ბე რძნე ბის მიგ რაცია საქ ართველო ში

მათ ე დავლ აძე

ბერძნულ -ქართუ ლი უ რთიერთობა თ ავისი ხანგრძლ ივობ ითა და

ინტენსივო ბით სრუ ლიად განსაკუ თრებ ულ მოვლენას წარმოადგ ენს. ის
სამ ათე ულ საუკუნეზ ე მე ტს ით ვლის და მთელ ი ამ დრო ის
გ ანმავლ ობ აში არასდროს შეწყვე ტილა. ჩვენსა და ბერძნებ ს შორის
ო დითგანვე არსებო ბდა საქმიანი და მე გობ რულ ი კავშირი, რაზე ც
მეტყველ ებ ს ბერძნებ ის მიგ რაცია საქართ ველ ოში. ე ს პროცესი
საუ კუ ნე ებ ის მანძილზ ე მიმდინარე ობ და და იმის გამო , რო მ მან დატოვა
ე რთობ მნიშვნე ლო ვანი კვალ ი ჩვე ნს სამშობ ლოზე , ვალ დებ ული ვართ,
შევისწავლო თ, თუ რო გო რ და რატო მ ხდებ ოდა ბერძნებ ის
საქ ართვე ლოში მიგ რირე ბა.

უძვე ლესი წ ყარო , რომელ იც მოგ ვითხრობ ს ქართ ველე ბისა და

ბე რძნე ბის უ რთ იერთობ აზე, არის მით ი არგო ნავტებ ზე. ე საა მთ ელ
ბე რძნუ ლ მით ოლოგ იაში ერთ -ერთ ი უმნიშვნე ლო ვანე სი ამბ ავი. მით ი
თ არიღდე ბა ძვ.წ. XIII საუკუნის მეო რე ნახევრით, რადგან, ამ
ლ აშქ რობ ის მო ნაწილეთ ა დიდი ნაწილ ის შვილ ებს ვხვდებით ტროას
ო მში, რომელ იც, მე ტად სავარაუდოა, რო მ ძვ.წ. XIII- XII საუკუნეებ ის
მიჯ ნაზე დაიწყო. გ ადმო ცე მის თ ანახმად, არგ ონავტე ბის მთავარი
სამიზ ნე გახლდათ ოქ რო ს საწმისი, რო მე ლიც კო ლხე თის სამე ფო ს
ძლე ვამო სილ მე ფე აიე ტს ე კუთ ვნოდა. არგო ნავტებ ის მეთ აუ რს, იასონს
და აიეტის ქალ იშვილს, მედეას, ძლ იე რ შეუ ყვარდათ ერთ მანე თი.
მედეამ უ ღალ ატა მამას, იასო ნს დაე ხმარა ოქ როს საწმისის მოპარვაში და
მას სამშობ ლო შიც კი გაჰყვა.

