEtdroevigh
ren vijf zieke Treur-Spelbegon in'thuysvanmeeſter
menfchen , als vier Jacobvan
Soldaten , en een ander man ,Lokeren ; daardeinwegh
deze wierd was
3d van vluchten afgeſneden , en zijn alle vijfin't húys verbrandt: Groote Govert , een oudt
ziekelijk man , wierd naakt uyt gekleedt, en bonten blauw geſlagen , en geraakte zo
naakt uyt de handen der Franſen , hy vindt een oude dekenmet een oudekuſſen , hy
windt de deken om't lijf, en 't kuffen toteen muts op 't hooft , ontvluchte alſo de doodt
barrevoets door de 'Sneeuw , Pieter de Ramaecker ., wierde doodelijk gequetſt , en is
voorts in zijn buurmans huys verbrandt of verplettert , onder de gevallen ſteenen , doodt
gevonden : Philips Timmerman , uyt Segvele totSwammerdam gevlucht zijnde , wierd
hier door deFranſe wreedelijk vermoort; Willem Onderwater ,wierde doodtgeſchoo
ten; Cornelis Bouwens is niet gevonden , men vermoet dat hy verbrandt is , want daar
zijn verſcheyde menſchen verbrant ,die door het branden niet en zijn te bekennen ; Mar
ritje Jacobs , een kreupel Vrouw -mens, wierd geſchooten , en is voort ellendigh geftor
ven , haar Sufter wierd door de Franſe ſchandelijk geſchoffiert, en haar Lichaam mis
bruykt, zo datze ellendigh geſtorven is ; mijn Suſter, een Vrouw over de 68 Jaren
oudt, met haar Dochtereen bejaarde Vrijſter , meynde noch eenighgoer mee te nemen,
want zy had over de 20 Soldaten in haar huys,maar die verliepen chandelijk , en zy had
de Franſe in haar huys, eerdat zy het wift: Zy wierd metmeer andere Vrouw -lay inde
Kerk gedreven , daar wierden zy van haar gelt, en beſte kleederen berooft : Mijn Suſter
geraakte met haar Dochter uyt de Kerk , maar wierd van een ander party Franſe gevan
gen , en in des Schouts huysgebracht , daarwierden zy bont en blauw geſlagen , en tot
haar onder-rok uytgekleedt , kouſſen en ſchoenen van de voeten genomen , en de kap
van't hooft, gerakende alſlaandeuyt her huys, enging bloots hoofren barrevoets over
't Ys , en door de Sneeuw , tot binnen der Gou , daar zy eenige van haar gevluchte buur
layden heeftgevonden , diemy daar na hebben verklaart , dat zy mijn Suſter niet en ken
den als aan haar ſpraak , om datze zo geſlagen was : Mijn Suſters Dochtergeraakte al
flaande mede uytdehanden der Franſe , maar ziendeeen ander party Franſe op de wegh ,
yluchte ineen Tuyn -huys, daarzy een doodt menſch vondt leggen , diezy onverdacht
by dearm vatte, en zagh zeer verſchrikt, den brandtaan alle kanten opgaan , ſtelden 't
op het loopen nadehoogeBusche , en meyndehaar moeder daar te vinden , die zy (om
dac
464 Den Franſen Oorlog
dat den ayont haar was bevallen) niet kon vinden ; en ging doen bloots hooften barre
voets door de Sneeuw , en over 't Ys, na de Goutſe-ſluys op Alphen , daar haer eenige
kleederen , kouſen en ſchoenen wierden gegeven , zodatze voortvluchten op Leyden ,
om haar moeder te vinden , van waar dat zy weder te rugh keerde op Alphen , en geen
tijding van haar moeder konnende bekomen ,zo gaatze voore naAmſterdam : wy wiften
in geen 8 dagen waar d'eenofd'ander was gebleven, levend ofdoodt: Niemandtkande
benauwtheytvan deze luyden uytſpreken , en noch waren zy gelukkigh uyt de handen der
Franſe gekomen , want die Vrouw -luyden ,die met haar in de Kerkgedrevenwaren
daar onder dar eenige jonge Vrijſters geweeſt zijn,wierden door de Franſe als eengeroof
gevoert, en totvoldoeningvan haar booze luft gebruykt.
de buyt , gevangen na Woerden
DenGrave Koningsmark , diede Poft te Bodegravein afwezen van Zijn Hoogheydt,
commandeerde / hadt dezen aankomſt zo haaſt nietvernomen ofweek metzyn Volk
na de kant vanLeyden , doch zondthet Regiment van den Colonel van Dam , na de
Goutze Sluys, die 't zelve niet alleen bezette , maar ook / zo veeldoenlijk was / der's
ſterkte/Waardooz/ aan die kant den Faanſen inval pozder geſtuptwierdt. Den Lieu
tenant Colonel van 'tzelve Regiment , den Jongen Paffenrode , brak ook een gevaars
lijke Brugh af. Bodegrave aldus medeverlaten / vielen de Franſe daar ook onverhin
dert / binnen / en hielden daarnoch ſlimmer hups / alg te Zwammerdam , volgeng den
inhoud van den popuſz, Brief, te zien upt hetnevensgaande
E XTRA C T.

TotBodegrave n, ishetnochveel grouwelijker toegegaan :wantdaarworde,( doer

onze Soldaten uyt het Dorp aan de hooge zijde waren gekomen) de brugge van de
vluchtende Soldaten met haſpels en vaten afgebolwerkt, zo dat de Inwoonders niet en
konden vluchten , daar-en-boven was haaraangezeyt, datze van de Soldaten niet verla
ten zouden worden , maar ſlechts verwiſſelen ,en ander volk in haar plaats komen zou ,
zo dat de Franſe in het Dorp waren , eer dattetdeInwoonders wiſten , wantMachtelt
Damen , daar Koninksmark had gewoont, kreegh de Franſe in haar huys , nietbecer we
tende of het was Princen volk ; want zy zeyden tegen haar, Vrouw gy zult nu andere
gaſten hebben, ghy moet ſchoon linden op de bedden leggen , de Vrouw wel te vre
den zijnde, gaet datelijk te werk , en doet zo , maar voor haar goede dienſt wierdt
zy gevangen na Woerden gevoert, en haar huys in brandtgeſteken : Hier begon nu het
droevigh Treurſpel te eyndigen , want te vluchten was de luyden de wegh over Landt
benomen , als gezeyt is , en 't Yswas te zwak om te paſfeeren ,zo datal de Lowoonders,
meteen Schouwe over den Rijn moftenvaren : Daar geraakten ten eerſten eenige huyzen
in den brandt: Gijsje Koerten , een blinde Vrouw , wierd met 4 Kinderen in haarhuys
verbrandt: Cornelis Korllen was doende met wat goet te vluchten , maar het wierd hem
ontrooft, en hy wierd doodt geſchooten : Gerrit de Lange, wierd in zijn huys ver
brandt; de Vrouw ontvlucht zijnde , is koorts daar nageſtorven : SimonBranden ,wierdi
doodt geſchooten: waar Breurtje en zijn Vrouw zijn gebleven , kan men niet te we
ten komen , ofſe verbrandt of vermoordt zijn ; zijn Dochter wierd ſchandelijk ge
ſchoffiert, zodatze daar van geſtoryenis : een vreemt man lag daar jammerlijk vermoort:
Grietje Lambers, en Marritje Wolpheres , wierden beydedoodt gevonden : verſcheyde
Vrouwen ch jonge Dochters, zijn als een geroofde buyt gevangenna Woerden gevoert,
boere
‫تیجے‬
Franſe Tiranny gepleeght op deHollandtſeDorpen .

undin

AU
 tegen de Vereende Nederlanden. 465
hoeſe daar getracteertworden , is beter te denken als te zeggen ;ik kan hetgetalder
dooden , die hier in deze furie zijn vermoordt, verbrandt en verſmoort , niet eygence.
lijk beſchrijven , want daar worden noch veel van de Inwoonders gemiſt, alzoo door
het branden , de luyden onkenbaar geworden zijn : ook zo en kan niemandtdewreede
heyde die de Franſe aan de Inwoonders van Swammerdam en Bodegraven hebben be
dreyen , na hare grootheydt beſchrijven , om dat elk genoegh te doen had om zijn :
eygen Lijf, in deze haaſtige vlucht te bergen , want elk moſt het zelve als een ge
roofde buyt ſteelswijs wech dragen , zo dat de kinderen van de ouders afdwaalden ;
en de ouders geen tijdt hadden om haar kinders op te zoeken &c. De ellende
die de Inwoonders
ſpreken van deze 2 ſchoone
, want de menſchen Dorpenalsopdietijdt
ſtorven wech muyzen , geleden hebben
deDoctoren , is niet
zeggen uytte
, dat het
bloedt door de ſchrik te zamen is geronnen : de meeſte helftvan de menſchen die uyt Bo
degraven ter Gou zijn gevlucht , zijn wel wech geſtorven , datisvan 500 wel 300 men
ſchen : en tot Leyden Iterven de menſchen diedaar gevlucht zijn metmenighten , & c .
Een ſteenen hart zou zich erbarmt hebben , over het loeyen , blaren , en ſchreeuwen
der ſtomme beeſten , die hier op deze tijdt met zo grooremenighte zijn verbrandt, 10 ,
12 , 14 , en meerder op een ſtalof in een huys : En doen de Franſe den 30 December ,
1672. weer na Woerden vertrokken , hebben zy 't alles voort uytgeplondert totdicht
aan de Goutſe-fluys toe , en huyzen , ſchuuren en hooy-bergen, ook deſchepen die tot
Swammerdam lagen , voort in brant geſteken , zo dat er niet is ſtaande gebleven als het
huys vande Schout tot Swammerdam , en 3 of4 kleyne huyzen ,daar den brandt nietop
heeftwillen vatten ;de Kerken totSwammerdam en Bodegravenzijnook verbrandt. De
ſchade van de goederen , die was noch te verwinnen , maar de ellende van deonnoozele
menſchen die hier met zo grooten menighte verbrandt, vermoort, verſmoort en ver
kracht zijn , isniet tebeſchrijven : De wreedtheydt en is nietom uyt te ſpreken , &c. de
de hiſtorie van’t gepaſſeerde heb ik hier na de waarheyt beſchreven .
A. T. VERDUYN.

Doozts hebben de Franſe , tenigevan deze ellendige Inwoonders , gedwongen / de

de Schuyten , daar inzy haren geroofden buyt geladen hadden / voozt tetrekken , den
Rijn op naWoerden toe / alzodit water dooz hetſtroomen openwas / dzjjvende haar
als Jagers Paerden , doch met bloote degens,voort.
De onmenſchelijkhedendie de Franſen alhier noch vozder bedreven hebben / heeft
zeker Vriende tot Utrecht, upt hareepgene bekenteniſſe (aldaarwederkomende aan
getepkent /en aan zijn Vriendte Amſterdam overgefchieve / lupde als volgt :

E X TRRACT

Uyteen Brief van Uytrechtvan den 11 Januarii , 1673.

W zenden
Aerde,behelzende
Vriendt,Ikkan,uyt deovervloedtmijns herten,niet nalaten
UE,deze toete
dewreedtheyt en moorderyen der Franſen, gepleeghe inde laat
ſte reſcontre,te Bodegrave en Swammerdamvoorgevallen,zo als ik het zelveuyt de mont
der
466 Den Franſen Oorlog
der Franſenzelfgehoort hebbe, endoorveele vanhun geconfirmeert is : Ja zommige
van hare Officieren die ook zelfs in Turkſche Oorlogengedienthebben , getuygen dat
ze diergelijke wreedtheden noyt gezien of gehoort hebben , gelijk twee Juffrouwen ,
die eerſt door de Soldaten naakt wierden uytgekleet', en doen door verſcheydenevan
haar geſchonden ; een Frans Officier, dit ziende , heeft haar ontzet , en zijn mantel
sevens andere kleederen die hy bequam , om haar naaktelichamen geſlagen : Doch al
zo deze Officier gecommandeert wierd zijn poft te bewaren , was hy genootzaakt deze
Juffrouwen te verlaten, en de zelve aan een ander te recommandeeren ; doch deze eerver
gecen fiel heeft haar terſtonde wederom.geſchonden , en zodanigh ook van deSoldaten
laten mishandelen , welke, na darze aldus haar vuyle wille methaar gepleeghthadden ,
de ſtampers van haar roers in haar lichamengeſtoken , en dezelve alzo opgeſcheurt , en
haar deerlijk vermoort hebben . Den Heer, die zulks verklaartgefien te hebben , is UE.
wel bekent, als mede die gene die de Juffrouwen eerſt bewaarde en ontklede, welke
haar daar namet droefheytdus mishandelt op den dijk heeftvinden doorleggen. Deze
verhaalde ook , dat hy , in zeker huys een.yffelijk geſchreeu hoorende, daerbinnen
tradt, en vondteen jonge vrouwe dievaneenige Soldaten geſchonden wierdt; waar op
hy zijn Piſtool nam , en meyndeeene van die ſchelmen te doorfchieten , maar het zelve
weygerende, floegh op dekop deseenen zijnpiſtool aan ſtukken. Zeyde voorder , dat
ter op de zelve kamercweeoudeluyden , man en vrou , tebedde lagen , die over de 80
jaren oude waren , zijnde Vader en Moeder van degemelde jonge Vrouw , welke mal
kanderen in den arm gevat , ſchuddende en bevendewaren , uyt vreeze van vermoortte
worden ; deze zoude met huys en alles verbranthebben , maar wierden door hem ge
ſalveert. Inſgelijks hebben zy een moederinethaarvier kinderen , die haer om het lijf
vlogen , en uyt benautheydt onder haar kleederen kroopen , te zamenjammerlijk vere
moort. Van degene die in dekerk gevluchtwaren ,hebbenze verſcheyde Vrouws-per
zoonen ſchandelijk geſchoffieert , en haar daar na by't hayr opgehangen , en doodtge
ſchooten , andere deborſten afgeſneden , en daar naverbrandi.Ja de Franſen verklaren
zelfs, dat zyverſcheyde jonge meysjens gezien hebben , dievan ſchriken vreeze zelfsin
den brandt liepen ,om de tyrannige wreedtheden van deze bloerhonden t’ontgaan. De
Heer die't zelve verklaart gezien tehebben , leythier ziek tebedde, alleen , zo by zeyt,
enmishandelinge diehyvan die armemen
door alteratie van de grouwelijke maſſacre
ſchen heeft moeten zien. Zeker. Officier, die hier op de NieuweGraftgebiljerteert is ,
veklaaart dat hy zeven Perfoonen in een huys gevonden heeft , die hy zocht te beſcher
men , maar door'tcommando van op zijn poſt tepaffen , de zelve heeftmoeten verlaten ,
en daar naweder komende , heeftze allezeven vermoort vinden leggen. 't Enisniet om
uyt te ſpreken 'tgeen men dagelijks van hare wreedtheyt uyt hun eygen monden hoort.
Doch ineenige Officiers is noch mededogen gevonden , dewijle zy verſcheydekinderen
hiermedegebracht hebben , die zy zeggen datuytde brandt gehaaltzijn. Van deze hceft
de Heer Peterſon een Meysjevan zeven jaren tot zich genomen , wiens Ouders mede ver
brandt zijn , aan welk kindt wel te zien is , dat het van vroome Gereformeerde lieden
moet geſproten zijn, dewijl het van zelfsweetdesavonds en 'smorgens op zijn knien te
vallen ,en allerhande gebeden tebidden , ook het Geloof en de tien Geboden uyt te ſpre
ken , &c. Een Capucijner Monnik zeyde tegen den Hertogh van Luxenburgh , Zuls
By zo een ziel-aan den Duyvel geven ,dieby ons uytden brandegehaaltis ? dat hoortniette
wezen. Niet te min de Heer Peterfonheeft het kinebehouden. Zyhebben ook noch een
moye Jongen mode gebracht,waar overalhier onderhungroote moeyelijkheyt ontſtaan
is ,
 tegen de Vereende Nederlanden . 467
is , alzoo eenige ayt wreedtheyt hem noch verbranden , ofmet de kop tegen de muur
wilden doodt geſmeden hebben, doch deze hebben zymet haarna boven gevoert, zulks
dat daar niet verder van te ſchrijven is.
20
Dit zijn maar eenige ſtaaltjes vanhun Barbariſche wreedeheyt, want als ikalle de vuy.
lighedenen moorderyen zoude verhalen ,daar zy zich zelfsvanberoemen , ik zoude de
palen van eenBriefvérre te buyten gaen. Met zulke affchuwelijke inenſchen moetenwy
hier gedurig leven , en de zelve in onze Huyzen logeren , welke dagelijks roemen over
d'afgrijſelijke Wreecheydten moorderye die zy met onzemede-broeders en Bonde-geno
ten gepleeght hebben , c’elkens zeggende, dat zy zo met geheel Hollandt meenden ce
, doen ,en voornamelijk met Amſterdam , daar zy het vreeſlik op gemunthebben. Doch ik
hope dat Godt uw'Stadt bevrijden , en ons van haar vreede handen verlofſen zal , & c.
E
UE. Toegenegen Vriendt N.N.
Dezen Franſen invalbrachtHollande in eenfchrikkelijken alarm , te meerder / vers
mits Zijn Hoogheyt den Prince van Oranjen , met het meeſte Krijghs-volk van den
Staat, noch nietvan Charleroy , te rugh was gekomen / daar doorhet ontzagh, van
eenige Krijghs-Overſten , noodige ordres , en de Oorloghs-macht, om behoorlijken te
genſtandt te doen / niette vinden was : Zodatzommige andere Polten , als die van
den Uythoorn , daar omtrent men noch geen Vyanden gehoozt noch gezien had/ berla:
ten zin : & enige Uytleggersdienudoozt Ysbézet/ niet kondenwedy raken / zijn van
haar ergen Volkin de grondt geboozt / gelijkmede wel fchandelijk hetFort de Niou
werbrugge ('t welk de Franſen, over 't Ys, sooibp waren getrokken )gecommandeert
doo; den Colonel Pain & Vin , leggendehet naaſt aan de StadtWoerden , ( daarvan
hiernameerdervolgen zal) verlaten is geworden.Ondertuſſchenwaren die vanLey
den nietwepnigh ontſtelt ; en hoewd Koningmark metzijn meeſte volk , na dieStadt
geweken was/ vuilden zp evenwelgeen Soldaten binnenlatenkomen / hoewel 3p qua
lrk beſtandt
zouden hebben geweeſt/ om hunne zwakke Stadttekonnenbeſchermen ;
maarin denHagewarende groote en kleynenmet deupterſteangſten ſchrik bevan
gen ; het vluchte alleswat bluchten kon / na deSteden ; menhad aldaar even te ver
ren eennieuweCompagnie opgerecht/van eenige Advocaten, Procureurs, Solliciteurs,
en Suppooften , & c.van 'tHof. Den Hertogh van Holſteyn , die aldaar doenmaale
commandeerde/ reedt geduurighden Hage open neer / ſtellende over algoedeordre ,
als ook / dat'ervooz pder huysden geheele nacht, eenbrandendeLantaerne gehangen
wierd. De Ed: Groot-Mog: Heeren Staten van Hollandt, &c. zonden doenmaals hare
Gedeputeerden , na Alfen , en daar omtrent /om perfect te onderſtaan /hoe het daar
geſtelt mocht zijn ) dewijl men alderley geruchten uptſtropden ; deze Heeren ſchreven
dan daar over de volgende

M I S S I. V . E.

Edele Groor- Mog: Heeren :

WYY komen ſo aanſtondts in het quartier van den Heere Grave van Koningsmark ,
envernemen totonſe groote blijdtſchap dat de ſaken in ſo quaden ſtaatniet en zijn , als
By aan het Schou by Leyden weren geinformeert : Wj vinden de Gontfe Sluys belet; den
DOO 2 Vyandt
468 Den Franſen Oorlog
Vyandt fonder Cavallery of Dragonders, en doen de Boskoopſe en Waddinks-veenſe Bruggens
afwerpen : Zullen ons voortsnaAlphen begeven , om van daar vorder ordres te ſtellen ; de
Heymans-brugge is vangelijken welbeſet , sodat Godt de voorſte niet te vreſenis : De Forten
houden allete ſamen , en den Vyandtheeft niet langer vivres danvoor van daagh. Wy bidden
en wenſchendan uEdeleGroot-Mogende onsſoveelgetoapendeHuysluyden willentocſenden als
mogelijkis , en dat met de uytterſte ſpoet: Alle het VolkdatvoorLeyden lagh , beeft ordre om
terughte keeren na Alphen. Waar mede EdeleGroot-Mogende Heeren , wy(ullen blijven ; u
EdeleGroot-Mogende
Onderdanige Getrouwe Dienaren
Was geteekent,
Frederik van Dorp. Adr. Bosvelt .
Johan Kievit. Corn. Hop:
Gaſp. van Kintſchot. Gaſp. Fagel.
M. Sonk.
Tot Condekerk aan de Haferfonſche
Moolen ,dezen 29 December 1672.

Deze Heeren Gedeputeerden , waren op 'tſchijven van dezer Brief, noch onbe:
wuft / dat het Fort teNieuwerbrugge verlatenwas / waar doo2 delVyanden een
vzpen Pas , om hunop Woerden teretireeren / hadden verkregen / want het begon
nu fterk te Doyen , 't geen devozdere inbreuk derFranſen in Hollandtbelet Gjeeft; daar
door zp ook verſchrikt zingewozden / en beducht dathet Ys , 'twelk zy warenovers
gegaan / hun nu niet zou konnen dragen / gelijk ook de waarhept was / en door den
Hertogh van Luxenburgh , zelfs beproeftis / die metzijn Paerdt in't Ys vallende /met
grootemoepten en eenighzinsbezeert / daarupt gehaalt wierd : En alzo zouden de
Franſen , (bp aldien dit gedachteFort Nieuwerbruggen gehouden had / gelijk hetkon
doen )hebben moeten verdrinken / of haar gevangen geven / bpzonderlijk , alede
Goutſe Sluysgeopent wierd/ en het hooge watermet grooten overvloet quaminſtroo
men / doende het Ys ſcheuren en breken ; maar dat de Ed: Heeren Gedeputeerden
fchreben / dat de Vyandt geen meerder vivres had , als voor vandaagh , dat zou haar
niethebben danvertrekken / nademaal zy daar in een Landtgekomen waren /daar
Kaas en Boter , diedaargemaaktword / in overbloedtte krijgen was . We welges
melte HeerenGedeputeerde , deden 't Leger tot Alfen vergaderen / dat door een deel
Huysluyden verſterktwierd.
d'Heer Admiraal Cornelis Tromp , voor deeg tijdt/ in geen Employ of's Landts
dienſt zijnde / ontfing ! op den 31 December 1672. Ichavens van de gedachte Hee
reGedeputeerde, in't Leger tot Alfen , Waar bp zijn Ed:verzocht wierd / om (poes
digh aldaarte verſchijnen / daar op hy den zelvenmiddagh ten 1 uuren , daar na toe/
isgereden / doch kan totzijn grootmignoegen / vermitsde bp na onbrupkbare we
gen, dien dagh n, ietverder als te Leyden ,komen /des anderen daaghs*'s morgens
zinde Sondagh , endeneerſtenvan'tJaar, 1673.voerhpmet een Sloep na Alfen ,al
daar ten 10uuren aankomende / vont hy indie Predicatie, Zijn Hoogheyt den Heer
Prince van Oranjen ,diedenvoozleden avondtalhierin't Leger te poſt , gearriveert
was ?
 tegen de Vereende Nederlanden. 469
wag na dat hy, op de t'hupskomſt , upt’t Landt van Luyk , tot Breda gekomen
zijnde / de tijdinge / van dezen yzelijken Franſeninval, had verſtaan : d'HeerTromp
alhier nu van Zijn Hoogheyt, minnelijk ontfangen zijndel bleef 'smiddaghs, by
hem ten eeten / en wierd verzocht/ eenige dagen ) aldaar teblijven / overleggende
hoe men de Vyanden beſt zou honnen doen verhupzen ; ondertuſſchen was den Vice
Admiraal Sweers , van Amſterdam , met omtrent 600 Mariniers en Bootsgezellen
ook aldaar gekomen / Waar van op den 4 Januarii , omtrent soo upt ordre van Zijn
Hoogheyt door d'Heer Tromp , in verſchepee Vaartuygen zijn verdeelt / en metalle
noodigh Krijghs-tuygh voozzien. De Franſen, ondertuſſchen de 2 Dorpen Bodegra
ven en Swammerdam hebbendeverlaten / diemenſchen aldaar gepijnight en wreede
link vermoozt / de huyzen geplondert en verbrandt / als gezept is / en voozts eenige
Schepen met Hooy , en Soetelaars waren , die aldaar bebzooren lagen / aan brandt ge
ſteken / Waren nu gelveken na Nieuwerbrugge , welk Fort 3p ledigh / en verlaten vons
den : Waar over Zijn Hoogheyt beducht wag / dat gp aldaar mochten Poft vat
ten / zo is hy , en d'Heer Tromp , met de gedachte Vaartuygen en Mariniers , den
5 Januarii , des morgens vroeghderwaarts gevaren / doch daar komende /vonden 3p
die plaats vandeFranſe mede verlaten / en t'eenemaal geflecht / als ook eenige huyzen
afgebzandt / die zy noch dien voogleden nacht, hadden aangeſteken .
De Franſen te Woerden komende / konden niet verder geraken / want den Kley
dijk na Utrecht nu ondoptzijnde / was hetonmogelijk die tekonnen gebzupken / én
' t water waszo hooghopgeloopen / datalles blankſtondt/ Waar doozzp met Schuy
ten van daar moeſten gevoert worden . Zijn Hoogheyt ftelde vooztwederom op al
les goedeordre , en dedehetFort te Nieuwer-bruggeWederom op maken/ en datveel
ſterker als te vooren. Eenige Noordt-Hollandtſe
Burgerswaren nu ook eAmſterdam
gekomen / die daar / een tidt lang als in Garniſoen bleven leggen / om by alle vore
der overval zo veel nader by der handt te zijn / doch de Vyanden hebben doenmaals
niet verders ondernomen .
Ten Colonel Pain & Vin , die zo ſchandelijk het Fortte Nieuwer-brugge verlaten
had / en met al dat Volk na der Gouda geweken was / wierdaanſtondts in verzeke
ring genomen / en vooz den Krijghs-Raadt te rechs geſtelt. Voedanigh dit Proces
Crimineel gevoert/ en uptgeballen is / dunkt ong noodigh hier te laten volgen/ alza
der zelver ſtukken / van de hiervooz verhaalde Hiſtorie , noch meerder verklaringe
aanwijzen : Ditis dan / als volgt / uptgegeben .

Nademaalby den hoogen Krijghs-Raadtder Vereenighde Nederlanden op den

10 Januarii , 1673.in de zake van Moyſes Pain & Vin , Colonel en Quartier
meeſter Generaal geformeert was , de Sententie hier na van woorde tot
woorde geinſereert.
ALfteZOvanMoyfdenesPai , Collone !,midts
n & , Vinjegenwoordig
Lande gadersin 'tquarQuartier
h gevangen tier-meetotſteAlphen
r Genera, aldentenhogen
dien
Krijghs-Raadt der Vereende Nederlanden bekent heeft, dat hy Gevangen op den
27 December des voorleden Jaars 1672. (als wanneer den Vyandt was aan 'tmarchee
ren naar het Quartier van Bodegrave of Swammerdam ) met den Heere Grave Koningſ
mark , Lieutenant Generaal van deInfanteryevan den Staat, gereden wasnaar Alphen
000 3 yoor
470 Den Franſen Oorlog
voorſchreve , omme aldaar met de Heeren Gedeputeerden van den Staat te conſulteren
over den toeſtandder zaken , doch dathyGevangen gekomen zijnde, onerenude Regi
menten tuſſchen Swammerdam , en deGourze Sluys , als doeneen Soldaatvan de Mye
was aangekemen , adverterende dat de Soldaten, aldaar aan de Mye geftelt, -met den
Vyandt in actie ofgevechtwaren , verzoekende ſecours , dat daar ophy Gevangenwel
gemelte Heer Grave in conſideratie gegeven hadde, of niet noodigh was , dat hy Ge
yangen daar na toe zoude gaan met eenige gecommandeerde Volkeren , en daartoe or
dre van meergemelte Heere Grave ontfangen hebbende , dat hy zich derwaarts met 89
Man vervoeght hadde, en aldaar niet alleen kondtſchap bekomende, dat den Vyandt
maar omtrent 3 à 400 Manfterk zoude zijn geweeſt , maar ook door Luyden , komende
van het Woerdefe Verlaat , hadde verſtaan , datze aldaar van geen Vyandt wiſten , en
dat hy Gevangen 't zelve aan den Heer Grave hadde bekent doen maken , als mede dat
hy zich naar Bodegrave en de kleyne Wirikken zoude begeven , ommevan daareenigh
Volk na de Mye af te zenden , en dat hy Gevangen ook tot dien eyndezich van daar met
alle (poet naar Bodegrave hadde begeven, met intentie om meerder Volk derwaarts te
zenden , en den Vyandt op de zijde mede in te vallen , gelijk hy Gevangen dan ook tot
dieneynde van Bodegrave, en de kleyneWirrikken noch omtrent80 Manvoor de tweede
maal naar de voorfz.Mye afgezonden hadde; dachy gevangen daar van advertentie wil
lende gaandoen , aan den Heere Grave, gereden was tot dicht by Swammerdam , alwaar
hy bevonden hadde, dat den Vyandtalreede binnen Swammerdam voornoemt was , en
aldaar den zelven Vyandt in de ſtraat ook in volle Batalje had zien ſtaan , en zich zelven
over zulks van den Heere Graaf afgeſneden vindende, genootzaakt wasgeweeſt naar der
Goude te retireren , en dat hy Gevangen zich aldaar op 't Stadthuys aan eenigeHeeren
van de Magiſtraat, en bezonderlijk aan den Burgermeeſter van der Tocht geaddreſſeert
hadde, rapporterende’tgunt voorſz.is ; Eninſpecie ook, dat het Volk in deSchanſen
aan de Nieuwer-brugge gepoſteert, numede afgeſneden was , en dat aldaar by na twee
Regimenten binnen lagen ; waar op hy Gevangen van gemelte Burgermeeſter van der
Tocht tot antwoordthadt ontfangen , dat het te wenſchen waar , dat het voorſchreve
Volk binnen der Goude was , alzo 't zelve daar wel was van nooden , dat by hem Ge
vangen gerepliceert zijnde , by aldien hy den Staat en de Stadt van der Goude daar mede
dienſt kondedoen , dat hy zichtot het afhalen van 't voorſz. Volk wel wilde laten emplo
jeren ; En naar dat gemelten Burgermeeſter van der Tocht wederom tegen hem Gevangen
gezeyt hadde, dat 't zelve deStadt van derGoude tenhooghſten aangenaam zoude zijn ,
en dat den Staat daar door ook grooten dienft zou geſchieden , ten inzichte den Staataan
den conſervatie van de zelve Stadtveel gelegen was , om dat die Stadt de Sluyzen in
haar macht hadde , daar door men't geheele Landt zoude konnen laten inunderen; En
dat hy Gevangen wyders tegens gemelten Burgermeeſter van der Tocht had gezeydt, ik
zoudé 't zelve niet konnen doen zonder Guides, den zelven van der Tocht wederom
hadt geantwoordt, die zal ik u doen geven , dat gemelte van der Tocht ook tot dien
eynde aanſtondtsordrehadde gegeven , om drie Guides op te zoeken , blijvende hy,Ge
vangen ondertuſſchen ook byden voorſchreven van der Tochein 't Harthuys , en drin
kende met malkanderen een glasWijn , tot dat de voorſchreve drie Guides byhaer in 't
voorſchreve Harthuys gekomen zijn, als wanneer hy Gevangen zijn afſcheydt van den
Burgermeeſter van der Tucht hadt genomen , en met de voorſchréve drie Guides was
vertrokken tot aan de Drie-brugge, mede gelegen op degroote Wirikken , omtrent
een uure van de voorſz. Nieuwer -brugge , zendende hy Gevangen van daar zijn Die
naar >
 tegen de Vereende Nederlanden , 471
naar, nevens zijn Pitſier, aan den Collonel Manger , Commanderende van de Nieu
wer-brugge, met ordre omme den zelven Manger aan te zeggen , dat hy van daar ne
R经 vensden Lieutenant CollonelFeullana, Commanderende in deMolker Schans, mede
aan de voornoemde Nieuwer-Brugge, met alle 't Volk na de voorſchreve Drie-Brugge ,
en vervolghlijk na de Stadt Goude ,uyt de voorſchreve Schanfſen zoude marcheren ,
en vernietigen alle'tgeene aan denVyande eenige advantage zoude konnen geven ; Dat
bri daar op den voorſchreven Collonel Manger en Feulanade voorſchreve Schanſen had
den verlaten , en met alle 't Volk omtrent 2 uuren daar na aan de voorfz. Drie-Brug
gen waren gekomen , en zo voorts met hem Gevangen , gezamentlijk gemarcheert
binnen de voorfz. Stadt Goude , zonder dathy Gevangen daar toe ordre of laſt van meer
gemelte Heere Gravevan Koninghfmark gehadtheeft, maar allegeerde, dat hyſchrif
telijke ordre van den Heere Gravevan Waldecq zoude hebben ontfangen , om in abſentie
vanden Heere Grave van Koninghfmark , in 't Quartier tot Bodegrave te commanderen ,
en pretexeerde alle 't geene voorſchreve is , met een goede intentie te hebben gedaan ,
om de Militie in de voorſchreve Schans, door den Vyandtvan de Trouppes van der
Staat af-geſneden , te conſerveren, en zijn voornaamſte motif daar toe geweeſt ce zijn ,
't geene tuſſchen hem en den Burgermeeſter van der Tocht , hier vooren verhaalt , ge
paſſeert was ; En alzo't zelve is ſtrijdende tegens den Articul-Brief, en diſcipline Mili
tair, mitsgaders tegens den plichtvanhem Gevangen , en dat 't zelve ook is ftrekkende
e) tot disreſpect , en groote ſchadevan den Lande, 't welk niet getolereert, maar andere
tenexempelbehoortgeſtraft te werden. Zo heeftden opgemelten Krügs-Raadt gezienen
ge-examineert hebbende, de klachte van den Advocaarvan'tLandt ,mitsgaders de in
formatien en andere ſtukken en Munimenten daar nevens ge-exhibeert, en voorts opalles
gelet. Doende Recht, den voornoemdeGevangen verklaart, gelijk hy verklaart wort by
dezen , vervallen te zijn van alle zijne Charges, en voortsgecondemneert om in eeuwi
gegevankeniſſe bewaart, en geconfineert te blijven. Confiſqueert daar en boven alle zij
ne Goederen ten behoeve van denStaat. Ontzeggende den Advocaatvan't Landt zijn
vorderen Eyſch en Concluſieindezen gedaan engenomen , doch alles op approbatie en 4

goervinden van Zijn Hoogheydt.

Aldus gedaan in ' t Quartier tot: Alphen by Zijn Excellentie den Heere Velt-Marſchalk
Wirts , Preſident , en de Heeren Degevelt , la Villaumaire , van Dam , Colonels 3
Valkenburgh , Grain , Cometke , Ylenburgh , Luytenant- Colonels , en Mens,
Majoor , opden 10Januarii , 1673.
Enwasgeparapheert , P. WIRTZ .
Onderſtondi , Ter Ordonnantie van de zelve

Getrekent, JohanMolengraaff.
Dadatnu van devoo?f3.Sententie aan zöne Hooghgemelte Hoogheytrapport was
gedaan / en dat Zijn Hoogheyt de vouznoemde Sententie ge-eramineert hadde
ſcheengeen genoegenin de zelve tenemen /lietdaarover dehierna volgendeMiffive
aanwelgemelte Heer Velt-Marſchalk Wirtz afgaan.
Mijn
472 Den Franſen Oorlog
Mijn Heer ,
Ezien en overwogen hebbende’t Proje &t van de Sententie, tegen den Colonel Pain
>

54 Artijkel van de militaire ordonnantie; over zulks verzoek ik , dat ghy die , op
nienws , in de Krijghs-Raadt doet examineeren ; en na een nieuwe re veue van't gehee
le . Proces , een Rechts-pleging in 't werk doetſtellen , die goedt , krachtigh , en recht
matigh is , volgens de hoedanigheyt der miſdaat: 'tVelk ik uwezorge wil bevolen la
tin , en blijve ,
Mijn Heer ,
Vwen zeer toegenegen Dienaar ,
In den Hage, den 13 fa. Enwas geteekent ,
nuarii , 1973
G. H. PRINCE d’ORA NJE.
Het 54 Artikelder militaire Ordonnantie , daar van Zijn Doorluchtige Hoogheyt,
in degen bovenſtaande Briefmentie maakt /lupdt / als volgt:
N Iemandt en zal mede , ineenbelegerde plaatze van zijn quartier loopen , omap.
pointement roepen of daar van ſpreken , inonwilligh
đen , ofhaar quartierte, bewaren.,ofyemant eeniger zijn tevechten , ofte arbey
wijzevan zulks onluſtigh ma
ken, of in zulken plaatze yerwes doen, daar door de beſcherminge des zelfsmocht
cenighzins verachtert worden , oppoene van met der doodt, zondergenade , geftraft
worden .

Welken Artikel van P. Pappus aldus Wijders verklaartwordt.

Degenen dieeenPlaatste bewaren bevoolen

is,moetzehouden , methulpvande
Soldaten , die hem bygevoeght worden , en kan ’t voor zijn perſoon alleen niet
doen . Nu zijnze alle , zo wel Commandeurs, als Officiers en Soldaten, de Heeren,
die zy dienen , met Eede verplicht, die zy , met alle 't zijne ſchuldigh zijn , tegen
zijne Vyandt , na haar uyterſte vermogen ,te verdaedigen. Deze pointen nu , die hierver
boden worden, ſtrijden directelijk tegen den Eedt, dien zy gezwooren hebben ; wat
is'tdan wonder ,datde contraventeurs, (dat zijn Overtreders) zo zwaar geſtraft
worden, gemerkt die fauten , die men een reys in den Oorlogh doet, zwaarlijk te re
pareeren zijn , &c.

Als nu den welgemelte Heere Velt-Marſchalk Wirtz, den paowverhaalden gant;

ſchen Krighs-Raadt (Waar in mede gecompareertisgeweeſt denLuytenantColonel
Klooſteri , die tevooren vermidts znineindiſpoſiteniet preſentbad konnen zijn )had
dedoen t'zamen roepen /en opnieuwedaoz den zelven Krijghs-Raadtdoen examineeren
en
 tegen de Vereende Nederlanden .. 473
en reſumeeren het geheele Proces van den voorſ3. Gevangen , mitſgaders den zelven
Gevangen zelfs noch nader doen hooren .
Enna datmeergemelte Krijghs-Raadt alles overwogen hadde / 't gene ter materie
dienende was / en eenighzinte mochte moveeren .
Heeft eerſtelijk by de voorfz. geformeerde Sententiegeperſiſteert, enden voorfz. Ge
vangen daar en boven noch gecondemneert, als hy gecondemneert wordt by dezen , om
door denProvooſt van't Leger gebracht te werden ter plaatze daarmen gewoonis Crimi
nele Juſtitie te doen , en dat aldaardoor den ScherprechterhetSwaartover zijn Gevan
gens Hooft zal worden geſlagen. Aldus gedaan , gereſumeert, en geſententieert, in
*t voorſz. Quartier tot Alphen , by de Heeren boven geinelt, op den 16 Janua
rii , 1673 .
Wasgeparapheert,
P. WIRTZ

Onder ſtondt ,
Ter Ordonnantie van de zelve ,

Gereeken ,
Joh. Molengraaff.
ZYneHoogheyt,hebbende ge-examineertdenvooren
tentie by den hoogen Krijghs-Raadt (aande
geformeert, inde zake van tweede ofnadereSen
den Colonel en Quar
tiermeerſterGeneraalMoyfesPain da VinGevangen , en daar tegens andermaal aandachte
lijk gelezen op het 54 Articul van de Ordonnantie Militair, enzich zelven derhalvenom
trent de ſtraffe den voornoemden Gevangen by de voorfz. Sententie opgelecht, nietheb
bende konnen voldoen .
Heeft na voorgaande deliberatie goetgevonden , dat het geheele Proces, by den Ad
vocaat van den Lande tegens hem Gevangen beleyt, ter preſentie van hooghſtgemelte
ZijnHoogheyt , en ten overſtaan van twee Heeren Gecommitteerdens, zo uytden hoo
gen Rade over Hollandt, Zeelandt en Vrieflandt, den Provincialen Rade van Hollande
en Weſt-Vrieſlandt,en den Rade van Brabant , yder reſpective van nieuws zoude werden
gelezen , nagezien en ge-examineert , en dat ook zoude worden gehoort de redenen die
den Advocaat van den Landevoor Zijn Hoogheyt, en de voorfz.Gecommitteerdens
tot adftructie van den eyfch enconcluſie by hemtot lafte van den voornoemden Gevangen
gedaan , en genomen zoude mogen by brengen ; en heeft voorts hooghgemelte Zijne
Hoogheyt na rijpeexaminatie van 'e voorfz. geheele Proces , en alles'tgeneter materie
heeft konnen dienen ofmogen moveeren , midtſgaders gehoort hebbende het eenparigh
advijs van de gemelte Heeren Gecommitteerdens in conformité van 'tvoorfzadvijs, en
volgens den eyſch by den voornoemden Advocaat van den Lande voor denKrijghs-Raadt
ten laſte van den voornoemden Gevangen gedaan , den zelven Gevangen gecondem
neert , en condemneerthem by dezen , door den Proyooſt van 't Leger gebracht
PPP te
474 Den Franſen Oorlog
te werden , ter plaatze daar men gewoon is Criminele Juſtitiete doen, en aldaardoor
denScherprechter metten Swaardege-executeertte worden dat er de doodt na volght:
Verklarende voorts alle zijne Goederen Geconfiſqueert ten behoeve van den Lande. Or
donneert wijders den voorſz. Advocaat van denLande te bezorgen dat de voorfz. Senten
tie na behooren , zonder eenigh dilay ter Executieworde geleyt. Aldusgedaan in's Gras
venhage den 20Januarii , 1673.
Wasgeteekent ,
G. H. PRINCE d'ORANJE.
Onder ſtondt,
Ter Ordonnantie van Zijn Hoogheyt,
Geteekent,

Joh. Molengraaff.
Dee Sententie is atzo ter Executie geftelt / in't Leger tot Alphen ; Den Scherp
rechter , floegh 3 ſlagen , eer het Hooftvan 't Lichaam geſchepden wierdt.
De HeerenMagiſtraten van deStadeGouda , gaven ook upt de volgendeverklaring,
wegens het geene zich tuſſchen / en omtrent de zaakban den Collonel Pain & Vin,
en haar Achtbaarheden had toe gedragen .
En ondergeſchreven Bailliuw , Burgermeeſteren , Raden en Secretaris der Stadt
aldaar het commandement over de zelve Stadt exerceerende , ter ooren gekomen
zijnde , dat den Colonel en quartier-meeſter Generaal Pain de Vin , jegenwoordigh
Gevangen , tot zijnonſchuldinge zoudehebbevoort gebracht , dat hy het af halen van de
2 Regimenten te Voet , namentlijk 4 Compagnien van zijn eygen , en dat van den Co
lonelManjaart, van de Nieuwerbrugge en kleyne Wierikken reſpective, zoude hebben
gedaan , metonderlinge correſpondentie vangemelte Heeren , en datden zelven met
veele omſtandigheden zoude hebben gebruykeden naam van den Heere van der Tocht ,
als of die in zijnparticulier , meerals andere Heeren , daar mede gemoeyt zoude zijn ge
weeft , hebben , om des noodt zijnde, te doen blijken , wat van de oprechte waarheye
en toedrachte der voorſz. zake is , by dezen onder ſolemnelen Eede verklaart, dat op den
28 December leſtleden , in den avondt-ſtondt, alshaarby Miflive van haar Ed. Groot
Mog. van den 27 daar bevoorens toegekomen was haar Ed. Groot-Mog. Reſolutie en
Aanſchrijvens, waar by de zelve aangemaant, mideſgaders verzocht en gelaft wierden ,
op het loffelijk exempel van hare Voor-Ouderen , haar mannelijk tegens den inval der
Franſe te willen defendeeren , en den zelven door het openen der Sluyzen binnen de
voorfz. Stadt , ofanderzins alle ſchade , hinder en verderf toe te brengen , met verzeke
ring , dat haar Ed. Groot-Mog. devoorfz. Stadt na haaruyterſte vermogen zoudetrach
ten te beſchermen, en met allenoodtzakelijkheden te affifteeren , en datde Heeren Gede
puteerdens te Velde haarten zelven dage ten voorfz, eyndehaddentoegezonden by pro
viſie
 tegen de Vereende Nederlanden . 475
viſie onder den voorſz. Commandant 800 Man , met verzekeringe, dat de zelve Heeren
alle vordere voorzieninge tot defenſie der voorſz. Stadt, na haar uyterſte vermogen zou
den doen ; en tot dien eynde van doen afaan alle vordere ordres daar toe noodigh hadden
beginnente ſtellen , en op 't zelve ſubje & zouden zien te concerteeren meteenigevan
de hooge Commandanten ; met recommandatie , dat gemelte Heeren Bürgermeeſters
inmiddelsby proviſie aan de eene zijde vande Stadt wilden doen afbreken de Huyzen,
Heyningen enTuynen, en derhalven terwijl gemelte Heeren Burgermeeſteren in't exe
cuteerenvan de voorfz. ordresbezighwaren , aldaarvoor de StadtsPoorten te Paert geko
men is den gemelten Paint Vin, vragende na de Heeren Burgermeeſteren , en dat het zel
vige by eenige luyden aldaar preſent, gehoort zijnde, dezelvezeyden , dat den Heere
Balliuw daar was ; dat daar op hy Heer Pain d'Vin zeyde, dat hy was den quartier
meeſter Generaal , zeggende met een zeer groote verbaaſtheyt, Wyzijn afgeſneden. Dat
den gemelten Heer Balliuw hem daar opgezeye hebbende,dat de Heeren van de Vroede
ſchap op 't Stadthuys vergadert waren ; hy HeerPain & Vin , zo als den gemeitenHeere
Commandeur Touars verklaart , hem op 'tMarktvelt van de voorfz. Stadt van achteren
quam in gaan , kloppende hem Heer commandeurmeteengroote alteratie op de Schou
wer, en by den Heer Commandeurdaar op gezeyt zijnde, hoe komtghy hier Pain da Vin !
daaropantwoorde, ik ben van de France afgeſneden , ik was doorordre van Koningsmark
gegaan om een detachementvan eenige Troupes te maken , om die van Swammer
damme te ſecundeeren , en als ik meende met Koningsmark teconjungeeren , vontik
de paffagie vol Franſen, ik ben hier gekomen om te zien of de Regimenten die aan de
Nieuwerbrugge en aan de kleyne Wierikken gelegen hebben , alhier al aangekomen
zijn , en zo de zelvehier niet en zijn , moet ik die terftont gaan halen , want zy ander
zints alle verlooren zijn , verzoekende hem Commandeur, dat hy hem wilde geven een
Convoy van 20 of 30 Snaphanen , en dat terwijlhy Commandeur bezigh was daar toe
ordres tegeven , en zeyde dat die wel haalt vaerdigh zouden zijn , zeggende , dat is
immers van zulken haaſtniet , zy zullen wel konnen retireeren en altijd op de kleyne
Wierikken , zonder perijkel , hy Heer Commandeur beyondt, dat terwijl hy eenige
anderezaken dede den gezeyden Pain do Vin , alleenmet drie Perſoonen al voortgegaan
was , dat daar op vervolgens den meergezeyden Pain de Vingeavanceert zijnde in deKa
mere van de Heeren Burgermeeſteren , en by den Burgermeeſter van derTocht,in zijn inko-
men gevraaght zijnde , hoe dat hy daar quam , den zelven Heer aldaar de zelve toe
voerde , en de zelve woorden gebruykten, die hier bevoorèns by den Commandant
Touars gebruykt zijn , en zo impatientigh was , vermits het Volk van den Commandant
mer de Snaphanen noch niet gereedt waren , dat hy zonder daar na te wachten alleen
metdrie andere Perſoonen , die de wegh over het Yskenden, derwaarts ging, zonder
dat denvoorſz. Burgermeeſter van der Tocht , geduurendeden tijdtdatdenvoorfz.Pain den
Vinin de Stadt was , uyt Burgermeeſteren Kamer geweeſt is , en dat alles is geſchiedt ten
overſtaan van de Heeren die aldaar preſent waren , ſtaande die drie Perſoonen als hy Heer
Painda Vin uye Burgermeeſteren Kainerging , al gereed , als wanneer hy verzochte in het
Harthuys een glas Wijn tot zijn ververſchinge te mogen drinken , werdende door de
Heeren de Lange, en van der Tochtvergezelſchapt , dat derhalven den voorſz. Pain & Vin ,
ook over het voorſz. afhalen der Militie, in genen deele heeftverzocht te mogen weten
de confideratien van den voorfz. Bailliuw , Burgermeefteren ofCommandant,nochook
COM
van den voorfz. van der Tochtin 't particulier, noch ook de zelvegeverght daarover te
willen delibereeren , nemaar dat hy de afhalinge als hier vooren is gezeyt , als een on
PPP 2 weder
476 Den Franſen Oorlog
wederſprekelijke noodtzakelijkheyt vaft ſtelde, zonder dat den gemelten Pain du Vin
zich hy yemant in eenige diſcourſen uytgelaten heeft , of deMilitie die hy wilde afhalen
lagh in Forten ofniet , noch in wat ſtaat ofdeForten aldaar , ofdeMilítie zijnde in de
zelve waren , en of de zelve gedefendeert konden werden , of niet; en verklaart den
voorſz. van der Tocht alleen , dat den voorſz Pain de Vin des anderen daaghs na dat de
voorfz. af halinge van de Militie was gedaan , by hem gekomen is den voorfz. Pain de
Vin , de welke zo het ſcheen de voorfz. af halinge verder inziendeals hy des daaghs te
vooren wel hadde gedaan , jegens hem van der Tocht in’t by wezen van den gemelten
Heere de Touars zeyde, in ſubſtantie deze woorden, mijn Heer, ik hoope dat in cas de
voorfz. af halinge my qualijk genomen mocht werden , gy mijn vriende zult zijá , en
dat hy Heer van derTocht daar op geantwoordt hadde, ik heb u voortvarentheytgezien ,
en dat zal ik betuygen , maargymoet weten wat ordre gy gehadt hebt , en verklaart den
Heere de Tonars zulks niet alleen gehoort en verſtaan te hebben , nemaar ook dat den
Heere Pain do Vin op 't Paerdt zittende, om van der Goude af te rijden , tegenshem
zeyde , ik vreeze dat dit afhalen mijn qualijk genomen zal worden , ik bid u in cas van
Roodtaltijdt te willen teſmoigneren de finceriteyt van mijn intentie , dat den Heere de
Lange verklaart, door den Heere Pain de Vinaan hem mede gedaan te zijn. En laatſte
lijk verklaart den Heer Marquis de Touars alleen , dat hy aan den gemelten Heer Pain
du Vin wel heeft gegeven een verklaringe van 't gene in den nacht te vooren in den
Krijghs-Raadt wasgepaſſeert: Edochdat hy verzocht zijndede Heeren van der Goude
te willen diſponeeren , om een verklaringe tewillen geven ,dat hy zulks met haar com
municatie zouden hebben gedaan , 't zelve geweygerc heeft te doen , om dat hy wel
wiſte, datdeHeeren vander Goude daarovernoyegedelibereert of geadviſeert hadden,
noch ook daar toeverzocht waren geweeſt .

Acum Goude den 13 Januarii , 1673. En in oirkonde by de zelve geteekent,

En was geteekent,
H.v. Mey , J. van der Tocht , CornelisdeLange,
M. de Touars , A van Groenendijk ,

Entot meerder beveſtinge van dezen , is 't Stades Zegel hier onderop 't Spatium
gedrukt.
Accordeert met de originele Minute.
Als Subſtituyt Secretaris ,
M. JONGHKINT .
Weele/ die de onmenſchelijke wreedtheden der Franſen (albier te Swammerdam enBa
degrave gepleeght) noch eenighzints willen verſchoonen / mepnen dat zp die upton
perduldige ſpijthebben aangerecht /want de meeſte Officieren en Soldaten hadden ans
ders geen rekening gemaakt/ doen zy op dezen tocht , zo blijdelijk / als gezeptis /
upt gingen / dan den Hage teplonderen i en van daar/ eeu onwaerdeerlijken buyt,
mede
 tegen de Vereende Nederlanden. 477
mede te nemen ; maar zo als zpr'Utrecht upt trokken / begon het Iveer fchielijk t'onts
dopen , en dat bleefalzo aanhouden / waardoo2 3p Hollandt niet verder als hier tot
Bodegrave en Swammerdam dogſten intrekken ; hier vonden zp wel eenige Huys-raadt,
12 en diergelijken Inboel , ook Koe-beeſten ., en ander Vee , en Kaes, dochdit washaar
30 gereedt niet om mede te nemen / en Gelt , Zilver, of Gout, en ander koftelin he
Kleynigheden hadden de Inwoonders , al lang tevooren in de Stedengevlucht en ge
berght/ zelfs bang zijnde / voor haar epgen Krijghs-volk : Als de Franſen nu hare
Trompetten en Trommels , den aftocht hoozden blazen en ſlaan / mepnden zp van
ſpijt tebarſten / om dat zp zo wepnighbuyt hadden gekregen , en doen moſten'tdeze
,2 ellendige Inwoonders , met verlies van haar Lijfen Leven ontgelden / want die niet
wag ontvlucht/ noch zich verſtelen had / was lijveloos , en op dit aftrekken der
Franſen, seght men dat de grootſte Tyrannye, is aangegaan / alzo al de reſteerende
huyzen doen in brandt geraakt zijn / en de arme, beroofde , en bont en blauw geſlagen
13
menſchen , die daar omtrent waren / daaar in germeten / enlaten verbranden , za
50
datze met erbarmelijk ſchreeuwen , en jammeren , en upterſte benauwtheyt , als
Katten bp de muuren , om den brandttontgaan / opklommen / totzp van dit alder:
vinnighſt element , zijn verſtikt en verteert geworden. Hoe vol angſt het als doen
- maals in 's Gravenhage geweeſt is / kan men denken. Dan den Handel teBodegra
ve en Swammerdam , kan men vorder zien in 't Tweede Deel van 'Ontroerdt Neder
DU lande, Pag: 85, en volgende.
CH
Dit gaf alom in Hollande alzulken ſchrik en verbaaſthept/ datmen / omzos
danige overvallents ſtupten / noch nader ordres begonte ſtellen ; de Boeren in Water
landeen’tNoorder quartier hadden het Yslangshare Dijken , inde Zuyder-Zee, open
gebijt / en bewaaliten het zelve . De Magiſtraat van Amſterdam ,‫ ز‬die in haar Stadt
welTesmaalzo veel weerbare mannen konden vinden / als'er onder de Burgers Schutte
ryen waakten / en verdeelt waren / hadden al lang te vooren hun gedachten laten
gaan , om bp tijden van noodt / zich van dezelve te konnen dienen / en tegenſtandt te
doen / zp deden dan / ten dien eynde/ hetvolgende afkondigen :
ORDRE,
Opalle voorvallende Alarm binnen Amſterdam .
MYnHeerenvan den Gerechte in conſideratie nemendedetegenwoordigebekommer
lijke toeſtant van tijden , en dat de zelye vereyſchen , dat tegensalle bedachte en
onbedachte machinatien van de Vyandt, op’t zorghvuldelijkſte mach werden voorſien ,
hebben: na ingenomen advijs van de Krijghs-Raadt , goet gevonden te ſtatuëren en or
donneren ſtatuëren
, en ordonneren by dezen :
I. Dat by voorval van een generaleAllarm op het roeren van de Trommel, en het luyden
van de Klokken alle de Burgers die opWapenen zijn geſtelt, en om in zulken geval dienſt
te doen zijn beſcheyden , met de meeſt doenlijke Ipoet ,zo Officiers als Rotgeſellen , zo .
die inde Wacht als buyten de zelve zijn , zonder exceptie , haar zullen moeten vervoegen
na 'shuys van de Vaandrigh van de Compagnie onder de welke zy reſorteren , om van
daar zonder uytſtel in zodanige Troupenals van moment tot moment aan zullen ko
men met de meeſte acceleratie zonder eenige ordre van hooger hant af te wachten ,
PPP 3 op
478 Den Franſen Oorlog
op die van de Capiteyn ofby deffelfs abſentie van een minder Officier , haar te begeven na
de Allarm -plaatſe haar Capitegnen aangewezen , alle met haar complete Wapenen , op
pene van dat de gene die daar inne nalatigh bevonden zullen werden , ten ware omme
Accidenten en Krankbeden diehen onbequaam maken , zullen werden verklaart meynee
digh en eerloos, en vervallen te zijn van haar Burger-recht, inhabil om eenige ampten te
bekleeden , en verder arbitralijk zullen werden geſtraft , zelfs aan den Lijve, na gele
gentheydt van zaken , en zonder eenige conniventie.
II. Dat om de voorfz. Compagnien zo veelte verſterken als doenlijk zal zijn , en een
gemeen gevaar met gemeene hulpe onder Godes zegen van de Stadt afte drijven , byyeder
Capiteyn binnen detijde van tweemaal 24 uuren zalmoeten werden geformeert, en in
handen van de HeerenColonellen overgebrachteen Lijſte bevattende 't getalvan alle weer
bare Marnen , die in yeder zijn Wijk woonachtigh zijn , en alle die onder den Eedt zijn
gebracht of nader gebracht behooren te werden ; mer diſtinctie van'tgetalvan de gene
diealreede actuele i achtdoen, alsmede vande gene diedaarvan by uyt-koop ofander
fints zijnbevrijdt, en echter in ſtaat zijn om dienſt te kunnen doen, envan de genedie
om haar kleyn vermogen tot noch toe van de Wacht zijn bevrijdtgebleven , met ſpe
ciale denotatie van het getal van de gene die uyt het Magazijn van deStadt vanWape
nen zullen moeten werden voorzien , om actuële dienſt te kunnen doen , en dat met
onderſcheydinge van de gene die bequaam zijn om een Mufquet ofSnaphaan tevoeren ,
of anders de Spies te dragen , en dat yegelijk Compagnie diermate met alle ſtrijtbare
Mannen vergroot zijnde , met volle Wapenen opde te beſtemmen dagen zal optrekken
en reveue paſſeren , zonder dat echter de gene die nieuwelijk onder de voorfz. Com
pagnien inmaniere als voorzeye is zullen werden getrokken, gehouden zullen zijn
eenige ordinaris Tochten of wachten te doen , voor dat haar zulks ſpecialijk zal wer
den gelaſt , maar dat zy zonder eenige nader laſt zullen nevens anderen in casvan Allarm
ор degeordonneerdeRendevous-plaatzen hebben te verſchijnen , en aldaar te pareren aan
deordresdie haar gegeven zullenwerden. 1
III. Dat degene die ten voorſz. eynde uyt des StadtsMagazijnen hare Wapenen zullen
ontfangen , goede zorge zullen dragen ,ten eynde de zelve zuyver en ongeſchent bewaart 4

werden, om naderhandt op ordrevande Heeren Burgermeeſterenwederom in de voor

ſchreve Magaſijnen gebracht te werden.
IV. Dat de Capiteynen met haar onderhoorigeCompagnien in voldoeninge van de bo 1

ven-geroerde ordres ,op haargedeſigneerde plaatzenverſchenen zijnde ,zullenvandaar

niet ſcheyden nochte haar moyeren, voor en aleerhen zulks by de Heeren Burgermeeſteren,
de Heeren Colonellen , of de gene die volgensordre van deHeeren Burgermeeſteren , de char
ge van Lieutenant-Colonellen en Majoors zullen doen , zulks zal werden aanbevolen.
V. En op dat alle misverſtantomtrent hetveroorzaken van Allarm geprecaveert mach
werden , zo zullen alle officieren gewaarſchouwt zijn geen Allarm te maken , dan wan
neer des noot zal wezen , en na dat zywel bedachtelijk zullen hebben aangemerktofzy
ook geabuſeert zouden mogen werden in 't geen haar, als eenige Vyandelijke toelegh , te
gensdezeStadt en de goede Ingefetenen van de zelve voorkomen zoudemogen.
VI. Dat wanneer door ordre van hooger handt, nevens de Burgers eenige gefoldoyeer
de Militie op de Wallen werdt gebracht,de gemelde geſoldoyeerde Milicie nevens de
Burgers
Majoors zal pareren de ordre diehaar vande voorfzColonellen , Lieutenant-Colonellen en
zal werden gegeven .
VII. Dat vorders op het eerſte gerucht van een generale Allarm , nevens de aldaar
geor
 tegen de Vereende Nederlanden. 479
geordonneerde compagnien Burgers, haar op de Wallen op haar geafligneerde Poſten zullen
Begeven alle de Conſtapels, en Bos-ſchieters , en datmet alle de ſpoetdiedoenlijk is, op
penevanaan den lijve, en zelfna gelegentheytvanzakenmet de doodegeſtrafttewerden.
VIII. Inmiddels de Burgerye in maniereals voorzeyt is,haar na haar reſpective Allarm
plaatzen begeven , zullen nevens de Heeren Burgermeeſteren zich in alle ineeſt doenlijke
{ poet, op het Stadt-buys laten vinden de Heeren Colonellen , nevens alle de Heeren van eeni
ge Collegien van Magiſtrature niet onder de voorſz. Compagnien Burgers reſorterende ,
mitſgaders alle Officianten ,Suppooſten enBaden , gelijk ook alle Capiteynen en Lieutenan
ten , die voor dezen in de Burgerwacht zijn geweeſt , alle gewapent met een halveSpiets
en Zjd-geweer, om te pareren zodanige ordres als haar by welgedachte mijn Heeren de
Burgermeeſteren gegeven zullen werden , op een boete van 200 Ducatons en arbitrale cor
reitie, voor de gene die haar ter behoorlijker tijdt ter voorſz. plaatze niet zullen hebben
Laten vinden.
IX. En alzo mijn Heeren de Burgermeeſteren met advijs van de Heeren 36 Raden yer
zocht en gecommitteert hebben,deHeere Lieutenant Admiraal deRuyter ,om te comman
deren over alle de gene die haar Poft hebben aan de Water-kant , zo Burgers ,Soldaten , als
Matroozen , en alle andere die daar werden gebruykt , zo werden de zelve alle gelaſt zijn
is
wel Ed. ordre en bevelen behoorlijk na te komen en te pareren .
X. En zullen ook uyt dien Hoofdeaan de ordres van wel-gedachte Heer Lieutenant
th Admiraal pareren , allede Officieren , en alle andereperſoonen die in dienſt van de Heeren
kt van de Admiraliteyt, of van de Heeren Bewinthebberen van de Ooſt-Indiſche Compagniezul
len zijn geordonneert
doen
en beſcheyden , zo te Water als te Lande, om tegens Vyandtlijke
attaque dienſt te .
re
X1. Dat vorders de Capiteynen , minder Officieren en de gemeene Rot-geſellen van de
be Ratel-wachten ,haargewaarſchouwt zullen houden, omin cas van zodanige Allarm ,zonder
eenige intermiflie , met alle de uyterſte diligentie , yeder op haar aanbevolen Poſten , en
de officieren met het doenvan continuele
Patrouilles te bezorgendatalle diſordreent'famen
rottinge geweert en tegen -gegaan ,en alle onbeylen van Brandten andere ongemakken voor
gekomen mogen werden .
XII. Dat vordersby voorval van zodanige Allarm , alle die van de Mennoniſte Geſint
beydtook alle de Wees-kinderen tothet bluſſen van de Brantaangeteykent,met de meeſters
over haar geſtelt,gelijk ook mede die van de toodtſenatie , aanbevolen zal werden ,haar in
I cas voorzeyt tothet bluſen van Brantgereet tehouden , onder zodanige Opfienders als by.
haar, zo Mennoniften alsFoden , zelfs zullen werden verkoren.
‫ܪ‬

Aldus gearreſteert den 29 December , 1672. Præfentibus deHeeren , Mr. Coenraat van
1
Beuningen, en Cornelis de Vlamingh van Outshoorn ,Heer van Outshoorn en Gneb
hoek , doc. Burgermeeſteren : en allen den Schepenen , demto Jan Six , Heer van
Vrouwemade: En ten zelven dage gepubliceert , Præſentibus deHeeren, Mr. Ja
cob Boreel, preſiderende Schepen a, ls Stede-houder van den Heere Hooft Oficier:
Cornelis de Vlamingh van Outshoorn , Heer van Outshoorn en Gnebhoek , dc.
Burgermeeiter: Joan de Vries en Louis Trip , Schepenen.
In kenpifevan my Secretaris
C. y. HEEMSKERK .
Bu
480 Den Franſen Oorlog
Cp deze afkonding wierden terſtondt/ in al de Stadts Wijken , doo2 de Capiteynen
en Oficieren de omſchrijvingen gedaan / en alle Knechts , Handtwerks-luyden en Va
ren:-volk aangetepkent'/ en elk ten hupzevan haar reſpective Capiteynen ontboden /
a waar zp den Eede van getrouwigheytaan de Stadt, heblien afgelept ; dit beliepos
danigen aantal/ dat deze , met de oude Burgers Schutteryen , tezamen wel rūpm
6000o weerbaremannen honden uptbrengen : het ditVolk moſt bp tijden van noodt
maar gedefendeert worden 22 Bolwerken , en zo veel Gordijnen, ens Stadts Poorten,
bchalven de Water-kant. Alle deze nieuwe Schutters , die genegenthept / en gelegent
Hejst / of iniddelen hadden / om zich van Wapenen te voorzieny ſtondt het zelve vzp1
de andere / zouden die gerect/ en vaerdigh vinden / en uptgedeelt worden / als de
noodt mocht aan demangaan / en 3p voor haar Vaendrighs deuren / bptijde van
Alarm , quamen te verſchijnen / waar toe , inpder Wijk , al Capiteynen des Armes ,
( dat zijn van Wapenen ) waren beſtelt : Want men vont upt wichtige redenen / niet
raadtzaam / om alle dit / meeſt vreemt , en fecht Volk , van alverlep ſlagh , en
Landt aart , ( en die zepden / dat zp onvermogent waren / om Wapenen te konnen
koopen en betalen) eenigh geweer ter handen teſtellen / voog en aleer de noodtzulks
guame te verepfchen / maar wel die zelbe/ onder den Eede van getrouwigheytte
brengen / als gezept is .
Na ouder gewoontewaren ook die Stadts Buyten -grachten opgebijt/ doch in'tYe,
voor de Sebepenen Stadts palen , gebzupkte men een nieuwemanier / want de bijten
gingen daar / (alg te vooren ) niet met rechte Linien , maar met traverſen of hoeken,
in en uptwaarts / gelijk een Schip , moetende / rechttegen de windtaan / nu over
bakboort/ en dan weder over ſtuurboort / ficherp bp de windt opvaart ; ofook
wel gelijk de Loopgraven , daar mede men eenigeVyandelijke plaats, (om voozdes
zelfs ſchieten bevmdt te zijn )zoektte benaderen : In de binnenſte hoeken vandeze
bijten , na de Stadttoe warengeoidomeert eenige Vlotten en Vlotſchuyten , metgrof
Geſchut, vonzzien / om daarmede / zonder malkanderen te beſchadigeni de bijten
langs te ſchieten / en alzo onderde overkomende Vyanden , metSchroot , logtebean:
den / en d'overkomſt te beletten : Doch ten quam'er niet toe. Behalben dit was'er
noch in d’upterſte noodt / fpoedigh ſecours genoeghteverivachten / want boven de
Noort-Hollanders , die alrede/ ( als hier vooren gezept is) e Amſterdam gekomen
waren / en op hunverzoek aldaar mede tocht en wachtdeden / was'er noch in Water
landt, en't Noorder-quartier , een groot getal van zulken ſlagh / die alle ivel belient
waren / dat/ als Amſterdam overrompelt wierd / hun , en alhet ander Landt ber
looren was over zulks zouden zp haar byſtandt niet gewepgert hebben / en in een
mendie bekomen : Van Wapenen , Boskruyten Mondtkoft,was
dagh en nacht konde
mengenoeghzaam voorzien ;de Boskruyt-Mooters, dieom en bupten de Stadt ftons
den / leverden wutekelijks / alle het kruyt , datze maken konden daar binnen / en Gra
nen, & c. waren daarwel voor 2 of 3 Jaren genoegt. DeMenniſten warenook
Barmhartigh , in'tvereeren van eenigeduyzendenRokken ,aandeSoldatentegenden
kouden Winter . Maarwp zullen voor't laatſt vandit jaar, 1672. noch eeng over:
ſtappen na Groeningerlandē.

De
 tegen de Vereende Nederlanden . 481

De Sterkte

K O E VOR DEN
Verraſt, en ſtormenderhandt ingenomen , door
' t Garniſoen van Groeningen , den 3. Decem
ber , 1672. Nieuwen Stijl.
De rampzaligh den gantſchen Somer van dit Jaar 1672. voorde
Vereende Nederlanderswag doodgeloopen / 30 epndighde de zelve
evenwel noch met een gelukkige Avantagie.

-1
HI De ſterkeSterkte Koeverden , op den 12 Julii jongſtgeleden / niet
min fchelmachtigh als ſchandelijk aan den Biſſchop van Munfter
overgegeben / ſchierzonder eenigh verlies van zijn Volk , gelijk hier
vooren verhaalt is/lagh dievan Groeningen en alde omleggende Landen nietwep
nigh inde weegh . Want deVyandelijke partyen liepen zo wel upt Koeverden als upt
Steenwijk , geduurigh in de Drenthe ſtroopen / 'twelk by die van Groeningen niet
kondebelet worden ,want of ſchoonal verſchepde ſterke partyen upt die Stadt haar
tegens wierdengezonden/zoisdoor KundtſchappersdenVyandt daarvan verwit
tight/ dat men haarniet kon aantreffen / wantzp telkens na haar Vaſtigheden res
tireerden; de Boeren op Drenthewierden tot hetbeen toe uptgemergelt/ d002 deon
dagelijkezwarelaſten ) 30 van Brandtſchat ais Contributien , diealledagen van den
Vyandt wierden gevozdert/ zelfs tot voor de Poorten van Groeningen , alwaar ze
haar op zeker nacht met een grootpartye Paerden upt Over - Yffel hebben vertoont /
fpolieerendeen plunderende verfchepde huyzen , voerende een groote buyt , beneffens
eenige Perſoonen van deDorpen Haren en Helpen gevankelykmet haar te rugh ; en
ſtraksdaarna epſſchendeBrane-ſchattinge tot aan en voor de Stadt vanGroeningen ,
zo verrehareTroup was geavanceert/ ja zpfcheven ook de Ommelanden aan /dat
1 zehare Schattingen op degezette tijdt zouden opbzengen ; om welke moetwil te ftut
5
ten / vielen dikwils gedachten om door d'eene of d'ander aanflagh zich vandeze
Roof-neſten tsontlaſten / doch is telkens door't gedenken van de ſterkheyt dezer For
treffen verpdelt en te niet geloopen :Maardoenmenſchenraadt op het aldervertſte
ſcheen / doen was Godes hulpe en byſtandt op het naaſte bp / gelijk in’tnavolgende
genoeghzaam gebleken is .
DeBiſſchop vanMunſter had in deze Veſte Koevordenzijn Oorloghs-Zerel geplant /
gebzupkendehetzelvetot ein Magazijn, entoteen geefſelom Vrieſlandt, Groeningen,
en der zelver Ommelanden hem onderdanigh te maken ; heeft daarom deze Fortrefle
na den aftochtvan Groeningen, noch metmenighte van Paliſſaden verſterkt/ en al
le verballeneWerken verbetert ; achtende deze plaatſe genoeghzaam vepligh / en voor
alle aanflagen bewaart.
Padat Zijn Excellentie Karel Rabenhaupt, Luytenant Generaal van de Stadt Groe
ningen en d'Ommelanden , & c. dikwils doorMeyndert yan Thijnen , gewezene Ke;
099 Iter
482 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
fter binnen Koevorden , en mede een graet Ingenieur , doch nu voorzijn gedane dient
ſten gemaakt Commijs daarter Plaatze , was verkunt(chapt van den toeſtandtvan
dito Fortreſſe, ook dat'er goede gelegenthept wasom op de zelve een aanſlagh te on
dernemen , want het Vyandts Garniſoen daar binnen door Ziekte eenighzing ver
zwaktwas ,en zich verlatende op de ſterkte dezer Veſtinge,hielden ſlappewacht,
30 heeft zijn Excellentie de voo :13. Meyndert van Thijnen dikwils onderzocht / die
baar op ten laatſten aan Zijn Excellentie overleverdezeker Model, bp hemzelfs af
geteekent / hoe deze Fortreſſe in zijn Werken lagh / waar bp hp mede heeftaanges
wezen / hoe dezelve in deze Winter-tijdt over de bevrozen Moeraffen diende aangeval
len / en ook met Godts Hulpe lichtelijk konde gewonnen worden : Al hetwelkebp
Zijn Excellentie wel overwogenzijnde / heeft daarin een goedt behagen geſchept /
doch lietzulks doen ter tijdt aan voorfz . van Thijnen nietblijken ; maar heeft onder
tuſſchen dezegewichtige zake aan eenige Heeren gecommuniceert/ omZijn Excel
lentie hier in met raadt éndaat bp te woonen / die deze voorſtel hebben goet gevon
den ; daar op de vooznoemde Meyndert van Thijnen ontboden / ordre heeft gekres
gen om de Biesbruggen , en wat borders tot dit Exploiet van noodenmochte we
zen / tevervaerdigen ;die daartoe /tot medehulpers heeft gebzupkteenen Klaas Buy
ter, die ook van hem te vooren dikwils na Koevorden was gezonden geweeſt / om
alleg dood te ſnuffelen ; alg mede eenen Klaas Adriaanſz, ten Borgh , Sergeant onder de
Compagnievan Kapiteyn Nyeveen , die ditwerkzeer ſpoedigh hebben voortgezet.
De Bies-Bruggenen anderzinsnuvolkomengereedtzünde 1 zo is doo; ordrevar
Zijn Excellentie Rabenhaupt , op Maandagh den 26December 1872. het Ys, rontom
deStadt Groeningen opgebijt / en's namiddaghs omtrent 3 uuren zijn de Poorten gee
flooten / en wierde niemant toegelaten bupten de Stadt te vertrekken / omalzoo te
verhoeden dat den Vyandt geenkuntſchap van deze preparatien , totdenvolgendeop
tocht/ zoude gewaar worden : Ook wierde aanſtondts Patent afgezonden aan de
3 CompagnienDragonders , die omtrent de Leek gecampeertlagen/ om haar bydie
van de Stadt, op Ďrenthetevervoegen ; Mede wierde dezenzelven avondt upt pder
Compagnie tevoet, in Groeningen Garniſoen houdende / 36 mannen gecommandeert/
beneffens de Capiteyn , een Sergiant , eft een Tamboer ,met ordreom haar des anderen
daaghs ten 10 uuren , gereedt totdenmarſch / voor haarreſpectiveVaendelen te vers
toonen / en dat pder zijn holſter voor 3 dagen met mondtkoftmoeſt verzongen ; de
Compagnien Paerdenwierd inſgelijks belaft om op voomoemdeuure op te zitten .
Het Generaal Commando wierd doo, Zijn Excellentie Rabenhaupt de Overlte Luyte
nant Eybergen opgedragen / zijnde een Man in Oorlogh verzocht) en die proeven van
kloekmoedigheyten goet beleydthad gegeben ;- en naeft hem over de Infanterye de
Overſte Wachtmeeſter Wylers'; de Cavallerye wierdgecommandeert door deMajoor
Johan Sikkinga: Voorts wierd dengeheelennachtovergebrachtom de Bies-bruggen ,
Dommekrachten , Ysſpooren , en ander Stormgereedtſchap op de Wagenste zetten ook
waren alvooren eenige Conſtapels en Boſſchietersgecominandeert tot het werpenvan
Handt-Granaten en 'taanſteeken der Petarden,die al mede op Wagens Wierdengepakt.
Dit nu alles beſchiktzinde/30 is op Dingſdagh den 27 dito , deg namiddaghsten i
uure de Ruyterye tot Steentil-Poorte uptgereden , en ongeveer tot 3 uuren is het Voet
volk, in goede ordre, elke PartyehaarOfficiervolgende (waar onder de Capiteyn Luy
tenantvan Zijn Excellentie Karel Rabenhaupt de booztochthad)van deWaagh over de
Pleyn , aldaar de Heeren Regenten reverentelijk groetende/ dooz de Poele-ſtraat upt
Steen
inn
tegen de Vereende Nederlanden . 483
Steentil- Poorte gemarcheert) beſtaandein allesin 968mannen ,daar onder verſchepde
耀

Volontairen , aig de Broeder van de HeerMajoor Sikkinga en andereEdelen , ook

弹

wenige Burgers , Burgers Zoons en Studenten , doch deze zijn alle te zamen tevoet ,
haar medena gevolgt/ maar eenige andere die haar ook als vrywillige vertoon
den / doch te Paerdezittende/ wierdendoorde Burger-wachtaan dePoorte ,binnen
部, 球

gehouden om teverhoeden datden Vyande geen kuntſchapvan deze aanſlagh mochte

bekomen ; De Artilleryewierdeop i Wagensmedegevoert: Omtrent deGalgen
berghkomende/zois aídaar ten Trompetter gezien / uptHelpenkomende rijden 7 de
进

welkezo groot een menighte Volks vernemende1 terſtontzich omwende / vluchtende

na Haaren , de Heer Majoor Sikkinga zondthem eenige Ruyters na/ om hem te achter
bolgen en te oatten / doch zich bedenkenden / datzijn epgen Paerdt beter berreden i en
謝:

ſneller van loopen was heeft hp hem zelven actjtervolghten ingehaalt / en binnen
Groeningen gezonden /zönde een Munſterſe Trompetter , die met eenige Brieven van de
Biffchop,of gelijk anderezepden /van de Prins van Furſtenburgh in Keulſen dienſtzijn
相

de / na Groeningenwag gezonden /enzo rag niet weder afgevaerdight is 1 alswel

階

IRDE anders zoude geſchiedtzyn / om allezints voor te komen het ontdekkenvan deze ge
Bu wichtige aanſlagh . Daarna wierð'er vooz Helpen een generale halte gehouden en
doenvan pder Compagnie te Paerde 4 man gecommandeert / onder de quartier-mee
der! fter Guardijn , om de Wachten in de Stadt te bewaren ; De andere Ruyterye reedt doen
1. boo, upt naar Gieten , alwaar zp zolangh vertoefden tot dat het voet-volk bp haar
emi gekomen ig ; en aldaar hebbenze de eerſte nachtbernacht/ maar des morgens vroegb
weder zullendemarcheeren / zo is aan een pder een maatjen Brandewijngegebent van
de Zolliciteur Wildervank , die uptliefde op een wagen een Oxhooft Brandewijn had
doen leggen / en tot verquikkinge van de Militie mede laten voeren ; doen is
de Ruyterye wederom voozuptgereeden naar Exzelt, daarzp haar Paerden hebben
gevoedert; en van Exzele na Emmen ,daar jy omtrent 1 uurgebleven zijn : van Em
men zijnzegereeden na Sleen ; en voortvan Sleen op Errem ;en van daar na Waghten
enDalen, haarwijdt enzijdt verdeelende/ om alle kundtſchapbinnen Koeverden te
verhoedení doch hebben haar zonaauw niet konnen Wachten , of3 Dragonders van
de Leek vooz upt geſpat/hadden alreede dievan Koeverden verwittight van onze op
tocht, welke trouwelooshepdt/ hoewelze ( cheen het gantſche Delleyn te zullen ver
zettenenvernietigen ,zo is nochtansnaderhandt dit zelvebevonden eengroot middel
geweeſt te zijn / tot een voozſpoedigeuptkomſt;wantdaar door wierdehetGarniſoen
dagelijks en alle nachten in alarm geljouden , endoor het geduurighnacht-wakenen
menighmaal alarmeerenzodanigh afgematen vermoept/datze /doe derechtealarm
was / in grooten getalle op laar Leger bleven leggen te ruſten / tot dat hetwerk meeſt
beſtiert waar ; Évenwei en zijn dezen trouwlooze Dragonders niet onſchuldigy gies
weeſt / noch ongeſtraft gebleven , wantnaderhandtzijn twee der gelber zijn deGe
broeders ,in hetveroveren dezer Fortreſſe gevangen bekomen / en hebben hareſchel
merye met dedoodt moeten betalen , doch de derde is het ontſnapt; Wzo was ook
degewezene Ritmeeſter Wolf , voor dezen bp de Groeningers gevangen bekomen zin
de , en nu dienſt onder de MajoorSikkingagenomen hebbende ) (niettegenſtaande
hp veelevriendſchapenongemeene beleeftieptvan deze zijdehadde ontfangen/met
en
Ls groote betupgingezijnparole en trouwebelooft had / nochtans bp de eerſte gelegent
hept/ die hem voorgekomenwag) trouwlooflik tegeng EerenEedop Drenthegre
tſchappeert/ en na de Nieuwe- ſchansgereden / en haddedaar inſgelijka advertentie
van
099 2
484 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
van degen optocht gedaan / also hp mtende dat het haarzougelden : ' t Welkin de
Nieuwe-ſchans zulken grooten beroerte veroorzaakte/ datze Hare Wachten verdubbelt/
en alle Stukken wel verzien hebbende / nachten dagh zich in poſtuur van defenſie ſtel
den / wel op haar hoede zinde / hoewel tevergeefs .
De Groeninger Ruyteryedan vooz uptgeredengönde/ en de Paſſenoveral wel beget
hebbende / zois ook het Voet-volk ondertuſſchen door het Landtſchap Drenthe met
klepne dagh-reyzen voozt gemarcheert / op datze niet te zeer vermoept zouden we
gen / wanneer den aanval geſchiede/ en is van Gieten op den 28 December 1672, deg
morgens vroegh weder opgebroken , en op den avondt tot in Odoren geavanceert /
gelegen na by Emmen ,alwaar zp de tweede nachtrufte hebben genooten : en van
daar zijnze op Donderdagh den 29 dito deg namiddaghs tot Errem gekomen / alwaar /
na dat Kruyt en Loot was uptgedeelt/ en de Ys-ſpooren aan een pder gegeven / 30
wierde de geheele Militie met zonderlinge krachten Godevrezende beweeghlijkhept
van de Heer Overſte Luytenant Eybergen belaſt / datze Godt zouden bidden om zijn
genadige Zegen over de aanftaande gewichtige Delſeynen , gelijk gemelte Heer Overſte
zelfs haarin yverige en heyligedevotie voorging ; daar na wierd het Woordegege
ven / HOLLANDT , het Veltgeſchrey , GODT MET ONS, en het
Teken , op dat de eene den anderen kennen konde/ was een bosjen Stroo op den
Hoet; en zijn Ed. ftelde ordre , dat een pder zich tegen 10 uuren des nachtszoude
prepareeren om voozt te repzen : Daarna wierde tot Errem , Krijghs-Raadt gehou
den / in het welke de Overſte Luytenant Eybergen een treffelijke aanſprake aan de
Officieren heeft gedaan / pdertotzijne belooflikeplicht vermanende / en heeft doen
deordre geopentenvoorgelezen/ dewelkenochtansin alle deelen niet enis nagevolgti
mlupdealdus:
OR.DRE van den AAN V AL
op KOEVORDEN.
D na Poppen -haar, met 12 Vakken van de Biesbrugge , en geven haar in aller ſtilte op 1
de Contrełcharp, en eenige Paliſſaden aan ſtukken brekende, zal de Officier die het 1

Gros commandeert ( zijnde de Overfte Luytenant Eybergen )met 300 man op hetKaſteel
aanvallen , eerſt in de Faulcebree en door de Sortie, en zalvoorts 150 man de Wacht ,
faande in 't Baſtion Gelderlandt incorporeeren , en haar meefter maken van't Baſtion ,
de andere 150 man zaldeWacht innemen , ſtaande in de Citadel voor de Kaſteels-poort,
en wel verzekeren het huys daar de Commandant Moy in woont.
Voorts zal een Officier (dit wasde Overſte Wachtmeeſter W or) met de andere300
man op het Baſtion Hollandt aanvallen , op deFaulcebree zal een Officier met 100 Man
by de Doorſnijdinge op loopen , en de Wacht, ſtaande in 't Baſtion Hollandt innemen ;
de ander 200 Man zallangs de Raulcebree loopen tot de Sortie, ſtaande in de Gordijne
fuffchen Hollandt en Zeelandt, en tegens de Secreets-brugge op klimmen , en zom 6
mige door de Sortie , en dan met 100Man gaan door de Ooſter-ſtraate recht ор de
Hooft-wacht aan , om haar van de Hooftwacht meeſter te maken ; voorts een Oficier
met so Man na de Benthemer Poort, en de Wacht aldaar in nemen , en maken haar mee
fter van de Poort, en daarde Poft bewaren ; Een Sergeant met 30 Man zal Poft grijpen
in 'r Baſtion Zeelandt , en daar wel Poft houden .
Een
 tegen de Vereende Nederlanden . 4.85
Een ander Officier (welke geweeſt is de Majoor Sikkinga) zal met 300 Man van de
Troup afgaan , nemende zijn wegh na'tHengelaars huys,achter door deHolvoort,
over de Spaanſe Dijk , over de Kaar, tot aan de Koppe-goorn , leggendeaan de Con
treſcherp op 'tPunct Over- Yffel, en met haar nemen s Vašken van deBies-brugge ,om
mede over 't Bijt te komen , vallende voort op de Fache yan Over -Yffel aan , aan de kant
na Campshuys, loopende de Faulcebree langhs tot aan de Sortie , ſtaande in de Gor
dijne cuffchen Vrieſlande en Over-Yfſel, klimmende op de Brugge van 't Secreetaldaar,
enandere door de Sortie , for dat alle binnen op deWal zijn ; op deWalzijnde , zal een
Officier (die geweeſt is Jr. Rutger van deCamp, Cornet van Hendrik Sikkinga)met80
Mangaan om de Wacht, Itaande in her Baſtion Vrieſlande te incorporeeren';meeſter van
de Wacht en 't Baſtion zijnde , zal een Sergeant worden gecommandeert met 30 Man ,
om zich meeſter van het Baſtion Uytrecht temaken , en aldaar Poft houden tot nader or
dre. ' De Officier die de 300 Man gecommandeert heeft, zal hem voor eerſt meeſter zoe
ken te maken van't Baltion Over-Yſſel, en hetKruydt-huysaldaarweldoen bewaren ,
als mede het Kanon ſtaande op de Batterye aldaar , zendende een Officier met so Man
in’t gezeyde Baſtion. Voorts zal de Commandeerende Officier met de overige Man
fchap hem aanſtonts vervoegen langhs de Barakken tot aan de Vrieſſe Poort, en laten
voort met 30 Man de Schot-poort innemen en bewaren , en met dereſt van 't Volk de
Wacht voor de Vrieſſe Poort incorporeeren , en die Poorte aanſtonts los maken,
om de Ruyterye in te laten , en die Poft bewaren : welverſtaande dat die Troup
twee Koevoeten , eenige Handt-Granaten , met Bijlen en Hamers by haar moeten
hebben .

Deze groote Krijghs-Raadt ge-eyndightzijndel hebben alle Officieren en Soldaten ,

Hoewel berſchepden Gravaminavooggevallen waren / nochtans een groote/ en niette
min ook eenweibedachte/ engeen roekelooge / couragiebetoont ; enalsnu demarſch $
wederom zou aan gaan / zo heeft vooigemelte Solliciteur Wildervank wederom aan
pederManeerrmaatjen Brandewijn gegeven , het welk haar in die koudenachtzeer
wel te pas quam ; en daar op zijnge deg nachts tuſſchen 11 en 12 uuren upt Errem ges
trokken / en vervolgensop een uurmetſtille Trommelen tot Dalen aangekomen / al
waar zp terſtondt zijn doo.getogen / en de zelvemorgen omtrent3 uuren tot aan de
Buyten -werken vanCoevorden genadert ; bier moeftnu eerſt het werk recht begin
nen / daarom hebben zp zich terſtont/ volgens voorige ordre, verdeelt in 3 Eſqua
drons, waarvan de eerſte grelept wierde doo2 de Overſte LuytenantEybergen , die
zoude aanvallen op het Quartier genaamtGelderlandt , alwaarhet Kaſteel was ; zijn
Avantguarde mierot gevoert bp Chiton , Luytenant van de Guarde van Sijn Vorſtelij
Bijlenen Pieken :daar opisgevolghtBar
ke Genade van NaffauinGroningen , met
telt Koenders, met de Lieutenant van 't Hof. De tweede Troup onder deMajoorWya
ler, zullende aanvallen op het quartier genaamtHollandt , zindenaaſt bp tCafteel;
zijn Avantguarde wierdt gevoert bp de Lieutenant Rengers , en deVaandrigh Munter ,
de welke voozt daar na om zijn goede dienſten van Sijn Hoogheyt gemaaktis Capi
reyn van een Compagnie te voer.De derdeaanvalzoudewegen onder de Majoor Sik
kinga, op het Quartier genaamt Over-Yſſel, alwaar het Magazijn was ; en zijn
Avantguarde wierdt gevoert van Jonker Jan Rotger var den Kamp, Corner.
Bp elkeTroup is een geſtelt van Sijn Excellentie , om opzicht te hebben op het
overbrengen van de Bies-bruggen : alzowas Monfr.MeyndertvanThynenbp
099.3 Esya
486 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
Eybergen , Klaas buyter bp Wyler , enKlaas Adriaanſz.ten Borgh , SargeantvanCa
piteyn Nyeveen , bp Sikkinga. In dezer voegen zünze by de duyſternille , dewelke
onverwachtdoo, een dikke en zware Mift vermeerdertwierde/ tot dicht onder Koe
yorden , gemarcheert/ datze de Klokke gemakkelijk konden hooren piaan en tellen.
De Overſten Eybergen en Wyler , Helden die vol couragie en beleyt waren / deze
Plaatze onbekent zijnde/ en ziende zulk een uptnemende Sterkte en Vaſtigheydt voo?
hareoogen , vielditwerk in 'teerſt zeerzwaar voorom te volvoeren / hebben derhal:
benſpraak gehouden metMonſr.Mijndert van Thijnen , die de gelegenthepdt van deze
Fortreffe zeerwel bekentwas / en daarom niet / often minſten zeer wepnigh / twijf
felde aande overwinninge;diebaar verzekert heeft/datter geen zwarighepten was/
ja datze binnen kosten tijdt Meetter van deze ſterke Veſtinge zouden zyn / dat men
maarkloekmoedig ) aanvallen / opklimmen / en den Vyande aantaſten moeſt / dat
hp haar vooz zoude gaan / en haar de plaarze,waar opzp moeften aanvallen / wij:
zen zoude; endatzeeen Schiltwacht zouden ſtellen tuſſchen hementuſſchen haar
om malkanderen alzo dies te beguamer te mogen veradverteeren / en alzo voous
marcheerende hebbenze de Schiltwachten van de Wal geduurigh hooren roepen :
Wie daar ? doch Monſr. vanThijnen dichtaan de Gracht komende 7 hoogde eenige Sol
daten op het Contreſcherp met malkanderen ſpreken / dewelkehemvernemende / zeps
den in haar Tale tot malkanderen : Sehe daar ein Keerel aan der Graaben ; waarop
hp retireerde/ziendedat hp op deonrechte plaatze was / en de Gracht langhs gaan:
de/ onder let faveur vandiedikken nevel ,30 wenktehy de Schiltwacht toe / diehem
volghde / om aan de Overſten te zeggen / dat gp haar met de Troupen mede na die
kant zouden omgwenken : ondertuſſchen wierdt'er geduurigh van de Walgeroepen:
Wie daar ? maar Monfr.van Thijnenzweegh alſtil/ zo dat ze haar roepenverdube
belden /en riipen al vloekende op haar Weſtphaals: Wer da ,in Dondersnaam, ſpricht,
wie daar , in Duyvels naam , wie daar ? Doch Monfr. vanThijnen aan debequame
plaatze gekomen zijnde/ riepzijn Schiltwachttoel en dieweder aan de Troupen , dat
zp heel ſterk aan marcheren zouden / 't welk geſchiedende/ heeft de Vyandt zijn rok
pen ondertuſchen gecontinueert / tot dat de Voor-troep over deeerſte Gracht gekomen
wag / tot aan de Paliffaden van 'tContreſCharp , wanneerde Vyandtzeer fel met
Schroot en Muſquetten op haar vyer gegeven heeft / waar door al eenige fer neder ge:
ſchootenwierden / maar jy vielen daarom alevenkloekmoedighaan en hebben
malkanderen over de Palitfaden gelicht ) en voozts eenigederzelvermet Bijlenaan
ſtuhkеng:houwen / waar doozde Troepen van de verſten Eybergenen Wylersben:
de gepaſſeert zijn : ditaan ſtukken kappender Paliſſaden konde zeer qualijk vande
Vyandt gehoortwoden/ omdatzegeduurigh riepen/ wie daar ? en deRondedaar
opweder antwooide/opwelkegeroep de onzepaſten, t'elkeng tae hakkende/ als
3p riepen .
als nuMonſr.van Thijnen , en de Overſte Wachtmeeſter Wylers met zijn Volk aan
baar Poftgebracht hadt/ophetquartiervanHollande, zo ishp doen wederom bp
de OverfteLuytenant Eybergengelieert, om ookdienHeidite dienen/ en op derechte
pas te gelepden
ne couragie aan/ 'twelk ook zeerwelgelakte,
de Wal'opklimmende want detegeng
/ en drongen zijne vielenmet een ongemet.
den ſchietenden Vyande
aan / die zp nietſchuldighenbleven ; Hoewelin dit beklimmenvan deWalaleenige
ban deGroeningers
van Zijn Excellentieſneuvelden
/en; wel
Rabenhaupt een van dealdereerſte de CapiteynLuytenant
en alzo deWalwegenshet doopentweer / ſlibbes
righ
 tegen de Vereende Nederlanden . 487
righ was / rolden ook al eenige na beneden die niet geſchooten waren / maar alleen
dooz ſtruykelinge, gelijk de LuytenantChiton , die oolt zelfs mepnde dat hy geſchoos
ten wag / ' t welkzijn Soldaren aleenighzins verflauwde want hp /als een zeer dap
perOficier, grotelijks by zijn Soldaten gelieft is / doch hp beneden koinende/ en
geen ongemak gevoelende/ reesaanſtondts wederom op, en riepupt ; Za mannen ,
*tis geen noodt, en klom alzo meteenvernieuwde dapperhepdtwederomde Wal op /
in 't oplilimmen quam hemde voorgemelte Luytenant van Zijn Excellentie te gemoet
rollen / maar dat en diergelijksmeer / en wierde niet eens gemerkt / om dat
nu een peder mepude dat het al ſtrupkelen wegens de glaodigijepdt waar /
drongen daarom al onverſchrokken doori en alzo boven op de Wal komende
maakten daar vip wat rupmte; het ander Volk dit ziende) zijn mede vol
moedt en couragie op den Vyandt aangekomen , en hebben haar Kameraadts gerecon
deert.
De Bijlmantjes ofPolakken , ziende dat hetzo heetban derooſter ging / bleven ons
der aan de voet van de Wal leggen / en wat goede of wat harde woozden onze Offi
ciers haar gaven / gp en naderden niet / doch epndelnh van hareOverſte Wyler wat
04 onzacht wakker gemaakt zijnde/ dooz een plijk geſchreeuw ) en dueſſelijkikedeep
gementen / op de Poolſe maniere /zo wierdenze gedrongen om mede aan te naderen /
en vernemende dat de andere al dapper avanceerden /en wel haaſt een goeden buyt
ad zouden bekomen / 30 vielenzp epndelik mededapperaan / hakkende en houwende
TB met haargeweer alles wat haar voordehandtquam/ ter neder : Ondertuſſchen dat
de Polakken alzo moeſten aangedreven wozden/ zijn de andere Helden met de Bies
bruggen over de opgeyfdeGrachtgekomen /tot aan debinnenſte wal; Hoewel zich ook
omtrent de Bies-bruggen hier groote zwarigheptop deede/ wanteenige waren tekort /
ook eenige te zwak / dooz dien onderweeghs de meeſte Touwen en Pieken , dewelke
dienden tot ſtevighept van de Bies-Bruggen, daar van geſtoolen waren / alhoewel
bp de zelve ſterke wacht gehouden wierde / waar doorze zeer verzwaktwaren doe
men de zelve gebyupken zou/ en de overtocht van zoo veelVolks niet konden verdra
gen / waeromeenige Officieren methaarKnechts zelfs in ' t water ſprongen / om deze
Bies-bruggenop tehouden/ op dat de anderedaarbequamelijk over mochten / gelijkt
tot allengeluk7 deHeerCapiteyn Loſekaataan dehals in 'twater ſtaande , terwnlzijn
Knecht op 'tYs ſtondt / om deze Bruggen baſtte houden / zoo wierdt deKnechtmet
Schroot doodtgeſchooten ;endeCapiteyn in 'twater, za veellaegerſtaande/ geraakte
vzp . Mizo dan met veel moepte en ongemak over dezeGracht gerakende /komenze
aan de binnenſte Wal , waar van de Vyandt zich nach dapper verweerende/ riep :
Komt op ghy Hollandiſche Honden, wy zullen u rijgen . Dit bpandtijkegeroep gaf
meerder moedt , want terivijl de Vyandtzeer ſmadelijk riep / zogafmen ondertufa
fchen luſtigh vuur opden zelven / en klauterden kloekmoedigh op.
Op de Walzijnde hebben zpde hare/ die dood geſchooten waren /niet ongewpoken
gelaten / maarmet ſchieten / fteeken en houwen / gelijk ook met de Bijltjes , veele ter
neder gemaakt/tot dat zy het Kaſteelmachtigh zijn geworden en hebben haarvoozts
meeſter vande Wachtengemaakt/ alwaarzp zeeker Perſoon verloſten /zijnde een Bur
gers Zoondaarbinnenwoonachtig/die daar gevangen en geboept lag om gehangen
te wozden /om dathy zich op zeeker tijdttot Groeningen hadlatenvinden / alwaar hy
verachtelük van't Munſterſe Garniſoen ſprak ; 't welk een Dragonder gehoorthebben
de / en obergeloopen zijnde / en dezen Burgers Zoontot Koevordenziende/ heeft
hr
488 Đen Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
hp hem by den Commandant Jan de Mooy aangedragen /Waar ophy datelijk geappas
ifendeert is / en vervolgens gefententieert omaan deKoorde te ſterven , doch de Heere
Heeftdeze Sententie omgekeert / gelijk Haman aan de Galge wierd opgeknoopt / dien
hp vooz Mordechai had opgerecht7 zo is omtrent dietijdt/ dat deze Jongman fters
ven zoude / zijn Rechter, de trotze en vermetele Jan deMooy ‫و‬, (die de Groeningers
veel te geringh achtede / om op haar aanſlagen ter degen achtinge te nemen /)
zelfs om hals geraakt op de Wal van Koeverden , in t begin van deze
Actie.
De Majoor Johan Sikkinga was met zijn onderhoorigeTroup wat later aan zijnt
Poft gekomen / dooz dien zijn marſch daar na toe wat verder om wag : Doch aan
De beſtelde Plaatze komende / zo zijn behalben het Voervolk daarhp't Commando
over had / de meeſte Ruyters vipwillighvanhaar Paerden afgeſtegen / om beneffens
het Voetvolk mede aan te vallen / en hebben boven de kappen van hare Laarſen afges
neden / op dat dezelve haar in 't op klimmen van de Wal niet hinderlijk zouden zijn :
Zohaaſt den Vyandt hun vernam / wierd’er een Canon-ſchoot op de Troup gedaan /
de welke voozt s Perſoonen van onder de Bies-bruggen wech näm . Even furieus
ſtapt de Majoorvooxt / en moedighde zijn volk met deze woozden aan : Za Mannen ,
vat maar aan , dat gaat u voor , en zijn atzo dapper aangevallen / datze aan't Con
treſcherp , over de Paliſaden geraaktzijn daarzemalkanderen hebben over gelicht/
en voozt eenige met Bijlen aan fiuk hen gehouwen /30 dat de gantſche Troup daar door
is gekomen ; den Vyandtdit houwven hoorende/riep eenigemalen : Wiedaar ? doch
geen antwoozdt krijgende/ begon epndelijk te fchreeuwen help , help. De Majoor
ondertuſſchen met de Bies-Bruggeover de opgeysdeGrachtgekomen zynde/is dapper !
gevolght vanzijn Volk , tegens den Vyandt , alhoewel die zeer ſterk ſchoot/ de Wal
opgeklommen / roepende den Vyande toe : Houdt op van ſchieten , of ghy zult geen
quartier hebben, en alzo boven op de Wal komende , heeft een vander Vyandts Conſta
pels zich onderſtaan om het vuur in't Canon te willen ſteekten , maar de Majoor heeft
zulks belet / Gein metzönSweert ter neder vellende / en heeft doen ſelfs bet Canon van
achteren opgelicht / dat hetmet deneusin de grondt viel / een ander meenende dezen
Heldt van achteren te treffen /wierdemede ter neder gemaaktaleerhpzijnooghmerk
konde volvoeren / maar dezen dooden mans wijf toeloopende/ en haarman doode
ziende/ trok deg dooden Swaart upt/ en mepnde de Majoor JohanSikkinga daar medete
doozſteken /doch z wierde in haar opzetverhindert Den Vyandt zich evenwel noch
luſtigh defenderende/ zo wierden verſchepdevan de Vyandt door deMajoor en zijn on
derhebbende Troup afgemaakt. Monſr. van Thijnen hoorendedat Sikkinga en dezijne
Eybergen bekentge
noch heftigh in actie waren/ heeft hetaan de Overfte Luytenant
maakt / die daarop aanſtondts metointrent40 man na toegemarcheert / enden Vy,
andt vanachterenaangevallenig / de welkehaar achter en vad beſprongenziende!
haar geweetneder pierpen / en om quartier baden .
Ondertuſſelen heeft Capiteyn Klinge , met eenige Soldaten de Wacht aan de
Vrieſſe Poorte ingenomen i en voortgi met hulpe van een Schoenmaker , welkers
was dievan daar een grooteHamergehaalthad / de Poorte van
Broeder een Smide
þinnen opengemaakt, en de Slooten vandeBruggen afgeſlagen ; waar tegens Dan
bupten tenen Hendrik Laman , welke de Pecarde ( indien zulks noodigh waar ge
weeft)aandePoort zoude bạengen/ met 15 man dewachtopdehoek van's
Contreſcherpopermeeſtert/ en des alfa Poorte geopent heeft/ zo dat deRuyterye bin
nch
 RD I
E V E
CO AS
VIAN RIC

11: TI! ROM

8
COWY

10
-

14
它
../ .. 33 ‫دار ( در‬
....... ‫بسبب‬

-
:9

>
1469 1
‫راکارا‬
 !

에
1
4 4
!
1
1
 tegen de l'ereende Nederlanden. 489
nen konde marcheeren . Een partye van den Vyandt , die zich noch op deMerkt zeer
nauwin een geſlooten /in poſtuur ſtelden , deeden de aanvallersnoch groote moepte aan
bezonderlijk geencouragieert door eenhaarder Capiteynen ,een dapper man , dien
het zeer ſpeet dat zoeen heerlijke Fortreſſevan zo wepnigó Volk in zo kožten tijdeover
weldight wierde / en daarom ſtondenze alle als Leeuwen , en ſtreden dapperläck /
doch epudelijk is haar Troup zeer verdunt/ ende Ruyterye is onvermoedelijk haat
op 't Inf gevallen , hoewel noch eenige Ruyters , gelijk de Luytcoant Rofingh in de
ſchouder , dom haar gequetſt en geſchooten wierden/ evenwel zp ziende dat deRuyte
rye meteen furie op haar aan quam / hebben haar geweer neder geworpen / enzijn
voozts alle na de Kerk geblucht/ en hebben daar ookwat moeten zitten /als Priſon
niersde Guerre , dat zyn Krijghs-gevangens, gelyk zy de Staatſe in Over-Yſelgedaan
hebben : De Officier diehaar in de Kerk dreef gebrupkte dezelve woorden tot haar /
die tot deze/ als zp in deDeventer Kerke gedreven wierden /uptgebraakt waren: Gase
daar in ghy Honden ; 'twas een rechtevergeldinge; Daar op begaven haarde Sol
daten , en inzonderhept de Polakken , aan het plunderen / en hebben een ongelooflijke
buytgemaakt; verſchepden Burgers in Koevorden preſenteerden upt blijdtſchap haar
epgengoederen ten buyt aan ; maar de ervarenſteKrijghs-helden oo beelden het zeer
onvoozzichtigh / dat de Militiezich aan hetplunderenbegaf/ alexrhet werkten vol
len uptgerechtWas ; doch hoe konde hetin die groote furie verhindertwozden / de
buytwas al te lief /ook ſpiegelde deeene meer als de andere , met dezakken volDu
catons, met koſtelijke gechambreerde Rokken , met cierlijke Draaghbanden en De
gens ,& c. De Polakken hieuwen groote zilvere Schootelsmethaar Bijltjes aan ſtuk
ken / enzo nam pder eenzijn portievan het Zilvermetzich / dewelke/ als zp weder
totGroeningenquamen / ook hare Cameraden rijkkelnk mededeelden/ nietongelijk
de Ooſt-Indis-vaarders, alszp van een behouden reys wederte hups komen . Doch ges
lijk deze Victorie aan de verwinnaars een ongemeené couragie gaf alzo gaf dit haaſtig
overvallen aan de Vyandteen algemeene verſlagenthept/ zodatzich niemandt durf
de reppen / ja in 't begin van deze aanvalwarenomtrent 200Mannen uptKoeverden
gevlucht door de Benchemer Poorte , de welke nietverre in'tGraafſchap Benthem ges
komen waren / of haar ontmoetede een grootpartpe Munſterſe Militie , die tot Te
cours na Koeverden gezonden waren / dezeuptde Vluchtelingen verſtaande/ dat de
Groeningers Koevorden hadden overweldight / endatze alles ter neder maakten / zijn
in aller haaſt / hals over hooft / wederom gekeert over al de Inwoonders deg
Landts waarſchouwende voor de Hollanders, die meteen grootemacht aan quamen /.
dit maakte alomme in des Biſſchops Volk zulkeen ontſtelteniſſe/ datdebezettinge
in Nyenhuys, en andere zo Bentheemſe als Twentſche Plaatzen haar Poften verlieten /
en elk een op eengoedt wechy komen zo3glide/ zelfsSwol , Deventer en de andere Over
Yſſelfe Steden ſchudden en beefden , de Ommer-Tchans,waartweeetmaal geheel van
Volk ontbloot,aangezienhetGarniſoen vol breeze daar upt gevluchtwas 7 zo datin
dien de Staatſe Militie doenter tijdt ſterk genoeghgeweeſtwag /30 zoudenze (naar
menſchen oogmerken)demeeſteoverheerdePlaatzen in wepnigh tijdts en met wepnig
moepte / weder hebben overmeeſtert. Doch om weder tot in Koeverden te komen ;
Da dat dit groote wonder - werk verrecht was i en de Majoor Johan Sikkinga ,
op 't Kalteel in den Gouverneurs Huys bpde andere Krijghs -helden gekomen
was / hebbene in verbaaſtheptmalkanderen aangezien / en in verwonderinge op
getrokken zijnde / zagenze dan omhooge/. dan op malkanderen / niet ſprekende tot
HIC dat
490 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
dat de eene zepde: Hoe is 't mogelijk ? En de ander antwoozde: 'Dit is niet anders
dan Godts handt.
De Majoor Sikkingá noch zeer gealtereert enban boben tot beneden aan zijn kleede
ren met hetbloedt der verſlagenen beſproept zijnde / epfchte een Roemer Rinſe Wijn ,
die hem zeer berquikte / en daar nahet eten berepot zijnde / deedenzeop 't Slot een
goede envrolijke Maaltijdt, en alzo deGouverneurs kelder zeer rikelijk met Renſe Wijn
voorzien was zo hebben de Oficieren en deVoluntairen , zich daar van genoegh
zaam / doch niet overdadigh gedient : DeHeer MajoorSikkingakreegh onderin
buytmede een Ketel-trom , en zòn Heer Broeder , de Staat Generaal ( die upteen pveri
geliefde deze Actie heeft bpgewoont) kreegh de andere / dien hy aan zijn Broeder,
als een Militair Perſoon bejt paſſende/ verserde: Dan deze grooteZegepraal quam
' sanderen daaghs , Saterdagh's morgens omtrentnegen ofhalf thien quren , de zeltere
tijdinge / doo? Monſr. ScaroGokkinga, die / geduurende de Belegeringe van Groe
ningen , Vaendrigh onder deStudenten geweeſt was / en door de Solliciteur Geerſe
ma, die in aller haaſt/ met welbereede Paerden , deze blijde mare overbyactiten ;
men hoorde terſfont een gejupgh langs de ſtraten van Groeningen , en allerlepe
Vreughde-reekenen bp alle de Heeren', Burgers en Ingezetenen : De Heer Præſideren
de Burgermeeſter Johan van Jullinga ontboot terſtont (vermidis de onpaſſelijkhept
der 2 oudtſtePredikanten) bp zich D. Th.Alberthoma, en verzocijte/ dat aanſtondig
alle Predikanten zouden vergaderen / en overleggen om de volgende dagh hare Tex
ten en Dankſeggingen over deze heerlijke overwinninge in te ſchiliken ; De Poft , die
de zelve dagh afreedt / was zo zeer metBrievenbeladen dathet een wonder wag , en
over al daar hy paſſeerde/ en dege tijdinge bracht/ wierde hp als een fabuleuſe Leu
genaar geachti binnen Leeuwarden wierde hp bp na verdzongen van de menſchen , en
binnen Amſterdam wierde deze Tijdinge als een ongeloolijke en onmogelijke zake
geooideelt/ waarom zeker Heer, op de eerſte Briefvan Groeningen , antwoozde /
õat hp niet gezint was meerderzijn geldtaan Poſt-loon upt te geven vooj zodanige
pdele verdichtfelen / uphadden daar in Hollandtzelfg alle dagen Fabelen en Leugenen
genoegh / men behoefoeze nietvan Groeningen over te halen : Nochtans de Poft rijdt
door na den Hage , en levert de Brieven van Zijn Excellentie Rabenhaupt, Als ook
van de H. Heeren Gedeputeerde Staten van Stadt en Lande, over aan de Hoogh -Mog:
Heeren Staten Generaal, en aan Zijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranjen ; Wat
groote blijdtſchap deze overgroote Victorieaan alle Opperhoofden der Nederlandſe
Regeeringe gegeven heeft! is korts daar aan publik gemaakt/ dooz de Plakkaten
van een algemeene Dank -dagh den 22 January Oude-ſtijl , of den 1 February Nieuwe
ſtijl 1673.over al in gantſch Nederlandt gehouden / op welke dagh , hoewel niet in
Groeningen , nochtans in veele andere / voornamentlijk in de Hollandtſe Steden , vera
ſchep dene Vreughde-tekenen , en afſchieten van 't Geſchut, zön getoont : Aigo ig
Groeningen , de klepnſie en laatſte Provintie , onder de 7 Geunieerde Nederlandſe
Provintien , de eerſte geweeſt in de overwinninge.
Aangaandenu de vordere bpzonderheden van ditgroote wonder werk Godes, 30
ig het zeer aanmerkelijlt / dat alle dingen ſcheenen geheel tegen te loppen voo2 de aan
val, diedaar na bevonden zijn geheelnoodighte wegen / zoude le Weth volbracht
worden / gelijk als de Troepen quamen veele later aanalsdemeeningewas 7 en
even daar doo , waande de Vyandt, dat de overgeloopene Dragonders Thier vopren
verhaalt) de waarhept nist gezeghthadden : Ep vielen aan op de morgen , m zous
den
 tegen de Vereende Nederlanden . 491
den 't deg nachts gedaan hebben , maar daardooz waren de Wachten , door 't wa
ken van de gantſche nacht, afgemat / en lagen meeſtin de ruſte : Daar ontſtondt
een zware miſt , zo datzelfs de Leytsman Monfr. van Thijnen qualik konde zien aan
2
wat plaatze hp was / maar deze mift bedekte de Aanvallers , zo datze niet eerder ont
dekt ivierden / dan doen het voorden Vyandt te late was : De Vyandt hielde ſterke
wacht /wantop deWalvolghde de eene Ronde op deander, maar datroepen van ,
wie daar en het antwoorden / de Ronde ; datgafgelegenthept om de Paliſaden aan
ſtuhhen te happen / zondergehooptte worden ; en het doyend' Weder maakte de be
vroozeneWallenzo week / datmen opkalauterende / in deaerdenu eenige vat kon krij
gen ; en de dooy ſterk aanhoudende 7 verzekerde/ nagedane werk/zodanigh deze
Fortreffe, datze terſtonatgebeplight was / tegens alle attaques van de Vyandt, zo
datmen zich konbedaren uptrujien / en recreuteeren; gelijk dezelve doy de Franſen
in Hollandt op hals gevaart weder te rugge dgeef/ van haar invaltot Bodegrave en
Swammerdam . De dappere Krijghs-Helden ,waar door de Heere dit grootewerk
heeftuptgewzocht/ zijn ook niet onbeloont geblevenby de Vaderen des Vaderlandts,
want Zijn Excellentie de Heere LuytenantGeneraalKarel Rabenhaupt, is terſtondt
van de Hoogh -Mog: H. Heeren Staten Generaalen , Zijn HoogheyedeHeere Prince
van Oranje , gemaaktDroſſaart van't Landtſchap Drenthe , enGouverneur van Koe
vorden , in plaatzevan de Hoogh -Edel gebooren Heer Hendrik vanMunſter Willem
-1
Berenzauw Heervan Ruynen , Droſfaart van'tLandtſchap Drenthe , &c. de welkezich
bp de Vyande in Kampenophiddel en naeenigemalen aanſchrijvens nietovergeko
menwas / hoewel zijn Ed. naderhandtoverguam om zich te verdaedigen / doch al
Di telaat: DeHeere Överſte Luytenant Eybergen is gemaakt Commandeur in Koevor
La den , Mr. Meyndert van Thijnen is geworden Commijs , &c. En in tegendeel Heeft
deVyandt en deg zelfs vooznaamſteMiniſtershaarfehadeen boete gehad. Want in
dezen aanval en heerlijke overwinninge dezer uptnemende Fortreffen , zijn omtrent
150 van den Vyandt gebleven / daar onder verſchepde hooge Officieren , als den Mun
ſterſen Commandant Jan de Moy , die in den aanvalop hetKaſteelig doorfchooten / als
mede de Overſte Luytenant Heus, op het Baſtion Hollandt, midtſgaders 4 Capiteyns
en eenigemindereOfficiers : Des VyandtsGarniſoenbinnen Koeverden is tuſſchen de
7 of 8oo man ſterk geweeſt eenige zijnder onder de atraque totde Benthemer Poort
upt geblucht / en de reſt/ beſtaande in omtrent430mannen zijn op Vrydagh den 27
December 1672. Oude StijltotGroeningen gevankelijk binnen gebracht,beneffeng
13 Vaendelen , een Standaar , en een Kecelcrom .

