Azra 

Erhat(ONK) 

Altıncı  Basım:  Ağustos  1996 

ISBN975-14-0391-X 

Remzi Kitabevi A.Ş. 
Selvili Mescit S. 3 34440 Cağaloglu-lstanbul 
Tlf: 522 7248 - 522 0583, Fax: 522 9055 
 O N S O Z 

MYTHOS VE MYTH0L0G1A 
İlkin  Söz  vardı,  der  Kitap.  Bunu  Platon  duysa,  söz  mü,  hangi  söz,  diye  sorar. 
Çünkü  eski Yunan  dilinde  söz  kavramını vermek için bir değil,  üç  sözcük vardır: 
Biri  "mythos",  öbürü  "epos",  üçüncüsü  "logos".  Mythos söylenen veya duyulan 
sözdür,  masal,  öykü,  efsane  anlamına  gelir.  Ama  mythos'a  pek  güven  olmaz, 
çünkü  insanlar  gördüklerini,  duyduklarını  anlatırken  birçok  yalanlarla  süslerler. 
Bu yüzdendir ki  Herodot  gibi bir tarihçi mythos'a tarih değeri olmayan  güvenil­
mez  söylenti  der,  Platon  gibi  bir  filozof  da  mythos'u  gerçeklerle  ilişkisiz,  uydur­
ma,  boş  ve  gülünç  bir  masal  diye  tanımlar.  Epos  daha  değişik  bir  anlam  taşır: 
Belli  bir  düzen  ve  ölçüye  göre  söylenen,  okunan  sözdür,  epos  insana  tanrı  ar­
mağanıdır,  güzelim  süslü  sözleri  bir  araya  getirerek  büyüler  dinleyicilerini  bir 
ozan.  Ozanın  sözünü  tanımlayan  epos  böylece  şiir,  destan,  ezgi  anlamına  gel­
miş  ve  o  gün  bugün  epik  ve  epope  diye  Batılı  dillerin  hepsinde  yerini  almıştır. 
Mythos'la  epos  arasında  ilkinden  bir  yakınlık  vardır,  mythos  söylenen  sözün, 
anlatılan  öykünün  içeriği  ise,  epos  da  onun  doğal  olarak  aldığı  ölçülü,  süslü  ve 
dengeli  biçimidir.  Epos  ne  kadar  güzelse,  mythos  o  kadar  etkili  olur,  epos'la 
mythos'un  bu  başarılı evlenmesidir ki,  ilkçağdan kalma  efsanelerin ürün vere ve­
re  günümüze  dek yaşamasını ve  mythos  kavramının çağlar ve  uluslararası  bir  ni­
telik  kazanarak  ölmezliğe  kavuşmasını  sağlamıştır. 
Ama bir de  logos vardı.  Onun  sözcüğünü  başta Herakleitos  olmak üzere  lon-
ya  düşünürleri  eski  deyimiyle  "physiologoi",  yani  doğa  bilginleri  yapmıştır.  On­
lara  göre  logos  gerçeğin  insan  sözüyle  dile  gelmesidir.  Logos  bir  yasal  düzeni 
yansıtır,  insanın bedeninde ve ruhunda bir logos bulunduğu gibi,  evrenin ve do­
ğanın  da  logos'u  vardır.  Logos  insanda  düşünce,  doğada  kanundur,  her  yerde 
ve her şeyde vardır,  ortaklaşa ve tanrısaldır.  Logos'u bulmak,  sırlarını göz önüne 
sermek,  insan  sözüyle  dile  getirmek  düşünürün  asıl  ödevidir.  Logos  kavramıyla 
açılan  bu  çığır  dosdoğru  bilime  varmış,  öyle  ki  logos-logia  bugün  herhangi  bir 
araştırma dalında bilgini ve bilimi  dile getirmek için  kullanılan birer ek olmuştur. 
Mythos'la  epos  uyumlu bir bütün  içinde  birleştikleri  halde,  onlarla  logos  ara­
sında  ilkinden ve  gün  geçtikçe  kesinleşen  bir  karşıtlık baş  göstermiştir.  Birbirine 
zıt iki akım almış yürümüştür.  Ege kıyılarında filiz veren destanlar,  övgüler,  ezgi­
lerin  yanında,  gene  tonya'da  doğup  gelişen  bilim kolları:  Fizik  Tiatematik,  yer 
ve  gök bilimi,  tarih ve  coğrafya.  Bilginler mythos'un  uydurduğu epos'un  dile ge­
tirdiği  tanrı  masallarını  hor  görür,  yerdikçe  yerer,  evreni  ve  insanı  anlatmakta 
bu türün  yalancı  ve  zararlı yollara  saptığını  ileri  sürer  dururlar.  Ne  var ki  evren 
tanımını  dile  getirmek  için  bu  bilginlerin  çoğu  da  epos  biçimine,  yani  destana 
özgü heksametron  ölçüsüne başvurmaktan alamazlar kendilerini.  Yalnız Herak­
leitos  düzyazıyla dile getirir düşüncesini. 
 Platon'un tutumu daha da ibret vericidir.  Homeros'u tanrılar üstüne yalanlar 
uydurdu,  topluma  zararlı  efsaneler  düzdü-diye  suçlamakla başımızı  şişiren  bu  fi­
lozof  "Devlet",  ya  da  "Gorgias"  gibi  en  önemli  dialoglannın  sonunda  gerçeğin 
gerçeğini,  tanrılar katındaki hakikati gözümüzün önüne  sermek,  fiziküstü kanıt­
larla  tanımlamak  istedi  mi,  bir  mythos  uydurur.  Ne  yapsın  ki  mythos'tan  ayrı 
düşünemez,  düşüncesi  mythos  kalıbına  kendiliğinden  girer.  Mythos Yunan  dü­
şüncesiyle  özdeştir  denebilir  hem  yalnız  Yunan  mı,  insan  düşüncesi  ve  onun 
ürettiği  dille  özdeş  olsa  gerek  ki,  Homeros'tan  bugüne  dünya  sanatçıları 
mythos'u  kendilerine tükenmez bir esin kaynağı  olarak almışlardır. 
Ama  "mythologia"  sözcüğünde  mythos'la  logos'un,  karşıt  bu  iki  kavramın 
birleştiğini  görmüyor  muyuz?  Mythologia  efsaneler  bilimi  anlamına  gelmez  mi? 
Hem  gelir,  hem  de  gelmez.  Erken  ilkçağda  "mythologein"  diye  bir  fiil  vardır, 
masal anlatmak demektir,  sözlü gelenekle dilden dile aktarılan efsanelerin ozan-
larca sürdürülmesini de  belirtir.  Mythologia kavramı  da aynı anlama gelir.  Hem 
masal  ve  efsanelerin  toplandığı  kitap  için,  hem  de  ilkçağın  sonlarında  "mytho-
graphos",  yani mythos yazarı denilen derleyicilerin yaptığı iş  için kullanılır.  Ama 
mythologia  bugün taşıdığı geniş  ve  kapsayıcı  anlama  gelmemiştir  ilkçağın  hiçbir 
döneminde.  Mythos,  çok  tanrılı  bir  dinin  tanrıları  üstüne  anlatılan  efsane, 
mythologia  da  bu  efsanelerin  bir  araya  geldiği  kitap  olduğuna  göre,  mythologia 
ilkçağın  din  kitabı  olmak  gerek,  oysa  değildir  ve  hiçbir zaman  olmamıştır.  Çün­
kü  bu  efsaneler  İnanç  -  tek tanrılı  dinlerde  söz  konusu  edilen  inanç  - düzeyine 
yükselmemiştir.  Sözlü  ya  da yazılı  yazın  ve  sanat  kollarının  hepsinde  durmadan 
konu edinilip  işlenen ve  işlendikçe  değişen mythos'lar ne  kadar ozan,  yazar,  sa­
natçı varsa, o kadar biçim almış,  bu nedenle hiçbir zaman belli bir dinin tek kita­
bı halinde  toplanamamıştır.  Böyle bir çeşitlilik,  böylesine  öğreti ve yöntem yok­
luğu,  bu  tür  başıboşluk,  özgürlük  ve  özerklik  başka  hiçbir  din  ve  efsanelerinde 
görülmemiştir.  İlkçağ mythos'u layiktir, din adamının değil,  sanatçının uğraşıdır, 
onun anlamı, yön ve biçimi din alanında verilmez, sanat alanında verilir.  Asıl ya­
ratıcısı  da  sözdür ve  söz  ustasıdır.  Mythos,  epos,  giderek  logos bile  birleşmişler­
dir  onun  doğup  gelişmesine.  Gerçekle  ilişkisi  olup  olmadığına  gelince, 
mythos'un  gerçeğini  sözün  dışında  aramak  boşunadır.  Asıl  gerçek  insan  sözü­
nün içinde, özünde, şiirindedir.  Bunu anladığı içindir ki,  ilkçağ insanı sözle birbi­
rinden  renkli,  büyüleyici  ve  inandırıcı  yapıtlar  yaratabilmiş  ve  sözün  bir  kitap 
içinde  donmasını  önleyerek,  çağdan  çağa,  insan  kanı  gibi  sıcak sıcak akmasını, 
böylece  canlılığını  sonsuzluğa  dek aktarmasını  sağlamıştır. 

MYTHOS YARATICILARI 
Herodot der ki, tanrı soylarını sayıp döken, tanrılara adlarını veren, niteliklerini 
tanımlayan  ve  efsanelerini  anlatan,  Homeros'la  Hesiodos'tur.  Yani  çok  tanrılı 
ilkçağ  dininin  yaratıcıları,  peygamberleridir  onlar  demeye  getirir.  Ne  var  ki  bu 
yaratıcılığın  neye  yarayacağını  bilmez,  bilemez  Herodot.  Yunan  mythos'unun 
yazına vurulması,  evet,  Homeros ve Hesiodos'la başlar,  ama orada kalmaz, Ho­
meros'la Hesiodos'un yarattıkları tanrı  soylarına ve  efsanelerine - ki bu konuda 
ilk  iki  yaratıcının  bile  söyledikleri  birbirini  tutmaz  -  ekler,  katkılar  yapılır,  yazın 
türleri  çoğaldıkça  mythoslar  da  yeni  anlatımlar ve  yorumlarla  zenginleşir.  Des­
tan  çağını  îonya'da  da,  Yunanistan'da  da  "melos"  denilen  lirik  şiir türleri  izler, 
çalgı  eşliğiyle  Irk  klflnln,  ya  da  bir  koronun  söylediği  bu  ezgilerde  de  mythos 
önemli bir yer hıl<ır,  "hymnos"  denilen övgülerde başlıca konudur.  Hele traged­
ya  ile  mythos  yeniden  doğar,  tragedya yazarlarının  elinde  bir  daha  yitiremeye-
cegi bir  öz  ve  anlamla  yüklenir:  İnsanlık  dramının  aynası,  simgesi  oluverir.  Ko­
nusunu gerçek olaylardan  alan bir  iki  tragedya  dışında - ki bunlar da büyük tep­
kiyle  karşılanmış ve tutunamamıştır - tragedyanın tek  kaynağı mythos'tur.  Des­
tandan  tragedyaya  tür  ve  görüş  ayrılığının  gerektirdiği  büyük  bir  farklılık  vardır. 
Destanda  başrolü  oynayan  tanrılar  arka  plana  itilir,  yeni  tanrılar,  yeni  kahra­
manlar  ön  plana  alınıp  tragedya  yazarının  seyircilerine  yaşatmak  istediği  dra­
mın  gereklerine  göre aydınlanır.  Dram  insan  dramıdır ama İpleri gene de tanrı­
ların  elindedir,  onları  destanda  olduğu  gibi  bir  dağın  tepesinden  savaşı  yönetir 
ya  da  bir  insanın  ölüm  kalımını  tartıya  vurur  görmeyiz,  amaç  ve  eylemleri  saklı 
kalır,  anlaşılmadığı oranda da korkuçtur;  tragedya tanrıları,  bilerek ya da bilme­
yerek  işlediği  bir suç  için  insanı  yıkıma  götüren  amansız yazgıyı,  lanete  uğramış 
bütün bir  soyun  zincirleme  suç ve cezasını simgeler. 
Tragedyanın  bu  açıdan  aydınlattığı  mythos  böylece  alabildiğine  zenginleşir, 
ama  iş  bununla  da  bitmez:  Bin  bir  kent  devletine  ayrılmış  olan  Yunanistan'ın 
her  bölgesi  yerli  mythos'unu  yaratmak  ve  yaşatmak  hevesindedir.  Koruyucu 
olarak  seçtiği  bir  tanrı üstüne  kendi  bölgesiyle  İlgili  efsaneler uydurmakta  ya  da 
olan  efsaneleri  kendi  din  ve  devlet  politikasına  göre  yorumlayıp  değiştirmekte­
dir.  Efsane  çemberleri  böylece  genişledikçe  genişler:  Troya  savaşı  çemberine 
Atina,  Thebai,  Korinthos  çemberleri  katılır,  Odysseus'un  serüvenleri  destanına 
Argonaut'lar destanı eklenir,  Dor ırklı boylar lon mythos'unun kişileriyle boy  öl­
çüşecek bir  destan  kahramanı  yaratıp  bütün  efsanelerini  Herakles  diye  bir  yarı 
tanrının çevresinde toplarlar.  Mythos böylece  İçinden çıkılmaz girift ve karmaşık 
bir  toplam  oluverir.  Bu  çokluğu  aydınlığa  kavuşturmak  için  gerçekten  bir 
mythos bilimine  gerek vardır:  O  sırada,  yani Yunan'ın  klasik denilen  parlak çağı 
sona  erip  de  yaratıcılığı  azaldığı,  sanat  gücünün  tükenmeye  yüz  tuttuğu  Helle-
nistik denilen  dönemde  efsaneleri toplama ve  derleme  işine  girişilir.  İskenderiye 
ve  Bergama  kitaplıklarının  kurulup  çalışmaya  açıldığı  elyazmalarının  alabildiğine 
çoğaltılıp  eleştirildiği  dönemdir.  Bu  dönemde türeyen  mythos yazarları  bir yan­
dan  başta  Homeros  olmak üzere  büyük yazın yapıtlarını şerhler,  notlar ve  açık­
lamalarla  kopya  etmeye,  bir yandan  da  efsaneler  toplayıp  kitaplar  yazmaya  ko­
yulurlar.  Bunların efsane derlemeleri bizim için önemli bir kaynaktır.  Roma im­
paratorluğu  döneminde  de  efsane  düzme  süreci  canlıdır.  Roma,  Yunan 
mythos'undan  esinlenerek  kendi  din  ve  mitolojisini  kurmak  hevesine  kapılır. 
Yunan  tanrılarını  kendi  yerli tanrılarıyla  bir  tutarak  adlarını  değiştirir,  efsanele­
rin  kimini  benimser,  kimini  atar,  kimini yerli  efsaneleriyle  karşıtım.  Ta  ilkçağın 
sonuna  kadar  bu  böyle  gider.  Yunan-Roma  mitolojisi  dediğimiz  bütün  bu  kay­
naklardan ve daha  sayamadığımız başkalarından alınmış,  toplanmış,  özetlenmiş 
efsane,  masal ve  öykülerin toplamıdır. 

AKDENİZ MİTOLOJİSİ 
Şimdi  sorarım  size:  Mitoloji  diye  bir  kitap  yazmaya  girişince  bu  bin  bir  kaynak 
arasından  hangisini seçip de anlatsın çağdaş bir yazar? Kaldı ki mitoloji deyince 
başta  Yunan-Roma mitolojisi  diye  bir kavram  akla  gelir.  Bu  anlayış  da  hatalıdır. 
Aslında  bir  Akdeniz  çevresi  efsaneler  topluluğu  vardır,  onu  Yunanistan  ve  Ro­
ma'ya  mal etmemiz,  bu efsanelerin Yunanistan ve  Roma uyruklu yazarların  ka­
lemiyle Yunanca ve Latince  olarak yazılmış  olmasından  ileri gelir.  Oysa bu efsa­
nelerin çıkış yeri ne Yunanistandır, ne de İtalya, Anadolu'dur, Girit'tir, Mezopo­
tamya'dır,  Fenike,  Mısır'dır, ya da bütün bu yerlerdeki sözlü geleneklerin karışı­
mından  ortaya  çıkmış bir bütündür.  Yunanlı ya  da  Romalı  kaynak  yazarlar  an­
lattıkları  efsanenin  asıl  kaynağını  araştırmazlar,  onu  bilseler  bile  kimi  zaman  si­
yasal  amaçlar  güderek  saklarlar,  bile  bile  değiştirirler.  Hem  ozanlar  ve  yazarlar 
özgür müdürler? Kimin için yazdıkları, kime hizmet ettikleri belli olur.  En büyük 
iki destan  yazarı buna  örnektir:  Homeros  lonya'lıdır,  gönlü  Troya'dan  yanadır, 
ama  efendileri Troya  savaşını  kazanmış,  Anadolu'nun  kilit noktası  olan  Darda-
nos  kalesini  yıkmış  Akhalardır,  onları  kahraman  göstermek  zorundadır,  oysa 
asıl  insan-kahraman  Hektor'dur  Ilyada'da.  Vergilius  ise  Augustus  çağının  kültür 
politikasına hizmet  etmekle  görevlidir,  Roma'ya bir kahramanlık  geçmişi  yarat­
mak amacıyla yazar Aeneis  destanını ve  Homeros'un tam tersine  asıl gücü  kuv­
veti  Troyalılarda  göstermeye  çalışır.  Bu  açı  ve  erek farkları mythos  anlatımında 
da  farklılıklara  yol  açar. 
İkinci  bir  güçlük  mythos  anlayışında  gün  geçtikçe  artan  değişik  görüşlerdir. 
Son yıllara dek "Yunan mucizesi"  diye bir balon uçup dururdu.  Batı dünyası in­
san  değerlerinin  dile  geldiği  ve  büyük  sanat  yapıtlarıyla  ölümsüzlük  kazandığı 
tek kaynağın Yunan-Roma uygarlığı ve kültürü olduğuna inanırdı.  Bu dar görüş­
lü  açıdan bakılınca Yunan  mucizesini yaratan  asıl kaynak ve  etkenlerin  ne  oldu­
ğu  araştırılmaz,  görmezlikten  gelinir,  bu  inancı  sarsacak  bir  bulut  ortaya  çıktı 
mı,  bile  bile  ve  bilimselliğe  aykırı  bir  tek yönlülükle  tartışmaya,  giderek  kavgaya 
girişilirdi.  Troya'nın  Çanakkale  yöresinde  olmadığını,  Schliemann-Dörpfeld-
Blegen üçlüsünün  gün ışığına çıkardıkları koca uygarlık merkezinin Homeros'un 
llyada'sıyla  bir  ilişkisi  bulunmadığını  ileri  sürmekte  direnen  sözüm  ona  bilginler 
bugün  bile  ortalıkta  dolaşır  ve  kör  görüşlerini  kitaplara  aktarmak  yolunu  bulur­
lar.  Arkeolojinin  son buluşları tarihle  ilgili bilim kollarını göz kamaştırıcı  bir  ışıkla 
aydınlatmaktadır ama Anadolu  arkeolojisi daha yenidir, Hititlere  ancak son  on, 
on beş yıl  içinde yazılmış  kitaplarda  yer verilir,  yüzyılımızın  başlangıcında  yayım­
lanmış  bir  mitoljide  bakarsınız  ki  Ana  Tanrıça  Kybele'ye  ancak  yarım  sütunluk 
bir  yer  ayrılmıştır.  Apollon  ya  da  Artemis'i  Türkiye'nin  Ege  bölgesinde  toprak­
tan  çıkarılan  anıtların  ışığında  yorumlamak,  değerlendirmek  daha  hiçbir  derli 
toplu  mitoloji  kitabına  erek ve  görev olmamıştır.  Kısacası ilkçağın yazılı kaynak­
larıyla günümüzün buluşlarını bir araya  getirerek çok yönlü bir görüşle toplama­
ya daha  pek az bilgin girişmektedir.  Bu yolda Halikarnas Balıkçısı çığır açıcı,  yol 
göstericidir,  yani Yunan'ı,  Türk'ü  olmayan,  uluslararası tek bilimsel  gerçeği ara­
maya  koyulan  gerçek bir  bilgindir.  Onun  açtığı yoldan  gitmekle  birlikte  eski  ya­
zın  kaynaklarına  da  hakkını vermek  "Mitoloji Sözlüğü"  adıyla  okuyucuya  sundu­
ğumuz  bu  kitabın  tek  amacıdır.  Hemen  söyleyelim  ki  bu  kitap  bir  denemedir, 
eksiklerini,  yetersizliklerini  bile  bile yayımlamaya giriştiğimiz bir deneme. 
Yukarda  sözünü  ettiğimiz  sorunları bir dereceye  kadar çözümleyebilmek  için 
bu  "Mitoloji Sözlügü"nü  hem bir sözlük,  hem de  bir antoloji  olarak düzenlemek 
yolunu  seçtik.  Efsanelik  kişilerden  kim  söz  ediyorsa  Homeros  mu,  Hesiodos 
mu,  tragedya yazarları mı,  onların anlatımını elden geldiği kadar kendi metinle­
rinden vermeyi denedik.  Burada Türkiye'de  Türkçe  olarak bulunan  kaynakların 

H 
çokluğu  bizi sevindirdi  Tercüme  Bürosunun açtığı çığır ve  Milli  Egitim Bakanlığı 
nın  yayımladığı  İlk  klasikleri  çevirilerinden  bu  yana  çok  çalışılmış  ve;  Yunan-
Latin  yazınının  ana  yapıtları  bugün  okunur  bir  dille  kazandırılmış  bulunmakta­
dır.  Daha öteye  gidilmiş,  mitolojik öyküler ve  kişiler Batı yazınına  olduğu gibi  bi­
zim de  şiirimize konu olmuştur.  Bizden önce Türkçe  mitolojiler de yayımlanmış­
tır.  Elimize  geçenleri  çalışmamıza  ortak  ettik.  Bu  çapta  bir  mitoloji  sözlüğü  bir 
tek  kişinin  yapacağı  iş  değildi.  Batı  kaynaklı  bir  tek  mitoloji  kitabını  çevirmek-
tense,  kendi  olanaklarımızla,  kendi yazılı  kaynaklarımızdan  faydalanarak  özgün 
bir deneme yapmayı  yeg  gördük.  Hangi kaynaklardan nasıl faydalandığımızı,  bu 
kitabı nasıl hazırlayıp  hangi yöntemlere  göre  dizdiğimizi kitabın sonuna eklediği­
miz Sonsöz'de belirtmekteyiz.  Okuyucu bu bölümde,  sözlüğü nasıl kullanacağını 
da  bulabilecektir. 
Sözün  kısası  ben  burada  tek  başıma  değil,  yapıtları  ve  çalışmaları  elime  ge­
çen birçok yazarlarla  birlikte  ortaya  çıkmak  istedim.  Bu  kaynakları  bulmada  ve 
değerlendirmede  ister  istemez  kişisel  eğilimlerime  göre  bir  seçme  yaptım.  Oku­
yucu bunu  bana bağışlasın ve  eleştirilerini,  yergilerini,  önerilerini benden esirge­
mesin.  Çabamın tek ödülü bu olabilir. 
Borcum büyüktür:  En başta hocam Prof. Dr. Georg Rohde'yi anmak isterim. 
Mythos ve  mythologia'nm  ne olduğunu,  böyle bir çalışmanın  bilimsel  yollardan 
nasıl  sürdürüleceğini  de  göstermiştir.  Bu  kitaptaki  "Kybele"  maddesini  onun 
1937'deki  Türk  Tarih  Kongresinde  verdiği  tebliğe  borçluyum.  Ama  asıl  esin 
kaynağım  sevgili  ustam  ve  dostum  Halikarnas  Balıkçısı'dır.  Yurdumuzun  eşsiz 
değerlerine  saygıyı  ve  sevgiyi  o  aşıladı  bana.  Çok  borçlu  olduğum  bir  kişi  de, 
birlikte  çevirdiğimiz  llyada  ve  Odysseia'yı  güzelim  şiir  diliyle  Türkçeye  kazandı­
ran arkadaşım A.  Kadir'dir.  Bu kitap Homeros'la doludur,  nasıl olmasın ki Batı 
uygarlığının  ilk  ve  en  büyük  ozanı  yurttaşımız  Homeros  burcu  burucu  Anadolu 
kokar. 

Azra  Erhat 
İstanbul,  1972 
 gonaut'lar  seferine  katılmış.  Kyklop'ları  öl­
A  dürdü diye  bir yıl Olympos'tan  sürülen  Apol-
lon'u  sığırtmaç  olarak  kullanmış  (Apotlon, 
Kyklop'lar).  Pelias'ın kızı Alkestis'e gönül ve­
Abas.  (1)  İlyada'da  adı  geçen  Abant'lar  bo­ ren  Admetos  onu  elde  etmek için  arabasına 
yuna adını veren  kahraman.  Poseidon ile  su  bir  aslan;  bir  de  yaban  domuzu  koşmak  zo­
perisi Arethusa'nun oğlu.  runda  kalınca  Apollon  tanrı  ona  yardım  et­
(2)  Aigyptos  oğullan  amcaları  Danaos'un  miş ve Admetos Alkestis'i almış,  ne var ki dü­
kızlarıyla  zorla  evlenince,  gerdeğe  girdikleri  ğün  günü Artemis'e  kurban  kesmeyi  unuttu­
gece  kanları  tarafından  öldürülürler.  Yalnız  ğu  için,  tanrıça  gerdeğini  yılanlarla  doldur­
Hypermestra  kocası  Lynkeus'u  esirger,  ikisi­ muş.  Apollon  Admetos'u  bu  beladan  kurtar­
nin birleşmesinden Abas  adlı bir  erkek çocuk  mış, bununla da kalmayıp Admetos'un kade­
doğar (Tab.  10). Abas Argos'ta kral olur,  ev­ rini  de  değiştirmeyi  başarmış:  Kader  Adme­
lenerek Akrisios'la Proitos'u meydana getirir.  tos'un  ölümü  için  saptadığı  gün  Pherai  kralı 
Akrisios'tan  Danae,  Danae'den  Perseus  do­ yerine  ölecek başka birini bulursa ertelemeye 
ğar.  razı olmuş. Ama o gün gelince Admetos yeri­
ni  alacak  kimseyi  bulamamış:  Ne  anası,  ne 
Acca  Larentia.  (1)  Roma'nın  kuruluş  efsa- babası, ne uşağı, kimse ölmek istememiş, yal­
nesi'nde sözü geçen çoban Faustulus'un karı­ nız  genç  karısı  Alkestis  kendisini  feda  etmiş. 
sı.  Kocasının dağda bulduğu Romulus ve  Re- Alkestis  Hades'e  indikten  sonra  Herakles ta­
mus bebeklerini benimser ve kendi on iki ço­ rafından kurtarılır (Herakles). Deli Dumrul ef­
cuğuyla birlikte büyütür (Romulus).  sanesine  de  konu  olan  bu  motifi  Euripides 
(2) Roma'nın kuruluş dönemlerinde güzelli­ "Alkestis"  adlı  tragedyasında  işlemiştir  (Al­
ğiyle ün salmış bir kız.  Bir bayram günü Her­ kestis). 
cules  tapınağında  tanrı  ile  tapınak  bekçisi 
bahse  girişirler,  zar  oyununda  kim  kazana-'  Adonis.  Köken  ve  kaynakları  güney  Akde­
caksa "ötekine bir ziyafet çekecek ve bu güzel  niz  çevresine  uzanan  tipik  bir  Anadolu  efsa­
kızla  yatmasını  sağlayacaktır.  Oyunu  Hercu­ nesi.  Kybele-Attis  mythos'unun bir başka an­
les  kazanır  ve  Acca  ile  sevişir.  Kız  sonraları  latımını  veren  Adonis  efsanesi  bir  toprak-be-
zengin  bir  Etrüsk'le  evlenir  ve  yaşlı  kocası  reket öyküsüdür.  Birçok şiir ve masal yazarla­
ölünce bütün varlığını Roma halkına bağışlar.  rının  özene  bezene  işledikleri  bu  öykü  şöyle 
özetlenebilir: 
Admete.  Bir  Samos  (Sisam)  efsanesine  gö­
Suriye  kralı Theias,  ya da Kıbrıs  kralı Kiny-
re,  Perseus  soyundan  olan  Admete  Argos'ta 
ras'ın  Myrrha  ya  da  Smyma  adında  bir  kızı 
tanrıça  Hera  tapınağının  rahibesiymiş.  Elli 
varmış,  tanrıça  Aphrodite'in  lanetine  uğra­
sekiz  yıl  bu  tapınağa  hizmet  ettikten  sonra, 
yan  bu  kız  babasına  tutulmuş,  onunla  seviş­
babası  Eurystheus  ölünce  Argos'tan  kaçmak 
mek  istemiş.  Dadısının  kurduğu  bir  düzenle 
zorunda kalmış.  Tanrıçanın  heykelini yanına 
babasının  yatağına  girmiş  ve  on  iki  gece 
alarak Sisam adasına sığınmış.  Bir süre sonra 
onunla  sevişmiş,  son  gecesi  de  gebe  kalmış. 
Argos'luların parayla tuttukları korsanlar He­
O  gece  babası,  yanında  yatan  kadının  kendi 
ra  heykelini  kaçırmaya kalkışmışlar,  ama ge­
kızı  olduğunu  anlamış ve  bu korkunç  günahı 
miye  bindirilen heykel yelkenlerin açılmasına 
temizlemek için,  kılıcıyla kızının üstüne yürü­
engel olmuş,  tanrıça böylelikle  Samos'ta kal­
yüp  onu  öldürmek  istemiş.  Ama  tanrılar 
mak istediğini belli etmiş. Samos Hera'sı diye 
Myrrha'ya acımışlar ve onu babasının elinden 
anılan ünlü bir heykel İlkçağ arkaik sanatının 
kurtarmak  için  bir  mersin  ağacına  çevirmiş­
en  önemli  yapıtlanndan  sayılır.  Sisamlılar 
ler.  On  ay  kadar  sonra ağacın  kabuğu  çatla­
Hera  ve  Admete  adına  yılda  bir  bayram  ya­
mış,  gövdesinden dünya güzeli bir bebek çık­
parlardı. 
mış.  Çocuğun  güzelliğine  vurulan  Aphrodite 
Admetos.  Pherai  (bugün  Elestino)  şehrinin  onu büyütsün diye yeraltı tanrıçası Persepho-
kralı.  Delikanlı  olarak  Kalydon  avına  ve  Ar- ne'ye  vermiş.  Ama  Persephone  de  çocuğa 

I I 
tutulmuş,  onu Aphrodite'ye bir daha geri ver­ Argos'a  sığınırlar.  Adrastos  kızlarından  birini 
meye  yaraşmamış.  Tanrıçalar  arasında  ko­ Polyneikes'e,  öbürü  Deipyle'yi  de  Tydeus'a 
pan  kavgaya  yargıçlık  eden  Zeus,  Adonis'in  verir ve  Polyneikes'le  birlikte  Thebai'ye  karşı 
yılın dört ayını Persephone'nin, dört ayını da  Yediler  seferine  önayak  olur.  Falcı  ve  bilici 
Aphrodite'nin yanında geçireceğine,  geri ka­ olan  Amphiaraos  bu  savaşta  bütün  önderle­
lan zamanda da istediği yerde yaşayabileceği­ rin  öleceğini,  bir  Adrastos'un  sağ  kalacağını 
ne  karar  vermiş.  Adonis  sekiz  ay  Aphrodi­ öngörmüştü.  Gerçekten  de  öyle  olur,  büyük 
te'nin  yanında  kalmayı  seçince,  tanrıçanın  yenilgiden  sonra,  Adrastos  ölümsüz  atına  bi­
güzel  delikanlıya  olan  aşkını  kıskanan  öbür  nerek Argos'a kaçar.  Sonra,  ölen önderlerin 
tanrılar  (Ares ya  da  Artemis)  Adonis'in  üstü­ oğullarıyla  Thebai'ye  karşı  Epikon'lar  seferi­
ne  bir  yaban  domuzu  salmışlar,  kasığından  ne katılır ve bu kez zaferi kazanır,  ama savaş­
yaralanan Adonis'de kanaya kanaya can ver­ ta  yitirdiği  ogulunun  yasına  dayanamayıp 
miş.  Toprağı  sulayan  kanından  Manisa  lalesi  ölür. 
denilen  bahar  çiçekleri  bitmiş,  öte  yandan 
sevgilisinin  yardımına  koşan  Aphrodite'nin  Aedon.  (Yun.  Bülbül).  (1)  İlkçağ  yazarlarını 
ayağına  diken  batmış,  sıyrığından  akan  bir  çok  etkileyen  bu  efsaneye  ilkin  Homeros'ta 
damla  kan  tanrıçanın  çiçeği  olan  beyaz  gülü  rastlanır.  Odysseia'da  (XIX,  518)  anlatıldığı­
kırmızıya boyamış.  na göre, Aedon Pandareos'un kızı ve Thebai-
li  Zethos'un  karışıdır.  Zethos'un  kardeşi 
Kışın  yeraltında  saklanan,  baharla  birlikte 
Amphion Niobe ile evlenip çok çocuğu oldu­
yeryüzüne  dönen  ve  aşk  cümbüşü  içinde  fış-
ğu  halde,  Aedon'la  Zethos'un  yalnız  bir  ço­
kırıp  gelişen  bitkisel  varlığı  simgeleyen  Ado-
cukları olur:  Itylos.  Aedon eltisini  kıskanır ve 
nis'e  Suriye'de  özellikle  kadınlar  tapınırlardi: 
bir  gece  en  büyük  oğlunu  uykusunda  öldür­
Yılda  bir  bahar  bayramları  yaparlar,  saksıla­
meye kalkışır, ne var ki yanılır, karanlıkta Ni-
ra,  sepetlere tohum dikerler,  onları  sıcak su­
obe'nin  oğlunu  değil  de  kendi  çocuğunu  öl­
larla  sularlardı,  böylece  hızla büyüyen  bu  bit­
dürür. Tanrılar Aedon'a acıyıp onu bir bülbü­
kiler  kısa  zamanda  solup  ölürlerdi.  Adonis 
le dönüştürürler. 
bahçeleri  denilen bu çiçeklerin karşısında  ka­
dınlar  yas  tutar  ve  "O  ton  Odonin"  (Vah  (2) Miletos efsanesi şöyledir: Aedon  Milet'li 
Adonis!) çığlıklarıyle dövünürlerdi.  Pandareos'un kızı ve Polytekhnos adlı sanat­
Adonis  efsanesi  Sümer  ve  Hitit  kaynakla­ çının  karışıdır.  Kocasıyla  birlikte  Kolophon' 
rından  gelmedir.  Adonis  İbranîce  "efendi"  da mutlu günler yaşarlar, İtys adında bir oğul­
anlamına  gelen  Tammuz  (Türkçe  Temmuz)  ları  olur.  Ama  mutlulukları  başlarına  vurur, 
adının  yunancalaştırılmış  karşılığıdır.  Tam- gurura  kapılırlar-.  Zeus  ile  Hera'dan  daha 
muz-Adonis  efsanesiyle  Hitit  bereket  tanrısı  mutlu bir  çift olmakla  övündükleri için,  Hera 
Telepinu  efsanesi  arasında  ilişki  ve  benzerlik  ceza olarak kavga tanrıçası Eris'i  sokar  arala­
göze çarpmaktadır (Kinyas).  rına.  Karı  koca  birbirleriyle yarışmaya girişir­
ler, Polytekhnos araba yapmakta, Aedon ku­
Adrastos.  Talos'un  oğlu,  Argos  kralı  (Tab.  maş  dokumakta.  Kim  daha  çabuk  bitirecek-
23).  Efsanesi  Thebai'ye  karşı  Yediler  seferiy­ se,  öbürüne  bir  hizmetçi  bulup  getirecektir. 
le ilgilidir.  Bir aile  kavgası yüzünden yurdunu  Yarışmayı  Aedon  kazanır,  kocası  da  gider 
bırakıp,  dedesi  Sikyon  kralı  Polybos'un  yanı­ Efes'ten  onun  kız  kardeşi  Khelidon'u  (Yun. 
na sığınmak zorunda  kalır.  Bir  süre  sonra da  Kırlangıç) alır, yolda onu kirletir, saçlarını ke­
onun  vârisi  olarak tahta  çıkar,  ama  babasını  sip  köle  kılığına  sokar  ve  kız  kardeşine  kim 
öldüren  Amphiarâos'la  görünüşte  banşarak,  olduğunu bildirirse, onu öldüreceğini söyleye­
kız  kardeşi  Eriphyle'yi  ona  verir  ve  Argos  rek  Aedon'a  verir.  Aedon  kız  kardeşinin  bir 
krallığına döner (Amphiaraos, Eriphylej.  gün  çeşme  başında  dert  yandığını  duyunca, 
Bu  arada  Oidipus  oğullarından  Eteokles,  onu tanır.  İki kız kardeş  öç almaya  karar ve­
kardeşi  Polyneikes'i Thebai'den  sürünce,  bir  rirler,  İtys'i  öldürüp pişirirler ve babasına ye-
yandan  Polyneikes,  öte yandan da adam öl­ dirirler.  Polytekhnos işin farkına varınca çılgı­
dürdüğü  için  Kalydon'dan  sürülen  Tydeus,  na döner, iki kız kardeşi öldürmek ister. Zeus 
araya girer ve birini bülbül, öbürünü  kırlangıç  hazine  odasını,  bir  taşını  yerinden  oynatıp 
haline sokar.  kolayca  çıkarabilecekleri  biçimde  yapmışlar 
(3) Atina efsanesi: Tragedya yazarlarının ve  Geceleri  buraya  girer,  hazineden  bir  şeyler 
özellikle  Sophokles'in  yitik  "Tereus"  traged  araklarlarmış.  Varlığının  gün  geçtikçe  eksildi­
yasında anlatıldığı gibi,  Prokne ile  Philomela  ğini  gören  kral  Girit'ten  ünlü  mimar  Daida-
Atina  kralı  Pandion'un  kızlarıdır.  Prokne  los'u çağırmış.  Bir tuzak kurmuşlar ve iki hır­
Trakya kralı  Tereus'la  evlenir  ve  İtys  adlı  bir  sızı  tam  yakalayacakken,  Trophonios  Aga-
oğulları  olur.  Ama  Tereus  Philomela  ile  de  medes'in  kafasını keserek kaçmış. 
sevişir  ve  olup biteni  kız  kardeşine  anlatma­ Başka  bir  anlatıma  göre,  Agamedes  ile 
sın diye dilini koparır. İki kız kardeş İtys'i ke­ Trophonios Delphoi tapınağını bitirince, tan­
sip  babasına  yedirmekle  öç  alırlar.  Tanrılar  rıdan  ücretlerini  istemişler,  Apollon  da  altı 
Prokne'yi bülbül,  Philomela'yı kırlangıç (baş­ gün  yiyip  içip  eğlenmelerini,  yedinci  günü 
ka bir  anlatıma göre  adı güzel sesli anlamına  emeklerinin  karşılığını  alacaklarını  bildirmiş. 
gelen  Philomela  bülbül  olur),  Tereus'u  da  Öyle  olmuş,  yedinci  gece  uykuya  dalınca  iki 
hüthüt  kuşuna  dönüştürürler.  Aristophanes  mimar bir daha uyanmamışlar. Tann onlara 
"Kuşlar"  komedyasında bu dramı Hüthüt'ün  en büyük ödül diye tatlı bir ölüm bağışlamış. 
ağzından şöyle anlatır: 
Agamemnon.  Agamemnon  Yunan  myt-
yan garip bülbülüm, uyan,  hos'unda  tektir,  eşsiz  bir  tiptir,  yalnız  İlya-
Çöz tanrısal dilini,  da'da değil,  efsaneler  boyunca onun  simgele­
Dök yüreğindeki acılan,  diği kavramı  onun kadar  etkin ve belirgin ni­
Anlat  o  kutsal  ağıtlarınla  teliklerle  canlandıran  başka  bir  kişi  yoktur. 
Oğlumuz ffys'in başına gelenleri.  Agamemnon  kraldır,  krallar  kralıdır,  her biri 
Kızıl boynundan  su gibi aksın 
Oğlumuzun adını  inleyen sesin, 
bir  bölgenin  yönetimini  elinde  tutan  birçok 
Sık fundalıklardan göklere yükselsin,  derebeylerinin başında,  onları ordularıyla bir­
Apollon, altın saçlı tanrı  likte yöneten  başkomutandır.  Buyruğuna tek 
Duyup bu acı yankıları,  sınır,  bölgesel  kralların  toplantısında  çizilir, 
Alsın  fildişi  çalgısını,  bu  kurultayda  da  başlıca  kural  danışmadır. 
Karşılık versin sana,  Yunan  mythos'u  tanrılar  tanrısı  Zeus'un  üs­
Tanrı koroları kursun yukarda,  tünde, ondan üstün bir güç bulunduğunu gös­
Ve ölümsüz dudaklarından çıkan ezgiler  terdiği gibi,  krallar kralı Agamemnon'un kişi­
Karışsın sesine mutlu yüceliklerde.  liğinde de krallığın hem erdemlerim,  hem de 
Aello.  Harpya'lardan biri.  Adı  Kasırga  anla­ eksik  ve  zayıf  yönlerini  önümüze  serer.  Bu 
mına gelir (Harpyalar).  bakımdan  destana  olduu  kadar,  tragedyaya 
da esin konusu olmuştur Agamemnon. 
Aerope.  Girit  kralı  Katreus'un  kızı  (Tab. 
15).  Girit'ten  sürülüp  Argos'a  gelir  ve  ilkin  İlyada'nın üçüncü bölümünde Helene surla­
Pleisthenes ile evlenir,  sonra Atreus'un karısı  rın üstüne  dizilmiş,  savaş alanına bakan Tro-
olur.  Aerope,  Agamemnon  ve  Menelaos'un  yalı  ihtiyarlara  en  başta  eski  eniştesi  Aga-
anaları  olarak  gösterilir.  Atreus'la  Thyestes  memnon'u  "hem  iyi  bir  kral,  hem  güçlü  bir 
arasındaki kardeş kavgasında ölür (Atreus).  savaşçı"  olarak tanıtır.  Agamemnon'un  kral­
lık yetkisi Zeus'tan gelmiştir.  Homeros onun 
Agamedes.  Agamedes  üvey  oğlu Trophoni- asasının,  kral değneğinin tarihçesini çizerken 
os'la birlikte Yunanistan'ın  en ünlü mimarla- (İl. 11,  100 vd.),  soyunu Pelops'a kadar götü­
rındanmış.  Delphoi  ve  Thebai  şehirlerinde  rür,  başka  bir  efsane  koluna  göre  Agamem-
yaptıkları  anıtlar  parmakla  gösterilirmiş:  non'un ilk atası Tantalos'tu. (Tab.  14 ve 15). 
Delphoi'de  Apollon,  Arkadya'da  Poseidon  İlyada'da  Pelops  oğullarının  kan  davasından 
tapınakları  ve  Thebai'de  Alkmene'nin  yatak  söz edilmez, krallık normal yoldan Pelops'tan 
odası ellerinden çıkmış.  Boiotia kralı da onla­ Atreus'a,  Atreus'tan  Thyestes'e  ve  ondan 
ra hazinesini saklamak için sağlam bir yapı ıs­ Agamemnon'a  aktarılır;  Atreus  ile  Thyestes 
marlamış.  Para  hırsına kapılan  iki mimar da  arasındaki  kardeş  düşmanlığı  ve  onun  sonu 

I  ! 
cunda  İşlenen  korkunç  suçlar  daha  çok  tra­ ması  (Thersitesj.  Bu  eleştiri  yalnız  kralı  degil, 
gedyaya  konu  olmuştur  (Atreus).  Ama destan  feodal Akha  düzeninin  tümünü  kapsamakta­
Agamemnon'u bir  krala  özgü bütün  nitelikle­ dır (İl.  II,  225 vd.). 
riyle  canlandırır.  Bu  kral  portresi  üstünde 
Gene  mi  bir fisteğin var,  Atreus  oğlu? 
durmaya değer.  Barakaların  tunçla,  kadınla  dolu. 
tlyada'nın konusu, Agamemnori ile Akhille- Bir  şehri  alır almaz  biz  Akha 'lar 
ııs  arasındaki  kavga  Agamemnon  yüzünden  onları  sana  verdiydik  ilk  peşin. 
kopar.  Ve  bu  kavgada  krallar  kralının  tutu­ Bir  de  altın  mı  istiyor  canın  şimdi? 
mu,  karakteri ve  kişiliği bütün  açıklığıyla orta­ Tutup  getirelim  Troya'Mardan  birini, 
ya  serilir.  Agamemnon  kraldır  ve  her  kral  gi­ gelsin  babası  kurtulmalık  versin  sana, 
altınla  versin  sana,  öyle  mi? 
di  kendi çıkarını,  istek ve buyruklarını  emrin­
Taze  bir  kadın  mı  istiyorsun  yoksa,  düşüp 
deki  insanlannkinden  üstün  görmekte  ve  bu  kalkmaya, 
İnanışa  göre  davranmaktadır.  Tutsağı  Khry- bütün  gözlerden  uzakta,  kapatmaya 
sels'i  geri vermek istememesi,  vermek  zorun­ kendine? 
da  kalınca Akhilleus'unkini almakta hiçbir sa­ Başbuğsun,  yakışık  almaz  Akha  oğullarını 
kınca görmemesi  kavganın  asıl nedenidir.  Bu  yıkıma  sürüklemen. 
olayda  karşısına  çıkan  kim  olursa  olsun  pay­ Size  diyorum  Akha  oğulları,  hey, 
lar, tersler,  hiçe sayar (İl. I,  102 vd.).  Akha  oğulları  denmez  size  artık, 
Akha  kadınları  demeli, 
...  Kalktı  hırsla  sizi  aşağılık  herifler  sizi, 
gücü  yaygın  Agamemnon,  yiğit  Atreus  oğlu,  Hadi  yurda  dönelim  gemilerimizle, 
kapkara  bir  öfkeyle  doluydu  yüreği,  tek  başına  bırakalım  Troya'da  onu, 
yanıyordu  iki  gözü  yalım  yalım...  otursun  onur  payının  üstüne. 
Apollon'un  Akha'lara  gönderdiği  salgının  Yardım  etmeyelim  de  görsün  sonunu, 
Saygısızlık  etti  Akhllleus'a,  en  üstün 
nedenini  bilen  Kalkhas bu  öfke  karşısında  çe­
yiğidimize, 
kinir gerçeği söylemeye (İl.  I,  78 vd.).  aldı  onur  payını,  yoksun  bıraktı  onu. 
Kızdıracağım  biliyorum  Akha'lartn  saydığı  Akhilleus'un  içinde  büyük  bir  kin  yok 
adamı,  gene de; 
o  adamın  bütün  Argos'lulara  her  yerde  sözü  hem  gevşek  davranmasaydı  sana,  Atreus 
geçer.  oğlu, 
Kral  azgın  olur  kızınca  ayak  takımından  bu  senin  son  küfrün  olurdu  ona. 
birine, 
bir  zaman  öfkesini  yenerse  de,  unutamaz  Bu  sorunu  Akha  ordusunun  nasıl çözümle­
kinini,  diği  de  ilginçtir.  Athena'nın  verdiği  esinle 
dışarı  vurana  dek  taşır  yüreğinde  onu.  Odysseus  sıraları  dolaşıp  şöyle  yatıştırır  her­
Ama  Agamemnon  ne  Kalkhas'ı  dinler,  ne  kesi (İl. II, 1 9 3 vd.): 
de  onun  sözlerine  uyulmasını  salık veren  Ak- ...bilemezsin  Atreus  oğlunun  niyeti  ne? 
hilleus'u,  bildiğini  yapar.  Bu  davranışı  tepki  Akha  oğullarını  yokluyor  şimdi  o, 
uyandırır.  Tepkinin,  yalnız kavgaya tutuştuğu  ama  ezecek  yakında  başlarını... 
Akhilleus'tan gelmemesi,  ordunun alt tabaka­ Öfkelenip  de  Akha'lara  yıkım  getirmesin 
sını  simgeleyen  bir  askerin  de  kralı  en  ağır  sakın, 
Zeus'un  beslediği  kralların  amansızdır 
sözlerle  kınaması  dikkati çeker.  Halkın yöne­
öfkesi... 
ticisini  eleştirmesi dünya yazınında ilk kez gö­ daha  güçlüdür  onlar  senden. 
rülmektedir  burada.  Bu  eleştiri  Akhilleus'un  Sense  savaştan  anlamaz  korkağın  birisin. 
ağzından  şöyle  dile  gelir.  Ne  kurultayda  geçer  sözün,  ne  savaşta 
geçer. 
"Ey  doymak  bilmek  adam...  Seni  gidi  edep­
Hem  biz  burada  hepimiz  kral  değiliz  ki. 
siz,  çıkarma  düşkün  yürek...  Seni  şarap  fıçısı, 
Her  taraftan  bir  ses  çıkarsa  iyi  olmaz, 
seni  it  gözlü,  seni  geyik  yürekli...  Halkını  ke­
bir  tek  baş  olmalı,  bir  tek  kral. 
miren  bir kralsın sen".  (İl. I,  122, vd.). 
Kurnaz  Kronis  oğlu  şu  değnekle  bütün 
Ama yiğidin  sözlerinden  daha  da şaşırtıcıdır  yetkileri 
Thersites'in,  halktan  bir  adamın  kralı  kına­ size  krallık  etsin  diye  verdi  Agamemnon'al 

1 4 
 At  ıi  >r  .1  r . 

Agamemnon  gene  de  bir  zorba  olarak gös­ ki  Attes  Agdistls'ten  kaçmak  İçin  Pesslnus'a 
terilmez  llyada'da,  aslında  talihsiz  bir  adam­ gider ve  orada  kralın  kızıyla  evlenmeye  k.ılkı 
dır: Akhilleus'u kırdığına bin pişman olur, ba­ şır.  Tam  düğün  gecesi  düğün  ezgileri  söylen­
rışmak  için  ödün  vermeye  razıdır.  Yiğidin  mektedir  ki  Agdistis  birdenbire  çıkagelir.  At­
olumsuz  tepkisiyle  karşılaştıktan  sonra,  bir  tes  onu  görünce  çıldırır  ve  erkekliğini  keser, 
daha  aynı  uysallığı  gösterir  ve  özür  dileyerek  Pessİnus  kralı  da  aynı  şeyi  yapar.  Attes  ölür, 
barışır  (İl.  XIX,  85  vd.).  Her  davranışında  Agdistis  de  sevgilisinin  bedeninin  bozulma­
sanki  bir sakarlık vardır Agamemnon'uh:  Au- masını  sağlar. 
lis'te  avlanırken  Artemis'i  kızdırması,  bu yüz­ Bu  efsanenin  başka  bir  anlatımı  da  şöyle­
den  kızı  İphigeneia'yı  kurban  etmek  zorunda  dir:  Phyrgia  ilinin  sınırlarında Agdos adlı  ıssız 
kalışı  bu  kralın  hatalarını  ne  kadar  pahalıya  bir  kaya  varmış,  orada  Kybele  tanrıçaya  bir 
ödediğini  gösterir  (İphigeneia).  Karısının  ve  taş biçiminde tapılırmış. Zeus tanrıçaya tutul­
onun  âşığı  olan  kendi  amcaoglunun  elinden  muş,  onunla birleşmeyi başaramayınca tohu­
öldürülmesi  bile  aynı  yarı  komik,  yarı  trajik  munu  bir  kayanın  üstüne  bırakmış.  Bu  to­
kaderin  belirtisidir  (Klytaimestra,  Aigisthos).  humdan Agdistis  doğmuş,  hünsa imiş,  Agdis­
tis'i  Dionysos  sarhoş ederek erkekliğinden et­
İlyada  onun  kahramanlıkları  ve  öldürdüğü 
miş;  uzvundan  bir  badem  ağacı  çıkmış,  bu­
Troyalı  yiğitlerin  adıyla  doludur,  ama  Aga­
nun meyvesini Sangarios ırmağının kızı Nana 
memnon  burada da  tam  başarılı  değildir,  ne 
göğsüne  almış,  gebe  kalıp  Attes'i  doğurmuş. 
savaşta  bir  Akhilleus  ya  da  bir  Aias  olabilir, 
Sangarios  Nana'ya  çocuğu  dağa bırakmasını 
ne  de  kurultayda  bir  Nestor  ya  da  Odysseus 
buyurmuş.  Bebek  gelen  geçenin  ilgisini  çek­
gibi  üstün bir akıl gösterebilir.  Onun  kişiliğin­
miş,  onu  bir  tekenin  sütüyle  beslemişler,  te­
de  Homeros ve yolunu izleyen bütün ozanlar 
kenin  sütü olamayacağı halde,  adının Phrygi 
krallık  kurumunun  kusur  ve  eksikliklerini  or­
a  dilinde teke  anlamına gelen  "artagus"  teke 
taya sermek  istemişlerdir  sanki. 
ile ilişkisini göstermektedir. Ne var ki bu arta­
gus  sözcüğü  "güzel"  anlamına  da  gelebilir. 
Agaue.  Kadmos  ile  Harmonia'nın  kızı,  Jno 
Her  neyse  Agdistis  ile  Kybele  ikisi  birden  gö­
ile  Semele'nin  kardeşi,  Pentheus'un  anası 
nül  vermişler  bu  güzel  delikanlıya,  ama 
(Tab.  18). Zeus'la Semele'nin aşkı üstüne de­
Phrygia  kralı  Midas  onu  kendi  kızına  almak 
dikodu yaptığı için,  Semele'nin oğlu tanrı Di-
istiyormuş.  Derken  Agdistis  Attes'i  çıldırtmış, 
onysos  anasının  öcünü almış.  Bakhalar  sürü­
delikanlı bir  çam  ağacının  dibinde  erkekliğini 
süne  katılan  Agaue,  oğlu Pentheus'u bir vah­
keserek can vermiş.  Kybele tanrıça onu göm­
şi hayvan sanarak kendi eliyle parçalamış.  Bu 
müş, toprağa akan kanından biten menekşe­
konu  Euripides'in  "Bakkha'lar"  tragedyasın­
ler  dibinde  öldüğü  çamı  çepeçevre  sarmışlar. 
da işlenmiştir (Pentheus,  Bakkha'lar). 
Midas'ın  kızı  da  umutsuzluğa  düşerek canına 
kıymış,  Kybele  onu da gömmüş ve onun  me­
Agdistis.  Pausanias'ın  anlattığı  Agdistis  ef­ zarı  üstünde  de  menekşeler  bitmiş.  Ayrıca 
sanesi  ana  tanrıça  Kybele'nin  Pessinus'taki  mezarı  üstünde  bir  badem  ağacı  büyümüş. 
kültüne  ilişkin  bir  efsanedir.  Zeus  bir  gece  Agdistis  Zeus'a  yalvarmış  Attis'in  bedeni  hiç 
düş  görerek  tohumunu  yeryüzüne  döker.  bozulmadan  kalsın,  çürümesin diye,  Zeus  da 
Bundan  hünsa  bir  varlık  doğar:  Agdistis.  bu dileğini yerine getirmiş.  Attis'in  saçları bü­
Hem kadın, hem erkek olan bu yaratığı tanrı­ yümeye,  küçük  parmağı  da  oynamaya  de­
lar  ele  geçirir  ve  erkeklik  uzvunu  kesip  atar­ vam  edecekmiş.  Bu  sözü  aldıktan  sonra  Ag-
lar,  uzuvdan  bir  badem  ağacı meydana  gelir,  disüs  sevgilisinin  ölüsünü  Pessinus'a  götür­
ırmak  tanrı  Sangarios'un  (Sakarya)  kızı  bu  müş,  orada  gömmüş  ve  anısına  bir  bayram 
ağaçtan  bir  badem  koparıp  göğsüne  saklar,  ile bir rahip heyeti kurmuş. 
bundan  gebe  kalarak Attes  (başka kaynaklara 
göre  Attis)  adlı  bir  oğlan  doğurur.  Onu  dağa  Bu  efsanelerde  Agdistis  ile  ana  tanrıça 
bırakır.  Attes  büyüyünce  öyle  yakışıklı,  öyle  Kybele  birbirine  karışmaktadır.  Motifleri  top­
eşsiz  güzellikte  bir  delikanlı  olur  ki  o  zaman  rak  bereketini ve  bitkinin  öldükten  sonra  ye­
salt kadın  olan Agdistis  ona âşık olur.  Ne  var  niden  dirilmesini  simgeleyen  bu  efsaneler da-
ha  çok  alegorik birer  anlam taşır.  Bunlardan  Aia.  Yun.  "aia"  veya  "gaia"  toprak  demek­
amaç,  Pessinus'taki Kybele kültünde rahiple­ tir.  Aia,  Kolkhis  ülkesinin  eski  adıdır  (Argo-
rin  belli  zamanlarda  ve  törenlerde  erkeklik  naut'lar). 
uzuvlarını  kesmelerinin  nedenini  ve  kaynağı­
Aiaie.  Odysseia'da  büyücü  tanrıça  Kirke'nin 
nı  anlatmaktadır.  Kybele tanrıçanın  ise Ana­
dolu'da  ve  çevrede  tarih  öncesi  çağlardan  adasına verilen ad (Kirke). 
Roma devrine değin çeşitli adlarla tapım gör­ Aiakos.  Yunanlıların  en  dürüstü,  en  dindarı 
düğü herkesçe bilinmektedir (Kybele).  diye  anılan  Aiakos,  Zeus'la  su  perisi  Aigi-
na'nın oğludur (Tab. 21). Anasının adını alan 
Agenor.  Epaphos'un  oğlu,  lo'nun  torunu  Aigina  adasında  kral  iken  uyruklarının  hepsi 
olan Agenor tanrı Zeus'un soyundandır (Tab.  vebadan ölmüş, Aiakos da  babası  Zeus'a yal­
10). Io inek kılığında dünyayı dolaştıktan son­ varmış ki adada bol sayıda bulunan karıncala­
ra  Mısır'a  gelir,  orada  Zeus'tan  olan  oğlu  rı  insana  dönüştürsün.  Baştanrı  oğlunun  bu 
Epaphos'u  doğurur,  Epaphos  da  Nil  tanrısı  dileğini  yerine  getirmiş.  Karıncalardan  dog­
Neilos'un  kızı  Memphis'le  evlenir  ve  Libya 
ma  bu  adamlara  Myrmidon'lar  (Yunanca 
adında  bir  kızları  olur.  Afrika'nın  bir  bölgesi­
"myrmeks"  karınca  demektir)  denmiş.  Aia-
ne adını veren bu kız tanrı Poseidon'la birle­
kos'un  torunu  Akhilleus  sonraları  Myrmi-
şerek  ikiz  doğurur:  Agenor  ile  Belos.  Belos 
don'ları  kendi  ordusu  olarak  Troya  seferine 
Mısır'a,  Agenor ise  Fenike'ye yerleşir. Tyr ile 
götürmüştür. 
Sidon kentlerinin kralı olur. Kızı Europe tanrı 
Tanrıların  çok  sevdiği  Aiakos'tan  Yunanlı­
Zeus  tarafından  kaçırılınca  Agenor  oğulları 
lar  bir  dilekte  bulunmuşlar:  Ülkelerini  kasıp 
Kadmos,  Phoiniks  ve  Kiliks'i  kız  kardeşlerini 
aramaya  gönderir,  bulup  getirmedikçe  dön­ kavuran kuraklığa son vermesi için Zeus'a ya­
memelerini buyurur.  Hiç biri de geri gelmez,  karmasını istemişler ve Zeus bu dileği de yeri­
Akdeniz  çevresinde  kentler  kurup  yerleşirler  ne getirmiş. 
(îo, Epaphos, Belos, Europe).  Aiakos'un  Aigina'dan  Telamon  ile  Peleus, 
bir denizkızı  olan  Psamathe'den  (Yun.  Kum) 
Aglaie.  Adı  parlak  anlamına  gelen  Aglaie  Phokos (Yun.  Fok balığı) adlı bir 03lu  olmuş. 
Zeus  ile  Eurynome'den  doğmuş  üç  Kharit  Phokos'un  atletik  yarışmalarda  başarılarını 
tanrıçanın biridir (Kharit'ler). Hesiodos'a gö­ kıskanan  ağabeyleri Telamon  ile  Peleus  kafa­
re  Aglaie  Kharit'lerin  en  gencidir  ve  tanrı  sına  bir  disk  atarak  öldürmüşlejr  onu.  Aiakos 
Hephaistos'la evlenmiştir.  da  hak  yerine  gelsin  diye  sürmüş  oğullarını 
Aigina'dan. 
Aglauros  (yahut  Agraulos).  Atina  kralı  Bu hakseverliği  ona  öldükten  sonra  Hades 
Kekrops'un üç kızından biri. Tanrıça Athena,  ülkesinde  yargıç  olmayı  sağlamış.  Gerçi  Ho-
içinde Erikthonoios'u sakladığı sepeti ona ve­ meros destanlarında Aiakos'un  böyle bir sıfa­
rip  sakın  açmamasını  söyler.  Ama kardeşleri  tı yoktur,  ama  Platon  onu ölüler yargıcı ola­
Herse  ve  Pandrosos'la  birlikte  Aglauros  me­ rak  gösterir  ve  Asya'lı  Minos  ile  Rhada-
rakını  yenemez  ve  sepeti  açarlar,  içinde  yı­ manthys'in  yanıbaşında  Avrupa'dan  gelen 
lanlarla sarılı bir bebek görünce korkudan çıl- ruhları  yargıladığını  ileri  sürer  (Gorgias, 
dırarak  Atina  Akropolünden  aşağıya  atarlar  524a). 
kendilerini (Erikhthonios).  Aiakosoğlu.  llyada'da  Akhilleus'a  verilen 
soyadı (Tab. 21). 
Agron.  Kos  (Istanköy)  adasında  Byssa  ve 
Meropis adlı iki kız kardeşiyle yaşayan ve yal­ Aias.  İlyada'da  iki  Aias'ın  adı  geçer,  biri, 
nız  toprak  işleriyle  uğraşan  bir  delikanlı.  Bu  "küçük  Aias"  Oileus'un  oğludur  ve  Lok-
üç  kardeş  toprak  tanrıçasından  başka  hiçbir  ris'lilerin  önderi  olarak  gelmiştir  Troya  sava­
tanrıya saygı göstermedikleri için ceza olarak  şına,  öteki,  "büyük Aias"  Telamon'un  oğlu, 
kuş  biçimine  sokuldular:  Meropis  baykuş  ol­ Akhilleus'un  amca  çocuğu  ve  Salamis  adası­
du,  Byssa  martı  oldu,  Agron  da yagmurkuşu  nın kralıdır (Tab.  14 ve 21). Bu iki Aias birbi­
haline dönüştürüldü.  rinden çok ayrı kişilerdir, ama hep omuz om-

16 
za  savaşırlar.  Bu  dayanışmayı  şöyle  tanımlar  Aralarını sonunda  Akhilleus  bulur,  yatıştırır 
Homeros (İl. XIII,  702 vd.).  Aias'ı  bu  kötü  huyu  Aias'm  başına  bela 
olacaktır.  llyada'daki  olaylardan  sonrasını  an 
Oileus'un  çevik oğlu Alas  hiç,  ama  hiç 
ayrılamaz  Telamon'un  oğlu  Aias'tan,  talan  destanlarda  Aiasınm  İşlediği  büyük  bir 
yeni sürülen  tarlada şarap  rengi  İki öküz  suç  söz  konusudur:  Troya  şehrinin  düştüğü, 
nasıl  Akha'lann  eline  geçtiği  sırada  Priamos'un  kı­
gönüldeş  olur  da  çekerlerse  sabanı;  zı  Kassandra  Athena  tapınağına  sığınmış, 
boynuzlarının  kökü  bol  bol  ter  döker,  tanrıçanın  heykeline  sımsıkı  sarılmıştır.  Aias 
gittikleri  zaman  yarık  boyunca  uca  doğru  kızı  sığınağından  ayırmak,  dışarı  çekmek  ister 
yalnız  cilalı  boyunduruk  ayırır  onları 
ve  dinsel  töreleri  hiçe  sayarak  bu  işi  başarır. 
birbirinden, 
Akha'lar  bu  günahı  kendisine  ödetmek  için 
işte Aias'lar da  tıpkı  öyle, 
omuz  omza  destek  oluyordu  birbirine.  Aias'ı  taşlamaya  koyulurlar.  Ne  var  ki  bu  kez 
kendi  de  Athena  sunağına  sığınıp  yalvarır. 
Bu  iki  yiğit  Akha  ordusunun  canı  ciğeridir,  Tanrıça  yiğidi  böylece  ölümden  korumuş 
katılmadıkları  hiçbir  savaş,  başaramayacakla­ olur,  ama  cezasız  bırakmaz:  Dönüş  yolculu­
rı  hiçbir  yiğitlik  yoktur.  ğunda  Akha'lar  korkunç  bir  fırtınaya  tutulur­
Aias'lar  arasındaki  bu  birlik,  beraberliğin  lar,  Aias'm  gemisi  batar,  Poseidon  yiğidi  kur­
asıl  nedenini,  bu  iki  yiğidin  nitelikleri  ve  ka­ tarır,  ama  bu  kez  Aias  Athena'nın  öfkesine 
derleriyle  birbirinden  çok  değişik  olmalarında  karşın  kurtulduğuna  böbürlendiği  için  tanrıça 
aramalı.  Bunu  daha  iyi  anlamak için  her biri­ Zeus'un  yıldırımını  alarak  kendi  öldürür  akıl­
ni  ayrı ayrı  incelemeliyiz.  sız  yiğidi. 
(1) AİAS OİLEUS OĞLU  .  Aias'ın  işlediği  günahların  cezasını yurdu  da 
Aias  İlyada'da  şöyle  çıkar  karşımıza  (İl.  II,  çeker:  Yiğit  öldükten  sonra  bile  uzun  bir  süre 
526  vd.).  Lokris  toprağı  verimsiz  kalır,  ikide  bir  salgın­
lar  baş  gösterir.  Delphoi'ye  çare  sorulduğun­
Lokris'lilere  Oileus  oğlu  çevik Aias  komuta 
eder,  da,  tanrı  sözcüsü  şu  cevabı  verir:  Kassand 
Telamon'un  oğlu  Aias'mki  kadar  değil  boyu  ra'nın  kaçırılıp  ırzına  geçilmesinin  kefareti 
boşu  olarak  her yıl  Lokris'ten  Troya'ya  iki  genç  ki/ 
ondan  ufak,  hem  çok  ufak,  gönderilmeli  ve  Athena  tapınağına  kurban 
'kendirden  bir  zırh  giymiş  küçümencik  bir  edilmelidir.  Bu töre  de bin  yıl  sürdürülmelidir. 
adamdır  ama,  Lokris'liler  bunu  yapmışlar,  ikinci  yılından 
bütün  Hellen'leri,  Akha'ları  kargı  atmakta  sonra  kızlar  kurban  edilmeyip  Athena  rahibe­
,  geçer. 
si olarak Troya'da  alıkonulmuşlar. 
Aias  kırk  tane  kara  gemiyle  gelmiştir  Tro-
ya'ya,  ama  onun  komuta  ettiği  bölükler  hiç  (2) AİAS TELAMON OĞLU 
benzemez  öbür  savaşçılara:  Okçular  Lok- Telamon'un  oğlu  Salamis'li  Aias  Troya  sa­
ris'liler,  hafif  silahları  kullanmakta  ustadırlar,  vaşına  yalnız  on  iki  gemi  getirdiği  halde,  Ak­
öteye de hiç  gidemezler (İl. XIII,  712 vd.).  ha'lann,  Akhilleus'tan  sonra  en  yiğit  savaşçı-
Aias  Hektor'a  karşı  teke  tek  savaşa  da  ha­ sıdır.  Görünüşü,  boyu  bosuyla  küçük  Aias'ın 
zırdır,  gemilerin  yanındaki  çetin  boğuşmaya  tam  karşıtıdır.  Akha'lann  kalesi  diye  anılan 
katılır.  Patroklos'un  ölüsünü Troyalıların  elin­ Aias'ı  Priamos  surların  üstünden  görünce, 
den  kurtarmaya  da  yardım  eder.  Ama  sert,  yanındaki Helene'ye sorar (İl.  III,  226 vd.). 
kavgacı  ve  kimi  zaman  kabadır;  Patroklos'un 
Kim  o,  öbür Akha'lı,  soylu,  Irlyarı  yiğit, 
ölüsü  için  yapılan  araba  yarışmasında  Aias  Argos'luları  başıyla,  geniş  omuzlarıyla 
İdomeneus'la  kavgaya  tutuşur,  Girit'lilerin  aşan? 
önderi  de  şöyle  tanımlar  onu  (İl.  XXIII,  4 8 3 
vd.).  Helene  de  bu  yiğidin  "eşi  görülmedik  Aias" 
olduğunu  söyler. 
Aias,  kavgacı  başı,  akılsız  adam, 
Akha'lardan  geri  kalırsın  her İşte,  Savaşa  hazırlanırken  şöyle  tanımlanır  Alas 
senin  aklında  hiç  çeviklik  yok.  (İl.  VII,  206 vd.). 