მით ოლოგ იის გ არდა, ბე რძნუ ლ- ქართულ ი ურთ იერთობ ები და მათ ი
პირვე ლი საგ ულისხმო მიგრაცია საქართველო ში ისტორიუ ლადაც
დამტკიცებ ულ ია. ძვ.წ. VIII საუ კუ ნე ში ბერძნებ მა წამოიწყეს
ფართო მასშტაბიანი საზღვაო ვაჭრობ ა და ახალ ი ქალაქ ების-
კოლო ნიებ ის დაარსე ბა. ამ პროცე სს ისტორიაში დიდი ბე რძნუ ლი
კოლო ნიზაცია ეწოდა. ის ძვ.წ . VI საუკუნეში დასრუ ლდა. ბე რძნუ ლმა
პოლისე ბმა ზღვისპირა კოლო ნიებ ის დაარსე ბა დაიწყეს. ასე თ ქალაქ ებს
დედაქ ალ აქებ ს-მეტრო პო ლიებს უწოდებდნე ნ. კოლ ხეთ ის ტერიტორიაზე
სულ ოთ ხი ახალ შე ნი დაარსდა: ფაზ ისი (თანამე დროვე ფოთ ის
მიდამოე ბი), გიე ნო სი (თ ანამედრო ვე ოჩამჩ ირე, აფხაზეთ ი), დიო სკურია
(თანამე დროვე სოხუმი, აფხაზ ეთი), პიტიუნტი (თანამე დროვე
ბიჭვინთა, აფხაზ ეთი), ოთხივე მათგანისთ ვის მე ტროპოლ ია ქალაქ ი
მილ ეტი იყო. თავდაპირველ ად ზღვაო სნებ ი ხალხთან გაცვლა-
გ ამოცვლ ას აწარმოებ დნენ, მათ შე მო ჰქო ნდათ ყველ აფერი, რაც თავად
უ ხვად ჰქონდათ და გ აჰქო ნდათ ყველ აფერი, რაც საბე რძნე თში
ნაკლე ბად მოიპოვებო და, მოგვიანე ბით კი კოლ ხეთ ში სულ უ ფრო და
უ ფრო მე ტი ბერძე ნი მო დიოდა საცხო ვრებ ლად ისე, რომ ახალშენებ ი
ქალაქე ბადაც კი გადაიქ ცნენ. ბე რძნე ბის ასე თმა მიგ რაციამ
მნიშვნე ლო ვანი კვალი დატო ვა კოლ ხეთზ ე. ამაზე მეტყველ ებ ს
თ ანამედრო ვე არქ ეოლო გიუ რი აღმოჩ ენებ ი ვანის ნაქ ალ აქარზე . აქ
შემორჩენილ ი ტაძარ- სამლ ოცვე ლოს ნაშთ ებ ი, კლდეში ნაკვეთ ი
საკურთხევლებ ი, დიდი რაო დე ნო ბით სამკაულ ი - ოქროს ყელ საბამე ბი,
სამაჯ ურებ ი, დიადე მე ბი და სხვ. ამ ტე რიტო რიაზ ე აღმოჩ ენილ ია
ბე რძნე ბის მრწ ამსით მეღვინე ობ ის, მევენახეობ ის, თრობის,
მოსავლიანობ ისა და ნაყოფიე რე ბის მფარველ ი ღმე რთ ის, დიო ნისე სა და
მის თანმხლ ებ ღვთ აებ ათა არაერთი გამო სახუ ლებ ა. ე ს აღმო ჩენებ ი
ცხადყოფს, რო მ კო ლხე ბი და ბერძნებ ი კარგად იცნობ დნენ ე რთმანეთ ის
კულ ტუ რას და ბე დნიე რად თ ანაცხო ვრობ დნენ.

ბერძნებ ის საქართ ველ ოში მიგრაცია არც დიდი ბე რძნუ ლი

კოლო ნიზაციის შე მდეგ შეწყვე ტილა. ამ პრო ცესს ხელ ი შეუწ ყო ძვ.წ. IV
საუ კუ ნე ში ალექ სანდრე მაკედონელ ის ლაშქ რობე ბმა და ელინიზმის
ე პოქამ, რო მე ლიც ალექ სანდრე ს გარდაცვალე ბიდან (ძვ.წ . 323 წელ ი)
ძვ.წ. 30 წლამდე მიმდინარე ობ და. ისტო რიკო სე ბი ერთ მნიშვნელ ოვნად
მიიჩნევენ, რომ მაკედონელ ი იყო ანტიკური ხანის უდიდესი
მხე დართ მთ ავარი, რო მე ლმაც დასავლ ური კულტურა აღმოსავლუ რს
გ ააცნო. მისი მთ ავარი მიზანი სწო რე დ ბე რძნუ ლი კულ ტუ რის,
რელიგიისა და სწ ავლებ ის გ ავრცელე ბა გახლ დათ. ბე რძნე ბის მსგ ავსად,
ისიც თ ავისი ლაშქრობ ის დრო ს აარსე ბდა ქალაქე ბს, რო მლ ებიც
მოწყობ ით ძალ იან ჰგავდა ბერძნულ პოლ ისებ ს.სწ ორედ მისი
ბატო ნო ბისას ჩამოყალ იბ და ქართ ლის სამე ფო , რომელ შიც მიიჩ ნე ვა, რომ
მაკედონურმა რაზ მებ მა ილაშქ რე ს. ამან, რა თქმა უნდა, გ ამოიწ ვია
ბე რძნე ბის დიდი რაოდენობის საბ რძოლ ველ ად, სავაჭრო დ თუ
საცხო ვრებლ ად ქართლში გადმოსახლე ბა. უდავოა, რო მ ამ პე რიოდმა
კვალი დატოვა ქ ართ ლზე და ხელ ი შეუ წყო ბერძნულ ი კულტურის
გ ავრცელებ ას.

