WETENSCHAPSFILOSOFIE

Feit en waarheid

1
WETENSCHAP & SCHOOLSYSTEEM
Basisschool
↓
VWO
↓
Universiteit: ook hbo:
bachelor & master
BA/BSc MA/MSc /M of…

↓
Dr. / PhD

2
(PRAKTIJK)ONDERZOEK DOEN
…EN EROVER DENKEN
• empirie
• feiten
• definities
• observatie
• methode
• triangulatie
• hypotheses bevestigen of ontkrachten
• waarheid

3
HISTORISCHE TRADITIE
• wetenschap is niet uit de lucht komen vallen
• vroeger anders dan nu (door ervaring wijs geworden)
• denken over wetenschap → wetenschapsfilosofie
* theorieën wat wetenschap is descriptief
* wat goede wetenschap is/ normatief
hoe die moet zijn
3. ARTS VS. SCIENCE
Geesteswetenschappen / humaniora / letteren / arts/
sciences humaines / menswetenschappen

• Is geesteswetenschappen eigenlijk wel wetenschap?

• Valt jullie opleiding binnen de geesteswetenschappen?

5
ALFAWETENSCHAP IS GEEN WETENSCHAP?
‘Alfa’s schrijven de geschiedenis, maar bèta’s máken de
geschiedenis,’ liet minister Plasterk zich eens ontvallen. Deze
uitspraak illustreert hoe onzichtbaar doorbraken in de
alfawetenschappen zijn. Panini, Valla, Scaliger, Bopp en
Benjamin zijn niet bekend bij het grote publiek. Toch hebben hun
ontdekkingen de wereld veranderd.
Hoewel er zelden sprake is van wetten, zijn er wel verbanden,
structuren en regels te vinden in taal, literatuur, muziek en kunst.
In dit boek laat Rens Bod zien hoe vanaf de Oudheid
alfawetenschappers uit India, China, Afrika en Europa zijn
omgesprongen met hun materiaal en welke patronen zij hebben
gevonden. Hun bevindingen hebben de maatschappij ingrijpend
beïnvloed: de ontdekking van een grammatica voor het Sanskriet
leidde tot de eerste programmeertalen, de ontdekking van
harmonische samenklanken resulteerde in het ooit dominante
wereldbeeld ‘de harmonie der sferen’. De zeventiende-eeuwse
ontdekking dat er farao’s leefden vóór de Schepping mondde uit
in de Verlichting, terwijl de ontdekking dat talen aan elkaar
verwant zijn de genetica inluidde. Kortom, als er één patroon
naar boven komt, is het dat alfawetenschappers geschiedenis
maken, net als bèta’s, en deze nog schrijven ook.
6
VALT DEZE OPLEIDING ONDER
GEESTESWETENSCHAPPEN?

Ja & Nee
• Vakkennis uiteraard: bij uitstek!
• Vakdadidactiek raakt sterk aan sociale
wetenschappen en die zitten tussen alfa & beta
• Geesteswetenschappen = alfa
• Exacte wetenschappen = beta
• Sociale wetenschappen = gamma (ertussen)
7
ONDERWIJSSYSTEEM IN DE MIDDELEEUWEN

MIDDELEEUWSE STUDIE (artes liberals)

• trivium 3: grammatica, dialectica, retorica
• quadrivium 4: muziek, aritmetica, geometrie, astronomie

basis = Aristoteles
theoretische wetenschappen
praktische wetenschappen
poetische wetenschappen
(organonvakken: logica, retorica)
8
ONDERWERPEN MODULE

9
 PROGRAMMA

1. Feit en waarheid: wat is wetenschapsfilosofie?

ontwikkelingen 2. De wetenschappelijke revolutie
wetenschaps-
3. Kants copernicaanse wending
geschiedenis (oftewel wat neem je eigenlijk waar en hoe?)
wet.schaps.- 4. Logisch empirisme / de Wiener Kreis
filosofische 5. Popper
theorieën 6. Kuhn & Lakatos
7. (Vragenuurtje)
8. Foucault
9. Opkomst van de geesteswetenschappen
paradigmawis- 10. Hermeneutiek
selingen 11. Positivisme, structuralisme en postmodernisme
12. Enkele ‘turns’ / wendingen: linguisic, practice en cognitive turn
13. Geesteswetenschappen nu
14. Uitloop/vragen/tentamenvoorbereiding
10
HANDIG = BOEK MEE NAAR COLLEGE!

11
DLWO
• Powerpoints (in pdf: je kunt meerdere pagina’s op 1 blz printen)
• Leesopdrachten/Leeshulp

• Extra bronnen (ook in het Engels) & extra teksten

• digitale oefeningetjes
• Vergeet ook begrippenlijst achterin het boek niet

• Opname colleges [webcolleges]

12
VANDAAG VERDERE COLLEGE 3 THEMA’S
• Wetenschap: betrouwbare kennis
• Geesteswetenschappen
• Leidt tot antwoord op de vraag:
Wat is nu wetenschapsfilosofie?