Namen der Officieren en andere conſiderabele Perſoonen ,op Vry

dagh den 27 December 1672. Oude Stijl, van Koevorden çot
Groeningen gevankelijk binnen gebracht.
De Overſte Wachtmeeſter Plettenbergh. Jan Reynders Ravekop.
Ernſt Lodowijk van Eyk.
Capiteyns. Warner van Gerwen.
Arnolt Hendr. Vaat. Bruyn -Oogen.
Jan Reynart , met Vrouw ewKint.
Arr 2 LNY
492 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlogh
Frans Gyraan Stokman .
Luytenants. Gidiaan van der Gracht.
Masmeyer , met Vrouw en Kint. Gerhardus Ophaven .
Jacob van Schrevers. Gerard Willem van den Bergh.
Martijn Uytterſeel. Anthonius Melards.
Martinus Erpendink . Dirk van Hagen , met zijn vrouw en toee
Hendrik Schiffers. Kinderen
Johan de Beeſt. Gerard Willem Griyel.
Jacob de Zee , met zijn Vrouw . Theodorus Smits.
Bellingweer , Reforme. Bernhard Ham .
Callé. Van de Crans.
De Boet. Nicolaas dekkers.
Dirk Heyman , Reforme,met Vrouw en Kint. Erneſtus Grand Jean.
Jan Hakking , Adjudant van de Overſten Hendrik Janſen Snijder , Chirurgus.
Rotl.
Patres.
Vaendrigbs. BernardusMaler , Franciſcaner.
Johapnes van der Gracht. Pater Dankerts van Frenſwegen.
Jean de Plaan. Jacobus Flade , teſuiter.
Noch omtrent40ogemeene Soldaten .
Pande Groeningers zöndergebleven tuſſchen de soenboman ,daar onder Capiteyn
Vegezak, en de Capiteyn Luytenantvan Zijn Excellentie Rabenhaubt, Capiteyn Ro
femeyer Wiert zwaarlijk gequetſt. Mde Staatſe Officiers hebben haar in deze Attaque
seer magnifijeggedragen / niet alleene bedienende hetAmpt van Officiers, maar
ookkloekmoedelijk vechtende als dappere Soldaten , gelijkookalle de andere Solda
ten hier groote ser ingeleght, en goeden Buyt bekomen hebben . Onder anderen is
daar binnen/ 30 inhet Magazijn als op andereplaatzen , ongemeen veel Oorloghs
tuygh gebonden / gelijkin denavolgendeLijfte te zien in..

Pertinente Lijſte , van de Ammonitie van Oorlogh , Vivres en

anderſints, het gene in de Veroveringe van Koevorden is be
vonden , zo in 'tMagazijn , als daarbuyten.
35 Merale Stukken Canon. 16 Yſere idem .
20 Yſere Stukken . 949 Muſquetten daa
, zor bequa am als on
onder 82 loſſe
6 Metale Kijl-ftukken. bequaam behalven de gene die
2

Te zamen 61 van alderhande Calibre. Lopen ,

9 Mecale Mortieren . by het Garniſoen wierden ge
15 Yſere Morcieren , bruykt.
Te zamen 24 van alderhande Calibre. 718 Heele en halve Pieken .
34 Metale Petarden , 170 Wapenen ,
180 Storm
 tegen de Vereende Nederlanden . 493
185 Stormhoeden . | Een groot party out en nieuw Yzer
30 Ringhkragen , werk tor het beſlaan der Affuyten:
93 Hant-molens om Koorn te malen . Een groote quantiteyt oude Affuyten , Raa
506 Volle Tonnen Pulver , den, en anders.
38 Opene Tonnen Idem . 400 Bijlen.
Een groote quantiteyt Mufquet en Snap- 40 Snoey -meffen.
haans-koegels , waar van 't groot 31 Zagen .
fte gedeelte zonder Tonnetjes , in Een groote menighte Houweelen , een
een Kelder lagh , ook een partye goede partye Schoppen ,eneengroot
Loot. gedeelte Paliſſaden .
8 Formen om Kogels te gieten. 3 Dommekrachten .
23 Beurs-tonnetjes. 4 Spring-ſchroeven .
12 Kardoes-kiften. 2 Koevoeten .
1277 Gepräpareerde Bomben . Een Keten.
1716 Ongepræpareerde Bomben . 108 Yzere Hakmeſſen .
2113 Springh -kogelen , Lucht-kogelen , 100 Oude Bijlen zonderfteel.
of Stink -potten . 112 Ys-haken.
210 Lucht-kogelen , uytde hande te 4 Vaten met Ys-fpooren .
werpen. i Vaarjen Voet-Angels.
65 Vyer-kogels uyt het Canon te 3 Tonnen Hoef-Yzers.
ſchieten . Een gedeelte 9.8.az duyns rongen .
1772 Onbequame Hande-granaten. Een halve Ton Schiet-ſpijkers en ander ,
12853 Canon-kogels van alderhande Ca- kleyn gereedtſchap
libre. 3 Groote Booren .
2 Vaten Salpeter. 52 Staven Yzer .
I Var Swavel. Een groot gedeelte Pennen , om tot Pali
41 Vaten Tarpentijn . faden te gebruyker
2 Vaten met Tarpentijn-olye. 5 Brandt-haken .
15 Vaten Hars. 85 Polsſtokken .
6 Halve Vaten iden . 12 Modderenetten .
17 Vaten Pek . Een groote quantiteye Greynen Planken,
5 Halve Vaten idem . die worden dagelijks tot de Batie-
65 Rollen gepekt Touw . ryen gebruykt.
8 of 9 Rollen zwaar Kabeltouw . Een grootpartye oudt Paerde-tuygh .
Noch een groote quantiteyt gepekt en on
gepekt Touw . Vivres.
27 Groote Ankers. Een groote partye Rogge.
Kleyne Ankers van 130 pondt. 17 Tonnen Zout,
16 Schip -wagens. Een Brouw -ketel.
Eenige Miſt-wagens en Karren . 6 Brouw -kuypers.
i.
3 Bequame Blok -wagens. 2 Zakken Hoppe .
2 Voer-Wagens. Het meeſte gedeelte hier vanis in hetMa
5 Nieuwe begonnen Affuyten . gazijn gevonden.
DeEere vandezeoverwinningis alleenedegrooteGodetoetefchrijven ; wantzelfs
De Beleydersvanditgroote werk e
, nalle deOfficiers hebben moeten bekennen /
REY 3 dat
 494 Den Franſen , Keulſen , en Munſterſen Oorlog
datditeen bpzanderwerk van Godtis geweeſt : De Heere heefvoorons geſtreden met
eenen dikken Nevel ,de Heere heeft de Vyanden haar wijsheyt en couragie benomen ;
zo dat deze ſterke Veſtinge , in een uure tijdes fto ,menderhandtis gewonnen / en we
der aan dezen Staat gebracht.
Dit isáldus te zamen geſtelt / 30 als dit zelve verhaalt igvan eenige geloofwaar:
dige Perſoonen , die zelve bp deze Actien geweeſt zijn / en het Commando mede ge
voert hebben .
Met dezegelukkigeverovering wierd niet alleen Groeningen , maar ookVrieſlande,
ja Het gantſchnochoverigh Vereendt Nederlandt in vaſter poftuur van tegenweer gee
Itelt / Toewelden MunſterſenBiſſchop noch in bezettinghield de Lang-Akker-ofNieu
ive-Schans, en nocli pets / daar omtrent maart (apſoen wilde als nu / geen beleg
toe ſtaan / en alle aanſlagen gelukilen niet.
Dit Jaar 1672. dan aldus ten epnde geloopen zijnde /had den Vereenden Staat, bers
looren de Landen , Steden , Sterkten , en Forten , hier vooren / aangetepkent/
daaronder eenige wepnige weder herwonnen waren /als daar tezienis . Dieon
der de Franſen , Hlaaghden erbarmelijk over haar gewelt/ 'twelk dievan Woerden
jammerlijk gewaar wierden : De Stadt Uytrecht hadden de Franſen voozgenomen
niet te verſterken , maarwel een Kaſteel, ofDwingervoozhaar neus te leggen ; eers
tijdts had'er een gelegen op dieplaats , daar men nude Paerde-markt houdt/ bydie
St. Catrijne Poort, genaamt Vredenburgh , doch dit wasal lang ter nedergeworpen/
en men beggaſt.nu na dieFondamenten tebegraven / en dieweder
op te bouwen/ maar
2
' t werk bleefbaaſt ſteken : Zodanige Kaſteelen , waren wel in 'tgebzupk eertijdts
by de Spaanſe , wantmen kan metwepnigh Garniſoen de zelve bezet houdende een
groote Stadt, daarmen voozRebellye vzeeg de bewaren en in toom houden , want
die Kaſteelen lagen Half in / en half upt de Stadt, zo dat de Stadts Wallen aan bepde
zijden tegen 't Kaſteelquamen aante loopen / en van't zelve konden / zo wel vanbins
nen als van bupten / beſchooten en gedefendeert wozden / zu hadden een wijtluchtigh
Pleyn na de Stadt, die voor haar open lagh / hadden een Poort, om t'allen tijden in
de Stadt te komen / en een/ om daar uptnabupten te gaan , waar doo;dezeKaſtee
len met wepnigh Garniſoen , de aanleggende Steden , hoe groot en machtigh die ook
mochten zijn / genoeghzaaminhaar gewelt konden beteugelen : Zodanigen Kaſteel
giet mennoch r'Antwerpen,upthet \yelke die Inwoonders eens jammerlijk en ellendigt
zijn berooft en getprannizeert geworden , dat men noch de Spaanſe furie noemt: dies
waren de Burgers e’UytrechtInel blijde, dat ditwerk niet voort ging. Maar men
(pak'er weer van nieuwe Schatting , enmen ſtelde ter Executie 't geen men lang ges
diepghthad / en was dat de huyzen van den Raadts-Heer Kerkrink , en den Procu
reur de Wijs, doo , ordre van d'Heer Hertogh van Luxenburgh , zijn geplundert/ en
om verre gehaalt / ter oorzaali pat 3p uptgeweken / ingedaaght/ en niettevoors
ſchijnwaren gekomen .
d'Heer van Wulven had by zich woonen/ een Juffer, van zijn maaghſchap, die mes
de uptdie Stadtwas geblucht . Doch de Franſe verſtaande idat zp van groote mid
delen was 1,wilden den gerndtenHeerdwingen / dat Izp deze Juffer weder zou doen
binnen komen / 't geen hy nietwillendenoch konnendete weg hạengen / begonden
hem daar over tediepgen / fuſtinerende dat hpvoor züneFamilie moſt cavetren
daarhy nochtans geen machthad /om dezeJufferte doen woonen ter plaatze daarliet
baarniet en beliefde. Hierover moſt bezen Heer, onlijdelijken ſpot en hoon uptſtaan
want
 tegen de Vereende Nederlanden . 495
want jy taſten alle zijne Meubelen van verbraten enberzopen die /nadat dietot gele
hadden gemaakt/in zijn huys en bpzijn /ja dwongen hemineen hoek vande Zaal,daar
zp banketteerden (bewaartmet 2 Soldaten )hare dectele debauches , met open sogen
aan te zien .
And'onoverivonne Hollandtſe Steden was het bipwat beter / want allede Vluch
32 telingen , die den voorleden Zomer , met groote fchriften haaſtighept ontvlucht wa
ren , selfs tot in Denemarken , Sweden , Dantzik , en verder quamen nu tegen den
kouden Winter wederom t'hupp. De Heeren Sweedtſe Mediateurs tot de Vrede-han
del afgevaardight/en in'sGravenhageaangekomen begonnen haar nute vervaer
digen /om d'eenofd'ander Handel-plaats vooz teſlaan alhoelvelin degen Jare 1672.
daarniets berricht wierd / 30 wap'er geen Koninkrijk in Europa , 't geen zich bup :
ten dezen Oorloghhield / dat zo veel ſchade door de zelvequam te lijden /als 'tKoning
rijk Sweden , want de Scheepvaart en Koophandel , ſtondi báar geheel ſtil i en't gelt
was upt dat Rijk ook wechi als ofhetnopt daar in was geweeſt 7 en noptweerin
er ſcheen te zullen komen .
d'HeerenStaten van HollandtenWeſt-Vrieſlant, 30 grooten gevoelen van devoor
300 flagen van deze Vrede nietkonnendeaannemen / maakten eenFondsvoorhet toeko
1,1 mentJaar , 1673. tot eendefenſie van't algemeen Vaderlandt , omdeMilitie vande
zen Staat, allemaandt prompt tebetalen / en ook alle oude Ordonnantie.
't Been Vrankrijk bp dezen Oorlogh hadovergewonnen/ koſte haar duurgenoegli
en 't getal der Milioenen die hier toeſ aleenige Jarentevooren / jön opgelept/bewaart/
en beſpaartupt degrootſteFranſedertelheden ,als't opſchorten van t bouwen van 't
PaleysdeLouvre , enanders 1 en voozts alleandere daar toeaangelepde gelden, zat
niernantlicht konnen weten ; want Vrankrijk ato Caufamovens., debewegende oor
zaak vandezenOorlogh ,maſt ook het gele daar totaan Engelandt , Keulen ; en Muit
fter, verſchaffen. Maarop tepndt van dezen Jare , 1672. zagh meneen Lijſt uptko
men / van de Franſe Militie , die van dezen Zomer zouden verſlagen / geſtoqven / en
doo, Ziekte verloopen zijn / bedragende 72460 Man. Deele betupghden dit waarte
zijn / doch 'tis bp na ongelooflijk .
Maarden Coning van Engelandtdoo, die van Vrankrijk meteen ydele hoop,geflat
teert / had doch niets bp degenOorlogh obergewonnen ; ja in tegendeel hadden zijn
Ingezetenen ontallijke ſchade / en dat voornamelijk van de Hollandtſe en Zeeuwſe Ka
pers geleden / zodat men ten epnde dezes Jaars 1672. te London op de Beurs calculatie
kan maken , datdie Koopluyden en Afleuradeurs , wel 4 Milioenen ponden Sterlings ,
dat zün 400 Hollandtſe Tonnen Goudts ten achteren waren .
Ceur-Ceulen had zijne gepretendeerde Steden Rijnberk en Orſoy nu wel in zin ges
welt / en daar nebeng de StadtDeventer, maar de Franſe hadden hem weder afhan
digh gemaakt de Stade Nuys aan den Rijn - Stroom in't Ceulslandt , Mazeyk aan de
Maze , en Tongeren in't Landt van Luyk , en alle deze genoemde Landen met haredoor
tochten genoeghzaam geruineert.
Chriſtof. Bernhart den Munſterſen Biſſchop , die / als Europa in ruft tp / gemeen
lijk van zinen zwarten Meyſter, het Landt doodgezonden wozdt / om op te ſnuffelen/
ofookergens een Vorft is/ die 'toorzoumogen jeuken na eenigen Oorlogh , en daar
op zijn dienft der zelven aanbiedt met al zijn Duyvelſe Bomben , Granaden , en Stink
potten , had niet zonders bp dezen Oorlogh verlooren , maar wel winſten gedaan /
en
 en Oorlog , & c.
496 Den Franſ
en daar nevens zijn hert metmoorden , branden , roven en plunderen , luftigh opa
gehealt .
Ceur-Brandenburgh, die grootefommen gelts van de Vereende Staatgetrokken had !
quam wel meteen tamelijkſterk Leger af,maer dede anders niet als de Turenniſe ,
Ceulle , en Munſterſe Troupen , van de Vereenden Bodem af te houden / en liet ons
dertuſſchen zijne epgen Landen , als der Mark , Ravensbergh , en een gedeeltevan
Cleef , ten gronde toebernielen .
Spanjen had den Vereenden Staat getrouwelik bygeſtaan . Den Keyzeren d'andes
re Duytſe Vorſten hadden dit jaar , 1672. noch zo grooten ombraſie niet vande Franſe
deffeynen , als zp't volgende jaar kregen / enmetder daat gewaar geworden zijn.
Maar den Coning van Vrankrijk welwetende wathpzelfsop 't Duytſe Rijk in den
zin had / nu dat stine Wapenen in Nederlandt geftupt waren / zocht den Keyzer tever
ſchrikkten / en dede door stin Franſen Reſident Gremonville , (om deDuytſe byſtandt
aan de Hollanders te verhinderen ) een ſcharp dzepgendereden in denKeyzerlijken
Raadi, wel onbeſchaamt/ logenachtigb / en verſmadelijk / tegen de Hollanders ,
uptbulderen .
Doch den Keyzer list hem noch door deze dreygendeaanſpraak , Mochdoozeenige
voozgaende/ noch door geenige volgende ſchooneFranſe beloften , vanzijnwareIn
2
treſt verzetten/ maar floot in tegendeel / een nauwer Verbondt , met Spanjen na
Hollandt , & c. en vergaderdeeen onzachlijkKrijghs-leger om'tvolgendejaar ,1637.
in 't Veldt te bzengen .
Godt , die deOorlogen , na zijn Goddelijke wijsheydt doet uptvallen /en deHar
ten der Vorſten tot Vrede kan doen nepgen/ verleene aan de Vereende Nederlanden
en de gantſche Chriſtenheydteen goede , valte ,en eerlijke Vrede, om welketevers
hrijgen alle Rechtzinnige Liefhebbers deg Vaderlandts, pverigh behooren te bid
den /op dat dezen nieuw ontſteken Oorlogh in Europa , haaſtmach komen tot een
vreedzaam

E Y N D : E.

3.
 REGISTER .
A. aan de Hr. de Groot , als mede aan de
Heeren Staten. 5o .
SC Anſlagh op de Franſe Articulen door de Koning van Vrankrijk ,
Vloot , door den Vies- aan de Provintie van Uytrecht. 265.
Admiraal van Nes,migls Artijkelen op 't overgaan van Weſel.
lukt. 457 167
Aanſlag op Naarden , Articulen van 't overgaan van Rees.182 .
miſlukt. 383. Arreſt in Vrankrijk , om geene Brandewij
Aanſlag opSwarte -Sluys , miſlukt. 434. nen teladen inHollandeſe Schepen . 20 .
Wanſpraak van Sijn Hoogheyt , aan die
van Zeelandt
B.
61. Bamphield verlaat Ameyde. 432 .
Hanval der. Franſen op Aardenburgh. Belegh en overgaan van de Oude Schans.
281 .
Hanbalop Koeverden. 408 .
484• Bericht van 't gepafſeerde tot Swol.
Xanbalop Woerden , miflukt. 384. 221
Aardenburgh een zwakke Stadt, tegen de Betuwe van de Franſe ingenomen . 190..
Franſe aanvallen moedigh gedefen- Biſſchoppen van Keulen en Munſter , doen
beert. 281 . peer flecht haar verfchooningwegenge
Aardenburghs Guarnizoen , doet een tocht den Oorlog. 373
op ' t FortKnokke. 388. Biſſchop van Munſter begint Polk tewer
Jardig bedžijfvan leven Mannen / upt ven . 6. neemt departpevan Vrankrijk
Muyden als Dis -hengelaars uptges aan. 52. trekt mede geldt van Vrank
gaan . 443 rijk.
Abkouwe doozde Franſenin bzandt geſtes Bifſchop van Straatsburg Werdt den125
in
ken . 427 gankin Keulengewepgert. 25 .
Actens van Neutraliteyt voor Vyanen. Bi( chop van Keulen , verzoekt overledes
459. ring van Rijnberk . 25.
Alliantie tuſſchen Vrankrijk en Sweden . Blokzijl overgegeven . 246. weder inges
363 nomen . 373
Ambaſſadeur de Groot in Vrankrijk , Bodegraveen Swammerdam van de Fran ſe
klaagt over de belaſtinge. 6. wreedelik overvallen / geplondert en
Ambafiadeur van Engelandt , heeft ver- verbrandt . 461.
ſchepse pretencien . 48. Boeren op geweer geſet. 145.
Ameyde van den Colonel Bamphield ver- Boeren van Diemen , dwingen een man /
laten / van de Franſen geplondert / en om haar betaalde 20ofte penningweer
verbrant. 432 . te geven . 394
Amesfoort ingenomen . 197. Bomen op de Overtoomſe-weghafgehou
Amſterdam werdt tot tegenweer beſorgt. den . 309
291.
Amſterdamſe Burgery , van 54 tot op oo
Bombe
Groeni ngenſchrikk
n van en . grooten binnen
geworpelijke
347
Compagnien gebraght. 311. arbepden Bommel ingenomen . 320 .
aan de Fortificatien vän die Stadt. Botshol van de Franſe verbrandt. 426 .
308. Bourdeaux , aldaar klagen de inwoon
Antwoozdt deg Konings van Vrankrijk dersoverde ſlechteNegotie. 431+
Bir Bran
 REGISTER.
Brandenburgh biedt zich aan tot Media- | Charleroy doozZijn Hoogheyt berent.454.
teur , en werdt van den Engelſen Ko- en om degroote koude wieder verlaten .
ning dwars beantwoozdt. 456. 454
Brandenburgh ſchuijft aan Keulen over de Confideratien op de voorflagen van die
Hriglis -tochten . 446. aan haar Hoog de. 302 .
Mog: nopende zin Hepl-tocht. 448. Courlanders komentotaſſiſtentie. 434.
Brandenburghle Vulp -troepen komen af. Creveccur ingenomen . 320
400 . D.
Brandenburghſe Delde tochtge-epüdignt
447 . D Ank-Walt-en
. Bede -dagh. 162. uptges
andten Hooftot Abkouwde. 427. Dapper antwoozdt ban den Keurvorſt
Brandt tot Waverveen en Botshol. 426 . van Brandenburgh , aan Ceur-Mentz.
Brandt-Keur t'Amſterdam . 438. geam 408.
plieerdt. 441. Declaratie ban zijn Majefteyt van Enge
Brief aan Luxemburgh , rakende den toes landt , rakende de Hieligie. 81 .
ftandt van deBelegering van Groenin- Declaratie van Oorlogh door deKomingh
gen . 352 van Engelandetegen deVereenighde Ne
Brief van de Engelſen Ambaffadeurs aan derlanden . 87. de zelve Declaratie We
Zijn Hoogheyt. 294 derlepdt. 92
Briefvan deH. H. Staten aanden Koning Declaratie van Oorlogh doozden Coningh
van Vrankrijk. 49 . van Vrankrijk tegen deNederlanden.go.
Brief van den Koning van Vrankrijk , aan Declaratie van zijn Majefteyt van die haar
den Koningvan Sweden. 412. gewilligh over geven . 270 .
Brief van zin Majefteyt aan dit ban Declaratie van zon Majeſteyt om dat de
Straatsburgh , rakende t'af branden van vertrokkenen weder zouden komen .
haar Brugh . 445 395
Brief, rakende 'toverleveren van Poule- Declaratie van Oorlogh doo, den Bifichop
i ron . 96. van Munſter tegende Nederlanden. 144.
Briefvan Monſi. de Turenne aan de Vor- Deductie rakende ' t overgeven van Uyt
ften van Duytslande. 401. recht. 2$ 5
Briefvan denKoning van Vrankrijk aan Deductie van den H. Ceurvorſt van Bran
$ dievan Luyk. 143 denburgh. 402 .
Brieven over de Franſentot Bodegraven en Deductievan de Uytrechtſe over haar
Swammerdam. 464. fiechten toeſtandt. 417
Bruggen breecken de Franſen in 't wech Deventer , Biſſchoppen van Ceulen en
marcheerenachter haar
af.. 322 . Munfter , overgegeven . 206 .
Burgersvan Uytrec ht moeten haar ge: Diſcours over deatacquedan deSmirneſe
n
weer aflegge . 362 . Vloot. 86
Burik aan de Franſenobergtegeven . 175. Diſcours over de Hantelingen van den
Burgt Andenau afgebrand . 425 Biffſchop van Ceulen . 143
C. Doesburgh bp na half afgebzant. 425.
C Apitulatie van de Stadt Naerden.
198.
Doopen door t doopen werdt de in
tachtder Franfen verhindertengeffispt .
Cardinaal de Bouillion ,komtbp den Heer évi I. .468 .
Rijn -GraaftotMaſtricht. 425. Dorpen , verſchepdene Dorpen dooz de
Carga generaal van 14 Ooſt-Indiſche Re- Franſen verbrandt . 427
tou Schepe
r n. Dips
369
 REGISTER.
Dapgement van zijn Majefteyt van Franſen op deNederlandersverſtoort 0002
Vrankrijk , aan die haar Landen on- ' tmaken van de Djede. 2. mahen Dzes
der Water ſetten . 270 . den met de Spaanſe. 2. komen tot hulp
Depgementvan de Franſen , om een gat der Nederlanders , tegen den Biffchop
in Hollandt te maken / al moſten zp't van Munſter. 3. metnen den hoophan
Water metMenſchen dempen 424. del alleen te brijven / datmiftunt. 21.
E. maken door geldt veelvrienden.32. foe
E Delmoedigh van die Hollande- hen de Princen en Vorſten aan haar zij
ſe Heeren epdt
, haar begebende op de te bekomen .52. haar Loupfen be
's Landes Vloot. 186. hooren eenige Vorften . 52. komen af
Eerſte vpandelijke actie tuſſchen de Fran- na de Nederlanden . 127. ballen in de
ſen en Nederlanders. 127. Betuwe. 190. Werden geboden upt ken
Am
Eeuwigh Edict opgerecht. 57 m
ſterda binnen 24 uuren vertrek
te .
Elburgh ebergegeven . 252. 305. Haar toeftant in Uytrecht. 423 .
Eylerſchans bertaten / en van deDpan- overvallen Ameyde. 431. haar moos
den bezet. 280. dadig en wieed bedzy ftotBodegraven
Eplichen en conditien waar op de Fran- en Swammerdam . 461 .
len zouden conſenteeren de Duede te Franſe en Spaanſe maken Dreden . 4.
flupten . 295. Formulieren ingeſtelt in 't aanneinen van
of Épirchen en conditien waar op d'Engelſe Zijn Hoogheyt tot Capiteyn Generaal.
den Dzede wilden ſlupten . 299 68 .
Ad G.
Emrik aan de Franſe overgegeven . 200.
Diet ook pagina 183 , G Ebodebpden Staat gedaan
Engelſe Ambaſſadeur in Denemarken vluchte Boederen aan om dege:.
te geven
ftelteengeſontheptin / op het ruineeren 430.
van deHollandeleKoopvaardy-Schepen, Gecommitteerde van Hollandt aan Zijn
fterft hozt daar aan . 457 . Majefteyt. 291 .
Engelſe attacqueren de Smirneſe Vloot: Gedicht op 't belegeren en verlaten ban
84. Groeningen . 361
Engelſ endoozhaar Koningh geboden124.
Nederlande te vertrek hen .
Geldeis deinſemuevanden
upt Gemeente Stoophandd.2
Hollande arbepden
2
aan de.
Engelſe Gezanten vernieuwen het ver: Fortificatien . 307..
bont met Vrankrijk . 294. Gezangen van Engelandt komen in Hol
Engelſe op d'Elve krijgen knip. 370.1 lande. 292.
Eſquadrons van de Nederlandtſe Vloot. Gezanten van de Staten komen in Enge
1672. 106. landt. 292 .
Executie van Pain & Vin uptgevoert.474. 't Getal van de verſlagene Franſen in den
Expreſſevan Zijn Hoogheyebp Zijn Ma- Jare 1672 . 495.
jeſteyt. 424. Gevluchte Uytrechtſe ingedaagt. 362.
F. Hierighept bedziegt wijshept. 81 .
' F RanfeComté doozdeFranſeingeno: Gravevan Hornesbekomt de klokken van
Frans Corporaal levendigb gecadebjaak
424+
t. Groeningenbelegext:
ten .
332. weder verla
360.
Franſe en Nederlanders maken een Tra- Grol aan den Bilichop van Munſter over
Staat de Marine. -3 gegeben . 188 .
Brf 2 Groo
 R E G I S T E R.:
Grootenvande Franſen verfcheyden doot toeruſtingen / fendt voll aan Vranka
gebleven en gequetft. 433 rijk, reedt een groote Vloot toe / doet
H, de betalinge op houden . 55
H Arderwijk overgegeben . 252. Koning van Vrankrijk komt tot Uytrecht.
245 289.
Hattem manhaftigh gedefendeert / aan Koophandel wil nietgedwongen zijn. 23.
de Franſen obergegeven . 216. Koopluyden in Vrankrijk , remonftreren
Heemskerks dapperhepdt. 187. aan Zijn Majeſteyt de noodtrakelijk:
Hoogheyt, fiet Prince van Oranjen . hepdt van den koophandel. 29.
Huylen op d’Overtoomſe-wegh afgeb200- Koopluyden van de Waalſe Steden , klá:
ken . 309 gen over 't afzettenvan geldt. 28.
1. Kuynderſchans overgegeven . 246 .
1Oan de Wit , Penſionaris van Hollandt, L.
291.
wakker
eenden
Joanisvan Bergh en dapperman..
, een 56:
Liefhebber van L Leerdam
Andeonderwater gezet.
in Neutraliteyt geftelt.
't Vaderlandt, 187. 460.
Introductie van Zijn Hoogheyt in den Lijſten van deFranſe en Engelſe Oorlogs
Raadt van State. 63 . Vloot. 1672. I 20
Inventiedes Koningstot onderhoudtvan Lijſte van de dooden en gequetſten voor
de Militie in de Nederlanden . 414. Woerden . 386 .
Inwoonders onder de Franſen in grooten Lijſte van de veroverde Steden en Sterk
verlegenthepdt. 494. ten . 1672. 326
K. Lijfrenten opgenomen t'Amſterdam . 316.
K Ampen
overgegeben. 237 Lippe Schans gaatover aande Franſen..
aan de Munſterſe en Keulfe
Kaperyen toegeſtaan / doen grooten af Loevefteynſe Factie , en waerom fooges
breuk. 370. naemt. 566
Keulenaars met haar Biſſchopig ongenoe: Londen aldaar is groot gebrek van koos
gen . 33 . len . 430
Keure t'Amſterdam ingevallen van bant. Lotharingen , door de Francen ingenos
438. geamplieert. 441. men . 4+
Keurvorſt vanKeulen neemt de party met Louis de XIII . van die naam / heeftop de1 .
Vrankrijk aan. 52 Monarchy toegelegt.
Keulie Regeering werdt jaloers op de Louis de XIIII. van die naam / Koningh
Franſe. 476. van Vrankrijk , lepd toe op deMonarchy.
Hloekmoedigh bedzif van ſeker Douw . 1. doet eenoptogt metde Koninginne
427 en verovert veeleSteden in Vlaenderen
Klokken upt Woerden na Uytrecht ges en't France Comte. 4. met veele grooten
voert werden binnen Oudewater ge- doet weder een togt op vooggeven fijne
baght. 428 . Frontieren tewillen beſichtigenneemt
Knodſenburgh aan de Franſen overge- Lotharingen in. 4. neemt een koſtelijke
gaan . 1924 ſpeelreps vooz in den Jare 1672.om lijn
Koeverden overgegeven . 279. door Ra- conquefien in Nederland tebeſoecken.
benhaupt berraſt en ingenomen . 481. 26.komtfijn beloftenna en begiftigt
Koning van Engelandt , neemt de party veel DameswiengMannen indenOor
van Vrankrijk aan . 52, doet groote log geſneuvelt Waren.431. begifti gt de
wedu
 R E G I S T E R.
weduwe van den Marquis de Caſtelnau. N.
433:
Luyks Biſdom onder Contributie geſit. N Aarden ingenomen door de France.
197.
425. Neutraliteyd voor de Stadt en 't Land van
M. Vianen. 458. van Leerdam . 400. Van
Meur s.
1
M Aand
Mariners bedededage
elijkeſlaan n ingeſt
France . ellt.126.
361. Neuwland een recht ſchapen Karel. 424 .
166 .
Marquis de Caſtelnau gebleven voor Nimwegen ingenomen door de France.
Ameyde. 433 273 .
Maſeyk door de France ingenomen. 142. Notificatie wegens 't verbod der Bran
Maſtrigt geblocqueert. 143, de Cardinaat dewijnen, Stoffen , etc. 7
de Bouillion werd aldaar deftig get notificatie van geen koon uptAmſter-:
tracteert. 425 . dam te renden . 304
Maftrigtſe bekomen veel bupt. 322. beka 0.
men weer veelbupt.
Mengers een Poultron . 426: 10Mmerſchansingenomen .
166, Onbeplighepd op de wegen in Hols 247 .
Michiels Heeren neemen pofTeſſie van de land.
Heerlijkheyd van Maersbergen. 424. Pozfake der weetheden der Franſen392
tot
Middelen tot tegenweer in de noch vier Bodegrave en Swammerdam . 477 .
vereende Provincien aangewendt. Oorſaken van 'tovergaan der ſtad De
312 venter . 208.
Militie van de Franſe , hoe die door de Ne Ooſtindiſche Compagnie in Vrankrijk
derlanders moften onderhouden wer- heeftklepn ſucces . 22.
ben . 414. Ooſtindiſche Retour-Schepen komen op
Miſive rakende 't overgaan van Kampen . d'Eems, 367. ſijnwonderlijkvan God
242 . bewaard . 368.
Miſſive van de Ceurvorſtelijke Doorluch- Oprogt van Sijn Hoogheyd , den Heer
tigheyd van Brandenburg aan haar Prins van Oranjen na't Land van Luyk.
Hoog -Mogende. 448 . 450..
Mombas, Jan de Barton de Mombas, Ordonnantie van Sijn Hoogheyd tot be
daagd den Heer van Zuyleſteyn in taling van de zoofte pen :en anderſinta .
Duel, en werd van den Scherpregter 3 94
beantwoord . 389. over hem wag al zdze om de Overyſelle goederen aan te
fententie gegaan . 236.
364.1
Montal Gouverneurvan Charleroy , wert mogen halen .
Ozdze op de Dorpen tegenden inval der
van ſijn Majefteyt begiftigt. 456, Francen geſteld . 428
Moſkoviſe Koopvaardy Schepen binnen . Ozdze op de schepen van Amſterdam .
430 .
Munſterſe werving heeft fijn voortgank. Ozdze op voozvallende Alarm tot 310
Am.
23 . ſterdam . 477 .
Munt tot Amſterdam aan de oudeRegu- 1 Ozdze tuſſchen de Zee en LandOfficieren
liers Toren , 318 . op de Vloote. Irs :
Muyden door de Franſen ingenomen en Orſoy ingenomen . 148 .
verlaten .
198. | Ordonnantie dat alle de Francen in
Muurwerk t'Amſterdam van deWal inges Hollandt maten komen in Vrankrijk .
ballen
437 97
sfry zvons
 al

REGISTER
Ordonnantie dat alle de Hollanders moes R.
ten vertrecken upt Vrankrijk. 28. R Kapport van 'tattacqueeren 84
382.
der
Oudewater in beſettinge.
Overyſelle goederen aangeſlagen . 335. Kappozt van de Heeren de Groot en
Overſten van de France magt , wie die Meermans aen haerHoog Mog: 124
waren . 99. RedavandeMunſterſe ingenomen .. 447
Overraſt dooy de Franſen d'inwoonders Rees van de Francen ingenomen . 181.
aangedaan. 395. Kegenten van Holland inaken genegent
P. hepd / om flaafſe conditien aan te ne
Ain & Vin , 't Fort Nieuwer Brugge men. 3o3 . denken op tegenweer. 303.
Pain
verlaten hebbende / is daar overges Reſolutie in Engeland tot vzpſtelling van
vonniſt / en geerecuteerd. 469. de Nederlandle Schepen en volck voor
Paſſagie geld ingeſtelt . 32. de Declaratie van den Oorlog gearres
Pieter de Groot , gevlugt. 365. ſteert . 141.
Plakkaat op het debiteeren der France Reſolutievan den Staat tot ontſlaging van
Manufacturen , 12. van de H.H. Staten eenige Schotſe Scheepen. 139 .
ober de Manufacturen upt Vrankrijk.18 . Retrenchementen aan den Yfiel-ſtroom op
rakende 't verbod vande hoele Wijnen gemaalt. 125 .
Azijnen , &c. 34. rakende de Davi- Rijnberk ingenomen . 156
gatie op Vrankrijk en Engeland , 100. Roomsgeſinde ſteelten haar hoofden op .
ban aenmoediging van dapperhepdter 393. Deemen den Domkerk tot Uy
Zee. 117. datde inwoonders wederom tregt in / en houden daar wonderlijk
moeten komen in haar woningen . hups . • 422
396. S.

Plakkaatvanploemienbp den Staatge-

113
S Auvegardensin Amſterdam onſeker of
daargeweeſt zijn .
Plakkaat tegen 't verſwakken van de Sauvegardes van Sijn Majeſteye inden
Hage. 291+
Compagnien . 371 .
e
Plak ka at ng
van den Koni over fijn Le- chat ti ng .
van 200. pen: 1672 Capi
gers in de Nederlanden , en Sauvegarden . taale lening in Zeeland . 135.
147. Scheeps-toerufting in Vrankrijk en Neder
Poſt-wagens van den Hage op Amſterdam land . 28.
in Sauvegarde van Sijn Hoogheyd . 392. Schenke - Schans aan de Franſen overges
Princeſſe Douariere , ontſlaet hair van de gaan . 1946
Voogdpe over Sijn Hoogheyd. 62. Schermutſel van den Baron Degenveld ,
Prince van Oranjen , werá gehooren tot tegen de France upt Woerden. 458.
Capiteyn Generaal. 56. repſt na Enge- Sententie over Pain & Vin tot 3 maaltoe
land. 65. treckt na Berleyn. 67.komttot verandert. 469.
Amſterdam , en befigtigt verder de Sententie tegen Daniel Baron d'Offery.
Hollantſe Steden . 372. Sijn Hoogheyds 156.
optogt na 't Land van Luyk in 'tbạeede Sententie tegen Hinyoſa. 178.
beſchreeven . 450. Sententie tegens Jan van Santen . 9 17 .
Præmien aan Sijn Hoogheyt toegeſtaan. Sententie tegen Mombas , werd geerecus
3894
424 . teert .
180
Prins van Coerland, komt in 's Graven - Sententie tegen Willem Kopes.
hage. 460. Setentie van Jan Baron deMombas.364.
Silver
 REGISTER.
Silverwerk tot deſe ſchattingopgebracht. Coeleg der Engelſche op deOoſtindiſche
315 Retour Vlootmiflucht. 367
' t Slot Kroonenburg ingenomen . 366. Cogten der Brandenburgſe , Duytſe , en
't Slot te Loenerſlootingenomen . 366. Turenniſe Troepen. 443.
al
L
Smirneſe Vloot van d'Engelſe aengetaſt. Tongeren ingenomen door de France.
8+ 142. .

Soldaten loopen op avontuurtjes . 429. Tractaat gemaakt tuffchen Vrankrijk en

Sout tot Uytrecht gebzeck / en feer duur. Engeland. 300 .
421. Tractaat tuſſchen de Keurvorſt van Bran
Spanjen maakt verbond met de Nederlan- denburg en de Heeren Staten. 129.
den . 54. Tractaat van Alliantie tot Afiftentie en
tyy Speeltogt van de France in’t Jaer 1672 . Mutuele defencie doo; den Keyſer , De
aengevangen . nemarken , Brandenburg ,en andere.375.
26 ,
Spreekwooxt van Luxemburgh op 'tin : Triple Alliantie tuſſchen Engeland ,Swee
komen der Ooſtindiſche Scheepen. den en Nederlant. 4.
368. Trompetter van een Duynkerkſe Caper
Staaten vande Vereenigde Nederlanden , blaaſt Victorie voor 't aangaan van
otre ſtellen ozd tegen de Franſen . 5.Tuflen den ſtrijd / werdvan boven nederge :
een Vloot Oorlogs Schepen toe. 6. ftel- ſchooten /en het Schipgenomen en opges
ten ozdze tot de nieuwewervinge. 23 . bagt. 457
foeken mede bpſtand / maken een ver U.
.
bond metSpanjen.(
Kanderen
4.verbindenmal
totdefencie304. haar Leger
Xterfen sijn wonderlijk
ſchik /Fransgeworden zijnde. haar
in 288.
homt töt Uytregt. 197. Uyterſe toeſtand onder de Franſen. 423 .
Staten van Zeeland aan deſlaaffevzee- Uytregtſe deduceeren haar ſlechten toe
den conditien af/ denken-optegenweer. ſtand. 417
304. Uptflag van alle deOorlogs -Benden in
Staphorſt ten beſten gegeven . 246 . den Jare 1672. 495 .
Steenwijk overgegeven . 246. Uytrecht aan de Francen overgegeven .
Storm -wind belethet landenderEngel 254 .
6 fe. 319. Vaandels in Triumph opgehangen .424.
Straatsburger brug , door de France afge- Vaandrik de Witte onbeſchaamde roem .
band. 445 163
Sutphen aan deFranſe overgegeven. 200. Verbond der Staten met de Geallieerde
Swammerdam en Bodegraven , van de uptgewiſſeld . 456.
France verbrand.
Wiedelijk overvallen /geplon: Verbod om geen toevoer aen de Vyanden
dert en 461 . te doen . 137
Swarteſluys aanflach daar op miflukt. Derbod van de Brandewijnen, &c. 8.
434. Verdrag tuſſchen de Biſſchop en de Stad
Swollaande Franſchen overgegeben.218 . Ceulen . 41 .
T. Vertreck des Conings , vertrekken alle
Tegenberigt wegen de Stadt Swoll. billijkheden . 4132
226. Derhaal van 'tgepaſſeerde tot Rijnberk.
Tegenweer vooz overvalinde winter al 149.
ommegedaan . 437. Derhael van de gelegenthepd van Weſel
Tiel aan de Franſen overgegaan . 193- | en Burik . 156.
Ders
 REGISTER.
Derha 1 van 't overgaan der Stad Burik. ( Doorſlagom ſpoedig deverſchillen tebers
172. gelijken . 293
Perhaal omtrenthetbelegvan Knodſen- Voorſteden in Vrede zün ſchadelijkin
burg . 190 . Oorlog. 268 .
Verh aal van
keſchans.
de gele gent hept van Sche n- Dooz valien ter Zee, 397
194: Vyanen in Neutraliteyt geſteld. 458.
Verhaal van 't belegt en overgaan der W.
Stade Deventer.
Derhaal van 't ſchandig overgaan 201.
van ting aan deghVyanden
W Aarſchouwin om geenteBrandſchat
betalen .
Swoll . 218 . 228.
Derhaal van'tovergaan der Stadt Cam- Wageningen ingenomen . 197
pen . 237. Waverveen van deFrancen verband.426.
Derhaal van 't overgaan der Stadt Nim- Weeſel ſeer ſlecht voorſien. 159. aan de
Franſen overgegeven
wegen . 273 . 167.
Derljaal van 't overgaan van Coe- Willem Hendrik ,Prince van Oranje,wan
.
yerden. 279. neer gebooren , onderwienstoeficht op
Derhaal van 'tgepaſſeerde tot Aarden- gevoed / repſt naZeeland , fijn aen pack
burg. 281 . aen de Staten aldaer / 6o . Siet verder
Perha al van verſcheyden voozvallen tot Prince van Oranjen .
Uytregt. 286. Willers Dopplupden leveren haar Sauve
Derhaalvan'tgeene in de belegering van garden aan kijn Hoogheyt. 366.
Groeningen is voozgevallen . 333. Wintſchoten door de Heer Rabenhaupt
Perhaal van 't gepaſſeerde voor Woer- ontſet. 380
den . 385. Woerden verleend deurtogt aan de Fran
Verhaal van d’aanſlag op Swarteſluys. ſen , werd foo ingenomen . 382. onder
435. Sauvegarde. 382. van de Franſe feer miſs
Derhaal van de weethepd der Frauen handeld . 460.
tot Bodegraven , en Swammerdam . 463. Wreetheytder Franſen ontrent Schoonho
Derklaring van de Magiſtraat tot Gouda , ven . 367.
rakendedefaak van Pain & Vin. 474. Wreetheyd der Francen tot Bodegraven en
Derminktheden hoe die vergoet jullen Swammerdam . 461
werden . 114. Wulven , d'Heer vander Wulven Wertfer
Vlaenderen en Brabant in fiechten ſtaet. 4 . gedzepgt van de Francen. 494
Vloet verandert in Ebbe, en verhindert Z.
246.
den aenflag der Engelſeop t en toe319:
Vranckrijk wonderlijk concepTexel. ru
Zwarte Sluys overgegeben.
ſtinge om het Nederland te beoorlogen . Wit. Cornelise.de
-53 . Zee vooxvallen in 't Jaar 1672. 398.
Vrede tot Munſtergemaakt. 2. Zeyft boven Uytrecht eenige dagen vers
Vreeland door de France geplondert en blif plaats van de France Majeſteyt.
verbrand . 458 . 319.
Vreemde werving verboden . 26. ' Zilver Vloot in Spanjen gearriveert: 399.
E Y N D E.
 NEL
T

T
WI

WI
COR
DI

DE
N

.
VA

,
Ra Pe
ad nsion
t ari
s c.
ten et
van Hollantetc.' Ruart Put
van

Binnen- landtse Borgerlyke

B E R O E R T EN
in
HOLLANDT en ZEELANDT
Voor gevallen in den Iare , 1692 .
Behoorende tot het ontroert
N E E D E R L AN DT.
Veggerat Amſterdam by M.DoornickAmroj676.
OVLADARIAUSIMINELLITETIKUMUVINTI
2. Caufe fchul.
 /

Op
d'Afbeelding van

CORNELIS,
En

JOAN de .WIT .
Twee WITTEN eens - gezindt,
Gevloekt, gehaat, gemindt, 1
Ten Spiegel van de Grooten ,
Verheven , en verſtooten :
In alles Lot - gemeen ,
Staan na haar Doodt , by een ,
Gelijk 20 hier , naar 't leeven ,
Zoo konſtig zijn gedreeven .
 Pag 3
Binnelandtſe Borgerlijke
BEROERTEN ,
Nu ben Jare 1672 .
. In Hollandt en Zeelandt voorgevallen.
Et laar , 1672 was hoog de Vereenigde Nederlanders vers
fehzihleligh / en vooralle Uycbeemſe in Europa, bermons
derlök : Dier Vyanden quamen de Vereende Nederlanden
te gelijk beſtooken ; Den Koning van Vrankrijk (de mach ,

H tigſte Monarch te Lande / van gants Chriſtenrijk ) was

hier van de Roerviak ; Hy had den Keur-vorft van Keulen
(die in ruft en buede leefde ) mislepdt / en deel dingen
wis gemaakt / die daar booz (hoewel Hy een Vorft van
? Duytſe Rijk was7 ) zijne Landen van Keulen en Luyk, ten dienſtder Franſe
aſhomende Legers, ten beſten af de Steden die hoogſt-gedachten Koning bea
geerde! in ruymde / en met Koninglijk Garnizoen liet bezetten / zommige
berfierken / en Magazijnen , ten behoebe der Franſe Krijgs-volkeren , in de zel
be i oprechten : Doch hoe euvel dezen Keulſen Keurvorſt , (maarmeeſt zine
Ingezetenen , na dat hy weerVredemet de Nederlanders gemaakt had) deze
Franſe Tochten bekomen zijn / kan den hupdigen Tijdt getupgen / wanneer
zöne Landenen Steden door de Franſe zelbe / ten gronde toe /wozden bernielt.
Den Biſſchop van Munſter had / bolgens zýn gewoonte / zich nu al weder
bp de ſtrijdende Partye bervoegt :: Hy trok i almede ten dienſt des Konings van
Vrankrijk , met een beſtandt Leger , met Frans geldt gewozben neveng den
Keurvorft van Keulen tegen de Nederlanden te Delde / bralı den Vrede, voor
wepnig Jaren gemaaht i en gaf een / voog aldewereldtbelaggelijk Manifeſt ,
tegens deHeeren Staten der Vereende Nederlanden , upt. Hpberwelte grooten
Tchaik en angft / Door zijn helſe Vuurwerken , en Duyvelle Bomben , in mecft
alde Over- Yffelſe Steden , die ook in hozten tijde berovert zöjn gewozden / tot
datzón geweldt boozde StadtGroeningen wierdt geſtupt: maarhy raakte bes
ter daar af als den Keulſe Keurvorſt,want zoo haaft hy zag dat Vrankrijk meer
Vyanden begoft te krijgen i en den Keyzer hem diepgde / lepbe hy't Hooft in
de schoot, en maakte alwederom Vrede met de Nederlanden , zonder pets van
zijne Landente hebben verlooren / ofſchade geleden , maar in tegendeel/ groote
Sommen geldts, Roofen Plondering, 300 vooz Hem alszörie Overſten , Officiers
m Soldaten , geſchaggert / en overgewonnen
Doch hozts daar na / aleben ongeruft / dient nu den Keyzer onder deGe
allieerde tegensSweden.
22 Dege
 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten
Deze 2 genoemde waren Duytſe Vorſten : . Die van Keuler , Oozloogde
Vrankrijk te geballe op zijn epgen Itoften / 300 berre zyne gelden konden vers
ſtrehnen / en lietzijne Landen en onderdanen verderben : Die van Munſter ,
in tegenderl/ boerde den Krijg booz Vrankrijk met Frans geldt , hieldt zýne.
Landen bupten ſchade , en berkreeg gaeden Loon en Buyt.
Noch warender 2 Vorſten van 'tKeyzerrijk , die den Koning van Vrankrijk ,
Als Makelaars diende / om Keur-Keulen en den Biſſchop van Munfter tot d'dan
flagen van Vrankrijk te bewegen / en onderrechten / ditwaren den Bifchop ban
Straatsburg , en Prins Willem ban Furſtenberg , Gebroeders , die tot Bruel in
't Keuls-landt, met overleg van Vrankrijks Afgezant dezen Krijgs- Tocht hielpen
fineden. Deze2 verbaſterde DuytſeVorſtenonthielden haar rotKeuleo , al
waar den Biſſchop van Straasburg , die Geeſtelijke Broeder , Bacchus -feeſten , Ba
letten en Danſeryen bede toeſtellen / daar Hy gemeenlijk den Voordans hieldt.
Zón Broeder Prins Willem van Furſtenberg ,dat Duyvels Werk -tuyg , dozft
wel opentlijk tegen een van de Nederlandſe Plenipotentiariſen , tot Keulen
op den Vredehandel afgezonden / bekennen/ Dat Hy wel 15 Jaren lang ge
practifeert had, om Nederduyts-landt in zoodanigen Krijgs-Alarm te doen ko
men, als het doenmaals gefteltwas : maar Hy is 0002 ozdze degKeyzers gewel
diglijk upt Keulen gelicht / in't begin des Jaars 1674 , en naar Weenen geboort /
daar omtrent Hy noch gevangen is. Den Biſſchop van Straasburg , zoude wel
licht nictbeter gebaren hebben/ waar Hy ging bp tijdts door ! na Vrankrijk ,
alwaar hem noch vermaakt met de Dames , in omedien , en Baletten , &c.
Den Koning van Engelandt wag ook door Ou Franſe Plupmſtrijherpen / en
grootſeſchoone beloften / tegen de Vereende Nederlandersopgemaakt : Den
Franſen Koning boot hem aan / de Penningen tot aptruſting van een machtis
ge Krijgs-vloot teverſchaffen / en noch zo wel toe getalelde Oorlog-Schepen ,
bp de zijne te voegen / & c. 2002 zulke diergelijke / en andere toezeggingen
miglepot/ berwierp den Koning van Engelandt , niet alleen de Bredale Vrede,
met de Heeren Vereenigde Staten ,maar ook deTriple Alliantie,bepdezo wepnig
thots / te voorer noch geflooten / en berklaarde den Oorlog tegen de Vereende
Nederlanden. Doch bạp minder voozdeel had den Koning van Engelandt ter
Zee, als den Koning van Vrankrijk te Lande / want behalben datdeFranſen
fin't Zče-gebecht onbedreben ) de Engelſe wepnig / of niets te hulp quamen /
maar’tzelve aangagen / om eerft te leeren / zoo was de Engelſe Vloot ook met
wepnigErvaren Zee -Volk bemant / dooz dien de Koning de Koopvaardy-vaart
aldaarniethad berboden / om den Koophandel en Kooplieden niethinderlijk
te zijn / en hier doozvoeren de beſte Matrozen op deKoopvaarders, 't well de
Nederlanders wel haaft / maar een wepnig tijdts Dechtens konden gewaar
werden ; joodat de Engelſen en Franfen tot 3 repgen toe moften wijhen / en na
de laatſteZee-ſlag , de Zeeaande Nederlanders ten beſtengeven / als wanneer
het voorgenomen Landen in Hollandt, of Zeelande , haar ook wierdebelet / be.
halden datde Engelſe Koopluyden , een onncemelijke ſchade, doorde Zeeuſe
en HollandtſeCapers is aangedaan ; tot dat epndelijk in 't begin des Jaars1674
deSpaanſe Regeering , (die nu den Oorlog tegens Vrankrijk hadden verklaart)
dooj hacen Amballadeur , del Freſno , den Koning van Engelandt (die nu meds
wel
 in Hollande en Zeelandevoorgevallen.
wetzag dathet langer aanhouden van dezen Oorlog zijne Landen en ſngezete
nen ten hoogſten ſchadelijkwas) doorwel gegronde/ krachtige en duingens
de redenen / beweegden / dat Hy den Vrede met de VereendeNederlanden wes
derom geſloten en bebeftigt heeft.
Den Franſen Koning Voerde zelfeen Leger tipt Vrankrijk in deNederlanden ,
dat geweldiger / ontzachelijker en grooterwas / als Hy oopt had te Velde ges
bzacht / dit wierdt door den Koning zelf en de grootſte van 'tRijk gecomman.
deert: Eenige Jaren was menbeziggeweeft om dit Leger ce bergaderen / te
doen oeffenen / en des zelfs Oorlogs -Train toe te ſtellen / 300 dat dit alleen
machtiger was / als de z Mede-hulperstezamen metdit Franſe Leger mepn
demen dat dien Koning de Stadt Maſtricht ( als leggendenaaſtaan zijne gren
fen ) albercerft zou hebbenaangetaſt / waar tegen deze plaatsoverbloedig ban
alle noodzakelijkheden was voorzien /maarden Koning weldenkende / dat ' er
met deze Stadt te veroveren / eenrupme tijdt zou verloopen / of die met louter
geweldt aan taftende /een groot deel van zýn Leger, daarboozzoudemoeten
berliczen / en de reſt / ten eerſten al te veel afgemat wozden ; en daer benes
benswelwetende/ dat de Landen ban Keulen en Luyktet zijn diſpoſitie fton
den ; troh Hy Maſtricht voozbp / en recht op de Steden aan den Rijn , die mec
der Heeren Staten Garnizoen bezetwaren / aan / die Hy met der haaft/ bp na
zonder eenige de minſte tegenſtandt beroverde / en voortg overden neder-Rijn ;
Waal en Yſſelſtroom , & c. gerakende / de Gelderſe , Zutfenſe, en Uytrechtſe
Steden , gommige met geweldt entegenweer (daar van de Stadt Nimwegen de
voomaamſte was) en andere/ doozrehzik / en verbaaſtheit / gelijk de Stadt
Uytrecht zelf (daar noch den Koning op 10 of 11 Mijlenna/niet omtrentwas /
de Franſe Sauvegarde dede berzoeken ) in nam / en de zominige / eerft met
de voorfz. Sauvegardes , en andere / met Garnizoenen dede bezetten : Ja
dong zelfs bp na zonder eenige tegenſtandt (behalben aan Tol-huys) 300
berre door ! datHyde Stadt Woerden , nebengeenige andere / doch geringe
Stedekens in Hollandt , jaoolt-Naerden in 't gezichtvan Amſterdam gelegen /
als ofhet een open Vlek was / mede in zýn bezetting kreeg ; en datmeer is/
300 waren al5 Franfe Dragonders binnen Muyden gekomen / die aldaar den
Baas ſpeelden / de Borgers grooten angft aanbeden / en des Stadts Secretaris
het geldt upt zyn zal dozften nemen / Fc. Zoo dat men Gecommitteerde van
daar over Naerden naar Amesfoort zont / die ook aldaar met Rochefort op de
zelbe Conditien als Naerden , Capituleerden / doch met de geflooten en ges
tephende Capitulatie wederom te Naerden komende / berſtonden dat Prins
Mauritste Muyden had Poſt gebat / en die plaats zoo door het water als anders
berſterkte / waar door het behouden bleef ; deze Stadt is maar 2 mijlen van Am
ſterdam gelegen .
Əe Biſſchoppen van Keulen en Munſter , taften de Over-Yffelſe Steden , als
Swol , en Deventer amm/ welke laaſtgenoemde / na 2 of 3 dagen tegenweer
1 door de rehzik der krakende Bomben ,en brandende Vuur-porten d, och welmeeft
doo, oneenigheyt van binnen / wiert okergegeben . De Stadt Swol was noch
300na / niet benart i en gafzich ooh gewillig over , na dat het meeſte Garni
zoen daar upt gecrolilien was. Hier op volgende Stadt Campen , Steenwijks,
Haffali'
3 # 3 s
 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Haffelszenzo books die geheele Provintie en datbp Capitulatie: Behalben dezel
namen de Keulle , ey Man terſe , noch berſchepde Gelderſe Steden in / als Har.
derwijk , Elburg , Hattem , (welke laatſte noch eenige tegenſtandt dede 7 ) die
3p hozts das a / aan de Franſen hebben ingerupmt.
Nious wiecaen de Vereende Nederlanden van de vier boornoemde Vyanden ,
300 te Water , alg te Lande, gelijkelijk aangeballen ; want den Koning van
Vrankrijk ( die ditſpel berokkent had / en boo wpicnggeldt alles wierde uptges
voert) hoe groot /en machtig hy ook was / bevondt zich alleen niet beſtanti
om deze klepyeNederlanden ( gelijk Hyvoorgenomen had ) r'onder te bzengen .
Op de Zee bebochten de Hollanders , Zeeuwen en Vriezen , man -moedig de
Victorie (alggezept id / ) doch te Lande liep het zeer fecht / en ſchandelijk af ;
want in den tydtvan 52 dagen, berbielen 4 geheele Provincien , als 't Hertog
dom Gelderlande, 't Graafſchap .Zytfen , 't StichtUytrecht , en de Heerlijkheit
Over-Yffel , in des Vyandtshanden ; daar in lagen omtrent 50 300 groote / als
klepne Steden , ten deele verſterkt / bewalt / bemuuct /met de Schanſen en For,
ten , te. Beljalben noch eenige in Groeninger- en Vrieſlandt gelegen , daar
enboven ge om Graafſchap Hollandt zelfs : Mis ook de Steden en
Schanſen ,noch zommi
it't Hert oghd in't
Kleef, bedjagende noch wel 40. Onder deze Ste
den en Schanſen waren berfchepden / oc welke (als 3p wel boozien / en bets
Dacdigt hadden geweeſt ) de Vyanden niet alleen eenige weeken , maar Maanden
geven :Doch het ontſtont op d'eene plaats
lang lafha
dooz s geno
/wechrtige, eghehadd
Jong , en oner vareen
en honn n Officiers, Gouverneurs , en Commandeurs,
ook aan 't Garnizoen dat niet wilde bechten /op d'andere aan Oorlogs-tuygh, en
op een derde aan de Fortificatien , gelijh mede wel aan de Burgery, en Regenten ,
die dan de ſchult op de ſchouders van de Krijghs-Officiers zochten te werpen / en
die zomeijdts weer op deRegenten , & c. Geenvan alle de Stedenwas van alles
behoolök boogien / als alleenigde Stadt Maſtricht , als gezept is / C.
Dan dezen Franſen Obrlog hebben verſchspde Schrijvers Hiftori-boeken en
Verhalen laten uptgaan / als de 2 Deelen vanhet ontroerde Nederlandt, handes
lende van de Krijgs -zaken in de 2 Jaren van 1672 en 1673 boorgeballen / en an
dere /Waar toe Wý den Lezer wijzen .Wy hebben dit voorige ſlechts zo kost obec
geloopen / om de rechte oorzaak te vertoonen , waar upt de hier nu volgende
Bargerlijke en Binnelandeſe Beroerten , zijn komen te ontſtaan .
Geen wonder was het dan dat de Gemeente van Hollandt , Zeelandt , 8cc.
doo ; dit haaſtig en ſchrikkelijk verlies , ontroert is geworden / want als men
ban een levend Lichaam , dat al ſchoon gezont en welbarende is / op een týdt
berfchepde Ledematen komt af te çukhen / 300 most het zelvenoodtzakelijk
" flauw /zwah / enontroert wozden . Inzandechept als het zelbe noch daaren
boven eenige wonden in de binnenſte / en tederſte Partyen komt te ontfangen !
die zoo na aande Harr- Ader ,en het Hartzelver (Datis Amſterdam ) komen te ges
taken :Wizoo ging het met het lichaam van den Vereenden Nederhandtſen Staat,
doen het binnen zoo hozten tijdt / 500 veel Steden en Sterkten quam te berliezen :
De logezetenen van Hollande en Zeelandt zagh men gaan met hangende hoof
den /neergeſlagen oogen / en ſpraken malliander flauwhartigh aan / want als
men op den eenen dagb hoozde / dat de Vyandtlijke Legers boos een genoegb
FRANTA
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. T
saam weerbare Plaatswaren gekomen / zoobernam men desanderen daaghs /
batbegelbe al wag overgegaan.
Doen men nu de oogzaken van dit 300 ſchandigh overgeben begonton
derzoeken / vondt men zich noch meer berftelt /wantmen riep al Verraat , Vera
raat : zommige mozden / dat Sijn Hoogheyt d'Heer Prince van Oranjen , met de
Gedeputeerde te Velde , dehanden te zeerwaren gebonden / en geen abſolute
macht gegeben was 1 gelijk zijn Voor-Ouders H : L: Memorie altydt hadden
gehad om allespromtelijk en zonder te tugh-ſpraak /na destijdsgelegent
hepot / tipttevoeren / en van dit alles wierdt dan de fchuitgelépt op deHee
ren van deLouvefteynfe Factie, daar van de Witte Gebroeders de Hoofden was
ren / die Sijn Hoogheyt (300 men zepde 1 ) péchts zochten / waar jp kone
nen of mochten met onervarenthept en onwetenhept te behladben / en
zwart temaken .
Widus ſtondt de Gemeente als bedwelmt, en ſtom / It was zijn hupste
klepn en te bang / en daar om hp zich op ſtraat begaf /om wat nielims en troos
ftelijks te verftaan / maar betnam en zagh nietals verbaaft vluchten , Elende,
Zwarigheyt, én keerde god angſtvalliget en benauder weder t'hups / als hp
uptgegaan was : De Hantwerken fondent ftit / de Winkels ſtelden niets ten
toon / de Rechtbanken waren geſooten / de Accademien , en Schoolen maak
ten Vacantie: Doch de Kerken daat en tegen / wlerden te klepn Hooj al de be
tarde Harten , die van Ångt meerder zuchten als bidden konden : Enwagra
·Deloos / en verlegen / om zich zelfs / met de zone en zijne goederen boozdeni
Franſen blixem te verbergen . Deele verzonden hareVrouwen en Kinderen met
harén beften ſchat naar Engelandt , Brabandt ,Denemarken , Hamburgh , Bree
men , Embden , ja na Vraktijk gelbe : andere betgroeben hart koftelijkheden
mKelders,Purten ,Regen -bakken en Hoven ; zommige metzelden die inde Muu
ren, omze te bergen upt de klauwen dit aankomendeRoof-vogels; beele wens
ften/ dat men afmet Accoort onder de Engelfe, andete onder de Franſe was
gebjacht/ upt bzeezebanýletbloedi-badro apdirt onihtplen / dit zp te gemoet
zagen .
maar'tVolk wiert noch faeuhartiger /als meni hobide/dat deFranfe bp'tTol
Huys overden Rijn waren gekomen en als ragende / toen de tijding quam
dat de Heeted Staten van Over- Y fel die geheele Provintie , ftaats -getwijze met
Capitulatie , hadden overgelebert / nadat de Steden Deventer en Swol zod
(chandigt waren overgegaan : Noch grooter ontſteltenis quam'er/ doen men
hooide/ bat die van Uytrecht de Poorten boo, Sijn Hoogheyt, en deszelfsLé
gers, hadden toegefooten / en daat na twee Trompetters uptgezonden / om dit
Franſen , die daat op ettelijke mijlen na / niet omitent waren / op te zoeken /
om mtoedie gehecte Provintie geijkOver-Yffel,aan die Vyanden optevragen
en bp týdts een goedt Accoort tebedingen / als ook gebolght is. Wetwas het
Waat/ dat'et in dezez genoemde Provintien veel Heerer aan't Roer zaten/bie
de Loeveſteynfe Fadiewaren toegedaan ,
Grooten én kleynen ,500 wel diein / alsbupten de Regeerinig waren / font
Den fchäikkelijk verfteit.In " Gravenhagewierden berfthepben Voorſlagen in
#bjacht / of men hiec Landeizou verdaedigen , of aan Vrankrijk overgeven
't Beta
,
 8 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
' Geene nn hier op tuffchen de Ridderſchap , Edelen en ſtemmende Steden van
Hollandt en Weſt- Vrieſlandt verhandelt is zullen wp hier laten volgen / bp na
met de zelbe woozden / als het d'Heer Valkenier in zijne Hiſtorie gefchzeven
heeft.
In de meeſte Regenten (zept Hy) bemerktemendewaarhept van die ſpreuke
datGodt haar de wijsheit ontneemt / als hp een Landt wilſtraffen ; wanthare
raadflagen waren berwart ; bare herten waren met fchaik bebangen ; nies
mandt wiſt bp na / waar hyhet werk van tegenweer zoude aanvatten /alzog
' czelbe te groot / en de tijdt te hozt was / om op een ftip de furie deraankomen
deVyanden te ſtupten. DeObligacien op het Landt liepen aftot30 en minder
ten hondert ; de Ooſt-Indiſche A&ien , die voorheen tot 572. guldens berkoft
waren / wierden verlaten booz 250 guldens; het Bank-geldt,dat te vooren zom
týdss ten hondert waardiger was / als het Kas-geldt, Wierdt nu 4 of5 ten
hondert minder berkoft als het gelbe/ ter oogake i dat de Wiſſelbanken mede
geſlooten waren . Alles geraakte in een algemeene Schrik , daar van bp na
piemandt onbevangen bleeft als alleen zommige Rooms-gezinde , die den
Fransman , als haren Verloſſer met verlangen te gemoet zagen / en eenigePer
1
zoonen , die het Secreet ban de Miffe meenden teweten i alzoozp wepnighbe
kommeringehadden / en andere benauwde herten vertrooſten op deze wijze :
Weeft geruſt en goedsmoeds, alles zal zonder merkelijk ongeval van den Staat ,
enmet weynigh veranderinge aloopen , het heelc Landt zal zoo glatovergaan ,
als een Vinken -touw .
: In'sGravenhage kreegh geeker Predicant van een Heer , dien hp bertrouba
de des Staars geheymen mede wel te weten / en dien hp op de ſtraat ontmoeten
de afbaaghde / hoe't doch noch met het Landt zoude afloopen / tot antwoozt :
Domine, houdt goeden moed , de Veranderinge, die op handenis , zal kleyn zijn ,
want gy zult in uwe Kerk w
, y in onze Regeoringe, en elk in zijn volle bezit blij
ven . Deze geruſthept beſpeurde men mede in eenige voorname Vrouwen en
Kinderen , die andere bedjoefde zielen vertrooſten / en een moed inſpraken met
woozden / die aan beelen groote arghwaan baarden.
In de meeſte Steden maakten men geen anderen ſtaat / als de Sleutels
den Vyande te gemoet te brengen / als hp mochte homen aan tenaderen ;
Zommige Steden hadden / gelijkmen wil verzeekeren / zichal bedektclýkmet
Sauvegardes voorzien / om zich van haar te bedienenin de noodt; Eldersja in
Den Haagh zelbezepde men/ dat deSauvegardes bedchtelijk te koop geftelt was
ren met curieuſe
trekhen en Hieroglyphiſche (dat is/ af- ofuptbeeldende) beteea
keningen ; Deele verklaarden zekerlik wel te weten / dat eenige bzeemde
Miniſters en zominigeder boonaamſte Rooms-gezinde met Sauvegardes waren
boozzien . In zomma , de ontfteltenis / en angſiballige vreeze wag zoo groot/
dat eenige Steden geen handt aan't werk floegen /om zich te ſtellenin ſtaat ban
tegenwege ; maarlieten alles ongereddert leggen ; dat andere / die haar meen
den te verdaedigen / demiddelen daar toe berkeerdelijk opbatten / en het paert
Achter den ploeghſpanden ; 300.dat wepnige quamen totdiebedaarthept7 om
haar metozdze weerbaar te maken ; want in de meeſte Vroetſchappen , daar
mendiſputeerde / ofmenzich zoude verweeren / ofbp een Capitulatie Oberges
ber
1

1
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. ୨
ben /wierdt reſolutie tot het laatſte genomen ; In de Staats-Collegien zagh/ 't een
Lidt op 't ander / niemandt wiſt uptkomſt / men begon op den 14 Juny 1672 , at
over te leggen / wat men in dit gevaar zoude doen / of men't uprerrte afwacha
ten zoude of een eerlijke Capitulatie maken ; men baaghde den Raadt-Pen .
ſionaris de Wit , die men altijdt om zyne onvergelykielile vaerdighept en gereedt
Oordeel , als een Oracul van Delphos had berheben / welk het zekerſte en beſte
middel mocht zijn in dezen algemeenen noodt , die daar op voozſloegh / dat men
moft upt den naain van deUnic een aanzienlyk Perſoon afpaerdigen aan den
Koning van Vrankrijk , om te hooren / wat Sijne Majefteyt van den Staar bez
geerde en hoe dat beft een Accoort zoude wezen uptte vinden / endat daar van
bericht zou behooren gedaan te werden / binnen de Stadt Amſterdam , waar
heen men de Vergaderinge van Hollande aanſiondes moſle oberbzengen ) en de
Leden haar conſent daartoe in leveren ; de zelbe Raadt- Penſionaris ten dien epna
demondelin je voozſtellende in de Vergaderinge, om bp peder een van de Leden
aangeteekent te werden van woozde tot wooide / dat van wegens hare Edele
Groot-Mog: terGeneraliteyt de zake daar heenen zal werden geſchikt/ ten epnde
ban hare Hoogh -Mog : afgezonden moge werden een amzienlijkeGezantſchap
aan den Koning van Vrankrijk , mitſgaders een Extraordinare bezendingeaan
den Koning van Groot Brittannien , tot zuthen epnde / dat aan de eene znde bp
den Hoogh-gemelden Koning van Vrankrijk zal werden verzocht / opening ban
de Conditien , waar op Sijne Majeſteyt zich zoude gelieben te laten bewegen/
zijne Wapenen niet verder regens dezen Staat te gebrupken ; en dat aan de ana
bere zijdede Hoog -gedachte Koning van GrootBrittannien mede zal wozden bers
zachtí zich te willen berklaren aangaande de Conditien , op de welke Sijne Mae
jefteyt genegenis/ zich met dezen Staat tot een Vrede te latenbewilligen / en
zijne goededienſten enuptwerhinge te willen laten gebzuphen / om de googh
gedachte Koningvan Vrankrijktotrechtmatige Conditien metdezen Staat tebez
wegen. Dat ook voozts hare Hoogb-Mog: zalworden aangeboden haar Staats
gewijze Vergaderinge , met den Raad van Staten en vozdereGeneraliteyts.Colle
gien booztaan tehouden dooz eenigen týdt / en geduurende deze jegenwoozdige
ongelegenthept/binnen deStadt vanAmſterdam ,en dat de reſpective Leden van .
deze Vergaderinge haaſtelík van de Heeren hare Principalen zullen gaan verzoea
ken volkomen macht/ en onbepaalde Authoriſatie , omme de boozi3. onderhandc-:
lingen , naar gelegenthept van tijden en zaken te mogen voltrekken / en doen
bolocekken op zoodanigeConditien , als met de meefte veyligheyt, zeekerheyt
en Vryheyt ban den Staat zal konnenwerden berkregen. Datmiddelerwijle met
ten ſpoedige en ernftaftige uptvoering / ban de commiffien op ' t inlaten van
Water, en 't leggen van Forten in de reſpective diſtricten oder nachten dagh zal
werden vonzt gebaren / als mede van de Fortificatien et de boog zieninge ban
noodigh Oorloghs-tuygh , en behoeften van en in de Steden op deGrenſen ban ,
Deze Provincie gelegen / enmet alle vozdere middelen van tegenweer albecepts
beraamt! en noch nader teberamen / en dat dezelbe Leden van deze Vergade
ringe haar wederom bp den anderen zullen bebinden / en de laft ban hare Hee
ren Principalen openen binnen de gemelde Stadt van Amſterdam ,op Vrydagh den
17 Juny1672 , toekomende ten 8 uuren , en hebben de Heeren Gedeputeerden
285 wan
IO Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
van Amſterdam aangenoinen bp de Heerenhare Principalen de zaalt daar toe
te belepden / dat zoo wel De boogh -gemelde Vergaderinge van hare Hoog-Mog:
met den Raade van Staten en andere Generaliceyts-Collegien , als de Scaats -gewija
ze Vergaderinge ban haar Edele Groot-Mog: inet de Heeren der zetder Gecoma
mitteerde Raden , en verdere Provincialen Collegien daar aan depenbeerende!
binnen den Stadt- huyze der boozf3 . Stede , en andere bequame plaatzen /met bes
hoozlijke Kamers en Vertrekken mogenwerdengedient; in gevolgevan 't welke
senige Gecommitteerde upt de Noort.Hollandale Steden tot Amſterdam oolt vers
fcheenen zyn / meenende dat de Vergaderinge daar zou gehouden werden / ' t welk
fcheen dac belet wierdt door de Zuydi. Hollandefe Sceden , de welke vreezendet
Dat 3p / doop den doozbreuk der Vyanden in Hollandt, zouden van hare Steden
Afgeſneden werden / tot Amiterdam niet wilden berſchönen. Doch den Heer
Bogaart , Gecommittcerde Raadt ban wegens de Stadt Delft , kreegb taft / onder
Zegel van de Heeren Staten van Hollandt en Weſt-Vrielandt , om al het Ge.
fchut en het geheele Magazija ban Delft naar Amſterdam te verboeren ; en boca
wel dezelve Heer zich van zulken Commiſſie zocht te ontſchuldigen / om redenen
Dat de Gemeenteban Delft hem daar obec / als een der gewaande Verraderszou
den Verdacht houden / en mishandelen / 300 wierdt hein de zelve commiffie nocha
tang opgedrongen / die hp aan den Commis ban 't zelbe Magazijo behent manba
te/ de welke daar op De zelde zwarighept bp bracht/ en daar en boben noch sepe
de / dat de veelhept van de Artillerye, Ammonitie en Oorlogha-tuygh in ' Ma
gazijn 3oo grootwas / dat tot oerboering bån dien berepft wierden ten min .
Ken6 wecken tijdes , 't welk qualijk overeen quam / methet zeggen vandie gea
nel de welke zoo beele berzoekende Steden en Forten in hare upterfte berlegents
hepdt daarmebe zouden afgezet hebben / als of'er in's Lands Magazijn geen
boorraadr meer overig wag .
Deg anderen daaghs den 15 Juny 1672 , bolghde hier op een toe geſtemde reſo
lutie ter Gencraliteyt , en wierden bp þare Hoogh -Mog: (zonder rugh - fpraak
en het advíjs van de Hollandeſe Steden afte wachten ) waar heenen de reſpectie
be Leden upt de Vergaderinge van haar Edele Groo -Mog:Waren vertrokken ).
Aan den Koning van Vrankrijk afgeſchiht / de Heeren ban Gent, wegens Gelder
lands, de Groot wegeng Hollandt ,van Oudijk wegens Zeelandt, en Ekwegeng
Groeningen , en aan den Koning van Engelande deHeeren Alewijn upt Hole
lando , de Wee banUytrecht Groeningen
, en van Eyk van .
De Gedeputeerdens na den Koning van Engelandi tot Graveſende aanha
mende Wierden van den Heer Borecl, Ambaffadeur ban dezen Staataan ' t Engelſe
Hof ( diealdaarzijn Paspoort verkregen had / omnaar HollandeWederom over:
te ſcheepen ) ontmoet en verwelkomt waar van ten Hovealbax kennifTe ges
daan zijnde wierden de gelbe Heeren Gedeputeerdensmet den Heer Boroeldoor
ordre van den Koning opgehaalt en geherberght in Zommerfershaus , vanwaar
3p naar Hamtoncourt als in een eerlijke gevangenis gevoert wierden / ter týde
toe datinen konbefchap had ban den Franſen Koning , om teweten / of / en
hoe men met deze Gedeputeerdens zoude handelen / alzoo men fehzoomde het .
painfte bien aangaande te doen / zonder zijne communicatie, en bewil men
hemontzagh de minſte ædenvanoffenfie tegeben. Hier wierden3p Gedeputeere
dens
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. II
dens300 lang onderhouden / tot men beſchept ban den Franſen Koning had /
waar op men 4 Heeren , als den Hertogh ban Bukkingham , den Graafvan Are
lington , den Graafvan Schafsburry , en oen Mylord Klifford tot Commiſſariſſen
aanftelde om der zelver Propoſitie te hooren .
Deze Heeren inet de gemelde Gedeputeerdens in berhandeling treebende / in
meeninge om eenige openinge enaanbiedingete ontfangen tot een accommode
ment , bernamen een heel ander voorſtel, als zp berwacht hadben / te weten )
dat zp Gedeputeerde gekomen waren / om te berneinen / wat Sijne Majefteyt
boozmiddelen zoude gelieven vooz te ſlaan / om tot een vrede te komen .
De Koning bp 't Rapport van zijne Commiſſariſſen zulks vernemende Wierdt
gramſtoorigy / en gepbe aan de Heeren van zijne Secrete Raadt-kamer , dat hp
zich verwonderde over de Trotsheyt en Hartnekkigheyt der Hollanders , de wels
ke in plaats zp hem zouden (meeken en verzoeken om zijnc Vriendſchap ,
nu zp in de upterfie noodt zijn ban te vallen / hem quamen afvzagen / wat be
te zeggen had . Hpt conſideratievan dezen ſlechien toeſtandt in Hollande , en van
degroote en ſchielike Progreſſen der Franſen , ſtondt de Koning van Engelande
berbaaft / breezende een dagh na de naarkt te zullen komen / en alles onder
' c Franſe gebiede te vinden / waarom hp niet alleen bpzondere Boden heen en
weer /maar ook denHeer Vicomte Halifax haaſtigh over zondt na Hollandt, als
up hoogde / dat de Franſe Uytrecht naderben ; En berftaan hebbende / dat het
oder was / gondt hp in aller fpoet op den 29 Juny, 1672. ban Londen den Her
togh van Bukkingham , en den Graafvan Arlington na de Vereenighde Neder.
landen , en nahet Franſe Leger over / waar heen 3p van berſchepdeandere Ge
f committeerdens gevolgbt wierden / om het belang ban haren Koning waar te
nemen / dat het gelbe van de Franſe in haren Voorſpoet niet mochte beracht en
berwozpen werden .
DeNederlandſeGedeputeerden aan den Koning vanVrankrijk op den 16 Juny,
1672.upt den Haagh repzende/quamen op den 17 dito cot Uytrecht,ban waar3P
een Briefaan den Prinsvan Condé (die na hare mepninge de naaſte wag / zijn
de ban't Tolhuys om zijn quetſure naar Emmerik gebracht) zonden / met een
Trompetter , om een Paspoort te bekomen tot haar beplige terze / en daar na
met het Leger van Sijn Hoogheyt d'Heer Prince van Oranjen , dat zijn Hooft
quartier ging nemen omtrent Nieuwer -Brugge , vertrokken tot Woerden toe/
daar zp drie dagen vertoefden / om aldaar in meerder zekerhept / alg tot Uyt
recheaf tewachten de wederomkomſt van den voorfz. Trompeter. Onderwýt
bab den Marſchal de Turenne den opgemelden Brief ontfangen / en aan den Ko
ning ono? Doesburgh gezonden/ die aanſtondtg een Paspoortdede berwaerdigen /
en op Uytrecht zenden /ban waar De Copye haar Gedeputeerdens op den so dito
1672. 's avondsom 8 uuren tot Woerden wierdt behandigyt /_onder 't couvert
van een Brief, van de Heeren Staten van Uytrecht dooreen Trompetter daar
toe bpzonderlijk afgevaerdight / waar op 3p volgende 's morgens den 21 dito
bertrohken naar Uytrecht , alwaar zp een Franſen Ritmeeſter met 20 Ruyters
bonden baerdigh ftaan / om him tot zekerhept van haar bordere repze te bege
lepden na den Koning op 't Huys den Uylenpas boo? Doesburgh , welke Stadt typ
toen belegere had. Dienzelben avondt quamen de Gedeputeerdens noch tot Rc.
*B 2 neb ,
‫ܐܐܐ‬ Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
nen , en den volgenden naarmiddagh in’t Dorp Keppel , dat gelegen is dicht bp
den Uylenpas ; Des morgens , zijnde den 23 dito , om 7 euren wierden zp bes
gocht dooz De Heeren de Louvoy en Pomponé, bepde Secretariffen van Scaat, en
upt ordre ban den Koning afgevraaghti of zp volkomen macht hadden / om
met Sijne Majeſteyt beſluptelijk te handelen /en wat middel de Staten wel zouden
willenvoorflaan / omte homen tot een ſpoedige Vrede? En als zp Secretariſien
daar op tot antwoozor ontfingen / dat zp Gedeputeerdens alleenlijk afgebaer
dight waren / oinupt zijn Chriſtelijkſte Majeſteytte vernemen / wat zijn beliefte
zoube zijn / algoo hareHeeren en Meeſters gedacht hadden / meerdet cer voor
Sijne Majefteye te beſtaan in hetgeben van voorlagen cot overeenkoming ! als
in de zelde te ontfangen : Waarop geantwoozdt wierde / dar de Koningniet en
handelde , als m Gevolmachtighde; dat men moſt overwegen , dat het geen de
Koning alreede ingenomen had , hem nu eygen was , en dat de reft haalt zoude
volgen , en dat de Koning de koſten van denOorlogh voor zich en zijne Geal
lieerde wide vergoer hebben . Vier mede gingen de twee Franſe Miniſters weder
te rugh / om van alles aan den Koning bericht te doen / die haar twee uuren
daar na / weder te rugh zont / met ordre om de Gedeputeerdens aan te dienen /
dar zijnc Majeſteyt de voorflagen van de Heeren Staten zoude afwachten , en zich
in geene handelinge inlacen ,'ten ware zy Gedeputeerdens volle macht hadden ,
tot een algemeene onderhandeling , en dat de Koning niet gezint was afftant te
doen van 'tgene hy alrede door zijne Wapenen had gewonnen , of voor den tijde
van een Accoort noch mochte komen te winnen , 't en zy hem yets , dac oven
waerdigh was , in de plaatze wierdt gegeven ; voegende Pompone daar bp / hoc
langer tijdt zy Gedeputeerdens zouden vereyſchien , hoe ſchade.ijker het voor den
Staat zou zijn. Waar opde Gedeputeerde bzaaghden / of de Koning harenStaat
zoude willen houden , als gewonnen Landen ? hetwellt 3p oogdeciden banja ,
zeggende/ zooden Staat herweynige noch zoude willenhouden , men zeer haa
ftigh mofte beginnen.
Op dat voorval verzochten de andere Heeren Gedeputeerdens den Heer de
Groot , een keer na den Haagh te willen doen / om daar omtrent de mepninge
ban hare Hoogh -Mog: in te nemen / waar op Hy onder 't gelepde van een Fran
Sen Capiteyn omtrentden middagh weder van Keppel vertrok / en quam in de
nacht bimen Wageningen , alwaar hp wepnigh uuren gæuft / en de Paerden
berberſt hebbende / berbolghde zijne reyze, tot dathp den bolgenden nacht om
trent ten 2 uuren inhet quartier van Sijn Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen
quam / aan dewelkehpv den toeſtandeder zaken bekend gemaakt hebbendel
weder boozt reed / totdathp op den 25 dito'smorgensomtrent7 uuren wederin
den Haagh aan quam / daarhp dienzelden voormiddagh in de Vergaderinge van
de Staten van Hollandt en Weſt- Vrieſlandr dan alles onderri hringe debe
De Heer de Groot pp de Vergaderinge van haar Edele Groot Mog :Verzocht
zoude / ban zijn Advijs te dienen / zepde / dat bertrouwde / dat de Koning
ons zallaten bp onze vrye Regeeringe in de7 Provincien , mits darhp in bezecs
tinge neme de Grenze -Steden bupten de 7 Provincien gelegen / maar dat men
niet lange moeſte wachten/ en dat hoe meerder men preſenteerde, hoe minder hy
nemen zou ), en dat menalle dekoſtenvan den Oorlogh, 300 van Hem als zine
Genl .
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. · 13
Geallieerde zou bergoeden . Enverzocht zijnde hp de Groot,om zich nader te bers
klaren /gepde/dat hy geloofde/ dat de woozden ,van alleonkoſten te dragen van den
Oorlog.teverſtaan zijn dat een goede zomme zal moeten werden gegeben /endat
de conqueſte daar moefte werden afgetrohken / als mede de glorie van zijne Wa.
penen .'' Doorfz. berichten Raadtflagh gehoozt zynde / waren de Heeren Edelen
ban Advijs , dat de Heer deGroot weder ten ſpoedighfte behoozde derwaarts
te gaan met volkomen bolmacht / om te handelen / inboegen dat de Unic
zoude blijven / en datmen zou behouden deoude en volkomen Vryheyt, Regee
ringe en Religie. Dit Advijs van deEdelen wierdt bp Dordrecht gebolght i ale
leen dat zp meeniden / dat op de aankomſtvan deGroot een ſtilſtandt van Wav
penen behoozde bekomen te werden / Haarlem en Delft deden van gelijhen / hoe
wel de eerſte zeer noode toonde / baar aan te komen ; Maar die van Leyden
fpzaken van volkomen volmacht te geben / zonder eenige conditien door te ſtels
len /want wp anders bp vozder upoftet grekerlili berlooren moren . De Stadt Am
ſterdam (die op den 25 Juny 1672,in ernſtige termen hulp van ' uik derzocht had /
uis wanneer zp baſtelijk vertrouwde het Leger ban den Koning van Vrank
rijk re honnen berduuren ) ſprak zeer mannelijk / als dat het een werk wasvan
overwonnen luyden , de wet te ontfangen van de overwinnaars , dat zy haar daar
onder noch niet konden reckenen , en zoomen oordeelde , dat het zoo verre
was gekomen , dan zoudehetbeſtwezen alles opte geven , gelijk men nu ſcheen
te willen doen , waar toe zy verklaarden niet te zijn gelaſt , en hare Principalen
daar van eerft te moeten kennifle geven . Gouda volghde fiet Advijs der Edelen ,
maar zepde daar toe niet gelaft tezýn. Rotterdam, Gornichem en Schicdam
hielden ' t insgelijks met d'Edelen , 300-'c met eenparighept beſloten Wierde.
Schoonhove zou hetbeſluyt aanzien. Den Briel mofi hethare Principalen doen
weten / Alkmaar was ongelaft . Hoorn berklaarde niebe tot goo grooten zahte
niet gelaft tezijn . Enkhuyzen moft kenniffe geben aan zyne Principalen , maat
bp eenparigheytvan ſtemmen en zoude haar niet afzonderen. Edam adviſeerde ,
dat indien maar de minſte apparentietot behoudt wag/ zp ' tupterfte zoude was
gen / maar dat niet ziende i meende ten beften van het Vaderlandrte wezen /
met de Edelen te gevoelen . Munnikendam en Purmerent beritlaarden haar bp
eenparigheyt van de Leden met de Edelen . Medenblik oordeelde i geen crideto
wezen /om de Principale kenniffe te geven / en ftemden toe met de Heeren Edelen .
Bp reſumtie zepde Haarlem , dat apart zoude...... tc. Leyden oogbeelde
de zaak te wezen van de upterftehaaft, en datzonder ſpoedigh'beſlupt7 alleg
verlooren was / waarom de zaak niet enkon blijven bupten beſlupt / en moſt
dan bp meerderhept van ſteinmen werden geſloten / zónde maar drie Leden af
gezondert ) en konden de andere niet werden vermoort , om drie Sceden alleeni
Amſterdam berblaarde als vooren / en zepde /dat het noyt het doen vaneen Po
litijk geweeſtis getwes te uyten buyten laft , al ſchoon -een Gedeputeerde van een
ander gevoelen is. Goudacomfenteerde mede / 300 ook Rotterdam , dochmet
eenparigheyt, va ftemmen. Schoonhove met de Edelen. Den Briel gelijk als de
Edelen , met eenparigheyt. Alkmaar en Hoorn bleben bp haer voorige. Doch
alzoo vcrfchepde Leden zwarighept maakten / in een zaak van 300 grooten bea
lang pecwes zondex bpzondere last bap hare Principalen te befiupten wierde
283 hers
 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
het epndelijk beſluytdaar banuptgeſtelt tot op Sondagh den 26 dito 's avonds om
8 auren , tegens welken tydt de Leden weder in bolleu getalle / bp den anderen
zoudenen zijn
was . hp na in alle Steden
foo berfaeult / datmen in der haaft refolu
tie nam / oni nader inſtantic of aandringing te doen / om met den Vyandt op de
beſte en ſpoedigbíte wijze te accoudceren / om daar dooz verloft te werben upt die
doodg-angſt / die bp na alle Regenten bedangen had / daar door men in plaats
ban berloft / gebracht zou zijn geweeſt in de upterfte Ellende.
Deze nadere inſtantien van de meeſte en naaſt gelegenfte Steden omtrent den
Haagh , die zp hare Gecommitteerdens aanbevolen / en mede gaben / deden de
Staten van Hollant op den 26 dito 's avonds omtrent 11 vuren reſolveeren / omte
gebeu polkomen macht aan de Gedeputeerdens bp den Koning van Vrankrijk ,
niet tegenſtaandezommige tegenwoojdige Heeren , en onder die de Heeren Jan
van de Pol,Burgermeeſter en Willem Bakker Scheepen der Stad Amſterdam daar
tegens proteſteerben / en zepdenom zulks te bewilligen noch geen laſt te hebben /
alzoo het Advijs ban hacePrincipalen noch niet was ingekomen / werdende in
die genomen Reſolutie gezet / dat 3p proteſteerende Heeren hadden aangezien
en gehoozt de Concluſie, om een bezendingete doen met volle macht , & c.
De Staten van Hollande gingen met deze voozſz. Reſolutie aanſtondts na de
Vergaderinge van hare Hoogh -Mog: daar de weder-zöjdere gevoelens verdeelt
Wierden gevonden : Bp na alle waren zp van Advijs dat men aan de Gedepu
teerdens een volle en onbepaalde macht zoude geven / om de Vrede te flupten .
Daar de Heer de Groot haar vertoont hebbende/ dat het onmogelijkwas ernig
Tractaat zonder Conditien aan te gaan / en dat de Gedeputeerdens daar ober
met den Vyande niet en konden obercenkonien / 300 lang hare Meeſters daar
omtrent zelve niet eens en waren/ 300 wierdt de overlegging herbat. Eenige
waren van geboelen / dat men de Vrede moft maken / op wat wijze het ook
mocht zijn , andere wilden / dat menſe mofte maken op de beſte wijze. Doch
alzoo deze bepde Condition niet of wepnigh perfcheelden / en tp geen van bepa
den pets baft geftelt was / waar na de Gedeputeerdens gelaft wierden zich te
gedjagen/ wierdt in nader ombzaagb gelept i of men de voornoemde volmacht
zoodanigh niet zou bepalen / dat daarbp zou' gepjocureert werden ten minſten
de wederovergeving van de veroverde Provincien , om die in de gelbe Vryheyt
en ſouveraniteyt Weber te bezitten / als voorheen . De Gedeputeerdens ban Gel
derlandt , Hollandt Uytrecht en Over- Yffel berklaarden en ſtelden baft / dat
men daar mede te bzeeden zoude zýn ; en dat 't gelbe al was / dat men in de
tegenwoordige ſtandt van zaken konde wenſchen / bp aldien men de Vrede op
die Conditien konde bekomen ; Maar Zeelande , Vrieſlandt en Groeningen
ftemden daar tegen . Vier op Wierbt upt kracht van de meerderhept ban ſtem
menaan den Heer de Groot , 300 booz hem zelpen / als voor zijne Mede-Gedepu
teerdens bolle laſt gegeben / met deze uptzondering dat de zeven Provincien zou
den blijven by haaroude Vryheyt, Rechten , Privilegien, Religie, & c. ftaande boje
der in de boozſz. Reſolutie ingeſtelt een volkomen lait, en onbepaalde macht. Daar
mede vertrok den Heer de Groot 's volgenden morgens zijnde 27 Juny 1672 , om
uuren Wedes na den Koning van Vrankrijk , als wanneer omtrent 8 uuren de
hicr
 in Hollandt en Zeelandt yoorgevallen. 15
Hierin bezwaarde en ongetaſte Leden vanhuys wederom in de Vergaderinge van
Hollandt verſcheenen / onder anderen mede Die ban Amferdam , welher harti
ge en Edelmoedige reſolutien niet zullen bergeeten werden / 300 lange de Werele
duurt.
Om nu dooz den nakomelingen een opwekkinge en Eer- ſpoor te doen verſteeds
hen tot onberzettelijke ſtandchoudinge , en bewaring van hare Reigie , Vryheyt,
en Opperhoofdigheyt, zal hier bolgen hor de gemoederen der Regenten onefteken
wierdenmet denGeeftvan ſtandvaftigheyt en Couragic , als 't ſtuk vande Bezen
dinge en Volmacht,oin met den Koning van Vrankrijk te capituleeren /op'tTapijt
quam ; en dat eerſt van de Heeren Burgermcefter en 30 Raden , van de voorfz.
Stadt Amfterdam .
De Heer Burgermeeſter Nicolaas-Tulp , de Oudtke en eerſte in den Raadtres
Dencerde in zijnen hoogen Ouderdom , metzóne mannelijke hartigheytbovenzij
nejaren , zonder aan dejongfte en yvermoedighfte Heeren te wijken.
die in alle 000 ,- en tegenſpoedige onts
DeHeer BurgermeeſterGillis Valkenier
moetingen is onberanderlijk / en alle voozvallen met een tegenwoordigh Oordeel
oberweegt /zocht op zijn beurt de Heeren Raden door eenbondige Redencering
vand ? p uierendeels uurs/aan te moedigen tot onbeweeglijke couragie,zeggende
Dat de noodehaar noch nietdrong , om in een moment te refigneeren de dierbare
Vryheyt, die hare Voor-Ouderen hadden beſchermt met een Oorlogh van 80 ja
ren , en verzeegelt met haar eygen bloedt ; dat hare Stade Amſterdam alle andere
Steden te boven ging in favorable Situatie , heerlijke Fortificatie , enmcenigh
vuldige Artillerye , Ammunitie, Vivres en Volk, en daarom te meer gehouden
was , om door haar uyterfte effort her Vereenighde Nederlandete falvcerca uyt
alle hare calamiteyten , en uytde Dwingelandye van die gene , die nietalsop den
puynboop van de geftcorde Vryheyt allerNation en Volkeren hare glorie zocken
te bouwen , allegeerende totexempelen ; hoe de eenigeStadtDantzich bei groo
te Rijk van Polen ; en Coppenhage de Rijken van Denemarken en Noorwegen
badden geredt uyt het geweldt barer Vyanden , die van alles by na Meeſter wa
ren ; hoe de eenige Stadt Hamburgh in 't midden van bare Benijders en Vyanden,
zich zelven vanlangen tijdt heeft geconferveert, en noch geenzins ſtaat maakt,
om immermeer.deWet van anderen aan tenemen; en hoe het oude Romen , dat
zijn begin ſchuldigh was aan eenige vluchtelingen uyt Grieken -landt , in plaarze
van zich het jok van anderen te onderwerpen , zich door de conquefte van Italien
haddegemaakt totKoningione van de Werelt , en opgereche de wonder groote
Monarchie, & c. En wanneer dan eyndelijk het Noodt-lor haar mochte komen te
ftorenin den Somp barer ellenden , datdan deze grooteen machtige Stadenoyt
zoudefubject zijn het verwijt , van zich voor andere plaatzen aan den Vyandt
onderworpen te hebben , maar altijdt zich noch zoude konnen trooſten met de
gratie , die Poliphemus aan Ulyffes gaf , van dat hy de laatſte zoude opgegeten
werden , als alle de anderezijne Gaften door deCyclopesalreede zouden verllon
denzijn. Ditgaf aan alle andere Heeren een Eeron - ſpoor en opwekkinge / om
Bijne Aanmoediging , als een heerlijk voorbeeld te volgen :
De Heer Hooft Officier of Opper-fchoutGerard Hallelaar, die als een Staats
Martelaas zijn fiecé en onvergeliftelijke couragie naderhande aande Werelt als
een
16 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten ,
en voorbeeldt heeftgetoont tot den upterften ſñik van zijn Leven , dat hpin
den behlaaghlijken ſtaat / en langhduurige ſmerten en ellenden verloor 1 alga
hem daar na een onderzienſe en ongelukkige ſchoor (daar ban men in 't Eerſte
Deel van 't Ontroerde Nederlandt lezen kan ) getroffen had / de geheele Vergade
ringe des Raadts met hrachtige rebrnien aanmoedighde , onder anderen zeggen ,
de ; Dat hier in dezen Raadt nu geageert wierde niet alleen over’tbehoudt van
Steden en Provincien ,maar ookover de Fataliteyt van geheel Europa; dat men nu
alle Partyſchappen en Factien,dieder noch ergens mochten zijn ,molte aan een kant
zetten , en met gemeender hand het gemeenebederf van den geheelen Staat te keer
gaan ;en dat nu de tijd en occaſie geboren was,omaande wereld en pofteriteyt preu
ven te geven van Beleyt en Helthaftigheyt,om daar door de Stad en Staat te redden
uyt het gevaar , van niet te verzinken in een onverrijfelijken poel, daar in de
Vyanden de zelve toeleyden te ſtorten.
Deandere Heeren , die op hare eurt meeadbifecrden / boanamentlijk te
Heeren CornelisBakker , Joan Corver, Cornelis Gravelandt, Johannis Hudde,
Vincent van Bronkhorſt, Nicolaas Witzen , en andere gaben toffelijke blihen /
dat het bloedt der oude Batavieren noch nie in haar berſturben was met deze
en diergelyhe woczden : Dat zy poyt zouden toeſtaan , om met eenigh Accoort
hetjokvan een onverdraaghlijken Vyandt op den hals te halen ; En of ſchoon
alle Steden tot die lafhertigheyt mochten komen te vervallen , waar door deze
Stade zoude geſtelt werden in de noodt, om de gezamentlijkemacht van zoo groo
te Vyanden,alleen af te keeren , dat het dan noch eerlijker en Edelmoediger was
voor deReligie en Vryheyt, en voor de Vrouwen en Kinderen in 't harnasce fter
yen, als zich te begeven in een Capitulatie , die men noyt, als met deuyterſte
favernye zoude konnen voldoen . Zy vertrouwden zeekerlijk , dat de Burgers
van Amſterdam zich veel liever op hunne Wallen zouden laten in ſtukken kappen ,
om met die glorie na haar dood ten allen tijden noch te Zege-pralen , als aan te
nemen een dienſtbaarheyt, die zy noyt voor henen gekent hadden : Voorts ga
ben zygeodanige tekens van hare Trouw en Dapperheyt , datniemand onder
allen repte / ( of 300 der pemandt flauwhertig mocht geweeſt zijn / ) dozft repa
pen van een bezendinge aan den Vyand tedoen / om met denzeiden totnadeel
van de Unie te treden in onderhandeling 1 veel min om / zoomen flechts konde,
te accojderen ; maarwiere in tegendeel / eenparighlijk beſlooten i om alle
onderhandelingen met den Vyand af te ſnijden , en na geen conditien meer te luy
ſteren. Met welke reſolutie op den 26 Junii, 1672 , na den Haag Wierden ges
zonden zekere Heeren , de wethe's anderen daaghs's morgens, om 8 uuren met
de andere zwaarhoofdige Leden , upt het Noord-Hollandes quartier ( die om de
berreafgelegenhept/ qualijk op den aanbeſtemden týdi denHaag hadden kon
nen zijn ) in deVergaderinge van Holland komende 7 om in reſumtie te nemen /
de reſolutie 'n daaghs voor heen in hare afwezenthept genomen / tegens degelde
reſolutie ten hooghſten proteſteerden , en het zelbe protefttot eeuwiger.gedach
Jenis lieten aantekenen / doende den Amſterdamſen Heer Penſionaris Hop , gula
ken hrachtigen en doozdingende redeneering / cot bewaring ban de algemeene
Vryheyt ,entot nadeelvan deneergicrigen Vyand , dat de meeſte Heeren in de
Vergaderinge verſtomt/ en alle de Leden , die tot de Bezendinge geconfenteett
hed:
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 17
hadden / (chaam -rootwierten ' zeggende onder anderen / Dat niet hadden ver
trouwt, dat in 't afwezen van eenige Leden , in zaken van die natuur , zoude zija
gereſolveert, en concluſie genomen ; en te meynen , dat die cuncluſie als onvol
komen , voor geen concluſie kon werden gehouden , en by haar niet en zou noch
ko worden aangezien .
By trzelbe reſumtiewas 't advijsvan Hoorn , Het uyterfte te wagen. Edam
zepte / De genomene concluſie niet te konnen aanzien , ’ten zy men verzeekert
was , dar-Engelandt en andere Geallieerde met Vrankrijk de Wapenen mede zou
den ter neder leggen.Enkhuyzens advijs firekte tot geen concluſie , voor dat alle
de Leden preſentwaren . Munnikkendam en Medenblik , adviſeerden met-Edam .
Purmerent (pial van in ruſumtie te brengen ; Waar op van nieuws omgebraagt
sunde / Of men de zake in nader propoſatie zoude brengen , mits de abſentie van
eenige voorname Leden , hebben deEdelen berklaart / Dathet een gedane zake
- was , dat de Leden aangenomen hadden , tegens den voorſz. tijd al daar tewezen ,
en mits de aller uyterſte ſpoedigheytwierde vereyſt , de zake geen uytſtel hadde
konnen lijden . Delfs advijs wag / Dat men in vredige tijden wel yets konde en
behoorde uyt te ſtellen , om de afwezende Leden , maar dat zulks nu niet te pas
quam , als vereyffende den uyterften nood en ſpoet , zoo men noch yets wilde be
houden ." Amſterdam zepdei Zoo zy waren toe gelaten tot de overlegging , zy
wel zouden konnen verklaren uyt den naam van hare Principalen , daar in niet to
konnen bewilligen , üye oorzake van onmogelijkheyt van aan den Koning te kon
nen voldoen zoodanige conditien en pretenſien , als hy ſchijnt van ons te begee
ren ; Zepde vorders / Zoo verre wel gelaft te zijn , om de Gedeputeerden te au
thoriſeeren tot uytloovinge van een goede ſommegeldes , maar niet tot het verlee
nen van volkomen macht , om te fluyten op zoodanigen voet en conditien , als
zy beft zouden konnenbedingen. Leyden ftelde booz/ Dat om onzenegotiatie
té krachtiger en reputatieuſer voort te zetten , men de twee conſiderabelfte Poſten
metmeer Burgers en Huysluyden behoorde te bezetten , omalzoo aan den Vyand
te doen blijken , dat wy noch gereſolveert zijn , ons Vaderlandt ten uyterſten te
verdaedigen , en zeyde, dat hare meyninge gantſch niet en was , het Landt op
genade en ongenade, aan de furieder Vyanden over te geven. Hoorn gepde / De
concluſie te zullen aanzien op zoodanigen voet, als by.de voorzittende Leden
tot verlichtingen verklaring van hare meyninge is voort gebracht. En hebben
Daar na de Gedeputeerde van Amſterdam nochmaals geprorefteert / Dar niet en
hadden geconſenteert in de conclufie , zoo die lagh op gifteren avondt in hare af
wezen genomen , maar daar van aan hare Principalen te zullen rapport doen , en
zulks aan der zelver vryedeliberatie , 'tzelve telatenover 't ſubject van 't geven
van volkomen macht aan deCommiſſariſſen ,na den Koning van Vrankrijk ge
zonden ; En hoewel zp berzocht wierden ban allede Leden , om haar aanger
teekent Proteſttewillen
intrekken / 300 is daar ban doch niet gevallen .
Deg volgenden daaghs, den 28 Juny ; 1672 , heeft Leyden gedaan een lange
Redeneering over de voorfz. proteſtatie en aanteykeninge , aangaande de abſoluy
te macht aan den Heer de Groot verleent, en berzocht 7 Dat Amſterdam daar van
reden zoude willen geven , en hoe darze onsLandtzal weten te behouden ; darze
wat meerder liefde en minder ſcherpheye wilden toebrengen ; waar op de Vergade.
singe
18 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
ringe aan de Leden verzocht / Maikanderen in minne en vriendtſchap te beje
genen ,
Den : July , 1672. voor de middag quam de Heer de Groot met den Heer van
Oudijk in de Vergaderinge van haar Ho: Mog: bericht doen ban den ſtaat / daar
3p dé Vrede-handelinge ingelaten hadden / en ten zelden dage dede de Heer de
Groot ook in de Vergaderinge van Hollandt bericht van zijn wedervaren en bers
richtinge / hoe dat hp'sMaandags den 27 Juny's morgensten 7 uuren upt den
Haag vertrokken / en deg avonts cot Woerden gekomen was / en’s anderen daags
ten 6 uuren tot Amerongen , alwaar de Guardes , die hem gelepden / hem deden
afſtaan voor het huys, daar de Heer de Louvoyzijn Logement in had genomen /
dewelkegelde aan de deur komende / en gereet ſtaande i om aen de tafel tegaan /
hem verzochthad het avontmaal met hem , en met zýn Broeder den Aarts-Biſſchop
van Rbeyms te willen nemen ; dat hp na de maaltijdt, verſtaande/ dat zijne Mede
Gedeputeerdens tot Rhenen waren gelogeert/ derwaarts vertrokken was ; dat
bp op den 29 Junii, 's morgens daar was aangekomen i en aan zijneMede-Ge .
deputeerdens aanſtonts bericht had gedaan van'tgeene in den Haag gepaſſeert
wis / haar gevende communicatie van de Ordres , die hp mede bracht / en aan
den Heer van Oudijk , Gedeputeerdewegensde Provincie van Zeelant , kennifie )
wat het gevoelen van die Provincie was geweeft ; dat wel gemelde Heer van Ou
dijk daar op ook datelijk had geproteſteert/ Dat hyniet zou toeſtaan , dat men aan
Vrankrijk het gantſche onderhoorige van de Gencraliteyt zoude abandonneeren ,en 1
de Provincic van Zeelandt , by manier van ſpreeken : in het hembt ſetten ; Dat
's volgenden morgen om 7 uuren zich de Heeren de Louvoy en Pompone aan het 1

Logement van deHeeren Gedeputeerdens hadden laten vinden /bzagende op haar

t'zamenkomſt! Of zy Gedeputeerdens van hare Ho: Mog: nu eenige ordre hade 1

den, om offres aan den Koning te doen ; Dat zy,Gedeputeerdens haar daar op aan .
ftonts hadden communicatie gegeven van de Volmacht , die hare Ho : Mog: haar
hadden laten coekomen ; Dat zy Maſtricht, 'twelk aan Vrankrijk al voor de aan
konſt der Legers was gepreſenteert , aangeboden hadden , tot recuperatie van de
plaarzen , die deKoningingenomen bad , mits dat de Unie in zijn geheelzoude:
blyven ; dat de Frantche Miniſters daar op gevraagt hadden , wat hare Ho: Mog:
voor de onkoſten wilden geven ? Dat zy Gedeputeerdens daarop geantwoort bad .
den , dat zy verhoopten ,de Koning daar voornietveel zoude begeeren , maar zoo
men tijdt mochte hebben om te betalen , dat men dan wel 6 Millioenen zoude ge
ven ; Dat deze preſentatien met eenwyze yap verachtinge waren verworpen , waar 1

op zy Gedeputeerders waren gekomentot het aenbieden , datde Koning uyt.de

Generaliteyt zoude nemen zoodanige Fortreffen , die dezen Staat niet buyten .
poſtuyr zouden ſtellen , om den Koning naderhandt dienſt te doen , en den Ko
ning evenwel welgevallig wezen ; dat als zulx de Franſche Miniſters noch niet bad
konnen voldoen ,zy Gedeputeerdens geüyt badden -haar volle ordres yan den Staat,
nameatlijk tot het overgeven van het onderhoorige van de Generaliteyten 10 Mil
lioenen , mits datde Koning daar tegen wederom gaf al het gene hy in eenige van
de Provincienhadde verovert, ende zelve weder ſteldein de zelve Vryheyt en Sou
verainiteyt , daar zy voor het aangaan van den Oorlog in waren geweeſt ; Dat demy
Heer van Gentmethem de Grootdaar op haddengezeyts.Dat zulxdeintentie was
van !
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 19
vanhare Principalen , maar dat deHeer van Oudijk badde geproteſteert , dat zijae
Provincie , namentlijk Zeelandt het zelve noyt en zouden toeſtemmen.
Daar op waren de FranſcheMiniſters baren Koning rapport gaan doen , komen
de ten twee uuren na de middag tot Amerongen , in 't Logement van den Heer de
Louvoy weder gezamentlijk by een , daar de Louvoy de genade , die hy zeyde ,
dat de Koning aan dezen Staat dede, zeer hoog uytmeete , en dat de Koningdaar
om met degedane preſentatie geen contentement nam , maar deze veranderinge in
den Eyſch van den Koning was gevallen , dat hy de Betauwe aan den Staat zoude
laten , mits dat men dan ook ſatisfactie aan Engelandt zoude geven , namentlijk de
Viſſcherye en 'tStrijken van de Vlagge.
Als dit bericht gedaan was doo den Heer de Groot , wierd in die Staten Ver
gaderinge overwogen / Ofmen van deze handelingemet Vrankrijk aan de Buyten
landſe Bondgenoten , ofaan der zelver Miniſters in den Haag zijnde , geen ken
niſſe behoorde te geven , waar op gerefolbeert wierdt / volgens hetVoor-advijs
van den Heer de Groot , voor als noch het werk geheim te houden , zijnde De Stadt
Amſterdam mede van Advijs, om te zwijgen , alhoewel 3p berhlaarde het zel
ve haar weynigh aanging. Meri vondt met eenen goet / een geheyme Raadts
pleging aan te ſtellen/ omme de overgebrachte poincten te overwegen/ en te
beſchaven / en zodanigh gedaan zönde/ dat men de Vrede daar op zou konnen
aangaan / de Principalen 't zelde te communiceeren / en der zelder goetbinden
daar overte hooren. Toen wierdt eerft recht in die Raatspleging openbaar / dat
den Eyſch en Articulen ban Vrankrijk waren .
1, Delfs-zijl en de 20 Dorpen.
2. De Stadt en ' t Graafſchap Meurs aan den Keur- Vorft van Keulen te geven ,
van wien het zelve den Heer Prince van Oranjete leen zoude ontfangen .
3. Grol , Brevoort , Lichtenvoort en Borculo aan Vrankrijk.
4. Als mede alleswat er leyt tuffchen den Rijn , Lek en Spaanſe Nederlanden .
5. Revocatie van de Placaten van 't verbod der Franſchewaren , zonder aan zij
ne kant zulks gehouden te zijn.
6. Wegens de Ooft- en Weſt -Indiſe Compagnie minnelijk te handelen .
Hisnu deLeden der Vergaderinge van Hollandt, weder by een gekomen WA
ren / wierd het ontwerp van de vooren genoemde Articulen booz geftelt / en om
braagh gedaan / Ofmen daar op de Vreedezoude willen aangaan , waar optoen
bp de Edelen wierdegeoordeelt / Dat den Eyſch vanden Koning van Vrankrijk
onaannemelijk was , dat men daarom door dezelve Heeren Commiflariffen , op
de beleeftſte manier zulks zal demonſtreeren en zeggen ; Zoo de vooren gemelde
Franſche Miniſters meenen , dat den Koning daer by zoude willen volharden , men als
dan gereſolveert is , zich ten wyterſten te verdaedigen. Dordrecht oogbeelde dezel
ve conditien mede onaannemelijk , maar dat men een proef zou doen , om
op den naam van de Provincie van Hollandt byzonderlijk te handelen , en dat te
gelijk met Engelandt. Haerlem wilde mede liever alles opzetten , als op zulkeon
aannemelijke conditien reſolveeren , die men op de beleefſte manier zoude excu
feeren , en de Handelingeafbreeken, ten wareeenige nadere voorlagen gedaan
C3 wier
20 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ',
wierden . Delft zeyde , Dar de conditien waren onaannemelijk , dat men echter de
Handeling noch war zoude aan de hand houden , en ſien , ofmen op den naam van
de overige 4 Provincien niet en zoude konnen handelen. Leyden vraagde , Wat
apparentie daar konde wezen tot wederkrijging van de veroverdeplaatzen , en tot
bchoudingvan 't overige met de s. Poſten in Hollande , zeggende , Dat het eerſte
onmogelijk was , gelijk ook detwee andere, vermits alles isonvoorſien , en geen
geldt in voorraat, oproer in de Steeden , en zulks onmogelijkom geld te krijgen ;
Ecn van de Poſten overweldigt werdende warenalle deZuyd-Hollandſe Stedenverá
tooren ; bekende ook de Conditien zeer hart te zijn ,maar dat de Koning van Vrank
rijk konde Vrieslandt krijgen , als hy wilde ; voorts dat die van 'ç accommodement
waren , ook voor de Religie zijn ; want ſtuk voor ſtuk ingenomen werdende,
zoude geen Religie meer weten , maar puur overwonnen Steeden ; dat daar en
boven te overwegen was, Dat Vrankrijk 3 Provincien weg hadde , zoo dat zijnen
cyfch zoo vreemdt niet en was ; mogende wel lijden , datop den naamvan Hole
landt alleçn wierdt gehandelt, om te zien , ofmen betere conditien zoude konnen
bedingen. Haar concluſie was dan de Heeren Commiflariflen geauthoriſeert te la
ten , om tc handelen , zoo zy beſt zouden konnen. Amſterdam wenſte / Dat zulke
concluſie noyt in de gedachten van de Leeden ware geweoft, en zeyde , DatVriel
lapdt en Groeningen gereſolveert waren , ten uytterſten zich te verdaedigen , en
dat Leeuwarden1000 Burgers tot beſettinge van den pas uytgeſonden had ; daar
bp voegende : Iffer geen geldt, zoo kan de Koning ook niet voldaan werden ; Iller
gelt zo kan men dat gebruyken totbeſcherminge ,want yets uyt te loven , dat men
niet kan houden-, verzwaart de zake meer , alszy voor het accoort was ; zulks Am
ſterdam beſloot zich ten uytterſten te verdaedigen ; en deze onderhandeling af te
breeken , Gouda berklaarde zich inet Leyden . Rotterdam zepde , Liever met den
degen in de handt te willen ſterven , als zoodanige conditien in te gaan , en dat men
zulk aan den Koning van Vrankrijk zoude bekent maken . Gornichem , Schiedam,
Schoonhoven-en denBriel wildenhaar ten uiterſten verdedigen. Alkmaar ſpzakalg
Rotterdam . Hoorn en Enkhuyzen zepden / Van de onderhandeling op 'e beleefſte
afte ſnijden , want dezelve flauwhertigheytonder de Gemeente en Militie had ge
maakt, en Argwaan van verraat en anderzins onder de Burgerye verwekt, en dat
deHulp van deGeallieerdedaar door wierde verachtert, waarommen terſtont moſt
af breeken . Edam perftont / De Tractaren niet afte breeken , maar op te houden,
en te zien , of yets beters zou konnen werden bedongen , en dat men ondertuſ,
ſchen allede Poften tea uyterſten zou verſterken. Mannikendam vermeynde, Dae
men een nader onderzoek behoordete doen, maar zoo by deze conditien wierde
volhart dat men danhet Tractaat als onaannemelijk zoude af breeken . Medenblik
wilde , Dat men zich ten uyterſten zoude verdaedigen dewijl deze conditien onaan
nemelijk waren . Waar op in 't gemeen wiert beſloten de Eyſſchen ban den Ko
ning van Vrankrijk onaannemelyh te zijn / maar echter vooz en aleer daar in ben
ſluptelijk te concludeeren / 't advijs van Sijn Hoogheyt dooj een Expreſſen te ber
ftaan / over den ſtaat van de Poften ; en hoe die teverdaedigen zijn / en wat zijn 1

geboelen mochte zijn over deze Onderhandeling.