1
M . ; '  17 
I  \ U l \  / I I I İ U O 

Aias giydi ısıldayım tunç zırhını,  rete  uğramıştır.  O  sırada bir bunalım  geçirir, 

silahlarla sarıp sarmaladı bedenini, fırladı,  bizim  bugünkü  deyimlerimizle  bir  şizofreni  ya 
tıpkı dev yapılı Ares gibi yürüdü,  da paronaya krizi, bir gece pusu kurar,  elinde 
Kronos oğlunun, yürek kemiren savaş  kılıcıyla  Akha  ordusunu  yok  edeceğim  diye 
gücüyle 
birbirleri üstüne saldırttığı erler arasında  bir sığır  sürüsüne  saldırır,  hayvanların hepsini 
savaşa giden Ares gibi tıpkı.  bir bir öldürür,  soykaları  çadırına taşır,  öç  al­
İşte böyle atıldı öne o,  dım  diye  şenlik yapar.  Bu  işte  tanrı parmağı 
dev yapılı Aias, Akha'larm kalesi.  vardır,  Aias'ı  tanrıça  Athena  bu  korkunç  ya­
Korkunç yüzünde bir gülümseme.  nılgıya  düşürür.  Aias  kendine  gelip  ne  yaptı­
Geniş adımlar atıyordu altında ayakları,  ğını,  kimleri öldürdüğünü görünce düşmanla­
uzun gölgeli kargısı sallanıyordu.  rının  karşısında  rezil  olmaya  dayanamaz. 
Aias  kalkanıyla  dikkati  çeker  Akha'lar  ara­ Çektiği acı korkunçtur.  Bunca büyük bir kah­
sında.  Korkunç diye nitelenen bu kalkan yedi  ramanın  böyle  gülünç  bir  duruma  düşmesi 
kat deri,  bir  kat da tunçtan yapılmıştır.  Hek- Aias'ın  katlanacağı  bir  çöküntü  değildir:  Kılı­
tor'la  savaşta  Troya'lı  yiğidin  kargısı  altı  kat  cının  üstüne  atar  kendini  ve  canına  kıyar. 
deriyi geçer,  son katına saplanır kalır,  derken  Sophokles'in  bu  tragedyasında  ününü  ömrü­
Hektor, "ovada duran, kara, pürtüklü, iri" bir  nün  sonuna  kadar  koruyamayan  büyük  ada­
kaya  parçası  alır  ve  Aias'ın  kalkanını  tam  gö­ mın dramı dile getirilmiştir. 
beğinden  vurur. Ama Aias  daha büyük bir ka­
yayla onu saf dışı eder (İl. VII,  268 vd.).  Aidoneus.  Yeraltı  tanrısı  Hades'in  başka  bir 
Aias  Hektor'u  alt  etmekle  kalmaz,  Tro- adı (Hades). 
ya'nın  sayısız yiğidini tepeler,  öldürür;  saldırı­ Aietes.  Güneş tanrı  Helios  ile  Okeanos  kızı 
da  da,  savunmada  da  hep  başta  gelir,  önde  Perseis'in oğlu (Tab. 8). Önce Korinthos tah­
yürür,  Akra'ların  gevşediğini  gördü  mü,  he­ tına çıkar,  sonra Karadeniz'in güney-dogu kı-
men  koşar,  kışkırtır  onları,  güçlerine  güç  ka­ yılannda,  Kafkas dağının  eteklerinde bulunan 
tar.  Aias kendi çıkarını hiç düşünmeyen ülkü­ Kolkhis  (bugünkü  Gürcistan)  ülkesine  kral 
cü bir kahramandır,  savaşın en  çetin  anların­ olur.  Büyücü  Kirke'nin  ve  Minos'un  karısı 
da  aslan  gibi  dövüşür,  sorumluluk  duygusu  Pasiphae'nin  kardeşi  ve  Medeia  ile  Apsyr-
Agamemnon'unkinden daha üstündür, Akhil-
tos'un  babasıdır. 
leus'un  bir  kız  uğruna  savaştan  çekilmesini, 
Kız  kardeşi  Helle  ile  Asya'ya  kaçan  Phrik-
savaş  arkadaşlarını  hiçe  saymasını sert  sözler­
le  kınar.  Öyle  ki  tanrılar  bile  derin  bir  saygı  sos  Kolkhis'e  sığınmış ve  üstünde  uçtuğu  ka­
beslerler  Aias'a,  Akha'lara  söz  geçirmek  için  natlı koçu Zeus'a kurban  ettikten sonra, altın 
ona baş vururlar.  postunu Aietes'e armağan etmiş. Kral da onu 
tanrı  Ares'e  adanmış  ormandaki  bir  meşe 
İlyada'da  en  erdemli  yiğit  olarak  karşımıza  ağacına asmış ve bekçi olarak önüne korkunç 
çıkan  Telamon  oğlu  Aias'ın  adına  birçok  ef­ bir  ejder  dikmiş,  lason  Argonaut'larla  birlikte 
saneler  daha  kurulmuştur.  Bunların  arasında  altın postu almaya gelince,  Aietes  ona birçok 
şair  Sophokles'in  "Aias"  adlı  tragedyasında 
sınamaları  başarırsa  postu  vereceğini  söyle­
ele  aldığı  yürekler  acısı  dramı  üstünde  dura­
miş.  Medeia'nın  yardımıyla  altın  postu  çalıp 
lım: 
kaçan  Argonaut'ların  peşine  takılmışsa  da 
Akhilleus  öldükten,  Troya  savaşı  da  bittik­ oğlu  Apsyrtos'un,  Medeia'nın  kesip  denize 
ten sonra, Thetis'in tanrı Hephaistos'a yaptı­ serptiği  parçalarını  toplamakla  vakit  geçirmiş 
rıp oğluna getirdiği  silahlar kime kalacak diye  ve  umutsuzluğa  kapılarak  Kolkhis'e  dönmüş. 
kavga  kopar  Akha  komutanları  arasında. 
Orada da tahtından olmuş, yıllar sonra yurdu­
Thetis  ister  ki  Akhilleus'tan  sonra  en  yaman 
na  dönen  kızı  Medeia'nın  yardımıyla  tacını 
savaşçı kimse o alsın silahları. O adam da Te­
yeni baştan  elde  edebilmiş (Argonaut'lar). 
lamon  oğlu  Aias'tır,  ama  Agamemnon  ile 
Menelaos  ne  yapıp  yapıp  silahlan  Odysse- Aigeus.  Atina kralı Pandion'un oğlu,  These-
us'a verirler. Aias çileden çıkmış,  küçük düşü­ us'un  babası  (Tab.  24).  Pandion  bir  devrim 
rülmüş,  ünü,  değeri hiçe sayılıp ağır bir haka­ sonucu  Atina'dan  sürülünce,  Aigreus  onu 

1 « 
 AİGYPTOS 

kardeşleriyle  birlikte  yeniden  tahta  çıkarmayı  Aigisthos.  Thyestes'ln  oğlu  (Tab.  14  ve 
başarır.  15).  Atreus  ile  Thyestes  arasındaki  kardeş 
Aigeus  iki  kez  evlendiği  halde  çocuğu  ol­ kavgasını  sürdürür.  Atreus  Thyestes'ln  oğul 
maz.  Bunun  nedenini  Delphoi  tapınağında  larını  öldürüp  kendisini  Mykenai'den  kovun 
tanrı  sözcüsüne  sormaya  gider.  Aldığı  cevabı  ca, Thyestes kardeşinden öç almak çarelerini 
pek anlamaz ama,  dönüş yolunda Troizen'de  arar.  Bir tanrı sözcüsü ona ancak öz kızından 
kalır  ve  ora  kralının  kızı  Aithra  ile  birleşir.  bir  oğlu  olursa,  Atreus'u  öldürebileceğini  bil­
Aithra'ya,  bir oğlu  olursa,  babasının adını bil­ dirir. Thyestes de bir gece gizlice  kızı  Pelope-
dirmeden  büyütmesini  söyler.  Aithra  bir  ço­ ia'nın  koynuna  girer ve  onu  gebe  bıraktıktan 
cuk  doğurur.  Bu  çocuk  kahraman  These- sonra  kaçar.  Pelopeia  Aigisthos'u  doğurur. 
us'tur.  Delikanlılık  çağına  gelince,  Theseus  Kimden  olduğunu  bilmediği  bu  çocuğu  kırla­
Atina'ya  döner ve  amcası  Pallas'ın  tahta  göz  ra bırakır, bir süre sonra da kendisini tanıma­
dikmiş  elli  oğlunu  alt  edip  babasına  kendini  yan amcası Atreus'la evlenir.  Çobanların keçi 
tanıtır (Aithra).  sütüyle  besleyip  büyüttükleri  Aigisthos  (adı 
Ama Aigeus mutsuz bir kraldır.  Bunca  dert­ Yun.  keçi  anlamındaki  "aix"ten  türemedir) 
ten  sonra,  Panathenaia  bayramında  yarışan  Mykenai  sarayına  gelir.  Atreus  onu  iyi  karşı­
Girit  atleti  Androgeos'u  öldürttüğü  için  kral  lar,  kendi  ogluymuş  gibi  benimseyerek  yetiş­
Minos'un korkunç isteklerine uymak zorunda  tirir.  Sonra  da  Thyestes'i  öldürmekle  görev­
kalır:  Her  yıl  Atina  gençliğinden  yedi  erkek  lendirir.  Ama  Aigisthos  Thyestes'in  kendi  öz 
ve yedi kız Minotauros'a yedirilmek üzere Gi- babası  olduğunu  anlar  ve  onun  yerine  Atre­
rit'e  gönderilmektedir.  Theseus  bu  duruma  us'u  öldürür.  Bir  süre  baba-ogul  Mykenai'clc 
bir son  vermek üzere  canavarı  öldürmeye  gi­ hüküm  sürerler,  sonra  Atreus'un  oğlu  Aga 
der.  Yola  çıkmadan  önce  babasına  söz  verir  memnon tarafından kovulurlar.  Agamemnorı 
ki  zaferle  dönerse,  gemisine bir beyaz yelken  Troya  seferine  çıkınca  Aigisthos  Mykenai'ye 
çekecektir.  Dönüşte bu sözünü unutur ve ge­ döner,  kralın  karısı  Klytaimestra'yı baştan  çı­
misi  kara  yelkenleriyle  girer  limana.  These- karır.  Agamemnon  Troya'dan  dönünce  ikisi 
us'un  yolunu  gözleyen  Aigeus  kara  yelkenleri  birden  kahpece  vururlar  onu.  Aigisthos,  yedi 
görünce  oğlunu  öldü  sanarak  kendini  denize  yıl  hüküm  sürdükten  sonra  Agamemnon'un 
atar.  İçinde  boğulduğu  denize  adı  verilerek  oğlu Orestes tarafından  öldürülür. 
Aigaios Pontos (Ege  denizi) denmiştir.  Kuşaktan  kuşağa  süregiden  bu  kan  davası 
tragedya şairlerine tükenmez bir esin kaynağı 
Aigina.  Irmak  tanrı  Asopos'un  kızı  (Tab.  olmuştur.  Aiskhylos'un  "Agamemnon"  ile 
21). Aigina'ya tutulan Zeus onu Oinone ada­ başlayan  "Oresteia"  üçlüsü,  Sophokles'in 
sına  kaçırır.  Aigina  bu  adada  Aiakos'u  doğu­ "Elektra",  Euripides'in  "Elektra"  ve  "Ores­
rur.  Sonradan  Aktor'la evlenip,  Patroklos'un  tes"  adlı  tragedyaları  bu  aile  dramını  çeşitli 
babası  olacak  Menoitios'u  dünyaya  getirir.  ayrıntılarıyla ve başka başka açılardan  ele ala­
Aiakos  bir  süre  sonra  adaya  bir  Pelasg  soyu  rak  canlandırırlar.  Aigisthos  adının  "Odyssei-
yerleştirip  Oinone'ye  anasının  adını  vererek  a"  da da sık sık geçmesi,  Atreus oğulları  efsa­
Aigina der (Aiakos).  nesinin  Homeros  destanları  kadar  eski  oldu­
ğunu  gösterir.  (Od.  I,  32-43;  III,  256-275; 
Aigis.  Homeros  destanlarında  tanrı  Zeus  ve  IV,  518-537). 
Athena'nın  kalıp  sıfatlarından  biri  de  "aigis 
taşıyan"dır.  Aigis,  Zeus'un  Girit mağarasında  Aigyptos.  Belos'la  Ankhinoe'nin  oğlu  (Tab. 
kendisini  emziren  keçi Amaltheia'nın derisiy- 10).  Aigyptos  ile  ikiz  kardeşi  Danaos'un  de­
le  yaptığı  bir  kalkandır.  Yılanlarla  çevrili,  or­ deleri  tann  Poseidon,  ataları  da  Zeus'la  lo' 
tasında  bir  Gorgo  kafası  bulunan  aigis  kalka­ dan doğma Epaphos'tur.  Afrika  kıtasına  ege­
nı korku salarak orduları bozguna ugratırmış.  men  olan  Belos  oğlu  Danaos'a  Libya'yı,  Al-
Zeus'un  Titanlara  karşı  savaşında  kullandığı  gyptos'a  da  Arabistan'ı  verir,  ama  Aigyptos 
ve  kendisinden  başka  yalnız  Athena'ya  verdi­ gider,  "Melampodes"  (kara  ayaklar)  üiktllnl, 
ği bu kalkan kudretin bir simgesi olmuştur.  yani  Mısır'ı  fetheder  ve  oraya  adını  varlı 
 Aigyptos'un  elli  oğlu,  Danaos'un  da  elli  kızı  de bir tanrı korur, kurtarır onu. Savaş meyda­
olmuş.  Aigyptos  bu  kızları  oğullarına  almak  nında görelim onu (İl. V, 296 vd.). 
istemiş.  Bu konuda iki kardeşin arası açılmış  Kocaman kargısı, kalkanımla Aineias yere 
ve  Danaos  elli  kızıyla  birlikte  Afrika'dan  ka­ atladı, 
çıp,  soylarının  kaynağı  olan  Argos'a  sıgın- Akhalar alıp götürmesin/er diye ölüyü 
nuş.  Danaos  kızları,  kendilerini  kovalayan  gücüne güuenen aslan gibi dolaştı 
Aigyptos  oğullarıyla  evlenmek  zorunda  kal­ çevresinde, 
mışlar,  ama  düğün  gecesi  kocalarını  öldür­ önünde kargısını, yuvarlak kalkanını 
müşler.  Tek  başına  desteksiz  kalan  Aigyptos  tutuyordu, 
da üzüntüden ölmüş (Danaos, Danaos Kızla­ öldürmek için yanıyordu karşısına çıkanı, 
rı).  korkunç çığlıklar atıyordu. 

Aineias  (Lat.  Aeneas).  Tanrıça  Aphrodite  Derken Diomedes kocaman bir taş atar üs­

ile  Troya'lı  prens  Ankhises'in  oğlu  Aineias  tüne,  Aineias'ı kalçasından vurur, yiğit düşer, 
Homeros'un İlyada destanında önemli bir rol  o  sırada  anası  Aphrodite'nin telaşını görmeli 
oynamakla kalmamış,  klasik Latin  şairlerinin  (İI.V, 311 vd.). 
en büyüğü olan Vergilius'a da bir destan esin- Aphrodite  bu  yüzden  yaralanır.  Aineias'ı 
lemiştir.  "Aeneis",  yani Aeneas destanı Tro­ Apollon  Troya  kalesindeki  tapınağa  kaçıra­
ya'lı yiğidin Troya yangınından sonra Anado­ rak kurtarır.  Öbür tanrılar da katılırlar bu ça­
lu'dan  göçmesi  ve  İtalya'ya  yerleşerek  Roma  baya.  Aineias'ın  Troya  önünde  ölmeyeceği, 
_ şehrine temel olacak yeni bir yurt kurmasını  Dardanos soyunu sürdürmekle görevli olduğu 
anlatır.  Aineias'ın  bu  iki destanda  da beliren  tanrı  Poseidon'un  ağzından  söylenir  İlya-
çok yönlü kişiliğini incelemek gerekir:  da'da (İl. XX, 292 vd.). 
Soy  ağaçlarından  da belli  olduğu  gibi (Tab.  ... Kaderi kurtulmaktır Aineias'ın 
17)  Troya  kral  soyunun  ilk  atası  Zeus  ile  tohum ekmeden, iz bırakmadan ölmemeli, 
Elektra'nın oğlu Dardanos'tur, Troya'nın ku­ yok olmamalı Dardanos soyu, 
rucusu Tros  ile  kral  soyu iki  dala ayrılır:  İlos  ölümlü kadınların verdiği çocuklar arasında 
ile  Assarakos,  İlos'un  torunu  olan  Priamos  Kronos oğlu Dardanos'u seuerdi en çok. 
Troya  kralı,  Assarakos'tan  üreme  Ankhises  İğreniyordu artık Priamos'un soyundan, 
ise  Dardanie  şehrinin  yöneticisidir.  Ankhises  güçlü Aineias kral olacak Troya'lılara, 
kral olacak çocuklarının çocukları. 
ile Priamos ve Hektor ile Aineias aynı kuşak­
tan amcaogullarıdır. Ama Aineias'ın Priamos  Bu sözler,  bizi dosdoğru Vergilius'un Aene­
oğullarından üstünlüğü bir tanrıçanın oğlu ol­ is'ine  götürür.  Aineias  İlyada'da  pek  rol  oy­
masından gelir (İl. II, 819 vd.).  namaz  artık,  Troya'nın  yıkımından  sonraki 
Dandanie'İllerin başında Aineias var,  olaylardaki  rolü  bütün  ayrıntılarıyla  Aeneis'te 
Ankhises'in oğlu,  anlatılır. 
tanrısal Aphrodite doğurdu onu  İlyada sonrası efsanelerinin çoğu bu destan­
Ankhises'ten; 
da anlatılmıştır: Tahta atın  şehre  alınması ve 
bakmadı tanrıçalığtna, birleşti lda 
eteklerinde bir ölümlüyle.  Laokoon faciasından sonra (Laokoon), Aine­
ias  babası  Ankhises'i  omuzlarına  alarak  ve 
Babası  nasıl  tda  dağının  eteklerinde  yaşa­ oğlu Askanios'u  da  elinden  tutarak İda dağı­
mışsa  (Ankhises),  Aineias'ın  çocukluğu,  deli­ na  kaçar.  Troya'nın  kutsal  heykellerinden 
kanlılığı da oralarda geçer, AkhiUeus'la ilk ça­ Palladion'u da yüklenerek yola koyulur, karısı 
tışması da orada olur (İl. XX,  90 vd.).  Kreusa arkalarından gelirken birden  ana tan­
Troya savaşında Aineias Priamos oğulların­ rıça Kaybele tarafından kaçırılır (Kreusa,).  Eşi 
dan hiç geri kalmaz, Hektor'la denk gider, ki­ de,  düşünde  gördüğü  Hektor'un  tayfı  da Ae-
mi  zaman  Hektor'u  bile  aşıp  ona  öğüt  ver­ neas'a batıda Hesperia ülkesine  gidip Troya' 
mek durumuna gelir (İl. XVII, 335 vd.).  yi  orada  yaşatmasını  buyururlar.  Odysseia' 
Hektor  kadar  yiğitçe  savaşır Akha'ların  en  nın  serüvenleri  örnek  alınarak  anlatılan  bu 
güçlü kahramanlarına karşı, ama her kezinde  yolculuk Trakya,  Girit  ve  kuzeybatı  Yunanis-

20 
 Al( )| ( )S 

tan  kıyılarından  Sicilya'ya  geçişle  başlar,  Önce  lulius  Caesar,  sonra  Augustus'un  da 
Ankhises  orada  ölür,  sonra  korkunç  bir  fırtı­ soyu olan lulü'lerin Troyalı Aeneas ve Ankhi-
na  Aeneas'ı  Libya  kıyılarına  atar.  Kartaca  ses'le  tanrıça  Aphrodite'de  kaynak  buldukla 
kraliçesi  Dido  epizodu  Odysseus'un  Alkino- rını,  Roma'nın  Akdeniz'in  en  soylu  haneda 
os'un  sarayında yaptığı  gibi,  Aeneas'ın  o  gü­ nınca  kurulduktan  sonra  düşman  olarak  bili 
ne  kadar  olan  serüvenlerini  anlatmasına  fır­ nen batı ile doğuyu büyük bir birlik içinde ba­
sat  verir.  Aeneas'a  gönlünü  kaptıran  Dido  rıştırmış  olmasını  göstermek,  kendisinin  de 
onu Afrika'da alıkoymak istediği halde,  tanrı­ Homeros  gibi  ozanların  ozanına  dayanıp 
lar  Aeneas'ın  bir  an  önce  yeni  Troya'yı  kur­ onun yolunda, ondan esinlenerek destan yaz­
mak görevine dönmesini buyururlar.  Yiğit ar­ dığını  dile  getirmekle  Aeneis  destanı  gerçek­
kadaşlarıyla  yola  koyulur,  Dido  canına  kıyar  ten  çığır  açmış,  ilkçağla  ortaçağ  arasında 
(Dido). Güney İtalya'da Cumae şehrine vanr- köprü kurmuştur.  Aeneas'ı da yeni bir tip in­
lar,  Romalıların inançlarına göre  burada yer­ san  olarak canlandırmış  olması  üstünde  dur­
altı  ülkesine  açılan  Avernus  gölü  vardır.  Cu- maya değer.  "Pius Aenas" (dindar Aenas) di­
mae'nin tanrı  sözcüsü Sibylla Aeneas'ı ölüler  ye anılan kahramanın tutum ve davranışı Ho­
ülkesine götürür.  Burada Aeneas, babası An- meros  destanlarındaki  yiğitlerinkinden  farklı­
khises'le  görüşür  ve  kendisini  bekleyen  par­ dır.  "Pietas"  diye  tanımlanan  kavram  dine 
lak  kaderi  onun  ağzından  öğrenir.  Home- saygıyı  da aşan  bir erdemdir,  Augustus'un ve 
ros'la Dante'nin yeraltı dünyası anlatımı ara­ Augustus  çağı  insanının  ülkü  bildiği  geçmişe, 
sında  yer  alan  bu  parça  ilkçağ  yazınının  en  geçmişin  değerlerine  bağlılık,  ulusal  tarih  ve 
belirgin,  en  ünlü  sayfalarmdandır.  Bütün  bu  kültüre  sonsuz  saygı  ile  onu  soylulaştırmak 
bilgileri  edindikten  sonra  Aeneas  yeryüzüne  için başka,  yabancı da olsa  benimsenen  kay­
döner,  İtalya  kıyılarını  kuzeybatıya  doğru  iz­
naklara  bağlama  çabası,  kültüre  hizmet  için 
leyip  Tiber  ırmağının  arzına  varır.  Oranın 
en büyük örnekleri göz önünde tutarak yarat 
yerlileri, Rutul'larla  savaşa  girişir  ve  arkadaş­
alıkta  onlara  ulaşma  amacı  ve  bu  uğurda 
larını  ırmak  ağzında  bırakıp  içeriye  doğru 
sonsuz bir sorumluluk duygusu,  bütün bunlar 
Pallantea şehrinin  bulunduğu yere  varır.  Bu­
"pietas"  denilen  kavramın  içerdiği  ve  Aeneis 
rası  Palantinus tepesiyle  Roma  şehrinin  iler­
destanında  canlandırılan  Aeneas  tipinin  tam 
de  kurulacağı  yerdir.  Yunanistan'dan  göçme 
bir başarıyla simgelediği erdemlerdir. 
olan  kral  Evandrus  Aeneas'ı  iyi  karşılar,  ba­
şında  oğlu  Pallas'ın  bulunduğu  bir  bölük  as­
Aîolos.  (1)  Yunan  ulusunun  efsanelik  atası 
kerle arkadaşlannın yanına gönderir. Bu ara­
sayılan Hellen ile Orseis adlı Nympha'nın oğ­
da  Rutul'ların kralı Turnus Troya'lılara saldır­
lu, Tufan kahramanları Deukalion ile Pyrrha' 
mıştır.  Aeneas  Turnus'u  teke  tek  savaşta  öl­
nın torunu,  Doros ile  Ksuthos'un kardeşi ve 
dürür.  Destan  Aeneas'ın  bu  zaferiyle  kapa­
Sisyphos,  Arthamas,  Kretheus  ile  Salmone-
nır. 
us'un babası (Tab. 20). 
On  iki  bölümlük Aeneis  destanı  bitmiş  de­ Aiolos,  Çanakkale yarımadasından Mende 
ğildir.  Vergilius  onu  sona  erdiremeden  öl­ res ırmağına kadar uzanıp,  Midilli adasını d.ı 
müş, eserini bitiremediği için onun yakılması­ içine  alan  Aiolis  kıyı  bölgesine  ve  onlarda 
nı  da buyurmuştu.  Roma'nm kuruluşuna ka­ oturan soyla,  onun konuştuğu Aiol diline adı­
dar  olan  olaylarla  efsaneler  tarihçilere  konu  nı vermiştir. 
olmuş  ve  uzun  uzadıya  anlatılmıştır.  Vergili-
us'un  Aeneis  destanıyla  en  büyük'  başarısı  (2)  Deniz  tanrı  Poseidon'un  oğlu,  yellerin 
kendi çağının ulusal kültürüne bir kaynak bul­ yöneticisi,  Aiolos  Notos,  Boreas,  Euros  ile 
muş  olması,  Roma'nın  geçmişini  ta  Anado­ Zephyros adlı dört büyük yeli bir tulum içinde 
lu'nun  büyük  uygarlık  merkezi  Troya'ya  ka­ kapalı tutar ve  ancak Zeus'tan  aldığı  buyruk­
dar  götürmekle  ona  uluslararası  bir  derinlik  larla ortaya salar. 
vermiş  bulunmasıdır.  Büyük  Latin  şairinin  Odysseia  destanında  Odysseus'un  Aio-
amacı  Augustus'un  damgasını  bastığı  çağının  los'un adasına varışı anlatılır, bu ada şöyle ni-
dünya  ve  İnsan  görülün*  bir ufuk açmasıydı.  Irlrniî: 
 Yıkılmaz tunçtan bir duvarla çevriliydi bu  boyu şölen yaparlar.  Bu yüzden de Zeus, Po-
yüzden ada,  seidon  ve  İris  gibi  Olympos tanrıları  ülkeleri­
şehir oturtulmuştu göğe yükselen bir  ne sık sık uğrar,  şölenlerine katılırlar. 
kayanın üzerine.  Troya  savaşının  İlyada'dan  sonraki  bölüm­
Aiolos  konağında  bir  düzine  çocuğu  ile  yi­ lerini  anlatan  "Aithiopis"  destanı  (kayıptır) 
yip  içmekte,  şölen  yapıp gönül  eğlendirmek­ adını bu ulustan aldığı gibi, baş kahramanı da 
tedir.  Yeller  tanrısı,  Odysseus'u  iyi  karşılar,  Eos'la  Tithonos'tan  doğma  Aithiopia  kralı 
tam  bir  ay  konukladıktan  sonra  içine  azgın  Memnon'dur (Memnon). 
yelleri sımsıkı bağladığı sığır derisinden  bir tu­
lum  verir  ona  ve  arkasından  tatlı  bir  Zephy- Aithra.  Troizen  kralı  Pittheus'un  kızı.  Aige-
ros yeli salarak uğurlar gemisini.  Böylece  do­ us kısırlığı konusunda kâhine danışmaya  gitti­
kuz gün dokuz gece giderler, İthaka toprakla­ ği Delphoi'den dönerken Troizen'de bir gece 
rına  yaklaşırlar  ki,  Odysseus  uykuya  dalar,  kalmış  ve  tanrının  cevabını  doğru  yorumla­
onu kıskanan yoldaşları da teknenin dibinde­ yan Pittheus onun kızıyla yatmasını sağlamış, 
ki tulumu alıp çözerler.  Yeller hep birden dı­ bu  birleşmeden  de  Theseus  doğmuştu.  Ne 
şarıya fırlar,  korkunç bir fırtına kopar.  Fırtına  var  ki  o  gün  Aithra  tanrılara  sunu  sunarken 
Odysseus'un  gemisini gerisin geri  Aiolia  ada­ Posddion'a  rastlamış  ve  deniz  tanrı  ile  sevi­
sına atar,  ama bu kez tanrı onu  sert  sözlerle  şip kızlığını yitirmişti.  Bu yüzden Theseus'un 
kovar,  tanrıların  lanetine  uğramış  bir  adamı  tanrı oğlu mu, insan oğlu mu olduğu belli de­
tutmaktan çekinir. Odysseia'nın X. bölümün­ ğildir. 
de  (1-79)  anlatılan  bu  serüven  destanın  en  Aithra'yı  Aigeus'la  birlikte  yaşadığı  Atti-
renkli öykülerinden biridir.  ka'dan  Dioskur'lar  kaçırmışlar  ve  kardeşleri 
güzel Helena'nın yanına hizmetçi olarak ver­
Aison.  Kretheus'la Tyro'nun  oğlu,  İason'un 
mişler.  Bir  söylentiye göre  Helena'yı  Paris'le 
babası  (Tab.  22).  Kretheus'un  Tesalya'da 
kaçmaya  iten  bu  kadınmış.  Troya  düştükten 
kurduğu  İolkos  şehri  kendisine  miras  kalır, 
sonra  torunları  Aithra'yı  kurtarmışlar,  ama 
ama  üvey  kardeşi  Pelias  onu  tahtından  atıp 
Theseus'un ölüm haberini alınca Aithra canı­
tutuklar,  üstelik de  oğlu İason'u  Kolkhis'e  al­
na kıymış (Aigeus,  Theseus). 
tın  postu  almaya  gönderir,  bu tehlikeli  sefer­
den  sağ  dönmeyeceğine  inanarak  (Argona- Aius  Locutius.  Lat.  "aio" ve  "loquor" söz 
ut'lar). Gerçekten de bir süre sonra lason'un  söylemek,  "aius  locutus"  ise  söylenmiş  söz 
öldüğü haberi gelir. Pelias artık kardeşini kor­ anlamına gelir. 
kusuzca  öldürmeyi  göze  alır.  Ancak,  Ai- Galya orduları Brennus komutanlığında Ro-
son'un boğa kanı içerek kendi kendini zehir­ ma'ya doğru ilerlerken (İ.Ö.  390) gökten ge­
lemesine izin verir.  Latin şairi Ovidius'a göre,  len bir ses,  şehrin yaban ellerin saldırısına uğ­
İason Medeia ile birlikte Yunanistan'a dönün­ rayacağını bildirmiş.  Kimse bu sese kulak ver­
ce,  büyücü  kadın  Aison'u  diriltmekle  kalma­ memiş,  ama  sesin  dediği  doğru çıkmış:  Gal-
mış, onu bir iksirle gençleştirmiş de.  yalılar Roma'ya saldırmış,  şehri yakıp yıkmış­
Aithcr.  Esir,  yani  dünyayı  saran  hava  taba­ lar,  yağma  etmişler.  Romalılar  düşmanı kov­
kasının  üstündeki  arı  ve  ışıklı  gök.  Hesio- duktan sonra,  diktatör Camülus tanrı sesinin 
dos'a göre Aither,  Erebos ile Nyks,  yani yer­ duyulduğu  yerde  bir  tapınak  yapılmasını  bu­
altı  karanlığıyla,  yeryüzü  karanlığından  dog­ yurmuş ve Palatinus tepesinin kuzey eteğinde 
madır.  'Aius  Locutius"  denilen  tanrısal varlığa tapı­
nak dikilmişti. 
Aithiopcs.  (Yun. yüzü yanıklar demek).  Ho-
meros  destanlarında sık sık adı geçen  bu  efV  Akademos.  Attika'lı  kahraman.  Akademos, 
sanelik ulus Okeanos kıyılarında,  güneşin do­ Theseus güzel Helena'yı kaçırıp Afrika'da alı­
ğup  battığı  uçsuz  bucaksız  bir  ülkede  oturur.  koyunca,  kız  kardeşlerini  aramaya  gelen  Di-
Güneşe böyle yakın oldukları için yüzleri yan­ oskur'lara kızın saklandığı yeri bildirmiş. 
mış  ve  esmerleşmiştir.  Sonsuz  bir  mutluluk  Akademos'un  mezarı  Atina'nın  dolayların­
içinde yaşarlar,  tanrılara kurbanlar kesip gün  da,  Kerameikos  denilen  bölgenin  ötesindey-

99
 AKI II I ( )( IS 

di. Kutsal bir ormanla çevrili bu bölge de Pla- ce  av yorgunluguyla  uykuya  dalmış  olan  ko-

ton  "Akademeia"  adıyla  anılan  ünlu  okulunu  nugunu dag başında silahsız olarak vahşi hay 
kurmuştu. "Akademi" oradan gelir.  vanlara yem olsun diye bırakır. Ama at adam 
Kheiron Peleus'u kurtarır.  Peleus da öfkesine 
Akakallis.  Kral  Minos'un  kızlarından  biri. 
kapılıp gider, Akastos'la karısını  öldürür. 
Tanrı  Apollon  ile  sevişmiş  ve  Miletos'u  do­
ğurmuş (Miletos).  Akhalar.  Homeros  destanlarında  ve  özellik­
le İlyada'da Yunanistan yarımadasından gelip 
Akamas.  (1)  Antenor'la  Theano'nun  oğlu, 
Troya  seferine  katılan  savaşçıların  hepsine 
İlyada'da  adı  geçen  Troya'lı  yiğit.  Akha'ların 
birden  "Akhaioi",  "Danaoi"  ya  da  "Argeioi" 
kampına saldırıda önemli bir rol oynar. Meri-
denmektedir. İlk iki isim bir ülke adına dayan-
ones tarafından öldürülür. 
mayıp, yalnız bir ırk ya da ulus adı olarak kul­
(2) Gene  İlyada'da adı geçen ve Troya'lılar  lanıldığından,  İlyada çevirisinde  "Akhalar"  ve 
safında  dövüşen  Trakya'lı  önder.  Telamon  "Danaolar"  diye  karşılanmış,  Argos  diye  bir 
oğlu Aias tarafından vurulur.  kent bulunduğundan,  Argos  adı  da genellikle 
(3) Theseus'la  Phaidra'nm  oğlu,  Troya  sa­ bütün  Peloponez'e  verildiğinden,  "Argeioi" 
vaşında rol  oynayan,  ama İlyada'da  adı  geç­ deyimi  "Argoslular"  diye verilmiştir.  Bu konu 
meyen  Akha  yiğidi.  Paris  Helena'yı  kaçırın­ için İlyada çevirisinin önsözünde daha ayrıntı­
ca,  Akamas  güzel  kadını  geri  istemek  için  lı bilgi bulunabilir (s. 25). 
Troya'ya elçi olarak gönderilir. Sonuç verme­ Akhates.  Aineias'ın  kara  gün  dostu.  Troya 
yen görüşmeler sırasında Priamos'un kızı La- yangınından kaçan Aineias'ın yanından ayrıl­
odikeia  ile  tanışır  ve  sevişir,  bir  oğulları  bile  mamış,  onunla  birlikte  İtalya'ya  kadar gitmiş 
olur. Troya'nın düşmesine yol açan tahta atla  ve  bütün  serüvenlerini  paylaşmış.  Latince 
giren  sekiz Akha yiğidinden biridir.  "Fidus  Achtes"  diye  anılan  adı,  sadık,  vefalı 
Akarnan.  Alkmaion  ile  su  perisi  Kallirho- dost anlamına gelen bir deyim olmuştur. 
e'nin oğlu, ünlü kâhin Amphiaraos'un torunu 
Akheloos.  Batı  Yunanistan'ın  Akarnania  ile 
(Tab.  23).  Kendisi  daha  çocukken,  babası, 
Aitolia bölgeleri arasında akan en uzun  ırma­
Arkadya  kralı  Phegeus  tarafından  öldürülün­
ğı.  Hesiodos'ta (Theog.  340) ve Homeros'ta 
ce, anası tanrı Zeus'tan oğlunun çabuk büyü­
(İl.  XII,  84)  adı  geçen  Akheloos  Okeanos'la 
mesini  dilemiş,  Akarnan birkaç ay içinde  er­
Tethys'ten dogma üç bin ırmağın  en  büyüğü 
ginlik çağına  ermiş ve  Phegeus'la çocuklarını 
ve ırmak tannlann kralı imiş. 
öldürerek  öç  almış.  Sonra  da  batı  Yunanis­
Akheloos'un birçok öyküleri vardır:  Herak-
tan'da  adını  taşıyan  Akarnania  ülkesini  kur­
les  destanıyla  ilgili bir efsaneye  göre,  Akhelo­
muş. 
os  Kalydon  kralının  kızı  Deianeira'ya  aşık­
Akastos.  İolkos  kralı  Pelias'ın  oğlu  (Tab.  mış, ama ırmak tanrının biçimden biçime gir­
22).  Argonaut'lar  seferine  ve  Kalydon  avına  me,  kimi  zaman  boğa,  kimi  zaman  ejder ol­
katılır.  Pelias'ın  kızları  Medeia'nın  öğütlerine  ma yetisinden ürken kız Herakles'Ie evlenme­
uyarak  babalarını  kesip  kazanda  kaynatınca,  yi yeg görmüş.  Bu yüzden güçlü yiğitle ırmak 
Akastos  kral  olur  ve  İason'la  Medeia'yı  İol- tanrı  arasında  yaman  bir  güreş  başlamış.  İlk 
kos'tan sürer (Pelias).  karşılaşmada yenilen Akheloos koca bir yılan 
Kalydon  avı  sırasında  Akastos'un  başı  der­ kılığına  girmiş,  Herakles  onu  tam  boğacak­
de  girer:  Arkadaşı  Peleus  kaza  ile  kaynatası  ken de azgın bir boğa oluvermiş.  Bu kez yiğit 
Eurytion'u öldürür ve bu suçtan kendini arın­ boğanın  bir  boynuzunu  kopararak  alt  etmiş 
dırmak  için  Akastos'un  sarayına  sığınır.  Akheloos'u.  Irmak  tanrı  Deianeira'dan  vaz­
Akastos'un  karısı  Peleus'a  tutulur,  onu  baş­ geçmiş,  ama boynuzu geri almak için  Herak-
tan  çıkarmaya uğraşır,  başaramayınca,  yiğidi  les'e  Zeus'un  keçisi  Amaltheia'nın  çiçek  ve 
namusuna  göz  dikmiş  olmakla  suçlar.  Akas­ yemiş  saçan bolluk boynuzunu  vermiş;  başka 
tos konukluk yasalarını çiğnememek İçin  Pe- bir öyküye göre, ünlü bereket boynuzu ırmak 
leus'u  kendi  eliyle  öldürmek İstemez.  Bir ge­ tanrının  kendi  boynuzuymus,  çünkü  yaygın 
AM-ltKUlN 

toprakları  sulayan  ırmaklar  bereketin  simge­ (1) SOYU VE DOĞUŞU.  Soy ağaçlarından 

sidir (Deianeira, Herakles).  (Tab.  21)  belli  olduğu  gibi  Akhilleus,  Pele-
us'la Thetis'in  oğludur.  Thetis,  bir Nereus kı­
Akheron.  Yeraltı  dünyasını,  ölüler  ülkesini 
zı,  yani  bir  deniz  tanrıçasıdır  (Tab.  6),  ama 
bize  ilk  anlatan  Homeros'tur.  Onun  ardın­
Akhilleus  ana  tarafından  olduğu  kadar  baba 
dan  Vergilius  gelir  ilkçağda,  sonra  da  ortaça­
tarafından  da  tanrılara  ve  en  büyük tanrılara 
ğın  en  büyük  şiiriyle  Dante.  Ama  Home-
bağlıdır:  Dedesi  Aiakos,  Zeus'la  Aigina'nın 
ros'un  taslağı,  adları  kavramlarıyla  o  gün  bu­
oğludur,  Aigina ise  ırmak tanrı Asopos'un  kı­
gün  hep  yeni  filiz  veren  bir  ağaç  gibi  yaşar. 
zı ve Okeanos ile Tethys'in torunudur. 
Yeraltında akan ırmakları  şöyle  tanımlar  Ho-
Akhilleus'un. doğuşu  üstüne  anlatılan  efsa­
meros (Od. X, 508): 
ne  şudur:  Nereus kızı Thetis'e  tanrılar tanrısı 
Ama geçtiğin zaman Okeanos'u geminle,  Zeus da,  deniz tanrı  Poseidon da âşıktırlar,  o 
Orada alçak kıpı var ve Persephone'nin  kadar ki Zeus onunla evlenmeyi bile düşünür, 
koruluğu,  ama bir kâhin (bir anlatıma göre tanrıça The-
uzun uzun kavaklar göreceksin, kısır  mis,  bir  başkasına  göre  Prometheus)  Zeus'a 
söğütler, 
haber verirler ki, Thetis'ten doğacak olan ço­
derin anaforlu Okeanos'un kıyısında çek 
karaya gemini,  cuk  kaderin  buyruğuna  göre  babasından  da­
sonra çık yola, Hades bataklığına doğru,  ha  güçlü  olacaktır;  bunun  üzerine  tanrılar 
orada Akheron'a Pyriphlegeton ve Kokytos  Thetis'i  bir  ölümlü  ile  evlendirmekten  başka 
akar,  çare  bulamazlar  ve  kendisine  koca  olarak 
Styks'ten gelen sular da dökülür oraya.  Phthia  kralı  Peleus'u  seçerler.  Thetis  bu  ev­
lenmeyi  oğlu Akhilleus için  silah  istemeye git­
Aeneas destanında da (Aen. VI,  295) anla­
tiği  Hephaistos'a yana yakıla  şöyle  anlatır  (İl. 
tılan  Akheron  çamurlu  suların  kaynayıp- bur-
gaçlandıgı  dipsiz  bir  bataktır.  Kharon'un  ka- XVIII, 429 vd.): 
yıgıyla  bu  çamur  ırmağını  geçtikten  sonradır  Söyle, Hephaistos, Olympos'taki tanrıçalar 
ki varılır asıl Hades'e (Hades).  arasında, 
Akheron  Yunanistan'ın  Epir  bölgesinde  yüreği benim gibi acılı biri var mı? 
akan bir ırmağın  da adıdır.  Belki ıssız bir böl­ Zeus bunlar arasında bir bana verdi acıları, 
bunca deniz tanrıçalarından bir beni verdi 
gede derin bir yarın içine dalıp kapkara bir ba­ ölümlü kocaya, Aiakos oğlu Peleus'a, 
tak olarak denize  döküldüğü içindir  ki,  ilkçağ  katlandım bir adamın yatağına girmeye, 
bu  ırmağın  yeraltı  dünyasına  aktığına  inan­ istemeye istemeye, tiksine tiksine. 
mıştı.  Yanlış  bir  etimoloji  adını  "Acılar  Irma­
ğı" (akhos, Yun. acı demek) diye tanımlardı.  Thetis  ile  Peleus'un düğünü Tesalya'da Pe-
lion  dağının  tepesinde  kutlanır,  tanrıların 
Efsaneye  göre  Akheron  Helios'la  Gaia'nın 
hepsi  de  hazır  bulunurlar.  Kavga  tanrıçası 
(güneşle  toprağın)  oğludur.  Olympos  tanrıla-
Eris'in  düğüne  çağrılmadı  diye  kızıp  masanın 
rıyla  Titan'lar  arasındaki  savaşta  susuzluktan 
üstüne bir altın elma atması üç tanrıça arasın­
yanan  devlere  su  içirdiği  için  Zeus'un  laneti­
daki  güzellik  yarışmasına  yol  açar  (Paris). 
ne  uğramış ve yeraltı ülkesine kapatılmıştır. 
Uğursuz  başlayan  bu  evlilik  uğursuz  gider. 
Akhilleus.  Akhilleus  Yunan  mythos'una  en  Gerçi Thetis'in birçok çocukları olur, ama bir 
çok  konu  olmuş  kişidir.  Homeros'un  büyük  ölümlü  ile  evlendiğine  üzülen  ve  çocuklarını 
İlyada destanı aslında İlyon, yani Troya şehri­ kendisi  gibi  ölümsüz  kılmak  isteyen  Thetis 
nin  destanı  değil,  Akhilleus'un  destanıdır,  bu  geceleri kalkar,  onları ateşin üstüne tutarmış, 
kahramanın  bir eylemiyle  başlar,  bir  eylemiy­ bundan  amaç  gövdelerindeki  ölümlülük  to­
le  biter.  Ne  var ki  İlyada'da  anlatılan  olaylar  humlarını yok etmekmiş.  Birçok çocuğu böy­
Akhilleus  efsanesinin  ancak çok kısa  bir bölü­ lece yanarak öldükten  sonra,  bir gece  Peleus 
müdür.  Bu  kahraman  üstüne  ilkçağın  başın­ uyanmış,  bakmış  ki  karısı  olacak  deniz  kızı 
dan  sonuna  dek  uydurulan  efsane  ve  masal­ küçük Akhilleus'u  topuğundan  tutmuş,  aleve 
lar o kadar çoktur ki,  onları kapsayarak özet­ vermiş.  Tepesi  atmış,  çocuğu  kaptığı  gibi, 
lemek için,  bölüm bölüm ayırmak gerekir.  Thetis'i evinden kovmuş, bir ölümlüyle düşüp 
kalkmaktan  hoşlanmayan  tanrıça  da  denizin  başarısızlık  şanslarını elinde  tutan  o  yenilnez 
dibine  dalmış,  bir  daha  varmamış  kocasının  savaşçının trajik bir yazgısı vardır,  bunu  ken-
yanına.  Peleus  yedinci  çocuğu  olan  Akhille- disi de, anası Thetis de şöyle dile getirirler (İl 
us'u böylece kurtarmış,  ama çocuğun  dudak­ I, 352 ve 414): 
ları ve sağ ayağının aşık kemiği yanmış,  Pele­
us  hekimlikte  usta  olan  at  adam  Kheiron'a  "Anaml Kısacık bir ömür sürmek için 
doğurdunsa beni..." 
vermiş  Akhilleus'u,  o  da  yanan  kemiği,  koş­
"Uzun değil, kısacık bir ömür verdi kader 
makta üstüne olmayan bir devin iskeletinden  sana." 
aldığı  bir  kemikle  değiştirmiş  (Kheiron),  A-
khilleus  da  bu  yüzden  böyle  hızlı  bir  koşucu  Akhilleus  gerçi  kaderini  kendi  seçebilir, 
olmuş.  Başka  bir  efsaneye  göre  Thetis  oğlu­ Thetis iki şıkkı şöyle dile getirmişti oğluna (Il.. 
nu  ateş  üstüne  tutmamış  da,  Styks  ırmağına  IX, 411 vd.): 
batırmış,  böylece  gövdesini silah işlemez hale  İki ayrı kader götürecek beni ölüme: 
getirmiş,  ama  topuğundan  tuttuğu  için  bir  Burada kalır, savaşırsam Troya çevresinde, 
orasından  yara  alabilirmiş.  Nitekim Akhilleus  tükenmez bir ün var, dönüş yok. 
sonradan bu yerinden vurulup öldürülmüş.  Dönersem yurduma, sevgili baba toprağına, 
ünüm olmasa da çok yaşayacağım, 
(2)  ÇOCUKLUĞU.  At adamın yanında A- ölüm öyle çabucak gelip çatmayacak. 
khilleus büyütülür ve eğitilir.  Kheiron'un ana­
sı  da,  karısı  da  çocuğa  bakmışlar,  biraz  yeti­ Akhilleus  az  yaşasa  da  ünlü  yaşamayı  seç­
şince  at  adam  ona  öğretmediğini  bırakma­ miş  ve  bunun  için  Troya  savaşına  katılmaya 
mış: At yetiştirmesini, saz çalıp ezgi söyleme­ karar vermişti, ama anası (ya da babası) onun 
sini,  güzel  konuşmasını  ve  her  şeyden  önce  ölmesini önlemek için bazı  düzenler kurum 
de  kargı  atmakta,  savaşmakta,  dövüşmekte,  lardı.  Bu konuda  anlatılan  ve  İlyada'da  izine 
araba  sürmekte  ve  koşmakta  kimseden  geri  rastlanmayan  efsane  şöyledir:  Akha  öndetL 
kalmamasını, çağın yiğitlerinin hepsinden üs­ ri  Troya  seferine  gitmek  üzere  hazırlığa  baş­
tün olmasını. Erdemlerin her çeşidine de alış­ layınca,  o  zaman  genç  bir  delikanlı  olan 
tırmış: Acıya dayanmayı, yalan söylememeyi,  Akhilleus  sefere  katılmamak  İçin  Yunanis-
ölçülü  ve  dayanıklı  olmayı  hep  Kheiron'dan  tan'ın  karşısındaki  Skyros  adasına  gönderilir 
öğrenmiş.  Akhilleus  Kheiron'dan  öğrendiği  ve  orada  kral  Lykomedes'in  sarayında  ko­
hekimliği  ve  edindiği  ilaçlan Troya  savaşında  nuklanır.  Ne var  ki  Akhilleus  kız  kılığına  gir­
yaralılar üstünde  kullanır.  Kheiron'un yanın­ miş  ve  kralın  kızları  arasına  karışmıştır.  Ha­
da Pelion dağında ne kadar kaldığı belli değil­ remde  yaşayan  Akhilleus'a  Pyrrha  (kızıl  saçlı) 
dir,  İlyada'da  Kheiron'dan  eğitim  gördüğü  adı  verilmiş,  bir  söylentiye  göre  de  Lykome­
gerçi söylenir,  ama Troya'ya kendisiyle  gelen  des'in  kızlarının  biriyle  sevişmiş ve  ileride  adı 
lalası  Phoiniks  onu  nasıl  büyüttüğünü  şöyle  geçecek oğlu Neoptolemos (Pyrrhus)  da on­
anlatmaktadır (İl. XI, 485 vd.):  dan doğmuştu. Öte yandan Akhaların kâhini 
Kalkhas'ın  Akhilleus  sefere  katılmazsa  Tro-
Tanrıya benzer Akhilleus, seni ben getirdim  ya'nın  alınamayacağını  bildirmesi  üzerine, 
bu hale,  Odysseus  yiğidi  aramaya  çıkar,  Skyros'a  va­
canım gibi sevdim, yetiştirdim seni  rınca kurnazca bir düzen tasarlar, gezgin satı­
bensiz ne şölene gitmek isterdi canın,  cı  kılığına  girip  Lykomedes'in  haremine  so­
ne de evde yemek yemek isterdi,  kulur ve kızların,  kadınların önünde  bohçası­
oturturdum seni dizlerimin üstüne,  nı  açıp bir sürü kumaş dokuma ve  işleme  se­
etini keser, ağzına verir, dudaklarına 
rer  önlerine,  ama  bohçanın  dibinde  birkaç 
uzatırdım şarabı, 
göğsümde gömleğimi ıslatırdm boyuna,  kıymetli  silah  da  vardır,  Pyrrha  kılığındakl 
arsızlık eder, şarabı püskürtürdün  Akhilleus bunları görünce dayanamaz,  onları 
ağzından,  almaya,  kullanmaya can  atar,  böylece  kimli 
senin yüzünden neler çektim ben, neler.  ğini  açığa  vurur.  Odysseus  da  onu  peşine  ta­
kı))  Akha  ordusunun  toplandığı  Aulls'e  geti­
(3) ALİN YAZİSİ. Akhaların en büyük kahra­
rir. 
manı  Akhllleus'un,  Troya  savaşının  başarı  ve 
AKHİLLEUS 

(4)  TROYA  SEFERİ.  İlk  çıkarmanın  Tro- (5) AKHİLLEUS'UN DRAMI. AkhiUeus, Ho­

ya'nın  çok  güneyinde  Mysia  bölgesine  oldu­ meros  destanının  baş  kahramanı,  kolların­
ğu  anlatılır.  Akhalar  Troas'a  vardıklannı  sa­ dan,  bacaklarından  güç  ve  canlılık  fışkıran, 
narak  hemen  yağmaya  koyulurlar.  Mysia'ya  tanrıça  oğlu  ve  tanrılara  denk  AkhiUeus  yal­
yerleşmiş olan Herakles'in oğlu Telephos on­ nız kaba kuvveti mi simgeler?  Kimsenin karşı 
ları  karşılar,  aralarında  savaş  başlar.  AkhiUe­ gelemediği,  düşmanlarını  titreten,  insafsızca 
us  kargısıyla  Telephos'u  yaralar.  Sonra  da  kesip  biçen,  saldırıya geçti  mi  "ovada  bir yıl­
saldırganlar yanlış  bölgeye çıktıklarını anlaya­ dız  gibi  parlayan"  Akhillus  yalnız  üstün  bir 
rak denize açılırlar, ama bir fırtına onları geri­ savaşçı ve üstünlüğünü bildiği için  de gururlu, 
singeri Yunanistan kıyılarına atar.  Bu kez Au- onurlu,  inatçı ve alıngan,  çetin,  hırslı, zaUm 
lis'ten  değil,  Argos'tan  yola  çıkmaya  hazırla­ ve  duygusuz  bir  adam  gibi  mi  gösterilir  İlya­
nırken, Telephos çıkagelir, Akhilleus'tan aldı­ da'da?  Homeros  yiğitlerin  yiğidini  gerçi  bu 
ğı yara iyileşmiş değildir,  tanrı sözcüğü bu ya­ vasıflarla  donatmış,  bize  hem  olumlu,  hem 
rayı  ancak  Akhilleus'un  iyi  edebileceğini  bil­ olumsuz  görünen  bu  nitelikleri  en  parlak  ve 
dirmiştir (Telephos).  çarpıcı renklerle belirtmiştir, çünkü sanatı on­
Akha  donanması  Argos'tan  Aulis'e  varır.  dan  yanadır,  ama  yüreği  ondan  yana  değil, 
Burada  rüzgârların  esmesini  sağlamak  için  yüreği  yurdunu  savunan  durgun,  ölçülü,  er­
İphigeneia'nın  kurban  edilmesine  karar  veri­ demli  kahraman  insan  Hektor'dan  yanadır 
lir.  Akhillus  bilmeden  bu  işe  alet  olur,  Aga- Homeros'un. Gene de, tıpkı bir romancı gibi 
memnon  kızını  güya  Akhilleus'a  nişanlamak  Akhilleus'u  bir  insan  olarak  canlandırmayı 
için  getirtir  Aulis'e.  Akhlleus  durumu  anla­ amaç  edinir  ve  akla  karayı  gereğince  karıştı­
yınca,  önlemeye  çalışır,  ama  başaramaz (Ip- rarak,  eşine  az rastlanır  bir  ustalık  ve  dünya­
higeneia).  nın başka hiçbir destanında görülmeyen  eleş­
Akhilleus'un  iyileştirdiği  Telephos'un  kıla­ tirici bir anlayışla onu hem  iyi,  hem kötü bir 
vuzluğunda  gene  Anadolu  kıyılarına  doğru  adam  olarak çıkarır karşımıza.  Akhillus  böy­
yola çıkılır ve Tenedos adasında durak yapıhr.  lece içinde  karşıt eğilimlerin  çarpıştığı gerçek 
Bir  efsaneye göre,  Akhillus  orada Agamem- bir  insan  oluverir,  yaşantısı  da  gerçek  bir 
non'la  ilk kez  kavgaya  tutuşur  ve Apollon'un  dram olarak canlanır gözümüzde. 
oğlu Tenes'i öldürür (Tenes). Anası Thetis'in  Akhilleus'un  Agamemnon'a  karşı  öfkesinin 
bildirdiği  bir  tanrı  buyaıguna  göre,  Akhillus  asıl  nedeni  sömürüye  karşı  ayaklanmadır: 
Apollon  oğlunu  Öldürürse  Troya  önünde  si­ Kendisi  hiçbir  çıkar  gütmeden  savaşır,  didi­
lahla öldürülmekten kurtulamayacaktır.  nir, payı başkomutan alır (İl. I, 165 vd.): 
Troya  önünde  dokuz yıl  kalınır.  Bu  sırada 
Kıyasıya savaşta benim kollarım görür en 
Akhilleus'un  komşu  bölgelere  yaptığı  çapul­ büyük işi, 
culuk  seferleri İlyada'da  ayrıntılarıyle  anlatılır:  ama bölüşmede payın en okkalısı sana 
Mysia'nın  Thebe  şehrinde  Andromakhe'nin  gider, 
babası  Eetion'u  öldürüp,  şehri  yağma  eder, 
Lyrnessos'tan  Briseis'i,  Khryse'den  Khryse- Hem onur payımdan olayım, hem burada 
is'i tutsak olarak alır, getirir, bu arada Patrok- kalayım, ha, 
los  ile  birükte  Ida  dağındaki  Troyalı  sürülere  mal, mülk sahibi edeyim diye seni? 
saldırır,  çobanları  Aineis'le  kavgaya  tutuşur.  Agamemnon özür dileyip eünden aldığı Bri­
Bu  dokuz  yıl  böyle  geçtikten  sonra,  savaşın  seis'i  geri  vermeye  razı  olunca,  Akhillus 
onuncu yılında  Ilyada  destanına konu  olacak  dönmek  istemez,  erkektir,  yapılan  haksızlığı 
olaylar  baş  gösterir.  İlyada'nın  konusu,  bilin­ unutamaz. Bu kırgınlığını da şu basit, insanca 
diği  gibi,  Akhilleus'un  öfkesi,  küsüp  savaştan  sözlerle dile getirir (İl. IX, 340 vd.): 
çekilmesi ve Patrokolos'un ölümünden sonra 
gene  savaşa  dönüp  Hektor'u  öldürmesidir.  Bir Atreus oğulları mı sever karılarım? 
Bu olayların birbirini nasıl izlediği İlyada mad­ Sever, korur karısını duygulu, akıllı her 
adam. 
desinde anlatılmıştır.  Biz burada Akhilleus'un 
Ben de yürekten seviyorum benimkini, 
kişiliği ve karakteri üstünde duralım.  kazanmışım onu ben kendi kargımla. 
 AKKIMt )! 

Agarnemnon oyun oynadı bana, aldı onur  Hadi gel, otur üstüne şu iskemlenin, 
payımı,  ko uyusun bağrında acılar. 
beni bir daha kandırmaya kalkmasın sakml  Ne yapalım yasımız çok büyükse, 
ne çıkar yürek donduran iniltilerden! 
Acı  ağır  basınca  bir  çocuk  gibi  ağlar  dövü­ Talihsiz ölümlülere tanrılar şu kaderi 
nür  Akhilleus,  anasına  yalvarır  gelsin  kurtar­ dokudu: 
sın, çare bulsun, avutsun diye.  Briseis götürü- Yaşayacak insanlar acı içinde". 
lünce  çağırır  onu,  Patroklos  ölünce  çağırır 
Priamos'u avutmak,  konuklamakla kalmaz, 
onu.  Yırtınır  canından  çok  sevdiği  dostunu 
gider,  Hektor'un ölüsünü kendi yıkar,  hazır­
koruyamadı diye. 
lar  ve  babasına  verir.  Genç,  yiğit  ve  ihtiyar 
Bin  pişman  olur  insanın  aklını  başından 
baba bakarlar birbirlerine  doya doya,  sevgiyle 
alan  öfkeye,  insanları  birbirine  düşüren  kav­
diyeceğim, çünkü ihtiyar, genç adamda kendi 
gaya. Ama bu kez Patroklos'un öcünü alaca­
oğlunu, genç adam da ihtiyarda kendi babası­
ğım  diye  kudurür,  ırmak  başında  doğradığı  nı  görür  gibi  olur.  Savaş,  düşmanlık,  kin  ve 
yüzlerce düşmanın kanından kara toprak kızıl  öfke yok olup gitmiştir,  iki insandır karşı kar­
ırmağa  döner,  tanrılar  bile  dayanamaz  bu  şıya. 
manzaranın dehşetine (İl. XXI). 
Aynı acımak bilmez azgınlıkla canını almak­ (6) AKHİLLEUS'UN ÖLÜMÜ. bk. Memnon, 
tadır  yere  serdiği  Hektor'un,  yalvarmalarına  Pentbesileia. 
şöyle karşılık verir (İl. XXII,  345 vd.):  Akontios.  Keos  adasında  yaşayan  çok  yakı­
Dizlerime sarılma, köpek, yalvarma bana  şıklı bir delikanltymış. Günün birinde Artemis 
anan, baban admal  şenliklerine  Delos'a gitmiş ve yolda Atina'nın 
Gönlüm, yüreğim kışkırtıyor beni,  en  soylu  ailelerinden  birinin  kızı  olan  Kydip-
diyor, şunun etini parçala, çiğ çiğ ye,  pe'ye  rastlamış.  Görür  görmez  de  tutulmuş 
senin bana bu yaptıklarından sonra,  ona.  Ama  soylu  olmadığı  için  kızı  kendisine 
kimse uzaklaştırmaz başından köpekleri,  vermeyeceklerini  bilen  Akontios  bir  düzene 
getirseler bana kurtulmalığın on katını, 
baş  vurmuş,  bir  ayva  alıp  üstüne  şu  sözleri 
yirmi katını, 
tartsalar şurada, daha çok veririz deseler,  kazmış:  "Artemis  tapınağı  üzerine  ant  içiyo­
Dardanos oğlu altın koşa teraziye senin  rum ki ben Akontios'a varacağım!"  ve  ayvayı 
ağırlığınca,  kızın önüne atmış. Ayvayı eline alan Kydippe 
döşeğine yatırıp ağlamayacak sana seni  üstündeki yazıları yüksek sesle okumuş,  mey­
doğuran,  veyi sonra da fırlatmış atmış,  ama yemini ye­
köpekler, kuşlar yiyecek bütün bedenini,  min  sayılmış.  Atina'ya  döndükten  sonra  ba­
bası kızını üç kez nişanlamış,  ama tanrıça Ar­
Ama tutmaz  sözünü,  bir  tanrının  barakası­ temis  hep  bir  hastalık  çıkararak  kızın  evlen­
na getirdiği ihtiyar  Priamos'u görünce şaşırır,  mesine  engel  olmuş.  Delphoi  tanrı  sözcüsü 
yüreği  dayanamaz  bahtsız  kralın  ağlamaları­ Akontios'un  düzenini  açığa  vurunca  Kydip­
na, kendi babasını hatırlar, Patroklos'a ağlar,  pe'yi  Akontios'a  vermekten  başka  çare  kal­
iki  düşman  hıçkıra  hıçkıra  dövünürler  karşı  mamış. 
karşıya,  sonra (İl. XXIV,  514 vd.): 
Akhilleus oturduğu yerden birdenbire  Akrisios.  Abas'ın  Proitos  ile  Akrisios  adın­
kalktı,  da  ikiz  oğullan  olmuştu  (Tab.  10).  Ataları 
tuttu elinden kaldırdı ihtiyarı,  Aigyptos ile  Danaos'un düşmanlığını özlerin­
acımıştı ak sakalına, ağarmış başına.  de taşıyan bu  ikizler daha  ana karnındayken 
Kanatlı sözlerle seslendi ona dedi ki:  dövüşmeye  başlamışlar.  Babalan  ölünce  Ar-
"Talihsiz adam, ne acılar çekmiş yüreğin!  gos'ta  kimin  kral olacağı  konusunda birbirle­
Nasıl göze aldın gemilere gelmeyi tek  rine girmişler. Uzun bir savaştan sonra üstün 
başına,  gelen  Akrisios  Proitos'u  Lykia'ya  sürerek 
nasıl göze aldın benim gözüme görünmeyi?  tahta  oturmuş.  Proitos da Anadolu  kıyıların­
Ben ki öldürdüm nice soylu oğullarını  da  kral  lobates'in  kızı  Anteia  ile  evlenmiş, 
senin.  k.ıyn.il,ısından  aldığı  bir  ordu  ile  Yunanis-
Demirden bir yürek varmış göğsünde, 
tan'a dönmüş ve Kyklop'ların koca taşlardan  Alkaios.  Perseus  ile  Andromeda'nın  oğlu, 
bir  surla çevirdikleri Tiryns'e  kral olmuş.  İkiz  Amphitryon'un  babası  (Tab.  13).  Amphitr-
kardeşler  de  bir  anlaşmaya  varmışlar.  Argos  yon  yiğit  Herakles'in  ölümlü babası olduğun­
ilini ikiye bölerek hüküm sürmüşler.  dan,  Herakles'e  ilkin  Alkaios  oğlu  anlamına 
Akrisios'un Danae adlı bir kızı vardı, bir oğ­ gelen Alkides adı verilmiş,  sonra değiştirilmiş­
lu  da  olsun  diye  Delphoi  tapınağına  başvur­ ti  (Herakles).  Yiğit  birçok  şiirlerde  bu  isimle 
duğunda,  tanrı  sözcüsü  Danae'nin bir  erkek  anılır. 
çocuk doğuracağını, ama torununun kendisi­
Alkathoos.  Pelops ile Hippodameia'nın  oğ­
ni  öldüreceğini  bildirmiş  Akrisios'a.  Telaşa 
lu. Atreus ile Thyestes'in kardeşi (Tab.  14). 
düşen  kral,  kızının  herhangi  bir erkekle  ilişki 
Oğullarından  biri  bir  aslan  tarafından  par­
kurmasını önlemek için çepeçevre tunçla ör­
çalanan  kral Megareus kızını  canavarın  hak­
tülü bir  odaya  kapatmış  onu.  Ama  Zeus  gö­
kından  gelecek  adama  vereceğini  bildirince. 
nül vermişmiş Danae'ye, çarasini bulmuş,  al­
Alkathoos  bu  işe  talip olmuş ve  aslanı  öldür­
tın  yağmuru  halinde  akmış  çatı  aralığından 
müş.  Böylece  kızla birlikte krallığı da  elde et­
Danae'nin içine kadar. Danae Perseus'u do­
miş.  Kaynatası Megareus'un kurduğu  Megai-
ğurmuş. Olup bitene akıl erdiremeyen Akrisi-
ra şehri Girit'lilerin saldırısına uğrayınca, yıkı­
os kızıyla torununu bir sandığa kapatarak de­
lan  surları  yeniden  yapmakta  tanrı  Apollon 
nize atmış. Ana-oğul Seriphos adasında kara­
Alkathoos'a yardım etmiş. Tanrı bu işi yapar­
ya çıkmışlar. Perseus binbir kahramanlık yap­
ken  lyra'sını  bir  taşa  dayamış,  o  taş  tarihsel 
tıktan  sonra Argos'a dönmek istemiş.  Haberi 
çağlarda  da,  üstüne  vurulduğu zaman  ses çı­
alan  kral  Tesalya'da  Larissa  şehrine  kaçmış. 
karılmış. 
Kader gene de yakasını bırakmamış: Bir rast­
lantıyla  Larissa'da  düzenlenen  yarışmalara  Alkestis.  Pelias'ın  kızı,  Admetos'un  karısı 
katılan  Perseus  disk  atarken,  yel  almış  attığı  (Tab.  22).  Kadınlar  arasında  yiğitlik ve  feda­
diski  Akrisios'un  kafasına  indirmiş,  Argos  kârlık  örneği  olarak  gösterilen  Alkestis  Euri-
kralı da böylece ölmüş (Danae, Perseus).  pides'e en güzel tragedyalarından birini  esin-
lemiştir. 
Aktaion.  Çoban  Aristaios'la  Autonoe'nin 
Genç ve  güzel Alkestis  kocası Admetos uğ­
oğlu,  Thebai'li  bir  avcı  (Tab.  18).  At  adam 
runa  ölmeye  razı  olur  (Admetos).  Zehri  iç­
Kheiron'un  Kithairon  dağlarında  yetiştirdiği 
miş,  can  vermiş  ve  cenazesi  mezara  indiril­
Aktaion  öyle  yaman  bir avcı  olmuş ki,  onun 
miştir  ki,  ağıtlarla,  iniltilerle  çınlayan  saraya 
üstüne yokmuş bütün bölgede. Gurura kapıl­ Admetos'un  dostu  Herakles  çıkagelir.  Alkes-
mış Aktaion, tanrıça Artemis'ten de usta avcı  tis'in  öldüğünü  duyunca,  ölüm  tanrı  Thana-
olmakla  övünmüş,  bununla  da  kalmayıp  gü­ tos'un  peşine  düşer,  onunla  boğuşur  ve  Al-
nün  birinde  tanrıçayı  derede yıkanırken  çıp­ kestis'i  kolları  arasından  koparıp  Admetos'a 
lak  görmüş.  Bu  küstahlığa  içerleyen  tanrıça  geri  getirir.  Bir  başka  anlatıma  göre,  ölüler 
Aktaion'u bir geyik haline dönüştürmüş ve el­ ülkesinin  acıma nedir bilmeyen tanrıçası Per-
li  köpeğini  de  üstüne  salmış.  Parçaladıkları  sephone  Alkestis'i  görünce  yumuşamış  ve 
geyiğin  kendi  efendileri olduğunu anlamayan  onu daha genç ve daha güzel olarak yeryüzü­
köpekler  uluyarak  Aktaion'u  aramaya  koyul­ ne, diriler araşma geri göndermiş. 
muşlar,  böylece  Kheiron'un  mağarasına  ka­
dar  gelmişler.  At  adam  da  hayvanları  avut­ Alkides.  Herakles'e  verilen  bir  addır  (Alkai­
mak  için  Aktaion'a  benzer  bir  heykel  yapıp  os, Herakles). 
önlerine dikmiş (Kheiron).  Alkidike.  Salmoneus'un karısı, Aison ile îa-
Aleksandros.  Priamos'un  oğlu  Paris'in  baş­ son'un ataları (Tab. 22). 
ka bir adı (Paris).  Alkimede.  Aison'un  karısı,  lason'un  anası 
(Tab. 22). 
Alekto.  Öç  tanrıçaları  Erinys'lerin  biri.  Adı 
"öfkesi  dinmez,  barışmak  bilmez"  anlamına  Alkinoos.  Agamemnon  İlyada'nın  sevimsiz 
gelir (Erinys),  kralıysa,  Alkinoos  Odysseia'nın  sevimli,  ko-

28 
nuksever,  uygar  ve  halkseveı  kratıdıı  Bugün  Alkinoos  sarayinin  iç  düzeni daha az parlak 
Korfu  adası  olduğu  genellikle  benimsenen  değildir:  Şiir,  oyun,  yarışma  Phalak'lann  ya-
Sklıerie'ye  yerleşmiş,  denizci  blı  ulus  olan  şamında  büyük  yer  tutan  uğraşlardı  Ozan 
Phaiak'ların  başıdır.  Alkinoos,  ülkesinin  ön­ Demodokos'un Troya  savaşından  söz açması 
derleri, danışmanları ile birlikte yönetir ulusu­ üzerinedir  ki,  Odysseus  kimliğini  açığa  vur 
nu,  on  iki  kralın  on üçüncüsü sayar  kendini.  mak zorunda kalır ve  serüvenlerini  anlatmaya 
Ama  biz  Alkinoos'u  Homeros'un  arzından  girişir  (Demodokos).  Ama  Alkinoos'un  dün­
dinleyelim,  Odysseia'da  bundan  daha  güzel,  ya  görüşü ve insanlık anlayışı  sanata  saygı  İle 
daha  cana yakın,  tadına doyulmaz bir  parça  de  bitmez.  Özgürlüğe olan  eğilimi  ilk ve  orta 
yoktur.  Phaiak'ları  şöyle  anlatır  (Od.  VI,  4  çağlan çok aşan modern denebilecek bir nite­
vd.):  lik taşır. Konukluk kurallarına uyarak Odysse-
us'u hemen, kim olduğunu, nereden geldiğini 
Eskiden Phaiak'lar engin Hypereia'da 
sormadan  benimser,  istediği  an  gemileriyle 
otururdu, 
güçte üstün, zorba Tepegözlere yakın,  onu yurduna göndermeye hazır olduğunu bil­
Tepegözler onların topraklarım boyuna  dirir ve bu sözünü hiç gecikmeden yerine  ge­
yağma ederlerdi.  tirir.  Odysseus'u öyle beğenmiştir ki,  kendisi­
Tanrı yüzlü Nausithoos on/arı kaldırdı,  ne  damat  edinmeyi  özler,  ama  en  ufak  bir 
götürdü, yerleştirdi Skherie'ye,  baskıda  bulunmaz,  giderek,  konuğuna  kıla­
alın teriyle yaşayan insanlardan uzağa.  vuzluk etmedi diye kızı Nausikaa'yı kınar (Od. 
Dört yandan surla çevirmişti kenti, 
VII, 299 vd.): 
evler kurmuş, tapınaklar yapmıştı tanrılara, 
tekmil toprakları dağıtmıştı.  Benim kızım ödevini tam yapmamış, 
Ama o çoktan boylamıştı Hades ülkesini,  konuğum, 
düşünceleri tanrılardan gelen Alkinoos  madem hizmetçileri vardı yanında, 
kraldı şimdi.  ve madem sen yalvardtydm ona ilkin, 
ne diye evimize getirmedi alıp seni? 
(Od. VII, 11): 
Karısı Arete'ye  saygısı da Homeros destan­
Tekmil Phaiak'ları yönetirdi Alkinoos 
larında görülen  kadına değer vermenin  daha 
halkı sayardı onu bir tanrı gibi. 
yüksek bir  aşamasını  yansıtır.  Kadın,  adı  üs­
Ama  bu  saygının  asıl  nedeni  Arete  ile  ev­ tünde Erdem'in kendisidir ve erkeğin başara­
lenmiş olmasıdır. Arete  erdem  demek,  bakın  madığı bazı edimleri daha bir incelikle, duyar­
Alkinoos eşini nasıl baş tacı eder (Od. VII,  67  lıkla,  insanseverlikle  yerine  getirebilir  diye 
vd.):  saymakta,  sevmektedir  onu.  Phaiak'ların  sa­
rayında asıl onun sözü geçmektedir. Nausika-
Alkinoos kendine karı aldı onu.  a da bunu bildiği içindir ki,  Odysseus'un sara­
Arete'yi öyle saydı, öyle saydı ki,  ya  varınca  dosdoğru  Arete'nin  dizlerine  ka­
hiçbir kadın böyle sayılmadı yeryüzünde,  panmasını salık verir ona (Od. VI, 310 vd.). 
erkeğinin buyruğunda, evinde yaşayan 
hiçbir kadın,  Konukseverlikte  de,  cömertlikte  de  ilk  iş­
hem kocası, hem çocukları saydı onu  marı  veren  Arete'dir,  yalnız  Alkinoos  değil, 
yürekten,  bütün  Phaiak  önderleri  de  danışmanları  da 
halk da bir tanrıça gibi baktı ona,  uyarlar sözüne. Yatağı o yapar,  sandığı o ha­
tatlı sözlerle selam verirlerdi şehre inince o,  zırlar, rahatını o sağlar konuğun. Anasının kı­
çok akıllıydı, iyi yürekliydi de ondan, 
yatıştırırdt bütün kavgalarını erkeklerin!  zı olan Nausikaa da kurtarmamış mıydı Ody-
sseus'u ölümden? (Nausikaa).  Erkeği  kadın­
Öyle  bir  cennettir  ki  Alkinoos'un  ülkesi,  sız  olarak  düşünmek  olanaksızdır  Homeros 
Batı yazınında ilk  "ütopya"  diye tanımlayabi­ destanlarında.  Kadın  erkeğin  mutluluğudur. 
liriz onu. İç ve dış düzeni Odysseus'a bile par­ Odysseia'ya  üstün  uygarlık havasını  veren  ki­
mak  ısırtacak  gibidir.  Homeros  bir  mimarlık  şiler Arete,  Nausikaa,  Penelope  gibi  insanlı 
baş eseri olan  bu  sarayı anlatmakla  bitiremez  gın daha ince, daha duyarlı ve becerikli yönü 
(Od. VI, 263 vd.).  nü simgeleyen kadınlardır. 