13
 (on)betrouwbare kennis

WETENSCHAP OF WILLEKEUR?
/ EPISTEME OF DOXA?
• kabouters vs. moleculen
• ruimtewezens vs. zwarte gaten
• geestverschijningen vs. zwaartekracht
• ‘de toren van Babel’ vs Proto-Indoeuropees
• homeopathie vs. geneeskunde

14
 (on)betrouwbare kennis

DE MENS OP DE MAAN
• http://www.youtube.com/watch?v=FMkokpaAh78

15
 (on)betrouwbare kennis

BUZZ: P. 16 EPISTEME OF DOXA?

Επιστήμη - δόξα
kennis - intuïtie/mening

16
 (on)betrouwbare kennis

EPISTEME DOXA
Door jullie ingebracht:
• Feiten • Geloof
• Zintuigen / waarneming / • Intuïtie
empirie / ervaring • Ervaring (!)
• Evident • Overtuiging / wereldbeeld /
• Objectief normen en waarden
• Bron (vooroordelen)
• Autoriteit • Subjectief
• Controleerbaar
• Betrouwbaar
• weerlegbaar

17

KENNIS:
BETROUWBAAR VS. NIET-BETROUWBAAR
• meerdere bronnen
• meerdere methoden/metingen
• onafhankelijk
• systematisch
• objectief
• eigen ervaring (??)
-geloofwaardiger-
• Vanwege het bovenstaande
waarschijnlijk waar
(on)betrouwbare kennis
• vooringenomen/gestuurd
• niet te testen
• onweerlegbaar
• onsystematisch verkregen
• subjectieve ervaring
• eigen ervaring (niet objectief
genoeg)
• Vanwege bovenstaande
waarheid niet per se
aannemelijk
18
 (on)betrouwbare kennis

WETENSCHAPPELIJKE FEIT
• waarheid = objectief feit
d.w.z. onafhankelijk van een subjectieve,
menselijke waarnemer

• reproduceerbaar/repliceerbaar
• wetenschap is rationeel en methodisch (blz. 17)

19
 (on)betrouwbare kennis

WAT IS EIGENLIJK WAARHEID?

• subjectief: voor iedereen anders
(= postmodernistische opvatting)
[wanneer heeft een wtsch. theorie dan gelijk??]
• “wat correspondeert/overeenkomt met de feiten”
(waarheidsbegrip à la Aristoteles)

• als iets betekenis heeft (logisch en kloppend met intuïties)

(= semantische waarheidsdefinitie –Tarski-)
20
 (on)betrouwbare kennis

SAMENZWERINGS-/COMPLOTTHEORIEËN
CONSPIRACY THEORIES
• ‘klopt niet met de feiten’
→ “die feiten worden je voorgespiegeld, die kloppen zelf niet”
• ‘er is geen bewijs’
→ “logisch, dat is vernietigd”
• ‘het is niet logisch dat een groep dit in het geheim zou willen’
→ “komt omdat er belangen zijn waar wij geen besef van hebben”

 argumenten na pijltjes kun je niet tegenspreken (drogredenen)

 bewijzen bestaan meestal uit vragen, niet uit antwoorden
(“hoe kan het dat…?”; “is het niet vreemd dat…?”)
21
 (on)betrouwbare kennis

VOORBEELD:
BIELEFELDVERSCHWÖRUNG
Theorie: “De Duitse stad Bielefeld bestaat niet.”

• vanaf de snelweg kun je de stad niet zien liggen

• de ‘feiten’ (stad op kaart; in krant; website universiteit) zijn bedacht
door mensen die ons willen doen geloven dat Bielefeld bestaat

• test voor gelijk:

- ben je er wel eens geweest?
- ken je iemand die er is geweest?
- ken je iemand uit Bielefeld?
ja? : dan zit jij/die persoon ook in het complot

= satirische grap uit 1994 tegen complottheorieën

22
http://www.bielefeldverschwoerung.de/
 (on)betrouwbare kennis

PSEUDO-WETENSCHAP &
COMPLOTTHEORIEEN

• doen aan immunisering

• geen bewijs, maar dat bevestigt hun theorie
(“alles is vernietigd” / “belang om bewijs geheim te
houden”)
• elke tegenargument geeft juist hun gelijk aan
(“ze doen aan brainwashing”)
• staan tegenvoorbeelden niet toe

“kop-ik-win, munt-jij-verliest”
23
 (on)betrouwbare kennis

EISEN AAN ONDERZOEK

• waar/eerlijk
denk aan Diederik Stapel...
• controleerbaar
duidelijke methode & literatuurlijst
• weerlegbaar (falsificeerbaar)
niet vooraf al uitkomst weten, “open-minded”, tegendeel
kan ook resultaat zijn (daarom ook: oningenomen
onderzoeksvragen)
• nieuwe kennis
bouwt voort op traditie
(denk aan: theoretisch kader bij je HvA-onderzoek) 24
 (on)betrouwbare kennis

GOEDE HYPOTHESES
NIET: “het regent morgen of het blijft droog”
“de auteur heeft een traumatische jeugd gehad of
put uit zijn fantasie”

controleerbaar en weerlegbaar:
hoe zit dit in de geesteswetenschappen?