En wierdtbp nader reſumtie befloten / de poincten te berwerpen / en de
handeling af te beken / en ingeballe eenige nieuwe conditien , of verzachtinge
vana
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 28
ban de voojgaande / bp Vrankrijk wierde opgegeven / die te aanhooren / en over
te ſchrijven ,maar daar toe geen aanbiedinge te geben .
{I Opden 7 July , 1672 , wierdt over de voozís. Jahe noch nader gehandelt / m
3 aan den Heer de Groot berzocht om zýn Voor -oordeelte geven / die daar op
gépde / Dat men eerſt moſt overwegen/ of meninſtaat mocht zyn / om zich
te konnen verdaedigen / en in 't ftuk ban handelinge 7 of die zou moeten gea
ſchiedenin het algemeen / of over het gene men noch heeft / of voor de Provincie
van Hollandt bpzonderlijk / meende ook / dat Uyerecht een groot gedeelte van
de upttelovenepenningen behoorde te betalen / om dat alrede overwonnen was ,
en dat men een ſtilſtantvan Wapenen met Engelandt zou zoeken te maken en
onder begunfting, ban dien metVrankrijk Gandelen , derzoekende met eenen /
om bp nader onderhandeling , met meerder Heeren onderſteunt te werden . De
Edelen floegen voor om Maftricht, en de Steden aan den Rijo ober te geben met
een zomme geld , die zp onbepaalt lieten / en dat men zou handelen op den
naam van de gezamentlijke Provincien , floegen ook voor den Heer van Beu
ningen , neffens de Groot te zenden / en aan den zelven Heer de Groot te geben
een acte van onbekommertheyt, in volkomen vorm . Dordrecht zepde / noch
geen zonderlinge veranderingna die tijdt gehomen te zijn / en datdaarom ook
geen andere maat- regels behoozden genomen te werden/ doch de onderhandeling
noch niet af te breken / ſtondt mede toe een ſomme ban penningen boven de
plaatzen bpd’Edelen bermelt / en zepde / men behoefde zich zoo veelniette bes
kommeren / of jupft alle de Provincien niet bleven bp de Unie , -300 de partyo
daar zeer opſtondt echter met infupring van Uytrecht , en voeghde den Heer
van Beuningen ook bp de Groot. Delft was van zin , gelili Dordrecht , dat3
haar niet zoude binden aan de Provincien , die haar zoo los hadden ovẽr gegeven.
Leyden ſtemde met Dordrecht t'ecnemaal. Haerlem eerſt niet tegenwoozdigh /
boegde haar daar na met Amſterdam , welkers ad ijs was / Dat pers aan
Vrankrijk was aangeboden / bande gene/ die het in zijnemachtniet heeft gehad :
at jegenwoordigh met de Engelſe Ambaſſadeurs was geſproken / die goedeants
woozt en beloften hadden gegeben / en dat zp ook geloofden na alle omſtandigs
bedent dat het aan de zijde van Engelande ernft was / dat inen daarom de han
delinge van
middel behoordete
de Engelſelaten
Heeren , de onderhandeling
in handen van den HeerPrince van Oranje , oin
voortteren oin doua
doo
de Groot te berfchoonien ban de reyze , maar denHeer vanGentdaar te laten /
.
om met de Engelſe Ambaſſadeurs gemeenſchap te houden . Guuda verſtont/ dat
men zou ſchrijven aan den Heer van Gent , om aan de Franſe. Miniſters bekent te
maken / dat hier aanmerkelijke veranderingen waren voozgeballen / en dat de
onderhandeling op een anderen voet moft bp der handgencmu'n werden. Rotter
dams advijs was als dat ban Amſterdam . Alkmaar zept 27 det men’t begomma
werk dooz de Engelſe Miniſters zou laten doen / en hare berrichting afwachten .
Hoorn wilde / dat men de Tractaten door den Heer de Groot , en niet dooz den
Heer van Gent zou laten afſnijden / 't welk ook was 't gevoelen van Enkhuyzen.
Qier op wierdt beſlooten ) Dewoi gedurende de onderhandelingmet Vrankrijk
merkelijke veranderinge was geballen / met aanbozdering van den Heer Prins
van Oranje, en met de afkomſt van d'Engelſe Ambaſſadeurs , dat men 'tzoude
-3 látens
22 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
laten berblijven bp de onderhandeling van den Heer Prince van Oranje , en de
toegevoeghde Heeren , afwachtende wat de Engelſe Miniſters daar van aan den
Heer van Gent aangeggen zouden / en dat menop diewijze de handel zou nala ,
ten , waar toe de Heer van Beuningen , den Staat ook met alle krachten zocht
am te dringen / als hp bán Bruſſel, ( baat hp zich als Gedeputeerde van hare
Hoog: Mog: gedurende dezen tijd had opgehouden ) in der Haaft was overges
komen / op De tijding / dat men in Hollandt genegen was / om met Vrankrijk
te handelen ; doende in de Vergaderinge van haar Ed: Groot: Mog: een wijiluch .
tigh verhaal, nopende de goede genrgenthept van den Graafvan Monterey , om
den Staat met alle macht bp te fpzingen .
Doen nu de eerfte týómge in Zeelandt quam , van dat de Staten van Holland,
en andere nepghden tot een bezendinge , en onderhandelinge aan en met den
Vyand , zonden de Staten van die Provincie' tenige Gecommitteerdens aan de
Staten van Hollandt , om te bezoeken / dat op de bezwooren Unie van aldoch
wilden in haar geheel bewaren / en datmen malkanderen doch met goeden bloet
wilde bpſtaan / tot verdaediging van de Religie , Vryheyt en Wettige Regee
ring ; Doch als deze Gedeputeerdens , op den 26 Juny , 1672 , van zommige
Hollandſe Heeren daar op tot antwoozt ontfingen / daize haar aan de eertijdig
gezwooren Unie , door de tegenwoogdige ontroeringen en verwerringen nietlan
ger en konden gedjagen / en dat derhalben elk nu omzien moft / hoehp zich zel
ven het beſt kon redden / verrepsden 3p Gedeputeerdeos in der haaſt wederom
na hare Provincie , daar zp bericht deden van alles / waar op boozt dit volgende
Proteſt , wierde ontwojpen / en upt den naam van de Heeren Staten van Zee
landt obergelebert aan de Heeren Staten van Hollandı.

Proteſt van Zeelande , tegens Hollande , wegens de Bezendinge,

aan den Koning van Vrankrijk.
Ed : Groot-Mog: Heeren , byzondere goedeVrienden , Nabuuren en Bondtgenoten.
Et rapport van de Heeren onze Gedeputeerden , die uwe Ed: Groot-Mog: uyt onzen
Name over eenige dagen begroet , heeft ons occaſie gegeven nader te delibereeren
over den gevaarlijken toeſtandt van ons algemeene lieve Vaderlandt , en de bezendinge
die aan de twee Koningen is afgegaan , en vervolgens rijpelijk t'overwegen de redenen die
uwe Ed: Groot-Mog: totjuſtificatie van dien , onzeGedeputeerden hebben gelieven tege.
moet te voeren , en wel ſpecialijk waarom tenſpoedigſten een Volmacht behoordete wer
den gedepeſcheert , om met den Koning van Vrankrijk te handelen ; doch wy hebben de
voorfz. redenen zoo gefondeert noch gewichtigh niet gevonden . alswel die genen diede
yoorsz. Bezendinge ,en het geven van zoodanigenVolmacht t'eenemaal komeo af tera
den , gelijk wy alsnoch verklarca het eene noch hetandere niet te konnen advoueren, zijn.
de ookeen ongehoordezake ia de Regeeringe dezer Landen , een Volmacht aan Gedepu
teerden te geven om metecaig Potentaat veelmin met een openbaren Vyandt tehandelen ,
als volgenszekere Inſtructie by de Bondtgenooten tevooren metonderlinge bewilliginge te
arrefterens wy moeten rondelijk zeggen , dat wy deze contraric manieren van doen voor
zeer bedenkelijk moeten houden, en datdie ons eenrechtvaerdige apprehenſie geeft , dat de
Vyanden van den Scaatdaar door zullen werden aangemoedight , om de zelve zoodanige
conditien voor te houden daar over noyt eg kan noch en mach werden getracteert , als daar
zija
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 23
zijn deReligie , Vryheyt, en wettige regeeringe dezer Landen. Het ftaatons noch wel te
vooren hoe dat wegensden Koning van Vrankrijk , ten tijde van de Munfterſche handelin
gen , verſocht wierde, daç aan de Papiſten binnen dezen Lande zoude werden vergunt
publijke oeffeninge van haar Religie , doch genereuzelijk by den Staat afgewezen , hoe
veel te meer ſtaat.dit nu te vreezen, van een victorieux Koning , omringħtvan zoo veel
Paapſche Geeſtelijkheyt, en ziende zoo een onverwachte neerſlachtigheyt, alfſer nu alle,
zints geſpeurt wordt. De Religie is het waarachtige Palladium , en die koftelijke fchat ,
dieby de grooten Godt in den Boezem van den Staat, tot hare behoudeniſſe zoo gunſtelijkis
gedepoliteert, die niet en zoude konnen lijden , datnevenshaar den Paapſchen Godts -dienſt
publij kelijk zoude werden toegelaten , die by ooghluykinge maar te yeel is aangegroeyt, en
als een Serpent in den eygen boezem geworden,gelijk de droevige ervarentheyt nu maar.
te veel leert. Daar en kan noch en magh in den Staat geen andere publijkeReligie werden
getollereert, als alleen de ware Chriſtelijke Gereformeerde Religie, welke fondamentele
wet en maximezoo verre gaat,dar den Eedt van alle Officianten expreffelijk mede brenght,
dat die geen trouw ſchuldigh en zy aan deStaten Generaal , die by dehandthoudinge van de
voorſz Religie niet en zullen blijven. De vryheyt is een van de koſtelijkſte panden , die
men in de Werelt bezitten kan , énvoor ons te weerdiger., omdat die door zoo veel goet en
bloed van de Voor ouderen is verkregen. Alle Regenten en Onderdanen zijn geobligeert
de wettige Regeringe dezer Landen ſtaande , en het Lichaam van dien by cen te houden ,
zonder daar van yets te demembreren , maarwel de afgeſcheurde Leden dooralle mogelijke
middelen en wegen wederom daar aan te brengen. Deze drie.Hooft.zaecken en konnen
noch en mogen noyt eenige materie van Tractaaten handelingewezen ,als alleco om die te
mainteneren : daerom zoo moeten wy tot Uwe Ed:Groot-Mog: waarſchouwinge en onze
deſcharge zeggen , dat wy noyt toelaten of dulden en zullen , dat gets tot prejudicie van
dien , met wie het ook zoude mogen wezen , zal worden gehandelt, alsgerefolveert zijn .
de goet en bloet daar voor op te zetten . Wy hoopen dat Uwe Ed: Groot-Mog. opwaken
zullen , en gevens ons de handt aan het werk houden , vermits het zelve noch zoo niet en is,
verloopen , of het isnoch wel te redreſſeren : den Grooten Gode, die den Staat voormaals
uyt zooveele periculen en ellenden verloft heeft, is noch de zelve in kracht en in vermogen ,
daar van wy over, eenige dagen in de attaque die de Franfchen op de swakkeStadt Aerdená?
burgh hebben gedaan , de effecten hebben gezien , alwaarde zelve zes duyzent ſterk , door
een handvolvolk niet alleen zijn gerepouileert, maar
' zoo ontfanged , dardicover de vier
hondert gevangene en vijfhondertdooden hebben achter gelaten , en twintigh wageds met,
gequetſte methaar terugh genomen . Soo denoch overige Provincien , Steden ,en Fortreſſen
maar cordaat en ſtandvaſtig willen blijven, en de vyanden onder de oogen gaan,ongetwijffelt,
datmeerdiergelijke zegeningen van den Hemelzullen afdalen , tot deltructie van de on.
rechtvaerdige wapenen die tegenden Staat gebruykt worden , en dat ook andere Potenta ,
men affilteren. Wy hoopen en vertrouwendat Uwe Ed:Groot-Mog :dezeonze oprechte en
getrouwe verklaringe, alskomende van haar oudtſte en getrouwſte Bondgenooten , met
aangenaamheyt zullen ontfangen , en van haar ook doen afvloeyen tot alle de Leden van ?
haar hoogh -aingienelijke Vergaderinge , gelijkwy ookvan dezelve zullen verwachten her
fene tot eengemeen encouragement zal konnen dienen.
Waar mede Ed:Groot Mog:Heerensbyzondere goedeVrienden ,Naburen n en Bontgenoten
ige .
zullen wy God Almachtig bidden dat hy u Ed: Groot- M g : ad neme in ziin Heyl beo
n eJuny 1672.
{cherminge,en ren.e BondMiddelburg
der zelver goed :Regeeringeen voorſpoedigen.In in29
igeno engden
Umer Edele Grou:-Mog : goede Prund Nabuu
De Staten desLands en Graaffelijkheyts van Zeelandt
Tér Ordonnantie van de zelve JUSTUS de HU YBERT
Ondeta
24 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Ondertuſſchenwierthet Bericht , hier booren verhaalt / aan elkeMagiftraat
aan hare bpzondere Gemeentens der Zeeufche Steden bekent gemaaht / om te
berniemen / hoe zp genegen waren / alzoo de Heeren Regenten zich bevonden
bezet in de uprerfte verlegenthept / ſprekende eenige van een onderhandeling met
Vrankrijk , andere met Engelandt, te maken / dat deGemeente in geenen ccele
Aanſtonot die eer tot een wanhopenden oproer , als tot cen capitulatie genegen
waren / welke bepde uyterfte dadelijkheden , door Godts gcethept zyn boodge
komen net een ondcntelyke Vergaderinge van overdehondert deryoqqaamſte !
en zecdighite Burgeren van Middelburg, die upt haar cei getal van omtrent
3o Perzoonen verhooren / om t'zamen te beraten/ wat rot welftantvan haar
Stadt en Landt nodigh was ; Ucze te meermalou met mathanderen geraadta
pleegt hebbende/ brachten deze naarvolgende poincten op't papier, waar op de
gezamentlijke Gildens bp volle eenpårigheyt upt de boogſz. 30 Cominitteerden
Perzoonen , oin deze Articulen de Heeren van de Regeeringe booz te Dzagen /
in deze of diergelijhe termen : !

1. Zullen en willen wy 'onze Religie en Vryheyt trachten te beſchermen , ça

daar by op te zetten goet en bloer.
2. Žullen wy ons geenzins inlaten in eenigh ContractofVerbondt, dat Hol
landt, of eenig andere Provincie , of Provincien zouden mogen hebben aange
gaan , ofnochmochten komen aan te gaan met Vrankrijk.
3. Zullen wy op 't ſpoedighſte een Bezendinge doen aan Sijn Hoogheyt den
Heer Prince van Oranje , om te verzoeken , dat hy met zijne toegedane ons ge
lieve te helpen beſchermen . -
4. By aldien wy diet zoudenkonnenbeſtaan voor degroote macht onzer Vyan
den , willen wy ons liever aan Engelandt ; als aan Vrankrijk overgeven
Deze Articulen waren bpelk een aangenaam / en deden de gantze Regeeringe
en Gemeenten ban Zeelandemet een nieuwe couragie wederom her -leben / 300
dat elk/ cot Vrouwen en Kinders inclups / in deze algemeene noodt / gelijk als
met een lijf / en met eene ziele hare Provincie van binnen / en de Regenten de
deſolate Frontieren ban bupten / van alle noodzakelijkheden voorzagen / en in
poſtuur bjachten / waar op dit tweede Proceft tegens de Heeren Staten van Hola
landt daar na volgde ; 1

TweedeProteſtvan Zeelande tegens Hollandt , wegens de be

zendinge, aan den Koningvan Vrankrijk .
Edele Groot Mog: Heeren.

loffelijken yver , ten beſten van het algemeene Vaderlandt, in deze gantſch bekom
merlijke conftituticvantijden enzaken naadvenant haar vermogen zoo veel met raadt en
daadtgecontribueert , alszyhebben gemeynt dat ten beſten vandenStaat noodtwendigh
wierdegerequireert , en onder anderen moeten diſadvoueeren , datmen zoo plotſelijk ,
en zonder voorgaandeoverlegh', en communicatie met haar te hopden , de Vyanden van
den Staat heeft bezonden , en naderhande tot een onderhandelinge met den Koning van
Vranko
 inHollandt en Zeelandt voorgevallen . 25
Vrankrijk een pou voir , zonder eenige limitatie gegeven , daar op dan voorſlagen en pre
Sentatie zijn gedaan , dic de voorfz.Vyanden tot grooter advantagie hebben gedient. De
Heeren Staten van Zeelandt hebben U Ed:Groot-Mog: over deze gantích bekommerlijke
zake door hare Gedeputeerden op den 26 der voorleden maant doen begroeten , en nader
handt den 29 daar aan volgende over het zelve.ſubjecthare goede, en cordate intentie, na
der by Milfiyebekent gemaakt,daarby de hoog -gedachte Heeren Staten het niet en hebben
willen laten; maar goet gevonden U Ed :Groot-Mog :voor dederdemaal door ons te laten be
groeten , en'naarVrient-nabuurlijke toewenſchinge van alle Heylen Zegen over hare Re
geeringe en Perzoonen , gochmaal te declareeren, gelijk alswy in don naam van de hoogh
gedachte Heeren Staten onze Principales declareeren by dezen , dat de zelvenoyteenigh
gehoor zullen geven tot het maken van een Vrede metden Koning van Vrankrijk , ofmet
wie het zoudemogen wezen, tot prejuditie van de Vryheden , Piivilegien , en Wettige .
Regeeringe dezer Landen, die allenthalven moeten blijven in haar geheel, nochte tot na
deel van deWare Chriſtelijke Gereformeerde Religie , zonder daar van eenige portie over
te geven , door eenige liberteyt aan de Papiſten toe re ftaan , die dooreen beklagelijke con
niventie maar al te groot.is geworden, en daarom veel eerder behoorde te werden ingebon
den ; gelijk de hooghft-gedachte Heeren Staten mede noyt zullen reſolvсeren tot het over
gevenvan eenige Eylanden , Steden ofFrontieren , zonder de wolke die koftelijke Pan
denvan Religie en Vryheyt niet en zoude konnen werden geconſerveert, maar den gehce
len Staat met de zelve door zoodanige ontrouwe en lache Adien in een genoeghzame la
Vernye geprccipiteert. De Heeren Staten van Zeelandt zullen veel eerder het perijkel vaa
het verſlindende Swaert uytſtaan , als haar aan zoodanige Adien ſchuldigh maken, wach
tende en vertrouwende op Gods genade en byſtandt. En nademaal daar toe de menfche
lijke middelen moeten werden gebruykt, zoo zullen de Heeren onze Principalen , zoo
veel in haar is , alles by de handt nemen, waar door eenige Penningen zullen konnen
worden by eengebracht, om deMilitie te Water en te Lande te helpen betalen , de Fron
tieren te voorzien , en de Geallieerde te voldoen , niet twijffelende of de Heeren Scaten
van Hollandt en Weſt-Vriellandt , die zoo grooten en gezegende Provintie onder haar heb
ben , zullen niet vertragen haar daar in na haar gewoonlijken yver ten úytterſten te evers,
tueren : Het is mede noodtzakelijk , dat met overlegh en gehoor het hooghwijs Advijs
van Sija Hoogheyt den Heere Prince van Oranje , de Militie te Lande , die door het troue
weloos overgeven van zoo veel Steden en Fortreſſen zoo zeer is vermindert, en daar van
ook een gedeelte zonder repartitie fluctueert, nader werde gereguleert en in een goedea
ſtaat gebracht,en wel bezonderlijk 's Lants Vloot met meerder Schepen envolk verſterkt:
Doch boven aldat deRegeeringe wel blijve geconftitueert ; totwelken eynde, de Heeren
Gedeputeerden van Zeelandt oordeelen dat de 4 Provintien van Hollande , Zeelandt, Vries
landt, en Stadten Landen daar toe ſpecialijk by een behoorden te komen , om gezament
lijk,niet alleen de voor aangetogengronden te leggen, en denoodigevoorzieninge van alles
te doen ,maarden anderen nader te verbinden om Goedt en Bloedt daar voor op te zetten .
Deze zaken , Ed:Groot.Mog Heeren , die zijn zoo importanten noodszakelijk voor de
conſervatie van het lieve Vaderlandt, en diergekochte Vryheyt , dat die tegenwoordigh de
gedachten van de Regeeringe alleene behoordete occupeeren , en zullen derhalven de Ge.
deputeerden van Zeelandt tot nader gelegentheyt reſerveeren U Ed : Groot-Mog: eenige
zaken van de Juftitie voor te dragen , die den dienft, en welſtandt van de Provintie van
Hollandten Zeelandt particulierlijk concerneeren. In den Hage den 21 July , 1672.
Uyt den Naam van de Extraordinaris en Orainaris
Gedeputeerde van Zeelandt.
Was Geteckent ,
P. de HUYPERT.
20 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Dit/ en andere voorvallen , -dede de Ingezetenenvan Hollandt hare Regen
ten , en de Burgers hare Magiſtraten mistrouwen /. want men ſprak / dat men
op zulken , of zulken nacht, onverziens zou overgegeven worden. Inzonder
hept / doen men begon te ſpreken / van Sijn HoogheydtStadthouder te maken /
op dat Hy in die qualiteyt gelijk zijn H: L: Voor -Oudersgedaan hadden/ den
Staat van binnen / 300 wel mocht zupveren / als door het Capiteyn Generaal
ſchap , de Vyanden van bupten afkeeren / en dat overzulks/ dievande Loe
vefteynſe Factie (die lieber hadden / als Slaven onder een Koning te bukken / of
het Landt upt te trekken 7 dan deze opkomſt van Zijn Hoogheyt te moeten
dulden en aanzien ) dit werk wel zouden voorkomen met het Landt aan den
Alderchriftelijkften Koning van Vrankrijk over te geven.
Deze en diergelijke praatjes liepender met menighten onder 't Volk , en maak .
ten zommige zoo angſtvalligh/ dat zp in eenige nachten niet dozften te bedde
gaan : Zeker gezach-hebbent Heer , en Regent, zou tegen een groote en rijke
Dame van zijn maagſchap gezept hebben / Wel Nichic , wat leyt'er onsaan
wie dat bier regeert , als wy ſlechtswel geregeert worden , en onzeHuyzen ea
Landen gebruyken als voor benen , onze Obligatien , Los- en Lijf-recte-brieven,
op de Cantoren van't Landten Steden , in haar volle kracht , en waarde blijven ,
en we onze Intereſſen , en Renten , nagewoonte ontfangen ; Als de Ooſt-Indiſe
Compagnie gemaintineert wordt, blijft handelen , en rijke uytgiften geeft, & c.
Is hetdan niet beter , onder zoo machtigen en ontzaghlijken Koning te ſtaan , die
ons beſchermen , en voor zoo zware Oorlogen , als wy korts bebben moeten uyt..
ftaan , bevrijden kan. Dees voorfz. Heers Gemalinne, gou ook aldus / tegens
eenige van hare Kornuyten zijn uptgebaren / Och dit ongs koftelijk Langt , zel
het zo an eenPrins.worden gegeven , dit Langt behoorde an niemandt,die min
der is als een Keuning vereert teworden , gelijk of men / met de Prins Stadthou .
der te maken ( 't geeu Sijn H : L: Voor-Oudersaltijdt hadden bedient ) het Landt
aan hem in epgendom ober gaf.
De Burgers namen dan dooz gantſch Hollandt de Wapenen selfs in handen /
en Amſterdammeenden.zpmachtiggenoegh te zijn / om deze hare Stadt, nu
wel gefoztificeert / en rontom in ' t Water ſtaande / te konnen berdaedigen / en
dat niet alleen tegen alle Vyanden van bupten / maar ook tegen alle / die 't niet
wel mochten mepnen / ban binnen ; Vier ober maakten 3p hun meeſters ban
De Sleutels.Der Stadts-poorten en Water-boomen ; en bewaarden die 's nachts
op't Stadt-huysin de Hooft-wacht, die altijdt te vooren deg avonds toteen van
de Burgermeeſters wierden gebracht / en daar 's nachts bewaart : d'Heer Burge
meeſter Reynft , willende dit oudt Sleutel-recht zoo licht niet obergeben / quam
alle nachten op ' t Stadt-huys flapen / in een kamer daar de zelbewierden bes
waart / maar na zijn Ed : afgaan / heeft niemandt van d'andere Heeren Burs
germeeſters dit gecontinueert. Zoo dat de Sleutels voozt aldaar bleben opgeflos
cen / en bp de BurgerHooftwachebewaart/ waar door eenig oploop ontſtondt/
als hier na bolgen zal.
Ondertuſſchen wierden de Ingezetenen ban Hollandthoe langer hoe onge.
cufter / men mozde en hnojde daarvan kant aan ; elk ſpaak / na dat hp gezint
W.Ja ee niger warinder die te libuitban deze Vyandtlijke overvallen ,
den
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 27
den Heer Prinsvan Oranjen , en zijnegunſtelingen wilden aanwzíjben : Andere
beſchuldigden de geheele Staatſe Regeering ; Een berbe partpe/ die wel de ine eſte
ingetal/ waren7 ſchoben het opde ſchouders van den HeerJohan de Wit ,
Raadr-Penſionaris van Hollandt : En aldus bielmen nu op De Politijken , gelyke
men te vooren ( als in 't eerſte gezept is ) op de Militaren , als Gouverneurs en
Commandanten had gedaan. Den meergemelten Heer Valkenier verbaalt dit
in zijn E: Hiſtorie aldus.
De gene / die Sijn Hoogheyt ftelden als oorzaak ban de ruïne ban den geheelen
Staat , doo, de Franſe progreſſen , zepden / om dat de Edelen hare Fortuyn niet
wiften te maken bp de Staatſe Regeeringe , bp de weltte 3p zonder aanzien / eit
beracht waren / dat zp alle bedenhelijhe middelen hadden aangement7 om de
Forme van de Staats- gewijze Regeeringe te veranderen in een Opperhoofdige
Regeeringe , alwaar Sijn Hoogheyt eerit als Graaf van Hollandt en Zeelandt ,
en daar na als een volkomen Souverayn , den geheelen Staat mochte Regeeren ,
waar door haar de occaſie mochte gebooren werden / om als Kale Gieren te
aagen op de rijke Boeren ,Burgers en Koopluyden ,bte om haren rijkdom met haar
300 ondergelykelijk waren / als’t licht met dedupſterniffe /en als 't buurmet
water ; dat zp totdien epnde met Vrankrijk en Engelandt hadden t'jaamgeſpana
nen / en aan de zelbe het geheele Landt verpant waar toe het contract opges
recht was in Engelandt , alg gp Sijn Hoogheyt hadden bewillight / om eenreps
derwaarig te doen , waar toe de Fundamenten al gelept waren doorden Heer
Buat , die met den Koning van Engelandt, tot ondergangban dit vrye Nederlandt
fecreételijk had gecorrefpondeere 7 om hem te maken als Erf-heer dezer Provin
cien , van wien Sijn Hoogheyt die gelde als een Leen -man zoude ontfangen en
regeeren / waar over hp cok zijnen rechten loont door 't Swaert ban den Scherp
rechter had ontfangen .Deze endiergelijke reden wierden geboert bp Vry
geeften en Socinianen , die opentlike vryheyt van hare Religien genoten bp de
Staatſe Regeeringe , tegens den expreſſen inhout van de Placaten, de welke voor
maals bp oe Stadthouderlijke Regeeringe waren iptgeboett ; en met hare Boe
ken verboden / daar ban bp deze veranderde Regeeringe weder een begin ges
maalit ig met het verbodt ban gommige laſterlöke Boeken ; Als mede bp 300
danige / - diehaar epgen Intereſt beter bonden bp de pure Ariſtocratie ( daiis
Adelijke of Staatfe Regeering ) als bp de Getemperde Forme, de welke zullis
niet alleen met de tonge maar ook met de penne in hare blauwe Boekjes, als
den Politijken Mantel, het Leger-praatje , Hollandſe Venezoen , & c . aan de
Werelt behent maakten.bet ig notabel / dat onder alle deze Beſchuldigers geen
onverhoopten val degLandes
18 gevonden / die defchuntdo ban den fchielijken'en
alleen en enkeltjl heeft gekopen op de Perzoon van Sijn Hoogheyt zelfs / en
hem geconſidereert alg een principale werkende oorzaak , maar dat zp de Perzoon
ban Sijn Hoogheyt bp nageheelontſchuldigen / en niemandt anders fufpecierra
den / als melker Fortuyn en Avancement, aan 't Avancementvan Sijn Hoog
heyt alleenlik dependeerde.
Zommige overdenkende / dat Sijn Hoogheyt met alle zijne Vrienden en Gun
Atelingen waren gehouden bepten alle employ en gezach , en de minſte toegang
1 niet hadden in de Staats -zaken , maar alleen bloote aanſchouwers waren ges
weeft
 28 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
weeft van de algemeene directie en Gouvernement des geheelen Staats, konderr
zich geenzinsinbeelden / dat aan die zijdemeer fchulc berburgenlagh / als aan .
de zijdeder Gemeente , de welke bp na gebrachtwag tot een blinde gehoorzaam
hept omtrent hare Overigheyt , welkers beveelen zp zoo lang onderdanig en
zonder tegenſpreken gehoorzaamt hadde / tot dat de hoogſte noodt haar dzepgde
te ftozten upt hare dierbare Vryheyt in de upterfte Slavernye en Ellende , en te
beroven van haar Goede, Bloet en Religie , waarom zp meenden te moeten gee
toven / dat het algeineen onheyl des Lands was ontſpgooten uptde berballene/
en quade Regeeringe, der genec / . die alles regeerden / en het Bewindt had.
denvan den geheelen Staat', en aan de welke het bevoolen was voor 's Lands
Welvaren te waken / en alles af te keeren / wat vooz den Staat konde gebaars
lijk zijn .
andere konden geenginggeloven dat de Doorluchtigeen in zoogroot getal
beſtaande Scaacs-Collegien , waarin zog veele Getrouwe, Wijzeen Voorzichtige
Heeren Regenten , als in een Lichaam bp een vergaderen / in eenigermaten
deelachtig waren / aan zoodanigen flinkſen beftiering /. Daar upt deze Provin
cien waren gevallen in een beklaaglijken -ſtaat, maar oozdeelden / dat cenige
wepnige in die Collegien d'andereoverheerften / en het Roer van den Staat 300
zeker gevat hadden / dat zommige wel meenende Regenten , die het nootza
kelijk quabe gevolg / en des Staats-ondergang vooz heen klaarlijk zagenaan ho
. men/ Hoewel zp alle krachten inſpan en./nochtans te zwak bielen / om de
bzeemde Staat-ſtreeken te hervormeny de berballene Staats-Pylaren teherftellen /
en te bezorgen alles wat tot behoutvan den Staat nodig was; dat eemige haar als
Ja-broeders bp de Neus blindelings lieten berlepden , dateenigeoin haar epgen
Intereft het gemeene Beſt op Gods gegade Tieten dzijden ; en dat eenige haar
fundeerden op balſche Staats-maximen en gronden en daarom onmogelijk de
ruſt en welſtand van den Staat konden berephen / hoe wel zp die mochten
beogen :
Dau deze wennige Dominateurs zepden zp / datden Raadt-Penfionaris Ms. Jan
de Wit , het Hooft was dat die als een Phaeton den Wagen alleen beftierde
en meerontzaghs aan zich trok / in publijke affaires, alg oopt eenigh Stadthouder
hadde gehade /-om daardoor zijn nieuw -aangeſtelde Regeeringe onbeweegblyk
te grondbeſten / en op te bouwentot die hooghte / ban waar hp zijn langbe
dachteoogmerk zeherlijk zoude können berepben / ' t welk beſtaan zoude in
4 Poincten :

pet i ig ; Om Engelande te brengen tot dat onvermogen , waardoor 't zelve

Rijk genootzaaktzoude werden , om meer Wetten van den Vereenighden Staat
ne ontfangen , als aan dep zelven te geven .
2. Om hetIlluſtre Huys:van Oranje te ontzenuen , en buyten alle optzagh , ca
vermogen te brengen .
Om de Provincie van Hollandt te doen heerſchen over de 6 andere Provin
cien , gelijk de Zonne overde6 anderePlaneeten .
4. Om alleen met zijne Creaturen.in Hollandt de Baaste ſpeelca, en 'tzelve als
eco Souverain te reegeeren .
Qet .
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 29
bet eerſte aangaande / namentlijkEngeland , 300 zepden zp / dat den Raad
Penſionaris met zijne aanhangers den Oorlogh ban den Jare 1665 , en 1666 , cuſ
fchen Engeland en dezen Staat had gebrouwen / en zoo baft geftelt / dat hp daar
voor geen Vrede begeerde / al had hp die om djie blanken konnen hopen ; dat
hp na twee Victorieuſe Zee-llagen , en een gelukkigen aanval op de Rivier ban
Chattam , naapparentie tot zijn oogwit zou gekomenzijn / 't en zo ter zelver tijd
de Koning van Vrankrijk , de Spaanſe Nederlanden onverhoets had ingeballen /
en in wepnigh dagen door de zwaarte zijneg Scepters zoo gedjuht/ dat indien zp
niet dooj een haaſtigh Tractaat, tuſſchenEngelandt en den Vereenighden Staat upt
hare laatſte noadtwaren gerede / 3p hadden moeten bezwyken cot nadeel van
de geheele Werelt, maar voornamentlik ban Engelandt,en de Vereenighde
Provincien ; en dat als hem deze aanflagen waren mifukt / hp eerft dooz lift
en bzeemde middelen eenige der voornaamſte in Engeland tegens haren Koning
had zoeken in tweedracht en inheemfche beroerten te berwarren / en alzoo hec
selbe Rijk in vlam en vuur te zetten / gelijk onder de Engelſe het zelbe mede
tuchtbaar was gewozden door een Boekjen aldaar gemaakt en uptgefiropt ons
derden citul ban de Voort-eetende Kanker, zijn begin nemende in Hollandt , en
eyndigende in Engelandt , en daar na dat hp door den Colonnel Mombas in
'c Jaar. 1671. aan den Koning van Vrankrijk had gepreſentert een Brief , bp de
welke hp verzocht / dat dien Koning zijne Wapenen wilde boegen bp die ban
dezen Staat , om alzoo met geconjungeerde machten , Engelandt op het lijf te
ballen / en Wetten voor te ſclzöven / welken Brief Vrankrijk aan den Koning
van Engelandt zouhebben gecommuniceert / die zulkg opnam voor een genoeg
zame en wettige oorzaak , om dezen Staat den Oorlogh aan te doen / gelijk hu
Zulks booz een Oorloghs-reden in zýn Oorloghs-Declaratie mede inſtelde:
Peoj redenen van dit Delleyn gaben zp Vooz,/ ten -eerften / dat dezen Staat door
de dernederingevan Engelandtzoade domineeren op de Zee , en geen wereldſche
Macht-hebben te brezen / en verzekert zijn tegens. de Incentie van den Engelſen
Koning, die de bolle Heerſchappye op de Zeezich toe-epgent / en als een tweede
Romen zoo lang nietzal cuſtenſ tot hp Hollandt als een tweede Carthago zal hebr
ben werdeigt / om aan alle Zee -varende Natien zoodanigen Reglementvoor te
ſchujben / en de zelve met 300 veel Tollen en Omgelden te bezwaren / dat zijne
Onderdanen alleen met profijt zouden konnen varen ; Enten tweeden / datdea
zen Staat door 't ſuccesban't zeibe Deſſeyn de Degotie van de gehecle.wereldt zous
de konnen aan zich ſchakelen / en daardoor pzoficeerenenonderhouden die mid:
delen / zonderdewelke niemandt op Zee han onczachgelijk zijn .
Haahende het tweede, namentlik deonderdrukkinge des Hüyzes van Oranje ,
daar van hebben wp elders geſproken ; Daar de reeden , waarom den Raadt-Pen
de Wit de gelbe Onderdrukkinge boor een nootfákelhke Maximc bạn zijní
nieugeformeerde Regeeringe ſtelde / zepden zommige upt de Gemeente , dathp
daar doo ,de formevan de aloude geteinperde Regeeringe, bupten dewelke nopt
geen andere in deze Landen bekent was geweeſt7 van dat wezentlyk Lit zoude
berfteeken / ' t welk hem in zyne vreemde beſtiering en nieu-gepractiſeerde Staats
Maximen -in -tijden en wijten zoude hebben konnen tegenſtreben ; Dat hp daar
doortStadthouderlijk Gefagh ,doch zonder den naam diebp hem als verbloeht
D 3 wasy
30 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
wag 1 en de Machtvanhet Capiteyn- en Admiraalſchap Generaal ober de Militie
300 teWaterals te Lande, zelfs zoudekonnen geweldelijk zich aanmatigen , om
zijn nieuwe Regeeringe onveranderlijk vaſt te ftellen ; Dat wanneer hp dooral
zijn arbept niet konde verwerben / dat Sijn Hoogheyt heel bupten Employ
mochte blijven / den geheele Staat lieber heeftwillenſtozten in dupzentrampen ,
en brengen onder de dwingelandye van de Franſe , alg Sijn Hoogheyt inet een
ingebonden Macht omtrent deMilitie eenig Gouvernement telaten toekomen /
naar hetvervloehte zeggen / LIEVER FRANSCH , ALS PRINS; of ten
minſten / dat hp dezen Staat aan den Koning ban Vrankrijk hadde willen cijns
baar maken / zoo dat die den zelben als een Scherm -Heer zoude behoeden i en
dooz zyne uptnemende Macht dehken tegens alle gebzeefoe Onbeylen ban Enge
landt, op conditie / dat dezen Staat met niemandt zonder hem zoude in eenige
Alliantietreden ofooh niemandt te hulp komen / als hem /boornamentlijh te wa
ter , als hp daar eenigen Vyandt mochte bzeezen , maar door hp de Wit zou
mecnen uptgebonden te hebben zijn eerſte ooghmerk , om over de Zee te heers
fchen / terwöjlen Koning Louis zijne ingebeelbe Monarchie te Lande zoude ops
rechten ; Dat deze Conditien waren beraamt/ om geſlooten te werden bina
nende Stadt van Amſterdam ,waar heen men had geozdineert ( als voren gezept
is ) over te voeren / alle de Staats-Collegien ,Archiven , Chartres en Geldt upt
den Haag , en het geheele's Landts Magazijn bay Delft , ondertuffchen dat men
het geheele Landt in de Macht van den Vyande zoude overgelebert hebben .
Deze en diergelijkemepninge hielden zommige onfeplbaar/ en bleben onberan ,
declijk van geboelen / ( niet tegenſtaande andere denRaadi-Penſionaris van alle
quaadwillighept geheel wilden ontſchuldigen / zeggende / dathp geen macht/
of beſtier had over de Collegien van hare Ho:Mog: en den Raad van Staten ,
den welken alleen hetGeneraalBewintvan den geheelenStaat was aanbertrouwt/
en daarom niemandt het berwijt ban des Staats ruine fubfect hon te zijn / als de
gelbe / in gebal eenig wan -devoir of ſchuldt was gecommit( eert.) Want zepden
P / dat den Heer de Wit door zijn lange Ervarentheyt endoor zijngroote wijsheyt
en voorzichtig Beleyt niet alleen groore toegang heeft gehad in de Hoog-gemelde
Collegien , maar de gelbe ookdoor zijne gehepme en on -navozíchelijke Staats- ftre
ken heeft weten te beweegen om zijne bonzſtellingen te omhelfen / waar toe hp
fich onder anderen zou bedient hebben van de Provincie van Uytrecht, dat hp die
door bpzondere Obligatien had geinduceert / om de nieuwe Hollandtſche Maximes
in allen deelen te volgen / en dathp dan dooz dezelve / gelijk alsupthaar epgen
motief ,yine Concepten ter Generaliteyt liet bcozftellen / die hp dan ban wegens
Hollandt met bepde armen omhelfoel alskomendevan zoo een mel-gediſciplio
neerde en wel-meenende Provincie , eben als of men dan geenſins had behooren
zwarighept te maken / om in het voozgeſtelde te conſenteeren waar toe hy dan
de andere Provincien door zijnſchoonen ſchijn / en fluweele tong wiſt aan tedyin
Qeni cn 300 zyn oogmerk te berepken.
Dan het Derde Poinct , namentink / dat Hollandt mochte heerſchen over de
andere zes Provincien , & c. is te booren pets verhandelt. De redenen , die den
Raadt- Penfionaris daar toe zouden hebben bewogen / wilden eenige bp brengen
upt zeker Boek van eenen La Court , well spachten / datmeeſtupt de kohet
quam
 in Hollandt en Zeelande yoorgevallen. 3'1'
quam van den Raadt-Penſionaris , die daar in zijn geboelen omtrent dit Poinct
in verſchepde paſſagieg niet dupſterlijk zou voorgeſtelt hebben / om bp 't ſucces
ban dit zijn derde oogmerk te oberbloediger bzuchten te genieten bp dit volgende
zijn vierde oogmerk.
Doch eer dit vierde pointWort aangeroert / dient een wepnig gezeght ban dit
hier voorgedachte Boek : Het wierdt uptgegeben in 'tJaar, 1669. en voerde dus
Danigen Titul Aanwijzinge der Heylzame, Politijke gronden en Maximen
van de Republijk van Hollande en Weſt-Vrieſlandt. Bp de Vergadering der Sta
ten ban Hollandt en Weſt -Vriellandt , op den 10 Decemder , 1668.Wanneer
tenige Regenten abſent , en na haar reſpective Steden , in ' t laatft ban de week ,
en bp het ſchepsen van de Vergadering , vertrokken waren / is dit boozf3. Boek
bereert met een Octroy ban 15 Jaren , dat van den Raadt-Penſionaris Mt. Joan
de Wit getepkent wag ; doch naderhandt door die zelve compleete Vergade
ring , bp haar Ed: Placcaat , in dato , den 28 Mey , 1669 , ( als ſub- en obreprif ,
dat is / fluyps- en ſteels-gewijs, verkreegen ) ingetrokken / wederroepen / en
het Boek verboden / op pæne ban 600 guldens,met deze volgende expreſſie of
uytdrukking daar in berpat/ Om dat het zelve Boek in veele Ingredienten en
Paſſagies , injurieus, laſterlijk , en ten hoogſten deteſtabel , dat iš gruwelijk
is , gelijk bzeeder bp 'tzelve gezienkan worden. DezenvooqnoemdenLaCourt:
had te vooren meer Boeken laten uptgaan / als het Intreſt van Hollandt , en
meer andere / die alle de Stadthouderlijke Regeeringe tegen ſtreefden .
Aangaande het Vierde Poinct, namentlijk datde Heer de Wit met zijneCrea
turen in Hollandt zocht de baas te ſpeelen , en't zelvealseen Souverain teregeren ,
iş alcede pets gezept de Gemeente omtrentdit zelbe Poinct Veele beſchuldigden
hem /bat hp de Religie reguleerbe na de Politie; Dat hp de Juſtitie had gedirigeert
tot voordeel van yöne Staats- ſtreken ; Dat hp de Politie had ban hare oude forme
verandert/en aangelept tegens de fundamentele Wetten; Dat hp de Land-Militie
had verwaarlooſten voordachtelijk laten berballen ban haar oude en goede diſci.
pline ;en dat hp de Finantien hadmigbzupkit;Dat hy had een bpzondereVergade-
ringe of Secreten Achter-Raad , daar van hp Preſident was en daar in bp als
een Souverain zijne ooghwitten tot Reſolutie bracht / door het voozberepdenvan:
de meerderhept der Stemmen , om tegens wil en dank van beele der voornaamſte:
en getrouwſte Leden het Land na zijn welgeballen te regeeren / niet tegenſtaande
hp zelfs wel bekent had / dat zulhe afzonderlijke Vergaderingen in een welges
ftelde Republijk ongeoorloft / en ruineus waren ; Dat hp onder berſchepde
pretexten , het buur van tweedracht geftooht / en Factien verwekt had tuſſchen
de Provincien en Steden , daar ban tip zich tot Hooft had geftelt; Dat hp bup
ten kemiſle van den Staat , dikwijls ſc adelilte Brieven had gezonden aan Kc
ningen en Potentaten , onder den dek -inantel dan ſecrete Correſpondentie ,en
dat niemandtals zijnc getrouwfte Mede- ſtanders konden gewaar werden ,water
in de Staats-zaken paſſeerde ; Dat hp de Gemeente onderbzuhte i en van hare
vryheyt beroofde 7 die hy wis maahte te willen beſchermen / boor de ondeco
Dzuhhinge ban een Stadthouder. Dat hp zijne Daden , die niemandt als een
Souverain toequamen / op 't grootſte uptinete en heerlijk oppzonkte in zeket
Boek , datop's Landts-koſten voorhem gefchzeben wierot) (Doch tot noch toe.
achtcs.
 32 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
achter is gebleben ; ) Dat wanneer pets van zijne fingre bedztjben aan den dag
quam / met zijn epgen hand onderteckent / hp zich wiſt te onſchuldigen met
een berzonnen boozgeben / als of zijn Klerk van Moſlem , de Blancos had mida
bzupkt7 die hp hem hadde vertroubt / om zich daar ban in zijne Afwezen te
bedienen ; En dat hp veel meer goodanige valfche en aangeſtookte middelen
ter quader trouwe had in 't werk geſtelc : maar als hp zagh / dat hp bp de Ge
meente., en zijn bedriegerpen bp de wel-meppendeRegenten berdacht wierden /
waar door zijne geveynſtheyt, bedrog en quadebeleyden onder de gedaanteban
oprechtigheyt, trouw en goede bewindt ten toon quamen / en apparentwas /
dat de zelve behoorlijk zouden gecorrigeert / en na verdienſten gehandelt werden
door Sijo Hooghyt , die hp metalle zyneliſten bemerkte niet langer bupren des
Staats-zaken te honnen houden / dat hp toen doo2 zijn Staat- zucht lieber den gehees
len Staat had willenlaten berloren gaan / als een wepnig van zijn hoogmoedigen
drift laten vallen ; Dat hp tot dien epnde met den Franſe Koniog hepmelijk had
gecorreſpondeert ; Dat hp met twee Franſe Miniſters , (onder dewelke eenen
Mr. Colbert,Neef banden grooten Financier inVrankrijk was ) die den geheelen
Winter ban 't Jaar 1671. in Den Haag ten hupſe van den Collonnel Mombas de
logeertí en aan 't huys ban den Raadt-Penſionaris alle avonden ter maaltijdiges
tracteert waren / in'c gehepm had genegorieert / en 't Contract geflooten / op
wat wijze hp deze Provincien aan haren Koning zou opofferen / waor bp hp aar
de Franſe alles hadingewilligt/ om ſelfs in ſtaat te blyben / volgende het Exempel
banPieter deMedicis , die zulks dedeaanCarel de VIII Koning van Vrank .
rijk , hebbende hp zich felfs getrooſtin alles / wat hem þier ober mochte ontmoes
ten / op dit bergſen : Audacesfortuna juvat , dat is ; 'tGeluk belpt de ſtoute. Dat
hp daar op het verkiezen ban een nootſakelýk Militair Hooft of Capiteyn Go
neraal , met de hoognodige Krijgs-wervingen tot den optocht van de Vyanden
toe / bercaderlijk had weten op tehouden . Dat hp de Macht van den verkoren
Capiteyn Generaalzoodanig had beſnoept / en de generale beſtiering van de Mi
litiegelaten aan zoodanige 7 waar dao hp ban ongelukkige ſucceflen te Lande
ten vollen berſelertwag; Dat hp alle Frontier-plaarzen , behalven Maftricht en
de Gravedoor quaadtwilligheyt en ontrouwe beſtieringe had weten te houden in
300 gebzekkelijken Staat, dat geen onder allen behoozirk honde beſchermtwers
den / maar dat zich bele der ontſachgelijkſte Fortreſſen op het gezicht van den
Vyandt hadden moeten overgeben / zonder de minſte tegen - treer / Daar hem
nochtans booz heen den zoberen ſtaatvan al de Sterkten en Magazynen,doorzijne
onvergetelijkememorie, volkomen bekent was ; Dat hp daar op zijn epgen bps
zonder Intereſt had waar genomen / en zeer groote Capitalen na de Bank ban
Venetien en elders Geenen overgemaakt; Dat hp groot profijt had gedaan , door
Penningen op's Landes Comtoiren te beleggen tegens4 ten hondert in’tJaar,
die hp ban particulierentegens 2 of 3 ten hondertzelfs had geleent /en daar boot
als pandt ter minne overleverende zyne ?s Landts Obligatien , met de Keur , om
de geleende penningen ten allentpden afte mogen leggen met gereede penningen,
of de zelbemet de voozſ3 ' sLandts Obligatien te betalen / cu dat hy daar na zyne
Schuldt-Heeren 's LandsOblgarien in betaling had laten behouden / hoewel hp
op zommige der gelber den Intereft bp anticipatie of voor betalinge van eenige
maan
 in Hoflandt en Zeelandt voorgevallen. 33
maanden alrede looflijk op 's Lands-Comptoiren had ontfangen / fa gommige
quamen zoo berce / Dat sp gepden / dat hp naderhandt / als dezenScaat in 't
grootſte gebaar was / had weten door zijneuytwerkers te beletten / de uppterfte
en laatſte middelen , die tot redding van het Lande noch overig waren / want
dat doog zijne beſtieringen niet alleen was afgeſlagen de aanbieding van die ban't
Noorder-Quartier , dat zp met 70 duyzent mannen wilden in 't Veldt homen /
om den Scaat te beſchermen / maar ook haar tweedepreſentatie , dat 3p 25 duy
zent mannen wilden lebecen / die alle ter Zee gevaren hadden ; Endatop die
Wóze mede te bergeefs was geweeft den boozflag tan de Heer L. Admiraal de
Ruyter, dat hp met 30 duyzent zielen , dieop's Lands-Vloct waren / genes
gen wag / om Vaderlande te helpen beſchermen te Lande , daar hp meer
Dienſtmeende te komen doen / als te water , als mede dat bzuchtelooswas ges
weeft de aanbiedinge van de HeerenCromom en Nieuburg , Gedeputeerde van
hare Ho: Mog: binnen Maſtricht , de welke hlagende / bat zp die Stadtals een
Troctelkindt moften bewaren / en het Echte-kindt fien berlooren gaan / gewillig
waren met 10000 dappere Soldaten den Staat in de hoogbſie noodt teontzetten en
bp te komen ; en epndelijk dat hp had weten te beletten / Bat onze Priſonniers de
Guerre , of Krijghs-gevangeos, die om 10 guldens Los-geldt porer gemeen Soldaat
hadden konnengeloft werden upt de berloorene Sceden , daar zp in Ellendigheyt
vergingen / niet wierden geloft i en weder in dienſt van 't Landt overgenomen /
daar men in plaatze van die genootzaakt wag binnen de Provincienvoor drie
dubbelde aadrits-gelden , onerbaren Volk meder aan te nemen . En veel meer
zoodanige en flimmer pzaatjes bewogendenmeeſten deelvan't Volk , om hem
de Witalleen te laſt te leggen/ het overgaan ban poo beele plaatzen , en hem te
houden voor den genen / die 't geheele Lande aan den Koning van Vrankrijk
berraderlijkhad berkoft/ waarom zommige opentlik gepden idat sp wel curf
en hout wilden verfchaffen / om den Raadt-Per Gonaris met zijn Broeder den
Ruart van Putten te berbjanden / andere prefenteerden haren dienft / om het
beuls.ampt aan haar te bedienen . Dus berre d'Heer Valkenier.
Doch ban dit alles is ( ong weteng) noopt pets aan den dagh gekomen / maar
ban wegen’t bergenden van eenig Bos-kruydt , is er wat tezeggen geweeſt/ dant
ober Mr.Jan de Wit ( doch na zijn doodt , ) ban L: van den Bos , in zijn Rey
zende Mercurius , wozt aangetrokken ; Waar op kogts daar na eenige aan
merkingen op die beſchuldingen zijn upt gekomen /inwelkeden voornoemden van
den Bos van onwaarheden fchijnt obertupgt te wozden / en met eenen niet weprig
overgehaalt. Die volgens wederom ban den booz13. van den Bos , maar zeer
flauwelija / in zijn Francen Mercurius, zijn beantwooft / envoor de tweede maal
wederom wederlept / in een Tractaat voerende den Titel ; Lambert van den Bos
het Momaanzicht afgetrokken , & c. daar in Hy ook dapper gehekelt wordt.
Evenwel ſchijnt'er aan dit werk van het Bos-kruyt pets gehapert te hebben /
want dewiji4 Schepen met alzulke / en ander Oorloghs- Tuygh, in ' t laatſt ban
't Jaar 1671, den Rijn op / bp Wezelquamen / om vozder naar Keulen te va
ten /wierden die altaar op gehouden / tot zoolang antwoozt upt den Hage quam
op het ſchrijven van den Wezelſen Commandeur den HeerJuchen, waar door de
woornoemde Schepen met hare lading , ontflagen / en vozder op geboertwiera
den;
 34 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
den : en men zept / datze te Nuysin 't Fraps Magazijn ontloft zijn geweeſt. OK
vervoeren van Bos-kruydı en Oorlogs- Amunitie ſchynt van den Bos mede op rez
kening van de Witten te ſtellen , maar ziyn Wederlegger berantwoozdt het zela
ve in tegendeel / en doet den Raadt Penſionaris , Mr.Joan de Wit daar tegen
in leggen en berhaalt de zaak Mldus : Hoedanigen onluſt en onruſt daar over in
de Vergadering van Hollandt is gereezen , kan veelen der Heeren , die de zelve
toen bygewoont hebben , noch indachtig zijn ; en hoe, inzonderheyt de Heer
Raade Penſionaris geyvert heeft omze te doen op, en aanhouden , met aanwijzinge
van de ſchadelijke gevolgen , die uyt zoodanigen handel ſtonden te rijzen ,is hen me
de niet onbekent. Waar tegen wederom andere Redenen wierden in gebracht ,
die meeſt op de tederheyt van het ſtuk der Koopmanſchap uyt siepen , en dat de
negotic zoo nau niet te bepaalen ſtoot. Dat Keulen (want hier gaf men voor , dat
het op gemunt was) was een wye Rijks-Stadt die men zoodanigen toe-voer niet en
kort ontzeggen : mede, dat de ſteden , Hamburg , Bremen , Luyk, Neurenburg,
Frankfort en andere Rijks-Iteden , zulks overvloedig toe zouden voeren, die men
't in geenen deele beletten koſt , en dat derhalven het Voordeel hier van den kours
der koopmanſchap dezer Landen ſtone onttrokken te worden , en wat des meer
is : En op deze en dusdanige Redenen wierdt het ontſlagh , in weet -wil van een
groot deel der Leden van de Vergadering , en inzonderheyt in weerwilvan d'Heer
Raadt Penſionaris , doorgedreven.
maar hier tegen is ftrijdig zeker Extract urt het Reſolutie -boek der Stadt Zalt
Bommel Anno 1672 , Dinghsdagh , den 4 Junii , te lezen in zeher boekjen ges
naamit Authentique Reſolutien , Acten, Milfiven , en Reſcriptien wegensdie Ed:
Achtb. Magiſtraat der Stad Zac Bommel , uptgegeven door d'Heer Carel van Om,
meren , Burgemeeſter enZindicusner Stad boozſz. well booziz Extract aldusbegint.
Gehoort het Rapport van den Burgemeeſter vanOmmeren als Gecommitteerde
ter Generaliteyt in den Hage, daar uyt zijn E: op giſteren verreyft , en huyden
alhier aangekomen is : verhalende onder andere in 't breede de Tydingen uyt der
Zee , rakende het gevecht van 's Landes Vloote, met dievan Vrankrijk en En
gelande , en wyder de droevige Voorvallen , des Oorlogs te Lande , en albereydis
zoo veele Plaarzen aan den Rijn in handen der Vyanden geraakt te wezen , en dat
veele klaagden over gebrek van'tgeene tot cefentie nodig , en in 't byzonder dat
voor gegeven wierde geen Voorraadt van Buspolver in het Landt te wezen , en dat
geenmiddel voor handen ſcheon , om alleen vijftigh duyzendt pondt kruydt na het
Leger te doen beſtellen , daar van groot gebrek aldaar was : t'Eenemaal Contrasie
het opgeven van 't geene in O &tobri, des voorleden Jaars, 1671 , ter Hoogge
melte vergadering was gepaſſeert , wanneer op iterative waarſchouwingen over
'e vervoeren van zoo veel kruydt uyt Hollandt naar den Rijn -ſtroom , den Heere
Raadt Penſionaris van Hollandt ter zelver Vergadering geallegeertheeft , zeer
grooten overvloedt van kruydt in het Landt re wezen ; daar doenmaals by voegen
de ,dat geene Rupture als noch met Vrankrijk zijnde , die commercie geenſins
mofte ftille ſtaan ;dat het geldt in Hollandt zoo waerdig als het kruydt by Vrankrijk ,
enin allen gevalle ,dat die van Vrankrijk het kruydt tot Hamburgh , en elders doen
inkoopen zouden , en alzoo het geldt buyten deze Lande beſtedet werden , ja dat
den Heere Commandeur Juchen tot Wezel , uyt eenen oprechten yver , een
Schip
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen . 35
Schip met kruydt aangehouden hebbende , daar over een ſerieuzen Brief had
moeten afwachten , & c.
aldus ftrijden deze redenen tegen malkander ; den Verdaediger geght / dat
3 den Raadt Penſionaris tet berzenden ban't Oorlogs -tuyg heeft zochen tegen te
3
houden; en 't voorgaande Extract zept dat Hy 't zelve voorgeſproken heeft/en 300
danig (prah pder partye naar elkis toegenegenhept / maar in der daadtwasd'Heer
Raade Penſionaris Nir. Joan de Wit , een man , bp'na zonder weerga van verftant/
en andere uptfteltenthcoeni hp wag Meeſter van de vrye Konſten , een dooztrapt
Politicus,cen welfpzclient Orateur,een ſcherpzinnigPhilofooph, rdegedaan die van
de Cartheſiaanſe inepninge/ cen Zuct-vloepent Poëćt,als he'er zijnwerk afwille
maken / een lieffelijli ficecloer der ſnaren /op zyn Violons, cen aardig Danſer tot
oeffening van't Lichaam ; Vu lion con occmahclijke Potzen mot Kaart- en Goo
.chel- ſpel aanrechten een perfekt Mathematicus, dat is Wis konftenaar , met die
kennis van Huys- en Krijgs-bouw ,was mede eroaren in de Magia Naturalis, dat is
Natuurlijke Tover-konft, verſtaat, dat Hy kon te weeg brengen en dercoonen Cina
gen / die volgens 't uptetiijh aanzien / lourere Toverye ſchecnetitezijn / en in der
daat ! doo,de Natuur en Konſt wierden uptgewerkt. Boven dit alles / beft:erde
hy alle de zaken van den Staat , als ober kondig en uptnement gau in de zelve
3
begaaft met een ſtale memorie , en over zulh vaerdig, en gezonde van oordeel, in
alle voozvallende zaken ; doch Hy ſpitſte zijn groot verſtant; voornamelijk om
' t Hooghloffelijk Huys van Oranjen , zoo beelmogelijh was / t'onderdjukhen /
apparentelijk / om zelf / en met de zijne / was het dan nietmet de naam / 300
was het met der daadt / boor Stadt-houder , van Hollandt, &c. te ageeren.
mifTchien dat hy gemeynt heeft door alle deze wetenſchappen / zich zelven upt
allerlep gebaar te konnen redden / doch 't heeft anders gebleken .
d'Heer Cornelis de Wit , out Burgemeeſter der Stadt Dordrecht, en Ruart van
den Lande van Putten , Broeder ban de voorſ3. Raadt Penſionaris , was nu upt
1 's Landes Oorlogs-vloot, daar hp't (met een koftelijken Rok ban Staat gehleedt/en
* 12 Hellebaardiers des Lands Livrejendagende,omringt)het opperſte gezag had/ en
s daarom deZce- of Water-Prins opgenaamt uiect / 'ban't Schip van d'Heer L.
1 Ad : Gen: de Ruyter ( na dat den Victorieuſen Zeellagh op den 7 Junii 1672,be
bochten was) ziehelijk te Dordrecht te hups gekomen 7 alwaar op zijn kamer
en Bedde moſtblijven houden.
Op den 21 Junii 1672 , wierden bepde deze Gebroeders, op een en de zelbetiſt/
zijnde 's avonts omtrent 1 uuren aangerant 7 d'eene in den Hage , en d'ander te
Dordrecht, alwaar 4 ſtoutegaſten quamen kloppen /aan ' t huys van denRuant
van Putten : open gedaan zijnde / begeerdenge den Ruart te ſpreken / meni ants
woozdt haar / Dat den Ruart anpaſTelijk en dat het / behalden dit / geen tijdt
was/ om pemant 300 laat tekomen ſpreken / zpozingen evenwelbinnen / doch
eenige van de Domeſtijken lopen achter upt /en halen eenige Borger-wachten van
't Stadthuys , dat deze gaſten gewaar wozdende i wel haaft dede verhupzen / zon
1
der dat 'er meer op gebolgt is.
Maar 't geen den Raade Penſionaris op die zelbe tijdt in deuHage ontmoete/
was van meerder gevolg : Want als men nu door geheel Hollandt, inzonder's
beput in'sGravenhagevaſt metvluchten bezigh wasisvan
E
daar mede na Delft
z gear
36 Binnelandtſe Borgerlijke Beroercen ,
geweken / den Raadts-Heer vander Graaf, met zijn Huysvrouw, en Dochter , lão
tende zijn 2 Zoonen Mr. Pieter en Jacob van der Graaf , bepde Advocaten , albaar
blijven : Ozze hadden voorgenomen / en ook bequame gelegenthept gebonden /
om eenige vanhare beſte Meubelen, op een onbindelijke plaarg te verbergen : Qier
toe was een Merzelaar ban noden / die weltoegezept had, deze nacht tuſſen den 21
en 22 Juny 1672. te komen / maar liet weten/ dat hp de wacht hab /en ober zulks
dit niet zou konnen doen / ten waar / datmen bp zijn Officier honde berhrygen /
dat hp omtrentmiddernachtmocht afgaan : Een van dees Officierswaseenen
Cornclis de Bruyn , de welke opgezocht en tot zijn Capiteyn , genaamt van
Leeuwen , op de gevoldeGracht,gebonden zijnde/ wieidt hetverlof voor den
Metzelaar berzecht en ook verkregen / waar op den Advocaat van der Graaf dito
de Bruyn tegen 's avondts op De portie bp hem ten eeten nodighde / die 't gelde toe
ftont / en met den Poftmcefter Borrebach , ( doenmaals ook aldaar zinde )op
ben behoorlýken töbt / deze Jonge Heeren van der Graaf , quamen bergaften .
Da de maaltijoti buptens hups / en op de Vyverbergh , om de friffe luchtte
ſcheppen / gekomen zijnde / zagen 3p dat'ec noch lichtwas in de Vergaderplaats
van de Heeren Scaten van Hollande ,hier ober beſlotenzp / dat den Raadt.Pen
fionaris aldaar noch bezigh moſt zyn / en boozts van hem ſpzekende / gepden /
dat het wonder was, dat zulken Schelm en Landt-Verrader niet allang te Lande
was uytgejaaght , of van kant geholpen ; Zp.maken malhander op, en verbinden
haarí ven Raadt- Penſionaris , 300 als hy afzou komen / waar te nemen / en
de reft te geben.
Daar op wierd onder haar gerefolbeert / om te looten , wien den Raad -Pen
fionariseerft zoude aan taften /, om henú ban't leven , en het Lande van een Ver
'rader te berloſſen. Hier bp word bethaalt / dat de beurt viel op den voorfz. de
Bruyn , en dat den jongen Jacob van der Graafniet mede geloot zoude hebben/
maar weder te rug ging na den Vyverberg , terwijlen de 3 andere methaarzýd
geweer door de Voorpoorte gingentot op 't Buyten - Hof, alwaar zpban'tBinnen
Hof een Flambeau ziende aankomen / bemerkten dat het den Raadt-Penfionaris
de Witwas / die door sýn Dienaar voor upt gaande / gelicht / en van een Staten
Bodemet DeSak met Stukken gevolghtwierot. Eendezer gereſoldeerdetreet toe /
tuſſchen de Voor-poorte en het Schayot (ter zelder plaatze7 daar hp Penſionaris
net twee maanden daar na op een ongehoorde wýze met zijn Broeder wierde om
bals gebracht) en waingt denDienaar'tlichimec geweldc upt de handt, 't welk 1
hp uptboet / en weg ſmijt / waar op de Bruyn den Raadt-Penſionaris met zijn
bloote rapier aandalt / en de andere tweeden Dienaar en Bode zoodanig te keer
gaan / dateen van haar zichop de loop begaf / het welk oozzaak wag datde
outſte van der Graaf hem de Bruyn tegensden Penſionaris te hulp quam . De
Heer de Wit , die gewentwasop zijn onderkleeren te dragen eenbouwertjen aan
een zatynen riem ,bertweertzich daar mede een tydt langdapper / en hoewel br
een houw kreeg inzim hals, 300 raakten hp echter met zijne Aanranders aan het
worffeien , krpgende den outften van der Graaf onder zijn geweldt zoodanig nes
dergebukt / dat hp hem met zijn opgeheeben houwertjen Deerlijk zou gequetft
hebben /'t enzp zin Broeder Jacob.de
Graaf, dieop 't geruchtwederom was ges
kamen / bein bau Achtegen den lag had belet; Rieë op raaħtde Penſionaris als
wore
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 37
tozftelendeonder de boet, hebbendeeen Houw en wonde in 't hooft,een ſteek in de
rechter zijde tuffchen de vijfde enſesde rib , en een ſteek omtrent dé Voeging ban
de linker ſchouder gekreegen . De Aanvallers vertrouwende haar Voornemen te
hebben volbracht i pakten haar van hant / en vertrokken haar ( immiddels
bat den Penſionaris weder oprees / en naar huyệging ) de Bruyn en den outſten
van der Graafna zeeher huys , daar de jongſte van derGraaf een Doctor bracht/
om de Handt van de Bruyn te verbinden/ die gequetſt wag
bier van het geruchtdoor den Haag bliegende / raakten de Ruyters te paerdt,
en de Burgeren in de wapenen , de Bruggen wierden opgehaalt / en alle toegangen
1 beſet en beſlooten ; en onderzocht ſcherp na de Haodt-dadigers; men kreeg
TO bermoeden op de Soonen van den Heer van der Graaf , upt het geroep van den
3 Naam ; men begette haar huysvan achreten en booren /'t welk oogzaalwag/ dat
De jongſte Soon aan zijn Vaders buys niet konde aanbellen / hoewel hp verſcheps
de repzen 't zelbe vanverren voor bppaſſeerde / Werbende van 2 of 3Burgers aan
geraben / om zich te verbergen ; doch alzoo hp 't zelde berfupmde / wierd bp
van andere Burgeren gehent/ en in de Hooftwacht aangehouden .
Den Gevangen wierdt deg morgens vroegh op deGevangen -Poort gebzacht/
en aanſtondes van den Prefident en Raden van 't Hof geeramineert/ bekennende
alles / ja zepde meer / als bem gebzaaght wierdt. De Heeren Staten van Hol
1 lande toonden haar zeer gevoelig van dit ſtuk / gebende voort ordre , oin na de
31 andere zMedo-makkers tezoeken / doch 't wag bergeefs ; zp recommandeerden
ook ernſtelijk aan 't Hof van Juſtitie,dat zp dit ſchrikkelijk ſtuk naukeurlijk zou
den onderzoeken / en daar op alles te doenwat deſtreagheyt ban't Recht ontrent
zulken gruwelijken mildaatberepfte i en dat nochin een plaats als den Hage , die
Ugopt geflooren wiert / en daar de Leden van desStaats Collegien behoozden vers
zekert te zijn / om ten allen tijden die Vergaderingen in alle veyligheyt te konnen
bpwoonen .
d'Heer Penſionariszond de volgende Miſlive 's arderen daaghs aan de Vergade.
ringh der Heeren Staten van Hollandten Weſt -Vriedaudt.
Edele Groot. Mog : Heeren ji

Groot-Mog: Vergaderinge , beefc zeker Perzoon , my onbekeat , mijn Die

naar , die met een brandende Flambeau voor uyt gingh , het licht met gewelt uyc
de hand gewrongen , en het zelve uyt gedaan , en wech- geſmeten hebbende , zijn
- aanſtondesop de plaats by herGericht ,4 Mans-Perzoonen ; alle met bloot geweer,
mytegelijkaan gevallen ,en hebben zonder eenige woorden te ſpreken ; eerſt zoo
veel mogelijk na my geſteken , en daar na my in den hals gebouwen , met de welke
ik eenige tijd geworftelt hebbende;beneyndelijk ter neder gevallen ,ēn hebalzo gro
te contuſie meteen quetzuur in 'r Hooft gekregen,daarnaweder op-geraakt wezen
de , zijn zy alle te zamen door-geloopen , vertrouwendezoo het ſchijnt haar defleyn
te hebben volbracht , doch bebben my echter maar 2 wonden in 't Lichaam gein
Aigeert , daar van de eene is een ſteek in de rechter zijde , tuſſchen de vijfde en
zeite Ribbe, en de ander een steek van achteren gegeven , omtrent dejuncture
van
3.
38 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
van de linker ſchouder, midtſgaders’t gene als boven wegens mijn Hals en Hooft
isgementioncert. d'Heeren Doctoren van der Straten en Halverius, als mede de 2
Chirurgijns genaamtde Wilde , diemygeviſteert en verbonden hebben , oordee
len , dat gene van alle de voorfz. Wonden , voor als noch met perikel is vermengt,
zoo dat ik by proviſie reden heb om Godt den Heere te danken , dat die rencontre
niet arger afgeloopen is ; Zijnde ik nochtans niet in ſtate om mijn dienſt en functie
by Uw Edele Groot-Mog: te konnen waarnemen , daar van ik mits dieo eerbiede
lijk verzoeke tot beter gelegentheyde en diſpoſitie te mogen blijven gediſpenſeert ;
Waar mede Gode Almachtigh biddende, Uw Edele Groot-Mogendeloffelijke
Regeeringe in deze gants bekommerlijke tijden , met zijn extraordinare Genade te
willen bywoonen en zegenen .
Zal ik verblijven ,
Ed: Groot-Mog: Heeren ,
Umur
!
Ed: Groot- Mog: onderdanigen en getrouwen Dienaar ,
Was geteekent,
JOHAN de Wit.
Hage den 22 Junii , 1672.
Ondertuſſchen is dit Proces dapper booztgepreft /en de Rechters Wierden Com
miffariffen toegezonden / om alles te ſpoediger / met ernſt en zonder genade / te
doen voozt gaan / alzoo hetſcheen datmen bzecſoc / dat het Recht mocht opges
houden wozden ; want het was waar / dat men bp d'Heer Penſionaris , aan
hielt tot verzoening en bplegging, en dat door verſchepde aanzienlijkePerſoonen,
om hem te bewegen / dat hp deze Daat , tegens hem aangelept / aan den Gevan
gen niet alleen wilde bergeben / maar ook bp de Vergaderingevooz hem aanhou
den / ten epnde hp met een Pardon van haar Ed: Groot-Mog:mochte begeng,
digt werden / gebzupkende daar toe veele aandringende beweegingen / die ech ,
ter den Raad -Penſionaris niet konden brengen / om den Gevangen zijn miſdaar te
bergeeven / want hp zepde / bat hp om 'tGewicht ban de zaake en deſſelfs groote
gevolgen niet konde toelaten / dat deJuſtitie wierde berkort / de welke hare
Voldoeningemoſt hebben/ al zou de Werelt berjaan : ook raakte dit ftuk de ge
heele Vergadering van Hollandt en Weſt- Vrieſlandt, in hare zekerheyt. Waar
mede de Gevangen zich aan Godt en de Juſtitie nofte opofferen / begebende zich
zelben ban't begin zyner Valt- zettinge tot den uyt-eynde zyng levens totoprechte
Boetvaerdigheyt.
Den 28 Junii, 1672. Wierdt den Gevangen, tot alteratie en verwonderinge van
veele upt deGemeente , de doodt aangezept / en niettegenftaande / ban hooger.
handt ( gelijk gezept wierde ) upſchorting van Executic berzocht wierdt alleen
boog den tijde van drie dagen , 300 nam nochtans op den 29 dito de Executic haren
booztgang / bolgens de nevensgaande
Sen
1
 in Hollande en Zeelande voorgevallen . 39

Sententie , van den Hove van Hollande en Weſt -Vrieslandt,

jegens Jacob van der Graaf, Gepronuncieert den
29 Junii 1672 . 6:91

Lzoo Jacob vander Graaf, jegenwoordigh Gedetineerde op de Voorpoorte

A
op Dingsdagh voorleden achtdagen , zijnde den 21 dezer Maandt Junii , 's avones
ten huyze van zijn Vader hebbende gegeten , en met zija Broeder Pieter, Adolf
Borrenbach , en Cornelis de Bruyn , te zamen de klokke omtrent half elfuuren uytge
gaanzijnde , gezien hebben datter noch licht was in de Kamer van de Heeren Staten
van Hollandt, en dat by die occaſie gezeyt isdoor den voorſchreven Borrenbach , dac
de Staten noch vergadert waren , en dat dicshalven daar noch mede was de Raadi
Penfronaris de Wit ; hem uytmakende voor een Schelm en cen Landt. verrader , voce
gende daarby , dat men hem behoorde aan kant te helpen , en dat ook 'tzelve by
henluyden opgenomen zijnde , zy met den anderen hebben geloot wie de eerſte
zoude zijn die de aggreſſie zoude doen , en dat tot tweemaal het lot is gevallen op
Cornelis deBruyn , en dat de oorzake, waaromme zy voor de tweedemaal gelooc heb
ben , is geweeſt om dieswille , dat zy meynden datter in de eerſte reyze abuys was
begaan , dat dieshalvenook de voornoemdedeBruyn , de eerſte is geweeſt die den
Raad- Penſionaris geaggreſſeert heeft , na dat alvoren of door Borrebach , of door de
Broeder van hem gevangen de Flambeau uyt de hande van den Dienaar van den
Raadi- Penſionaris was genomen en uytgedaan ; en dat het zelve geſchiedt is op de
plaatze , tuſſchen de Voor- poorte en het Schavot , en dat ondertuſſchen zijn Ge
vangens Broeder en Borrebach , met de Knechts bezich zijn geweeſt , en dat een van
de Knechts hem op de loop heeftbegeven , dat doen zijn Broeder hem Gevangen
en de Bruyn, die met de Raadt-Penſionaris bezich waren , te hulpe is gekomen , dat
als doen de Raale- Pin'ionarisonder de voet is geraake , en dat zijn Gevangens Broe
der орher Lijf van den Raadt- Penſionarisis gevallen , en dat hy Gevangen , doe hem
een quetzuremet zijn Mes in zijn Schouder heeft gegeven, 't welk hy naderhande
heeftwegh geworpen , en dat hy zijn Degen niet en heeft uytgetrokken , om dat
hy die niet van doen hadde, maar dat het zelve Rapier in de rebouille uyt de Sche
de is gevallen , dewijl hy tewijdewas , zijnde de zelve die hem op de Voor-poorte
is vertoont, en het zelve gedaan hebbende , dat zy gezamentlijk zijn heen gegaan ,
zonder dat hy Gevangen eenige Menſchen vernomen hadde ; dat hy gene redenen
weet , waaromme hy't zelve Feyt heeft helpen perpetreren , als om dathy van
Gode verlaten was. Dat hy Gevangen , vermits den voornoemde de Bruyn in zijn
hande gequetſt was , verzochtis , om te gaan , gelijk hy ook gedaan heeft, naee,
nen Doctor Breugel, woonende in de Moleſtraat, ten eynde hy eens ten huyze van
Levijn van Dyk , woonende alhier by de Luyterfche Kerk , wilde komen , en dat hy
met den voornoemden Breugel aldaar zijnde gekomen , de zelve als doen het Ver
bandt aan de voornoemde de Bruyn heeft gedaan ; Dat hy de Zak met ſtukken , den
Randt- Penſionaris afgenomen , ten Huyze van den voornoemden Levijn wel heeft ge
zien , alwaar zijn Broeder , en de voornoemde deBruyn hare retraitre hadden geno
men , maar dathy nier en weet by wien de zelve Zakgenomenis , endat hy aldaar;
een
 40 Binnelandeſe BorgerlijkeBeroerten ,
een Mantel van den voornoemden Levijn heeft genomen , die hy omgehangen.
heeft , met de welke hy ook geapprehendeert is. Alle 't welkezijnde zaken van
zeer quade conſequentie , die in een Landtvan Juſtitie , niet en behooren geleden,
maaranderen ten exempele geſtraft te werden. ż00 IST, dat 'tvoor /z. Hof , met
rijpe deliberatie van Rade doorgezien en overwogen hebbende, alle’t gene ter
materie dienende is , doende Recht in den name eo van wegen de Heeren Staten van
Hollandi en Weft- Vrieflandt, verklaart heeft , en verklaart midts dezen den voorſz .
Gevangenbegaan te hebben Crimen lazeMajeſtatis,Condemneert hem midesdien ge
bracht te werden ter plaatze,daar men alhiergewoon is Jufticie te doen ,en aldaar ge
executeert te werden met den Zwaarde datter de doodt na volgt , en verklaart alle
zijne gor.deren geconfiſqueert.
Gedaanin den Hage by de Heeren en Meeſters Adriaan Pauw , Heer van Bennenbroek, Prefs
dent , Albrecht Nierop , Willem Goes , Heere van Bourchorſtenburgh , Cornelis
Fannius , Heere van Oudt-Haarlem , Frederik van Lier , Cornelis Baan , en Ma
theus Gool, Raads-luyden van Hollandt , en gepronuncieert op de Audiencie var de Rolle,
den 29 Junii, 1672.
In kenniffevan my
ADRIAAN POTS.
NadatJacob van der Graaf dit zijn Vonnis had aangehoozt / groete hy beleef
delijk tot2repzen toe / zijne Rechters , en gingh kloekmoedelimh na de Gericht
plaats, aldaarhy met groot berouw ! Godzalighlijk zijn leben heeft gelaten .
Den Scherp -Rechter van Haerlem heeft daar naberhlaart / dat hp uietweinig
gealtereert was / bermits hp in't volgen van den Patient naar’t Gerechtgaande/
van eenige omſtanders hoozbe zeggen / dat dit Rechtnietwel zoude afloopen , by
aldien geen Pardon quam , vaar over hp ook geen goet Recht gedaan /maar den
Patientmet verſchepde flagen / gemartelt heeft.
Terwijl dat d’Executie geſchiede zijn nietalleen de Val-bruggen van den Haag
opgehaalt / en de plaats, daar de Juſtitie gedaan wiert/ dooz de Ruyters,en de toe
gangen door de gewapende Burgerye bezet / maar ook de Poorten en Bomen tot
Delft, Rotterdam en Leyden ban's morgens vroeg geſlooten / en de wegen na
den Haag met Ruyters berzeekert.
Mis men nu in Hollandt en Zeelandt blijkelijk zagh / dat de meeſte Heeren
ban de Hooge Regeering berftelt ſtonden / riepen de Borgers en Ingezetenen
meeft eenftemmiglijk om een Stadthouder, ja bedewel mepnende Patriotten , die
te booren van een ander gevoelen waren geweeft / ftemden nu het Stadthouder
fchap mede toe / waar onderdeel groote Heeren ban de Regeeringe ook geweeft
zijn en dat op hoope i dat het dan beter zoude gaan , want ſlimmer / als het
nu ging / (iepnden 3p ) kon het niet.
Midus raakten de Gemeente ineer en meer aan 't hollen ( zeyt d'Heer Val
kenier ) zeggende dat zp niet langer geringeloozt wilden zijn , maar dat 3p mede
wilden toezien / en haar epgen welvaart en eed betrachten / dien 3p gedaan hads
den / om hare reſpective Steeden gehouw en getrouw tezijn / en te verhoeden
al'c gene daar tegeng mocht ſirijden / boomamentlijk nu gebeelc Provincien
alccede
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 41
alreede den Vyandt waren onderdanigh gewozden / en de diſcourſen gingen dat de
Hollandtſche Regenten mede nepgden , om het geheele Lande bp accoore , aan
den Franſen Koning ober te geven . Dus raakten alles in verwerring/ 300 dat de
minſte zoo wel de Baas ſpeelde/ als de meeſte; en dat de Regenten raakten bupten
hare Authoriteyt , en van binnen meer quaals vreesden als van bupten / dat ook
in de voornaamſte Steedenniets ontbal / als een gereſolveerden Mas Anniello,
( die eertyds te Napels de Gemeente had op gehitft / en voorgegaan / ) oin een
ellendig bloedt-bad aan te rechten / en de huyzen der geſuſpecteerde Heeren te
plonderen / daar ban in zommige Steeden een begin gemaakt wierdt / 't welk
de Boeren ten platten Lande ook 300 gaande maakte / bat zp op zommige plaat
zen de Trek -ſchuyten en Wagensaanhaalden / en de Paſſagiers beroofden ; dat
3p de Vracht- ſchuyt van Rotterdam opAmſterdam aanranſoen / en met ſcherp bes
Tchaaten / als men haar geldt wepgerde te geben / 't welli zp met geweldt bes
geerden / zeggende : Wy zijn doch alFranſch , en waarom niet ? want wy heb
ben de Scaaten altijd zoo veel gegeven , als wy oyt aan de Franſe zullengeven, & c.
0002dien algemeenenoploop en onordres fcheen het / als of den geheelenStaat
goude berlooren gaan .
Maar Dordrecht de eerſte en Voorſtemmende Stadt in Hollandt , wag mede
De eerſte / die de burgerlijke beroerten in haar gevoelde / want zoo haaſt die
Burgeren in de Engelſche Oorlogs-Declaratie , die op den 7 April 1672. gepublic
ceert was / lazen / dat de Schilderye op haar Stadthuys, waar in de aanval der
Nederlanders op Chattam , onder den Ruwart vanPutten ,zönde haren Burgermee
fter Cornelis deWit , was uptgebeelt / en dat de bzeemdeAdminiſtratie van de
Staatze Regeeringe waren mede pretexten , waar op den Koning zijn Oorlogh
fondeerde 7 ontſtont onder haar eerſt een murmu ringe , die ban dag tot dag
met beele bedzepgingen / zoo hoog rees / dat eenige upt haar / geholpen met
het rappaille , op den 13 Mey 1672. De boozſ3.Schilderye van't Stadthuys afhaal.
den en verſcheurden / ſpökerende defTelfs ftushen rondom de Hooft-wacht , en
het uptgeſneden Hooftvan den Ruwart aan degalg.
Enalzoo begon zich dit werk openbaar boozt te zetten / want de Inwoonders
kregen quade gedachten van zommige harer Regeerders , als in meer andere ſte
den in Hollandt en Zeelandt ook gebeurde. De Borgers-ſchutters ban Dordrecht
zonden dan op den 24 en 25 Juny, 1672. eenige van haar fatſoenlijliſte Burgers
aan de Magiſtraat, om te weten / of men de Stadtwilde defenderen ; zp kregen
beſchept van ja: Dus gaan zp ſtraks om 'c Magazijn te bifiteeren / maar deSleutel
was tezoek : Waar over de Burgerye verſtelt ftont/ en vreezendebooz verraat,
riepen / wy willen de Prins van Oranjen tot Stadthouder gemaakt hebben , of wy
verdielen deRegenten , & c. Burgermeeſter Naaldwyk , en andere gingen date.
lijk na't Stadthuys ; Halingwillende van achteren in komen wiert daar van cen
man met een Bijl voozzien ( die hier dooz ook zedert die tijdt den Bijl-man bp ges
noemt wiert ) gedwongen toe teftemmen / al wat dezen hoop begeerde/ te
weten / dat men Sijn Hoogheyt door Gecommitteerden zoude verzoeken bin
nen Dort te komen , om den Staat en klachten der gemeene luyden te hooren en
bevredigen : In deVergadering Wiert door die vande Gemeente 300 veel te wege
gebracht / dat de Regenten van boren en achter’t Stadthuys bp 't gehlank der
F开 Trom
42 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Trompetten laten afkondigen /Dat zy aanftonts Gecommitteerden aan Sijn Hoog
heyt zouden af zenden , en den zelven doen verzoeken , Perzoonlijk in haar Stadt
te verſchijnen , &c. Vier toe wierden gecommitteert upt de Burgemeefters , de
Heeren Johan Halling, en van der Burg , met den Secretaris Muys; uyt de Ach
ten de Heeren Graaf, en van der Velden ; upt de Capiteynen , Hoogerwerf en
Paf, en 2 upt de Gemeente : zp wierden ' s avondts, cen 6 uuren , ban duyzenden
menſchen upt gelept / onder 't geburig geroep van Lang leve de Prins; fterve de
quade Regeering. Terwijl ſtalien eenige Burgers een Oranjen Vaendel , en een
witdaar onder /upt den Tooren , met deze Vaersjes ; Oranje boven , en Wit daar
onder : Die 'randers meent, die ſlaat den Donder.
Deze Gedeputeerde in’t Leger gekomen zynde/ dzorgen 't voorfz. Voog / en of
wel Zijne Hoogheyt met gefondeerde redenen verklaarde / joe dat hp (zelfs
tot hun preſervatie ) niet en honde zýjne Poft verlaten i echter hielden zp aan /
Alg gedzépaht van een nakent onheyl ; 3p vertrekken dan / mer belofte / dat
Zijn Hoogheyt's anderen daags te Dort zoude zun : Maar zp hielden zich onbe
isent bupten de Poort , durbende in de Stadt niet komen / rouz Zijn Hoogheyde
zelf albaar quam / die den 29 Juny , 's middags ten 11 uuren , onder ' t losbzana
den van canon en musketten daar m gehaalt, cn lustig Wilhelmus van Nafſouwen
gehooc wiercy gelyk ook d'Oranje- Vlaggen van de Toorensafwaepden : Zijn
Hoogheyt binnen Dort gekomen zijnde / wiert bp de Magiftraat verwelkomt;
En op 't Stadthuys in De Vroedtſchaps Kamer gekomen / ftont daar een hoſtelijke
Armſtoel met Tapitferyen voor Zijn Hoogheyt, alwaar hem voor gehouden
wiert / wat hy beliefde voor te ſtellen ; Zijn Hoogheydt antwoorde / dat hy op
haar verzoek aldaar gekomen was, en derhalven zoude hooren , wat zybegeer
den ; hier op wiert de beger rr Gemeente flechts voor geſtelt / of Sijn Hoog
heyt de Stadt en Magazijnengeliefde te bezichtigen , zonder van het Stadthouder-.
ſchap te reppen ; waaropzijn Hoogheyt met Burgemeeſter Naaldwijk, Halling
en andere i een keer om de Stadt deed / en 300 boozt na de Pau , daar 't middag
maal berept was ; De Burgeryenu in de Wapens, begoft te mozren / datmen
Sijn Hoogheyt om den thuyn leyde, haar bedroogh , en niet uytrechte. Zeker
Prins gezind Burger , genaamt Johan Ooms, Brouwer in de 4 Heems kinderen,
die te voren zelfs op Sija Hoogheyt om zijn komſt te berboeren / had geweeſt/
inengde zich hier booznamelijk onder / moedigende het Volk aan( om nu wel
op hun hoedete zijn : Zulks dede ook Do. Henricus Dibbetius, oudtfte Predi
cant aldear / doch met zeer zebige i en boogtreffelijke aanmaningen : Zp nemen
dan de Karos in 't afkomen vande nieuwe Brugh ; waar / en een upt haar bgaagt
aan zelier Heer upt de Magiftraat , wat heeft men nu Sijn Hoogheyt gemaakt,den
Heer antwoozdt meer als Hy begeert heeft ; Den Burger herba te hier op / Sijn
Hoogheyt heeft niets begeert, daarom hebt gy bemook niets gemaakt. D’Andere
Burgers hier ober bellen Pieken en Muſquetten met dubbelt ſcharp geladen ,enbra
gen Sijn Hoogheyt zelfs , of hy Stadthouder is ? die zepde / wel vernoegt te zijn ;
3pweder ! wy niet, ten zy men U Hoogheyt Stadthouder verklaart : Éen Heer
zittende in 't Portier vande karos , riepViva Oranje , waar op een van de Bur
gers, dit ig maar een Judas kus; Wy willen weten , ofSijp Hoogheyt al Stadt
houder is , en zoo niet zullen wy Hem uyt de karos in onze beſcherminge nemen ,
CA
 in Hollandt en Zeelande yoorgevallen . 43
en de reſt als Schelmen , van ſtonden aan doodt ſmijten. De Heeren van de Wet,
door 't deepgen der Burgers beangſt/ belooven in de Pau alleg upt te voeren / en
werden daar op dooz gelaten : De Burgers hadden t'zaam gezworen / dat noch
Sijn Hoogheyt, noch niemandt van de Heeren , uyt de Pau zoude vertrekken ,
1 voor dat haar verzoek in ſchrift geftelt , geteykent van al de Regenten , en gepu
bliceert was . Hier over bergaderbe den Oudt-Raadt in de Pau , en de Secretaris
Muys van Holy , ſtelt de ſchriften in / waar dooz pder van het Eeuwigh Edict
1 wiecdt ontſlagen / maar Sijn Hoogheyt wepgerde d'aanneming / voorHyook
ontflagen was / 't welk al 'boozt / 'in tegenwoordighept ban de 2 Predicanten ,
Dibbets , en Verchem gefchiede : De Acte las Muys voor pder Compagnie en
' t Stadthuys , en viagende of't niet al was 't geen zp begeerden /en contentement
hadden / zepden alle ja : De Acte lupde aldus :
Acte van de Vroedtſchap der Stadt Dordrecht , tot het maken
van den Alderdoorluchtighſten en Hooghgebooren Prince
Wilhem Henrik , by de gratie Godes Prince van
Oranjen , & c. tot Stadthouder , &c .
1
Yondergeſchrevene Vroedſchappen , goede Mannen van Achte , en Mini
W ſters van deStadt Dordrecht,verklaren bydezen tegenwoordigen te cedeeren
en renuncieeren hetEeuwigh Edia: verklarende wegenshare StadtSijn Hoogheyt
den Prince van Oranjen tot Stadthouder, en confereeren op hem alzulke machten ,
digniteyten en authoriteyt, die zijne Voorvaders hpogloffelijker memorie hebben
gehad en bezeten : Eyndelijk ontlaan wy Sijn Hoogheyt van den Eed, die gedaan
had van het voorfz. Stadthouderſchap niet te zullen aannemen . Gedaan te Dort den
29 Junii , 1672.
Getekent by de voorfz. Vroetſchappen , goede Mannen van Achte , en Bediende.
Hier op volghde een algemeen gefupgh / en vertrok Sijn Hoogheyt ' s avonts
4 uuren 'weder na't Leger. Den Ruart Cornelis de Wit , Oudt Burgermee
fter, in zijn Huys te Dordrecht, ziekelijk van de Vloot gekomen / als gezept is /
en overzulks niet komende / of miſſchien niet willende in de Vergadering bers
fchijnen / en volgens dien deze voorfz. Acte niet had ondertepkent/ 300 vieţt de
gelde aan Hem gezonden / dooz 2 Gedeputeerden upt de Magiſtraat, en 4 Burgers,
met den SecretarisMuys , om die te laten ondertephenen : maar den Ruart over
leggende / dat Hy met ocze ondertekening , in een ogenblik zou vernietigen / al
't gene dat Hy , en zijn Broeder den Raadı Penſionaris, met gedurige moepten en
gebaar / in 19 faren tijdrs hadden uptgewerkt/ wepgerbe / zeggene / zulks niet
te kommen / ofwillen doen ; en of ſchoon Hem het nakende gevaarals voor oogen
wiegt geſielt / bp aldien Hy niet cepkende / alzoo zijn Huys alreede ban de ge
wapende Borgery bezet was / bleef eben hartnehhig / en zepde / dat Hem in de
laatfte Zee- ſlagh zoo veel kogels over 't Hooft waren gevlogen dat
/ Hy 'er geen
meer bzeefde/en zoude af wachten wat 'er ban komen mocht . De Gedeputeerde
zepden dan Mee - Vrouwde Ruardinne aan /dat zp haar man moft zoekente bewes
F 2 gen /
 44 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
gen / of het was / binnen een uur , met Hem , Haar , het Huys , en gantze
Huysgezin gedaan. De Vrouw doet haar upterſte vermogen / dochbergeefs / 300
dat zy epndelijk vergcamt en bebzoeft met de JongſteKinderen aan de hand/hem
bad ;dat hy den tijd zoude aanzien, en hem over haar en haar onnozele Kinderen er
bermen , en zoo niet , moſt zy hem om haar kinderen wille , verlaten , en de
Gemeente aan zeggen , dat zyonſchuldigh waren , en hy de ſtraffe alleen verdien
de , die hy dus op zijn hals haalde: Qier door eenigbzins geboelig / en genepen /
ontſchuldighde hy zich eerſt ban wegens zijne onpaſſelijkhept / maar epſten op
nadere aandjinging ban zijne Huysvrouwe epndelijl Pen en lokt , waar mede hp
zijn naam teekende ' t welk aan de Burgeren getoont zinde / vertrokken zp alle
in ordre weder naar huys , zonder pets verders te ondernemen / als omtrent 14
dagen daar na /wanneer de Burgeren upt haar zekere Perzoonen committeerden /
ombp Sijn Hoogheyt te;berkrygen ( het afzetten en in hechtenis nemen van eeni.
ge Regenten , als de Heeren Burgemeeſteren Swijndrecht , Halling , en den
Ruart , als mede Jan de Wit, Onderwater, en van der Duſſen , doch quamen
dezelve Gedeputeerdens onverrichter zaahe wederom te rugge-/ met een îchrifte
lijke Ordre van Sijn Hoogheyt , daar na 3p zich zouden reguleeren .
His nu de Burgers en Gemeente , dgo gantſch Hollandten Zeelandt begoſten
te denken aan de voordeelen die deze Provintien onder de boorige Princen van
Oranjen ( als Stadthouders ) hadden genooten / 300 wierden de Regenten in de
meeſte Steden , of door perſuaſie of recommandatie der Burgeren , genoorzaakt
1 Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranjen tot Stadthouder te verklaren :
Waar op de Oranje Vlaggen al om van de Toorens afwaapden / en over al een
groote vreught becoont wierdtſalg verhoopende dat nu door Sijn Hoogheyts ont
zagen Authoriteyt 't Land in zijnoudeluyſter zoude werden herſtelt. Qoedanig de
volgende voorzittende Hollandiſe Steden de StadtDordrecht hier in hebben nagea
bolght / is aldus toe gegaan.
De Stadt Haarlem geraakten / op den 25 Junii, 1672. in groote Beroerte , om
dat 'er veel wagens met alderlep goederengeladen / door die Stadtquamen bluchs
ten / na Amſterdam , daar over de wyven , upt de achter Straten , ontcentde
Amſterdamze Poort aldaar gelegen / te zamen rotten / de Poort toe ſlooten / en
Dooz Voerluyden en ander Grauw geſterkt / de gantze Stadt in coeren bzochten ;
De genoemde wagensdaar van 2 met geldt waren beladen / moften haar in ſtal
lingen en andere plaatzen bergen : Het Grau liep boozt / met groote onbeſupfta
hept / al tierende / op de Heeren Magiſtraten , dooz de Stadt ,roepende / dat die
Heeren tegen Sijn Hoogheyt waren geweeſt ,en het Stadthouderſchap hadden hel
pen vernietigen , en diergelijk ongerijmtheden meer/ die eerder andeče Steden, toe
gepaſt konden wozden als Haarlem , die debordering van Sijn Hoogheyt , noch
onlangs genoegzaam bepvert / en door d'Heer Fagel, toen haar Penſionaris, hada
den gerecommandeert.
Ébrnwel ftilde dezen oploop zich van zelf) maar op den 30 dito , herbatten de
Burgers die wederom / en i wapenenzich begevendei fchikten 3p eenige upt
haar / om de Heeren Vroedtſchappen aan te zeggen / Dat de gantſe Burgery ge
negen was, om Sijn Hoogheyt Stadthouder te zien gemaakt, en vorder geſtelt in
al de waerdigheden die zijnVooryaders H: L: Memorie zoo wel hadden verdient
en
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 45
en beſtiert.Verzoekende boşders dat hare Ed :aanſtonts daar mede geliefden doozt
te gaan :hier op volgde datelijk daar aan /datde Heeren Magiſtraten met geklank
ban Trompetten van 't Stadthuys deden afkondigen / dat zp hadden beraamt,
Sijn Hoogheyt tot Stadthouder van deze hare Stadt te verkiezen; De Acte lupdeí
als volght :
Extract uyt de Reſolutien van de Heeren Raden , en Vroedt.
ſchappen der Stadt Haerlem , in haar E: E: Vergaderinge ge
nomen op Donderdagh den 30 Junii , 1672. Namiddagh de
Klocke 4 uuren .
S , naar voorgaande deliberatie , met eenparigheyt van Stemmen , goet gevon
I den en gereſolveert , dat Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranje , by of
van wegen deze Stadt is aangeltelt enverkoren tot Capiteyn en Admiraal Ge
neraal,midtſgaders Stadthouder van de Provintie van Hollandt en Weſt-Vrief
landt: Laſtende allen en een yegelijk ingezeten dezer Scade zijn gemelce Hoog
heyt in de voorfz. qualiteyt te reſpecteren en erkennen .
Ismede , in voegen als vooren , goet gevonden en verſtaan , dat Sijn Hoogheyt
den Heere Prince van Oranjen , van deze reſolutie aanſtondes notificatie gegeven ,
en daar over , in ſerieuſe en beleefde termen , begroet ſal werden , door de Hee
ren Dr. Willen van Teffelen , regeerende , Mr. Matheus Steyn , oude Burger
meeſter , Mr. Cornelis Graveſteyn , regerende Schepen , en Mr. Willem Fabri
tius, Raadt en Vroedtſchap , met aſſumptie van de Heeren Balthazar Coyman en
Abraham Loreyn , beyde Burgeren dezer Stadt , ten eynde , zijn meer- gedachte
Hoogheyt de voorſz . Promotie voor aangenaam zoude gelieven te houden , de
zelve ook te accepteren , en een keerna deze Stadt te komen doen , als naar wiens
preſentie en tegenwoordigheyt alle goede Ingezetenen , met een ongemeene ſucht
en open armen , verlangen.
Aldus gedaan , verſtaan en gerefolveert , ter Kamere van de Heeren Raden en Vroedt
ſchappen der Stadt Haerlem voornoemt, ten Dage, Ware . Maent en Uure als boven.
My prezent
DAM MAS GULDEW A GEN.

Daar op dede men al voozts een Oranje vaandel ban't Stadthuys , en daar na
ook een van de groote Kerk afwapen ;hier dooz cees groot genoegen en gejupgh
doorde geheele Stadt.
Mis dezegelafte Heeren deg avonts wildenuptrijden /was de Poort al gefioten /
en onderwijl de ſleutels van de Hooft -wacht op 'tStadthuys wierden gehaalt/
quam een Klompmaker een van deze 2 genoemde Burgemeeſters bp zijn mantel
trekken / zeggende diepgender wijze/ gy reyft nu na Sijn Hoogheyt,maarik rade
jou , dat gy zonder hemnietwederkeert , of'tzal metjouniet welafloopen.
Hls nu deze Gecommitteerde in't Legerte Bodegrave bp Sijn Hoogheyt Au
verkregen/ en groote ngerſtighept aanwenden / om Sijn Hoogheyt te
dientie
F 3 bewes
 .