• M , 
ALKMAİON 

Alkmaion.  Argos'lu  kâhin.  Amphiaraos.  ile  Alkmene.  Mykene  kralı  Elektryon'un  kızı 
Eriphyle'nin  oğlu  (Tab.  23).  Amphiaraos,  (Tab.  13).  Kaza  ile  babasını  öldüren  amca 
öleceğini  bildiği  Thebai  seferine  katılmadan  oğlu  Amphitryon'la  evlenmeye  razı  olur, 
önce,  oğullarına  analarını  cezalandırmak  gö­ ama  önce,  kardeşlerini öldüren Taphos'luları 
revini  yüklemişti.  Epigon'lar  diye  anılan  Ye- cezalandırmasını ister ondan. Amphitryon bu 
diler'in  oğulları  ikinci  Thebai  seferine  önder  işi yapmaya gitmişken,  Zeus Amphitryon  kılı­
olarak  Alkmaion'u  seçmişlerdi,  bir  tanrı  sö­ ğında  Alkmene'nin  yatağına  girer,  birleşir 
zü  Alkmaion  başlarına  geçerse  zafer  kazana­ onunla.  Söylentiye  göre,  bu  sevişme  üç  tam 
caklarını  bildirmişti  çünkü.  Gene  de  ikircik­ gün  sürmüş,  Zeus  güneşe  bu  süre  dolmadan 
liydi.  Alkmaion,  babasının  can  verdiği  kente  görünmemesini  buyurmuşmuş  çünkü.  Tanrı 
gitmekten  çekiniyordu.  Bu  kez  de  Eriphyle  bu süre içinde Herakles'i ana rahmine yerleş­
işe  karıştı:  Harmonia'nın  gerdanlığından  tirmiş.  Aynı  gece  sabaha  karşı  seferden  dö­
sonra,  tanrı  armağanı  ünlü  "peplos"unu  da  nen  Amphitryon  da  güzel  karısına  kavuşur. 
rüşvet  alarak  oğlunun  sefere  çıkmasını  sağla­ Ne  var  ki  kocasının  biraz  önce  boş  bıraktığı 
dı.  Savaşta  Epigon'lar  üstün  geldiler.  Alk­ yatağa  gene  döndüğünü  görünce  Alkmene 
maion  Eteokles'in  oğlu  Thebai  kralı  Laoda- de,  karısından  fazla  bir  iltifat  görmeyince 
mas'ı  kendi  eliyle  öldürdü  ve  Polyneikes'in  Amphitryon da şaşmışlar.  Daha sonra aldatıl­
oğlu  Thersandros'u  tahta  oturttu  (Epigon'  dığını öğrenen Amphitryon Alkene'  yi diri di­
lar).  ri  yakmak  istemiş,  ama  Zeus  odun  yığınını, 
Dönüşte Alkmaion  Delphoi'ye uğradı,  ana­ üstüne  yağmur  yağdırarak  söndürmüş.  Am­
sını  öldürmek  görevini  yerine  getirmenin  ge­ phitryon  da  tanrı  buyruğuna  boyun  eğerek, 
rekli  olup  olmadığını  sordu,  tanrıdan  olumlu  karısının  bir  gece  aralıkla  doğurduğu  Herak-
cevap alınca Argos'a  döndü ve  Eriphyle'yi öl­ les'le  İphikles'i  bağrına  basmış.  Kocası  ölün­
dürdü.  Ama  öç  perisi Erinys'ler hemen takıl­ ce,  Alkmene  oğullarının  izinden  gitmiş.  He-
dılar  peşine,  ülkeden  ülkeye  kovaladılar  onu.  rakles  tanrılara  karışınca,  Eurystheus'un  hış­
Önce  Arkadya'da  Oikles'in  yanına  sığınır,  mından  kurtulmak  için  Atina'ya  sığınmış, 
orada  da  rahat  bulamayınca,  Psophis  kralı  sonra da oğluna bunca eziyet yapan o kral da 
Phegeus'un  sarayına  varır.  Phegeus  onu  su­ can  verince,  gözlerini  oymuş.  Ömrünün  son 
çundan  arındırır  ve  kızı  Arsinoe'yle  evlendi­ günlerini  gene  Thebai'de  geçirmiş,  çok  yaşlı 
rir.  Ne var ki  Psophis topraklarında  korkunç  olarak  ölen  sevgilisini  Zeus  Mutlular  Adasına 
bir  kuraklık baş  gösterir,  gene  Delphoi  tapı­ götürüp,  yeraltı  yargıcı  Rhadamanthys'le  ev­
nağına  baş  vurulur  ve  tanrı  sözcüsü  Alkrnai- lendirmiş. Onun üstüne hiçbir ölümlü kadınla 
on'un  ikinci  bir  kez  arındırılması  gerektiğini  da  ilişki  kurmamış  Zeus  (Amphitryon,  He-
bildirir.  Gene  yollara  düşen  ana  katili  ırmak  rakies). 
tanrı Akheloos'un yanına varır.  Orada,  ırmak 
ağzında  anasının  ölümünden  sonra meydana  Alkyone.  Rüzgârlar  kralı  Aiolos'un  kızı  Alk-
gelmiş bir toprak üstünde  ırmak tanrı Alkma­ yone  Sabah  Yıldızının  oğlu  Keyks'le  evlen­
ion'u bir daha arındırır. Akheloos da ona kızı  miş.  Karı-koca  öyle  mutluymuşlar  ki  Zeus  ile 
Kallirhoe'yi  verir,  ama  kız  ona  varmak  için  Hera'ya  benzetirlermiş  kendilerini.  Tanrılar 
Harmonia'nın  gerdanlığı  ile  peplos'unu  şart  kıskanmış  bu  mutlu  yuvayı,  Alkyone  ile 
koşar.  Alkmaion  gene Psophis'e dönüp Phe- Keyks'i  birer  deniz  kuşu  haline  getirmişler. 
geus'tan  ister  bunları,  Apollon'un tapınağına  Alkyon  denilen  bu  masal  kuşu,  yuvasını  dal­
adayacağını  söyler.  Yalan  meydana  çıkınca  galar üstünde kuran  bir çeşit  martı imiş.  Ovi-
Phegeus konukluk kurallarını  bozmamak için  dius  bu  öyküyü  biraz  değişik biçimde  anlatır: 
Alkmaion'u  kendi  eliyle  değil,  oğullarının  Günün  birinde  Keyks  denizaşırı  bir  tapınağa 
eliyle  öldürür.  Kallirhoe'nin  yakarması  üzeri­ gidecek  olmuş.  Alkyone  yalvarmış  gitmesin 
ne  çabuk  yetişen  oğlu  Akarnan  kan  davasını  diye,  ama  dinletememiş.  Yolda  Keyks  kor­
sürdürerek  Phegeus'un  oğullarını  öldürür,  kunç  bir  fırtınaya  tutulmuş,  gemisi  batmış, 
Harmonia'nın  uğursuz  süslerini  de Apollon'a  kendisi  de  boğulmuş.  Dalgalar  ölüsünü  kıyı­
adak olarak Delphoi tapmağına verirler.  ya,  dönüşünü  gözleyen  Alkyone'nin  önüne 
 Al  II  IAIA 

atmış. Alkyone de kendini dalgalara bırakın- anlatıma  göre  Zeus  yıldırımla  çarpar,  İMşk.ı 

ca  tanrılar  acımış  bu  karı-kocaya,  ikisini  de  bir  anlatıma  göre  Apollon  okl.ırıyl.ı  öldürül 
deniz  kuşu  yapmışlar.  Dişisinin  de  denizde  onları.  Cezalan  Hades'te  de  sürdürülür!  Yı­
kuluçkaya  yatabilmesi  için  Zeus  Aiolos'a  kış  lanlarla  bir  sütuna  bağlı  oldukları  halde  bir 
dönümünden yedi gün önce ve  sonra yelleri  baykuşun durmadan ulayarak ötmesini dinle­
dindirmesini buyurmuş.  mek zorundadırlar. 
Alkyoneus.  (1)  Gök  ile  Toprak  tanrıların  Alpheios.  Peloponez'de,  Elis  ile  Arkadya 
meydana  getirdikleri  devler  arasında  en  güç­ bölgeleri  arasında  akan  bir  ırmak.  Bütün  ır­
lülerinden biri. Hesiodos'un Theogonia'sında  maklar  gibi  Okeanos  ile  Tethys'in  oğlu  sayı­
adı geçmez,  Makedonya'daki  devler  savaşına  lır.  Artemis  ve  nympha'lara  saldırıları  masal 
katılmış,  ama onu yere  sermek olanaksızmış,  konusu  olmuştur:  Günün  birinde  Artemis 
çünkü  anası  Toprağın  üstüne  düştükçe  doğ­ nympha'larla ırmak ağzında şenlik yaparken, 
rulur,  kalkarmış.  Herakles  bu  yüzden  onu  Alpheios  onlara  yaklaşmak  istemiş,  periler 
sırtlanıp başka bir ülkeye götürmüş ve bir ok­ de yüzlerine çamur sürerek kendilerini tanın­
la öldürmüş (Herakles).  maz  hale  getirmişler.  Alpheios  su perisi Are-
(2) Delphoi'li güzel bir delikanlı.  Ülkeyi ka­ thusa'ya  da  tutkunmuş,  onu  Sicilya'ya  dek 
na  boyayan  Lamia  canavarına  yem  olmak  kovalamış (Arethusa). 
üzere seçilmiş.  Yolda rastladığı bir başka deli­
kanlı onun yerine kurban olmayı kabul etmiş,  Alphesiboia.  Dionysos'un  tutkun  olduğu 
canavarın  mağarasına  girmiş,  onu  kafasın­ Asya'lı  nympha.  Tanrı  onu  elde  etmek  için 
dan  yakalayarak  yere  çalmış  ve  ezmiş  (La­ binbir  çare  düşünmüş,  sonunda  bir  kaplan 
mia).  olup kızı kovalamaya başlamış.  Koşa koşa bir 
ırmağın  kıyısına  gelmişler,  kız  ırmağı  geçebil 
Aloeusoğulları.  Aloeus'un  karısı  İphimede- mek için tanrının kollan arasına girmeye razı 
ia tanrı Poseidon'a aşıkmış, her gün deniz kı­ olmuş.  Dionysos'tan gebe kalıp Medos'u do­
yısına gider,  eliyle  su alıp göğsüne  dökermiş.  ğurmuş. Medos, Med'ler boyuna adını verdiği 
Sonunda  tanrı  birleşmiş  onunla,  iki  oğulları  gibi,  geçilen  ırmağa  da  Tıgris  (Dicle)  yani 
olmuş:  Otos  ile  Ephialtes.  Ölümlü  babaları  Kaplan ırmağı denmiş. 
Aloeus  olduğu  için  Aloeusoğulları  deniyor 
bunlara.  Devmiş her ikiside:  Her yıl bir  karış  Alpos.  Sicilya'da  yaşayan  korkunç  bir  dev. 
enine,  bir  kulaç  da  boyuna  giderlermiş,  öyle  Yolcuları  pusuya  düşürür,  kayalar  altında 
ki  dokuz  yaşına  vardıkları  zaman  tanrılara  ezer,  sonra  yermiş.  Bu  devi  tanrı  Dionysos 
savaş açmaya  karar vermişler.  Bunun  için  de  öldürmüş:  Thyrsos  değneğini  boynuna  atın­
Ossa  dağını  Olympos'un  üstüne  bindirip  te­ ca, dev çarpılıp denize, altında Typhon devi­
pesine  de  Pelion  dağını  oturtarak  göğe  tır­ nin bulunduğu adanın yanına düşmüş. 
manacaklarını,  denizleri  topraklarla  örtüp 
Althaia.  Kalydon kralı Oineus'un karısı,  Me-
kurutacaklarını,  denizle  karanın  yerini  değiş­
leagros ve Deianeira'nın anası. Oğlu Meleag-
tireceklerini  bildirmişler.  Üstelik  de  âşık  ol­
ros yedi günlük iken  Kader tanrıçaları Althai-
dukları  Hera  ile  Artemis'i  kaçırmayı  tasarla­
a'ya gelmişler ve  ocaktaki bir odunu göstere­
mışlar.  Tanrıların  başına  açtıkları  dertlerden 
rek,  bu odun yanıp kül olunca Meleagros da 
birini  Homeros  şöyle  anlatır  Ilyada'da  (V, 
ölecek demişler.  Bunu duyunca Althaia ocağı 
385): 
hemen söndürmüş ve odunu alarak bir sandı­
Ares de bu yüzden çok acılar çekti,  ğa  saklamış.  Ne  var  ki  Meleagros  Kalydon 
Otos'ia güçlü Ephialtes, Aloeus'un iki oğlu,  avı  sırasında Althaia'nın  kardeşleri  olan  dayı 
vurdular onu kalın zincirlere,  larını  öldürmüş.  Anası  da  öfkeye  kapılarak 
tunç bir küpte kapalı kaldı tam on üç ay!  sakladığı  yarı  yanmış  odunu  alıp  ateşin  içine 
Hermes kurtarır Ares'i,  ama savaş tanrı bit­ atmış. Odun çabucak tutuşup kül olmuş,  Mr 
kin durumdadır. Tanrıların canına tak der so­ leagros  da  o  saat  ölmüş.  Althaia  yaptığına 
nunda,  cezalarını  verirler bu azmanların.  Rlı  bin pişman olup canına kıymış (Melcautoa). 
/\ı  ı r. 
Altis.  Olympia  şehrinin  yöresinde  Zeus'a  Yunan  mythos'unu  bu  kadar  etkilemiş  olma­
adanmış kutsal orman. Ünlü yontucu Pheidi- ları da ondandır. 
as'ın  atelyesi bu korulukta imiş.  Amazon'lardan  dem  vuran  en  eski  kaynak 
Homeros'tur:  "Erkek  gibi  Amazon'lar"  der 
Amaltheia.  Birçok  efsanelere  göre,  Amal- ve  Bellerophontes'in  onları  yendiğini  belirtir 
theia  Rheia'nın,  çocuklannı  doğar  doğmaz  (Bellerophontes).  Troya'nın  önündeki bir te­
yutan  Kronos'tan  kurtulup  Girit'e  kaçırdığı  pede  mezarı  bulunan  Myrrhine  ise  tanrılaş-
Zeus'a dadılık eden nymphanın adıdır.  Amal­ mış  bir  kahramana  benzer,  çünkü  halk  ara­
theia  çocuğu  İda  dağındaki  bir  mağaraya  gö­ sında adı başka, tanrılarca başkadır (Myrina). 
türmüş ve  orada bir keçinin  sütüyle  beslemiş.  Efsaneye  göre  Amazon'lar  savaş  tanrı  Ares 
Bu  keçi  Helios'tan  dogma  korkunç  bir yara- ile  Harmonia'nın (ya da Aphrodite'nin) kızla­
tıkmış,  Titanlar  ondan  öylesine  korkarlarmış  rı  sayılır.  Savaşçı  karakterleri  böylece  kay­
ki Gaia onu Girit mağaralarında saklamak zo­ naklarından  da  belli  olan  bu  kadınlar  ok  ve 
runda kalmış. Zeus sonradan  bu keçinin pos­ yaydan  başka  bir  de  "labrys"  denilen  iki  ağızlı 
tu  ile  Aigis  kalkanını  yapmış.  Başka  bir  gele­ baltayı  silah  olarak  kullanırlar.  Bu  baltaya 
neğe  göre Amaltheia asıl bu keçinin adıdır.  hem Girit'te, hem Hitit kabartmalarında rast­
Tanrı  çocuk  o  kadar  güçlüymüş  ki  sütnine- lanır.  Amazon'ların  at  üstünde  savaşmaları, 
sinin bir boynuzunu kırmış ve bunu kendisine  atı  yalnız  arabaya  koşmak  için  kullanan  ilk 
bakan  nympha'lara  verip  içini  diledikleri  gibi  Yunanlıları özellikle  etkilemiş  olsa  gerek.  Ho-
doldurabileceklerini  söylemiş.  Böylece  her  meros'ta  Myrina'ya  "çok zıplayan, yüksek at­
türlü yemişle dolan boynuz "Bolluk Boynuzu"  layan"  denmesi  acaba  atlı  bir  tanrıça  olma­
oluvermiş.  sından  mıdır?  Amazon'ların  yayıldığı  bölge­
lerle  Hitit'lerin  bulunduğu  bölgelerin  birbirini 
Amata.  Latium  kralı  Latinus'un  eşi.  Kızı La- tutması  da  dikkati  çekmekte.  Amazon'ların 
vinia'yı  Rutul'lar  kralı  Turnus'a  vermek  isti­ Anadolu  topraklarında  bir  Hitit  kalıntısı,  ya 
yordu.  Ne var ki Aeneas İtalya'ya ayak basın­ da  Hitit'lerle  ilgili  bir  anı  olabileceği  varsayı­
ca  kral  Latinus  kızını  onunla  evlendirmeye  mını bazı bilginlerde,  özellikle Halikarnas  Ba-
karar  verdi.  Troya'lılara  düşman  olan Amata  lıkçısı'nda  uyandırmıştır. 
Turnus'u  Aeneas'a  savaş  açmaya  itti.  Savaş 
Rutul'lar  için  korkunç  bir  yenilgi  ile  sonuçla­ Amazon  adının  kökeni  de  yazarlarca  şöyle 
nıp  Turnus  da  ölünce,  Amata  kendi  canına  açıklanır:  A-mazon,  yani  memesiz  demek­
kıydı.  miş,  adın  nedeni de bu  savaşçı kadınların  ya­
yı  göğüslerine  rahatça  dayayabilmek  için  bir 
Roma'da  Vesta  rahibeleri,  başrahip  Ponti-
memelerini  kesip  çıkarmaları  imiş.  Ama­
fex  Maximus  tarafından  görev  başına  getiril­
zon'ların  erkek  gibi  oluşu,  savaşçı  bir  kadın 
dikleri gün Amata  adıyla anılırlardı. 
topluluğu  olmalarından  ileri  gelir.  Başlarında 
Amazon.  Anadolu'nun  mythos'a  katkıları  hiçbir  erkek  bulunmadan  kendi  kendilerini 
salt  efsane,  uydurulmuş  masal  değildir.  Ana­ yöneten  Amazon'lar  önder  olarak  bir  kraliçe 
dolu  kaynaklı efsanelerin hemen  hepsi olmuş  tanırlar,  nitekim  birçok  kraliçelerinin  adı  ge­
olayları yansıtır,  yaşamış kişileri  konu alır.  Bu  çer efsanede.  Erkekleri yanlarında  köle ya  da 
yüzdendir ki bir gerçek payı ve tarihsel bir  ni­ uşak olarak  bulundururlar,  onlarla  cinsel alış­
telik  taşırlar.  İzlerine  destanlarda  olduğu  ka­ veriş  kurup  çocuk doğururlar,  ama  erkek  ço­
dar,  tarihçilerin ve  coğrafyacıların eserlerinde  cuklarını  sakat  eder  ya  da  öldürürler,  yalnız 
rastlamamız  bunu  kanıtlar.  Amazon'lar  bu  kız  çocuklarını  yetiştirip  aralarına  alırlar.  Bu 
gerçeğin  en  belirgin  örneğidir,  çünkü efsane­ tutum  Anadolu'ya  gelen  Yunanlıları  çok  şa­
leri yalnız bir olayı değil, bütün bir düzeni dile  şırttığı içindir ki, Amazon'ları anlatmakla biti­
getirir.  Anadolu  bin  yıllarca  anaerkil  bir  top­ remezler. 
lum düzeni içinde yaşamış ve bu düzenin sim­ Yurtlan  üstüne  kaynaklar  birbirlerini  pek 
gesi  olan  Ana  Tanrıça'ya  değişik  adlarla  ta- tutmaz.  Çoğu  efsanelerde  Amazon'lar  Kara­
pınmıştır.  Amazon'lar işte bu düzenin kalıntı­ deniz'de Thermodon (Terme) çayının  kıyısın­
larıdır,  babaerkil  özellikte  ve  nitelikte  olan  da  Themiskyra  şehrini  kurmuşlar  ve  orada 
oturmaktadırlar.  Bu  şehir  bugünkü  Fatsa  ya  Amores.  Latince  aşk  anlamına  gelen  Amor 
da  Ordu  yakınında  olsa  gerek  Argonaut'lar  (yahut  Cupido)  Roma  imparatorluğu  döne­
Kolkhis'e varmadan onlarla  karşılaşırlar.  Baş  minde,  elinde  yayla  okluk  bulunan  tombul, 
ka  kaynaklar  onları  Kafkas  eteklerine,  Trak­ kanatlı bir çocuk olarak canlandırılmıştır.  Sa­
ya'ya  ya  da  güney  İskitya'da  Tuna  ağzına  natta çoğaltılan bu figür Venüs'ün  çevresinde 
yerleştirirler.  Anadolu'da  hemen  her  yerde  uçuşur gösterilir.  Pompei fresklerinin  mitolo­
adlarına rastlanması bu kaynaklan yalancı çı­ jik  sahnelerinde  çok  geçen  Amores  figürleri 
karmaktadır.  Batı  sanatına  Rönesans'la  girmiş  ve  Rokoko 
Amazon'ların  tarih  öncesi  çağlarda  Batı  üslubunun  bir  özelliği  olarak XIX.  yüzyıla  ka­
Anadolu'ya  yayıldıktan  sonra  Yunanistan'a  dar tutunmuştur. 
dek sokuldukları ve Atina önünde  savaştıklan 
anlaşılmaktadır.  Ege kıyılarında Amazon kra­ Ampelos.  Adı  üzüm  kütüğü  anlamına  gelen 
liçeleri  tarafından  kuruldukları  söylenen  şe­ Ampelos  bir  satyr'le  bir  nympha'dan  doğma 
hirler  şunlardır:  Pitane,  Myrina,  Kyme,  imiş. Tanrı Dionysos bu güzel delikanlıya gö­
Gryneion, Smyrna. Ephesos ve Ptiene'nin ilk  nül  vermiş  ve  bir  karaağaç  dalından  salkım 
yerleşme yeri.  Bir tanrıça sayılan Myrina'nın  salkım  sarkan  asmayı  ona  armağan  etmiş. 
Lesbos (Midilli) adasına göçüp oranın başken­ Ampelos ağaca tırmanıp bir salkım üzüm ko­
ti Mytilene'yi de kurduğu söylenir.  paracakken  düşmüş ve  ölmüş.  Dionysos  sev­
gilisini gökte bir yıldız haline dönüştürmüş. 
Birçok Amazon'un büyük efsane  yiğitleriyle 
ilişkisi olmuştur: Hippolyte'nin Herakles, an- Amphiaraos.  Öyküsü  Thebai  efsaneler  zin­
tiope'nin Theseus, Penthesileia'nın Akhilleus  cirine bağlı Melampus soyundan ünlü bir kâ­
efsanesinde adı geçer (bkz. bu adlar).  hin. Oikles ile Hypermestra'nın oğlu, Alkma-
Ephesos ve Smyrna şehirlerinin birer Ama­ ion ile Amphilokhos'un babası (Tab. 23). 
zon tarafından kurulduğu anlatılır.  Bu savaşçı  Geleceği  bilen,  her  edimin  doğuracağı  so­
kadınlar kimi ozanların  ezgilerinde Efes Arte­ nucu önceden gören tanrı sözcülerinin hayatı 
mis'i  ile  ilişkili  olarak  gösterilir:  İskenderiye  yürekler  acısıdır  çokluk.  Amphiaraos'un  da 
şairi Kallimakhos Artemis tanrıçaya övgüsün­ öyle,  anlayışsız  kimselerin  çıkarlarına  kurban 
de  cenkçi  Amazon'ların  Ephesos  kıyısında  gitmiştir. 
tanrıçaya bir heykel diktiklerini ve  çevresinde 
savaş  raksı  yaptıklarını,  birbirine  vuran  kal­ Argos  ili,  kral  Proitos  zamanında  üçe  bö­
kanlarının ta Sardes'te  dek yankılandığını ya­ lünmüştü: Bir bölümünü kendisi alır, öbürünü 
zar.  Amazon'lar  Ephesos'taki  ünlü  Artemis  aynı soydan olan Bias ile  Melampus arasında 
tapınağı ile de ilişkilidirler. Dünyanın yedi ha­ böler.  Bu  soyların vârisleri arasında kavga çı­
rikasından biri olan bu tapınağı Amazon'ların  kar  günün  birinde:  Melampus  soyundan 
yaptığı ya da orada rahibelik ettikleri anlatılır.  Amphiaraos,  Bias  soyundan Adrastos'un ba­
Anadolu'nun ana tanrıçası Kybele ile sıkı sıkı­ bası  Talaos'u  öldürür.  Adrastos  Sikyon'a, 
ya  ilişkili  oldukları  apaçık  belli  olan  Ama­ ana tarafından dedesi Polybos'un yanına  sığı­
zon'ların efsaneleri de,  tarihsel kimlik ve kişi­ nır (Adrastos) ve o ölünce  kral  olur.  Bir  süre 
likleri  de  ana tanrıça üstüne  olan bilgilerimiz  sonra  Amphiaraos  ile  Adrastos  barışırlar, 
değerlendirildikçe  açıklık  ve  kesinlik  kazana­ Amphiaraos bu barışı candan  ister,  Adrastos 
caktır (Artemis, Kybele).  ise  art  düşüncelerle  karşılar.  Amphiaraos'un 
kendisine  karı  olarak  verdiği  Eriphyle'yi  bir 
şartla  alır:  Kaynatasıyla  arasında  bir  anlaş­
Ambrosia.  Homeros  destanlarında  Olym-
mazlık  çıkacak  olursa,  yargıçlığını  Eriphyle 
pos  tanrıları  "ambrosia"  ve  "nektar"  ile  bes­
yapacaktır.  Amphiaraos  bu  şartı  da  kabul 
lenirler.  Ölümsüz  anlamına  gelen  ambrosia 
eder. 
birçok  çiçek  özlerinin  katıldığı  bir  çeşit  bal-
mış.  Ambrosia  ile  beslenen  tanrılar  yaralan­ Amphiaraos  Kalydon  avına  ve  Argona-
maz olurlar, bu büyülü bal insanlara da içirildi  ut'lar  seferine  katıldıktan  sonra,  Adrastos 
mi,  onlara  gençlik,  mutluluk  ve  ölümsüzlük  onun  Thebai'ye  savaş  açan  Yediler'den  ol­
sağlarmış,  masını  İster.  O  sırada  Thebal'den  kaidesi 
Eteokles'in  sürdüğü  Polyneikes  Adrastos'un  hasımlar göndermelisin derim ben: 
konuğudur ve kardeşinden öç almak için yar­ Tanrılara saygılı olandan korkulur. 
dım  istemektedir.  Amphiaraos  bu  seferin  yı­
Düşman  kardeşler  Eteokles  ile  Polyneikes 
kımla  sonuçlanacağını,  kendisinin  de  sağ 
birbirlerini  öldürünce,  şehir  kurtulur,  ama 
dönmeyeceğini  bilir,  hem  katılmak  istemez, 
korkunç  bir  bozgun  başlamıştır.  Amphiaraos 
hem  de  Adrastos'u  vazgeçirmeye  çalışır. 
tsmenos  ırmağının  kıyılarına  doğru  kaçar  ve 
Ama  Polyneikes  Eriphyle'yi  baştan  çıkarır: 
tam  düşmanı  Periklymenos  ona  yetişecek­
Kadmos'la evlenirken Harmonia'ya tanrıların 
ken,  Zeus'un  saldığı bir şimşekle toprak yarı­
düğün  hediyesi  olarak  verdikleri  gerdanlığı 
armağan eder ona.  Kadın büsbütün Polynei- lır ve ünlü kâhini atları, arabasıyla yutar. 
kes'le Adrastos'tan yana döner,  kocasını zor­ Amphiaraos'un toprağa gömüldüğü yer Pa-
lar  sefere  katılmaya.  Amphiaraos  verdiği  sö­ usanias  zamanında da gösterilirmiş.  Zeus bu 
zü tutmak zorundadır,  sefere çıkar. Ama git­ tanrı  sözcüsüne  ölümsüzlük  bağışlamış:  Atti-
meden  önce  oğullarına yemin  ettirir:  Anala­ ka'da  Oropos  denilen  bir  yerde  kâhinliğini 
rından öç alacaklardır.  sürdürürmüş. 
Yolda  başlarına  gelen  bazı  olaylardan  Amphiktyon.  Deukalion  ile  Pyrrha'nın  oğ­
(Hypsipyle,  Ophettes)  sonra,  Yedilerin  dü­ lu,  Hellen'in kardeşi (Tab.  20).  Kızıyla evlen­
zenledikleri  Nemea  yarışmalarında  Amphia­ diği Atina'lı kral Kranaos'u tahtından  atarak 
raos atlama ve disk atmada birinci gelir. The- yerine  geçmiş,  on  yıl  krallık  ettikten  sonra 
bai'ye  varınca  önderlerin  her  biri  şehrin  bir  kendisi de Erikhthonios tarafından  sürülmüş. 
kapısına  dayanır.  Aiskhylos'un  ölmez  eseri  Efsaneye  göre  Attika  başkentini  tanrıça  A-
"Thebai'ye Karşı Yediler"  tragedyasında Am­ thena'ya  adayıp  ona  Atina  adını  veren  ve 
phiaraos  hem  akıllı,  hem yiğit bir adam  ola­ Dionysos'u  Attika'da  ilk  konuklayan  bu  kral­
rak tanımlanır (576 vd.):  dır. 

Sonra kardeşine, güçlü Polyneikes'e  Yunan  kentleri  arasında  dinsel  birlikler ha­

çevirir bakışlarını;  linde kurulup, belli zamanlarda bütün kentle­
iki kez çağırır onu adını heceleyerek  rin  elçilerini  bir  araya  getiren  "amphiktyoni-
ve şu sözler dökülür ağzından:  a"lara adını veren de oymuş. 
"Güzel iş doğrusu bu yaptığın, 
tanrıların seveceği, torunlarının  Amphilokhos.  Ünlü  kâhin  Amphiaraos  ile 
övünecekleri  Eriphyle'nin oğlu, Aikmaion'un küçük karde­
şanlı şerefli bir iş:  şi  (Tab.  23).  Epigon'lar  seferine  katıldığı, 
Bir yabancı orduyu üstlerine salıp  ama  anası  Eriphyle'nin  öldürülmesinde  bir 
atalarının yurdunu, soyunun tanrılarını  rol  oynamadığı  sanılır,  çünkü  Alkmaion  gibi 
perişan etmek!  Erinys'lerin  saldırısına  uğramaz  (Alkmaion). 
Hangi dava insana ana sütünü kurutma 
Adı  Ilyada'da  geçmediği  halde,  Troya  seferi­
hakkını verir? 
Kılıçla fethedeceğin yurt toprağı mı  ne  katıldığı  ve  özellikle  dönüş  efsanelerinde 
destek olacak senin davana?  rol oynadığı görülür: Troya düştükten  sonra, 
Bana gelince, ben düşman ülkesinde saklı  babası gibi tanrı sözcüsü ve falcı olan Amphi­
kâhin,  lokhos  Anadolu'da  kalır,  Kalkhas'la  birlikte 
ben bu toprağı besleyeceğim ölü bedenimle.  birçok kehanet merkezleri kurarlar (Kalkhas). 
Çarpışalım: Şerefsiz olmayacak beni .  Efsaneye  göre  Amphilokhos  Kilikya'da  (Sey­
bekleyen ölüm!"  han  bölgesinde)  Mallos  şehrini  kurar,  ama 
Böyle söyledi kâhin, kalın tunç kalkanını  oranın krallığını kendisi gibi kâhin olan Mop-
kaldırıp göğsüne.  sos  ile  paylaşamadığından,  onunla  kavgaya 
Hiçbir arma yoktu kalkanında; 
tutuşur. Bu çarpışmada her ikisi de can verir 
çünkü o kahraman görünmek değil, 
kahraman olmak istiyordu.  (Mopsos). 
Derin kazıyor yüreğinin 
derin düşünceler yetiştiren toprağını.  Amphinomos.  Penelopeia'nın  talipleri  ara­
Böylesi bir insana hem akıllı, hem yiğit  sında en aklı başında olanıdır.  Durgun ve öl-

34 
 v
/  U l l  I  II  I  I  \  I  »  ' I I 

çülü bir adamdır, Telemakhos'un öldürülme- kardeşleriyle oynarken görmüş ve g ü z e l l i ğ i n e 
sine karşı çıkar (Od. XVI,  394  vd )  vurulmuş.  Ama  kız  çok  utangaçmış  tanrıdan 
Öbür talipler gibi  dilenci  kılığındaki  Odysse- kaçmış ve Atlas'ın  dünyayı  omuzlarında  taşı-
us'a  kötü  davranmaz,  dövülmesine  karşı  ge­ dığı uzak ülkelere varmış.  Poseidon da bir yu 
lir,  talipleri  yatıştırmaya  çalışır  (XVIII,  121  nus  balığı  göndermiş  peşinden,  yunus  Anı 
vd.).  Gene  de  taliplerin  kaderini  paylaşmak­ phitrite'yi  sırtladığı  gibi,  getirmiş  deniz  kralı­
tan  kurtulamaz  ve  Telemakhos'un  kargısıyla  na vermiş.  Evlenmişler ve o gün bugün  mutlu 
vurulur (Od. XXII,  90 vd.).  bir  çift  olarak yaşamışlar.  Denizden  olma  bir 
sürü yaratığın başında,  köpükler arasında ka­
Amphion.  Zeus  ile  Antiope'nin  oğlu,  Zet- yan  bir  arabada  oturur  gösterilen  denizler 
hos'un ikiz kardeşi (Tab. 9).  kraliçesi  Poseidon'a  vefalı  bir  eş  olmuş,  kimi 
Antiope ikiz çocuklarını doğurunca,  amcası  efsaneciye göre çocuğu olmamış,  ama Hesio­
Lykos onları Kithairon dağına bırakıp,  Antio- dos onun Triton'u doğurduğunu şöyle anlatır 
pe'yi de karısı Dirke'ye köle olarak verir.  İkiz­ (Theog.  230 vd.): 
ler  dağda  çobanlar  arasında  büyür,  Amphi-
Toprağı sarsıp gümbürdeten Poseidon 
on'un müziğe yeteneğini fark eden tanrı Apol- Amphitrite .tanrıçayla eulendi 
lon (ya da Hermes)  ona bir lyra armağan  et­ ve onların sevişmelerinden 
mişti. Günün birinde Dirke'nin yanından ka­ büyük Triton doğdu, gücü kuvveti sonsuz, 
çan  Antiope  gelir,  dağda  oğullarını  bulur  ve  o Triton ki dalgaların dibinde, 
öcünü  almaya  iter  onları.  İkizler  Thebai'ye  anasının ve soylu babasının yanında 
dönerler,  Lykos'u öldürüp,  Dirke'yi azgın  bir  altından bir sarayda oturur 
boğanın  boynuzlarına  saçlarıyla  bağlayarak  korkular saçarak çevreye. 
salıverirler  hayvanı.  Dirke  kayalar  üstünde  Amphitryon.  Tirnys  kralı  Alkaios'un  oğlu 
parçalanıp  can  verir.  Ölüsü bir  ırmağa  atılır,  (Tab.  13).  Kaza  ile  amcası  Elektryon'u  öldü 
o  ırmağa  Dirke  adı  verilmiştir  sonradan.  Ze- rür.  Yurdundan  sürülüp  Thebai'ye  sığınır, 
us'un  buyruğuyla  Thebai  şehrinin  yönetimi  ora  kralı  Kreon  onu  bu  suçundan  arındırır. 
bundan  sonra  Amphion'la  Zethos'a  geçer.  Amphitryon  kendisiyle  birlikte  Thebai'ye  ge­
İkizler  kentin  surlarını  kurmaya  koyulurlar.  len  amcakızı  güzel  Alkmene'ye  talip  olur, 
İkizler birbirlerine  hiç  benzemiyorlar,  sert ya- ama Alkmene bu evlenme için bir şart koşar: 
ratışlı Zethos avcı ve  savaşçı idi, Amphion ise  Amphitryon,  bir  zamanlar  kral  Pterelaos'un 
tam  tersine  yumuşak,  sevimli  bir  sanatçıydı.  oğullarınca öldürülen  kardeşlerinin  öcünü al­
Surları  yaparken  Zethos  sırtında  kocaman  malıdır.  Kreon  da bu  işe  yardım  etmeye  söz 
kaya parçalan taşıyor,  Amphion ise  lyra çalı­ verir,  yeter  ki  Dionysos'un  Thebai  ülkesine 
yor,  çalgının  güzel  ve  büyüleyici  seslerine  saldığı Teumessos  tilkisinden  kurtarsın  bölge­
kendilerini kaptıran taşlar yerlerinden kımıldı­ yi.  Amphitryon  bu  işi  başarır,  sonra  da  Alk-
yor,  istenilen  sıraya  girip  yan  yana  diziliyor­ mene'nin  isteğini  yerine  getirmek  için  yola 
lardı.  çıkar. 
Amphion  Tantalos'un  kızı  Niobe  ile  evlen­ Alkmene'nin  kardeşlerini  Taphos  adasın­
miş,  Apollon'la Artemis  Niobe'nin  çocukları­ dan  gelme  bir  ordu  öldürmüştü,  bu  adanın 
nı  oklarıyla  vururken  Amphios'u  da  küstah  kentini almak ise kralı Pterelaos'u öldürmeye 
bir soy yarattı diye öldürmüşler (Niobe).  bağlıydı,  o da olanaksız,  çünkü kralın saçında 
onu  ölümsüz  kılan  bir  altın  tel  varmış.  Am­
Amphissos. Bkz. Dryope. 
phitryon'a tutulan kral kızı Komaitho babası­
Amphitrite.  Okeanos  kızı  Doris'in  deniz  nın  başından  altın  teli  koparmış.  Pterelaos 
tanrı  Nereus'la birleşmesinden  Nereides  diye  ölünce,  Amphitryon  da  Taphos'u  ele  geçir­
anılan  elli  kız  doğar.  Ahenkli  isimlerini  dize  miş  ve  krallığını  sefere  kaülan  arkadaşı  Atl-
dize  saymakla  bitiremez  Hesiodos  (Theog.  na'lı  Kephalos'a  vermiş.  Ama  Komaitho'ya 
240  vd.).  Amphitrite  de  bunlardan  biridir,  şükran beslemek şöyle dursun, onu öldürmüş 
öyküsü,  macerası  yoktur  her  nedense.  Gtl  ve Taphos'u  yağma  ettikten  sonra  Thllpti'yi 
inin  birinde  Poseldon  onu  bir  kumsalda  kız  (Inıımüş (Alkmene). 

V, 
J U » 1  I  I\>  » l 

Ne var ki o sırada Zeus Amphitryon kılığın­ Amymone.  Danaos'un  elli  kızından  biri. 

da Alkmene'nin koynuna girer, onu yiğit He- Amymone babasıyla birlikte Argos iline  gelir. 
rakles'e  gebe  bırakır.  O  gece  sabaha  karşı  Orada  korkunç  bir  kuraklıkla  karşılaşırlar, 
Amphitryon  da  savaştan  döner  ve  karısına  nedeni de Poseidon'un öfkesidir:  Göz koydu­
kavuşup Iphikles'i üretir. Amphitryon Alkme­ ğu  Argos'un  Hera'ya  verilmesine  kızmıştır. 
ne'nin  macerasını  öğrenince,  ona  ceza ver­ Danaos, kızlarını su aramaya gönderir. Amy­
meyi  düşünür  önce,  ama  Zeus  buna  engel  mone bütün bir gün kırlarda dolaştıktan  son­
olur. Alkmene bir gün arayla Herakles'i,  son­ ra  yorgun  düşüp  uykuya  dalar.  O  sırada  bir 
ra da Iphikles'i doğurur. Amphitryon hangisi­ satyr'in  saldırısına  uğrar,  kız  uyanır,  avazı 
nin kendi oğlu olduğunu bilmek için  çocukla­ çıktığı  kadar  bağırır  ve  Poseidon'a  yakarır. 
rın  odasına iki  koca  yılan  koyar,  İphikles  ür­ Tanrı  çıkagelir,  satyr'i  kovar,  yabasını  kaya­
ker,  sekiz aylık Herakles ise  oynayarak boğar  ya  vurup bir kaynak fışkırtır.  Bu kaynak son­
canavarları. Amphitryon böylece ölümsüz ço­ radan  Amymone  adını  alır.  Güzel  kıza  gö­
cuğun  hangisi,  ölümlünün  hangisi  olduğunu  nül veren  Poseidon onunla  birleşir ve Naup-
anlar.  Başka  bir  anlatıma  göre,  bu  işi  Am­ lios  adlı  bir  oğulları  olur.  Nauplios  Argos  ili­
phitryon değil de Zeus'u kıskanan Hera yap­ nin  güneyinde  Nauplia  şehrinin  kurucusu­
mış.  Amphitryon  iki  çocuğu  birlikte  yetiştir­ dur. 
miş  ve  Herakles'in  yanıbaşında  Minyen'lere  "Amymone"  Aiskhylos'un  "Yalvarıcı  Ka­
karşı bir savaşta can vermiş.  dınlar"  ile  başlayan  ve  Danaos  kızları  ile  Ai-
Amphitryon Batı yazınında ilk aldatılan ko­ gyptosogullarının  dramını  anlatan  trilogia'ya 
ca olarak yaşar.  Ne var ki adı Homeros des­ eklenmiş  bir satyr oyununun  (kayıp)  adı  olsa 
tanlarında  geçtikçe,  çok  saygıdeğer,  giderek  gerek. 
mutlu bir kişi olarak tanımlanır, çünkü büyük 
tanrı Zeus tarafından aldatılmak zül değil, şe­ Anadyomene.  Tanrıça  Aphrodite'ye  veri­
ref sayılır Homerik çağlarda. Sonraları görüş­ len  bir  sıfat.  "Su  yüzüne  çıkan,  dalgalardan 
ler  değişmiş:  Yunan  ilkçağında  Euripides'in  doğan"  anlamına  gelir.  Tanrıçanın,  Ura-
"Alkmene"  (kayıp) adlı bir tragedyası  olduğu­ nos'un  denize  savrulan  atmıgıyla  meydana 
na göre, konu komik sayılmamıştı daha, yeni  gelmiş köpüklü  dalgalardan  doğduğunu belir­
komedya  denilen  Hellenistik  çag  tiyatrosu  tir (Uranos, Aphrodite). 
Amphitryon-Alkmene  serüvenini  işlemeye  Anaksarete.  Kıbrıs'lı  bir  kız:  Güze',  ama 
başlar,  Latin  komedya  yazan  Plautus  "Am- duygusuz ve kalpsizmlş. İphis adlı bir delikan­
phitruo" adlı oyununda aldatılmış koca moti­ lı ona delice âşık olmuş, karşılık görmeyince, 
fini  bütün  çıplaklığıyla  ele  alır,  Amphitr- kızın  kapısına  asmış kendini.  Anaksarete  bu­
yon'un benzeri Sosias tipini de yaratarak Mo- na  da  aldırmamış,  delikanlının  cenazesi  evi­
liere'in  tadına  doyulmaz  "Amphitryon"  ko­ nin  önünden  geçerken  pencereye  çıkıp  kay­
medyasına örnek olur.  gısızca  seyretmiş.  Tanrıça  Aphrodite  de  bu 
kadar  katı  yürekliliğe  kızarak  Anaksarete'yi 
Amykos.  Poseidon'un  oğullarından  bir  dev.  bir heykele dönüştürmüş. 
Bursa'dan Karadeniz'e uzanan Bithynia  böl­
gesinde  Bebrykes  adlı  bir  boyun  kralıymış.  Androgeos.  Minos  ile  Pasiphae'nin  oğlu, 
Yumruk  dövüşünde  pek  usta  olan  bu  dev  ünlü bir atlet. Atina'da Panathenaia bayram­
hem çıplak yumrukla, hem de kestos denilen  larında düzenlenen  bütün yarışmaları kazan­
kurşunlu bir eldivenle yarışırmış, ülkesine her  dığı  için kral Aigeus  onu kıskanmış ve  Mara-
geleni  kendisiyle  boy  ölçüşmeye  zorlar,  çoğu  thon  ovasında  korku  salan  bir  boğayı  öldür­
zaman  yener  ve  öldürürmüş.  Argonaut'lar  meye  göndermiş.  Androgeos  bu  işi  başara-
Bebryk'lerin  ilinde  Khalkedon'a  (Kadıköy)  mayıp ölmüş.  Minos da öç  alması  için tanrı 
vardıkları  zaman,  Zeus  oğlu  Polydeukes  Zeus'a  yalvarmış.  Tanrı  Afrika'ya  kıtlık  sal­
onunla güreşmeyi göze  almış ve korkunç de­ mış, kıtlığı önlemek için Aigeus her yıl Girit'e 
vi  yenerek  yolculara  karşı  bu  insafsızca  dav­ Atina'dan yedi delikanlı ile yedi genç kız gön­
ranmasına son vermiş (Argonaut'lar).  dermek  zorunda  kalmış.  Minotauros'a  yem 

u. 
olan bu gençleri kurtarmak İşini Theseus ba- ti.  Kral Eetion'un  sarayında yapmadığını bı-
Şarmış (Aigeus, Theseus).  rakmamış, yaşlı başlı kralı öldürmüş, yedi Oğ 
lunun  insafsızca  canlarına  kıymıştı.  Andro-
Androklos.  Atina  kralı  Kodros'un  oğlu.  Ef­
makhe'nin  anasını  da  esirgememişti.  "Or­
saneye  göre  Efes  bölgesine  yerleşmiş  Le-
manlık  Plakos  daginın  eteğinde  kraliçeydi 
leg'lerle  Karia'lıları  kovan  lon  göçmenlerinin 
anam"  diyor Andromakhe yana yakıla;  krali­
önderi  olan  Androklos  Ephesos  şehrinin  ku­
çeyi  de  Akhilleus  esir  sürüsüne  katmış,  Tro­
rucusudur.  Samos  (Sisam)  adasını  da  o  ele 
ya'ya  getirmiş,  sonra  büyük  bir  kurtulmalık 
geçirmiş.  İon göçmenlerine bir tann sözcüsü 
karşılığında  serbest  bırakmıştı,  ama  zavallı 
kuracakları  şehrin  yerini  kendilerine  bir  ya­
kadın,  Homeros'un dediği gibi,"hür gününü" 
ban  domuzunun  göstereceğini  bildirmiş.  Bir 
görür görmez ölmüştü. 
gece  İon'lar  ormanda balık kızartırken,  balık 
Andromakhe Troya sarayında kadınlar dai­
sıçramış,  bir  ateş  kıvılcımı  da  koruluğa  düş­
resinde,  hizmetçileri  arasında  nakış  işlemek­
müş,  ağaçların  arasından  bir  yaban  domuzu 
le, mekik dokumakla vakit geçirir. Her geçen 
çıkmış. Androklos hayvanı oracıkta öldürmüş 
gün  bir  işkencedir,  çünkü  korku  kaplamıştır 
ve  tanrı  buyruğunun  gerçekleştiğini  anlaya­
yüreğini, ne kadar yiğit de olsa Hektor'un bir 
rak Ephesos şehrini o korulukta kurmuş. 
gün düşman kargısı altında can vereceğinden 
Andromakhe.  Andromakhe,  Mysia  bölge­ korkar.  Troya  ovasında  yiğitler  boğuşurken, 
sinde Thebai şehrinin kralı olan Eetion'un kı­ rahat durmaz,  dört  duvar arasında.  İkide  bir 
zıdır. Eetion kral Priamos'a dostluk bağlarıyla  savaşı  gözlemek  için  çocuğunu  dadıya  verip 
bağlıdır.  Sarayında  yedi  oğlu  ile  büyüttüğü  batı kapısının üstündeki kuleye çıkar.  Bir gün 
tek kızı sevimli,  uslu,  akıllı Adromakhe'yi  Pri- Hektor savaştan ara bulup şehre gelir,  karısı­
amos'un en  değerli oğlu  Hektor'a  verir.  Dü­ nı evde arar, yok, yiğit, batı kapılarına koşar, 
ğün dernek nasıl olmuş? Andromakhe,  Pria- uzaktan Andromakhe'yi ve yavrusunu görün 
mos'un oğulları ve  gelinleri için yapılmış önü  ce,  gülümser.  Andromakhe  gözyaşları  döke 
revaklı evlerin birine nasıl gelin girmiş?  Bunu  rek ellerine sarılır (İl. 407 vd.). 
şairler bize  anlatmaz.  Mutlu günlerini bilme­
Ah kocacığım, bu hırs yiyecek seni, 
yiz  bu  güzel  karı-kocanın.  Hektor'la  Andro­ yavruna, talihsiz karına acıma yok sende, 
makhe ancak yıkım gelip çattığı zaman,  İlya- dul kalmama, biliyorum , az gün var, 
da'da  anlatılan  savaşın  dokuzuncu  yılında  Akha'lar üstüne saldırıp öldürecekler seni. 
Troya sahnesine çıkarlar. Arada, bir çocukla­ Sensiz kalmaktansa toprak yutsun beni 
rı olmuştur: Astyanaks. Troya'lılar Hektor'un  daha iyi 
oğluna  "şehrin  efendisi  anlamına  gelen  bu  Benim senden başka dayanağım yok, 
adı,  çocuk  büyür  de  bir  gün  Troya'ya  kral  alıp götürdüğü zaman ölüm seni 
olur  umuduyla  takmışlardır.  Ama  Hektor'un  yalnız acılar kalacak bana, 
Ne babam var benim, ne ulu anam... 
ölümünden birkaç gün önce Astyanaks dadı­
Sen bana bir babasın, Hektor, 
sının kollarında dolaştırılan bir bebektir.  Ulu anamsm benim, kardeşimsin, 
Andromakhe'nin anadan, babadan, kardeş­ arkadaşısın sıcak döşeğimin. 
ten yüzü  gülmemişti.  Uğursuz  savaş Anadolu  Burada, kalede kal, acı bana, 
yetim koma yavrumuzu, karını dul koma. 
kıyılarına  gelip  çatınca,  Troya  yöresinde  ra­
hat  kalmamıştı.  Akha  ordusu  dokuz  yıldır  Hektor acır kansına,  ne yapsın,  bir korkak 
Troya kapıları önünde  pinekliyor,  düşüremi- gibi  çekilecek  değil  ya  savaştan  Troya  ordu­
yorlardı bir türlü Anadolu'nun kutsal kalesini.  sunun desteği, dayanağıdır. 
Hele içi içine sığmayan genç ve atılgan Akhil- Günler geçer, Hektor ile Akhilleus arasında 
leus  çok  sabırsızlanıyordu.  Şehirden  çıkıp,  teke  tek  savaş  başlar.  Ölüm-kalım  savaşı,  İI-
dağda,  bayırda  davarlarını  otlamaya  giden,  yada  destanının  en  dramatik  sahnesi.  Hek­
atların çeşmeye  süren tek tük Troya'lıları her  tor'un ölümüne karar vermiştir tanrılar. Yiğit 
fırsatta  kovalayıp  öldürmekle  bile  duyuramı­ çe dövüşerek can verir. Troya surlarından bir 
yordu kana  susamışlıgını.  Bölgede çapulculuk  çığlıktır kopar,  Andromakhe  odasında  mekik 
seferlerine  çıkmış  Aklıllleııs,  Mysia'ya  varmış  dokurken  duyar  bu  vaveylayı,  delı  gibi  fırlar 
ruvun\jmcuf\ 

dışarıya;  Akhillus'un  arabasına  bağlayıp  toz  Andromeda.  Aithiopia  kralı  Kepheus'la 

toprak  içinde  sürüklediği  Hektor'un  ölüsünü  Kassiepeia'nın  kızı.  Anası,  Nereus  kızlarının 
görünce, düşer, bayılır.  hepsinden daha güzel olmakla övünmüş. Ne­
Bu  işkence  dokuz  gün  sürecektir:  Her  sa­ reus  kızları  da  Poseidon'a dert yanmışlar,  öç 
bah  Akhilleus  ölüyü  arabasına  bağlayıp  sü­ almasını  istemişler.  Tanrı  korkunç  bir  ejder 
rükler. Onuncu günü akşam kral Priatnos Ak­ salmış  Kepheus'un  ülkesine,  kasıp  kavuru-
hiUeus'un barakasına gider,  yumuşatır yüreği­ yormuş  ortalığı.  Zeus-Ammon  tapınağının 
ni ve ölüyü alır, getirir.  Hektor'un cenaze tö­ kâhinine  başvuran  kral  kızını  canavara  kur­
reninde  görürüz  şimdi  de  Andromakhe'yi.  ban  ederse  ülkesinin  ejderden  kurtulacağı  ce­
Ozanlar  arasında  ağıda  başlar,  şöyle  der  (İl.  vabını  almış.  Halk  da  Kepheus'u  kızını  feda 
XXIV, 725 vd.):  etmeye  zorlamış.  Sonunda Andromeda'yı bir 
kayaya  bağlamışlar.  Canavar da  onu parçala­
Erkeğim benim, göçüp gittin genç yaşında,  mak  üzere  yaklaşırken,  birden  yiğit  Perseus 
gittin, evimizde dul bıraktın beni,  gökten  inmiş  atı  Pergasos  üstünde,  Gor-
çocuğumuz da ufacık, körpecik,  go'yu  öldürmüş,  kafasını  eline  almış,  dönü-
bizden olan, kara talihli ikimizden, 
bilmem, gençlik çağma erer mi ki,  yormuş  ki,  kayaya  bağlı  güzel  kızı  görmüş. 
bu şehir yerle bir olacak baştan aşağı,  Tutulmuş  da  hemen  ona,  babasına  gitmiş, 
sen öldün, onun koruyucusu bekçisi,  demiş  ki,  kızını  bana  verirsen,  canavardan 
sen, soylu analarını, çocukları ayakta tutan.  kurtarır,  canavarı da öldürürüm.  Öyle olmuş, 
Dile gelmez acılar bıraktın, Hektor, anana,  Perseus  ejderi  öldürüp  kızı  almış.  Sonra  da 
babana,  evlenmişler,  ne  var  ki  Andromeda  amcasına 
ama bana kaldı gene en büyük acı.  Pliineus'a  sözlüyrnüş,  Phineus  adamlarını 
Ölüm döşeğinde uzatmadın ellerini bana,  toplamış,  düğün  gecesi  saldırmış  Perseus'a. 
şöyle güzel bir söz söylemedin ki,  Ama  yiğit  Gorgo  kafasını  tutmuş  karşılarına, 
gözyaşı döke döke gece gündüz anayım onu 
hepsi  birden  taştan  adam  olmuşlar  (Perse­
Gerçekten  de  çilesi  bitmez  Androma- us). 
khe'nin. Euripides'in "Andromakhe" adlı tra­
gedyasında,  AkhiUeus'un  oğlu  Neoptole- Ankhises.  Troya  kral  soyundan  olan  Asra-
mos'un  sarayında  görürüz  onu,  Neoptole- kos'un  oğlu  Ankhises  tanrıça  Aphrodite  ile 
mos kızı Hermione ile evlenmiştir, ama çocu­ sevişmiş  ve  Aineias'ın  babası  olmuştur  (Tab. 
ğu  olmamıştır,  oysa  tutsak  olarak  konağına  17).  Homerik  denilen  övgülerden  Aphrodite' 
getirdiği  Andromakhe  ona  üç  oğulla  bir  kız  ye  ayrılmış olanı,  bu sevişmeyi  en  ufak ayrın­
vermiştir.  Hermione  bu  Troya'lı  kadını  fena  tılarına dek anlatır: Tanrıça Ankhises'i 1da ya­
kıskanır, Neoptolemos'un Delphoi'ye gidişin­ maçlarında  sığırlarını  otlatırken  görür,  deli­
den faydalanarak, Andromakhe ile oğlunu öl­ kanlının  güzelliğine  vurulur ve  dağa  iner.  Öv­
dürmek  ister,  Themis  tapınağına  sığındıkları  güde  "canavarların  anası,  binbir pınarlı"  diye 
halde,  onlara  kıyacaklardır  ki,  son  dakikada  tanımlanan  İda  dağına  Aphrodite'nin  inişi, 
kurtulurlar.  peşinde  vahşi  hayvanlar  sürükleyen  ana  tan­
rıçanın  gelişine  benzetilmiş,  tanrıçanın büyü­
Euripides'ten  çok daha  güzel,  çok daha in­
süne  kapılan  hayvanların  ormanlarda,  funda­
sanca  bir Andromakhe tipi yaratan  şair XVII. 
lıklarda  sevişmesi  gösterilmiştir.  Tanrıça  Ph-
yüzyıl  Fransız  şairi  Racine'dir.  Hektor'u  bir 
rygialı bir genç kız  kılığına girer de  öyle  görü­
türlü unutamayan,  Neoptolemos'un (Fransız 
nür  Ankhises'e.  Troyalı  prens  arzu  ile  yanıp 
tragedyasında  adı  Pyrrhus'tur)  aşkına  karşılık 
tutuşarak  tanrıçaya  yaklaşır.  Sevişmelerinin 
vermeyen  ve  Hermione'nin  kıskançlığını  bo­
sonunda  gülümser  tanrıça,  sevgilisine  şöyle 
şa  çıkaran,  yiğit  ve  bilinçli  bir  kadın,  şefkatli  seslenir: 
bir ana tipidir. 
Jean Anouilh'in "La Guerre de Troie n'aura  Senin bir oğlun doğacak, Troya'Iılara kral 
pas  lieu"  (Troya  savaşı  olmayacaktır) piyesin­ olacaktır o 
de  de  Andromakhe  ilginç,  çekici bir  tip  ola­ Ve çocuklarına çocuklar doğacaktır 
rak canlanır gözümüzün önünde.  sonsuzluğa dek! 
Q8 
 A I N  I  I  II  1  K 

Tanrıça  doğuracağı  oğlanı  büyütmek  için  Anteia.  Homeros'un Antela (İl. VI, 164), tra-

nympha'lara  vereceğini,  onu beş  yaşında  ha  gedya  yazarlarının  Sthenelıoia  diye  adlandır-
basına  tanıtacağını ve  çocuğun  kimin  okluğu  dikları  bu  kadın  Lykia  kralı  lobates'ln  kızıdır 
sorulursa  sakın  Aphrodite'nin  oğlu  olduğunu  Kardeşi Akrisios tarafından Korinthos'tan sü-
lıildirmernesini,  yoksa  Zeus'un  yıldırımına  rülüp  Lykia'ya  sığınan  Proitos'la  evlidir.  An­
çarpılacağını  söyler  ve  Ankhises'i  bırakıp  gi­ teia  Tiryns'e  gelen  Bellerophontes'e  tutulur 
der.  ve ondan yüz görmeyince yıkımını kurar (Bel-
Bir  efsaneye  göre  Ankhises  tanrıçanın  sö­ lerophontes). 
zünü tutmaz,  fazlaca  içtiği bir gün Aphrodite 
Antenor.  Troya'lı  ihtiyar,  Priamos'un  arka­
ile  sevişmiş  olmakla  övünür  ve  çarpılır.  Bu­
daşı  ve  danışmanı,  Batı  kapısında  ihtiyarlar 
nun  sonucunda  topal  -  ya  da  kör  -  kaldığı, 
derneğinde  bulunur ve  Troya  savaşından  ön­
Troya'dan kaçarken Aineias'ın onu sırtına al­ ce  kaçırılan  Helene'yi  geri  almak  için  elçi 
masının  nedeni  bu  olduğu  anlatılır.  Troya'  gönderilen  Odysseus'la  Menelaos'u  evinde 
dan  ayrılırken  seksen  yaşında  olduğu da  söy­ nasıl  konukladığını  anlatır.  Antenor  savaş  sı­
lenir.  Vergilius'un  Aeneis'inde  Ankhises'in  rasında  da  işi  tatlıya  bağlamaktan,  Helena'yı 
Sicilya'da Drepanon burnunda öldüğü ve Ae- mallarıyla  Akha'lara  geri  vermekten  yanadır. 
neas'ın  babası  şerefine  oyunlar  tertiplendiği  Menelos'la  Paris  arasındaki  teke  tek  çarpış­
söylenir.  Roma'da tarihsel çağlara dek oyna­ mada  yargıçlık  eder.  Troya  düştükten  sonra 
nan  Troya  oyunları  Aenas'ın  kurduğu  bu ya­ Antenor ve  oğulları Akha'larca korunur.  Söy­
rışmalara dayanırmış (Aineias),  lentiye  göre  Antenor'un  evinin  kapısına  bir 
Ankhuros.  Phrygia  kralı  Midas'ın  oğlu.  Baş­ pars postu konmuş, böylece bir zamanlar Ak 
kentinin  yanıbaşında  büyük  bir  toprak  kay­ ha'lara konukluk eden bu soy esirgenmiştir. 
ması olmuş, derin bir yarık açılmış,  öyle ki şe­ Troya  efsanelerinden  sonra  meydan  gelen 
hir  de  içine  yuvarlanıp yıkılacağa benzediğin­ efsanelerde  Antenor  vatanını  satan  bir  hain 
den Ankhuros bir tanrı sözcüsüne ne yapaca­ olarak görünür:  Tahta atın şehre alınmasına, 
ğını  sormuş.  Uçuruma  en  değerli  nen  varsa,  Palladion'un  çalınmasına  yardım  ettiği  söyle­
onu atacaksın,  demiş  sözcü.  Kral da tutmuş,  nir.  Sonra  da  Antenor  Trakya  yoluyla  ve 
altın,  elmas,  en  kıymetli  eşyalarını  atmış,  oğullarıyla  birlikte  kuzey  İtalya'ya  göçmüş  ve 
ama  yarık  bir  türlü  kapanmamış.  Ankhuros  Po  vadisine  yerleşmiş.  Venet'ler  boyunun 
sonunda  kendini  atmış  uçuruma,  atar  atmaz  atası  sayılırdı. 
da yarık kapanmış. 
Anteros.  Eros  tanrıya  karşılık  olarak  göste­
Anna  Perenna.  Roma'nın  biraz kuzeyinde  rilen  tanrısal  varlık.  Daha  çok  erkekler  ara­
Via  Fiaminia'ya  açılan  kutsal  bir  koruluk var­ sındaki  sevgide  adı  geçer  ve  "seveni  bahtlı 
dı.  Bu  koruluk  çok  eski  bir  tanrıçaya  adan­ eden,  sevgiye  karşılık  veren"  anlamına  gelir. 
mıştı.  İhtiyar  bir  kadın  olarak  canlandırılan  Bir başka yoruma  göre  Anteros  Eros'un  kar­
Anna  Perenna üstüne  çeşitli  efsaneler anlatı­ şıtıdır,  katı yürekli ve  duygusuzdur,  ama doğa 
lırdı.  Biri  şu:  Roma'da  çıkan  bir  iç  savaş  so­ dışı  sevgileri önleyerek bir  düzen  öğesi  olarak 
nunda sınıflar arasında bir bölünme olmuş ve  rol oynar. 
Plebs,  yani  halk  Mons  Sacer  denilen  kutsal 
tepeye çekilmişti.  Halkın orada aç kalmaması  Antheus.  Antheus,  Halikarnassos'un  (Bod­
için  Anna  adlı  bir  kadın  her  gün  kendi  eliyle  rum) kral soyundan bir gençmiş,  Miletos zor­
yaptığı  çörekleri  getirir,  ucuz  ucuz  sararmış  bası  Phobios'un  sarayında  yaşıyormuş  ki, 
halka.  Anlaşmazlık sona erip halk şehre dön­ Phobios'un karısı, ona gönül vermiş, ama de-
dükten  sonra  Roma  halkı  kurtarıcısı  saydığı  likankyı  kandırarriamış  bir  türlü.  Yakalana­
bu kadını tanrılaştırmış.  caklarından  korktuğunu,  ya  da  konukluk  ku­
rallarına  karşı  gelmekten  çekindiğini  İleri  sü­
Antaios.  Poseidon  İle  Gaia'dan  doğma  bir  rerek  kraliçeyi  oyalıyor,  buluşmalarını  ertell-
dev, Efsanesi Alkyoneus efsanesinin tıpkısıdır.  yorrnuş.  Günün  birinde  kraliçenin  sabrı  tü-
(Alkyoneus).  kenmiş  öç almaya karaı  vermiş.  Bir  altın  tası 
ANTİCSONL 

derin  bir  kuyunun  içine  atarak,. Antheus'a  Sophokles'in  ölümsüz  "Antigone"sinin  ko­

inip  tası  çıkarmasını  buyurmuş,  delikanlı  ku­ nusu işte budur. Antigone Kreon'un bu emri­
yunun dibine varınca üstüne kocaman bir taş  ne  karşı  gelir,  kardeşini  gömer  ve  eyleminin 
atıp onu ezmiş. Sonra da ne büyük bir suç iş­ suç değil, tersine borç olduğunu ileri sürerek, 
lediğini anlamış ve pişmanlık duyarak kendini  yönetmene  baş  kaldırır,  bununla  da  kalmaz, 
asmış.  suç ve devlet yönetimi konularında yönetme­
nin  kendisiyle  tartışmaya  kalkışır.  Sophok­
Antigone.  Oidipus'un  kendi  anası  İokas- les'in  erişilmez  bir  başarıyla  dile  getirdiği  bu 
te'den dogma kızı (Tab. 19). Antigone traged­ tartışmadan  bazı  parçaları  aşağıya  alıyoruz 
ya kahramanlarının en cana yakını, hayat hi­ (M.Eg.B.  Yayınları, S. Ali çevirisi): 
kâyesi  bize  en  çok  dokunanıdır.  Davranışı, 
eylemiyle  bugün  bile  çözümlenememiş  bir  Antigone  — Ben  yaptığımı  itiraf ediyorum, 
toplum sorununu dile getirdiği içindir ki, çağ­ hiçbir şeyi inkâr etmiyorum. 
daş insanı derin derin etkileyen, sonsuzca dü­ Kreon —Bu işi yasak eden emrimi bilmiyor 
şündüren  bir  kişilik  taşır.  Sophokles'ie  işlen­ muydun? 
meye başlayan Antigone dramı canlılığını bu­ Antigone —Biliyordum. Nasıl bilmem?Her­
güne  dek  yitirmemiş  ve  Anouilh  gibi  Batının  kese ilan edildi. 
en  seçkin  tiyatro  yazarlarına  konu  olmuş  ve  Kreon — Demek buna rağmen benim emri­
olmaktadır.  me karşı gelmeye cüret ettin? 
Antigone — Fakat bana bu emri veren Zeus 
Kâhin Teiresias'ın açıklamalarından ne kor­ değildi, Hades'te hüküm süren Dike de biz fa­
kunç bir suç işlediğini anlayınca, Oidipus göz­ nilere böyle bir nizam yüklememişti. Ve senin 
lerini  kör  ettikten  sonra,  Thebai'den  ayrılır,  emirlerinde, insan sözlerini tanrıların yazıl­
yollara  düşer.  Yurdu  da,  oğulları  da  lanet  mamış,  değişmez kanunlarından  daha üstün 
okumuşlardır  ona.  Yalnız  kız Antigone  baht­ yapacak bir kudret bulunduğunu zannetmiyo­
sız  kahramanı  elinden  tutup,  ona  hem  des­ rum. Çünkü bu kanunlar yalnız dün ve bugün 
tek, hem de kılavuz olur. Kentten kente sürü­ yaşamıyorlar, bunlar ebediyen menidirler ve 
ne  zamandan  beri  mevcut  olduklarını  bilen 
nüp  dilenen  babasıyla  birlikte  Attika  ilçesi 
yoktur. 
Kolonos'a  varır,  orada  halkı  acındırmayı  ve 
kral  Theseus  karşısında  babasını  savunmayı  Kreon  —  Thebai'liler arasında  bunu  böyle 
başarır.  Böylece  Oidipus'a  bir  sığınak  bulup,  gören yalnız sensin. 
onun  öç  perileri  Erinys'lerden  kurtularak  ra­ Antigone  —  Hepsi  böyle  görüyorlar,  fakat 
hat  bir  ölüme  kavuşmasını  sağlar.  Sophok- korkudan dillerini tutuyorlar. 
les'in  "Oidipus  Kolonos'ta"  adlı bu tragedya­ Kreon — Bunlardan  ayrı  düşündüğün  için 
sında  Antigone'nin  güçlü  kişiliği  belirmekte,  utanmıyor musun? 
ilerde  ne  korkusuz  bir  yürekle  ne  yaman  bir  Antigone — Öz kardeşime saygı göstermek­
eyleme  girişeceği  sezilmektedir.  te utanacak ne var? 
Krneon — Onunla dövüşüp ölen de bir kar­
Oidipus'un  ölümünden  sonra  Antigone  deşin değil miydi? 
Thebai'ye  döner.  Thebai'de  krallığı  paylaşa- Antigone —• Aynı ananın  ve aynı  babanın 
mayan  kardeşleri Eteokles ile  Polyneikes  bir­ oğluydu. 
birlerine  karşı  amansız  bir  savaş  açmışlardır.  Kreon  —  Ötekine  karşı  alâka  göstermekle 
Aiskhylos'un  "Thebai'ye  Karşı  Yediler"  tra­ buna karşı günaha girmiyor musun 
gedyasına  konu  olan  bu  savaşta  iki  düşman  Antigone —• Mezarında yatan ölü böyle hü­
kardeş  birbirleriyle  dövüşürken  can  verirler.  küm vermeyecektir. 
Bu kez tahta  çıkan  Kreon Eteokles'in yurdu­ Kreon —Fakat sen bir günahkâra karşı aynı 
nu  savunurken  öldüğü  için  kahraman  sayılıp  hürmeti gösteriyorsun. 
törenle  gömülmesini,  yurduna  yabancıların  Antigone — Onunla beraber ölen bir kardeş­
ti, bir köle değil. 
yardımıyla saldıran  Polyneikes'in de mezarsız 
Kreon  —  Birinin  koruduğu  bu  memleketi 
kalarak, ölüsünün üstüne toprak serpmeyi bi­ öbürü harap ediyordu. 
le  yasaklandırarak böyle  bir  işe  girişecek  ola­ Antigone — Olsun, Hades ikisi için de aynı 
nı ölümle cezalandıracağını bildirir.  mezar hakkını tanır. 
 MIN  I  UN»  »  '  I 