ელინიზმის ეპო ქის დასრულ ებ ისა და რო მის იმპერიის დაარსე ბის

შემდგ ომ რამდენიმე საუკუნის გ ანმავლ ობ აში ბერძნებ ის მსგავსად
მასობ რივი მიგრაცია საქ ართველო ში არ მომხდარა, თუმცა ქართულ -
ბე რძნუ ლი ურთ იე რთობ ები არც შუ ასაუ კუ ნე ებში შეწ ყვეტილ ა. ჩვე ნს
წინაპრებ ს ყოველთ ვის ჰქ ონდათ უ რთიერთ ობა ბ იზანტიასთ ან. ამ
უ რთიერთობებ ის სიავკარგ ე მეტად სადავო საკით ხია, თუ მცა მათ ი
არსებო ბა ე ჭვგარე შეა. ამაზ ე მე ტყვე ლებ ს ტიტულ ატურებ ი, რო მლ ებსაც
ბიზ ანტიის იმპე რატო რი ქართვე ლ მე ფე ებსა და დიდებუ ლებ ს ანიჭებ და,
პოლიტიკუ რი ქორწინებ ები, დამნაშავეთ ა გადასახლე ბებ ი, ე რთობ ლივი
ო მებ ი და ა.შ.

ბიზანტიე ლე ბის შთ ამომავლე ბი არიან პონტო ელ ი ბერძნებ ი,

რომლებ იც ანტიკური დროიდან თურქეთ ის შავიზ ღვისპირა რაიო ნში-
პონტო ში სახლ ობდნე ნ. ჯე რ კიდე ვ 1922 წლამდე პონტო ს
ბე რძნუ ლე ნო ვანი მო სახლ ეობა დაახლ ოებ ით 700 ათ ას კაცს შე ადგე ნდა.
ამავე დრო ს, XIX საუკუნეში, 500 ათ ასი კაცი უკვე გ ადასახლდა
ძირით ადად რუსეთ სა და საქ ართვე ლოში. ასევე აღსანიშნავია, რო მ
XVIII საუკუნის მეო რე ნახევარში მე ფე ე რე კლე II- ის ინიციატივით
მცირე ჯგუ ფი ჩ ამოსახლდა, როცა ჩვე ნში ვერცხლისა და ტყვიის
მოპოვება დაიწყო. 1763 წელს მოწ ვეუ ლი ამ საქმის მცო დნე ბე რძნე ბის
800-მდე ოჯ ახი ახტალის მიდამოე ბში ჩასახლ და, რო მე ლთ ა
შთამო მავლ ებიც სო ფე ლ ოფრე თში ცხოვრობ ენ. უ ფრო მო გვიანე ბით ,
1813 წელს, თუ რქეთ იდან მოსულ ი 120 ოჯახი სოფელ წინწ ყარო ში
დასახლდა. ბე რძნე ბის მნიშვნე ლო ვანი გ ადმო სახლ ებ ა 1830 წელ ს მოხდა.
ამ დრო ს თ რიალეთ ში დასახლ და 7 ათ ასამდე პო ნტოე ლი ბე რძენი,
რომლებ მაც ქართ ველე ბის ნასახლ არზე 18 სო ფე ლი შექმნე ს. 1800 წელს
საქ ართვე ლოში 500 ბერძე ნი ცხოვრობ და. მათ ი რაოდენობ ა XX
საუ კუ ნის ოთხმო ცდაათიან წლებ ამდე იზრდებ ოდა ისე , რო მ 1989 წლ ის
აღწე რით მათი რაო დე ნო ბა 100 ათ ასზე მე ტს უ დრიდა, მე რე კი კლებ ა
დაიწყო.