46 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,

bewegen / een korte Reys met hare Ed: na Haerlem te doen / en daar perſoonlijlt
te nerſchijnen /konden zp zulks/overmits de gedurige krygs- en Staat-zaken ,en den
alle oogenblikken te bermachten Vyandt, niet berhrygen / doch wiert raadtzaam
gevonden door een van Sijn Hoogheyts Trompetters , met een Livrey-Rok , daar
op de teykens van Zauvegarde , de Gecommitteerde Heeren tot binnen Haerlem
te doen convopeeren. De Burgery was zeer verlangende / na de wederkomſt
ban deze Heeren , en gingen die bupten deStadtte gemoet / tot dat epndelijk de
wagen inet de Gecommitteerde Burgers, de eerſte haar ontmoet/ die dewagen
Diden ſtil houden / bjagende of 3p Sijn Hoogheyt mede baechten ; en verſtaande
ban neen , maar datin zijn plaats een Trompetter met d'ander Heeren volgde /
coonden zy hun al brp wat mignoegt te zijn / doch den Trompetter op 't Stadthuys
met Sijn Hoogheyts Lievrey ziende / en hem horende blazen / en uptroepen / Dat
Sijn Hoogheyt de gantſe Borgerye voor haregetrouwe genegentheyt t'hem waarts
ten hoogſten dede bedanken , en dac hy om den hooghdringenden noudt ,en
gedurige beezigheden , voor deze tijdt zijn reyze na hare Stadt noch moft uyt ftel
len , tot een gelegener tijdt, en dat Sijn Hoogheyt ondertuſſchen de Burgeryhoog
lijk recommandeerde en beval eendrachtig en geruft met malkanderen te zijn , en
hare Overigheyt behoorlijk ontzach , en reſpect toe te dragen , waren zy vernocgt.
De Viffchers en Boeren te Maaslandtſluys raakten op deze týdt mede gaande/
want aldaar en daar rontom ontſtont/ den 29 Juny, 1672. des naarmiddaghs een
gemeen gerucht/ als ofhet een algemeen op - ontbodt wag/ Dat alle die gene / die
het met het Vaderlandi, en Sijn Hoogheytwel mcenden/ des volgenden morgens,
met het krieken ban den dag , in bolle geweer, aldaar zoudenwillen berfchijnen /
om een kosten Tocht, ten dienſt ban't Lande te helpen uptvoeren ; Pit moediga
de haar300 dapper / dat 'er deg ochtens te 4 uuren omtrent 800bp malkandet
waren daar onder meer als 100 Vrywillige Burgers van Schiedam mede ges
zien wierden. Dit golt de Stadt Delft , daar zp gezamentlijk recht op aan zýn
getrokken.
Dan wie dit voorfz.gerucht aldereerſt zöjn oorſpronk nam /han men niet wel wea
ten ; eenige mepnden / dat'tzeide eerft was gekomen upt sommige van de Delfze
Vroedtſchappen zelfs / die veranderinge zochten in die Regeering en Beſtier : an
dere vermoeden ben aanſtoker hier van te zijn zeker Predicant , die upt innerlijke
genegenthept / 300 tot Sijn Hoogheyt , als deherſtelling van des Laudts ramp
zaligheden , die van Maaslandt , doo, een Brief , 300 behendiglyk had gaande
gemaakt : ook warender / die het daar boog hielden / dat de Maaslanders upt
hun epgen herffenen dit ſtuk aldus hadden in 't werk geſtelt.
Hetwas dan den 30Juny , 1672. des voormiddags omtrent half ouren , dat
deze Maaslanderste Delft voojde Poort aan quamen / bie zpgeſloten bonden /en de
Borgers ( die van hare komſt verwittigtwaren ) pder op zijn poft , op de wallen :
DeMaaslanders riepen de Burgers toe/ dat zp dePoort zouden openen / 3p quas
men ten dienſt van ' t Landt, en om de Prins Stadthouder te doen maken ; de Bur
gersantwoozden / dat zp niet tegen dit / noch ook pets tegen haar hadden / maar
dat het openenvan de Poort nietin haarmachtwas / en kondenzp op d'een of
D'andere manier binnen de Stadtkomen / gp zouden het haar niet verhinderen,
Ondertuſſchen raakten get Graau in de Stad mede op de loop/dzepgendede gewas
nde
pene
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 47
penende Burgery ,dié op dewallen ffonden /bp aldien zp op de Maaslanders ſchoten /
werpen / en metmeffen
of hun tegentjielden / 3p als dan de Burgersmet ſteenen
te keer wilden gaan. Bupten bpde Poort ftonteen grooten hoop Deelen of plan
ken op malnander geſtapelt / hier van namen de Maaslanders300 veel als haar
goedtrocht/maakten daar Vlotten ban / en geraakten met de zelve / zommige
broog / andere ten deelen / en eenige half en oolt geheel nat ; over de Stads grach
ten , en haar zelbe met het voorfz. hout behelpende i beklommen de Veſten , en
Wierden zelfs vande gewapende Burgers daar toe geholpen / en ten deele op ges
trokken en over gehaalt. Binnen genomen berzeherden zp hun firahg van al
de Poorten en Water- Bomen , hielden de vracht- entrek -ſchuyten op / en bezetten
het Stadthuysrontom heenen roepende / en zendende aan de Heeren die daar
binnen waren / dat zp Sijo Hoogheyt tot Stadthouder zouden toe ſtemmen / en
Hem , en gp Heeren malkander van den Eedt op het Eeuwig Edi&t gedaan /
ontflaan. Hier van moften de Heeren hun ſchriftelijlie beloften ter hannen ſtela
len gelijk ook boozt gefchiede / na dat de Heeren 'izelbe / upt de Venſters van
't Stadthuys, met woorden , en’t opſteken der Vingeren hadden beëdiyt/ zoo dat
3p het hooren enzien konden / en dat het zelve ban zommige noch al eenige rep
zen herdaan moft wozden / dewijl zp boozgaben / dat het niet na behooren ge
daan was geweeft / etc.
Dit ſtelde deze Maas-landers wel eenigzins geruft / njaar zp wilden evenimel
daar mede niet alle naar Huys bertrekken ; hier ober Wiert haar het Gafthuystot
Logement aangewezen / en Broodt, Kaas, en Bieraldaar beftele; maar zp wilden
evenwel dien nacht zelfs / mede wahen / en hunne Poften bezetten / tot bewa:
ringvan die Stadt.Dien zelven nacht ontfloegen die Heeren malhander ban den
Eede op 't Eeuwig Ediet, en des volgenden morgens bpoegd znnde den 1 July, zona
den zpGecommitteerde aan Sijn Hoogheyt , die ditzelve ontflah ook vanwegen
hare Stads Regeering , aan Sijn Hoog Ed: mede hebben gedaan.
De Maas-landers dit ſtuk teDelft albus na wenſch upgebeert hebbende / na
men boog om border na den Hage te treklien / en 'i zelbe daar mede in ' t werh te
ftellen ; dochdievan den Haag van dit alles verwittigt/ zochten de Maas-landers
hier van afte lepden / doortwee Gecommitteerdens, dieden r July desmorgens ,
Deze Maas-landers tot Delft quamenaandienen / dat Sijn Hoogheyt, bp cenpa.
rige Reſolutie der Heeren Staten van Hollandt en Weſt- Vrieslandt, geftelt wag
in alle de hoge waerdigheden ban zijne H: L: Voorouders : horwel het zelve in der
Daudt noch niet geſchiedt was /maar op dien zelven dag begonnen / en's anderen
daags gevordert wiert. Dit namen de Maaslanders evenwel zoo aan / cn berwock
te zullen Vreugde onderhaar / dat zp verſchepden falvos fchoten / en geruft na
Huys vertrokken ; zonder hare voornemens, die zp nochop anderebp leggende
Steden voor hadden / in 't werk te ſtellen.
Wp komen tot de StadtLeyden ; daar de Beroerten Verfchepde repgenhervat
zijn gewozden /'t welk d'Heer Valkenier,op de volgendemanier heeft befchreben,
Leyden bleefmede ( zept Hy) niet bp van inwendige ontroering en oploop der
Burgeren , die haar eerſte begin nam op den 14 Juny , over hetvluchten der goe
deren , daar over Mr. Wouter van Lantſchot,Hoofc-Officier,in 't gedrang raak
te / op bermoeden / dat een Koffer met goet upt zýn huys naar bupten beſtelt
was
48 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
was / dewellie van het Canaille daar over tot voor het Stadthuys berborgt wiert /
daar hem eenige nieuw aangenomene Burger -Capiteynen met hulp der Binnen
wacht ontzetten / dewelke den opſtantmet goet belept en groote boogzichtigbept
ftilden.
Op den 27 dito ontſtonter een tweede ontroering op de Hogewoert , booz hec
huys van Dr. Koleveldt , dewelkebeſchuldigtwierdtde Roomſche Religie te zeer
toegedaante zijn/en gezept tehebben, dat de Catholiken nu haaſt meeſter zouden
zijn / dat het nu haarlupder beurt was / dat hy noch hoopten de handen te zul
len waffen in het Geuſe bloedt, & c. onder 't voorgeven van welk zeggen het ge
meene volk zyn huys begon te plonderen / dat zijn voortgang zou hebben geno
men / zuo 't zelve niet ipdelijk ware geſtupt geworden doozeen Burger-Lieute
nant , die met eenig volk uptde Hooft-wachtvan het Stadthuyswiert afgezonden /
werdende dezelve doo? Mr. Simon van Leeuwen , die večinitg dat hy mede
Vroetſchap , was/ om wat meer gezach te gebzuphen ) van hem daar toe bere
zocht/ geaſſiſteert / de tumult belet, en allesweder in ſtilte gebjacht wierdt.
Op den 30 dito , rotien veele Wyven t'zamen /.Ole's namiddags ter zelde töid /
alsde Wyven van Haerlem mede in actie waren / met een vliegent Vaendel op
trokken i zeggende/ dat3p zulks deden boog den Prince vanOranje, en bermees
nigouldigde zich bit volk ongemeen / doch wierdt in zijn begin gefiut door den
Capiteyn Adriaan van Aſſendelft, die de Wyven op deupterſte graft het Vaendel
afnam/ en eenige upt den hoop gevangen mede boerde/ dewelke kozt daarna
weder lograakten .
Den i Julywiert Sijn Hoogheyt den Heer Prince van Oranje tot Stadthouder
voorgeſteit / op inſchryvinge van de Steeden , daar ban tot contentement ban
de Burgerye op ben bolgenden dag een gedzukte acte , onder de Officieren van de
Burger-Compagnien is uptgedeelt / doch bp dezelvequalijk opgebatwiert/ als of
het zelve maar gepractiſeert was / om deGemeente in ſtilte te houden / en dat
ondertuſſchen de zaal niet wel gemeent wiert.
Den 3 July op Sondag na de predicatie, 300 als deVzoetſchap bergadert was /
om te delibereeren op de voorſtellinge ban Sijn Hoogheyt tot Scadthouder aan te
nemen / metvernietinge van 't Eeuwig Edicten den Eed daar op alzing gedaan /
en terwijl men bezig was met het concludeeren , dat men 't Eeuwig Edict geheel
zoube vernietigen / en upt de gedachten brengen / mitsgaders upt het Boek
ſcheuren / en inhet vuyr verbranden / gelyk ook daar op geſchiede ; 300 quam
een groote meenigteban Burgers met haar zijd -geweer ophetStadthuys , dé Bur
germeeſters kamer indzingen / begeerende Sijn Hoogheyt tot Stadthouder, en
hare Stadt gefoztificeert / dewelke tot geen firice konden werden gebracht , boog
dat de Reſolutie tot dien epnde genomen / opentlijk voor den Volke was afgeles
zen / hetwellt't volk , dat in grootemeenigte toevloepde / met een groot gejuyg
Alomme uptriep / werdende deze vreugde vermeerdert dooz een Oranje Vaendel,
dat men de Tooren upc ſtak.
Den 4 dito 's morgens quamen eenige Burgers weder met haar zijd -geweer
naar het Stadthuys , die door den Capiteyn M. Meyndert van Akeren , die toen
ter tijdt aldaar de wacht had / met hulp van Mc. Simon van Leeuwen , mede
Capiteyn , die bp geval daar op aanquam / eerſt met goethept en daar na inet
heebiga
 in Hollande en Zeelande voorgevallen 49
heebighept geftupt en te rug gehouden wicrden / 300 dat zp mederom keerden ;
Doch doorde Burger-wacht op het Stadthuys toegeroepen zijnde/ dat zp op moch
ten op trekken / onder belofte van haar te zullen helpen / konden zp nier belec
werden / hec Stadthuys in te dringen / daar zp niet upiçechten / om batter geen
Vergaderinge was / maar nu en dan weder afquamen / van de welhe eenige
der voornaamſte door den gemelden Mr. Simon van Leeuwen aangeſprooken
Wierden / Dat het geen manier van doen was , gewapender hande de Magiſtraat,
aan dewelke zy den Eed van getrouwigheyt gedaan hadden , tot het een of het an
der te willen dwingen , indien zy wat te zeggen hadden , dat zy op een behoor
lijke wyze yemandt van de bequaamſte uyt den haren zouden committeeren , om
haar verzoek behoorlijk voor te dragen . Daar op zp antwoorden /Dat zy al eenige
van haar Hooft-Officieren daar toe verſocht hadden , die’t zelve weygerden , dac
de zelve maar Nichjes en Neefjes waren, dewelke de Magiſtraat te veel ontſagen, en
by haar niet te vertrouwen waren ; waar op wederom dien Heer antwoozde / dat/
zoo zy een goede zaakvoor hadden , het haar aan geen Voorſpraak zoudemanque
ren , en by aldien zy daar toe niemandt konden vinden , dat hy zijnen dienſt pre
zenteerde, om haar in alles ten goeden van de Gemeene zaak te raden en alliftee
ren , mits dat zy , daar zy ongelijk in mochten hebben , haar moften laten onder.
rechten , dathy daar in niemand te ontzien hadde , ' t welk zp malhanderen ons
der handt-taſtinge beloofden / waar op de ontroeringe t'eenemaal verdween / en
alles weder in ruſt geraakte.
Alhoewel men voor Amſterdam , de grootſte / machtigſte / en rijhfte Koop
Stadtdan gants Nederlande niet wepnigh bebzeeft was /datze in deze gevaars
lijke en oplopende tijdt mede haar deel ban de razendeGemeente zou hebben
moeten upefiaan / ja meerder dan eenige ban hare nabuuren , om dat ' er zoa
grooten Rijkdom van alderhande Koopmanſchappen , en geldt, geduurig in
bewaart wozdr / zoo is haar ebenwel / maar een van de minſte gedeelten der
oproerigheden (hier boren berhaalt) obergekomen : d'oozzaah hier ban/ is /
dat deze Stadtban zoo beelderlep Landt-aart van menſchen wozt bewoont / als
ookt van Vreemde Reyzigers en Varenr- Volk ; en daar pder zoo veelmethaar
Koopmanſchap,Neering, Handtwerk, en Scheeps-vaart te doenheeft / datze 300
veel niet aan malkanderen hangen / noch t'zamen rotten / als in andere klernder
Steden , daarze d'een den ander beter kennen / en onderling meerder vers
maag chapt zijn. Men riep daar ebenwel eben ſterk /om Sija Hoogheyt tot Stad
houder te maken / en men mogde en knozde upt quaat vermoeden op eenige
Regenten zoo wel mondelijk / als door eenige uptgegeben Paſquillen of Laſter
ſchriften , de gelbe befchuldigende / datge De Stadtaan den Koning van Vrank
rijk al ſtillekens zochten over tegeben / Franſeſauvegardes hepmelyh in de Stadt
bzengen / zonder hennis der Gemeente : ook hadden zp hetoog op den Heer
Veld -marſchalk Prins Maurits , die den 26 Junii , 1672. t'Amſterdam dooz trok/
omde Poſt te Muyden te gaan verzekeren / den zelden ſcheldende i zonder eenia
ge Redenen bp te brengen / 60o een mede-landtverrader , 300 Dat dien Heer ,
ter nauwer noodt ongeſchent hare gediepgde razernye ontkomen is : gelykmen
breeder hier van hanlezen in't eerſte Deel van ' t Ostroert Nederlandt.
Maar zeer wys en voorzichtig deden de Heeren Burgermeeſters, en 36 Raden,
6
3 dagen
50 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
3 dagen daar na /te weten den 29 dito ,ban'tStadhuys afkondigen : cen Notificatie,
inhoudende / Dat de Heeren 36 Raden hadden vaſt geſtelt hare Stadt te willen de
fenderen en maintineren tegens alle de quade defleynen van onze Vyanden :
Daarby op te zetten goet en bloedt , of wat haar Achtbaarheden daar toe zullen
konnen contribueeren , met vertrouwen , dat de goede Ingezetenen en Burgerye
gelijkegetrouwigheyt volgens hare ſchuldigeplicht in volſtandigheyt zullen bewij.
zen: Terwijl deze Stadevan alle Voor-raat in overvloedt is voorzien : En om't
zelve te meer te verſekeren , hebben haar hooge Achtbaarheden wel ſcherpelijk
verboden den uytvoer van eenigh Graan , alsmet expres conſent van haar Acht
baarheden , en daar nevens borge te ſtellen , dat 'tzelve Koorn niet naar eenige
plaatzen , by de Vyanden verovert, zoude vervoert worden .
Deze afkondinge ( Die men in 't 100213. Tweede Deel in 't geheel leezen kan )
ftelden beele Inwoonders binnen Amſterdam bp geruft / en verwekte moedige
Couragie onder 't Volk , doch niet te min bleef 'er by een groot gedeelte noch
zwaar mis vertrouwen ban quaadwilligheyt op zommige Heeren Regenten,waar
door ook een oproer quam teontſtaan , maar was haaſt weder gefiilt; het welk
d'Heer Valkenier aldus verhaalt: Da dat deHeeren Burgemeeſteren ,en 36 Raden
upt haar epgen beweging eerder als eenige Hollandtſe Stadt beſloten hadden om
hare ſtemme in de Vergaderinge ban deStaten van Hollandt in te brengen / tot
Verkiezing van Sijn Hoogheyt tot Stadthouder van de Provincie van Hollande,
en afte wachten den tijdt / om zuils niet in zoodanigen verwerring gelöh in an
dere Steeden , maar opeen bequameen behoozlijke wijze upt te voeren ;Wierden
jp epndelyk te raade om den Heer Burgemeeſter Andries de Graaf, ten dien epni
dena den Haag te committeeren / dewelke op den 1 July met de Poſt-wagen ban
boor het Nieuwe Heeren Logement zijn reyze willende vervozderen / aangerant
Wierde door rappaille ban volk , dat daar omtrent was / want als 't zelve bes
merkte / dat in den Reys- ſak van dieu Heer , 300 als die op den wagen wierde ges
legt / eenig geldt en licht ooli eenige papieren waren / riep een wijf : Dit is een
Verrader d, ie reyſt met geld en brieven na den Haag , om deze Stadt te leveren ,
houdt hem vaft, door ſchiet den Schelm ,& c. Ondertuſſchen dat den Burger-wacht,
die boven't Nieuwe Heeren Logement de dag -wacht waar nam / met haar ge
weer op de bern caakte / rocpende van boben / dat de Voerman met de wagen
goude blijven ſtaan / of datgp hem doo ſchieten zouden ; in dezen opſtandt treed
de Burgemeeſter weder upt den wagen / en bergde zich binnen 't Heeren Loge
ment , werdende onderwegen door een wijf de hoet met de paruyk byna ban
' t hooft getrokken / terwijlen een andere helle -veeg in haar oploopenthepthaar
kap vanhaar hooftrulte en daar mede deBurgemeſter na 't gezicht goopde. In
?t toeſtaanvan de deur wierdt noch een ſteekmet een degen naar hem gedaan /
daar door een jongman , Olfert Meyer, aan zijne handt een quetzure kreeg.
De Heer Capiteya Pieter Verloo op dit gerucht aan komende / dede zöne
Compagnie Burgers aanſtonts in't geweer komen / waar mede hp de berdere
t'zamenrottinge weerde/ en het raazende Graauberſtroopde / mitsgaders den
'Heer de Graafin alle bepligheptbegelepdenaar 't Stadthuys, banwaar dien Heer
tuſſchen de Burgermeeſters Outshoorn en Hooft, en de Collonnellen Geelvink en
Roeters, onder een groot gedrang van menſchen , weder de rug gelepdt wiert
tot
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 57
tot aan deHaarlemmer Poort , daar de wel - gemelde Heeren aan de Burger-wacht
bekent maakten / dat den Heer de Graaf om Staat- ſaaken , ten beftenban de
Burgerye, na den Haag moſie vertrekken / zettende zich den zelben Heer daar op
den wagen , waar mede hp de Poort uptreed / dat hier omtrenteen epndemaak
te vandezeontroeringe en oploop , maar in andere ſtraaten een begin van een
nieuwen onruſt ; Want hier op van ſtraat tot ſtraat de heele Stadt dooz geroepen
wiert : Een Oploop, een Oploop : waar door op berſetepde plaatzen beel gemeen
volk t'zamen rukce / boornamentlyk op / en om de Reguliers Markt , van waar
een groote miernigte rappaille de Reguliers Breeſtraat quamen dooz trelthen / in
meninge / om zich na den Dam te begeben / alwaat zy / 300 't gerucht liep /
meer volk upt andere quartieren van deStadt zouden binden. Zoo alszich dic
volk begon te bewegen / klapten alle deuren en ventteren toe / en raakte allarm
onder de Reguliers Tooren , daar een Burger-Sergeantmet een Corporaalſchap
Burgers de wacht had. Deze Sergeant, die de Dril-kunft wel berftoni / poſteert
zijneonderhebbende Muſquettiers tegen de aankomſten zoo bande Breeſtraat en
Cingel, als ban de Kalver- en Doele-ſtraat in goede ordre', met de Muſquetten
op de forquet-ſtokken , en met de lont op den haan , cangeerende de Piekeniers
met haar gebelde pieken tuſſchen bepden / waar dooz bp het oplopende Graau
aan't ſtaankreeg / dat geweldig begon te dzepgen en ſteenen op te vatten / om
te fmijten / ſchietende een upt haar inet een piftool in de lucht i om't volk meet
gaande te mahen / waar op het Graau begon aan te dringen / doch ziende de
goede ordre en fiantbaftighept dezer Burger-wacht geſtijft en gemoedigt door het
aankomen van zeekeren Burgermeeſter , verdween het in korten tijde / zonder
pets berders te ondernemen .
Op een andere plaats genoemt het Noortſe- Bos raakten eenige Helle-veegen
ban wijnen , door aanhitzinge van hare mannen , op de been onder dewelke
eene de Trom floeg, endoor de nieuwe ſtraten uptriep : Sooder yemandt luſtig en
ruſtigh is , om een ſtuyver ofeen halve ftuyver by te leggen tot een Vaandel , en
0, met alle macht na den Dam te trekken , dat die zich ſtrax moſt preſenteeren. Hier
13 dooz rotien een groote meenigte van rappaille t'zamen / die licht deheele Stadt
zouden ontroertþebben / 300 zy niet waren verfiroopt door de Burger-wachten
300 van de Leytſe Poort, als van de Reguliers Tooren.
Met de Stadt Gouda liep het bona even eens af/als met deSteden Dordrecht en
Delft , hier voren verhaalt / want als in 't left van de maande.Junii , 1672. ban
wegen de Heeren Staten , ordre gehomen was aan de Heeren Regenten van der
Goude, om door'topenen van hare grooteSluyzen , hetwater te laten binnen
konien / gelijk geſchiede / zün die ban Moerdrecht, Waddinksveen , Boskoop ,
Ouwerkerk, Nieuwerkerk, Kapelle, en andere Plaatzen 't želbe welhaaſt gewaar
gewozden / die Daar op wel gewapent na Stee toe trohken / doch die van der
Goude hier van gewaarſchout / floten hare Poorten ; De Boeren begeerden en
riepen / / datmen de Sluyzen zoude ſlupten / doch dit viert niet na gekomen /
dies ballen de Boeren deg avonts omtrent 7 uren,op deTolpoort aan /en bzaken die
met geweldt open / trenkende met honderden Steewaart in i daar een deel grauw
zich bp voegde om datde Boeren zepden / dat zy dit uyt laſt van Sijn Hoogheyt
deeden , dat nochtans onwaarhept was / en liepen daar mede ten eerften naar
02 ' t Stadt
52 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
't Stadthuys , daar zp den Heer Baillu , Burgermeeſters , en eenige andere/doen ,
maals jupft daar binnen zijnde / omtrent 24 uuren lang beſloten hebben geo
houden.
Ondertuſſchen wierden banwederzijden / zoo wel ban de Boeren als wegen
de Stadt, Gedeputeerden naar Sijn Hoogheyt, afgebaerdigt: DeBoeren wilden
weten ofhet Inlaten van 'tWater , doorSijoHoogheyds ordre gedaan wiert. Die
van de Stadt, of dezen Inval der Boeren Sijn Hoogheyds wil was ; Onderwiji
koint'er ordre , dat men met het inlaten van 't water zoude op houden en dat
de Boeren weder na hare Wooningenzouden hebben te vertrekken. Dit ban
'tStadthuysafgekondigt zijnde / en de Boeren vernemende dat de Burgery , dooz
ordre , in wapenen quam / berlieten met groote wanozdze/ de Markt en 't Stadt
huys, lopende verbaasdelijk ter Poorten upt / pder daar hp hooide / of ban paan
quam .
maar aleer de Boeren vertrokken / wiert het Huys ban d'Heer Regeerende
Burgermeeſter Sink ( die doenmaals op de Vergadering der Staten van Hollande
was) door het Graau geplondert / ofſchoon het zelvemet een Compagnie Ruy
ters ( upthet Leger , om alle onheplen aldaar te voorkomen yezonden ) bezet
wierdt gehouden : eenige zepden / dat de Militie daar toeal medewat had ges
holpen ;men mende dat ditveroorzaakt wierdt / door een van de Huysgenoten
zelfs / die wat te klepnachiig / 't gp dooz onbedachtzaam oflofTighepdt ban Sijn
Hoogheyt had geſpzoohen / 300 men gepde. Daarſtonden noch al eenige andere
Húyzen in groot gebaar / om niet alleen alzoo mede geplondert / maar daar
nevens t'eenemaal onder de boet gehaalt teworden , doch is door goede ordre
ban de Magiſtraat en gewapende Burgery verhoedt geweeſt. Daar na / als als
les hier weder in ſtilte geraakt was als volgen zal ) is upt geroepen / Dat die
geene, die yetsuyt het geplunderde Huys, van d'Heer Burgermeeſter Stnk bad
den genomen of gebergt , 'tzelve zouden weder brengen , ofin de rechte handen
laten komen. Vier dooz is een goedt gedeelte van den Huys-raadt wederom te
recht geraakt.
DeBoeren nu bertrohken zijnde/ wiert'er byna eenſtemmig ban 't volk ge
roepen ; Wy willen dat dePrinsvan Oranjen Scadthouder zal worden gemaakt, en
voorts al't geene dat zijn Voorouders ooyt hebben gehad , zal genieten : Qier op
bloepde zulken menighte van volk te zamen / dat ergeen klepneontſteitenig /
onderde Heeren Regeerdersquam te ontſtaan , die noch gcooter wterdt / als 'er
zommige uptriepen 7 Wy kennenze wel die dePrins tegenzijn ,en zy zullen ook
wel gevonden worden :Ja 3p liepen ook al na zommige Heeren hareHuyzen ,met
Dzepgementen om die teplonderen en om bzrcete halen. Die van de Magiftraat
ftonden berfielt / en om't volk in ſtilte te bzengen / vonden raadtzaam om na
Klokke-lag , te doen af leezen/ door den Secretaris: Dat de Heeren den Prins
van Oranjen zouden doen verzoeken , om in hare Stadt te willen komen , al waar
Sijn Hoogheyt met alle eer en ontzag zou ontfangen en onthaalt worden : Dit
wiert ook na gekomen / want twee dagen na deze afkondirgeis Sijn Hoogheyt
binnen der Goude gekomen / met groot gejupg beg volks ingehaalt / envan de
Heeren Regeerders, in’t Heeren Logement heerlijk getracteert.
kier mede wiſt het Gemeene volk niecbeter / of Sijn Hoogheyt was ban haar
Rc
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 53
Regeerders alles gemaakt watzp hadden begeert / en hielt zich daar op fail / en
D wel te bieden : maar met lang daar na quamen eenige Gedeputeerde ban Dor
drecht en Rotterdam Door die Stadt/ han hare Burgeryen afgezonden na Sija
11 Hoogheyt , om de zelbe / het Stadthouderſchap van hare reſpective Regentea
Daar toe gekooren / aan te bieden. DezeGedeputeerde dan ter Goude met hare
Koetzenop het Markt-velt gekomen om wat te plepfteren / liep een grootemes
nighte volk daar natoe/ end’oorzaak van hare repge na Bodegrave , daar Sijn
Hoogheyt doenwas verſtaande /endaarnevensvernemende hoedanig deze
gakete Dortente Rotterdam (welk laatſt ſtraksbeigen zal ) zich had toegebza
gen / begonnen zp van hunne Heeren argwaan op te barten / en eenige diewat
meerder wiften / daar onder ftookende / rees'er een gerucht / De Heeren heb
ben ons bedrogen ; zy meynen ’t met de Prins niet wel , maar wil men Sija
Hoogheyt tot Stadthouder hebben gemaakt,zoo moetmen doen , als die van Dort
en Rotterdam hebben gedaan .
Dit geroep dede wederom op nteu grooter menigte van gemeen volk te zamen
rotten / als ' er oopt ban te booren / aan't hollen geweeſt was / en dat met dols
der Furie en meerverbitterheyt, 500 bat ' et een ſchaikhelijk ontſteltenis in de Re
genten beroozzaakte / waar doop3p / om alle border onheplen boog te homen /
aanftonts refoldeerden / om Sijn Hoogheyt den Heer Prins van Oranjen tot
Stadthouder te verkiezen en verklaren. Dit dan aan de Burgery datelijkbekent
gemaakt zijnde / epſien de zelde datmen / tot cepken en bewijs van deze Reſo
A lutie, een Oranjen Vlag ,ban den Toren zou laten af wapen / dat tot geruft.
hepdc / en vernoeging der Inwoonders al boozt is in 't werk geftelt / waar mede
ook den oproer inſtilte geraakt is. De Magiftraat heeft kons hier na / alle r'za
men -rottingen wel ſcherpelijk verboden / als ook / dat niemandt des avondes,
na bezette Wacht zich op de ſtraten , met Troppen zouden t'zamen homen / op
ſtraffen enpoenen daar toegeftelt. Hier door is alles wederinruftgeraakt/ en
alle onheylen boog gekomen / tot genoegen der Ingezetenen.
Wp komen tot Rotterdam , alwaar op den 25 Junii, 1672. beel Burgers te
zamen rotteerden/ enepndelijh beſlooten j eenige upt haar lieden/ aan die van de
Regeeringe van hun Stadt af te zeuden. Doe ditwerk begonnen ig / kan gelezen
wozden upt het volgende

Extract uyteen Brief van Rotterdam van den 26 Junii, 1672.

Þgiſteren is hier een groot tumult in de Stadtgeweeſt, dewijl men zeyde,
O dae'er eenigevan de Heeren gezeyt zouden hebben , dat hetnu te laer was
om de Stadt ce defenderen. Doen wierden eenige van de Koopliedenopgemaakt,
en die gingen na de Kapiteyn van de Burgery , zeggende : Souden wy de Stadt
-zien opgeven ? dat konden wy voor Godt, voor onsgemoed , en voor onze kin
deren niet verantwoorden . Daar op begaven zy zich naar het Stadthuys, en
Vraeghden de Heeren , hoe dat het met ons ſtonde'; en zy kreger goet beſcheyt,
dewijl de Heeren zeyden , dat zy in alles zorgh zouden dragen : en diegaven van
Aertzen, en vanSoelen laſt om het Landt onder Water tezetten; en Willem Baſtiaan.z.
om volk aan te nemenop het Oorlogs-Schip dat voor de Stadt leydt ; Soinmaarte ,
@ 3 en
 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
en Verwey kregen laſt om Geſchut van Delft te halen : en als omtrent 30 mannen
te Delft quamen , wilden zy dat Geſchut niet laten volgen , zonder bevel van de
Staten Generaal: waar door zy ledigh weder moſten keeren , gelijk ook die van
Dort. 's Namiddaghs zouden de Kapitons , en de Magiſtraat malkander den
Eede van Getrouheyt zweeren ; maar 5 Heeren wilden dien Eedt niet doen ; als
vander As Borgermeeſter , Peffer, Verhoefe, en Sonnemans, met de Secretaris Biſſchop ;
en men zeyt, dat de Dijk -graafgeroepen , en gezeyt zoude hebben : Mannen in
dien wy hier niet in voorzien , zoo zijn wy te nacht al Franích , waar door cen
groot rumoerzou ontſtaan hebben , hadden de Burgers niet in de wapenen geweeſt,
en het Stadthuys had al onder de yoeten gelegen. Daar waren eenige die deBurgers
hetgeweer 'wilden afnemen ; maar de Burgers zeyden , wy zullen ons zelven wel
defenderen . De Heeren die eerſt niet wilden zweeren , deeden dat eyndelijk voor
alle de Burgers.

Een ander van den 27 Junii , 1672. uyt Rotterdam .

Yn Heer en Vriendt, Saluit : de Capiteynen en Luitenanten der Burgeryè
M
deren ; en niet onder de Slaverny der Franſe te komen : 't welke nevens andere
Artijkelen giſteren door ons en corps eerſt voor Burgemeeſters is gerepreſenteert, en
Namiddagh doorons die getrouwigheyt aan degeheele Vroetſchap ook voorge
dragen, en vryelijk , uyt den naam onzer getrouwe Burgery , haar verzocht ge
lijken Eedt van trouw voor Landten Stadt , dat hare Achtbaarheden ookhebben
gedaan in de Vroctſchaps-kamer aan ons ; en daar na voor honderden menſchen in
de Vierſchaer ſolemuelijk door de E: E: Heeren Burgermeeſteren gezworen aan
geen Franſe over te geven , nochte zelfs te Capituleren ofaccordeeren ; daar op
de Burgery ofeen gedeelte zoo veele'erboven waren , 't zelve ook gelijkelijk heb
ben gedaan : ook hareAchtbaarheden ons belooft niet wegens die zaak te zullen
doen als met onze communicatie.
Dit was het begin van de Beroerten tot Rotterdam , maar ten duurde geen
drie dagen of het begon al weder op nieu / want op den 29 Junii, des morgens
wierden deBurgers wederom gaande / en zp wilden het eeuwig Edict , afgezwoo
reu / en Sijn Hoogheyt d'Heer Prins van Oranjen tot Stadthouder aangenomen
hebben : met zoodanigen Verzoek zonden zp de Burger-Capiteynen en Lieute
nants , en noch twee upt het midden van haar/ aan de Heeren van de Regeering.
erwijt wiert d'Heer Burgemeeſter Peffer aangerant ) en in de Hooft-wacht ge
bergt /om vande handen des oplopenden volks bebzijt tezijn . Des zelven Voor
middaghs is de Vroetſchap noch bergadečt / en bp de aanwezende Heeren zeke
re Acte getepkent / en van'tStadthuys afgelezen íin de welke zp verklaarden
Reſolutie genomen te hebben / om het eeuwig Edict te vernietigen / en Sijn
HoogheyttotStadthouder aan te nemen . Vier op wierden twee Burgemeeſters ,
2 Vroetſchappen , 3 Barger-Capiteynen , 3 Lieutenants , en 2 upt de Burgers,
aan Sijn Hoogheyr afgevaerdige / bie des volgenden Daags vertrokken / met
berzoeh / dat Sijn Hoogheyt, flechts voo, eenige uuren , in hare Stadt beliefde te
bers
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen.
verſchijnen ; om van den Eedt op 't Eeuwig Edictgedaan / ontſlagen te wozden /
en daar op het Stadthouderſchap te ontfangen en aan te neemen. Jaar,Sijn
Hoogheyt ban alle deze onluften al kennis hebbende / zondt op den 29Junii,
een Compagnie Ruyters derwaarts / om alle boşdere ontroeringe der Burgery te
beletcen ;doch als diedeg anderen Daags meenden daarbinnen te komen /ſloten de
Burgers dePoorten ,roepende tot de Ruytery,dat zpSijn hoogheyt aldaar verwach .
tenſen als de zelve zoude gekomen zijn / gp lieden dan medemochte binnentrekken .
De Voorſtemmende Hollandtſe Steden bpna op een en dezelbe rydt het Stadt
houderſchap aldus berbogbert / het Eeuwig Edict, vernietigt / en malkander
bgn den Eedt op 't zelbe gedaan / ontſlagen hebbende/ 't welk ban noch eenige is
nagebolgty 300 zijn aanſtonts upt de boo23. Steden ter vergadering van de
Ed Gro :Mo: Heeren Staten van Hollande enWeſt- Vrieslandtgedeputeert eenia
ge Heeren , om het voozgevallene in hare Steden aldaar belient te inaken i en
met eenen te verzoeken / dathaar Ed: Gr: Mo: Staats -gewis/ of probincialijk
daar toe mede genegenthept geliefde te betoonen / gelykzp elk in hare bpzondes
re Steden alrede haddengedaan.Van dezeGedeputeerde waren die van Haerlem ,
Leyden , en Rotterdam O'eerſte / de welke hier om in den Hage ganquamen / en op
der gelber en andere Leden Voorflag , haar Ed: Gr: Mo: malkander ontſloegen
ban den Eedt op 't Eeuwig Edict gedaan / blijkende bp de volgende Acte,

Mortificatie van 't Eeuwigh Edict.

Extract uyt de Refolutien van de Heerer,Staten van Hollandten
West-Vrieslandi', in hare Ed: Gt: Mog: Vergaderinge ge
nomen op Sondagh den 3 Julii 1672 .
P'tgemoveerde van de Heeren Gedeputeerden der Steden Haerlem , Rotter:
Fen van de Ridderſchap en Edelen. Mitsgaders deGedeputcerdén grandeSteden,
uyt de name en van wegen de Heeren hare Principaien , goet gevonden en gere
folveert, gelijk by haar Ed:Gt: Mo: goet gevonden en gereſolveert wertby dezen ?
dat om by deze bekommerlijkeconſtitutie van tijden en zaken ,deLeden van deze
Vergaderingete bequamen tot het aanſtellen van een Stadthouder ,de zelve Leden
malkanderzullen diſpenſeren , gelijk zymalkander en alle den geenen die ozelve
Eeuwigh Edict ſucceflivelijk hebben bezwooren , difpenſeren mitsdezen van den
Eedt by henluyden gedaan op'tEeuwigEdict, byRcfolutie vanhaar Ed: Gr: Mo :
in dato' den 5 Auguftii 1667 gearreſteert: - Stellende malkander in dezelve vry
heydt en faculteye , die haar tot het aanſtellen en eligeren van een Stadthouder voor
dato van het voorfz. Eeuwigh Ediat heeft gecompeteert.
Accordeert met de voorfz. Reſolution.

In dezelbe booznoemde Vergadering is nochgercſolbesct/ a's m devolgende

Acete zien is . 137

Reno
 lan dtſe lijke rten
56 Binne Borger Beroe ,
Reſolutie van de Staten van Hollandt, om de Generaliteyt ce
diſponeeren tot het verleenen van de vrye macht over de
Patenten aan den Heere Prince van Oranjen.
B Y reſumptie gedelibereert zijnde op de propoſitie by deHeeren Gedeputeer
len aihierter Vergaderinge gedaan , en in voorgaande Notulen onder date den 27
der voorſz, maantJunii ( chriftelijk geinſereert: Is goedt gevonden en verſtaan ,
dat van wegen haar Ed : Gr: Mog: terGeneraliteyt de zake daer heenen zal werden
gedirigeert, ten eynde als noch op den Heere Prioce van Oranjen , Capiteyn Ge
neraal over de Militie van de Vereenigde Nederlanden , by ampliatie van des
zelfs Inſtructie moge werden geconfereert tot kennelijken wederſeggen toe , zoo
danige vryen macht en authoriteyt over de Patenten en andere zaken totde voorfz.
Militie ſpecteerende, als de voorgaande Heeren Prince van Oranjen , zijne lof
felijke Voor -Ouders als Stadthouders en Capiteyn Generaal , ten reſpecte van de
Militie hebben ge-exerceert.

Hier mederepsden de Leden pder na Huys, om de volle Approbatie van hare

Principalen hier ober te bekomen / en haaſtigh wederom te keeren ; waar op
door de verdere aanbringingen der Hollandtſe Steden , tot vozdering van Sijn
Hoogheyt, gevolgt is / 't geen de nedeng gaande Acte uptwijft.
Extractuyt de Refolutien van de Heeren Staten van Hollande en
Weſt-Vrieslandt, in haar Ed: Gro -Mo: Vergaderinge geno
men, tot Verkiezing van SijnHoogheyt tot Stadthouder,
genomen op Sondagh den 3 July 1672 ..
Y de Leden generale en eenparige inclinatie getoont zijnde , omme den Heer
B
Maandt July ; op
,
huyden by reſumptie ter Vergaderinge van haar Ed: Gro : Mog:
gearreſteert, goet gevonden en verſtaan was , dat om by deze bekommerlijke
conſtitutie van tijden en zaken de Leden van deze Provintiete bequamen tot het
aanſtellen van een Stadthouder , de zelve malkanderen , en alle de genen die den
Eede op 't EeuwighEdictgedaan hadden ,volgensReſolutie vanden 5 Auguſti 1669.
van den zelven Eedt gediſpenſeert ,en malkanderen geftelt hadden in dezelve vry
heydı en Faculteyt als haar tot het aanſtellen en eligeren van een Stadthouder, voor
dato van het voorfz. Eeuwigh Edict hadde gecompeteert , aan te ſtellen en te eli
geren tot Stadthouderdezer Provintie , hebben de Heeren van de Ridderſchap en
Edelen , mitsgaders de Gedeputeerden van de Steden uyt de naam en van wegen
deHeeren harePrincipalen , goet gevonden en gerefolveert, den hoogh-gemelte
Prins van Oranjen aan te ſtellen en te eligeren ,gelijk Sijp Hoogheyt by haar Ed:
Gro -Mo: aangeſteld en geeligeert werde by,dezen , tot Stadthouder , Capiceyo
Generaal en Admiraal over de Milicie van deze Provintie te Water en te Lande,
met
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 57
-2 met alle zoodanige digniteyten en waardigheden , als de zelve voor dezen by de
Princen zijne Voor-Ouderen hoogloffelijker gedachtenis bekleet zijn geweeſt. Dat
mede vanwegen deze Vergaderinge aanſtondus een aanzienlijke Staats-gewijze
Deputatie aan Sijn Hoogh -gemelte Hoogheyt zal afgaan , omaan den zelven de
voorfz. digniteyten en waardigheden op te offeren ; ten welken eynde verzocht
A
IN
en gecommitteert zijn , gelijk verzocht en gecommitteert werden by dezen
uyt de ordre van de Ridderſchap den Heere van Duyvenvoorde, deHees
ren Hallingh, Deyman , Onderwater , van Zanen , deGraaf , van der Tocht,
, Pelſer, vander Lijn , de Groot, Admiraal, Burgemeeſteren van de Steden Dora
drecht, Haerlem , Delft , Leyden , Amſterdam , Gouda, Rotterdam , Alkmaar,
Go Hoorn en Enkhuyzen; en werden mede de voorfz. Heeren Gedeputeerden
geauthoriſeert , omme uyt den naam en van wegen haar Edele Groot-Mog: zijn
Hoogh -gemelde Hoogheyt te diſpenſeren en te ontſlaan , gelijk den zelven gedir
penſeert en ontflagen werdt bydezen van den Eedt , die den zelven tot het niet
ontfangen en aannemen van 't voorſz. Stadthouderſchap gedaan heeft. Is laatſtelijk
mede goet gevonden en verſtaan , Dat' van wegen haar Edele Groot-Mog: ter
Generaliteyt de zake daar heenen zal werden gedirigeert , ten eynde , hoogh
gemeldc Heere Prince van Oranjen tot CapiteynGeneraal en Admiraal over de
Militie te Water en te Lande van deVereenigde Nederlanden aangeſtelten geëli
11 geert mach werden ; en dat by Ampliatie van des zelfs Inftru & ie moge werden ge
confereert op zijn hoogh -gemelde Hoogheyt (tot kennelijk wederzeggen toe)
zoodanigenvryen macht enauthoritoyt over de Patenten , en andere zaken tot de
voorfz. Militie ſpecterende , als de voorgaande Princen van Oranjen , zijne lof
felijke Voor -Ouders , als Stadthouders en Capiteynen Generaal ten reſpecte van
de voorſz Militie hebben geëxerceert : dat mede Sijn Hoogheyt van den Eedt , dic
den zelven ter Generaliteyt gedaan heeft , tot het niet ontfangen , en aannemen
van’t voorſz. Stadthouderſchap by haar Hoog: Mog: mach werden gediſpenſeert,
en ontſlagen .
Accordeert met de voorfz . refolutien.
I
Mig de wel- gemelte Heeren Gedeputeerden , op den 4 July , 1672. in 't Leger
te Bodegraven aangekomen waren / en bolgeng hare Commiſſie Sijn Hoogheyt
benevens het Admiraal- en Capiteyn-Generaalſchap , het Stadthouderſchap hads
den aangeboden / wiert het zelbeban Sijn Hooghgemelte Hoogheyt, met groote
Dankbaarheyt aangenomen/ met krachtige betupginge / omden welftant ban
* Vaderlande , naar zijn upterfte vermogen / te helpen bervozderen en berdaes
digen. Den 7 dito reedt d'Heer van Maasdam , en noch geben andere Hecren
van wegen de HeerenStacen van Hollandt& c. met twee Karoffen , enden9 dito
daar aan volg :nde/ d'Heer van Brakel, en andere Heeren van wegen de Heeren
Staten Generaal, na 't Hof van hare Hoogheyt de oude Princeffe Douariere
d'Oranjen , om de zelbe te begroeten / over de bordering ban des zelfs Zoons
zoon d'Heer Prins van Oranjen , welke begroetingen daar na ban d'Andere
Hooge Staats Collegien gevolgt zijn . Daar wiert doenmaals mede gezepdt/ dat
d'Heer Raad -Penſionaris van HollandeJan de Wit zoodanig den Politijk wiſt te
ſpeelen / dat Hy gezept zou hebben / dat Sijn Hoogheyt die man was, in wien
b Godt
 nd eſe rlijke erten
$8 Binnela Borge Bero ,
Godt, en 't volk een welbehagen ſchepte , & c. en dat zijn ziele , in deze vorde
ring ban Sijn Hoogheyt, zoodanig vernoegen quam te gevoelen / dat zijne
wonden haar veel beter ter genezing begoſten te ſchihhen / als van te vooren /C.
Maar Sijn Hoogheyt nu het Stadthouderſchap hebbende aangenomen / achte
booz eerft niet nodiger te zijn / om de Hollandtſe Burgers en Steden van d’loner
lijke Beroerten , 300 beel Doenlijk wag / te bedzijden / als de zeibe dooz ernftige
Brieven , tot geruſtheyt aan te manen : Deze waren bau den volgenden inhoudt .
Miſſive, by Sijn Hoogheydt den Heere Prince van Oranjen ,
geſchreven aan de E. E. Heeren Burgermeeſteren
en Regeerders der Hollandtſe Steden.
Erentfefte, Eerſame, Wyze, zeer Diſcrete byzonderegoedeVrienden :
aanzienlijke Staats-gewijze Deputatie hebben doen.bekent maaken , dat haar
Ed: Groot-Mog: ons hadden believen aan te ſtellen en te eligeeren tot Stadthouder
vande Provintie van Hollandt en Weſt - Vrieslandt , midtſgaders tot Capiteyn en
Admiraal Generaal over de Militie van dezelve Provintie te Water en te Lande ,
met alle zoodanige digniteyten en waardigheden , als dezelve voor dezen by de
Princen onze Voor- ouderen bekleet zijn geweeſt , hebben wy gemeynt van onze
eerſteen voornaamſte voorzorge te zijn ,onze gedachten te laten gaan hoe en in wat
voegen het reſpect van de Regeeringe ,en de ruſte van de goedeIngezetenen van
her Landt , door bequame middelen herſtelt, en voortaan behoorlijk gemaintineert
zal konnen worden : En als wy die zaake in den grondt wel hebben ingezien , en
bevonden , dat de ongelucken , de welke het Godt de Heer belieft heeft aan den
Staat van het lieve Vaderlandt te doen overkomen , door de Progreſſen , de wel
ke den Koning van Vrankrijk met zijne Wapenen onverwacht gedaan heeft tot in
t herte van't Landt, voor een groot gedeelte veroorzaakt door de trouwloosheyt
en de lacheteyt vanzoodanige Bevelhebberen , Officieren en Soldaten , dewelke
de eerſte en Principale Poſten op de Frontieren van't Landtwaren aanbevolen ,
daar door eerſt een groote onſteltenis, en vervolgens een generale impreſiie in de
gemoederen vandeMenſchen hebben veroorzaakt, als ofde goede Regenten van
de Provintie van Hollande , en van de Steden van dien , de zaken van het Gemeen
piet en hadden doen handthaven , met zoo veele ernſt en trouwe als het behoorde;.
en dat de verkeerde impreſſien aanleydinge hebben gegeven , tot verſcheyde com
moticn en bewegingen van het Volk in eenige Steden van Hollandt, daardoor het
reſpect en de gehoorzaamheydt, dewelke de Onderdanen aan hare Hooge en
Wettige Overheden ſchuldigh zijn , vervallen en gevilipendeert is : Soo hebben
wy, forbereykinge van onze voorfz.ſalutaire intentie, geoordeelt zeer dienſtigh en
ooknoorzakelijk te zullen zijn , datwy vooreerſt die zorgeop ons nemen , om na
verdienſten en met rigeur tedoen ſtraffen alle die geenen dewelke ſchuldigh zul
len bevonden werden aan de voorfz . lacheteyt en trouwloosheyt, om aan een
ander te dienen tot een exempel voor het toekomende.
Datwy ook aan alle de werelt betuygen , dat wy geene kenniſſe ter wereldt,
ook:
 in Hollandten Zeelandt voorgevallen. 59
ook zelfs gene opinie en hebben , dat ' er eenige Regenten van de Provintie van
Hollandt , of van de Steden der zelver , zouden zijn , de welke tegen Eer of Eedt
haar zouden hebben vergeten , om door verraat , correſpondentie met de Vyan
den van den Staat, ofmeteenige andere onbehoorlijke middelen , yet te hebben
gedaan ofte ondernomen , ' t welk tegen den plicht zoude zijn van een eerlijk en
getrouw Regent; en dat wy by gevolge moeren verklaren , dat wy niet alleen niet
en konnen tocftaan , maar abſolutelijk diſadvouëren alle de licentieuſe menées ,
de welke in verſcheyde Steden noch tegenwoordigh ondernomen worden , en dac
wy de Aanleyders en Fateurs van defelve ſtrafbaarhouden in den hoogbften graat,
als Perturbateurs vande gemeene rufte : Maarevenwel , gelijk ons ooghmerk is ,
de authoriteyt en de macht, dewelke U Ed : competeert, aan de cene zijde, zoo
veel in ons is , te herſtellen en te maintineeren , en aan de andere zijde de rufte
en welſtandt vandeGemeente te bevorderen , 't welk beyde in deze perplexe con
ftitutie van tyden en zaken ten uytterften ſchijnt gerequireert te zijn , zoo zouden
wy wel meenen , dat met vigoureufe Placcaten voor het toekomende , tegens alle
zoodanigemoetwilligheden , ongehoorfaamheden en tumulten , op nicuws zoude
behooren voorzien te werden met zware pecuniele en corporele ſtraffen , tegens
de Contraventeurs, en moge U Ed: zich verzekeren , dat wy de bandt daar aan
zullen houden , dat de zelvemet allen ernſten promptitude werden gemaintineert
en ter executie geftelt : en datwy inder daet daar toe zullen gebruyken de authori
teyt enmacht, dewelke de Heeren Staten van Hollandt en Weft- Vrieslandt op
ons in de voorfz. qualiteyt hebben believen te confereren, daar door dan onder
Godes genadigen zegen de Troublen geweert, en de gehoorzaamheytherſtele, en
de Onderdanen weder gebragt tot hetbetalen vanordinaire en extraordinaire laſten
dewelke tot verval van de exceflive onkoften vanden Oorlogh albereydts uytge
ſchreven zijn , en poch van tijdt tot tijdt uytgeſchreven zullen moeten werden,
met een volkomen eendracht, én met een mannelijke couragie, de verdere ge
dreyghde invazien van den Vyande geweert , en het lieve Vaderlandt , onder Go
desgenadigen zegen , tot zijnen voorigen floriſſanten ſtaat herſtelt mogen werden
daar toe wy alles zullen toebrengen wat in onze macht ofvermogenis. Wy be
velen hier mede 3

Erentfefte , Eerſame, Wijze en Diſcrete byzondere goede Vrienden , inde beſcherminge

van GodtAlmachtigh. In't Leger by Bodegrave , den 8 July 1672.
1
En was geparapheert ,
U Esgoetwillige Vriendt ,
G. H. PRINCE d’OR ANJE.
Sijn Hoogheyt quam den 10 July, 1672. upt het Leger van Bodegrave in 's Gram
venhage , daar hyvoozt met eenige Heeren , over den gedaarinken Staat van het
Vaderlandt in redenenquam ; maar omtrent 10 uuren wiert Hy opgehaalt door
de Heeren van Duyvenvoorde,en Vivien , Penſionaris van Dordrecht, en in de
Vergadering , er Ed: Gro -Mog: Heeren Staten van Hollandt& c. binnen ge
brach / om den Eedt, als Stadthouder der gelber Provintie af te leggen , bat (vola
1
gens het ſchrijven vun d'Heer Valkenier ) niet zonder bpzondece ontroeringe !
2 ban
60 Binnelandeſe BorgerlijkeBeroerten ,
van beler gemoederen / toeging / bermitg eenige genoeghzaam / tegen haat
wil en dank / cot het Stadthouderſchap hadden geconfenteett /' t welk zpmet upt
nemande moerten / en bzeemde Staats- itroeken van beele jaren hadden bernie
tigt gehadt. Andere in tegendeeloozdeelden / dat deze Dagh, en uur gelukkigh
was 5002't verballen Vaderlandt , dat nu wederom in zijn dontijen bloependen
braat (gelijk het onder de Stadthouderlijke Regeering, in macht, Welvaren , en
Rijkdom van tijdt tot tijdt / aangegroept was ) herſtelt wiert.
Da dat Sijn Hoogheyt nu met beele begroeringen en gelukwenzingen upt de
Vergadering der Ed: Gro -Mog: Heeren Statenvan Hollandt, naar zijn Vera
trek gegaan wasi wiert de zelvealdaar berwellekomt door de Heeren Ripperda
tho Burſe en Kant, hare Hoog-Mog: Gedeputeerde, tuſſchen deze bepde iş Sija
Hoogheyt gelept ober de gaalderye , gaande een Trop Edelen voor upt / in de
Vergader- plaats der Heeren Staten Generaal, alwaarHem het Admiraal-enCa
piteynſchap Generaal over de Militie , 300 te Water , als te Lande , ban de
Vereende Nederlanden is op gedragen / en geamplieert/ met zoodantzen oppete
gezag en vrye macht ober de Patenten en andere zaken de voozſz. Militie aangaan .
de / als de voorgaande Princen van Oranje zijn H : L: Voor -ouders, als Capiteyn
Generaals ten aanzien van de voojnoemde Militie hadden gebrupkt : Deze
Hoogwaardigheden zijn van Sijn Hoogheyt onder Eede aangenomen / na cat Hy
van den Eedt op 't Eeuwig Edit gedaanbp hare Hoog -Mog: was ontſlagen.
Van deze Vergaderplaats tiert Sijn Hoogheyt weder getepot / naar zijn Vere
trek , gelýli Hy afgehaaltwas : maar niet langdaar na ontrent's middags, ern
half een uren , is Sijn HooggemelteHoogheyt Dooj twee Hollandtſe Heerenges
bracht na 't Hof Provinciaal van deJuftitie, almaar de zelve van den Raads-Heer
Nieropbergelt / met de Raadts-Heeren Fannius en Lier, boven aan De Trappen /
eerbiediglijk ontfangen Wiert / endaar ban daan bozderg gekomen in de Raadis
Kamer : Vier ſtonde / gelijk ook ter plaats van de Audientie- Rolle , een nieuw
groen Fluweelen Armſtoelboor den Heer Stadthouder geſtelt / met de Wapenen
der Princen van Oranje berciert / want de oude Stadthouderlijke ſtoelen , waren
upt kracht ban 't Eeuwigh Edict
wech genomen geweeft ; Sijn Hoogheyt hiernu
gezeten zijnde/ dede den Heer Vivien een Harangue , de welke in gelijke maniere
beantwoozdt zijnde / isSijn Hoogheyt ban daar gelept ter Audientievan de Rol
le , alwaar mede in den nieuwen Stadtbouderlijken Stoel nebens de Heeren Ra
den gezeten / wiert aldaar dooz de Heeren Advocaten Moleſchot , Snevens , en
Goes , zekere queſtie vanFideicommis beplept./ die oolt ſtaande de Rolle upt ges
wegen is. Hier na wiert Sijn Hoogheyt - door den geheelen Raadt, in hare Staat
zie- Tabberden , met een gebolg van ongelooflijk beel Adel en Hovelingen , mes
der af gelepdt na zijnHof , tuſſen menighte ban toe-jupchend volk van allerlep
fach / 300Dat eenige Ruytery de paſſagie moft oprupmen .
His Sijn Hoogheyt nu het middaghmaal bp zijn Vrouw Grootmoeder , De
Princelle Douariere d'Oranje gehouden had / is Hy's namiddags wederom na 't
Leger vertrokken / daar Hemdes volgenden daags', de Gedeputeerdens upt alle
de Hooge Collegien en de bzeemde Miniſters quamen begroeten .
Onderwijl datmen aldus met Sijn Hoogheyt , tot Stadthouder te maken / be.
zig was / geraakte de Scadt Rotterdam , wederom op 't hollen ; dit begon op 2

der
 Pag : 60.

12 Hoogheijt,digeerimine than
Stadt bouder gemaakt den 10 Inferno
Chrifiilit
.

.
 .
A
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 61
den 8 July , 1672. en dat van een hoop rapaille , waar van den meeften hoop/
wijven waren / die / met een Vacndel, de Stadedouz / en toozbp hetStadthuys
daar de Heeren bergadert waren / boozts trokken / na't huys van den Heer van
der A ; Qier de glazen in ſmijtende / liepen zp vojders naar 't huys van den Heer
Arent Sonmans , Raadt, en Vroedtſchap, doch deze wag al eenigen tijdt te boren
upt de Stadt geweeſt ; Þier gopden zp niet alleen de glazen met Steenen aan flukis
ken , maar ſloegen de Deurmethamers open / blogen na bimen / daar zpeenige
moedtwil envzoobidzonkenheptmet Eerwaren als Kaes en Botter, ook Wijn en
Bier , aanſtelben / maar onthielden haar van eenigen Huysraadt te plonderen of
wech te neinen. Terwijl dezeoproerduurde/ ſtonden de Huyzen der Burgersges
floten /en des namiddags raakten de zelve in wapenen / ſtellende in ſchrift/
2 Artikulen , om aan hare Heeren Regeerders over te geben / lupdende aldus :

Verzoek van de Burgery tot Rotterdam aan de E: E Heeren

Burgermeeſteren en Vroedtſchap der zelver Steden.
Toegeſtaan en gepubliceert den 8 July 1672.
1.

,wegens zullen werden t'huys ontboden , en dat andere in ha

A gedeputeert, aanſtondrs
re plaarze zullen werden gedeputeert , die de Burgeren niet ſuſpect , maar aange
naam zijn ; als namentlijk uyt de Heeren , den Dijkgraaf , vander Meyde, van rk,
Punt , de Reus en Hartman .
II.
Dat die zelve op nieuws te deputeren Heeren , benevens degenoemde Perzoo
nen uyt Burgery en Krijghs-raadi, zullen inſpectie nemen van alle hetgene tot noch
foe , zoomet Vrankrijk als Engelaodt is gehandelt : En wel ſpecialijk , Dat een
goede Vrede met Engelande op het ſpoedighſte werde geſlooten , daar toe Am
baſſadeurs uyt Engelandehen binnen dezen Lande bevinden.
111.
Dataanſtondts Gedeputeerden uyt de Burgery zullen werden gezonden Baar
Sijn Hoogheyt, met een dubbeld of tripelgetal, naar voorgaande gewoonte , om
in de plaarze van Sormans ( die hem abſenteert ) een ander tot Vroedtſchap te eli
geren , tot een tripel getalvan 't welke de Burgeren by dezen nomineren , Leonard
van Naerſſen den Onden , Willem Baftiaanſz .. en Samuel Beyer, Schepen.
IIII.
Dat de HeerenBurgermeeſteren en Vroedtſchappen , doordevoorfz. Gedepu
teerden , San Sijn Hoogheydt zullen verſoeken , ten eynde het dezelve Sijne
Hoogheyt welgevallen magh op het ſpoedighfte binnen deze Stadt te komen , ca
als dan de Magiſtraat en Vroediſchap dezer Stadtzoodanigh te veranderen , als het
gemeke Sijn Hoogheyt zal welgevallen ; welk welgevallen Burgemeeſteren en
Ýroedtſchappen haar mits dezen zullen gelieven , en hebben te onderwerpen.
v.
· Dat de Burgemceſteren en Vroedtſchappen zullen gelieren te verklaren , dat
/ R3 door
62 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
door dewoorden in de Reſolutie geinflueert, Qualiteyren , eere en Digniteyten,
by hen -luyden werdt verſtaan , dat by Sijn Hoogheyt in alles zoodanigen Macht,
en abfoluytVermogen is , en werdt gegeven , zoo ten opzichte van den Eedt, het
fteilen en verzettenvan Magiſtraten en Vroedtſchappen , het Uytdeelen van de
Pacenten , en allesanders , niets ter Wereldt uytgeſeydt, als Sijn loffelijke Voor
Ouderen oyt of oyt hebben gehade ofte gebruykt.
VI.
De Burgeren verſtaan abſolutelijk , Dat proviſioneel in verzekeringh zullen
werden geſtelt, en gehouden de Heeren Pelier , Vroezen , Gaal , beyde de Heere
Viffchen , Biſſchop , van der Aa , deGroot, en Paers : Namentlijk , de Abſen
ten diegenoemt zouden mogen zijn , zoo dra dezelve na Cicatie en Indaginge met
klokke-geſlagh ; aanſtondts te doen , hen binnen deze Stadt zullen bevinden : In
zulker voegen , Dat niemande van de voorn. ſuſpecte Heeren , noch hare Naza
ten tot in het vierde Lith , in Regeeringe zullen mogen werden genomen.
Dat ' et voorverhaalde alles zal worden gedaan onwederroepelijk , en zonder
eenigh verwijt.
Alle de voorfz. Artikulen werden by de Heeren Burgemeeſteren en Vroedtſchappen dezer
Steden toegeſtaan , op 't goet vinden van Sin Hoogheyt, die op het ſpoedighfte zal
verzocht werden hier te komen. Atum den 8 Junii , 1672.
Terordonnantie van de zelve ,
A. COUWENHOV ..

De Burgeren verzoeken noch boven't gene by haar

alreede is ingegeven.
Ls dat alle de Digniteyten , & c. zoo zy op Sijn Hoogheyt den Heere Prins
Willem van Oranje, & c. begeeren , by Sijn Ed: afſterven zullen komen to
vervallen op Sijn Ed: Nazaten , zoo daar zouden mogen zijn. En dat onder de
이1
Heeren , die zy byprovifie inbewaringe begeeren gehoudente hebben , mede zal
begrepen zijn den Heer Voorburgh.
Werden de voorfz . Artikulen als vooren , by de Heeren Burgemeeſteron en Vroedtſchappen
toegeftuan. Actum den 8 July 1672.
La kennſle van my , '
A. COUWENHOVE

Dan de Heeren , die in ' t boorgaande 6 Artikel wierden begeert in hechtenis

worden geſtel/waren doenmaals daar tegenwoodig'de tweeHeeren Regeerende
Burgermeeſters,als Peffer,en Vroeſe,ooh Gaalen Gerart Jacobſz Vis.Deze de dzeps
gendegebaarlykhept des tegento ozdien trics'en zahten in ziende/ fionden zelis
toe /dat zp boos die tyd /albaar inverzekeringe zouden blijven.D'andere genoemde
Heeren waren niet tegenwoordigh en zyn de zelbe met blokke- flagh ingebaagt.
De Heeren van Rotterdam , die dit boazjaande Verzock ( op 't goet vinden
ban
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 63
Ban Sijn Hoogheyt) de Burgery toeſtonden / bermoeden wel ontwijffelijk/ dat ziin
Welgemelde Hoogheyt,deze uptſporige manier van doen gants nietbehagen /noch
goedt keuren zou/ 't welk ook alzoo is upt geballen ;want de Gedeputeerden hier
over met Sijn Hoogheyt geſproken hebbende / quamen wederom / zeggende upt
eenen mondt/ dat ŠijnHoogheyt, hetgewelt / die van de Regeeringe aangedaan /
zeer qualijhop nam / en dateen Briefdaar over , aande Magiſtraat,zoudevolgen /
tot baftſtelling van de zelbe : gelijk ook een gevolgt is ,die dooordre van de
Regeering , ( na dat die / in tegenwoordighept eeniger Burgers op 't Stadthuys
gelezen was ) afgekortoigt wiert / met de tolgende
INSI NU A TI E.
A Lzoo,Burgemeeſteren , en Regeerders der StadtRotterdam , door Sijn Hoog
de van woorde te woordeals hier naar volght.
Erentfeſte , Voorzienige , zeer Diſcrete , byzondere goede Vrienden ,
A de de eenparige delatie, de welke de Heeren Staren van, Hollandt en Weſt
Vrieſlandt, op ons gedaanhebben van het Stadthouderſchap van hareProvintie ,
en tot prejuditie van de Machten van deAuthoriteyt , dewelke ons daar by is op
gedragen, eenige onrutige menſchen binnen V E :Stadt hebben ondernomen , haar te
bemoegen met zaken, dewelketot Onze Voorzorgefpečteeren ,en de handen teſaan
aan het werk van de Regeeringe, en aan de perzoonen van eenige Regenten aldaar ,
daar toe zy in geenen deele bevesght en zyn , en die Wy by continuarie zullen moeten
aanzien , als Verſtoorders vande gemeene ruſte, en van V Ed: Stadt : Soo hebben
Wy tot voorkominge vanalleonbeylen, entot maintenue van het wettelykegezagh,
't welk Onsin de voorfz. Oualiteyt gedefereert is, goedt gevonden V Ed: bydezen
zeer ernſtigh tevermanen , ten eynde by E: zoodanige ordretegen de voorſz .E.x
ceſſen werde geſtelt,dat de Regenten ,de welke met eenige Arreſten van harePerzoom
nen, ofmeteenigeongemakken omtrent bare huyzen en Goederen, gedreyght, of
in der daadt geincommodeertzijn, mogen werden geſtelt en gehouden buytenalle on =;
gelegentheden en bekommeringé,om met volkomen liberteyt teexerceren dereſpectia
veFunctien, daartoe zygeroepen zijn : En teneynde allequade Impreſſienen ver
keerde Preſumptien , uyt de Gemoederen van deGemeente mogen werden geweert,
her zy van eenigecorreſpondentiemet deVyanden van den Staat, het zy van quaat
en ontrouw beleydt omtrent de Onderhandelingen , de welke met de Kroonen van .
Vrankrijk en Engelandt zonden mogen werden andernomen , zoo verklarenWyby
dezen ,totgerusthe;dt van eea yeder, dien het cenia fints concerneren mach , dat
Wijnietenweten, ooknietengelooven , dit ' eryemandt vande RegeeringevanVStadtE:
 1

64 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten,

Stadt zy , op den welken met eenigh fondament zoodanigeSuſpicien zouden mogen
vallen : En dathare Ed: Groot-Mo: aan Ons byzonderlikcok hebben toevertrouwe
de Directie over zoodanige Negotiatien, als by de handt zondemogen genomen wer
den , om den Staat van het lieve Vaderlandtte redden uyt de groote on gelegentheden,
daar in de zelve ingewikkelt is , Wy metallen quer encircumjpectie, ook metvol
komen kenniffevan zaken , het Gemeene -beftezullen helpen bevorderen : En hebben
derhalven V E: welernſtigh willen vermaant hebben , dat aan een geder, wie het
vy, kenniſſe wilt geven van deze Onze oprechte Verklaringe, en van onze goede
meeninge, ten eynde eenyegelijkben houde binnen de limiten van zijnen ſchuldigen
plicht : En ingevalle yetsparticuliersof ſpeciaeldaar omtrent te confidereren mochte
zyn , dat het zelve werde voorge teltaan ons, niet met confuſie, of turbulente
Menees,maarmeteen ordentlijkbeleydt. En zullen Wy gaarnetotdegemeene ruſt,
en het beſte van V E: Stadt en Burgeren belpen contribneren , wat onsmogelijk zyn
zal, V E : ondertuſſchen ,
Erentfeſte, Voorzienige , zeer Diſcrete, byzondere goede Vrienden ,
bevelende ia de Protectie van Godt Almachtigh.
In't Leçer by Bodegrave, den 9 July1672.
Onderſtondt,
Enwasgeteykent ,
U E.goetwillige Vrient
PRINCE D'ORANGE.

Voor adres in dorſo,

Erentfeften , Voorzienigen , zeer Diſcreten, bezondere goedeVrienden ,
Burgermeeſteren en Regeerders der Stadt Rotterdam .
SOO IS'T , Dat Schout , Burgermeeſteren , en Schepenen der Stadt Rot
terdam , goedt en geraden gevonden hebben dezen aan de Burgerye dadelijk te
Dotificeeren , en te doen publiceren ten eynde niemandt eenige Ignorantie daar van
zoude mogen pretexceren , maar hen punctuelijk na den Inhoude van dien regule
re , oppone als Perturbateurs van de gemeene Ruſte geſtraft te werden , belaſten
wijders allen Ingezetenen van deze Stadt, alle 't gunt zy zouden mogen weten tot
laften van iemandt van de Regeeringe , ofwie hetook zoude mogen wezen , 'tzel
ve aan Sijn Hoogheyt of aan den Heere Bailiu dezer Stede zullen hebbenbekent
te maken , ten eyndetegen diegene , die ſchuldigh zouden mogen zijn , zooda
nigh magh werden geprocedeert als na gelegentheyt van zaken bevonden zal wer
den te behooren : En datvan gelijke die gene die iemandt van'sgelijk van Ver
raat
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 65
raat ofanderſints zoude mogen komen te beſchuldigen, inſgelijks als PerturbateŲrs
van de gemeene Rufte geſtraft zullen werden .
Aldus gedaan , en gearreſteert , den 10 Fuly, 1672. Preſident Baillieu , van der
Meyden, Peffer, Vroezen , Burgermeeſteren , Beyer , deMey, Nieuwenhove en Groeninx,
Schepenen.
In kennille van my
A. COUWEN HOVE.
Den Heer de Groot was mede onder 't getal van die geene / die de Burgers in
berzekering begeerden genomen te hebben: hp was des Voormiddags , onder
't gelep van een Trompetter,van Sijn Hoogheyt, in de Stadt, en op 't Stadhuys ges
homen / om de Vergadering der Vroedtſchap bp te woonen : Dit liep alleg rede
lijk wel af / maar des namiddags omitent twee uuren , de Vroedtſchap geſchep
den zijnde/ enpder van de verzekerdeofgevangen Heeren, bolgensordre banSijn
Hoogheyt , (i den voorgaanden Brief vermelt ) naar hups willende gaan /
wiert den gemelden Heer de Groot met den Burgemeeſter Vroczen , (diemede
een van de VerzekerdeHeeren was ) jupft eerſt de trap afkomende / geſtupt en
weder na binnen gedrongen / en dat ban een wepnigh Canaille , in 'taanzien
bande Burgers die de Wacht aldaar hielden : Ten ſcheeldedaar en boven oolt niet
veel / of deze Heeren zouden met een mes gewondt zijn geworden / ten zp zy ban
hare Dienaars gewaarſchout waren geweeſt : Weder boven komende 7 voeren
3p / over deze quade bejegening dapper upt / ber zoekende / dat daar datelijk
ordre in wierde geftelt. d'Heer Oficier, daar bp der handtzijnde / zondt aan
ftonts een van de onderſchouten , met twee of drie Dienaars ban de Juſtitie , na
beneden / om die gene vie 't mes tegen de gemelte Heeren upt getrokken hadt/
( 300 het doenlijk was ) aan te vatten / en gevangen zetten / 't welk ook gevoeglijk
is uptgeboert / en 300 beel ontzag te wege beacht / dat de Heeren , ongemoept
poer naarhare Huyzen zijn gegaan / ziendeonderwegen beel Burgers met Trop
pen bp malkander ſtaan / maar nademaal hetfcheen dat zp het wel miceft op den
Heer de Groot hadden geinunt / 300 Wiert de zelve doo , eenige gewapende , uptde
Burgerwacht, aan zijn huysbegelepdt.
Zoo haaſt en waren de Heeren poer in hare huyzen niet gekomen / of het volk
rotteerde / boor't Stadthuys , meer en meer te zamen ; roepende / dat zy den
man ( om’t mes trekken gevangen ) wilden hebben ontſlagen ; diepgende / bp
wepgering van dien /- het geheel Stadthuys onder de voet te halen . Dit deepgende
ge velbt nani alie ogenblihhen / zoodanigh toe / dat de Heeren Burgemeefters,
noch door de Burgerwacht, noch eenige andere middelen 't zelve zagen te fiupten /
309 dat zp genooizaakt waren de ontlaging van den Gevangentoe te ſtaan
als geſchiede.
In deze berwarden tijdt quam tweder te boogſchijn / den Heer Johan Kievit ,
die alin den Jare, 1666. van Rotterdam was gewecken / als hp verſtaan had
dat den Ritmeeſter Buat in den Hage , was in hechtenis geftelt / waar over den
?..gedachten Heer, Kievit en eenen Ewoud van der Horſt , tot verſchepden repzen
zýh ingedaagtom haar te komen becantwoozden / obec de aanklachten ban
cor
 66 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
correſpondentie ,bupten kennis ban den Staat , tehebben gehouben / met eende
ge Miniſters van den Koning van Groot Brittanjen,doenmaals Vyand van dezen
Staat zijnde / maar deze / 500 langde Loeveſteynze Factie domineerde / niet der.
vende verſchijnen /en in die tyd zoo hier als daarbupten Holland hebbende omges
zwojven / openbaarde zich d'Heer Kievit cerſt door de volgende

Brief van de Heer Johan Kievit, Ridder , Oudt-Burgemeeſter

der Stade Rotterdam , en Bewinthebber van de Ooſt Indiſche
Compagnie:Mitſgaders voor Gecommiteerde Raden van Hol
landt : aan alle Genereuſe Liefhebbers, Trouwe Burgers, en
Vroome Voorſtanders des Vaderlandts, en van Sijn Hoogheyt
den Heere Prince van Oranjeng totRotterdam .
Erentfefte , Wyze Voorzienige , zeer Diſcrete,
GodtAlmachtigh hebbende
ce van Oranjen uyt gelievenUE:Loffelijk
zijn verdrukkinge, op tewekken
naar des,omden HeeretePrin
zelfs Meriteo hel
l'pen herſtellen tot beſcherminge en de apparentebehoudeniffe des Vaderlandes.
Dienzelfden goeden Godt, hope dat U E: Herten zal van gelijken op wekken
" om my U E. Oadt-Burgemeeſter en Mede-RegentderStade Rotterdam , die zoo
veelgeleden hebbe overdegenegentheydt van Sijn Hoogheyt ; ' en over de recht
Tivaerdige en Naturelijke affectieen voorſpraake vanmijnSwager denjongen Heer
Admiraal Tromp en boven al over deconſervatie van mijn lieve Vaderlandt, en
de Vredemetden Koning van Engelandt, daar overtegenwoordigh mijn Perzoon
en mijn gerechtige zaak voor Godt , en alle eerlijke menſchen zult alle gereſolveért
zijn te maiacineren ; en deze mijne nevensgaande Requefte en Remonſtrantie
* nevens de Brieven van den Koning van Engelandt gelezen hebbende ,tot U E: on
" derrechtinge my daar op U E:genegentheydt gelieven bekend'te maken ," waar
Daar my zal regáleren , om in mijn Vaderlijke en eige geboorten Stadttekomen ,
of naar Sijo Hoogheyt den Heere Prins vanOranjen my te begeven , 'welk af
wachtende en van U É: verzoekende : bevele ondertaflchen UE: allein de Pro
tectie Godes , en blijve
U E:alles getrouwen , en zeer geaffectioneerde
Dienaár en Vriende
JOHAN KIEVIT.
Geſchreven den 9 July 1672. In her Jachtvan de Staten van
Zeclande voor Delfts-hallen , met hei zelve zoo gearriveert.

Den Heer Kievit is met gejupg der Burgers te Rotterdam bimengekomen /

dom by Sijn Hoogheyt 300 aangenaani geweest / dat Hy / centgen tijdt daarna
wederomindie Vroedtſchap isherſtelt geworden ( als volgenzai) daar oberfly
Belfs 1'nevens zijn E :Swager , d'Heer L :Admiraal Tromp, intlaatſt bande
maandt Auguſtus Sijo HoogheytzonWezen bedanken / dokisbp het Hof in
** Gravenhageyop den23 Augusti 1672:"deIndaging , ehrverbode vantenigallyf
bet
 in Hollandten Zeelandt voorgevallen . 67
berging / noch aſſiſtentie aan den wel gemelten Heer Kievit te doen / geannul
leert / of te niet gebaan ,
Tot Rotterdam wasdoenmaals mede in de Vroedtſchap een Heer , genaamt
Arent Sonmans. Deze wag op de Gemcente niet heel wel gezien dooz dien mieu
zepde / dat Hy niet alleen de Loeveſteynſe Factie toegedaan wag / maar oolt
de Sociniaanſe gezindtheyt omhelsde ; Hy hielt zich al in 't eerſte t’zoekt / mas
kende zwarighepot / om ' t fiellen van een Stadthouder toe te Reminen / door
2
dien Hy voogaf/ niet te konnen begrijpen / dat Hy oopt ban den Eedt op
' t Eeuwigh Edict gedaan / noch op d'een of d'andermanier , noch door deeg / of
. die / zou konnen bebzijdt / of ontſlagen wozden : het zalde moepten waert zijn.
te perhalen 't geen zijneut halden is voorgevallen i blijfiende upt de bolgende
01
Reſolutien en Miſſiven , aangaande d'Heer Arent Sonmans,
Raadt en Vroedtſchap derStadt Rotterdam .
Erentfeftc,Wijze,Voorzienige,zeerDiſcrete Heeren,en Waarde Medebroedersen
At Hare Ed : Groot-Mog:, en de Vroedtſchap dezer Stadt , op den lodenen 1.2 den dezer
W
reſolveren , zal Uwe Ed: uyt de lecture van de Refolutien van de zelvekunnenverſtaan , die.
wy totdien eynde aan Uwe E:,tot deffelfs narichtinge, copielik mits dezen overzenden , mee
vriendelijk verzoek, datde zelve den innehoude van dezen ,pro ut jacent , gelieve te achter
volgen , en na te komen : Waar toe ons verlatende
.
Erentfeſte , Wyze , Vooorzienige , zeer Diſcrete Heeren , en waarde
Medebroeders , zullen wy de zelve in de Beſcherminge des Alder
hoogſten bevelen. Geſchreven in Rotterdam , den 18 July 1672. 1.

Ter Ordonnnantie van de Vroedtſchap voornoemt.

't Opſchrift , W. van der A.
Erentfeſte , Wyze, Voorzienige, zeer
Diſcrete Heer , d'Heer Arent son
12 mans , Raadt en Vroedtſchap der
Stadt Rotterdam .

Extract uyt de Reſolutien van de Heeren Staten van Hollandt, en

Weſt- Vrieſlandt, genomen op Dingſdag, den 12 July , 1672.
D Heeren
d'Heeren hare Principalender
Gedeputeerden Stadt Rotterdamhgeexhibeert
ter Vergaderinge ebbenuyt, denname envoorgelezen
en vervolgens vanwegen
zekere Reſolutie by de zelve Heeren hare Principalen genomen in't reguard van de Heer
m Sonmans, Raadt, en Vroedtſchap der Voorfz. Stadt, in voegen , en maniere , als de
1:1 voorfz . Reſolusie in't eynde dezes Staat geiozereert , met verzoek omme de intentie van
hare Ed: Groot -Mog: daar omtrent te mogen verſtaan , Waar op gedelibereert zijnde, is
de finale Re olutie dienthalven te nemen voor als noch uytgeftelt, totnader deliberatic, en
tot dat nader informatie zal wezen bekomen , waar de voorfz. Heer Sonmans zich zoudc
mogen onthouden ., en met wat intentic de zelve zich abſenteert...
2 Verga
 68 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten ,
Vergadering van deVroedſchap,Sondag den 10 July,Anno 1672.
.

INVrydag voorleden, en 14 dagen zijnde geweeſt den 24 der voorledea Maandt Junii , ia
de Vergaderinge van de Vroedtſchap heeft verklaard ,( alzoo hv oordeelde dat jegenwoor.
digh den nood van het Landt niet en was te redden , als door d'Oblatie van het Stadthouder
ſchap van deze Provincie aan den Heere Prince van Oranjen , en zulx niet gevoeglijk ea
konde geſchieden , als door het revoceren , en vernietigen van het bewuſte Eeuwig Edie ,
en door de diſpenſatie van de Eeden , by dic van de Regeringe, daar op gedaan , daar vao
hy meynde dat niemandt , en zelfs niet hare Ed: Gro-Mog:hem konden diſpenieren , en
mitſdien verzogt van zijn Dienſt als Vroedtſchap ontſlagen te wezenr; dat de leden van de
Vroedtſchap daar op aan den gemelten Heer Sonmans hebben geantwoort , dat zy luyden
niet bevoegt en waren hem van zijnen Ed: als Vroedtſchap te ontſlaan , principalijk in
zulke difficile tijden , alsde jegenwoordige zijn , en dat hy behoorde, met zijnen Raadt ,
en Daadt de Vergadering van de Vroedtſchap te blijven aſſiſteren , daar op hy Heer Sonmans,
des niet tegenftande is blijven perſiſteren by zijn Verzoek , zeggende , Dat hy , in omnem
eventum zich hielde voor ontſlagen : Dat hý cvenwel des anderen daags in de Vroedtſchap
weder is gecompareert, en de Deliberatien van de zelve geadfifteert heeft , en dien eygen
Avondt uyt de Stadt is vertrokken : zonder dat deLeden van de Vroedtſchap weten , waar
hy jegenwoordigh zich is onthoudende , als alleenlijk , dat hy twee diſtincte Milliven ,
gedateert in den Hage, en totMiddelburgh reſpective heeftgeſchreven , en aan de Heeren
Burgermeeſteren geaddreſſert in der voegen de zelve Milliven hier na volgende van woorde
te woorde geinfereert zijn .
Achtbare Heeren ,
E droefheden , die my zedert twee Maanden herwaarts, door het overlijden van mijn Huys
De
my verfcheyde reyzen zeer ontſtelt : Echter heb ick dietot noch toe, met gedult , deurgeſtaan :
Overleggende, belangende het eerſte, dat ick my onder Godes Handt mofte buygen , en vertrou
mende , nopende het tweede, dat Godt Almachtighons , door zijne ondoorgrondelijke genade ,
een goedeuytkomſte zal geven , en door 't een , of'tander middel, onsVaderlandt redden uyt
Alle zvarigheydt: Maar geen grooteralteratie heb ikgehad , als Gifteren , zijnde gemeeſt St 1
turdagh Namiddagh, door de publique Disordre U E :bekent , en noch meer doen my, uyt de
Vraedtſchap gegaan zynde , aangezept wierdt dat ik de Stadt aandeFranſſen wilde helpen over
geven , en de Burgery helpen verraden. Een zake , die zoo verre van mijn gedachten is als 't Ooſt
van t Weft , Lulx U E: Achtb. nyt min Advijzen in eenigen tijdt herwaert , wel hebben kun 1
1
nen oordeelen : Dan , nademnal yder een geen kenniſſe daar van is hebbende , en ondertuſſchen
de Menſchen verkeerdegedagten kunnen voeden , en daar door veel moeylijkheden volgen ; Dat
ook door de voorfz. Diſordre, en uyt d'alteratie daar wyt gevolght , myzeker Accident is over
gekomen , waar vanik.( met Godes hulpe) zonderuyeſtel, wel zoude dienen geholpen te worden ,
ofzoude 't zelvemy anders aan myn Gezontheydt, ton uytterſten, ſchadelijk kunnen wezen :
Zoo hebbe ik noodigh geacht my amtonds herwaarts te begeven , om raadt daar tegen tezoe
ker . Ik bidde dan ootmoedelijk dat mijne Abſensie, voor dees tijdt, moge werden geexcafeert ,
en hope, zoo ras mogelijk, wederom t Huyste wezen. Ondertuſſchen verklare ik voor Godt Al
macorig., die een kander van alle Herten is , dat. 't gene:voorfz.is ,my , tot mijn onſchuldt
wport
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 69
wort nagegeven , en datik directelijk ofindereçtelijkooye of ooyt zulx gedagt, of toeleg daar op
gemaakt hebbe. Dat ik ook niet en weet dat 't zelve by yemandt van de Vroedſchap ,is voorge
nomen, of beraadtflage. Gelijk ik al mijn Goedereninmyn Huys hebbegelaten , zonder yetwer
met my te nemen , anders als ik gae, en ftae, zoo bid ik ernſtelyk datter twee a driegequalifi
2
ceerde Burgeren , mogenwerden gemagtigt om neffens een of tweevan mijn Bloedt vrienden , tot
mijnent te logeren , en gade te gaan , datter niets vermindert werdt, en ook acht te geven op mij.
ne lieve Kinderen. Ik zal niet nalaten Godt Almachtigh te bidden voor de Welvaart van ons
Landt, onze Stadt , en ale Ingezetenen , en dat het zynegoddelijke Majefteys gelieve, in deze
bezwaarlijke tijden , UE: Achtb, met wijsheydt, en Corragie , en d'Ingezetenen metGedult ,
mm Gehoorzaamheydt , te begaven , en blyve,
Achtbare Heeren ,
Uw Ed: Ootmoedigen Dienaar ,
A. SONMAN'S
In's Gravenhage , Sondag den 26 Funy, 1672.
Achtbare Heeren ,
V geſchreven
OorledeneSondagh, zijndegeweeftden 26dezer loopendeMaandı; heb ikaan UE: Achtb.
, waar toe ik mygedrage. En nademaal my, ten opzigre van mijne indiſpoſitie,
on , om allerley. Alteratien te prævenieren , op 't alderhooghafte geraden is , my voor een weynigh .
tijdts, van allerley gewoelte ontfan : Zoo bebbe ik noodiggeacht, en voor mijn Gezondtheydt
ten uytterften dienſtigh, een keer door Braband en Vlaanderen te doen , Ik hope in korten , in be
ter diſpoſitie 'buys te wezen , als ik van daar ben geſcheyden , en ons Landt, en Stadt in ge
lakkiger Staat , te vinden, ondertuſſchen blijveik
‫ל‬ Achtbare Heeren ,
Uw Ed: Acht . Ootmoedigen Dienaar ,
A. SONMANS
in Midde lburgh , den 28 Fung, 1672.
At voorts den gemelten Heer Sonmans , zijnde tegenwoordigh Theſaurier Extraordi
D naris van de Stadt, geen ordre heeft geſtelt tot d'Adminiſtratie van de zelve Functie
of eenige Acte, als Theſaurier zedert zijn vertrek , geëxerceert , ja , des verzocht zijnde ,
't zelve heeft geweygert te doen, d'HeerenGedeputeerdensdezer Stadt tegelaſten’t voorfz.
Caſus pro ut jacet , met prælecture van de voorfz. Miſliven , ter Vergaderinge van Haar
Ed: Groot-Mo: voor te dragen , omme daar op verſtaan een Déclaratoir van hare Ed:Groot
Mog: of den gemelten Heer Sonmans, door alle'r gant voorfz. is van zijn Vroedtſchaps-
Ampt is vervallen , en 't zelve, vacant is , dan niet , omme 'tgemelte Ampt vacant ver
klaart wordende , vervolgens ; tot ſuppletie van dien , geprocedeert te werden , als naazi
behooren ,

3 Ver

1
 go Binne Borge Beroe ,
lande rlijk rten
e ſ e
Vergadering van deVroedſchap , op Maendag den 18 July, 1672 .
Salhierter Vergaderingegerefereerts hoe datde Heeren Gedeputeerden dezer Stadt uyt
ISdea puneen van wegen deze Vergaderinge, op den 12 dezer loopende Maant , ter
Vergaderinge van Haar Ed: Groot Mog : hebben geexbibeert , en vervolgens voorgelezen
de Refolutie van de Vroedtſchap , op den 20 der vooríz. Maant genomen , in't reguard
van den Heer Sonmans, Raadt , en Vroedtſchap der vooríz. Stadt , in der voegen , en ma ,
nieren , als degemelte Reſolutie is leggende, mer verzoek , omme de Intentievan Haar
Ed: Groot-Mog: daar ontrent temogen verftuan , en dat daar op, ter gemelte Vergaderinge
van Haar Ed:Groot-Mog:, zijnde gedelibereert de finale Reſolutie dienthalven te ne
men , voor als doen was uytgeſtelt tor naarder deliberatie , en tot dat nadere Informatie
zal wezen gekomen , waar den voorn. Heer Sonman zich zoude magen onthouden, en met
wat intentie den zelven zich abſenteert : Waar op ziinde gedelibercert, is goedt gevonden
en verſtaan , Dat de opgemelte Reſolutie van Hare Ed : Groot-Mog: den gemelte Heer Son
mans , by Millive, copielijk zal worden toegezonden , omme te ftrekken tot des ſelfs
Darichtinge, met verzoek dat hy binnen acht Dagen , by Reſcriptie , gelieve zijne Inten
tie te verklaren , of hy by zijn Verzoek op den 23 der voorleden Maandt Junii , ter Ver
gaderinge van de Vroedtſchap voornoemt, gedaan, als noch is perliſterende, omme van
zijnen Dienft, als Raadt en Vroedtſchap , ontſ.gen te zijn dan niet ,en in cashyvan In
tentie zoudemogen zijn , in den gemelten Dienſt alsRaadt en Vroedtfchap te blijven con
tinueren , of hy , in krachte van de generale diſpenſatie by hare Ēd : Gr: Mog : verleent aan
de Leden van deRegeringe van de Eden byHaerlem op 't hewuſte Eeuwig Edict gedaan,
zich van den Eed, die hy, op 'tzelve Eeuwigh Edict als Raad en Vroedtſchap heeft ge
daan , niet en hielde voor gediſpenſeert en ontſlagen , en volkomentlijk approbeerdede
Aanſtellinge van Sijn Hoogheyt, den Heer Prince van Oranjen als Stadthouder van deze
Provincie , die Haar Ed: Groot. Mog: hebbea gelieven te doen , dat voorts den gemelten
Heer Sonmans zal worden aangeſchreven dat hy , op deAdminiſtratie van zijne Functie als
Theſaurier Extraordinaris van deze Stadt , metten aldereerſten zal hebben Ordre te ſtellen,
op pænedat by ontſtenteniſſe vaa dica , den tijde van acht dagen overſtreken zijnde , de
zeVergaderioge ten regard van devoorſz Functie als Thelaurier Extraordinaris dervoorſz .
Stadt , zoodanigh zal Țiſponeren als de zelve, ten meclten dienſte van de Stadt ca Financie
van de zelve, zal geraadizaam vindea .

Vergadering van Vroedſchap, opMaandag den 25 July, 167,2.

S alhier ter Vergaderinge ontfangen , en vervolgens voorgelezen een Milliye van
I d'Heer Arent Sonmans, geſchreven alhier tot Rotterdam , en gedateert op Hayden ,
geaddreſſeert aan de Heeren Burgemeeſteren ,en Vroedtſchappen der voorſz. Stadt-luyden, .
die van woorde te woorde als hier na volght:

A Chrbare Heerer ,, waar

Wandts My is wel ter hand gekomen Uw E: Achebare Reſolutie en Mifiye van
Achib.man
Dato 18 in gein ereert
dezeterelatiftot de is een voorgaande
Reſolusie van Hare Reſolutie van UW E :Dateder,12
Ed:Groot-Mog:Van .
des zelven
Dato den 10 daar bevorens , beyde daar neffensgaande : Omme waar op kortelijk te antwoor
den zal ik zeggen , dat wel waar is , dat ik op Vrydag , zünde geweeft den 24 desvoorledene
Maandt funii, in Uw E : Achtb . Vergaderinge infubftantie bebbevoorgeſtelt ' tgene in de voorfz.
Reſolutie van Dato den 10July is aangeroert , an mitſdien verzochot om van mijn Bedieninge en
Eed
 inHóllandrien Zeelandt voorgevallen. 71
*Eed alsVroedtſchap te mogen werden ontſlagen : Maar datbes mede waar is ; datagenoegzaam
- alle deprezente Leden van UW E: "Achtbare Vergadering van eenparig gevoelen waren , en my
te gemoet voerden , dat ik byde Vroedt chap ug de Vroede ſchapnietenkondë werden ontflagen,
tenwareik metter voor uyt de stadt'mochtëkineri te vertrekken. Dat ik daar op mijn zelven
ten wytterftenongeruft vindende ( als 'oordeelende het waziftellen van den HeerePrince vanOran
jen tot Stadthonder, 'ná" tbeloopvanden týdi-voor den dient van't Låndt noodižakelijk , en
"echterniet kunnendereſolverentoteennattie , zoo wanneer de zelveinpropofitlezoudemogenko
men ; die ik als doenmeende teſtrijden tegens her Dictaten van mijn Conſcientie , dewijle ik op
die tijdtingenomen was met diegedachten, dat my niemandtvan den Eed op 't Eeuwig Edict
gedaan ; kondeontſlaan ) noch dien zelven dagh , over de voorfz.Zake my begeven heb inſeriens
en ernſtigh overlegmetyemandt,die ik capabel achte, zonder eenigh het alderminge intereft , my
daar in te kunnen adviſeren , door dewelk met folide redenenmyaangewezen zijnde, dat ik in
*divoorſ2.zake op abuſive gronden raiſonneerdeen dat het indiſputabelwas in de macht van Hare
,
Ed: Groot- Mog: om my van den voorſz. Eedt te kunnen diſpenſeren , heb ik my daar in geruſt, er 1

desanderen daags , Zindé geweeft Saturdagh'den 25 funii, in Uw Achtbare Vergaderinge op

nieuws prezent gevonden, alwaar ik niet wederom zoude bebben verſchenen , ten warē ik inde
voorfz.difficulteyten vbldaan,erimy zelven gequalificeert gevonden had om de zake van het stad
houderſchap voorkomende, daar in te kunnen conſenteren : Gelijk ik dan ook metgeruſtheydt dien
võlgende by dezen verklare , dat ikmy , in krachte vande generaleDiſpenſarieby haar Ed :
"Groot-Mog: nari de Ledenwan de'Regeringverleent ; 'gediſpenzeert houde van den voorfz. Eed
by my op 't gemelte Eeuwigh Edi&t gedaan, en dat ik door zoo veelmyaarigaat , volkoment
" byk approberedeaanſtellingevan Hoogh -gemelten Heere Prince van Oranjen, pot Stadthouder van
öléze Provincie;" alle 't welke , Ara min Diſpoſitie zulks zal kunnen toelaten , ik'in Um E:
Achtbare Vergadering van meeningeben mondeling breeder te declareren , en ook voortaan de
Zelve Uw E ? AchibareVergüderinge by te woonen en , na mijn gering vermogen , mét raads 1

en daadt te adfifteeren .
Aangaandede Bedieninge van de Theſaurie Extraordinaris,moet ikzeggendat ikmijn zelven
*zoa door d afhaievan't overlyden vanmijnHuysvrouwe', alsdoorandere ongemakken my tze
dert overgekomen, in myns lichamelijkediſpoſitie zoodanig geincommodeertbevinde ; dat ik
duchte dat ik de zelve Puntie ; "ten dienſtevan deStadt , niet wel zoude kunnen waarnemen :
Weshalven' ikº Un E : Achtbaré niet min vriend als ernftelijk verzoeke;" dat hetdezelvegelieve
Converminderten zonderprejuditie van mijn Vroedtſchaps Ampt) yemsandt anders totbedieninge
van de voorfz.Thefaurie te conimitteren , aande'welke , of wax degene die hetUw E : Achib.
zullen gelieven goedtte vinden )' ik te vreden ben sänſfonts'behoorlikeRekening, Bewijs en Re
1
tiqua te doen. ' Waar mede vertroitwende Uw E: 'Achtbare intentie te hebben voldaan , Zal ik de
- zer eyndigen , en blyven ,
Achtbare Heeren ,
Uw E : Achtbare Ootmoedigen Diennay ,
A. SONMANN
-
In Rotterdamden 25 Funii, 1672.
139
Waar op zijnde gelibereert is de opgemelte Milliveraangenomen voor notificatie , en
is de deliberatie cr de bedieninge van de Thefaurier Extraordinaris van de gemelte
Stadt in devoorfz .Miſlive pervatet, uytgeſtelt tot huyden en acht dagen.
‫مج‬ Raar
 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
maar den Heer Sonmans is ontrent / een maandthier na / benebeng meet
andere Heeren , doo, Sijn Hoogheyt d'Heer Prinsvan Oranjen , ban de Regee
ring geexcuſeert gewozden 7 ais hiec na volgen zal
d'Heer Pieter de Groot,vooj dezeu Ambaſſadeur wegens deze Staat bp den Ko
ningvan Vrankrijk ( als hier voren gezept is ) was in dezen týdt bezig met den
vruchtelozen Vrede-Handel, bp den hoogſt gedachten Koning ; hy was mebe
in de Regeering der Stadt Rotterdam , eu wiert ook daar van geercuzeert / nes
vens zommige andere/ doch ban den gedachten Heer zal hier na meer gezept
wozden .
De tijdingen ban hoedanig die van Hollandt het Eeuwig Edict bernietigt / en
Sijn Hoogheyt d'Hoer Prinsvan Oranjen tot hun Stadthouder en Capiteyn Ad
miraal Generaal over hun Militie , 300 te Water als te Lande , met al de macht en
waerdigheden van zijne H : L: Voor -Ouders & c. hadden verklaart / in Zeelande
over gekomen zijnde ; raakten aldaar het Landt-volk zno wel als de Steden , in
tep en roeren : men wiſt daar/ dat de Grenze Steden cu Sterkten ban de ze Staat;
in Vlaanderen gelegen ( zönde Bolwerken voor die bau Zeelandt) berwaarlooft /
en onvoogzien waren / van behozlijke Bezettingen &c. en dat het wepnigy
Krijghs-volk dat daar noch binnen was / onder 't gebiedt ban zoodanigeOfficiers
bevelftont / die of door verouderde zwakſupot/of jonli en onervarenthepdc/
el oolt afwezenbepot / geen berepfte dienſten konden doen / als ook / dat de
Gevolmachtigdevan Hare Ho-Mog: alhier / tot ner zorginge / en herſtellinge ban
die gebreken overgezonden / niets vouderlijks coc verzekerthepdt ban deze
Provincie, haddenkonnen uptwerken. Zoo batZeelande , 300 wel als Hollande
aan 'thollen geraakt is.
De Viſſchers en Landt-luyden woonende bp / en om de Stadt Zirkzee , qua :
men op den 11 July , 1672. 300 gewapent, als / met Stokken en Steenen , als
anders voorzien / die Stadt intrekken / imeten al de glazen in 't Stadthuys aan
ftuhlten / en zouden de Deur hebben overweldigt gehadt / bp aldien twee of Dzie
Compagnien Burgers,die in wapenen quamen/'t zelve niet haoden belit/maar 300
haaltwaren deze Boeren en Viſſchers niet geſtilt/ of de Burgers retten zichop
berſchepde plaatzen te zannen / en na eenige overeenkoining / brachten zp 12
Artikelen op hetPapier, en ſtem en / om hunne Magiſtraat, de zeloe te doen
onderteplenen : De voornaainſte daar ban / waren / Dat de Tegenpartye van
Sijn Hoogheyt buyten gezag zou werden geſtelt: Dat alle Rentmeeſters, zedert
20 Jaren herwaarts , Reekening zouden doen : Dat alle de Gedeputeerde, om
rekening van haar doen te geven , zouden te huyskomen : Dat al die gene, die ze
dert 6 maanden , eenige Capitalen van 't Comtoir hadden gelicht, dezelve weder
te borde zouden brengen. Dat twee Burger-Capiteynen ; en twee Gilde-Dekens
in den Raadt , ſeffie zouden hebben : Én dat vier Perſoonen gedeputeert zouden
werden , omSijn Hoogheyt in Hollande te gaan begroeten& c. Tot welkt laatſte
aanſtonts genoemt wierden ! de Heer Mr Cornelis Pous, Schepen en Raadt ;
Mr. Heyman , Burgers, Capiteyn Klaas Janzen Deeken ban de Viſſchers , en
Rutger Janzen , Deeken van de Schippers. Deze zijny na ontfangen Audientie
By vriendelijke bejegening van Sijn Hoogheyt,den 14 July, weder upt het Leger
bertrohlen .
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 73
De Burgery der Stadt Vliſſingen hare Regenten ten hoogſten miſtrouwende /
ftaken al in 't eerft dc Hoofden zeer pberig te zamen / oberleggende/ hoe zp beſt
de Regeering zouden konnen herſtellen : De Gilden dan hier op vergaderende /
berkozen elf upt de Fatzoenlijkſte Burgers , die om alle t'zamenrottinge en oproer
Der Wijven , en Canailje , boog te komen / de Magiſtraat, met allebehoorlike
Eerbiedighept / hare opgeftelde zwarigheden , zouden bekent maken . Opden
14 July , 1672. gaben deze voorfz. elf Perzoonen eenige Artikulen ober /waarons
derheteerſte was ! Dat men Sija Hoogheyt, als Stadthouder, van de Puye van
Stadthuyszou afkondigen ; d'andere raakten meeft de herſtelling van de Re
geering , en Krijgs-zaken van die Stadt. De Magiſtraat gaf hier op een vergenoes
gend antwoozt / voor 300 veel alg zp konden / maar op eenige der zelver Arti
kelen , die Sijn Hoogheyt , als Heere van Vliſſingen , aangingen / Wiert haar
Aangezept / bat de zelbe in 't belieben ban Sijn Hoogheyt ſtonden . Daar over
Wierden dan die Perzoosen , dooz de Gildens gecommitteert / als Barent Lam
brechtſz. Bartholomeus Reynierſz., tuCarel van Poelveldt, om alle dezevoorf.
Artikulen Sijn Hoogheyt aan te bieden / en gunſtige Apoſtille daar op te berzoea
ken: Zp hadden ban wegen de Stadt Vliſſingen Atteſtatie mede/ dat zy aldaarBura
)
gers waren . Vier op kregen zp/ bp Stjn Hoogheyt gehoof/ die op alle hare Voor .
Itellingen ook gunſtige Apoſtille, verteenden waarmeðe deze Afgevaerdigde,
wel vernoegt wederom zijn vertrokken .
Tot Middelburgh , de voornaamſteStadt in Zeelant, begon de Zeeufe Beroer
tc , ook alin 't begin van de maandtJuly , 1672. want eenige gecommitteert upt
de Burgery , hadden verzoche Selfie in de Magiſtraat, 't welk haar gewepgert
zijnde hebbenzpaandezelbe over gegeben hetbolgendeRequeſt, waar op 3p
den 7 July , hebben gekregen op pder Artykel bpzonder / de Apoſtillen , gelinle
die hier achter pder der selber / met een ander dach ban Letters gedukt
zijn .

Requeſt aan de E: Achtbare Heeren Burgemeeſteren,Schepenen ,

en Raden der StadMiddelburgh,metde Apoſtillen daar op.
Vertoonen met alle behoorlijke eerbiedinge de Koopluyden , Bur
gers , en de reſpective Gilden dezer Stadt.
ken ien oordigh en
genom zijnby haar Ed: Mog:
" I. DeE Stadt
verzoe wat reſolut tegenw
krijgt geen notulen voor na ſcheyden van de Staatsovergaderingen ; als dan via
fie daarvan te doen
2. Wat kenoiſſede Regeeringe heeft van het Tractaat, 't welk tuſſchen Vrank
rijk , en de Vereenighde Provintien mochte onderhanden zijn.
2. Geen kenniſſe altoos, maar Hollandt de Heer van Odijk forcerende medete gaan. By drey
gement andersdeVlote op te ontbieden , en de Provintie van Zeelandt ontbloot telaten .
3. Sellie voor eenige uyt de Burgery in 't Collegie van Middelburgh te hebben ,
tet weeringevan alle wantrouwe : maargemerkt hetrapport van onze Gecommit
我 teerde
74 Binnelandcfe Borgerlijke Beroerten ,
tèerde de Burgerye niet agreëert , inzonderheyt de weygeringe van de Seſlic in U
Ed: AchtbareCollegie, zoo verzoeken zy datover het zelfde beneffens de voor
gaande, haar wordt contentementgegeven.
3. De nieuwe Stadthonder zal na goetvinden in alle Stadts-regeeringen konnen veranderinge
maken , en alle Privilegien herſellen .

De vordere poincten waar over zy fatisfactie verzoeken , zijn ,

" Prince van Oranjen verkooren tot Stadthouder dezer Provintie. den Heere
1. Sal door den Druk gemeen gemaakt worden .
2. Een dadelijke bezendinge te doen aan Sijn Hoogheyt, met notificatie van
het promoveren van zijn Edelheyt tot het Stadthouderſchap , met twee van de
voornaamſte Perzoonen uytde Burgerye, om kenniſfe te hebben van zaken , gelijk
totRotterdam , Gouda , Dort , en Schiedam geſchiedt is.
2. Salgeſchieden Staats-gewijze: eenige Burgers genegen zynde Syn Hoogheyt te begroeten ,
zullen voorſchrijven van denStaat konnenhebben .
3. Cito deProvintie van Zeeland in alle nodige defenfic te brengen , byzon
der het Eylandt van Walcheren , tegens de aanſlagen van den Vyandt , ſpeciaek
op Rammekens , den Haak , Acrnemuyden , daarby alle Ingezetenen dezer Stadt
waren dienſt preſenteren : ook de Frontier- Steden, Bergen , Sas van Gent, en
voorts alle van Vlaanderen en Brabant, de Ammonitie-buyzen behoorlijk te voor
zien , en op deProviande te letten.
3. Vigileren by dagh en nacht tot het fortificeren , de Wetk - luyden daar toe noodigh , moeten
baat by de Gecommitteerde Raden addreſſeren.
Over 't Sas heeft St. Meertens en Willems contentement gedaan .
4. De Gevangene van de Vyandt geen vryheyt te geven , op datze geen Mee
Her van de Gevangen -huyzen en worden : dat de zelveook werden verdeelt in an
dere plaatzen buyten der Stadt.
4. RaaktdeGecommitteerde Raden die het tappen verbieden moeten .
$. Dat de burgerlijke Wacht werde geregeert uyt de Burgers Capiteynen , en
verdeelt in vier-en -twintigh Compagnien , en op den ouden voetals voor dezen.
5. Sal verandert worden tegens Magiſtraat veranderinge.
6. De Sieutels van de Stadt te werden gegeven in handen van de Hooft-wacht.
6. De Hooft -wacht zalfeop- en afbrengen , en zonder hun kenniſſe geen Poorten , noch Boo
men te openen .
7. De Boomen buyten de Stadt te werden af -gekapt , en gebruykt tot Palliſa
den beneden de Wallen , inzonderheyt geſtel Palliffäden boven op de Wallen ,
achter of op deBorſtweeringen , ook ordre te ſtellen op de Bakens, Kruydt en
Kogels, de Bateryen te laten bewaren met een Man , tot beſcherminge van het
Kruyt, op dat het Canon niet in ſtukken en ſpringhe.
7. Alvoorens moeſten de Burgers Speelhoven , en anders geweert zün.
8. Sorge te dragen voor de Finantien, en dat op de beſteen gevoeghlijkſte mid
del , dar de Penningen in de Wiſſel-bank , dat Kooplieden en Borgerskaflen me.
de mochte worden ontfangen , en betaald op den ouden voet : ook dat den Iutreft
opden Leenbank mochtevoldaan werden . 8. De
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 73
' 8.De Kooplieden tot dit redres verzocht, beneffens de Kies-heeren .
g . Tezorgen datter water in de Veſte konde loopen , dat zeer noodigh is.
9. Hier toe werden alle water- gangen geſtopt, om des noodts zijnde , het verzochte te dous .
10. Dat al het Hout by de Slijkpoortbehoort binnen de Stadt te leggen , om in
cas van noodt de Vyande te beletten van’t gebruyk .
10. Een Honi-tuyn is geordonneert buyten te maken .
11. Byden Oatfanger Generaal te verzoeken , om te weten wie zijnObligatien
van zijn Comptoir in 6 maanden herwaarts heeft in getrokken , die Pennirgen
are
wederten Comptoir te laten brengen , om datter middelen mogen wezen , waar
door den gemeynen Vyandt werde geſtuyt.
11. Dependeers aan de Staats-regeeringe.
12. Dat door eenige uyt de Burgers reſumtie worde gedaan over het cohier van
CI de vijf hondercften Penning, en yder getaxeert na ziju middelen , en verzoekt
die Penningen behoorlijk werden geadminiſtreert.
12. Prezenteren viſze nan de Kooplieden en Kiesheeren.
13. Dat alle Tractamenten van nu aan zullen op houden voor detijdt van een
Jaar , tot dat men zal zien hoe het met den Staat zal af-loopon .
13. Dependeert aan de Regeeringe van Staat , de Stadt zal het in brengen .
14. Dat de Gemeynte zal kiezen uyt haar 2 a 3 Perzoonen beneffensde Tho
fauriers , om de Stads-middelen te verzorgen , alle werken die gemaakt worden te
menageren ,
14. Sullen op alle Stadts beſtedingen bun advijs en goetvinden mogen zeggen.
UE: Achtbare gelieve zonder verder tijdt verlies de Burgers dezer Stadt de
voorfz.poincten in te willigen , als zijnde deze noodrzakelijk en redelijk,
op dat de onderlinge vrede beveftight, en het beſte van ons lieve Vader
landt werde vervordert. ' t Welk doende & c.

maar de Verzoekers ban dit Requeſt kondenin de boozſ3. Antwoordt van de

Magiſtraat op 't zelbe gedaan / geen volkomen genoegen nemen ; daar over
gaven 3p een tweede Requeft , aan de Magiſtraat , beſtaande in 9 Artykelen ,
over / die zp kozt daar na / noch met 12 nieuwe Artykelen bermeerderden /
berzoekende op alle de zelve/ nader contentement te mogen berkrijgen ; gelijk
danden 11 July , ( om de gemeene Ruft te behouden , ) toe geftaan is : De Ar
tykelen , of Pointen waren van den volgenden inhoudt.

Nader verzoek van de Burgery van Middelburgh

aan hare Magiſtraat.
DEKooplieden, Burgers, en reſpective Gildens dezer Stadt, overzienen
overwogen hebbende de Apoſtille by U Ed: Achtbaarheden op bare verzoe
ken op den 7 dezer verleent; en geen volkomen contentement hebben konnen
vinden in de refcriptie van U Ed: Achtbare aan baar gedaan. ZOO IST ,
Dat zy-luyden andermaal te radegeworden zijn haar aan U Ed: Achtbare te de
# 2 mon
 76 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
monſtreren , in welke Poincten zy -luyden nader contentement begeerden , ten
deele om U Ed:Achtbare ook voor te dragen eenige gantſch noodige Verzoekken ,
welke zy nier twijffelen en willen, of zullen van U Ed: Achtbare als i’eenemaalre
delijk en noodtzakelijk ingewillight werden .
De Peintten waar over zy nader contentement zijn verzoekkende , zijn deze waarvo .
gende :

Erft , alzoo U Ed: Achtbare op haar eerſte verzoek by hun overgegeven Re

E
folurien by de Ed: Mog: Heeren Staten van Zeelandt jegenwoordigh genomen
zijn ) hebben gelieven te apoftilleren , dat de Stadt geen Notulen en krijghtvoor
na't ſcheyden van de Staats Vergaderinge , en dat U Ed : Achtbare als dan viſie
willen doen ; daar op zeggen Zygeen volkomen contentement te konnen nemen ,
alzoo zy niet alleen verzocht hebben viſie en Copye van de Notulen op deze
Staats Vergaderinge genomen , maar ook verzocht hebben viſie en Copye van
alle de Notulen , geduurende dezen geheelen Oorloge met Vrankrijk en Enge
landt, ter Staats Vergaderinge genomen ;van welke Notulen de Stadt, op't ſchey
den van yeder Staats Vergaderinge , Copye , volgens 't voorfz. A poftil, bekomen
hebbende , zoo kan Copye van dien by U Ed: Achtbare lichtelijk vergunt wer
den ; weshalven zy als noch viſie en Copye, uyt de Notulen geduurende dezea
Oorloge gehouden zijn , verzoekkende na'tſcheyden van elkke Staats Vergade.
ringe Copye en viſie van de gearreſteerde Notulen.
Ten tweeden zeggen zy mei de Apoſtil, op haar derde verzoek aan U Ed:
Achtbare gedaan , contentement genomen te werden , mits verzekert zijnde
door een Acte van beloofde Communicatie.
Ten derden , hebben zy in geenen deelen vernoeght geweeſt , met de Apoſtil ,
op het vijfdevan de verdere verzoeken , by haar aanU Ē: Achtbaregedaan , waar
by U Ed: Achtbare het veranderen en reduceren van de Burgerlijke Wacht , in 24
Compagnien opden ouden voet , hebben geprolongeert tot het vermaken van de
Magiſtraat; maar verzoekken als noch dat U Ed: Achtbare de zelve veranderinge
anitonts , zonder verder tijdt verlies , zullen gelieven in te willigen , en ook ge
lieven toe te ſtaan , dat de' Burgers , Capiteynen , Lieutenanten , en Vaandra
gers , na der Burgeren contentement, in hare' Wijkken , by U Ed: Achtbare
zullen verkoren werden ; als zijnde in conformité , het oude gebruyk en redelijk.
Ten vierden , hebben de zelve geen volkomen contentement konnen nemea
met de Apoftil op haar zevende verzoek by haarRequefte vermelt , behelzende
dat alvoren U Ed: Achtbare op ' t zelfde verzoek konden Apoſtil vergunnen , of
' t zelvige in te willigen , eerft de Speel-hoven der Burgeren en anders mochten.
geweeft zijn ; doch verklarende als maar de noodige voorzorgh op de advenues
van ons Landt werdt gedragen , dante vreden te zijn dat haar verzoek , popende
bet af houwen der Boomen, en ftellen der Palliſſaden , in ſtare werdegehouden ,
tot verder preffapte noot .
Ten vijfden , werdt contentement genomen met de Apoſtil van UEd: Achtba
Te op hun achtſte verzoek by de zelve Requefte gedaan , mits dat tot redresvan
Wiſſelen Leen-bank de Perzoonen aldaar genomineert , aanſtonts tot onderzoek
van zaken werden geadmittsert. Ten
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 77
Ten feſten , heeft hunvreemt gedacht dat U Ed: Achtbare ingeerden , dat het
elfde verzoek aan de Staats Regeeringe dependent was , en dat daar in by U Ed:
Achtbare niet en konde werden voorzien ; want nopende het gene uyt de Leen
bank gelicht is , daar van kan deRegeeringeaan deBurgers concentement geven ,
en nopende het gene by den Ontfanger Generaal isgelicht, kan door U Ed: Acht
bare gedemonſtreertwerden daar ' behoort, en by U Ed: Achtbare verzocht dat
denHeer Ontfanger Vander Stringe daar van openingen te doen , wierdege
R ordonneert.
Ten zevenden , zeggen de zelve Burgeren , met de Apoftil op hun twaalfde
verzoek gedaan , geen contentement te konnen nemen , maar te perfifteren by
't verzoek van de viſie van Quohieren aldaar verzocht , en dat illico aan de Com .
miſſariſen uyt de Burgery , hier van contentement geſchiede.
Ten achtſten , zoo en konnen zy geen contentement nemen met de Apoſtil
op hun dertiende verzoek verleent ; wantzy van U Ed: Achtbare niet alleen over
Staats , maar ook over Stadts- ampten hebben verzocht, dat de zelve voor den
tijdt van een Jaar zouden op houden , en geene van 't voorleden Jaar en zouden
betaalt werden , zoo dat zy als noch zijn verzoekkende, dat U Ed: Achtbare by
proviſie van hare Stadt gelieven te beginnen , en hare Gecommitteerde Raden
zulks gelieven bekent te maken , en van de verdere Steden 't zelve ten beſten van
den geheelen Staat gelieven te verzoekken , onder reſerve nochtans , dat hier on
der niet's Landts en Stadts Dienaars , maar alleen de Regenten zullen begrepen
zijn.
Ten negende, zeggen geen contentement te konnen nemen op de Apoftil op
hun veertiende verzoek verleent, behelzende dat de Burgeren op alle de Stadts be
ftedingen bun advijs en goedtdunk ken zullen mogen zeggen : maarverzoekken
als noch dat U Ed: Achtbare , achtervolgens de oude Coſtuyme, gelieven toe te
ſtaan , dat twee à dry Perzoonen uyt de voornaamſte der Burgeren , zullen wezen
niet alleen by de beſtedingen , die gedaan zouden mogen werden , maar ook dat
die mede als Theſauriers zullen zitten , om noritie te houden , wat Penningen ont
fangen en uytgegeven werden , en waar de zelve belenden .