Kreon  —  Ama  orada  da  İyi  odam,  kötü  O böyle konuştu, benim gönlümse bir tek 

adamla müsavi muamele görmeyi istemez.  şey  istiyordu 
Antigone — Ölüm diyarında da böyle bir ka­ Kucaklamak geçmiş, göçmüş anamın 
ide olduğunu bana kim söyleyebilir?  ruhunu, 
Kreon — Düşmanımız bizim  İçin  hiçbir za­ Üç sefer atıldım üstüne, ah dedim anama 
man, hatta ölümünden sonra bile, dost değil­ bir sarılsam, 
dir.  üç seferinde de uçtu, gitti kollarımın 
Antigone — Ben dünyaya kin değil, sevgi  arasından, 
paylaşmaya geldim.  üç seferinde de bir gölge oldu, düş gibi, 
yüreğimdeki keskin acı her seferinde 
Devletin  baskısına  karşı  kişi  özgürlüğünü  büyüdü. 
savunan Antigone  sonunda tam bir zafer ka­
zanır. Gerçi Kreon ceza olarak onu kayalıkla­ Antilokhos.  Nestor'un  oğullarından  biri. 
ra diri diri kapatır, ama Kreon'un oğlu ve An- Troya  savaşına  katılır  ve  çevikliği,  yigitligiyle 
tigone'nin nişanlısı Haimon babasını sert söz­ dikkati çeker. Akhilleus ile Patrolos'un en ya­
lerle kınadıktan sonra, nişanlısını kurtarmaya  kın  arkadaşıdır.  Patroklos  ölünce  çok üzülür 
koşar,  Antigone'nin  kendini  asmış olduğunu  ve acı haberi Akhilleus'a verme görevini üstü­
görünce,  kederinden  Haimon  da canına  kı­ ne  alır.  Antilokhos'un  İlyada'da  sonuna  ka­
yar. Anası Eurydike buna dayanamaz, kendi­ dar  savaştığı  görülür,  ama  Odysseia'da  şafak 
ni öldürür. Devlet yasağında ve cezasında ka­ tanrıça Eos'un  oğlu Memnon'un eliyle  öldü­
yıtsız,  şartsız,  sertliği simgeleyen  Kreon  artık  rüldüğünü öğreniriz. 
yıkılmış,  çökmüş  bir  adamdır  (Kreon,  Hai­
mon).  Antinoos.  Eupeithes'in  oğlu Antinoos  şıma 
rık, tembel, gözü doymaz, Odysseus'un malı 
Antikleia.  İthaka  kralı  Laertes'in  karısı, 
nı,  mülkünü vur patlasın,  çal  oynasın  tükcl 
Odysseus'un anası. İnsanların en kurnazı Au-
meye  kararlı  taliplerin  başta  geleni,  en  küs­
tolykos'un  kızıdır.  Autolykos  Sisyphos'un  sü­
tah, en terbiyesiz ve en ahlaksız olanıdır.  Sal­
rülerini  çalmış,  Sisyphos  da  bu  yüzden  gel­
dırgandır,  yüksekten  atarak  konuşur,  ona, 
miş,  Autolykos'un  sarayına  yerleşmişti.  Bir 
buna çatar, asıl çekemediği kimse de amaçla­
söylentiye  göre,  Antikleia  bu  sırada  onunla 
rının  gerçekleşmesini  önleyen  Telemakhos' 
ilişki  kurmuş,  sonra  evlenmiş  Laertes'le. 
tur.  Ona  karşı  kurulan  kumpasların,  pusula­
Odysseus'u  Sisyphos'un  oğlu  sayan  efsaneler 
rın  fikir  babası  hep  Antinoos'tur:  Pylos'tan 
vardır.  Antikleia  oğlu  Odysseus  Troya  seferi­
dönüşünde  Telemakhos'u öldürmek için pu­
ne  çıkıp  dönmeyince,  hasretine  dayanama­
suya yatmaya önayak olur (Od.  VI,  669 vd.), 
yıp  canına  kıymış.  Odysseia'da  anlatılan  (XI, 
bu plan  gerçekleşmeyince,  çok içerler ve  da­
85  vd.)  ana  oğlun buluşması destanın en  gü­
ha  kötü  şeyler  kurmaya  başlar  (XVI,  362 
zel parçalarından biridir. Bazı bölümlerini bu­
vd.).  Penelopeia  tiksinir  ondan,  şöyle  der 
raya  alıyoruz: 
(XVII, 499): 
Birde baktım geçmiş, göçmüş anamın ruhu 
çıkageldi,  İğrenirim bunlardan, dadı, hep kötülük 
ulu yürekli Autolykos'un  kızı Antikleia'nın  kurarlar, 
ruhu,  ama Antinoos hepsinden beter, 
oysa kutsal llyon 'a giderken sağ  bu adam kara ölüm cadısına benzer. 
bırakmıştım onu,  Kavgacı,  sert,  kaba  ve  zalim  bir  adamdır: 
görünce bir acıdım, bir ağladım...  Odysseus'un başına ilk tokmağı atan, dilenci­
Odysseus  ölü  ruhları  diriltip  konuşturacak  yi  galiz  küfürlerle  kovan  odur.  İros'la  Odys­
kandan önce Teiresias'a içirir.  seus'u  güreştirmek  ve  iki  dilencinin  çilesin­
Sonra Odysseus olanı biteni ve Hades'e ne­ den  eğlenmek fikri  de ondan  gelmedir.  Anti-
den indisini bildirir,  Antikleia da Ithake sara­ noos'un  tutum  ve  davranışı  talipler  arasında 
yındaki durumu anlatır. Aralarında içli bir ko­ bile  tepki  ile  karşılanır.  Yay  germe  oyununu 
nuşma olur. Sonunda Odysseus anasına sarıl- önce  kabul  eder,  yarışmanın  yapılması  için 
mak  ister.(Od  XI,  Z03vd)i  önayak  olur,  sonra  kimsenin  başaramadığını 
görünce,  bugün  bayram,  kutsal  günde  yarış­ tırpan  verir,  Kronos  da  o  tırpanla  babasının 
ma  olmaz  diye  vazgeçirmeye  çalışır,  Odysse- hayalarını keser  ve  denize  atar  (Theog.  160 
us  denemek  isteyince,  sert  sözlerle  çıkıştı  -206): 
ona,  ama  Penelopeia  ile  Telemakhos  araya  Dalgalı denize atar atmaz onları 
girince,  önleyemez  yayı  almasını  (Od.  XXI).  Gittiler engine doğru uzun zaman, 
Ölüm  okunu  Odysseus  ilkin  Antinoos'a  karşı  Ak köpükler çıktı/ordu tanrısal uzuvdan-. 
yöneltir ve bütün talipleri sıra ile öldürür. Her  Bir kız türeyiverdi, bu ak köpükten, 
şey  olup  bittikten  sonra  İthake'lileri  ayaklan­ Önce kutsal Kythera'ya uğradı bu kız 
dıran,  öç  almaya kışkırtan Antinoos'un baba­ Oradan da denizle çevrili Kıbrıs'a gitti, 
Orada karaya çıktı güzeller güzeli tanrıça, 
sı  Eupeithes'tir.  Ne  var ki  karşılarına  tanrıça 
Yürüdükçe yeşil çimenler fışkırıyordu 
Athena  çıkınca,  İthake'liler  korku  ile  kaçışır­ Narin ayaklarının bastığı yerden. 
lar (XXIV, 421-547).  Aphrodîte dediler ona tanrılar ve İnsanlar, 
Antiope.  Irmak  tanrı  Asopos  ya  da  Thebai  Bir köpükten doğmuş olduğu için. 
kralı Nykteus'un kızı. Antiope çok güzel oldu­ Homeros'a  göre, Aphrodite Zeus ile Okea-
ğu için Zeus ona âşık olup bir satyr biçiminde 
nos  kızı  Dione'den  dogmadır.  İlyada'da yiğit 
yanaşır  (Tab.  9).  Amphion ile  Zethos'a gebe 
Diomedes'le  çarpışıp  yaralanan  Aphrodite'yi 
kalan  Antiope  babasının  öfkesinden  korkup 
anası  Dione  kollarına alır,  sever,  okşar ve  bi­
evden  kaçar  ve  Sikyon  kralı  Epopeus'un  ya­
leğinden  akan  özü  silerek  yarasını  iyileştirir, 
nına  sığınır,  sonra  da  onunla  evlenir.  Babası 
acılarını  dindirir  (İl.  V.370  vd.).  Dert  yanan 
Nykteus  üzüntüsünden  canına  kıymış,  ama 
kızını da şöyle avutur Zeus: 
ölmeden  kardeşi  Lykos'a  Antiope'yi  bulup 
cezalandırmasını  buyurmuş.  Lykos  Sikyon'a  Böyle dedi o, gülümsedi insanların, 
saldırır,  Epopeus'u  öldürür  ve  Antiope'yi  tu­ tanrıların babası, 
tuklu  olarak  Thebai'ye  geri  getirir.  Antiope  çağırdı yanma altın Aphrodite'yi, dedi ki: . 
Amphion'la  Zethos'u  yolda  doğurur.  Amca­ "Cenk işleri sana vergi değil, yavrum, 
sen evliliğin gönül açan işlerine ver kendini, 
larının  buyruğu  üzerine  dağa  bırakılan  ikizler 
Çevik Ares'le Athena uğraşacak savaşla. " 
çobanlarca  yetiştirilirler  (Amphion).  Theba-
i'de  Lykos'la  karısı  Dirke'nin  zincire  vurup  (2) KİŞİLİĞİ.  Altın Aphrodite diyor Home­
eziyet  ettikleri  Antiope  tanrıların  yardımıyla  ros bu tanrıçaya,  altın bir değer ölçüsü  olmak 
zincirlerini  çözer  ve  kaçıp  ikizlerinin  yanına  üzere.  Daha  başka  sıfatlarla  niteler  onu  şair­
sığınır.  Ne var ki Amphion'la Zethos önceleri  ler:  Bu  güzeller  güzeli  tanrıça  hep  "gülüm-
analarını tanımazlar, onu Dirke'ye gerir verir­ ser"dir,  işveli,  cilveli ve  gönül  alıcıdır.  Bunun 
ler,  sonra  çobanlardan  kim  olduğunu  öğre­ sırrını  Homeros  tanrıçanın  ak  köpüklerden 
nince analarını kurtarırlar ve  Dirke ile Lykos'  olma bedeninde taşıdığı bir büyülü mernelikte 
tan  da  öç  alırlar.  Sonralar»  Antiope  Diony- görür.  Zeus'un  aklını  çelmeyi  aklına  koyan 
sos'ın  öfkesine  uğrayarak  çıldırır,  Yunanis­ Hera  bu  memeligl  ister  günün  birinde  Aph-
tan !da bir yerden bir yere atar kendini, ama  rodite'den,  şöyle  seslenir  ona  (İl.  XIV,  197 
günün  birinde  aklı  başına  gelir  ve  Phokos'a  vd.): 
karı olur (Phokos). 
Sende şu sevgi, şu alım var ya, 
yani şu ölümsüzleri, ölümlüleri alt ettiğin, 
Aphroditc.  (1)  DOĞUŞU.  Aşk  ve  güzellik 
işte onları bana ver bugünlük. 
tanrıçası  Aphrodite'nin  doğuşu  üzerine  iki 
... çözdü göğsünden nakışlı memeliğini, 
ayrı  kaynağımız  vardır:  Biri  Hesiodos,  öbürü 
alacalı bulacak bir kurdeleydi bu, 
Homeros.  Hesiodos Thegonia'da bu tanrıça­
alımlı ne varsa hepsi onun içindeydi, 
nın  denizin  köpüklü  dalgalarından  doğduğu­
sevgi onun içindeydi, istek onun içinde, 
nu anlatır (Yun.  Aphros köpük demek):  Ura-
cilveleşme, şakalaşma onun içinde, 
nos, Gaia'dan doğan çocuklarını, doğar doğ­
en akıllı insanı ayartan aşk onun içinde. 
maz  toprağın  bağrına  soktuğu  için  Toprak 
Sevgiyi,  sevişmeyi  simgeleyen  bu  tanrıça 
Ana  şişmekte  ve  korkunç  sancılarla  kıvran­
maktadır,  bu  yüzden  son  oğlu  Kronos'a  bir  bu büyüyü  kendi  kendine  değil,  çevresini  sa­
ran  başka  tanrısal  varlıkların  aracılığıyla  ger-
42 
çekleştirir.  Eros  bazı  efsanelere  göre  onun  ballandıra  anlatırlar.  Bu  öykülerin  başında 
oğludur,  ama  Theogonia'da  Eros  Aphrodi- Homeros'un  Odysseia'sındaki  serüven  gelir 
te'den  çok önce  doğmuş  evıeır.el  bil  güçtür,  Bu serüveni  kör  ozan  Demodokos  anlatır  Al 
sonradan  katılır  Aphrodite'nin  alayına  (The- kineos'un  sarayında  toplanmış  konuklara 
og.  201 vd.):  Ares'le  Aphrodite'nin  seviştiklerini  güneş 
Doğup da yürüyünce tanrılara doğru  tanrı  görür ve  Hephaistos'a  haber  verir,  ünlü 
Eros'la Himeros (arzu) takıldılar hemen  demirci tanrı  da  kırılmaz,  çözülmez  zincirler­
peşine.  den büyülü bir ağ  örer,  yerleştirir onu  yatağı­
İlk günden bu oldu onun tanrılık payı  nın altına, sonra da yalancıktan Lemnos ada­
İnsanlar arasında da, ölümsüzler  sına  gider.  İki  tanrı  sevişirlerken  demir  ağın 
arasında da;  içinde  tutklu  kalırlar,  onları  suçüstü  yakala­
Ona düştü kız cilveleri, gülüşmeleri  yan  Hephaistos  da  acı  acı  bağırır,  sahneye 
oynaşmaları.  seyirci  olan  tanrılar  arasında  da  dinmez  bir 
Sevmenin, sevişmenin tadı, büyüsü.  kahkaha kopar (Od. VIII, 295 vd.). 
Güzelliği,  zarafeti  ve  bereketi  simgeleyen  Aphrodite'nin  başka  sevgilileri  de  olur, 
Kharit'ler,  Hora'lar  ve  düğün  alaylarının  ba­ bunlardan biri Adonis (Adonis),  öbürü Troya 
şında  giden  Hymenaios  da  Aphrodite'nin  kral  soyundan  Aineias'm  babası  Ankhises'tlr 
çevresindeki tanrılardır. Ne var ki aşk tanrıça­ (Ankhises,  Aineias).  Tanrı  Hermes  ile  sevi­
sının  kişiliği  çelişkili  ve  belirsiz  olarak  canlan­ şen  Aphrodite'nin  Hermaphroditos  diye  bir 
dırılmaktadır  efsanede.  Savaş  tanrı  Ares'le  oğlu olur,  efsane yazarlarının  kimine göre  iki 
birleşmesinden  (ki  bu  birleşme  de  anlamlıdır)  tanrı  îda,  yani  Kazdagının  tepesinde  seviş 
Phobos  (bozgun)  ve  Deimos  (korku),  bir  de  misler,  orada doğup ikisinin de adını alan ço­
Harmonia doğar. Ahenk, uyum anlamına ge­ cuğu  dağ  nympha'ları  büyütmüş,  başka  bir 
len  Harmonia'nın yanıbaşında korku ve boz­ anlatıma göre  Halikarnassos  kentinin batısın 
gun  Aphrodite'nin  kişiligindeki  olumlu  ve  daki  bir  yarda  biri  Hermes'in  öteki  Aphrodl 
olumsuz  yanları  ve  çelişkileri  simgelerler.  Bu  te'nin birer tapmağı varmış, tanrılar orada se­
ikiliği  en  kesin bir tanımlama ile  Platon  "Şö­ vişip  birleşmiş  ve  orada  doğup  büyüyen  ço­
len"  adlı  diyalogunda  dile  getirir.  Sokrates'in  cukları  Hermaphroditos'un  başına  Salmakls 
de  bulunduğu  bu şölene  katılanlardan  Pausa- adlı  su  perisi  ile  olan  serüveni  gelmiş  (Her­
nias şöyle der (Plat. Şöl. 180 d-e):  maphroditos,  Salmakis). 
"Herkes bilir ki, sevgi (Eros) Aphrodite'den  Aphrodite'nin  öfkeleri,  öç  almaları  kor­
ayrılmaz. Aphrodite tek olsaydı, sevgi de tek  kunçtur:  Şafak tanrıça Eos'a,  Phaidra ve  Pa-
olurdu, ama madem ki iki Aphrodite var, Sev­ siphae'ya belalı  aşklar  esinler,  kendilerine  ye­
ginin de iki olması gerek. Hem bu tanrının  terince tapınmayan Lemnos kadınlarına ceza 
ikiliği nasıl inkâr edilebilir? Biri, yani en eski­ olarak  kocalarının  bile  dayanamadıgı  bir  ko­
si, göksel dediğimiz Aphrodite ana karının-
dan doğmuş değil, göğün kızıdır. Daha sonra  ku  verir,  Kinyras'ın  kızlarını  kendilerini  ya­
gelen bir başkası var ki, Zeus'la Dione'nin kı­ bancılara  satmaya  zorlar.  Üç  Güzeller  yarış­
zıdır, ona orta malı Aphrodite diyoruz. Bu  masında  oynadığı  rol  ve  Paris'le  Helena'nın 
tanrılarla ilgili iki türlü sevgi de olacak ister  başına  getirdiği  bela,  dillere  destan  olmuştur. 
istemez, birine orta malı, öbürüne göksel di­ İlyada  destanında  oğlu Aineias'm  koruyucusu 
yeceğiz"  olarak  oynadığı  rol  bu  kişi  ile  ilgili  bölümde 
(3) EFSANELERİ.  Kişiliği ile tanrılar arasın­ anlatılır. Roma'da Venüs Genetrix olarak Ae-
da  bunca  önemli  bir  yer tutan  Aphrodite'nin  neas  destanıyla  ilgili  rolü  Venüs  bölümünde 
efsaneleri  azdır,  daha  doğrusu  kendine  özgü  açıklanır.  Eros  ile  Psykhe  masalında  da  adı 
öyküler az  da,  başkalarının baş kahraman ol­ geçer.  Kişiliği Hellenistik çağdan sonra  Röne­
dukları  öykülerde  kendisine  ikinci  derecede  sans  sanatına  da  tükenmez  bir  konu  olmuş, 
bir rol düşmektedir.  resim ve heykelde işlendikçe işlenmiştir. 
Aphrodite  topal  tanrı  Hephaistos'la  evlen­ Kuşlardan  güvercin  ve  serçe,  çiçeklerden 
dirilir,  nasıl  ve  nedeni  belli  değil,  ama  şairler  gül  ve  mersin  tanrıçaya  adanmış  sayılır 
onun  çirkin  kocasını  aldatmasını  ballandıra  (inim  kadar  şairleri  esinleyen  bir  tanrıça  da 
APOLLON 
ha  yoktur,  ama  hiçbir  şair  de  Aphrodite'yi  lık  iki  tanrının  simgelediği  iki  karşıt  varlığın 
Midilli'li  kadın  şair  Sappho  kadar  güzel  dile  birleşmesinden  doğmuştur.  Bu  iki  tanrı  da 
getirmemiştir.  Apollon'la Dionysos'tur.  Apollon  aydın,  dur­
gun,  ölçülü gücü simgeler,  ışıktır,  doğayı gör­
Apollon.  İlkçağda  Yunan  denilen  varlıkla  me,  varlığı akılla  algılama ve  akıl yetisine  da­
Akdeniz  çevresindeki  uygarlık  topluluğuna  yanan yöntemlerle biçimlendirme gücü ve ye­
bir yenilik gelmiş olduğu su götürmez bir ger­ teneğidir,  Apollon  plastik  sanattır,  ama  aynı 
çektir.  Bu  olaya  geçen  yüzyılda  bir  ad  da  ta­ zamanda  da  öngörmedir,  anlama  ve  kavra­
kıldı, Yunan mucizesi dendi.  Mucize gibi ger­ madır,  ışığın  doğayı  bir  projektör  gibi  aydın­
çeküstü  bir terim  kullanılması,  bu  olayın  ne­ latıp  karanlık  kalan  sırlarını  çözümlemesidir. 
denlerinin  de,  kökenlerinin  de  o  zamanlar  Ama  bu  güç,  insanı  bir  seyirci ve  bir  taklitçi 
pek aydınlanamamış olmasından, kısacası bil­ olmaktan  da ileri götüremez,  yaratıcılık insa­
gi  yoksulluğundan  gelmekteydi.  Yunandan  nın  doğaya  bir başka türlü coşkuyla karışma­
kalma  yapıtların,  özellikle  yazı  tanıtlarının  sını şart koşar,  karanlık güçlerin gizemine er­
çokluğu, bunların Batı uygarlığının bir başlan­ mesini. İşte bu gücü de Dionysos, şarap tanrı 
gıcı  diye  karşımıza  çıkması  ve  gerek  doğa,  simgeler.  Dionysos doğanın kendisi değil, bir 
gerekse insan üstüne düşüncesinin  o günden  ana  tanrıça  değil  de,  insana  doğayla  birleş­
bugüne  kesintisiz  olarak  süregelmesi  bu  ola­ meyi sağlayan bir araçtır sanki. İnsan için dü­
yın bir başlangıç sayılmasına yol açmış, bilimi  şünülmüş, yaratılmış bir tanrıdır.  Nitekim in­
bir çeşit yetinmeye  götürmüş,  bir çeşit coşku  san dişisinden doğmadır, insana karışır ve in­
ile asıl yolu olan inceleme, daha öncesini ara­ san  çilesini  çeker,  ta  ki  taşkın  gücünün  ne 
ma  ve  anlama  çabasından  saptırmıştır.  Ne  denli bir  nimet olduğunu  anlatabilsin insana. 
var ki  o  gün  bugün  çok ileri  gidilmiş  ve  elde  Dionysos'un doğudan geldiğini, Anadolu'dan 
edilen bulgularla olayın hiç de mucize olmadı­ çıkıp Yunanistan'a  güç  bela  girebildiğini  efsa­
ğı,  akılla algılanabilecek tutarlı tarihsel bir sü­ ne  bağıra  bağıra  dile  getirir.  Nietzsche'nin 
reç  olduğu  anlaşılmaya  başlanmıştır.  Bilimin  Yunan  varlığına  özgü en  şaşırtıcı yapıtı  saydı­
de bugün asıl coşkusunu yaratan neden, mu­ ğı  tragedyayı  bağışlayana  kadar  akla  karayı 
cizeyi aydınlatmak yolunda sayısız ipuçlarının  seçmiştir bu tanrı. Ama Apollon,  durgun  akıl 
hemen  hepsinin  Anadolu  topraklarında  bu­ gücü,  bütün  dallan  ve  bunları  esinleyen  pe-
lunması,  aydınlığın  bir  kez  daha  "Anadolu"  rileriyle  Apollon  öz  Hellen  varlığı  sayılırdı, 
denilen  güneşin  doğduğu  ülkeden  gelmiş  ol­ Nietzsche'nin de bundan şüphesi yoktur her­
duğunu gösterir.  İpuçlarını izlemek,  bulguları  halde.  Delphoi tanrısı Apollon bunca  bilicilik 
çoğaltmak  ve  değerlendirmek  durumundayız  merkezleri,  tapınakları  ve  efsaneleriyle  özbe­
bugün.  Bundan ötürüdür ki yeni bilimsel ger­ öz  Yunan,  yani  Yunanistan  kökenliydi.  Bu 
çeklerin  ışığında  yeni  yorumlar  yaparak  de­ yanlışlığı  bilim  Homeros'tan  başlamak  üzere 
nemelerimizi  önermekten  daha ileri  gideme­ metinleri iyice okumamış olduğu için işlemiş­
yiz. Ama bu da az çekici bir iş değildir.  tir.  Arkeolojinin  katkıları  da eklenirse,  gerçe­
Böyle  bir  denemeyi  bu  sözlükte  Apollon  ğin  gün  ışığına  yakında  çıkacağı umulur.  Bi­
tanrının  kökenleri  ve  kişiliği  üstüne  yapmak  zimkisi yalnız bir deneme. 
istiyoruz.  Bu tür denemelere bizden önce gi­
rişenlerden  esinlenerek ve  elimizdeki bilgi  ve  '  (1) ADI VE EK ADLARI. Apollon adının Yu­
görgülerden  faydalanarak  Apollon'un  bir  nanca  olmadığı  artık  herkesçe  bilinir.  Ama 
Anadolu tanrısı olduğunu tanıtlamaya çalışa­ asıl  kaynağı  bugüne  kadar  açıklanamamıştır. 
cağız.  Acaba  bu  ad,  kimi  Hitit  yazıtlarında  rasgeli-
Friedrich Nietzsche'nin  "Tragedyanın  Do­ nen Apulunas tanrının adıyla bir olmasın? İlk­
ğuşu"  adlı  eserinde  yaptığı  Yunan  varlığı  üs­ çağdan beri bu adın köken ve anlamını açık­
tüne  yorum  bugün  de  geçerlidir  sanıyo­ lamak için boşuna çabalar gösterilmiş:  "Apol­
ruz.  Yalnız  tragedyada  değil,  ilkçağın  Yunan  lon"  yani  cezalandırmak,  ya  da  "apello"  de­
denilen  yaratıcılığında  birbirinden  ayrı  iki  fetmek,  kötülüğü önleyip korumak anlamına 
öğeyi  ayırmak doğru olsa  gerek:  Bu yaratıcı­ gelen  fiillerden,  ya da  başka kökenlerden  tü-
remlş oldugiı ileri  sürülmüştür,  Ne var  ki Yu  bu  yüzden  de  merkezi  Anadolu'da,  özellikli 
nanlılar  bile  bu  adı  anlamamış  olacaklar  ki,  Troya'da  olan  bir  tanrı  olarak  çıkar  karşımı 
tanrının  özünü  belirtmek  için  bir  ek  ad  tak­ za. 
mışlar  ona:  Phoibos  demişler.  Phoibos'un 
anlamı  belli,  parlak  demektir ve  tanrının  ışık  (2)  ANADOLULU  TANRİ.  İlyada'da  Lykia 
saçan aydınlık varlığını dile getirir.  Kaldı ki bu  sözü  geçince,  iki  yer  dile  getirilir:  Biri  "ana­
adın  Apollon  tanrının  büyük  annesi  olarak  forlu  Ksanthos'un  kıyılarında,  uzak  ve  semiz 
gösterilen dişi Titan Phoibe (Tab. 4) ile de bir  Lykia toprakları"  öteki Troas bölgesine, özel­
ilişkisi vardır.  Yalnız  şuna  da  dikkat  edilsin  ki  likle Pandaros'un yurdu olan Zeleie'ye yerleş­
hiçbir  kaynak ya  da  efsanede  Phoibos  Apol­ miş  Lykia'lıların  ili.  Sarpedon'la  Glaukos 
lon  asıl  güneşi  simgeleyen  Helios  tanrı  ve  Ksonthos  Lykia'sından,  Pandaros  ise  Alse-
onun soyundan gelen tanrısal varlıklarla ilişki­ pos  Lykia'sından  gelmişlerdir.  Tanrının  Tro­
de  gösterilmemektedir.  Bunun  nedeni  de  ya  çevresindeki  şehirlerde  de  önemi  büyük­
Apollon'un  güneş  olmadığı,  güneşi  simgele- tür, nitekim rahibi Khryses İlyasa'nın başında 
medigidir.  Apollon  güneş  tanrı  değildir,  ne  şöyle seslenir tanrısına (İl. I,- 37 vd.): 
adı, ne de nitelikleri Yunan mythos'unda Gü­ EyKhryse'yi, kutsalKilla'yı, koruya 
neş  tanrı  ile  bir  tutulduğunu  belli  etmez.  gümüş yaylı, 
Apollon  kaynağında ve özünde bambaşka bir  Tenedos'un güçlü kralı, Srnintheus, 
varlıktır.  Bu varlığı bize ilk niteleyen metin de  dinle beni... 
Homeros'un İlyada'sidir.  Yerleri bugün kesinlikle belli değilse de,  Ze-
İlyada'da tanrının  adı Apollon ya  da  Phoi­ leie,  Killa,  Khryse  İda  dağının  eteğindi-ki 
bos  Apollon  diye  geçer,  bu ada eklenen  sıfat  kentlerdir, Tenedos ise Bozcaada. SmlntheUl 
çokluk okçu,  hedefi vuran ya da gümüş,  yay­ adı  bu bölgede  tanrının  bambaşka  bir  isimle 
lıdır,  bir,  iki yerde  de  kendisine  "Lykegenes"  de anıldığını gösterir.  Bunun dışında Apollon 
denmektedir.  Bizim  "Lykiâlı"  diye  çevirdimiz  Troya  şehrinin  içine  yerleşmiş  gibidir.Troy.ı 
İni  sıfat  başka  metinlerde  geçen  "Lykios"  ve  kalesi  Pergamos  tepesinden  seslenir  ovada 
"Lykeios"  sıfatları  da  göz  önünde  tutulursa,  dövüşenlere (İl. IV, 507 vd.): 
lanrının  Lykia  bölgesiyle  ilişkisini  dile  getir­ Öfkelendi Apollon, Pergamos tepesinden 
mektedir. Lykia'lı oldukları bilinen Sarpedon,  bağırdı Troya'hlara, dedi ki: 
Glaukos ve Pandaros'la ilgili metinlerde şöyle  Atları iyi süren Troya'lılar, atılın ileri, 
bir  deyim  geçer  tanrı  için  (İl.  IV,101,119):  haydi, kalmayın Argos'lulardan aşağı, 
"Ün  salmış  okçu  Lykia'lı  Apollon"  (Panda- onların derileri ne taş, ne demir, 
ros).  Tanrının  Lykia  ile  yakın  ilişkisi  bilindiği  dayanamazlar et delen tunç kargılara. 
halde  bu  sıfatın  ışık ya  da  kurt  anlamına  ge­ Diomedes  tanrıça  Aphrodite'yi  yaraladık­
len  -lyk  kökünden  türeme  olup  olmayacağı  tan  sonra,  Apollon'un  koruduğu  Aineias'a 
tartışma  konusu  edilmiştir.  Böyle  bir  tartış­ da  saldırmaktan  alamaz  kendini  (İl.  V,  432 
manın  yersizliği  şuradan  belli  ki  Lykia bölge­ vd.). 
sinin adı da -lyk kökünden gelme,  bu kök ise  Apollon da, anası ve kardeşi de Troya kale­
Latince  "lux"ta  görülen  ışık  anlamlı  köken  sinin  iç  tapmağında  oturur  gibidirler.  Zelei-
olarak alınırsa bu anlam tanrının sıfatında da,  e'den  Pandaros'u  savaşa  götürmek,  Sarpe-
Lykia  ilinin  adında  da vardır.  Kaldı ki  "Lyke­ don'un  ölüsünü  yurdu  Lykia'ya  taşımak  hep 
genes"  sıfatındaki  -gen-  eki  soyu  yansıtır,  Apollon'a  düşer.  Troya  ile  ilişkisi  çok  eskidir 
Lykia  soylu,  Lykia'da  doğmuş  anlamına  gelir  Apollon tanrının, Laomedon'a ünlü İlyon su­
İster istemez.  Ama bu da  Hitit çivi yazıtların­ runu  yapıp  da  Poseidon'la  birlikte  ücret  al­
dı  geçen  "Lukka"  bölgesiyle  bir  tutulabilir  mayarak  çekildikleri  günden  başlar  (Laome-
mi  ve  tutulursa  Lykia'nın  adındaki  Luk-  kö­ don),  ne var ki deniz tanrı kin tuttuğu  halde, 
keni  Yunancada  olduğu  gibi  ışık  anlamını  Apollon  bütün  yüreğiyle Troya'lılardan  yana 
İçerir mi, o başka bir sorundur. Lykia'nın adı  dır.  Bunu  açık açık söyler,  tartışmaya  da  gi-
nereden geline olursa olsun, Apollon I İnme  rer  Alhena  Olympos'tan  llyon'a fırlayıp  gelir 
ros  destanlarında  I.ykla'ya  sıkı  sıkıya  bağlı,  (İl. VII, 20 vd.): 
 Apollon birden onu karşıladı.  onu görmesin mi karısı, anası, çocuğu, 
Görmüştü tanrıçayı Pergamos kalesinden,  görmesin mi babası Priamos, Troya halkı, 
istiyordu zafer Troya'lıların olsun.  alıp saygı göstermesinler mi ölüsüne, 
Karşıladı meşe ağacı altında.  yakmasınlar, ateş payını vermesinler mi? 
Siz şu uğursuz Akhilleus'u 
ÖnceZeus'un oğlu kral Apollon dedi ki: 
tutuyorsunuz demek 
Ne diye geldin Olympos'tan ulu Zeus'un  Oysa bilmez o töresince düşünmesini, 
kızı,  yumuşar bir yürek taşımaz göğsünde, 
Söyle hadi, niyetin ne,  azgın bir aslan gibidir tıpkı, 
nereye götürür seni ulu yüreğin?  bir güzel doyurmak için karnını, 
Oymak zaferi mi vermek istersin  gelir saldırır insan kuzusuna. 
Danaolara?  Akhilleus da sıyrıldı tıpkı onun gibi 
Kırılan Troya'lılara acımazsın, bilirim,  her türlü acıma duygusundan, 
Gel,dinle beni, en hayırlısı bu:  insanlara saygıdan çekti kendini... 
Gel de günlük savaşa ara verelim...  İyi bir şey mi bu, güzel bir şey mi? 
Aklınıza esmiş, ölümsüz tanrıçalar, belli, 
Gönlünüz bu şehri yok etmek ister.  Bu  güzelim  uygarca  sözlere  Hera  gene  bir 
Apollon  Hektor'a  gönülden  kılavuz  ve  ko­ sürü  safsata  ile  karşılık  verir:  "Oymak  tanrı, 
ruyucu  olur,  Athena'nın  Troya'lı  yiğidi  alda­ kötülerin dostu" der. Tanrılar arasında bu eşi­
tarak öldürmek için kurduğu pis düzen karşı­ ne rastlanmaz iyilik,  kötülük tartışması da ışık 
sında  Apollon'un  tutumu  öyle  isnacadır  ki,  tanrının  yenilgisiyle  biter. Apollon  ne yapsın, 
bayağı  dokunur  insana.  Hektor'Ia  yüz  yüze  Aphrodite İle birlikte  Hektor'un  ölüsünü ko­
gelir,  başka  kılığa  girmek,  kendini  saklamak  rumaktan  başka  çare  bulamaz  (II.  XXII,  185 
gereksinmesini  duymaz.  Hektor  güvenle  so­ vd.): 
rar ona (İl. V, 247 vd.): 
Kimsin sen, sevgili tanrı, kimsin sen?..  Aphrodite kovuyordu köpekleri yanından, 
İda'dan bir savaş ortağı gönderdi sana  Zeus 'un kızı, gece, gündüz, 
gül  kokulu  tanrısal  bir  yağ  sürmüştü 
Kronos oğlu, 
yanında durup seni koruyacak, kendine  ölünün bedenine, 
gel hadi,  Akhilleus onu sürüklerken yüzülmesin 
Altın kılıçlı Phoibos Apollon 'u gönderdi,  diye derisi. 
na buradayım, gör, bak işte,  Phoibos Apollon, gökten ovaya 
öteden beri korurum seni de, yüksek  onun için kara bir bulut indirmişti, 
gözden kaçırmıştı ölünün kapladığı yeri, 
kentini  de.  güneşin gücü, gövdesini saran deriyi 
Hektor'Ia  Akhilleus  arasındaki  son  ve  kor­ vakitsiz kurutsun İstemiyordu. 
kunç  çarpışma  başlayınca  dört  döner  Hek-
tor'un  çevresinde,  onu  kurtarmak  için  (İl.  Apollon'un  llyada'da  oynadığı  bu  rol  onu 
XX,443vd.):  OIympos  tanrılarından  büsbütün  ayırmakta, 
bambaşka  bir  ahlak  görüşü  olan  bir  dünya­
Akhileus korkunç çığlıklarla atıldı öne, 
nın, yani Anadolu'nun tanrısı olarak karşımı­
Hektor'u öldürmek için yanıp tutuşuyordu. 
Ama Phoibos Apollon kaçırdı Hektor'u,  za çıkarmaktadır. 
sakladı koyu bir bulutun arkasına,  Lykia'da  sürdürülen  arkeolojik  araştırmalar 
bir tanrı için işten bile değildi bu.  bu tezi  gün  geçtikçe  pekiştirmektedir.  Ksan-
Zeus  Akhilleus'la  Hektor'un  ecelini  tartıya  thos, Patara ve birçok anıtları gün ışığına ye­
koyup  Hektor'un  ölümü  ağır  basınca,  Apol­ ni  çıkarılıp,  Apollon'la  Artemis'in  anası  Le-
lon  da  Hektor'u kaderine bırakmak zorunda  to'nun bölgede büyük bir yer tuttuğunu açığa 
kalır ve  tanrılara  karşı  bir  tanrı  ağzından  hiç  vuran  Letoon  kutsal  merkezi  bu  üç  tanrının 
duyulmamış  bu  eşsiz  eleştiriyi  dile  getirir  (İl  Anadolu  topraklarına  ne  denli  kök  saldığını 
XXIV, 33 vd.):  kanıtlar.  Lykia  yazısının  çözümü  de  bir  gün 
Phoibos Apollon ölümsüzlere şöyle dedi:  başarılırsa,  varsayımlarımızın  hepsinin  somut 
Amansız tanrılar, işiniz gücünüz kötülükte,  birer gerçek olacağı  umulabilir.  Ama bir baş­
Ölüyken bile yüreğiniz varmıyor onu  ka  yönden  de  bakılınca  ışık  tanrı  Apollon'la 
kurtarmaya,  Lykia  arasında  sıkı  sıkıya  bağlantı kurulabilir. 
Apollon  Musa'ların yöneticisi, çalgı  ve  ezgiyi,  nidir ve  sonradan  eklenmiştir birincisine.  Av 
şiir ve dansı, kısacası her türden sanatı esinle­ rıntıya  girmeden  şunu  söyleyelim  ki  araştır 
yen büyük yaratıcı tanrıdır. İlkçağdan bugüne  maların  verdiği  sonuç  şu.-  Apollon  tanrının 
lirik  şiirlerin  hepsinde  belli  bir  hava  içinde  asıl doğuş yeri Anadolu kıyıları, yani  Lykia ve 
canlandırılır.  İşte  bu  hava  Lykia'da  sezilir,  özellikle  Lykia'da tanrının doğduğu kent sayı­
ışıkla  dokunmuş,  müzikle  yoğrulmuş  gibi  bir  lan Patara'dır, ama sonradan önce adalarda, 
şiir havasıdır bu.  Gündüz gümüş yaylı tanrıya  sonra  Yunanistan'da  kültü  yayılınca  birçok 
bir altın taht kuran,  gece çatır çatır yıldızlarla  yerler (tıpkı Homeros için olduğu gibi) tanrıya 
birlikte kız kardeşi Aya doğru yükselen  yalçın  beşik  olma  şerefini  elde  etmek  için  efsaneler 
dorukları  bu  hava  sarar,  ak  çöller  gibi  mavi  düzdürmüşlerdir,  bunların  arasında başta  ge­
engine  kadar  yayılan  dalga  dalga  kumların  len ve en çok da tutunan Delos efsanesi. Ze-
arasından süzülerek, renk renk çakıllar üstün­ us'tan  gebe  kalan  Leto  tanrıçanın  çocuğunu 
de  çağlayan  dereler  de  satyr'lere,  nympha'  doğurmak için  yer araması,  Hera'nın  hışmı­
lara  yemyeşil  birer  yunak  olmaktadır.  Kıyıla­ na  uğradığı  için  hiçbir yerde  sığınak  bulama­
rında dolaştınız mı,  Debussy'nin müziğini du­ ması bu övgünün konusudur ve Leto madde­
yar,  ağzında  kavalıyla  bir  Pan  ya  da  Mars- sinde  ayrıntılı  olarak  incelenecektir  (Leto). 
yas'ın  korularda  hoplaya  hoplaya  oynadığını  Burada  şu  noktaya  dikkat  edelim  ki  Apol-
görür  gibi  olursunuz.  Hele  Fethiye'nin  gör­ lo'nun  doğumu  bir  "kral  tanrı"nın  doğumu 
kemli  kral  mezarlarından  başlayıp,  Kekova,  sayılmakta,  Homeros  destanlarında  da 
Kaş,  Demre,  Olympos  ve  hepsi  Anadolu'ya  "anaks"  efendi,  kral  diye  nitelenir  Apollon, 
özgü adar taşıyan daha nice kentler boyunca,  övgüdeyse  şöyle  deniyor-. 
her biri birer tapınak gibi karşımıza çıkan, ka­
yalara  oyulu  ya  da  denizde  yüzen  o  eşsiz  ... Titrer tanrılar tepeden tırnağa 
mezarları,  lahitleri  gördük  mü,  burası  Apol- Zeus'un sarayında o bir yürüdü mü, 
yaklaşıp parlak yayını bir gerdi mi o, 
lon'un ülkesidir  demekten  alamayız kendimi­ bütün tanrılar fırlar ayağa.,. 
zi.  Buralarda akla kara,  ışıkla karanlık arasın­
da  yaman  bir  savaş  verilmekte  ve  bin  yıllar­ Delos adacığı da korkar böyle güçlü bir tan­
dan beri süregelen  bu  savaşı  insan  aklı  ve  sa­ rıya sığınak olduktan sonra, Apollon onu hor 
natı kazanmaktadır. Anadolu bu zaferi Apol­ görüp denizin içine gömer diye.  Doğum şöy­
lon tanrı ile  simgelemiş.  Apollon  Lykia  deni­ le anlatılır: 
len o ışık ülkesinde  de yaşar,  ta uzak doğuda  (Letoj İki koluyla Fenike ağacına sarılarak 
Nemrut  dağının  tepesindeki  sivri  külâhlı  dev  dayadı çimenlere dizlerini, 
tanrı  heykelleri  arasında  da  baş  yeri  tutar.  ve çocuk gün ışığına çıkıverdi, 
Homeros'tan  Roma çağından  sonraki  Kom- Sevinç çığlıkları kopardı tanrıçalar hep bir 
magene  krallarının  zamanına  dek  hep  aynı  ağızdan. 
Anadolu'lu tanrıdır Apollon.  İşte o zaman, ey Phoibos, yıkadı seni 
tanrıçalar 
kutsal elleriyle arı, duru bir suda, 
(3) DOĞUŞU. İlyada'nm ilk dizelerinde şöy­ yepyeni bir kundağa sardılar, 
le tanıtılır Apollon (İl. 1,9 ve 36): "Lete ile Ze- incecik, kar gibi ak bir kundağa, 
us'un  oğlu",  "güzel  saçlı  Leto'nun  doğurdu­ sonra başına altın şeritler doladılar, 
ğu".  Titan  kızı  Leto ile  baştanrı  Zeus'un  bir­ anası emzirmedi altın kılıçlı Apollon'u, 
Themis tanrıça nektar sundu ona 
leşmesinden  doğmuştur Apollon  ve  onun  kız  ve bal gibi ambrosia sundu ölümsüz 
kardeşi Artemis (Tab. 5), ama bu doğum öyle  elleriyle. 
olağan  bir doğum  değildir,  anlatmakla  bitire­ Dile gelmez bir sevinç kapladı yüreğini 
mez  onu  şairler.  Homerik  denilen  hymnos,  Leto'nun. 
yani  övgüler  arasında  Apollon'a  ayrılmış  iki  ... Çiçekler içindeydi şimdi, çiçekler içinde 
övgü  vardır,  biri  Delos'lu  Apollon'a,  öteki  Delos, 
Delphoi tanrısına.  Bilim bu iki övgü arasında  tıpkı ormanlarla kaplı bir dağ doruğu gibi. 
bir  zaman  ayrımı  saptamış,  besbelli ki  Delos  Ey uzağı vuran Apollon, ey gümüş yaylı, 
kimi vakit çıkarsın kayalı Kynthos'un 
övgüsü daha eski, Delphoi'ninki çok daha ye­
doruğuna, 
AI'OI I .ON 

atkılarda dolaşırsın, İnsanlar arasında kimi  rek  göz  kamaştırıcı  bir  zenginlik  toplamış, 

vakit,  öbür  bilicilik  merkezlerini  zamanla  gölgede 
sensin efendisi Lykia'nın, sevimli  bırakmıştır. Ne var ki bu sonradan olmuş, ilk 
Maionia'nın efendisi  ve  en  eski bilicilik  merkezleriyse Anadolu'da­
Miletos da senindi, kıyıdaki o büyülü şehir 
senin malın,  dır. 
nice tapınakların oldu senin, nice kutsal  Boğazlardan  başlayarak  bütün  Ege  ve  Ak­
koruların oldu;  deniz kıyıları Apollon'un  bilicilik merkezlerin­
yüce dağ başları şenin oldu, ovalara bakan  den bir çelenkle çevrilmiş gibidir.  Bunların ki­
dağ başları,  minin izi silinmiş, Didyma tapınağı gibi, kimi­
senin oldu denize dökülen nice ırmaklar;  si  de  akıllara  durgunluk  veren  koca  bir  anıt 
ama gönlünü sevindiren yer, ey tanrı,  gibi  dikilir karşımızda.  Ama bunları  saymakla 
Delos'tu.asıl.  bitiremeyiz; Troya'nın yanıbaşında Thymbra' 
Bu  övgüde  Yunanistan'la  tanrı  arasında  lı Apollon tapınağı vardır ki, tanrı orada He-
bağlantı  kuracak  bir  tek  söz  yok.  Olympos  lenos'la  Kassandra'ya  esinlemiş  biliciligi,  La-
doruğunda tanrılar toplantısına varıp da aşırı  okoon  o  tapınağın  rahibidir  (Helenos,  Kas-
bir  saygıyla  karşılandığı  zaman  bile  Apollon  sandra, Laokoon).  Biraz ötede Khryse, Killa, 
sanki  başka  bir  diyardan  gelmektedir  Olym­ Zeleia var, yerleri pek bilinmeyen bu merkez­
pos'lu tanrılar arasına.  Bu güçlü tanrının Le­ lerin  de  önemli  olduğu  anlaşılır  İlyada'dan. 
to'nun oğlu olduğu, Leto'nun da Lykia'da Le- Sonra  sırayla  bugün  de  bilinen  merkezler: 
da yahut Lat adıyla anılan Anadolu'nun Ana  Gryneion, Erythrai, Klaros, Didyma ve tanrı­
Tanrıçasından  başkası  olmadığı  göz  önüne  nın  asıl  doğum  yeri  ve  yurdu  sayılan  Patara, 
alınırsa,  Yunan tanrı dünyasına sonradan ka­ bunların  arasında  daha  bir  sürü  kutsaklar  ve 
tılan  ve  adı  bile  Yunanca  olmayan  Apol- Ksanthos  (Kocaçay)  vadisiyle  Pamphylia'ya 
lon'un  Kybele'nin  oğlu  Attis'le  bir  tutulması  kadar uzanan bütün Lykia kıyıları vardır.  Bili-
gerekmez mi? Bu konuda Halikarnas Balıkçı­ ciligin  de  bu  merkezlerden  çıkıp  Yunanis­
sının kılavuzluğuna dayandığımı ve Z. Taşlık- tan'a  yayıldığı  hem  efsane,  hem  de  arkeolo­
lıoglu'nun "Tanrı Apollon ve Anadolu ile Mü­ jik bulgularla  kanıtlanır.  Helenos'la  Kassand-
nasebeti" (İstanbul 1954) adlı araştırmasından  ra bir yana,  Milletos'un  kurduğu  büyük Didy­
faydalandığımı  belirtmek isterim.  ma tapınağı ve onu işleten  Brankhos oğulları 
(Brankhos) da bir yana, Erythrai (ildir) bilicisi 
(4)  BİLÎCİLİK  MERKEZLERİ.  Apollon'un  Sibylla adıyla dünyaya ün salmıştı.  Bu bilicile­
esinlediği  öngörme  yetisiyle  insanlar,  kadın  rin  en  ünlüsü  Herophile,  tıpkı  İlyada'nın  ilk 
ya  da  erkek  "mantis"  yani  bilici,  falcı,  kâhin  dizelerinde adı geçen Khryses gibi Srnintheus 
olur.  Biliciligm  ilkçağda  nail  geliştiğini  ve  ne  Apollon'un  tapıcısı  bir  kadındır.  Srnintheus 
büyük bir  rol oynadığını tarihçiler anlatmakla  ek adı,  fare ve  sıçan  kovan  anlamına  gelir ve 
bitiremez.  Bu sanat, bilicilik merkezlerine tü­ Apollon tanrının  "aleksikakos",  yani kötülük­
kenmez bir gelir kaynağı  olmuş.  Delos  övgü­ leri defetme  gücünü dile  getirir.  Erythrai bili-
sünde  Leto  kurak  ve  kayalık  adacığa  parlak  cisiyse,  Anadolu'dan  Güney  İtalya'ya  göçüp 
bir  gelecek  müjdeler:  orada  kent  kuran  Kyme'lilerin  Sibylla'sıyla 
Senin olursa okçu  tanrı Apollon'un  birlikte  ilkçağ  dünyasının  en  ünlü  dört  kadın 
tapmağı,  bilicilerinden biri sayılırdı.  O kadar ki Rapha-
görürsün, insanlar yüzlük kurbanlarla nasıl  el  Vatikan'daki  Sixtina  kilisesinin  tavanına 
buraya gelir,  yaptığı freskin bir köşesine Erythrai,  bir köşe­
nasıl toplanır insanlar burada ve dumanlar  sine  de  Cumae  Sibylla'sını  oturtmuştur.  He­
tüter  rophile  adlı  Sibylla,  Pausanias'a  göre,  İda'lı 
yanan yağlı etlerden, hiç durmadan;  bir  nympha'nın  kızıymış.  Bütün  bunlardan 
madem si'nin toprağında hiç bereket yok,  anlaşılan  şu  ki,  Apollon  tanrıyla  ilgili  bilicilik 
sen de beslenir semirirsin başka elden. 
Anadolu'dan  çıkmış  ve  yayılmıştır.  Kalkhas 
Bir  tanrıçanın  ağzından  dile  gelen  bu  mo­ ve  Mopsos gibi efsanelik kişilerin  serüveni  de 
dern  turizm  anlayışı  Yunanistan'da  pek  tu- aynı gerçeği kanıtlar (Kalkhas, Mopsos). 
tunmuş  ve  Delphoi  bu  politikayı  benimseye­
 t  M  ^  >ı  ı  v  . ,  ., 

Yunanistan'da  Delphol  merkezinin  kurulu­ Apollon'la  Anadolu'lu  Ana  Tanrıça  ile  bir 
şuna  değgin  efsaneden  de  aynı  sonuç  çıkarı­ bağ  kurmayı  esinler.  Kaldı  ki  anası  Leto  ve 
labilir.  Delos'lu  Apollon  övgüsünden  epey  kız  kardeşi  Artemis  de  doğrudan  doğruya 
sonra ve onun örneği üzerine kaleme  alınmış  Kybele  ile  bağlantılıdırlar ('Artemis,  Leto). 
Delphoi'li Apollon övgüsünde  şu efsane  anla­
tılır:  Apollon  doğar  doğmaz,  başının  üstünde  (5) NİTELİĞİ VE EFSANELERİ. Apollon İlya-
kuğu  kuşları  uçuşmaya  başlamış,  tanrı  Zeus  da'nın  ilk  dizelerinde  okçu tanrı  olarak  çıkar 
da  oğluna  kuğuların  çektiği  bir  araba,  başına  karşımıza.  Okçu ve  yaman  okçu  oluşu  onun 
bir  altın  külah  ve  eline  de  bir  rebap  vermiş,  doğu  ile  ilişkisini  daha  da  pekiştirir;  Olym-
gidip  Yunanistan'da  bir  tapınak  kurmasını  pos'a ilk ayak bastığı  gün  öbür  tanrıların  kor­
buyurmuş.  Ama  kuğular  onu  Hyperbore'liler  kuyla  yerlerinden  fırlamaları  da bundan,  kar-
ülkesine  uçurmuşlar  (Hyperboreoi).  Orada  gıcı  Yunanlıların  ödleri  kopardı çünkü  Doğu­
bayram  ve  şenlikler  içinde  yaşamış,  sonra  lu  okçulardan.  İlyada'nın  konusu  Agamem-
Yunanistan'a  gelmiş.  Önce  Boiotia'da  Tel- non'la Akhilleus  arasındaki  kavga  ise,  bu kav­
phusa  pınarının  yanıbaşında  kurmak  istemiş  ganın  nedeni de Apollon'un  öfkesidir.  Tanrı­
tapınağını,  periden  izin  alamayınca (Telphu- nın  asıl  niteliğini  açığa vuran  bu  dizeleri  aşa­
sa),  Korintos  körfezinin  kuzeyinde,  Parnas- ğıya alalım (İl. 1, 45 vd.): 
sos dağının eteğinde yer yer ormanlarla örtü­ ... İndi Olympos'un doruklarından, 
lü  yemyeşil  bir  ovaya  inmiş,  burada  tanrıça  köpürmüş, öfkeli. 
Themis'e  adanmış  bir  sunak  varmış,  tanrıça  Omuzlarında yayı, ilci ucu (çapalı okluğu. 
kehanet verirmiş o sunakta. Ne var ki bölgeyi  Kımıldandı mı, oklar omzunda 
bir  ejder  kasıp  kavurmakta,  Python  denilen  şangırdıyordu, 
bir  canavar  ekinlerin  hepsini  yok  etmektey- kızgın tanrı yürüyordu gece gibi. 
miş.  Efsaneye  göre  bu  ejderi  Hera  salmışmış  Yerleşti gemilerin ardına, saldı okunu, 
Leto  ile  çocuklarının  başına.  Apollon  Py- bin vınlama çıktı gümüş yaydan, 
korkunç, acı. 
thon'u öldürür ve  büyük bilicilik merkezini  de  Önce katırların, köpeklerin düştü peşine, 
ejderi öldürdüğü yerde kurar.  Pytho diye anı­ sonra saldı birsiuri olc insanların üstüne. 
lan bu merkez sonradan Delphoi adını almış­ Kavruluyordu birbiri peşi sıra bir yığın ölü. 
tır. Tanrı canavar da olsa bir cana kıydığı için  Ordu içine tanrının okları yağdı tam dokuz 
arınmak  zorunda  kalmış,  bir  süre  Tesalya'da  gün. 
Admetos'a  sığırtmaçlık  etmiş  (Admetos);  Kız kardeşi Artemis'le  paylaştığı bu yetenek 
başka  bir  anlatıma  göre  Admetos'un  yanın­ tanrıya  büyük bir  üstünlük  sağlar.  Apollon ya 
daki  uşaklığı  Kyklops'u  öldürdüğünden  dola­
da  Artemis'in  okuyla  ölmek  ansızın  tatlı  bir 
yıdır (Kyklop'lar);  dönüşünde de  Pytho yarış­
ölüme  kavuşmak  anlamına  gelir.  Leto'dan 
malarını kurmuş. Delphoi tapınağında dünya­
doğma  iki  okçu  tanrı  bu  yetilerinden  birçok 
nın göbeği (Yun.  Omphalos) sayılan bir çuku­
efsanelerde  faydalanırlar  (Niobe). 
run  üstüne  bir  üçayak  yerleştirilmiş,  tanrının 
bilici kadını Pythia bu üçayak üstüne oturarak  Apollon'un  sanat ve  müzik  yeteneği  üzeri­
ve  çukurdan  yükselen  gazlarla  kendinden  ge­ ne  de  birçok  efsaneler  anlatılır.  Musa'ların 
çerek  fal  verirmiş.  Bu  falcılık,  bilicilik  sanatıy­ yöneticisi  olarak  ünü  Yunan-Latin  şiirinden 
la Delphoi tapınağının  ne hazineler topladığı  başlamak üzere  Batı şiirinde bugüne dek gök­
dillere destan olmuştu.  lere ağmıştır (Musa'lar).  Müzik alanında baş­
ka  tanrılar  ve  ölümlülerle  giriştiği  yarışmalar 
Pythia tıpkı  Sibylla  gibi tanrı  sözlerini ya da  da  birçok  efsanelere  konu  olmuştur  (Her-
buyruklarını  insanlara  Homerik  destanların  mes, Pan, Marsyas). 
vezni  olan  hexametron  ile  aktarır.  Bu  vezin  Işıklı  tanrının  aşkları  da  önemli  bir  rol  oy­
ise  Daktyl'ler  ve  Kybele  kültüyle  ilişki  görün­ nar  efsanelerinde.  Güzel  delikanlılara  olduğu 
mektedir  (Daktyl'ler).  Bu  nokta  bir  de  Del- kadar,  doğayı  simgeleyen  perilere  de  yönel­
phoi'nin  dünyanın  göbeği  sayılması  ve  omp­ miş bu aşkların çoğu sonuç vermeyen  bahtsız 
halos  kavramıyla  Kybele  kültüne  özgü  bir  sevgiler  diye  nitelenir  (Daphne,  Kassandra, 
motifi  benimsemesi  (Kybele),  Andolu'lu  Marpessa, Hyakinthos). 

/I ' I 
 Apollon  birçok  ozanların  babası  sayılır  (Li- Ares.  Savaş  tanrı  Ares'in  Roma'da  karşılığı 
nos, Orpheus, Aristaios).  Mars'tır.  Roma  devleti  bu  tanrıya  ne  kadar 
Hekim tanrı  olarak  adı  genellikle  oğlu Ask- değer vermiş,  saygı  göstermişse,  Yunan  dün­
lepios'unkiyle  birlikte  anılır  (Asklepios,  Pai- yası  onu o kadar hor görmüş,  sevimsiz,  gide­
an).  Adının geçtiği sayısız efsaneler için yukar­ rek gülünç bir kişi olarak canlandırmıştır.  He­
da gösterilen adlarla ilgili maddelere bakınız.  le  Homeros  destanlarında  kaba  kuvveti  sim­
geleyen  Ares'e  eklenmedik  aşağılayıcı  sıfat 
Apsyrtos. Bkz. Argonaut'lar.  kalmamıştır.  Azgın,  çılgın  deli,  uğursuz  ola­
rak  nitelendirilen  Ares  insanların  baş  belası, 
Ara.  Lanet,  beddua,  ilenme  anlamına  gelen 
elleri kanlı,  kaleler yıkan olumsuz bir varlıktır. 
yunanca kelime.  Tragedyalarda bu  kavramla­
Doğuşunu  üç  dizede  şöyle  anlatan  Hesiodos 
rı simgeleyen tanrıça.  Kimi zaman  çoğul ola­
(Theog.  921) bir daha pek söz etmez bu tan­
rak gösterilip  öç  perileri  Erinys'lerle  bir tutu­
rıdan (Tab.5): 
lur (Erinys). 
Hera görkemli son eşi oldu Zeus'un 
Arakhne.  El  sanatlarında  Anadolu'nun  Yu­ Sevişti tanrıların ve insanların kralıyla 
nanistan  üzerine  üstünlüğünü  dile  getiren  bir  Hebe'yi, Ares'i ve Eileithya'yı doğurdu 
efsanedir  Arakhne  efsanesi.  Hera 
Arakhne  Lydia'lı  bir  kızmış,  babası  İdmon 
Ares'in  anası  Hera  ile  herhangi  bir  ilişkisi­
Kolophon  kentinde  kumaş  boyacılığı  yapar­
ne  pek  rastlanmaz  destanlarda,  hele  babası 
mış, kızı da iş işlemede, nakış yapmada, kilim 
Zeus'un ondan hoşlanmadığı besbellidir. Tro-
dokumada  öylesine  usta,  öyle  becerikliymiş 
ya  savaşında  yiğit  Diomedes  Athena'nın  yar­
ki, yokmuş onun üstüne bütün bölgede. Dağ­
dımıyla  karnından  yaralar  Ares'i,  o  da  Ze­
dan,  ormandan periler bile gelir,  şaşakalırlar-
us'un  yanına  sığınıp  ağlaşır.  Tanrılar  babası­
mış  yaptığı  işlere.  Lydia  kızları,  kadınları  bi­
nın  bu  sızlanmalara  verdiği  karşılık  şudur  (İl. 
linçli,  giderek  gururlu  olurmuş.  Arakhne  de 
V,  889 vd.): 
ölümlülere  elişlerinin  hepsini  öğretmiş  ol­
makla  geçinen  Atina'nın  baş  tanrıçası  Athe­ Böyle ağlaşıp durma dizimin dibinde,dönek 
na  ile  gergefte  boy  ölçüşebileceğini  ileri  sü­ Olympos'ta oturan tanrılar arasında 
rer dururmuş. Tanrıça buna kızmış,  bir koca­ • benim iğrendiğim tanrısın sen, 
karı  kılığına  girip  çıkmış  Arakhne'nin  karşısı­ hep hırgür, kavga, savaş işin gücün, 
na.  Öğütler vermiş,  daha  alçakgönüllü  olma­ eleavuca sığmaz huysuzluğun, biliyorum, 
sını,  tanrılarla  boy  ölçüşmekten  sakınmasını  anadan gelme sana, Hera'dan 
ben de ona zorla dinletirim sözümü. 
salık vermiş. Ama Arakhne hiç oralı olmamış, 
Atheria  isterse  gelsin  nakışta  yarışalım  de­ Apollon'la  Athena  Ares'i  şöyle  kınarlar  (İl. 
miş. Tanrıça da o zaman kim olduğunu açık­ V,  30;  830): 
layarak  başlamışlar  gergef  başında  yarışma­ Ares, insanların baş belası Ares, 
ya.  Athena  Olympos'un  on  iki  büyük tanrısı­ ey kaleler yıkan, ellerin kanlı. 
nı  işlemiş  nakısına,  Arakhne  ise  tanrıların 
pek  şanlı  olmayan  serüvenlerini  canlandır­ Yaklaş ona, saldırgan Ares'ten çekinme, 
mış:'  delinin biridir, kötünün kötüsüdür o, 
bir o yana döner, bir bu yana. 
Zeus'un  Europe'yi  kaçırmasını,  Danae'ye 
yaklaşmasını  filan.  İşlerini  bitirince  Athena  Asıl  çekişmesi  de  Athena  iledir,  çünkü  A-
bakmış  ki  kızın  nakısı  kusursuz,  kendininkin- thena  aklın  yönettiği  savaşı,  Ares  ise  akılsız­
den  aşağı kalmıyor,  geçiyor bile.  Derken  bü­ ca, körü körüne çarpışmayı simgeler. Bu ça-  •• 
yük  bir  öfkeye  kapılıp  kırmış  Arakhne'nin  tışmada elbette ki akıl üstün gelecek. Zeus'un 
gergefini,  yırtmış nakısını.  Lydia'lı kız üzüntü­ kafasından  çıkma,  Zeus'un  kalkanıyla  dövü­
sünden  kendini  asmış.  Ama tanrıça  hamarat  şen  Athena  zaferi  kazanacaktır.  İlyada'nm 
sanatçıyı bir örümcek kılığına sokmuş ki,  son­ beşinci  bölümünde  tanrılar  da  Akha'larla 
suzluğa  dek tozlu duvar köşelerinde  ag  örsün  Troya'lılar  arasındaki  kıyasıya  savaşa  katılın­
de  hiçbir  faydasını  görmesin.  ca,  Apollon  önce  Ares'in  işe  karışmaması 
için onu Skamandros  ırmağınınkıyısına  otur­ nin  eteğinde  bir  kaynak  fışkırır,  bu  kaynağın 
tur,  ama işler çatallaşıp Aphrodite  de yarala­ dibinde  de günün  birinde  Ares,  Aglauros  tan 
nınca,  Ares çıkagelir;  savaşı şöyle anlatılır (İl. olma  kızı  Alkippe'ye  Poseidon'un  oğlu  Ha-
V,  855 vd.):  lirrhotios'un  saldırdığını  görmüş  ve  öfkeye 
kapılarak  öldürmüş  saldıranı.  Derken  Posel-
Gür narah Diomedes de atıldı tunç 
kargısınla,  don  Olympos  tanrılarını  tepede  toplamış  ve 
Palias Athene tutup yöneltti kargıyı  Ares'in  bu  suçunu  yargılamalarını  istemiş. 
tam Ares'in göbeği altına,  Tanrılar mahkemede Ares'in beraatına karar 
karmlığm bağlandığı yere tam;  vermiş. 
vurdu onu, yaraladı karnından, 
sonra derisini yırtıp kargıyı çekti çıkardı.  Arete. Bkz. Alkinoos. 
Ares kavgasına tutuşmuş dokuz, on bin kişi, 
savaşta nasıl bağırır çağırırsa,  Arethusa.  Artemis'in  çevresindeki  avcı  kız­
tunç Ares de öyle bağırdı.  lardan  Arethusa  günün  birinde  ay  yorgunlu­
Akha'larla Troya'lıları yakaladı bir titreme.  ğunu gidermek için  ırmağa girmiş,  yıkanıyor-
Savaşa doymaz Ares öylesine bağırmıştı.  muş.  Çırılçıplak  yüzerken  birdenbire  ırmak­
tan yükselen  bir  erkek sesi duymuş.  Kıza tu­
Bu dev tanrı Homeros destanlarında yürek­
tulan  ırmak  tanrı  Alpheios'un  sesiymiş  bu. 
li ve yiğit olarak bile gösterilmiyor.  Dönekliği 
Kız sudan dışarıya fırlayıp  olduğu gibi koşma­
zaferi kimi zaman ona, kimi zaman buna ver­
ya başlamış. O koşmuş,  ırmak kovalamış, so­
mesinden ileri gelmiyorsa da,  baş  konusu sa­
nunda gücü tükenen Arethusa  Artemis'e ya-
vaş olan bir destanda savaş tanrının bu kadar 
karmış  onu  kurtarsın  diye.  Tanrıça  da  önce 
hor görülmesi şaşılacak bir şeydir. 
kızı  bir  buluta  sarmış,  sonra  bir  kaynağa  dö 
Ares'in  Aphrodite  ile  birleşmesinden  Pho- nüştürmüş,  ama Alpheios  gelip  sularını  sula 
bos (Bozgun), Deimos (Korku) ve bir de Har- rina  karıştırmasın  diye,  Arethusa  yerallın.ı 
monia  doğar.  Phobos'la  Deimos  ayrılmazlar  dalmış  ve  ancak  Sicilya'da  Ortyga  adasınd.ı 
babalarının yanından,  Enyo  adındaki  kızı  da  gene yeryüzüne çıkmış (Alpheios). 
tanrı  neredeyse  oradadır.  Ona  kimi  zaman 
Bu  efsane,  biri  Elis'te,  öbürü  Sicilya'da 
Eriş (Kavga) de katılır. 
Arethusa adlı iki  kaynağın varlığını açıklamak 
Odysseia'da  anlatılan  aşk  macerasında  için uydurulmuş olsa gerek. 
(Aphrodite) Ares Hephaistos'un ağına düşüp 
yakalandıktan sonra hiç ses çıkarmaz, süklüm  Argcs.  Uranos  (Gök)  ile  Gaia'nın  (Toprak) 
püklüm  Trakya'ya  doğru  yol  alır  (Od.  VIII,  birleşmesinden doğan tek gözlü devlerden bi­
359  vd.).  Ares'in  yabani  Trakya  boylarının  ri. Adı "ışık saçan"  anlamına gelen Arges Ze-
yanında oturmaktan hoşlandığı ve bir gelene­ us'a  yıldırım  armağan  eden  Kyklops'tur. 
ğe  göre  kızları  olan  Amazonların  da  oradan  (Kyklopes). 
kaynak bulduğu  söylenir.  Thebai'de  de  Kad-
Argonaut'lar  (Argo  Gemicileri).  İlkçağın 
mos'un atası olarak tapım gördüğünü,  bir ej­
büyük destansal öykülerinden biri olan Argo­
derin  beklediği  bir  suyun  kendisine  adanmış 
naut'lar  serüvenini  bize  bir  tüm  olarak  Ro-
olduğunu anlatır (Kadmos). 
doslu Apollonios anlatmıştır. İ.Ö. III. yüzyılda 
Herakles  destanında  Ares,  oğlu  Kyknos'u  yaşayan  Apollonios  ünlü  bir  mythos  yazarı­
yiğitle  olan  savaşında  korumak ister,  Athena  dır.  Bu konuyu kendisinden  sonra Apollodo-
araya  girip  Kaderin  Kyknos'un  yenilmesine  ros ve önce de büyük Dor şairi Pindaros işle­
karar verdiğini,  buna karşı gelmenin  akıl kârı  miştir.  Medeia ile İason efsaneleri ise traged­
olmayacağını  söyler,  ama  Ares  akıl  ve  man­ ya yazarlarına ve  özellikle  Euripides'le  Sene 
tık  dinlemez,  gene  atılır  körü  körüne  savaşa  ca'ya konu olmuştur. 
ve  Herakles'ten  yara  alarak gene  utana  uta­
Bu  uzun  öyküyü,  çeşitli  bölümlerini  başlık­
na döner Olympos'a. 
larla göstererek özetlemeye çalışalım. 
Atina'da  adam  öldürmelerin  ve  dinsel  suç­
ların yargılandığı Areopagos, yani Ares tepe­ ARGO GEMİSİ. Adı "hızlı" anlamına gelen 
si diye bir yer vardır.  Efsaneye göre, bu tepe­ Argo  gemisi  Karadeniz'in  Kolkhis  ülkesinde 