ბერძნებ ის სამშობ ლო ში დაბ რუ ნე ბის პირველ ი მასო ბრივი ტალ ღა XX

საუ კუ ნის ორმო ციან წლებში მიმდინარე ობ და. ამის დასტურია
მონაცემთა ცვლილ ება 1939 წლისა და 1959 წლის აღწერებ ში, რო მელ თა
თ ანახმად, ბე რძნე ბის რიცხვი 85 ათასიდან 72 ათასამდე შემცირდა. ამის
მიუ ხე დავად, ჩვე ნს მიწაზ ე ბერძნებ ის რაოდენობ ის ზრდა მანამ
გ აგრძე ლდა, სანამ 1992-1993 წლ ებში, აფხაზ ეთის ო მის დრო ს,
საბ ერძნეთ ის მთ ავრო ბამ აფხაზეთ იდან მთელ ი ბერძნულ ი მოსახლეობ ა
არ გაიყვანა. სწო რე დ მათ ი სამშობ ლოში დაბ რუ ნებ ის პირველ ი ტალღის
ამბ ებია აღწ ერილ ი დიდი ქართველი პროზ აიკო სის, პო ეტის,
სცე ნარისტისა და პუბლ იცისტის, ნოდარ დუ მბ აძის მოთ ხრო ბაში
„HELLADOS ”,რო მლ ის მთავარი გმირი სოხუ მში მცხოვრე ბი ბე რძენი
ბიჭი იანგ ულ ია. მის მკე რდზე ამო სვირინგე ბუ ლი სიტყვა „HELLADO S”,
ანუ „ელ ადა“ საბ ერძნეთ ის ძვე ლი სახელწო დებ აა. იანგ ულ ი ამაყად
მიუ თით ებს ამ სიტყვაზ ე და გ ანაცხადე ბს, რომ „სამშობ ლო უ ფრო
ღრმადაა, უფრო შიგ ნით“. ამ ბიჭს მამა იძულ ებით უპირებ ს
საბ ერძნეთ ში წაყვანას, თუმცა იანგუ ლი თ ვლის, რო მ მისი სამშო ბლო
იქ აა, სადაც დაიბ ადა, გ აიზ არდა და შე იძინა ყვე ლაფე რზე ძვირფასი -
მეგო ბრები. ამის გამო იანგუ ლი არ ღალატობ ს სოხუმს, თავის
სამშო ბლ ოს და სწორედ მაშინ, რო დე საც ბე რძნუ ლი გემი პორტს ტო ვე ბს,
ისიც თ ვალ ცრემლიანი ე შვება ზღვაში.

2014 წლ ის აღწე რის მონაცემებ ით , საქართ ველო ში 5500 ბე რძენი

ცხო ვრობს, რაც მოსახლე ობის 0,1 პრო ცენტს შეადგ ენს. მათ ი
რაო დე ნო ბის კვლავინდებ ური ზრდა გამო მდინარეო ბს იქ იდან, რომ 90-
იან წლებში საბე რძნე თში გამგზ ავრებუ ლი ბე რძნე ბის ნაწ ილ ი
საქ ართვე ლოში სწორედ იანგ ულის იდე ით ბრუნდე ბოდა. მათაც
საქ ართვე ლო თავიანთ სამშობ ლო დ მიაჩ ნდათ . ძალ იან ცნობილია
თე თრაწყაროს მუ ნიციპალიტე ტში, დიდ ირაგაში, მცხო ვრებ ი 60 წლის
ახილეს ჩირაჰადისი. მისი სახლის თავზე ფრიალ ებ ს საბე რძნე თის
დრო შა, რომელიც მუდმივად ახსე ნე ბს წ არმო მავლ ობას. ამის
მიუ ხე დავად, იგი უზადო ქართულ ით ამბობ ს: „(მე ვარ ბერძე ნი)
საქ ართვე ლოა ჩე მი სამშობ ლო, ჩე მი სახლ ი ესაა“ და აგრძე ლებ ს სოფლის
დანარჩე ნ 161 მაცხო ვრებ ელთ ან ე რთ ად ცხო ვრებას. 90-იანე ლი სხვა
ბე რძნე ბის მსგ ავსად, ჩირაჰიდისიც გ აემგზ ავრა საბ ერძნეთ ში, თუ მცა
2012 წელს უკან დაბრუნდა, რათ ა აე სრულებ ინა დაღუპულ ი პაპის
სურვილი და ის საქართ ველ ოში დაეკრძალ ა. ჩირიჰადისის თქმით , მისი
ე რთადე რთ ი სუ რვილ იც სწო რე დ ე საა.

ვფიქ რობ , მო ხსენებ აში ცხადად გ ამოჩნდა, თუ რაოდენ საყუ რადღებ ო

ხანგრძლ ივი და ძვირფასი კავშირია ჩ ვენსა და ბერძნებ ს შო რის,
რომელ იც აუ ცილებლ ად საჭირო ებ ს მოფრთ ხილებ ას. მიმაჩნია, რო მ
ამგ ვარი ურთ იე რთობ ის გაგ რძელ ებას გ ანსაკუ თრებ ით ხე ლი უ ნდა
შევუწყოთ ჩვე ნ, ქართველებ მა, რადგანაც საქ ართველო ვალ შია
საბ ერძნეთ თან ჯე რ კიდე ვ იმ დრო იდან, რო დე საც არგო ნავტებ მა
ილაშქრეს აიე ტის სამეფოში, მოიტაცე ს ოქ რო ს საწმისი და მთელ ს
მსო ფლ იო ს გ ააცნეს ყველ აზე დიდი ქალი - მედეა.