De Poincten , welke Sy van U Ed:Achtbare als noch boven en

behalven de bovenſchreven zijn verzoekkende, zijn deze :
En eerſten , Datter uyt de Burgeren een of twee zullen mogen ſtaan over
de Monſteringe van de Militie , ofden Commiſſaris geordonneert, op pæne
van Caffatie nauw reguard op de zelve te nemen , op dat de Capiteynen geenocca
fie en hebben , omhet Landt langer te verkorten.
Ten tweeden , dat tuſſchen Vliſſingen en Rammekens eenige Sterkte werde
gemaakt.
Ten derden , dat de Rampaarden en Affayten op Rammekens liggende , die
meeft verrot ofonſtukken zijn , behoorlijk werden gerepareert, en bruykbaar ge
maakt , en dat 't zelve van kruyt en loot behoorlijk werde voorzien .
Ten vierden , dat de Kies-beeren in't tockomende de verkiefinge zullen doen
volgens de Wetten en Ordonnantien.
# 3 Ten
 dtſe orgerlijke eroerten
78 Binnelan B B ,
Ten vijfden , dat yder perzoon zoo buyten als in de Recgeringe niet meer als een
Officie zal mogen bedienen .
Ten ſeſden , dar de Kiezers een Officiezullen bedicnen , volgens de privilegie,
Ten ſevenden , de leges op de Wees-kamer, en andere Comptoiren werden
vermindert , en op den ouden voet gebracht.
Ten achtſten ; datook de ſubalterne maar een Officie zullen mogen bedienen ,
ten ware maar een Officie maar so ponden vlaams konde opbrengen ,dan noch een
ander te mogen hebben .
Ten negenden, dat Monfr. Laurens Udemansmaar een Officie zal blijven
behouden , en dat hy van 't Regiſtreren , en af- ſchrijven van de Brieven niet
meer en zal genietenals Monfr.Aarnout Rademaker voor dezen heeft genoten.
Ten chienden , wert wel expreſſelijk verſtaan dat Monſr. Louys Jolijt , niet
meer en zal bedienen als een Officie , en ook niet meer voor ſalaris zal genieten
als zijn voorzaat genoten heeft, en dat de vordere bedieningen aan andere eerlijke
Burgers zullen werden verleent.
Ten elfden , dat voortaan geen Officien zullen mogen gegeven werden , aan
Heere Knechts , ten ware de zelve Inboorlingen en Burgerskinderen waren, maar
dat de zelve zullen moeten gegeven werden aan oude Burgers , of hare kinderen ,
die daar toe bequaam zullen gevonden werden ,
Ten twaalfden , dat generalijk daar bequamc en eerlijke Burgers , een ampo
of aanzienlijke Chergie zijn verzoekkende , dat daar mede geen vreemde voor
haar zullen mogen werden gebeneficeert , zoo dat altijdt Burgers en Inboorlingen
voor vreemde zullen geprefereert moeten werden .
U Ed: Achtbare gelieven zonder verder tijdt verlies uyt-ſtel ofdelay de Koop
lieden Burgers, en Gildens dezer Stadt over de eerſte Pointen nader contente
ment te geven , en de verdere verzoekken als noodigh en redelijk in te wil
ligen , op dat de onderlinge Vrede en ruſte cufſchen U Ed: Achtbare en hare
Burgers en 't befte van ons lieve Vaderlandt bevordert werde. 't Welk doende & c.
Gezien engelezendenevensgaande Requeſt met de Pointen en verzoekken daar inne vere
vat , isnaar deliberatie , ommetebehouden de gemeene Ruſte , goet gevonden en vera
staan te conſentearen , zoogeconſenteert werdt by dezen in de reſpeãtiveverzoekken , gan
dezen gedaan. Actum ten Rade den 11 Julij, 1672.
My preſent
AARNOUT CITERS,

Dit is algoo boos die tijdt daar bp gebleben / doch niet lang daar na / begon
men de Ingezetenen , ja zelf de Boeren daar oin heen te mogen ; dat men deze
beloofde Artykelen niet onderhieldt / daar grootRumoer uptontſtaan ig / alshier
na bolgen zal
Geen minder ontroeringe was ' er in dezen tijdt in d'andere Zeeuſe Steden
en ook tenplatten Lande; elk riepom 't zeerſt / om een Stadthouder, waar door
deZeeuſeOverigheden ,als genoegzaam gedrongen Wierden /bet verzoek deg volks
coe te ſtaan / en alzoo is / dooz de Ed: Mog: Heeren Staten van Zeelandt , met
cenpar
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 79

2
eenparighept van ſtemmen van alle deszelfs Leden/ op den tweeden July , 1672.
Sijn Hoogheyt medetot Stadthouder van Zeelandt berklaart gewozden/ metalle
de waerdigheden , die bp zijn H :L: Voorouders , eertijdts waren gebzupktgee
weeft. Hier op wierden zekete Hecren na Hollandt gedeputeert / omSijn Hoog
heydemede/als die van Hollant haddengedaan /dan zijn Eedtop 't Eeuwig Edict
gegwooren / te ontſlaan / en het Stadthouderſchap van hare Provincie , met de
voozſ3.Waerdigheden / aan hem op te offeren : alle het welke die Gedeputeerde
den 16 July , 1671. in's Gravenbage, 's morgens, omtrent guuren , hebben uprà
gewerkt.
Sija Hoogheyt nu aldus Stadthouder ban Hollandt en Zeelande geworden zijn
de en alle waerdigheden van zijn H: loftijke Voor-ouders, rahende de Militie,& c.
inhanden hebbende/Wiert datelijk hope gefchept (die ook niet pdel was ) dat het
gemeene Landt, van buyten tegen’t geweldt der Vyanden , en van binnen ,voog
Alle quade practijken, toeleggingen en oproer zou berdaedigt/ bebzijdt / en verlof
wozden : Dit is ook aan 'teerſte klaar genoegh gebleken / alzoo de Vyanden
tzedertdezen 16July , niet verder zijn ingedzongen / en zint die týdt nietshebben
verovert als de Stadt-Bommel, die te voren al belegert was / ende Schanſen Cre
1 vecceur , Engelen en Orten , die ban't Staten volk berlaten wierden. Die van
Bummel, de laatſte Gelderze Stadtdie over wiert gegeven / habben Sijn Hoog
heyt al mede tot Stadthouder verklaart/ en zich daar toe / al met een Oranjen
Vlagge voorzien / doch up wierden ondertuſſchen ban den Vyandtingenomeni.
haar gelijk in meeft alle de Hollandtſe , en Zeeuſe Sreden , het Stadthoudera
fchap vanSijnHoogheyt, dooz de Gemeenteis voort gedrongen / alzoo ging het
met deze laatſte tot noch toe overgebleven Gelderfe Stadt Bommel , mede : want
Voor de Belegering der zeive / wanneer de Burgersvernamen / dat de Hollanders
300 pberigh Sijn Hoogheyt Stadthouder van hare Provintie zochten te maken /
300 rotten op den 24 Juny , 1672. des avonts , omtrent 11 uuren , een groot deel
Mans en Wijven te zamen / klopten aan alle Huyzen der Magiftraat , wilden /
dat gp aanſtonts op 't Stadthuys gouden bergaderen / en SijnHoogheyt Stadts
houder maken. DeMagiſtraat deden hun hier op antwoozden ; Datzp/noch die
van hare Provincie Gelderlandt , noopt daar van afkeerig hadden geweeft, maar
dat zy bzeegden/ dat Sijn Hoogheyt bege laſt na nietzou willen aannemen /'alzoo
Nimwegen , al belegert/ en deze Stadt dat te verwachten hadt / en al op geepft
was/ niet tegenſtaande brachten De Burgers door haar fterk aanhouden de Ma
giſtraat tot de Refolutie , dat zy ter zelver tijdt/ upt de Magiftraat committeerden
be Heeren Burgemeeſters Carel van Ommeren , en Jan Geesweit , en upt de
Burgers , EgidioMeſteker , en LeonartGoris , ommet den Dageraat, naGork
bikom , of elders / daar Sijn Hoogheyt mocht zijn te verrepgen / ommeerdet
Krijgs-volk , en Oorlogs-tuyg , voor hare Stadt te bekomen / ook daar nebeng te
onderftaan / of het Sijn Hoogheyt mocht gevallen/ dat men Hem't Stadthout
derſchap , bp bezondere A &te, onder Stadts zegel mocht aanbieden.
is deze Gecommitteerde des anderen daags bolgeng hare Commiffien , de
Rivier de Waal afboeren / quamen zp noch voor de middag , te Gornikom , doch
Sijn Hoogheytaldaar niet vindende7 vertrokken zpnaar 'tLeger te Bodegrave,
Daar zp den 16 Junii , bp Sijn Hoogheyt Audiente hadden / en haren lad voor
fiets
80 BinnelandtſeBorgerlijkeBeroerten ,
ſtelden ; en zeer hozt / en bondigh antwooxt ontfingen / en tot 's anderen daags
uptgeſtelt werden ; als wanneer d'Heer Secretaris Huygens , Heer ban Zeelhem
hunupt den naam van Sijn Hoogheyt aangepae / datHy' alles zoude te weeg
buengen wat mogelijk was / tot behoudenis van de Stadt , meedat zoodani
gen Acte, daar zy ban ſpzaken / niet onaangenaam zoude zijn ; en dat men Hem
alzulken nieuwenActe wegens de Stadt Bommel, op zou laten toe komen .
Dit ſleurde te Bommelalzoo heenen / tot op den 19 July , 1672. na dat den
Heer Marſchal Turennedie Stadtals dagen geleden / had doen opepfien / wan
neer op 't ernſtig aanhouden der Burgery , gecommitteert wierden de navolgens
de Perzoonen ; Do. Samuel Wiſelius, Predicant , Egidio Meſteker , Leonardo
Goris , Henrik de Vaal , Iſaak van Arnhem , Pieter van Bree, en Jurian Bifter
veldt: om aan Sijn Hoogheyt ( die tot Gornikom verwacht wierdt ) neuens het
obecleberen van een Brief van de Magiftraat ernſtachtig te berzoeken / fpoedige
Hulp-middelen , tot hare Scadis berzekering / als ookaan Sija Hoogheyt opte
dzagen het Stadthouderſchap , naarinhoudtvan de volgende

Acte, wegens de Magiſtraat der Stadt Bommel , waar by Sijn

Hoogheyt d'Heer Prins van Oranjen , voor Hun
Stadthouder , &c . wort verklaart.
y Burgermeeſteren , Scheepenen en Raden der Stadt Salt Bommel, doen
W
onvergeetelijke Meriten en Daden,vandeHeeren Voor ouderen van Sijn Hoog
heytden Heere Prince van Orapjen, omtrent het leggen van de groote fondamen
ten dezer Republijke , en opbouwinge van dien, onder des Alderhoogſten genadi
gen Zegen , en in een vol vertrouwen van zijne voorzichtigheyt, Oordeel en
ecoparig bekende Conduite , daar door die groote beginzelen van den vervallen
den Staat , onder der Almachtigen goedertierenheden , verhoopen weder herſtelt,
en tot voorige luyfter gebracht zullen werden ; hebben voor onzer Stadrs ftemme
en zoo hoog dic by herjegenwoordige verlies van alle de Leden en Steden dezer
Provincie , in aller maniere by de andere Bontgenoten zal moeten werden gecon
Gdereert, aan Hoog -gemelde Sija Hoogheyt gedefereert , gegont en gegeven ,
Gelijk wy defenderen , gonnen en geven krachte dezes , het Stadthouderſchap in
dezer Provincie, met zoodanige Qualiteyten , Preminentien , Eeren en Digai
teyten , mitsgaders zoodanige Nacht en abſoluyt vermogen , als zijnes Hoogheydes
Loffelijke Heeren Voor ouderen , oyt of oytgehad en gebruykt hebben. Des ten
Ware oirconde en beveſtinge , hebben wy onzes Stadts ſecreet-zegelop 't ſpatium
dezes doen drukken,en dooronzen Secretaris gedaan tekenen in 't Jaar onzes Hce
ren , 1672. op den 19 Junii. E. van Meurs , Secretaris.

Deze afgebaerdigde Gezapten , teGornikom gekomen zijnde / bonden Sijn

Hoogheyt al wederom daar niet/ gelijft gp gemepnt hadden /Daarom repsden De
býfuoogſte weder terug naBommel,doch de twee laatſt genoemde trokken voldet
na't Leger te Bodegrave , alwaar zp wel ontfangen zijn gewozden :maar onder.
tufchen
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 81
tuſſchen het geheelFransLeger , onder den MarſchalTurenne booz Bommel aane
komende / capituleerde die Stadt, den 21 July , en wiert den 22 dito 1672. Ober
gegeven / waar dooj dit Stadthouderſchap van Bommel te niet is gelopen.
Zoo haaſt Sijn Hoogheyt nu Stadthouder van Hollandt en Zeelande gewozden
was / zagmen meeft alle de Ingezetenen Weder op nieuw herleben / en de wer
ken, tot's
Landts berfterhking en verdaediging / met dappere moedigheyt bp der
ħandt nemen / 300 dat men te recht alhier mocht zeggen / 't geen men eettijdes te
Roomen , over 't berhogen ban Auguftus, uptriep : Dat zekerlijk de Batavieren
nooyt in volle Eendracht konden leven , 'ren zy Zy door den Wille , gelijk door
'c Hart en gecít van een Prins worden geregeert. Hidus zag meu den yper , 300
wel van Regenten als Onderdanen ; doo dit verhogen bau Sijn Hoogheyt, in
Steden en ten platten Lande, berwalkeren / en gelijli de Byen en Mieren , by zo
mertijden hunne korven cyneften , tegen den Winter bau alics voorzien / alzon
herfielde en verſterkte inen over al de Binnen -Steden , en aankomende Poſten ,
tegen den aannaderenden Vyandt. Men had al in de maandt Mey de Huysluyden
door heel Hollandt op wapenen geftelt. Die van Leyden monſterden de manſchap
bau hare omleggende Dorpen , als Zoeterwoude, Benthuyzen , Hazerwoude,
Zoetermeer, Zegwaart , Stompwijk ,& c. Op den 29 Mey , 1672. omtrent het
Huyste Swieten , aande hogen Rijndijk : aan de laage zijde, wierden geinona
ſtert/ die van Leyerdorp , en andere Over-Rijnſe Dorpen , door den Heer
Mr. Johan Meerman ,als wegende van de Ed: Groot-Mog: Heeren Staten van Hol
lande & c. daar toe gecommitteert. Upt alle deze Wirden op den 31 Mey , de
Vierde Man, tot ro ftuyvers 'sdaagsaangenomen /die onder 't belepdt van d'Heer
Pieter van Affendelft , na d'Overy fielle Steden , Deventer en Zutfen vertrokken
390 ; doch door'c trouloos overgeven van die boozf3. Steden , als Krijgs-gevan
gens , in de Kerken , wierden op geſloten / ter tijdt toe/ dat zp doo ordre ban den
geword
Staat geloft zijn en .
DeStadtLeyden had ook op hare koften twee nieugewozben Compagnien ,
op den 1 Junii , 1672. na Nieuwerbrugge gezonden / onder 't gebiedt ban Carel
Heydanus, Secretaris , en Pieter del Tombe. Zp hadden mede / op den 8 dito ,
dooz ordre , en verzoek van de Staat en belofte van dadelijke Reſtitutie , 20000 ,
ponden Boskruyt , na Nimwegen gezonden / maar door haar Magazijn dapper
ontbloot was / en het geen 3p / metveel moepten / daar na / wederoni kregen .
Den 14 dito zijn aldaar ook de Burger Vaendels, ( om dat zp te ſterk van volk .
waren ) verdeelt / en van 8 tot 16 gemaakt / daar toe 8 nieuwe Capiteynen , upt
de Vroedtſchap berkoren zijn / als Mr. Magnusvan Akeren, Quiring van Krim
pen , Mr. Simon van Leeuwen , Mr. Gerardt de Munt , Johan van Blanchem ,
Nicolaas van Aſſendelft , Iſaak van Heemskerke , en Simon Vliethoorn. Men
berita te deze Compagnien met beel Burgers en Inwoonders die tot noch toe van
De Wacht , waren op geweeft ; men rechte ook op een nieuwe ſterke Compagnie
van Studenten , onder d'HeerProfeſſor Chriſtianus Melder , als Capiceyn over
dr zelve / de weilte hun wakker en gewillig hebben gedragen.
t'Amſterdam was men al bp tijdts met de Verdaeding van die Stadt in't werk /
want zoo haaſt quam aldaar de tijding niet ban't obergaan ban Naarden , of de
Magiſtraat bergaderde aanſtonts / te zamen om over te leggen hoe men den
L aan
82 Binnelandtfe Borgerlijke Beroerten ,
aankomende Vyande zou konnen ſtupten. hier wilde d'een meer als d'àuder zijn
ftantvaftige kloekmoedighept becoonen. Ellt florgh middelen voor ban Tegen
weer. Elk boot zich zelven aan / oin die te helpen in 't werk te ftellen / en upt
te bocren : Daar toe den zelden voormiddaghsommerent u uren met eenparigliept
ban ſtenmen Reſolutie wierde genomen / om de Srade van ſtonden van tondom
heen te verzekeren / terwyl men die mede van binnen zoumordre brengen ; Tot
dien epnde wierden de Heeren Cornelis Gravelandt ey Vincent van Bronkhorſt
tipo de gelbe Vergadering gecominitteert / om voodis met eenige gewapende
Burgers , die de wacht hadden / naar bupren te marcheeren / en den Dijk van
de Diemer -Meer aan de eene zijde dooz 60 of 70 Gravers te laten doorſteeken /
terwijl dat de HeerenMarſeveen en van deCapelle 't zelde berrichten zouden
met een twede doorſnydinge aan deit Amſtel-dijk , en dat de Heeren Grooten
buys en van Nek met eenige Ruytery marcheerden na de Bylemer- Meer , om
de zelde inede onder water te zetten ( zijnde in deze twee Meeren zeer heerlylie en
bermahelihe Hof-ſteden en Plantagien , die als Luft - plaatzen booz de Stadt
berſtreliten ) op dat de Vyandt in gevalle bp mocht aannaderen / daar in niet
honde legeren : voozts wierdt geozdincert / dat de Sluyzen in de Stadt als 't vloet
was / openſionden , waar door het geheele Landt omheen wierd onder wa
ter gezet'; dat op alle aankomſten de Bruggen Wierden afgebroken / de Wegen
dooz geſneden / en met Retrenchementen en Batteryen geſlooten ; datde dry booz
naamite Paſſagienals de weg naar Haarlem bp 't Huyste Hart; naarAmſterveen
Aan den Overtoom , en naar Muyden eli Weeſpop de Zee -dijk bpJaap Hannes
en aan de Schulp -brugge, met ſterke Forten in der haaft wierden berzeekert ; dat
den Amſtel onder het gebiede van de Heeren Jacob Boreel en Nicolaas Wirzen
met eenige Uycleggers belept / en met zware balken wierd afgepaalt bp den
Omval, daar aan weder- zijden den Weg onser 'tbeleydt van de Heeren Leo
nart Ranſt en Cornelis RochmedeWiert doorgeſteehen en geretrenchcert;dat alle
Bomen on't Peſthuys en op den weg na den Overtoom wierden afgchapt; dat
al het hout bp de Saag -Molens en elvers bupten de Stadt liggende met de Zeylen
ban de Molens , naar bimen Wierden gebracht ; dat de Zaag -Molens zelfs / die
met groote meenigie dicht onder de Stadt ſtonden / zouden afgebroken worden :
't welk oolt zijn zekeren booztgang zoude genomen hebben / 300 niet de Eygenaars
aan de Heeren van de Regering hadden gepreſenteert.al de zelde te willen in
brandt ſteeken /300 haaſt de Vyande zich omtrentde Scadtgoude bertoonen : Vooks/
dat op 't Ye, op 't Pampus,én op de Zuyder-Zee eenige Uytleggers en Oorlogs
Scheepen Wierden gepojteert / om de Stadt van de Water-kant medete berzekc.
ten / en aan den Vyandt het obechoinen te beletten na't Noorder -Quartier van
Holland. Doch bp al dien de Vyand tegens alle hope en bermoeden echter mocht
homen door te dringen zelfs tot in 't Noorder -Quartier en Waterlandt , 300 wiert
al mede gerefolveert / om't Tolhuys aan de Voolewijk af te Gjanden / enden
Weg van daar na Buyk- loot op veele plaatzen door te ſteeken / en voous ban't
water te laten af fooelen / om den Vyandt het aanaderen van die kant medeges
heel te beletten . On al het welke te beter upt te voeren / nam men aan 16 Com
pagnien Boots- geſellen , pder tot 100 man , onder 't gebiedtban den Heer Vice.
Admiraal Sweers, als Colonnel, die met Snaphanenen Sabels boozzien zijnde, de
bodjaaamste Poſten aan de water-kant begetter . Op
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 83
Op den inwendigen Staat van de Stadt Amſterdam wiert geen mindere Voor
zorg en Ordre geftelt/ wantaanftonts alle Burger -wachten berdubbelt wierden /
en tot Commandant over de Stadt bp proviſie geftelt den Heer van Beveren , alg
mede pemand na den Haag gecommitteert / om ter Generaliteyt of bpde Staten
van Hollande te verzoekeneenig ſecours ban de Generaliteyts Militie , ofvandat
volk , het welk de Provincie van Hollandt boor haar particulier had geozdonneert
te werben / doch kreegen geen andere antwoozdt 7 als dat men de Militie in
't Veldt nodigh had / cn dat Amſterdam zich wel konde bewaren door 't water .
Die Magiſtraat had nu ook al ordre gegeben / om een naukeuriger opſchrij
7
ving van de Burgery te docu / en daar door niet alleen de 54 oude Compagnien
te verſterken ; maar noch 6 nieuwe , upt be bewoonders dermeuwevergrooting
( die tot noch toe / bp van de Wacht waren geweeft ) daar bp te voegen : Deze
60 Compagnien dan in ordre gebjacht zijnde / begonnen op den 4 July, 1672.
aldus te waken.

Proviſioneele Aanwijzinge , van de Hooftwachten en andere

Poſten met hare Schiltwachten r’Amſterdam , door de
12 Compagnien Burgeren te bezetten.
'uytzetten twee Schiltwachten yder van
5
.

24 uuren voor 't Stadt Huys ; en Ronde of

Patroille doen by nacht door de Warmoes
Stadthuys 2 Corpo- ſtraat , over de Nieuwe Brugh , langhs de
De Hoofrwacht
raalſchappen, die Nieuwendijk, weder in haar Wacht-huys ,
om eenigh onraat , oproer of diergelijke
Compagnie , opts vernemende , daar van kenniſſe tegeven
aan den Heer Commandant.
de Waegh op den zet uyt een Schiltwacht, op de puy of ftoep
DamiCorporaal- van de Waegh van 24 uuren , en voeght
l ſchap , twee man by yder Patroille of Ronde van de
Hooftwacht.
zet uyt een Schiltwacht van 24 uuren yoor de
r St.Antonis Waegh , Corteguarde, gaat Patroille alle uuren met
1 Corporaalſchap , 2 Man aan haar Bywachten , roepeade te
gens die op de Boomen geſtelt zija.
zet uyt een Schiltwacht voor de Corteguarde
2 Poft , i Com van 24 uuren .
pagoie , Camper Steyger en 8 Man op de Nieu en die zetten yder
>

i Corporaalſchap , webrughs Boom , een Schiltwacht als

en 8 Man op de Kraans boven .
Boom ,
Y.Brugh , i Cor- r zet uyt een Schiltwacht voor de Corteguarde
poraalſchap , van 24 uuren .
en 8 M20 op de Haerlemmer Boom , die mede
Atellen een Schiltwacht als voren .
3 Pof a
84 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
" Bezuyden Hakke- ( zet uyt cen Schiltwacht van 24 uuren voor de
laars Brugh , in Corteguarde , en een Schiltwacht op de punt
Heertge JansLijn Nº . 3 :
baan of de nicu- met 8 Man op de Hakkelaars Boom , daar van
we Corteguarde , een Schiltwacht als voorea .
1 Corporaalſchap,
zet uyt een Schiltwacht voor de Corteguarde ,
Funen by de ver en een op de punt Nº . 2
3 Poft,Kattenburg brande Zaagmo- 10 Man in 't Huysje by 't Teerhuys , met een
1 Compagnie, len , i Corporaal- Schiliwacht op de puntNo. 1.
ſchap , 8 Man op de Houtewaler Boom , met een
Schiltwacht als voren .
zet uyt een Schiltwacht van 24 uuren voor de
Kattenburger Jagt
rzet
Corteguarde ,
haven of Boom , en 8 Man aan Wittenburghs Boom , daar uyt
een Schiltwacht als voren .
i Corporaalichap,
en ro Man op Keerweer , daar uyt cen Schilt,
wacht als voren .
10Man, tuſſc
r zetAdelborít hen een
daar uyt , geco
Valbruggen van
de Schiltwacht mmandeert door een
24 uuren.
4. Poft, Muyer een Schiltwacht by daagh voor de buyter Poort.
Poort • i Com- < een Schiltwacht binnen voor de Poort, van 24 uuren .
pagnie; twee Schiltwachten boven by de Schotbalken van 24uuren.
en vijfSchiltwachten op de Punten , Nº. 4 , 5, en 6 yder een , en een
tuſſchen yder Cortine.
zet 10 Man als boven .
5. Poft, Weesper en 8 Man op de Amfelboom ,daar uyteen Schiltwacht van 24 uuren
Poort · Com . als boven .
pagnie , en noch 4 Schiltwachten op de Punten Nº. 7, 8, 9, en de Amſtel
brugh ofCortinc.
in 't Huys i Corporaalſchap , met een Schiltwacht van 24 uuren en
Patroille , als boven aan de Bywachten .
6.Poft,Huyszit. Reguliers Markt Corporaalſchap , Schiltwacht en Patroille als
ten -buys, iCom boven .
pagaic,
Admiraliteyts LootsSzet uyt een Schiltwacht.
i Corporaalſchap , enboom
8 Man aan de achter of Hannekens
.
3. Poft, Uyterfe s even als de voorgaande Poorten met een Schiltwacht op de Punten ,
Poort i Compagnic 2. No. 10, 11 , 12, en tuffchen de Corrinen als boven .
in 't Wachthuys 2 Corporaalſchappen , met een Schilewacht van
24 uuren voor de Corteguarde en doen Patroille oa haar By :
8. Poft ,Reguliers wachten als vooren .
Tooren , i Com . Weteringhs, Poort · Corporaalſchap zet een Schiltwacht van
pagnic, 34 uuren voor de Cortoguarde , en op de Punten No: 13 e 145
en tuſſchen de Cortinen en aan de Weteringhs Boom , yder een van
34 Uvre .

4. Poft
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. 85
12 de Poort 2 Corporaalſchappen in allesconform deUyterfe Poort met
9. Poft , Leyte Schiltwachten op de punten No, 15, 16, 17 , en hare Cortined yder
een .
Pourt i Com- de Bulleback -Sluys , Corporaalſchap met een Schiltwacht van
pagnie, 24 uuren voor de Corteguarde en op de punter No. 18, 19, metde
Corrinen yder een .
deHal2 Corpuraalſchappen met 1 Schiltwacht van 24 uuren voor de
10. Poft , We. Corteguarde en Patroille ain zijn 'By-wachten als voren.
Aterhal , i Com Catbuyzers Poort 1 Corporaalſchap met een Schiltwacht voor de
pagaie, Corteguarde, en op de punten en Cortinen van N '. 20, en 21 ,
yder een .
12
ideValbruggen,
Poort 2 Corporaalſchappen Schiltwachten in en aan de Poort en
als de Muyer Poort met Schiltwachten op de punten
11. Poft Hacr- en Cortinen van Nº . 22, 23 , en 24 .
lemmer Poort 1 't Blaeuw Hooft i Corporaalſchap met een Schiltwacht voor de Cor
Compagnie, teguarde co op de punten en Cortinen van No.25, en 26.
en bezet de Zoutkeets-boom met 8 Man en een Schiltwacht van
24 uuren daar uyt.
12. Poft Wet- S't Wachthuys 2 Corporaalſchappen met 1 Schiltwacht van 24- uuren
Indiſch Huys. voor deCorteguarde en Patroille aan haar Bywachten als voren.
Oude Stadtsherbergh reen Schiltwacht voor de Corteguarde van
i Corporaalſchap , 24 uuren .
en acht Man op de Bickersboom met een
Schiltwacht van 24 uuren daar uyt.

Ordre voor de 60 Compagnien Burgeren t'Amſterdam , op wat

dagh die hebben tewaken, en wat Poft een yder
dagelijks zal hebben te bezetten.
1672: Den 4 fuly Maandagh , en vervolgens om de vijfde nacht,
Wit , Jan Hulft , bezet No. 1 Stadthuys.
Oranje, Jan ten Grootenhuys, 1 Anthonis Waeghe.
Blacu , Hendrik Roeters , 6 Huyszitten buys,
Purper , Willem Bakker , 8 Reguliers Tooren.
Wit , Cornelis Abba , 10 Wefter Hal.
Groen , Hendrik Vaſtrik , 13 Weft-Indifeb Huys.
Oranje, Jan van Dijk , . Weesper Poort;
Blaeu i Adriaan deWeert , 9 Leytſe Poort, .

Geel , Egbert deVry , 7 Uyterfe Poort.

Groen , Pieter Verloo , pi Haerlemmer Poort .
Purper, NicolaasWitzen , 3 Kattenburgb.
Gel, Jacob Hinloopea de Jonge , 4 Mujer Poort.
Den s Fuly Dingbsdagb , en vervolgens om de vijfde nacht.
Purper , Pieter van Loon , bezet No. 9 Leytſe Poort.
Wit , Joachim Repdorp , Anthonis Waegla
Wit ', Dirk Tulp . 1 Stadtbuys...
Geoli Abraham vaBafien , 8 Reguliers Tooren .
L 3 Blacü ,
86 Binnelandtſe.Borgerlijke Beroerten ,
Blaeu , Jan Witſen , 10 Weſter Hal.
Purper, Jacob Boreel, 7 ſe Poort.
Ujler
Groen , Jacob van der Waeyen , 11 Haerlemmer Poort.
Groen , Jan Munter, 12 Weft- Indiſcb Huys.
Blaeu , Jacob Jacobſz Hinloopen , 6 Huyskitten buys.
Geol , Vincent vaa Bronchorſt , 5 Weeſper Poort.
Oranje, Leonard Ranft , 4 Muyer Poort,
Oranje, Caſper Pellicorne , 3 Kattenburgb.
Den 6 7uly Woensdagh , en vervolgens om de vijfde nacht.
Geel, Niclaas Opmeer , bezet No. 8 Reguliers Tooren .
Oranje, Dirk Boeliſz , 2 Anthonis Waigh.
Groen, Cornelis Graafland , 12 Weft-Indifcb Hugs.
Purper, Dirk van Outshoora , 9 Leydſe Poort.
Purper, Jan Six , * Uyterſe Poort.
Geel , Gerard Bors , It Haerlemmer Poort.
Wit , Jan van Erpekom , 6 Hwystitten -buys.
Groen , Michiel Popta , 10 Wefter Hal.
Wit , Cornelis Roch , 1 Stadt Huys.
Oranje. Artus Kool , 3 Kattenburgb.
Blacu , Ifaac yan den Heuvel , 5 Weesper Poort.
. Blaeu . Jacob van Nek Jacobſz , 4 Muyer Poort.
Den 7 Julii Donderdagb , en vervolgens om de vijfde wacht.
Blaen , Bernard Schellinger , bezet No. 8 Reguliers Tooren.
Wit ', Nicolaas van Waveren , 10 Wefter Hol.
Wit , Joan Blaeu , i Stadt Huys.
Groen , Hans Bontemantel , 13 Weft-Indiſch Huys.
Purper, Pieter de Graaf, 6 Huysmitten -bwys.
Groen , Willem Blaeu , 11 Haerlemmer Poort.
Blaeu , Jan Appelman , 2. Anthonis Weegh.
Geel , Pieter van Baſſen , 7 Vyterſe Poort.
Oranje, Jacob de Graaf , 4 Muyer Poort,
Oranje, Fredrik Berewouts , 3 Kattenburgb.
Geel , Abram Alewijn , 9 Leydſe Poort .
Purper, Pieter Schaap , 5 Weesper Poort.
Den 8 Juhi Vrydaglo , en vervolgens om de vijfde nacht,
Oranjo, Johannes Pollio , bezet No. ? Anthonis Waegb.
Wit , Jacob van Nek , 12 Weft-Indiſch Huys.
Blaes , Joan Huydekooper, 10 Water Hal.
Groen , Johannes Hudde, Haerlemmer Poort
Geel, · Rombout Hudde , 9 Leydſe Poort.
Wit , Cornelis Kloek , í Stadt Huys.
Oranje, Wefel Smit , 3 Kattenburgb.
Groen , Jan Geelvink , : 8 Reguliers Tooren .
Blacu , Ifaac Oyens , 5 Weeſper Poort.
Parper, Jan de Vries , 6 Hwyszitten -bwysi
Geel ; Rochus van deCapelle , 4 Muyer Poort.
Purper, Jan Corver, 7. Uyterſe Poort.
men
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. 87
De boo33. ordre is daar na /na gelegenhept deg tijdrs,berandert en vermindert:
men nam Amſterdam noch aan een dubbelt geial van Ratel-wachts , onder
conditie / datzp in týdt ban noot met haar geweer ook op de Wallen zouden
moeten komen/ boots wierden mede ( doch eenigen tijdt daar na ) alle klepne
Gemeentens onder den Schutter-Eed aan enomen / en aanſtondts1 dip Com
pagnien Ruyters upt vrywillige Burgersen Inge etenen opgerecht onderde Hee
sen DirkTulp, Out-Scheepen, Hendrik Hooft, Fiſcaalvan'tEdele Mog: Collegie
tec Admiraliteyt tot Amſterdam , en Jan van Vlooswijk , Heer van Maaren , en
Secretaris der Stadt Amſterdam . Men ozdineerdede Stads-Wallen met een zwaa
re Borſtweeringe en Banquet te omtrekfien / en de onaangevulde Bolwerken en
Gordynenmetaerde aan te bullen / daar toe de Burgers ,die op hare tijden van
de Wacht bebypt waren / dooz hare Officieren bp beurten wierden aangevoert;
en dapper geholpen van de grootſie Jongens tiptde berſchepden Wees-huyzen
als van Diaconen,van de Stadt,ban de Almoefleniers en van de Walfe Gemeente.
De Doops-gezinde , om dat haar door hare Kerkelijke Leeringen is verboden
het gebzuph van Oorlogs-Wapenen , toonden in plaats van dien haren yver eu
oprechte trouw booz de Stadt , met haar onvermoepelijken arbeyde in ' tozzen/
graben en hrupen / waar in zp dapper wierden aangemoedigt / dooz de Heeren
Regenten en Officieren , die zelfs de hand aan 'twerk floegen / en haar met
een goet Voorbeelde boorgingen : eenige zonden in hare plaatzen hare paerden en
wagens, om ’t werk te verhaaften . Alle Punten van de Walen wierden voor
zien met Beddingen voor 't Canon , met Vuyr-pannen , om bp Donker inde Grach .
ten te lichten , met ſchans-korven voo2 de Canonniers, met Sentinellen voor
de Schild -wachten , en met Logementen voor de Conftapels en Bosſchieters.
De Paſſagie over d'Amſtelbrug , die de gordijnen der wallen aan malkander
hecht / wiert met een Borft-weering berzehert / de Wallen wier den rondom bes
plant met 200 ſtukken , meeſtendeelzwaarMetaal Canon upo de Stads Magazijny,
waar toe alle gereetſchappen en koegels, fchroot, koel- vaten, lonten en Boskruyt
in gorde ordre en oberbloedt wierden aangebyacht / werdende het kruyt gebergt
onder de Aerde in bedekte Kelders, die daar toe wierden gemaakt : in alle de Bol
werken , die 27 in getal zijn / wierden zoo groote Lootzen ban planken opgeſla
gen / dat daar geheele Compagnien in konden legeren / hebbende elke Logie
gyue Soetelaars, diehet volk met alderhande Voorraadt, tot Rijnſe- en Franſe-wijn ,
mede konden gerieven. De Buyten - grachten wierden berdiept en van alle be
lemmeringe gezupbert. De Haerlemer Pcort bedehte men onder de opzicht en
't gebiedtvan de voorfz. Heeren Boreel en Witzen , op bepde de aankomften 300
ban den Hoogen -dijk als den binnen -weg met Retrenchementen , die berfterko
wierden met ſtorm -palen en palliffaden , gelijk mebe de Halve-maan , daar mede
men De Leydſe Poort ban bupten bergeelterde. Aan de water -kant wier den de
Stadts-Boomen wel verzozgt en bewaart doo, Burger-wachten.
Pau alderhande levens-middelen was deStadt overbloedig 000zzien ; maar als
300 door de langduprige drooghte , (de Welhe de haaſtige voortgangen van den
Vyandt merkijk haddebevozdert/ ) bpna alle Regen -bakken in de Stadt waren les
big gewozden / en dewijl men bjeesbe / dat de Vyandt de Stadt Muyden mede
Mochtin nemen/ ban waar men hetzoete water met Water -ſchuytenkon halen /
ala
8:8 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
als men daar om berlegen wag / goo wierden upt den Raad gecommitteert de
Heeren Hans Bontemantel en Nicolaas Witzen , om'ı zoet water te bezozgen /
die 3 of 4 groote Fluyt- ſcheepen van binnen lieten dicht en ſchoon mahen / en de
Brouwers-Schuyten en Slepers-paerden preſten / om in de Vecbt-ſtroom water te
halen / waar door 't gebeurde / dat 2 der zelver Schuyten met eenige paerden in
handen van den Vyandevervielen /die de zelve naar Uytrecht voerden ; En boots
Wiert niets beczupit / dat men tot verweering en onderhoudt nodig achte.
Terwoni men met alle deze voorzorging t’Amſterdam bezig was / gebeurde het
beklaaglók ongeluk , van den Hooft-OficierHaſſelaar , die tufeisen den 28 en 29
Junii, 1672. upr misverſtandt/ in 't doen bande Ronde over 't geven van 't Wacht
Woort, dooz een ber Burger ſchil wachten op die Stadts Wallen , dodelijk wiert
gewont / daar van Hy ooh omtrent een Jaar daar na is overleden als bzeder in 't
eerſteDeel van’tOntroertNederlande,en andere Hiſtoriſc beſchrijvingen ie zien is.
Mede wierde aldaac /op den tweeden July, 1672. (als Sijn Hoogheyt vooz Stadhou
der bpdieMagiſtraat aangenomen was ) alle de namen van de geene/ die hetEeu
wig Edict geichent hadden / upt het goude Boek gecheurt / en met een Kaers,
boorde volleVroedtſchap der 36 Raden opentil verbrandt ; en is aanſtong
een Oranjen Vlagge ban d'oude Kerks Touren afpefteken. Ook is daar / op
Den 5 July , 1672. een Notificatie afgekondigt / bp de welke /alle Franſe ( Onder
danen zijnde van den Koning van Vrankrijk) geboden wierden , binnen 24 uuren ,
die Stadt te ruymen , en niet wederom daar in te mogen komen , &c. Doch / dat
geen Herbergiers, na halt 10 uuren , geen gelagen zouden mogen zetten , & c.
i Amſterdam zijn noch afgekondigt / op den 10 Augufti, 1672.cwee Notificatien ,
d'eene ftelden ordre voor de groote Schepen , leggende voor die Stadt, om bina
nen de Waal te moeten in halen / en haar met gereedſchap tegen den Brandt te
moeten voorzien . De andere geboodt: dat men alle de Buomen ſtaande van den
Overtoom of tot aan de Stadt toe , en alle de Huyzen op den Overtoomſe wegh ,
van de Stadt oftot aan de Brug van't Peſthuys toe, binnen 14 dagen , zou moeten
af-houwen en breeken : Docy dit laatſte is dooz Sijn Hoogheyt , op verzoek van
de bewoonders en eygenaars , twee dagen daar na / noch upt gestelt / tot nader
ordre : Dan dit / er. De voornoemde Notificatien lan men in ' tbreede zien / in ' t
voozlj. Eerſte Deel bali't Ontroerde Nederlandt.
Mldusgeraakten de Hollandiſe Steden weberom allenrheng in haar vorigen
en ouden ſtande: gelijk ook in 's Gravenhage, daar alle Recht- Banken hadden ſtil
geſtaan / maar al den 20Junii, van't Raadthuys afgekondigt was / dat deHo
ven van Juſtitie , en 'tgeen daar aan dependeerde , nu weder als vooren , baar
Voortgang zouden hebben : 't welk ook van die Tijdt af begon ! en / ( doch
wat langzaam ) in haar vorigen ſtant geraakt zijn. Maer de Stadt Haerlem , hoes
wel van oudes bemuurt / was meer verlegen als ccu Hage, dic gonts bloot en
alleen met een Water-gracht omringet anas: (mer 00zzaken deden de Haerlem
mers bzeezen ; d'eene dat hare Stadt aan de Duynkant , en na den Hout toe / niet
onder Water gezet kon worden oine hoogte van 't Landt aan die zijde; d'ana
- dere / dat hun Stadt aan de Rivier het Sp.ren , na de Y-kant toe/ gcheel open lag
Daarmen inet bergrooting en graven van nieuwe Binnen - grachten tezig was ;
maarRelojusievon 't bozdereu ban 't Stadthouderſchap aan Sija Hoogheydt
mors
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 89
moedigde de Haerlemmer Burgery 300 dapper aan / dat zpmet eenig werk -volk
onvermoept aan den arbepdt zijn geballen / en d'openingen hebbengeſtopt / en
met ſtormpalen voorzien /en hicr en daar Bateryen gemaakt/en Gefchut daar op
geboert.
01 Ter Goude vatte men het werh van tegenweer op de bozdering van Sija
Hoogheye, met grooien dzift / en pver aan m; en zette de nicu begonnen werken
voozt / en verbeterde de oude / en men bracht bp / alles wat tot beſcherminge
en verdaediging nodig was. Maar terwylde Vyandt Oudewater had bemachtigt/
en deGraaf van Hoorn Poft gevat aan de Goe Jan Verwellens Sluys, waren ee
nige Heeren Gedeputeerdens ban Gouda derwaarts gegaan; en bevindende / dat
daar gebzelt van alles was, hadden aanſiontseemige wagens met Broot , Booter
en Kaes daar heenen gezonden / waar op 3p reſolveerden tot meerder zekerheyt
ban hare Stadt, op de aankomſten van Oudewater eenige werken te maken / tot /

welken epnde de Magiſtraat ( al borens de gelegenthept met den Ingenieur Hol

ſteyn beſchouwt hebbende ) ordonneerder aan bepde zyden van den Dijk , rupm
een Muſquet-ſchoot van de Stadt , Reduyten op te werpen en de gelbemetĠe
fchut te beplanten / werdende de Burgery bp deMagiſtraatverzocht, om bp beurs
ten daar aan te willen werken. Dit kreeg een goet begin / maar een ſlappen
boortgang/ weshalben die werken aanbeſteet Wierden / om boltrokken te werden /
en alzoo aan zeekere Commiſſariſſen was belaſt / om den Dijk tuſſchen Haſtrecht
en Slotwijker- fluys zoo berre te doen doo graben / dat de zelbe bp noot in kosten
tijd kon door geſtehen werden / om 't Landt te doen onder water lopen / ſtelden 3p
Daar toe alle nodige ordres , waar op de Boeren van Haſtrecht en andere plaatzen ,
dochbooznamentlik ban Stolwijk in groot getal aanquamen / meenende / dat
men den Dijk doopſteeken wilde ; 't welk zp aau de Commiſſariſſen viagende/ en
met eenen / of zp daar toe van den Prince van Oranjen laſt hadden , kreegen
geen antwoort tot haar genoegen ; waar op zp de Commiſſariſien aangreepen /
gevangen namenſ en met een Koets-wagen na Stolwijk weg boerben / werdende
eenige ſchooten met ſcherp na dezelbe gedaan ; doch zijn 18 hechtenis banwep
nige uuren , door laſt van Sijn Hoogheyt (300 men zepde ) ontſlagen / en des
avonts met een Koetſe weder tot Gouda gebracht.
Alle zullie en diergelijke onbecamelijkheden hielden met het Stadthouderſchap
ban Sijn Hoogheyt op , en de onvoltrokken Werken wierden over al met blijt
en wakkerhept aangegrepen en upt gevoert: in de Noord Hollandtſe Steden, en
voornamelijk te Enkhuyzen , moedigde de bozdering van Sijn Hoogheye niet
alleen de Burgers, maar ook hare Vrouwen , en Huysgenoten zoo dapper aan /
datzy bp beurten / als met Vaendels, na de Wallentrokhen / om die tehelpen
ſtellen in ſtaatvan volkomen tegenweer , waar toe ook de Vluchtelingen aldaar /
upt Gelderlandt en Overyffel mede (om dat zp voor hare Perſoonen en goederen
daar verzehertwaren ) zijn gebzupkt gewozden : als hier van in 't Eerſte Deel
ban't Ontroerde Nederlant breder gezept is. In Zeelantfcheen men uptnemende
over deze vozdering vanSijn Hoogheyt bermaakt en verbyolijkt /en men bont zich
daar ban zorg ontlaft/ en alle zwarigheden te boben gekomen / hoewel hozt daar
na / de Binnelandeſe Beroerten wederom aangevangen zön gewozden / als vol
gen zal. Zelfs den Hemel, die dus lang / met zulken uptnemende / en bp na /
me ong
90 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
ongehaoiden Droogte , der Vyanden aan agen ſcheen te begunſtigen / begon zich
nu mede te ontſluipten / en met Sijn Hoogheyts vordering , deze Nederlanden
met verzeu Regen , ( die daar hoognodig wag te oberſtozten . Da den Franſen
Koning zelfs /tot Zeyft, verſtaanbe/ dat Sijn Hoogheyeden Eedt gedaan / en
at Stadhouderſchap aangenomen had/ biak deg volgenden daaghs met zýn Leger
op / berlatende met eenen de Steden Oudewater , den 101 en Woerden , den
11 Julii, 1672.
Piet alleen bimen / maar ook bupten deze Vereende Provincien , ja zelfin des
Vyandts Landt , beſpeurdemen beenoeging ober 't Stadthouderſchap van Sija
Hoogheyt, want d'Heer Keurvorſtoan Brandenburgh was 300 haalt hier van
niet verwittigt / ofcrkende deze Weldaadt aan zijn Neef gedaan / doo, een Brief
aan den Staat geſclzeben / met aanmerkelyke uptoļukkingen ban zijn gunſt en
bernoegen /zondevan dezen inhoud:Dat Hy met zonderlinge Vreugde hadverſtaan
hoe zijn Neef d'Heer Prins van Oranjen was verheven in alle deWaerdigheden
van zijne : L : Voorouders , zullende Godt hertelijk aanroepen , datHydeze
keylzatne Reſolutie , ten beſten van den Staat , en tot des zelfs Voorſpoedt , en
zekerheyt wilde laten gedyen , met vaſte hoop , dat Sijn Hoogheyt al de Deugden,
goedthartigheyt, kloekmoedigheyt, wakkerheydt, en goede beleytvan deszelfs
H: L: Voorouders, tot Dienſt van den Staat aan geërft zullen zijn : door welkers
verheffing zijn Doorluchtigheyt op nieuws verplicht was om het gene dat van Sijn
Hooggedachte Voorouders met haar Bloedt verkregen was , met opoffering van
het zijne, zoude trachten te bewaren , en herſtellen , & c.
Wigoo ontftont zelfs in Engelandt ('t geen met den Vereenden Staat doenmaals
In vinnigen Oorlog bzande )niet alleen aan 't Hof , maar ook onder de Gemeen
te , een ongemeeneverheuging , 300 haaft den Jongen Heer van Rede van Renſ
woude (doo Sijn Hoogheyt bpzonderlik daar tue afgebaerdigt) aldaarde tö
bing ban 't Stadthouderſchap van Sijn Hoogft-gedachte Hoogheyt overbracht.
Want hier doo?Wiertin Engelandt 300 wel als hier te Lande eenige hoop gefchept
van een gewenſchte wederzijdſe Vrede: te meer derbijl den Engelfe Koning ,die
mede/ gelyk den Keurvorft van Brandenburg Oom ban Sijn Hoogheyt was in
de volgende Miſſive aande zelve eenige genegenthept daar toe / ſcheen te betonen /
Hoewel het noch meer als anderhalfjaar , aanliep 7 al eer die gewenſchte Vrede
zich vertoonde : Den Briefwag van den volgenden inhoudt.
Miffive van Sijn Majeſteyt den Koning van Groot Brittanjen ,
aan Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranjen , Uyt
Withal den 28 July, 1672 .
YN NEVE.
M .
Monſieur van Reede , my hebbende rapport gedaan van den quaden ſtaat ,
daar inneGy zijtgebracht , ben daar over zeer gevoelig geweeſt , maar ' gene my
allermeeft, bedroeft, is , dat Gyfchijnt te hebben een apprehenſie , als of ick min
der zorge , en affectie voor U hadde als voordezen , Ik bidde , datGygelieft ver
zekert te zijn , dat het zijn apprehenfien zonder eenig fondament, en buyten
alle reden , maar daar -en -tegen dat ik hebbe de zelve tedere genegentheydt , en
het
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 91
het zelve reſpect voor U Peſroon dat Ik oyt gehadt hebbe , zoo ten opzichte van
U eygen waerdigheyt, als ten reguarde van's bloedt , daar van Wybeyde parci
ciperen ; ooken hebbe Ik noytvergeten eenige van de minſte goede diensten , die
1 U Vader in zijn leven my heeft bewezen , waar van deverbinteniſſen altijd zullen
blijven gegraveert in de grondt mijns herten. Gelieft doch te gelooven , alhoewel
den jegenwoordigen toeſtant van zaken My niet en heeft toe-geiaten met U te
mogen correſponderen , en mijn deſſeynen en tractaten te communiceren , dat Iko
in alle handelingen , die Ik hebbe aangegaan , met den Alder -Chriſtelijktten Ko
ping altijd hebbegetrachtUweintereſſen te avanceren , zoo veel als het de natuur
van de handelinge eenigzins heeft konnen toelaten . De inſolentien en continukle
machinatien tegen my van die gene , die eenige tijdt herwaerts zoo grooten directie
hebben geladt aan 't Gouvernement der Vereenighde Nederlanden , hebben my
genoodzaakt my te moeten verbinden met den Alder-Chriſtelijkſten Koning ( de
welke ook heeft het zelve ſubject van klachten tegen haar ) ten eynde alleen wy
zouden mogen ter neder werpen de onverdragelijke grootsheye der Louveſteynie
Factie, en ons te verzekeren voor diergelijke infulte ofbeſpottinge. Het vertrou .
wen dat Ik hebbe op de vrientſchap van d’Alder-Chriſtelijkſten Koning, deaffectie
die hy voor U Perſoon heeft , en zijne averſie tegen de gene de welke haar ge
coont hebben te wezen mijne Vyanden zoo welals d’uwe, belooven my een goe
den uytflagh van alle deze verwerringen in U reguard ; En in cas d'Inwoonderen
van die Provintien in tijdrs hadden geconſidereert haren misflagh , en aan U had
den geconfereert de zelve authoriteyt en digniteyten , waar mede uwe Dooriuchte
Voorvaderen zoo lange tijt , en zoo waerdighlijk voorzien zijn geweeſt , zoo zou
de , zonder twijffel, gemelten Alder-Chriſtelijkſten Koning en wy gebleven zijn
in een volmaakt en vertrouwde vriendtſchap met de voorfz. Provincien. Niet te
min ik ben vry voldaan van't gene de Gemeenten van die Provincien nu onlangs
hebben gedaan , U verkooren hebbendetot harenStadthouder. En als Ik zal gezien
hebben , dat de affaires gebracht zijn in alzulken ſtaat , dat het niet meer zal zijn
in de macht van de zelve Violence factie of van een andere , alzoo wel malitieuſe,
om te diffolveren en vruchteloos te maken't gene men als nu heeft gedaan , en dat
Ik zal konnen mijne Onderdanen bevryden van de oppreflie en injurien , die zy
zoo langen tijdt hebben moeten lijden , zoo zal iktrachten te protegeren U en Uwe
Vrienden , en al mijn kracht inſpannen by mijn Schoon -Broeder , den Alder
Chriſtelijkſten Koning, om zoodanigen eynde aan deze verwarde zaken te geven ,
dat de geheele werek zal konnen zien de particuliere zorge , die ik drage voor U
perſoon , en wat reguard ik om Uwent wille zal nemen voor het intreſt van de
voorfz Provincien . Eyndelijk kan ik U verzekeren , en Gy zult vaſtelijk moc
ten gelooven , dat ik altijd hebbe alle bedenkelijke goedeinclinatie en intentie ten
Uwen beſte , die Gy zouder konnen wenſchen , en die t'allen tijden zullen konnen
betuygen , dat ik ben en zal wezen , Mijn Neeves
U wel geaffectioneerdeOom ,
En was ondertekent CHARLES RÉX.
Ondertuſſchen dat d'Heer Joan de Wit , Raadt Penſionaris van Hollandt en
Weſt-vrieslandt, ter oogzaak van zijne ontfangen wonden ( hier boren beryaalt )
12 2 zijn
 92 Binnefandrſe Borgerlijke Beroerten ,
zijn Huys en Kamermoft houden / wierdender menighteban Paſquillen , Schimp
ſehriften en Blauwe Boekjes , ten laſtevan Hem , en zijn Broeder , den Ruart ban
Putten , gebzubt / en uptgegeben / waar in menHaar enharen Aanhang noems
den / de Witte gebroedczels , de Loevelteynſe Pactie, Verraders van 't Vader
Landt , &c. en vorders den Raadt Penfionaris de Landt- en den Ruart de Water
Prins genoemt wierden / en daar zommigen dan noch bp ſtelden den Heer Pieter
de Groot,dle zp met den Tijtel ban Makelaar van 't verkofre Nederlant , bercerden .
Older alle deze / wag een vinnig Blau Boekjen , dat d'Heer Penſionieris zijn
lydrzaamheytte boven ging / want hoe geduldig Hy in deze beſchuldingen was /
en voe wepnig de Paſquillen bp hem geacht waren / kon Hy evenwel niet vera
diagen / dat men hem beſchuldigde 7 zich met deSecreete Correſpondentie -pen
ningen ,berrijktte hebben ſchreef daar ober / op den 12 July, 1672. aan Sijn Hoog
heyde, als Stadthouder , zendende het Palquil baar nevens / waar op Hy ontfing
die ter bolgende
Antwoort van Sijn Hoogheyt den Heer Prince van Oranjen ,
in dato den 22 July , 1672. op de Miſſive van den Heer Johan
de Wit , aangaande de Paſquillen op zijn Perſoon en Deroic
omtrent de Legers van den Staat.
Mijn HEER ;
Ik! hebbe t'zijner tijdtwelontfangen Uw Ed: Milive van den twaalfden dezes , en
het Paſquil daar gevens gevoegt; Ik zoude niet naargelaten hebben daar op eer
der te antwoorden , indien mijn veelvuldige occupatien my daar in geen beletzel
gedaan hadde, ik kan Uw Ed: wel verzekeren , dat ik by my altoos bebbe ver
acht uytſtroyſelen , die op die manier waren gedebiteert , alhoewel ons Luyden ,
en ik zelfs door Paſquillen , blaeuwe Boekjes, en diergelijke nieuwigheden hebbe:
moeten lijden , en dat die in ons reguarde met een groote Licentic ea ſmaak zijn
gediſlimineert en gerecommandeert geweeſt.
Op de twee Politiven in de voorfz .Uw Ed: Miſlive vervat , rakende eerſtelijkde
penningen van de Secrete Correſpondentie by Uw Ed:gemanieert:En ten tweeden
de weynige zorge die Uw Ed : zoude hebben gedragen voor het Leger te Lande;
Kan ik Uw Ed: niet anders antwoorden : als dat van de eerſte Pofitiven gants geen
kenniſſe in 't minſte en hebbe , en dat de Heeren Gecommitteerde Raden , als
. Uw Ed: wel remarqueert , daar omtrent het beſte getuygeniſſe konnen geven.
Maar wathet tweede aangaat , zoo en mach, en derve daarom ook niet twijfelen
of Uw Ed: zal alle zorge hebben gedragen , dat de Legers van den Staat, zoo te
Water als te Lande , zoo veel naargelegentheytvan tijden en zaken heeft konnen
geſchieden , in poſtuur zijn gebracht, om den Vyandt te mogen refifteren. Doch
Uw Ed: kan licht begrijpen dat het my onmogelijk is te particulariſeren , wat aan
't Leger te Lande heeft gedeficieert, en watzorge tot ſuppletie van de zelve defecte
gedragen is , of op zijn tijdthadde konnen en moeten gedragen worden , of aan
wie het zelve mach hebben gemanqueert, door dien ik in dezen zeerCalumnieuſen
! en ongelukkige tijden , door zeer veelezaken worde gedeſtraheert, en mitſdien
my het onderzoek van gepaſſeerde de zaken zoo weynig als het mogelijk is , mach
be
 in Hollandt enZeelandt voorgevallen. 93
bekommeren , en midtſdien de juſtificatie die Uw Ed : in de voorfz. Miſlive varf
my deſidereert, beter gevonden zal konnen werden uyt de actien van voorzorge y
die by Uw Ed: zijn gedaan.
Ik wenſte andere gelegentheyt te hebben om te konnen betwygen , dat ik ben
M YN HEER ,
Uw Ed: Dienftwillige Vriendt
In's Graveobage den 22 July , 1672. G. H, PRINCE d'ORANGE.

Maarden Heer Raadt Penſionaris fan de Wit , zich zelven van dezeLaſter der
Secrecte Correſpondentie- penningen, geheel willende zupveren /zont ( geduuren
de zyne boorfz. onpaſſelijkheyt) cen Memorie aan de Vergaderinge der Groot
Mog: Heeren Staten van Hollandt, gelijk die hier is volgende / met de reſolutie
en verklaringe op de zelve.

Extractenuyt de Reſolutien van de Heeren Staten van Hollande

en Weſt-Vriestandt , in haarEdele Groot-Mog:Vergadering
genomen , op Woenſdagh den 20 July , 1672.
Ister Vergaderinge geëxhibeert zekerMemorievan denHeereRaadt-Penſiona
ris de Wit , rakende het maniement en dediſpoſitie over de Penningen tot Sea
creere dienſten en Correſpondencien geaffecteeri, hier naar van woorde te woorde
geinſereert.
Edele Groot-Mog: Heeren ;
Et ingeleyde Paſquil my door yemant van mijne Domeſtiſcquen toegebracht
Calumnien en Verdichtſelen niet beter kan doen verdwijnen , en verydelen als
met de zelve zimpelijk te verachten , en die zich geenzints aan te trekken ; dewijle
nochtans in 't zelve Paſquil influeert een feyt of politif , namentlijk , dat ik gedue
rende den tijde van mijne bedieninge , grootezommen van Penningen jaarlijks tot
het onderhouden van Secreete Correſpondentien zoude hebben getrokken , en
daar mede ontrouwelijk gehandelt , het welk ik bemerke dar ftoutelijke en affeu
fantelijk voort gezeyde werdende, by veelen ingreffie of geloofvindt,voornamento
lijk op't fondament, dat by zoo verre het voorſchreve gepoſeerde feyt niet waar
mochte zijn , het contrarie van dien wel zoude werden aangewezen ; En nade.
maal ook zelfs veele Regenten compoſerende de Ordre van de Ridderſchap en de
reſpective Vroedtſchappen in de Steden , voornamentlijk die geene die het Colle
gie van de Heeren Gecommitteerde Raden noyt bekleedt hebben , onbewuſt kon
nen zijn , ofik ter zake van de voorfchreve Secreete Correſpondentien oyr eenige
en hoedanige maniantie van Penningen of directie mogen hebben gehadt ; zoo
hebbe ik in dezegelegentheydt dat ik, mits de Quetſure in mijne Millive van den
22 dervoorlede Maande vermelt, en een kleyne indiſpoſicie de zelve noch accom
paignerende , my niet: Perſoonelijk in de Vergaderinge van Uw Edele Grooth
Mog
m 3 o
 94 Binnelandiſe Borgerlijke Beroerten ,
Mog: op 't voorfz. gepoſeerde feyt in oprechtigheyt en waarheyt by dezen fchriften
lijk te berichten , dar de Heeren GecommiteerdeRaden my in den aanvangh van
mijn bedieninge, naar het Exempel van mijne Voorzaten ; eenige penningen tot
verval van de onkoften der Secrete dienſten en correſpondentien hebbende willen
in handen ſtellen , ook na mijne memorie gedraaght , eer en bevoorens de ordre en
forme daar omtrent zedert geobſerveert uyt gedachten en in practijcque gebracht
was , albereyts eenige weynige penningen ten dien fine in handen geſtelt gehadt
hebbende , ik die zake by mijn zelven nader overwegende , en van dien tijde af al
reflectie makende op den ſuſpicieuſen aerdt van deze Natie ,en my met het manie
ment van Gelt geenzints willende chargeren , daar op eenige andere ordre en for
me uytgedachthebbe , die ook van die tijdt af tot nu toe geobſerveert is geworden ,
in maniere als hier onder particulierlijk zal werden verhaalt , zoodanigh dat ik van
omtrent den aanvangh van mijne bedieninge , noyt eenige penningen tot Secrecte
Correſpondentien of anderzints hebbe begeeren t'ontfangen of re manieren , en
zulks ook in alle de zelve rijdt noyt eenige zommen ten dien fine ontfangen of
gemanicert hebbe, zoo als de Heeren Gecommitteerde Raden zoo wel die jegen
woordigh in bedieninge zijn , daar van ook eenigen het Collegie meermalen be
kleedt hebben , als die geene die voor dezen geduurende de voorſchreve tijdt in 't
Collegie Selfie gehad hebben ( buyten welker Gecommitteerde Raden expreſſe
} Reſolutie en Ordonnantie gcenepenningen uyt-gegeven ofaan eenige Ontfangers
in reekeninge geleden konnen of mogen werden)en voorts alle andere door wel
kers handen de depefchesofde penningen zelfs zouden hebben moeten paſſeeren ,
des haar tot nader ſatisfactie en geruſtheyt geverght werdende , alle eenſtemmelijk
in oprechtigheyt en waarheyt zullen moeten verklaren , dat ik , hares wetens , ge
duurende den tijdt van haar luyder reſpective bedieningen , noyt eenige penningen
tot Secrete dienſten of Correſpondencien ontfangen of gemanieert hebbe, maar is
het met de voorfz. zake zoodanigh gelegen , dat toc de Secrete dienſten en Corre
{pondentien geaffecteert en in den ordinaris Staat van Oorloge cot lafte van deze
Provincie uyt getrokken is geweeft een Poft van 2000 Caroli guldens termaand ,
makende 24000 guldens in 't Jaar,van welkezomme voor een gedeelte gediſponeert
is geworden by haar Hoog -Mog: ofCommiſſariſſen van de zelve toteenige Secre
te beſoignesgeauthoriſeert, zomwijlen ook wel , doch zelden , by U Edele Groot
Mog: Zelfs, en voorts voor een gedeelte by de Heeren UEdele Groor.Mog: Ge
committeerde Raden ; en zijn de voorſz. Secrete Correſpondentien , voor zco
veel de zelve aan de gemelte HeerenGecommiteerde Raden toe betrouwt zijn ge
weeſt, zoodanigh gedirigeert geworden , dat de Perzoonen tot uytvoeringe van de
zelve by's Collegie of by Commiſſariſſen van 't zelve , of ook wel zomwijlen by
my door laſt van 'tCollegie, gediſpicieert en uyt gevonden geweeſt zijnde,metde
zelve is geconvenieert, ofook wel by Reſolutievan't Collegie vaſt geſteld wat de
zelve Correſpondentienvoorde moeyte van hare Correſpondentien , mitsgaders
voor de Reys-koſten , Teer-koften , Vacarien en alles anders niets uytgezondert ,
zouden komen te genieten 'sdaags, 'sweeks, 's maandis, ofook weljaarlijks, jo
gevalle te gemoet gezien wierde dat haren dienſt een langen tijdt gebruykt zoude
werden , dat 't zelve alzoo voorgegaan zijnde , aan de voorfz. Correſpondenten
1

of aan die gene die van de zelve alhier daartoe waren verzocht , gelaftofgeauthori
ſeert,
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. ‫وفي‬
ſeert ,, terhanden geſtelt zijn de Ordonnantien ofAden van uytgave , zoo diege
noemt worden , over de zommen die zy-luyden van tijde tot tijdt hadden verdient,
mitſgaders ook over de penningen die men zomwijlengoedt gevonden heeft haar
by avance of anticipatie terhanden te ſtellen , op welke Acten van uytgave den
Ontfanger Generaal aan de voorfz.Correſpondentien of hareGeauthoriſeerden als
vooren , de penningen van rijdt tot tijdt aangetelt heeft , welke Ordonnantien en
Aden van uytgave ook noyt anders als op voorgaande Reſolutie en ordre van de
HeerenGecommitteerde Raden gedepeſcheert,en dan noch wederom by drie Hee-
Ten van't Collegie onderteekent geworden zijn ,behalven datook daarvan noch ce
nige Jaren herwaarts door de Secretaris in een Secree: Regiſter Reſolutic geëxten
deert is , met uytdrukkinge van de Namen der gener tot welker behoeve de voorfz .
Ordonnantien of Aaien van uytgave werden geſlagen ; En meyne ik , naar een
groſſiere overſlagh , Uw Edele Groot-Mog: wel te konnen verzekeren , dat die
penningen t'mijnen by dezen ofmet mijn kenniſfe by de Heeren Gecommitteer
de Raden gereſolveert zijn uytgegeven te werden , ofuytgegeven zijn tot Secrete
dienſten ofCorreſpondeoricn , geen 6oco guldensjaarlijks, 't eene jaardoor 't ander
gereekent , zullen komen te bedragen ; In voegen dat ik , volgens de ordre van
t Collegie , wel doorgaans hebbe gehadt de laft en directie over de voorfz. Correſ.
pondentien , zoodanigh dat ik de Correſpondentien , volgens goetvinden van de
Heeren Gecommitteerde Raden , van tijdt tot tijd voor haarvertrek by monde ,
en vervolgens by Brieven , hebbe geinftrueert wat haarte doen ſtondt : Dat ook de
Brieven van de zelve Secrere Correſpondentie doorgaans aan my zijn geaddreſſeert
geworden , maar dat ik , geduurendealle de voorſz tijdt, noyt heller of penning ter
zake van dien door mijne handen hebbe willen laten gaan , en dien volgensook
noyt heller of penning ter zake van dien , door mijn handen gegaan is ; Alle 't wel.
ke in oprechtigheyt en waarheyt naar zijn gewiſſe en Conſcientie verklaart en beo
tuyghtdie gene die is en altijdts zal blijven .
Onderſtont
Uwe Edele Groot-Mog. onderdanige
en Getrouwe Dicnaar,
Geteekent
Hage den 20 July , 1672. JOHAN deWITT.
Waar op gedelibereert zijnde , is goedt gevonden en verſtaan , dat d’Heeren
Gecommitteerde Raden nochmaals, in gevolge van voorgaande Refolutie van da
teden 12 dezes, zullen werden verzochtien gelaſt',gelijk de zelveverzocht engelaft
werden mits dezen , by een Acte te verklaren , of den voornoemden HeereRaad
Pepſionaris , hareswetens , eenige penningen tot Secrete dienften en Correſpon
dearien ontfangen heeft.

Ver
 and tſe lijke eroerten
96 Binnel Borger B ,
Verklaringe van de Gecommitteerde Raden , wegens
de zelve Correſpondentie -penningen.
Saturdagh den 23 Fulii , 1672.
ISSter Vergaderinge gelezen zekere Verklaringe by de Heeren Gecommitteerde
Raden , in gevolge en tot voldoeninge van haar Ed: Groot-Mog: Reſolutien in
datis den twaalfden en twintighften dezer loopende maandt reſpective gedaan en
gegeven , nopende het Maniement van Secrete Correſpondentie- penningen , in
voegen en manieren als de zelve hier volgt geinſereert.

D omme tevoldoen de begeerte en vrage van haar Ed: Groot-Mog: vervat in

der zelver Reſolutie van den twaalfden dezer lopende maandt, verklaren niet te
weten dat den Heere Raadt- Penſionaris de Wit , geduurende den tijdt dat de
zelve Gecommitteerde Raden reſpectivelijk in haar Ed: Groot-Mog: Collegie
ſelfie gehadt hebben , eenige penningen tot Secreete dienſten en Correſponden
tie ontfangen heeft. Gedaan in den Hage onder het kleyne Zegelvan denLande ,
by alle de Heeren haar Ed: Mog : Collegie compoſerende, den Heere van Swijn
drecht, om de Verwandtſchap met de Raadt-Penſionaris, buyten geſtaan hebben
de , den 22 Junii 1672.
Onderſtondt
Ter Ordonnantie van de Gecom
micceerde Raden.
En was geteekent , SIMON van BEAUMONT.
Waar op gedelibereert zijnde, is goedt gevonden en verſtaan dat de voorſz Vera
klaringe gezonden zal worden aan den Præſident en Raden van den Hove, omme
te ſtrekken tot der zelver naarichtinge.
Accordeert mette voorfz. Reſolutien .

d'Heer Pieter de Groot, voor degen Ambaſſadeur wegens den Staat der Vereen
de Nederlanden bp den Koning van Vrankrijk , en laaiftgebzupkt tot den Vrede
Handel met hoog -gemelten Koning in zijn Leger , geraakte nu meer en meer /
in ongunſt der.Ingezetenen , en voornamentlijk te Rotterdam , alwaar Hy doen
maals mede eender Heeren van deMagiſtraatis geweeſt ; en van wien hier bos
cen Pag :67 , en elders geſproken is. Den voorís. Vrede-handel inet den Francen
Koning nu te niet gelopen / en in plaats van dien / een nieuw Tractaat tuſſen den
Hoog-gedachten Koning en de Gezanten van den Koning van Engelandt op ges
richt zgnde ; 300 hebben de Wel-gemelte Engelſe Gezanten het zeibe / doozeen
Brief aan Sijn Hoogheyt d'Heer Prins van Oranjen ( die zy wiſten dat dooz hare
Ho: Mog: gevolmachtigt was / om te handelen / en metEngelandteflupien )
bekent gemaakt / en de Conditien overgezonden / gelijk die te lezen zijn / in 't
Eerſte Deelvan 't Ontroert Nederlandt,
1
 3

in Hollandt en Zeelandtvoorgevallen. 97
Wis nu Sijn Hoogheyt met de voornoemde Conditien in de Vergaderingvan
hare Ho: Mog: de Heeren Staten Generaal binnen quam / gepde Hy zwarighept
te maken / om zijn Advijs ( daar toe Hy verzocht was ) over de zelve te willen
geven / om redenen / dat 'er eenige upt deLeden tegenwoozdigh waren die Hy
oozdeelde / dat geen kenniſle daarban behoozden te hebben : d'Heer de Groot,
( aidaar mede zijnde/ ) niet twijffelende / of Hy wiert daar mede gemepnt / ging/
met d'andere Hollandtſe Gedeputeerde ban daar / naar hare Ed: Groot-Mog:
Vergadering, om van haar Ed: te weten /Wat zp op deze Sijn Hoogheyts Propoli
tie geliefdente hebben gedaan :Waar dvor Hy gelegentheptgaf dat Sijn Hoogheyt
boozt boer / zeggende / dat nu die Perſoon , die Hem in dewegh was upt ge.
gaan zijnde/ Hynu geen meer zwarighept maakte / om zijnAdvijs bekent te
malien over de Vrede- Tractaten , aan Hem toe gezonden ; 't welk wag / Dat
Hy zijn goedt, en Bloedt voor 't Vaderlandt aan boodt, en zich zelfs liever in ſtuk
ken wilde laten kappen ,dan op zulken voet te handelen ,en zoo ſchandelijk een Vre
de te ſluyten ,' waaraan men nooyt meer behoorde te gedenken , veel minder daar
van te ſpreken , & c.
Eenige Heeren ter Vergadering van hare Ho: Mo: bonden Haar zelf ontruſt /
daar over dat Sijn Hoogheyt die Perſoon , die in archwaan bp hem ſtondt / niet
kpzonderlijk genoemthad : Hier over fielden die van Haerlem , des anderen
daags, in de Vergadering der Staten van Hollandt vooz / dat menSijn Hoogheyt
behoozde te verzoeken / om die Perſoon of Perſoonen te willen bekent maken
om wieng wille / Hy zýn Advijs doenmaalg niet had geradengebonden te upten ;
om daarop vojders te doen nabehooren. Øier op wiert befloten / dat men Sija
Hoogheyt, doo Gedeputeerdens van Haerlem , Delft, Gouda, en Hoorn zou
doen verzoeken / dat Hy de Perſoonen die bp hem berdacht waren / geliefde te
noemen /met het geene dat tot haren laſtzou mogen ftrekken. Deze Heeren dan
met Sijn Hoogheyt hier over gehandelt hebbende / deden daar van / op den23
July ,1672. aan zekereCommiffariſen verhlaring/als dat Sijn Hoogheytzepde/dit
Verdachte Perſoonen (om wiens tegenwoozdigheptHy laatſt ter Generaliteyt, zijn
Advijs niet had willen upt ſpreken ,was geweeft/ d'Heer Pieter de Groot, en dat
de Redenen waren/ dat Sija Hoogheyt mepndel dat dien gedachten Heer Hem
alte berre / en berder met Vrankrijk had ingelaten /als Hem gelaſtwas geweeft.
De boomoemde Heeren ſtelden hier op voor / dat men den Heer de Groot
behoozde tezommeeren / dat Hy andermaalzijn verhaal rakende de aanbiedingen
den Koning van Vrankrijk gedaan /in de Vergadering der Staten van Hollande zou
komen doen / 't zp in tegenwoozdighept van Sijn Hoogheyt , of anders 't boo ? 3.
Verhaal aan denzelbente behandigen ; als ook meteenen / dat te overwegen
met zijne Volle macht hem daar toemedegegeben / en dan / na den uptbal dezer
zahen/ met den Heer de Groot verder te procedeeren : maar de Heeren Staten
van Hollandt en Weſt- Vrieslandt vonden dit doenmaals niet geraden / en vera
klaarden vernoegt te zijn / met het Bericht, dat meer -gemelten Heer , op den
: July , 1672 , in hare Ed: Groot-Mog: Vergadering hadde gedaan : Wanneer
Hy ook op den zelven dag ,ban deze zijne Commiſſie verzocht ontſlagen te zijn/ en
pozberg op zyn dagelijks Derzoek den 8 July daar aan volgende / ooh ontſlagen
wiert. Te meer / dewji men oozdeelde / en ook klaarblytelijk zagh / dat het
Van
98 Binnelandtſe Borgerlijke Beroertett ,
Vaderlandt in vzp beter Staat was gekomen /als ten tijde dat de Handeling begons
nen was / 300dat de noodt nu 300 fterk niet meer neep alste voren /en dat winſt
ban tijde , beel gewonnen wag. Doch de ontſlaging der Commiſſie bp hare Ho:
Mog:de Heeren Staten Generaalaan den voo2fz.Heer de Groot tot deze Vredehan
deling verleent/was noch niet toegeſtaan doen Hyupt dezeLanden vertrohken is.
Deze / en andere Voorvallen , gelijk die te Rotterdam , (alwaar den Heer de
Groot in'tafkomen van't Stadthuys meteen mes gediepgt wiert / als hier vos
ren bechaalt is ) deden den boonoemden Heer voor een groot onheyl beduchtzijn /
daar over Hyte rade is gewozden / zich zelfs / met zijn Huysgezin upt Hollandt
te begeben : Vier toe hielpen ook niet wepnig / eenige BlauweBoekjes, of
Lafter-ſchriften ,als den EeuwigenEdik,en d'ontdekte Ambaſſade van de Groot& c.
door de welke de Gemeente van Hollandtniet wepnig tegen Hemberbitterde. Hy
is dan den 23 July , 3672. in alle ſtillighept van Delfshaven , met een schip of
Jacht af gevaren / onder voorgeben / dat Hy , ten dienſt van 't Lande, wederom
in Ambaſſade bertrok / maar zetten zijn cours na Antwerpen , alwaar aanges
komen zijnde / zond Hy af den volgenden

Briefvan de Heer, en M*. Pieter de Groot, aan de Ed:Groot-Mog:

Heeren Staten van Hollande en Weſt - Vrieslandt , &c. .

EdeleGroot-e MogendeHeeren ;
Yn Heeren. Ikhaddewel gehooptenook vertrouwt, dat ik eenmaal ontſla
Sweden , en vervolgens aan dat van Vrankrijk , met een onvermoeyden yver , en
niet zonder detriment van mijn geringe middelen en geſondtheyt hebbe bekleedt,
het weder van mijn zwakke leven geruſtelijk in mijn Vaderlandt zoude hebbe mo
gen voleynden , niet twijffelende ofde getrouheyt van mijne dienſten , die ten
vollen konnen blijkken , uyt de Advijſen , die ik geduyrende de zelve mijne Am
balladen , weekkelijke aan U EdeleGroot-Mog:hebbetoegezonden , zouden my
de gunft van de Regeeringe , en de genegentheyt der ingezetenen zoodanigh heba
ben verwekt , dat ik geen anderehulp , byſtandt, en verzeekertheyt als die , tot
mijne veyligheyt zoude van noode hebben ; Maar ik heb , Godt betert, en vergeve
den geenen , die daar van ocrzaak zijn , meer wreetheyt en verwoetheyt in het
midden vanmijn Vaderlandt, en in de Stadt van mijne Geboorte', daar ik mijns
wetens, noyt eenigh Menſch , deminſte reden van misnoegen hebbe gegeven ,
gevonden , als ik geloove oyt tuſſchen Luyden van eene en de zelve Natie zijn
gepleeght geweeſt. Mijn Huys is verfcheydemaal, zo by dagh als by nacht aangeraſt,
mijn Dienſtboden zijn langsdeſtraat gelieept,mijn Kinderen gedreygt, en ik zelve
op een Sondagh , geduyrende de Predicatie , komende van hetStadthuys, en dien.
volgende in mijn functie , zoodanigh met bloote Meffen aangeranft, dat ik niet
als door de genadige hande Godes, uyt hetgevaar vaneenonvermydelijke doodt,
zoo hetgeſchapen was , kan geſeght werden , verloft tezijn. En noch Edele Groot
Mog: Heeren ,en hebben my aldeze periculen noyt bewogen , om mijne veylig
heyevoor den dienſt van hetLandt te prefereren , ofmijnLichaam en Leven ec
nigh
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen . -99
nighzints te ſparen , zoo langh als ik heb konnen gelooven , dat mijn geringen
dienſt haar nur konde zijn , ofdatter meer uytſinnigheyt , als opſet met dit onſtuy
mige werk gemengt was : oordeelende altijdt, dat het de plicht van een trouw
Regent is , de gemeene onbeylen van den Staat, door gemeene beraadtlagen en
kloekmoedigheyt tegen te ſtaan. Maar na dat ik uyt de Rapporten en Propoſitien ,
die op den twintighften en een -en - twintighften der verlede Maandt , in UEdele
Groot-Mog: Vergaderinge zijn gedaan , evidentelijk hebbe konnen merken ,dat
men het generaal gevaar, in een particulier wilde veranderen , en door het expo
neren van mijne Perſoon , een ſacrifice aan de Gemeente wildedoen : zoo heb ik
gelooft , dat het gene tot noch toe in my voor een ſtanovaltigheyt van gemoet had
de konnen paſſeren , voortaan vooreen zorgeloosheyt en onvoorſichtigheyt zoude
gehouden werden , en dien volgende gemeent dat ik ſchuldigh was , zoo ten op
zichte van mijn Familie, als totdefentie van mijn eer , my uyt de handen van mijn
Vyanden te onttrekken , en zoo langh uyt de wege te houden , tot dat ik my buyten
pericul, wederom in het Vaderlandt zoude konnen begeven , en den dienſt van
Uw EdeleGroot-Mog: na mijn ſchuldige plicht'en vermogen waar nemen. Ik heb.
be dan mijn retraitte in het Koning Brabant genomen , met intentie van mijne
veyligheyt verder te zoeken , zoo het my daar te bangh werdt gemaakt , daar ik die
beſt en buyten opſpraak zal konnen vinden. Verzekerende Uw Edele Groot Mog:
dat ikmijne voorgaande getrouwigheyt,doorde conduite die ik in dezebekommer
lijke tijden zal moeten houden , noyten zal beſmetten door eenige Actien die het
Intereſt van mijn Vaderlandt nadeeligh, Uw Edele Groot-Mogende ondienſtigh,
mijne Reputatie ruineus , of contrarie de Sentimenten , die ik verzekert ben , dat
alle eerlijke en kondigeRegenten van my_hebben , zoude mogen zijn. Dit hebbe
ik van mija ſchuldige plichegeacht, Uw Ed: Groot-Mog: bekent te maken , ter
wijl ik Godt Almachtigh uytgrondevan mijn hert bidde', dat Hy Uw Ed: Groot
Mog: loffelijke Regeeringe , met Vrede van buyten ,met Eendracht van binnen ,
en vervolgens de goede Ingezetenen met alderleyWelvaren gelievete zegenen .
Onderſtondt,
Actum in Antwerpen den Uwer Edele Groot -Mog:
eerſten Augufti, 1672. Onderdanige en gehoorzamen Dienaar ,
Geteckent P. de GROOT.

Den gemelten Heer, ſchreefnoch van den zelben dato, den nebensgaanden /
Briefvan d'Heer Pieter de Groot , aan de Ed: Magiſtraat
der Stadt Rotterdam .
Edele, Achtbare, Wijze, en zeer Voorzienige Heeren ;
MgenoegYngehad
Heeren , Alhoewel mijne Wederkomſte in het Vaderlandt niet zoo tij
om te zien , dat de Diſordres die aldaar eenige Weken herwaarts
12 zijn
100 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten ,
zijn geweeſt, uyt geen goede oorzaak en quamen , en dat de goede Regenten
zeer qualijk wierdea bejegent: Zoo heb ik evenwel , ſchoon in mijn Gemoedt ,
nevens veele andere , wel bewuſt zijnde dat mijne Comportementen , die ten
vollen uyt mijne Adviſen konnen werden gejuſtificeert , daar toe geene het minſte
fubject en hadden gegeven , my gaerne getrooſt de Violentien die aan mijn Huys,
Familie en Perſoon zijn aangedaan geweeſt , ten reſpecte van het Gemeen , uyt te
ſtaan , zoo langh alsde Periculen gemeen zijn geweeſt. Maar na dat ik bevonden
hebbe dat men het Gevaar heeft willen diſtingueren , en mijne Perſoon tot een
ViAime aan de ontſtelde Gemeente heeft willen overgeven , zoo heb ik geoor
deelt dat het tijd was , dat ik mijn Veyligheyt door mijne Retraite vaft ftelde , zoo
om mijne onnooſele Kinderen die zorge niet te ontrekken die ik haar ſchuldigh
ben , als om te beter bequaam te zijn , om mijne Reputatie , die zonder twijffel
niet min als mijn Leven zal werden geimpieteert , voor de gantſe Werelt te verde
digen , dat weynig moeyte zal in hebben , als mijne Conduiten , gecompaſſeert
met de Ordres van den Staat , by onpartydige Gemoederen zullen werden geëxa
mineert. Ik hebbe my by proviſie geretireert in de Spaanſe Nederlanden ,om gene
de minſte occaſie van Miſduidenifle aan mijne Vyanden te geven , met intentie
ommijnen ſchuldigenDienſt weder te komen waarnemen, zoo ras ik zal verze.
kert zijn dat Uw Ed: Achtbare in ſtaat en genegentheyt zijn , om my die Veylig
heyt te preſteren , die zy aan alle haarIngezetenen , en ſpecialijk aan deRegenten
fchuldigh zijn. Waar mede Uw Ed: Achtbare bevelende in de Protectie van Godt
Almachtigh , ik zal blijven
Uyt Antwerpen , den Edele , Achtbare, Wijze, en zeer Voorzienige Heeren ,
1 Augufti, 1672, Uwer Ed : Achtbare.Ootmoedigen Dienaar g
P. de GROOT.
Dan Antwerpen vertrok den Heer de Groot na Luyk ,en ook na Keulen , als
waar zijn Swager , den ontlopen Monbas zich doen ter tijdt mede onthielt : doch
xenigemaanden daa c na quam Hywederoinin Hollandt', en bertoonde zich ook
Amſterdam in de ozdinaris Vergaderinge der Koop -luyden , des middags, op
de Beurs, alwaar Hy wel ban eenige Heeren verwelkomtwiert/ maar hetvolk
dzona zoo ſterk na Hem coe / 't yp upt nieuggierighept / of om Hem te kennen / 1
of miſſchien pets anders /datmen Hem rade/'twelk Hy zelfs ook goetbont zich
sanſtonts ban daar te vertrekken / gelijli geſchiede. Hy heeft evenwel 't zitdic
tijdt. / altijt in Hollandt blijven woonen / 300 in den Hage , als op zijn Hofſte
de , en dat ongemoept / tot in 't laatſt van den Jare 1675. als wanneer Hy met
over de 200 Artykelen ., tzijnen laſte / is beſchuldight / en aangeklaagt gea
wozden; doch is nooptin verzekering noch hechtenis geweeſt : en dewijl Hy beels
tijdtg met het Podagra of Voet-euvel gequelt is / 300 gaat dit Proceslangzaam
voozt / en is noch niet upt geweezen .
Hollande en Zeelandt ſtonden berftelt / als men daar tridingh kreeghy datden
Advocaat Fiſcaal Ruyſch , den Droft met zijn gevolg , doog ordre van den Hove
van Hollandt, op den 24 July , 1672. toc Dordrechtowaren aangekomen / en
den Heer Cornelis de Wit,out Burgemeeſter, en Ruar van den Lande banPutten
bar
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. LOI
TALA
La ban daar / na den Hage gebankelijk in de Caſtellanie hadden geboert; alwaar
Hy des anderen Daags, den 25 dito doo; de Ed: Heeren van den Hove ban Jufti
tie', eerſtelijk in 't byzonder is gehoozt en onderzocht geworden.
uder een was nieuwsgierigh / doch onbewuſt i om wat oozzaak dit geſchiede ;
Dier aber vielen beele giſſingen / en onder alle een / die brp wat ſchön / doch
ebenwel geenwaarhept had / namentlyk deze : Men had gemompelt / na dar
11 .
deVictorie van den Zee-llagh , tegen de tweemachtigeKonings Vloten , op den
7 Junii, 1672. wag bevochten / en dat ober des Landts Vloot , dezen Ruartvan
Putten , met groote ftatie van12 Helbardiers op 'tSchip ban d'Heer Lt: Ad:Gen :
de Ruyter , het Opper- gezagh voerde ( als in 'tEerſte Deel van't Ontroert Ne
derlandt gezept is ) den gedachten Heer Ruart met welgemelten Heer Luytenant
21 Admiraaldezaali / ober het aanvallen der Bataille , niet weleenswaren geweeſt/
willende den Ruart altijdt met Furie op d'Engelſen aan / en de Franſen berfchoo
nen ; Mis ook dat hp Ruart mede tegen geſproken en belet hadt / dat men de
Bataille des volgenden daagszoude herbatten / en met alleen / daar over in harde
woozden / maar ook tot batelijkheden waren geraakt / ja dat d'Heer Luytenant
Admiraal den Ruart zoodanighhad getracteert / dat Hy daar ober / onpaſſelijk
gewozden / genoodtzault was geweeſt t’huys te komen / gelijk nu geſchiedt
was / Ec.
maar 300 haaſt nu't ſnelbliegende gerucht ban ' t berzekeren des Ruarts, alg
ook deze boozſz. uptftropzels / van Landt over Zee , in 's Landts Vloot, op
't Schip van d'HeerLuytenant Admiraal Gen:de Ruyter tot zijne ooren gekoinen
waren / vondt zijn Ed: zich bezwaart/ of miſſchien de Heeren Raden op deze loſſe
en logenachtige praatjes eenige reflexie mochten komen te nemen / en ſchreefover
zulks ( om den Ruart hier van te ontlaſten ) de volgende
Miſliye van den Heer L: Admiraal Genr. de Ruyter , aan de
Heeren Staten van Hollandt en Weſt- Vrieslandt.
Edele Groot-Mog: Heeren ;
Yn Heeren. My is niet zonder groote verwonderinge uyt het Vaderlandt te
M vooren gekomen , dat aldaar by zommige zoude worden voorgegeven , en
uytgeſtrooyt , dat tuſſchen den Heere Ruart van Putten , haar Hoogh -Mog: Ge
volmachtighde op deze Vloote, en my diſcrepantien en diſputen zoude zijn ge
weeſt, ja zoo verre , dat wy niet alleen in heevige woorden met den anderen ver
vallen , maar zelfs handc-gemeen geworden zouden zijn , dat ik den gemelten
HeereRuart van Putten in zijn Arm zoude hebben gequetſt , en dat diequetſure
eygentlijk zoudewezen het ooghmerk, 't welk ik voor dezen UEdele Groot-Mog:
genotificeert hebbe , door zware Sinkingen veroorzaakt te wezen .
Dat daar boven den gemelten Heere Ruart, met de Vyanden van den Staat niet
zoude hebben willen vechten , en voornamentlijk niet met de Franſen .
Dat hy den tweeden dagh beler zoude hebben , continuatie of hervattinge van de
Bataillie , en dergelijke.
Waar op ik, zoo tot verdeedigen van mijn eygen eere , als tot voorſtandt van de
1 3 ge
102 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Serechtigheyt en waarheydt, my verplicht gevonden hebbe U Edele Groot-Mog:
by dezen in ſinceerheyde en oprechtigheyt mijos gemoets te verklaren, en te betuy
gen, gelijk ik ben doende by dezen , dat den gemelten Heere Ruart van Putten,
in de voorſchreve qualiteyt als Gedeputeerde en Gevolmachtighde op de Vloot ,
mer my geleeft heefc in alle Broederlijke eenigheyt, en openhartige vriendtſchap ,
dat noyt tuſſchen Ons is geweeſteenige de minite diſcrepantie, difſentie, ofdiſpute,
veel min , dat wy oyt ofoyt in heevigewoorden zouden zijn vervallen , en noch
veel min , dat ik hem zoudehebben gequetſt; Verklarende in openhartigheydt ,
en waarbeyt , voor Gode Almachtigh , en voor U Edele Groot-Mog: dat alle
' t zelve zijn verzierde, en valſchelijke uytgeſtroyde zaken.
Gelijk ik my mede in conſciencie verplicht achte naar waarheyt by dezen te be
tuygen, dat den gemelten Heere Ruarc van Putten altijdts een groote en byzon
deren yver getoont heeft , om de Vyanden te bevechten , en dat altijdts met geen
minder animaliteyt ten aanzien van de Franſen , als van de Engelſen , zoo als ook
uyt de effecten is gebleeken , dat de Reſolutien om den Vyanden aan te grijpen ,
op zijn voorſtel, met veeleaanradende redenen bekleedt ,by eenparighlijk advijs
van den gantſchen Scheeps-Krijghs-Raadt zijn genomen , dat hy hem geduyrende
de gantſche Bataille , met ongemeeneſtandivaſtigheyt heeft gedragen ,dat hy ook
wel ernſtigh gereſolveert is geweeſt, den tweeden dagh hetGevecht te hervatten ,
gelijk wy dan ook der Vyanden Vloot naargewendt , en den gantſchen dagh zoo
dicht byhaar gehouden hebben , als het onscenighzints mogelijk is geweeſt , maar
de Vyanden doenmaals door een flachboech boven windtgeraakt zijnde, hebben
wyhaar niet konnen bezeylen , of by haar komen , en het en heeft haar , Zoo
't ſchijnt , niet gelieft op ons afte komen ,zoo als zy den geheelen daghzeer gemak
kelijk hadden konnen doen , maar zijn des avonts van ons af gewendt, enna dat
wy haar daar op te vergeefs noch eens hadden nagewendt, alzooder geen apparen
tié was haarte konnen bezeylen , zoo isniet tegens mijnen wille of opinie , maar
met mijn advijs , tot 's Lande meeſten dienſt ,geraden gevonden en gereſolveert ,
de Vloote voor de Kuſten dezer Landen te poſteren , om als dan tenſpoedighften
van alles naar behooren wederom geprepareert en voorzien te worden : Alle 'e wel
kezijnded'oprechte waarheyt , ik van UEdele Hoogh-Mog: ook niet anders kan
gevoelen , of verwachten, dan datdezelve niet alleenlijk de zake in dier voegen
zullen hebben opgenomen , maar dathet hare goede geliefde ook zal wezen , zoo
veel doenlijk tehelpen diſabuſeren die gene die daaromtrent met eenverkeerde en
onwaarachtige inpreſſie ingenomen mogen zijn , 't welk van herten biddende , zal
ik hier mede eyndigen. En blijven Edele Groot-Mogende Heeren , & c. Adum
in's Landes Schip de Seven Provintien , ten anker N. W. van Goeree omtrent
3 mijlen , den 4 Augusti 1672.
Geteekent
MICHIEL. Ad: de RUYTER.

Eenige dagen berliepender / tzedert het berzeekteren van den Heer Ruart , als
cer de rechte en ware oorzaak van zijn gevangenis , aan den dagh quarn / want
men hieltde zaal in 't eerft zeer gebepm / alzoa men zoo grooten Man . diemet
12 Hela
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 1oz
12 Helbardiers omzet / 300 dapper in den boozleden Zee -flagh , toor's Landes
Vryheydt had gevochten / zoo log niet wilde bekladden : maar 'tbegin vande
Maandt Auguftus beacht alles in’t licht/ en was dit : Dat hy Ruart zekerPer
zoon geraamt Willem Tichgelaer ( van dewelkehier na nieerder gezegtzalwors
den) had trachten om te koopen , of alredeomgekocht had , om Sijn Hoogheydc
den Heer Prins van Oranjen , 't leven te benemen . Men heeft nopt gezept gca
hadt / dat den Raadt-Penſionaris, een medeſtander / of te booren van dit Schelm
Atuk bewuſt is geweeft / want is te bermoeden / dat Hy anders (verſtaande
't verzekeren van den Ruart) zich wel bp tijdig zou hebben door gemaakt/ ton wa
re / dat Hy hem op de harde natuure van zyn Broeder , in het uptſtaan der pijne,
of pets anders / had berlaten / maar 't is niet vermoedelijk / doch dat Hy ,wel
eerderals pemandt anders/ ( na zijn Broeders baſt zetten in de Haagſe Caſtelanye)
de opt.chtinge der miſdaat geweten heeft/ is wel te gelooven / en dat door zyu
fcherp omſnuffelen , als heymelijke Correſpondentien , die hp in alle Collegien
genoou was te houden.
Den Raadt- Penfionaris alle deze voorvallen oberwegende / zagh nu wel dat
hy zijn dienft niet wel langer zou konnen uptboeren / zonder den baat, die hy als
bede van beel Grooten , en meerder Kleyne , op den hals had / noch zwaarder te
doen aangroepen / en dat met groot gevaar zyns lebeng/ waar van aleen proef
binnen Haerlem op den 4 July , 1672. wasboosgeballen / wanneer 'er eeņbals ges
rucht ontſtonde / dat den voorfz. Heer Penſionaris aldaar ten huyze van den
Heer Zuypefteyn gelogeert was waar op het volk hun derwaarts begaf / goop
den de glazen ſtukken /Klopten onfatzoenlijk op de Deur; en ofwel de Huysvrou,
bp afzijn van haar Man , zelfs voor quam / berzoekende / dat'er 3 of4 Burgers
met haar wilden in huys gaan /om aldaar te zoelien de geen die zp mepnben dative
binnen was / mocht niet hjelpen / want / het woefteGraau geen redenen achtende
džong met geweldt ter deur in / fmijtende het Porceleyn aan flarden , en plonders
den het Huys, ban al het geen zy voor de handt vonden / en hun aan fiondt. Bp
aldien den Heer Jan deWithier binnen nu ware gebonden geweeſt / lan inen
denlten hoedania het met Hem zou hebben afgelopeni. Voorts overleggende /dac
hy nu oolt Sijn Hoogheyt in’tStadthouderſchap zagh geſtelt / de zelve moſt toe
ftaan / dulden / ja gehoorzaam zijn / zijnde het booznaamſte poinct , Daar te
gens Hy, en al zijn Louvefteynſe Factie , met al haar t’zaamgevoeghde licach
ten waren ingeſpannen geweeſt ; Dat Hy ook zou moeten afftaan van den Eedt
in’t eeuwigh Edia, booz Den Raadt. Penſionaris in der tijdt / die Hy had bezwoos
een / en den Inſtelder daar van was geweeſt / & c. Dit alles / en miſſchten noch
andere onluften / deden Mr. Johan de Wit , reſolvecren / om deze zijne mocpcs
lijne bedieninge van Raadt-Penfionaris van Hollandt en Weſt- Vrieſlandt neder te
leggen / en te verzoeken /volgens belofte/ zijne ceſſie temogen nemen / als Raadis
Heer in den Hoogen Raadt van't Hof van Juſtitie : 't welk alzoo geſchiede / 300
haaſt hy van zijnewonden genezen was ( na dat hp den 31 July, zyn Kerkgang
gedaan/ en den i Auguſti , SijnHoogheyr over 't Stadthouderſchap begroet had.
Zijnde den 4 Auguſtus 1672. als wanneer hy in de Vergaderinge van Hare Ed:
Groot-Mog: de Heeren Staten van Hollande en Weſt-Vrieflandt is berſcheenen !
doende aldaar een kogte Harangue , en de gelde met de boozncemde verzocken.
be
104 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
beſluptende/ gaf dit febriftelijk in Hare Edele Groot-Mog: Vergadering over /
lupdende gelijk hier nebeng gaat / met de Reſolutie , daar op gevolgt:
Extract uyt de Reſolutien van de Heeren Staten van Hol
landt en Weſt-Vrieſlandt, in haar Edele Groot-Mog: 1

Vergaderinge genomen , op
Donderdagh den 4. Auguſti 1672.
HeerJohande Wit,Raadi-Penfionarisvan
DE
Weſt-Vrieslandt, van zijne ontfangene Quetzuren LandevanHollandt
dengereconvaliſeert eni
, en we
deromme ter Vergaderinge verſchenen zijnde , heeft aan haar Edele Groot-Mog:
eerſt by monde gedaan , en vervolgens in ſchrifte over gelevert de Propoſitie hier
naar volgende van woorde te woorde geinſereert.
Edele Groot- Mogende Heeren ;
Pden 30 der voorlede Maandt, zijn 19 Jaren verlopen geweeſt, zedert dat ik
O in deze Vergaderinge als Raadt-Penſionaris van den Lande van Hollandt en
Weſt-Vrieſlandt, naar ordre en gewoonte , voor de eerſte maalben beëdight; in
dien zelven tijde van 19 Jaren zijn den Staat veele zware Oorlogen en andere cala
miteyten overgekomen , die alle onder Godes genadigen zegen , meeſt door de
liberale conſenten en furniſſementen van U E:Edele Groot-Mog: midtsgaders
door der zelver conduite , en couragie , gelukkelijk zijn geſurmonteert en ten eyn
de gebracht. Hetis U Edele Groot Mog:of immers die gene van de zelve die deze
Illuſtre Vergaderingedoorgaans by gewoont hebben , ten beſten bekent met wat
yver en arbeyt , ook door hoedanige voorſlagen en wel gepræpareerde Concepten,
ikal over veelejaren gelaboreert hebbe om te vermijden en tedetourneren de oc
cafien van misverſtanden en verwijderinge met de jegenwoordige zeer machtige
yanden van den Staat , niet zonder iterative repreſentatien van de groote bekom
meroillen en zwarigheden , die by ontſtelcenifle van applicatie der noodige reme
dien , by vervolgh van cijden uytdezelve verwijderingen ſtonden te verwachten ;
maar het heeft Godt Almachtigh naar zijne onbegrijpelijke, doch niet te min hey.
lige beſtieringe, gelieft de zakeal van langer hande meer en meer tot apparentie
van 't uytberſten der jegenwoordigen Oorlogh te doen vervallen , zoo dat ook de
tijdt en gelegentheyt eenigermaten daar is geweeſt , om den Staat in 't Generaal ,
en voornamentlijk medede Provincie van Hollandoen Weſt -Vrieſlandt in't partie
culier ten beſten te ſterken , midtsgaders om al 't gunt tot tegenweer kondedienen
naar vermogen te verzorgen , metwat applicatie , en aandringende Propofitien ik
de Leden van deze Vergaderinge, en ook de andere Provincien ter Generaliteyt
daar toe geëxhorteert en gebeden hebbe , zullen de Notulen van de Heeren de de
liberatien alhieren ter Generaliteyt van tijdt tot tijdt by-gewoont hebberde, zoo
wel als hare memorie , konden getuygen ; En alhoewel Úw Ed: Groot-Mog:ook
alle goede voorzorgen hebben gedragen , met zoodanigen promptitude als het mo
gelijk is geweeſt , in een Lichaem gecompoſeert uyt zoo veele Leden , en van zoo
das
 inHollandt en Zeelandtvoorgevallen . 105
danigen conſtitutie, dat het meerder en eerder door de perſuaſie van de præſente
en uytterſte neceſſiteyt , als door eene tijdige vermaninge , alleenlijk op een toe
komende doch wel voorziene zwarigheyt gefondeert , gewoon is gepermoveert te
worden , zoo heeri het nochtans Godt Almachtigh in zijnon toorn , zov't ſchijot,
gelieft den Staat te laten overkomen de deſaſtres en calamiteyten waar inne het
Landt zich jegenwoordigh geinvolveert vindt , en dat op eene wijze die onbegrij
pelijk is , en zoo ſubitelijk , ook met zoo weynigh tegenſtandt, dat de pofteriteyt
reden zal vinden om't zelve niet te konnen gelooven .
En nademaal deze calamiteyten en ſubite deſaſtres de gemoederen van de Ge
meynte , en van alle de Inwoonderen van't Landt ,nevens een generale fchrik en
tremeur, hebben doen opvatten eene finiſtre impreſſie van hare Regenten , en
voornamentlijk van die gene die boven anderen eenigh bewinde of beſtier gehad
hebben , van welke finiftre impreſſie ik mijn perzoon (alhoewel geen Regent,
maar alleenlijk een Dienaar zijnde) naar de mate van 't.beleydt ofbeſtier der Zaken
dat aan de voorfz. mijne bedieninge vaſt is, of liever dat by veelen , door onkunde
gemeynt wordt , daar aan vaſt en by my gebruykt te wezen , jegenwoordigh mec
zoodanigen portie vinde overſtolpt , dat ik in goeden gemoede niet anderskan oor
deelen , ofdecontinuatie van den voorfz. mijnen dienſt alsRaadt-Penſionaris zou
de aan de gemeene zake ondienſt toe brengen , ten opzichte het buyten controver
fie, zeker is , dat de Reſolutien van Uw Ed: Groot-Mog: die by continuatie van
de voorfz. mijne bedieninge , zouden werden genomen , en door mijne Pende
komen te paſſeren by de Gemeente die aangenaamheyde, en by gevolge ook die
faciliteyt en promptitudein de executie niet zouden vinden, als het voorden dienst
van 't Landt wel is vereyſcht ; Weshalven ik geoordeelt hebbe nietalleenlijk zon
der ondienit , maar zelfs met dienſt van den Staat, aan Uw Ed: Groot-Mog: te
konnenen te mogen verzoeken , gelijkik inalle onderdanigheyt en eerbiedigheyt
verzoeke by dezen , dat het Uw Ed: Groot-Mog: goede geliefte wezen moge,my
van de voorſz. Bedienioge goedertierenilijk te diſpenseren , en dimitteren : Uw
Ed: Groot Mog :in 't generaal, en alle de Leden van deze Illuſtre Vergaderingein
't particulier ten hooghften bedankende voor de goedertierentheyt en 't faveur, my
in verſcheydegelegenheden bewezen , inzonderheydt mede over en ter zake dat
het U Ed:Groot Mog: gelieft gehad heeft my op den ſeiten Auguſti 1658. en by
renovatie op den vijftienden September 1663. en noch wederom op den vijftienden
September 1668. se begunſtigen met eene Acte , waar by aan my vergunt en gege
ven wordt de faculteyt , om , naar expiratie van mijnen vijfjarigen dienft , ofook
te vooren , in cas middelerwijle den dienſt by my zoude mogen komen verlaten te
worden , teſlie te mogen nemen in een van de Hoven van Juſtitie by my als dan te
* verkiezen , daar van ik my , by goedertierne dimiſſie van Uw Ed :Groot-Mog:
als boven onder der zelver wel nemen , in den Hoogen Rade zoude bedienen. En
alhoewel het Uw Ed : Groot-Mog: gelieft heeft daar by te voegen dat in 't vooríz.
geval aan my geaffigneert zal worden , gelijk van doen af aan geaſſigneert wordt
zoodanigen rang onder de Heeren Mede-Raden als bevonden wordtby voorige
Reſolutien aan de Heeren Raadr-Penſionaris ats , en anderen , toegeſtaan te
zijn , en dat dienvolgende de zake in dier voegen zal werden geconlcereert en op
genomen , als of ik zedert de bekleedinge van de Functie als Raadt-Penſionaris, en
van
 106 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
van den aanbeginne van dien , zijnde geweeft den dertighften Julii , 1653. de voorlz.
Plaatze effectivelijk en metter daadt bekleede hadde ; zoo en kan ik echter de zake
gecompaſſeert zijnde , naar de rechtmatigheyt daar mede alle Uw Ed: Groot-Mog:
Attien en Decrecen gaan geaccompaigneert, niet anders begrijpen , dan dat mij
ne Sellie in den gemelten Hoogen Raadt niet naar den dagh van den aanvang mij.
ner eerſtebedieninge, dat is naar den voorfz. dertighften July 1653. maar naarden
datevan de voorfz. Reſolutie , dat is zedert den leften Auguſti 1658. gereguleert
zal moeten werden , immers zoude ik het zelve , voor zoo veel my aangaat , recht
matigh vinden , en dienvolgende ook verzoeken , dat om aan niemandt yets te
vergen 'tgunt cenige hardigheytimpliceert, Uw Ed: Groot-Mog: in’t voorfz. cas
mijne Commiſſie als Raadtin den hoogen Rade niet naar den date van den dertigh
Aten July 1653. maar naar die van den feſten Auguſti 1658. gelieven tedoen op
maken ; Waar op zoo wel als op de voorfz. mijne verzochte dimiffie Uw Ed : Groot
Mog: goedertierene diſpofitie verwachten zal , diegene die isen altijdts zal blijven
Uw Ed: Groot -Mog: onderdanige engetroume Dienaar.
Was geteekent
J. deWITT

Waar op in 't afwezen van de gemelte Heere Raadt-Penſionaris gedelibereert

zijnde , hebben haar Ed: Groot-Mog: 't verzoek by de voorſz Propoſitie gedaan ,
ingewillight, en dienvolgende den voornoemden Heere de Wit van 't voorfz .Raadt
Penſionaris-amptgediſpenſeert , ontſlagen, en bedankt, gelijk de zelve daar van ge
diſpenſeert, ontſlagen en bedankt werdt by dezen ; En wat de Selfie in den ge
melten Hoogen Rade belangt, is verſtaan en gereſolveert , dat de zelve in gevolge
van t voorfz. geproponeerde , gereguleert zalwerden , even en in zulker voegen
als of den voornoemden Heere de Wit de Raadts-plaatze in den gemelten Hoogen
Rade van den voorfz. feſten 'Auguſti des Jaars 1658. en niet van den voorfz. der
tighſten July 1653. bekleedt hadde , in voegen dat hy in rang geplaatſt zal werden
naar de Heeren Raden , die voor date van den voorfz. ſeſten Auguſti 1658. in
den gemelten Rade Selfie gehadt hebben , en voor de Heeren Raden die naar den
zelven dagh inden voðrſz.Raadtzijngekomen; daarvan den Præſident en Ra
den van den Hoogen Rade over Hollande en Weſt- Vrieslandt by aanſchryvinge
kenniſſe zal werden gegeven , om haardaar naar te reguleren , en voorts allen den
genen die het aangaan mach , zoo in den Hoogen Raadt als daar buyten te doen re
gulerenals naar behooren. En is naar het nemen van de bovenſtaande haar Ed:
Groot-Mog: Reſolucie aadſtondes den innehoude van dien , aan den gemelden Heere
deWit, ten zelven eynde wederomme in de Vergaderinge verſcheenen zijnde, bo .
kent gemaakt. Accordeert met de voorfz. Refolutien

Doch d'Heer Joan de Wit ignoopt in den Hoogen Raadt berſcheenen / dewift
Hemde gevangenis, en daaropdeš zelfsverzwaringvan zijnBroederden Ruart
ban Putten zaoonverwacht enpletgeliin ober viel/dat Hyzijngedachten nergens
anders /dauopzijn Broeders ceddingen verloſſingekondegebzuplen /als kozthier
bolgen zal
na
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 10
Ondertuſſchen dat deze twee Broeders,d'eene ban zijn Dienft,end'ander Wangtin
gevangenis zachten ontſlagen te zijn i zagen de Ed: Groot-Mog: Heere Statenvan
Vie Hollandt , & c. dat de Heeren Gedeputeerdens ban de drie der 7 Vereende Provin
cien , als die van Gelderlandt , Uytrecht en Overyffel noch dagelijks in de Ver
gadering van hare Ho: Mog: De Heeren Staten Generaal en andere generale Staats
Collegien , hare ceſſie waren houdende ; het welk dan bp þaat Ed: Groot-Mog:
de Staten van Hollandt, berftaan wiert zoo niet te behooren / vermits deze 3 Pro
vintien nu onder het geldeldt van de Vyanden wierden gehouden ; 300 hebben
haar Ed: Groot-Mog: daar op de bolgende Reſolutie genomen .
Extract uyt de Reſolutien van de Heeren Staten van
Hollandt en Weſt -Vrieſlandt , in haar Ed :
Groot.Mog: Vergaderinge genomen .
Donderdagh den 4. Auguſti 1672.
Y Reſumptie gedelibereert zijnde op de Selfie van de Heeren Gedeputeerden
uyt de Provintie van Gelderlandt , Uytrecht , en Over- Yſſel ter Generali
5 teyt , 'ten opzichte , dat de hoogh -gemelte drie Provintien , jegenwoordigh onder
het geweltvan de Vyanden worden gehouden , is na voorgaande deliberatie., en
daar op al voorensingenomen wezende de conſideratien en het hoogb -wijs Advijs
van den Heere Prince van Oranjen , goet gevonden , en verſtaan , dat van wegen
haar Ed: Groot-Mog: de zake ter Generaliteyt daar heenen zoude werden gediri
geert ; ten eynde de gemelte hare Gedeputeerden van de Provintien van Gelder
landı, Uytrecht en Over-Yffel, by proviſie, en op de civielfte , en op de be
ſcheynſte manier van de Selfie aldaar : mitſgaders ook in de Generaliteyts Collegien
mogen werden geëxcuſeert, en dat de zaak onder de handt is duenlijk , derwaarts
mogen worden beleydt;dat de gemelte Heeren haar vrywilligh dienthalve zonder
! eenige Reſolutie van de Bontgenoten afte wachten , uyt de Vergaderinge van haar
Ho:Mog:mitsſgaders ook uyt de Collegien van de Generaliteytmogen abſentee .
ren en haar onthouden .

Deze boogſz. Reſolutie ter uptboering geſtelt zijnde / bersochten deHeeren

Gedeputeerdens van wegeng Gelderlandt, ober de zelbe/ een Conferentie , met
de Heeren Gecommitteerde van hare Ed: Groot-Mog: te houden ; fuftineerende/
dat zy hare Provintie niet , gelijk d'andere als Uytrecht , en Over- Yſſel, by Ca
pitulatie hadden overgegeven , maar dat die hun geweldiglijk ontnomen was , & c.
mifſchien dat deze Redenen wel in eenige Conſideratien hadden konnen genomen
wozden : Doch die van Hollandt, ſloegen dit af) nemende daar op de hier volgens
de Reſolutie.

Dinghſdagh den 9 Auguſti 1672 .