fil 
Altın  Postu  aramaya  giden  kahramanlar  için  onlarla  sevişerek  gebe  kaldılar  (Thoas,  Hyp-
yapılmış  elli  beş  kürekli  bir  gemiymiş.  Onu  sipyle). 
yapan ustanın adı da Argos imiş. 
SEMENDİREK, KYZlKOS. Çanakkale Boga-
ARGONAUTLAR KİMLERDİR? Sefere katı­ zı'na  girmeden  Samothrake  (Semendirek) 
lanlar  Troya  efsanesi  kahramanlarından  ön­ adasına  vardılar  ve  ozan  Orpheus'un  öğüdü­
ceki  kuşaktan  kişilerdir.  Mythos  yazarlarının  ne uyarak adadaki gizemlere erdirildiler.  Ora­
bunlar  üstüne  verdikleri  listeler  birbirini  tut­ dan da Marmara denizine girdiler ve Kapıdag 
maz,  ama  genellikle  en  ünlü  kahramanlar  yarımadasına  vardılar.  Delion'Iar  kralı  Kyzi-
şunlardır:  İason, gemi ustası Argos,  dümenci  kos'u yanlışlıkla öldürdüler (Kyzikos). 
Tiphys,  ozan Orpheus, İdmon, Amphiaraos 
MYSİA'DA  HYLAS'IN  KAYBOLMASI. 
ve  Mopsos  adlı  biliciler,  Boreas'ın  oğulları 
Mysia kıyılarına vardıklarında (Mudanya lima­
Kalais'le  Zetes,  Kastor'la  Polydeukes,  Pele-
nına çıkmış olacaklar) Herakles ormana dalıp 
us'la Telamon,  Meleagros,  Herakles ve daha 
kırdığı  küreğinin yerine  yenisini  kesmeye  git­
başkaları. 
ti,  yanında  Hylas  adlı  çok  sevdiği  bir  genç 
ALTIN  POST.  Altın  Post,  bir zamanlar A- vardı. Delikanlıyı tatlı su aramaya göndermiş­
thamas'ın  çocukları  Phriksos'la  Helle'yi  sırtı­ lerdi.  Geri gelmeyince  Herakles onu arama­
na  alıp  Yunanistan'dan  Karadeniz'deki  Kol- ya koyuldu ve şafak sökerken hâlâ dönmedik­
khis ülkesine kaçıran kanatlı koçun pöstekisi- lerinden  gemi  Herakles'i  Mysia'da  bırakarak 
dir.  Kız kardeşi Helle Boğazları geçerken de­ yoluna devam etti (Hylas, Herakles). 
nize  düştükten  sonra,  Phriksos  tek  başına  AMYKOS,  PHİNEUS.  Kadıköy'e yerleşmiş 
Kolkhis'e varır ve kendisini iyi karşılayan Ale-
dev  Amykos'u  Polydeukes'in  yenmesi  üzeri­
tes'e  Zeus'a  kurban  ettiği  koçun  altından 
ne  yelken  açan  Argo  gemisini  fırtına  Boğaz­
olan  postunu verir.  Aietes  de  bu  eşsiz  postu 
dan  uzaklara  Trakya  kıyılarına  atar.  Orada 
tanrı  Ares'e  adanmış  bir  korulukta  saklar 
Poseidon'un  oğlu  kör  kral  Phineus'a  rastlar­
(Athamas,  Phriksos,  Helle,  Aietes). 
lar.  Bu  kral  Harpya'lar  belasına  uğramıştır. 
SEFERtN NEDENİ. lolkos kralı Aison tahtını  Kanatlı,  kadın  yüzlü  canavarlar  olan  Harp-
üvey  kardeşi  Pelias'a  kaptırmıştı.  Aison'un  ya'ları  rüzgâr  tanrı  Boreas'ın  oğulları  Kalais 
oğlu  İason  delikanlılık  çağına  gelince  Peli- ile  Zetes yener ve kovarlar.  Bu  iyiliğe karşılık 
as'm  karşısına  çıkıp  tahtını  geri  ister.  Pelias  Phineus Argonaut'lara ilerde karşılarına çıka­
da  ondan  kurtulmak  için  önce  Kolkhis'e  gi­ cak tehlikeleri  nasıl  atlatabileceklerini  bildirir 
dip  Phriksos'un  orada  bıraktığı  altın  postu  (Amykos, Harpya'lar,  Kalais ile Zetes). 
getirmesini  buyurur.  İason  bu  sefere  çıkmak  ÇARPIŞAN KAYALAR.  Karadeniz'e  çıkma-
zorunda  kalır,  Yunanistan'da  ne  kadar  gözü  dana  Symplegad'lar  yani  çarpışan  kayalar­
pek,  atılgan  yiğit  varsa  hepsini  toplar  ve  dan  geçmeleri  gerektiğini  Phineus  söyler Ar­
Phriksos'un  oğlu  ünlü  usta  Argos'a  bir  gemi  gonaut'lara.  Mavi  Kayalar  diye  de  tanımla­
yaptırdıktan,  bu  işte  tanrıça  Athena'dan  da  nan bu iki kaya aralarından bir gemi geçti mi, 
yardım  gördükten  sonra  yola  çıkar  (Aison,  yerlerinden  oynar ve birleşerek kapanır,  ara­
Pelias, iason).  larında ne varsa paramparça olurmuş. Phine­
us Argonaut'lara  şöyle  bir  denemede  bulun­
YOLCULUK.  Argo  gemisi  Tesalya'daki  bir 
malarını  salık  verir:  Bir  güvercin  uçursunlar 
limandan denize indirildi. Tanrı Apollon'a ya­
kayaların  arasından,  güvercin  geçebilirse, 
pılan  kurbanlar  bilici  İdmon  tarafından  iyiye 
kendileri de arkasından geçmeye kalkışsınlar, 
yorumlandı:  İdmon'un  kendisinden  başka 
yoksa  vazgeçip  gerisin  geri  Yunanistan'a 
yolcuların hepsi geri dönecekti. 
dönsünler.  İason kuyruğundan birkaç tüyünü 
LEMNOS  ADASI.  Birinci  durak  Lemnos  yitirerek  karşı  yöne  geçer,  arkasından  Argo 
adaşıydı.  Adanın  kadınları  kocalannı  öldür­ gemisi  Symplegad'ların  arasına  girer  ve  kuş 
müşlerdi.  Adada  erkek  olmadığından  Lem­ gibi  ancak  pupası  biraz  zedelenerek  geçer. 
nos  kadınları  Argonaut'ları  iyi  karşıladılar  ve  Bundan sonra da Çarpışan  Kayaların  çarpış-
maktan  vazgeçtikleri  ve  yerlerine  mıhlandık- leyen  ejderi  uyutmuş  ve  koçun  pöstekislnl 
lan anlatılır. İstanbul Boğazında akıntı yüzün­ alıp  Argo  gemisine  kaçırmışlardır.  Ertesi  sa­
den  oynak  kayalar  mı  vardı,  yoksa  Boğazın  bah  Argo  gemisi  şafak  sökmeden  yola  çıkar. 
olağanüstü  anafor  ve  akıntıları  efsaneye  böy­ Medeia  babasının  kendilerine  yetişememesi 
le bir imgeyle mi yansıtıldı? Her neyse bu en­ için korkunç bir çareye  başvurmuştu:  Yanına 
geli de aştıktan sonra Argonaut'lar Yunanlıla­ aldığı  küçük kardeşi  Apsyrtos'u kesip  doğradı 
rın  Pontos  Eukseinos  yani  konuksever  deniz  ve  parçalarını  yol boyunca  serperek  uzaklaş­
dedikleri Karadeniz'e çıkarlar.  tılar,  arkalarından  gelen  Aietes'le  adamları 
Apsyrtos'un parçalarını toplamakla vakit kay­
AMAZONLAR  VE  KOLKHİS'E  VARIŞ.  İlk  bettiler,  bu yüzden Argonaut'lara yetişemedi­
durak  Maryandyn'lerin  ülkesidir.  Kral  Lykos  ler. 
onları  iyi  karşılar,  ama  bir  yaban  domuzu 
avında bilici  İdmon  ve  dümenci Tiphys  ölür­ DÖNÜŞ YOLCULUĞU. Destanın bu bölü­
ler.  Argonaut'lar  daha  öteye  gidip  Ama­ mü de karışıktır.  Bir anlatıma göre Argo  Ka­
zon'lar  ülkesine  çıkarlar.  Amazon'ların  ülke­ radeniz'de İstros (Tuna) ırmağının ağzına va­
si  Thermodon  (Terme  çayı)  ve  Themiskyra  rır  ve  ırmak  yoluyla  Adriyatik  denizine  çıkar 
(Terme)  şehriyle  merkezlenir  efsanede.  Du­ (o  zamanki  coğrafya  görüşlerine  göre  Tuna 
rak  yapmadan  Kafkas  dağlarının  göründüğü  Karadeniz'i  Adriyatik  denizine  bağlayan  bir 
kıyılara  doğru  ilerler  ve  Phasis  ırmağına  (Pa- su  yoluydu)  ,  ama  Zeus'un  öfkesine  uğrayıp 
sinus) yani Kolkhis (Gürcistan) ülkesine varır­ fırtınaya  tutulurlar,  Medeia'nın  halası  olan 
lar (Amazon 'lar).  büyücü Kirke'yi  bulmaya giderler,  Kirke  Me-
deia'yı  kardeşini  öldürmüş  olma  suçundan 
MEDEİA, ALTIN POST'UN ALINMASI. Ar­ arındırır  ama,  İason'u  konuklamak  istemez; 
gonaut'lar  Altın  Post'u  geri  istemek için  kral  Argonaut'lar Seiren'ler adasının önünden ge­
Aietes'in  karşısına  çıktıklarında,  kralın  kızı  çerken  ozan  Orpheus  canavarları  büyüler, 
Medeia  iason'u  görür ve  büyük bir  aşkla  ona  söylediği  ezgi  o  kadar  güzeldir  ki  gemiciler 
tutulur.  Güçlü  bir  büyücü  olan  Medeia  bun­ Seiren'lerin sesine kulak vermezler.  Hera'nın 
dan  böyle  Argonaut'ların  ve  İason'un  bütün  koruyuculuğu altında  Kharybdis'le Skylla uçu­
işlerini eline alır ve dilegince yönetir.  Kral Ai- rumlarını  da  geçerler.  Bu  kez  fırtına  onları 
etes  görünüşte  Altın  Post'u  vermeye  razıdır,  Libya kıyılarına atar,  oradan Girit'e geçerler. 
ama  bir  ejderi  öldürmesini,  ateş  püsküren,  Girit'te eski tunç soyundan kalma Talos adın­
tunç ayaklı iki boğayı boyunduruğa koşup öl­ da bir dev yaşar, Talos tepeden tırnağa tunç­
dürülen  ejderin  dişlerini  ekmesini  şart  koşar,  tandır,  yalnız  ayak  bileklerinden  biri  etten 
fason  ister istemez bu koşullara evet der.  Me­ olup  içinde  bir  kan  damarı  bulunmaktaydı. 
deia  araya  girer,  İason'a  kendisini  eş  olarak  Hephaistos'un  yaptığı  bu  robot  adama  Girit 
almaya  söz  verirse  yardım  edeceğini  bildirir.  kralı  Minos  adayı  koruma  görevini  vermişti. 
Sonra  da  yiğide  büyülü  bir  merhem  hazırlar.  Argonaut'lar  Girit'e  yaklaşınca  Talos  koca 
Bedene  sürüldü  mü  bu  merhem  deriyi  silah  bir kaya alıp Argo gemisinin üstüne fırlatacak 
geçmez hale  sokar,  bir gün boyunca ne yara­ oldu,  ama  Medeia  onu büyüledi,  dev  birden 
lanır, ne de ölür. Ejderhanın dişlerini toprağa  ayağını  burkarak  bileğini  sıyırdı  ve  damann-
ektikten sonra silahlı adamlar biteceğini,  ara­ dan  akmaya başlayan  kan bir  daha  durmadı, 
larına  bir  taş  atarsa,  bunların  kavgaya  tutu­ Talos böylece can verdi (Talos). 
şup birbirlerini öldüreceklerini de söyler.  Me-
deia'nın  dediği  gibi  olur,  İason  boğaları  bo­
YUNANİSTAN'A VARIŞ.  İason Altın Post'u 
yunduruk altına  sokmayı  ejderin  dişlerini tar­
amcası Pelias'a vermek üzere İolkos'a döner. 
laya ekip üstünde  fışkıran  silahlı adamları bir­
Babası  Aison'un  öldüğü  haberini  alır.  Peli-
birlerine  öldürtmeyi  başırır.  Ne  var ki  Aietes 
as'm da tahtı geri vermeye hiç de yanaşmadı­
gene de Altın Post'u vermeye razı olmaz. Ar­
ğını görür. Burada Medeia'nın tüyler ürperti­
go  gemisini  yakmaya ve  Argonaut'ları  öldür­
ci bir oyunu yer almaktadır:  Pelias'ın kızlarıy­
meye kalkar,  ama Medeia daha hızlı davran­
la arkadaşlık kurar,  ihtiyarlamakta olan baba 
mış,  İason'la  el ele  vererek Altın  Post'u  bek­
larını  gençleştirmenin  çaresini  kendilerine 
öğreteceğini  söyler  ve  örnek  vermek  üzere  kafasının  önünde,  ikisi  arkasında  yalnız  dört 
yaşlı  bir koç  alarak keser,  büyülü  otlarla  kay­ gözü varmış.  Üstün bir gücü olan  bu dev Ar-
nayan bir kazana atar, birden körpe bir kuzu  kadya  bölgesini  yabani  bir  boğadan  kurtar­
çıktığını  gösterir.  Pelias'ın  kızları  bu  düzene  mış, Tartaros'la Gaia'dan dogma Ekhidna ca­
kanarak  babalannı  öldürüp  kazana  atarlar.  navarını öldürmüş, sonra da Zeus'un inek bi­
Dirilmedigini  görünce  çılgına  dönerler  ve  çimine  soktuğu  sevgilisi  lo'nun  başına  Hera 
yurtlarından sürülürler (Pelias).  tarafından  bekçi  olarak  dikilmiş.  Argos  ineği 
bir  ağaca  bağlayarak  gece,  gündüz  gözlüyor-
MEDElA'NIN SONU. îason'la Medeia bu su­ muş,  uyuduğu  zaman  bile  gözlerinin  hepsi 
çu  işledikten  sonra  Pelias'ın  oğlu  tarafından  kapanmaz,  ne  kadarı  kapanırsa,  o  kadarı 
İolkos'tan  kovulurlar.  Korinthos  kralı  Kreon  açık  kalıp  bakarmış.  Ama  Zeus  Hermes'e 
onları  iyi  karşılar,  ama  bir süre  sarayında alı­ İo'yu kurtarmayı buyurmuş ve Hermes de Ar-
koyduktan  sonra,  Medeia'yı  uzaklaştırmak  gos'u öldürmeyi başarmış.  Bunu nasıl yaptığı 
çarelerini  arar.  lason  da  korkunç  karısından  konusunda  söylentiler  çeşitlidir:  Kimine  göre 
bıkmışa benzer,  Kreon'un kızı  Kreusa ile ev­ uzaktan  attığı  bir  taşla  yere  sermiş  Argos'u, 
lenmek  üzere  Medeia'yı  boşamaya  ve  Kol- kimine  göre  Pan'ın  kavalını  çalarak devi  bü­
khis'e  geri  göndermeye  kalkar.  O  sırada  bü­ yülemiş ve bütün gözlerinin birden kapanma­
yücü  kadın  ömrünün  en  korkunç  suçunu  iş­ sını  sağlamış,  ya  da  büyülü  bir  değnekle  Ar­
ler:  Kreusa'ya  güya  düğün hediyesi olarak bir  gos'u  bir daha  uyanmayacağı  bir  uykuya  dal­
elbise gönderir,  kız onu giyer giymez yanma­ dırmış.  Nasıl  olmuşsa  olmuş  ama  Argos  öl­
ya  başlar,  bu  işler  olup  biterken  İason'dan  müş, Hera da gözlerini kendisine özgü ve çok 
olan  iki  oğlunu  boğar ve  babalarına  ölülerini  sevdiği tavus kuşunun tüylerine yerleştirmiş. 
gösterir. Bundan sonra atası Helios'un kendi­
sine  gönderdiği  bir  uçan  arabayla  Atina'ya  Ariadne.  Minos'la  Pasiphae'nin  kızı  (Tab. 
uçar.  Orada  Aigeus'a  kendisiyle evlenirse ço­ 11). Theseus Girit'e Minotauros'la çarpışma­
cuk doğuracağını söyler,  Theseus'u öldürme­ ya  geldiğinde Ariadne  yiğidi  görmüş ve  görür 
ye  çalışır,  Atina'dan  da  sürülür.  Kolkhis'e  görmez  de  ona  tutulmuştu.  Minotauros'un 
döndüğü  ve  daha  birçok  suç  ve  serüvenler­ bulunduğu bin  bir dehlizli Labyrinthos  mağa­
den  sonra  babası Aietes'le  barıştığı  bazı  efsa­ rasında  kaybolmaması  için  eline  bir  yumak 
nelerde anlatılır (Medeia).  iplik vermişti.  Theseus  da  karışık  ve  karanlık 
dehlizlerden  ilerledikçe  yumağı  açıp ipliği ye­
Argos.  (1)  Zeus  ile  Niobe'nin  oğlu.  Niobe  re bırakıyormuş. Canavarı öldürdükten sonra 
Zeus'un  sevdiği  ilk  ölümlü  kadındır.  Argos'a  çıkış yolunu ona bu iplik göstermiş. Sonra da 
Zeus  Peloponez  krallığını vermiş,  bu  yüzden  Ariadne'yi kaçırıp  Naksos  adasına  varmışlar. 
de Argos denmiş bütün yarımadaya. Sonrala­ Ama Theseus kızı o adada bırakıp gitmiş,  bir 
rı  Argos  adı  yalnız  batısındaki  Argos  kentine  gece kız uyurken gizlice kaçmış. Ariadne uya­
ve Argolis denilen  bölgeye  ayrılmış.  Argos 11- nıp bakmış ki adada yapayalnız, ama üzülme­
yada  destanında  Yunanistan'dan  gelip  Tro- ye vakit kalmadan  tanrı  Dionysos gelmiş,  kı­
ya'ya  saldıranların  tümünün  yurdu  olarak  zın  güzelliğine  vurulmuş  ve  onu  alıp  Olym-
gösterilir,  Argos'lu ise Akha'ların hepsine ve­ pos'a  götürmüş.  Düğün  hediyesi  olarak Ari-
rilen  genel bir sıfattır.  adne'ye  Hephaistos'un  yaptığı  altın  bir  taç 
vermiş,  sonra  da  taç  gökte  bir  yıldız  olmuş 
(2)  Argonaut'ların  gemisi  Argo'yu  (argos, 
(Theseus, Dionysos). 
hızlı demek) yapan ve ona adını veren usta. 
(3)  Homeros  destanlarında  tanrı  Hermes  Arima.  Güneydoğu  Anadolu'nun  Kilikya 
"Argos u  öldüren"  "Argeiphontes"  ek  adıyla  bölgesinde bulunan dağlık bölgenin adı.  Efsa­
anılır.  Tartışmalı yorumlara yol açan  bu sıfa­ neye  göre  bu  dağların  altında  iki  ejder  yat­
tın  anlamında  bilginler  karar  kılmış  gibidir.  maktadır:  Homeros'a  göre  Typhoeus'un  ini 
Çünkü böyle bir efsane vardır: Hermes'in öl­ buradadır (İl. II,  782),  Hesiodos da Ekhidna 
dürdüğü  Argos  yüz  gözlü  bir  devdir.  Başka  canavarının  orada  kapalı  olduğunu  anlatır 
bir anlatıma göre, Argos'un yüz değil de, ikisi  (Typhon, Ekhidna). 

ı,/I 
 ARKAS 

Arion.  Herodotos'un  anlattığı  masallar  ara­ Apollon görmüş ve sevmiş,  alıp onu  Libya'ya 

sında Arion'un masalı kadar  sevimlisi yoktur.  kaçırmış ve  orada  Aristaios  adlı  bir  çocukları 
Hem tarihçi onu bir masal diye değil, gerçek­ olmuş.  Çocuğu kırlarda  at adam  Kheiron  ve 
ten olmuş şaşılacak bir olay diye anlatır:  Şair­ nympha'lar  büyütmüş.  Aristaios  tarım  ve 
ler  anası Lesbos'ta Arion adlı  bir  ozan yaşar­ hayvancılıkla ilgili bilgilerin  hepsini  öğrenmiş, 
mış.  Dili  öyle  tatlı,  çalgısı  öyle  dokunaklı  ki,  zeytincilik,  hayvancılık  ve  özellikle  arıcılıkta 
ünü  Midilli'den  çok ötelere  yayılmış.  Günün  ondan üstünü yokmuş. 
birinde adası dar gelmiş Arion'a dünya göre­ Aristaios  sonradan  Kadmos'un  kızı  Auto-
yim  deyip  Korinthos'a  göçmüş.  Ora  halkını  noe  ile  evlenir  ve  Aktaoin  adlı  bir  oğlu  olur. 
da büyülemiş,  üstelik Korinthos'un yöneticisi  Babası  gibi dağda,  bayırda yetişen Ataion us­
Periandros'u da dost edinmiş kendine. "Gitar  ta bir avcıdır. 
çalmakta  eşi  yoktu,  diyor  Herodot  hemşeri- Aristaios'a  Vergilius  "Georgica"  adlı  tarım­
miz,  duyduğuma  göre  de,  Dithyrambosu  ilk  sal konuları  ele  alan  eserinde uzun bir parça 
söyleyen  odur".  Dithyrambos,  tanrı  Diony- ayırmıştır. Serüvenini şöyle anlatır: Dag ve su 
sos'a bir övgüdür,  bu tür, tragedyanın  kayna­ perilerini  kovalamaktan  hoşlanan  Aristaios 
ğı  sayılır.  Arion  onu  yarattıysa,  tragedyanın  günün  birinde  ozan  Orpheus'un  karısı  Eury-
babası odur demek (Dionysos).  dike'nin peşine takılır, kaçarken Eurydike'nin 
Her  neyse,  Arion  sanatıyla  yalnız ün  değil,  ayağını  yılan  sokar,  güzel  kadın  düşüp  ölür. 
çok  para  da  kazanmış,  İtalya'yı,  Sicilya'yı  Tanrılar  da  Aristaios'u  cezalandırmak  için 
gezmek hevesine kapılmış.  Orada da bir süre  salgın  düşürürler  arı  kovanlarına,  arılarının 
kalıp,  servetler  topladıktan  sonra,  dost  Peri- hepsi ölür. Bu yıkım karşısında Aristaios ana­
andros'un  yanına  dönecek  olmuş.  Taran- sı Kyrene'ye dert yanar, Kyrene oğluna deniz 
to'dan  gemiye  binmiş,  yolculuk  için  Korin- ihtiyarı  diye  anılan  kâhin  Proteus'a  baş  vur­
thos'lu  bir  geminin  tayfasıyla  pazarlığa  giriş­ masını  salık  verir.  Aristaios  da  Odysseia'da 
miş, çünkü en çok bu şehir adamlarına güve- Meneloas'un yaptığı gibi (Od. IV,  365 vd.) gi­
nirmiş.  Ne  var  ki  denize  açılınca,  gemiciler  dip  Mısır'da  fok  balıkları  arasında  yaşayan 
onu  suya  atıp  paralarının  üstüne  oturmayı  Proteus'u bulur ve onu sımsıkı bağlayarak ke­
kurmuşlar.  Arion  fiskoslarını duymuş ve  varı­ hanetini ağzından alır: Dört boğa ile dört dü­
mı yoğumu alın,  bana hayatımı bağışlayın di­ ve  kurban  edecek,  sonra  derdine  çare  bula­
ye  yalvarmış.  Bir  gece  önce  düşünde  Apol- caktır. Aristaios kâhinin dediğini yapar, kesti­
lon'u görmüşmüş Arion. Güvenmiş tanrıya ve  ği  kurbanları  dokuz  gün  sonra  yoklayınca, 
bakmış ki başka kurtuluş yok, en güzel rubala­ leşlerinden  binlerce  arı  çıktığını görür.  Bağış­
rını  giyip  son  bir  kez  güvertede  denize  karşı  landığını anlar. 
saz çalmayı dilemiş.  Sonra da denize atacak- Yunanistan'ın  bazı  bölgelerinde,  özellikle 
mış kendini. Öyle güzel çalmış, öyle dokunak­ Tesalya,  Boiotia  ve  Arkadya'da  Aristaios  bir 
lı  söylemiş  ki,  Apollon'un  kutsal  hayvanları  kır  tanrısı  olarak  saygı  görürdü  (Eurydike, 
yunus  balıkları  belirmiş  çevrede:  Toplanmış,  Orpheus). 
dinliyorlarmış  ozanı.  Arion  ezgisini  bitirince 
denize  atlamış,  hemen  yunus  balığının  biri  Arkas.  Zeus'la  Artemis'in  avcı  kızlarından 
onu  sırtına  almış  ve  Yunanistan'a  kadar  gö­ Kallisto'nun oğlu,  Arkadya bölgesinin efsane-
türmüş.  Hain  gemiciler  Korinthos'a varınca,  lik atası. 
Periandros şairin ne olduğunu sormuş, deni­ Zeus'un  gebe  bıraktığı  Kallisto  doğurup  da 
ze  düşüp  boğulduğunu  söylemişler.  O  sıra  öldükten  yahut  ayı  kılığına  sokulduktan  son­
Arion  birdenbire  çıkagelmez  mi!  Periandros  ra,  Zeus  Arkas'ı  büyütmek  üzere  Hermes'in 
gemicileri  çarmıha  gerdirmiş,  tanrı  Apollon  anası  Maia'ya  vermiş.  Arkas  ana  tarafından 
da Arion'un sazıyla üstünde yolculuk ettiği yu­ Lykaon'un  torunuydu.  Bu  kral  Zeus'u  sına­
nus balığını gökte birer burca dönüştürmüş.  mak  istemiş,  torununu  doğrayıp  parçalarını 
tanrının sofrasına çıkarmış. Ama Zeus aldan-
Aristaios.  Tesalya'lı  ırmak  tanrı  Peneus'un  mamış,  sofrayı  devirdiği  gibi,  Lykaon'un  ko­
tonınu  olan  Kyrene  adlı  nympha'yı  tanrı  nağına yıldırım yağdırmış,  kralın  kendisini  de 
bir  kurt  haline  sokmuş.  Arkas'ın  parçalarını  Yunanla  ilgili  çağlarında  bu  tanrıçanın  aldığı 
bir araya getirip çocuğu yeni baştan diriltmiş.  biçimi  ortaya  sermekle  erken  taş  çağında 
Arkas  delikanlılık  çağma  gelmiş,  avlanıyor- başlayıp  Roma  imparatorluğunun  putperest­
muş  ki,  ayı  olan  anasına  rastlamış,  başlamış  likten  Hıristiyanlığa geçişine  kadar olan  süre­
onu  kovalamaya  ve  hayvanın  sığındığı  Zeus  de tutarlı  bir gelişmeyi  izlemek olanağını  ver­
tapınağına onun arkasından  girmiş.  Ülkenin  mektedir. Adı ne olursa olsun toprak ve bere­
yasalarına  göre,  tapınağa  giren  ölüm  cezası­ ket  tanrıçası  ancak  uzun  ve  yaygın  bir  geliş­
na çarptırılmış. Ama Zeus acımış ana oğla ve  me süreci içindeki aşamaların sayım ve dökü­
ikisini de göğe alarak birer yıldız yapmış.- Kal- münü  Ana  Tanrıçanın  Anadolu'daki  başlıca 
listo  Büyükayı,  ya  da  yunanca  bir  deyimle  simgesi  olan  Kybele'ye  ayırdığımız  bölüme 
"Araba"  olmuş,  Arkas  da Arkturos yani  ara­ bırakarak,  burada  yalnız  Artemis'i  tanıtma 
banın sürücüsü.  çabasına  girişelim.  Yunan  kaynaklarında  adı­
na  rastlanan  Artemis  de  zaman  ve  mekân 
Arkas Lykaon'un oğlundan kendisine miras 
içinde  bir  gelişmenin  ürünüdür.  Homeros 
kalan  krallığa  adını  vermiş,  Arkadya  denmiş 
metinlerinde  sözü  geçen  Artemis'ten  Latin 
bu  bölgeye.  Çok  yararlı  bir  kral  olmuş:  Uy­
yazınındaki  Diana'ya  varmak  için  nice  nice 
ruklarına  buğday  ekmesini,  ekmek yoğurma­
değişimlere  uğramıştır  bu tanrısal  figür.  Bun­
sını  ve  yün  eğirmesini  öğretmiş.  Ölünce  Ar­ ları özetlemek için yazılı kaynaklardan, Efes'li 
kadya üç oğlu arasında paylaşılmış.  Artemis'i  tanımlamak  için  de  Selçuk  müze­
Artemis.  Artemis,  Akdeniz  çevresinde  bin  sinde  gözümüzle  görmek  mutluluğuna  erişti­
yıllarca  tutunmuş  bir  tanrıçaya  belli  bir  süre  ğimiz  eşsiz  heykellerden  faydalanacağız.  Ana 
içinde ve  belli  bir bölgede  verilen addır.  Kay­ Tanrıçanın  gerek  Kybele,  gerekse  Artemis 
nağı  Orta  Anadolu'da  bulunduğu  en  son  ar­ adıyla  tam  anlamına  varmak  bugüne  bugün 
keoloji kazılarından kesinlikle anlaşılan ve ge­ pek  az  bilginin  başarabildiği  bir  iştir.  Bu  işte 
nel  olarak  Ana  Tanrıça  diye  tanımlanabilen  öncülük,  bizim  tarih  ve  din  tarihi  bilginimiz 
bu  tanrısal  varlık  Yunan  din  ve  efsanelerinde  Halikarnas  Balıkçısı'ndadır.  Aşağıdaki  incele­
Artemis  adıyla  anılır.  Bu  tanrıçanın  kültü  me,  onun bulgularının,  tanımlarının ve şaşır­
Anadolu'dan  Mezopotamya'ya, Suriye,  Lüb­ tıcı  bir  kavrama  ve  bağlantı  kurma  gücüyle 
nan  ve  Filistin  yoluyla  Mısır'a  ve  Ege  adala­ aydınlatıp  canlandırdığı  gerçeklerin  bir  derle­
rıyla  Girit'e  kadar  bütün  Akdeniz  kıyılarını  mesi  sayılabilir. 
kapladığı  gibi,  Yunanistan  ve  İtalya'ya  da ya­
yılmış,  ayrıca  kuzeyde  İskandinav  ülkelerine  (1) ADI VE EK ADLARI. Artemis'in adı tıpkı 
dek sokularak iz bırakmıştır. Toprak ve bere­ Apollon'unki gibi Yunanca değildir.  Dokunul­
keti  simgeleyen  bu  tanrıçaya  her  çağ  ve  her  mamış,  bozulmamış  anlamına  yakın  gelen 
bölgede  başka  başka  adlarla  ve  ayrı  ayrı  bi­ "artemes"  sıfatından  üreme  olduğunu  kanıt­
çimlerde  tapınıldığı,  bütün  bu  değişik  ad  ve  lamak  güçtür.  Artemis'in  Apollon'un  olduğu 
biçimlerin  ardında  hep  aynı  görüş  ve  inanç  gibi  parlaklık  gösteren  bir  ek  adı  da  yoktur. 
özüne  rastlandığı  artık yadsınmaz  bir  gerçek  Adına  takılan  yüzlerce  yersel  sıfatı  ise  onun 
olmuştur. Ne var ki isim ve biçim bolluğu tan­ tapınıldığı  çeşitli  ülke  ve  bölgeleri  açığa  vur­
rıçanın geçirdiği evreyi izlemeyi güçleştirmek­ maktan  başka  bir  işe  yaramaz.  Tek üstünde 
te,  bu karmaşık varlığı bir bütün olarak görüp  durulması  gereken ve  kişiliğinin  özünü yansı­
incelemeyi  bilimin  daha  iyice  çözümleyeme­ tan  sıfatları  ilkin  Homeros  destanlarında, 
diği bir sorun haline  getirmektedir.  Çatalhö- sonra  ilkçağ  yazını  boyunca  rastlanan  okçu­
yük ve  Hacılar  kazılarında  elde  edilen  bulgu­ lukla  ilgili  sıfatlarıdır.  İlyada'da  bu  tanrıçaya 
lar  ise  Ana  Tanrıçanın  gelişmesinde  başlan­ çokluk  "ok taşıyan,  ok  saçan,  okçu tanrıça" 
gıç  noktasını  İsa'dan  önce  6100 yıllarına ka­ denir,  kardeşi  Apollön  gümüş  yaylı  olduğu 
dar indirmekle bu evreye ışık tutmakta ve da­ halde, Artemis için Altın sıfatının kullanılması 
ha  sonraki  aşamaların  belli  bir  açıdan  ince­ dikkati  çeker.  İlyada'da  Artemis  için  "altın 
lenmesini  kolaylaştırmaktadır.  Efes'te  bulu­ yaylı,  altın  tahtlı  ve  dizginleri  altın  kakmalı" 
nan  Artemis  heykelleri  de  Anadolu'nun  deyimlerine rastlanır,  oysa ayla ilişkili bir tan-

r.t.
nçaya altını  biz daha çok yakıştırabiliri*.  Baş  Yabani  hayvanlar  tanrıçası  diye  çevrilen 
ka  bir  sıfatı  ise  onun  Apollon'l.ı  lı.ıglcinl ısını  "potnia  theron"  Ana  Tanrıça  Kybele'nln  w 
daha  açıkça  belirtmektedir.  Delos'lu  Apol- ona  özgü  bir  sıfattır,  llyada'da  Artemis'in  bu 
lon'un bir tıpkısı olan Artemis'e övgüde şöyle  nitelikle  adlandırılması  dikkati  çeker,  Arte­
deniyor:  mis'in  Anadolu'yla  ilişkisini  bir  daha  açıklar, 
Efes'li  Artemis'le  ilişkiyi  kurar.  Hele  bundan 
Artemis'i övelim, Musa, okçu tanrının kız  sonra Hera'nın tartışmaya karışıp Troya'dan 
kardeşini 
Apollon 'la birlikte büyümüştür ok atan o  yana  olduğu için Artemis'e  karşı  öfkelenmesi 
kız oğlan kız,  büsbütün anlamlıdır (İl. XXI, 381 vd.): 
atlarına yoğun sazlı Meles ırmağından su  Bana karşı komak mı şimdi niyetin, 
içirir  utanmaz köpek? 
ve Smyrna'dan hızla geçerek  istersen yay taşıyıcısı ol sen, 
sürer altın arabasını bağlık Klaros'a doğru,  kadınlara karşı aslan yapmışsa da seni 
ki orada taht kurmuştur gümüş yaylı tanrı-,  Zeus 
orada bekler hedefi vuran tanrı  istediğini öldürmek gücünü vermişsede 
kardeşi okçu tanrıçanın gelmesini. 
sana, 
Homerik  denilen  bu  övgünün  başlangıcın­ zor ölçersin gücünü benim gücümle. 
Git dağlara, yaban keçilerini öldür, 
daki bu dizeler iki bakımdan ilgi çekicidir: Biri  kendinden güçlüyle savaşmaktansa bu 
Artemis'in İzmir, Klaros ve Homeros'un atası  daha iyi. 
sayılan  İzmir'deki  Meles  suyuyla ilişkisini  açı­
ğa vurur,  burada her  iki tanrının  da Ege böl­ Aşağıda  tanrıçanın  niteliklerini  ele  alırken 
gesinden oldukları,  oradan kaynak alıp oraya  incelediğimiz  bu  parçalar  Artemis'in  adı,  sa­
yerleştikleri anlaşılır;  ikincisi Apollon  için kul­ nıyla  bir  Anadolu'lu  tanrıça  olarak  karşımıza 
lanılan "Hekatos"  ve  "Hekatebolos"  ek adla­ çıktığını belirler. 
rıdır  ki  bunları  "okçu,  okuyla  hedefi  vuran"  (2)  DOĞUŞU.  Delos'lu  Apollon'a  övgüde 
diye çevirdiğimiz halde tam anlam ve kaynak­ şöyle denir: 
larını  bilmemekteyiz.  İlerde  görüleceği  gibi 
Selam sana, ey ulu Leto, 
Artemis'le  Helios  soyundan  bir  ay  ve  büyü 
Bu parlak çocukların anası, mutlu ana, 
tanrıçası olan Hekate  arasında yakınlık,  ben­
sensin kral Apollon'u, okçu Artemis'i 
zerlik  vardır,  o  kadar  ki  bu  iki  tanrıça  kimi  doğuran, 
yerde birbirine karışır. Hekate'nin adı da He­ kayalı Delos'ta doğurduydun oğlunu, 
katos  gibi  çözümlenmemiş  bir  kökendendir.  vermiştin sırtını koca dağa, Kynthos'un 
Bu aydınlanmamış  köken  Apollon,  Artemis,  sarp eteklerine, 
Hekate üçlüsünün Anadolu ile daha bir ilişki­ kızını Ortygie'de doğurduydun, 
sini mi dile getirir acaba?  tnopos akıntılarının orada, 
bir Fenike ağacı dibinde. 
Ilyada'nın XXI.  bölümünde  Akhilleus'un  eli 
atanda  can  veren  Hektor'u  savunup  savun­ Bu metinden açıkça anlaşılan şu ki Leto ön­
mamak konusunda tanrılar arasında tartışma  ce  Apollon'u  Delos'ta,  sonra  da  Artemis'i 
vardır. Apollon bezmiştir,  insanları kendi ka­ Ortygie,  ya  da  Ortygia  denilen  yerde  doğur­
derlerine  bırakmak düşüncesindedir.  Derken  du.  "Ortyks"  Yunanca  bıldırcın  demek  oldu­
Artemis,  kardeşine sertçe çıkışır (İl. XXI,  470  ğuna göre, bu bıldırcın yeri, ya da adası nere­
vd.):  deydi?  Bu  da  tartışma  konusu.  İlkçağda  bir­
çok yerler Ortygia adıyla anılmakta,  hepsi de 
Ama kız kardeşi, yabani hayvanlar  Artemis'e  yurt  olmak  hevesini  gütmekteydi. 
tanrıçası, çıkıştı ona,  Bir  açıklamaya  göre  Ortygia  Delos  adasının 
konuştu avcı Artemis, küçük düşürdü onu:  eski adıymış, üstünde doğduktan sonra Apol­
"Kaçıyorsun demek, okçu tanrı,  lon  adını  Delos,  yani  Parlak Ada  olarak  de­
Poseidon'a bırakıyorsun zaferi büsbütün, 
hak etmediği bir ün veriyorsun ona,  ğiştirmiş.  Ne var ki bu  açıklama  övgüde  söy1 
Ne diye bir yayın var sentn, aptal,  lenene uymuyor, övgüde Delos'la Ortygia ay­
yaramadıktan sonra o yay İşine?".  rı  yerler  olarak  gösteriliyor,  şu  farkla  ki  Ino 

','/ 
pos deresi, sözlüklerde Delos adasının bir su­ de  bu  yerle  ilgili  bulunması  Ortygia  denilen 
yudur  deniyor.  Ortygia adlı Sicilya'da bir ada  yerin bu olduğu görüşünü pekiştirir.  Yunanis­
var,  ama  o  söz  konusu  olamayacağına  göre,  tan'da birçok  yerler  kendilerine  özgü bir  Ar­
kalıyor  Efes  yöresindeki  Ortygia.  Bu  konuda  temis  kültü  edindikleri  ve  tanrıçaya  bölgesel 
Halikamas  Balıkçısı'nın  tanıklığına  başvur­ adlar  verdikleri  halde,  hiç  biri  doğum  yerini 
malıyız (Hey Koca Yurt, s. 219):  değiştirmek  yoluna  gitmemiş,  veya  gitmişse 
... İmparator Tiberius zamanında Anadolu'  de  başaramamıştır.  Artemis'lerin  çokluğu 
da,  her iki adımda bir,  kutsal yerler ve tapı­ tanrıçanın asıl kaynağını unutursa bile,  Efes'li 
naklar varmış. Katili olsun,  hırsızı  olsun,  bu  Artemis'in  bu  adlı  bütün  tanrısal  imgelere 
yerlerin dokunulmazlığına kolayca sığınabil­ kaynak ve örnek olduğu apaçıktır. 
diklerinden,  ülkede  güvenlik  kalmamıştı. 
Onun için, Anadolu'daki kutsal yerlerin tem­ (3)  NİTELİKLERİ  VE  EFSANELERİ.  Home-
silcileri Roma'ya senatoya çağrılmışlar ki, bu  ros  destanlarında  Artemis'in  rolü  Apol-
yerlerin gerçeğiyle yalancısı ayrılabilsin...  lon'unki  kadar  büyük  değildir.  Anası  Leto, 
Herkesten  önce Efesliler huzura  çıktılar ve  kardeşi  Apollon,  Ares,  Aphrodite  ve  ırmak 
şunları söylediler: Apollon'la Artemis genel­ tanrı  Ksanthos'la  birlikte  Troya'lıları  tutar, 
likle sanıldığı gibi Delos'ta doğmuş değiller­
dir.  Kendi  ülkelerinde  Kenkreios  adlı  bir  su  onları  savunmada  gevşeyen  Apollon'u  azar­
varmış ve bir de Ortygia denilen bir koruluk,  lar.  İlyada'da  Artemis'e  verilen  sıfatlar  tanrı­
Leto doğum sancılarıyla kıvranınca oraya gel­ çanın  değişmez  nitelikleri  olarak  kalır.  Arte­
miş ve bugüne bugün orada duran bir zeytin  mis ok,  yay,  at ve  arabayla yakından  ilgilidir, 
ağacına dayanarak doğurmuş bu  iki tanrıyı.  ama bu araç ve silahları sonraki yazında oldu­
Bunun  üzerine o koru  tanrı  buyruğuyla kut- ğu gibi av ve avlanma amacıyla değil,  çok da­
sallanmış, öyle ki Apollon bile Kyklop'ları öl­
ha önemli bir iş için kullanır: Apollon gibi Ar­
dürdükten  sonra  Zeus'un  öfkesinden  orada 
korunmuş, yine orada Liber baba (tanrı Bacc- temis  de  insanları  oklarıyla  vurup  öldürür. 
hus) savaşta başarı kazanınca tapmak çevresi­ Ansızın ölüm erkekler için Apollon'un, kadın­
ne sığman Amazon'ları bağışlamış. Tapmağın  lar  için  Artemis'in  oklarıyla  olur,  bu  çeşit 
kutsallığı Hercules'in Lydia'ya egemen oldu­ ölüm  ise  tatlı  bir  ölüm  sayılır.  Andromakhe' 
ğu zamanda bu yiğidin izniyle daha da artmış  nin  anası,  Niobe'nin  kızları,  daha  başka  ka­
ve bu hak Perslerin zamanında bile kaldırıl­ dınlar  hep  bu  oklarla  can  verir,  kimi  zaman 
mamış. 
Artemis  öldürücü okunu  öç ya  da  ceza ama­
Bu Kenkreios  denilen  su,  suyun yanıbaşın- cıyla atar (Niobe),  ne var ki destanlarda kar­
daki  Kırkınca  (köyün  bugün  adı  Şirince'dir)  deşiyle  paylaştığı  bu  üstün  güç  başka  hiç  bir 
denilen  köyün  suyudur.  Kırkınca'lılar  sularını  tanrıya  vergi  değildir.  Çocuk  doğururken 
oradan alırlar (s.221):  ölen  kadınların ölümü  de Artemis'ten  gelme­
Ortygia denilen yer, Solmissos (Bülbül) da­ dir.  Bu yüzdendir ki doğumla doğrudan doğ­
ğının kuzeyinde, Arvaliya vadisindedir. O yer  ruya  ilgili  bir  tanrıça  olarak  Hera  Artemis'e 
şimdi Meryemana'nm evi olmuştur. Kenkrei­ "Sen  kadınlar  için  bir  aslansın"  der  (İl.  XXI 
os suyu da Meryemana'nm  kutsal suyu oldu.  483) ve Zeus babanın kızına bu yetkiyi verdi­
Anadolu  kurak olduğundan,  su başları eski­ ğine yakınır. 
den beri kutsal sayılırdı. Prof. J. Garstang 
"Hitit İmparatorluğu" adlı yapıtında, Hitit ka­ İlyada'da  sözü  edilen  başka  efsanelerde  de 
bartmalarının  su  başlarında  olduklarını  ya­ Artemis doğa güçlerini ve  özellikle hayvanları 
zar. Nitekim Sipylos (Manisa) dağının kuzey  elinde tutan "potnia theron" olarak gösterilir, 
eteklerindeki Hitit tanrıçası Hepa, yani Hav­ Meleagros'un babası  Oineus'a  kızdığı  için  ül­
va'nın önünde de su akar. Bizans çağında, su  kesine korkunç bir yaban  domuzu salar (Me-
kaynaklarının, ayazma olarak kutsal sayılma­ leagros),  Agamemnon  avlanırken  kutsal  bir 
sı sürdürülmüştür.  geyiğini öldürüp böbürlendiği için İphigeneia 
Bu tez her bakımdan tutarlıdır: Artemis öv­ kurbanını şart koşar,  böylece Troya savaşının 
güsünde  tanrıçanın  İzmir ve  Klaros'la ilişkisi,  da,  Akha'ların başkomutanı Agamemnon'un 
Efes'li  Artemis'e yurt olarak Efes'e  çok yakın  da  kaderini  dilegirice  saptar  (Agamemnon, 
bir  yerin  seçilmesi,  Meryem  Ana  efsanesinin  İphigeneia). 
 (  l  I  V  I  I  I-  I I  r 

Artemis'in  avcı  kız  ve  kesinlikle  kiz  oğlan  din  tarihinde  de  çığır  açmıştır,  Çünkü  çok 
kız  olarak  nitelikleri  Homeros  destanlarında  memeli  Artemis  figürlerinden  daha  önce  or­
pek  belirtilmiş  değildir.  Yalnız  Odysseia'da  taya  çıkıp  Avrupa  müzelerinde  korunan  tek 
denizden  kurtulan  Odysseus  Phaiak'lar  kralı­ tük örnekler var  idiyse  de,  bu  tanrıça  tipinin 
nın  kızı  Nausikaa'yı  hizmetçilerinin  arasında  Efes'e  özgü  olduğu ve  Efes'te  yapıldığı  kesin­
görürken şöyle seslenir (Od. VI,  149 vd.):  likle bilinmiyor, yahut bilinse bile Ege tarih ve 
sanatına  ışık  tutmak  amacıyla  değerlendiril 
Yalvarırım, kraliçem sana,  miyordu. Bugün bu Artemis heykellerini canlı 
ister tanrı ol, ister insan. 
Yaygın göklerdeki tanrılardansın.  canlı karşımızda görmekle,  yalnız bu tanrıça­
u/u Zeus'un kızı Artemis olmalısın,  yı değil,  onunla  ilgili bütün bir tanrı  dünyası­
görünüşün, boyun bosun,dipdiri  nı,  arkasında da koca bir tarih çağım aydınla­
bedeninle tıpkı osun.  tabiliyor,  gizli ya da karanlık kalmış birçok bi­
limsel  sorunun  çözümüne  gidebiliyoruz.  Da­
Burada  Odysseus'un  demek  istediği  şu:  hası var,  değeri paha biçilmez,  güzelliği dille­
Tanrıçaların  da,  kadınların  da  en  güzelisin.  re destan Artemis Ege'nin şanını dünyaya ya­
Nitekim  birçok  yerlerde  Artemis  "Kalliste"  yarak  Türkiye  turizmine  çok  önemli  bir  ileri 
(en  güzeli)  adıyla  anılır.  Doğada  egemen,  adım  artırmıştır.  Halikarnas  Balıkçısı  Cevat 
canlıların  ölüm,  kalımını  elinde  tutan  güçlü  Şakir'in  İngilizce  olarak yazdığı ve İzmir Ter­
tanrıça kavramından  doğanın  içinde  hayvan­ cüman Rehber Derneğince 1971'de yayımla­
larla  birlikte  yaşayan,  ormanlarda  derelerde  nan  "Asia  Minör"  adlı  broşür  Efes'li  Artemis 
ağaç ve su perileriyle dolaşıp eğlenen avcı kız  üstüne  bütün  bilgileri toplamakta ve tanrıça­
ve  özellikle  kız  oğlan  kız  tanrıça  kavramına  nın bugüne dek yapılmamış bir tanımını yap­
geçiş,  yani  Efes'li  Artemis'ten  Hellenistik  ve  maktadır.  Aşağıdaki yazıda bu broşürden fay 
Latin şiirindeki Diana'ya geçiş kolayca anlaşı­ dalanılmıştır: 
lır doğal ve  olağan  bir  geçiştir.  Sürekli bir ev­
re  içinde gördüğümüz Artemis figürü böylece  a)  Kaynağı.  Efes'li  Artemis'in  kaynağı  hiç 
avcılık ve  bakirelikle  ilgili  efsane  ve  masallar­ şüphe yok ki Anadolulu Ana Tanrıçadır. Sü­
da rol almış (Aktaion) ve ay tanrıçası Selene,  mer'lerden önce var olduğu Çatalhöyük kazı­
gecenin  karanlık  güçlerine  egemen  Hekate  larından  anlaşılan  ve  Sümer'lerce  Mâ  ya  da 
ile  bir tutulmuştur.  Biz yalnız  şunu  belirtmek  Marienna, Hitti'lerce Kupapa, Kubaba ya da 
isteriz  ki,  mythos'un  kaynağı  sayılan  Home- Hepa, Suriye'den Arabistan'a kadar olan böl­
ros  destanlarında  karşımıza  çıkan  Artemis  gede  Lat,  Girit'te  Rhea,  Phrygia'da  Kybele, 
sonraki  yazının  avcı  tanrıçasından  çok  kişili­ Lykia'da  Leto  olarak  adlandırılan  bu  büyük 
ğinde  dişi yaratığın  üç  aşamasını,  yani kızlık,  bereket tanrıçasının  Efes'e  ne  zaman  geldiği, 
kadınlık  ve  analık  aşamalarını  da  birleştiren  orada Artemis adıyla kültünün ne zaman baş­
büyük  Efes'li  tanrıçaya  benzemektedir.  Bur- ladığı kesinlikle saptanamazsa da, bu tanrıça­
dan çıkan sonuç da şu ki,  Yunan din ve efsa- nın  Phrygia,  Lydia  ve  Minoen  Girit  kültleri­
nesindeki  Artemis  kaynağını  Anadolulu tan­ nin  etkisi  altında  çeşitli  evreler  geçirerek  yu­
rıçadan  almaktadır-,  birçok mythos yazarları­ karda  adları sayılan tanrıçalardan  ayrıldığı ve 
nın  bugüne  dek  ileri  sürdükleri  tezin  tersine  bugün  Efes'li  Artemis biçmine  girdiği apaçık­
Yunan  asıllı  olan  Artemis  sonradan  Asia'lı  tır.  Bu  evreyi  çağı  çağına  izleyemezsek  de, 
Ana Tanrıça ile birleştirilmiş değildir.  Bu tan­ arkeolojik bulgularla yazılı metinlerin  karşılaş­
rıçanın başka önemli bir kaynağı da Girit'tir.  tırılmasından  Efes'li  Artemis'in  İsa'dan  önce 
Britomartis  ve  Diktynna  diye  anılan  Girit'  li  II.  bin  yılda  Efes  yöresine  yerleşmiş  olduğu 
Artemis'ten  bu  adlar  altında  söz  edilecek,  kanısına varılabilir. 
Efes'li  Artemis  ise  ayrı  bir  bölüme  konu  ola­
caktır.  b)  İmgesi.  Ana  Tanrıça'nın  bütün  Akdeniz 
çevresinde  ve  özellikle  Orta  Anadolu'da  bu­
(4) EFESLİ ARTEMİS. Ephesos kazıları sıra­ lunmuş çeşitli imgeleri,  idol,  figürin ve  küçük 
sında bulunan biri büyük, ikisi küçük üç Arte  heykelleri  arasında  Efes'li  Artemis  apayrı  bir 
mis  heykeli  arkeolojide  olduğu  kadar,  dünya  yer  tutar.  Efes'teki Artemislon adlı tapınağın-

) 
da  çok  memeli,  başı  taçlı,  gövdesi  birçok  fi­ rekli  değişim  halinde  olan  ayı  etkisi  altında 
gürlerle örtülü,  ayakta duran, büyük boy hey­ tutar,  doğum yeri çok doğurgan  diye bilinen 
keli herhalde çok eski, ilkel bir imgenin geliş­ bıldırcınla ilgilidir, arıların kraliçesi, uygarlığın 
tirilmiş biçimidir.  Bu ilkel  imge ise bir  "ksoa- koruyucusudur,  gökte  ve  yeryüzündeki  ger­
non",  yani  hemen  de  hiç  yontulmamış  bir  çek ve gerçeküstü bütün yaratıklar onun buy-
tahta  heykel,  ya da  Pessinus'taki  Kybele  için  rugundadır.  İnsanların  da,  hayvanların  da 
olduğu  gibi  bir  "diopetes"  yani  gökten  düş­ ecesi, bütün doğanın yöneticisidir. 
müş sayılan bir taştı.  Zamanla tanrıçanın im­ Efes'li Artemis'in  Ana Tanrıça  ile paylaştığı 
gesi  zengileşerek,  Artemis'in  bütün  nitelikle­ bu  nitelikleri  İonya'ya  özgü  bir  biçimde  ve 
rini  dile  getiren  yüklü  ve  süslü  bir  heykel  ol­ Prygia'da  tapınılan  Kybele'ninkilerden  ayrı 
muştur.  motif  ve  simgelerle  dile  getirrriesi,  üstünde 
Bu haliyle Artemis heykeli tanrıçanın doğa­ durulması gereken bir özellikti/,  lonya,  düşü­
ya egemenliğini de, uygarlığın her türlüsünde  nürleri  ve  sanatçılarıyla  uygarlık  dünyasına 
yöneticiliğini de simgeler: Başının üstünde üç  nasıl  öncülük etmişse,  Ana Tanrıça  imgesini 
kat kule biçiminde  üç tapınak taşır,  bununla  yaratmakta  da  başka  hiçbir  ülke  ve  yörede 
kırları  olduğu  kadar  şehirleri  de  koruduğu  erişilemeyen  bir  yetkinliğe  ulaşmış,  göz  ka­
gösterilir;  derin  ve  ciddi  bakışları  sonsuzluğa  maştırıcı bir  başarı  ortaya çıkarmıştır.  Bu  eş­
dikilidir, tanrıçanın ulu gücünü yansıtır, ense­ siz sanat anıtıyla çığır açıcı eşsiz bir düşünce­
si  dolunay  biçiminde  bir  diskle  çevrilidir,  al­ nin taşıyıcısı olan Efes'li  Herakleitos arasında 
nında  hilâl taşır,  böylece  ay tanrıçası  olduğu  ilişki  kurmamak için  kör  olmalı.  Kaldı  ki  do­
belirlenir,  diskin  her  iki  yanında  beşer  grif- ğada  akışı  görüp  evreyi  ilk dile  getiren büyük 
fon,  yani kartal başlı aslan vardır ve boynun­ filozofun  düşüncesini  Artemis  tapınağında 
da  zodiak  işaretlerinden  örülmüş  kalın  bir  tanrıçanın  imgesine  baka  baka  geliştirdiğini 
gerdanlık  sarkar.  Onun  altında  da  dört  kat  de biliyoruz. 
meme  görülür.  "Polymastos"  yani  çok  me­
meli  diye  tanımlanan  heykelin  meme  sayısı  c)  Tapmağı.  Artemis'in  Efes'teki  tapınağı 
17  ile  40  arasında  değişir.  Ama  bu memele­ Artemision  dünyanın  yedi  harikalarından  bi­
rin  ucu  olmadığından  kimi  bilginler  bunları  riydi.  İlkçağ  yazarları  onu  anlatmakla  bitire­
hurma ya da erkek arı gövdeleri diye yorum­ mezler.  190 metre boyunda,  55 metre enin­
lamak  yoluna  gitmişlerdir.  Tanrıçanın  An  deki yapı İonya üslubunda  127  sütun  üstüne 
Kraliçesi unvanıyla ilgili görülen bu sarkıntılar  kurulmuştu.  15 metre yükseklikteki bu sütun­
ne  olursa olsun,  Artemis'in  bolluk ve bereket  ların  36'sı  kabartmalarla  süslüydü,  bunların 
simgeleridir.  Eteği altı kat dörtgen biçiminde  biri  ünlü  heykeltıraş  Skopas'ın  elinden  çık­
plaklara  bölünmüştür,  her  dörtgenin  içinde  mıştı.  Sunağı  Praksiteles'in  eseriydi,  içinde 
kabartma  aslanlar,  keçiler,  boğalar,  grif- bulunan  Amazon'lar  anıtının  heykellerinin 
fon'lar,  sfenks'ler  ve  arılar  görülür,  bunların  yapılmasında  Polykleitos,  Pheidias,  Kresilas, 
ortada olanları üçer üçer dizilmiştir. Gövdesi­ Kydon  gibi Yunan ilkçağının  en  büyük sanat­
ni  saran  bütün  bu  simgesel  süsler  tanrıçanın  çıları  çalışmış,  resimleri  Efes  yurttaşı  olan 
kutsal  tahta  yonutuna  zaman  zaman  giydiri­ Apelles'in  elinden  çıkmıştı.  En  parlak  çağın­
len birer giysi niteliğinde olsa gerek.  Nitekim  da  Artemision  Atina'daki  Parthenon'dan 
Efes'te  tanrıçanın  giysilerini  korumakla  gö­ dört kat büyük olup akıllara  durgunluk veren 
revli soylu genç kızlar bulunduğu, bunların kız  bir yapıydı. 
oğlan  kız  oldukları  sürece  hizmet  gördükleri, 
evlenince ayrılıp yerlerini başka kızlara bırak­ Artemis'e  adanmış  kutsal  bir  alanda  I.Ö. 
tıkları  bilinir.  Tanrıça  heykelinin  değişmez  652  yılında  bitirilen  ilk  taş  tapınak  Kim-
kutsal  simgelerinden  biri  de  üç  sayısıdır.  Bu  mer'lerin  Anadolu'ya  saldırısında  yıkılmış  ve 
sayı ile Artemis'in üçlü karakteri dile gelmek­ İ.Ö.  564-546  yıllarında,  bir  dünya  harikası 
te, hem kız, hem evli kadın, hem de ana ola­ sayılan  asıl Artemision kurulmuştu.  Büyük İs­
rak  yaşam  sürecinin  bütününe  egemenliği  kender  zamanına  kadar  tapınak  olduğu  gibi 
simgelenmektedir.  Tanrıça  evrenseldir:  Sü­ kalmış  ve  Ege  yöresini  ele  geçiren  yabancı 
idarelerce  de  saygı  görmüştü.  İskender'in 
doğduğu  t.Ö.  356  yılında  l.ıpın.ık  lli'iostr.ı  tiyatrosunda  dinledikten  sonra  ilkin  direçle 
tos denilen ve bir deli olduğu iter! ıtirüten bir  karşılayan  ve  isa ya  da  Meryem'den  bize  ne, 
Efes'imin  eliyle  yakılmış.  Bu  kadar  koca  bir  bizim  tanrıçamız  büyük  Artemis'tir  diyen 
yapının bir adam tarafından nasıl yok edilebi­ Efes'liler zamanla gevşemişler, denemez. On­
leceği bir  sır  olarak kaldığı  gibi,  bu  işte  tapı­ lar,  kültür  süreçlerinde  eşi  az  görülen  bir 
nağın paha biçilmez hazinelerini ele geçirme­ transposition örneği vermişler,  yani inandık­
yi düşünen rahiplerin parmağı olduğu sanılır.  ları, tapındıkları büyük tanrıça kendilerine ya­
30  yıl  sonra  tapınağın  yeniden  yapılmasına  sak edilince,  inançları yüzünden akla,  hayale 
başlanmış  ve  Lydia  kralları  gibi  iskender  de  sığmaz  İşkence  ve  saldırılara  uğrayınca  Mer­
yapımına  büyük bağışlarla  katılmıştır.  Yunan  yem  diye  karşılarına  çıkarılan  ve  zorla  kabul 
ve  Roma  ilkçağı  boyunca  uygar  dünyanın  ettirilen tanrısal varlığa Artemis'in bütün nite­
hayranlığını  üstüne  çeken  Artemision  barın­ liklerini aktarmışlar, böylece inançlarının özü 
dırdığı  sayısız  rahip  ve  görevli  heyetleriyle  korunduğu  gibi  Meryem  Ana'yı  yüceltmişler, 
başlı başına bir idare haline gelmiş, para bası­ onu da büyük bir ana, büyük bir tanrıça nite­
mı, kredi ve bankacılık işlemlerine önayak ol­ likleriyle  dünyada tutulabilen  bir varlık olarak 
muş ve  bu  yolda  uluslararası  bir  alışveriş  ku­ yaratmışlardır.  Onun içindir ki Meryem Ana' 
rumu meydana getirmiştir.  nın Efes'e getirilmesi, Efes'te Bülbül dağında­
ki  tapı  yerinde  yaşayıp  ölmesi  olayı  bir  ger­
Bu dünya harikasının yerinde yeller esmesi, 
çek olsun ya da olmasın,  Meryem Ana imge­
İngiliz çukuru denilen bir bataklık haline dön­
si  Efes'le  yakından  ilgilidir,  Meryem  Ana 
mesi  Hıristiyanlıkla  başlayan  korkunç bir  ça­ Anadolu'nun  ve  özellikle  Efes'in  bir  yaratısı, 
pulculuk  hareketinin  sonucudur.  Aziz  Pau- bir başarısıdır denebilir.  Tarihte bir kültür sü­
lus'un  Efes'e  gelişinde  yeni  dine  karşı  dire­ recinin  kesintisizce  korunmasını  başarmak, 
nen  Efes'tiler  Bizans  imparatorluğunun  yağ­ insanlığa kök salmış birkaç inancın çağlar bo­
macılığına karşı koyamamışlar,  zamanla dün­ yunca ve gelip geçen sayısız uluslar, yönetim­
ya  harikasının  taşları  bir  bir  sökülerek  Aya- ler,  değişmelere  karşın  sürdürülmesini  sağla­
sofya'nın  yapımına  yaramıştır.  Eşsiz  mermer  mak uygarlık denilen  büyük kavramın bir be­
ve taşların geri kalanı da Efes'teki Sen Jan ki­ lirtisidir.  Bu  yüzdendir  ki  Efesli  Artemis  bu­
lisesinde kullanılmıştır. İki üç yüzyıl önce  Bri- gün karşımızda olanca canlılığıyla yaşamakta­
tLh  Museum'un  Efes'e  yolladığı  bir  arkeolog  dır. 
grubu  da  ne  bulduysa  İngiltere'ye  aktarmış, 
böylece Artemis'in dillere destan tapınağı bo­ Asia.  Okeanos'la  Tethys'in  sayısız  kızların­
yuna  taşıp  şehri  sular  altında  bırakan  Kays- dan  biri.  Bir  kaynağa göre,  Asia Titan  İape-
tros'un (Küçük Menderes) da yardımıyla kur­ tos'la evlenip Atlas,  Prometheus,  Epimethe-
bağaların  ötüşüp  oynaştığı  bir  batak  haline  us  ve  Menoitios'u  doğurmuştur.  Başka  kay­
gelmiştir.  naklar bunun  Asia değil,  Klymene  olduğunu 
Artemision'da  görevli bulunan  çeşitli  rahip  ileri sürerler (Tab. 3). 
heyetleri  ve  tapınağın  Ege'nin  yaşamındaki  Bu  Okeanos  kızı  adını  Asya  kıtasına  ver­
engin  rolü üstüne  burada  daha çok ayrıntıya  miştir. Ne var ki Homeros destanlarında Asia 
gidemeyeceğimizden Halikarnas Balıkçısı'nın  bütün kıtanın değil,  yalnız Batı Anadolu'nun 
yukarda sözü geçen  "Asia Minör"  adlı kitabı­ adıdır. Özellikle, İlyada'nın ünlü dizeleri (İl. II, 
na  başvurulmasını  salık  veririz.  Bu  heyetler­ 459 vd.) eski  Maionia,  yani Gediz ovası için 
den Kybele bölümünde de söz edilecektir.  kullanılmaktadır. 
d)  Etkisi.  Ana  Tanrıçanın  bir  simgesi  olan  Askalaphos.  (1)  Ares'in  oğlu.  İtalya'da  an­
Efes'li  Artemis'in  Phrygia'lı  tanrıça  Kybele  latıldığına göre,  Aktor'un kızı Astyokhe  savaş 
kadar etkisi olduğu ve  adı ortadan silindikten  tanrıyla gizlice sevişir ve Askalaphos'la İalme-
sonra  da  başka  tanrısal  varlıkların  arkasında  nos'u doğurur.  Boiotia'da Orkhomenos şeh­
gizli bir yaşam sürdürdüğü bir gerçektir.  Arte- rinde hüküm süren bu iki kardeş Troya sava­
mis'i  sürdüren  en belirli tanrı kişiliği hiç şüp­ şına  otuz  gemiyle  katılırlar  (İl.  11,  512-516). 
hesiz ki  Meryem  Ana'dır.  Aziz  Paulus'u Efes  Savaş  bitince  İalmenos  Yunanistan'a  dön-