25
 geesteswetenschap als wetenschap

DEBAT ECO EN ROSETTI (P. 22 & 240)

26
 geesteswetenschap als wetenschap

IS GEESTESWETENSCHAP ECHTE
WETENSCHAP?
• ....

• het idee dat dit niet zo zou (kunnen) zijn, is

relatief recent
[Newton deed ook aan alchemie!]

• soms verschil tussen

verklaring (beta) & interpretatie (alfa) 27
 geesteswetenschap als wetenschap

ZOEKTOCHT NAAR WAARHEID

• zoekt de geesteswetenschappen naar  verklaring
weerlegbare waarheid?
• en literatuur- of kunstwetenschappen  interpretatie
dan, zoeken die niet eerder naar
“een uitleg van de betekenis”?

interpretatietechniek [19e eeuw]

(bepaald perspectief)

= wetenschaps-
maar welke criteria? auteursintentie?
repliceerbaarheid? collegiale toets?
filosofische vragen
28
 geesteswetenschap als wetenschap

GEMENE DELER GEESTESWETENSCHAPPEN

• ?? onderzoeksthema is cultuur
…. taalkunde? filosofie?
alle cultuur? hogere cultuur?

• ?? gebruiken allemaal bepaalde onderzoekstechniek?

...letterkunde, taalkunde, geschiedenis??
zelfs: spraakverwarring (bv. metafoor in letterkunde of taalkunde)

• !! mss eerder: gedeelde ontstaansgeschiedenis

29
 geesteswetenschap als wetenschap

MICHEL FOUCAULT (1926-1984)

geesteswetenschappen houdt zich bezig met
producten van ‘de mens’

dat gaat dus over jezelf en misschien moet je

daarom wel eerst een soort beeld van een
objectieve mens ontwikkelen

denkbeeld dat wij allemaal al hebben, maar er niet

altijd geweest is!
30
SAMENVATTING
• wetenschap staat in een traditie
• wetenschap (ook geesteswetenschap!) streeft
naar betrouwbare kennis
• betrouwbare kennis is relevant voor leren
(dus voor docenten)

wat die traditie is en hoe je tot betrouwbare kennis

komt is onderwerp van de wetenschapsfilosofie
31
 wetenschapsfilosofie

WETENSCHAPSFILOSOFIE
• normatieve taak: filosofische adequaatheid
helpt bij het vinden naar waarheid
epistemologie / kentheorie: wat kunnen wij weten?

• beschrijvende taak: historische adequaatheid

wat doen wetenschappers? hoe bedrijven zij wetenschap?
wat voor ontwikkelingen?

Thomas Kuhn: theorie over wetenschappen die wetenschappelijke

waarheid relatief maakt (kijkt naar historische adequaatheid)

(...wetenschap gaat in principe uit/moet uitgaan van soort objectieve waarheid...)32

 wetenschapsfilosofie

WETENSCHAPSFILOSOFISCHE VRAGEN
voorbeeld: slavernijonderzoek van Fogel & Engelman
discussiepunten:
1. natuurwetenschappelijke benadering van geschiedenis geen nut of
zin?
2. natuurwetenschappelijke benadering maakt
geschiedenisonderzoek toetsbaar
3. objectiviteit F&Es onderzoek was een naïef idee
4. onderzoek laat zien dat wetenschap alleen een discussie tussen
experts is
5. …

33
 wetenschapsfilosofie

NORMEN EN WAARDEN

• wel: normen en waarden over hoe wetenschap te bedrijven

• niet: normen en waarden in wetenschappelijke ideeën
 wetenschap is waardevrij

is dat zo?
kan dat wel?

“Wir fühlen, dass selbst, wenn alle möglichen wissenschaftlichen Fragen

beantwortet sind, unsere Lebensprobleme noch gar nicht berührt sind.”
[Wittgenstein: Tractatus, 6.52, vgl. Leezenberg blz. 19]
34
VOLGENDE KEER

• Bestuderen Leezenberg blz. 31-46: §2.1; §2.1A t/m

§2.1C & blz. 46 t/m “Het begrip van de wetenschappelijke
revolutie als een radicale of zelfs unieke omwenteling is van nog
recentere oorsprong.”

• probeer stof zo te bestuderen, zodat je die in college

terug kunt halen

35