O P't geene alhier ter Vergaderinge is gerapporteert , dat namentlijk de Heerende
O 2
2
TO& Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
de Gecommitteerdens van haar Ed: Groot-Mog:in Conferentie te komen , omme
den inhouden van haar Ed: Groot-Mog: Reſolutie van den vierden dezeslopende
Maandts genomen, op de admiſſie van de gemelte Heeren Gedeputeerdens ,-is
naar voorgaandedeliberatie goede gevonden , en verſtaan , dat de voorfz. verzoch
te Conferentie van wegenhaar Ed: Groot-Mog: beleefdelijk geëxcuſeert , en
voorts by de voorſz. Reſolutie van den voorſz . vierden Auguſti dezes, geperfifteert
zal worden.
Dit is dan aidus daar bp gebleben / en moften de Heeren van de 3 gemelte /
nu Vyandtlijke Provintien ,haar niet alleen upt de Vergadering der Generaliteyt
en andere vandie Staats Collegien abſenteeren / maar ook uptdie van de reſpe
& tive Admiraliteyten .
d'Amſterdam ontſtondt omtrent deze tijden eenige moeyten tret de Burger-
wacht , waar van hier boren Pag. 26 pet is aangeroert : namentlijli Dat d'Heer
Burgemeeſter Reynſt alle nachten op 't Stadthuysquam ſlapen/ om de neutels van
Stadts-Poorten en Water-boomen ,aldaar tehelpen bewaren ; Allø ru zijn Tijdt
van de ſleutels t’zijnen huyze te bewaren nad'oude manier / berſchechien wag /
biel 't zelbe te beurt aan d'Heer BurgemeeſterJan van de Pol: moar op dit ſtuk
is den 3.Augufti1672. zijnde Woensdag , en een ordinaris maandelijkeBededag ,
des middags ten balf 12uuren, de groote Krijgs-Raad vergadert geworden /alwaar
d'Heer Burgemeeſter Hooft een kogte Reden -boerde 1 ftrekkende tot onderhou
ding van d'oude Stadts-Coſtuymen ;datwas/ om de ſleutels van des Stadts-Poor
ten , en Boomen voortaan wederomalle Avonden te brengen ten huyze van een
der Heeren Burgemeeſters, zýnde nu de beurt ban den Heer van de Pol : Vier toe
Wierden de Capiteynen der Burgery , daar tegenwoordig zijnde / berzocht / ten
epnde zyhare onderhorige Schutters wilden onderrechtenen bermanen / om de
Voo2f3. fleutels , volgens den ouden voet 's Avondts aan den gemelten Heer Bur
gemeeſters Huyste beſtellen : Wat hier bozderop gevolgt is / verhaalt d'Heer Val
Kenier dusdanig :
Deze Řeſolutiewieröt 300 haaſt niet ruchtbaar 7 of men zagaanfiont gcenge
Woel-geeſten dapper gaande/ om de Gemeente ongecuft te inatten i gebzupnen
de daar toe diergelijke reden : Als de BurgemeeſtersVoogden waren van de Sleu
tels, dat zy dan ook met eenen meeſter waren van de Stadt, en dat oos de droevige
crvarentheyt hadde geleert , dat veel Burgermeeſters van de nu overheerde Steden
door 't overgeven van de Sleuels, hare Steden en Burgers ook hadden overgeleverd
in handen van der Vyandt, maar dat het nu tijdt was , om zelfs mede toe te zien ,
en een oogh in 't zeyl te houden &
, c. Waar voorveel gemeen volk meteen dom ,
men yver na den Dam liep / omaldaar af te wachten / wat ' er wegens de Sleutels
zoude voozvalien. Hier berfchecnen tegensdenavontmede zommige Oproer-ma
kers; die haar mantel om de coren geflagen hebbende / om te minder bekent te
zijn / het vuurvan burgerlijke Beroerte aanbliezen met alderhanơe oproerige
diſcourſen , en met aanbieding van hare hulp , 't welk duugde tot omtrent
10 uuren in de nachtig wanneer de Sleutels van cender Poorten, in plaatze ban aan
bet huysvan den Heer Burgemeefter Pol,na 'cStadhuys gebracht wierden / daar op
het volk zeer ſterk aandong./ om te zien / welke die sleutels waren , en zouden
tot
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 109
tot in 't Stadhuys gedrongen/ en licht totongeregelde datelijkheden gekomen zön /
300 niet de Capiteyn Barent Elias, die toen op 't Stadhuys de wacht had / met jön
Compagnie in der Haaft den Ingang ban ' Stadhuys bezet had /plaetzende zóne on
Derhebbende Burgers in goede ordre , die haar niet de Lont op den Haan ſchap
fielden / en de Sleutels van de Poorten en Water- Boomen in tachten / dewelke
alboorens van de onruſtigeBurgers in't aankomen op den Dam onderzochten aan
gemerkt zyn / of 3p ook alle op ?t Stadhuys gebracht wierden ; Doch bemerkende ,
batde Sleutels vande Nieuwe-brugs-boomten buyze bani denHeerBurgemeeſter
van de Pol , gebracht waren / rukten spmet meenigte derwaarts/ enbegeerden
met groot geroep en getier / dat de Sleutels, die daar in gebracht waren / weder
uptgerepkt en op'i Stadhuys bewaart zouden werden . DeHeer Burgemeeſter
Hooft, die ter zelber tijd, ten huyze van den Heer Burgemeeſter van de Pol tegen
woordig was / trad met een gereſolbeert gemoet op de Stoep , en zoch : ljet Woes
denbe volk te bedieedigen / zeggende: Mannen , de Sleutels zijn hieranders wel
bewaart, de Burgemeeſters konnen met de Sleutels niet verrichten , de Burgers
zijn immers meefters van de Poorten ; en genomen de Burgemeeſter wilde een
Schelm zijn , en de Poort openen , gy konde zulks beletten. Doch al deze en diers
gelijhe redenen lionden de Burgeren niet bebzeedigent / die als voocen even fierkt
riepen : Wy willen de Sleutels hebben , of daar zaldit en dat door vaaren , &c. en
De Burgwal zoo dicht bezetten / dat eenige van de vrywillige Burger-Ruyters , en
den Heer Capiteyn Frederik Barrewouts, Schoon- Soon van denHeer Burgemee
ſter van de Pol , met eenige gewapende Burgers onderrichter zake weder moſten
bertrekkeri / waar op de Burgers te harder aanſtonden / om de booznoemde
Sleutels te hebben ; en dewijl zy breesden / dat men haar met geweldt zou soen
bertrekken/ riepenzp noch cens ) 309 zp zepten door 'tlaatſt onder hetwerpen
van ſteenen , in de glaſen : Wywillen de Sleutels aanſtondts hebben, of zullen
het huys plonderen . De Burgemeeſter bzeezende / dat die beroerte niet / als met
een quaden uptſlag zou cyndigen / tp aicten bp deze woedendemenſchen in haar
begeerte niet tegemoet quam 7 reſolveert met de Sleutels voor de deur te komen/
zeggende : Daar zijn deSleutels , wien moet die hebben , waar op een onbeſuyft
en dronken menſch daarnaaſt aan ſlaande toe greep / en zepde / ik wilſe hebben ;
een ander dat ziende/ Wilde den erſten de Sleurels oniweldigen / waar dooz weder
een nieuwe ontroeringe ontſiont/ tot dat epndelijk eenige gewapeode Burgers de
Sleutels op batten / en onder geleyde van een zeer groot gedrang van menſchen
naar het Stadhuys brachten i daax 3p zedert binnen deAdels-kamer in cen Yzere:
Kift des Avonts worden op geſloten/ en de Sleutel ban die Kift bp een der Bur
gemeeſteren gebracht / en tot 's morgenstoe bewaart wort, 't welk tot noch toe
alzoo blyft duren ; gelijk die oproer , doenmaaals ook daarmede op hteibt.
Omtrent 8 Dagen na deze hier roozbeihaalde onruſtigheyt ſcheen d'Amſter
damſe Borgery , als met uptgelaten vreugde overflogt te wozden . Dit wag op
den 12 Auguſti , 1672 , wanneer den Hocg -Edel- en tot drg Lands herſtelling
wel geboren Prince van Orangien , deze hare Stadt , met zijn tegenwoozdigbert
quam verheerlijken / want / na dat Sijn Hoogheyt de Grenſen tot Heusden "
toe had bezichtight / cn gebracht in ordre ban behoorlijke Tegenweer , bond hp
geraden / zich als een nieuwen Stadthouder en Capiteyn Generaal in perſoon
3. medg2
ITO Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten , :
mede te bertoonen in de Hollandtſche Steden , tot welken epnde hp aan de Stadt
Amſterdam ook had doen bekent inalen den dagh en uur , wanneer Hy daar
binnen ftont te komen / Waar op de Heeren Bargermeeſteren degeheele Burgerye
( behalven alicen die gene / de welke de Wacht hadden / en welker beurt was
dien avontde velde af te loſſen ) deden aanzeggen í dat zp tegens de aangeſtelde
uur zouden baerdig ſtaan / om haren nieuwen Stadthouder in te halen / en met
tenen door hem te monteren ; Doch al 300 Sijn Hoogheyt voor de gezette uur
in ſtillept was binnen gekomen / en zijn Logijs genomen had op'toudeHeeren
Logement, bonden de Heeren Burgermeetteren geraden / om de gewapende
Burgerye met haar bolle geweer en toeſtel , in 't aanzien van Sijn Hoogheyt
booz bp het Heeren Logement de monſtering te laten paſſeeren / 'twelk duurde
tot io uuren toe in den avondt , onder het toe jupchen ban 1000 Zegen -wenzin
gen des Volks tot Sijn Hoogheyt , en betooninge van alderhande Vreugde teeke
nen ; waarop den volgenden morgen om 8 uuren , den Hoogh -gemelde Prince
met zijn gevolg , berzel chapt zünde met 2 van de Heeren RegeerendeBurger
meeſteren onder 't gelepde van een Compagnie der vrywilligo Ruyterye , de
Stadts Wallen ging bezichtigen / begivende zich van de Weſt- zijde der Stadt,
aan de Y -kant bp de Haerlemmer Poort de Wallen over / tot aan de andere kant
bp de Y - ſtroom , aan des Stadts Ooſt-zijde , daar hp de nieuweMagazijnen van
't Ed:Mog: Collegie ter Admiraliteyt, en van de Ooft-Indiſche Compagnie bes
zichtight yebbence / reedt na 't Princen -Hof, alwaar hp dien voormiddagh in
't wel- gemelde Collegie , en'snamiddaghs in den Ed: Raad der Vroetſchappen ,
op 't Stadthuys , ſeſlie nam / daar Sijn Hoog- ged: Hoogheyt verzocht zijnde 1
om de Stadt met een ervaren Commandeur te voozzien / zepde / dat deze Stadt
Amſterdam, on -innemelijk , en het heyl van het geheele Land was / en bp aldien
Muyden of.Weeſp door den Vyand mocht werden oberweldigbt/ dat Hy dan
zelfs in Perſoon binnen Amfterdam wilde Homen / om te commandeeren.
Na dat Sijo Hoogteyt in het Stadthuys op 't heerlijkft was getracteert / ver
troli hp dien zelden namiddagh noch met 3 Jachten langs den Amſtel, op Muy
den , Weeſp , Hinderdam en 't Huys i'Abkou , daar Hy de Fortificacien opges
nomen hebbende / den 14 Auguſti Weder binnen Amſterdam quam zijn nacht
ruſt nemen / en den 15 dito zijn afſcheyt genomen hebbende van de Heeren van
de Magiſtraatvoor't Stadthuys , vertrok ban daar tuſſchen 24 Compagnien Bur
gers door/ die van 't Stadtbuys , tot aande Leytſe Poort / ten weder - zijden
naaft malkander geftelt / en ban achteren bebolwerkt ſtonden van een ontelbare
meenighte van jupchende toekijkers, werdende door 2 Compagnien bipbillige
Ruyterye , tot den Overtoom toe bergezelſchapt / en allenthalben met Muſquec
ten en Kanon begroct / en geluk en Gods-geleyde toegewenſt.
Wp komen wederom in's Gravenhage , om aldaar te zien uptſpelen de alrede
aangebangen en waarachtige Tragedie, van het ombrengen derHeeren Gebroe
ders de Witten , wicns gelölt noopt in Hollande bertoont / en te wenſchen is /
noopt meer vertoontmach worden . Den Ruart van Putten dan in den Hageges
vanlielijk gebracht ( als gezept is ) en nu verſchepde repzen in de Caſtelanye ,
met / en tegen zgn Beſchuldiger geeramineert en geconfronteert zönde / is de
zaak
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. III
zaak zoodanigh bebenden / dat den Ruart zijn Gevangenis verzwaart 7 en hy
den 6 Auguſtii , 's avondts tem 11uuren , uptde Caſtelanye , ( zijn Japonſe Rok
aan hebbende ) op de Gevangen - Poort wtert gebracht / alwaarmen boeumaals
mede verzekerde zijn Beſchuldiger , die tot deze tijdt toe / in vzpheptwasges
weeft.En wiert doenhet Schelmſtuk van den toeleghop Sijn Hoogheyt, aan
al de Werelt kondigh. Over deze zware toeballen tau den gewezen Raadt- Pen
fionaris , Mevrouwe Maria van Berkel des Ruarts Hiuysvrouw , en meer.andere
Vrienden , werks genoegh / metde hier na bolgende Requeſten , conſideratien ,
circumſtantien , en diergelijke ſtukken te berbarrdigen i en aan den Hove van
Hollande in te leveren / als mede de Raadts-Heeren te gaan ſprehen / en mfor.
meeren / alles ftrekkende / om des Ruards onſchult te doen blijhen / en ben
Beſchuldiger zelfs ſchuldigh / en hem boozeen infaam Perſoon , unt te maken :
Maar voor aiſtonden zp ſchrikkelijk verzet / als zy ban ter zijden Goozden / data
. men den Ruart ( die baſt bleef volharden met alles te ontkennen ja zepde zelfs
Tichelaar niet te kennen / hoe welhy zich daar na / hier in overtuyght bonde)
met de Torture , of Pijn -bank begoft te drepgen . Hier tegens waren zp in hare
volgende overgegeven conſideratien niet wepnigh pleytende / mepnende met de
zelve / eu te konſt der Rechtsgeleertheyt re b wijzen / dat'er geen corzaken ges
bonden konden worden / waar op men den Ruart , volgens de Rechten , zou
mogen pijnigen / tc. Oin nu van alles hlaarder kennis te doen / zullen wp
eerit's begin ban deze conſpiracie koftelijk veçhalen .
Zeker Mr. Chirurgija , genaamt Willem Tichelaar , woonachtigh in het
Dorp Piershil, ceſorteerende of behoorende / onder de Jurisdi& ie van den Ruart
van Putten , was aldaar in een Proces berwart / en wiert ban den Heer , en
Schout van Piershil , midtsgaders Leen -mannen van Putten , gevonnift / tera
wijl den Ruart als Gevolmachtighde , op's Landes Oorloghs-Vloot, in Zeewas;
Den Chirurgijn Tichelaar zýude met dit Vonnis gants onbirnoeght / en ber
ſtaande dat den HeerRuart van Putten wederom ce Dort , upt der Zee , wag
t'hups gekomen / ftelde zijn reps derwaarts aan / om hen over dit Vonnis te
fpzeken / gelyk hp gedaan heeft , op den 8 Julii, 1672. als wanneer hp deg mora
gens aldaar komende/ audientie heeft verzocht / en des Ruare Huysvrouw Daar >

op in haar Mans kamer gaande / en weer upt komende / dede Tichelaar binnen
gaan : Dezen Chirurgijn is geweeſt den Aanklager , of Beſchuldiger ban den
Ruart Dan Putten ; en heeft eerſt aan den Heer van Albrantswaert , Hofmeeſter
ban Sijn Hoogheyt , en daar na aan den Heer van Zuyleſteyn , bekent gemaakt/
dat den Ruart hem Tichelaar had weten te perſuadeeren / om Sijn Hoogheyt
om 't leven te brengen , waar baog hpdanzoube genieten een preemie van 30 duy
zent guldens, en het Baillawſchap van Beyerlandt, &c. Den gedachten Heer
van Albrantswaert , maahie dit voozt aan Sijn Hoogheyt bekent / die ook aan
ftonts aan den Ed: Hove van Hollandt daar ban kennis dede geben ; Waar op
Tichelaar gehoozt 3.jude/ en den Eedt tot beveſtiging van zijn aanklachten gedaan
hebbende / wiert boozt laft gegeben om den Ruart te berzchteren / alg berhaalt is.
Geen nu tot verdaediging van deg Ruarcs zaah / (hier voren verhaalt ) is over.
griebert / is van woozdttorwoodc / als volgt.
Vertoogle
II2 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Vertoogh of Confideratien den Hove van Hollandt met behoor
lijkreſpect geſuggereert ofovergegeven, by ofvan wegen de
Huysvrouwe en de Vrienden van Cornelis de Wit , Oudt
Burgemeeſterder Stadt Dordrecht , jegenwoordigh gedeti
neert op de Voor- poorte van den voorſchreven Hove, tot de
fenſie van den zelventegen de valſche aanbrenginge ofbeſchul
diginge van Willem Tichelaar , Chirurgijn tot Piershil.
E Vertoonders voor-gekomen zijnde , dat de opgemelte Gedetineerde ziek
>

Staat , zoo au als ten anderen tijde zoodanigh hadde gedragen als de gantſche we
relt, en de Vyanden zelfs bekend is , op den een -en -dertigften Julii 1672. laatſt
-leden door ordre van Uw Edele Mogende uyt de Stadt van Dordrecht gehaalt , en
alhier gelogeert was in de Caſtelanye, hebben niet konnen nalaten , haar zoo veel
doenlijk te informeren op de redenen van de voorfz. onverwachtte bejegeninge,
en ondervondenhebbende datzulks alleen gegront was op de calumnieuſe delatie
van den voorfz Willem Tichelaar , als dat de Gedetineerde , hem Tichelaar zoude
hebben willen om -koopen tot het execrabeltairvan Sijn Hoogheyt den Heere Prin
ce van Oranjen om 't leven te brengen , hebben de Vertoonders nauwelijks kon
Den reſolveren haar de voorfz. zake aan tetrekken , als by haar zelven wel verzekert
zijnde van de innocentie van de voornoemde Gedetineerde , en noyt anders haar
hebbende konnen voor oogen ſtellen, veel min perſuaderen , gelijk zy als noch niet
en doen , dan dat de alomme blijkende candeur en ronde maniere van ieven van den
zelvenGedetineerde en allede zijne,onder de welke noyt van eenige ecuwen tot nu
toe de minſte vlekke van diergelijke of andere boosheytof wreerbeyt isgevonden,
meer als over ſuffiſant waren om niet alleen het geloove van zoodanigen dilatie
te benemen , maar ook zelfs hem van de minſte ſuſpicien van dusdanige gedach
ten geheclijken te bevrijden , hebbende over zulks alleenlijk na tijds gelegent
heyt Uw Édele Mog: geſuppediteert eenige informatien rakende den Perſoon
van den voornoemden Delateur, en 't gepafſeerde in en ontrentdes zelfs geſprek
met den voornoemden Gedetineerde, waar opook na verſcheydenverhooringen
en confrontatien , de Vertoonders bevonden hebben dat den voornoemden Dec
lateur op Saturdagh den feſten dezer maandt Auguſti, is gebracht op de voorſz.
Voorpoorte van dezen Hove : Maar alzoo de Vertoonders daar beneffens heb
ben vernomen , dat de Gedetineerde mode uyt de voorfz. Caſtelanye derwaarts 1
getranſporteert is , en zulks de voorfz twee zoo ongelijke Partyen alsmetden an
deren gelijk gelteltzijn ,zoo hebben zydaaruytniet anders konnen beſluyten ,dan
dat Uw Edele Mog: als noth eenige bedenkelijkheyt in de voorfz.zake zouden
mogen hebben , waar door de volkomen abſolutie van den voornoemden Gede
sincerde, en exemplaire ſtraffe van den voornoemden valſchen Delateur voor als
noch niet gevolght en is. En derhalven hebbende Vertoonders geacht als noch
Van haar devoir te wezen , Uwe Ed: Mog:met alle reſpect van de navolgende conon
fiderati 1
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 113
fideratien en ſuggeſtien te dienen , by de welke Uw Ed: Mog: bericht zijnde van
de conditie en gelegentheyt van de Perfoon van den voornoemden Tichelaar ,
midſgaders van de rechte toedraght van de zake zoo 'hy Tichelaar die in dezen heeft
onder..omen , en Uw Ed: Mog: hare ſecrece informatien daarop verder nemende,
van de eene zijde zeer klaarlijk zullen konnen ontdekken de notoire ongeloof
waerdigheyt van den voornoemden Delateur , en Giniſtre menées van den zelven ,
en van deandere zijde volkomentlijk zullen konnen geruſt zijn op de innocentie
van de voornoemden Gedetineerde. Tot welken eynde UweEd: Mog: dan voor
eerſt zullen believen te noteren , dat den voornoemden Tichelaar niet en is een
Perſoon van cerlijken omgang of goeden name , maar in tegendeel al van over
vele jaren bekent voor een Perſoon van een zeer beſproken leven, hebbende al in
den Jare 1667. daar van gegeven preuven met het plegen van vele moerwillen in
vechten en ſmijten. Wijders dat den voornoemde Tichelaar zich niet alleen tot
duſdanige onbetamelijke ſtukken heeft uytgelaten , maar ook de begeerte heba
bende gekregen tot demiddelen van zekereJanneken Eeuwouts, zijnde een jonge
Dochter van onbeſproke leven en goede gelegentheyt, dat hy de zelve met vele
infolerxiengeweldelijk heeftvervolght, en getracht te obligeren om mer hem te
trouwen . Edoch devoorſz Dochter niet zonder groote reden een averſie van hem
hebbende , dat hy de zelve voor eerſt op het Dorp , daar zy was woonende , met
zoo veel moetwilligheden heeft bejegent , dat zy om haar daar van te bevryden ,
genoodzaakt is geweeſt van daar binnen Dordrecht te gaanwoonen , ten huyze
.
van zekere eerlijke Weduwe , alwaar hy de zelve noch inſgelijks gecontinueert
heeft , niet alleen onbehoorlijk te molefteren , maar ook zelfs op het huys gewelt
te plegen , tot zoo verre , dat men daar over de Juſtitie heeft mocten te hulp
roepen , en zijne eygene Ouders, by die gelegencheyt , aldaar mede ontboden
zijnde, hem ter dier occaſie hebben moeten geven de getuygeniſſe dat hy waseen
Fielt en een Schelm , en daar na noch zich zelven verſtoutheeft, ( toonende dat
zijn Geeſt beyde tot overlaſt of gewelt te doen , en tot loochenen en onwaarheden
te verdichten , even prompt ofgereet was ) haar nate geven , dat hy trouw -belof
ten van haar was hebbende, zonder daarvanimmermeer een ecnig woort te heb
ben konnen waar maken. Ja in tegendeel van de voornoemde Janneken Eeu
wouts byconfrontatie van zijne logenen en ongelijk overtuyghtgeworden is, en
zulks by den Gerechte gelaſt haar voortaan nietmeer te moleſteren . En of hem
zulks wel hadde behooren te bedaren , dathyechter in zijne moedwilligheyt voort
gaande , noch tzedertgepractiſeerten gemachineert heeft gebadt de zelve met ge
welt te vervoeren . Subornerende daar toe een Perſoon (zoo de Vertoonders be
richt zijn ) met een valſchen Brief aan de voornoemde Janneken Eeuwouts , die
aan de zelye tijding bracht , dat zekere hare Moeye of yemapdranders van hare
naaſte Vrienden doodt krank was , en indien zy die noch levend’zien wilde , zy
aanſtondis met den voornoemden Perſoon moeſte mede gaan , datzy daar op zon
der quaat te denken mede gaandemetden zelven Perſoon in een Roeyſchuytjen ,
den zelven haar aan den Swijndrechtſchen kant geroeyt hebbende , aldaar den
voornoemden Tichelaar tegen harenwil en dank in 'tvoorfz. Schuytjen gekomen ',
en dien anderen Perſoon daar uyt gegaan is , latende haar alleen met den voor
noemden Tichelaar , die haar tegen wil en dank den geheelennachtop 't water •
Р heeft
114 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
heeft gehouden , en veel gewelts aldaar heeft aangedaan , 't geneontwijffelijk noch
zwaarder zoude hebben opgeloopen , indien niet een zwaren Donder en Blixem
ontſtaande, na dat zy metcet voorfz. Schuytjen al van Dordrechttotvoorby Ro.
ſenburgh en Blankenburgh waren gedreven , en 't voorfz. Schuytjen daar door ia
perijkel komende , of den voornoemden Tichelaar een ſchrik krijgende, zy alzoo
eyndelijk het Landt weder om heeft gekregen , als Uw Ed : Mog: dit allesuyt de
Verklaringe van den Stadhouder der Stadt Dordrecht Adriaan Crillaarts van den
28 Juliileftleden konnen af nemen , en ontwijffelijk noopende 't voorfz. rapt en
gewelt nader onderricht zullen zijn uyt de informatien van de voornoemde Janne
ken Eeuwouts zelfs genomen , waar toe de Vertoonders haar in dezen refereren.
Invoegen datdeze tegenwoordige delatie niet en is de eerſte valsheyt, die den voor
poemden Tichelaar onbeſchaamdelijk heeft willen ſtaande houden , nemaar alin
andere zware zaken gelijke preuven van ſtoute aſſertien tegen de waarheyt heeft 1
gegeven . Ja ook zelfs onder præſtatie van eede , zoo als den voornoemden Wil.
lem Tichelaar tot zijnen dienſt gehadt hebbende eeneCornelia Pleunen , en by
de zelve om hare huure als Dienſtmaaght aangeſproken zijnde, by om de zelve
Dienſtmaaght het hare te ontzetten gefingeert heeft', eene rekeninge tot haren laſte
to hebben , ter zake van verſcheyde Aderlatingen en Medicamenten. Dat de
deughdelijkheyt van de vooríz rekeninge by de voornoemde Dienſtmaaghe vol
ftandelijk wezendegeloochent , en hy echter geadmitteert zijnde om de zelve met
eede te beveſtigen . De voornoemde Dienſtmaaght wel verzekert zijnde van de
ontrouwe van de voorſz. contra-prætenſie, hem temeermalen in 't aangezicht ge
zeydt heeft dat hy een valſchen eedt gedaan hadde , waar over hy wel de voor
noemde Dienſtmaaght in cas van injurien geconvenieert heeft, echter Leenman
sen van Putten , zijnde een honorabel Collegie, doorgaans befaande uyt Bur
germeeſters of Regenten van Delf, Schiedam , den Briele , en andere aanzien
lijke Perſonen , . en te dier tijdt particulierlijk gecompoſeert zijnde geweeſt uyt de
Burgermeeſteren Aalbrechtvan der Graaf, en Zacharias Beereſteyn van Hofdijk
vanDelf. Den Burgermeeſter vander Duflen van Schiedam. Adriaan Braffer
Vroedtſchap in den Briele. Den Heere van Urk , en andere gequalificeerde Luy
den , welke immers wel zeker is, dat geen partyſchap ter werelt in de voorfz.zake
ten reſpecte van de voornoemde Dienſtmaaght zouden hebben genomen , alleen
op't fundament van de waarheyt van hare klachte en rechtmatigheyt van de voorſz.
exprobatie , den voornoemden Tichelaar zijnen eyſch en concluſieontzeyt heb.
ben , en zulks mettetvoorfz. gewijſde verklaart veritatem convinci , [ De waarheyt
uytgevonden te worden ] als Uw Ed: Mog: zullen konnen afnemen uyt de ding
talen, en 't vonniffe van de voorfz. Leenmannen , in date den tweeden Septem
ber 1670. Boven alle't welke noch tot volkomen accompliſſement van des voor
noemden Aanklagersinfamie hier by komt , datden zelven ten reſpecte van twee
diſtincte Perſonen is gecondemneert tot honorable en profijtable reparatie van
injurien , namentlijk aan den Heere van Piershil, en aan den Schout van den
voorſz. Dorpe , en zelfs om ter zake van dien ,op zijne knye , de voornoemde
gelædeerde Partyen ,mitsgaders Godt en de Juſtitie, om vergiffeniſſe te bidden ,
als te zien is by de Dinghtalen en't Vonniſievan de opgemelte Leenmannen in
date den 3 September feftienhondert tzeventigh yoorſz, zonder dat hy oyt daar
yan
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 115
van heeft durven provoceren. Welke voorfz. condemnatie en actie alleen fuffi
ſant zoude zijn om den voornoemden Tichelaar van den rang van eerlijke Luyden
re fecluderen , cum ex hoc judicio damnati non tantum ignominiofi fiant , fed etiam pacii S.2.
Inft. de poena tem . litig. es itid. comm. D. D. [Dewijl uyt zoodanigen Vonnifle niet
alleen de Gecondemneerden , maar ook d : Onderhevigen , voor eerloos gehou
den worden.] en zouden de Vertoonders noch meer diergelijke ſtukken tot laſte
van de voornoemden Dela:eur konnen te voor(chijn brengen , waar mede de
infaminge van zijn Perſoon noch verder en krachtiger zouden werden verzekert.
Edoch nademaal de zelve niet en twijffelen , of zullen de informacien by den Hove
dientha ven ex officio genomen , in dien deele hare intentie completelijk verifiëren,
zullen de zelve ook daar ontrent alhier geen opereuſer recit maken, boven alle
't welke den voornoemden Tichelaar als noch opgenomen hebbende een particu
lieren haat en vindictie , ter occaſie van de criminele condemnatie die de voor
noemde Gedetineerde in qualiteyt als Ruard van den Lande van Putten , en zulks
nemine officii, [ Ampts halven ] als by het voorgeroerde vonniſſe van den derden
September 1670. is gebleken , en zwaarder condemnatie , die hy als noch was
verwachtendeter zake van de voor-geroerde rapt en geweldige vervoeringe van de
voornoemde JannekenEeuwouts , welken aangaande den voornoemden Dclateur
al over lange voor de Hooge Vierſchare van Putten criminelijk is gedaghvaart ,
en aldaar noch geaccuſeert wert , heeft hy ( zoo het ſchijnt ) ten deelen uyt weer
wrake , en ontwijffelijk mede om hier door te doen ceſſerende voorſz. criminele
Proceduren , deze execrable accuſatie ondernomen in 't werk te ſtellen , dan wel
bewuſt zijnde dat de wettige reproches van zijn perſoon het credijt van zijn aan
brengen t'eenemaal zouden wegh nemen , heeft een vondt bedachten getenteert,
om ware het mogelijk geweeſt zich door een verklaringe van den Gerechte zijner
woonplaatze voor een eerlijk Man te doen paſſeren, zich gelatende of hy van daar
metter woon wilde vertrekken , en daar toe Atteſtatie van node hadde , en tot dien
eynde een ontwerp hebbende opgeſtelt , innehoudende dat hy was een Chirurgijn ,
tot noch toe aldaar gewoont hebbende , zijne kunſte , voorzoo veel haar bekent
was , wel verſtaande, &c. Hadde hy om tot zijn oogmerk te komen , in’t voorfz.
ontwerp mede zeer captieuſlijk laten infucren dat hy was een Man van eere , die
dagelijks in de Kerk was gaande ; Welke voorfz. Verklaringe of Certificatiehy
van voornemen zijnde , van den voornoemden Gerechte te gaan verzoeken.
Nota. Dat hy nu albereyts zijnevoorfz. delatie hadde aangebracht, zoo heeft hy
gefingeert een noodzakelijke boodſchap te hebben om eens t'huys te moeten we
zen , en daar op verlofvan dezen Hove bekomen , om namentlijk door die fineſſe
ofkunſt te meerder voor legaal gehouden te werden , en zijne delatie te meer ge
loof te doen hebben. Waar inne dan mede een dubbelde valsheyt reſideert , na
mentlijk in het prætexeren zoo van de oorzaak van zijn vertrek , als van de reden
waarom hy de voorfz. Atteſtatie begeerde , behalven de valsheyten cautie die in de
extenGe zelfs was reſiderende ; doch is by den voorfz.Gerechte daar op met perti
nente diſtrictie geantwoort , dat namentlijk , indien hy een Atteſtatie begeerde
van dat hy aldaar gewoont hadde , en dathy een Chirurgijn was, die zijn handt
werk wel verſtont, voor zoo veel zy wiſten , en dat hy ook in de Kerk quam , &c.
Hem de zelve wel zoude gegeven worden , dan , voor zoo veel hymedein de
P2 voorfz.
116 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
yoorſz. Certificatie of 't ontwerp van dien hadde doen inloopen , dat hy was een
Man van eere , dat daar inne niet konde werden getreden , waar ophy dan zijne
voorgenomen captic ontdekt ziende , en geene apparentie hebbende om tot de
voorfz. Certificatie te komen , het voorſz. ontwerp heeft aan ſtukken geſcheurt,
en alzoo met miſlukten aanflagh ishenen gegaan. Staande op het voorfz.poina
zonderlingete noteren , het ſiniſtre beleye van den voornoemden Tichelaar , om
tot de voorfz. Atteſtatie tekomen , en zonderlinge , dat ten tijde als hy die quam
verzoeken , ter voorſz plaatze als noch gene de minſte kenniffe , nochte ook zelfs
geruchten Svaren van zijne delatie , veel min van het faiſeren van deGedetineerde.
Žulks dat de voorſz weygeringe met geeneinzichten ter werelt kan geſchiet zijn ,
als alleenlijk , om dat die van den Gerechte in haar gemoet overtuyght waren zoo
danigen verklaringe niette konnen geven , zoo alsUw Ed:Mog: ontwijffelijk zal
zijn gebleken by de informatien bier over genomen , by de welke de Vertoonders
niet en willen twijffelen of zullen noch nader openingen gedaan zijn van des voor
noem den Delateurs quaat leven en geruchten , dit meelt al te zamen ſtalen van
infamie en valsheyt zijnde , waar mede hy al beſmetwas , voor dat de navolgende
rencontre tuſſchen den Gedetineerden en hem voor gevallen is geweeſt. Welken
aangaande de waarheytzulksis , dat den zelven Tichelaar op Vrydag den achtſten
van devoorlede maantJulii 's morgens ontrent tuſſchen 10 en 11 uuren , zonder
ontboden te zijn , of dat men eenige kenniſſe van zijn aanſtaande viſite gehade
heeft , is gekomen totDordrecht aan het huys van de Gedetineerde, als doen pijn
lijk en onpaſſelijk te bedde leggende, en verzocht hebbende den zelven alleen te .

ſpreken , hem eenige malen gezeyt is dat zulks niet te paſſe quam , ofniet konde
geſchieden , dochdat hy, eyndelijk op nader aanzoek'i begeerde accesheeftgekre
gen. Hebbende niet te mia de Huysvrouwe van de voornoemde Gedetineerde
uyt vreeze van eenigh quaadt of ongemak , daar toe de dagelijkſche beroerten van
st'Volk genoeghzame reden van nadenken hadden gegeven , eerſt baren Knecht ,
en naderhandemedeharen Zoone geplaatſt in de Deure van de Kamer , om , in
cas zy eenig quardt of gerucht hadden vernomen , aanſtonts te konnen binnen tre
den : Dat den voornoemden Tichelaar , meynende nu alleen in de voorfz. Kamer
te zijn , en van niemandt , als van de Gedetineerde , gehoorttekonnen werden ,
voor het Bedde van den zelven zittende , aldaar met hem zoodanige diſcourſen
gehadt heeft , als Uwe Ed: Mog? uyt de Gedetineerde zelfs nader zullen geinfor
meert zijn , en onder andere ( zoo als de Vertoonders vernomen hebben uyt hec
rapport vande voornoemde Knecht en andere ) waar aan de Gedetineerde daar van
communicatie heeft gegeven , dat hy Tichelaar , na eenig diſcours over de jegen
woordige zwarigheden daar inne den Staat van 't Landt was vervallen , gezeyt
heeft, dat hy aan de Gedetineerde wel yerwes wilde openbaren .,. mits het zelve
fecreterende , dan daar op geantwoort zijnde, met deze of diergelijke woorden
in ſubſtantie, indien 't wat goets was , dat hy het dan wel doen mochte, en indien
het vuyligheyt, ofwatquaads ware , dat hy dan wel vryelijk mochte zwijgen , of
dat hy Gedetineerde anders zijn aanbrengen zoude bekent maken , datden voor
noemden Tichelaar , na dat de voorfz.woorden , of de ſubſtantie van dien , eens
en andermaal gereitereert waren , daar op voor beſluyt gezeyt heeft, Dewjle bret
mijn.Heer niet er belieft teweten , zoozal ik het dan zmijgen , .en.wenſch min Heer goeden dagh.
Tredende.
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. ITT
Tredende alzoo , zonder verder redenen te maken , uyt de Kamer , en zoo voorts
uyt den Huyze. Op't geruchte van welk voorlz. ſcheyden den voornoemden
Knecht zich aanſtonds buyten de Deure geretireert hebbende in het ander Ver
4 trek , en vervolgens den voornoemden Tichelaar, die daar doormoefte uytgaan ,
na de Deure gebraght ; de Huyſyrouwe van den Gedetineerde , Vertoonderife in
dezen, korts daar aan , ter preſentie van drie Vrouwsperſoonen, den voornoemden
Knecht heeft afgevraaght , war die Perſoon tegen zijn Heer gezeyt hadde , zonder
dathy noch als doen zijnen Heere hadde geſproken , 'tgene (onder correctie)
een zeer notable circumſtantie is tot bekrachtiginge van zijne gedane verklaringe.
Waar op den zelven voor eerſt eenighzints gedifficulteert hebbende , op den
ernſtigen wille van zijne Vrouwe , in preſentie als vooren ,verklaart heeft even het
zelve 't gene hier boven ſtaat verhaalt , waar by dan de zake noch in dezen niet en
is gebleven , maar de gemelte Vertoonderſſe uyt een van devoornoemde Vrouwen
als doen mede verſtaan hebbende , wie de Perſoon was die met haren Man hadde
geſproken , en gedachten krygende , dat men niet konde weten , watzomtijdes
zoo een Perſoon totverwekkinge van meerder commotie onder de Gemeente, en
van meerder haat tegen den Perſoon van den Gedetineerde en des zelfs Familie ,
of anderzints , wel zoude konnen zeggen dat haren Man tegens hem gezeydt zou
de hebben . Zoo als de uytkomſte de voorſchreve præſage (alhoewel meteen ge
volgh’t geene noyt in hare gedachten hadde konnen komen ) niet dan al te waar
gemaaktheeft , is daar op aanſtondes goedt gevonden te ontbieden Arent Muys van
Holy, Secretaris der Stadt Dordrecht, en hem van het gene voorſchreven is, yol
komen kenniſſe gegeven , met ernſtig verzoek en begeerte , dat den zelven daar
van aanſtonts openingegeliefde te doen , en communicatie te geven aan den Heere
Burgemeefter der zelver Stadt , zoo alsden voornoemden Secretaris dan ook voort
heeft gedaan , en vervolgens by nader goedevindinge ordre gegeven aan den Stadt
houder van den Officier der voorſchreve Stadt, om op den voorfz. Perfoon acht
te nemen , gelijk deGedetineerdeuyt zijne Huys-vrouwe en Domeftijcquen na
der geinformeert zijnde, dat het was dezen Tichelaar , die met hem 't voorſchre
ve diſcours gebouden hadde, een Man tot Dordrecht uyt voorgaande actien en
comportementen voor een Deugniet bekent , ook directelijkuyt zijn eygen Hoofa
de aan den voorſz. Stadthouder van hetaanwezen van dienMan binnen Dordrecht
voornoemt kenniſſe haddedoen geven , met verzoek om hem op te zoeken. En
den zelven vindende, hem ee houden en te doen examineren. Zoo als daar van
aan Uwe Edele Mog: mede na bewijs over-gelevert is, welke voornoemde Stadt
houder vervolgens daar in mede zijn debvoir gedaan heeft, danniets konnen ver
nemen , gelijk als Uw Edele Mog: uyt de be - eedichde Verklaringe van de voort
noemde drieVrouws- Perſoonen , en by het iterative hooren van den vornoem
den Secretaris Arent Muys van Holy ontwijffelijk mede zullen geinformeert zijn.
Zijnde wijders alhier noch zonderlingeconſiderabel, dat volgens de ampliatie van
de voorſchreve verklaringe by de voornoemde Vrouwen op hetrecolement, en
be-eedigen van dezelve gedaan , den voornoemden Tichelaar geen quartier uyrs in
alles in 'tvoorſz.Huys geweeſt is , 't gene al mede een zonderlinge en zeer na
drukkelijke circumftantie is , want het immersniet en is te begrypen , en veel min
te gelooven , dat men in zoo korten tijdt, ja by na als van een oogenblik , over
P 3 ZOO'S
Tis Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
zoo zwaren zake, en van zoo dangereuzen gevolge , concept zoude konnen ma
ken , en dat noch ſpecialijk in zoo onverwachten rencontre , daar den voorooem
den Delateur niet en was ontboden , daar men geen kenniſfe van zijn Perioon ,
veel min van zijne komfte hadde of konde hebben , daar geen familiariteyt , veel
min confidentie tuſſchen hem en de Gedecineerde oyt geweeſt is , ja in tegendeel
veel eer groote animoſiteyt en Vyandtſchap van den voornoemden Tichelaar te
gens de Gedetineerde, om de meer-geroerde criminele proceduren , en heeft zulks
noch veel minder ſchijn , wanneermen daar noch by voeghtdeprompte bekentma
kinge van alle het gepaſſeerde, alle 't welke wel en rypelijk overwogen en inge
zien zijnde , de gantſche zake, en evidentie van de zelve is leggende voor de in
nocentie van de voornoemde Gedetineerde , en tot evident nadeel en overtuygin
ge van den voorſchreven Delateur , dat hy namentlijk met opſet dit ſtuk in die
voegen overleydt en in 't werk geftelt heeft , om den Gedetineerde ( waar 't mo.
gelijk ) te bederven . En daar uyt zijn execrabel voordeel te trekken , zoo als ook
zijne intentie van eerſten af in de voorſz. aanſprake geweeſt is , en geenzints om
de voorgeroerde zake , die als noch tot zijnen laſte voor Leen-mannen van Put
ten is hangende , wegens den rapt van de voornoemden Janneken Euwouts , met
den Gedetineerden af te maken , zoo als de Vertoonders verſtaan van de zyde van
den voornoenden Tichelaar voor dezen , in particuliere diſcourſſen , te zijn voor
gegeven , want dat ſubject van zoo dangereuzen ingreſſie niet en was , om daar
over den Gedetireerdemetzoo veel ſecreteſſen alleen te willen ſpreeken , nochte
ook de woorden by den voornoemden Dienaar gehoort, daar mede in 't minſte ac
corderen , en zoude den voornoemden Delateur met veel meer omſtandigheydt
geconfundeert konnen werden , indien de Vertoonders van alle des zelfs voorge
ven en ſecrete examinatie kennifle mochten hebben , mitſgaders de onderrichtinge
van de Gedetineerdedaar tegens hooren , alle't welke nu gelaten wert aan Uw
Ed :Mog : Edele Officie , en ſpecialijk om wel te remarqueren , dat den voornoem
de Delateur niet aanſtonts kenniffe heeft wezen geven van 't gene hy na zijne fanta
ſie zeyt tuſſchen hem en den Gedetineerde gepaſſeert te zijn , maar over de acht
dagen heeft laten verby gaan , alvooren de minſte aanbrenginge te doen , niet te
genſtaande dat hy ook noch buyten Gevangeniſle zijnde , volmondigh gezeyt heeft
van de Gedetineerde in de voorfz. occaſie verſtaan te hebben. Datrer noch meer
als dertigh op het zelve defleyn uyt waren , zulks dat zich moefte haaften om deze
præmie te verdienen , alle'tweike niet tegenſtaande den voornoemden Delateur
echter Sijn Hoogheyt den geheelen tijde van meer als acht dagen zonder eenige ad
vertentiein 't prætenſe gevaar zoude gelaten hebben . Waar uyt dan veel eerkomt
te volgen , dat alzoo hy dezikeby den Gedecineerde niet na zijne intentie hadde
konnen dirigeren , hy zich ontwijffelijk in den beginne wat heeft verſtelt gevon
den , en cenigen tijdt blyven fluctueren , wat hem op zoo loffen grondt en van
zoo weynigh apparentie van waarheydt ſtonde te doen ofte laten. En dat hy naar
apparentie, ge-encourageert door het generaal miſnoegen en qualijk ſpreeken ,
'twelk onder 't gemeene Volk tegens denGedetineerde meer en meer begonde door
te breken , eyndelijk gereſolveert heeft dies nietjegenſtaande met zijn boos voor
nemen voortte varen, en’t zelve ter executie te leggen , zonder echter gedacht te
hebben , dat meer by geluk en beſtieringe van boven , als door de voorzichtigheyt
van
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 119
van de voornoemde Gedetineerde en de zijne , zoo veel krachtige overtuygingen
van de voorſchreve valſche beſchuldiginge zoude hebben konnen by de handt ko
men , als haar nu in dezen openbaren , merirerende gantſch gene confideratie, dat
den voornoemde Delateur zijne valſche beſchuldiginge met Eede zoude mogen
willen , of albereydes mogen hebben beveſtight , alzoo hy de voorfz. delatie ge
daan hebbende , daar door in zoodanigen parquet gebracht was , dat hy den voorfz.
Eedt wel noorzakelijk doen moeſte, of anders als een openbaar Calumniateur
vervallen in die ſtraffe , die hy andere door zijne valſche beſchuldiginge zoude heb
ben aangedreven , zoo dat hy den voorfz. Eedt meer tot zijn eygen ſalvering als
tot bewijs van zijne delatie gedaan zoude hebben , waar jegen indien daar- en -boven
geconſidereert werdt , dat ook de Gedetineerdeniet en zal ſchromen zich met een
goede conſciencie by folemnelen Eede te zuyveren , de zake al wederom in allen
reſpecte tot zijn voordeel zoude moeten uytvallen. Als in dezen niet alleen milite
rende den gemeenen regel, quod ſemper in dubio favorabiliores Rei potius, quam actores
habeantur l.125.D. de reg.jur. (dat , in een twijffelachtige zaak altijdt de berichter
meer dan de berichters , moeten begunſtigt worden .] Ideoque in pari cafu magis au
diatur juramentum abſolutorium , quam condemnatorium D. l. 125, do al. ibid. in not.alleg.
[ En derhalven , dat in gelijk ſtaande geval , altijdt meer den eed tot ontlaſting ,
dan tot bezwaarnis , gehoort worden moet.] Idque etiam in publicis judiciis arg. 1.
inter pares38 D. de re jud. [En zulkeook in opentlijke vonniſfen !] Maar zonderlin.
ge , dat in 'c cas ſubject den Perſoon van de gene , die met de voorſchreve delatie
bekladt werdt , is een Perſoon van qualiteye en aanzien , midtſgaders van onbe
ſproken leven , daar in reguarde van den Delateur alles is ter contrarie, 't gene
in 't cas ſubject ( daar over de geloofwaardigheyt van yders zeggen gediſputeert
werdt) vry vai zonderlinge nadruken bedenken moet wezen. arg. I. teſtium. 3. D.
de teftib. cum fimilib. De Vertoonders is als noch ( niet zonder horreur ) van den
voornoemden Delateur te vooren gekomen , dat hy op zijn eerſte aanbrengen , en
noch na date gene preuven van zijne delatie konnendebybrengen dan zijnzimpel
zeggen , metgroote afſeurantie zoude begeert hebben , met ten Ruwardt vaſt ge
zet , en tegen hem gepynight te werden , even als of de waarheyt van de zake daar
uyt zoude konnen beweert werden , dat hy hardnekkiger zoude konnen wezen
in 't uytſtaan van tormenten , en waar toe hy zigh ,of van nature ( als van ſlechte
conditie ) of door medicamenten (als een Chirurgijn zijnde) zoude bebben kon
nen verharden , waar van de exempelen overvloedigh zijn te vinden. Dochachten
de Vertoonders onnodigh dien -aangaande yetwes te zeggen , alsnotoir zijnde, dat
zulks niet anders zoude konnen zijn dan een onbehoorlijk , en in 't cas fubject de
teftabel onderzoek wie van beyde ' meeſte zoude konnen verdragen , en die vol
gende te ſtellen by de juſtificatien door Duellen , heet Yſer , koud Water, en
diergelijke daar de voorgaande Eeuwen van gewaaght hebben , of inhouden van
Aeſſem , en blyven onder Water , daar de jegenwoordige Hiſtorien van de Oo.
ſterſcheLanden af melden , Cujusmodi probationes , quia per eas multoties condemnatur
abfolvendus, Deus tentari Videtur , merito prohibentur Cap. 1. & feqq .Z. de purg.vul.
[ Hoedanige preuven , om dat daar door menigmaal wordt verwezen die vry ge
ſproken , zou moeten worden , en dat men Godt mede ſchijnt te verzoeken, met
recht verboden zijn .] En is in der daadt te verwonderen , hoe oyt zoodanige ge
dachten
120 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
dachten ofopinien in eenigh gezondt oordeel bebben konnen vallen. En ſpecialijk
dat yemandt daar om geloofwaerdiger of onſchuldiger zoude wezen , dat hy van
een Beulmishandelt zijnde , en gepaſſeertdooreen infamerende onderzoek , preu
ven niet van deught ofonſchuldt , maar alleenvan geduldt of hardnekkigheyt zou
de mogen hebben gegeven . Immers konnen de Vertoonders geen gedachten heb
ben , dat by dezen Hoven , op zoo ongefundeerde en gepaſſioneerdepræſentatien
eenigh reguard zoude konnen werden genomen , veelmin , dat het zimpel aan
brengen van den voornoemden Delateur zoo verre zoude konnen werden aange
zien , dat daar op eenige gedachten vanſcherper examen zoude konnen vallen , als
inder daadt van al te pernicieuſen gevolg zijnde , op het zimpel zeggen van een ee
nige Delateur , die noch is infaam , reprochabel, en Vyandt van de Betigte , en
zoodanig geconftitueert, alshiervoren isaangewezen. Tot zoo iniquenen gerepro
beerden extremiteytte reſolveren , voornemelijk daar de innocentie zoo klaarlijk
blijkt, niet alleen om alle omſtandigheden , zoo wanneer die wel onderzocht wer
den , maar noch daar en boven uyt een ofte twee contrarieGetuygen , daaronder
den Dienaar van den Gedetineerde immers min reprochabel is , als den infamen
Accuſateur, te willen zeggen, quod in crimine liſa Majoftatis etiamteftesfamoſiad alias
inteftabiles, [ dat in miſdaad van gequette Majeſteyt ook infame en anderzins on .
tuygmatigegetuygen toegelaten worden ] Atqueinboe indicio unicus teſtus indicium ad
torturam faciat , [als mede dat in deze betuyging een enkele getuyge genoegzame
aantuygingtot de pijnbank geven kan , ) is beydetegen alle gronden van Regten ,
en 't gevoelen vantalle regtzinnige Regtsgeleerdenſtrydig. Et fienim quod primum at
tinet ex l. 7.D.adl.Jul. Majeſt. ad deferendum hoe crimen admittantur,qui accufare non poffunt,
[Want alhoewel, wat het eerſte belangt , zy om duſdanige miſdaad te openba
ren toegelaten worden , die anderzinsnietbeſchuldigen mogen .] Non tamen indeſe
quitur eo teftes audiendos effe, quibus teſtimonis diftio non eft [ zoo en volgt nochtans
hier uyt niet, datmenzeals getuygen zoude moeten hooren , die in 't geven van
getuygenis geen plaats hebben .] Non enim , utin teftis fide atquemanuſalusRei eft , ita .

etiam in manu Accuſatoris,] Want niet,gelijkinde Trouw en in de maght van deGe

cuyge dewelſtande vanden Verdacht-gehoudenebeſtaat ,beſtaatſe ook in de maght
van den Beſchuldiger.]Secundumautem multis argumentisfalfum effeprobat, Anth.Matth.in
fra& . de Crimin, lib. 48. tit. 2. de lafa Majef.cap. 4. n. 4. (Maar dat het tweedevalſch
is,bewijſtmetvele argumenten Anthon. Matthæus in zijn Tractaatvan de Miſdadi
gers , & c.] Ubidy . precedenti num . 3,priorem probat Doctrinam , [ Daar hy ook het voo
rige Leerſtuk bewijft.] Zijnde in dezen voor al conſiderabel, dattet niet en con
ſteert de corpore delicti [ Van het faitvan 't Delict , ] Dat is , in hac hypotheſi , ] In de
zeonderſtelling , ] datter niet en blijkt eenige conſpiratie of eenigh defleyn waar
lijk geformeert te wezen , om Sijn Hoogheyt het leven te benemen , 't welk
indien bleeke of in confeſſo ware , en datmits dien hier alleenlijk ſtonde te inquire
ren , ofde Gedetineerde aan die bekende ofgeverifieerde conſpiratie mede deel
achtig was ofniet , zoo zoude daar toe geappliceert konnen werden de opinie van
eenige Rechts-geleerden , die in zoodanigen gelegentheyt, ubi de crimine lafi Maje
ftatisagitur, [ Alwaarvan de miſdaadtvangequetiteMajefteytgehandel wordt,]
cenige harde ſpecialia , [byzondere toevallen ]ſtellen quandopleneconftat deconfpira
tionevel tractatu nd committerulum crimen lafa Majeftatis inito, [Wanneer volkoment
lijk
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 121
lijk blijkt van een zamenzwering of onderhandeling aangegaan tot bedrijfder mit
daad van gequetſte Majefteyt. ] Doch nademaal , in cas ſubject , niet en con "
{teert , of en blijkt, zoo als dat na rechten ſuffiſantelijk behoort te blijken , de
tract. ad committendum , [ van onderhandeling tot duſdanigh bedrijf.] Maar dat 1
poinct , nempe , utrum ifte tractatus intercefferit, nec ne , Namentlijk , of'er deze
onderhandelingtuſſchenbeyden zijn gegaan, of niet.] Zoo en kan ook in het cas
ſubject , zoo als de tali contractu , [ van zoodanigeonderhandeling] niet en con
ſteert, tot de torture van den Geaccuſeerde niet geprocedeert werden. Wanty
gelijk alsnarechten evident is , antequam ad inveftiganilum vel inquirendium delicium
poffit perveniri , deber? conftare , delictum effe commiffum , [ eer men komen kan om op
cen Delict te onderzoeken , dat blijkbaar moet zijn , dar’er een Delict is begaan.]
Ut fatss clare probant textus in L. 1. § . item illud. 24. D. ad SCtum. Sylian.eon in L. 1. C.ubi
caufa fifc. [Gelijk klaar genoegh aanwijzen de Texten in de Wet , I. & c.] Zoo
zijn ook alle de Doctoren daar in met den anderen eens. Zeer klaarlijk en krach
tigh dat geleert werdende by Clar.lib.5. S. fin. queft. 4. n. 1. Ubi ait , quod in omnem
cafum nunquam debet judex procedere ad aliquem actum nifi prius illi confter delictum effe
commiffum , { Alwaarhyzeyt, dat in alderley voorval de Rechter noyt moet voor
treden tot eenige dadelijkheyt , ten zy hem alvorens blijke dat’er een delict is be
gaan .] Et ita Roman. ad d. S.item ilud. Het welk dan ook voornamentlijk plaats
heeftin fpeciali inquiſitione contra hunc vel illum ; [In een byzonder onderzoek tegens
deze of die.] En dan noch voor al, zoo wanneer daar gedachten zouden mogen
zijn , by den Rechter , om den Geaccuſeerde te tortureren ; Welken aangaande
geleert wert by Hippol, deMarfil. ( die geweeſt is Officier te Citadella ontrent Padua ,
en zulks in Italien daar zulke delicten wat frequenter zijn dan hier , en daarom ook
ſcherper geinquireert en geſtraft werden :) Confil. crim. 8. n. 1. quod judex nunquam
poteſtprocedere ad torturam conira aliquem , 'viſiprimo do ante omnia conftet delictum , de quo
inculpatus eft reus , effe commiſſum , ( Dat een Rechter noyt mach procedeeren tot de
corture regen yemand , ten zy voor eerft, en voor al blíjke, dat het Delict waar
van den berichte beſchuldight is , zy begaan .] . Alias interdi&ta eft fibi poteftasprocedendi
e ligatæ ſunt fibi manus. [ Anderzins is hem de macht van procederen benomen ,
en zijn hem de handen gebonden .] Zoo als dan ook Clar.d. 9. fin. queff.64. ſpre
kende demateria torture n. 3. expreffelijk zeyt. Debet Judex ante omnia conföderare ,, ut
conftet de delitto, [Een Rechter moet voor alle dingen in acht nemen , dat het blijke,
dat het Delict zy begaan .] Daar mede over een komt , Do& rina Angel. de Aret.de
malefic in verb. quodfama publica præcedente n. 138. [de leere van Angelus de Aret &c.]
Quod nonpoffit quis torqueri, nifi prius conftet maleficium effe commiſſum , licet ignoretur quis
commiſerit, [dat niemand mach gepijnight worden ten zy eerſt baạrblijkelijk ży ,
dat de booſdaad zy bedreven , alhoewel men noch niet en wete wieze bedreven
hebbe.] Cui adftipulatur Auguf. Armin. in not . ibid. Waar mede over een komt
Auguſt. Armin. &c. Et Brunus de indic. of tortur part. 3. queſt. 38.n. 2. [En Brunus ,
van de merktekenen en de torture , &c. Et omnium noviſfimè Guazzin. in tract. ad
defenſam reor, defenf. 4. cap .I. per totpræfertim n . 15.ubi de tortura. En jongſt van allen
Guazzinus , voornameadlijk daar hy van de Torture handelt. Et ſpecialiter cap. I.qui
1.7. ubi ait , etiam fuper tractatu non poſle procedi , niſi conftet ; in genere de tradatu , [En 3

inzonderheyt, daar by zeyt, datmen ook over een onderhandeling nietvoort

kan
Q
I 22 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
voortgaan , ten zy in 't generaal blijke, dat'er een onderhandeling zy.) Ten
booghftenremarquabel wezende , of weldoorgaans de Doctoren zoo veele en zoo
enorme ſpecialia [byzonderheden ) vaſt ſtellen in crimine leſe Majeftatis, ( In de mil
daad van gequetſte Majefteyt.] (Dewelke, in veele poincten , zeer net en fonda
mencelijk werden gerefuteert en gedilucertby Ant. Matth:us, een notabel Schrijver
in deze Landen , die , in zijne Schriften , den aart en de nature van de Criminele
Procedugren , zoo als de zelve , hier te Lande vigueren , en met de humeuren
dezer Landen over een komen , punctuelijk heeft beſchreven . In tractatu de Crim ..
tit. de leſe Maj. Cap. 4. n . 6.) Dat nochtans geene van alle die Doctoren in't geene
voorfz. is eenige exceptie , ten regarde van't zelve Crimen , hebben derven ſtellen :
Daar mede klaar en onwederſprekelijk te kennen gevende, dat zy verſtonden >

illam Doftrinam , [dit leerſtuk ] ook in hoc crimine [indeze miſdaad ] 'plaats te heb
ben , zoo als dan mede de natuurlijke reden zulks ſuggereert, aangezien men an
derzints tot een abſolute brutaliteyt en grouwel zoude vervallen , als men den
eenen Menſch op den anderen zoude konnen geven die macht, dat ty , zonder
voorgaande delict , daar van ten minſten in genere genoeghzaam zoude blijken ,
cenen anderen , op zijn aangeven alleen , zoude kunnen brengen op een Pijn
bank , weynig verſcheelende van de doodt, en voor luyden van eere , al zoo
zwaarals de doodt. En ofwelſchoon de Doctoren , overde voorfz.materie , ten
reſpecte van de preuve in dien deele gerequireert werdende , zeer confuſelijk ſchrij
ven , &c. als Num . 292. & ſeqq. En of wel ſchoon de Doctoren over de vooríz.
materie zeer confuſelijk ſchrijven , en zommige in graviſſimo Majeſtatis crimine , quod
adverfus ipſum Principemvel Rempublicam armis committitur ; [in de alderzwaarſte miſ
daadt van Majeſteyt-Cehending , die tegens den Prins zelf, of tegen den Staat,
met de wapenen begaan wordt,] eenigeongefondeerde ſpecialia ſchijnen te trade
ren ,zoo als zulksdan zomtijds oorſpronk genomen heeft, of uyt de Tyranni
que Regering , of uyt de harde humeuren van de Volken, onder de welke zy ge
leeft, en hun ſchriften zomtijos ' na geſchikt hebben , of om hare Princen te fac
teren , zoo is nochtans by de gezondſte en verſtandighſte altijd contrarie geoor
deelt , en namentlijk , dat wel ex conſtitutione five Extrev. Henr. 7. Quomodo in leſe
Majeſtatis crim . proc. in hac accuſatione , quod formam attinet, (volgens de conſtitutie
van Henrik de zevende , hoe men in miſdaad van gequetſte Majefteyt procedeert,
ontrent duſdanige beſchuldiging , voor zoo veel de form belanghe,) kan geproce
deert worden , ſummarie de plano , ( volkomentlijk en voorshands. ] Sed quod
attinet materiam de probationes, [maar watbelanght de ſtoffe , en de bewijzen,] dat
de zelve volkomentlijk gelijk in alle andere criminele zaken , ja noch klaarder ver
eyſcht worden. Zoo als zulks , onder anderen , zeer nadrukkelijk geleert worde
a Gudelin. in Tractatib. dejure noviſſ. lib. 5.cap. 16. deCrimine leſe Majeft .in fine. [van
Gudelinus in zijn verhandelingen van het laatſte Recht , & c. Alwaar hy zeer
notanter zeyt , illa verba non illud ſignificare, ut probationes neceſſarie omitti, aut defer
fiones legitimarejici poffint. [ Dat die woorden dus niet te verſtaanzijn , dat de nood .
Zakelijke bewijzen zouden mogen nagelaten , of de wettelijke defenfien zouden
mogen verworpen worden .] Nam quanto deteſtabilises caters est laſa Majeftatis crimen ,
ejusque pæna Acerbior , ( Want zoo veel verfoeyelijker boven anderen als daar is de
miſdaad van gequette Majefteyt , en des Zelfs ſtraffe zoo veel te zwaarder.] Tanto
majorem
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 123
majorem in eo efle eam neceſſitatis probationum ex parte Accufatoris, quam admiffionis defer
fionum ex parte Rei, rationem. [Dat dan aan d'ander zijde daar in zoo veel te meer
der reden is , zoo tot de noodzakelijkheyt van de bewijzen van de kant van den
Befchuldiger,als tot de toelating var:dedefenſien van de kant van den Bewroegde:I.
Itaquepar eſſe, illa folum in hocjudicioremiffa cenferi, que porius ad folennitatem dan diutur
nitatem litis, quam ad veritatis indagationem pertinent. [Derhalven dat men billijk
oordeelen mach , dat ſlechts alleen in deze gerechts- ding -taal die dingen achter
wege gelaten zijn , die veel eer tot de gewoonlijke flcnter en lankwijligheyt der
Rechtspleging , dan die tot de naſporing der waarheyt behooren .] Quocum e
conſentit. Ant. Marsh. dift. cap. 4. [Waar mede over een ſtemt de gezeyde Ant.
Mattheus , in zijn vierde hooftſiuk. ] Ubi fpecialiter traétat de his, qui in judicio Ma
jeftatis fingulariter conftituta dicuntur. tAlwaar hy bezonderlijk handelt van die din
gen, die gezeght worden in 't gerechts geding vanMajefteyts-miſdaad , ſingulier
lijk te beſtaan,] Lateque contrarios erroresrefolvit, [En alwaar hy wijdluchtighlijk de
contrarie dolingen wederleyt.] Jaib. add. And. Gail. de pace pub. cap. 19.7.4.
AC D.D. [ Doet hier by Andries Gail , van de algemeene Vrede , &c. Alle
't welke dan ookalzoo niet alleen meeſt over een komtmetde confiturie van onze
jegenwoordige vrye Republijke, en zachtzinnige humeuren van onze Natie ,
maar ook doorgaans alomme in alle æquitabile Hoven en Vierſchåren gevolght
wort , ja zelfs by onze tijden alzoo gepractiſeert is in reguarde van den Grave
Corfitz Ulefelt , welke in Denemarken aangebracht zijnde door eene Vrouwe van
zijnen Koning te hebben willen vergeven , en geen andere preuven tot zijnen laſte
konnende te voorſchijn gebracht worden , dan verſcheydeomſtandigheden, alleen
ruftende op het zeggen van de zelve Vrouwe, van de voorfz. beſchuldiginge vry
gekent , en de voornoemde Aanbrengerfle daar over geſtraft is ; Zoo als ook na
derhand den zelven Ulefelt aan de Zweden overgegaan , en aldaarwederom by
zekeren Bürgermeeſter aangebracht zijnde , als of hy het Landt van Schoonen
hadde willen doen revolteren , niet tegenſtaande by den voornoemden Aanbren
ger verſcheyde omſtandigheden wierden bygebracht , die al zeer pregnant ſche
nen , echter by defect van ſuffiſante bewijzen wederom geabſolveert , en den
Delateur geſtrafris , gelijk dan ook de oudtheyt niet en manqueert van exempelen ,
die hier toe konnen geappliceert worden. En tot juſtificatie van zijne voor geroer
de doctrine by Anth. Matth. loc. cit. 4. vele worden by gebracht. Én of welſchoon
Ant. Fab. in cod. Juo lib . 9. tit. 6. Ad. 1. Jul. Maj.defin. 4. Antonius Faber ſchijnt te
zeggen . In crimine Majeftatisquos libetteftesadmitti, etiam famoſos criminoſos. [ Dat
in miſdaad van gequetſte Majefteyt alderleye getuygen toegelaten worden , zelfs
ook infame , en miſdadigers.] Et, ſi vel unus ad fot , judicium ad torturam facere.
[ En, al was’er ſchoon maar een , dat het de bevorderirg ter pijnbank geeft,]
is echter op de voorſz. paſſagie zonderlinge norabel dat hy aldaar N 8. zelfs bekent,
Illam fententiam valde duram à pleriſque graviſimis Juris Conſultis improbatam effe.
[ Dat dit gevoelen uytermaten hard , en van meeft alle de voornaamſte Rechts
geleerden verworpen is.] Zoo als dan ook van geen minder nadruk is , 'dgene
aldaar wijders vervolght ſub n . 9. Dat namelijk den Raadt van Savoyen devcorfz.
harde doctrine wel gevolght hadde in de zake by hem aldaar voorgefelt , doch
niet 'om dat de zelve in rechten en billijkheyt gefundeert was. Sedhac porifimum
2 ratione ,
IZ4 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Tationé, quod in ea ( inquit) incidifſemus tempora , ut , propter frequenter tanti fceleris
fufpiciones, eos ad terrorem exemploaliquo opsis eſſe videretur. [ Maar voornamentlijk
uyt deze reden , om dat wy (zeyt hy) tot zoodanige tijden vervallen waren, dat'er
om de telkens opkomende fufpicien van zulk een ſchelmſtuk , en tot afſchrik ,
eenig exempelnoodigh ſcheen .) Wijders zeer notanter daar by voegende , Pey
vulgatum enim effe licet uſu periculofum Calii Senatoris verbum apud Tacitum . ( Dat zeer
bekent was , alhoewel in'tgebruyk wat gevaarlijk , het zeggen van den Raadsheer 1
Callius , by Tacitum .] Omne magnum exemplum habere aliquid ex iniquo. [ Dat alle
groote voorbeelden yets onbillijks in zich hebben.) 't Gene het cafus in de voorſz
deciſie vermelt volgens de relatie van den voornoemden Autheur niet weynigh
gehad heeft, als zelfs bekennende , dat de voornoemdeGeaccuſeerdepseyodelijk
onſchuldigh bevonden , en zulks geabſolveert zijn. Waar by dan noch in dezen
zonderlinge komt , quod idem Faber dicit tit. 6. de fin. 6. explicans id , quod preall.
def.4.dixerat , teftimonium infamisperſona in hoc crimixe admitti, etiamfiſolus fit. ['t Geen
de zelve Faber zeyt , dathet getuygenis van een infaam Perſoon in deze miſdaad
toegelaten word , alwaar hy ſchoon alleen.) in ipſo principio notanter ait : Zoo zeyt.
by zelfin 't begin zeer nadrukkelijk :] Hoc ità accipiendum effe , fi ex eodem deliaigenere
fit infamus, [ Dat men dit dus moet verſtaan , indien hy van een zelve llag van delict
infaam is.] Nam fi ex alio planè diverſo, don diſimili delicto fuerit condemnatus, [ Want
indien hy van een geheel ander , en t'eenemaal verſcheyden en ongelijk delict ge
vonniftzy.] Admitti quidem in teftem , ut conteftium di &ta adjuvet, [Dat hy dan wel
mach toegelaten worden als een getuyge, om het zeggen der medegetuygen te
verſterken .] At non , ut , fi folus fit j, udicium ullum facere videatur. [Maar niet, dat
hy , indien hy alleen zy , eenigh gerechts-geding zou ſchijnen temaken .] Zijnde
wijders op de voorfz. paſſagien boven dien zeer notabel , dat aldaar niet alleen 1
geageert wiert de graviſimo perduellionis crimine adverſus Principem do ipſum Reipublica
Statum. [ Van een alderzwaarſte miſdaad van Hoogheyts-ſchending tegen den
Vorſt en den Staat zelf.] Als uytde voorfz. definitienklaarlijk is afte nemen ,
maar ook in der daadtconſteerde de corpore deliðiſivede crimine, (Van bet fait van
Delict , of yan de miſdaad.] Invoegen dat alleen na de ſchuldigegezochtwiert ,
daar 'tin ’t cas ſubjectzeer verre van daan is. Alwaar geen Crimen noch Corpus
delicti [ fait van delict] is , of gezien wert , maar alles alleen beſtaat in’t figmen
tum van den meer genoemden Delateur, waarop indien zoodanigen reguard zoude
worden genomen , dat de genediein zulker voegen ſimpelijk aangebracht is , ter
ftontinter reos [onder de ſchuldigen ] zoude werden gehouden , ofimmers daar
van ſuſpect zoude wezen. Zulks een zake zijn zoude yan dangereuſen gevolge,
en in der daar niemandt oyt geruſt of zeker zoude konnen wezen , alzoo eens
yegelijks gantſche reſpect en leven in zoodanigen gevalle zoude hangen aan den
wille van eenen eenigen valſchen Delateur, die maar de ſtoutigheyt zoude hebben
om te zeggen dat hy over duſdanige projecten heymelijke diſcourſen hadde ge
houden , zonder daar in oyt overtuyght te konnen worden. En zouden door dat
middel in deze vrye Republijcque alzoo metter daadt worden ingevoert de gevaar
lijkc maximen en tijden by de Romeynen beleeft. Quibus Crimen Majeftatis verè
erat eorum qui omni crimine vasabant. [By welken waarlijk was de miſdaad van ge
quetite Majeſteyt, der gener, die van alle miſdaadt zuyver waren.] 'Op alle
t welke
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 125
't welke de VertoondersUwEd: Mog: onderdanighlijk verzoeken billijk reguard
te nemen , en voorts daar by te voegen 't gede uytUw Ed: Mog:fecrete infor
matien verder tot juſtificatie van de ongetwijffelde innocentie van den meergemel
ten Gedetineerden zal konnen dienen , implorerende daar toe Uwer Ed:Mog:
Edele en goedertieren officie.
Dit voozberhaalde Vertoogvan Conſideratien nu eenigen tijdt aan't Hofban
Hollandt overgelebert / en deVrienden van den Ruart van Putten al even ons
geruſt zijnde / gaben nochmaald aan 't welgemelte Hof van Juſtitie ober / bes
nebeng het volgende Requeſt , de daar bp geannexeerde Confideratien , alles tos
de ontſchuldiging en onbewuſtheyt , ban den Ruart , aangaande des zelfs be
fchuldiging , dienende.

Requeſte , wegens de Huys-vrouwe en Vrienden van Cornelis de

Wit , Oudt-Burgemeeſter der Stadt Dordrecht, Overgege
ven aan den Hove van Hollandt.
Even reverentelijk tekennen de Huys-vrouwe en Vrienden van Cornelis de Wit,
op
Voor-poorte van den voorfz. Hove, hoe dat zy Supplianten naar'tverloop van et
telijke dagen in de welke zy't elkens d'ontſlaginge van de voornoemde Gedetineerde,
onfeylbaarlykte gemoet gezien hebben , vermidts zy, zooom d'impoſſibiliteyt , dat
Thet opgedichte crimen in degedachte van de Gedetineerde zoude konnen vallen, als
om de klare en irreprocheable bewizen die zy ten dien eynde hebben overgelevert
eyntlykmet overleghen advis van ervarene Rechts-geleerden te rade geworden zijn,
den voorſchreven Hoveeerbiedighlykte fuppedisteren eenigeconſideratien en circun
ſtantien te noteren en te ponderen , tot begripen overtuyginge van de innocentie van de
voornoemde Gedetineerde : gelijk dandezelveconſideratien ten dien fineaan deze
Requeſte zingeannexeert; Verzoekende de Suppliantengantſch gedienſtigh ,dat
Unv Edele Mog: de zelve aandachtighlijk
gelieven te ponderen, en daar opbehoor
lijke reflectie temaaken , indien verſtande nochtans, dat nademaaldeSupplianten
door onkunde, in't verhaal van eenige feyten of poſitiven zouden konnen miſſen , de
zelve haar aangaandealle hetgepoſeerdein devoorſchreve Schrifture vervat , refe
reren tot 't gene deGedetineerde dien aangaande beter mochte bekent wezen, entot
'tgene dezelve dienthalven den Hove moge hebben onderricht ,haar hy dezen wel
expreſſelykcorrigerende, voor zoaveel by onkunde als vooren in de voorfz.confide-
ratien , of ook in hetvertoogh van Feytenen Rechten over de voorfz zake den Hove
medeovergelevert,yers moge wezen geinflueert 'tgunamet dewaarheydt en d'onder
richtinge doorde Gedetineerde zelfs aan den Hovegedaan , nietin allendeele mochte
ever een komen , vertromvende dat Uw EdeleMog: uyt beyde de voorfz. Schrifts
Q.3
126 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
ren meer en meer vande baarblykelyke innocentie van deGedetineerdezullen wezen
overtuight, en gantſch eerbiedighlyk verzoekendedat de zelve bem dien volgende ge
re
vin eenmaal zonder verderuytſtel op debeſte enhonorabelfte wijzegelieven te relaxe te
ren en te herſtellen. 't Welk doende , &c. ge
Was geteekent,
JACOB de Witt.
Conſideratien en Circumſtantien te noteren en te pondereren toe
begrijpen overtuyginge van de innocentie van Cornelis de Wit ,
Oude-Burgemeeſter der Stadt Dordrecht, & c. jegenwoordigh
Gedetineerde op de Voor-poorte van den Hove van Hollandt,
uyt den name en van wegen Maria van Berkkel,Huys-vrouwe
en Vrienden van de voornoemde Gedetineerde , aan den
voorſz. Hove geſuppediteert of gerememoreert, om des te a
beter en te eerder temogen obtineren de ontſlaginge en dechar b
ge by de neyensgaande Řequeſte verzocht. a

H
DERequiranten ſtellen
dament , waar op dezevooreen
gantſchegrondtlagh dit haaroogmerk
Schrifturezalin ruften toteen
, dat 'tgeneenwaar medefon
de
voornoemden Gedetineerde wort bericht , is het aanbrengen en ſtout voorgeven
van eenen Willem Tichelaar Chirurgijn , woonende of gewoont hebbende in
Piershil , van dat de voornoemde Gedetineerde hem Tichelaar zoude hebben ge
diſponeert en omgekocht om den Heere Prince van Oranje het leven te benemen .
Dat den voornoemden Tichelaar voor den Hove gehoort zijnde, daar by opinia
telijk perfifteert. En dat de voornoemden Gedecineerde niet alleenlijk het zelve
ontkent, maar ook uyt veele circumſtantien de onwaarheyt van dien den Hove
tracht te doen apprehenderen. Zulks dat de Requiranten oordeelen , dat in dezen
voor eerſt ſtaat te pondereren, wat fondament van waarſchijnlijkheydt in het voorfz.
ftout voorgeven van den vournoemden Tichelaar is reſiderende. En ten anderen
mede wat circumſtantien en preuven tot verificatie van het contrarie indezen mi
literen . Ook zooder, buyten vermoeden , in 't gemoet van den Rechter eenige
apparentie van waarſchijnlijkheyt der voorſz. accuſatie zoudemogen overblyven ,of
de voorfz.circumftantien en preuven deapparentic niet t'eenemaal weg nemen en
doen verdwijnen. Belangende het voorſz eerſte poinct , meynen de Requiranten I
in confeffo of den Hove genoeghzaam gebleken te zijn , immers nemen zyaan , d
des noodt zijnde , nader te verifiëren. Dat den voornoemden Accuſateur de Ge bir
detineerde in langen tijdr, en , zoo zy vertrouwen , in een jaaren dagh maar eens fc
heeftgezien en geſproken. Dat zulks zoo zy geinformeert zijn , is geſchiedtop den
achtſten July , 1672. voorlede , ten huyze van den Gedetineerde tot Dordrecht ,
alwaar dezelve Gedetineerde pijnclijk en indiſpooft te bedde was leggende. Dat 1
ook
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 127
2 ook het voorfz geſprek zeer weynigh rijdts , ja geen quartier van een uure heeft
geduert , dat de Gedetineerde bem Accufateur op hetvoorfchreve geſprek noch di
re&telijk noch indirectelijk hadde genoodightof ontboden , maar dat hy Accuſa
teur onverzocht en ongeroepen by de Gedetineerde, en voor des zelfs Bedde is
gekomen ; en, 't geene in dezen zeer conſiderabel geacht wordt , dat hy Accuſa
teur de Gedetineerde alleen , en buyren yemandts bywezen , heeft willenſpreeken.
Dat hy ten dien fine tweemalen tevergeefsaanzoekhebbende gedaan , zonderzijn
naam te melden ; op de derde inſtantie daar toe eerſt geadmitteert is geworden
gelijk de Requiranten vertrouwen álle’t voorſchreve gepoſeerde in confeffo te we
zen, en by den voornoemden Accuſateur zelfs niet geloochent te zullen werden, by
faulte van 't welke de Requiranten aannemen 't zelve , des root zijnde , noch na
der te bewijzen. Waar uyt dan voor eerft onwederſprekelijk volght, dat den voor
noemden Accuſateur komende by de Gedetineerde eenigh gepræmediteert oogh
merk of deſſeyn heeft gehadt; maar dat ter contrarie, deGedetineerde niet heb
bende konnendenken ofvoorzien dat hy den Perſoon van den voornoemden Accu
ſateur by hem hadde te verwachten. Ook geen gepræmediteerde gedachte of inten
tie heeft konnen hebben , om hem Accufateur yets voor tehouden ofteverged.
Midts welken dan niet alleen gantſch onwaarſchijnlijk , maar ook met een gezond
oordeel t'eenemaal incompatibel is , dat de Gedetineerde aan een vremt Perſoon ,
by hem niet beſcheyden,in eene converſatie van min dan een quartier uyrs tijdt niet
alleen by zich zelven zoudehebben konnen reſolveren zoo periculeuſe en zoo
abominabelen zake voor te ſtellen , maar de zelve bem ook effectivelijk zoude:
hebben derven openen , ja datmeer is , dat hy in min dan een quartier uurs tijde
den voornoemden Accufateur (die apparentelijk zal voorgeven zonder eenigh
voor- bedenken van alzulken propofitie aldaar verſchenen geweeſt te zijn ) tot het
advoveren en accepteren van zoodanige propofitie,prompt en bereyt gevonden ,
of anders gediſponeert zoude hebben . Dat hy Gedetineerde het daar en boven
alzoo in eene ſèffie over de belooninge, over de maniere van executie , en over
alle andere circumftantien , met den voornoemden Accuſateur eens geworden
zoude zijn , zonder dat zy van noode gehad zouden hebben , over zoo grooten
en bekommerlijken zake yets verder te concerteren , of den anderen meer te zien
of te ſpreken ; en dat alle’r zelve aizoo binnen den tijde van min dan een quartier
uurs beſchikt zoude zijn geweeft. 't Welk alhoewel by zich zelven , en allcenlijk
naar de nature van de zake ingezien zijnde , teenemaal ongelooflijk is. Zoo valt
?t echter noch veel ongelooflijkeralsdaar benevens geconfidereertwert, gelijk bet
inder daad waarachtigh is, dat de Gedetineerde met den voorn . Accuſateur noyt ee
nige familiariteyt,ofcorreſpondentie gebadbadde;veelmin dathy hem door eenige
beneficien en genotene weldaden ofanderzints zoodanigh zoudehebben verplicht.
Dat hy met eenige apparentie van reden op hem zoude hebben konnen ſtellen
die confidentie , die noodzakelijk zoude moeten wezen het fondament om aan
hem zoo dangereuſe en terriblen zake toe te betrouwen . En vervalt die onwaar
ſchijnlijkheyt toteene abſolute impoflibiliteyt, als men daar benevensconfidereert
dat den voornoemden Accufateur niet alleenlijk niet en was familiaris e intimus met
de Gedetineerde. Maar dat hy daar en boven , naar rechten , aangezien moet
werden inimicus. Overmits hy niet alleenlijk voorhenen zoo voor de Vierſchaar den
yaa
128 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
den Lande van Putten als voor Schepenen van Beyerlandtwasgecondemncert in
eene pecuniele boete ten behoeve van de Gedecineerde in qualiteyt als Officier al
daar , ofzijaen Subſtituyt , maar dat hy daar en boven noch ſtonde in reatu , over
zeker enormfaict , den Hove welbekendt, op de aanklachte , en den criminelen
eyſch by de Gedecineerde, voor de voorfz. Vierſchaer jegens hem gedaan , zijnde
notorie onbegrypelijk , en meteen gezondt oordeel niet over een te brengen , dat
yemand aan eenPerſoon hem niet wel bekent,en in allen gevalle noch mede aan een
Perſoon die uyt merkelijke redenen hem niet wel en wilde, zonder eenige voorgaan
depræmeditatie,by eenonverwachte gelegentheyt datzoodanig Perioon hem buy
ten vermoeden zelfs quam aanſpreken,openinge zoude willen of konnen doen van
een voornemenom het execrabelſte tait van de werelt te bedrijven , en 'tzelve aan
zoo een onbekent , ook in allen gevalle geirriteert en vyandelijk Perſoon willen of
konnen aanbevelen , met hem daar ver handelen , de maniere en circumftantien
van de executie adjuſteren , daar over verdingh maken , en op alles ſluyten in min
dan een quartier uurstijdt,maar boven dien zoo heeft het Godt de Heere almachtig,
die naar zijne oneyndigegoedertierentheyt de zijne in de noode niet en verlaat , ge
padiglijk beliett de zake in dezen zoodanigh te beleyden ,dathet op de voorfz.han
taftelijke circumſtantien alleen niet aan en komt , maar dat den voornoemden Ac
cuſateur door eenecontrarie getuygeniſſe van valſcheyt kan worden geconvinceert,
zijnde zulksdat deHuysvrouwe van de Gedetineerde , eerſte Requirante in dezen ,
inziende en conſidererende de boosheyt van de jegenwoordige tyden , en den ge
neralen haat die de ongelukkige ſucceſſen van de Wapenen van den Staat te Lande,
mitsgaders deonbegrijpelijke lacheteyt en trouweloosheytin't overgeven van zoo
velenotable Frontieren , ja van geheele Provincieogepleeghe ,op vele voorname
Regenten en Dienaars van den Lande van Hollande en Weſt-Vrieslandt, maar
welbyzonderlijke mede op deGedetineerde en de zijne hadden doen vallen. Haar
met reden bekommert gevonden heeft overhet ſecreet acces tot haar Man van een
Perſoon wiens ſombre phigonomie niet veel goets ſcheen te beloven , te meer mits
het onlangs gepleeghde attentaat op de Perſoon van de Raadt-Penſionaris van
Hollandt haar Mans Broeder , en een gelijk attentaat door 4 ſtoute Gaſten op de
Perſoon van den zelven haren Man , eenige weynige dagen te voren , des nachts
ontrent it uuren voorgenomen.'c Welk ook , naar alle menſchelijke apparentie ,
ter executie geleyt geweeſt zoude zijn , indien het aan -naderen van de Wacht , be
hendighlijk van 't Stadt-huys ontboden , de voorfz . 4ſtoute Gaften niet haddedoen
de vlucht nemen. Welke wel-gegronde apprehenſie danvan de voornoemdeHuys
vrouwe van de Gedetincerde h, aardoor Godes'wonderbare beſtieringe, heeft doen
reſolveren , den Dienaar van deGedetineerde , zijnde een deugtzaam en gepo
ſeert Jong-man van conpetenten ouderdom en goede lichamelijke ſterkte , te
plaatzen ofpofteren in dedeure van de Kamer , alwaar den voornoemden Accu
fateur voor het bedde van de Gedetineerde neder-gezeten was , zoodanigh dat de
tuſſchen -komſte van het Ledikant hem 't gezichte op de voorfz. deure was bene
mende , en noch naderhandt daar by te doen komen haren Zone , zijnde een
Jongman tuſſchen de 18 en 19 Jaren , om in cas van eenigh quaedt voornemen
van de Geaccuſeerde, op oftotnadeel van deGedetineerde , als dan haar Heer en
Vader reſpective ilico te hulpe te komen , welke beyde Perſoonen dan geen roede
lenghte
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 129
· lenghte van het bedde van de Gedetineerde geſtaan hebbende , en zulks zeer wel
konnende hooren de woorden die aldaar geſproken wierden , voornamentlijk van
haar Heere en Vader reſpective , die onbeſchroomt en met zijn gewoonlijke toon
overluyt was ſprekende , aanſtonts na het voorfz. gepaſſeerde , de zake verhaalt
hebben , zoo als de zelvein der daadt en waarheyt was gepaſſeert. Hebbende in
ſpecie de voorfz. Dienaar van de Gedetineerde , daar dat hy den voornoemden
Accuſateur uytgeleyt hadde , ten zelven tyde , en zonder alvorens zijn Heer of
yemandt anders geſproken tehebben , daar van een naakt recit gedaan ten aanboo
ren van drie Vrouws-perſoonen , aldaar by hazard preſentwezende, waar uyt (als
mede , zoo de Requiranten haar verzekert houden , uyt de examinatie van den
zelven Dienaar by den Hove gedaan ) klaarlijk blijkt dat in de voorgeroerde con
verſatie tuſſchen den Accufateur en de Gedetineerde den 8 July 1672. voor geval
len , niets en is gepaſſeert dat eenige gelijkeniſſe heeft na het voor gementioneerde
ftout en calumnieus voorgeven van den voornoemden Accufateur , in ſpecie dat
alle het voorſtelin de zelveconverſatie is gedaan door den Acculateur , endat door
de Gedecineerde daar op alleenlijk is geantwoort, zonder van zijne zijde aan den
voornoemde Accuſateur yets voor te ſtellen of te vergen. Dat voorrs de ſubſtantie
en het beſluyt van het voorftel van de Geaccuſeerde is geweeſt, dat de zelve , naar
cen præallabel diſcours van de zwarigheden dezės tijdts , aanbiedinge dede om aan
de Gedetineerde yets te openbaren , mits dat hy. 't zelve zoude ſecreteren. Dat
de Gedetineerde daar op in de naarvolgende zin geantwoort heeft , namentlijk
indien het yets goedts was , 'tgunt hy zeggen wilde', dat hy in zulken cas 't wel
mochteopenbaren , en dat hyGedetineerde hem daar in gaarne zoude willen be
hulpelijk zijn , doch indien het vuyligheyt of een quade zake mochte wezen , dat
hy die dan wel mocht zwijgen , of dat hy Gedetineerde anderzints zijn aanbren
gen zoude bekept maken en openbaren. Dat den voornoemden Accuſateur
(naar eenige nadere gedane inftantien en gelijke bejegeningen t’elken daar op ge
volght) eyntlijk zijn afſcheyt ger omen heeft, met deze of diergelijke woorden ,
die wel te noteren ſtaan , dewijle het mijn Heer dan niet en gelieft te weten , zoo
zal ik het zwijgen ; ik wenſch mijn Heer goeden dagh. Welken aangaande , als
mede belangende al 't gene in de voorfz. converſatie is gepaſſeert , wijders gere
fereert wort tot 't geene de Gedetineerde zelfs aan den Hovezal hebben verhaalt,
en 't gunt den zelven Hoveverders zal wezen tevooren gekomen in de examinatie
of verhooringe van die geene aan de welke de Gedetineerde't voorſz. gepaffeerde
aanſtondts bekent gemaaktheeft , in maniere en om redenen , als hier onder bree
der zalwerden verhaalt, zijnde't genevoorfz. ſtaat hier alleenlijk aangetogen , om
U Edele Mog: indachtigh te maken , dat by zoo verre en voor zoo veel eenige
preſumptieof indicium zoude konnen werden genomen of getrokken , uyt de
voorverhaalde delatie en accuſatie van den voornoemden Tichelaar , als notoire
lijk neen , dewijle de zelvepublijcquelijk is bekent voor een infaam Perſoon , die
zeer veel quade ſtukken en faicten bedreven heeft ; Zoo als ook den Hove uyt
verſcheyde Sententien , Atreſtatien en examinatien ten vollen is gebleeken ; dat
in allen gevalle die prætenſe præſumptiemeer alsoverwonnen , en gedoodt wert
door de voorſz, klare en convincante getuygeniſſe van denDienaar van de Gede
tineerde, ten overvloet doch gefterkt , met 'tgeene
R
Uw Edele Mog : by examina
tic
F30 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
tie van den Zons van deGedecineerde , uyt de zelve nader zouden konnen vero
nemen. Want of wel de getuygeniſſe van een Dienaar tot ontlaſtinge van zijn
Heer , naar Rechten , van dat gewichte niet en is , als van een andereerlijkvry
en independent Perſoon , zoo is ook niet onbekent, dat , naar Rechten , zelfs
geen indice enmaakt de affirmatie van een Perſoon die by publijcque Sententie ge.
condemneert is over begane feyten en uytgeſpoogen injurien , zoo wel degele
deerden , als Godt en de Juſtitie om vergiffeniffe te bidden , in voegen als den
voornoemden Accuſateur voor de Hooge Vierſchaar van den Landevan Putten
den derden September 1670 , gecondemneert is op zijne bloote Knye in dezelve
Vierſchaar te moeten doen , byzonderlijk als zoodanigh Perfoon daar en boven
noch vele ſooode en booze feyten heeft bedreven , gelijk ten aanzienvanden
voornoemden Accuſateurden Hove mede ten vollen is gebleeken , zulks dat, de
klare en nette getuygeniſſe van een eerlijk Domeſtijcq ten minſten wel kan op
wegen de contrarie affirmatie van een infaam Perſoon en bekende Deuchniet ,
mics welken dan ook , buyten de voorverhaalde circumſtantien die onwaarheyt
van de voorfz accuſatie alleen klaarlijk genoegh verifieren , daar en boven noch
de getuygeniſſe van den voornoemden Dienaar , zonder de voorfz. circumftan.
tien , capabel zoude wezen den Rechter van de innocentie van de Gedetineerde te
overtuygen . Zoo dat , de Vertoonders geenzints konnen twijffelen , of zullen
beyde de voorſz. preuven te zamen gevoeght, alle ook dealderfcrupuleuſte ge
moederen meerals ten vollen konnen voldoen. En gelijk de apprehenfie van ee
nighboos deffeyn van den voornoemden Accuſateur tegens de Gedetineerde , de
Huyſvrouwe van de zelve Gedetineerde daar jegens naar vermogen heeft doen
vigilerenmethetpofteren van devoorfz. Dienaaren van baren Zone in de Deure
van de Kamer. Zoo heeft ook de zelve appræhenfieen het bedenken , dat den
voornoemden Accuſateur hem Gedetineerde wel met eenige valſche naklap of
uytſtroyingeonderde Gemeente meer enmeer verdacht en verhaat zoude trachten
te maken , de Gedetineerde zoo welals zijneHuys- vrouwe , doen refolveren van
* voorfz. gepaſſeerde aanſtonts kendiſſe te doen geven aan den Heere Borger
'meefterder StadtDordrecht voornoemt, gelijk dan hetzelve ook aanſtonds alzoo
isgeeffe &tueert , hebbende deGedetineerde, die , vermits zijne pijnelijkheyt en
indiſpofitie , zelfs by. den gemelten Heere Burgermeeſter Dietgaan en konde, by
hemontboden de Secretaria Muys, en aan den zelven het gantſche gepaſſeerde
verbaalt hebbende, op hem vervolgens begeert dat hy daar van aanktondes uyt
zijnen namecommunicatie geven zoude aan den gemelten Heere Burgermeeſter.
Zoo als het zelve ook by hem zonder eenigh uytftel isnaar gekomen , als den Hove
uyt deexaminatievandenvoornoemden Secretaris Muys mede volkomentlijk zal
wezen gebleken. Welke voorfz. zoo promptelijke gedane communicatie , ge
voeght by eenverzoekdoor de Gedecineerdemede ilico gedaandoen aan den
Stadthouder of Onder-Schout der voorfz. Soede , den voornoemden Accuſateur
op te zoeken en te examineren , ook evidentelijk alle bedenken van waarſchijn
lijkheyt dervoorfz . accuſacie t'eenemaal doetverdwijnen. De zake nu zich in dier
voegen vertoonende als de zelve metrelatie enreflectietot en op deintentie van de
Gedetineerde in gezien werdt , zoo bidden de Vertoonders dat Uw Edele Mog :
dezelveook eens van de andere zijde gelieventebezienmet relatie en reflectie tot
en
 in Hollandren Zeelande voorgevallen. 131
en op de intentie van den voornoemden Accufareur, waar ontrent zich vooreerft
op doet , als eene zekere waarheyt , dat , gelijk de Gedetineerde tegens de komſte
van den voornoemden Accufateur voor des zeifsBedde , niet heeft konnen heb
ben eenige gepremediteerde gedachte om hem deze of geene zakevoor te houden
of te vergen , alzoo ter contrarie den Accufateur , die het acces tot de Gedeti
neerde met empreſſement verzocht hadde , noodzakelijk eenigh gepremediteert
voornemen en ooghmerk in die viſite moet gehad hebben , welk voornemen als
met eene genoeghzame applicatie na geſpeurtwort ayt verfcheyderedenen , zeer
waarſchijnlijk geconjectureert kan werden , tot een quaat en boos eynde aange
zien en gedirigeert geweeſt te zijn , gevende ten centen aanzien veelbedenke
lijkheyt ,dat hy Accuſateur de Gedetineerde alleenen ſecretelijk heeft willen (pre
ken. Welk verzoek niet bequamelijk ingeſchikt ofovereen gebracht kan werden
noch met de conditie van zijn Perſoon, als niet zijnde van die calibre om gepre
fumeert te konnen werden , dat met hem eenige ſecteren van Scaät ſtonden te
verhandelen , noch met de nature van de zake of't Proces:Crimineel, 't welk hy
met de Gedetineerde uytſtaande hadde , daar by dan noch voornamentlijk ko
mende de boosheyt der tijden , die uyt redenen vooren verhaalt , een generalen
haat en verbitteringe tegens de perſoon van de Gedetincarde, en tegen des zelfs
gantſche Familie geproduceert en gebaart hadde , ook daar benevens gevoeght,
dat den voornoemden Accufareur, om redenen mede hier boven geallegeert ,
zich in ’ particulier door de Gedecineerde hielde gelædeert en geoffenſeert, en
dat hy mits dien door de occaſie van de voorſz . booze tijden en van de voorfz.
generale animofiteyten verbitteringe tegens deGedetineerde en de zijne , zeet
Lichtelijk aangemoedight konde werden ,om onder't faveur vandien , zijne par
ticuliere palliezoo wel als d'algemeene verbolgentheyt van 't Volk in te volgen en
uyt voeren , zijnde notoire veel apparenter , datter'cen eenigh Booſwicht beeft
konnen werden gevonden , die tot volvoeringe van zijne particulierewraakluft ,
mitsgaders tot bevorderingevan zijn eygen intereft en profijt , deſſeyn heeft gefor
meert , om onder beneficie van de algemegen haat, de Gedecineerde de eere
en’t leven te benemen . Alffer vier Perſonen van goede familien en gelegentheden
reſpective weynigh dagen te vooren gevonden zijn geweeſt , diebuyten eenigh
mouvement van particuliere vindicte , of eygen voordeel , alleenlijk om de ge
meene drift en pallje van 't Volkte voldoen , deſfeyn hebben konnen formeren ,
en zoo veel in haar was , ter executie ſtellen om de Broeder van de Gedetineorde
violencelijk te vermoorden ,alle 't welke, gelijk het van den aanbeginneaan zoo
groote waarſchijnlijkheyt gehad heeft, dat het devoornoemde Huysvrouwe van
de Gedetineerde al ten eerſten heeft doen zorgenvoor depreſervatie van 't leven
vanhaar Man', met het poſteren van de voornoemde Dienaar en van haren Zoney
in de Deure van de kamer. Zoo werdt het nu door de uytkomſte zelfs nader
geopenbaart , en beveſtight , in voegen dat het de Vertoonders zeer ſmertelijk
zoude te vooren komen , dat Uw Édele Mog: als nu , naar zoo veele klare cir
cumſtantien en bewijzen , niet zouden konnen apprehenderen 't gene men al uyt
de eerſte demarches en acheminenten heeft weten te præfagieren. En voorwaar ,
ingevalle U Edele Mog: in eenezake, daar zoo veele , bynamiraculeuſe byval
lenen çircumftantien devalsheyt van de accufatie
R2
overvloedighlijk aan den bre
dagh
r
132 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
brengen , door een condigne ſtraffe van den Accufateur , anderen van gelijke
onderneminge niet en deterreren ; Zoo eu is inder daade niemande van de Re
genten of Ingezetenen dezer Republijke daar den haar van de Gemeente op ge
vallen is , of noch op mocht komen te vallen. Een eenigh moment zeker van zijn
Eere , Lijf en Goedt ; welke zekerheyt nochtans kennelijk , naaſt Godes zegen ,
is het fondament van 't wel wezen dezer Republijke. Op alle ' t welke Uw Édele
Mog: verzocht werden æquitabel reguardete willen nemen , en zoo daarom , als
om meer andere redenen by Uw Ed :Mog: des noot zijnde , nader te fuppleren ,
de Gedecineerde op de beſte en honorabelſte wijze te relaxeren en te berſtellen.
Deze voorgaandeConfideratien aan 't Hof vanJuftitie, door de Huysvrouw ,
en Vrienden van den Ruart,obergegeben /zijn niet lang na het ombzengen der Hee
ren de Witten, van den Chirurgijn Tichelaar wederlept / en tegengeſproken /m zes
ker Tractaat , door den Druk gemeen gemaakt/ en van hem Tichelaar zelfs / met
zijn epgen handt onder getephent / gelijkt hier ſtraks zal volgen / na dat wp pets
gezeptzullen hebben/ van 't geene in's Gravenhage , ober des Ruarts gevangenis
is boozgevallen .