(.1 
rnez,  Karadeniz  kıyılarında  bir  şehir  kurup  lır.  Destanlar  boyunca  adı  geçen  hekimlerin 
oraya  yerleşir.  Askalaphos'la  lalmenos  Argo- hepsi  (İlyada'da  Makhaon  ve  Podaleiros)  bu 
naut'lar  seferine de  katılırlar.  lalmenos  Hele- Paian  tanrının  oğulları  ve  öğrencileri  sayıldı­
ne'nin talipleri arasında yer alır.  ğına  göre,  Asklepios'un  da  karışık  bir  serü­
ven  sonucunda Apollon  tanrıdan doğmuş ol­
(2)  Yeraltı  ırmaklarından  Akheron'un  oğlu. 
ması bir rastlantı değildir. 
Persephone ölüler ülkesine indiği zaman Ha-
des  tanrıçaya  oruç  tutup  hiçbir  şey  yemezse 
gene  yeryüzüne  dönebileceğini  söylemişti.  (1)  DOĞUŞU.  Thessalia  kralı  Phlegyas'm 
Koronis adlı  bir  kızı  vardır.  Apollon'la  sevişir 
Ama  Persephone  dayanamayıp  bir  nar  ısır­
ve  ondan  gebe kalır,  ne var  ki tanrının  dölü­
mış,  Askalaphos  da  bunu  görmüş,  gitmiş, 
nü  karnında  taşırken  Arkadya'dan  gelme  bir 
Hades'e haber vermiş,  Persephone'nin anası 
yabancıyı  da  yatağına  alır  Koronis.  Bu  olayı 
Demeter de  öfkesinden  onu gece  kuşuna  çe­
tanrıya  kutsal kuşu  kuzgun  haber verir,  tanrı 
virmiş. Başka bir anlatıma göre,  Demeter As-
da öfkesinden  bembeyaz olan  bu kuşun tüyle­
kalaphos'u  kocaman  bir  kaya  ile  ezmiş  de, 
rini  karaya  boyar.  Şair  Pindaros  bu  masalı 
Herakles  Hades'e  indiği  zaman  bu  kayayı 
benimsemez,  ışık  tanrı  Phoibos  Apollon'un 
kaldırmış.  Askalaphos o zaman bir gece kuşu  olayı  kendi  gözüyle  gördüğünü  ile  süreri  Ko­
oluvermiş.  ronis  korkunç bir  cezaya  çarptırılır:  Bir odun 
Askanios.  Aineias'la  Kreusa'nın  oğlu  (Tab.  yığınının  üstünde  diri  diri  yanacaktır.  Alevler 
17).  Başka  bir  kaynağa  göre,  Askanios  Tro- Koronis'i yalamaya başlar,  kadın can vermek 
ya'da  doğmamış,  babası  İtalya'ya  göçtükten  üzeredir  ki,  Apollon  kanından  olan  çocuğun 
sonra  Lavinia'dan  olmuştu.  Oysa  efsanelerin  yok olmasına  katlanamaz,  ölünün  karnından 
çoğu  Aineias'ın  Troya  yangını  sırasında  ba­ dölünü çıkarır ve büyümesi için at adam Khe-
bası  Ankhises'i  omuzlarına  alarak  ve  Askani- iron'a  teslim  eder.  Bu  olay  hekim  tanrının 
os'u elinden tutarak kaçtığını anlatırlar.  son anda  kurtarıcı  olarak yetişmesinin  simge­
sidir.  Asklepios'a  hekimlik  sanatını  öğreten 
Vergilius'un  "Aeneis"  destanında  Askanios  Kheiron doğanın içinde yaşayan, doğanın sır­
(Lat.  Ascanius)'tan  uzun  boylu  söz  edilir.  As- larına  ermiş  bir  varlıktır.  Sağlığın  kaynağı  da 
canius babasının  biricik  umudu,  büyükannesi  doğada olduğuna  göre  Kheiron'un  açık hava­
tanrıça  Aphrodite'nin  gözbebeği,  sevimli  bir  da,  güneşin  altında,  şifalı  sulardan  ve  otlar­
delikanlıdır.  Aeneas  öldükten  sonra  Ascanius  dan  faydalanma yollarını  bilmesi  şaşılacak  bir 
Latin'lere  kral  olur,  Etrüsk'lere  karşı  savaşa  şey  değildir. 
girişir  ve  babası  Lavinium  şehrini  kurduktan 
otuz  yıl  sonra  kendisi  Alba  Longa'yı  kurar. 
Lavinia'nın kurduğu bir düzen  sonucunda As­ (2) EFSANESİ VE SANATI. Asklepios böyle­
canius Latin'lerin hışmına uğrar ve Alba kral­ ce usta bir hekim olarak yetişir,  hekimliğin ve 
lığı  Lavinia'nin  oğlu  Silvius'a  kalır.  cerrahlığın  bütün  bilgilerin  edinir,  ama  bu­
Aeneis'te  Ascanius'un  başka  bir  adı  lu- nunla  da  kalmaz  ölüleri  diriltmek  yoluna  bile 
lus'tur.  Roma'ya  imparatorlar  veren  İulii  so­ sapar.  Bunun  sırrını  efsane  şöyle  açıklar: 
Tanrıça  Athena  Gorgo  canavarı  öldüğü  za­
yu (İulius  Caesar  da  bu  soydandır) Aeneas'ın 
man  bedeninden akan  kanı toplamış ve Ask­
oğlundan  ve  dolayısıyla  tanrıça  Venus'tan 
lepios'a  vermiş.  Gorgo'nun  sağ  tarafındaki 
gelmekle  övünürdü. 
damarlarda dolaşan kan zehirli, sol tarafında­
Asklepios.  Yunan  dünyasında  hekim  tanrı  ki  damarlardaki ise  faydalıymış.  Bu  şifalı kanı 
olarak büyük bir  ünü olan  ve  Roma'lıların  da  Asklepios  ölüleri  diriltmek  için  kullanırmış. 
Aesculapius  adıyla  benimseyip  tapındıkları  Epey  adam  da  diriltmiş,  bunların  arasında 
Asklepios, Apollon'un  oğludur (Tab.  5).  Ho- Kapaneus,  Lykurgos,  Minos'un oğlu Glaukos 
meros  destanlarında  Apollon  ordulara  veba,  ve  Theseus'un  oğlu  Hippolytos  da  varmış 
kıran  salan  olumsuz,  korkunç  bir  güç  diye  (Phaidra).  Zeus  doğal  düzeni  bozan  hekim 
canlandırıldığı gibi,  iyileştirici,  derde deva bu­ tanrının  bu  aşırı  gücünden  kuşku  duymaya 
lan tanrı anlamındaki Paian ek adıyla da anı­ başlamış,  bu  haddini  bilmezliği  cezasız  bırak-

d'A 
mamış,  Asklepios'un  üstüne  bir  yıldırım  sal­ vermiş,  yağmur  yağmış,  yazının  özü  böylece 
mış, yakmış, yok etmiş onu. Ama Apollon da  ota  karışmış  ve  her  derde  deva  sarmısak 
oğlunun  öcünü  almış,  Zeus'a  yıldırımı  bağış­ meydana gelmiş. 
layan  Kyklop'ları  öldürmüş,  sonra  da  oğlu 
Asopos.  Korinthos  körfezine  dökülen  Pelo^ 
Asklepios'u  gökte  burçlar  arasına  yerleştir­
ponez  ırmağı;  bütün  ırmaklar  gibi  Okea-
miş.  Bir  süre  de  ayrılmış  Olympos'tan  (Ad-
nos'la Tethys'in  oğlu  sayılır.  Metope  adlı  bir 
metos). 
ırmak  kızıyla  evlenip  iki  oğluyla  yirmi  kızı 
Asklepios  sanatını  kızı  Hygieia  (Yun.  sağlık  olur.  Bunlardan  Aiginia'yı  (Tab.  21)  Zeus 
anlamına  gelir)  ve  Asklepiades  (yani  Asklepi­ kartal biçimine girerek kaçırır. Korinthos kra­
os  oğulları)  diye  sıkı  bir  lonca  düzeni  içinde  lı  Sisyphos  olayı  Asopos'a  haber  verir,  o  da 
birleşen  hekimlerin  aracıyla  ilkçağ  sonuna  öfkesinden taşıp bölgeyi altüst eder.  Zeus ce­
dek sürdürmüş bir tanrıdır. Öyle ki, hepsi ha­ za  olarak  Sisyphos'u  Hades'e  atar,  ırmak 
lefleri,  rahipleri,  oğulları  sayılan  yaşamış  he­ tanrının  üstüne  de yıldırım  salıp  sularını  geri 
kimler  bile  onun  efsanelik  kişiliğinden  fayda­ çekmeye zorlar (Sisyphos). 
lanmışlardır.  Örneğin  Kos  (Istanköy)  adasın­
da hekimlik yapan  Hippokrates'in bile  haya­ Asterie.  Titan  çifti  Koios'Ia  Phoibe'nin  kızı, 
tının ne kadarı  gerçek,  ne kadarı masal bilin­ Perses'in  eşi  ve  Hekate'nin  anası  (Tab.  4). 
mez bugün.  Zeus  Asterie'ye  âşık  olup  onu  kovalamaya 
başlar.  Kız  da  bıldırcın  biçimine  girip  habire 
(3) TAPINAKLARI. Asklepios tanrının tapı­ kaçar,  sonunda kendini denize atıp kayalı bir 
naklarına " Asklepieion" denir. Bunlardan en  ada haline gelir.  Bıldırcın anlamına gelen Yu­
ünlü birinin  eski  Pergamon,  bugünkü  Berga­ nanca  ortyks  kelimesinden  bu  adaya Ortygl.ı 
ma'da  bulunuşu  hekim  tanrıya  adanmış  bu  denmiş.  Sonraları Asterie'nin kız kardeşi  Le 
tapınak  hastanelerin  ne  biçim yerler  olduğu­ to  Apollon'la  Artemis'i  bu  adada  doğurmuş 
nu bize açık açık göstermektedir.  Ortygia adasının Delos'un eski adı olduğu ile­
Yunanistan'da  en  ünlü  Asklepios  tapınağı  ri sürülür (Artemis). 
Epidauros'tadır.  Bugün  bile  kullanılmakta 
olan  tiyatrosu  büyük  heykeltıraş  Polyklei- Astraia.  Bazı  mythos  yazarlarına  göre  Ze-
tos'un planlarına göre yapılmış.  Hiçbir Askle­ us'la  Themis'in  kızı.  Namuslu ve  erdemli  bir 
pieion  Bergama'nınki  kadar  yaygın  ve  çok  bakire  olan  Astraia  dünyanın  altın  çağlar  ya­
yönlü  değildir.  Hellenistik  çağda  kurulmuş  şadığı  dönemde  insanlar  arasında  kalırmış. 
olan bu kutsal alan Asklepios'tan başka tanrı­ Ama  ahlaksızlık  yeryüzünde  artınca,  Astraia 
ça  Hygieia'yı  ve  herhalde  Asklepios  kültün­ kız kardeşi Pudicitia (Utanç) ile birlikte gökyü­
den önce Anadolu'da bulunan Telesphoros'u  züne  çıkmış  ve  Bakire  burcu  olmuş.  Daha 
bir araya getirmekte, ilkçağda şifalı su,  iyi ha­ çok Latin yazarlarında adı geçer. 
va,  kaplıca  gibi  fizik  tedavilerin  yanıbaşında  Astyanaks.  Hektor'la  Andromakhe'nin  oğ­
telkin,  eğlence  ve  kültür  yoluyla  hekimliğin  lu.  Adını Homeros, ünlü çiftin batı kapıların­
ne  kadar  ileri  gittiğini  göz  önüne  sermekte­ da  buluştukları  sırada  şöyle  açıklar  (İl.  VI, 
dir.  Anadolu'ya  özgü  bir  nitelik  taşıyan  bu  399 vd.): 
Asklepieion'un başka hiçbir yerde benzeri ol­
Andromakhe karşıladı Hektor'u 
madığı  gibi,  ne  hazineler  sakladığı  da  büsbü­ dadı da arkasından geliyordu, 
tün  ortaya  çıkmış  değildir.  Simgelediği  tüm  memedeki yavrucağızı taşıyordu kucağında, 
tedavi  anlayışının ve yönteminin izlerine  olsa  Hektor'un gözbebeğiydi o, 
olsa  Selçuk  ve  Osmanlı  çaglarındaki  benzeri  ışıldayan yıldıza benziyordu, 
yapıtlarda rastlanır.  Hektor Skamandros'lu derdi ona, 
Anadolu  Asklepios  efsanesine  de  bir  katkı­ başkaları Astyanaks, şehrin kralı, derdi, 
îlyon'u tek başına koruyan Hektor'du da 
da  bulunmuştur:  İnsanları  iyi  ede  de  ölüme 
ondan 
meydan  okuyan  Asklepios'u Zeus yıldırımıyla 
yere serince, ünlü hekimin son deminde yaz­ Bebek babasının sorguçlu tunç tolgasnıdan 
dığı  bir  reçete  oradaki bir otun  üstüne  ditft)  ürküp  ağlamaya  başlayınca,  Hektor  onu  kol 
kollarına aılır ve bir gün babası kadar ünlü olması  kavram  Türkçemizde  en  iyi  "gaflet"  sözcü­
İçin yakarır.  ğüyle karşılanabilir,  ne var ki derin dinsel an­
Hektor'un ölümünden sonra, Andromakhe  lamı ve insanlık dramında bu kavramın oyna­
sevgili  kocasına  yaktığı  ağıtta  Astyanaks'm  dığı büyük rol gene  de yansıtılmış  olmaz.  En 
yetim  olarak  çekeceği  çileyi  tasarlayıp  dile  iyisi  Yunan  kaynaklarının  kavramı  nasıl  ta­
getirir.  Oysa  onunla  bile  kalmaz,  Akha'lar  nımladıklarına  bakmaktır.  İlkin  Homeros'u 
Troya'yı  yangına  verdikleri  gece  yiğitlerden  alalım.  İlyada  destanının  asıl konusu Akhille-
biri (Odysseus ya da Akhilleus) Hektor'un ço­ us'la  Agamemnon  arasındaki  kavga  sona 
cuğunu  surlardan  aşağı  atıp  öldürür  (Andro­ erince, krallar kralı hata ettiğini kabul eder ve 
makhe).  şöyle der (İl. XIX, 85): 

At-Adam. Bkz. Kentauros.  Akhalar sık sık söylediler bana bunu, 
bana çıkıştılar, ama suçlu değilim ben, 
Atalante.  Arkadya  (ya  da  Boiotia)  bölgele­ Zeus, Kader, karanlıkta yürüyen Erinys 
rinde  Artemis'i  simgeleyen  bir  avcı  kız.  Ar- o toplantıda çeldiler aklımı, 
düşürdüler kötü bir çılgınlığa (Ate) 
kas'm  torunu,  Lykurgos'un  oğlu  olan  babası 
aldığım gün Akhilleus'un onur payını, 
lasos  erkek  çocuğu  olsun  istermiş,  Atalante  benim elimden ne gelirdi ki? 
kız olarak doğunca,  onu bir dag başına bırak­ Tanrı getirir her şeyin sonunu. 
mış.  Bebeği  bir  dişi  ayı  emzirmiş,  sonra  da  İnsanları şaşırtan çılgınlık büyük kızıdır 
avcılar alıp  büyütmüşler,  yaman  bir  avcı  ola­ Zeus'un, 
rak  yetişmiş  Atalante,  koşuda  kimse  geçe- uğursuzun inceciktir ayakları, basmaz yere, 
mezmiş onu.  Ama kız oğlan  kız  kalmak iste­ konar insanların kafalarına, bela olur, 
diği  içindir ki,  ırzına geçmeye yeltenen  iki at  onu bunu alır ağının içine. 
adamı öldürdükten sonra, taliplerini kendisiy­ Bir gün Zeus'u bile şaşırttı o, 
insanlardan, tanrılardan üstün Zeus'u 
le  koşuda yarışmaya zorlar,  hepsini  geçer ve 
sonra  da  kargısıyla  vurur  öldürürmüş.  Kaly- Ate  Zeus'u  bile  aldatmıştır:  Tanrı  Mykene 
don  avına  da  katılıp  orada  büyük  bir  başarı  krallığını Perseus'un ilk doğacak olan torunu­
kazanmış  olan  Atalante'yi  Melanion  (ya  da  na vereceğini  söyledi ve  bunun  Herakles ola­
Hippomenes)  yenmiş,  koşuya  başlamadan  cağını sandı, oysa Hera'nın bir oyunuyla He-
önce yanına üç altın elma almış (bunlar Aph- rakles'ten  önce  Eurystheus  doğdu  ve  yiğit 
rodite'nin Kıbrıs'taki tapınağından, ya da Ba­ böylece bu akrabasına kul, köle olmak zorun­
tı Kızlarının bahçesinden gelmeymiş), Atalan- da  kaldı.  Zeus  Ate'nin  bu  düzenine  kızarak 
te'nin  yaklaştığını  görünce  elmalardan  birini  onu  saçlarından  tutup  tiksintiyle  atar  Olym-
yere  düşürür,  kız  da  dayanamaz,  eğilip  top­ pos'tan  aşağı,  Ate  de  gelir yerleşir insanların 
lar, böylece geri kalırmış.  Melanion yarışı ka­ arasına. 
zandıktan  sonra,  Atalante'yle  evlenmiş,  ama  Ate  Kader'in  elinde  bir  oyuncaktır ve  insa­
bir  gün  av  dönüşü  karı-koca  Zeus'un  (ya  da  na kendi eliyle  bilmeden,  istemeden  nice ni­
Kybele'nin) tapınağına girmişler,  orada seviş­ ce  suçlar  işletir.  Yunan  tragedyasının  başlıca 
mişler.  Bu  saygısızlığa içerleyen  tanrılar  ikisi­ yürütücüsü  bu  amansız  tanrıçadır.  Oidipus 
ni de aslana çevirmişler (Meleagros).  babası  Laios'u  öldürüp  anasıyla  evlendiğini 
bilmez,  Kaderce  bile  bile  aldatılmış,  şaşırtıl-
Ate.  Eski  Yunan  düşününe  özgü  soyut  bir  mıştır.  Aiskhylos'un  "Persler"  tragedyasında 
kavram  ve  onu simgeleyen  dişi  cinsten tanrı­ Kserkses  de  Ate'nin  kurbanı  olur.  Ate  kralı 
sal  bir  varlık.  Hesiodos'a  göre  Ate,  kavga  bütün  ordusuyla  Boğazları  geçmeye  kandırır, 
tanrıça Eris'ten doğmuştur. Akıl, insanın ger­ Salamis'te  ordu kırılınca imparatorluk çöker, 
çeği  olduğu  gibi  görmesini,  iyiyi  kötüden  suç işlenmiştir,  geri dönüş yoktur.  Ate böyle­
ayırt  etmesini  sağlayan  yetidir.  Aklı başından  ce  gözü kararıp  suç ve  günah  işlemiş  bahtsız 
alınır,  gözü  karartılırsa,  aldanır,  basireti  bağ­ - çoğu kez tanrıların lanetine uğramış - kişiyi 
lanır ve  gaflete  düşüp hata işler,  suç işler,  gü­ öç  tanrıçaları  Erinys'Ierin  eline  bırakır.  Kişi 
nah işler. Bunun sonucunda da cezaya çarpı­ kurtulacağına,  daha  beter  batar.  Çıldırır  ya 
lır.  Çağdaş  dillerde  karşılığı  zor  bulunan  bu  da canına kıyar. Bir tanrı onu suçundan arın-

<r l 
dırmak yolunu  bulamazsa,  yeraltında  da  kur­ lamamakta,  ürünleri  de  ancak  onun  kafalın 
tuluş yoktur onun için.  İşle böyle zalim olarak  dan çıkabilmektedir.  Bu  kavram ve düşünceyi 
canlandırılmıştır  Kader  ve  onun  yardımcısı  şöyle dile getirir Hesiodos (Theog.  886 vd.): 
Ate  Yunan  efsanesinde  (Erinys'ler). 
Tanrı/arın kralı Zeus ilk eş olarak 
Bir  efsaneye  göre,  tanrı  Zeus'un  öfkelene­
Metis'i, bilge tanrıçayı seçti kendine. 
rek  yeryüzüne  attığı  belalı  tanrıça  Anado­
Metis en çok şey bilendir 
lu'nun  Phrygia  bölgesindeki  bir  tepeye  düş­
bütün tanrılar ve ölümlüler arasında. 
müştür. Ate tepesi (Gaflettepe) adı verilen bu 
Ama bu tanrıça tam doğuracağı sırada 
tepenin üstüne sonraları İlos İlion kentini kur­
çakır gözlü Athena'yt. 
muştur.  İlion  (Troya)'un  başına  gelen  bütün 
Zeus Toprağın ve Göğün öğütlerine uyarak 
belalar bundandır (îlos, Palladion). 
sevdalı sözlerle aldatıp eşini 
Athamas.  Yeller tanrısı Aiolos'un  oğlu  Boi- yuttu, gövdesinin içine aldı onu. 
otia  kralı  Athamas  bulut tanrıça  Nephele  ile  İkinci  süreç  olarak Athena'nın Zeus'un  ka­
evlenir,  Phriksos'la Helle  adlı biri oğlan,  öbü­ fasından  çıkması  şöyle  anlatılır  (Theog.  924 
rü  kız  iki  çocuğu  olur.  Athamas  Nephele'yi  vd.): 
boşar,  Kadmos'un  kızı  İno  Nephele'nin  ço­ Ve Zeus çıkardı bir gün kendi kafasından 
cuklarını  kıskanır,  ülkede  meydana  gelen  bir  çakır gözlü yaman Athena'yi 
kıtlığa  son  vermek  için  kocasını  Phriksos'u  o dünyayı birbirine katan tanrıçayı, 
kurban  etmeye  zorlar.  Nephele  bunu  önler  o hiç yorulmadan orduları yöneten, 
ve  çocuklarını  altın  postlu  bir  koç  üstünde  o cenk ve savaş bağrışmalarından hoşlanan 
Karadeniz'in  Kolkhis  ülkesine  kaçırır.  Ama  yüceler yücesi sayılan tanrıçayı. 
yolda  Helle  denize  düştüğünden  Boğazlara 
(2) ADİ VE EK ADLARI. Zeus'un kızı ve ı »n 
Hellespontos (Helle denizi) denmiştir (Phrik-
iki,  Olympos  tanrısının  biri  olan  Athena 
sos, Helle). 
(Tab.  5)  çoğu  zaman  ik  adla,  yani  Pallas  A 
Bir  anlatıma  göre,  Athamas'a  karşı  büyük 
thena diye anılır. Athena adinin kökeni bilin 
bir  hınç besleyen tanrıça  Hera  onu delirtmiş. 
medigi gibi,  Pallas'm kaynağı da tartışma ko­
Deliren Athamas kendi oğullarından birini öl­
nusudur.  Pallas  adlı  bir  Titan  vardır,  adının 
dürmüş ve karısı tno'yu da  öldürmek için  ko­
Yunanca;  "pallo",  kargı  sallamak,  atmak an­
valamaya  başlamış.  İno  kaçarak  deniz  kıyısı­ lamına  gelen  bir  kökenden  türemiş  olduğu 
na  varmış  ve  öbür  çocuğuyla  birlikte  denize  sanılır;  ayrıca  bir  efsanede  tanrıça  Athe­
atlamış.  Sulara  karışan  İno  sonradan  bütün  na'nın  Pallas  adında  Attika'lı  bir  devi  öldür­
gemicilerin  fırtınaya  tutulunca  imdadına  ko­ düğü  de  anlatılır  (Pallas);  Athena'nın  ek  adı 
şan  bir  deniz  tanrıçası  olmuş.  Odysseus'u  bu devlerle ve kargı sallamakla ilgili midir?  Bi­
kurtarmakta  da  büyük  bir  rol  oynayan  (Od.  lindiği gibi,  bir efsaneye göre,  tanrıça Athena 
V,  333 vd.) İno'ya Leukothea (Ak tanrıça) da  babası  Zeus'un  kafasından  silahlı  ve  elinde 
denir (İno). Athamas, İno, Phriksos tragedya­ kargısı  olarak  çıkmıştır.  Yoksa  Pallas  ek  adı, 
lara  konu  olmuşlar  ne  var  ki  bu  tragedyalar  kız  oğlan  kız  anlamına  gelen  bir  sıfattan  mı 
yitik  olduğundan,  hangi  efsaneleri  nasıl  işle­ türemedir ve  Pallas  Athena  mı  anlaşılmakta­
dikleri  belli  değildir  (Argonaut'lar).  dır?  Bunu bugün  kesinlikle  saptamak güçtür. 
Athena.  (1) DOĞUŞU.  Zeus  Olympos tanrı­ İlyada'da  Zeus  sevgili kızına  "Tritogeneia"  di­
larının  egemenliğini  kurduktan  sonra  ilkin  ye seslenir, Triton'dan dogma anlamına gele­
Okeanos  kızı  Metis  tanrıçayla  birleşir  (Tab.  bilen  bu ad da açık değildir,  deniz tanrısı Tri­
9).  Metis  Yunanca  akıl,  us,  düşünme  gücü  ton'la  Athena'nın  bir  ilişkisi  yoktur  görünür­
demektir.  Tanrılar  tanrısının  kendine  ilk  eş  de,  Amphitrite ve Triton adlarında  geçen  bu 
olarak  Metis'i  seçmesi  anlamlıdır,  ama  onu  "trit"  kökeni  denizin uğultusunu  yansıtan  bir 
gebe  bıraktıktan  sonra  dölüyle  birlikte  kendi  ses  benzetmesi  olabilir,  ama  Athena'nın  de 
gövdesine alması  daha da derin bir anlam ta­ nizle  tek  ilişkisi,  anası  Metis'in  bir  Okeanos 
şır:  Akıl  gücü  ve  ancak  onun  aracıyla  elde  kızı  oluşundandır.  Acaba  Tritogeneia  adı  bu 
edilebilen  dünya  egemenliği baştanrıdan  ayrı­ na mı çağrışımdır? 
 Sıfatları  daha  belirgin  anlamlıdır:  Aigis  kal­ nelope'ye,  Nausikaa'ya  yapacağı  işi,  benim­
kanını  taşıyan  "aigiokhos"  (Aigis),  gök gözlü,  seyeceği  davranışı  esinlemek  için  bin  bir kılı­
çakır  gözlü  "glaukopis"  sıfatı  tanrıçanın  en  ğa girer,  Mentes  olur,  Mentor  olur,  bir  genç 
sevdiği  kuş  olan  "glauks",  baykuşla  ilgili  gö­ kız,  bir  küçük  çocuk  olur,  ama  her  an  varlı­
rülmüştür,  olabilir;  son olarak "obrimopatre"  ğıyla  oluşu  etkiler  yönetir.  Odysseus'a  karşı 
babası  güçlü  olan  sıfatı  doğrudan  doğruya  davranışında da tutarlı bir duygusu belirir tan­
baştanrı Zeus'un kızı oluşundandır.  rıçanın:  Çok  çile  çekmiş  yiğide  acır,  bunca 
akıl ve  dirayetin  boşa  gitmesini  istemez,  İlya-
(3) NİTELİĞİ VE EFSANELERİ. îlyada'da A- da'daki tutumunun tam tersine  hakkın  üstün 
thena bir savaş tanrıçası  olarak çıkar karşımı­ gelmesini ister. Onun içindir ki destan boyun­
za,  ama taraf tutar,  Akha'lardan  yanadır,  A- ca  Athena'nın  kılavuz  rolündeki  eylem  ve 
khilleus,  Diomedes,  Odysseus ve Menelaos'u  davranışlarının,  konuşmalarının  anlatımına 
her  fırsatta  korur,  Troya'lı  yiğitlere  karşı  pis  doyum olmaz,  tanrıça bu  sevimli rolüyle  baş­
pis  düzenler kurmaktan  hiç çekinmez.  Aslın­ ka destanlara,  şiirlere girmiş, denebilir ki Ho-
da  çirkin  bir  rol  oynar  îlyada'da,  bu  erdem  meros  Odysseia'da  Odysseus  tipini  yarattığı 
tanrıçası  hiç  haktan  yana  görünmez,  davra­ gibi Athena tipini de yaratmış ve  ölümsüzleş-
nışları hep hırs ve tutkuların etkisiyle olur: At- tirmiştir. 
hena'nın  Hera  ve  Poseidon'la  birlikte  babası 
Zeus'u nasıl zincire vurmak istediği anlatılır (I,  Pallas  Athena'nın  efsaneleri  o  kadar  çok 
400),  sevmediği,  kendisine  rakip  gördüğü  değildir,  kız oğlan kız oluşu ve  bu niteliğini yi­
Aphrodite  ve  Ares'e  karşı  turumu  insafsızdır,  tirmekten  çekinmesi,  huylanması  tuhaf  bazı 
yenilip  yaralanmalarına  yardım  eder,  sonra  masalların  dogmasına  yol  açmıştır  (Erikhto-
da yüksekten bakar onlara, babası Zeus karşı­ nios,  Aglauros).  Odysseus'u  tuttuğu  gibi  Ar-
sında  da atıp tutar,  onu eleştirmekten çekin­ gonaut'ları  da  tutar ve  Argo  gemisinin  yapıl­
mez:  Akhilleus'Ia  Hektor  arasındaki  savaşta  masına  yardım  eder  (Argonaut'lar).  El  işçili­
ölüm  kur'asını  çekecek  olan  Zeus'u şöyle  et­ ğini  ve  el  sanatlarını  koruyan  tanrıça  olarak 
kiler (İl. XXII, 127 vd.):  Arakhne  efsanesinde  rol  oynar  (Arakhne). 
Atina'nın kurucusu ve koruyucusu olarak tan­
Ne diyorsun kara bulutlu babam, ak  rıçanın  oynadığı  rol  de  ilginçtir;  Attika  ilinin 
yıldınmlı!  ve Atina  şehrinin tanrıçası olma  hakkını  şöy­
Kaderi çoktan belli, ölümlü bir adamdır bu,  le  kazanmış  diye  anlatılır:  Poseidon  tanrıyla 
kaçırmak mı istersin onu canlara kıyan  Pallas Athena  bu yetkiyi kazanmak için  yarış­
ölümden?  maya girmişler,  Olympos tanrılarını da yargıç 
Yap yapacağını ama, biz tanrılar  olarak almışlar:  Poseidon Atina  akropolünün 
onaylamayız yaptığını. 
üstünde  tuzlu  bir  göl  meydana  getirmiş,  A-
Kızının  bu  sert  çıkışlarına  yumuşakça karşı­
thena  ise  bir  zeytin  ağacı.  Tanrılar,  zeytin 
lık verir tanrıların babası, uyar isteklerine,  gü­
ağacını tuz gölünden daha yararlı bularak yet­
ler,  okşar onu. Ve burada Athena Deiphobos 
kiyi  Athena'ya  bağışlamışlar,  böylece  Athena 
kılığına  girerek aldatır Hektor'u ölüme  sürük­
bölge ve kentin yönetimini elde etmiş. 
ler(Hektor,  Deiphobos). 
Odysseia'da  Athena'nın  rolü  bir  başkadır  Başka şehirler de Athena'yı koruyucu tanrı­
ve  anlamlıdır:  Zeus'un  kendi  ağzından  duyu­ ça olarak  benimsemişlerdir,  bunların  başında 
yoruz ki  Odysseus  "ölümlülerin  en  üstünüdür  Troya  gelir.  Troya'nın  en  büyük,  en  eski  ve 
akıldan  yana",  bu  akıllı  adamı  akıl  ve  erdem  kutsal  tapmağı  bugün  de  kalıntıları  görülen 
tanrıçası  Athena  tutar,  tutması  da  doğal  gö­ Athena  tapınağı  olduğu  gibi,  tanrıçanın  tah­
rünür,  îlyada'da  Zeus'un  oynadığı  yönetici  tadan  yapılmış  ve  Pallaidon  diye  anılan  hey­
rolü,  Odysseia'da  Athena  oynar:  Odysse­ keli  şehir  varlığının  simgesi  sayılırdı.  Bundan 
us'un da, bütün ailesinin de kaderi onun elin­ ötürüdür  ki  Palladion'un  kaçırılmasıyla  ilgili 
dedir,  ne  kadar olay,  eylem ve  konuşma var­ birçok efsaneler doğmuştur (Palladion). 
sa,  hepsi  Athena'nın  buyruğu,  kılavuzluguyla  Pallas  Athena'nın  kültü  en  ilginç  biçimiyle 
olur,  tanrıça  Odysseus'a  Telemakhos'a,  Pe- Atina'nın klasik çağında kendini göstermiştir. 
Tanrıçanın  onuruna  düzenlenen  Panathenai  miş,  onu  merkez  adaya  bir  kaleye  yerleştir 
bayramı Hellen dünyasında hem din, hem de  miş  ve  beş  kuşak  erkek  çocuk  yetiştirimiş 
kültür ve sanat bakımından büyük bir yer tut­ onunla birlikte. Tanrı sonra adayı on bölgeye 
muş,  Parthenon  ve  onun  kabartmaları  gibi  bölmüş,  en  büyük  oğlu  Atlas'ı  hepsinin  kralı 
ilkçağın en  değerli yapıtlarının bazılarını  esin­ olarak  öbür  oğulları  arasında  dağıttığı  bölge­
lenmiştir.  lerin  başına  getirmiş.  Atlantis  bitkileri,  hay­
vanları  ve  özellikle  madenleriyle  çok  zengin 
Atlantis.  Yunan  ilkçağında mythos yaratma  bir ülkeymiş:  altın, bakır,  demir ve "oreikhal-
işine koyulmamış hiçbir yazar yoktur.  Filozof­ kos"  (yani dag bakırı) diye ateş gibi parlak bir 
lar bile  bu  çabaya  katılırlar,  en  başta  da  Pla­ madeni  varmış;  yöneticiler  surlar,  köprüler, 
ton.  Bazı  diyologlarınm  sonunda,  gerçekdışı  kanallar  ve  tünellerle  bezenmiş  kentler,  li­
ve gerçeküstü bir düzeni örnek olarak göster­ manlar kurarak ülkeyi son derecede uygar bir 
mek  için  canlandırdığı  öbür  dünya  efsaneleri  hale  sokmuşlar.  Ülkenin  sosyal yapısı,  asker­
bir  yana,  Timaios  ve  Kritias  diyaloglarında,  lik durumu üstünde durup, başkentte yılda bir 
başka hiçbir kaynakta  izine  rastlanmayan  bir  yapılan  bir törene ve bu tören sırasında kesi­
yitik ülke  masalı uydurur.  Bunu  niçin yapar?  len  boğa  kurbanlarına  değindikten  sonra, 
Timaios'ta  Atina'lı  devlet  adamı  ve  şair  So- Kritias  diyalogu  birdenbire  kesilir.  Ancak Ti­
lon'un  Mısır'a  gidişi  anlatılır,  Nil  deltasında  maios  diyalogunda  Mısırlı  rahibin  ağzından 
bulunan  Sais  kentinin  rahipleriyle  konuşur  öğrenilen  Atina'nın  dokuz,  on  bin  yıl  önce 
Solon, biri ona şöyle der (Tim. 22 b):  bu  ülkeyle  savaşa  giriştiğidir.  Atlantis  fazla 
güç  kazanmış  ve  Akdeniz'in  büyük  uluslarını 
—  Ey Solon,  Solon,  siz  Hellen'ler  hep  ço­
cuk kalırsınız, yaslanmış bir tek Hellen yok­ köle  durumuna  sokacak  bir  saldırıya  geçmiş 
tur.  de,  Atina  hem  kenefini,  hem  de  bütün  kom­
T- Ne demek istiyorsun?  şularını  tek  başına  kurtarmış  bu  afetten.  Ne 
—  Ruhunuz genç  hepinizin,  çünkü  eski bir  var  ki,  bir  gece  deprem  Atlantis'i  haritadan 
geleneğe dayanan ne bir görüsünüz var, ne de  şilince,  Atina'nın  oraya  gönderdiği  ordu  At-
zamanla kocalmış bir bilginiz.  lant'larla  birlikte  yok  olur.  Atina'nın  bu  eski 
tarihi  üstünde  hiçbir bilgisi  olmayışı,  bu ünlü 
Bu  sözün  doğruluğu en  iyi mythos'ta  görü­
olayı  bir  Mısır'lı  rahibin  ağzından  öğrenmesi 
lür,  zaman kavramı bilmez mythos, tarih dışı 
bütün  öyküyü  Platon'un  uydurduğu  kanısını 
insan  gerçeklerini  yansıtmak,  canlandırmak 
uyandırmakla beraber,  insanda tuhaf bir izle­
ve Atina devletine  dokuz  bin yıl öncesine  ka­
nim bırakmaktadır.  Hiçbir zaman çözüleme­
dar uzanan bir tarih yaratmak hevesine kapıl­
miş bu gizdir ki, Timaios ile Kritias diyalogla­
mış olsa gerek. Her neyse, günümüze dek ro­
rının ütopya, yani hayal beldeleri anlatan öy­
manlara,  filmlere  konu  olan  ve  tarihçilerle 
küler  arasında  özlü  bir  yer  tutmasına  yol 
coğrafyacıların  üstünde  kafa  patlattıkları  At­
açar. 
lantis  efsanesi,  Timaios  diyalogunda  başla­
yıp, bitmemiş Kritias diyalogunda yanda kalı­
yorsa da, şöyle özetlenebilir:  Atlas. (1) Titan lapetos Okeanos kızı Klyme-
Atlantis,  Batıda  Herakles sütunları (Cebeli­ ne  (başka  bir  kaynağa  göre  Asia)  ile  evlenir 
tarık)  yoluyla  Akdeniz'den  Okeanos'a  çıkıldı­ ve  Atlas,  Menoitios,  Prometheus,  Epimen-
ğı  yerde  karşılaşılan  büyük bir  ada ve  çevre­ theus diye dört oğlu olur (Tab.3). İki tanrı ku­
sindeki  takımadalara  verilen  admış.  Korkunç  şağı  arasında  bulunup  Olympos'lulara  baş 
depremler  sonucunda suların altına gömülen  kaldıran  bu  dev  yapılı yaratıklara  eserlerinde 
bu  ada  bir  zamanlar  Libya  ile  Asya'nın  bir  özel  bir  yer  ayıran  Hesiodos  Theogonia'da 
arada  kapladıkları  alandan  daha  yaygınmış.  (Theog. 507 vd.) onları şöyle tanımlar-. 
Dünyanın  kuruluşunda  tanrılar  yeryüzünü 
lapetos aldı Klymene 'yi, 
aralarında paylaşırken,  Atina,  tanrılardan A-
güzel topuklu Okeanos kızını, 
thena  ve  Hephaistos'a,  Atlantis  de  Posei- girdi onunla gerdeğe ve bir oğlu oldu: 
don'a  düşmüş.  Atlantis  yerlilerinden  Eue- Azgın yürekli Atlas tanrı. 
nor'un bir kızı varmış.  Poseidon,  bu kızı sev­ Çılgınlığı ve aşırı gücü yüzünden 
 Atlas zorlu bir baskı altında kaldı:  Belli  ki  Homeros  Atreusogullarının  başına 
Dünyanın bittiği bir yerlerde,  kuşaktan  kuşağa  süregelen  laneti  bilmiyor, 
güzel sesli akşam perilerinin karşısında  daha doğrusu tragedyanın vazgeçilmez konu­
dimdik durup ayakta tutuyor göğü 
su  olan  suç  ve  lanet  zincirlemesi  destandan 
başı ve yorulmaz kolları üstünde. 
Akıllı Zeus'un ona ayırdığı kader bu.  sonra  efsaneye  katılmış bir  motiftir.  Atreuso­
gulları efsanesi bu ilenme sürecinin  en parlak 
Homeros'a  göre,  Atlas göğü  değil de,  "ye­ örneklerinden biridir. İlk lanetleme  Pelops'la 
ri,  göğü  birbirinden  ayıran  direkleri"  taşır  başlar: Atreus'la Thyestes babaları  Pelops'un 
omuzlarında  (Od.  1,54).  Herodotos  Atlas'ın  bir nympha'dan olan oğlu Khrysippos'u ana­
Kuzey Afrika'da  bir  dag  olduğunu  söyler  (IV,  ları  Hippodameia'nın  yardımıyla  öldürürler. 
184).  Bu dag şöyle meydana gelmiş: Perseus  Pelops iki oğluna lanet okur, onları sürer. At-
Gorgo'yu öldürdükten sonra,  Atlas'a canava­ reus'la  Thyestes  Mykene'de  kral  Sthene-
rın  kafasını  göstererek  onu  bir  kayaya  çevir­ los'un  yanına  sığınırlar.  Sthenelos'un  oğlu 
miş.  Eurystheus döl  bırakmadan  ölünce,  bir  tanrı 
Atlas'ın  çok  çocuğu  olmuş:  Pleione'den  sözü  Mykene'lilere  Pelopsogullarından  birini 
Pleiade's ve Hyades kızları, Hesperis'ten Hes- kral  olarak  seçmeyi  buyurur.  İşte  o  andadır 
perid'ler, yani akşam perileri. Dione ve Kaly- ki,  iki kardeş arasında rekabetten doğan kor­
pso da onun kızları olarak gösterilir.  kunç bir kin ve nefret başlar.  Her biri ötekini 
Atlas  Herakles  efsanesinde  de  rol  oynar  ortadan  kaldırıp  yerine  geçebilmek  için  iğ­
(Herakles).  renç  düzenler  kurar.  Atreus'un  sürüsünde 
(2) Atlantis'in  yöneticisi.  İapetos oğlu Atlas  egemenlik simgesi  altın postlu bir  koyun  var­
ile hiçbir ilişkisi olmasa  gerek (Atlantis).  dır,  bu hayvanı Artemis'e kurban etmeye  ant 
içtiği  halde,  sözünde  durmaz  ve  pöstekiyi 
Atreus.  Pelops'la  Hippodameia'nın  oğlu,  kendine saklar.  Ne var ki Thyestes Atreus'un 
Thyestes'in  kardeşi,  Homeros  destanlarında  karısı Aerope'yi  ayartır,  kadın  da  altın  postu 
Atreusogulları  diye  anıları  Agamemnon'la  gizlice kocasından aşırıp âşığına verir.  Myke-
Menelaos'un  babası  (Tab.  14 ve  15).  Atreus  ne'liler kardeşlerden  hangisini  kral  seçecekle­
ve  Atreuso§ullarının  hayat  hikâyesi  destanla­ rini tartışınca, Thyestes hangisi altın postu çı­
ra  da,  tragedyalara  da  sonsuz  bir  konu  kay­ karabilirse  diye  öneride  bulunur.  Pöstekinin 
nağı  olmuştur.  İnsanlık  dışı  eylem  ve  tüyler  çalındığını  bilmeyen  Atreus  şartı  kabul  eder. 
ürpertici  faciaları  canlandıran  bu öyküler Yu­ Thyestes  altın  postu  ortaya  koyup  kral  seçi­
nan mythos'unun başlıca efsane çemberlerin­ lir.  Ama  Zeus  Atreus'a  düşünde  Hermes'i 
den biridir.  gönderir;  gerçek kralın  başka  bir  tanrı  işma-
Atreus'a  değgin  ilk  kaynağımız  Home- rıyla  seçilmesi  konusunda  Thyestes'le  anlaş­
ros'tur.  llyada'da  (İl.  II,  100  vd.)  Agamem- masını buyurur;  güneş yolunu değiştirirse At­
non'un kral değneği şöyle tanımlanır:  reus'un  kral  olacağını,  yoksa  Thyestes'in 
Güçlü Agamemnon, elinde değneği, kalktı.  tahtta  kalacağını  bildirir  Hermes.  Bu  kez  de 
Hephaistos yapmıştı didine didine o  Thyestes  şartı  kabul  eder,  ama  o  akşam  gü­
değneği,  neş doğuda batacak olur. Tanrıların Atreus'u 
vermişti onu Kronos oğlu kral Zeus'a,  tuttukları,  krallığı  ona  verdikleri  besbellidir. 
Zeus da Argos'u öldüren yol gösterici  Atreus  tahta  çıkar  çıkmaz,  Thyestes'i  kovar. 
Hermes'e vermişti,  Ama  daha  sonra  karısı  Aerope  ile  kardeşi 
atları kamçılayan kralPelops'a vermişti o  arasındaki  gönül  macerasını  öğrenince  büs­
da,  bütün  çileden  çıkar,  kardeşiyle  barışır  gibi 
Pelops da erlerin güdücüsü Atreus'a  olur,  onu  Mykene'ye  çağırır.  Tyestes'in  üç 
vermişti, 
Atreus da bol sürüsü olan Thyestes'e  çocuğunu doğrar,  pişirir ve babalarının  önü­
bırakmıştı ölürken,  ne  koyar.  Tyestes  farkına  varmadan  kendi" 
Thyestes de onu, taşısın diye,  çocuklarını yer. Derken Atreus çocukların ke­
Agamemnon 'a bırakmıştı,  sik  kafalarını  getirir,  gösterir  babalarına. 
Bunca adalarda, Argos'ta boydan boya  Thyestes  korkunç  lanetler  savurarak  masayı 
sözünü geçirsin diye. 

68 
 devirmiş,  söylentiye  göre  de  güneş  o güln öy  oynar.  Augias'ın  büyük,  zengin  sürüleri  var­
leşine  ürkmüş,  öylesine  tiksinmiş  ki  gökteki  mış,  ama  ağıllarını  temizlemeyi  ihmal  eltlği 
yolunu  tamamlamadan  geri  dönmüş.  Dipsiz  için,  davarları  barınamaz  olmuş.  Augias  yiğil 
bir  karanlığa  bozulmuş  ortalık.  Thyestes  bu  Herakles'i  çağırıp  ağıllarının  temizlenmesini 
kez  Sikyon'a  sığınır.  Suç  ve  günahların  iyice  istemiş,  Herakles  de bu işi bir  günde  yapaca­
izine dalar:  Kendi kızı Pelopeia ile kızın habe­ ğını,  ama  karşılığında  sürünün  onda  birini 
ri  olmadan  birleşir  ve  Aigisthos  adlı  oğlunu  alacağını bildirmiş.  Pazarlıkta uyuşmuşlar.  Yi­
üretir.  Sonra  Pelopeia'yı  oğluyla  birlikte  At- ğit de Alpheios'la Peneus ırmaklarını  yatakla­
reus'un  sarayına  yollar,  kral  kadının  kim  ol­ rını  değiştirerek  sularını  ağıllardan  geçirmiş 
duğunu  bilmeden  onunla  evlenir  ve  Aigis- ve  bir  günde  hepsini  temizlemiş.  Ne  var  ki 
thos'u  da benimser.  Ona  gidip Thyestes'i  öl­ Augias  verdiği  sözde  durmamış,  Herakles'e 
dürmek görevini verir,  ama Aigisthos son  da­ işin  karşılığını  ödemek  istememiş,  ayrıca  da 
kikada  bu  düzenin  farkına  varır  ve  kendi  ba­ onu  kendi  oğlu,  Herakles'in  arkadaşı  Phyle-
basını değil,  Atreus'u öldürür.  os'la  birlikte  mahkemeye  vermiş.  Yargıç  her 
Atreus'un  Aerope'den  iki  oğlu  olmuştu:  ikisini  de  suçlu  bularak  ülkeden  sürmüş.  Bir 
Agamemnon'la  Menelaos,  Atreusoğulları  di­ orduyla  geri  gelen  Herakles  Augias'ı  öldür­
ye  anılan  bu iki  kahraman  Homeros  destan- müş,  kentini  ele  geçirip  Phyleos'u  babasının 
rında  baş  rolü  oynarlar.  Atreusoğullarının  la­ tahtına oturtmuş (Herakles). 
neti  süregider.  Aigisthos,  amcası  Atreus'un 
Aurora.  Şafak  tanrıça  Eos'un  Latince  adı 
babasına  karşı işlediği  suçun  öcünü Agamem-
(Eos). 
non'dan  alır  (Agarnemnon,  Aigisthos). 
Autolykos.  Antikleia'nın  babası,  Odysse-
Atropos.  Kaderi  simgeleyen  tanrıçalar  üç­ us'un  dedesi.  Autolykos  Hermes'in  oğludur 
tür.  Üçüne  birden  verilen  ad.  Moira  ya  da  ve  yakalanmadan  hırsızlık  yapma  yeteneğini 
t  Ker'dir.  Hesiodos  Theogonia'nın  bir  yerinde  babasından  almıştır.  Odysseia'da  şöyle tanıtı­
bu tanrıçaların  Gece'den  (Theog.  218),  baş­ lır (Od. XIX, 395): 
ka bir yerinde de  Zeus'la Themis'ten doğmuş 
olduklarını söyler (Theog.  902 vd.). Adı  "geri  Anasının soylu babasıydı Autolykos, 
hırsızlıkta ve yalan yere yeminde üstüne 
dönülmez"  anlamına gelen Atropos ömür ip­ yoktu. 
liğini  büken  Moira'lar  arasında  eceli,  ölümü  Hermeias tanrının kendisi vermişti bu yetiyi 
simgeler (Moira).  ona, 
yaktığı kuzu ve oğlak butlarından 
Attis. Bkz. Agdistis ueKybele.  hoşlanmıştı çok, 
hep yoldaş olurdu ona, bu yüzden isterdi 
Auge.  Tegeia  kralı  Aleos'un  kızı.  Del- iyliğini. 
phoi'deki  tanrı  sözcüsü Aleos'a  kızının  doğu­
racağı  bir  çocuğun  amcalarını  öldüreceğini  Odyseus'un  sütninesi  Eurykleia'nın  anlattı­
bildirince,  Aleos  Auge'yi  tanrıça  Athena'nın  ğına  göre,  Odysseus'a  adını  koyan  dedesiy-
tapınağına  adamış.  Ama  yiğit  Herakles  kızı  miş.  Odysseus  büyüyüp  de  Autolykos'un  ko­
görüp  sevmiş.  Auge  bir  süre  sonra  Tele- nağına  misafir  gidince,  dedesi  ve  amcalarıyla 
birlikte  Parnesos  dağında  bir  yaban  domuzu 
phos'u  doğurmuş.  Babası  bunu  öğrenince 
avına katılmış,  canavarı vurmuş,  ama bir yara 
Auge'yle  Telephos'u  bir  sandığa  kapatıp  de­
almıştı.  Yarasını  iyileştiren  de  Autolykos  ol­
nize atmış,  ya da köle olarak satmış. Anado­
muş,  sonraları bu yara  izi  Odysseus'un  sütni­
lu'nun  Mysia  kıyılarına  çıkmışlar.  Auge  kral 
nesi  tarafından  tanınmasına  yol  açar  (Od. 
Teuthras'la evlenmiş.  Telephos gerçekten bir 
386-407). 
süre sonra amcalarını kaza ile  öldürmüş (Te­
lephos).  Başka  anlatımlara  göre,  Autolykos  Amyn-
tor'un öküz derisinden yapılmış sağlam tolga­
Augias.  Helios'un  oğlu,  Aktor'un  kardeşi,  sını  aşırmış  ve  Odysseus'a  vermişti.  (İl.  IX, 
Elis kralı (Tab.  8). Argonaut'lar seferine katıl­ 261  vd.),  Eurytos'un  sürülerini  çalmış,  Sisy 
mıştır.  Herakles  efsanesinde  önemli  bir  rol  phos'a  da  aynı  şeyi  yapmak istemiş,  ama  ba-
AUTOMEDON 

saramamış.  Sisyphos  davarlarını  geri  almak  yıp onları tanınmaz hale getirmesini başardı­

için  konağına  gelince,  Autolykos  Laertes'e  ğı anlatılır. 
nişanladığı  kızı  Antikleia'yı  önce  Sisyphos'la 
birleştirmiş,  bundan  da  amacı  doğacak toru­ Automedon.  İlyada'da  AkhiUeus'un  araba­
nunun  Sisyphos  gibi  kurnaz  olmasıymış.  Bu  sını  süren  yiğit.  Ege  denizindeki  adaların  bi­
anlatıma  göre,  Odysseus  Laertes'in  değil de,  rinden Troya savaşına katılmaya gelmiş, son­
Sisyphos'un  oğluymuş.  Homeros  bu  görüşe  radan  Akhilleus'ın  seyisi  olmuştur:  Ölümsüz 
katılmaz.  atları Ksanthos'la  Balios'a bakar. 
Başka  kaynaklarda  Autolykos'un  Herak- Patroklos'un  ölüsünü  elde  etmek için  yiğit­
les'e  güreş  öğrettiği,  Argonaut'lar  seferine  çe savaşan Automedon Akhilleus'un en vefalı 
katıldığı ve  çaldığı  hayvanların postunu boya­ arkadaşlarından sayılır (Balios). 
 raklarının  üstüne  koymuş;  uslu,  edepli  yat 

B  mışlardı-,  hiç de,  senin  dediğin  gibi,  şarapla  ve 

kaval  sesleriyle  sarhoş  olmuş,  ıssız  ormanlar 
da  Kypris'in  peşine  düşmüş  değillerdi.  Anan, 
boynuzlu  öküzlerin  böğürdüğünü  duyar  duy­
Babys.  Tann  Apollon'la  flüt  yarışmasına  gi­
maz  Bakkha'ların  ortasından  ayağa  kalktı;  vü­
rişen  satyr  Marsyas'ın  kardeşi.  Babys  de  ka­ cutlarını  saran  uykuyu  kovmak  için  keskin  bir 
val çalarmış,  ama onun kavalı tek borulu ilkel  çığlık  kopardı.  Bakkha'lar  derin  uykularını 
bir  kaval  olduğundan  Apollon  Babys'e  önem  gözlerinden  sildiler;  genç,  ihtiyar,  bakire,  hep­
vermemiş,  böylece  Babys  Marsyas'ın  uğradı­ si  birden,  görülmedik  bir  düzenle  fırlayıp 
ğı cezaya uğramamış  (Marsyas).  kalktılar.  Önce  saçlarını  omuzlarına  döktüler; 
çözülmüş  nebris'lerini  bağlayıp  sıkıştırdılar; 
Bacchus.  Dionysos'un Latince adı.  Bkz.  Di- sonra  yanaklarını  yalayan  yılanları  benekli 
onysos.  postlarına  kemer  gibi  sardılar.  Bazıları,  kolla­
rında  taşıdıkları  geyik,  kurt  yavrularına  bem­
Bakkha'lar.  Tanrı  Dionysos-Bakkhos'un  beyaz  bir  süt  veriyordu;  bunlar  çocuklarını  ye­
dinsel törenlerini kutlayan kadınlar alayı. Tıp­ ni  doğurup  bırakmış,  memeleri  süt  dolu  ka­
dınlardı.  Nihayet  hepsi  sarmaşık,  meşe  ve  çi­
kı tanrının kendisi gibi çıplak bedenlerini neb-
çekli  saparna  dallarından  çelenklerini  başları­
ris  denilen  benekli  ceylan  postlarıyla  örter,  na  geçirdiler,  içlerinden  biri  thyrsos'unu  ya­
başlarına  sarmaşık  çelenkleri  sarar ve  ellerin­ kalayıp bir kayaya  vurdu: Kayadan  sabahın  çi-
de thyrsos,  ucunda bir çam  kozalağı bulunan  yi  kadar  duru  bir  su  fışkırdı.  Başka  biri 
sarmaşık  ve  asma  yaprakları  sarılı  uzun  değ­ nartheks'ini  toprağa  dokundurdu:  Tanrı  top­
nekleri ve Prometheus'un insanlara ateşi taşı­ raktan  bir  şarap  gözesi  kaynattı.  Canı  isteyen 
dığı nartheks karnışıyla tanrının peşinden ko­ de  süt  içiyordu:  Parmaklarıyla  toprağı  kazın­
ca,  topraktan  oluk  oluk  süt  akıyordu.  Sarma­
şarlar,  geceleri  dağda,  bayırda,  ormanlarda 
şıktı  thyrsos'lardan  bal  damlıyordu.  Ah,  ora­
kendilerinden geçerek tanrıya karışırlar.  O sı­ da  olup  da  bu  mucizeleri  göreydin,  inanmadı­
rada  doğa  ile  birlik olan  Bakkha'lar üstün  bir  ğın  bu  tanrıya  şükürler  ederdin.  Biz,  öküz  ve 
güçle  önlerine  gelen  vahşi  hayvanları  parça­ koyun  çobanları,  hep  bir araya  gelip  gördüğü­
larlar.  Dionysos dinini  benimsemiş bu kadın­ müz  garip  şeyler  üzerinde  konuştuk.  İçimiz­
lara olgun ermişlik anlarında Thyas (thyo, ve­ den,  şehre  gidip  gelen  ve  konuşmasını  bilen 
cit  halinde  olmak),  çılgınca  kendilerinden  biri dedi  ki:  "Ey,  yüce dağ başlarında yaşayan­
lar,  gelin,  Pentheus'un  anası  Agaue'nin  ardı­
geçtikleri zaman da Mainas (mainomai, çıldır­
na  düşelim;  onu  Bakkha'lardan  ayırıp  kralı­
mak, taşkın bir coşkuya kapılmak) denir.  mızın  gönlünü  hoş  edelim".  Bu  düşünceyi 
Her iki  hallerini  ve  özlerindeki  niteliği  can­ doğru  bulduk;  çalılıkların  arasına  saklanıp 
landırmak için  Euripides'in  "Bakkha'lar" tra­ pusu  kurduk.  Bakkha'lar,  vakit  gelince, 
gedyasından bir parçayı buraya almayı en uy­ thyrsos'larını  sallayarak  ayinlerine  başladılar; 
gun bulduk. Euripides'in son eserlerinden biri  hep  bir  ağızdan  "lakkhos,  Zeus'un  oğlu  Bro-
mios"  diye  bağırdılar.  O  zaman  dağlar,  taşlar 
olan  bu  oyunda  koro  hem  Bakkha'lardan 
Bakkha'larla  bir  olup  coştu;  vahşi  hayvanlar 
meydana  gelmekte,  hem  de bir  Bakkha  olan  bile  cümbüşe  katıldı;  yer  yerinden  oynadı. 
Agaue'nin  korkunç  dramı  canlandırılmakta­ Ansızın  Agaue'nin  sıçrayarak  yanımdan  geçti­
dır.  Bakkha'ları  gören bir haberci onları,  Di­ ğini  gördüm;  saklandğım  çalılıktan  fırlayıp 
onysos  dinini  Thebai'den  sürmeye  kararlı  onu  yakalamak  istedim.  O  zaman  Agaue 
kral  Pentheus'a  şöyle  anlatır  (M.  Eg.  B.  Ya­ Bakkha'lara:  "Hey,  benim  rüzgâr  kanatlı  dişi 
yınları, S. Eyuboglu çevirisi,  s. 46):  tazılarım;  erkekler  bize  pusu  kurmuş.  Gelin, 
gelin  ardımdan,  thyrsos'larınızı  sallayıp  ko­
Güneş  ışıklarıyla  toprağı  ısıtmaya  başlar­ şun!"  diye  bağırdı.  Kendimizi  güç  kurtardık; 
ken,  otlattığım  öküz  sürüsüyle  yüksek  dağla­ kaçmasaydık  Bakkha'lar  bizi  parçalayacaklar­
rın  başında  düz  ve  kayalık  bir  yere  varmıştım.  dı.  Bizi  tutamaymca,  taze  çayırlarda  otlayan 
Üç alay  kadın,  üç  koro gördüm;  birinin  başın­ sürülere  saldırdılar;  ellerinde  bıçak  mıçak 
da  Autonoe,  birinin  başında  Agaue,  senin  yoktu.  Görmeliydin,  Bakkha'lardan  biri,  na­
anan,  birinin  başında  da  lno  vardı.  Hepsi  se­ zik  elleriyle,  memeleri  süt  dolu  bir  azgın  iniği 
rilmiş  uyuyordu.  Kimi  sırtını  bir  çam  kütüğü­ nasıl  zaptedtyordu.  Genç  danaları  parça  pal 
ne  dayamış,  kimi  başını  toprağa,  meşe  yap­

' 
BAKKHOS 

ça  ettiler.  Kaburga  kemikleri,  tırnaklı  ayaklar  Zeus  acır  onlara  ve  şöyle  seslenir  yüreğin­
havada  uçuşuyor;  bazen  çamlara  takılıp  kalı­ de: 
yor;  dallardan  kan  damlıyordu.  Bakkha'lara 
öfkeyle  saldıran  azgın  boğalar  bir  anda  yere  Zavallıcıklar,  ne diye  verdim  sizi  kral 
seriliyor;  binlerce genç  kadın  eli  boğaları  boy­ Peleus'a, 
nuzlarından  tutup  sürüklüyordu.  Kralımın  ne  diye  bir  ölümlü  insana  verdim  sizi. 
kirpikleri  şöyle  bir  defa  açılıp  kapanmadan  siz  ki  bilmezsiniz  ölüm  ne,  yas  ne, 
Bakkha'lar  hayvanların  derilerini  yüzüp  hep­ bahtı  kara  insanlarla  acı  çekmeniz  için  mi? 
sini  didik  didik  ettiler;  sonra,  havalanıp  giden  Şu  dünyada  soluk  alan,  yürüyen 
kuş  sürüleri  gibi  dalgalardan  sarmaş  dolaş  in­ yaratıklar  arasında 
diler;  Asopos  ırmağının  kıyılarına,  Theba- insandan  daha  acınacak  bir yaratık  yok. 
i'lilere  bereketli  başaklar  veren  ovalara  rüzgâr  Zeus  böylece  yüreklendirir  atları  ve  katılır­
gibi  atıldılar.  Kithairon  kayalıklarının  etekle­
lar  Akhilleus'un  Hektor'la  olan  savaşına 
rindeki  Hysia  ve  Erythra  şehirlerine  düşman 
orduları  gibi  girdiler;  her  şevin  a/tını  üstüne  (Ksanthos). 
getirdiler.  Evlerden  çocukları  alıp  kaçtılar.  (2) Akteon'un bir köpeğinin adı. 
Omuzlarına  attıkları  hiçbir  şey  artık  kara  top­
rağa  düşmüyor;  tunç  ve  demir  bile  bellerini  Batieia.  Bkz.  Myrina. 
bükmüyordu.  Alev  alev  yanan  saçları  vücutla­
Battos.  (1) Tanrı  Hermes Apollon'dan  aşır­
rını  yakmıyordu.  Nihayet  şehirlerin  erkekleri 
Bakkha'larm  her  şeyi  alıp  götürdüklerini  gö­ dığı sığırları sürerken dağda  Battos  adlı bir ih­
rünce  öfkeyle  silahlarına  sarıldılar  ve  işte  o  tiyara  rastlamış,  kendisini  ele  verir  korkusuy­
zaman,  kralım,  hiç  görülmedik  bir  sahne  gör­ la ona demiş ki,  kimseye bir şey söylemezsen 
dük:  Demir  uçlu  oklar  Bakkha'lardan  bir  sana  bir  düve  armağan  edeceğim.  Sonra  da 
damla  kan  akıtmadı;  mutlak  bir  tanrıdan  yar­ hayvanları  saklamış  ve  kılık  değiştirerek  ihti­
dım  gören  bu  kadınlar  thyros'larıyla  erkekleri  yarın  karşısına  çıkmış,  yitirdiği  sürüleri  arar 
yaraladılar  ve  önlerine  katıp  kovaladılar.  Son­
gibi  olmuş.  Battos  da  sözünü  tutmayıp  hay­
ra  geldikleri  yere  döndüler;  tanrının  onlar 
için  yerden  kaynattığı  sulara  koştular;  orada  vanların  saklandığı  yeri  göstermiş.  Tanrı  öf­
kana  bulanmış  vücutlarını  yıkadılar.  Yılanlar,  kesinden  kayaya  çevirmiş  onu  (Hermes). 
yanaklarından  damlayan  kanları  yaladı;  gü­ (2)  Battos  Libya'nın  Kyrene  kentinin  kuru­
neş  de  vücutlarını  kurutup  parlattı.  Kralım,  cusu sayılır. Asıl  adı,  Aristoteles ya da Aristai-
bu  tanrı  kim  olursa olsun,  bırak bu  şehre gir­
os imiş de kekeme olduğu için Battos denmiş 
sin;  büyük  bir  tanrı  bu.  Dediklerine  göre, 
ölümlülere  keder  dağıtan  şarabı  veren  oymuş.  ona.  Ama  tarihçi  Herodotos'a  göre  Battos 
Şarap  olmazsa  insanlar  için  ne  aşk  kalır,  ne  Libya  dilinde  "kral"  demekmiş.  Pausanias 
de  başka  bir şey.  Battos'un  Kyrene'yi  kurduktan  sonra,  düz­
gün konuşmaya başladığını anlatır. 
Bakkhos.  Bkz.  Dionysos. 
Baukis.  Bkz.  Philemon. 
Balios.  (1) Yel tanrı Zephyros'la Harpya Po-
darge'den  dogma  iki  attan  biri.  Ksanthos'la  Bebryk'ler.  Anadolu'nun  Bithynia  bölge­
Balios'u  Poseidon  Peleus'a Thetis'le  evlendi­ sinde  yaşayan  bir  boy  (Amykos). 
ği gün  düğün  hediyesi olarak vermiş.  Akhille-
Bellerophontes.  Bellerophontes  efsanesi 
us  da  bu  ölümsüz  atları Troya  savaşına  getir­
bugün  de  yaşar  bizim  için.  Ateş  nasıl  yanar, 
mişti.  Homeros İlyada'da onları şöyle  anlatır 
alev nasıl kızıllık  saçarsa öyle  yaşar.  Mavi yol­
(İl. XVI,  148 vd.): 
culukta  geceyi  korsanlar  yatağı  Ceneviz  kör­
Automedon  koştu  tez  giden  atları  fezinde  geçirdikten  sonra,  gemimiz masmavi 
boyunduruğa, 
bir  denizin  yarlarla  kesilmiş  koyu  yeşil  kıyıları 
Yel  gibi  uçan  atları,  Ksanthos'la  Balios'u, 
onları  Zephyros  yeline  kasırga  Podarge  boyunca  gide  gide  Olympos  kentine  varır. 
doğurmuştu,  Çıralı  derler  bugün  oraya.  Alacalı  taşlar  üs­
otlarken  bir  çayırda,  Okeanos  ırmağı  tünde  gümbürdeyen  bir  çayın  denize  dökül­
kıyısında.  düğü  bu  lahitler  kentinin  önü  ak  bir  kumsal­
Patroklos  ölünce,  Akhilleus'un  atları  ağlar  dır,  ardı  da  girift  çalılıklarla  yükselen  koca  bir 
(İl. XVII,  426 vd.):  dağ.  İşte bu dağda  ateş yanar,  toprak yer yer 
 BtLLtKumurN ı to 
gazlar saçıp kendiliğinden tutuşur. Yanar Taş  tanrı soyundandı o,  insan değildi. 
dedikleri  bu  yer  Lykia'nın  en  eski,  en  güzel  Önü aslan,  arkası yılan,  ortası  keçiydi, 
efsanesini  bugün  de  canlandırır.  Bu efsaneyi  yalımlı  nefesiyle  kötü  soluyordu. 
Bellerophontes  uydu  tanrıların  isteğine, 
Homeros'un  ağzından  duyalım:  İlyada'nın 
onu  bir  anda  yere  serdi. 
VI.  bölümünde  Yunanistan'k  Diomedes'le  Çarpıştı  sonra  ünlü  Solymo'larla. 
Anadolu'lu  Glaukos  çarpışırken  savaşa  ara  Girdiği  savaşların  bu  en  çetiniydi. 
verip  soylarını  soracak  olurlar  birbirlerine,  Erkek  gibi  Amazon'ları  öldürdü  sonra.  , 
Glaukos'un anlattığı öykü Lykia'nın en önem­ Dönüşünde  kral  ona  zorlu  bir  tuzak  kurdu: 
li  efsanesini  dile  getirmekle  kalmaz,  iki  düş­ Yaygın  Lykia'dan  en  iyi  yiğitleri 
man  savaşçıyı konuk ve  dost olarak da birleş­ seçti  gönderdi  pusuya, 
ama  onlar  bir  daha  dönmediler  evlerine, 
tirir (İl. VI.  152-211): 
kusursuz  Bellerophontes  öldürmüştü 
At  besleyen  Argos'un  bir  bucağında  Ephyre  hepsini. 
İli  uardır,  Kral  da  anladı  onun  tanrı  soyundan 
Aiolos  oğlu  Sisyphos  yaşardı  orada,  olduğunu, 
insanların  en  kurnazıydı  o,  alıkoydu  orada,  verdi  kızını, 
bir  oğlu  oldu,  Glaukos'tu  adi;  bütün  krallık  onurlarını  bölüştü 
Bellerophontes  doğdu  ondan  sonra,  Lykia'lılar  da  ayırdılar  bahçelik,  buğdaylık 
Glaukos'un  kusursuz  oğlu.  bir  tarla, 
Erkeklik,  güzellik  bağışladı  tanrılar  ona.  ayırdılar  en  büyük,  en  güzel  bir  toprağı. 
Ama  Proitos  geçirdi  gönlünden  kötü  şeyler,  Karısı  üç  çocuk doğurdu  bilgili 
kendisi  ondan  çok  daha  güçlüydü,  Bellerophontes'e: 
sürdü  onu  Argos'lular  arasından;  Isandros,  Hippolokhos,  Laodamela. 
Zeus  almıştı  Bellerophontes'I  Akıllı  Zeus,  koynuna  girdi  Laodameia'nın. 
Proitos'un  eli  altına.  Laodamela,  doğurdu  tanrıya  denk  tunç 
Tanrısal  Anteia,  Proitos'un  karısı,  yanıp  silahlı  Sarpedon'u. 
tutuşuyordu,  Ama  bir gün  tanrılar  tiksindi 
Belterophontes'le,  diyordu,  gizlice  bir  Bellerophontes'ten, 
sarmaş  dolaş  olsam,  Aleion  ovasında  kaldı  o  tek  başına, 
ama  birazcık  olsun  kandıramadı  onu,  insan  uğrağından  uzakta  yedi  kendi 
o  sıra  aklı  başındaydı  Bellerophontes'in.  kendini. 
Kadın  bir yalan  attı  kral Proitos'a,  dedi  ki:  Savaşa  doymayan  Ares  öldürdü  oğlu 
"Bellerophontes'i  öldürmezsen  lanet  sana,  îsandros'u, 
o  benim  zorla  koynuma  girmek  istedi".  çarpışırken  ünlü  Solymo'larla. 
Böyle dedi  o,  kralı  birden  öfke  kapladı.  Kızdı  dizginleri  altın  kakmalı  Artemis, 
Ama  saygı  besliyordu  yüreğinde,  aldı  Laodameia'nın  canını. 
Bellerophontes'e  kıyamadı.  Hippolokhos  da  baba  oldu  bana, 
Gönderdi  onu  Lykia'ya,  ben  övünürüm  onun  oğlu  olduğum  için. 
Eline  uğursuz  işaretler  verdi,  Troya'ya  gönderdi  beni  o, 
üst  üste  katlanan  bir  levhaya  sıkı sıkı salık verdi  bana: 
yazdı  bir sürü  ölüm  yazıları.  Hep  yiğitçe  dövüşeyim, 
Kaynatasına  göstermesini  buyurdu,  üstün olayım  başkalarından, 
böylece  yok  olacaktı  o.  utandırmayayım  atalarımın  soyunu, 
Bellerophontes  tanrıların  eliyle  vardı  oraya.  onlar  ki Ephyra'da,  yaygın  Lykia'da 
Gelince  Lykia'ya,  Ksanthos  nehrine,  en  iyi,  en  ünlü  kişilerdi. 
yaygın  Lykia'nın  kralı  onu  saydı.  Övünürüm  işte,  bu  soydan,  bu  kandan 
Ağırladı  onu  tam  dokuz  gün,  olmakla. 
dokuz tane öküz kurban etti. 
Bu parçadan  öğrendiğimize  göre,  Bellero­
Gül  parmaklı  şafak  görününce  onuncu 
phontes  Korinthos  (Ephyra  Korinthos'un  es­
günü. 
ki adıdır) kral ailesinden ve ünlü Sisyphos'un 
Bellerophontes'e  sordu, 
damadımdan  getirdiğin  işaret  hani? dedi.  torunudur (Tab. 25). Ne var ki Glaukos Belle-
Alır  almaz  damadının  işaretini,  rophontes'in "ölümlü" babasıdır, yiğit aslında 
buyurdu  önce  azgın  Khimaira'yı  Poseidon'un  dölündendir.  Tanrısal  nitelikleri 
öldürmesini;  de  oradan  gelme.  Homeros'un  bize  açıkla-
madıgı  Bellerophontes'in  adı  ve  niçin  Tiryns  Bendis.  Trakya'lıların  ay  tanrıçası.  Kültü, 
kralı  Proitos'un  yanına  sığındığıdır.  Bellero- Perikles  zamanında  Atina'ya yayılmıştı. 
phontes Belleros'u öldüren demek. Birçok yi­
ğitler  gibi  Bellerophontes  de  kaza  ile  adam  Berckynthia.  Ana  tanrıça  Kybele'nin  ek 
öldürmüş, öldürdüğü bu Belleros'un kim oldu­ adlarından  biri.  Berekynthes  Phrygia'da  otu­
ğu da pek bilinmiyor, ne var ki bu yüzden yur­ ran bir boya verilen isimdir (Kybele). 
dundan  ayrılıp  kendisini  suçundan  arındıra­ Bia.  Güç,  kuvvet  anlamına  gelen  Kratos'la 
cak  birinin  yanına  gitmesi  gerekiyor.  Bu  zor,  zorbalık,  şiddet  anlamına  gelen  Bia  (ya 
adam  da  Proitos'tur.  Anteia  kocasına  Belle- da Bie) tanrı  ve kral yetkilerini simgeleyen  bi­
rophontes'i  suçlayınca,  Proitos  konuğunu  rer  kavramdır.  Hesiodos  bunların  doğuşunu 
kendi eliyle cezalandırmaktan çekinir ve onun  şöyle anlatır (Theog. 383 vd.): 
içindir  ki  eline  katlanmış  tabletler,  yani  bir 
mektup  verip  kaynatası  lobates'e  gönderir.  Okeanos kızı Styks Pallas'la sevişti, 
Lykia  kralı  da  konukluk  kurallarına  saygılıdır  Zetos'la Nike'yi doğurdu, güzel topuklu, 
ve ancak zorunlu kaldığı zaman ağır işlere ko­ Sonra Kratos'la Bie'yl, o yaman çocukları; 
Zeus nerede oturursa, onlar oradadır, 
şar  Bellerophontes'i.  Yiğidin  ağzı  ateş  saçan  Zeus nerede yürürse, ardındadır onlar, 
Khimaira'yı nasıl öldürdüğü Homeros'ta anla­ ayrılmazlar gümbürtülü Zeus'tan. 
tılmamıştır.  Hesiodos'a göre (Theog. 324): 
Kratos'la  Bie  Aiskhylos'un  "Zincire  Vurul­
Pegaros hakkından geldi bu Khimaira'nın  muş  Prometheus"  tragedyasında  önemli  bir 
koca yiğit Bellerophontes'le birlikte.  rol  oynarlar:  Oyunun  başında  Prometheus'u 
Bir  anlatıma  göre,  yiğit  kanatlı  atı  Korin- kollarından  tutarak  Kafkas  dağına  sürüklerler 
thos'ta  bir çeşmede su içerken bulmuş,  sağrı­ ve  arkalarından  gelen  Hephaistos  Zeus'a  baş 
sına  binip  doğru  Khimaira'yı  öldürmeye  git­ kaldıran  insansever tanrıyı  bir  kayaya  mıhlar. 
miş onunla (Pegasos).  Bellerophontes'in tan­ Bu sahnede Bie sessiz bir kişi olarak bulunur. 
rıların  öfkesine  uğramasının  nedeni  şöyle  Hephaistos'la konuşmayı  Kratos yapar (Kra-
açıklanır:  Gurura  kapılan  yiğit  kanatlı  atının  tos). 
sırtında  Olympos'a  kadar  yükselmek  istemiş,  Bias.  Kâhin  Melampus'un kardeşi,  onun  se­
Zeus  da  kızarak  atmış  onu  gökten  aşağı  yer­ rüvenlerine katılır (Melampus). 
yüzüne.  Düştüğü  Aleion  ovası  da  Kilikya'da 
bir bölgedir.  Bellerophontes'in kızı Laodame- Biton.  Kydippe'nin  oğlu,  Kleobis'in  kardeşi 
ia,  İlyada'da  Lykia'lıların  başında savaşan Ze­ (Kleobis). 
us  oğlu Sarpedon'un  anasıdır (Proitos,  Ante­
ia, Khimaira, Sarpedon).  Bona  Dea.  "İyi  tanrıça"  anlamına  gelen  es­
ki bir  Latium  tanrıçası.  Kültü  kır tanrısı  Fau-
Bellona.  Romalıların  savaş  tanrıçası  olarak  nus'Ia ilgilidir.  Bu tanrının kızı ya da karısı sa­
simgelendirdikleri  Bellona  (Lat.  Bellum  savaş  yılan  Bona  Dea'nın  Roma'da  Aventinus  te­
demek)  zamanla  Yunanlıların  Enyo  tanrıça- pesinde bir tapınağı vardı,  orada belli  günler­
sıyla  bir  tutulmuştur.  Mars'ın  eşi  olarak  da  de  gizli ayinler yapılır,  bunlara yalnız kadınlar 
gösterilir.  Bir  savaş  arabasında,  elinde  bir  kı­ katılırdı (Faunus). 
lıç,  bir kargı ya da yanan bir çırağı ile canlan­
dırılır,  korku  saçan  bakışlarıyla  Furia'ları  an­ Bona  Fides.  Verilen  sözü  ve  içilen  andı 
dırır (Furia).  simgeleyen  tanrıça,  Roma  tanrıları  arasında 
çok  eskiden  beri  yer  alan  bu  kavramsal yaşlı­
Bellos.  Libya  adlı  nympha'nın  tanrl  Pösei- lığın  Palatinus  tepesinde  bir  tapınağı  vardı. 
don'dan  doğurduğu  ikiz  kardeşlerden  biri  Orada  bulunan  resmi  dünya  kadar  yaşlı  bir 
(Tab.  10).  Öteki  Agenor'dur.  Agenor  Suri­ kocakarı  olarak  gösterilir  ve  rahipleri  de  içi­
ye'ye  yerleşiği  halde,  Belos  Mısır'da  kalmış  len  andı  simgelemek  üzere  ellerine  beyaz 
ve  Nil  ırmağının  kızı  Ankhihoe  ile  evlenmiş;  bezler  sararlardı.  Bona  Fides,  Roma'lıların, 
Aigyptos'Ia  Danaos  adlı  ikiz  çocukları  olmuş  adına yemin ettikleri Dius Fidius'un dişi karşı­
(Algyptos, Danaos).  lığıdır. 
Boreas.  Adı  Türkçeye  poyraz  diye  geçen  Didyma'ya  da  bağışladığını  söyler.  Tapınak o 
kuzey rüzgârı,  esiş yönüne  göre bugün bizim  kadar zenginmiş ki,  Milet Pers savaşlarına  gi­
yıldız  dediğimiz  yele  karşılıktır.  Hesiodos'a  rişecekken,  Didyma'nın  hazinesiyle  bir  do­
göre, şafak tanrıçanın oğlu olan Boreas,  No- nanma kurmayı düşünmüş. 
tos ve  Zephyros'un  kardeşidir.  Şairler  Bore- Karadeniz'den Mısır'a kadar doksana yakın 
as'ı  kara  bulutlarla  gökten  sağanak  sağanak  sömürge kuran Miletos işlek bir liman, bolluk 
kopan  ve  engin  dalgalarla  denizi  allak  bullak  içinde  yaşayan  bir  şehirdi.  Milet'ten  Didy­
eden  azgın  bir  yel,  buz  gibi  esen  bir  kasırga  ma'nın limanı Panormos'a gemiyle - karayo­
olarak  nitelerler.  Odysseia'da  önemli  bir  rol  lu  yokmuş  o  zaman  -  oradan  da  kutsal  yol 
oynayan  Boreas kimi  zaman  da arkadan pü­ boyunca  Didyma'ya  fal  baktırmaya  gelen 
für  püfür  esince,  gemicileri  dosdoğru  ereğe  devlet adamları,  işadamları bilicileri elbette ki 
ulaştıran güzelim bir yel sayılır (Rüzgârlar).  memnun  ediyorlardı,  ama  her  müşterinin 
Efsaneye  göre,  Boreas  Trakya'da  oturan  nabzına  göre  şerbet vermek,  yani falını arzu­
gür  sakallı,  engin  kanatlı,  güçlü  kuvvetli  bir  ladığı sonuca yöneltmek de biliciye düşen gö­
yaratıkmış.  Titanlar  soyundan  olduğu  için,  revdi. Kolay iş değildi bu. Nitekim Lade yenil­
onlar gibi sert,  dizginsiz ve azgınmış.  Bir gün  gisiyle  Milet,  Pers'lerin  eline  düşünce,  şehir­
Atina kralı Erekhtheus'un kızı Oreithya'yı ar­ de ne kadar erkek varsa hepsi öldürülüp,  ka­
kadaşlarıyla  ırmak  kıyısında  oynarken  gör­ dınlar  ve  çocuklar  köleliğe  sürüklenince,  Di­
müş,  ona vurulmuş ve tozu dumana katarak  dyma  tapınağı  da  yağmaya  uğramış.  Bran­
üstüne yürümüş,  onu kızıl kanatlarıyla  sardığı  khosogulları  bu  durumda  Pers  kralıyla anlaş­
gibi  doğru  soğuk Trakya'ya kaçırmış ve  Kala- mayı yeg  görmüş  olacaklar  ki,  tapınak  hazi­
is ile Zetes'e gebe bırakmış.  Boreas bir at kılı­ nesini ve daha önemlisi, Apollon'un dev hey­
ğına  girerek Erikhthonis'in  kısraklarına aşmış  kelini  Serhas'a  verip  onunla  birlikte  İran'ın 
ve on iki tay üretmiş, bu taylar öyle hafif,  öy­ Susa şehrine  göçmüşler.  Bir  gün  İskender'in 
le  çevikmiş  ki,  buğday tarlaları  üstünden  ge­ çıkagelecegini  bilememiş  Brankhosogulları. 
çerken  başaklar  eğilmez ve  denizin  üstünden  İssos  savaşından  sonra  Büyük  İskender'in  ilk 
en ufak bir kırışık yapmadan uçarmış.  işi  Miletos'a  gelmek  olmuş.  Emeli,  Anado­
lu'da  Yunan  uygarlığını  kalkındırmaktı.  İon 
Brankhos-Brankhosoğulları.  Brankhos'  şehirlerinin  öcünü  alacaktı.  Bu  amaçla  Mi-
un  kişiliği  ve  efsanesi,  Didyma'da  kurulmuş  let'te  kalmış  ne  kadar  Brankhosoglu  varsa 
Apollon  tapınağı ve  bilicilik merkezinin  ünü­ hepsini  kesmiş.  İşin  tuhafı,  Milet'in  başına 
nü  ve  yaygınlığını  sağlamak için  uydurulmuş­ gelecek  yıkımı  Delfi  bilicileri  önceden  haber 
tur.  vermişti,  hem  Milet'lilerin  kendilerine  değil 
de,  Argos  şehrinin  geleceğini öğrenmeye ge­
Brankhos Miletos'lu bir delikanlıymış.  Ana­
len  Argos'lulara.  Tarihçilerin  bize  sakladığı 
sı onu doğurmadan önce bir düş görmüş: Gü­
aşağıdaki  dizelerden  - kehanetler  her zaman 
neş ışınları ağzından,  boğazından girip karnı­
heksametron  dizeleriyle  dile  getirilirdi  - fışkı­
na  varıyor  ve  bedenini  dolaştıktan  sonra  gö­
ran  sevinç  Delfi'nin  Anadolu'daki  zengin  ra­
beğinden  çıkıyormuş.  Bu  düşü  hayra  yoran 
kibi  Didyma'yı  ne  kadar kıskandığını  belli et­
biliciler  doğan  çocuğa  "Brankhos"  yani  bo­
miyor mu? 
ğaz  adını  vermişler.  Brankhos  çok  güzel  bir 
delikanlı  olarak yetişmiş,  ovada sürülerini ot­
latırken bir gün tanrı Apollon onu görmüş ve  Ve o gün, Miletos, işte o gün, sen ey kötü 
düzenli kent, 
sevmiş,  bilicilik yetisini  bağışlamış  ona.  Mile­ bereketli bir av olacaksın düşmanlara, 
tos'un  güneyinde kurduğu tapınakta bu usta­ bir şölen sofrası sürü sürü insanlara! 
lığından  faydalandığı  gibi,  soyu  sopu  da  Saçlı, sakallı savaşçıların 
Brankhidai,  yani  Brankhosogulları  adıyla fal­ ayaklarım yıkayacak kadınların. 
cılığı  sürdürmüşler.  Didyma  Yunanistan'da  Ve senin de, ey Didyma, 
Delfi'ye rakip bir bilicilik merkezi olmuş.  Ta­ yabancılar el koyacak tapmağına. 
rihçi  Herodotos,  Lydia kralı  Kroisos'un  Del­ Pers  savaşlanndan  sonra yeni  baştan  kum 
fi'ye  verdiği  kadar bol ve  zengin  armağanları  lan Didyma tapınağı Roma imparatorluğu za-
manına  kadar  önemini  sürdürmüş  ve  orta­ madıkça Akha'lara  zaferi  vermesin  diye.  Ze-
çağda  bir  depremle yıkıldıktan  sonra  dev ka­ us  sözünü  tutar,  öyle  ki,  Agamemnon  bile 
lıntıları  bugüne  kadar  korunabilmiştir  (Didy- yaptığına  pişman  olur  ve  Akhilleus'la  barış­
ma,  Didymeion).  mak  için  elçiler  gönderir  ona.  Birçok  arma­
ğanlarla  birlikte  Briseis'i  geri  vereceğini,  za­
Briareus.  Uranos'la  Gaia'nın yüzer  kollu ve  ten o kadına hiç  dokunmadığını  söyletir.  Ak­
ellişer  başlı  dev  oğullarından  biri,  Kottos'la  hiUeus gene de yumuşamaz (İl. IX, 336 vd.). 
Gyes'in kardeşi (Tab. 2), (Yüz Kollular). 
Patroklos  öldüğü  gün  Briseis,  Akhilleus'un 
Briseis.  Akhilleus'un  Ege  bölgesine  yaptığı  yanına döner. İki sevgiliyi ölünün üstünde ağ­
çapulculuk  seferlerinden  getirdiği  en  değerli  lar  görürüz.  Sonra  İlyada'da  pek  sözü  geç­
tutsak  Briseis'tir.  Asıl adı  Hippodameia  olan  mez Briseis'in.  Yalnız son bölümde AkhiUeus 
Briseis  Lyrnessos'a  Apollon  rahibi  Brises'in  insanlık duygularına uyarak Hektor'un  ölüsü­
kızıdır.  Brises'le,  Khryse'nin  Apollon  rahibi  nü  babası  Priamos'a  verdikten  sonra,  gece 
Khryses kardeştirler.  Briseis  evli barklı bir ka­ döşeğine uzanınca, uğruna çok acı çektiği ka­
dındı,  AkhiUeus  kocasını  öldürdükten  sonra  rısı Briseis de gelir, yanına yatar. 
ele  geçirir  onu.  Briseis  de  acısına  katlanır,  Homeros'tan  sonraki  öykülerde  Briseis 
çünkü yıkılan  yuvasına,  yanan  şehrine  ağlar­ uzun  boylu,  esmer,  kalın  kaşlı,  parlak  bakışlı 
ken,  Akhilleus'un temiz yürekli  arkadaşı Pat- bir kadın  olarak  tanımlanır.  AkhiUeus  öldük­
roklos  onu tatlı  sözlerle  avutmuş,  Akhilleus'a  ten  sonra,  ona  son  görevleri  Briseis  yapmış 
karı  olacağına  söz  vermişti.  Akhilleus'un  ba­ (Khryseis, AkhiUeus). 
rakasında  sessiz,  sedasız yaşamaktadır ki,  gü­
Brises.  Lyrnessos'ta  Apollon  tanrının  rahi­
nün  birinde  Akhilleus'la Agamemnon  arasın­
bi,  Briseis'in  babası.  AkhiUeus kentini yağma 
da kopan  kavga altüst eder hayatını. Apollon 
edip  kızını  götürünce  Brises  canına  kıymış 
tanrının  öfkesini  ve  salgını  önlemek  için 
(Briseis). 
Khryseis'i  babasına  geri  vermeye  razı  olunca 
Agamemnon şöyle konuşur (İl. I,  183 vd.):  Britomartis.  Zeus'un  kızı  olduğu  söylenen 
Phoibos Apollon istiyorsa Khryseis'i ille de,  bir Girit tanrıçası. Adı  "atlı bakire"  anlamına 
şu gemimle, yoldaşlarımla göndereceğim  gelen  Britomartis  Girit'in  Gortyn  şehrinde 
onu.  Artemis  alayına  katılırmış.  Kral  Minos  ona 
Ama barakandan alacağım kendim gelip  vurulup peşine takılmış ve dokuz ay süresince 
senin onur payını, güzel yanaklı Briseis'i.  kovalamış kızı Girit'in dağlarında, ovalarında. 
Senden ne güçlü olduğumu o zaman anla,  Sonunda  yakalanacağını  gören  Britomartis 
gör.  kendini  denize  atmış,  ama  bir  balıkçı  ağına 
Korksun boy ölçüşmekten, ibret alsın 
takılıp kurtulmuş.  Bu yüzden de ona  Diktyn-
kim benimle eşit görmek isterse kendini. 
na, yani ağdan çıkma kız adı verilmiş. 
AkhiUeus  bu  sözlere  çok  öfkelenir,  kılıcını  Artemis  gibi  o  da  avcı kılığında,  köpeklerle 
kınından  çıkarmak,  Agamemnon'un  üstüne  dağda,  bayırda yalnız başına dolaşır ve erkek­
yürümek üzeredir ki, tanrıça Athena elini tu­ lerden kaçar bir kız tanrıça olarak canlandırı­
tar. AkhiUeus  da krallar kralına sövüp saydık­ lır (A rtemis)., 
tan  sonra,  bir  daha  ne  olursa  olsun  savaşa 
katılmamaya ant içip çadırına çekilir. Bu ara­ Bromios.  Tanrı  Dionysos'a  takılmış  bir  ad. 
da  Agamemnon,  Khryses'i bir  gemiye  bindi­ "Gümbürtülü" anlamına gelen bu ek ad tanrı­
rip,  babasına  gönderir,  tanrı  Apollon'un  öf­ ya  yıldırımlar  arasında  doğduğu  için  verilmiş 
kesini  yatıştırmak  için  yüz  sıgırlık  kurbanlar  olacak (Dionysos). 
kestirir. Ama bununla da kalmaz, iki haberci­ Brontes.  Uranos (gök) ile  Gaia'nın  (toprak) 
sini Akhilleus'un  çadınna yollar  ve  kadını  al­ birleşmesinden doğan tek gözlü devlerden bi­
dırır.  ri  (Tab.  2).  Adı  "gürleyen"  anlamına  gelen 
Akhilleus'un  dileği  üzerine  anası  Thetis  gi­ Brontes  Zeus'a  gök  gürültüsünü  armağan 
der,  Zeus'tan  yalvarır  Akhilleus  savaşa  katıl­ eden Kyklops olsa gerek (Kyklops). 
Busiris.  Yunan  efsanesine  göre,  Busiris  çok  Lykia  sınırında  Kaunos  kentini  kurar.  Byblis 
zalim bir Mısır kralıdır.  Öyle insafsız bir zorba  çıldırır,  o  da  düşer  yollara,  deli  gibi  dolaşır 
imiş  ki,  Nil  bölgesine  yerleşmiş  deniz  tanrı  Anadolu'yu boydan boya,  rahat bulamaz hiç­
Proteus  bile  ondan  kaçmak  zorunda  kalmış.  bir yerde.  Sonunda yüksek bir kayadan aşağı­
Busiris Batı kızlarını kaçırmak için bir haydut  ya atar kendini, ama nympha'lar acır ona, kı­
çetesi  kurmuş,  altın  elmaları  almaya  gittiği  zı  bir  pınara  çevirirler,  pınar  Byblis'in  çağla­
zaman  Herakles  bu çeteye  rastlamış  ve  hay­ yan gözyaşları gibi akar durur.  Bu Ovidius'un 
dutların hepsini öldürmüş. Günün birinde Mı­ anlatımı. 
sır'da  kıtlık  olmuş.  Busiris  Kıbrıs'tan  gelme  Başka bir  anlatım  işi tersine  çeviriyor:  Do­
Phrasios adlı bir biliciye ne yapmak gerektiği­ gadışı aşka kapılan Byblis değil,  Kaunos'muş. 
ni  sormuş,  bilici  de  demiş  ki,  yılda  bir  Ze- Kaunos  bu  yüzden  sürülmüş,  Byblis  de  bu 
us'un  öfkesini yatıştırmak için,  ona bir  insan  yüzden  çıldırmış  ve  asmış  kendini.  Adını  iki 
kurban kesmeli.  Busiris de işe hemen Phrasi- kente  vermişler:  Biri  Karia'da  Byblis,  öteki 
os'u kurban  etmekle  başlamış.  Herakles  Mı­ Fenike'de Byblos. 
sır'a uğrayınca,  Busiris onun başına çiçek çe­
Bu öyküleri  anlatanlar Kaunos şehrini gör­
lenkleri  koymuş,  kutsal  sargılarla  sarmış  kol­
memişlerdi herhalde, yoksa öykünün sonunu 
larını  ve  sunağa  götürüp  kurban  etmek  iste­
bambaşka  biçimde  getirirlerdi:  Eski  Kaunos 
miş.  Ama  yiğit  sargıları  çözerek,  Busiris'i  de, 
şehrinin  (bugünkü  Köyceğiz  Dalyanı'nın) 
oğlunu da, orada kim var, kim yok herkesi öl­
önünde  göz  alabildiğine  uzanan  ve  ancak 
dürmüş. 
oraları  iyi  bilen  gemicilerin  şaşırmadan  aşa 
Bir anlatıma göre,  Busiris Poseidon'un og-
bildikleri  bir  sazlık  vardır.  Bu  bataklık  nasıl 
luymuş  ve  onu  Mısır  tahtına  dünya  seferine 
meydana  geldi  belli,  Ege  kıyılarındaki  bütün 
çıkan  Osiris  oturtmuş.  Belki  Busiris  Osiris 
limanlar  gibi bir  ırmağın  taşıdığı  millerle  dol 
adının bozulmuş bir biçimidir. 
muştur,  ama  şair  görüşüyle  bu  yol yol bat<ı 
Byblis.  Miletos'un  kızıymış  Byblis,  Mile- gın  Byblis'in  tükenmez  gözyaşlarıyla  meyda­
tos'un  kızı  olmakla  da  Apollon'un  torunu.  na geldiği düşünülemez mi? (Kaunos). 
Anasının  kim  olduğu  konusunda  söylentiler 
çeşitli,  en  akla  yakını  şu:  Anası  Maiandros,  Byzas.  Bizans'ın  kurucusu  Byzas,  tanrı  Po-
yani  Büyükmenderes  ırmağının  kızı  Kya- seidon'la  Keroessa'nın  oğludur.  Keroessa  da 
ne'dir.  Masmavi,  koyu  mavi  anlamına  gelen  Zeus'un İo'dan olan bir kızı.  İo onu Bizans'a 
Kyane,  bir ırmak  kızı için  güzel bir ad.  Ama  yakın  bir  yerde  dünyaya  getirmişti.  Oğlu  da 
Byblis'in  serüveni  acı:  Bir  ikiz  kardeşi  var  şehri  orada  kurmuş  ve  Apollon  ve  Poseidon 
Kaunos adında.  Byblis ikizini öyle sever,  öyle  tanrılardan  yardım  görerek surlarla  çevirmiş­
beğenirmiş  ki,  doyamazmış  okşamaya,  öp­ ti.  Günün birinde Trakya kralı Haimos şehre 
meye.  Bu sevginin kardeş sevgisinden öte bir  saldırınca, Byzas onu teke tek savaşta yenmiş 
şey  olduğunun  nasıl  farkına  vardığını  uzun  ve  Trakya'nın  içine  kadar  kovalamış.  Kral 
uzadıya anlatıyor bize Ovidius (Met. 451 vd.).  yokken  de  Bizans  İskitlerin  saldırısına  uğra­
Byblis anlar  sevgisinin dogadışı olduğunu, ge­ mış,  kuşatılmış  boydan  boya.  Bu  kez  de 
ne de dayanamaz, bir mektupla bildirir aşkını  Byzas'm  karısı  Phidaleia  kurtarmış  şehri: 
Kaunos'a.  O  da  öfkeyle,  tiksintiyle  kınar  bu  Öbür  kadınlarla  birlik  olup  sürüyle  yılan  at­
aşkı,  ikizini  bir  daha  görmemek  için  kaçar  mışlar düşman karargâhına, böylece çekilme­
yurdu  Miletos'tan,  gider,  gider  de  Karia  ile  lerini  sağlamışlar. 
 Aeneas'a  karşı  kahramanca  savaştıktan  son­

c  ra öldürülmüş. 

Carna.  Roma'nın  kurulduğu  kırsal  bölgede 

Cacus.  Vulcanus'un oğlu,  ağzı ateş  saçan üç  yaşayan bir nympha.  Roma'lılar Augustus ça­
başlı  dev.  Aventinus tepesinin bir mağarasın­ ğına kadar Carna'ya kutsal bir ormanda tapı-
da oturup komşu bölgeleri yağma ediyormuş.  nırlardı.  Efsanesi  şöyledir:  Kız oğlan  kız  olan 
Herakles  Geyoneus'u  öldürüp  sığırlarına  el  Carna, gününü avlanmakla geçirir, yanma er­
koyduktan sonra İtalya'ya gelince, Tiber neh­ kek  yaklaştırmazmış.  Bir  gönüllü  çıktı  mı, 
rinin  kıyısında  uzanmış,  kestiriyormuş.  Yiğit  onu peşinden  ormana sürükler,  yolunu  şaşır-
uyurken, Cacus gelmiş, birkaç hayvanını aşır­ tırmış.  Bir  gün  iki  yüzlü  tanrı  İanus  takılmış 
mış,  iz bırakmamak için  de  sığırları kuyrukla­ peşine  ve  saklandığı  kayanın  arkasında  onu 
rından  çekerek  geri  geri  götürmüş.  Herakles  yakalayarak  bozmuş  kızlığını.  Karşılık  olarak 
uyanınca  işin  farkına  varmış.  Mağaradaki  da tanrısal  bir  güç vermiş  ona:  Evlerden  her 
hayvanların  böğürmesinden,  ya  da  başka  bir  türlü  uğursuzluğu  defeder,  özellikle  yeni  doğ­
anlatıma  göre,  kız  kardeşinin  Cacus'u  ele  muş  bebekleri  beşikte  kanlarını  emen  kuşlar­
vermesinden,  Herakles  mağaraya  girmiş  ve  dan korurmuş. 
ateş  alev saçan Cacus'u boğazlamış. 
Ccrcs.  Yunan  bereket  tanrıçası  Demeter'in 
CamUla.  Vergilius'un  Aeneis  destanında an­ Latince karşılığı. "Topraktan bitmek" anlamı­
latılan  Camilla  efsanesi  İtalya'nın  halk masal­ na  gelen  bir  kökten  türemiş  olan  Ceres  adı 
larından  esinlenmiş  olsa  gerek.  Camilla  Latin'lerin  de bu  çeşit bir tanrısal varlığa  çok 
Volsk'lar  kralı  Metabus'un kızıymış.  Düşman- eskiden  beri  tapındıklarını  gösteriyorsa  da, 
larınca  tahtından  kovulan  Metabus  bebek  Yunanistan'dan  gelme  tanrıça  onun  izlerini 
yaşta  olan  kızını  alarak  kaçıyormuş  ki,  Latij  silmiştir.  Efsaneye göre,  Etrüsk'ler yeni kurul­
um'da  küçük  bir  ırmağın  kenarına  gelmişler.  muş  olan  Roma  cumhuriyetine  saldırınca, 
Düşman  da  arkalarında  ha  yetişti  ha  yetişe­ şehirde  kıtlık  baş  göstermiş,  Roma'lılar  da 
cek.  Metabus  çocuğu  kalın  kargısının  ucuna  Sibylla kitaplarına danışınca, Demeter ve Dio-
bağlayıp  karşı  kıyıya  atmayı  düşündü,  ama  nysos  kültünün  Roma'ya  alınması  gerektiğini 
Diana'ya  yakararak,  bu  işi  başarırsa  kızını  öğrenmişler.  İ.Ö.  496  yılında  bu  iş olmuş ve 
ona  adamaya  söz  verdi.  Camilla'yı  attıktan  Ceres  tapınağı  Aventinus  tepesine  kurulmuş 
sonra  kendi  de  yüzerek  geçmiş  ırmağı.  İkisi  (Demeter). 
de  kurtulmuşlar.  Kırlarda  büyüyen  Camilla 
güçlü  kuvvetli  bir  genç  kız  olup  Yunan  Ama­ Cupido.  Yunan  aşk  tanrısı  Eros'un  Latince 
zon'ları gibi avcı ve  savaşçı  olarak yetişmiş ve  karşılığı. Adı, arzu anlamına gelir (Eros). 
 gösterilirler.  Efsaneye göre,  Daktyl'ler  beşltir 

D  ve  doğuşları  şöyle  olmuştur.-  Tanrıça  Rhea, 

Girit'in  Diktys  mağarasında  Zeus'u  doğur­
mak için  sancı  çekerken,  ellerini toprağa  da­
Daidalos.  Kekrops,  yani Attika'nın  kral so­ yayarak ıkınmış ve topraktan  doğum  sancıla­
yundan gelme olduğu söyleyen Atina'lı sanat­ rını  hafifletecek  güç  almış.  Sağ  elinin  toprak 
çı.  "Ustaca  işlenmiş ya da  işleyen"  anlamına  üstünde  bıraktığı  izden  beş  cin  doğuvermiş, 
gelen  adı,  eli  her  sanata  yatkın  olduğu  için  bunlar  tepeden  tırnağa  silahlı  olarak  çıkmış­
kendisine  verilmiş.  Gerçekten  de  Daidalos  lar  ortaya ve  çıkar çıkmaz  da yeni  doğan  Ze­
hem  mimar,  hem  heykeltıraş,  hem  de  her  us  tanrının  şerefine  hora  tepmeye  başlamış­
türlü  mekanik  araçlar  yapan  ve  Platon'un  lar. Daktyller sonraları tanrıça Kybele'nin hiz­
Menon  adlı  diyalogunda  sözü  geçen  canlı  metine  girerek,  onun  kültünde  rol  oynamış­
heykelleri  (Men.  97d)  bile  meydana  getiren  lar. Kaynaklarda bu cinler çeşitli alanlarda ya­
çok  yönlü  bir  yaratıcıdır.  Atina'daki  işliğinde  rarlı  olarak  gösterilirler:  Kureta'lar  ya  da 
yeğeni  Talos'la  birlikte  çalışırmış.  Ne  var  ki  Korybant'lar  gibi  baştanrı  ve  anasının  tapım 
günün  birinde  Talos  ölü  bir  yılanın  dişlerin­ ve  gizemlerinde  gürültülü  rakslarıyla  yer  alır­
den  esinlenerek testereyi icat etmiş,  bunu  fe­ lar,  ayrıca,  adlarından  da  belli  olduğu  gibi 
na  kıskanan  Daidalos  çırağını  Akropol'den  elişlerinde  yaratıcı olurlar;  Daktyl'ler  bir  efsa­
neye  göre  madenlerin  ve  maden  işlemeciliği­
aşağı  atarak  öldürmüş.  Davaya  bakan  Areo-
nin  bulucularıdır,  bunun  ötesinde  de,  çok 
pagos  mahkemesi  de  Daidalos'u  sürgüne 
önemli bir  çığır  açarak  "heksametron"  deni­
mahkûm  etmiş.  Usta  sanatçı  Girit'e  gidip 
len vezni kurmuş  olmakla ün salmışlardır.  Bi­
kral Minos'un emrine girmiş ve onun İçin tür­
lindiği  gibi,  altı  ölçülü  destan  vezni  Home-
lü  işler  görmüş:  Bir  boğaya  âşık  olan  Pasl-
ros'un  İlyada  ve  Odysseia'sında  kullanılmakla 
phae'ye  içine  girebileceği  tahtadan  bir  inek 
Yunan  şiirinin  doğuşuna  yol  açmıştır,  bu ve-
yapmış  (Pasiphae),  Minotauros'u  barındıra­
zinse daktylos denilen bir uzun, İki kısa heceli 
cak Labyrinthos'u  kurmuş,  Theseus'un bura­ ayak,  yani ölçülerden meydana gelir.  Bu vez­
ya  girip çıkması için  de Ariadne'ye bir yumak  ne  parmak vezni  denmesi  parmaklardaki  bir 
iplik  kullaması  fikrini  vermiş.  Theseus'un  ba­ uzun  ve  iki  kısa  boğumdan  ileri  gelmektedir. 
şarısında  Daidalos'un  parmağı  olduğunu  öğ­ Ne var ki Ege'de meydana geldiği apaçık an­
renince  Minos  çok  kızmış  ve  ustasını  oğlu  laşılan  ve  Yunan  dilinin  yapısına  pek  de  uy­
İkaros'la  birlikte  Labyrinthos'a  kapatmış.  gun  olmadığı  gözle  görülen  bu  vezin  efsane­
Ama Daidalos oradan çıkmak çaresini de bul­ den  de,  arkeolojik buluntulardan  da anlaşıldı­
muş:  İkaros'la  kendisine birer  çift  kanat yap­ ğı  gibi Ana Tanrıça  kültüyle  sıkı  sıkıya  bağlıy­
mış,  ikisi  de  böylece  uçup  gitmişler.  Ikaros  dı.  Elin  en ilkel insanlarda da büyü aracı ola­
babasının sözünü dinlemediği için denize düş­ rak ne büyük bir değer taşıdığı öteden beri bi­
tüğü  halde,  (îkaros)  babası  sağ  salim  Sicil­ linirdi,  ama Çatalhöyük'te meydana çıkarılan 
ya'nın  Cumae  şehrine  inmiş  ve  kral  Koka- fresklerden  bu simgenin ne kadar  geriye  gitti­
los'un  yanında  saklanmış.  Daidalos'u  Sicil­ ği,  eski  taş  çağını  bulduğu  görülmüştür.  Bu 
ya'ya  kadar  kovalayan  ve  sonunda  da  bulan  inanç ve simgesi kesintisiz bir evrimle Phrygi­
Minos  gene  usta  sanatçının  uydurduğu  bir  a'lı  Kybele  ve  Efes'li  Artemis  kültüne  gelmiş 
düzenle öldürüldükten sonra, Daidalos Koka- ve  orada  hem  tapımın  temeli  olan  raks  ve 
los'a  olan  şükran  borcunu  ona  birbirinden  müziğin doğup gelişmesine,  hem  de dünyada 
güzel yapılar yapmakla  ödemiş.  çığır  açacak bir  şiir  ölçüsünün yaratımına yol 
açmış olabilir.  Halikarnas  Balıkçısı'nın birçok 
Daktyl'ler.  "Daktylos"  Yunanca  parmak  eserlerinde  önerdiği  bu  görüş  bugüne  bugün 
dernektir.  Mitolojide ise bu adla anılan ve sa­ büsbütün kanıtlanmış değilse  de,  din tarihine 
yısı  değişik olan birtakım  cinlerin  sözü geçer.  de,  yazın  tarihine  de  ışık  tutacak  bir  buluş 
Daktyloi, yani parmak cinleri çokluk İda'lı di­ olarak değerlendirilebilir.  Buluşun  doğruluğu 
ye  vasıflandırılıp  Girit'li Zeus,  anası  Rhea,  ya  nu pekleştiren  kanıtlardan  biri de  bu  vezinde 
da  Phrygia'lı  tanrıça  Kybele'yle  ilişkili  olarak 
u t\r ıı IN ı:3 
Ben ne bir dağlı ne bir çobanım  Sürülerini  otlatırken  Daphnis  ya  kaval  çalar, 
Oklarından sakınılmaz tanrıyım  ya  da  kendi  uydurduğu  türküleri  çagırırmış. 
Koca Zeus'tur babam  Ama genç yaşında canına kıymış.  Nedeni  de 
Geçmişi, bugünü, geleceği  şu: Daphnis Nomia adlı bir çoban kızıyla sevi-
Benimle bildi herkes, benimle bilir  şirmiş.  Nomla'ya  ömrü oldukça  sadık kalaca­
Saz tellerine ben verdim seslerini  ğına  söz  vermiş,  ama  kral  kızı  güzel  çobanı 
ilaçlar yaptım yabanıl otlardan  bir  gece  sarhoş  edip  baştan  çıkarmış,  yatmış 
Ama bana çare değil şimdi hiçbiri  onunla.  Öfkeye kapılan Nomia sevgilisinin iki 
Kimden kaçıyorsun öyle sen  gözünü kör etmiş. Daphnis de bir sürü doku­
Asıl sensin benim avcım  naklı yas türküleri çağırır,  güzel dünyayı göre­
Beni sen vurdun can evimden".  mediğine  bir  türlü  katlanamazmtş.  Öyle  ki, 
Tavşan koşuyor, durmadan koşuyordu  sonunda  bir  uçuruma  atmış  kendini  ve  öl­
Ardında av köpeği ter içinde  müş.  Söylentiye  göre,  babası  Hermes bir ka­
Boynunu uzatmış, yetişmek üzere  yaya  ya  da  bir  pınara  döndürmüş  onu.  Her 
Birinde umut vardı, birinde korku  yıl bu pınarın önünde sunular sunulurmuş bu 
Tavşan ensesinde nefesler duyuyordu  çoban tanrıya. 
Çünkü ışık gibi saran tanrıyı  Vergilius'un  Beşinci  Sığırtmaç  türküsünde 
Sevinin kanatlarıydı.  iki  çoban  Mopsus'la  Menalcas  şöyle  anarlar 
Gücü kalmamıştı artık Defne'nin  Daphnis'i (Çan yayınları, 1. Z. Eyuboglu çevi­
Koşamıyordu kaçamıyordu  risi): 
Sapsarı, yalvardı babasına 
Pene'nin suları üstünde gezdirip gözlerini  Yok olmuş artık Daphnis, nympha'lar 
"Cezasını  çekiyorum  güzelliğimin  Onun yürekler acısı ölümüne ağlamışlar, 
Irmakların gücü de sen gibi tanrısalsa  Bir tek güdücü bile o acı günlerde 
Sürmemiş boğalarını ırmaklara, 
Ne yap yap değiştir beni  Soğuk sulara, ey Daphnis. 
Başka bir biçime koy baba".  Evet, o günler ırmaktan ne bir yudum su 
Yalvarması daha bitmemişti ki  içen, 
Bir gevşeklik sardı her yerini  Ne de bir tutam ot yiyen sürü olmuş 
Örtüldü göğüs yaprakla  Otlaklardan. 
Kolları, saçları dal oluverdi.  Ey Daphnis, inlemiş o gün senin ölümüne 
Avcı kollarına aldığı zaman  Afrika'nın aslanları bile. 
Kalbi çarpıyordu Defne'nin 
Taze yaprakların altından.  Dardanos.  Atlas'ın  kızı  Elektra  ile  Zeus'un 
Yazık dedi tanrı çok yazık  oğlu  (Tab.  16).  Dardanos  Samothrake  (Se-
Saramadan yitirdim seni  mendirek)  adasında  kardeşi  lasion'la  birlikte 
Bari benim ağacım ol da  yaşarmış,  ama  lasion  ölüp  adayı  da  su  basın­
Yaprakların çelenk olsun kahramanlara  ca, bir sal üstünde karşıki kıyıya, yani Anado­
Ezgilerde, türkülerde anılsın bundan sonra  lu toprağına  göçmek zorunda  kalmış.  Orada 
Yan yana adlarımız  kral  olan  Teuker  iyi  karşılamış  onu.  Teuker 
Yazık dedi tanrı çok yazık.  bölgenin  en  büyük  ırmağı  Skamandros'la  en 
Daphnis.  Öldükten  sonra  tannlaştırılan  Si­ büyük  dağı  İdaia'nın  ogluymuş.  Dardanos'a 
cilyalı  sığırtmaç.  Çoban  şiirinin  kurucusu  sa­ Teuker kızı  Batieia'yı vermiş ve öldükten son­
yıldığı  için,  Theokritos  da,  Vergilius  da  onun  ra  da  tahtını.  Dardanos  kendi  adını  taşıyan 
adına  şiirler yazdıkları  gibi,  Daphnis  adını bu  bir  şehir  kurmuş  -  bugün  Çanakkale'nin  bi­
türün bir  simgesi  olarak da kullanırlar.  Öykü­ raz  ötesinde  Troya  yolunda  Dardanos tepesi 
sü  şudur:  Daphnis  tanrı  Hermes'le  bir  diye  bu tepe  gösterilir - ve  ülkeye  kral olduk­
nympha'nın  ogluymuş.  Doğar  doğmaz anası  tan  sonra  bütün  bölgeye  Dardanos  adı  veril­
onu  defne  ağaçlarından  bir  koruluğa  bırak­ miş.  Dardanos  böylece  Troya  kral  soyunun 
mış,  periler  de  alıp  büyütmüşler,  çoban  ola­ atası  olmuştur.  Ayrıca  Samothrake'den  Ka-
rak  yetiştirmişler.  Daphnis  öyle  güzel,  öyle  bir'ler  (Kabirler) myster'lerini,  giderek  Kybe-
yakışıklıymış  ki,  nympha'lar  da,  kır  tanrıları  le  kültünü  Phrygia'ya  getirmiş  olduğu  söyle-
da tutkunmuş  ona.  Pan  Daphnis'e kaval çal­
w> 
masını  öğretmiş,  Apollon  da  şiir  düzmesini. 
nir.  Pallas  heykeli  olan  Palladion'u  Arkad- Herakles  Hades'e  inişinde  Meleagros'un 
ya'dan  çalarak  Troya'ya  yerleştiren  de  oy­ gölgesine  rastlar,  Kalydon  avında  can  veren 
muş derler. Dardanos soyunun gelişmesi İlya- yiğit ona kız kardeşi  Deianeira ile  evlenmesi­
da'da  Aineias'ın  ağzından  şöyle  anlatılır  (İl.  ni  salık verir.  Herakles  de yeryüzüne  döndü­
XX,  215 vd.):  ğünde güzel kıza gönül verir,  ama onu alabil­
mek için  önce Akheloos ırmağıyla dövüşmek 
Bulut devşiren Zeus ilkin baba oldu  zorunda  kalır  (Akheloos).  Sonra  Deianeira 
Dardanos'a,  ile evlenir ve Hyllos adlı bir çocukları olur.  Yi­
Dardanos kurdu Dardanie'yi, 
O zamanlar kutsal tlyon yoktu,  ğit  bir  süre  sonra  karısı  ve  oğluyla  Kaly­
ölümlü insanların büyük şehri  don'dan  ayrılır.  Yolda  derin  bir  ırmağı  geç­
yoktu ovada.  meleri  gerekir,  at  adam  Nessos'a  rastlarlar, 
Dardanos'lular çokpmarlı lda'nm  Nessos ırmağı  geçirmek için  Daianeira'yı sır­
eteklerinde otururdu.  tına  alır,  o  sırada  kadına  yanaşmak  ister. 
Dardanos'tan Erikhtonios doğdu,  Karısının  çığlıklarına  koşan  Herakles  at  ada­
kral oldu,  mı Lerna  canavarının  kanına batırdığı zehirli 
en varlıklı adamı oldu ölümlü insanların.  oklarından  biriyle  vurur.  Nessos  can  çekiş­
On bin kısrağı otlardı çayırlarda, 
sevinirlerdi körpe taylarına bakıp.  mekteyken Deianeira'ya yarasından akan ka­
Boreas, otlarken gördü onları, vuruldu,  nı alıp büyü  gibi kullanmasını  öğütler.  Bu ik­
bir at oldu kara yeleli, bindi kısraklara,  sirle  kocasının sevgisini her zaman  için  koru­
kısraklar gebe kaldı on iki tay doğurdular,  yabileceğini söyler. Trakhis'e varırlar,  Herak­
taylar bereketli tarlada hoplayıp zıpladılar,  les  Deianeira  ile  Hyllos'u  oraya  bıraktıktan 
koştular başakların tepesinde, başaklara  sonra  başka  işlere  koşar.  Bir  ara  Oikhalia 
dokunmadılar,  kralı  Eurytos'u  yener,  kızı  lole'yi  tutsak  ola­
dört döndüler denizin engin sırtında,  rak alır ve Deianeira'nın yanma gönderir. Za­
alacalı köpükler üstünde dört döndüler.  ferini  kutlamak  için  de  karısından  yeni  bir 
Erikhtonios'tan Tros doğdu, Troya'ltların 
gömlek ister.  Kocasının tutsağı olan güzel Io-
kralı. 
Kusursuz üç oğlu oldu Tros'un da:  le'ye âşık olduğunu ve kendisini onunla aldat­
llos, Assarakos, tanrıya denk Ganymedes.  tığını  haber  alınca  Deianeira  korkunç bir  öf­
En güzeliydi Ganymedes ölümlü insanların,  keye  kapılır,  kıskançlık  içini  kemirmeye  baş­
tanrılar kaçırdı onu Olympos'a,  lar, o sırada Nessos'un büyülü kanı aklına ge­
Zeus'a şarap sunan olsun diye,  lir,  yeni  gömleği  bu  iksire  batırarak  Herak-
dediler güzelliğiyle yaşasın tanrılar  les'e  gönderir.  Yiğit  onu  sırtına  giyer  giymez 
arasında,  gömlek  derisine  yapışır  ve  korkunç  acılarla 
llos'un oğlu kusursuz Laomedon'du.  yakmaya  başlar.  Gömleği  çıkarayım  derken, 
Tithonos'la Priamos doğdu Laomedon'dan.  derisi  de  yüzülür.  Bu  dayanılmaz  işkenceye 
Lampos, Klytios, Ares'in dölü Hiketaon 
son  vermek  için  Herakles  Oita  dağında  bir 
doğdu. 
Assarakos'un oğlu Kapys, Kapys'in oğlu  odun  yığını  hazırlatır,  kendini  alevlerin  içine 
Ankhises'ti.  atar.  Deianeira da duyduğu pişmanlığa daya­
Ankhises'ten ben doğdum, Priamos'tan  namaz,  canına  kıyar.  Trakhis'te  mezarı  var­
Hektor doğdu.  mış, gelen gidene gösterirlermiş (Herakles). 
Övünürüm bu soydan, bu kandan olmakla. 

Deianeira.  Deianeira  Kalydon  kralı  Oine- Deimos.  Savaş tanrı Ares'in yanından  ayrıl­

us'la Althaia'nın kızı ve Meleagros'un kız kar­ mayan  Deimos'la  Phobos  dehşeti,  panik, 
deşidir.  Asıl  babası  Oineus  değil  de,  bir  ara  korku  ve  onun  sonucunda  meydana  gelen 
Kalydon  sarayında  misafir  kalan  Diony- bozgunu  simgeiendirirler.  Hesiodos  bu  iki 
sos'muş.  Deianeira kardeşi Meleagros gibi yi­ tanrıyı şöyle tanımlar (Theog. 933 vd.) (Ares, 
ğit  bir  kızdır,  savaş  arabasını  ve  silahlarını  Âphrodite): 
kullanmasını bilirmiş. Deianeira'nın acı öykü­ Bu arada kalkan delen Ares'le 
sünü Sophokles  "Trakhis  Kadınları"  adlı tra­ Kıbrıslı Tanrıça Âphrodite'nln 
gedyasına konu etmiştir.  birleşmesinden 
 iki çocuk doğuyodu, Phobos'la Deimos,  (2)  Troya'nın  savaş  sonrası  efsanelerinde 
Bozgun ve korku yaratan tanrılardır bunlar.  uydurulan  bir  kişi.  Deipylos,  Trakya  kralı 
Belalı, korkunç savaşlarda bu tanrılar  Polymestor'un  Priamos'un  büyük  kızı  İlio-
iter kakarlardı ordu birliklerini  ne'den olan ogluymuş.  Ama kral  Priamos en 
Yakıp yıkıcı Ares'in yardımıyla. 
küçük  oğlu  Polydoros'u  ablasına  emanet  et­
Deioneus.  îksion'un  karısı  olan  Dia'nın  ba­ miş  ki,  Troya'ya  bir  şey  olursa  onu  korusun 
bası.  Deioneus kızını İksion'a verdikten sonra  diye.  İlione  kendi  oğlu  Deipylos'la  kardeşi 
kendisine  sunulması  gereken  armağanları  is­ Polydoros'u karıştırmış  ki,  miras  Polydoros'a 
teyince,  İksion  onu ateş  dolu bir  kuyuya atıp  değil  de  Deipylos'a  kalsın.  Ne  var  ki,  Troya 
öldürmüş (İksion).  düşünce, Agamemnon Polymestor'dan Poly­
doros'u  öldürmesini  istemiş,  Trakya  kralı  bu­
Deiphobos.  Priamos'la  Hekabe'nin  oğlu  nu yapmış,  ama Polydoros'u öldürdüğünü sa­
(Tab.  16).  Troya savunmasında yiğitçe çarpı­ narak kendi oğlunu öldürmüş.  Bir gün Deipy­
şan  savaşçılardan  biridir.  Gözü  pek  ve  akıllı  los, yani Polydoros,  Delphoi kehanetine baş­
olduğu  için  Hektor  kardeşleri  arasında  en  vurunca,  kâhin  ona  yurdunun  yanıp  yok  ol­
çok onu  sever,  ona güvenir ve  bunun  içindir  duğunu,  anasıyla  babasının  da  öldüğünü  bil­
ki  tanrılar,  özellikle  Athena  Hektor'un  ölü­ dirmiş,  îlione'den  gerçeği  öğrenen  Polydoros 
münü sağlamak için onu araç olarak kullanır­ ablasını  kocası  Polymestor'u  kör  edip  öldür­
lar.  Akhilleus'la  Hektor  ölüm-kabm  savaşına  meye  zorlamış.  Polydoros  üstüne  İlyada'da 
girişmişlerdir ki,  tanrılar  Hektor'un  öleceğine  bambaşka  bir  öykü  anlatılmaktadır  (Polydo­
karar  verirler.  Athena  yeryüzüne  iner  ve  ön­ ros, Polyrnestor, Hekabe). 
ce Akhilleus'a  görünüp kendisiyle birlikte çar­
pıştığını,  Hektor'u gidip kandıracağını  söyler,  Delos.  Efsaneye  göre,  Poseidon  günün  bi­
sonra  Deiphobos'un  kılığına  girerek  Hek­ rinde  yabasıyla  denize  vuracak olmuş,  vurdu­
tor'a yaklaşır (İl. XXII,  226 vd.).  ğu  yerden  bir  parça  toprak,  bir  ada  çıkıver-
Deiphobos  kılığında  Athena  birkaç  parlak  miş.  Ama  yalın  kayalıkmış  bu  ada,  üstünde 
sözle  iyice  kandırır  Hektor'u  o  da,  güvenle  bir  ot  bile  bitmezmiş,  üstelik  de  denizlerde 
saldırır  düşmana,  atar kargısını (İl.  XXII,  289  yüzer,  dalgalarla oradan oraya sürünürmüş. 
vd.).  Gel zaman, git zaman tanrıça Leto doğura­
Bundan  sonraki  sahne  İlyada'nın  en  doku­ cak  bir  yer  aramış  (Leto,  Apollon,  Artemis). 
naklı,  insanca  değeri en yüksek olan  sahnesi- Zeus'tan  gebe  kaldığı  için,  Hera'nın  hışmına 
dir.  Deiphobos'un  adı  geçmez  artık  İlya- ugramışmış,  bu yüzden  de  hiçbir yer onu ba­
da'da.  Ama  sonraki  efsaneler  Paris  öldükten  rındırmak  istememiş.  Trakya'da  Athos,  Ana­
sonra,  onun  Helene  için  Helenos'la yarışma­ dolu'da  İda  dağlarına,  İmbros,  Lesbos,  Sa-
ya  girdiğini,  kadını  kazanıp  aldığını,  onunla  mos  adalarına,  Miletos ve  Knidos  şehirlerine 
evlendiğini,  sonra  da Troya  düşünce  Odysse- başvurmuş,  ama  ne  dağ,  ne  ada,  ne  şehir, 
us'la  Menelaos'un  onun  evine  birlikte  saldır­ hiçbiri  almamış  Leto'yu  Hera  korkusundan. 
dıklarını,  kendisini  öldürüp  bedenini  param­ Derken  Leto  gitmiş,  gitmiş,  karşısına  bir  yü­
parça  ettiklerini  anlatırlar.  Homeros'un  en  zen  ada  çıkmış,  ona  seslenmiş,  demiş  ki  -
güzel, en temiz kişilerinden birini kirletip leke­ Deloslu  Apollon'a  Homerik  hymnos'ta  mo­
lerler  böylece.  Biz  onlara  kulak  vermeyelim,  dern  denebilecek  turistik bir  görüşle  diyor  ve 
bizim için Deiphobos İlyada'nın Deiphobos'u  ant  içiyor  ki  -  ada  doğumuna  izin  verirse, 
kalsın,  yani  kaderin  elinde  oyuncak  olup  en  oraya  öyle  bir  tapınak  yaptıracak  ki,  bütün 
sevdiği  ağabeyisine  kıyan  trajik bir  kişi.  geçimini  dünyanın  dört  bucağından  bu  tapı­
nağa  gelecek  olan  gezginlerden,  yakarışlar­
Deipyle.  Adrastos'un  kızı,  Tydeus'un  karısı,  dan  çıkarabilecek.  Ve  adada  doğuyor  Apol-
Diomedes'in  anası  (Tab.  23),  (Adrcrstos,  lon'la  Artemis.  Ne  var  ki  dokuz  gün,  dokuz 
Tydeus).  gece sancı çekiyor Leto,  bütün tanrıçalar ba­
Deipylos.  (1)  İlyada'da  adı  bir  kere  geçen  şında bulunduğu halde  doğuramıyor bir türlü, 
Akha'lı bir  savaşçı.  Sthenelos'un  arkadaşı.  ta  ki  Hera'nın  Olympos'ta  alıkoyduğu  kızı 
 DEMİ  II 1< 

ebe tanrıça Eileithyia yardıma gelsin.  O gelin­ Girit'te, Trakya'da ve Peloponnesos'ta rastla­

ce,  onuncu  günü  dünyaya  geliyor  ikiz  tanrı­ nır. 
lar. Ondan sonra da Delos'a "parlak" anlamı­ Demeter tapımında da,  efsanesinde  de  kızı 
na gelen adı verilir ve Zeus onu toprağın dibi­ Persephone'den ayrılmaz.  Kimi zaman  "Ko­
ne  mıhlar,  Kyklad takımadalarından biri  olu­ re"  (genç  kız)  adıyla  anılan  Persephone  ile 
verir.  Ve  hymnos  dört  yılda bir  Delos'ta  kut­ Demeter'e  "iki  tanrıça"  denir.  Persepho-
lanan Apollon törenlerini şöyİe anlatır:  ne'nin  Aidoneus,  yani  yeraltı  tanrısı  Hades 
tarafından  kaçırılması  Demeter  kültünün  de 
Nice tapmakların oldu, nice kutsal 
koruların oldu;  merkezindedir, tanrıçanın Eleusis'te kutlanan 
yüce dağ başları senin oldu, ovalara bakan  myster'lerinde  de bu efsanenin  derin  sırlarına 
dağ başları,  ermekle Demeter erenleri arasına karışılırdı. 
senin oldu denize dökülen nice ırmaklar;  Bu  efsaneyi  E.  Peterich'in  "Küçük  Yunan 
ama gönlünü sevindiren ver, ey tanrı  Mitologyası"nda (M. Eg.  B. yayınları, çeviren 
Delos'tu asıl.  S.  Baydur) anlatıldığı gibi alalım: 
Orada toplanırlar uzun etekli tyonya'lılarm  "Persephone  bir  gün  oyun  arkadaşlarıyla 
senin, 
kadınlarını ve çocuklarını getirirler  birlikte  çayırda çiçek toplarken birdenbire yer 
ilanlarında.  yarılmış,  tanrı  Hades  arabasıyla  dışarı  çıka-
Sonra başlanır oyunlara,  gelmiş,  kızı  yakaladığı  gibi  kaçıp  gitmiş. 
sana bağlı olanlar gelirler ziyaretine,  Ümitsizlikten  ne  yapacağını  bilmeyen  tanrı 
yumruk, ezgi, dans yarışmaları sunarlar.  ana,  kızını  araya araya bütün  dünyada dolaş­
Onları oyunlarda gören sanır  madık yer bırakmamış.  Sonunda her şeyi gö­
ölümsüzdürler.  ren ve  bilen  güneş tanrı  Helios  Kore'nin  bu­
Sanki onlar için zaman denen şey yok, yaş  lunduğu yeri söylemiş.  Bunun üzerine Deme­
yok.  ter Olympos'tan  kaçmış,  yüreği  sızlayarak ıs­
Kim görse bu erkekleri, bu güzel kuşaklı 
sız bir yere  çekilmiş.  Onun  küsmesiyle topra­
kadınları, 
hızlı gemilerini ve bütün varlıklarını kim  ğın  bereketi  kalmamış,  insanlar  kıtlık tehlike­
görse onların,  sine uğramışlar.  Zeus boşuna onu barıştırma­
seuinç ve coşkuyla dolar yüreği.  ya  çalışmış,  boşuna  Hades'ten  kızı  geri 
vermesini  istemiş:  Tanrı  kadın  yalvarmalara 
Demeter.  Homeros  destanlarında  "güzel  kulak vermiyor,  kendisine  Hades'in  sunduğu 
saçlı  kraliçe",  "güzel  örgülü  Demeter"  diye  nar  meyvesini  yemiş  olan  Persephone  bu 
anılan  toprak  ve  bereket  tanrıçası  Demeter  sevgi  büyüsüyle  yeraltı  hakimine  bağlanmış 
(adını  "Ge-meter"  toprak  ana  olarak  açıkla­ bulunuyormuş.  Bütün  yalvarmalarının  boşa 
yanlar  vardır)  Hesiodos'a  göre  Kronos'la  gittiğini gören Zeus, Persephone'nin yılın üç­
Rheia'nın  kızı,  ikinci  tanrı  kuşagındandır  te  ikisini  yani  çiçek  açma  ve  meyve  zamanı­
(Tab. 5). Rheia'nın ilk kızı Hestia'dan hemen  nı,  anası  Demeter'in,  geri  kalan  üçte  birini, 
sonra  doğmuştur.  Öyküsünü kısaca  şöyle  an­ yani  kışı  da  kocası  Hades'in  yanında  geçir­
latır Hesiodos (Theog. 911 vd.):  mesini  kararlaştırmış.  Böylelikle  toprağa  ye­
niden bereket  gelmiş. 
Demeter'in de yatağına girdi Zeus. 
Canlıları doyuran, tarlalar tanrıçasının.  Sıkıntılarla  dolu  bu  dolaşmaları  sırasında 
Ak kollu Persephone'yi doğurdu Demeter,  Demeter  bir  kocakarı  kılığına  girmiş  olarak 
yeraltı tanrısı Aidoneus  Eleusis  kralı  Keleos'un  evine  uğramış.  Kralın 
kaçırdı onu anasının koynundan 
karısı  Metaneira karşısındakinin tanrı olduğu­
ve bilge Zeus bıraktı kızını ona. 
nu  anlayamamış.  Demeter'e  oğlu  Demo-
Demeter  ekinleri  ve  özellikle  buğdayı  sim­ phon'u bakmak, büyütmek üzere vermiş. De­
geler,  onun  tek  efsanesi  mevsimleri  simgele­ meter  bir tanrı  besliyormuş  gibi  çocuğu  nek­
yen  bir  efsanedir.  Bu  efsane  Yunan  dünyası­ tar ve ambrosia ile beslemiş.  Bir gün Metane­
nın  daha  çok buğday üreten bölgelerinde ge­ ira sütnineyi çocuğu alevler içine tutarken ya­
lişmiş,  tutunmuştur.  En  çok  tapıldıgı  yerler  kalamış.  Çok  korkmuş olan  kraliçeye  tanrıça 
Eleusis  ve  Sicilya  ovalarıdır,  ama  tapımına  kim  olduöunu  söylemiş,  büyük  bir  İşi  bozdu-
[ ) I : M O I X ) K O S 

ğunu  bildirmiş:  Demophon alevler içinde bü­ Odysseus  kendisi  şöyle  tanımlar  ozanı  (Od. 

tün dünya bağlarından kurtulup temizlenerek  VIII, 478 vd.): 
tanrı  olacakmış;  şimdiyse  bir  ölümlü  olarak 
Ozanlar saygı görürler ve değerli bilinirler 
kalmış. 
bu yeryüzünde yaşayan tekmil insanlar 
Başka  masallara  göre,  Demophon'un  er­ arasında, 
kek  kardeşi  Triptolemos  tanrının  evlatlıgıy- çünkü Musa öğretmiştir onlara ezgi 
mış. Triptolemos kanatlan bulunan sihirli bir  söylemeyi, 
arabayla  bütün  dünyayı  dolaşıyor,  insanlara  Musa çok sever ozanlar soyunu. 
tarla  bakımını  ve  Demeter  tapımını  ögreti-
Kral Alkinoos da hiçbir şöleninden eksik et­
yormuş.  Anlatıldığına  göre,  tanrı  kadının 
mez onu, şölene oturulacak mı, hemen çağı­
kendisi  Keleos'la  oğullarına  Eleusis'teki  De­
rır (Od. VIII, 44 vd.). 
meter  tapınağını  kurmak  öğüdünü  vermiş. 
Bu  tapınağın  mysteria  denilen  gizli  tapımı  Gelince  altın  çivili  bir  koltuQa  oturturlar 
bütün  eskiçağ  boyunca  büyük  bir  saygı  görü­ ozanı,  yemek dolu  bir masa çekerler önüne, 
yordu"  (Eleusis,  Keleos,  Metaneira,  Tripto­ sazını  asarlar  başının  üstünde  bir  çengele  ve 
lemos).  şölende, oyunda, bedenin de, ruhun da devi-
neklerini  yöneten  bu  ozandır  (Od.  VIII,  261 
Demeter'in İasion adlı bir ölümlüyle mace­
vd.). 
rası da anlatılır. Bu macera tanrıçaların ölüm­
lü  erkeklerle  sevişmelerine  bir  örnek  olarak  Ozan Demodokos birkaç kez sahneye çıkıp 
gösterilir (Od. V.  125) ve İasion'dan zenginli­ ezgi  söyler.  Odysseia'da,  Ares'le  Aphrodi-
ği,  bolluğu  simgeleyen  Plutos  adlı  bir  oğlu  te'nin aşklarını söyler (Od.  VIII,  267  vd.),  ve 
olur (İasion, Plutos).  Troya  savaşını  söyler,  destanlık yiğitleri  anar, 
o  sıra  Odysseus  duygulanır,  kimliğini  açığa 
Atina'da  her ekim  ayında yalnız kadınların 
vuracak  bir  dilekte  bulunur,  şöyle  der  ozan 
katıldıkları  "Thesmophoria"  bayramı kutlanır 
(Od. VIII, 487 vd.): 
ve iki tanrıçaya  da  "thesmophoriai"  yani ya­
sa  getiren,  insanlara  doğal  yasaları  öğreten  Daha çok sayarım, Demodokos, seni tekmil 
tanrıçalar  denirdi.  Aristophanes  "Thesmo­ ölümlülerden. 
phoria  Bayramını  Kutlayan  Kadınlar"  adıyla  Sanatı ya Musa öğretti sana, ya da Apollon. 
bir komedya yazarak,  kadınların nasıl bu gizli  Ne güzel söyledin Akha'larm destanını, 
törenler  sırasında  kadın  düşmanı  Euripides'i  olduğu gibi, 
neler yaptıklarını ne güzel söyledin, 
suçladıklarını sahneye koymuştur.  nelere katlandıklarım, neler çektiklerini. 
Roma'lılann  tapındıkları  Ceres  Deme- Haydi şimdi geç başka bir konuya, 
ter'den  pek  farklı  değildir.  Oysa  Demeter'le  şu tahta at olayını anlat şimdi bize, 
Anadolu'nun bereket tanrıçası Kybele arasın­ Athena'nm yardımıyla Epelos yapmıştı onu 
da hemen de hiçbir ilişki kurulamaz.  hani, 
getirmiş Akropolis'e dayamıştı tanrısal 
Demeter'e  yazılmış  birçok  övgüler  vardır.  Odysseus da kurnazca, 
Bunların en önemlilerinden biri Homerik de­ llyon'u yıkacak adamlarla doluydu içi. 
nilen bir hymnos'tur, biri de İskenderiye'n şa­ Anlatabilirsen bunları, getirip bir biçimine, 
ir Kallimakhos'tandır.  bundan böyle tekmil insanlara ben de 
diyeceğim ki: 
Demodokos.  Bunca  bin  dizelik  Homeros  Tanrı sevdi onu, tanrısal bir şiir bağışladı 
destanlarında  öylesine  usta  bir  ya  da  birkaç  ona. 
Odysseus'un da yiyordu içi içini, 
ozanın  sesini,  sözünü  dinler  de,  bir  tekinin  yanaklarım ıslatıyordu kirpiklerinden sızan 
adını  öğreniriz  yalnızca,  o  da  Demodo- yaşlar... 
kos'tur.  Demodokos  Phaiak  kralı  Alkino-
os'un  sarayında  görevli  ozandır.  Adından  da  Yalnız  Alkinoos  farkına  vanr  Odysseus'un 
belli  olduğu  gibi  demos;  halkla  ilişkilidir.  Bu,  ağladığının,  susturur  ozanı  ve  sorar  konuğu­
ozan,  halka  söyler,  halktan  saygı  görür;  de­ na niçin  acı  gözyaşları  döktüğünü  "dinlerken 
ğerlidir,  halkın  saydığı  ve  sevdiği  bir  kişidir.  Argos'luların  ve  İlyon'un  başına  gelenleri". 
 I  »I  VII  K  VI  IAINKII  AK  SAVAŞI 