Dewijl het als nu in de dagen der groote Vacantie was / en alle Pleydoyen fell
ſtonden / 300 hadden de Raadis-Heeren tijt en gelegenthept/ om haar met deze
zwaarwichtige zaak alleen te beltommeren ; mendzepohbe dan den Ruart met
de Pijn -bank ; Tichelaar zept / in zijn hier navolgende verhaal / dat Hy gepýja
night zou zijn / maar 't is niet te vermoeden / dat zulks in zijn tegenwoodiga
hept geſchiedt is/ dies onzeker. Want of den Ruart ſlechts met de Torture , alleen
gebjerghi / of in der daat gepynight is / en hoe zwaar of licht / kan men niet
wel te weten komen / alzoo men doenmaals zepde / dat den Scherp-rechter af
komende ! al lachgendegezepdt zou hebben i dathy , om een halve Rijks-daal
der , zoodanigh wel gepijnight wilde zijn , & c.
Ondertuſſen datmen met deze Rechtsplegingen bezigh was / ontftont 'er op
den 15 Augufti , 1672. des avonts een gerucht door den Hage , dat den Ruart van
Putten wilde uptbreeken ; daar over liep men na be Gevangen -poort ; en bezette
de zelve den gantzen nacht: Deg morgens was het volk zco ongeruſt / upt bijeeg
dat den Ruart wech mocht zijn / dat zy de naaſt baar aan ſtaande huyzen dzepgh
den neder te werpen / 300 men hem niet en bondt. Om de Gemeente te ftilten !
zýneenige Heeren Raden van 't Hofen Burgers op deGevangen -poort gegaan / &
Die / wederom af komende / het volk verzekerden / dat zy den Heer Ruart ges
zien en geſpol en hadden . Daar ' t mocht al niet helpen / zp wilden / dat hp
hem voorde tralien zoodanig zou bectoonen / dat zp Hem alle zien en kennen
konden /'twelk Hy ook al300 / met zyn JaponfeRok omhangen , gedaan heeft / da
waar door het voordie tyd watin ſtilte geraakc ig : maar de Burgery quam eben ter
wel in wapenen , upt be welke een Vaendel geozdonneert wiert / cot deg zelfs lig
bewaring waar upt eenige aan Sijn Hoogheyt verzochten om den Ruart te bea die
ter te verzekeren / dat haar de voozzouge daar toe mocht aanbevolen worden ;
waar op Sijn Hoogheyt antwoordc/ dat Hy deBurgers voor haar trouwezorge
bedankte, en vazders/ Dat den Ruart uyt zijn handen , en in die van deJuſtitie kee
was
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 133
was, die Hy die zaak volkomen toe vertroude, & c. Evenwel bleven de Burgers de
Voorpoort nachten dagh bewaken en bewaren / ſtaande aliyot cwee Schilcwach
ten voor de deur.
Terwijl dat den Ruart van Putten aldug door de Haagſe Burgery bewaart
wordt/ zullen wop den Lezer berhalen hoedanigde zaak zich heeft toe gedragen
tuſſen den voornoemden Ruart, en den Chirurgijn Tichelaar, Aanklager van den
Ruart bonzſz. endat volgens 't gene dat Tichelaar zelf daar van heeft laten upts
gaan / ( daar hier voren ban gemelt is ) getituit alg volgt : Waarachtig verhaal
van 't gepaſſeerde in , en omtrent der zaken, tuſſen Willem Tichelaar, Mr. Chirur
gijn tot Piershil, en Mr. Cornelis de Wit , Ruart van Putten , nopende de Con
fpiratie tegens SijnHoogheyt den Heere Prince van Oranjen .
In dit voorfz.Waarachtig verhaal verklaart Tichelaareerſt/nopt geen particulies
ren haat. noch ooh geen reden daar toe/ tegen den Ruart gehade te hebben/ gelyk
hem in de bovenſtaande Confideratien te laftgelept wozt. Daar naverdaedigi hp
het Proces van Janneke Ewouts , zöjn Dienſtmaagt Cornelia Pleuden , den Heer
en den Schout ban Piershil &c. 'twelk hem alles in ' meergenoemde Vertoog
van Conſideratien wozt aangebieven , en in dit ons oogwit, rakende de Conſpi
ratie tegen Sijn Hoogheyt,nietnodig is berhaalt teworden . Wp zullendeze zaak
dan door Extract , met alle Des zelfs omſtandigheden laten verbolgen.
Mr. Willem Tichelaar zich zelfs / ( ober zeker Vonnis , tegen hem wegens
de boost3. Procedurenaldaar upt geſproken ) bezwaart'bindende nam booz
den Heer Ruart van Putten , die 1 300 hp verſtaan had / upt ' s Landts Oorlogs
Vloot was t'hups gekomen / daar van te gaan ſpzeken ; en vervolgt zön
Verhaal van woozde tot woozde aldus :
Hier op isdan den gemelten Willem Tichelaar , van PiershilnaDordrecht gereyft ,
met intentie om met den Ruart van Putten mondelijk van deze zake te handelen ,
en ſpreeken : gelijk hy zich ten dien eynde op den 7 July , 1672. binnen Dordrecht
heeft vervoegt gehadt aan den huyze van den vooríz .Ruart; en aan de Dienſtmaagt
na haren Heer gevraegthebbende, om hem eens te mogen ſpreeken , heeft van
de zelvetot Antwoordt bekomen , dat' er een Staten Bode binnen was , die den
Ruart te ſpreeken hadde , over zulks dat by Tichelaar eens wederom geliefden te
komen : Waar op den zelven Tichelaar henen gegaan zijnde , zoo is ny des ande,
ren Daags 's morgens , zijnde den 8 July , wederom gekomen aan het huys van den
gemelten Ruart , en van de Huysvrouw van den voornoemden Ruart ingelaten zijn
de, heeft aan de zelve Vrouwe te kennen gegeven , dat hy, namelijk den Chirurgijn
van Piersbil, den Ruart gaerne een woort zoude willen ſpreeken ; waar op de
voornoemde Vrouwein de kamer gegaan is, om haar man daar van te rapporteeren ,
die aanſtondrs gelaſt heeft, hem Tichelaar binnen te doen komen , gelijk hy zich
terſtondt daar op na binnen heeft begeven , alwaar hy Willem Tichelaar , hey
lighlijk en als in de præſentie Godts , voor waarachtigh verklaart , hem in ſubſtan
tiewedervaren te zijn , het gene hier navolght:
At hy Tichelaar den voornoemden Ruart in zijn Kamer gevonden heeft, te
Beddeleggende op eenLedekant En , na behoorlijke Ceremonie van be
leeftheytomtrentden Ruart voorfz. gevraaght heeft , hoe het was met zijn E: E:
R3 diſper
134 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
difpofitie? en tot antwoort gekregen hebbende , dathet redelijk wel was, heefthy voe
Tichelaar op recommandatie van de voornoemden Ruurt , zich op een ſtoel ter ne dat
der gezet , voor het bedde van denzelven Rwast. Vri
Dat hy Tichelaar , in dier voegen zijn redenen en klachten heeft beginnen te in in ' t
ftitueren , over den Heere van Piershil , en den Schout van den voorſz. Dorpe ; trou
mitsgaders over d'inique proceduren tegens zijn perſoon gehouden by Leenman hier
nen van Putten : En de gantſche zaak alzoo ontledighthebbende , gelijk diein der ove:
daat was , heeft daarop eyndelijk verzocht de goede gunſte , hulpe , en faveur van I
den voornoemden Ruart jimmers voorzoo veel zijn E: E: de zake van hem Tichelaar belc
rechtmatigh zouden bevinden : Gelijk den zelven Ruart daar op beloofde niet te bo
zullen manqueren . De
Dat den voornoemden Ruart, na eenige Diſcourſen , omtrent deze zake met VO
hem Tichelaar , over en weer gehouden , en de gantſche Zaak wel gevat hebbende, de
hem Tichelaar met obligante reden te gemoete gevoert heeft , dat hy hem geerne na
dienſt wilde doen ; en dat het op die Zaak niet eens en zoude aankomen , indien hy
pl
mochte verzeekert zijn , dat hy Tichelaar , hem inſgelijks eenen zeekeren dieot tir
zoude willen preſteren : En by Tichelaar daar op antwoorde , zeer geerne ; mijn dig
Heer verobligeert my.
Dat den Ruart , daar op met uytdrukkelijke woorden zeyde ; zoudtgy 't ook was
doen ? waar op Ticbelaar repliceerde, ja mijn Heer, zou ik het anderzints doen ont
kan : gy kunt het doen , zeyde den Ruart ; waar op Tichelaar wederom beloofde in VOO
geenep deele te zullen manqueren : Dat den Ruart daar op wederom met groote
nadruk zeyde , maar zal ik u ook konnen vertrouwen ? ja mijn Heer , antwoorde rurg
Tichelaar, zoo ik u E: E: maar ergens in kan dienen. Zou
Dat den Ruart daar op zeyde , zeer wel dan , ik zal u terſtont zoo rasals't werk va
gedaan is , met een goet Ampt voorzien , en daar- en -boven met een heerlijke
Præmie vereeren . Waar op Tichelaarhem wederom als vooren zeer yverigh , en da
gedienſtigh toonde , noch niet wetende waar de zaak op uytdrayen zoude. de
Dat den Ruart daar op zeyde , my dunkt dat ik yets hooreomtrent deze Kamer , Gie
ſtaat eens op , en ziet offer yemandeontrentis , want daar moet niemant van we ge
ten wat tulichen ons paffeert. Dat hy Tichelaarover zulks opgeſtaan is, en beeft de
Kamer-deur die aan de harre ftont, open gedaan ; en niemande ziende dochte m
vernemende, heeft de zelve deurweder toegedaan , zeggende te fuftineren , dat m
het gerucht ineen ander Kamer moek geweeſt zijn , is ałzoo den gemelten Tichelaar te
wederom gaan zitten op dezelve ftoel ,voor hetbeddevan den Ruart.
Datden zelven Ruari hierop zijnredenaldus heeft aangevangen : Gy hebt wel ор
gehoort, zyde by , dat de Prins Stad:houdergemaakt is , en dat het gemeen volk uy
my met gewelt gedwongen heeft om daar mede toe te teykenen : En datze niet op
ruſten zouden voor datze den Prins Souvereyn gemaakt hadden ; over zulks dat de beg
Prins het verderfvan ons Landt was; dat hetzou konnengebeuren dat de Prinsaan nem
d'een of d'ander Potentaat zijn Dochtermocht komen te trouwen , waardoor O
by verſterven , het Landt aan een vreemde Heer zou kunnen komen te vervallen . tene
Dathy Tichelaar daar op vraaghde wat zijn E: E: danophem begeerde ?
Dat denvoorfz .Ruart,daarop antwoorde;ik zal het u zeggen : maardat ik
wilt datteryemandtvan zoudeweten ,ikzouu om'tleven doen brengen . Daar by
VOC
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 135
voegérde, alwaar’t ſchoon dat hy Tichelaar dezake quam in het licht te brengen ;
dathyRuart zoo ten reſpecte van zijn Perſoon , alsmede om de qualiteyt van zijne
Vrienden meer zoude gelooft worden , als by Tichelaar voorfz. waar op hy Tichelaar
in 't eerſte zeer begoft te altereren ; doch beloften doende van filzwijgen en ge
trouwigheyt , alzoo by anderzints voor zijn leven vreefden ; is den zelven Ruart
hier op voortgegaan ,zeggende, 't moet buygen, ofberften ; 't moet onder , of
over ;ten zal in onsLandt niet deugen , of dePrins moet van kant.
Dat den zelven Raart , aan hem Tichelaar, indien hy dit werk wilde effectueren ,
beloofde te vereeren , met een præmie van 30000 guldens, voor eerft ; en daar en
boven met het Bailluſchap van Beyerlandt , en al zijn Vrienden te beneficeren :
Den Ruart ondertuſſchen bemerkende dat den voornoemden Tichelaar over deze
voorſlagh eenighzints verbaaltwiert ; heeft he'm Tichelaar , zoo hy bekent , won
derlijk weten te encourageren ; zeggende datter noch meer als 30 van de voor-
naamſte Heeren van't Landt waren , die yemandt daar toe zouden zoeken te em
ployeren om den Prinsvan kant te helpen , en die hem Tichelaar welzouden main
tineren ; over zulks dat hy onbeſchroomt moft wezen ; en de zaak op het ſpoe
dighfte verrichten , om die voorgeſtelde præmie , en beneficie te genieten.
Dat den gemelten Ruart daarby voeghde ; Datter ter Werelt geen zwarigheye
was , als hy Tichelaar maar op paſten , om op de verfche daar, uyt de handen te
ontvlieden: Waar op als hy Tichelaar hem als gewilligh toonde ; zoo heeft den
voorſz. Ruart verfcheyde middelen voorgellagen, om die feyt in 't werk te ſtellen.
Doch dat den Ruurt alvoren , hem Tichelaar vraaghde , nademaal hy een Chic
rurgijn was , en bygevolge kenniffe van Medecijnen hadde, of hy wel een hont
zoude kunnen doen berkten ,'op ſtaande voet waar ophy Tichelaar antwoorde g»
van ja
Dat den voorfz. Ruart, aan hem Tichelaardaar op voor eerft heeft voorgeſlagen ,
dathy na 't Legermoſttrekken , en zien aldaar kennis en alliancie te maken , met:
de Oppaſſer: en Tafel-dienaars van den Prins ; om alzoo mer-behendigheytd'occas
ſie waar te nemen , om de zelve Medicijne in een Glas Wijn ofBier te vermen-
gen, wanneer men den Prins zoude te drinken geven.
Ten anderen , indien ' t zoo nier en wilde fuccederen ; Dar hy dan den Prins:
met weynigh Suite , ergens na toe rijdende op een veylige en favorable plaats ,
moeſt zien waar te nemen , om met een Roer , Muſquety of Piftool van 't Paete
te lichten .
En zoo dit wederom niet lukken wilde ; Dat hy dan ontrent den avondtmoefte
op paffen onurentSijn Hoogheyts Tentof Logement, om alzoo ontrent het in of
uytgaan , met een Priem , Degen ofPiſtool , het we k te volbrengen , en daar
op het Geweer van hem af te werpen , en zich onder de menighre desVolks te:
begeven , als nergens van werende , en alzoo in den nachtde gelegeocheytwaar te
nemen omte efchapperen.
Of eyndelijk , den Prins in zijn Koers, of op zoodanige anderemaniere waar
te nemen , als hem op 't favorabelfte zoude konnen voorkomen .
Dat hy Tichelaar op deze voorgeſteldemiddelen , den Ruart te gemoet gevoert
heeft , dat zulks voor een Man alleen bezwaarlijk zoude zijn om uyť te voeren ,
en derhalven noch yerand tot hulp enafiftentieverzocht heeft , 'twelk by dep
Ruart
 136 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Ruart gantſchelijk wiert afgeſlagen , zeggende dat hy daar niemant in moeſt vera
trouwen , alzoo de zaak lichtelijk door dat middel aan den dagh zoude kunnen
komen .
Dat hy Tichelaar daar op van den voornoemden Ruart , een Handt-ſchriftje tot
zijn geruſtheyt verzocht heeft, midtsgaders tot nader verzekeringe van 't geene
hy aan hem Tichelaar belooft hadde; " Welk den Ruart vangelijken geweygert
heeftalsvooreo: Maar in plaatze van dien , heeft aan hemTichelaar tot een pande
van verzeekeringe toegereykt 6 zilvere Ducatons, die hy alleenlijk zeydeby hem
te hebben , en zijn Huysvrouw om geen gelt te willen aanſpreken , om geen ſuſpi
cie te geven .
Dardaar op den voornoemden Ruart , met ſolemnelen Eede verklaarde, te zul
len præſteren alle het gunt hy belooft hadde ; Als mede datter meer als 30 Heeren
Regenten van oos Landt waren , de welke hy Tichelaar met het zelve werk ten
hooghften zou verobligeren ; en die hem Tichelaar voornoemt in alle manieren
zouden maintineren ; En of, het gebeurde , dat het ten quade met hem Tichelaar
öntrent het effect mocht komen af te loopen , dat hy Ruart voorfz .dic weldaadt,
optrent de Vrienden vanhem Tichelaarzou trachten te compenſeren.
Dat den zelven Ruart , daar by voeghde , niet tetwijffelen, of hy Tichelaar zoude
het zelve werk , zoo ten reſpecte van hem , als om ’t credijt van zijn Broeder, den
Penſionaris van Hollande , en andere Vrienden , couragieullijk effectueren : tot
verſcheyden malen deze woorden , onder zijn redenen vermengende; 't moet
buygen, of berften.
Dat den Raartvoorfz. hem Tichelaar, eyndelijk van gelijkeden Eedt heeft afge
vordert , om de zaak in 't werk te ſtellen Gelijk ly Tichelaar zich met leerwezen
beklaaght, in de zware verzoekinge , en in die uure van tentatie , door zwak.
heys , dwang en. vreeze , gedaan te hebben , nochtansmetdit reſtrict , indien hy
het konde doen
Dat den voornoemden Ruart , hem Tichelaar daar op , nochmaals inſtantelijk aan
gemaant heeft , bet zelve werk in korten , en by d'eerſte occaſie, met yoorzich
tigheyt en couragie ten eynde te brengen .
Dat den gemelten Ruart daar op concludeerde , noch wel wat langer met hem
Tichelaar te zullen ſpreeken , edoch als doen goet vondt af te breeken , om geen
ſuſpicie te geven aan yemandt.
Dat hy "Tichelaar, daar op zijn affcheyt van den voorſz. Ruart genomen heeft,
en van de Huysvrouw van den voornoemden Ruart weder is uytgelaten.
De welke hem Tichelaar in 't uytgaan vraaghde , na de diſpoſitie van de Schout
van Piershil ; En hy daar op tot antwoort gevende , niet anders te weten als dat het
noch welwas ; heeft de voornoemde Ruardinae, hem Tichelaar gerecommandeert
degebiedeniste doen , aan den zelven Schout.
Waar op hy Tichelaar zijn afſcheyt genomen hebbende , is noch ontrent den
tijdt van tweedagen gebleven binnen de voorfz . Stadt Dordrecht.
Dat nu de Vrienden van de voornoemde Ruardt in het boven gemelte Vertoog ,
9
by maniere van Retorſie , het foyt van den Ruart hebben getracht te devolveeren
op de ſchouderen van den voornoemden Willem Tichelaar , alsof hy de Man was ,
die
 in Hollande en Zeelandtvoorgevallen. 137
Tie den Ruardt, na cenig diſcours over de zwarigheden , waar in den Staatvan
't Landt vervallen was , bedektelijk daar toe zoude bebben zoeken te ſolliciteeren ,
zeggende, gelijk zy valſchelijk voorgeven , aan den Ruarde wel yets tewillen open
baren ,mitshetzelve ſecreteerende; En dat by den zelven Ruardt daarop zoude
geantwoortzijn geweeſt : Indien 't wat goedts was, dat hy't dan wel.mochte doen ;
doch indien 't vuyligheyt of yets quaats was , dat hy 'r dan wel vryelijk mocht
zwijgen : Of dat hy anderzin's zijn aanbrengen zoude bekent maken . Dat den
voornoemden Tichelaar daar op eyndelijk zoude gezeght hebben . Als't mijn Heer
danniet en belief te weten , zoo zalikhetzwijgen , en wępſch mijn Heer goeden
dagh; - Is alles in effecte niet anders geweest , als een wanſchapen verdichtzel,
voortgeteelt uyt een quade, nijpende en overtuygdeconſciencie; 'r welk uyt alle
omſtandigheden van zaken ; den Edelen Hove van Hollandt genoeghzaam is ge
bleeken .
Gelijk ook van dezelve nature is , ' gunt de voorfz. partijen voorgeven , na
melijk , dat den Ruart zich zoude hebben bezwaart gevonden , over het diſcours
met hem Tichelaar gehouden , over zulks dat hy Muys van Holy , Secretaris van
Dordrecht , daar op by hem zoude ontboden hebben ; enna dathy aan den zel
yen volkomen kenniffehadde gegeven , daar nevensverzocht zoudehebben ; Dat
den gemelten Secretaris daar vanaanſtonts openinge zoude gelieven tedoen , aan
den Heere Burgermeeſter der zelver Stede: Gelijk by nader goetvinden , ordre
zoude gegeven zijn , aan den Stadthouder van den Officier der voorfz . Stadt,
om op denvoornoemden Willem Tichelaar niet alleen acht te nemen , maar om hem
op te zoeken , en te doen examineeren .
Welke zake indien al eenighzins in ſpecie zoodanigh zoudemogen geweeſt zijn ,
dat den voornoemde Ruart den gemelten Secretaris by hem hadde ontboden , is
na alle apparentie , uyt geen andere oorzaak voortgekomen , als om dat hy zich
in zijn gemoedt door een bijtende conſcientie verlegen vindende, hem zelven
door eenige ſpecieuſe pretexten , tegen het dreygent Labyrinth , waar in hy zich
ingewikkelt voelde , indien den voorſz. Tichelaar de zake quam te openbaren ,
heeft getracht gehadt eenigzins te premunieeren , en zijn heyllooze raadtſlagen
meteenigen ſchijn van oprechtigheyt te adumbrceren. Immers hoe yverigh men
aa den voorſz . Tichelaar gezocht heeft , geven alle circumftantien genoegh te
kennen ; dewijle den voornoemden Perſoon , na hetgehouden diſcours met den
Ruart , noch 2 dagen lang binnen de Stadtvan Dordrecht, opentlijk gehandelt ,
en gewandelt heeft: Gedurende welk verblijf hy Tichelaar den Burgermeeſter ,
Stadthouder, en andere Heeren van de Magiſtraat voornoemt, tot diverſe reyzen
publijequelijk gezien , en gerencontreert heeft: Daar en bowen konde den voor
noemden Tichelaar by die van Dordrecht niet onbekent zijn , alzoo hy binnen de
voornoemde Stadt , een geruymen tijdt heeftgewoontgehad : Ook ishaar lieden
niet onbekent geweeſt , dat den zelven Tichelaar woonachtigh was binnen den
Dorpe van Piershil, onder de Juriſdictie van den voornoemden Ruart reſortee
rende; alwaar anderzints den voorfz . Perſoon ,indien men hem gezochthadde ,
wel zoude te vinden geweeſt zijn : Zoo dat een yeder lichtlijk kan oordeelen ,
wat van de waarheyt, en den rechten zin dezer zake te houden zy.
Deze 2 voornoemde Dagen dan yerloopenS zijnde , zoo is den voorzeyden
Tichelaar
138 Binnelandtſe Borgerlijke Beroertent ,
Tichelaar van Dordrecht, na Piershil vertrokken ; Als wanneer hy onderwijlen
veele anghften , en bekommerniffen in zijn gemoer heeftbeginnen te gevoelen ;
En na diepe overweginge , van alle het gunt cuffchen bem , en den voornoemde
Ruardt was gepaſſeert; is eyndelijk met Godt, en zijn confcientie te rade geworá >
den , geene occaſie te verzuymen , om het voorfz. horribel attentaat , aan Sijn
Hoogheyt den Heere Prince van Orangie, bekent te maken. Hy dan zijne zake ter
plaatſe van zijn Woonſtede verricht hebbende , heeft hy Tichelaar voornoemt daar
op zijn reyze aangevangen na 't Leger van zijn gemelde Hoogheyt: En voor eerft
tot Rotterdam gearriveert zijnde , is van daar aanſtonts vertrokken na Schoonhoven ,
en van daar na de Stadt Gouda ; van daar wederom na Bodegrave, alwaar hy vere
hoopte sijn Hoogheyt te zullen vinden , om met den zelven over deze zake te mogen
fpreken ; Edoch verſtaande dat sijn Hoogheyt doenmaals na den Hage was vertrok
ken, en alle uuren wederom te rugge verwacht wiert in het Leger; Zoo is hy
Tichelaar aldaar eenige tijdt verbleven , de komſte van zijn voornoemde Hoogheyt,
met verlangen te gemoedt ziende : Sijn Hoogheyt onderwijlen niet gereverteert
zijnde , heeft den voornoemde Tichelaar zichonder en tuffchen genootzaakt ge.
vonden , om de gemelde conſpiratie voor eerſt bekent te maken , aan de Hect
van Albrant(waart , Hof-meeſter van sijn Hoogheyt voornoemt; Gelijk byook het
zelve naderhandt mede heeft geopenbaart gehadt , aan den Heere van Zuyler
feyn.
En alhoewel den voornoemden Heere van Albrantfwaart , hem Tichelaarter eer
fter inſtantie geraden bad om de komfte van sijn Hoogheyt in het Leger te verwach
ten , zoo is echter den voornoemden Heere, alzoo Sýn Hoogheyts verblijf in den
Hage als noch continueerde , te rade geworden , om zijn koetſe te doen inſpan
nen, en zelfs in Perſoon , met hem Tichelaar na's Gravenhage te rijden ; met
intentie om zijn gemelte Hoogheyt de zake voor eerft , en by proviſie bekent te ma
ken. Met onderlinge reſolutie tuſſchen den gemelten Heere van Albrant(waart ,
en hem Tichelaar voorfz. om na het voornoemde Indicium aan Sijn Hoogheyt, een
zeker Perſoonte ſuborneren , die met hem Tichelaar Aa Dordrecht zoude reyzen ,
omtrent den Perſoon van den voornoemden Ruart , onder voorgeven , als ofhý
Tichelaar gereſolveert was het werk nu by derhandt te nemen , doch dat hy ſwarig
heyt maakte , om zonder Secunde de zake te executeren , over zulks dathy een
man hadde gevonden , zoo habil en fidel als zijn eygen Perfoon , op den welken
zy haar vryelijk en volkomentlijk zouden kunnen verlaten , om alzoo door dat
middel de zake te meerder te doen conſteren , door een tweede getuygen : Waar
toe de voornoemde Heere van Albrant(waart , zeydezich zelven in onbekentge
waat , geerne te willen laten gebruyken ; indien hy niet en vreefde , dat zijn Per
foon by den Ruart mochte gekent worden : Immers dit was tuſſchen beyde gear
reſteert , dat yemandt wie het dan zoudemogen zijn , zich zelfs met hem Tichelaar
over deze zake omtrent den voornoemden Ruart zoudeaddreſſeren .
Edoch deze voorfz . refolutie , is door generale ontſtelteniffe , tot groot leerwezen
vandenvoornoemden Tichelaar , gelijk hy naderhandt omtrent den Ed :Hove heeft
betuyght, achter wegen gebleven : Alzoo den voornoemden Heer van Albrantsa
waartin den Hagegekomen zijnde, dezake terftontaan zijo gemelte Hoogheyt
heeftbekent gemaakt: Vanwelk voorle, indicium zijn voornoemde Hoogheyde
ook
 in Hollande en Zeelandtvoorgevallen. 739
ook aanſtonds communicatie gedaan heeft, aan den Ed: Hove van Hollandt , en
heeft alzoo de gantſche zaak overgegeven in handen , en directie van 't voornoem
de Hof van Juſtitie. Waar op den gemelten Tichelaarten zelven dage tot tweevera
fcheyde reyzen toe , van het voorſz Hof , over het zelve aanbrengen is gehoort,
en ſcherpelijk geëxamineert geworden ; Enhem Tichelaar achtervolgens zijn ron
de belydeniſſe , den folemnelen Eed , van den gemelten Hove afgenomen zijnde;
en op alle circumſtantien nau reguart hebbende genomen ; zoo heeft het voorſz.
Hof na voorgaande informatien , en rijpe deliberatie goet gevonden en georcon
neert , om den voornoemden Ruart door den Heer Fiſcaal of ProcureurGeneraal
van den Hove van Hollandt, van Dordrecht na den Hage te doen tranſporteeren ;
gelijk den zelven Ruant daar op in apprehenſie genomen , en gehaalt zijnde , voor
eerſt is gefaiſeert geworden in de Kaſtelanie van den zelven Hove : alwaar den
yoornoemden Ruart door de Ed: Heeren van den Hove eerſtelijk in 't byzonder is
gehoort en geëxamineert geworden ; de welke ter eerder inſtantie openclijk ne
geerde, den zelven Tichelaar te kennen ; Edoch naderhandtby confrontatie , over
tuygt zijnde , heeft hetcontrarie moeten belyden ; en na dat de zelve Partyen in
dezen te meermalen in 'tbyzonder waren gehoort, en geëxamineert , zoo heeft het
voorfz.Hof goet gevonden , haar beyde te verzekerenop de Voorpoorte van den
zelven Hove , alwaar de zelve Partyen wederom tot verſcheyde reyzen van den Ed :
Hove gehoort , ſcherpelijk onderzocht, en geëxamineertzijn geworden.
Ontrent welken tijdt de Vrienden van den voornoemden Ruart, in duyzende
angſten en bekommeringen waren , dat het voorſz. Hofmochte komen te proce
deeren tot torture van den gemelten Ruart ; vreezende , dat door dit middel, de
rechte waarheyt der zaken nader aan den Dagh zouden komen , gelijkzy door
gaans met alle hare ſuſpecteinſtantien te kennen geven ; in de welkezy lieden hec
voornoemde Hof met over de hondert Artikulen , in hare voorſz .Conſideratien
hebben getracht te perſuadeeren , om zoo veel, waar 't mogelijk , te impetreeren,
datde gemelte torture, doch mochte achterwegen blijven : Hem Tichelaar in 't zel
ve Vertoog , met openbare leugenen na gevende, dat hy aan den Hovezoude ge
preſenteert hebben , zich zelven , nevens den Ruartte willen laten pijnigen , en
'
dat hy Tichelaar een Chirurgijn zijnde , zich zelven , door medicamenten mil
ſchien , zoude kunnen hardt maken , en diergelijke zottigheden meer , die zy
onnuttelijk gelieven te allegeeren : alhoewel den voornoemden Tichelaar byden Ed:
Hove des verzocht geweeſt zijnde , hier inne geenzines en zoude getergiveer
ſeert hebben , om de Waarheyt zelfsin zoodanige occafien , te belydenen te Con
fefſeeren ,
Het voorfz .Hofdanzonderintermiſſie , metdezegewichte zaken , gedurende
de Vacantie , bezigh geweeſt zijnde , heeft eyndelijk , uyt alle circumftantien der
zaken , examinatien , confrontatien , en torture, mitsgaders uyt de openhartige en
reſolute inſtantie van den aanbrenger , als mede uyt de ſcrupuleuſe , en perplexe,
1 verweringe van den Delinquant hier by komende , 't gunt het voorfz. Hof beter en
nader , als den gemeeden Man ; gebleken is, geprocedeert gehadt , tot beramin
ge van een zeer beleefde fententie jegens den voornoemden Ruart. Waar opdan
voor eerſt den gemelten Tichelaar by 't voorfz .Hof van Juſtitie , kofteloos en ſcha
deloos is ontfagen , en op vrye Voeten geſtelt geworden ; met aanzeggen van den
S2 Ed :
 >

140 Binnelandtſe Borgerlijke Berocrten ,

Ed: Hove , dat hy Tichelaar zijn Declaratie zoude hebben op te maken , van alle
zijne onkoſten , ſchade, en intereſten , ontrent dezen voornoemde procedure ge
daan en geleden ; endie aan den Ed: Hove over te leveren . Den voorfz. Tichelaar
aldus onillagen zijnde , zoo is de gemelte Sententie tegens den voornoemden Ruare
ten zelven dage op de Voorpoorte van den Ed: Hove gepronuncieert geworden is
forme en manieren als hier na volgende :

Sententie, tegens d'Heer Cornelis deWit , Ruart van Putten .

mentenby den Procureur Generaal van den zelven Hove overgegeven tof.
laste van Mr. Cornelis de Wit, Out-Burgemeeſter der Stadt Dordrecht, enRuaro
van den Lande vanPutten , tegemvoordiggevangen opde Voor-poorte van den zek
ven Hove, mitsgaders zijne examinatien , confrontatien als mede't genevanwegens
den voorfz. Gevangen is overgelevert , en voorts overwogenhebbende,'t geneter
materie dienendeis, en eenigzints heeft mogen moveeren ; Verklaart den zelven
Gevangen vervallen vanallezyne digniteyten enamptenby hem totnochroebedient;
Bant bein voorts upt den Lande vanHollandt enWeſt-Vrieſlandt, zonder daar oyt
wederom in te komen , oppoene van zwaarder ſtraffe terugmen dezelveLanden met
den eerſten, en condemneert hem in de koſten en mifen van Juftitie , tot taxatie en
moderatie van den voorfz. Hove,
Aftum by deHeerenAdriaan Pauw, HeervanBennebroek, Preſident, Albrecht
Nierop , Willem Goes , Heer van Boekhorſtenburgh , Fredrik van Lier , Heer van
Soetermeer, Cornelis Baans en Mathaus Gool , Raadts-luyden vanHollandten Weftion
Vrieslandt, en gepronuntieert op de Voor-poorte van den zelven Hove , op den.
20 Auguſti 1672.
Was onderteekent
In kenniffevan my
ADRIAAN POT s..
Qus berre/ het Waarachtig Verhaalban Willem Tichelaar.
Tichelaar ban de Gevangenpoort afgegaan zijnde / maakte doorden gantſchen
Hage belient/dat hp den Ruart abertupght hab/ en de gelbezijn Leven berſchoont!
maarvooz eeuwigh upt gebanuen wag; daat- en -tegen / dat hp / (gelykmen jag)
op bipe boeten wiert geftelt ; en dat sp Wel mochten oppaffen / 300 3p den Ruart
wilden waarnemen / alzoohp welhaaſt ban de Voorpoortzoudeafgaan : Pier
op de Sententie aan den dagh komende/ reeg 'ér groot gemo,onder deHaagſe
Burgers zeggende dat dit een civilé ,. en geen ciemineele Sententie was / na
demaal het crimen ofde miſdaat daar inberzwegen wiert / boorts oozdeetende
de gelbeonrechtmatigb te zijn / obermits 3p 3agen / dat ben Barbier in byphepbs
geftelt
1

in Hollandt en Zeelande voorgevallen.

geſtelt / en dien volgens zijnebeſchuldinge / tegen den Ruart van Putten , moft.
waarachtigh zón ; want 300 die balſch was / had den Barbier daar over moeten
geftraft / enden Ruart in phept herftelt worden : Hier uptargumenteerden3p /
dathetklaar genoegh bleek / där den Ruart , aandeze berraderpe tegen den Pera
foon van Sijn Hoogheyt genoeghzaam kenniffe moſt hebben / en daar over
rechtvaerdigh het löfverbeurrt had / en dat hp behoozdete ſterven .
Ditdedeooh zeker out zeggen ( in zwang gaande doen men’tEeuwig Edict
in ſtelde) bernieuwen / en was dit : Dat de Hoofden en Heeren van de Loeve
ſteypſe Factie, ondermalkander een ozdze hadden beraamt / en vaſt geſtelt / das:
ricmant van de hare , hoe grooten crimen ofmiſdaat hy ook mocht komen te bea
gaan , daar over zwaarder geſtraft zou worden als meteen Banniſſement ; 't welk
hier in nu openbaar quam te blijken. Ondei tuſſen geraakte den gantzen Haag
in rep en roer / en al'c.volk op de been .
Den gewezen Raadt. Penſionaris van Hollandten Weſt-Vrieſlandt , Mr. Johan
de Wit, had nu (300 men zepde) m berfchepde nachten zich nietalleeninzijn oudia
naris Kamer noch Ledekant niet durven vertrouwen ) 300 dat ook niemande
ban zijne Huysgenotenwiſtin wat Slaapplaats hp vernachten zoude /vooz dathp te
ruſt ging ; maar hp dede daar enboben noch zijngeheele Familie , niet anders als
in bare klederen ſlapen / ont des te vaerdiger om te ontkomen te hormen zijn / 300
hem eenig alreede gebuces de onheylhad komen oberballen / en zijn Huysbp nacht
beftojmt geworden .
Den voornoeniden gewezen Raadt. Penſionaris Joan deWit Wiert ban wegen.
zijn Broeder den Ruart ( 300haaſt de voorfz.Sententie upt geſpzoken was) door
de Meydt ban de Voorpoort geboodſchapt / dat hp aldaar geliefde op hem te: ?
Komen / 't wellt Ms. Joan de Wit., hoewel tegen de afradinge van andere / die
bp bem daar tegenwoozdig waren / aanftonts gedaan heeft. Doedanigh deze
waarachtige Tragedie van de rampzalige Doodtdezer tweeBroedersgeepndigt ist
berhaalt d'Heer Valkenierdusdanigh :
d'Heer Joan de Witkomende tot ointrent de Voorpooke rijden met een Ka---
roffc , die hp belaffe hem in te wachten / tot hp weder van boven ware gekomen /
treet de trap op / fpreekt de koſten enmilen ban Juſtitie ,daar in zijnBroeder ges
1
condemneertwas 7 af/ en meende algoo met den zelben upt te gaan ; Doch als
de voor-deur van de Poorte om 11 uuren voormiddags geopent wiert / en de Pen
Gonaris , die van zijn Broeder kozt gevolgt wierde7 dezelbe wilde upttreeden /
roept een Vrou , die bp gebal quam aangaan / aan de Burgerſchildwachten :
Wat duyvel Mannen is dat daar komen de Verraders af, drijfizeweer na boven ,
ofbruytle doodt ; daar op de Burgerwacht haar bepde belofte te retireeren / of dat
zp op haar zouden losbranden ; en als de Raado-Penſionaris hier tegen met au .
choriceptwildeſpreeken , zetten de Burgers de Lonten op der Haan , en een lepde
op haar aan / 300 dat 3p te rug traden 7 en weder naboben gingen / daar op de
bon noemde Karoffe weg reed / in de Welke gezept wierde.ſ dat de Vader van
Deze: twee Gebroeders zat / en haar inwachte / om t'zamen te rijden na Loose -
duynen,op de Wooninge ban den Ouden Bailjuw ,om adaar met anderevrienden
het middagmal te houden / alzoo alles daar toe berept wag.
Als de Raadt-Penfionaris nu een tijd lang op de Voorpoorte badde bertoeft1
3 gepben :
142 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten ,
sepden eenigeban't volk , dat zich meer en meer t'zamen rotteerde : Den Ruare
is 't ontſnapt, waat op twee Burger-Officiers en vier Burgers na boden traden /
die den Ruart in zijneonder-kleeren en JaponſeRok vonden op 'tbed leggen1 en
den Raadt-Penſionaris op een ftoel zitten / welke laatſte (alzoo hp eeu nean was
van uptnement verſtant/ vaneen wonderlijke welſprekentheyt, enban 300 over
heerlijken geeft, dat hy bp alle voor- en tegenſpoet was onveçanderink / en ats
tijor even vaerdigh van oordeel ) haar met niet min beléefde als bondige rede .
nen amtrent de onſchult ban Hem, en zijn Broeder 300 berce overrede / dat
de Officierenmet haar bepoc het middaghmaal aldaar hielben . Oin eenuur quta
men alle de Compagnien Burgers in deWapenen , van dewelketwee zieh poſéeers
den toog en omtrent de deur van de Voorpoorte, zeer net in ordre , en in twee rijen
ten weder -zijden gerangcert / latende niemandt onder de Poort door paffeeten /
om alle ontroeringen temöjden / de operige greepen Poft cen weder -göjdenvan de
Poort, 300 op de Plaats , als op het Buytenhof, en de dry Compagnien te paerd ,
dietoen in Den Haag voor Garniſoen lagen / raakten mede in derhaaſt op de been ;
een der gelber ftelde zich op haar ordinaire Wache-plaats , de andere twee op de
Plaats komende wilden door de Poort na't Buytenhof rijden / daar zich de
Burgers met gebelde Pieken , en aanliggende Muſquetten tegens ſtelden / invoegen
de Ruyterye te rug moſte houden ; Daartoewas de drift der Burgerenzoo groot /
dat eenige metPiſtolen enHouwers op de daken der omgelegene huyzen klommen /
om wel coe te zien / dat geen der bep de Heeren de Witten doorlift mochten ont
komen ; En alzoo de bood13. Officieren op de Voorpoortewat te lang bertoefden !
caakten de Burgers aan'tmarmuceeren ;zulks dat zp begonden met ſteenen te
werpen ; en met Koegels te ſchieten / tot dat haar de Officieren voor de tralien
bertoonden / tot teeken / dat alles noch in goeden ſtand wag. En alles dus in
roeren zünde 1 ontſtander een balch gerucht / dat het Graauupt de omleggende
Steden en Dorpen in grooten getalle/ gewapender hand/ den Haagnaderde/ om
Dezelveteplunderen en dienroofweg te voeren . Hier door berhief zich de op
roer te ineer: zominige Burgers klaagden /dat men hier ſtont/om twee Schelmen te
bewareni dieongetwyffelt in de aanſtaande nacht , 't gp doo? geweld of boozlift,
zoudenwegrahen / terwijlen odere'ljups gebaar liep / om van 'troof-fiek buy
ten -volk geplundert te werden / enden Haag op den volgenden dag gewig in een
bloet-badzoude ſtaan / 300 't de Schelmen ontquamen. Dies verzochten vrele 1
men zoude haar op 't Stadthuys voeren /daar menſe zonder eenige kommer in alle
Zeeltechept hondebewaren ; andere diewatheeter Waren / wilden met haar aan
fonts van kant 1 zeggende een upt den hoop : Laten wy haar op ' t Schavot aan de
Wipbinden en harquebuſeeren mits riep een ander / die de rer daar af wilde
dagen / om de eerſte inleyder ban deze Tragædie ofwaarachtig Treurſpel te zijn;
Tfa mannen , volg me na , ik zal u voorgaan , ſchietende met cenen op hetnot
van DeDeur , 't welk de andere in zulken haaſt volgden / dat de Deur , 300 000
tſchieten / als door't fiaan met een Smits-moker in een omzien opbloog / waar
doozeenigeoin 'tpberigft na boben tenden / meenende etkde eerſte op de Gevan
gen -Kamer te zijn / doch wierden geſtupt doodtweemiddel-deuren , die zp met
ben 2003ſ .Moker mee opgeſlagen hebbende / vonden de deur ban de Gevangen
Kamer ookgeſlooten ) dit zo inet eenen ſchoot openden / en de Kamer indzongen .
Mr.Jan
1
 in Hollandten Zeelandtyoorgevallen. 143
Mr. fan de Wit, die aan 't voeten -eynde ban's bed zat/ en las in den Bybel , daar
zijn Broeder in een Japonſen Rok oplag / gepde: Mannen , watwilt gy hebben ? En
waartoe dit geweldt daar op geantwoozt, wiert / dat zy na beneden moften.
Mr. Jan de Wit bzaagde ; wat wilt op daar metonsbeginnen 300 riep een upt
haar : wy willen u doodt bruyen , mits rukter een den Ruart bp zijn Rok van
't bed, en gepde : yoort jou hond, pabeneden.Mr. Jande Wit ziende / dat bp met
geenige redenen deze ziedende Burgershonde bebzeedigen / neemt zijnen Broeder
bp der hand, en gaat onder beet Hooten en vloeken ban't volk de trappen af /
werdende met een Piek onderwegen boven zijn ooggequetſt / daarophp zijne
bandenen oogen ten Hemel heffende/ bebal yöne ziele in de handen des Heeren,
en treet boozt na beneden i daar hp megnde achter de gewapende Burgers , en
niet tuffchen de rijen van haar door te gaan / maar wierçterſtontdoor de Burgers
datelijk aangetaſt /. en met ſchoppen en ſtooten naar het Schavot toegedrongen /
om hem aldaar te harquebuſeeren ; en komende ter plaatze / daar hp jupft twee
maanden boozheen / namentlik op den 20 Junii 1672. door vier perſonen in de
nacht was aangerant engequetfi / meende zeeheren Burgerhem te doorſchieten ;
maar alzo zijn roerwepgecde / -300 floeg bp hem met de Kolf op 't Hooft, dat
hp ter aardenviel / doch was 300 haaſt niet weder opgefiaan / of więrt door een
zwaren Nag weder ter neder gevelt / waar op hp met dezelbe Edelmoedigheydty
als Julius Cæſar ( dewelke als hpvan zijne Partyen met veele dood-ſteeken vers
moogt wiert / zich in zijnen mantel wentelde / en’e gezicht bedekte / roepende in
de Griekſe taal aanMr.D.Brutus, als die op hem aanbiel : Mijn Soon ) Mr. Joan
de Wit ałzoo zijn gezicht met zijnen mantelmede overdekte / om zijn epgen ons
geval niet te aanſchouwen / en zepde voor zijn laatfte woozden : Wel Mappen !
Wel Burgers! Waar op hy van eenige Burgers omringelt /en tegelijk van ver
fchepde doorſchooten wiet dat hp omrolde / en den laatſten ſnik gaf.
• Den Ruart zijn Broeder bolgende wjertfegof zeben treeden achter hem op de
blauwe trappen eben buptea de Poort op de plaats aangeballen / geſtooten / ges
flagen / en met een rapier tot tweemaal toe doozfteeken / dat hp ter neder zeeg /
wanneerhp nochmaais Wierde doorſtechen en doorſchooten. Hier medenamn de
3e Actieder Burgereneenepnde t, want alledeCompagnienna't Logement ban
hare reſpective Vaendrigs ozdentelijk aftrokken / en de beyde mishandelde licha
men ter plaatſe / baar zp nedergebelt waren / lieten liggen , maar het woefie
Grau , dat bp zoodanige Treur- ſpel gemeenlijk groept en jeukert / had deze Tra
gædie met patientie aangezien / verlangende dathet dezelbe boozts mochte epn
bigen / loopt daarom tac danft en ſpringt op deze lichamenſ rukt en ſcheurt
haar de kleeren byna alle van 't lijf in lappen en flacúen / bint hare voeten met
Lonten (bp gebzek van touwen ) ſleept haarna / en op het Schavot , hangt haar
met de beenen om hoogh / pber aan een ſport van de Wip , den Penſionaris een
voet hooger / als den Ruart, zulks dat hp eben ban de aerde / en zijn Broeder met
een gekrombe hals daar tegen aan hing / fcheurt haar boozts de overige kleede
Ten ban 't lijf, zulks datsp moeder-naakt bleven hangen / dzagendede lappen
aberat ten toon / en roepende oberlupt : Nu is't onnozel yergoten bloet van Buat,
van Vander Graaf, en van zoo veele andere , gewroken .
Tegens den avont kapten een dezer woeſte menſchen den Penſionaris zijne
twee
 int Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
tweevoorſte vingeren afbanzijn rechter-handt, toepende/dat hp'c Ecuwig Edid
daar mede bezwooren hadde : met deze vingeren beneden onder 't volk koincuder
Wiert hem gelt daar voorgeboden / 't welk andere hoorendei lopen op 'e Schavot,
en fmpoen haar bepde de Neuſen , Doren , Vingeren , Toonen , Teepels, en alle
apterlijke Lceden af/ haalden de Ingewandenupt deLichamen , ſperden dezelve
met houte -pennen open / en beplden de ftuhken door alle ſtraaten voor geldt ,een
Toon voor 10 ſtuyvers , een Vinger 180g 15 tot 20 / een Oor voor 25 tot 30 / ja
nauwelijks waſ er een kleyn ledeken , of hetmocht is Ituyvers gelden / welke
leden bp sommige yveraars in Terpentijn Wierden bewaart. Daar op wierdende
Atukken van hare kleederen , als Reliquien mede ten duurften bytaalt; ja dat
gruwelýk is / eenige verbafterben in Tapoyers of Menſchen -eeters, want jp dege
geraamten niet alleen ſnecden en kurben / maarook metſtukken uptbeeten / ani
dere braaden ban't vleeſch , om te eten / zeggende ; Dat zy zulks wilden doen , al
wiften zy , dat zy daar ofzouden berften .
Omtrent 10 uuren in de nacht rukten zeeher Perſoon bepde deharten upt de
rompen ,die in een pot met Terpentijn -olybewaart / en mp op den 18 Maart 1673.
in Den Haag tenhupze van een particulierBurger vertoont wierden / dewelke zép
de dat 3 of 4 ſtukken , die daar neffens lagen / ban kijkers uptgebeeten / en een
bcozdry weeken daar van was opgegeten .
'sNachts om 11 uuren , na dat de hand -dadigers en aanſchouwers vertrokken
waren / quamen 5 Laqueyen met een Karos , en namen / met conſentban de
Burgerwacht, deze mishandelde lichamen af/ brengende dezelve in 't huysvan
den Penſionaris ; welke Lichamen den anderen nacht in 't Graf, daar Mr. Jan de
Wits Huysvrouw in was cuſtende / wierden gelept. Bet Graau daar ban pets
becnemende / fpzak van hetGrafweder te willen openen / en het overſchotder
Lichamen tot aſch te berbanden / en in de wint te ftcopen / op dat niet miſſchien
De omkeeringe der tijden en zaken , een Graf van Eere zoune oprechten aan hun
gebeente , alsaanMartelaarsvan Staat, gelijk een tijd langvoor heen geſproken
was aan Bernevelt te doen ; maar als het Graau bernam/ datde Wapens van
De Witcenwaren gebracht ten huyzevan deKoſterin van de Nieuwe Kerk , oiui
baar opgehangentewerden / liet het zich genoegen met dezelve weg te nemens
én kleyne ſtukken te flaan /en degelte aber alten fpot om tedjagen/ gelyk ook
tot Dort het gelbeaan de Wapens ban den Ruart gefchiebe.
't Is aanmerkeigh / dat in die groote onordre alleg met zoodanigen ordreis
afgelopen / Datter niemandt / behalven de 2 Heeren de Witten zin bezeert/
en dat deze maſſacre boozviel jupt ten tijde / als haar Ed: Groot-Mog: de Heo
ren Staten van Holland en Weft Vrieſland in hare Vergaderinge ( van waar 3p
Deze berwoetheben konden aanſchouwen ) bezich waren overde verkiezing van
een nieuwen Raad -Penſionaris , in plaatze ban Ms.Jan de Wit , die als vooren
gezept is / sijn Dienft afgelept hadde/ waar mede begunftight viert den Heer
Fagel, toenmaals Griffier van hare Hoogh-Mog:de Heeren Staten Generaal.
Zoo verte sich de rijdinge dezer Mafiacreberbepde/ benesp de Werelt met
alteratie bevangen ; De grootſte
partyen en vyandenvan de Gemafſacreerdegtil
den en hupverdenin deoverdenkinge van dien ſchoon3p van hertenverheught
warenoberder zelper dood , meenende/ datdaarmede 7 naaft hetAvancement
bon
 Pay - A +

区 巴巴 m
UTTIVIT
個
BEEE OOOD
GUNTIGUA
Fire

-5342

11:30

AAA =
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen . 145
ban Sijn Hoogheyt, zijnde.de eerſte Trap tot Verloſſinge ban's Lands onders
dukte Vryheyt , de tweede Trap daar toe nu mede geleptwas ; Zommige was
ten ten epnde i om met ordre van dit werk te oozdeelen ; Eenige approbeera
den het dooden vande Witten , maar geenzing demanier ban dien ; Zominige
berdoemden 't een en 't ander i en voozzepden 't Land van die tijd af een haaſtia
gen ondergang ( daar in zp tot noch toe/ Godt zp, dank / gemíſt hebben) dood
welke verſchepdenhept der gevoelen zomtijds heebige Twift-Redenen regen /wil.
lende elk met reeden bewijzen / 't gene met zijn oordeel beft overeen quam ; De
redenen , die weder-zijds bpgebracht wierden / waren 300 meníuhbuldigh en
verwart / dat wpze om ko chept voozbp gaan / en ze laten ter uptſagh van die
gene / Welkerg beurt het is / om in der tijdt te zijn de machtigbſte.
Dit was dan het rampzalig epnde van deze twee Heeren Gebroeders ; Het
mare te wenſchen geweeſt / dat d'eene zijn dappere kloekmoedigheyt , en d'an
der zyn gauw Verſtande tot beter dienſt van 'tVaderlande , en vergenoeging der
Inwoonders, hadden aangelepdt.
Hoe wel en deelzwaarhoofdige menſchen vondt die bevreeſt waren / dat deze
ofzoodanigewazeede handidadigheden , aan de Heeren de Witten begaan / zich
hier of daar aan pemandt van de Regeering mochten komen voozt te zetten / 300
is zulhg evenwel niet gevolgt, uptgenomen noch wepnige ontroeringen en miſnoe
gen van eenige Burgery in zommige Steden op hare Regenten , daar door (onges
wetens) gene Heeren zijn om hals geraakt/gelijk ook noopteenige naſpeuring is
in’t werh geſtelt / om de handtdadigers, die de Doodtdezer twee boonoemde Hee .
ren , epgentlík en datelijk hadden uptgewerkt / bekent te maken : alhoewel
den Hollandtſe Mercurius, van 't jaar , 1672. aldus (pzeeht: Damen in Hollant
zeyde,noch na de Fauteurs van die Maſſacre, uyt boger laſt te willen onderzoeken ,
maar dat deHaagſeSchutter-Capiteynsaan Sijn Hoogheyt zouden hebben verzocht
dat men daar zoo nauw niet en behoefdete inquireeren , wijl toch al de werelt daar
aan ſehuldig was ; en dat bleefdaarby : Toch niet te min wierdenden 12 dezer in
's Gravenhage by publijkeKlokke geſlag in gedaagt die geene , die den gewezen
Raadt-Pen Lionaris hadden mishandelt: maar deze indaging is / ( 10oz 300 veelons
bekent is ) noopt geſchiedt / ten gp dat het zoude mogen zyn geweeſtover de aan
randers van d'HeerJoande Wit ,die daar bp waren / doen Jacob van der Graaf
gevangen wiert / ( hier boren verhaalt ) toch dit komt met de boozfte Redenen
niet overeen. Den ouden Heer de Wit , Vader ban den Heer Penſionaris , en
den Ruart ban Putten , quireerde kogts hier na zijn honorabel Ampt ban Reken
meeſterin deHollandtſeGraafijkheytsDomeynen,ofReken -kamer:men ſtelde ook
in den Hage , op nominatie tot eenen anderen Ruart van Putten, de 3 Heeren, als
* Slydrecht , Achtienhoven , en Panhuys.
• Beroerten in Zeelandt.
W rep /enroerengeraakten /voornamelijk Middelburg,daar ban wphier voren
Pag: 73 , en volgende / de onluften van des zelfs Burgers hebben verhaalt. Diet
lang daar na is die Stadt, door de Boeren geweldiglijk ontroert gemozden hoe wel
het noch tamelijker af liep /dan het geſchapen front:wp zullen dezen oproer becha.
len upt het ſchrújven , van pemandc / dieberklaart, dit te hebben bp gewoont.
De
 1:46 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
De Stadt Middelburgh in Zeelandt ingenomen door de Boeren
van’t EylandtWalcheren , op Donderdagh den 21 July 1672.
>

Stadt Middelburgh , dooz der zelber Magiſtraat, met diere beloften belooft
waren naar te komen / ( als hier vooren verhaalt is ) is 't zulks / dat de Heeren
Burgermeeſteren , hare ooren al te veel leenende aan de Kies -Heeren , al300
die Vyanden waren ban deze Burgeren Propofitien , door wien de zelbe / met
policicque redenen / (300 gp ineenden ) om verre zijn geworpen / en die ook by
gevolgl 300 veel te weegh beachten / dat de Magiſtraatdie zoude roperen / gelijke
3p vier dagen na de ondertepkeninge van belofte (300 men zept) door haar zijn
uptgeſchrapt en aan ſtukken geſcheurt / tot groote droefhept der Kooplieden ,
Gildens , en de gantze Gemeente ; welke tweeſpalt groote droefhept onder de
welmeenendeveroozzaakte / dochechter de Burgeryehaar couragie bleefbehou 1
.

den / en aanſtonts reſoldeerden Gecommitteerden hier over aan de Magiſtraat

te zenden ; doch dooz pets anders achter bleef/ willende echter hebben repa.
ratie van de geledene affronten i tot wederoprechtinge / en naarkominge der
vooxgeroerde Artijkelen ; waar op geen gehoor konden erlangen / alzoo de
Magiſtraat bleef opiniatreren in haar boomemen / liever willende t'onder gaan /
alszulng wedec in te willigen / alzoo 3p zepden / die maar voor een dagh te hebben
toegeſtaan .
bier op dan gearbept / liet men de Boeren, ( bie men op 'tGeweer had ges
ſtele / en 7 op de Zeeuſe Stranden voor 't landen der Vyandlijke Vlooten de
Wacht hielden) eenige nachten zonder 'tWoordt, maken / en dit Eylandt haar
ontblootbindende van's Lands Vloot, ſtondt het geſchapen om malkanderen op
het Strandt, en in de Dorpen , alle te vermoozden / 'i geen door de beſchikkinge
Gods in 't upterfte gebaar noch is berhindert. Op die zelbe tijdt ftak men eenige
Briefjes in de Steden en ten platten Lande onderdoor de Deuren , waar in wierde
bekent gemaakt / dat het Deſſeyn van den Koning van Vrankrijk op Bergen op 1

1
Zoom , en zoo verbolgens op Zeelandt zagh / (waar van Copye bp mp is be
ruftende / die Ik ban Middelburgh hebbemede gebracht / en degoede Gemeente
Door denDjuk wil mede deelen .)Dit en 't ophouden van 'tWoortdede de Boeren
Hogt ceſolucren / om gezamenlijk ( ſterk zijnde zeven Compagniete voet , met
Snaphanen gemonteert 7 waar onder eenige Boeren Ruyters de Stadt Middel
burgh te attacqueren / en eenige Heeren , daar 't aan haperden / bp de hop te
batten / 't geen de Boeren ondernamen / na dat men op het Strandt in een logen
allarm raakte / en 3p tweemaal de Vuur- bakens opſtaken ( en in de Wapenen) .

op hun Allarm - plaats verſcheenen ; 300 pok van gelijken binnen Middelburgh ,
doch maar met het Zijd-geweer , niet anders van binnen denkende / of ben
Vyand landede/ alzoomen sdaaghste vooren had gezept/ dat Philippine belegert
was / 't welk niet waar wierde bevonden : maar verſtaande / 't geen de Boeren
allarmeerde / die weten wilde / wie haar het Woordt zoo langehaddeonthou
den / zijn de Burgeren in ruſte gebleben / en elk weer na hups gegaan / uptgea 1
zept een Compagnie ban't Oranje Vaendel , die met hun bolle geweerna't Stadt
huys
 in Hollandt eri Zeelandt voorgevallen. 14%
huys marcheerden / maar ' t floode Graauop de been zijnde/ džong op deze Comº
pagnic toe ; de Vaendrager zich omcingelt videndeſ maaktemet zijn Vaen
rupmte / die daar door een Manquetſte/ en hierover zichin perikelvondt/ ban
doodt geſteenigt teworden ; Want 't Graau op hem aandringende / lofte hy een
Piftool, daareen Kogel op (ionot / dieeen Jongman raakte i en aan zijnhooft
affchampte / dat hp ter aarde neder biel ; coeur ſchreeuwde't Graau bolmondigh
upt : Steenight dien Hondt doodt, waar op de Compagnie in het Stadthuys retis
reerde / onder het na haar toe gøopeimet beele Kayſteenen. ?tGraau hun moed
op haar niet kommende koelen /kepenonbezupfi in de Noord -ſtraat, nahet Huys
vanden Heervanden Brande,daar twee Wijvenhem up , haalden , diehemdeeta
lijk floegen ;doch door de Burgerenontzet/ en op het Stadthuys gebrachtwierde.
Ondertuſſchen quamen de Boeren met een Compagnie tot voor de Noord
Poorte , die binnen wilden zijn / 't geen haar geweygetiwiert / daar op zp aans
ftonte refolveerden met gewelt in te komen , terwnt lagen die andere Boeren wat
achter af / om te zien hoe 't die van Middelburg zouden welgevallen / om hare
Mede-makkers (indien 'tvan nooden Was)te koinen affifteren. DeBoeren't Rina
quet ban de Poorte( algoo berrot was ) aan ſtukken gebroken hebbende / wilden
de Val-brugge met haken neder halen . DieBurgeren , om de Boeren geen Vyandt
te zijn ( en apparentmenende boog ditmiddelde Burgemeeſteren te konnen ówin - ..
gen / ban tot haar oogwit te komen ) lieten zelfs de Val-brugge nederballen / en
300 de Boeren in trekken ;die meteen Compagnie , hebbende een Groen Vaendel
marcheerden tot ober de Markt na de Abdye,5002'thuys van de Raadt- Penſionaris
de Huybert,alzoo hp bp haar verdacht zijnde /3pben zelben gevankelijk na bupten
wilden boeren . Mijn Heer van Odijk dit verſtaande / quam om de Boeren te
bebgedigen enzochtdoor zijn Harangue, ( die hp onder den Blaauwen Hemel dede)
hun inFifftande te bzengen / aandzingende zeer/ om neffens haar boor Sija
Hoogheyt goet en bloet op tezetten i metbelofte van haar een Oranje vaen , bes
neffens fatisfactievan ' t ophouden ban't Woort , te zullen geben .
Ditgaf deBoeren wel eenige voldoening,maar 't Graau bp haar aanhoudende /
om de Verraders ( 300 3p ze noemden') te vangen / hitfte die Compagnien Boeren
wederop / met aan hun bekendtte malo / wie't was/ die ? Wacht-woort had
op -gehouden / namelijk / van den Brande, en datdie zelve nu op 't Stadhuys wag ;
daarnatoe zp marcheerden / alwaardenBailliuw van Middelburg,beneffengdito
van den Brande hun op dc Puye van't Stadhuys bertoonden / die de Boeren ook
meenden metlieffelijke woozden neder tezetten , badat haar recht zoude gefchies
den /in alle ' t gene dathaar onlijdelijk
wasaangedaan/en dat van den Brandedoor
hem Bailluw daarover was verzekert/ enop 't Stadhuys gevangen / en onderzýnt
competenteRechterbewaart was , maar de Boeren deze rermennietberftaandel
bleben halgfterk bp haar ftuk / Waar opden Bailliuwwetpetsrepliceerde / doch aba'
leg te vergeefs: Zp drongen dan op'tStadhuys aan / geloovende niets aan deze
Fluytjens , die haar inflaap zouden wiegen / en haalden gewapender handt den
Heervan den Brande tegenWeerwil der Burgeren (die het Stadhuys en haar Vaen
del, geplant op de Puye, verlieten) ban het Stadhuys gevankelijk wegh tot bupten
de Noord -poort,in de Nadorſt, hemMaande / trekhende/ en ſtootende/ ja ſlepende
langs destraat,alseenHondt: Éen Bootsgezel kreegzijnhoftelijkenfijnenHoedt,
tot
148 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ;
tot buyt. · Mizoo zagmen / dat de Burgeren haar Stadhuys , en Poſten berlieten !
haar Heer 300 ſchandelijk mishandelen / en onlöjdelijke affronten doo; genereuſe
Magiſtraats Perſoonen ,aandoen .
Cerwijlwaren noch ſesCompagnien Boeren in de Abdye gekomen / en hadden
't gantze Hofvan Middelburg ingenomen / en bezet : Van daar marcheerden de
Boeren na de Burgemeeſters , La Sage, en Brouwer , die als de bovengenoemde/
mede door haar gebankelijk zijn upt de Stadt, in hare Boere-kroegen , elk op
een bpzondere plaats, bupten de Langevijle Poort gebracht. Burgemeeſter Brou
wer van zijn Burgeren hulp / en byſtandc verzoekende / gepde / Help my, ik
zal u alle helpen , laat iktoch binnen deze Stadt blijven . Daar hier waren de Bur
geren hoorende doof/ 300 ookmet de navolgende Heeren :te weten / de Heer Vry
bergen , die zp ook upt zijn Huyshaalden /'t welk het Graau al begonde te plon
deren / doch doorde Boeren zelfs wierdegeftupt /_die zepden / dathet haar daar
niet / maar om de quade Heeren te doen was. DeHeerPenſionaris de Huybert
(Wieng deur gp met ſcharp opſchooten ) als ook d'Heer Secretaris Reygersbergen
zijn alle bupten deStadt , door deze Boeren verzekert geworden .
De Boeren verzochten aan de Burgers hier op / dat men Gecommitteerdens
by haar zoude willen zenden / omdeze gevangenverdachte Heeren te helpen era
mineeren ; waar op drie upt de Gildenswierden gecommitteert / die naar Exa
minatie, de gevangen Heeren ( wozdende van de Boeren gelepdt ) weder des
avonts , te zeben uuren , gedankelijk / binnen Middelburg op het Stadhuys bzach .
ten / 'i geen de Heeren , na lange proteſtatien , hadden verwoven / alwaar zp
300 lange zouden bewaart wozden/ tot dat de Boeren ſatisfactie over 'tWacht
woordt , en waarom 't zelbe 300lang wagopgehouden / als mede de Burgeren
contentement op hare voorſtellingen , in d’Artykelen vermelt/ wozde gedaan.
Dit wiert ban de Magiſtraat, andermaal toegeſtaan / met belofte van aanſtonts
het in 't werk te ſtellen ; waar op de gevangene Heeren , onder genoegzame
Borgtocht, wierden ontſlagen . Dier mede raakten alles weder in ruft / en de
Boeren vertrohhen weer nabupten / in bare Wooningen.

Extract van zeker Briefuyt Middelbuig ,van den 1 Auguſti 1672 .

E Boeren nu upt de Stadt Middelburg vertrokken zijnde/ op groote beloften
van fatisfa &tie over haar geledene affronten , dooz de Heeren haar aangedaan /
300 zijnzp eenige dagen daar na ( namentlilt hareCapiteynen) weder ontboden
om be Penningen , aan haar belooft / te tellen / maar op 3p zijn verſcheenen : als
doen openbaarde zich zeker Heer, en node deBoeren Capiteynen op een gaftmaal,
aangerecht in zeker Huys op de Balance , benebeng eenige Heeren van de Stadt,
die alle bp inalkanderen aldaar verſcheenen , alwaar een Extraordinaris Collation
becept was / boorzien met zommigeWijn- Aluyten om Santeen te drinken / op de
gezontheyt van Sijn Hoogheyt d'Heer Prince yan Oranjen , wel wetende / dat de
Boeren daar t'hups waren / om haar het ſop in 't Hooft re doen krijgen / en 300
duende / tot hun oogwitte konnen geraken . Dit gaſt maal ging dan aan / en men
obſerveerde alles 300 wel / dat de Boeren het Hooy t'hups kreegen ; men prectia
zeerde (alzoa Papier , pen , en inkt bp derhande was ) dat de Boerca zekerſchrift
ers
ond
 in Hollande en Zeelandtvoorgevallen . 149
ondertépkenden : inhoudende / Dat zy bekenden , de Heeren van Middelburg',
onſchuldig gevat , en zeer mishandelt te hebben na buyten geſleept. Zp dit doen
de beloofde men haar goude bergen / en dat het ſlechts geſchiede / tot repara
tie van de Heeren haar Eere: De Boeren deden dit niet denkende dat her pets
anders achter fchuplde. ZommigeDagen daar na / quam hier ober een gerucht,
dat deze onderteykening aan Şijn Hoogheyt was behent gemaakt/ en dat die de
Boeren , ober deze ſporeloze daat , ſtrafbaar berklaarde / en de zelbe zou doen in
hechtenis halen ; Dit verwekte onder deze Boeren zoodanige ontſteltenis, dat vees
le van de zelve zijn gevlucht / hare Vrouwen , en Kinderen verlatende. Doch
deze / en diergelyke onordens, zijn daar na / door het Placcaat , van de Gene
rale Amneſtie, ( dat hier na volgen zal ) bergeten / en vergeben / mits datzulkg
niet ineer en geſchiede.
Hier mede is hettotMiddelburg eenige wepnige dagen in fifite geweeft/maar de
Burgerye was niet wel bernoegt/dat de beloof de herſtelling van hare Keyzerlijke
Privilegen , niet haaſt genoegh ( bolgens tot tweemaaltoe gedane beloften van
De Magiſtraat ) berbogdert wiert / ftrekkende tot geen klepn mignoegen bande
Gildens , Kooplieden , en Burgery , waar door die Heeren in groote ongunft by
De Burgers zijn geraakt; en het ontgach der zelver Heeren vermindert / en de
klepnachting vermeerdertgeworden zoodat de Heeren beſpot/en als met vinge
renWierden na gewezen. Qier ban zagmen cen pzoef eenige Dagen geleden /wan
necr zeker Burgemeeſter ober de Markt gaandena't Stadhuys,en komende opder
zelber Puye , lichten een der Burgerwacht zijn Hoedt voor den zelden Heer , maar
Hy liet de zijne op zijn Hooft ſtaan; Dit bp een ander gezien zijnde/ dwong Hem
zyn Hoedt mede af te nemen / doch met grote inſolentie , en na beele harde
woorden wederzi s te gebrupkien / ja zelfmet ſchoppen en Naan , 't geen van
de andere Burgersniet wierde verhindert i alzoo zp ſuſtineerden het dien Heer
zijn ſchuldige plicht te zijn / diergelijke reverentie aan de Hooft-wachtte doen ;"
daar by zeggende / Wy zijn nu meeſter van u , en van deze Stadt , wy zullen
over weynige Dagen op het kuſſen zitten , want gy zijt meyneedig , gaat daar
maar mede heen .
De Tijdt ondertuſſengekomen zijndel om de nieuwe Magiſtraat voos te ſtellen
die gekoren moſt werden / zijn de Heeren genomineert / upt welk dubbelt getal
. Burgemeeſters en Schepenen zijn genomen door de Kies-Heeren, doch op deze na:
bolgende / noch bp de Oude Magiſtraat ongedane Artykelen .
1. Het vervallen Kaſteel Rammekens , extraordinaar te verſterken , met
Kruyt , Loot , Geſchut , en Roo -paarden, beneffens een ſterk Guarniſoen daar
in te verzien .
2. Arnemuyden volkomen diffenſijfte bebolwerken alsboven met Kruz ,Loot,
Geſchut , & c. te verzien .
3. Te helpen zorg dragen dat's Landts Magazijn ter Vere , welk door d’Equia
pagie der Oorlog - Schepen vry veel is vermindert , weder wel, en na behooren
verzien wordt.
4. Dat de Wiffel-bank , heden noch geſlooten , als voor been geopent , en 'tgelt,
beſtaande in eenige Milioenen , daar uyt gelicht , weder ingebracht, werde zon
der eenig dilay , recardement ofuytſtel om 't Landt daar mee te dienen , beneffens
T 3 viſie
150 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
viſie bewijsen reliqua , of's Landts- en Stadts- Penningen eenige Jaren herwaarts,
wel zijn beſteedt.
5. Dar de Leenbank ( alias Lombert) in zijne voorige teneur werde geſtelt,
als de Wiffel-bank om de winſten , daar af komende , wel en bekovrlijk , in deze
conjuncture des tijdes , te imployeren .
6. Teontfangen Copye van de Notulen by d'Heeren Staten van Zeelandt be
floten , van te weten watpouvoir de Heer van Odijk gehad heeft, om met de twee
ftrijdende Koningen te handelen : als mede om te konnen nazien , de verborgene
beluyten , 4 à 5 Jaren voorheen genomen .
7. Dat altijdt geduurende de Vergaderinge van de Vroetſchap , zoo ordinaar als
extraordinaar in dezelve zullen zitten , en mede plaatſe hebben 8 Mannen uyt de
voornaamſte der Burgeren om alles aan te hooren , en te weten wat daar beſloten
worde, en hetbeſluyt aan de zelve te differeren ofhetook wel, en tot behout van
Landt, Scadt , Kerk , en oprechte maintenue van de ware Gereformeerde Gods.
dienſt is ; beneffens dit, mede te konnen zien ofalle de inkomende Penningen van
deze Stadt wel worden geimployeert.

maar niet lang daar nazýn de Burgers van Middelburg noch almisnoegt ges
bleben / ober eenige pointen , die zp aan Sijn Hoogheyt verzochten / hun toes
geſtaan en ook met der daat in ' t werk geftelt mochten worden / dit kan men zien
in 'tvolgende Extract, met d’Antwoordt ban Sijo Hoogheydt daar op volgende.
Extract uyr het Accoort en gedragen conſent , .
21 July , 1672. mer de Heeren van Middelburg aange
gaan ; alwaar onder andere ſtonthet navolgende :
Dat geen Maadſchap by de Kiezers op eenige Nominatie zal werden gebracht tot
in den derden graad incluſive in bloedverwandtſchap , als mede tot in den twee
den graad van zwagerſchap : Alle 'c welke de voorfz .Burgers, Koop -lieden , en
Gildens tot Gemeene ruſte van de goedeStadt Middelburg , zijn verzoekende.
SynHoogheydt verſtaat, datgeen Maadſchap by de Kiazers opeenige Nominatie
zalwerden gebrachttot in den derdengraad van bloedverwandtſchap incluys ; Als
mede tot den tweedengraad vanzwagerſchap incluys.
De Apoſtille was.
Gezien en geexamineert het gevenſtaande Accoort , wert het zelve geapprobeert, a
gelaudeert , gelijk het zelve geapprobeert en gelaudeert werdt by dezen . A&um ten Ra
de , den 31 July , 1672 .
Was geteekent.
A ARNO U , Van CITTER S.

Voorts verzoeken de voorfz. Burgeren , Koop- lieden , CA Gildens uE: Hoog

heyts
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 151
heyts gecdegeliefte doch wilde wezen ', van jegenwoordig alle zwagerſchappen ;
enverdere vermaatſchapte welke noch in de Regeeringe over gebleven zijn ,
volgenshetgedragen conſent van den 1. , en 21 July, 1672. uyc deRegeeringe
te Removeeren , echter met proteſtatie als voren , dat zy de diſpoſitie van het
voorfz. verzoek , als mede welke van de zwagers , en vermaatſchapte ,u E: Hoog
heydt in de Regeeringe zal willen continueeren of removeeren , volkomentlijk
Atellen , en laten aan het welgevallen , Macht , en Authoriteyt yan u E: Hoogheyt.
Zijn Hoogheyt verſtaat mede, dat de overgeblevene in de Regeeringe tot in der
derden graadvan Bloedtverwandſchap , en tweeden graad in zwagerſchap, beyde
incluys , zullenwerden geremoveert ,en dat aanſtonts.
Voorts verzoeken de voorfz. Burgeren , u E: Hoogheyts goede geliefte zy , in
plaatze van ſes of zeven Gecommitteerden , ( wegens Zeelandt in de reſpective
Hoven , en Staten Gecommitteert ) u E: Hoogheyt alleen twee Perſoonen gelieve
te laten , de reft afdankende , op dat het point yan Menagie tebeter werde bevor
dert ; nochtans onder gelijke proteſtatie als voren , dat zy de diſpoſitie van het
voorfz. verzoek laten aan de volkomen Macht , Authoriteyt , en wel gevallen van
u E: Hoogheyt.
Zyn Hoogheyt oordeelt weldienſtig, dat minder getal van Gecommitteerde in de
Reſpective Hoven , en Staten werden gecommitteert, maar dewyl daarover niet
by een Lit in'tparticulier kan werden gediſponeert, en dathet zelve ſtaat aan de
diſpoſitie van alle de Leden van de Regeering , zalZyn Hoogheyt dien aangaande
ſchryven aan de Staten van Zeelandt.
Begeerende Syn Hoogheyt vorder , dat niemandvan de Burgeren, Koop-lieden en
Gildens der Stadt Middelburg, en ſpecialyjk ookniet den Perſoon vàn Mr. Egidius
Mailliaart over 't gene in dezen voorgevallen , en gepaſſeert is, eenige hinderinge,
moleſtatie, of calange, aan hare Perſoonen, eer , noch goederen zalmogenwerden
aangedaan, oftoegebracht. Aldusgedaan in's Gravenhage,den 18 September 1672.
Leger ſtondt ,
En was ondertekent
G. PRINCE D'ORANGE.

In Margine was gedruktop een rode Ouwel’t Wapen van Sijn Hoogheyt,
Noch leger ſtondt ter Ordonnantie van Syn Hoogheyt ,
En was onderteckent,
C. HUYCENS.
widug
152 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Onluſten te Vliſſingen.
Tbus was den oproer in Zeelandt weder gaande geraaht / wanttot Vliflin
A gen quamen op den 13 Auguſti, 1672, allede Burgers in de Wapenen , en dat
doo; ordre ban pemandt upt de Burgermeeſteren , (300 gezept wozdt / zonder
kennifie van 't Collegie , op hoope / dat de Capiteynen , die voor dien Burger
meefter meeft waren geavanceert / zijne partye zouden kiezen / ende Gecommit
teerde der Burgerye tegen gaan / en van het Stadthuys naar hups doen vertrek
ken ) gp namen dan haar flag waar / en wilden van de Marke niet weder vertrek .
ken / voog en al eer men hare Commiflarifien contentement had gegeben / en dat
Vaders en Soonen , Broeders en Minderjarige upt de Regeeringe geweert / en
dat in plaatze der zelbec een dubbelt getal aan SijnHoogheyt gezonden wierd om
Daar upt te eligeeren / die Sijn Hoogheyt zoude bequaamſt oozbeelen . De Magi:
ftraat deze mepringe der gantſcher Gemeente bernemende / reſolveerde 9 Heeren
aauſtones te bedanken/ en een nieuwe Nominatie aan Sijn Hoogheyt over te zen
den; waar toe de Burgers upt het midden van haar mede comnutteerden 2 Perſoo
nen, als den Collenel Gillis Royart, en Karel van Poelveld , die tot antwoozdt
mede te rugh brachten / dat Sijn Hoogheyt niet ftrydigh bond / dat Secretaris
en Penſionaris, Raden waren/ en dat in 't toekomende op de Broeders, gelöliciók
Raden temalien / goude gelet werden .DeBurgerye deze blijde tijdingeontfangen
hebbende / om alleg nu in ruft enbiede te brengen / verzocht op den 13 September
in alle bziendelijkhept van hare Magiſtraat , dat de 9 Heeren in der daat bedankt/
en dat vandie 9 bier zouden genomineert werden / neveng andere / indien den 1
Penſionaris meerder-jaarig wag / op dat Sijn Hoogheyt kooze / wien't hem ges
liefde 7 als mede /dat de Gemeente berzocht/ dat bepde de Burgermeefters zouden
contentement hebben / eer deze Nominatie naar den Haag wierdegezonden. Dit
wierd doorde Magiſtraat ingewilligt / en bepde Burgermeeſters verklaarden voor
de Gemeente , haar volkomen contentementtehebben / en booztaan als vrien
den te zullen leven / waar op de Nominatie Wierde geteekent / en met des Stadts
Zegel bekrachtigt/ en een Bode daar mede naar den Haag afgevaerdigt; maar
al300 doo, bzeemde Staats-ſtreeken , eenige gediſponeert wierden ; om den Bode te
achterbolgen / en hem den Brief afte nemen / dat haar ook 300 wonderlijk ges
lukte / Dat zp den Brief te rug brachten : Doch alzoo eenige Matroſen zoodanig
aan’t gaan raakten /dat zp boor 't Raadhuysquamen / en met gewelt verande
ringe verzachten / deden eenige Regenten de Gemeente een Nominatie maken /
daar apt zp zelfs negen Perſonen verkozen / dewelke naderhand van Sijn Hoog
heyt gecontinueert Wierden.
d andere Zeeuwſe Steden hadden al mede haar deel in deze Beroerten : Ter
Tholen quamen de Boeren oolt binnen / en hadden de Regeering aldaar wel mede
Willeri beranderen . Ter Veere raakten het inſgelylis in rep en roeren : en ter Goes
ſtondt de Burgery op / tegens eenige / dieze Verraders noemden .
Wp komen wederom in Hollandt, en binde 't zelve ( na de doodtder Heeren
de Wit byna over alberoert / en ontftelt; en alhoewelde Stadt Delft de naaſte
aan 'sGravenhage gelegen / al op den 19 Auguſti, 1672. Dat is een dag voor
'tortibjengen van de voorſ . Heeren deWit,al gaande geweeſt is/ 300 zullen wp
eben
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 153
ebentuel fom redenen ) den opfandt te Rotterdam ', eerfielfh berhalen / zijnde
albus :

Beroerte tot ROTTERDAM.

En 22 Auguſti zijnde de ordinaire Kermis tijd , tot Rotterdam , wameer bcele
D
rucht / dat de Boeren gezint Waren oingetuapender hand / eenigeRegenten af te
zetten, indien de Burgers op hume komft zulhg noch niet inachten hebben gedaan.
Dit wag oogzaah / dat De Burgeren zich ui de wapenen begavrn / om vor den
overlaſtvan de Boeren bebrijt te zijn , en an zelfsupt te voeren'tgene de Boeren
djepgoen : Zpftelden tot dien epnde in een Requeſt aan de Heeren Burgemeeſte
ren en Vroetſchap, met een Acte, die de verdachte Heeren zouden teekenen . De
Burgemeeſters hierban eenige kenmfle krijgende/ bjaagden aan eenige Burgeren ,
of 3p Wat te berzoeken hadden ; daar op 3p antwoozden ban ja / maar dat het
zeloe verzoek hielt aan de gantſche Vroetſchap , en dat die aanſtonts daarom
Diende te zamen geroepen te werden /'t welk ' s namiddags om twee uuren gefchiebe /
Wanneer aan dezelbehet Requeſt wiert gepzeſenteert 7 beſtaande in beleefde tera
men / waar in 14 Heeren upt de 24 Vroetſchappen wierden genomineert en Vets
zocht / dat zp hare reſpective Ampren gelieföen af te ſtaan , en 't zelde met de
onderteckeninge van deze volgende Acte te beveſtigen / gebende boor redenen /
dat zp HeerenRegentenmet de continuatie van hare Bedieninge aan de Burgerye
geenvernoegen langer konden geben / dewól 3ptot boogzozge
endefenſie van de
Stadt niet genoeg naarberepfchvan zaaken hadden gebigileert. Hoewel deze rea
Den aan de verdachte Regenten zeer onaangenaam was / 300 wierden jp doch
te rade / om deze bolgende Acte te teekenen .
Wy ondergeſchreven alle tegenwoordige, zoo Regeerende Burgemeeſteren,
Radea , en Vrolerſchappen , mitsgaders, Secretariffen der Stadt Rotterdam , op
huyden geëxamineert hebbende deRequefte aan ons , wegens onzeBurgeren over
gelevert , en gelet op den inhoudt der zelven , waar by zygene ſatisfaétie in deze
perplexiteyten met deRegeeringeonzer Perſoonen ſchijnen te nemen ; enop dac
blijken zoude dat wy veel liever de Rufte en Vryheyt amplecteren , als gefoupfos
neert te werden van eenigequade intelligentie ofmisduydinge;zoohebbenWyom
allehet zelve klaarlijk te vertoonen , het verzoek der voorfz. Burgetengeaccordeert,
en derhalven van een yder opzer voorſz. Amptengerenuntieert, gelijk wy daar van
renuntieren mits dezen , met overgevinge , dat de Facto,en met derdaad by deblij
vende Ledenvan de zelve Vroetſchappen tothet nomineeren van andere Perſonen
in onze plaatſe werdegeprocedeert , verzoekende mits dezen Sija Hoogbey den
Heere Prince van Oranjen als onzen Stadhouder , uyt de aan te bieden Nominatie
andere in onze plaatſe te willen ſurrogeren ; belovende van nu afaan , en in 'troc
komende het zelfde te houden gerati& ceert','t guntzijn voorfz. Hoogheyt in quali
teyt zal komen te doen , en niet daar tegen te zullen machineren in Rechten , of
daar buyten op poene van ons te makenftrafbaarals Crimen begaan hebbende tegen
de Ruſt en Vrede van 't gemeene Landt: Zoo Waarlijk moet ons Gody Almachtig
belpen. A &tum den 22 Auguſti 1671 .
D 7C
1
154 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
De tegenwoordige Heeren , die deze Acte teehenden / waren de Heeren Peffes
en Vroezen Regeerende
, Burgemeeſteren , J. de Vries , Voorburg ,G.VisWil
lemze, J. van Couwenhoven en G. van Vredenburg. De afwezendeHeeren , die
dezeActe daar na mede teekenden / waren vier als G. Vis Jacobſz , van der Aa,
Gaal, en Sonmans , een alieen wag wepgerig / teweten / den Heer Biſſchop , de
Groot was toen al bluchtig / en de Heer Paarsin Ambaſſade aan 't SpaanzeHof.
De Burgers ziende / dat de overige 10 Regenten na hare meeninge cien zelben
avont geeniNominatie maakten van een Dry-dubbelt getal , upt het welke Sijn
Hoogheyt een enkel getal in plaatze van de voornoemde Heeren , zoudc eligeeren /
maalten zelfs een zoodanigeNominatie , die zp aande10 Vroetſchappen overles
berden / met verzoelt / dat dezelve daargeliefden af of by te doen / die 3p zelfs
beft zouden bebinden te behooren / het welk geſchiedt zonde / wierd de Heer Punt
en andere gedeputeert / om deze Nominatie aan Sijn Hoogheyt te betandigen /
die daar op een electie bede tot genoegen van de Burgerye, be jalben van eenige
malcontenten, die Sijn Hoogheyt licvcr doodt/ en deſfeifs Partyeliever groot hads
Den gezien .
Wepnig tijd's hier na/ doen Sijn Hoogheyt demacht van Qare Ed: Groot
Mog: de Heeren Staten van Hollande en Weſt-Vrieslandt, op den 27 Auguſti,
1672. verkregen had/ om de Magiſtraten in de Hollandiſe Steden te berandes
ren ( als kogt hier na bolgen zal ) heeft Sijn Hoogheyt aldus herſtelt de Hegels
Bende Deeren alhier tot
ROTT ER D. A M.
By Miſivevan Sijn Hoogheyt geëxcuſeert de navolgende Heeren.
Mr.
W Illem van der Aa ,
Secretaris.
Raadt, en Mr.
Mr.
Gerard (Wit ) Viſch.
Gerard Gaal, Oudt Burgermeeſter.
Mr. Johan de Vries,Oud Burgermeeſter Mr. Gerard ( Bruyn ) Viſch.
Mr. Johan Pelſer , Regeerende Burger- Jacob van Kouwenhoven , Raad ,
meeſter. en Secretaris.
Arendt Sonmans , Schepen . Mr. Adriaan Vroelen , Oudt Burger
Mr. Jacob Voorburg , Gecommitteerde meeſter
Raad . Mr. Gerard van Vredenburg.
Mr. Willem Biſſchop , Raad , en Se | Mr. PieterdeGroot , Staten Generaal
cretaris.
Verkorenen .
Mr. Johan Kievit , Raad , en Penſionaris. Jacob de Brauw , de Oude.
Jacob van Herſelen. Mr. Adriaan Soury .
Arandt Vapour. Joan de Mey.
Willem Baltiaanfz . }Schepenen, Ryixit van Naarſſen .
Schepers.
Leonard van Naarden .
. Tot Secretariſen verkoren.
Mr. Samuel Beyer . Mr. Carolus van Aller.
Dirk Dane . Mr. Jacob de Brauw , de Jonge , Am
Balthazar Verbeek ,
bacbis Heer van de Ketel.
1. Dominicus van Roſemaal, Pan
 in Hollandt enZeelandt voorgevallen. 155
3
Dan Rotterdam komen wop te Delft , alwaar op den 19 Augufti, 1672. een
ongeftupmig Oproer zich quam te verheffen/ nadat die Burgerye el eenigedager
tevorenover hare Stads Regeering haddengaan mozren en kinožren :Voedanig dit
is toe gegaan / han men zien in het volgende
Extract , uyt zeker ſchrijvens wegens de Beroerte tot Delft ,
voorgevallen den 19 Auguſti, 1672.
ban alderhande Oorlogs-wapenen ,die aldaar gebracht wierden in twee herber
gen bp de Rotterdamſe Poort, daar ban 3p na haren zin 't rechte beſchept niet kon
ben behomien / 't welk mozzaak was / dat de Burger-Ronde haar het onderzoek
1 van dien aantrok / bagende aan dezelve Herbergen , wienſ en tot wat epnde
men die wapenen daar lict bzengendaar men's Landrs Magazijn in de Stadt had/
en het ſtyl en manier van doen was / de wapenen daar in en nergens anders in
zulken meniphte te brengen ; Doch alzoo zy hier op ſcherp en ſpijtig zön bejegent/
wierden zp te beg criger7om teweten wat ban deze zake wag / begaven haar
daarom aai:ftondes na't hups ban van der Cys , Opziender van't Ammunitie
huys , van wien zp wilden weten de redenen / waarom in huyzen ban Particulie
ren zoo veel wapenen gebjacht wierden / onder de welke beele Muſquetten met 2
tot 3 Koegels geladen/ en deBandeliers niet Maaten bol Kruyt boozzien waren .
Endewni zp hier op geen zoodanigen antwoozt ontfingen / ais 3p wel berwacht
hadden / trokken 3p weder na de twee voozſz. Herbergen , waar op derwaarts
zulken meenigteban volk toe bloepde / datdie van deHerbergen häredeuren en
venſters flooten / waarmede zp ban alle overlaſt meenten bebzijtte zýn ; maar
als zp zagen / dat met het getalder Burgeren te gelijk hare miſnoegingeaanwies/
berſtouten haar die van eendezer Herbergen , om uptde boven -vepfters met ſtee .
nen onder de Burgeren te gopen / en dezeldedaar dood in hare ontroeringe noch
meer te berbitteren / 300 dat die niet alleen de glazen ban die Herberg in (meeten /
maar boots ook de deur opgebroken / en 't huys upt geplondert zouden hebben /
( gelijk daar na noch geſchiede ) 300 zp in dit voornemen doenmaalg niet boozzichs
tiglijk belet waren gewozden. Zp nemen daar op booz / 't huys van achteren te
bezetten / om zoo beter haar leet te wzeeken / maar terwyl zp berwaarts locpen/
wierden andere Mannen in der plban vooren ingelaten met Muſquetten en Piſtoo
len , om 'thuys te helpen verdaedigen / die op deaandangende Burgers upt de
achter-venſters ſchooten / 300 bar'er twee onder de boet raakten / zijnde deeene
in het Hooft, en de ander in de krop getroffen : Ju plaats datde Burgers hier door
't huys zouden verlaten / vielen zp te furieuſer aan 7 zoo dat zp de deuren en ven
fters open kregen / Waar door zp 't huys met groote ongeftupinigbept invielen en
up plonderden / willende met cenen weten / wien laft had gegeben / om met
ſcherp te ſchieten en
/ algooder de Capiteyn Graswinkel genoemt wierd / liepen
eenige mede na defſelfs huys , om dat ook uptte plonderen / tc.
Da dezen tijdt continueerden de murmuratien van de Gemeene Schutterye 300
danig / dat de bier Compagoien Schutters omtrent 800 Man fterk / op den
30 Auguſti op de Doelen gezamentlójk vergaderden / en 7 Articulen met een
Requeſt op 't papier brachten , waar mede zp
P2
eenige perfønen deputeerden aan
. Sijı
 156 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,,
Sijn Hoogheyt , dienu op den 27 Auguſti de quchoriſatie van de Staten bo Hol
landt berkregen hadde / om de Regeerende Heeren in de Hollandeſe Steden te
mogen verandecen i als volgen zal : Der Requeſt, en de Artikulen waren van
dezen Inhoudt :
Requeſtaan Sijn Hoogheyt.
Even reverentelijk te kennen de Gedeputeerde van de Schutterye der Stadt
G Dert
bem , geaſſiſteert met d'Heeren Zacharias Berefteyn van Hofdijk , en Theo .
doris Valenfis , beyde Vroetſchappen der voorfz. Stede , dat de Supplianten en
hare Principalen eenigen tijde onderdrukt zijnde geweeſt van de Louvefteynſe
Fadie in dier voegen , datdaar door niet alleen hare Privilegien zijn ontnomen ,
maar ook de Regeeringe zoodanigh geconſtitueert , dat de zelve niet langer zonder
de totale ruine van hare Stadt behoorde te continueren , waarom de Supplianten
genoorzaakt zijn hun te keeren tot U Hoogheyt, onderdanighlijk verzoekkende ,
datU Hoogheyt de voorfz. Regeeringe en Officianten van dien , gelieve te ver
anderen , en zuyveren van de voorfz. Loevefteynſe Factie , voorts te Ordonne
ren , dat niemand in de Regeeringe binnen hare voorfz. Stadt meer dan een
Officie buyten zijn Regentſchap zal mogen bedienen ; dat ook niemandt in de
yoorſz Regeeringezalmogenworden geno Bewi
men ,dewelke is iſſant-hebber van
de Ooft- of Welt -Indiſe Compagnie ; dat geen Politique Comm riſſen in de
Kerken - raadt zullen mogen werden geſtelt ; dat niemandt eenige Officien zalbe
dienen , ten zy de zelvezijn Burgers of der zelver Kinderen . En dat zy alvoorens
Profeffie zullen moeten doen van de Gereformeerde Religie , dat voorts de Sup
plianten zullen behouden alle Privilegien , en vryheden , de welke de Schutters
hebben gehadt voor den Järe 1980 , volgens het Privilegie of Handtveit-boek
daar van zijnde, waar op U Hoogheyts difpofitic aanſtonts werdtte gemoet ge
zien , voornamentlijk in regarde van de veranderingeder Regeeringe,op dat daar
door alle verdere onheylen geprevenieert, de Supplianten behoorlijk geregeert,
den dienſt van den Lande betracht, de Religie naar behooren gehanthaaft , en de
voorfz. onverdraaghlijke Louveſteynſe Factie c'eenemaal uyt gedelght machwere
den . Dit doende, doce
De 7 Artikulen waren als volght:
Actens rakende de Stadt Delft.
Erft , dat de Regeeringe, en Officialenvan dien der zelver Stadt, werd geſtele
E ter Judicature van Sijn Hoogheyt , den Heere Prince van Orangie , zoodanig,
dat dezelve mach gezuyvert werden van de Louveſteynſe Factie.
2. Niemandt in de Regeeringe zijnde , zal meer dan een Officie buyten zijn
Regentſchap mogen bedienen.
3. Niemandt in de Regeering te nemen , die Bewinthebber is van de Ooft , of
Weft- ladiſe Compagnie
4. Geen Politique Commiſſariſſen in de Kerken -Raade te mogen ſtellen.
5. Niemandt eenige Oficien te bedienen , dan Burgers , of hare Kinderen ,,
en dat de zelve alvoorens Profeflie gedaan hebben van de Gereformeerde Religie.
6. Nice
 in Hollandeen Zeelandevoorgevallen. 154
6. Niemandtin de Regeeringteadmitteren voor dat hy Profele van de Gere
formeerde Religie gedaan heeft .
7. Alle Privilegien en Vryheden , die de Schutters hebben gebadt voor den
Jare 1580 ; volgens het Privilegie- ofHandveft-boek.
En werden om Sijn Hoogheyt, tot uytvoeringe dezes verzocht ,
Johannes Eenhoorn , en Jacobus Pijaaker , uyt het i Quartier.
Capiteyn Nicolaus Middelhoek , en Johan de Waart, uyt het a Quartier.
Anthony Verſchouw , Pouwels van Yfelfteyn , Daniel Janſz. Koopmans, uyt
2
het 3 Quartier.
Capiteyn Marcelis van Gogh e
, n Mr. Henrik van der Eemt, uyt het 4 Quartier.
Den Hooftman de Bocq , als Gecommitteerde van zijn Roth.
Mitsgaders, Frans van Hurk , met gemeen goet vinden van de voorfz.Hoofia
luyden toegevoeght.
Met laft , om ten dezen , uyt de Vroerſchap , met conſent van de Heeren Burro
germeeſteren te verzoeken .
De Heeren , Zacharias Boerenſteyn van Hofflijk , en Theodoris Valenſis.
En is deze , by de voorfz Hooft-luyden , zoo voor haar zelven , als uyt deri
naam van de voorfz. hare preſenten Rotsgezellen onderteykent, en was onder
teykent, Jacobus Pijnakker, Hugo van Bley/wijk, Joris Blekman , Pieter Gerritſ2 Kam ,
Heyndrik de Hoogh , Arien Breuil, M. Leeuwenhoek , Daniel 7. Koopmans , Ponpels Tſelor
Aleyn , N. Bres, A.de Bok , 9. de Weert , Michiel van Outten , Hendrik van der Eem ,
foot Evert Buiter , A. van Tondoorn .
Hier op bondt Sijn Hoogheyt geraden de Copie ban't gelbe Requeft en Arti
kulen met een Millive te zenden aan de HeerenBurgermeeſteren enRegeerders
der Stadt Delft , om der zeiber conſideration , daar omtrent te verſtaan. Ziet
hier de Copie van Sijn Hoogheyts Miſſive.
E Rentfeſte , Wijze , Voorzienige, zeer Diſcrete , bezondere goede Vrien
den : Uyt de Requefte en Artikulen copielijk bier nevens gaande , zullen
U E. konnen -vernemen wat de Borgerye der Stede Delff, by dezelvevan ons is
defirerende, en verzoekkende ; Wy hebben daar op niets finalijk willen deter
mineren , als confidererende de ingredienten van dien van gewichte en impor
rantie; zonder alvoorens U E. confiderarien daar ontrent verſtaan en ingenomen
te hebben , die wy daarom verzoekken en begeeren , dat ons'tzyby geſchrifte ,
of door Gedeputeerden mogen toekomen , en alzoo , gelijk U E. zulkswelzullen
oordeelen ,de zake om verſcheydene redenen geen uytſtelis lijdende , wenſchen
wy , en zullen verwachten, dat de voornoemde Conſideratien binnen den tijde
van 24 uuren naar receptie dezes ons mogen gewerden , daar toe ons verlatende ,
zullen wy Erenfefte , Wijze, Voorzienige zeer Diſcretebezondere goede Vrien
den , UE. bevelen in de protextie van Godt Almachtigh , in ' sGravenhage den
31 Augufti , 1672. Onderſtondt , U E. goewillige Vrient ,
Enwasgeteekent. G. H. Prince d'Orange.
De fuperſcriptie was , Den Erentfeften , Voorzienigen , zeer Diſcreten onze be
zondere goede Vrienden , Burgermeeteren en Regeerders der StadDelft.
23 TOR
!

tſe orgerlijke roerten

158 Binneland B Be ,
Tot boldoeninge vanhet welke / upt den naam en ban wegen de Heeren Veera
tigen en Vroetſchappen der StadtDelft, op den 1 September , aan Sija Hoogheyt
Wierden overgelebert de volgende

Conſideratien, op de Requeſt , en Articulen by eenige Gedepu

Prden van de Schutterye der Stadt Delft, gepreſenteert , en
overgelevert aan Sijn Hoogheyt , den Heere Prince van Oran
jen , uyt den naam , en van wegen de 40 Raden , en Vroet
ſchappen der zelver Stadt , aan zijn hoogh -gemelte Hoogheyt
medeovergelevert ,den 1 September 1672.
V queſtranten
Oorzoo veelzeggen
in’tbegin
, van devoorfz.Requefte
geadGfteert geweeſt te zijnwerdt
, metgepofeert,datdeRe.
de Heeren Zacharias
Bereiteyn van Hofdijk , en Theodoris Valenſis ,beyde Vroetſchappen der voorfz .
Stadt, moeten haar Áchtbare Sijn Hoogheytbekent maken , dat gemelte Heeren
verklaren , by , en ontrent het formeren van de vourſz. Requeſte niet præſent
geweeft te zijn,veelmin dat haar den inhouden vandien bekent gemaakt is geweeſt,
en dien volgende te diſavoueren , dat haar namen in de zelve geëxprefſeert ſtaan ;
en maar alleen gecommitteert tezijn , om de voorfz. Gedeputeerden van de Schut
terye , op der zelver aanhouden , engereitereerdeinſtantien by zijn meer hoogb
gemelte Hoogheyt, volgens acte van de Heeren Burgemeeſter , te conduiſeren,
en te introduceren .
' Gene in de zelve Requeſte verder werdt gepoſeert , dat de Supplianten van
hare Principalen eenigen tijde onderdrukt zijn geweeſt , van de Louveſteynſe
Fa &tie , indier voegen , dat daardoor niet alleen hare Privilegien zijn ontnomen ,
maar ook de Regeeringe zoodanigh geconſtitueert, dat de zelveniet langer , zonder
de totale ruyne van haar Stadt , behoorde te continueren .
Moeten haar Achtbare zeggen , dat het zelve niet alleenlijkte buyten gaatalle
het reſpect, 't welke de Requeſtranten bare wettige Regeerders ſchuldigh zijn, maar
ook , dat het zelve tegens de notoire waarheyt ſtrijdende is , nademaal haar Acht
bareniet weten , datter oyt , ofoyteenige onderdrukkinge aan de Burgeren , en
Ingezetenen binnen de voorfz. Stadt is geſchiedt , maar dat ter contrarie , de Poli
cie , en Juſtitie met zoodanige fachtigheyt is geadminiſtreert geweeſt , dat de Re
geeringe daar door by alle andere nabuurige Steden in een goede Odeur is geweeſt,
en dat ook veelluyden ter dier oorzakebinnen de voorfz. Stade haar metter woon
hebben komen te begeven .
Datook de voorſz Requeſtranten noyt daar over cenige klachten aande Regee
ringe hebben ingebracht , zelfs niet , als wanneer binnen eenige weynige weeken
alle de Capiteynen ,Lieutenants, Vaendriks, Sergeanten , en Hooftmans, zijn .
de een getal van byde50 Perſoonen , op de Doele by de Heeren van de Weth ver
zocht , en aldaar gecompareert zijn geweeſt, en hebben doenmaals , zonder ee
nige de minſte klachten aangenomen , en belooft met haar Achtbare in alle goede
Correſpondentie te leven , en alle gehoorzaamheydt, en reſpect toete dragen .
Haar
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen . 159
Haar Aachtbare moeten bekennen , dat niet en weten , nochte konnen beden .
ken , wat de Requeſtranten willen zeggen , en poſeren met de Louvefteypſe Fa & ie;
en wat , of wie daar mede gemeent werden , nademaal haar Achtbare eenpaarlijk
moeten verklaren , dat haar zelven daar op geëxpectoreert hebbende , niet weten.
yemandt van haar Vergaderinge aan eenige Factie ſchuldigh te zijn , ofdaar voor
verdaght te houden , veelmin aan eene Louvefteynfe ; naar dien de Regenten bin .
nen de voorfz. Stadtaltijdt geregeert , en hare Regeeringe beſtelt hebben , zonder
eenige de minſte collufie , ofkuyperye ,maar op de formulieren van eede , daar op
over meer dan vijftigh à feftigli Jaren gearreſteert.
Wat verder belanghe d’Articulen by dezelve Requeſtranten mede aan Sijn Hoog:
heyt overgelever , moeten haar Achtbare zeggen
Op het !. Articul.
Dat de Regeeringe , en Officianten van dien , der zelver Stadt werde geftelt ter
judicature van Sijn Hoogheyt den Prince van Oranjen , zoodanigh dat de zelve
mach werden geluyvert van de Louvefteynſe Factie .
Konnen haar Achtbare niets anders verklaren als boven gedaan hebben , en mey
nen daar mede 't zelve Articul voldaan te zijn .
Ophet II. Articul.
Niemandt in de Regeeringe zijnde, zal meer , dan een Officie , buyten zijn
Regentſchap , mogen bedienen.
Zullen haar Achtbare zeggen , dat alhoewel dit poinet , en ook meer andere ,
niet en ſpecteert tot de Schutterye : dat echter haar Achtbare te vreeden zijn , dat
daar omtrent eenigeordre geſtele mach werden , en dat zy by gelegentheyde
zullen toonen genegen te zija , eenigh reglement te concipieren , eo arre
Ateron .

Op het I11. Articul.

Niemandt in de Regeeringe te nemen , die Bewinthebber is van de Ooft , of
Weft - Indiſche Compagnie.
Moeten haar Achtbare zeggen , dat niet en weten , datter yets dien aangaande
in de O &troyen aan de voorſz. Compagnie geconcedeert, begrepen is , en dat
daar in geen veranderinge kan werden gemaakt , als by concurrentie , en goet vin
den van de Bontgenooten ; Edoch als wanneer daar omtrent een generale Ordre,
en Reglement zoude konnen werden beraamt, en gearreſteert , dat haar Acht
bare haar zeergaarne daar naar zullen reguleren .
Op het IV . Articul.
Geen Politijcque Commiſſariſſen in de Kerkenraadt te mogen ſtellen .
Zulen haar Achtbare berichten , dat aangaande de Selfie van devoorfz. Com
miffariſlen in de Kerkenraadt , en 't gene de verdere Kerkelijke Ordere Binnen de
Stadt Delft concerneert , in den Jare 1617 , tuſchen Magiftraat, en Kerkenraadt
eer
160 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
een accoort is gemaakt,, 'twelk tſedert die tijde ioviolabelijk is geobferveerty en
naargekomen geweeſt, zonder dat dien aangaande aan de Regeeringe eenige de
minſte klachte nocb van de Kerkelijke , noch van de Burgeren voorgekomen is ,
ja zelfs dateenige jaren geleden , op d’Inſtantie van die van de Kerken-raadt, den
inhouden van 't zelveaccoort by d'Heeren Burgemeeſteren van nieuws tegens die
gcene , die 't zelve tracheen te contravenieren , isgecorroboreert geweet .
Op het V. Articul.
Niemandt eenige Officien te bedienen dan Burgers , of hare Kinderen , en dat
de zelve alvorens profeſſie gedaan hebbers van de Gereformeerde Religie.
Moeten haar Achtbare te gemoet voeren , dat niet ongenegen zijn daar on .
trent een Generaal reglementte helpen beramen , en dat niet en weten , of hebben
in alle occafien haregenegentheyt getoont omBurgers, en hare Kinderen voor
vreemde te prefereren , gelijk mede van inrentie zijn , daar inne re con inueren ;
als mede die van de wareChriſtelijke Gereformeerde Religie voorallen anderen.
Op het VI. Arricul.
Niemandt in de Regeeringe voor dat hy Profeſſie van de Gereformeerde Reli 1

gie gedaan heeft.

Meynen haar Achtbare dat 't zelve is genoeghſaam terneder
geſteltby bet jongh
ſte Ośroy , di&terende onder anderen , dat niemandt in de Regeeringezal gead
mitteert werden , als die profeffie doen van de ware Chriftelijke Gereformeerde
Religie , of ten minften den zelven zoodanigh toegedaan , dat komentot hetopen 書

baargehoor van Godes H. Woort.

Op het VII. Articul.
Alle Privilegien , en Vryheden , die deSchutters hebben gehadt voor deo Jarë
1580 volgens het Privilegie en Handtveit -boek.
Konnen haar Achtbare niet anders zeggen , als datgeene kenniſſehebben van
eenige Privilegien , en Vrybeden , die de Schutters buyten eenigeconventie , of
verdragh afgenomen zoude mogen zijn ; en in cas daar eenige zoude mogen wezen ,
dat haar Achtbarezeer gaarne uyt de Requeſtranten willen verſtaan welke daarme
de genoemt werden ; nademaal haar 'Achtbare met waarheyt mocten verklarea
datdien aangaande noyt eenige klachten haarvoorgekomen zijn , daar op zy zou
den hebben konnen diſponeren.
Alle het welke zy moeten verklaren , d'eenparige ſentimenten , en adviſen
van de Heeren Veertigen , en Vroetſchappen der Scado Delft geweeſt te zijn ,die
haar nochtansin alles refereren tot zijnmeer gemelte Hoogheyts Hooge Wijze
difpofitie.
Aldus gedaan , ingetelt, en nan Sijn Hoogheyt overgelevers in 'sGravenhage den erſten
September 1677. en nyeden naam , en van wegen de meer gemekte HeerenVeertigen , en
Proceſihappen derzelverStadtDelfi, by my kaarPeralconaris onderteykens.
A. v . Dusse
Lumina
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 161
Inmiddels dat Sijn Hoogheyt door hoogdzingende bezigheden belet wierdt /
om op deze zake te diſponeeren / berſcheenen eenige Capiteynen , Luytenants en
andere Officieren vande 4 Vaendelen Schutterye, ter Kamere ban de Heeren ban
de Wet , alwaar sp bertoonden / het gene te lezen is in 't bolgende

Extract uyt de Refolutien van de Heeren Veertigen , en Vroet

ſchappen der Stad Delft, in haar Ed. Achtbare Vergaderinge
genomen , op Maandagh den s September , 1672.
E Heeren Burgermeeſteren , hebben , ter Vergaderinge bekent gemaakt,
D
delen Schutterye binnen dezer Stadt , verſchenen zijn geweeſt cer Kamer van de
Heeren van de Wet , en dat aldaar geremonfteert hadden , dat zy haargenècelli
teert vonden door het aanhouden van de gemeene Schutteren , dat de Heeren .
40 Raden dezer Stadt haar zelven zoudewillen excuſeren vande Regeeringe,
om hetzelve gedaan zijnde, bekent gemaakt te worden aan den Heere Prince van
Orangic , en Sijn Hoogheyt te verzoeken , ten cynde den zelven , omtrent de
beſtellinge van de Regeering zoodanigh zoudegelievente diſponeren , als Sija
Hoogheyt voor de meeſte rult en dienſte vande Stadt bevinden zal te behooren.
Waar op gedelibereert zijnde, hebben alle de preſente Heeren 40 en Vroet- .
ſchappen eenpaarlijk verklaart, gelijk haar Achtbare verklaren by dezen , haar
zelven om Rust , en Vrede te excuſeren van de Regeeringe dezer Stadt, ver
zoekende Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Orangie , omtrent de beſtellinge
van de zelveRegeeringe , mitſgadersvan de Penſionaris , en Secretaris Ampten ,
en Officianten zoodanigh te willen diſponeren als Sijn Hoogheyt voor de meeſte
1
Ruſte en dienſte van de voorfz. Stadt bevinden zal te behooren , en werden de
Heeren van de Wet verzocht , en geauthoriſeert, gelijk de zelve verzocht en geau
aande voorfz. Officierenbekent
thoriſeert werden by dezen , de voorfz. Reſolutie
te maken , mitſgaders de zelve by Extract autentycq daar van te dienen , om te
ftrekkentot der zelver narichtinge ; de Abſenten zijn geweeſt de Heeren Van der !
Lee , Meermaan , Koolwijk , Van der Maft , Fijk , Van Ruyven , Bogaart ,
' s Graveſande , Johan van der Duſſen , en Halling.
Accordeert met de voorfz. Reſolutie.
A. V. DUSSE.

Tot het nemen van dezeReſolutie, waren de Heeren te meer bewogen /doorhet
lezen en eramineerenvan zekere brieven , die de Boerenjin 't Veen , aan alle de
Kerken op deDorpen geplakt hadden / waar bp dezelve / na dat zp haar alreede
in een groot getal met malkanderenverbonden hadden/ om de StadtDelft 2 of
3 Dagen naar dato , te komen bezoeken / en de beranderinge in de Regeeringe ,
( 300 die dan noch niet mochte geſchiedt zijn /) met kracht upt te werken / alle 1

andere Boeren daar omtrent tot den zelven optocht noodighden / met bedjepa 1

ginge / dat zpin 't wederkeeren de Huyzen van alle die genezoudenplonberen / 1
Die
162 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Die nietwaren mede gegaan. Om welke en andere reden Sijn Hoogheytgoet
Donde/ tot deRegeeringe vanDelft aan te ſtellen zoodanige Heeren , als bp de
Reſolutie ban SijnHoogheyt dien aangaande is volgenbe/

Willem Hendrik, by der Gratien Godes , Prince van Orangie en

Naſſau , Ġrave van Buyrén , Leerdam , &c. Marquis van
der Veer , en van Vliſſingen , Heere en Baron van Breda ,
Diets , &c. Gouyerneur en Stadthouder yan Hollandt , Zee
landt , en Weſt-Vrieſandt, Capiceyn Generaal , en Admi
raal der Vereenighde Nederlanden .
nemende als dat de reſpective Steden dezer Provintie onder ons Stadthouder
fchap reſorteerende , mochten werden gebracht in zoodanigen ordre en Regee
ringe , waar door der zelve rufte en voorſpoet werde geftabilieert , en onsdoor
expreffe Gedeputeerden voor gedragen zijnde , dat in de Stadtvan Delft tuffchen
de Regenten , en Ingezetenen zoodanige diffidentie was ontftaande, waar door
ons goet ooghmerk niet kan werden bereykt, en waar door Burgermeeſteren ,
Schepenen , en vordere Regenten der voorſz. Stadt , haar bewogen hadden be
vonden om liever vrywillighlijk hare reſpective bedieningen afteItaan , als door
het continueren in de zelve onluſt en onruit onder de Ingezetenen te occafioneren ,
hebben Wy de goede meyninge en intentie der gemelé Regenten goet gevonden
met onze approbatie te ſeconderen , dienvolgende houden wy midts dezen de
meergemelte Regenten voor ontlaſt van hare Functien , hen -luyden bedankende
van den dienſt aan de Stadt Delft cot nu toe gepræſteert : Interdicerende wel ſtricte
lijk een yegelijk wie het zoude mogen wezen , de meergemelte Regenten daar
aver te argueren , veel meer hare Perſoonen of goederen eenighzints te molefte
ren, beſchadigen of incommoderen , de zelve Regenten , mitſgaders hare Fa
milien én goederen tot dien eynde nemende in onze ſpeciale protectie en Sauvė
garde , alles in gevolge van de Reſolutie ter Vergaderinge van de Groot-Mog;,
Heeren Staten van Hollande , en Weſt-Vrieflandt , genomen op den 27 Augufti
dezes loopendeJaars.
En voorts procederende tot electie en verkiezinge der Perſoonen die wy ver i
ftaan dat den laſt der navolgende bedieningen binnen de voorſz. Stadt Delftop
nieuw zullen aanvaarden , hebben wy goet gevonden te ſtellen , gelijk Wy ſtellen
mits dezen , eerſtelijk tot
Vroetſchappen der Stadt Delft.
Dirk Doctor Theodorus Jacobfz Vallen
DirkJankz.van
AdriaanſzderLee
. van Koolwijk . fis.
Pieter Abramſz. Hoogenhouk . Aalbregt Arentſz. van der Graaf.
Pieter Adriaanſz. Croefer. ArertRyetſz. van der Burg .
Mr. Sacha
 in Hollande en Zeelandevoorgevallen.
Mr. SachariasCornelis Beerenſteyn van Mr. Hugo van Bleyſwijk.
Hofdijk.
Mr. Bartholomeus Nicolaaſz. van der
Maft.
Mr. Cornelis Corneliſz. Onderwater.
Mr. Adriaan Jacobfz. Fijk.
David Janſz van den Mierop.
Mr. Bruno Nicolaeſz.van Waerthuyſen .
Mr. Pieter Ewoutſz van der Duffe.
Hugo Adriaanſz. Graveſande.
Mr. Hendrik Ewoutſz. van Bleyſwijk.
Mr. Hendrik Janſz . Duyſt van Voor
hout.
Mr. Franco Adriaanſz. van der Goes. '
Mr. Dirk Evertſz van Bleyſwijk.
Arent Pieterſz Slagtoe.
Mr. Gerard Putmans,
Mr. Jacob Vredenburgh .
Mr. Nicolaas van Affendelf. .
Adriaan Willemſz, van der Hoef.
Anthony Tierens.
Teftert van Haffelt.
Dr. Hendrik d'Acquet.
Jacob Janſz. van der Burglı.
Mr. Dirk Verburgh.
Johan Thierens.
163
Dirk Cornelis Coukebakker .
Mr. Cornelis Soctens.
Daniel de Bergh .
Dr. Cornelis Graveſande.
Gerrit van der Heym .
Herpert Tromp.
Joris Franſz, van der Houwe.
fraac Spieringh .
? Johan Barnards de Lafaillie.
Tot Burgermeeſteren.
Mr. Cornelis Cornelifz. Onderwater.
Pieter Abramfz. Hoogenhouk,
Arent Reyerſz. van der Burgh .
Dr. Theodorus Vallenſis.
Tot Schepenen .
Mr. Hendrik Ewoutfz. van Bleylwijk.
Mr. Prank Adriaanſz . van der Goes .
Mr. Bartholomeus van der Maft.
Hugo Adriaanſz. ' sGravelande .
Mr. Hendrik Janſz .. Duyft van Voore
hout.
Mr. DirkEvertſz. van Bleyſwijk.
Mr. Gerard Putmans.

Ordonneren N. van Santen Schouteth der voornoemdeStad, de boven genoem .

dePerſoonen in hare reſpective Ampten te introduceren,en inonſen Ajamden ge .
woonlijken Eædt af te nemen , in
Verklaren Wy vorders onſe intentie teweſendat het verkiezen der voorfz. Re
genten in manierc els boven gedaan, alleenlijk is geſchiedt totmeerderrufte, en
dienft der voorfz. Stadt Delft , en totwech -neminge van de diffidentie ép murmy
ratie onder de Ingezetenen aldaar ontſtaan , en zulks zonder cenige præjudiţie of
conſequentie voor het coekomendetenaanfien van de Privilegien , Vryheden , of
Gerechtigheden der voorfz.Stade , en degoede Borgers ofingezetenen der zelver
competerende , die Wy verſtaan , dat in haaroude krachten rigeus zullen blijyen.
Gedaan in 't Leger by Bodegrave den 19 September 1672. 2017
En was onderteekens
G. H. Prince d'Orangie.
Hebbende ter zijdeopgedrukt , ' Zegelvan Sijn Hoogheydt, noch lager ftont
Ter Ordonnantie van Sijn Hoogheydt.
En was onderteekent
C. HUYGENS.
# 2 DO
 164 Binnelandtle BorgerlijkeBeroerten ,
De geëxcuſeerde Heeren te Delft waren ,
Jan Gerritſz.Meerman
D Irk , , Oudt
Oudt
Corneliſz.van Bleyswijk Burgermeeſte r, enr.Raadt van Staten .
Burgermeefte
Maerten Engelbrechtſz. Graſwinkel, preſideerende Burgermeeſter.
Mr. Arent Jakobſz. van der Graaf, Oudt Schepen.
Adriaan Anthoniſz. Heyalius, OudtSchepen .
Dr. Anthonis Vokkeſtaert , Oude Schepen .
Jacob Jacobſz . Briel , Oudt Schepen.
Pieter Hermanſz. van Ruyven , Raadt.
Mr. Nicolaas Aarnoutſz. van Berefteyn , Oudt Schepen .
Dirk Jooſten van Lodenſteyn , Oudt Schepen .
Mr. Gijsbrecht Gijsbrechtſz . van Berefteyn , Schepen.
Jacob Corneliſz .Graſwinkel , Schepen.
Mr. Hendrik Adriaanſz.van Spieringshoek.
Mr. Adriaan Nicolaaſz. Boogaert, Oudt Schepen , en Gecommitteerde Raadt.
Mr. Dirk Janſz. Heemskerk van Beeft , Raadt.
.
Mr. Jacob Frankenſz. van der Meer , Raadt.
Geerardt Adriaanſz. van der Well , Raadt.
Mr. Johan Bruynſz.van der Duffen , Oudt Schepen , en Raadt ter Admiraliteyt.
Mr. Paulus Janſz Halling , Raade.
Mr. Adriaan Janſz. van der Cijs , Raadt.
Loodanigals hier boben verhaalt is / en noch bolgen zal / geraakten meeft
al de Hollantſe Steden , aan 't murmureeren op haar Overheden , en of wel Sijn
Hoogheyt , ( 300 haaft Up Stadthouder geworden was ) aan verſchepde van die
Steden , Brieven had laten afgaan / gedateert den 8 en 9 July , 1672. ban inhout
als hier voren Pag:58. han gezien worden ; baar bp de Burgers bermaant wieta
den /-van den opſtandt tegeng hare Overigheden , afte laten / zoo wierden de
Gemeenten 300 onverdiudig / dermidis zp zageii dat Sijn Hoogheyt , nu Stade
houder zijnde niet boozt datelyleen GeneraleReformatie vande Regeering , eu
Regenten ( gelijk 3p berwacht hadden ) bp der handi batte ( 't welk Sijn Hoog
heyt om zwaarwichtige Redenen , en andere hoognodige bezigheden uptſtelde)
Dat die Steden , doorhare inwendige ontroeringen begonden te ſchudden / en bes
ben / Waar dooz de HeerenStaten van Hollandeen Weft-Vrieſlandt geraden von
den / omSijn Hoogheytd'Heer Prins van Oranjen , als Stadthouder harenPro ,
vincie, alzulkemachter authoriteyttoe te voegen /om /indeszelfsSteden zoodanis
geordresteſtellen / alsSijn Hoog-wijs beleydt zou nodig vinden om die in Ruft,
Vrede, en goede eenigheyt te herſtellen en behouden , blijkende bp de vole
gende

‫روی‬ ‫آن‬ Author

 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 165
Authoriſatie van de Staten van Hollandt en Weſt-Vrieſlandt ор
Sijn Hoogheyt, tot verandering der Regenten in de Steden.
Extract uyt de Refolutien van de Heeren Staten van Hollandt en
Weſt- Vrieſlandt, in Haar Ed: Groot - Mog: Vergadering ge
nomen op Saturdagh den 27 Auguli, 1672.
E Raadt- Penſionaris heeft der Vergaderinge gerapporteert den uytval van de
D conferentie , by de Heeren haar Edele Groot-Mog: Gecommitteerden , in
gevolge van der zelver Reſolutie Commifloriaal van den zes-en -twintigſten dezes ,
gehouden met den Heere Prince van Oranjen , over het advijs van de Heeren haar
Ed: Groot-Mog : Gecommitteerde Raden , rakende de jegenwoordige perplexie en
conſtitutie van tijd en zaken , en de diffidentie en murmuratie van de Burgeren en
Ingezetenen zichin verſcheyden Steden dezer Provincie tegens de Heeren Burge
meeſteren en Regeerders van dien , of immers eenige van dezelve openbaarden ,
in de Notulen van den voorfz. zes- en -twintigſten dezes breeder gemencioncert :
Midtsgaders de hoog -wyze confideratien en het advijs van Sijn Hoogheydt : Waar
op gedelibereert zijnde , is goedt gevonden en verftaan , dat den Hoogh -gemelten
Heere Prince van Oranjen als Stadthouder dezer Provincie zal werden verzocht en
geauthoriſeert, zoo als Sijn Hoogheyt verzocht en geauthorifeert werdt by dezen ,
om zich in zoodanige Steden , in de welke de voorfz. dimidentie en murmuratie ale
bereyds is ontſtaan , aanſtondes, en zonder af te wachten , dat de zaken aldaar tot
eenige tumulte , disordre ofconfufie komt uyt te berften , op het verzoek van de
Heeren Burgermeeſteren en Regeerders, of van de Burgerenen Ingezetenen van
dien , of ook anderzints uyt eygene beweginge te informeren op de redenen en
oorzaken die tot de voorfi. diffidentie en murmuratie occafie en aanleydinge heb
berrgegeven, telaboreren , omme de voorfz. diffidentie en murmuratie op debeſte ,
bequaamſte en discreetſte maniere wech te nemen , en te doen cefferen , en de ge
moederen van deHeeren Burgermeeſteren en Regeerdersvoornoemtmetde voorfz
Borgeren en Ingezetenen te conſolideren , en te verheelen , de voorfz. Burgeren
en Ingezetenen aan te wijzen , en te remonſtreren de ongefondeertheyt van de
voorfz. hare diffidentie en murmuratie , en te exhorteren tot het reſpect dat zy aan
hare Overigheyt ſchuldig zijn , en in gevalle de voorfz. diffidentie en murmuratic
daer door niet zoudekonnen werden wegh.genomen , en de gemoederen van de
Heeren Burgermeeſteren en Regeerders m,idsgaders van de Burgeren en Ingezete
nen dervoorfz.Stedenmet denanderengeconſolideert,dat den Hoogh -gemelten
Heere Prince verderszal werden verzocht en geauthorifeert , zoo als Sijn Hoog
beydt verzocht en geauthoriſeertwerdt by dezen , omme in zulken onverhoopten
geval, zoodanige Regenten , tegens de welke de voorfz.diffidentie en murmuratie
meeft zoude mogen wezen ontſtaan , op de diſcreetſte en bequaamſte maniere te
perſuaderen , diſponeren, en des nood te obligeren om haar van de bedieninge van
hare Magiſtrature of dienſte van de zelve Steden , en de functie by haar uyt den
hoofde van dien inde Regeeringe van den Lande bekleed werdende , te ontDaan ,
# 3
166 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
en andere in hare plaatzen aan te ftellen, en dat den Hoogh gemelten Heere Prince
voorts generalijk zal werden geauthoriſeert, zoo als Sijn Hoogheyt geauthoriſeert
werd by dezen , om in de voorfz. Steden , zoo ten aanzien van de voorfz. Regenten ,
als ten aanzien van de voorſz. Burgeren en Ingezetenen zoodanige verdere ordre
te ſtellen , als Sija Hoogheydt tot meeſte ruft en dienſt van den Lande in 't gemeyn ,
co van de vooríz.Steden in't particulierzal oordeelen te behooren ; Des werdtby
dezen wel expreſſelijk verſtaan en verklaart, dat 't gene voorſz. is zal geſchieden
alleen voor deze reyze , tot weg -neminge van de voorfz. diffidentie en murmuratie,
en zulks zonder eenighpræjuditie of conſequentie voorhet toekomende, en mede
onvermindert en zonder eenig nadeel voor hettoekomende ten aangen van de Pri
vilegien , Vry en gerechtigheden der voorſz. Steden in’t gemeyn of in 't particulier
competerende ; En dat devoorfz. Regenten daar door geenzints zullen werden ge
quetit of benadeelt in hare goede name en fame, veel minder dat de zelve daar uyt
zullen mogen werden geargueert,ofgeluſpicieerthaar in de Regeeringvan denLan
deniet na behooren gedragen te hebben;En dat den hoogh-gemelten Heere Prince
zal werden verzocht, zoo als Sijn Hoogheyt verzocht werd by dezen ,de voorfz. Re
genten die de voorfz.Regeering inmanieren voren verhaalt,zouden mogen komen
te verlaten , mitsgaders hare Familien en Goederen te nemen in Sijn Hoogheydos
ſpeciale Protectie en Sauvegarde, met wel ſcherpe Interdictie ор verbeurte van
Lijfen Goed devoorfz. Regenten , bare Familie of Goederen , of eenigb gedeelte
van dien eenighlings te moleſteren ,beſchadigen , of incommoderen ; Enhebben
haar Ed. Gr. Mog:nochwijders mede verklaart , gelijk de zelve verklarenby de
zen , dat de voorfz. authoriſatie alleenlijk werdt geconcludeert op inſchrijvinge,
zoodanig dat die Stedea, de welke zouden mogen goede- vinden haar van de voorſz.
authoriſatie te bedienen , het effect van de zelve aanſtonds zullen mogen genieten ,
en dat die Steden de welke zouden mogen oordeelen de voorſz authoriſatie in den
hare onnodigh, of niet dienftigh te wezen , en zulksbaar confent, daar inne binnen
den tijdt van acht dagen komen af te ſchrijven , met de zelve authoriſatic aiet zul
len werden gechargeert, blijvende niet te min de voorfz. authoriſatie in haar volle
kracht en weerde, ten aanſien van die Steden de welke geen afſchrijving binnen de,
vooríz. tijde van acht dagen zullen hebbengedaan.
Accordeert mette voorfz. Refolutie.
HERBERT Van BEAUMONT 1672.
Oproer binnen LEY DE N.
ezen Oproer beſchrift d'Heer Valkenier geheel omſtandighlijk op de bola
D . den
23 Auguſti, 1672. tegenshace Capiceynen op te ftaan / booznamentlik tegens
de gene/ die Leden van de Vroetſchap waren , om welke reden de zelbe haren
dienſt als Capiteynen vederlepden / waar op verſtaan wierdt / dat men de
Compagnien , die tot een dubbelt gecal waren bermeert i meder tot het oude
getal joude bzengen / gelijk ooh geſchiede /doch te gens den zin bau andere / due
daar over geweldigy mozden / begeerende bp de voorige verdeclinge te berbli ,
ben /
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 167
ben 1 waar toe sp ntet wepnig wierdenaangeftookt door die gene / de Welke
hoopten / om geabanceert te werden / in plaatze ban de Officieren , die hare
Ampeen afgelept habden. Eenige Burgers voerden den Lieutenant Lucas Ven
bergen , upt zijn hups tot op 't Stadthuys , banwaar zp niet vertrekken wilden /
pooz en aleerde zelveCapiteyn gemaakt was.
Om het Vaendel van den Capiteya Wittens , reeg'er zulken binnigen heevig
heyt cufſchen des zelfs Broeders , en Sr. de Krauwelaar , datdeBurgers daar over
gaande wirrden / 300 dat zp de glazen in't huys van den Capiteyo Adriaanvan
Affendelft , zijnde een Neef van den zelben Krauwelaar , infloegen / en hart
Diepgten het zelbe huys upt te plonderen / waar op die Compagnie tegensmal
kanderen in de Wapenen quam / houdende de cent partye met Wittens , en de
andere met Krauwelaar, en algoo elk met het Vaendel wilde optrekken / can
geerden zp haar tegens malkanderen in ordre op een Burgwal , daar zp maar
boog het water in de Gracht geſchepden waren . De heevigheyt dezer Partyen rees
zoohoogh / dat zeker Burger zön Muſquet over hetwater, op Wittens lofie/ en
ben zelben / 300 als hp in den ſtoepftonbt / door het been ſchoot / dat hpter
neder biel / doch dadelik in buys gebracht zijnde / wierdt 't zelve ongeval bong
het volk verzuſt 7 en de zaak epndelijk bpgelept / 300 bat bien Oproer berdween.
Den 30 Auguſti bervoeghden zich 3 of 4 Burgers ten buyze ben den Heer en
Mr. Simon van Leeuwen , Vroedtſchap der Stadt Leyden , fpreekende met goedt
fatſoen , en aanhoudende op zijne laatſte toezegginge (daar van hier voren gee
ſprooken is) om haar voorſpraak te zijn / en de behulpzame handt te bieden in
't gene 3p ten goeden van de gemeene zake mochten voornemen / dat zp na bp
tem quämen in een goede zake , niet gewapender handt , maar om met goede
ordre te recht geholpen te werden / het weik hern Dreemdt vooz komende/ bp
zeer begeerig was te weten / wat het mocht zijn ; Waar opjp hem bekent
maakten / bat zp Verſtaan hadden / dat in eenige andere Steden op 't verzoek
ban de Burgerenzommige Magiſtraats-perſonen verzet waren / of ſtondenverzet
te werden : Daar op geantwoozt zijnde / dat zp zulks hier nietmoften begin
nen / alzoo 't in die andere Steden geheel anders gelegenwas / hielden zp noch
fterker aan / zeggende / dat gp om de Eer van Gods Kerk , en handthaving ban
een goede Politie niet andersvoor hadden / als die gene upt de Kerk en Politie
te doen verzetten / de welke van de Arminiaanle Secte, en Louvefteynſe Factie
waren / de welhe in de Kerk en Politie Waren mgedrongen / en afte beel Meeſters
gewozden : En wat de Magiſtraat van de Stadt aanging / dat 3p meenden welte
weten / dat onder de zelbe waren ban de Arminiaanſe Secte en Louvefteynle
Factie , en gommige die liever Frans als Prins wilden zijn / en daarom mede had
den helpen ſtemmen / om de Stadt , en het Land aan Vrankrijk over te geben :
Dat 3p mede hadden helpenbevorderen / en de voornaamſteoorzaken waren /
datPieter deGroot naar den Koning van Vrankrijk was afgezonden / met com
miffie, om (onder behoudenisvan vrye Kerk enStaatſe Regeering)alles over te
geben / en dat de gelbe op zijn wederkomſte / hadden helpen doorbzingen / en
mogelijk daar van de Inſtelders waren / dat hp de Grootmet pleynpouvoir , of
onbepaalde macht , boorde tweede maal gecommitteertwag / om alles / zondet
tenigeophouding , ter difcretievan dien Koning over te geven ; Waar opHeer
den
168 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Heer van Leeuwen met groote proteſtacie , antwoorde / datmen daarover nie
mandt van al de Regenten in 't byzonder had te beſchuldigen / en dat zeker was/
dat alle het gelbe een bergierbe / en opgeraapte laſtering was. De Burgers ant
woozden / dat # wel onderrecht waren / wat in de Vergaderinge ban de Vroet
ſchap was boozgeballen / en wat daar op den i en 3 Juny gerefoldeert was / en
dat hp/ teweten van Leeuwen , mede wel wilt / watter meer gepaſſeert was/
en wie daar de 0oggaah van waren / bagende of het hem vergeten was / dat
zekeren Burgermeeſter diſcours wijze te kennen had gegeben/ Dat wy onswel
gelukkighmochten achten , als wymochten aannemen de conditien , dieons door
den Vyand gepreſenteert waren. De Heer van Leeuwen proteſteerde ban 't zelbe
geen kenniile te hebben / en berzocht te mogen weten / wie dieLuyden waren/
de welke daar mede beſchuldightwierden / en wie zp zouden willenafgezet bebis
ben ! Daar op zy aanſtones gereet waren / en een Requeſt voor den dagy haal.
den / dat zp aan Sijn Hoogheyt tot dien epnde hadden gepreſenteert / met een
Memorie van de gene/ die zy verdacht hielden. De Heer van Leeuwen berzocht
't zelvete mogen lezen /gelijk geſchiede/ bindende de middelen van 't Requeſt zeer
fchandeleus en oproerigh / Waarom hp berzocht 't zelve wat onder hem te mogen
houden / omzijne gedachten wat daar overte laten
gaan / doch 300haaſt het hein
ten dien epnde was ūvergelebert / ftah hp 't in zijn zak / en zepde /dat zp moften
weten / dat hp Eer en Eeds halven ſchuldig was / het gelbe aan Burgermeeſteren
bekent temaken / het welk haar in 't eerſte wat ſcheen te berzetten / doch bleben
daar na halſtarrig bp haar boozgeben / en zepden / dat hp het wel mocht com
municeeren ; En alshy haar daar op bzaagde 7 of3p wel wiſten / wat 3p deden/
en ofzp ?t zelve wel zoudenwillen ſtaande houden en verantwoozden / zepden alle
te gelijk van ja , eneen die de principaalfte fcheen / en een out , ftatigen kerklijk
Man was / voegde daar bp / dat zp Daarombp hem waren gekomen op dat het
zelbe bekent gemaakt mochte werden . Hier op ſchepden ſy naar eenige verma
ningen en verder diſcourzen / ban malkanderen /met afſpzaak / dat gp wederom
zouden komen / om te vernemen / hoe dat dit werk zoude opgenomen werden /
met aanbiedinge / dat zp / deg noot 7zelf in de Dergaderinge zouden berſchijnen /
en diepgden / by aldien het met geen gemoede mochte toegaan ,dat zy dan genoot
zaakt zouden zijn , andere middelen in 't werk te ſtellen .
Bp dit Requeſt was een Lijft ban de verdachte Heeren , als : Mr. Johan Meer
man ,Burgermeeſter, Mr. Herman van der Meer, GecommitteerdeRaad ,Jacob
van der Maas ,Mr.Jan van Vefanevelt , Jan van Kampen , Schepenen , Pieter van
Afſendelft , Nicolaas van Allendelft , Iſaac Heemskerk, en Jan van Vliet , Vroet
ſchappen ,Mr. Pieter Burgersdijk , Penſionaris, en Mr. Jan van Groenendijk , Secre
taris .
Al het welk dooj den gelben Heer van Leeuwen des anderen daags , 's morgens
broeg/ den Burgermeeſterenbekent gemaaktzijnde/ wierd goet gevonden / dat/
dewfil Sijn Hoogheyt den HeerePrince van Orangie upt krackce van hier voor
gaande Acte vanhaarEd: GrootMog. in dato den 27 Augufti,gequalificeert was/
omban zulke zaalten kenniſſe te nemen / men die lupden haar Hequeſt wederom
zoude geben / en hun renbopeeren aan Sijn Hoogheyt, met vermaninge / dat fp
haar Requeſt in wat ſachter en geboeglijker Termen zouden laten inſtellen / dat
men
 in Hollandt enZeelandt voorgevallen. 169
men inmiddels ſtil zvýjgende zoudezicu te wege te brengen / dat het zelbe Re
quelt zou werden verwozpen / en dat dan die zaak zich zelven wel zoude doodt
loopen .
Dit Requeſt en Lijft aan die lupben weder behandight zijnde / hebben zp de
zelve / bolgens aanmaninge / doen veranderen e / n kan de Lijft zommige uptges
ſichjapt/en andereweder in derzelber plaatzen geſtelt,en alzoo aan SijnHoogheyt
gepreſenteert / en geduriglyk daar op aangehouden tot dat 't zelve Requeſt én
Lijkt op den 9 September 1672. bp.een beſlooten Miffive van Sijn Hoogheytgea
ftelt wierd in handen van de Vroetſchap der Stadt Leyden , om daar op binnen
24 uuren ſchriftelijk te antwoorden. Waar op den 10September de Vroedſchap
bergadert zijnde 1 en't zelbe Requeſt en Lijſt gelezen hebbende / waren eenige
bande verdachte Heeren dapper i'ontzeeden / op gemelden Heer van Leeuwen ,
geggende dat hp van dat werk voorgaande kenniſſe hadde gehad / dat hp die lup,
den hadde opgemaakt / en met raad en daad bpgeſtaan / waar ban hy zich bers
fchoonde met de upterſte proteftatie , en met opentlijke verklaringe van de Bur
germeeſteren zelfs / dat hp dien aangaande niet en had gedaan als met vooza
gaande kenniſſe i en volkomen laſt en ordre van de Burgermeeſteren.
In't Requeſt bloepden onder anderen mede deze hatelijke , en laſterlijke ter
men, ban Nappe, flauwhertige, eer en eed vergetene,liever Franſchals Prins-gezin
de , &c. die mede gereſolveert hadden het Land en deStad aan den Koning van
Vrankrijk over te geven , van de Arminiaanfche Secte , en Louvefteynſe Factie ,
dat 3p berzochtendezelve volgens bygaande Lijſt afgezet / en hare Śtad gefoztia
ficeert te hebben / met een relatie tot een Briefvan den Koning van Engeland aan
Sijn Hoogheyt,daar in hpgefchgeben had / ban na geen middelen ban accommo
datie te willen hooren / boog dat die van de Louveficynſche Factie upt de Regee,
ringe zouden zijn geremoveert , &c.
Hier op geraadploegt zijnde /is goet gevonden/ dezelve verdachte Heeren mona,
deling en ſchriftelijk in haar Eer en Achtbaarheye ſtaandete houdenen verdaedi
gend het zelve Requeſt in alle termen te wederleggen / en te protefteeren dat iu al
de tijd van den beginne der troublen af / en voozleen niet een eenige Staatſe Reſo
lurie wasgenomen / daar men de een meer als de ander mede zou konnen bes
ſchuldigen , maardat alles met eenparige Stemmen was beſlooten ; Waarom
't zelde aan Sijn Hoogheyt te vertoonen / en te verantwoozden / gecommitteert
wierten de Heeren Diderik van Leyden van Leeuwen , Burgermeeſter , Mr.Johan
Goes van Abſmade ,Scheepen , Herman Schuyl, en Mr. Simon van Leeuwen
Vroetſchappenen Veertigin Rade , benevens den Penſionarisen Secretaris, de
welkeop den 11 September 1672. geſamentlijk na het Leger tot Bodegrave repf
den / en hareCommiffie aldaar bp Sijn Hoogheyt afgelept hebbende l'sanderen
daags weder na Leyden vertrokken / daar 3p na haar gedane bericht bedankt
Wierden.
Doch dewyl dit op Sijn Hoogheyt in beraadtwierd gehouden / en de bevordes
raars geen uyıflag tot haar boozdeel honden bekomen / begonnen cenige andere
quaatwillige opden 13 September 's avonts t'zamen terotten / en op den volgen
den dagh boegh de een de ander te twingen/ om in de wapenen te komen , waar
bp sp mer vliegende Vaendelen optrokken na den Doelen , alwaar zp eenigen
170 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
tříd vergadert geweeft zijnde! hare Capiteynen dwongen een Acte te teekenen /
daar bp deBurgers berzochten en begeerden dat de geheele Magiſtraat,Perfionaris,
Secretaris, en alle Suppooſten van het Stadhuys, tot Bode mede gereekent / hare
Dienſten zoudenafleggen / waar mede eenige upt den haren hebbende afgezon
den/ is daar op Vergaderinge gelept;enalzoo een yderdaar op zijn Dienftge:
willig nederlepde / hebben de Burgers het Stadthuys ingenomen , en in verzeekes
ringe gehouden .
Den 15,16 ,en 17 September,bleben de Burgers in den Doelen afen aangaandel
bergadert / ten epnde om een nieuwe nominatie te maken /Daar in zp den andes
cen nietkonden verſtaan/ tot dat epndelijk een Lijſt opſtelden / van 80 Perſoonen ;
daar onder 25 van de voorgaande medegenoemtwierden / met bpvoeginge van
een verzoek van de nabolgende Voorrechten , alg :
1. De Verkiezinge van de Capiteynen by het afſterven of vaceeren aan de Offi
cieren van dezelve Compagnie.
2. Geen Artillery -meeſter, als uyt de Capiteynen , te verkiezen.
3. Het Inkomen van de Doelens.
4. Dat tot geene officien zouđen werden gepromoveert als Burgers en Inboor
lingen .
5. Viſie en Copyen van alle des Stadts-privilegien.
6. Het weerenen buyten houden van de Remonſtrantſche Kerk .
Welke Lijfte en Verzoek door eenige Gecommitteerdens aan Sijn Hoogheyt
abergebracht zijnde /heeft dezelve op den 19 September, 1672 de 25 voorfz. Regen
ten , benevensden Penfionaris en Secretaris in hare boorige Dienſten beveſtight,
en boozts dooz de Heeren Albrecht Nierop,Outſte Raad in den Hove van Holland,
en Johan Wierts , Raad en Reekenmeeſtervan Sijn Hoogheyt , op alles doen ons
derzoeken en onderrechten / dewelke aan Hoog-gedachte Sijn Hoogheyt een oms
ftandigh bericht hebbende gedaan / heeft dezelve / 300 op de Requefte aan hein
bertoont / als op dezes voozſ3. Articulen goet gebonden enbeſloten/ als blijkt bp
de volgende

Acte van Sijn Hoogheyt , daar by de Regeeringe tot

Leyden is verandert .
Willem Hendrik by de Gratie Godes Prince van Orangie en Naf
fouw , Grave van Meurs , Buyten, Leerdam , &c. Marquis van
der Veere en Vliſingen , Heere en Baron van Breda, Dieſt, doc.
Gouverneur en Stadthouder van Holland , Zeeland en Weſt
Vrieſland, Capiteyn Generaal en Admiraal Generaal der Ver
eenighde Nederlanden.
Oen te weten , dat wy in deze bekommerlijke tijden niet meerder ter herten
D aemende , alsdat de reſpective Stedender Provintien onder ons Stadthouder
ſchap
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 171
ſchap reſorterende mochten werden gebracht in zoodanigen ordre in deRegeerin
ge , waar door der zelver ruſte en voorſpoed werde geftabileert , En beſpeurende,
zoo uyt de Requeſte op den naam van de gemeene Ingezetenen en Borgeren der
Scade Leyden , als uyt de reſcriptie der Regenten daar tegens aan ons overgelevert,
dat in de vooríz Stadt zoodanige verwijderinge was ontſtaan , waar door wy van
onze goeae intentie werden gefruſteert,hadden wy tot ruſte en welftant der voorfz.
Stadt op den elfden dezer loopende Maant by proviſie in hunne bedieningen ge
continueert 25 Perſoonen uyt 't Lichaam van de voorige Regeeringe , die in een
nominatie van 80 ons by de zelvige Ingezetenen overgelevert waren geſpecificeert ,
beneffens den Penſionaris, en Secretariſſen , en dac ter tijdten wijlen datop het rap
port van onze aldaar te zenden Commiſſariſſen finalijk omtrent de Regeeringe der
zelver Stadt zoude wezen gediſponeert.
Vervolgens op den 19 dezer loopende Maant (door preſſante affaires ons perſoon
lijk in de Stadt Leyden niet konnende laten vinden) hadden wy aldaar gezonden
Aalbrecht Nierop,oudſte Raad in den Hove van Holland ,mitsgaders Johan Wierts,
onzen Raad en Reeken -meeſter, de welke hun op alles exactelijken hebbende laten
informeeren, en aan ons een omſtandigh rapport gedaan, hebben wy zoo op de Re
queſte aan ons gepreſenteert , als op dezes Articulen aan die van denGerechte van
Leyden , uyt den naam van de Borgers en Ingezetenen voorgeftelt, doch tot onzer
diſpoſitie gelaten, goet gevonden ce diſponeerenals volght:
Voor eerft , inhererende als noch onze proviſionele diſpoſitie van den 11 dezer,
nopende de 25 Perſoonen als doen tot Regenten aangeſteld, en die converterende
in een finale diſpoſitie , verſtaan wy datde zelvezullen blijven gecontinueert , ge
lijk wy die continueeren mits dezen , namentlijk :
Mr. Paulus van Swanenburgh. Johan Cunæus.
Herman Schuyl . Cornelis Paades.
Mr. Rippert van Groenendijk. Quirijn van Crimpen .
Mr. Henrik Brouwer. Mr. Symon van Leeuwen.
Mr. Diderik van Leeuwen à Leyden. Mr. Gerard de Munt.
Mr. Gerard van Grootvelt. Cornelis van Gooren .
Floris van Saoen. Johan van Bankken .
Mr. Theodorus Gool. Dr. Reynier van Buyteveſt.
Daniel van Alphen Daniel zoon . Jacob Vromans.
Johan van Dieningen . Dr. Johan van der Mark .
Mr. Johan Goes van Abfmade. Mr. Willem van Schoterboſch :
Johan van den Bergh. Jacobus van Sanen .
Mr. Daniel van Alphen Symons zoon .

By welke bovenſtaandenoch werden bygevoeght dezo 14 naarvolgende, blij:

vende de reſterende 40ſte plaats om redenen noch open,tot onzer diſpoſitie:
Mr. Herman van der Meer. Johan van Kampen .
Jacob van der Maas. Pieter van Afſendelft.
Mr. Johan Vefanevelt. Magnus van Aakken .
到: Nicos
172 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Nicolaas van der Air. Iſaak Geraarts:
Laurens van 's Gravelande. Cornelis Goduſchalk : 1
Dirk van Achthoven . Mr. Johan Hulſthout.
Mr. Carel Heydanus. Jacob Janiz. Doe.
Zullen ook in hare reſpective A'mpten continueren de Schout Wouter van Lanz
ſchot, den Penſionaris en Secretariſſen.
Laſtende onze gemelte Commiſſariſſen alle de voorgenoemde Perſoonen in
onzen naam den behoorlijken Eedt af te nemen .
Komende wijders tot de zesboven gementioneerde Arrikulen , en diſponerende
op den eerften , accorderen wy mides dezen aan die van de Schutterye , dat by de
Officieren van yder Compagnie , in welke de plaarze van Hooftman of Capiteyns
door ſterfte , of anderzints vacant zal komen te vallen , zullen werden genomi
neert twee Perſoonen , om daar uyt by die van den Gerechte een tot Hooftman
ofCapiteyn te werden geëligeert.
Deplaarze van Artillery-meefter komende te vaceren , zal de zelvewerden ge
ſuppleere by de Heeren van den Gerechte , doch niet anders als uythetCollegie der
Capiteynen.
Het verzoek by den derden Artikul gedaan , alzoo het gelt van de Contribuan
ten , en anders, waar van de diſtributie tot voordeel van de Burgers werdt ver
zocht, qualijk kan bereyken de onkoſten en laften , die daar uyt moeten werden
betaalt , kan niet werden geaccordeert.
Gelijk mede niet den vierden Artikul, voor zoo veel den zelven ſtrijdigh is met
de Privilegien van den Lande , edoch zullen tot geen officien mogen werden ge
promoveert, als die gene die haar Borgerſchap zullen hebben verkregen , 't zy
door geboorte , koop , ofanderzints , en de rechten tot het poorterſchap ſtaande
zullen hebben betaalt , of zullen by foute van dien zelfs ook hare Officien , diezy
alrede zouden mogen hebben bekomen , genoorzaakt wezen aanſtonts te verlaten .
Ordonnerende vordersdataan de voorfz. Borgers zullen werden gecommuni
ceert , 't zy door geſchrifte , 't zy door den druk , alle zoodanige Privilegien ,
en de Scades Gerechtigheden , als zy zullen deligneren haar - lieden tornoch toe niet
gemeen gemaakt te werden.
Eyndelijk alzoo die van de Regeeringe aangenomen hebben de Stadts Reſolu
tien , nopende het weeren der Remonftrantie Religie , punctuelijk te achter.
volgen , mitsgaders aan hare Borgers en Ingezetenen contentement te geven ,
rakendehetbeletten van den Opbouw der Kerke by die van de voorſz Religie alre
de begoft,zoo wert dezen Artikul gelaten ter diſpoſitie van de opgemelte Regenten.
Ons wijdersvoorgedragen zijnde de inconvenienten , die uytde als noch onno
dige Dagh -wachten zijn rijzende, en hoe laſtigh dezelve aan de Borgers en Inge
zetenen vallen , verſtaan wy dat die zullen , of geheel ceſſeren , of vermindert
werden,daar en tot zulken getal,als byde Regerende Burgermeeſteren ,naar preala
blecommunicatie van de reſpective Capiteynen dienſtig geoordeeltzal werden.
Gedaan in 't Leger by Bodegrave, den 21 September , 1672.
Was geteekent , G. H. Prince d'Orange.
Lager ſtond , ter Ordonnantie van Sijtr Hoogheyt ,
En geteekent, C. HUYGENS.
d'Heer
$
 .
in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 173
d'Heer Valkenier zert hier boren / dat’er 4 Heeren , benevens den Penſiona
1
ris , en Secretaris van Leyden , op den 11 September, 1672 , na Sijn Hoogheyt
Wierden gecommitteert/ die des anderen daaghs wederom quamen / en nages
Daan bericht, bedankt zijn gewozden : hoe wel upt den boozgaanden Brief
van Sijn Hoogheyt blnht / dater doenmaals 25 Perſoonen , upt het Lichaam
ban die Regeeringe in himne bedieninge zijn gecontinueert gewozden / 300 ſchijnt
ebenwel / dat'er doenmaals / (volgens het ſchrijvens van L.van den Bos ook
15 der zelner Heeren , bp proviſie afgezet zön / zonder die te noemen g/elifli
daar na noch 5 , (na der zelder zeggen ) zijn geërcufeert / onder de welke dzie
warenvan die geene / die als verdachte Heeren op die Lijft ſtonden / deWelke
eenige Burgers , benebens een Requeſt , aan d'Heer van Leeuwen obergaden /
daar hier boren van bermelt is : maar wp zullen de woozden van L van den
Bos , bo 213. (die kozt zijn /) hiec bp voegen ; Hp zeptdan in zijn Tooneeldes
Oorloghs aldus :

By Miſſive van Sijn Hoogheytvan den 11 September , by pro

viſie , gediſcontinueert, 15 Perſoonen , uyt het Lichaam
der yorige ( verſtaat Leydtſe ) Regenten.
By een Miſſivevan den 21 dito , op't rapport der voorſz. Com-
miſſariſſen , finaliger geëxcuſeert.
Iſaak van Heemskerk. Gerrit van Hooghmade.
Nicolaas van Aſſendelft. Johan van Vliet.
Simon Viietenthoren.

En by provifie in haar bediening gecontinueert , 25Perſoonen , uyt het Lichaam

der voriger Regenten.
By die van den 21 dito , boven degecontinueerde, van noch 9 Oude Vroedt
ſchappen.

Op nieuws, op 't Rapport van de tien Commiſſariſſen ,

Verkoorem
Mr. Carel Heydanus , Secretaris van Mr. Johan Hulſtuhout, Secretaris van
de Stadt.
Rynlandt.
Ifaak Gerards. JacobJanſz. Doe.
Cornelis Godfchalk.
By nader Miſſive, van de noch verkooren.
Mr. Carel Crucius.
Dia
174 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Dan heeft de voornoemde Heydanus(om dat zijn Secretariſchap niet woude quie
teeren ) nooyt de poffeffie van zijn Vroedtſchaps-plaatſe willen accepteeren.
De laatſt hier bobenſtaande Heer Carel Crucius , berbulde de 4ofte plaats ,
die Sija Hoogheyt in ziine Acte , hier voren geftelt / om redenen , had openges
houden , tot zonder diſpoſicie. 1

Beroerte tot H A E R L E M.
!
Eu tūst lang na de boorgaande oproer tot Haerlem , die boozbicl op den 1
E 4 July , 1672 , ( ier voren behaali) cees aldaar een vonkjen ban murmu.
reeringe onder de Burgeryeoberhace Regeeringe, 't welk door zeehere aanzien
lijke perſoonen (zeptd'Heer Valkenier) aangeblazen wierdt /300 dat het tot
een lichte vlam uptbarfte ; Want de Burgeren daar op 300 gaande bulerden/ dac
3p 7. Artikulen op 't Papier bjachten / die zp meteenRequeſt (300 als ce zelbe
hier volgende / tekzenzyn) op den 31 Auguſti, 1672 , aan de Heeren Burger
meeſteren en Regeerders van hare Stadt preſenteerden / verzoekende daar op
favorable apoftille , informa.

Requeſt en Articulen van de Burgery der Stadt Haerlem .

Aan d'Edele Groot - Achtbare Heeren Burgermeeſteren en Regeer
ders der Stadt Haerlem. 1

Even metbehoorlijke Eerbiedigheydt te kennen , d'Algemeene Schusterye

G der opgemelteStadt, hoe dat zy Supplianten by deze Conjuncturen van tijden,
en gevolghlijk gaerne zoude zien dat de wanordres van hare Compagnien, wierden 1
geredreſſeert en herſtele , in een goede en ordentlijke Regeeringe van de zelve hare 6
Reſpective Compagnien , en dat haar Supplianten onder Reverentie dunkt , dat
daar toeom de Confuſie en wanordreoncltaande uyt de al te grootheydt van hare
Compagnien voor te komen ,wel gerequireert zoude werden , dat de zelvevan het
getalvan Acht Vaeodels zoude gebrachtwerden tot het getal van Twaalf. Als mede
dat der zelver Collonellen , Fiſcalen , Capiteynen , Luytenants en Vaendrigs ,
wierden verkoren , uyt en byStemminge der zelver Burgerye , yeder in zijn Vaen.
del, midtsgaders dat de zelve Capiteynen, Luytenants en Vaendrigs, als ook andere
Hooge Officieren, bover gemeldt, niet zoudewerden geëligeert, uyt eenige van de
Heere Politijcque Regenten , omme dezelve Heeren Regenten te ontlaſten van
een dubbelde Bedieninge, en geenEmpeſchementte Contribueren in haar Poli
tijcque affairen : En dat ook van de zelve Milicaire Officien,zoude zijn geëxcuſeert
alle de geene,die,ofte Soonen, Schoon - Soonen , Broeders, Swagers en Oomen van
yemant der Hoogh -gemelte Regeeringe zoude mogen wezen , op dat een yder zijn
Ampt, met volle Liberteytzonder Empeſchement, tot Contentement van de Bur
gerye zoude konnen bedienen : waaromme zy Supplianten dan te rade zijn gewor
den , haar te keeren tot UE.Groot-Achtbaarheden,Reverentelijk verzoekende
dat U E. Groot-Achtbaarheden,ter oorzake,en om Redenen voorfz.baar Supplian
ten
 in Hollande en Zeelandt voorgevallen. 175
ten gelieven teconſenteren , dat in Conformité als hier vooren , hare Reſpective
acht Vaendels,werden gebracht, tot het getalvan twaalf. De Heeren Vroedſchap
pen reeds in de Krijghs-raadt dezer Stadt zijnde, midtsgaders der zelver Geparen
teerden , ter Namaaghſchap , als hier vooren genoemt, nu en gevolgelijk van alle
bedieninge, in de opgemel e Krijghs-raadt , met alle Reverentie werden geëxcu
feert , en de Supplianten geadmitteert, om voor nu , en gevolgelijk uythare Re
1
ſpective Vaendels , hare eygene Collonellen , Fiſcaels , Capiteyns, Luytenants en
Vaendrighs, te verkiezen , het welk doende , zoo zijn de Reſpective Supplianten
gereſolveert, door Godes Zegen , onder het beleydt van Sijn Hoogheyt, den
Heere Prince van Orangie , haar goedt en bloedt ten dienſte en voor de Vryheyt
en Algemeene Ruſt van deze Staaten Stadt, ten uyterſten by te zetten , of& c.
Volgen noch eenige Artijkelen, waar op de algemeene Schutte
rye der Stadt Haarlem , onder behoorlijke Reverentie verſoekt,
dat d'Edele Groot-Achtbare Heeren Burgermeeſteren en Re
geerders der zelverStadt,zoodanigh gelieven tediſponeren als
haar Ed: Groot-Achtbaarheden ten meeſten Vrede , Ruſte en
Beneficie van de gemeene Sake en Burgerye der opgemelte
Stadt zullen verſtaan te behooren .
At alte d'Ontfangers van de Geeſtelijke en Wereltlike Goederen deze Studt
"Stadt,D en faarlijks van haar Ontfungh en Vy"ift, aan de Magiſtrature Publique
Rekeninghdoen.
2. Dat geene Bewinthebberen van d'Ooft- en Weſt- Indiſche Compagnie zonde
mogenwerden geëligeert, uyt de Vroedtſchap dezer Stadt, maar uyt de voornaam .
fteKoopluyden .
3. Dat geen Hooft Officier dezer Stadt, midtsgaders geen Baljuw van Kenne
mer-lande of Brederoode, mede zoude megen zijnof blijven in de Hooghegemelte
Vroedſchap
4. Dat niemandt tot eenige Officien, profitable Ampten , of Beneficien dezer
Stadt, zonde mogen werden gepromoveert,alseen Ingeboorne van deze Stadt, ofvan
de Provintie vanHollandt en Weſt-Vrieſundt.
5. Datniemant wie het ookzonde mogen wezen meer als een Ampt of Officie
dezer Stadt concernerende, zonde magen bedienen, ten ware by van't zelve Ampt of
Officie's faarliksgeenvier hondert Karoli Guldens zonde konnenprofiteren.
6. Dat niemandt in de Hoog-gemelte Vroedſchap dezer Stadt zoudemogen zyn,
of daar toezoude mogenwerden geëligeert, alsdiegeere, de welke is van dedan
zienlijkſte, Vermogenſte, en Wyltedezer Stadts-Burgeryezen een oprechtLidmaat
176 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten ,
van deware Gereformeerde Religie , mitsgaders een getrouw Voorſtander van deze
Staat en Stadt, als mede een oprecht en van lange tijdtgetrouweLief-hebber van
Sijn Hoogheyt den Prince van Orangie,geregen zijndede Privilegien te helpenmain ,
tineren .
7. Dat overmidts de Burger -Schuttery dezer Stadt, onder ſolemnelen Eedemoet
belooven , de Handtveſten en Privilegien dezer Stadt te helpen maintiveren , ookaan
de zelve Burger- Schutterye door den Druk zonde mogen werden gecommuniceert,
en uytgegeven ,allede Privilegien , Handtveſtenen Voor-rechten die haar zijn ver
leent ,door deGraven en Regenten van Hollandt en Weſt-Vriejlandt , zedertde eerſte
Grondtveſt , van deze Stadt en Burgery,tot opden tegenwoordigendagh toe, behou
dens (onder ' t beleydt vanSijn Hoogheydt den Prince van Orangie)haar Vryheydt,
haar-lieder wyt het Recht der Naturen en 'tRecht der Volkeren , midtsgaders het
Recht des Oorloghs competerende.
Dier op bolgden noch de onderftaande

Additien, en nader Conſideratien , dienende tothet Requeſt by

d'Algemeene Burger-ſchuttery der Stadt Haerlem , nopende
de Electie van hen -lieden eygen Hoofden , aan d'Edel Groot
Achtbare Heeren Burgermeeſteren der zelver Stadt gepreſen
ceert. Tekennen gevende,
At de Burger-ſchuttery , tot het pareren van Militaire Ordres , gevoegh
" D
cot bun genoegen by hen-luyden uyt hen -luyden geëligeert ; als door het quali
reſpect en Commando van Hoofden , die hen door de Magiſtrature zomtijdtstot
hen -lieden ongenoegen zoude mogen werden geobtrudeert.
2. Als mede ,datde meening en intentie van de Burger -Schuttery niet en is, om ,
hun eygen Hoofden geěligeert hebbende , doorde zelve de Heeren Politique Re
genten,met de ſeditieuſe voorſlagen uytden Name van de Burgerye te doen , zom
tijdes te incommoderen , of haar Ed:reſpect en authoriteyt eenighzints te beſnoe
jen ; maar om de zelve Heeren Regenten in haar Ed: volle reſpect en authoriteye
tegens alle quaatwilligen te beter en veyliger te helpen mainteneren.
Waaromme dan de zelve Burger-Schuttery met alle Reverentie zich keerende
tot Sijne Hoogheydt den Heere Prince van Orangie, ( alzoo aan Sijne Hoogheydt
de diſpoſitie van het boven - gemelde Requeſt is geoffereert) ootmoedighlijk als
noch verſoekt, dat Sijne Hoogheydt hen Supplianten gelieve te admitteren tot het
nomineren van een dubbel getal van bun-lieden Hoofden , conform het voorfz.
Requeft, om by Sijn Hoogheyt als Stadhouder, Gouverneur en Capiteyn Gene
raal, mitsgaders Hooft van deMilitie dezer Landen , daar uyt dan een enkelgetal
te werden geëligeert , op dat Sijn Hoogheyt de wel gemeldeHeeren Regenten ,
bol
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 177
beſt verzeekert zoude mogen zijn , dat de gemelde Hoofden waren bequaam tot
haar-lieder reſpective Chargien , en getrouwe Patriotten van dit Vaderlandt, mits
gaders ware Lief-hebbers en geen Flatteurs van zijne hoogh -gedachte Hoogheydt,
t welk doende, &c. ut in Principali.
De Heeren Burgermeeſteren het Requeft en Artikulen gelezen hebbende / bes
bonden dezelve van zullen gewicht en conſequentie , dat zp begeerden dezaak
in advijs te houden tot 's anderen daaghs , als wanneer zp na beei tumulos de ſup
plianten contenteerden met een mondelinge publicatie ban dePuye , eti met aans
planken van Billetten op alle publijke plaatzen , dat zp gezint waren de goede
Burgerye bp hare privilegien te maintineeren / en boozts de geheele zake aan
Sijn Hoogheytop re dzagen / op dat de zelve daar in zou diſponeeren na zijn wel
gevallen i nomineerende met eenen zeekere Heeren , om deze zake aan Hoogh
gedachte Sijn Hoogheyt op te dzagen / en gebendeoan de Burgerye , licencie,
dat zp mede eenige upt den haren ten zelben epnde / widen deputeeren / gelijk
geſchiede.
Sijn Hoogheyt inmiddels van deze Burgerlijke commotie kondfchap krijgende /
zondt derwaarts een compagnie Paerden onder den Colonel Almelo , en een
Compagnie te Voet , voor de welke de Burgers de Poorten toeflooten / en haar
ophielden / om niet bimen te mogen komen .
De Stadts- en Burger-Gecommitteerdens de commiſſie van hare reſpective
Principalen bp Sijn Hoogheyt afgelept hebbende / vondt Hoogh -gemelde Sijn
Hoogheyt goet / om op de aangeboden Artikulen en requeſt, het advijs van de
Vroetſchap der Stadt Haerlem te hooren / en gaf een eruſtig bebel aan de Burge
ren , dat zy hare Overigheyt alle gehoorzaamhept zouden bewijzen / eit zyne
Patenten op detwee voozſz. Compagnien beter reſpecteeren.
Qier op ontb or ne Burger-Krijghs-Raad op den 8 September , 'svoormiddags,
de Burgeren na h- rereſpective Doelens, haar afvaagende / of3p de vovznoemde
Patente van Sijn Hoogheyt wilden pareeren / ofniet ? Zominige ſtonden toel
dat men de twee vooziz. Compagnien zoude laten binnen komen , doch andere
die wat heeter gebakert waren / wilden daar toe geenzing bérſtaan / maar bers
maanden zich onder malkanderen / dat de geheele Burgerye behoozde in de Wa
penen te komen / waar van de meeſt oproerigena den middagh een begin maalt
ten / die de andere Burgeren met der zelberOfficieren door veele bebzepgingen
dwongen / om in hare volle monture op de Doelens te compareeren / al waar
3p in die confuſie verkoren 24 Perſoonen ,of uptyder ban de 8 Compagnien
3 Burgeren , de welke terftont den Ouden Krijghs- Raad ercuſeerden , waar op
3p alle onder hare Vaendels omtrent 6 uuren , na de Markt trokken / daar 3p
confuſelijk onder malkanderen zwurben / tot omtrent 1 uuren 's nachts, wanneer
3p haar met troupen van 8 of io , begaven na de huyzen van alle de Regenten ,
die zp tegens alle proteſtarien met dreygementen en beſpottingen dwongen , om
en corps op 't Stadthuys te bergaderen / alwaar de boozſz. 24 Burger-mannen upt
den naam van de geheele Burgerye, ban deRegenten begeerden / dat zy hare
reſpective Employen van Regeeringe zouden quiteeren / de Stadts-fleutelsaan
de Burgeren overgeven / en bekennen / Dat zy niet meer te zeggen hadden , als
2 de
178 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
de minſte onder de Burgers , 't Welh sp ook alle deden zeggende in 't afgaan ban
' t Scadchuys aan de meenigbte der Burgeren : Mannen nu zijn wy alcemaal gelijk ,
en wy hebben nu niet meer te zeggen , als gy.
Hier mede nam deze commotie in de nacht om twee uuren , cen eynde, en met
den aankomenden dagh weder een aanvang ; Dant als de Burgeren toen hare
bedzijden overdachten / oozdeelden zp noch een groote faute begaan te hebben /
door dien zp de Secretariffen noch in hare bedieninge , en de Secretarye onbergers
gelt hadden gelaten / waarom gp haar in een goet getal weder begaben na
't Stadthuys, deden de Secretariſſen de Secretarye quiteeren / met intentie , om
de zeloe te flupten / en van bupten met een Stads-zegel te verzekeren tegeng allen
acces van pemandt / diedaarvan een Sleutel mochte hebben / be alven de ordi
naire Sleutels , die sp in de Hooftwacht in bewaringebrachten. Maar dewylde
Stadts -zegels niet voor de hand waren / en de Burgersgeen kennig hadten /om
die te binden / wierden zp te rade het Stadts-wapen op de deur ban de Secretarye
te zetten met het yzer , daar imedemen de Dieven bzantmeçht.
kogt daar na quain de Burgerye weder in de Wapenen , met tooznemen / om :
de 2 Patenten van Sijn Hoogheyt na te komen , en de 2 voorfz. Compagnien in te
laten / ten welken epnde zp haar ban de groote Houe-poortaf/ tot op de Marke in
uryen ſtelden tuffchen dewelke zp de boozf3. 2 Compagnien deden door matchees
ten tot op de Markt ; maar dewijl inmiddels eenige der Burgeren opbatten een
valſche Argwaan , alg of die 2 Compagnien wel Franſche of Sauve - gardens ban
dien Koningmochten zon / lepden zp dezelve eens de Markrrondom , en den zel
ben wegh en poort weder upt 7 die gp ingekomenwaren / werdende haar door de
24 Burger-mannen bupten de Poort aangewezen ſtallinge en voeder , daar mete
3p haarmochten bzolijk maken / enmoften aanzien /Dat de Poorten weder boor
haar geflooren Wierden / trehkende de BurgersWeber na de Doelens, alwaar de
buorfz 24 Mangen een nieuwen Krijghs-raadt aanſtelden / en een Nominatie
maakten : ot een nieuwe Vroetſchap , ftetlende boben aan alle de 32. oude Heeren ,
en tot een dubbelt getal , noch 32 nieuwe upt het midden van haar / waar medezp
8Perloopen upt deboogf3.24deputeerden aan Sijn Hoogheyt, dewelke ants
woozbe / daarop Commiſſariſſen na Haerlem tewillen zenden . Onderwijlen
Walfer in de stadeen volkomene Anarchie , of een Gemeente zonder Regeeringe,
'ten zpmen de overige 16 Burger-mannen booyde Regeeringe wilde nenien.
Demeeſte der 24 Mannen , 300 niet alle/maakten ſtaat / oin zelfs tot de Regee
ringe ,dooz Sijn Hoogheyt geavanceert te werden / dat haar geheel miflukte; want
alg op den 12 September de Heeren Albrecht Nierop, OutiteRaad in den Hove
ban Holland , en Johan Wierts, Raad en Reeken -meefter ban Sijn Hoogheyt den
Heere Prince van Orange , in deze Scade waren gekomen / hebben dezelve nant
cmaminatie van zaken op den 16 dico , van 't Stadhuys doen publiceeren / niet
alleen devolgende Generale Amneſtie , maar ook een Acke van Sijn Hoogheyty
daar bpdennieuwen Krijghs-raad wierd baſt geftelt / en de geheeleoude Regee
ringe gecontinueert/ uptgensmen alleen een eenigen Heer, ( iwell was/Mr.Jo
han Everſwijn , preſideerende Scheepen ,) i wieng plaatſe gefteltwierd Balthaſar
Coymans,
Aukkes .
Ridder , Heervan Streefkerk , gelijk te lezen is in de zhier volgende
Generale
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 179

Generale Amneſtie tot Haerlem gepubliceert.

>
21
.
A Wierts, Raadt en Reeken -meeſter van Sijo Hoogheyt den Heere Prince van
Orangie , als ſpecialijk van dezelve zijne Hoogheye gecommitteert, ommedeRe
geeringeder Stadt Haarlem wederom in goede Ordre te brengen , by de Heeren
Regenten der zelver Stadt openhertelijk verklaart zijnde , gelijk zy als noch ver
klaarde, dat zyliedenalle in 'tgemeenen yder in 't particulier , niet meer wilden
gedachtigh wezen de Ongeregeltheden ,tſedert weynige dagen herwaarts by eenige
Ingezetenen binnen dezerStadt gepleegt: maar al het zelve meer toeſchrijvende
aan een verkeerden Drift, als aan eenen gepremediteerde malitie , geerne wilden
vergeven en vergeten ; zonder daar overeenige recherche of onderzoek te laten
doen, of gedogen gedaan te werden : Soo hebben Wy , uyt de Name van Hoogh
gedachte Sijn Hoogheytden Heere Prince van Orangie, prijzende vooreerſt in de
gemelte Heeren Regenten hare Vaderlijke genegentheyt en affectie tegens hare
Burgers en Ingezetenen , goet gevonden dezelve Ingezetenen te vermanen , enop
het alderſerieuftete belaften, gelijk als Wy vermanenenbelaften mits dezen, ſchul
dige wederliefde en gehoorzaamheydt aan bare reſpective Overheden te bewijzen ,
dezelve met alle behoorlijke eerbiedigheydt en reſpect te bejegenen , d'een Burger
den anderen over het gepaſſeerde niet te injurieren , en vorder alles te doen , dat
denplicht van een goetBurgeren Onderdaan is medebrengende.
Verſtaan wyders, dat alzoo midts de veranderinge der Generale Regeeringe,
ook eenige veranderinge is gevallen in den Eedt , die deBurger- Schuttery gewoon
is te doen in handen van de Krijghs-Raadt, den zelven Eedimerden cerſten by de
Schutters zal werden vernieuwt, Ordonneerende de gemelde Krijghs-Raadt de
voorſz. Schutters den Inboudt van den zelvenEedt wel te doenbegrijpen .
Ordonneren vorders, datvan nu af aan de Dagh -wachten , als cotnoch toe on
noodigh , ja ondienftigh aan de Stadt, en als te laftigh voor de goede Burgers, in toe
komende en tot nader ordrezullen ceſſeren en ophouden.
Met alle het welke voorfz. wy vaſtelijk vertrouwen , dat de Heeren Regenten in
haar Eer en Reputatie , deBurgers in haar Ruſte en Vrede, en de Stadt in haren ou
den luyfter, zal wezen en blijven geſtelt.
Aldus gedaan ten overſtaan van ons Commisſariſſen hierondergeſchreven , binnen de Stadt
Haarlem , den 16 September 1672.
En was geteekent
A. Nierop en 7. Wierts.

Z 2 Acte
 180 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Acte van Sijn Hoogheydt , daar by de Regeeringe tot
Haerlem is verandert.
Willem Hendrik ,, by der gratien Godes Prince van Orangie en
NaſſauMeurs,
, Gravevan ,Catzenellebogen,Vyanden , Dietz, Lin
Leerdam ,& c. Marquis van der Veere en
gen , Buren
Vliſingen , Heere en Baron van Breda , & c.Gouverneur en Stad
houder van Hollandt, Zeelandt en Weft-Vrieſlandt, Capiteyn
Generaalen Admiraalder Vereenighde Nederlanden.
Oen te weten : Dat wy in deze bekommerlijke Tijden niet meerder ter herten
nemende , als dat de reſpective Steden en Provintien , onder ons Stadthouder
fchap reforterende, mochten werden gebracht in zoodanige ordre en Regeeringe ,
waar door der zelver ruſte en voorſpoet werde geftabileert , en onsdoor eenige af
gezondene voorgedragen zijnde , dat in de Stadt van Haerlem , tuſſchen de Regen
ten en Ingezetenen , zoodanige diffidentiewas ontſtaan , waar door ons goet oog
merk niet kan werden bereykt: en vorders uyt het rapport van Commiffariffen
Aelbrecht Nierop, outſte Raadt in den Hove van Holiand en Weſt-Vrielland ,
en Johan Wierts , onzen Raadt en Reken -meeſter, die wy , (door preflante affai
res ons perfoonelijk in de voorfz. Stadt niet konnende laten vinden ) aldaar tot
weghneminge van de voorzeyde diffidentie hadden gezonden , dat verſcheyde
onordentlijkheden van wegen de Ingezetenen tegens de Regenten aldaar waren
gepleeght , hebben wy, naar ingenomen rapport van gemelte Commiſſariffen ,
diehaarbinnen de voorfz. Stadt op alles hadden laten informeren , op.de Requeſte,
mitsgaders dezeven Artikelen , uyt den name van de algemeene Schutterye aan
ons overgelevert,gediſponeert in manieren als volght:
1
Erſtelijk rakende de Officieren in den Krijghs-Raadt , hebben wy tot Collonel
E van denOudenDoelengeffel,gelijkw'hellenmits dezen
Dirk Deyman , Raadt en Vroetſchap der voorfz. Stadt.
Tot Capiteyn van het Orange Vacndel | Tot Capiteyn van het Blaeuwe Vaendel
Gilles van Horenbeeca. Mr. Jacobus Wallis.
En tot Lieutenant Frederik Coulebant. Tot Lieut. Mr. Chriſtoffel van Valkenburgh.
í Tot Capiteyn van het Witte Vaendel Tot Capiteyn van het Gecouleurde 1
Mattheus Everswijn . Vaendel Doctor Godin .
1

Tot Lieutenant Chriſtoffel van Beek. En tot Lieutenant Cornelis Cloribus.

Vorders tot Collone vande Nieuwe Doelen Florens Swan , Raadt en Vroedtſchap
der voorfz. Stadt.
Tot Capiteyn van het Orange Vaendel | Tot Capiteyn van het Witte Vaendel
Pieter Kluyskens, Dirk Damius.
En tor Lieutenant Hans Bailli. Tot Lieutenant Abraham van Gelder .
Tot
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen, 181
Tot Capiteyn van bet Blaeuwe Vaendel , Tot Vaende
Capiteyn van het Gecouleurde
l Eduart van Cralen .
Cornelis van Loon .
Tot Lieutenant Francois Palm . Tot Lieutenant Arnout Gudde.

En eyndelijk tot Fiſcaal van de voorfz. acht Compagnien .

Geldolfvan Vladrake.

Wel verſtaande , dat deze Keure alleenlijk zal wezen voordeze reyze zonder
te trekken in confequentie : maar dat in toekomende by den Krijghs-Raadtzullen
werden genomineert vier Perzoonen uyt de Vroetſchap, om daar uyt by de Heeren
Burgermeeſteren twee tot Collonels te werden verkozen.
Van gelijkenzullen by den zelven Krijghs-Raadt uyt yder Compagnie werden
genomineert twee Capiteynen en twee Lieutenants , om daar uyt by Burgermee
Kers een Capiteyn eneen Lieutenant voor yder Compagnie gekozen te werden.
Sullen ook twee Fiſcalen by den Krijghs-Raadt werden genomineert, om by ge
melde Burgermeeſteren daar uyt een gekozen te werden , en dat alles van drie tot
drieJaren .
Komende wijders tot de boven gementioneerde Articulen , verſtaan wy , dat
op de drie eerſte , meldende, dat de Ampten van Ontfangers , Bewinthebberen ,
den Hooft-Officier enden Bailliuw van Kennemerlandt behoorden tewerdenge
fepareert van de Vroetſchappen , voor als noch niet en kan werden gediſponeert.
Het vierdeArtijkel, als ftrijdigh tegens de Privilegien van den Lande, en pre
juciabel zijnde zoo wel aan den Staat in’t gemeen , als aan deStadt in 't particulier,
kan niet toegeſtaan werden : des niettemin zullen alle de gene , die tot eenige
Officien , profitable Amp'en of Beneficien der voorſz. Stadt zijn , ofnoch zou
den mogen werden gepromoveert, gehouden zullen wezen aanſtonts, of by de
aanveerdinge van dien , Poorteren der voorfz Stadt te werden , en te voldoen de
rechten tothet voorfz. Poorterſchap ſtaande , ofzullen by faute van dien genoor
zaakt wezen haar voorfz. Officien , Ampten ofBeneficien te verlaten.
Op het vijfde Artikel verstaan wy , dat niemandt , wie het zoude mogen we
Zen ', meer als eeu Ampt of Officie , de Stadt Haerlem concernerende, zalmo
gen bedienen , ten ware hy van het zelve Ampt ofOfficie geen 6co gulden'sJaers
Tractement zoude profiteren : en yemandt bevonden werdende meer als een
Ampt of Officie te bedienen , waar toe een vaſt Tractement van 600 gulden ofdaar
boven is ſtaande , zal gehouden wezen de zelve andere of meerdere Ampten te
verlaten tot zijn keure en optie.
Het zeſte Artijkel , namentlijk , dat die gene , die tot Vroetſchap zullen wer
den geëligeert, zullen moeten wezen de aanzienlijkſte, vermogenſte en wijſte
van de Borgerye , Litmaten derGereformeerde Religie , getrouwe Voorſtanders
van den Staat en Stadt, onze Perzoon oprecht geaffectioneert, en genegen de Pri
vilegien te maintineren , wordt abſolutelijk toegeſtaan.
Eyndelijk ordonneren Wy , dat aan deBurger-ſchuttery door den Druk zullen
werden gecommuniceert alle , zoo oude als nieuwe, Privilegien , Hantveſten en
Voorrechten , de voorfz. Stadt competerende , zoo veeldezelve dienſtigh en nut
zullen bevonden werden .
Vor
1 82 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Vorders wat belangt de Nominatie van 32 Perſoonen, die de 24 Gecommitteer
den van de Burgerye der Stadt Haerlem , zoo by haar ſchriftelijke Requette ,als
bygevoeghde Memorie , beyde by de zelve 24 onderteckent, verzochten dat
mochte dienen beneffens de Nominatie deroudeRegenten , als een dubbelt getal,
om daar uyt by ons een nieuwe Vroetſchap geformeert te werden , en zekerlijk
bericht zijnde , dat aan d'een zijde deze nieuwe Nominatie zeer informeel was ,
ja zoo veer , dat de Vertoonders in preſentie van onze Commiſſariſſen , meer als
de helft vande nieuw genomineerde Perſoonen hadden gerecuſeert;enaan d'ander 1

zijde,dat tegens de oudeRegenten niets reprochabels en wierde ingebracht de Reli

gie,Politie of eenige Factie rakende; maar ter contrarie, dar de zelve Regenten van
outs bekent waren als ſinguliere Yveraars tot voordeel vanden Staat, Scade en onzen
Perzoon , zoo hebben wy goet gevcnden , zoo uyt de Nominatie van de voorſz,
oude Regenten , alsuyt die gene , die van nieuws opgeſtel en genomineert zijn
tot Vroetſchappen te ſtellen , gelijk wy ftellen midis dezen , deze naarvolgende
Perſoonen :
Andries vander Horn , Mr. Cornelis Graveſteyn.
Jacob Steyn . Mr. Cornelis van Loo .
Mr. Jacob Druyveſteyn . Cornelis Silvius.
Mr. Mattheus Steyn . Isbrant Schatter .
Cornelis Duyveſe. Willem Turk.
Mr. Johan van Thilt. Mr. Johan Ruyl.
Dr. Willem van Teffelen . Gillis van Clarenbeek ,
Mattheus Schatter, Paulus Vermeulen .
Dr. Mahule Febure . Meynard Vyanen.
1

Jonas de Jongla. Mr. Salomon van Echten.

Jacob de Ram. Mathijs Haaswindius.
Dirk Deyman . Mr. Willem Fabritius.
Gillis Bouchelion Isbrant Diks.
Mr. Adriaan Bakker. Anthony Koning.
Florens Swan . Balthaſar Coymans , Heer vua
Mr. Adriaan van Bosvelt. Streefkerk .
Johan Bartholomeuſz. Veer,
Laftende onze Commiffariſien de zelve in onzen Naam den behoorlijken Eedt
af te nemen .
Gedaanin ' s Gravenhageden 14 September 1672.
G. H. Prince d'Orangie.
Ter Ordonnantie van Sijn Hoogheyt
C. HUIGEN S.
vier opnamende voozgemelde Heeren Commiſſariffen den Eede afvan den
nieuwen Krijghs-Raadt,
en van de Vroetſchap, en bliegeen Trompetter van Sijn
Hoogheyt zommige deuntjes,toteentecked van gedaanwerk / daar mede alle die
onluften epndigden .
Onluften
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. 183
Onluſten ' t'A M S T E R D A M.

w Inwoonders bap ongeruſt leefben ; maar ten canzien van de groote mes
nio ... der zelber Ingezetenen ,warender wenig die hun tret eenige datelijkheyt,
tot verandering der Magiftraat ſtrehkende / wilden bemoepen . En vzp verrewas
het daar dan baan / dat de Borgers tegen hare Heeren gezamentink / of tegen
peinandt van de zelve in 'tbpzonder / in de Wapenen zouden hebbengekomen
want deze Stadt , ban allerlep Land- aard bewoont / (als wp elders gezert heb
ben ) is zoodanig niet aan een verhnorht ois entire Sieder , daer de Burgers,
tegen hare Overheden zeer licht de Wapenen hebben opgenomen / als hicr boren
gezept is. Het geene nu bozder rakende ' tveranderen der Magiftraten alhier
tAmfterdarn ig voorgeballen / verhaalt d'Heer Valkenier aldus :
- Aizoo deHeeren Burgermeeſteren en 36 Raden bevzeefden eenig groot ongemak
te zullen ontſtaan / upe oogzake / bat'cr d'eenof d'ander onruſtigeGeeftden Mas
Anjello mochte ageeren / onder de over-groote meenighte ban Inwoonders, die
upt alderhande Natien t'zaamgeboeght 18 / en licht uptlebert zoodanige war
geeſten , die bp trouble tijden groepen en bloepen / behalten dat het onbeſtandig
gemeene Volk altijdt tot nieuwigheden en beranderingen genegen / en in troubel
water zoekt te bifchen / boonamentlich daar mendagelnks de burgerlijke beroer
tens van andere Steden hoorde / m het Amſterdamſe Volk aber eenige upt de
Regeeringemede murmureerde/ en dooj verſchepde war-geeften 300 bp monde
atg door paſquillen wierdt opgewekt + 380 bonden de Heeren Burgermeefteren
goet / om den Raad te doen bergaderen / om met de zelbe te beraadſagen / of
menzich in de tegenwoordige Regeeringe zoude ſtaande houden / ofzich altes
maal daar bom ontflaan / en in ' t laatſtegeball de Regeeringe ftellenaan Sija
Hoogheyt , om dezelve te beranderen of tecontinueeren en maintineeren nazyn
welgevallen / in gebolge van de authoriteyt op Hoogh -gemelde Sijn Hoogheyt
gedefereert / bp de reſolutie van de Ed: Groot-Mog : Heeren Staten van Hollande
en Weſt- Vrielland , in dato den 27 Augufti , maar van de Copye fier boren is te
lezen. Vier op wierdt op den 28 Auguſti ; 's nachts om elf uuren tot het laaifte
gereſoldeert 7 en de preſentatie van vrywillige afſtand bau Burgermeefteren en
Vroetſchappen , bp een Acte in dato den 5 September, 1672 , berdat / en aan
Sijn Hoogheyt gezonden / door denHeer en Mr. Dirk Schaap , Secretaris vanden
welgemelden Raad (alzoo de Penſionaris zich daar van srcu /cerde ) met verzoek /
dat Sijn Hoogheyt zoude gelieven te diſponeeren omtrent de veranderinge van
hare Magiftrature, zoodanigh hp boog den dienſt en gemeene rufte des gemeenen
Vaderlandts , en der Stadt Amſterdam in ' t bpzonder / zoude bevinden te behoo
ren : Waar op Sijn Hoogheyr naar boorgaande deliberatie op den 10 September
002beelde / dat in de fegenwoordige canftitutie van tijden en zahten zeekere Hee
ren Regenten ,ban deRegeeringe voorſ .behoojden te werden geprüfeett/ gelijk
de volgende Millive is upidqufikende.
1

Der
184 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten , .

Den Prince yan Oranje , &c.

Rentfeſte, Wyze, Voorzienige, zeer diſcrete bezondere goede Vrienden ;
E de
die de zelve Onshebben laten toekomen, in datoden 5 dezer, behelzende haar E. ver
zoek, ten eynde Wyingevolge van de Reſolutie van de Ed. Groot Mog. Heeren Staten
van Hollandt en We l- Vrie lande, in dato den 27 der voorledene Maandt , en de
preſentatie van vrywillige afjlandt van Burgermeeſteren en Vroedſchappen in gemela
de Reſolutie van den 5 dezer vervat, zouden willen diſponeren omtrent de veran #

deringe van deMagiſtrature der voorſz. Stede, zoodanigh we voor den dienſt en
gemeeneRuft des gemeenen Vaderlands, en de Stad Amſterdam in 't particulier ,
zouden bevinden te behooren. En hebben Wy derhalven na voorgaande deliberatie 1

geoordeelt, dat in de jegenwoordige conftitumevan tyden en zaken deHeeren Regen

ten in denevensgaandeLyſtegeſpecificeert, vande Regeeringe voorſz. behoorden gea
excuſeert te werden, zonder nochtans dat Wy verftaan dat de zelve daar door in hun
negoede Naamen Reputatie in eenige deelengekrenkt ofbenadeelt werden , gelyk Wy
ook ten allen tijde , zoowanneer boven vermoeden de nood zulks zonde mogen komen
te vereyſſchen, bereydt zyn hun zoodanigeparticuliereProtectieenSauvegarde te la
ten geworden , als haar E. zonden komente defidereren .
Waar mede Wy,
Erentfeſte, Wijze,Voorlienige zeer Diſcrete bezondere goede Vrienden,
Godt bidden U e . te willen houden in zijn Heylige Beſcherminge,
in 't Leger by Bodegrave , den 10 September 1672.
Onderſtondt U E. Goedwillige Vriendt ,
G. PRINCE d'OBANJE
De Superſcriptie was ,
Den Erentfeften , Wüzen , Voorzienigen , zeer Diſcreten , onzen bezonde
ren goede Vrienden , Burgermeeſters en Regeerders der Stadt Amſterdam .
Burgermeeſteren. Nicolaas van Capelle.
Joan van de Poll. Mr. Andries de Graaf..
Mr. Lambert Reynft. Mr. Pieter Schaap.
.

Schepenen. Jan Hulfr.

Hans Bontemantel. Dr. Willem Bakker.
Mr. Willem Blaau. Ond- Schepenen.
Mr. Jacob de Graaf. Dr. Roetert Ernſt.
36 Raden . Dirk Spiegel
Joan van de Poll. Nicolaas van Waveren .
Mr. Lambert Reynft. Mr. Arnout Hooft.
Dr. Joan Blaau . Dr. Gerard Bors.
Hans Bontemantel.
Gstekant G. PRINCE D'ORANJE
DMI
 in Hollandt en Zeelandt yoorgevallen. .185
Daar na , by Miſſive van Syn Hoogheyt,aan Burgermeeſteren , en Regeerders
der Stadt Amſterdam , geſchreven in dato den 15 September , 1672 , verklaart
Syn Hoogheyts intentie te zyn , dat de geëxcuſeerde Heeren zouden ontſlagen wer
den van allefunctien, en Bedieningen , de welke zy-lieden , wegens de Stadt , en
nyt hoofde van de zelve waren hebbende, hoedanigh , en van wat nature dieook ,
zonden mogen wezen .

Noch wiert by de zelve Miſſive geëxcuſeert,

Pieter de Graaf.

Terwni men baſt na deze Diſpoſitie van Sijn Hoogheyt wachte / ontſtont'er
op den 6 September , tAmiterdam een manier van oploop , want een deel Jan
Hagel Wiert gaande / met honderden Wijven daar bp / loopendemet furie na
't Huys van den L. AdmiraalGeneraalde Ruyter. Hidaar gekonien / en malkan
der bjagende / wat dat'er te doen was / wiſt d'een eben zoo veel alsd'ander / 300
dat elk 7 eben goeds moeds weder na zijn huys is wechy gegaan .
Ondertuſſen woelden de ongeruſte geeſtendagh en nacht , om hare ingebeelde
herſtelling van des Stadts Privilegien en Vryheden na hare fantazye, te bevogs
deren. Het getal van dezeBelhamels en wag niet heel groot / maar zp maahten
veele gemeeneluyden gaande / 300 dat inmiddels den boomoemden Heer Schaap
in 't Leger tot Bodegrave, ban Sijn Hoogheyt de afvaerdiging verwachte/ hadden
deze onruſtige Burgers op den 7September veele van hare Mede. Burgers met ge
drukte Biljetten verzocht om tegens den avondt op de Kleveniers Doelen te
berſchijnen ; De Biljetten waren van dezen Inhoudt.
E Burgeren der Stede Amſterdam , verzoeken met alle eerbiedigheyt dewe
der de ,
De Heeren werden verzocht tegens den avondt ten zeven uuren te verſchijnen op de
Kleveniers Doelen , om van deze zaak breeder'te ſpreken .

Dier lieten haar wel go of 100 Perſoonen , meeſt Ambachts-luyden ter beſtema
der tijdt vinden / de welke 300 haaſt niet bergaart waren / of de deur van de
groote zaal Wiert geſloten / en voorgeſtelt / Dat het de plicht van de getrouwe
Burgerye was, voornamentlijk in dezen tijd, zorge te dragen ,datze haar oude Pri
vilegien en Vryheden weder bequamen , wanneer gelyk als onderhoets op een
ſtoel onder een kuſſen , Wiert gevonden een verzegelt pacquet-brieven zonder op
ſchrift, 't welk geopent zijnde / vondm'er een partye gedrukterequeſten in / die
in de naam van de Amſterdamſe Burgerye enSchutterye geaddreſſeert waren aan
de Heeren Burgermeeſteren en de Heeren van den Gerechte , beftaande in
12 Artikulen , zoo als 3p hier volgende te lezen zijn .
Ha Aag
186 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ',
Aan haar Ed: Groot- Achtb. Heeren Burgemeeſteren en ſes -en
dertigh Raden' , midtsgaders de Heeren van den
Gerechte der Stadt Amſterdam .
Even met behoorlijke onderdanigheydt te kennen de getrouwe Burgerye eni
G zy
haar ongeruſt bevinden , onder de Regeeringe van de tegenwoordige Vroetſchap
of Raadt dezer Stede , zoo is 't dat wy , om de geruſtheyt van onze Burgeryeen
Stadts welvaren , hebben verzocht, en verzoeken mits dezen :
1. Eerſtelijk , dat alle ſuſpecte Raats- perſoonen en Regenten , haar zullen heb .
ben te onthouden en ontſlaan van alle hare bedieningen ; en andere bequame Man
nen , conform deoudePrivilegien , in haarplaatſemogen werden geëligeert, zijn
de leden van de Gereformeerde Godtsdieni.
2. Dat alle de Privilegien en Gerechtigheden den Burgeren competerende , haar
weder werden ter handtgeſtelt.
3. Dat geen Magiſtraats-perſoonen ,tot Secretariſen incluys ,zullen mogen zijn
Ledenvan de Krijgsraadt.
4. Dat yderRegiment zal hebben zijn eygen Colonel, die gekooren zalmoeten
werden by de Krijgsraat , en dat uyt de reſpective Regimenten voorfz.
5. Datniemantin de vergaderinge van de Krijgsraat zalmogen præſideren, pro
poneren en concludeeren , als de reſpective Colonellen , beginnende van de oud
Ite af, en zoo voorts by beurte , welke de Krijgsraat zoo menighmaal zullen mo
genvergaderenalshet haar E: zal welgevallen;en dat de zelve totdien eynde zullen
hebben haareygen Secretaris.
6. Dat niemant tot Capiteyn , Luytenant, Vaendrighs, ofSergeant zal mogen
werden gekoren , als die te vooren ook voor Adelborſt gewaaktheeft, op datde
Burgery door bequame Officieren magh werden geregeert , de welke nevens de
Heeren van de Regeeringe bevolen is zorge te dragen voor de welftant van de Stadt
en Burgerye voorſz ten eynde de zelve buyten hare kenniffe niet werden overgele
vert inhanden van een tyranniſche Natie,welker vruchten van elenden onze page
buren tot haar uyterſte ruyne tegenwoordigh ſmaken .
7. Om zoodanige ongevallen voor te komen, zullen de Stadts Artillery-meeſters
verkoren moeten worden uyt de reſpective Leden van de Krijgsraat.
8. Zullen de Sleutels van de Stadtaltijdt moeten blyven indebewaringe gelijk
die tegenwoordigh zijn op het Stadhuysdezer Stede , by de Officieren van de Bur.
gerwacht.
9. Zullen alle bedieningen, ontrent de Krijgsraat vallende, moeten werden be
geven by de Leden vande reſpective Krijgsraat; waaronder mede begrep en wert de
eeren
drie Doelens met haar dependentien , alzoo die de Schuttery compet .
10. Op dat de Burgerye en goede Ingezetenen dezer Stede zouden mogen be
komen haar behoorlijke welſtant, zoo zullende Heeren Burgermeeſteren haar zel
ven moeten verplichten, geen Officien noch bedieningen te geven , als aan Bur
gers die hier ter Stede , of ten minſten binnen de Provincien van Hollandt en
Weſt -Vriellandt geboren zijn , en haar Burgerſchap fes Jaren hebben gehadt.
II. Dat
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 187
11. Datde Collegien van Schepenen , Commiffariffen en Secretariffen mogen
werden geſuyvert ; en dat geen Burgermeeſter het Officiers of Schouts-Ampt voort
nan meer zal mogen bedienen .
12. Dat de Gilden in hare Privilegien mogen werden gemaintiseert , en de
Willekeuren tot dien eynde gemaakt, geëxecuteert , op dat alle Straat en Lant
loopers geweert , en de goede Ingezetenen in hare neeringe en welwaren werden
gehanthaaft en beſchermt.
Dit doende , fult altijdt bevinden , dat wy goet en bloedt voor de Staat , Stadt
„en zijn Doorluchtige Hoogheydt den Heer Prince van Oranjen , opletten , en be
toonen dat wy zijn
Getrouwe , onderdanige en gehoorzame Burgers.
Een dezer tegenwoozdige Perſonen hlom boozts op de tafel, en lag 't zelbe .
Requeſt oberlupt booz / waar op gebzaagt wierdt / of 't niet goet en wel inges
ftelt was / en of het de meeninge van de Burgers niet was / hare Privilegienwe
der te willen hebben ? dat gp alle te gelijk beantwoozden van ja , ja , ja. men
bracht boozts booz_den dagh ten hlepne geſchreven A &te , waar bp ſimpelyhen
berzocht wierdt / Datde Heeren Burgermeeſtoren aan de Burgers haar oude Pri
vilegien wilden herſtellen. Deze Acte wierdt vande meefte onderteektent/ nes
mende eenige dagh ban beraat / die zonder moleſtie niet ban de zaal geraakten.
en nomineerde vier Perſoonen , om 's volgenden morgens het verzoek van
haar aan de Heeren Burgermeeſteren mondelinge boor te ſtellen / de welk voor
dat zp op ?t Stadthuys berſcheenen / ban eenige/ die geteekenthadden / verzocht
getekende Acte wilden vernietigen / daar toe na eenige
wierden /dat zp de geheele
overwegingen / ook gerefolteert wierdt / werdende dezelbe Acte dooz een bran
dende kaerle eerfi bernietigt / aleer de vier Genomineerde voor de Heeren Bur
germeeſteren verſcheenen / daarzp tegens hare mepninge /op alle de poincten ban
hare Voorſtellingeboldoeninge hebben ontfangen. L. van den Boszin zijn Tooneel
von Europa beſchrijft deze berhandeling aldus .
Op den 8 van deze Maandt September , 1672 , (zept hp ) hebben eenige Ge
committeerde ban de Burgery zich bp de Heeren Burgemeeſteren van de Stadt
Amſterdam begeben ; van de welkehen ten eerſten af gebzaagt wierd / ofzy yets
hadden te verzocken ? waar op banja , geantwoozdt zijnbe : hebben zp dit nas
1
volgende metdie Overigheyt berhandelt.
Zp betupgdenvoor eerfi / Dat henvan harten leet was , dat eenige quaadewil
lige menſchen zich dagelijks verſtouteden , met onbehoorlijke bedreygingen , by
aangeplakte Briefjens, eenige punten tot hunne voldoeninge te eyſſchen ; maar
deze beloofden , dátze van hunner zijden , alles dat totverbinderinge van oproer ,
en bandtdadigheyt kon ftrekken , wilden contribueeren , en by brengen.
Hier voorwierden zp doorde Heeren Burgemeeſteren bedankt / en verzocht in
die goedewille te bolharden .
Daar op verbolgden de Gecommitteerden dat, dewijle de genegentheyt van de
Burgerye bare Achtbaarheden bekent was , zy ook niet twijfelden , of diezouden
van hunner zijde , als hunne Vaders ( aan de welke de Burgers , als de beſte en
Ha 2 wijfte
188 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
wijſte onder haar, de Regeeringe hadden toe vertrouwe) mede hunne vaderlijke gez
negentheyt ehunwaarts betoonen , in het handthavenen van het recht van hen
hare Kinderen , en het weder herſtellen van zaken , die door detijdt, in veryal
waren geraakt.
Vier op Wiert ban de Heeren Burgermeeſteren geantwoozt ; Dat door hun lie
den toedoen , geen verval in eenige zaken was gekomen : Maar dat zy alles in dier
voegen hadden beſtiert ,als het aan hen was overgelevert. Vier op antwoorden
de Burgers, Dat het wel kondete zamen gaan , dat er verval in de zaken was ,hoe
wel niet by verzuym van hare Achtbaarheden toe gekomen . Zijnde dan vozdet
gebzaaghe / welke de vervallen zaken waren , 'daar de Borgeren herſtelling van !

zochten . Gaben de Gecommitteerde tot antwoozdt / Dat het voor eerſt was het
zevende Artikul van de punten , geraamt in het Jaar 1578 , als wanneer zich Am
ſterdam met de Generaliteyt gevoeght heeft. Mis dit doorde Heer Burgermeeſter
Hooft, als voorzittende i ad notam , genomen was / verbolghden de Gecom .
mitteerde , Da 'er noch cen Artikul was, van het welke hen het getal niet voor
quam , behelzende , dat alle Handtveſten en Voor-Rechten zouden blijven in
hun ouden ſtandt. Waar op oun de Burgermeeſters geantwoort 'wierdei Darže
tegenwoordigh in ſtaat niet waren , om die dingen te redreſſeeren , alzooze ge
zamentlijk zich van hunne bedieningen hadden gedechargeert, ofontlaſt, en die
in handen van Sijn Hoogheyt den Prince van Oraogien geſtelt : En baaghden
daar op / Ofhen zulks onbekent was ? Waar op de Burgeren berklaarden , het
zelve niet te weten .
Dier op Wiert hen door den Preſident Hooft de Reſolutie door de fes-en -dartigh
Raden , over die zaak genomen voor gelezen / met aanbiedinge /dat de Burgers
die vryelijk mochten naar hen nemen . Het wella de Burgers beleefdeljkiwepgerden: .
wanneer de Burgemeeſteren zepden / Dat de E: Secretaris Schaap daar mede na
Sijn Hoogheyt gezonden was : en indien de Burgers daar inne geen genoegen na 1

men , maar yetwes op eenige van de Regeeringe te zeggen hadden , dat zy zelfs
cenige perſoonen zouden nomineeren , om die dooreenige uyt de Burgerye; Sija
Hoogheyt bekent te maken.
Hier op zepden de Burgers wees ! Dat de Burgerye ten rechten achterdochtigh
was , ziendeden val , en wechrukkinge van zoo veel Steden enForten , ſchier als
in een ogenblik , door den Vyandt geoccupeert , en meer andere groote zwarighe
den hen over gekomen: en dat het buyten alle twijffel zeker was , door
ge haar boosheyt, en ſchelmerye te zijn toe gekomen : niet uyt dezulks
Gemee nteeeni
, die
itont in zijn vierkant , dochwieze.waren , was Godt bekent, niet hen lieden ,die
derhalven de Achtbare Regeerders , van hunnent wegen , onbeſprokenhielden.
& nbervolgden / Dat dewijl het-af, en aanſtellen van de Magiſtraten , by Reſolutie
van de Heeren Staten van Hollant en West-Vriellant, den Hooggeboren Heerden
Prince van Oranjen was op gedragen , zy zich daar in volkomentlijk geruft ſtelden ,
en -zoohet Sijn Hoogheytmocht believen haar Achtbaarheden te laten continuee
ren , ofanderete verkiezen , zy het zich ten hoogſten zouden laten gevallen , met
betooning van alle gehoorzaamheydt , ' en eerbiedigheydt.
Daar op is hen ban de Burgemeefters gezeght / en bogder aangeraden ; Dat ;
indien zy vorder yetwes wilden remonftreeren en vertoonen , zulks noodezakelijk
doori
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 189
door eenige van deBurgery , daar toe gemachtigt,dierde te geſchieden , dewijl het
andersonmogelijk was , yets te konnen verrichten ; want zijnde zy nu hier , om
ditvoorte ftellen, morgen zouden miſſchien andere uyt deBurgery komen, om an
dere zaken te verzoeken, en zoo yets ter hande namen , dat het mocht geſchieden
mer kenniſſe van hunne reſpective Capiteynen .
Hier op de Burgers, met op gehaaide ſchouderen in ſtilhept / als te kennenga.
ben/ Dat die meeft alle van de Regeeringe af hingen , en zy daar weynig hulp van
te verwachten hadden.
Daar over de Heer Hooft fericuſlijt en ernftig proteſteerden / Dat indien zy ,
het gene zy verzochten , bewezen , Voorrechten te zijn , hy hen met alle macht,
zoude helpen bandthavenen , en dat zoeken te verkrijgen.
Waar op / naeenige onderlinge bet upginge van liefde , en genegenthepdt/
en gedane verontſchuldiging / de Burgers wederom vertrokken .
Mldug zijn zpweder nadeDoelen gehcert/daarzp bm hare Verrichtinge rap ,
post deden / en over hare genomene moeptea bedankt wierden .
Inmiddels hadden eenige yveraars die ( gelnh gezept is ) 300 wel bp nacht als
bp daag , geduriglijk woelden / berſchepden Copyen van de hier volgende. Acte
'snachtsgebracht aan deWachthuyzen enPoorten ,om de Burgers tot meerder con
ſpiratie te bewegen / dat mede 300 wel als al het voorgaande inſtilte een epnde
uam / en verdween :

Acte, gepreſenteert aande Burgerwachten tor Amſterdam .

Aar betuyginge van onze genegentheyt , verfoeyinge van alle muyterye , be:
a ,
mochten voorgenomen werden tegens de goederen of perſoonen van onze hooge
Achtbare Regeerders, is ernſtigh verzocht dat de Heeren Burgermeeſters als ware
Burger-Vaders, en die hetwel zijn van hare Burgerye ter harten gaat , gelieven de
zelfde Burgery te herſtellen in hare voorrechten : ' Waar op geantwoort is van de
1
Heeren Burgermeeſterer', dat zy zulks wilden ter harten nemen , &c. En heb
ben daar op wy hierondergeſchreve in de beſte forme gecommitteert uyt de Schuz
terye zoodanige Perſoonen , als wy tot uytvoering hebben bequaam geoordeelt,
om aan Sijn Hoogheyt de Heere Prince van Orangien , zoodanige Remonſtrantie
en verzoek te doen , als naar gelegentheyt van tijdbevonden zalwerden te behoo
ren, verzoekende derbalven d'ondergeſchreeven Schutteren , uyt de naam veeler
anderen , van wien zy gemachtightzijn , dat doch de Burgeren met kenniſſe van
haar Capiteyn of andere Officiereruyt hare Compagnie , zoodanige twee Perſoo
nen gelieven te committeren die zy bequaam achten zulks in de beſte formete
konnen doen , tegens Saturdagh naar middagh ten drie uurenLuykemaal
op de Cleveniers
Doelen. Authoriſeeren daar toe , GerritClaas van Fruyt, Facob enGerrit
Meynders, om dit aan de 60 Compagnie Burgers bekent temaken . A&um den
8 September 1672.
Was getekent ,
Av.P. Jov. B. E. N , en H. v. P:
2a3 maar
1.90 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
maardezeWoelwaters haddeņ haast gedaan /want bp Milfivepan Sijn Hoog
heyt Den Heere Prince vanOranjen , van den açSeptember, 1672,geſchweben
aay Gerardt Hallelaar, aiş Hooft-Oficier der Stede Amfterdam , ( oie nuter
thbtjammerlik / door miguerſtandt gequetii lagh / daar aan Hy ook
k ellendig 1

overleden is te lezen in 't Eerſte Deel van ’: Ontroerde Nederlandt) wierdeu

De plaatzen dandehier voor verhaalde geëxcuſeerde Heeren Regenten ,weder
berbult / met deze folgende

Nieuw verkoorene Heeren tot Amſterdam .

Mr. Coenraad van Beuningen , Oudt Burgermeeſter. Tot Burgermeeſterer.
Joannes Hudde } .
Louys Trip
nemто
.}
Mr. David de Wilhem . Tot Schepenen .
Mr. Nanning Klock .
Mr. Nicolaas Opmeer , Oudt Schepen .
Louys Trip.
Jean Appelman.
Michiel Tielens.
Hendrik Bekker.
Coenraad van Klenk. Tot Vroedtſchap , of 36 Rades . i

Mr. Gerard Bors.

Jean Commelija.
Dirk Blom .
Gillis Sautija .
Rier mede Wierden de ongeruſte geeſten in getoomt / niemandt der selber bies
moepde zich bozder met de Regeering ofverandering ban dien / en bleefde Stade
Amſterdam boozt daar na/ in Ruft, en Vrede.

Onruſt ter G O U D E.

IRegeerende Burgemeeſteren geſteeken een wytloopig geſchrift , behelfende de

Namen en Beſchrijvinge van eenige Regenten , welke bp het volk wierden gehoua
denniet genegen geweeſt te zijn /tot het aanſtellen van den Prince van Oranjen tot
Stadhouderzimmers welke bp beele nietwaren aangenaam . Ingemelte Geſchrift
wierde te kennen gegeben / dat men het zelbe aan Sijn Hoogheyt den Prince van
Oranjen zoude overleveren / met verzoek / dat die daar in genoemde perſoonen
upt de Regeeringe gezet / en andere in der gelber plaatſen geſteltmochten werden.
Doch om alle beduchteongelegentheptvoor tekomen / ente doen blijken hoe
genegen oder was / om ' t zijne toe tebzengen tot de gemeene rufte , 300 hebben
be Heeren Burgermeeſteren , Schepenen , engezamentlijke Vroedtſchappen
hare
 in HoMandt en Zeelandt voorgevallen. 19
harereſpective Bedieningen gefteltinhanden en ter difpofitiebant Sijn Hoogheyt',
alle en een pder der zelve zich betoonende gewillig en berept / omme van hare
functien afftant te doen .
Sija Hoogheyt door een Millivevan de Heeren Vroetſchappen dezer Stede zijn ,
deberwittigt van der Helber vrywilligeaanbiedinge, heeft goetgevonden bp een
Millive, aan die Regeeringe, iw zeer beleefdetermen , te excuſeeren de volgende
Heeren

Geëxcuſeerde Heeren ter Gouda.

Mr. Flores kant,Oudt Burgermeeſter , Mr. Jacob Bonſer ; Oudt Burgermee
en Staten Generaal. fter , en Gecommitteerde Raadt:
1
ÆmiliusKool , Oudt Burgermee- Mr. Willem van Abfteeg , Oudt Sche
fter , en Hoog -Heemraadt van pen .
Schielandt. Michiel Felbier , Schepen.
Gerard Cincq , Regeerende Bur- Mr Meyodert Kant, Ontfanger van de
germeeſter Convoyen , en Licenten.
Doozts ftelde Sijn Hoogheyt in der zelber plaarzen , wederom de volgende
Nieuwe aangekomen Heeren ter Gouda:
Adriaan van chie Mr. Cornelis Moering.
Jooſt Verſchuur. Dr. Hugo van der Werve.
Jacobus de Wilde. Johan van Dam , Schout van Goga
Albrecht van der Burgh . derak .

Det deze verandering ſtelde zich het Volk van der Gouda geruft / en begon
even als een ongeſtuyme Zee , (die het te vooren gelyk was) in ftillighept te
bedaren .

Nieuwen oproer te DORDREC'H T.

Burgers van de Kromme-Elleboog-ſteeg ,de wachtop 'cStadhuys hadde /ſneden
zp alle de Heeren Kuffens tot 40 in 't getal aan ſtukken / zeggende / dat deze
Heeren zoo welzonder Kuſſens konden ſitten als zy / en Nieuwe Hezren , nieuw
we Kuſſens. De Sakke- dragers flocgen alle hare Koorn -maten ook aan Kuhlen /
om datze te groot om te hanteeren waren / en fimeetenſe in 't vuyr , zeggende
Nieuwe Heeren , Nieuwe Maaten. De Wapensvan de Wit, en ban de vier Bur
germeeſteren wierden van het nieuwe Orgel, dat in de Groote Kerk gemaakt
wierdt / afgenomen . 't Wapen van den Baron Kinski Wiert met een ſwart ſelquaft
doozſirerken / en de Kroon daar af gehaalt / op voorgeben van zijne quade gan
gen in Rijnberk en elders. Op alle de Poorten wierden gezet nicuwe koſtelijke
Vlaggen , en op'tGroote Hooft een met Sijn Hoogheyes Afbeelding in 't harnas,
met sen Stadhouders Stafin de Hand , en dit versjen daar onder
Hier
1.92 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Hier na heb ik gewacht , Daarom waak ik dagh en nacht.
al in deze zelve tijot / fpanden alle deGilden te zamen / zettende de geheelt
"Magiſtraat af/en committeerdenupt bereſpective Deekens 8 perſoonen ,en upt de
Vroetſchap drie Heeren als van der Burg,van Beveren en Malipart aan Sijn Hoog
heyt, om in plaats van de40 AfgeſetteHeerenwederom nieuwe te verzoeken /
gevende voozredenen/ dat dezelve het Eeuwig Edicthadden beſwooren. Zpmaak .
ten mede bp een aangeplalit Billet bekent / Dat ingebal den Heer Pompe, Baillu
van Zuyde-Hollande , Burgermeeſter wierdeopgeſtele / in de plaats van den
Heer van Naaltwijk , ( die van Sijn Hoogheyt in de Gecommitteerde Ra
den was geroepen ) dat hem den hais zoude gebroken werden ; den Subſtituyt
Schour bit Billet hebbendeafgeſcheurt / wiert ban't Graau gedwongen/ ?t zelbe
aanſtonts weder aan te plakken / met bediepginge / dat 3p hem anders aan .
fronts wildenben hals breeken / en deden 't zelbedooreen gedurige wacht beway
ren / dat het niet weder afgeſcheurt mocht werden.
Zijn Hoogheyt zönthier op daarna toe twee Commiffariffen , zünde de Hee
ren , Aalbrecht Nierop , en Johan Wierts, ten welkersoverſtaan , op den vierder
September , 1672, wierden
Geëxcuſeert, tot Dordrecht.
Jacob van Beveren ,Heer van Swijn- Willem de Wit.
drecht, Gecommitteerde Raadt. Hendrik van den Sandheuvel.
Johan Halling, Regeerende Bur- Mr. Anthony van derMaft , Schepea.
germeeſter. Abraham Stroop.
Mr. Alewijn van Halewijn , Heeren Mr. Hendrik Onderwater , Schepen .
Françoys. Mr. Nicolaas van der Duſſen Ewoutze ,
Mr, Diederik 'Heuft, Raad ter Admi- Schepen.
raliteyttot Rotterdam . Mr. Willem Hallingh , Raad ter Admi
Mr. Johan de Wit,State Generaal, raliteyt , in Zeelandt. 1
Cornelis van Meeuwen . Mr. Nicolaas Vivien , Penſionaris .
]

By de zelve Heeren Commiſſariſen ор den 3 , 4, en 8 , der zelver

maandt September , hier tegen verkoren tot Dordrecht .
Johan Nicolai van Malipart , Heer Johan van Beaumont , Heeren Si
van Krayeſteyn . mopſz . 1

Pieter van Regenmorter Pieterſz. Cap.

Johan van der Hulk , Gilliſz.
Cornelis Beljaarts Corneliſza
Dr. Johan Becius Carelſz.
Cap. Simon Rottermont , Adriaanſz. Cap. Johan Bax , Matthijſz.
Mattheus van den Broek , Mat- François van derGraafSebaſtiaanſz
Jacob van Hoogſtraten. ( theuſz. Govert van Eyffel , Corneliſz
Corftiaan Gijzen. Dirk Brefly,indeplaats van Mr.Ge
Mr. Pieter Beelaarts , Gerartſz. rard Pauw. ( Gonaris.
Geraard Franken , Genefaſz . Mr. Rochus Molenſchot, Louy [z. Pen . 1

aan
Ten overſt van de voorgemelte Heeren Commiſſariſſen wierdt d'Heer 1

Adriaan Bleyenburg , Heer van Naaltwijk ,wederom cotDordrechtBurgermeeſter.

Vera

1
 in Hollandt en Zeelandt voorgevallen. 193

Verandering in 's G R A V E N H A G E.
Burgery in 's Gravenhage, wilden al mede / (na'tVoorbeeldt an andere
DS@Hollandere Steden) hunne Regenten verandert hebben; Vier toe begaven
zich de gezamentlike Burgers, onder hare refpective Vaendels , den 3 Septem
ber, 1672, op de Doelen : alwaar zp met malhanderen opſtelben een nieuwe
Nominatie van haar geheele Magiſtrature, waar niede zp 18 Perſoonen aan
SijnHoogheyt d'Heer Prins van Oranjen deputeerden/ om upt kracht van d'Au
thoriſatie ban hare Ed: Groot-Mog: de Heeren Staten vanHollandt , in dato den
27 Augufti, 1672 , (hier vooren te lezen ) aan den zelben verleent / deboodſ3.
Nominatie te bekrachtigen / of die / na zijn Hoogh Éd: Welgeballen / te veran
deren . Hier op volgde dan de onderftaande berandering.

In den Hage geëxcuſeert.

Rud. van Paffenrode , Bailju. Mr. Johan Halling.
Marc van der Hoeve, Regeerende Samuel Hulſt .
Burgermeefter. Pieter Pots.
Pieter van Groenevelt , Regeerende Thomas de Ruyt.
Burgermeefter. François van Sevenhuyzen .
Mr. Pieter Stalpart. Govert Comans.
Mr. Johan van Duynen, Mr. Engelbert Grafwinkel.
Willem Donker, Regerende Maurits van Cats.
Dr. Johan Hoerus , Schepenen .
Mr. Andries vanPerſijn, Penſionaris en Vroedtſchap
1
Johan Maas , Mr. Jacob van der Hoeve,
Anthony Picterſon,
Nieuw Verkoorene.
Mr. Johan van Banchem , Bailjú. Cap . Adriaan Smour.
Philips Doublet, Oud Burger Cap. Sacharias de Swart .
Mr. Johan Rooſa. Michiel de Bye.
Willem Rottermont, meeteren . Philips Milly
Heyman Beukelaar, Warnart van Bladeren.
Mr. Johan Dedel , Johan de Putter.
Willem Legier , Abraham van Wijngaarden .
Tot Schepenen . Gerrit Robert.
Mr. Nicolaas Splinter. Baſtiaan Middelbeek.
Johan van der Maa.
Pieter Pots ,
Cap. Adriaan van Leeuwen . Penſionaris.
Cap. Adriaan van der Straten , Mr. Nicolaas van der Hock .
Roclandt van Tiel.
Op den 16 September , 1672 , wierden alhier ook alle Palguillen - en Lafter
k !, het
[chriften verboden / op de boeten van soo guldens, en uptdjuhkeltHollan dts
Bb
194 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
Hollaodts Veneſoen , Vet Leger -praatje , en het Verhaal van het voornaamſte ,
간 geen dezenStaat, zedert eenige Jaren herwaarts , is over gekomen , en Onpartij
dige bedenkinge,& c. ik zagmen den 24 September, 1672, de genegenthept
der Hagenaars tot Sijn Hoogheyt den Heere Prince van Oranje : Pemande had
daar uptgeſtropt / dat op Sijn Hoogheyt, 300 als hp 's avontsten 8 uuren na zijn
Vrouw -Groot -Moeder, de Princeffe Douariere reed / een quaden aanſlag was aan
gelept door eenige vermomde Perſoonen , ja dat alceede gequetſt was ; waar
oberbp na groot en kleyn op de been geraakten / ſtijgende den jongen Rijngraaf
op dit geruchtzelfste Paerde , zijn Dienaar boo upt met een lichtende Fakkel in
dehant: Edoch bevondt men / Sijn Hoogheyt al ten zes uuren fris en gezont
te Onflaardijk was gekomen : Vier upt oozdeelde men raatzaam / om den Prince
een Guarde toe te voegen .
De Verandering die in de andere refteerende Hollandtſe Steden , ten aanzien
van de Regeerdersvan dien / is booggeballen / geſchiede op een gevoeglijker en
gemakhelnker manier / want alzoo de Ed: Mog :Heeren Staten van Hollande en
Weſt-Vrieſlandi , ( op dat deze Burgerlijke Oproerigheden nietverdermochten
komen upt te berften maar epndelijk op te houden 7 zonder oopt wederherbat
te wozden ) op den 27 September, 1672, een Placcaat ban Generale Amneffie , dat
is Algemeene Vergiffenis , deden uptgaan : al om aflondigen / en aanplakken /
( als ſtrahg hier na bolgen zal) waar bp alle voorgaande oproeren wierden bere
geten en vergeben / behoudens dat zoodanige noch diergelijke booztaan / niet
weder zouden wozden in 't werk geſtelt ; 300 is devozdere verandering , zedert
dezen tööt / in volkomen ſtilte , en vreedzaamheyt , sonder eenige de minſte
datelijkheyt, (im ners 0002 300 veel ons bekent is ) toe gegaan / en uptgeboert .
De herſtelling dan van de Regenten of Magiſtraten dec bozdere Hollandiſe Ste
den , zullen wp hier albus laten volgen .

In den B R I L.
By Miſſive yan Sijn Hoogheyt van den 10 September , 1672.
Geëxcufeert ,
Mr. Jacob Commerſteyn oud-Berg. Caſpar Cloterbos, RegeerendeBurger
meefter.
Johan van Almonde, s Pieter de Winter.
Balthazar Sem , Gecommitteerde Raad.
Adriaan Kleyburgh , Ruud ter Ado Cornelis de Haar .
miraliteyt. Martijn Burgvliet.
1

Verkoren ,
Mr. Conſtantijnl'Empereur. Dr. Gualter Magerus.
Barent van Dijk . Willem Keyzer.
Willem van Walcheren . Petrus Lakenkooper.
Dirkvan Egmont Luart Vaſthof.
EN
 in Hollande en Zeelande voorgevallen. 195
En alzoo'tgetalder Vroedtſchappen doenmaals byOEtroy der Staten van Holland
en Weſt-Vrieſlandt geconſenteert, was gebrachi te mogen werden op 15 Perſoonen ,
en dat door het overlyden van Willem Lakenkooper, enDoctor Willem Surynas ,twee
Vroedſchaps-plautzen vacant, onvergeven waren gebleven , zoo beefi Syn Hoog
heyt echterby de voorfz. Miſlive de tweeplaatzen mede vervult, en alzoobetgetal
der Vroedſchappen weder gebracht op 20 Perſoonen , als het voor '» Qlirey plach te
wezen , met daar by te voegen
Herbert Molewater . Dirk Kevelaar.

TeGORNI CHE M.
Geëxcuſeerde,
Mr. Karel van Zijl , Droft. Adriaan van Sprang , Gecommitteerde
Jr. Rudolfvan Paffenroode , Oud -Bure Raad,
germeeſter. .
Johan van Erp.
Mr. Henrik van der Does , Oud-Burger Willem Waalwijns.
meefter, Arnold Klerefteyn.
Mr. Henrik van der Does , Schepen . Johan Snork .
Adriaan Boxtel, Oud - Burgermeeſter.
Cornelis van der KolkBurgermeefter. Penſionaris en Secretaris,
Lodewijk Coole. Mr. Hugo Boxtel
Mr. Henrik Praam , Oud - Burgermeefter.
Verkoren ,
Jr. Lodewijk Huygens van Zuylery- Jan Huybrechtſen Brouwer.
dorſt . Aalbert van Thiel
Jacob van der ... Willem van Kep.
Arent Boelman . Johan Spijk.
Anthony Muylwijk . Johan Vink.
Anthony van Aallt.
Adriaan van Donge. Penſionaris.
Willem de Wolf . Mr. Johan van der Staal,
Gijsbert van Aallt.
NB. En is 't ond getalvan 20 Vroedſchappen alsnu geaugmentent tot 24 mei
de volgende ,
Helmich van Capel ! Johan Diepenbeek
Dirk van Bellecom . * Mr. Hendrik Vink ,VroedſchapenSecretaris
Tot SCHI E D A M.
VolgensMiſſivevan Sijn Hoogheyt, aan den Officieropden 1 Nov.geſchreven,
Geëxcuſeert,
Mr. Willem Nicupoort, Rand en OrdinarisGedeputeerde
282
ter DagvANTI, B9
196 Binnelandtſe Borgerlijke Beroerten ,
By de zelve verkoren ,,
Dr. Adam van der Heym , Raad ..
Werdende het Penſionariſchap waargenomen by de Gedeputeerden ter Dagvaart.
S C Η Ο Ο Ν Η O V Ε Ν.
Mr. Cornelis van Nes , Dijkgraaf van Van Erkel zijn Zoon tot Bailju ::
het Land van Schoonen. dan wert het zelve Ampt, vermits
Mr. Gijsbert Booter , Hooft-officier . hy maar 14 jaren oud is , by zijn
Hugo van Erkel, Oud-Burgermeeſter, Vader bedient.
tot Dijkgraaf verkoren.
In 't NOORDER - QU AR TIER .
Tot A. L K M A A R.
Isalles in dienſt gebleven , en vanoudsher volgens Privilegien en OEtroy der Stadt 1

van 't Jaar 165o. de Vroedſchap in 24 Perſoonen beſtaanhebbende, en uytge

ſtorventot op 20,zijn alleen de vier vacanteplaatzengefuppleertmet
Simon van Veen , Bailju van .Groo van Bergen
tenboort. Johan van der Nieuwburg , Bailju
Dr. Jacob Vryburg. van de drie Egmonden .
Anthony Studler van Zurich , Heer
1
Tot H O OR N.
Geëxcuſeert ,
Mr. Lucas van Nek , Cornelis Janſz. Weſtwoude , Gro
Mr. Johan Weyntges , Burgemeefters. committeerde Raad .
Mr. Cornelis de Groot, Mr. Nicolaas Konink .
Mr. Nicolaas Raat. ReynieLange
r wagen .
Mr. Cornelis Olphertſz, was even te voo- Mr. Outger Krab .
rm overleden . Nicolaas Molenwerf,
Klaas Willemſz. Jager. Jacob Syms Pieterſz..
Jacob Klaaſz. Syms.
Gecontinueerde,
Mr. Meynard Sonk . Mr. Meynard Merens .
- Jacob Sicuſzi Nicolaas Minnes , Regeerenie Burger
Mr. Johan Hovius. meeſter.
Mr. Willem van Nek , Gerrit Herkíz. Klok.
Nieuwe aangeſtelde ,
Mr. Dirk van Foreeft . Jan BerkhoutSymonſz.
Nicolaas van Schoonen , 1 Jan Blokker.
Mi, Frans
 in Hollandt en Zeelande voorgevallen. 197
Mr. Françoys van Bredenhof. Jan Spelt.
Mr. Johan Hoogwoude. Otto Hinloopen .
Pieter Janſz. Luyts. Dr. Georgius Goethals.
Jacob Rooſekrans. Johan Roſterman .
Dirk van Suchtelen .

Nicolaas Minnes.
Hier wyt tot Burgermeeſter aangeſtelt,
Mr. Willem van Nek .
Mr. Meynard Sonk. Jacob Rooſekrans,
Den 28 O & tober 1672. is het Huys van Reynier Langewagen , Ontfanger en
Burgermeeſter tot Hoorn , geplundert / na dat Hy ' s nachts te boren / aldaar /
upt zijn Gijzeling ontſnapt was ; De Heeren Gecommitteerde Raden ſtelden
600guldens op zijn Lijf.
t'E N KHUYSEN is geen verandering gevallen.
Tot E D A M zijn deze navolgende Heeren geëxcuſeert,
Pieter Outklaas , Regeerende Burger- Jacob Piettais , Oud - Burgermeeſterom
meefter. Mr. Floris Stevenſz. Vroedſchap .
Houttuyn , Regeerende Burger-
Janmeeft Reyer Buysman , Vreedſchap.
er.

Klaas Del:
Aangekomen in de Vroedſchap.
Iſaak Teaten .
Klaas Pronk . Jan Bentijn.
Paulus Wappers.
In 2 overledenen haar plaatzen zijn aangekomen,
Jacob Pieterſen Neef. Dirk Vooght:
Nieuw -verkoorene Burgermeeſteren .
Pieter Groot Klaas Pronk .

Tot M U K N + K K E D A M.
ByMifjive van SynHoogheyt, indato den 20 Oktober 1672.
Geëxcuſeert,
Burgermdeeeſter. Mr. Jacob Jacobſz.Baan ,OutBurgermeſter.
Admiraal, OutRegeren
Claas is
Cornel van Sanen , Burger Cornelis Admiraal , Reekenmeefter en
meefter . Schepen.
Jan Gracht , Out Burgermeefter. Dr. Buyes , Out Burgermeeſter en Convoye
Jacob Janſz. Baan , Preſident - Burger meefter.
meefter, Jacob Luyt.
Mr. Jan Mars , Out Burgermeefter. Mr. Claas Houtingh , Preſident Schepen en
Mr, GerbrantBerkhout , Oni Burgerme- Penſionaris.
Aer en Ontfanger Dirk Admiraal, Secretaris.
Bb 3 Niet
198 Binnelandeſe Borgerlijke Beroerten ,
Nieuw verkoorene, by de zelve Miffive. 1

Tot Burgermeeſter. Hendrik Kok . 1

Dr. Reynier Ryſer. Cornelis Roos , Out Schepen .

Cornelis Floriſz, Bloem .
Mr. Cornelis Laftman . Pieter Lakeman .
Tot Schepenen. Willem Hagen .
Henrick Kock . Gerbrant Grebber. -
Cornelis Floriſz. Bloem . Dirk Mars.
Dr. Jan Koellager.
Tot Vroetſchappen. Jacob Pieterſz. Sluys,
Simon Tedingh Berkhout, Pieter Lantman .

Tot M E D E N B L I K.
Geëxcufeert,
Jan de Zee , Jan Janſz . Floddorp , Vreedſchap.
Simon Schage , Burgermeekeren . Jelle Martenſz. de Jonge , Vroed
Cornelis Verwer , ſchap.
Mies kalf .
Aangekomen ,
Cornelis van de Wolf.
OlphertJacobſz. Lakemaa .
Klaas Brouwer.
Everd Idſen Blokkemaker,

Dirk Verwer.
Geaugmenteerde Vroedſchappen,
Gerrit van Dijk . 1
To PUR MER EIN D'E is geen veranderinge gevallen.
Ondertuſſen dat alle deze Veranderingen der Magißratenboozhielen / wiert af
gekondight het volgende/
Placcaat van generaleAmneſtie over Hollandt, en Weſ - Vrieſlant.
E Scaten van Hollandt en West-Vrieflandt , allen den genen , die dezen zullen
dat
zedert eenigen tijdtherwaarts, in verſcheydeSteden en plaatſen van dezen Lande
zijn ontſtaan geweeſtvele diffidentien en murmuratien tuſſchen de Ingezetenen van
de zelve Steden en Plaatſen onder den anderen , en wel voornamentlijk tegens de
Overigheden en Magiſtraten aldaar , en dat die voorſchreve diffidentien en mur
muratien aanleydinge en oorzake hebben gegeven tot grootedifordres en confufien
in de zelve Steden en Plaatfen ; en nademaal den voortgang vandien niet anders
kan cauſeren , dan het verderf van deze Landen , dat die buyten alle forme van Re
geeringe geſteld, en tot hare defenſe , mitsgaders afweeringe der Vyanden onput
en onbequaam gemaakt werden , en dat dien volgende nodigh is , dat het zelvety
delijk op het krachtigſte werde voorgekomen , zonderlinge , dewijle den Heere
Prince van Oranje , volgens de autbocifatie by ons aan Sijn Hoogheyt den 27.van
demaant Auguſtusleftleden gegeventotwegnemingevan devoorli,diffidentien ,
 inHollandt en Zeelande voorgevallen. 199
murmuratien , en confuſie, onvermindertdegoede naam en faam van de Regen
ten , zoodanige ordre heeft geltelt, als Sijn Hoogheyt voor denmeeften dienft van
denvoorfz. Landein 't gemeyn , en van de voorfz.Steden en Plaatſen in het par
ticulier geoordeelt heeft tebehooren : SOOIST, Dat wyuyt een Vaderlijke gene
gentheyt en voorzorge, op alles dat tot ruſte en welſtant van den voorfz . Lande ,
en degoede Ingezetenen van dien kan dienen , willende voorzien , met rijpe deli
berarie van rade, naarvoorgaande advijs van den Hoog-gemelden HeerePrince
van Oranjen , en op Sijn Hoogheyt ernſtige recommandatie en begeerte , geor
donneert en geſtatueert hebben ,ordonneren en ſtatucren bydezen , dat alles 'tgunt
ter zake van de voorſz . diffidentien , en murmuratien , mitsgaders in de voorfz. diſor
dres en confufien tot noch toe is gepaſſeert en voorgevallen, van wat nature en quali
teyt, en by wie het ook begaan zoude mogen wezen , zal zijn en blijven vergeten en
vergeven , zoo als wy uyt onze rechte wetenſchap, en ſouveraine macht alle 't zelve
aboleren ,te nietdoen en vergeven by dezen ;Interdiceren dien volgende wel expref
ſelijk aan alle Juſticieren en officieren dezer Landen , daar op nu ofnamaals tegens
yemand eenig onderzoek , calange, of vervolgh te doen ; hebben wijders mede naar
voorgaande advijs en op ernſtige recommandatie en begeerte van hoog-gemelte Sija
Hoogheydt wel expreſſelijk geordonneert en geftatueert, ordonneeren en ſtatueren
mits dezen 3 dat voortaan niemandt van wat ſtaatof conditie hy ook zoude mogen
wezen , hem zal vervorderen de Overigheydt, Magiſtraten , Officieren , Juſti
cieren , Schepenen , Gerechten , en andere, in wat dienft of employ die ook
zoude mogen wezen , zoo wel binnen de Steden als ten platten Lande', met woor
den eenighzints te beledigen , ofin de authoriteyt en hetreſpect haar competeren
de te verkleynen , veel minder daar toe eenige oorzaake of aanleydingete geven of
te maken ; maar ter contrarie aan haar alle ſchuldige eer en gehoorſaamheydt te be
wijzen , op pene dat die gene , die bevonden zouden mogen werden contrarie te
hebben gedaan , daar over zullen werden geſtraft zoodanigh , als naar exigentie van
zaken volgens de difpofitie van de beſchreven Rechten en de Placcaten van den
Lande bevonden zal worden te behooren : Dat ook niemandt van wat ſtaat of con
ditie hy ook zoude mogen wezen , zich zal vervorderen de voorfz. Overigheydr
Magiſtraten , Officieren , Juſticieren , Schepenen , Gerechten , en andere , in
wat dienft ofemploy, die ook zoude mogen wezen , 200 wel binnen de Steden
als ten platten Lande, ofook yemandt van de andere goede Ingezetenen van dezen
Staat, onder wat pretext , ſchiju, of voorgeven het ook zoude kornen zijn , zoo
wel ten aanzien van hare Perſoonen als Goederen , by wegen van feyten , ofmet
gewelt in eenigerbande maniere te beledigen , beſchadigen , of de zelve tot het
een of het ander forceren ofdwingen , veelmin daar toe eenigeWapenen of gewa
pent volk te gebruyken , op pæne dat alle die gene , de welkebevonden zullen
werden daar aan hantdadigh te zijn geweeſt, niet alleen de Hoofden , maar ook
de andere , niet alleen de Mapnen , maar ook de Vrouws- Perſoonen , die haar daar
toe zullen laten gebruyken zonder eenige conniventie of diffimulatie met de
Doodt zullen werden geftraft ; en dat van gelijken zonder eenige conniventie of
diffimulatie , naar exigentie van zaken zelfs ook met de Doot zullen werden geftraft
alle die gene , de welke bevondenzoude mogen werden , metwoordenof werken
Borzaak ofaanleydinge te hebben gegeven , ten eynde de voorfz.Overigheyt, Ma
giſtraten y
200 Binnelandtſe BorgerlijkeBeroerten , & c.
giſtraten , Oficieren , Juſticieren , Schepenen , Gerechten en anderë , in wat
dienſtene.nploy die ook zoude mogen zijn, ofdegoede Ingezetenen van den Lao
deby wegen van feyten , ofmetgewelt in hare Perſoonen of Goederen eenighzins
beledight, beſchadight, of tot yets geforceert of gedwongen zoude mogen wer
den,ſchoon de zelvede voerſz. Actie zelfsmet hare Perloonen nietzoude mogea
hebben gealliſteert, ot by gewoont : Ordonneeren en ftatueren mede, dat aile de
goede Ingezetenen van den zelven Lande , ' indien , buyten alle vermoeden , ee
nige wegen van feyten , zoo wel tegens devoorfz. Overigheyt , Magiſtraten , Offic
cieren , Juſticieren , Schepenen , Gerechten en andere , in war dienſt of employ
die ook zouden mogen zijn , als tegens cenige van de voorſz , goede Ingezetenen
zoude mogen werden ter handtgenomen , de zeive wegen van feyten zoo veelin
haar is ook zelver, doch op authoriſatieofordre van de zelve Overigheyt, Ma
giſtraten , Officieren , Jufticieren , Schepenen en Gerechten , onder hare Ca
piteynen en andere Officieren , gewapender-hande te verhinderen en beletten de
Autheuren nietalleen , maar ook die gene, die haar daar toe zunen hebben laten
gebruyken , ook zelfs desnoot zijnde , met de Wapenen aan te taſten , aan te gry
pen , en levendigh of doot te bemachtigen , zonder van des te doen in gebreeke te
blijven , op poene van zelfs anderzints daar over geftraft te werden ,zoo als na dir.
poſitie van Rechten , en exigentie van zaken bevonden zal werden te betooren ;
hebben noch voorts mede naar voorgaandeadvys en op ernſtige recommandatie en
begeerte van hoogh -gemelde Sijne Hoogheyt geſtatueert en geordonneert, ſtatue
ren en ordonneeren by dezen , dat alle de voornoemdeIngezetenen van den Lande,
van wat ſtaat ofconditie die ook zoude mogenwezen , zullenhebben te betalen de
gemeyne Lants-Schardingen , en Laſten , die by ons tot nodige defenſie van den
Lande albereyts zijn of ook noch ingewillightzoude mogen werden , en d'Ont
fangers, Gaarders, Commiſen , Deurwaarders en andere , 's Gemeene Landts
Middelen vorderende, de behulpfame hant te bieden , zonder de zelve met woor
den of met werken in eenige maniere te beſchadigen , beledigen , of in het voorfz .
invorderen eenige de minſte verhinderinge toe te brengen , op pæne dat die genen
de welke bevonden zullen werden , haar met woorden beledight of.in ' t voorfz .
invorderen belet , of ook niet geaſſiſteert te hebben , andere ten Exempel aan den
Lyve , en die gene, de welkebevonden zullen werden , haar met eenige feytelijk
heden , bejegent, aangegrepen , aangetaſt of beſchadight te hebben , met der Doat
zonder eenige conniventie of diffimulatie geſtraft zullen werden , wantwy niets
meerder dan deruſten beſcherminge van denLande en van de goede Ingezetenen
van dien ter herten hebbende,'tgunt voorfz.is alzoo bevonden hebben te behooren ,
Gedaan in den Hage onder Onzen Grooten Zegel den ſeven- en -twintighften
September 1672. Onderfont, Ter Ordonnantie van de Staten .
En was geteekens , Herbert van Beaumont.
albus zijn tenepndegeloopen de Binnelandeſe Burgerlijke Beroerten ,in Holland,
en Zeelandt , in den Jare, 1672. Doogeballen . Wat nu aangaat de Binnelandſe
Beroerten in Vriellandt, inden Jare, 1672. begonnen / en in't jaar 1673. geepndigt/
zijn telezen in't Tweede Deelvan 't ontroerdeNederlandt. Godt gebey gelijkwy
þopen / dat zulke noch diergelijke / ten eeuwigen dage, noopt wederom mogen
komen te beginnen ..
E Y N D É.
1
 ‫ܝ‬is

Da

1.

‫ܕ‬