Odysseus  da  işte  o  zaman  başlar  Odysseia'  Titan tanrılarla Kronos oğulları 

yi,  yani  geçirdiği  bütün  serüvenleri  anlatma­ ki birileri, mağrur Titanlar, Othrys'de, 
ya.  öbürleri, tüm nimetleri verenler, 
Demodokos  Odysseia destanının en  sevim­ Olympos'un tepesinde oturanlar, 
li,  en  ışıklı  bir  kişisidir.  Homeros'un  kendisi  uzun zamandan beri savaşıyorlardı 
midir? Kör ozan üstüne nice söz söylendi, ni­ güçlü saldırılarla birbirlerine girerek. 
ce mürekkep döküldü.  Homeros kör müydü,  Yürekleri hınçla dolup taşarak 
değil miydi diye tartışıldı. Okuyucu kendi duy­ tam on yi/ cenkleşti durdular, 
gu ve izlenimine  göre  karar versin,  ben bugü­ bitip tükenmek bilmiyordu bu kavga, 
ne dek okuduğum bunca yapıtların hiçbirinde  belli değildi kimin kazanacağı. 
şair Homeros'un gözü gibi gören göz görme­ Demek  ki  Zeus  Kronos'u  yenmekle  ege­
dim.  menliği hemen ele alamadı, Olympos' kıların 
saltanatı  ancak  kendilerinden  önceki  kuşakla 
Demophon. Bkz. Demeter.  on yıl süren bir savaştan sonra kurulabildi.  Bu 
başarının  da  ancak Yüz  Kollu  Devlerin  yeral­
Deukalion.  (1)  Soylar  mythos'unda  Hesio-
tındaki  hapislerinden  çıkarılmalarıyla  sağla­
dos  tunç  soylu  insanların  kendi  elleriyle  yok 
nabildiği  belirtilir.  Othrys'le  Olympos  ikisi  de 
olduklarını,  ad bırakmadan öbür dünyaya gö­
Thessalia'nın  birer  yüksek  doruğudur.  Bu  iki 
çüp  Hades'in  karanlıklarına  gömüldüklerini 
söyler,  ama bunun  nasıl olduğunu  anlatmaz.  dağın  tepesinden  sürdürülen  savaş  Theogo-
Tufan  sözü ve  kavramına  rastlanmaz  en  eski  nia'nın en renkli,  en devinekli sahnelerinden-
Yunan  kaynaklarında.  Ne  var  ki  Yunan  dir (Theog.  666-735): 
Ogün tanrı ve tanrıça hepsi 
mythos'unun  Tufan  kahramanları  Deukali-
azgın bir cenk havası estirdiler, 
on'la  Pyrrha'nın,  insanlığın  başına  gelen  yı­ Hepsi, Titan tanrıları, Kronos oğulları 
kımlarının  kaynağında  bulunan  Prometheus  ve Zeus'un gün ışığına çıkardığı 
ve  Epimetheus  soyundan  olmaları  (Tab.  3)  güçlerine dayanılmaz azgın devler, 
hesiodos'un Sümer,  Babil ve Samî kaynakla­ Her birinin yüz kolu vardı onların 
rından  bazı  efsaneleri  alıp,  bazılarını  almadı­ omuzlarında heybetle savrulan, 
ğını  gösterir.  Yunanlıların  Tufan  efsanesi  da­ her birinin elli de kafası vardı 
ha  sonraki  bir  çağda,  belki  Tesalya'da  uydu­ güçlü bedenlerinin omuz başlarında. 
Dikildiler Titan'lara karşı korkunç savaşta 
rulmuş  ve  kahramanları  Deukalion'la  Pyrrha 
koca ellerinde yalçın kayalarla. 
Prometheus-Pandora  mythos'una  bağlanmış  Titan 'lar da atılıyordu şevkle sıra sıra, 
olabilir.  Bu  efsane  Hellen  ırkının  atasını  kur­ her iki taraf gösteriyordu var gücünü. 
ma  işine  de yaramış,  şöyle  ki Tufan'dan  kur­ Çevrede sonsuz deniz homurdanıyordu, 
tulan  Deukalion'la  Pyrrha'nın  bir  oğlu  olur,  Toprak kükredi birden gür sesiyle, 
adı  Hellen,  onun  da  üç  oğlu  olur:  Doros,  engin gökler yankılanıp inildedi 
Ksuthos ve Aiolos.  Doros'la Aiolos doğrudan  ölümsüzlerin saldırıları altında, 
doğruya  Dor ve Aiol  ırklarının  atası,  Ksuthos  koca Olympos sarsılıyordu temelinden, 
ise  çocukları  Akhaios'la  lon  yoluyla  Ak- ağır bir deprem iniyordu Tartaros'a kadar 
karışarak gümbürtüsüne korkunç 
ha'ların ve  İon'ların  atası  olur  (Tab.  20;  Tu­
saldırışların 
fan,  Hellen). 
savrulan kayaların, gürzlerin. 
(2)  îlyada'da  adı  geçen bir  Deukalion  daha  Haykırışlarla yüklüydü atılan her şey, 
iki tarafın birbirine karışan sesleri 
vardır:  Girit kralı  Minos'la  Pasiphae'nin  oğlu 
yükseliyordu yıldızlı göklere kadar, 
ve Troya savaşına katılan  Meriones'in dedesi- korkunç bir kargaşaya dönerken 
dir (Meriones). Theseus'un dostu olan bu De­ boğuşmaları. 
ukalion Kalydon avında da bulunmuş.  Zeus da artık tutmaz oldu öfkesini. 
Yüreği dolar dolmaz öfkesiyle 
Devler  ve  Tanrılar  Savaşı  (Titanomak- bütün gücünü salıveriyordu ortaya. 
ia).  Hesiodos Olympos tanrılarına kadar bir­ Şimşekler saçıyordu gökten ve 
birini izleyen soyları, kuşakları, saydıktan son­ Olympos'tım. 
ra,  şöyle der (Theog. 630 vd.)-.  gürbüz elinden fırlayıp uçuyordu yıldırım 
gök  gürültüleri  arasında  parıl  parıl,  dört  bir  yanda  yükselir  duvarları. 
sallayıp  savuruyordu  kutsal  alevi  Kalkan  tutan  Zeus'un  buyruğuyla 
gittikçe  sıklaşan  şimşekleriyle.  durur  orada  sadık  birer  bekçi  gibi 
Dört  bir  yanda,  çatır  çatır  yanıyordu  Gyes,  Kottos  ve  coşkun  yürekli  Briareus. 
canlılara  can  veren  Ana  Toprak, 
bar  bar  bağırıyordu  ateş  alan  ormanlar,  Dia.  Deioneus'un  kızı,  İksion'un karısı  (îksi-
kaynıyordu  karalar  ve  ekinsiz  denizler,  on). 
yakıcı  bir soluk sarıyordu  yer oğlu 
Titan 'lan  Diana.  Erken  çağlardan  beri  Yunan  Arte-
koskaca  alevler  karışırken  bulutlara;  mis'iyle  bir  tutulan  İtalya'lı  bir  tanrıça.  Dia-
ne  kadar güçlü  de  olsa  Titan  tanrılar  na'nın  Roma'da  anlatılan  efsaneleri  Yunan 
kamaşıyordu  gözleri  şimşek  ve  Artemis'inden  esinlidir.  Orestes  İtalya'ya  Ta-
yıldırımlardan,  uris Artemis'ini getirmiş ve Nemi'ye yerleştir­
akıl  almaz  bir  azgınlık  sarmıştı  evren 
miş.  Gerçekten de Latium'un bu şehri çevre­
boşluğunu, 
gözlerin  gördüğü,  kulakların  işittiği  sinde bir göl,  kutsal bir koru ve  Diana'nın  bir 
göklerin  yerle  çarpışmasından  doğabilecek  tapınağı  vardı.  Tauris'te  olduğu  gibi  burada 
görüntülere  ve  seslere  benziyordu.  da  tanrıçaya  insan  kurban  edilirdi.  Tapınağa 
Daha  büyük  olamazdı  gümbürtü.  başrahip  olabilmek  için  kendinden  önceki 
Biri  çökerken  öteki  üstüne  düşse  onun.  başrahibi  tanrıçaya  kurban  etmek  gerekirmiş 
Böylesine  büyüktü  gümbürtüsü  bu tapınakta.  Başka  bir  efsaneye  göre,  tanrı 
birbiriyle  cenkleşen  tanrıların.  Asklepios'un  dirilttiği  Hippolytos  Artemis'e 
Rüzgârlar  da  karışıp  bu  kaynaşmaya 
kaçırılıp  İtalya'ya  getirilmiş  ve  Virbius  adıyla 
savuruyorlardı  sarsılan  toprağı 
tanrıçanın kültüne girmişti. 
karıştırıp  birbirine  tozları, 
şimşekleri,  yıldırımları,  gümbürtüleri,  Roma'lıların  gözünde  Diana  avcı  tanrıça 
büyük  Zeus'un  bu  savaş  silahlarını.  değil de,  daha  çok Apollon'un kardeşi bir  ışık 
Bir  yandan  öbür  yana  taşıyorlardı 
tanrıçası  sayılırdı  (Artemis). 
savaşların  bağırış  çağırışlarını. 
Yamandı  gümbürtüsü  bu  korkunç  savaşın 
Dido.  Kartaca  kraliçesi  Dido'nun  efsanesi 
ve  yamandı  gözlere  sığmayan  görüntüleri. 
Derken,  herkes  hışımla  birbirine  girmişken  Vergilius'un  "Aeneis",  destanına  dokunaklı 
savaş  duraklayıverdi  birdenbire.  bir  sevda  romanı  olarak  girmezden  önce  de 
Ama  ön  saftaki  Kottos,  Briareus,  Gyes,  vardı  ve  şöyle  anlatılırdı:  Fenike  kenti 
savaşa  doymayan  bu  yüz  kollu  devler  Tyros'un kralı  iki çocuk bırakarak  ölmüş,  biri 
azdırdılar  yeni  baştan  savaşı:  kızı  Elissa,  öbürü  oğlu  Pygmalion.  Babası  öl­
Üç  yüz  taş  birden  fırladı  düğü zaman Pygmalion  çocukmuş,  ama halk 
bu  devlerin  güçlü  kollarından.  onu  krallığa  seçmiş,  amcası  Sicharbas'ı  da 
Kapkara  saldırılarla  ezdiler  Titanları, 
naip  olarak  saptamış  ve  Elissa'yı  onunla  ev­
yol  yol  toprağın  altına  tıktılar  onları, 
vurdular  zincire  yendiklerini  lendirmiş. Ne var ki Pygmalion amcasının de­
ve  gökler  ne  kadar  uzaksa  topraktan  finelerine  göz  dikerek  Sicharbas'ı  öldürtmüş. 
toprağın  o  kadar  altına  gömdüler  onları.  Bu  korkunç  durum  karşısında  Elissa  Tyros' 
Bir  örs  gökten  düşse  dokuz  gün,  dokuz  gece  tan  göçmeye  karar  vermiş  ve  yanına  kentin 
ancak  onuncu  günü  varabilirdi  yeryüzüne  ileri gelenlerinden bir grupla Sicharbas'ın de­
ve  tunç  bir  örs  düşse  yeryüzünden  ancak  finesini de  alarak denize  açılmış.  Yolda gider­
dokuz  gün,  dokuz  gece  sonra  varabilir  ken  gemiden  ağzına  kadar  dolu  torbalar  atı-
Tartaros'a.  yorlarmış  denize.  Dido  bu  torbaların  içinde 
Tunçtan  bir  duvar  çevirmiştir  orayı,  Sicharbas'ın altınları olduğu kanısıyla kardeşi­
üç  kat  karanlık  sarar dar  boğazını,  ni  aldatmaya  girişmiş,  oysa  torbalar  kumla 
üstünde  kökleri  bitegelmiştir  toprağın,  doluymuş.  Göçmenler,  gide  gide  Afrika'nın 
ve  ekinsiz,  uçsuz  bucaksız  denizin.  Libya  kıyılarına  varmışlar  ve  orada  karaya 
İşte  orada  saklıdır  Titan  lar  karanlıkta  çıkmışlar.  Önce  Kıbrıs'a  uğrayıp  Aphrodite 
bulutları  toplayan  Zeus'un  istemiyle. 
tapınağından  seksen  genç  kız  kaçırarak  ken­
Güçleri  yetmez  çıkmaya  oradan 
Poseidon  kapamıştır  tunç  kapıları,  dilerine eş edinmişler. Libya yerlileri Elissa  ile 
adamlarını iyi karşılamış, bir öküzün pösteki- atılarak  kendini  öldürür.  Böylece  hazırlanan 
sine  sığacak kadar  toprağı  seçip  oraya yerle­ odun  yığını  ölüsünün  yakıldığı  odun  yıgmı 
şebileceklerini  söylemişler.  Elissa  da  bir  öküz  olacaktır.  Uzaklaşan  Aeneas  ufukta  sevgilisi-
derisini  öyle  ince  şeritler  halinde  kesmiş  ki,  ninin yanan mezarından yükselen dumanları 
epey bir toprağı elde edip oraya bir kent kur­ görür.  Bu serüven Latin şairinin en güzel, en 
maya  koyulmuş.  Bu  kent  sonradan  Kartaca  içli dizeleriyle dile gelmiştir. Anna diye anılan 
diye anılacak Roma'nın düşmanı, büyük Afri­ kız  kardeşi  belki  de  ilerde  Anna  Perenna 
ka  kentidir.  Elissa  orada  kraliçe  olur,  ne  var  adıyla tapılan Roma tanrıçasıyla bir tutulabilir 
ki  yöre  krallarından  biri  ona  talip  çıkar,  ev­ (Aineias,  Anna Perenna). 
lenmek ister.  Elissa bu  isteği tiksintiyle  karşı­
lar,  ama  komşu  krala  karşı  koyamayacağını  Didyma-Didymeion.  İonya'nın  en  büyük 
bildiği  için,  üç  aylık bir  düşünme  süresi  ister,  kenti  Miletos'un  Didyma  denilen  yerde  kur­
o sırada ölen kocasının ruhunu yatıştıracağını  duğu Apollon tapınağına "Didymeion" denir­
söyler.  Üç ay sonra da bir odun yığınının üs­ di.  İlkçağ  yazarları  bu  adın  kaynağım vermi­
tüne çıkarak kendini diri diri yakar.  yorlar; ikiz tapınak, ya da ikizler tapınağı an­
Vergilius'un  bu  efsaneyi  kullanarak  yarattı­ lamına  gelen  bu  ad,  iki  doruklu  bir  dağdan, 
ğı öykü şöyledir:  Elissa'nın  adı Dido'ya çevri­ ya  da  tanrı  Apollon'un  sevdiği  ikizlerden  gel­
lir,  Sicharbas  Sychaeus  olur.  Destan,  Aene- medir  diyenler  var.  Oysa  Didym-kökü  Yu­
as'm  Kartaca  topraklarına  ayak  basmasıyla  nanca değil,  Anadolu'nun yer adlannın çoğu 
başlar,  kentini kurmakta olan kraliçe Troya'lı  gibi,  Yunan öncesi bir  zamandan kalma olsa 
kahramanı  görür  görmez  çarpılır,  tanrıça  gerek.  Nitekim  Apollon'a  -  Apollon  adı  da 
Aphrodite'nin düzenlerine kurban gider. Aşkı  Yunanca  değil,  onu  Yunan  diline  bağlamak 
ona  her  şeyi  unutturur,  Vergilius  kraliçenin  amacıyla  yapılan  bütün  açıklamalar  yetersiz­
Aeneas'a  Troya  savaşını  nasıl  anlattırdığını  dir  -  Greklerin  Anadolu'ya  gelmesinden  ön­
uzun  uzadıya  gözümüzün  önüne  serdikten  ce tapındırdı herhalde Didyma'da. 
sonra,  bir  av  sırasında  fırtına  ve  doludan  ka­ Pers savaşlarından sonra İonya'nın yeniden 
çan Troya'lı kahramanla Kartaca'lı kraliçenin  kalkınmasıyla  Miletos  Didyma  tapınağını  bir 
nasıl bir mağaraya sığınıp orda Eros'un okla­ daha kurmak ve  bilicilik merkezini  canlandır­
rına  dayanamadıklarını,  büyük bir  aşk  harla- mak yoluna  gider.  Bu iş çok büyük çapta tu­
yışıyla  birbirinin  olduklarını  anlatır.  Hemen  tulur:  Mimar olarak,  Efes'te yanan Artemisi-
Fama diye bir tanrıça çıkar ortaya, dedikodu­ on'u yeniden yapan Panionios'la Milet'li mi­
yu simgeleyen, bu Fama gider dünyanın  dört  mar Daphnis seçilir. Bitince Didyma tapınağı 
bir yanına yayar  haberi,  Dido'nun Aeneas'la  dünyanın  sekizinci  harikası  olacaktır.  Ne var 
seviştiği  haberini;  Zaman  geçer,  Dido  aşkını  ki yeni  Didymeion  150  yıl  boyunca  Milet'in 
kız  kardeşi  Anna'ya  açar,  bu  sırada  komşu  hazinesini yıprattığı halde, bir türlü tamamla­
kral İarbas  Dido'nun  bir yabancıyla  sevişme­ namamış, tapınak hiçbir zaman doğru dürüst 
sini rezalet  sayarak Dido'yı  sıkıştırır.  Tanrılar  bir  çatıyla  örtülememiştir.  Hıristiyan  ortaça­
da  Odysseia  misali  araya  girerler  ve  Aene­ ğında Didyma' nın hâlâ orada durduğu ve bel­
as'a  haberci  gönderirler  ki,  kaderi  Dido'nun  ki  de  canlılığını  sürdürdüğü  tapınağın  taba­
yanında  keyif  sürmek  değil,  İtalya'ya  gidip  nında çizili görülen haçlardan belli.  Işık tanrı 
yeni  bir  kent,  bir  devlet  kurmaktır.  Aeneas  Apollon'un gücünü Hıristiyanlar da kolay ko­
boyun eğer,  gizlice kaçmaya hazırlanır,  Dido  lay söndürememiş  olacaklar ki,  hemen  arka­
farkına vanr,  aralarında sert bir tartışma, bü­ larından gelen puta tapanlar haçları birer dai­
yük  bir  kavga  kopar,  kraliçe  sevgilisini  alıko- reyle çevirmişler. 
yamayacagını  anlar  ve  canına  kıymayı  göze 
alır;  bir  odun  yığını  hazırlatır,  Aeneas'la  bir­ Didymeion'a  gelen  duacılar,  Panormos  li­
lik,  beraberliklerini yansıtan  ne varsa hepsini  manında karaya iner ve dört Idlometrelik, as­
oraya yığar,  gece yarısı gene tanrıların dürtü­ lanlarla süslü yolu yürüyerek varırlardı tapına­
sü üzerine Troya'lılar yelken açtıklarında,  Di­ ğa.  Delphoi'de olduğu gibi Didyma'da da  fal-
do  gidişlerini  gözler,  sonra  kılıcının  üstüne  cılar  kadınmış.  Ellerinde  kutsal  bir  değnek, 
bir kuyunun üstünde oturur, kara sularda gör-
dükleri  ışıltıları  yorumlarlar  ve  bilicilere  fısıl- arasına almak,  onu her işte uygulamakla gör­
darlarmış.  Tanrı  sarhoşluğuna  kapılmış  kadı­ mek ve  salık vermek Hesiodos'un Yunan dü­
nın  ağzından  gelişigüzel  dökülen  sözleri  ve­ şüncesine  en  büyük  katkısıdır.  Kratos'la 
zinli  dizeler halinde  dile  getirmek de  bilici ra­ Bia'yı  kendine  başlıca  yardımcı  eden  Zeus 
hiplerin  göreviydi (Brankhos,  Brankhosoğul- burada  bir  zorba  olmaktan  çıkıyor,  insanlığa 
ları).  yarar  ve  iyilik  getiren  tanrı,  gerçek  bir  tanrı 
oluveriyor.  Yeryüzü  de  yeni  baştan  bir  altın 
Dike.  Dike, Themis'le Zeus'un kızı ve Euno- çağa, bir cennete dönüyor.  Doğruluk üzerine 
mia  ve  Eirene'yle  birlikte  Hora'ların  biridir.  kurulu bir insan cenneti. 
Adı  Yunan  dilinde  birçok  anlamlara  gelir;  Hesiodos'un  bu  yüce  görüşünü  tragedya 
simgelediği  başlıca  soyut  kavram  hak,  doğru­ yazarları  da  benimser,  benimseyenlerin,  dile 
luk ve  adalettir.  Dike  sözcüğü,  adaletin  uygu­ getirenlerin  başında  da  Aiskhylos  gelir.  Ahla­
landığı  mahkeme  için  de  kullanılır,  mahke­ kı  her  şeyden üstün  tutan  bu şair,  doğruların 
mede verilen hüküm için de;  "diken didonai"  ocaklarında  mutluluğun  ürünleri  bulunduğu­
deyimiyse  ceza  görmek  anlamına  gelir.  nu  söyler  (Ağam.  750  vd.);  Sophokles  de 
Dike  insanlar  arasında  yaşar,  onun  içindir  Elektra  tragedyasında,  işlenen  suçun  hemen 
ki,  şiirde de,  düzyazıda da çok adı geçer.  Di­ peşinden Dike'nin öç tanrıları Erinys'lerle bir­
ke  kavramından  Yunanlıların  ne  anladığını  likte geldiğini ileri sürer (Elekt.  472 vd.). 
iyice kavramak için başlıca kaynaklarımız He- Şiirde bir tanrısal varlık olarak canlandırılan 
siodos  ve tragedya  yazarları  olsun.  Bu  kavra­ Doğruluk gitgide  soyutlaşır Yunan  düzyazısın­
mı incelemeye değer.  da ve sonunda Platon'un bunca diyalogunda, 
Hesiodos'un  ikinci  büyük  eseri  "İşler  ve  özünün nitelikleri, toplum içinde yeri ve etkisi 
Günler"de Dike'ye  180 dizeye yakın uzun bir  araştırılan  "to  dikaion"  diye  cinsiz  bir  felsefe 
bölüm ayrılmıştır.  Bu bölüm Hesiodos'un bü­ kavramına döner. 
tün  hayat  felsefesini  verir.  Yalnız  Hesiodos'u 
tanımak  bakımından  değil  de,  orta  halli  bir  Diktynna. Bkz. Britomartis. 
insanın toplum içinde Dike tanrısal kavramını  Diktys.  Bkz.  Danae. 
nasıl görüp,  nereye  yerleştirdiği  açısından  in­
celemek istiyoruz bu  parçayı.  Bölüm  bir hay­ Diomedes.  (1) Bir Trakya kralı.  Ülkesine ge­
van  masalıyla başlar  (İşi.  202  vd.);  "krallara"  len  yabancıları  atlarına  yem  olarak  verirmiş. 
yani  kadılara,  yargıçlara  seslenen  şair  hay­ Herakles,  Diomedes'i  kendi  atlarına  yedire-
vanlar  dünyasında  kaba  kuvvetin  hüküm  sür­ rek bu vahşi töreye son vermiş (Herakles). 
düğünü,  ama insanlar dünyasında öyle olma­ (2)  Tydeus'la  Deipyle'nin  oğlu,  Troya 
dığını  söyler.  İnsanlar  arasında  Dike  vardır.  önünde  savaşan  Argos'lu  yiğitlerin  en  yama­
Dike tanrı Zeus'tan gelir,  Dike yani doğruluk  nı  (Tab.  23).  Diomedes'e  verilen  sıfatlar hep 
toplulukların  varlığını  ve  mutluluğunu  sağlar.  savaşta  üstünlük  gösterir  niteliktedir.  Babası 
Hesiodos burada tanrıça Dike'ye uzun bir öv­ gibi ünlü,  güçlü bir at sürücüsü olmaya özenir 
gü  yazar.  Kardeşi  Perses'ten  haksızlık  gören  Diomedes.  Diomedes'e  bütün  bir  bölüm  ay­
ve  yargıçlarca  korunmayıp  hakkını  alamayan  rılmıştır Ilyada'da,  orada tanrıça Athena ona 
Hesiodos'un  Dike'ye  bu  övgüsü  patetik  ol­ destek olup, her türlü yiğitle,  giderek tanrılar­
makla  kalmaz,  kendilerine  yargıç  deyip  de  la  bile  boy  ölçüşmeye  kışkırtır  onu.  İki  ben­
rüşvet  alarak  eğrilik  yoluna  sapan  krallara da  zetmeyle  Diomedes'in  atılganlığı  dile  getirilir 
etkin bir derstir.  (İl. V,  142): 
Soylar  mythos'u  dünyayı  bir  cehenneme  Tıpkı bir aslan gibi kudurmuştu işte 
çevirmekle  bitmişti.  Yoksulluk,  umutsuzluk  dev yapılı Diomedes, Troyahlara 
sarmıştı  ortalığı,  insan  Pandora'nın  işlediği  saldırınca. 
suç  (ki  buna  da  suç denmez ya,  bir tedbirsiz­ (İl. V, 87 vd.): 
likti  sadece)  yüzünden  ne  kadar  kötülük  var­ Eriyen karlarla beslenip taşan bir ırmak gibi 
sa,  hepsini  başlarına  bela etmişlerdi.  Bundan  köpürüyordu Diomedes ovada. 
kurtuluşu  adalete  güvenle,  Dike'yi  insanların  Zeus'un yağmuru yağınca sağanak sağanak, 
 DİONYSOS 

birdenbire kabarır, taşar o ırmak,  sında sayar (Theog. 253). Homeros destanla­
akar hızla, yıkar sınırlarını,  rında  bu  tanrıça  Zeus'Ia  evlenerek  Aphrodi-
tutamaz onu üst üste yığılı toprak,  te'nin  anası  olur.  Güzellik  tanrıçası  oğlu  Al-
bol çiçekli bahçelerin duvarları tutamaz  neias'i  korumak  için  savaşa  karışıp  da  Dio-
onu, 
medes'in  kargısıyla  yaralanınca,  Dione  onu 
gelir, yok eder insanların el emeğini. 
Troya'hlarm sıraları Tydeus oğlunun elinde  tam bir ana şefkatiyle  sarar,  öğütler verir,  ya­
oluyordu iste böyle darmadağın,  rasını iyi eder (İl. V, 370 vd.): 
çok kalabalıktılar, ama dayanamıyorlardt. 
Aphrodite, anası Dione'nin kapandı 
Diomedes,  Lykia'k  yiğit  Pandaros  tarafın­ dizlerine. 
dan  yaralanınca  büsbütün  kudurur,  art  arda  Dione kollarıyla sardı kızını, okşadı diller 
altı  Troya'h  öldürür,  iki  esir  aldıktan  sonra  döktü: 
Pandaros'u  da  tepeler  (V,  290  vd.),  Ainei- "Hangi tanrı kıydı sana, yavrucuğum, 
göz göre göre bir kötülük mü işledin ki?" 
as'ı,  iki  insanın  kaldıramayacağı  kadar  ağır  Karşılık verdi cilveli Aphrodite, dedi ki: 
bir  taşla  yaralar,  o  sırada  oğlunun  yardımına  "Tydeus oğlu, taşkın canlı Diomedes vurdu 
koşan  Aphrodite  ile çarpışır.  beni, 
Aphrodite  ile  yetinmez,  Ares'i  de  yaralar  sevgili oğlumu, Alneias'ı çekiyordum 
Diomedes  (V,  855  vd.).  Destan  boyunca  sa­ savaştan; 
vaşta  da,  karada  da  ön  planda  görürüz  Dio- tekmil insanlar arasında onu severim en 
medes'i.  Odysseus'la  birlikte  gece  keşfe  çı­ çok. 
kar,  Troya'h  gözcü  Dolon'u  öldürürler  (X,  Kavga Troya'Ularla Akha'lar arasında değil 
artık, 
272-279),  öldürmeden  önce  de  birçok  sırlar  Danao'lar başladı ölümsüzlerle 
alırlar  ağzından.  Sonra  Trakya'lıların  kam­ çarpışmaya". 
pından  geçerken,  korkunç  bir katliam yapar­ Karşılık verdi yüce tanrıça Dione, dedi ki: 
lar,  önderlerleri  Rhesos'u  öldürüp,  atlarını  "Aldırma kızım, sık dişini, bağrına taş bas. 
alıp götürürler.  Biz Olympos'ta saray kurmuş tanrılar 
Diomedes,  taşkın  canlı  da  olsa,  yasa,  töre  çok çektik insanlardan, 
epey de çektirdik birbirimize... 
bilmez  bir  yiğit  değildir.  Glaukos'la  çarpış­
Diomedes'i de gök gözlü Athena saldı senin 
maktan  vazgeçmekle  konukluk  kurallarına 
üstüne. 
saygısını belirtir (İl. VI,  12 vd.) (Glaukos,  Bel- Ama şunu bilmiyor Tydeus'un o çılgın oğlu: 
lerophontes).  llyada'dan  sonraki  destanlarda  Ölümsüzlerle savaşan insan çok yaşamaz". 
Odysseus'la birlikte  Lemnos'a  gidip  Philokte- Böyle dedi, sildi iki eliyle 
'tes'i  aradıkları  anlatılır  (Philoktetes).  Troya  Aphrodite'nin bileğindeki özü, 
savaşı  bitip  de  Argos'a  dönünce  kendisini  al­ yara iyi oldu, ağır acılar dindi. 
datan  karısı  Aigialeia'nın  kurduğu  tuzaktan 
zor  kurtulmuş.  Bu  ceza  ona  yaraladığı  Aph­ Dionysos.  Dionysos  adındaki  tanrının  ilk­
rodite'den  gelmeymiş.  çağ  din,  efsane,  sanat  ve  yazınında  ne  denli 
bir  yer  tuttuğunu  Apollon'a  ayırdığımız  bölü­
Diorfiedes  "Thebai'ye  Karşı  Yediler"  desta­
mün  girişinde  tanımlamaya  çalıştık.  Sabahat­
nında  da  rol  oynar.  Babası  Tydeus  Adras-
tin  Eyuboglu'nun  Fransız  bilgini  Mario  Meu-
tos'un  damadı  olmak  bakımından  bu  seferde 
nier'nin  çevirisinden  dilimize  aktardığı  "Bak-
ön  planda  savaşmış  ve  büyük  bir  ün  kazan­
kha'lar"  kitabının  önsözünde  söylediği  gibi, 
mıştı. At adam Kheiron tarafından yetiştirilen 
"Euripides'in  bu  tragedyası  eski  Yunanistan' 
Diomedes  de  dedesi Adrastos'tan Argos tah­
da  Dionysos  dininin  İncil'i  yerinde"  idi.  Biz 
tını miras aldıktan sonra,  babasının öcünü al­
de,  dinsel kişiliği dal budak salmış,  tapımı çe­
mak üzere Epigon'lar seferine katılır.  Diome­
şitli  ve  ayrıntılı  inanç  ve  görüşleri,  insanlığın 
des  gücü  kuvveti  ve  gözüpekligiyle  Yunan  ef­
derine  giden  birçok  düşüncelerini  bir  araya 
sanesinde  Herakles'ten  hemen  sonra  gelen 
toplayıp  yansıtan  bu  tanrının  incelenmesine 
üstün  bir yiğit  sayılır. 
"Bakkha'lar"  oyunundan  aldığımız  bir  par­
Dione.  Hesiodos  Dione'yi  Okeanos'la  çayla  başlamak  istiyoruz.  İnanıyoruz  ki,  bu 
Tethys'ten  dogma  üç  bin  Okeanos  kızı  ara­ parçanın  gereğince  yorumlanması  bize  Di-
onysos  tanrıyı  bütünüyle  kavramak ve  doğru  Hellen  ülkesinin  mutlu  şehirlerine. 
yolda anlamak olanağını verecektir:  O  tanrılar ki  bu,  anası,  eski  bir zamanda, 
doğum  sancıları  içinde, 
Tragedya'nın  açılışında  Dionysos  sahneye 
çarpıldı  Zeus'un  yıldırımlarına; 
çıkarak şöyle konuşur:  can  verdi  düşürüp  karnındakini. 
Dionysos  —  İşte  ben,  Zeus'un  oğlu  Diony­ O  zaman  Kronos'un  oğlu  Zeus 
sos,  Kadmos'un  kızı  Semele'nin  yıldırım  dolu  aldı  düşen  çocuğu, 
şimşekler  içinde  doğurduğu  tanrı,  Thebai  top­ görmesin  diye  karısı  Hera, 
rağına  ayak  basıyorum.  Tanrılığımdan  soyu­ sokup  kendi  baldırına 
nup  insan  suretine  girdim...  Ben  Lydia'nm  al­ altın  kancalarla  kancaladı. 
tın  ovalarından  geliyorum.  İran'ın  güneşten  Sonra,  Moira'lar  vakti  doldurunca 
kavrulan  kırlarını,  Baktrla'nm  uzun  surlarım;  Zeus  doğurdu  boğa  boynuzlu  tanrıyı; 
Media'nm  buzlarla  örtülü  topraklarını,  saadet  başına  bir  çelenk  taktı  yılanlardan. 
diyarı  Arabistan'ı,  tuzlu  denizin  kıyılarında  Onun  için  Mainad'lar 
uzanan  bütün  Asya  ülkesini,  Barbarlarla  Hel- yılanları  toplar,  saçlarına  örerler. 
len'lerin  karışık  yaşadığı,  güzel  hisarlarla  süs­
Ey  Thebai,  Semele'yi  besleyen  toprak, 
lü  şehirleri  dolaştım.  Oralarda  korolarımı  top­
ladım;  dinimi,  ayinlerimi  öğrettim;  şimdi  ken­ takın  artık  sarmaşık  çelenklerini 
dimi  Hellen'lere  tanıtmak  istiyorum.  Hellen  Açılsın  çiçekleri,  açılsın 
toprağında  Bakkha'ların  keskin  çığlıklarıyla  güzel  meyveli  yeşil  saparnanın! 
çınlattığım,  kadınlarının  çıplak  vücutlarını  Bürün  yapraklarına  meşelerin,  çamların! 
ceylan  postlarıyla  sarıp  ellerine  thyrsos'u,  sar­ Giyin  benek  benek  ceylan  postunu, 
maşıktı  asayı  verdiğim  ilk  şehir  Thebai  oldu.  süslen  ak  koyunların  yününden  örgülerle, 
yansın  elinde  narteks'lerin  sönmez  ateşi! 
Tanrı  Thebai'de  gerçekleştirmek  istediği  Yakındır  yeryüzünün  korolarla  coşup 
amacı  da  anlattıktan  sonra,  Bakkha'lar  koro­ taşması. 
su girer ve  aşağıdaki  ezgiye  başlar:  Bromios geliyor,  olaylarıyla,  dağdan  dağa, 
Bakkhalar korosu:  Dionysos  delisi  kadınların 
gergeflerini,  mekiklerini  bırakıp 
Asya  topraklarından  geldim,  kaçtıkları  dağlara. 
yüce  Tmolos'u  aştım, 
tanrımız  Bromios  uğrunda  Ey  karanlık  diyarı  Kureta'larm, 
durmadan,  yorulmadan  koşuyorum.  Girit'te  Zeus'un  doğduğu  kutsal  mağaralar, 
Euhoi  diye  bağırarak  orada  icat  ettiler,  benim  için, 
Bakkhos'un  şerefine.  üç  sorguçtu  miğfer  giyen  Korybant'lar 
Kim  o,  yolda  gezen?  çembere  gerilen  deriyi, 
Kim  o,  kim  o,  yolda gezen?  Orada  karıştı  coşkun  davul sesleri 
Çekilsin  herkes  damının  altına,  Phrygia  kavallarının  tatlı  nefeslerine. 
temizleyip  kapansın  bütün  ağızlar;  Korybant'lar  davulu  Rhea  anamıza  verdiler 
şimdi  ben,  Euhoi  sesleriyle  Bakkha'ların  çığlıkları  arasında 
Dionysos'u  kutluyorum.  gümbürdesin  diye. 
Onu  coşkun  Satryr'ler Ana  Tanrıçadan 
Ne mutlu  bahtı  açık olana,  aldılar, 
ne  mutlu  tanrıların  sırlarına  erene!  sesini  korolara  karıştırdılar, 
Hayatını  temizleyip  günahlardan 
Dionysos'a  hoş  gelen  Trieterit 
ruhunu  Bakkhos'a  verene! 
bayramlarında 
Yıkayıp  bütün  kirlerini  dağlarda 
Tanrının  delisi  olana!  Koşmak  ne güzel,  dağlarda 
Ne  mutlu,  yoluyla  kutlayana  Bakkhos  alaylarının  ardından! 
Kybele  anamızın  cümbüşlerini;  Sarılıp  gezmek  benekli  ceylan  postuna, 
ne  mutlu,  tyrsos'u  sallayarak  serilip  yatmak  toprağa! 
başına  sarmaşıktı  çelengi  takarak  Yakalayıp  boğazlamak  yaban  tekelerini. 
Dionysos'un  ardından  gidene!  Kanlarını  içmek,  çiğ çiğ yemek  etlerini! 
Haydi,  Bakkha'lar,  durmayın,  Euhoi!  diye  bağırınca  Bromios. 
indirin  Bromios'u  Phrygia  dağlarından;  atılmak  Lydia'nm,  Phrygia'nın  dağlarına! 
getirin  Dionysos'u,  tanrı  babanın  tanrı  O  zaman  yeryüzünde  derelerde  süt  akar, 
oğlunu,  derelerde şarap akar,  bal akar; 

>)•> 
 yükselir sanki yerden,  adı  taşıyan  birkaç  dag  ve  Aydın  yöresinde 
Lübnan buhurunun dumanları.  Nysa  (Sultanhisar)  adlı  bir  kentin  yıkıntıları 
Bakkhoş, elinde kızıl alev saçan narteks,  da  görülür.  Dionysos'un  baştanrısı  olduğu 
sihirli gür saçları rüzgârda,  dağ  hangisidir?  Herhalde  özellikle  hiçbiri,  bu 
koşturur peşinden dağlara düşmüş koroları.  Nysa  adı  Olympos  ve  İda  gibi  yüksek  dağla­
Ve haykırır ruhları coşturan sesiyle:  ra  verilen  bir  genel  ad  olsa  gerek,  tanrı  da 
''HeyBakkha'lar, koşun,  bir  doğa  tanrısı  olarak  yüksek  bir  dağın  do­
koşun  Bakkha'larl  ruğunda  doğmuş  ve  o  dağla  simgelenmekte-
Irmağından altın akan Tmolos'u  dir. 
şenlendiren kadınlar! 
Kutlaym Dionysos'u  Dionysos adının etimolojisi böylece açıklan­
derin gümbürtülü davullarınızla;  madığı  gibi  (kimi  mitograflar  bu  adın  iki  kez 
Euhoi sesleriyle çağırın Euhios tanrıyı!  doğan  anlamına  geldiğini  ileri  sürerler,  ne 
Phrygia'dan kopup gelen güzel çığlıklar  var ki bu açıklama Yunancada desteksiz kalır) 
karışsın, sizi dağdan dağa koşturan  tanrıya  verilen  öbür  adlar  da  anlamsızdır. 
kavalların tatlı seslerine".  Bakkhos ne demek?  "Bakkheuo"  diye bir fiil, 
O zaman Bakkha, sevinç içinde,  "bakkheion"  diye  bir  isim  geçer  sözlüklerde, 
sıçrar, çayıra giden bir tay gibi  bunlar  Bakkhos  coşkusuna  kapılmak,  Bakk­
anasının ardından;  hos  gizemlerini  kutlamak  anlamını  taşır  ve 
atılır bir ok gibi ileri.  Bakkhos  adının  kendisini  açıklamaz.  Bakk­
(1) ADLARI.  Bu metinde de görüldüğü gibi  hos adının Trakya kaynaklı olduğu ileri sürül­
tanrıya  bir  adla  değil,  birçok  adlarla  seslenil- se de, İobakkhos olarak da karşımıza çıkması 
mektedir:  Dionysos,  Bakkhos,  Bromios  ve  düşündürücüdür ve Bromios,  Euhios ve îakk­
Euhios,  biraz  ötede  Dithyrambos  ve  başka  hos gibi, tanrının öbür adları gibi bir ses ben­
metinlerde  de  îakkhos  ve  lobakkhos.  Hiçbir  zetmesi, bir ünlemden türediği kanısını uyan­
Olympos  tanrısı  bu  kadar  çok  adla  anılmaz,  dırır.  Gerçekten de Euhios,  Bakkha'lar alayı 
çok  adlılık  olsa  olsa  Anadolu  Ana  Tanrıçası  nın  kırda,  bayırda  kendinden  geçmiş  olarak 
Kybele  ve  onun  benzeri  Artemis'te  görülür.  tanrı  coşkusu  içinde  koşunca  bağırdığı  "Eu-
Aynı kaynaktan  olduğu yukarda okunan  par­ hoy"  ya  da  "Euhay"  seslerinden  türemedir,' 
ça  boyunca  da  anlaşılan  Dionysos'un  adları  İakkhos  ise  çığlık  anlamına  gelen  "iakkhe" 
anlamlıdır.  Birincisi yani  Dionysos  adı  bugü­ sözcüğünün  erkek  adına  çevrilmesidir.  Bro-
ne  bugün  büsbütün  açıklanmış  değildir.  Dio- mios'a  gelince,  açıkça  bir  ses  benzetmesidir 
ve  -nysos  diye  iki  kökenden  katışıktır,  Dio- ve gürleyen,  gümbürtülü anlamındaki bu sıfa­
Zeus'un  özneden  gayrı  hallerinde  görülen  tın ve ondan türeme su,  ateş,  fırtına ve davul 
(Dios,  Dia,  Dii)  kökeni taşımakta,  ki  bu  kö­ gürültüsünü  yansıttığı  görülür.  Dionysos  do­
ken  Latince  Deus'ta  görüldüğü gibi tanrı  an­ ğayla  karışan,  doğayı  simgeleyen ve  tanrı  ol­
lamına  gelmektedir,  buna  Nysa  eklenince,  duğuna göre, adları da insanın doğa karşısın­
Dionysos  Nysa  tanrısı,  giderek  Nysa  Ze- da çıkardığı ses ve ünlemlerle dile getirilir.  Bu 
us'udur  demek.  Neymiş  bu  Nysa?  "Vahşi  adlarının ardında ya da kaynağında insan dü­
hayvanlar  yatağı  Nysa  dağı"  deniyor  Bakk- şüncesi ve  mantığıyla kurulmuş  bir kavramsal 
ha'larda, tıpkı İda dağı için Homeros metinle­ sözcük  arama  boşunadır.  Dionysos  coşkusu, 
rinde söylendiği gibi. Ama Nysa İda ile bir tu­ yani şarap ve sarhoşluk insanları içinde yaşa­
tulmuyor,  açıklamalarda  Nysa,  efsanelik  bir  dıkları  kalıpların  baskısından  da  kurtardığı 
dağ  diye  gösteriliyor:  Hermes,  Zeus'un  buy­ içindir  ki,  bu tanrıya  Yunanca  "Eleutheros", 
ruğuyla  Dionysos'u  çocukken  bu  dağın  peri­ hür, özgür, özgürlük veren sıfatı takılmış,  Ro­
lerine  emanet  etmiş  (tıpkı  Zeus'un  Girit ma­ ma dininde de Dionysos'un Latince adı, tam 
ğaralarında  nympha'larca  büyütüldüğü  gibi),  bu anlama gelen Liber olmuştur. 
bu  dag  ise  Homeros'un  İlyada'sında  Trak­
ya'da gösterilir (İl. VI,  133),  ama Tesalya'da,  (2) DOĞUŞU. Dionysos dışardan gelme İm 
Makedonya'da,  giderek Hindistan  ve  Arabis­ tanrıdır,  hem  yabancı,  hem  de  Hellen  pan-
tan'da da Nysa dağları vardır, Anadolıı'd.ı İm  tlıeon'una aykırı düşen bir tanrıdır.  Bu tanrıyı 
benimsemekte  Yunanistan'ın  güçlük  çektiği,  ne  oluyor?  Çelişki  şöyle  çözümlenmiş:  Yuna­
ona karşı direndiği  Dionysos üstüne  anlatılan  nistan'da  doğduğu  halde  tanrının  Uzakdogu-
efsane  ve  masallarda  dile  gelir.  Denebilir  ki,  ya  bir  yolculuk  yaptığı  -  turistik  bir  gezi  gibi 
bütün  efsaneleri  bir  tek  motif  üstüne  kurulu­ bir  şey  -  sonra  da  asma  kütüğü,  şarap  ve 
dur: Tepki ve direnç.  kendisine  tapınanların  alayıyla  birlikte  yurda 
Doğuş  efsanesi  buna  örnektir:  Anası  Kad- döndüğü ve dışardan  getirdiği  bu  armağanları 
mos  kızı  Semele  Zeus'la  birleşir,  ama  sevişti­ kendi  yurttaşlarına  (Pentheus  Dionysos'un 
ği tanrının  gücüne tam  inanmamıştır ki,  onu  teyze  çocuğu  olur) bin  zorla  benimsettiği  an­
bütün  araç ve  gereçleriyle  görmek ister,  böy­ latılıyor.  Oysa Euripides'in tragedyasından  da 
lece  yıldırımla  çarpılıp  ölür.  Karnındaki  yedi  Dionysos'un  asıl  kaynağı  açıkça ve  bütün  ay­
aylık  çocuğu  da  Zeus  alıp  baldırına  koyar  ve  rıntılarıyla  belli  olmaktadır.  Dionysos  bir 
ikinci bir doğumla meydana çıkarır.  Bu ikinci  Lydia-Phrygia  tanrısıdır,  Homeros  destanla­
doğum  motifini  Athena'da  da  görmüştük,  şu  rında  düpedüz  Asia  diye  anılan  yöreden  gel­
farkla  ki  Athena  Zeus'un  kafasından,  Diony­ medir.  Bakkha'lar  korosunun  İlk  sözü  "Asia 
sos  ise  baldırından  doğar.  Efsanenin  anlam  topraklarından  geliyorum"  ve  "Tmolos'u  aş­
ve  simgesi  de  şudur:  Hellen'lerin  baştannsı  tım"  deyimi,  tanrının  kendini  tanıtlamasına 
Zeus'tur,  dışardan  gelme  bir  tanrısal  varlığı  da  tıpatıp  uygundur:  "Ben  Lydia'nın  altın 
ne yapıp yapıp onun buyruğuna sokmak,  on­ ovalarından geliyorum". Daha sonra da Pen-
dan  çıkmış  olarak  göstermek  gerekiyordu.  theus'la  konuşurken,  "Vatanım  Lydia'dır" 
Semele  efsanesi  işte  bu  amaçla  uydurulmuş,  der  Dionysos.  Kılığı  kıyafeti;  tavırlarıyla  bu 
böyle  bir bağlantı  kurma  çabasının  ürünüdür.  bölgenin  özelliklerini  taşır  da  ondandır  ki  ka­
Bu  efsanenin  merkezi  olarak  gösterilen  bölge  dınca  gördüğü bu tutumu yadırgar  Pentheus. 
de  önemli:  Boiotia  ve  başkenti Thebai  Yuna­ Şöyle  der:  "Yabancı  bir  sihirbazdan  da  bah­
nistan'da  en  tutucu  ve  gerici  bir  yöre  sayılır­ sediyorlar;  Lydia'dan  gelmiş;  kokulu  saçları, 
dı,  nitekim  Semele'yle  doğum  efsanesinden  sarı  perçemleri,  mor  yanakları  varmış;  siyah 
sonra,  Pentheus  tipi  de  buradan  çıkmıştır  gözlerinde  Aphrodite'nin  sihri  parlıyormuş". 
(Semele,  Pentheus).  Davul,  dümbelek,  tef ve  flüt  de  Asya  denilen 
bölgenin törelerindendir.  Dionysos'un Mani-
Homeros  destanlarında  adı  bir  tek  kez  ge­ sa-Bozdag-Sarde  yöresiyle  ilişkisi  dram  bo­
çen Dionysos için  aynı tepkiyi dile getiren bir  yunca  sık  sık  belirtilir:  Dionysos  şöyle  der 
başka  efsane  anlatılır:  Lykurgos  efsanesi.  Bakkha'lara:  "...  Alın  Phrygia'dan  getirdiği­
Lykurgos Trakya'lıdır,  ama o da Pentheus gi­ miz davulları, anamız Rhea ile benim için icat 
bi  kovalamaya  kalkar  "Dionysos'un  sütnine- edilmiş  olan  davulları...",  bu  Rhea  denilen 
lerini",  yani  Bakkha'ları,  bu  yüzden  de  ceza  tanrıça  Manisa  dağı  eteklerinde  kayaya  oyul­
görür,  kör  edilir  (Lykurgos).  Ne  var  ki  İlya- muş heykeli bulunan Ana Tanrıçadan başkası 
da'daki  bu  parçada  Dionysos  insandan  kor­ değildir.  Dionysos  cümbüşleriyle  Kybele'nin-
kup  kaçan  ve  denizin  içindeki  tanrılara  sığı­ kilerin  bir  olduğunu  Bakkha'lar  da  söyler 
nan  bir  ödlek  gibi  gösterilir.  Homeros  des­ (yuk.  "Ne  mutlu  yoluyla  kutlayana/Kybele 
tanlarının  zamanından  Euripides'in  "Bak- anamızın  cümbüşlerini).  Kybele  ve  Dionysos 
kha'lar"ı  yazdığı  çağa  kadar  çok  şey  değiş­ dinlerinin  özünde  bulunan  orgiastik  coşku, 
miş  ve  Dionysos,  dışardan  gelme  bu  güçlü  kendinden  geçme,  vect  karakteri  her  iki  ta­
tanrı  Yunanistan'da  epey  tutunmuştur  bes­ pımda  aynı  simgelere,  aynı  davranışlara, 
belli.  araç  ve  gereçlere  başvurulmasıyla  da  belirir, 
Bakkha'ların  çılgınlığı  Kybele  törelerinde 
(3) KAYNAK VE NİTELİKLERİ. Sonradan ve  kendilerini  hadım  eden  Pessinus  rahiplerinin 
bir  amaçla  uydurulduğu  besbelli  olan  Semele  tutumunu  andırır.  Kaldı  ki  gene  aynı  yukar-
ve Thebai hanedanından doğuş efsanesi, tan­ daki  parçada  geçen  Korybant  ve  Kureta  gibi 
rının  kaynaklarını  açığa  vuran  anlatımlarda  deyimler  Dionysos  kültünü  hem  Kybele, 
da  tutarsız  değişiklikler  yapılmasına  yol  aç­ hem  de  Girit'li  Zeus  kültüne  bağlamaktadır. 
mıştır.  Dionysos  Thebai'de  Semele'den  doğ­ Her  üçünün  de  Anadolu-Girit  kaynağından 
muşsa,  ta  Hindistan  ve  Arabistan'dan  gelişi 

<)/l 
fışkırdıgına  hiç  şüphe  kalmamıştır  (Kybele,  sanın  beden  ve  ruhu  aracıyla  yansıyıp  oluş 
Zeus).  maşıdır.  Bakkha'lar  tragedyasında  bu  halin 
Dionysos  tanrının  niteliklerini  ele  alacak  parlak bir belirtisi dile  getirilmiştir:  Dionysos 
olursak, iki büyük alan ve akımı kavradığı gö­ hem tanrıdır,  hem  insan.  Bakkha'lar yerine 
ze çarpar. İlkin bir doğa tanrısıdır, topraktan  ve  anına göre kadın kişiliğinden vahşi hayva­
fışkıran bitkileri ve bu bitkiler arasında insanı  na, yırtıcı azmana dönüşür, böylece gerçeğin 
en  çok etkileyenleri,  yaşamına  yön  verenleri  gerçeküstüne  ulaşması ve  gerçeğe  gerisin  ge­
simgeler.  Kybele  ve  öbür  doğa  tanrıları  gibi,  ri  inmesiyle  doğal  bir  kasırga  olan  hayatın 
doğayı en belirgin biçimlerle yansıtan dağlar­ dalgalan yansıtılmış  olur.  Bu  dalgalanmanın 
da, ormanlarda, yabani hayvanlar ve yaratık­ insanlık  dünyasında  açtığı  yaralar,  yarattığı 
larla  bir  arada  yaşar  ve  coşar  gösterilir.  Osi- korkunç  dramlar,  facialar,  afetler  tragedya 
ris,  Adonis,  Attis  gibi doğanın  mevsim  mev­ denilen  o  şaşırtıcı,  tüyler  ürpertici  hayat  ay­
sim değişmelerini  de  kişiliğinde  simgeler.  Di­ nasında görülür. Kişinin bilinçüstü ve bilinçal­
onysos  her  bakımdan  doğaya  çevriktir,  ama  tına dek erişebilmesi  bu  tanrının  etkisiyle  ol­
onun  simgelediği  asıl  büyük  kuvvet  doğanın  muştur.  Dionysos  tanrının  insana verdiği bu 
kendisi değil,  insanla doğa  arasında bir ilişki,  gücü akıl ölçüsüne vurup değerlendirmek Eu-
insanı  doğanın  sırlarına  erdiren  büyülü  bir  ripides'in  "Bakkha'lar"  oyununun  belli  başlı 
güçtür. Yunan dili bu güce eren insanın duru­ bir konusudur.  Kaba aklı simgeleyen Penthe-
munu iki  sözcükle yansıtmıştır:  "Mainomai"  us  Bakkha'ların  çılgınlığını  bir  ayıp,  törelere 
ve  "enthousiasmos". Doğa sırlarına ve gücü­ ve  ahlaka  karşı  işlenmiş  bir  suç  sayar.  Oysa 
ne ermek, yani tanrılaşmak,  insan  için ulaşı­ tam  tersine  bu  coşku  insanı  doğayla  birleşti­
mı en çok özlenen bir aşamadır. Dionysos bu  ren, ona cenneti yeryüzünde yaratan bir mut­
ereğe  varmanın yolunu  herkes  için  ve  kolay  luluktur.  Asıl  akıl yolu  da  bu  mutluluğa  eriş­
kolay açar:  Bu yol şarap ve sarhoşluktur. As­ menin çarelerini arayıp bulmaktır. Bu gerçek 
ma kütüğünün yeryüzüne yayılmasıyla uygar­ "Bakkha'lar"  tragedyasında  kimi  kez  kâhin 
lığın  buğdaydan  sonraki  aşaması gerçekleşti­ Teiresias'ın,  kimi kez de  Bakkha'ların  ağzın­
rilmiş,  ama insanlığın evresinde  de yalnız ta­ dan şöyle dile getirilir: 
rımla açılamayan bir çığır açılmıştır, insan an­
cak şarabı elde ettikten sonradır ki, yaratıcılı­ Teiresias — Yalnız ikimiz doğru düşünüyo­
ğın kökeninde bulunan değişim yapma gücü­ ruz; ötekilerin akılları başlarında değil... En 
ne kavuşmuştur. "Mainomai" de "enthousias­ yüksek zekâların  varacağı  hikmet bile onlar 
mos"  da  işte  bu  tanrıya  erme,  tanrıyla  karşısında âcizdir... Senin (Pentheus'un) sözle­
karışma ve tanrılaşma yetisini dile getirir. Ad­ rinde sağduyudan eser yok... Senin alaya aldı­
lan  "mainomafden türemiş olan Mainad'lar  ğın bu yeni tanrının Yunan dünyasında ne bü­
bir  çeşit  çılgınlık  içinde  doğayı  dolaşırlar,  yük  bir yer tutacağını  anlatmaya  benim gü­
cüm yetmez. Delikanlı, insanlar için en başta 
ama  yaratıcılığın  bu tanrısal  soluğun  dışarıya 
gelen iki tanrı vardır: Biri Demeter tanrıça ya­
vurmasıyla  elde  edilebileceğini  anlamıştır  in­ hut  toprak;  ona dilediğin  adı  verebilirsin; 
san.  Dionysos  işte  bu  gerçeği,  hem  doğal,  ölümlülerin  kuru  yiyeceklerini  veren  odur. 
hem de  doğaüstü bir olayı dile getirip simge­ Öteki de Semele'nin oğludur ve Demeter ka­
ler.  dar  kudretlidir:  Üzüm  suyunu  bulup  insana 
veren odur. Bu içki dertlilerin derdini avutur; 
Dionysos'un  öbür doğa tanrılarından  daha  onu içenleri tanrı uykuya kavuşturur, onlara 
etkili, dininin öbür sanat kollarından daha üs­ günlük  üzüntülerini  unuttutur.  İnsanların 
tün,  şiirin en insancası sayılacak bir yazın tü­ dertlerine başka deva yoktur. Bu tanrı, insan­
rü  olan tragedyayı  esinlemiş  olmak bu tanrı­ ların tanrıları memnun etmek için içtikleri şa­
rabın  kendisidir;  bundan  ötürü  saadetimizi 
nın bir tek tanrısal güç olarak değil de, kolek­
ona  borçluyuz...  Bakkhos'un  sarhoşluğunda 
tif  bir  güç  olarak gerçekleşmesinden  ileri  ge­ da, çılgınlığında da geleceği görme kudreti 
lir.  Adından ya  da  adlarından  da belli ki  Di­ saklıdır... Azgın kadınları Aphrodite'ye iten 
onysos bir değil, bütün bir insanlık halidir. Bu  Dionysos değildir. Bu itiliş onların tabiatında 
yüzden  durgun  değil,  sürekli  devinim,  deği­ vardır; insanın tabiatında olan her şeydeyse, 
şim halindedir,  evrensel yaşamın özellikle in­ bir hikmet saklıdır". 
 Bakkha'lar korosu da şöyle  ünler:  digi  için  büsbütün  gün  ışığına  çıkmamış  bir 
Bromios, mutlu tanrıların en mutlusu,  gerçektir.  Halikamas  Balıkçısı'nın  ortaya  at­
güzel çelenkli şölenlerin baş tacil  tığı  bir  görüşe  göre  zeybekler,  ilkçağdan  kal­
Odur koroların başında koşan,  ma  "İobakkhi"  adlı  bir  topluluktan  türeme­
kaval sesleriyle sevinip coşan;  dir. 
odur tanrı sofralarında, 
kederleri dağıtan,  Dioskur'lar.  "Dioskuroi"  Zeus'un  delikanlı­
akınca şarap testilerinden  ları anlamına gelir. Bu isim,  Leda'nın oğulları 
pırıl pırı! özü salkımın,  Kastor'la  Polydeuskes'e  (yahut  Polluks)  veri­
dağılınca insanlara uyku  lir.  Tanrı  Zeus'un  Leda'ya  yaklaştığı  gece, 
sarmaşıkla bezenmiş şölenlerde.  Leda  ölümlü  kocası  Tyndareos'la  da  yatmış. 
Zeus'tan  Helena  ile  Polydeukes'i,  Tyndare-
Zeus'un oğlu Dionysos  os'tan  da  Kastor  ile  Klytaimestra'yı  doğur­
düşkündür sevincine şölenlerin! 
Sever Dionysos Barış'ı,  muş  (Tab.  12).  Birbirinden  hiç  ayrılmayan 
insanları rahata kavuşturan,  Kastor'la  Polydeukes  kardeşliğin  ve  dostlu­
çocukları besleyip büyüten tanrıçayı.  ğun  simgesi  olmuşlardır.  Efsane,  omuz  omza 
Odur veren zengine de, fakire de  vererek  yaptıkları  kahramanlıkları  anlatır: 
keder dağıtan şarabın ferahlığını.  Theseus  kız  kardeşleri  Helena'yı  kaçırınca, 
Sevmez Dionysos,  Atina'ya  karşı  sefere  çıkmışlar  ve  Theseus'un 
cömert günlerin, gecelerin  Hades  ülkesine  indiği  bir  sırada  onu  geri  al­
sevincine varamayan insanı. 
Uyaklın dediklerine,  mışlar,  ayrıca  da  Theseus'un  anası  Aithra'yı 
kapılma gurura ve derin düşüncelere;  kaçırıp  Sparta'ya  getirmişler  (Aithra);  Kaly-
inan en basit halkın inandığına  don  avına  da,  Argonaut'lar  seferine  de  katıl­
onun yaşadığı gibi yaşa.  mışlar  (Argonaut'lar,  Amykos)  ve  her  iki  se­
ferde  yararlık  göstermişler.  Ne  var  ki  Helena 
Bu sözlerden  Dionysos dininin Euripides'in  uğruna  açılan  Troya  savaşında  bulunamamış­
bu  son  tragedyasını  yazdığı  İ.  Ö.  V.  yüzyılın  lardı,  çünkü daha önce talihsiz bir macerada 
sonlarında  Yunanistan'da  ne  kadar yaygın ve  can  vermişlerdi:  Dioskur'lar  Leukippos'un  iki 
tutunmuş olduğunu  gösterir.  Bütün  insanlara  kızı  Phoibe ile  Hilaira'yı kendilerine eş olma­
seslenen Dionysos tapımı bir halk dini olmuş­ ları  için  kaçırmak istemişler,  ama  bu  kızların 
tur. Kara kafalıların, Pentheus gibi yarım akıl­ hem  amca  oğulları,  hem  de  nişanlıları  olan 
lı  yobazların  kovmaya  uğraştıkları  bu  tanrı,  Lynkeus'la İdas  Dioskur'ların peşine takılmış­
bin  bir  işkenceyle  daha  da yücelttikleri  bu  er­ lar,  aralarında çıkan  kavgada  Kastor can ver­
miş ilkçağda İsa dinine örnek olmuştur ve tıp­ miş,  ölümsüz olan  Polydeukes de yaralanmış­
kı  Meryem  Ana  nasıl  Artemis'in  ve  Kybe- tı.  Zeus bu iki kardeşi birbirinden  ayırmamak 
le'nin  özelliklerini  benimseyip tutunabilmişse,  için,  ikisini  de  göğe  alıp  yıldızlar  arasına  yer­
İsa  da  ancak  Dionysos  dinine  sırtını  dayaya­ leştirmiş (İkizler burcu). 
rak yayılabilmiştir  geniş halk kitleleri  arasına.  Sparta'nın  Taygetos  dağında  dünyaya  gel­
(4) ETKİSİ.  Dionysos dininden tragedyanın  dikleri  söylenen  Dioskur'lar  Dor ırkının  tem­
silcileridir,  Dor  uygarlığının  merkezi  Spar­
nasıl doğduğu,  Dithyrambos denilen bu tanrı­
ta'nın  Atina'ya  karşı  olan  ezeli  düşmanlığını 
ya  övgünün  nasıl gelişip de akıllara durgunluk 
simgelerler. 
verecek  bu  şiir  türünü  ortaya  çıkardığını  an­
latmak bu sözlümün sınırlarını aşmak olur.  Biz  Dirke.  Thebai  kralı  Lykos'un  karısı.  Amphi-
Dionysos  tanrının  mistik  akımlar,  tarikatlar  on  ile  Zetos'a  eziyet  eder  ve  cezasını  bulur 
üstündeki  etkisi  ve  özellikle  bunun  Anado­ (Amphionj. 
lu'da  gelişen  biçimi  üstünde  durmak  istiyo­
ruz.  Bektaşiliğin  ve  günümüze  dek yaygınlığı­ Dithyrambos.  Dithyrambos,  tanrı  Diony­
sos'a  verilen  bir  addır.  "Bakkha'lar"  traged­
nı  yitirmeyen  başka  tarikatların  kaynağında 
yasının bir korosunda baştanrı Zeus'un ağzın­
ilkçağın  Dionysos  dini  bulunduğu  artık  her­
dan şu sözler söylenir: 
kesçe görülen, ama daha etraflıca incelenme­
c e 
 DRYOPE 
Gel, Dithyrambos, baldırıma gir,  çıkmaktadır.  Dithyrambos  türüne  gelince, 
bir erkeğin rahminde büyü.  çalgı,  oyun ve  sözü bir  arada  birleştirdiği,  bu 
İstiyorum ki, ey Bakkhos, Thebai seni  terimle üçünün de dile geldiği bellidir. 
iki kere doğmuş tanrı diye 
ansın ve kutlasın.  Dolios.  Odysseia'da,  Laertes'in  bağına, 
Kaynağının ne olduğu bilinmeyen bu sözcü­ bahçesine  bakan  ihtiyar  ve  sadık  bahçıvan. 
ğün,  yukardaki  Euripides  dizelerine  dayana­ Odysseus  Troya  savaşına  gidince,  bağlarına 
rak  ve  başındaki  di-  ekine  bakarak  iki  kez  çeki)en  yaşlı  Laertes'e  bekçilik  eden  odur. 
doğmuş  anlamına  geldiği  sanılmış  ve  bilgin- Odysseia'nın  son bölümünde  Odysseus talip­
lerce  ileri  sürülmüştür.  Ama  hiçbir  çaba  söz­ leri öldürüp babası Laertes'i bulmaya gelince, 
cüğün  doğru  dürüst  bir  açıklanmasını  sağla­ onu  Dolios ve  altı  oğlu  sevinçle  karşılarlar ve 
yamamış,  Dithyrambos  Yunancada  Anadolu  ağırlarlar.  Öldürülen  taliplerin  öcünü almaya 
kökenli  sayılan  birçok  sözcük  gibi  karanlık  gelen  İthaka'lıları  püskürtmeye  yardım  eder­
kalmıştır. Ne var ki dithyrambos'un hem kul­ ler (Od. XXIV). 
lanılışından,  hem  "iambos"  ve  "thriambos" 
gibi  müzik terimleriyle  ilişkisinden,  Dionysos  Dolon. Troyalı haberci Eumedes'in oğlu Do-
dinine özgü bir terim olduğu anlaşılmaktadır.  lon  çirkin,  ama tez ayaklı bir  adamdır.  Hek-
İambos,  Yunan  şiirinde ve  özellikle tragedya­ tor  onu  Akha'lıların  gemilerine  gözcü  olarak 
da konuşma bölümleri için kullanılan bir ölçü­ gönderir, bu işi başarırsa ona Akhilleus'un at­
dür,  Yunan  şiirine  ilkin  hiciv  türüyle  girmiş,  larıyla  arabasını  vereceğine  ant  içer.  Ama 
sonra  da  en  yaygın  bir  vezin  olmuştur.  Thri- Dolon,  gece keşfe  çıkan  Odysseus'la  Diome-
ambos'a  gelince,  bu  da  Bakkhos  alaylarında  des'in  tuzağına  düşer  ve  yakalanır.  Öldürül­
tanrı  şerefine  söylenen  bir  ezginin,  bir  övgü­ memek  için  yalvarmaları  yakarmaları,  Tro-
nün  adıdır.  Dithyrambos  gibi  bu  sözcüklerin  ya'lıları ele vermeleri boşunadır.  Akha yiğitle­
de  Dionysos  diniyle  birlikte  Anadolu'dan,  ri onu amansızca öldürtükten sonra,  ölüsünü 
özellikle  Lydia-Phrygia'dan  geldiği  şüphe  gö­ bir ılgın ağacına asarlar (İl. X, 314-464) (Dio-
türmez  (Dionysos).  Bakkhos  tanrının  bir  ses  medesj. 
ve  çalgı  cümbüşü  içinde  kendisini  kutlamak 
için kullanılan ünlem ve  çağrıları kendi adları  Doris.  Okeanos'un  kızı  Doris,  Pontos'un 
olarak  benimsediği  görülür.  Dithyrambos'un  oğlu  Nereus'la  evlenir  ve  Nereus  kızları  diye 
kökenindeki anlam ne olursa olsun, tanrı Di- anılan elli kızı olur (Tab.  6).  Hesiodos Theo-
onysos'u övmeye, kutlamaya yarayan bir söz­ gonia'da  bu kızların  bazılarının  adlarını sayar 
cük olduğu anlaşılır.  (Theog. 233-264). 
Terim şu bakımdan önemli ki, dithyrambos  Dryades.  "Drys"  Yunanca  ağaç  ve  özellikle 
bir  yazın  türü  ve  özellikle  tragedyaya  doğru­ meşe  ağacı  anlamına  gelir.  Dryad  da  ağaç 
dan doğruya kaynak olmuş bir tür olarak gös­ perilerine verilen addır.  Bunların  kimi ağaçla 
terilir.  İlk tiyatro denemeleri dithyrambos şa­ birlikte biter ve onunla ölür, kimi de ölümsüz­
irlerinden  doğmuştur  denir.  Elimizde  dithy­ dür.  Kardeşleri Hamadryad'lar gibi Dryad'lar 
rambos  türünden  birkaç  örnek  vardır,  en  il­ da  bitkileri  korur,  ağaç  sağlıklı  ve  canlı  oldu­
ginci Dor şairi Pindaros'tan bilinen birkaç di­ ğu  zaman  sevinir,  yapraklarını  yitirip  kuru­
zedir;  bunların  en  dikkati  çeken  yönü  de  şu  maya yüz tuttuğu zaman  derin bir yasa kapı­
ki,  tanrı  Dionysos  için  Olympos'ta  Zeus'un  lır.  Orpheus'un  eşi  Eurydike  bir  Dryad'dır 
bir şenlik hazırladığı anlatılır,  büyük Ana Tan­ (Hamadryades). 
rıçanın  yanı  başında  davul  ve  dümbeleklerin 
çalındığı,  bu arada vahşi hayvanlarıyla birlikte  Dryope.  Dryöpe, kral Dryops'un biricik kızı­
tanrıça  Artemis'in  de  gelip  raksa  katıldığı,  dır.  Oita dağının  yamaçlarında  babasının  sü­
çam  ağaçlarının  altında  meşaleler  yanarak  rülerini  otlatırken,  ağaç  perileri  hamadr­
cümbüş  yapıldığı  belirtilir.  Bu  dithyram- yad'lar onu aralarına almışlar, türkü söyleme 
bos'tan  da  Dionysos  dininin  Anadolu'lu  ana  .un,  hora  tepmesini  öğretmişler.  Kızı  gören 
l.ııırıç.ıLırın  ikisiyle  de  ilişkide  olduğu  ortaya  Apollon  da  ona  tutulmuş.  Dryope'ye  yaklaş 
mak için bir kaplumbağa biçimine girmiş.  Kız  de  bir  kavak  ağacıyla  bir  kaynak  ortaya  çık­
kaplumbağa  ile  oynamaya  başlamış,  onu  ku­ mış. 
cağına almış,  derken tanrı bir yılan olup kızla 
birleşmiş.  Dryope  korkmuş,  kaçmış,  olup  bi­ Dryops.  Adı ağaç,  meşe anlamına  gelen ke­
teni  kimseye  bildirmemiş.  Bir  süre  sonra  da  limeyi andıran Dryops, Yunanistan'da ilk yer­
Andraimon  adlı  bir  adamla  evlenmiş ve  Am- leşmiş  Dryops  boyunun  atası  sayılır.  Kendisi 
phissos adlı bir çocuğu olmuş. Amphissos Oi- Apollon'un  oğluymuş  derler.  Önce  Parnas-
ta'nın  eteğinde  aynı adı taşıyan  bir  şehir kur­ sos  dağının  eteklerine  yerleşmiş  olan  soyu, 
muş.  Bir gün Dryope oğlunun kurduğu Apol- Dorların  saldırısına  uğrayınca,  dört  bir  yana 
lon tapınağının yanında eski oyun arkadaşlan  dağılmış,  kimi  Euboia'ya,  kimi  Thessalia'ya, 
hamadryadlara  sunu  sunuybrmuş  ki,  perileri  kimi  Peloponessos'a yerleşmişler.  Kıbrıs  ada­
onu  kapıp  aralarına  almışlar.  Kaçırıldığı  yer­ sına göçenler bile olmuş. 

<)H 
 yarı bedeniyse koskoca bir yılandı korkunç, 

E  her yanı benek benek amansız bir yılan. 
Typhon'la  çiftleştiği  ve  yeraltında,  yeryü­
zünde  ne  kadar  korkunç  köpek  ve  canavar 
Eetion.  Mysia'da Thebe  şehrinin  kralı,  And- varsa hepsini ürettiği anlatılır:  Geryon'un kö­
romakhe'nin babası. Akhilleus onu çok saydı­ peği  diye  anılan  Orthos,  Hades  bekçisi  Ker-
ğı  için,  öldürdüğü  halde  silahlarını  almamış,  beros,  bataklıklar  canavarı  Hydra,  ağzı  ateş 
törenle gömmüştür. Nympha'lar mezarı üstü­ saçan  Khimaira  ve  sonra  da  kendi  dölü  Or-
ne  bir  karaağaç  fidanı  dikmişler  (Androma- thos'la  birleşerek  Phiks'i  ve  Nemeia  aslanını 
khe).  da  doğurmuş.  Ekhidna'nın  ini  efsaneye  göre 
Arima  dağları  denen  Kilikia'dadır.  Kendi 
Egeria.  Romalı  su perisi.  Egeria  dindar  kral 
ölümsüz  olduğu  için  yeraltında  hep  yaşar, 
Numa Pompilius'un  karısı ya da dostu olarak 
ama  dölleri  Herakles  ve  Bellerophontes  gibi 
gösterilir.  Geceleri  onu  ziyaret  eder,  din  ve 
yiğitlerin  elinden  can  vermişlerdir  (Typhon, 
devlet yönetimi  konusunda  ona  öğütler verir, 
Herakles, Bellerophontes). 
yol  gösterirmiş.  Numa  öldüğü  zaman  Egeria 
o  kadar  gözyaşı  dökmüş  ki  bir  pınar  oluver­ Ekhion.  Kadmos'un  Thebai  şehrini  kurar­
miş.  Nemi'deki  Diana  kültüyle  ilgili  olarak,  ken  toprağa  diktiği  ejder  dişlerinden  doğup 
Caelius  tepesinin  eteğinde  bir  tapınağı  var­ da  sag  kalan  beş  adamdan  biridir.  Kad­
mış.  mos'un kızı Agaue  ile  evlenir ve  Pentheus'un 
babası  olur (Kadmos,  Pentheus). 
Eileithyia.  Zeus'la  Hera'nın  kızı,  Ares, 
Hephaistos ve Hebe'nin kız kardeşi. Eileithyi- Ekho.  Yankıyı  simgeleyen  nympha  (Narkis-
a  doğumlara  bakan  ebe  tanrıçadır.  Hera'nın  sos). 
sözünden  ayrılmaz,  onun  buyruklarını  harfi 
Elektra.  "Parlak"  anlamına  gelen bu ad, bir­
harfine  yerine  getirirmiş.  Nitekim  Hera'nın 
çok efsanelik kişilerin  adı  olmuştur. 
hışmına  uğramış  Leto  ile  Alkmene'nin  do­
ğumlarında  bulunmamakla  Zeus'un  evlilik  dı­ (1) Okeanos'la Tethys'in  kızı  Elektra,  Pon­
şı  çocuklarının  dogmasına  engel  olmaya  ça­ tos'la Gaia'nın  oğlu Thaumas'a  eş olur (Tab. 
lışmış  (Leto,  Alkmene).  6).  Birleşmelerinden şu tanrısal varlıklar mey­
dana  gelir:  İris  (Gökkuşağı),  Harpya'lar  ve 
Ekhetos.  Epeiros  bölgesinin  efsanelik  kralı  Aello  (Bora)  ile  Okypetes  (Kasırga)  diye  ka­
Ekhetos kötülüğü,  zalimligiyle ün salmıştı.  natlı iki yaratık (Hesiodos, Theog.  266). 
Bu  kral,  sevgilisiyle  yattı  diye  kızını  gözüne  (2) Atlas'la  Pleione'nin  "Pleiades"  adlı yedi 
tunçtan  iğneleri  sokarak  kör  etmiş  ve  bir  ku­ kızlarından biri (Pleiades).  Efsaneye  göre Se-
leye  kapatmış,  gene  tunçtan  arpa  taneleri  mendirek  adasında  oturan  Elektra,  Zeus'la 
vermiş,  bunları öğütür ve un yaparsa,  gözleri­ birleşerek  Dardanos'u  İasion'u  ve  Harmoni-
nin açılacağını  söylemiş.  a'yı doğurmuş (Tab.  7). Adı Palladion efsane­
sine  de  karışmıştır:  Zeus  Elektra'yı  elde  et­
Ekhidna.  Ejderler  soyunu  sayarken  Hesio-
mek isteyince,  genç kız kutsal Palladion hey­
dos Ekhidna'ya uzun bir parça ayırmıştır.  Bu 
keline  sığınarak  tanrıdan  korunabileceğini 
azman yaratık,  Pontos'la  Gaia'nın  dölünden 
sanmış,  oysa Zeus buna çok kızmış ve heyke­
Khrysaor'la Kallirhoe'den dogmadır (Tab.  6).  li  tuttuğu  gibi  gökten  aşağıya  atmış.  Troya 
Ekhidna şöyle tanımlanır (Theog.  295 vd.):  ovasına  düşen  Palladion  Troya'daki  tapınak­
Kallirhoe yenilmez bir ejderha da yarattı  ta  saklanmış.  Başka bir anlatıma  göre,  Palla-
ne ölümlülere, ne de ölümsüzlere  dion'u  Elektra,  Troya  şehrini  korusun  diye 
benzeyen.  kendi vermiş Dardanos'a (Palladion). 
Bir mağarada doğdu bu azgm yürekli 
Ekhidna.  (3)  Bu  adı  taşıyan  en  ünlü  kişi,  Agamem-
Yarı bedeni bir genç kızdı onun,  non'la  KIytaimestra'nın  kızı  Elektra'dır  (Tab. 
güzel yanaklı ve gözleri fıldır fıldır,  15).  I lomeros  destanlarında  adı  geçmeyen 
Elektra,  tragedyanın  en  ünlü,  en  çok  sözü  mos'u ölümsüz  kılmak için  ateşe  daldırırken, 
edilen  bir  kahramanıdır.  Aiskhylos'un  "Aga- Eleusis  olaya  tanık  olup  bir  çığlık  atacak  ol­
memnon"  üçlüsünde,  Sophokles'in  "Elekt­ muş, Demeter de buna kızarak onu öldürmüş 
ra",  Euripides'in  de  hem  "Elektra"  hem  de  (Triptolemos). 
"Orestes"  tragedyalarında  rol  alır.  Antigone 
Elpenor.  Odysseus'un  arkadaşlarından  biri­
gibi insanlarüstü bazı yasaları korumayı,  bazı 
dir.  Büyücü  Kirke'nin  konağında  yiyip  içer, 
ilkeler  adına  kendi  kendine  eyleme  geçmeyi 
keyfeder  ve  Odysseus  ölüler  ülkesine  gitmek 
göze  alan  yiğit  bir  kızdır.  Ne  var  ki,  eli  kana 
üzere  yola  çıkacağı  gece  fazla  şarap  içmiş 
bulandıgı,  anasını  öldürmek  gibi  korkunç  ve 
olan  Elpenor  sızdığı  damdan  aşağı  düşer  ve 
dogadışı bir  suça  karıştığı  içindir ki,  Elektra  -
ölür. Ruhu Hades'te Odysseus'a yalvarır ken­
adının  tersine  - karanlık ve karmaşık  bir kişi­
disini gömsün diye. 
likle canlanır gözümüzün önünde. Hamlet so­
rununu ilkçağ  tragedyasında dile  getiren  kişi­ Empusa.  Tanrıça Hekate'nin çevresinde bu­
dir.  Bu  bakımdan  tragedya  yazarlarını  çek­ lunan korkunç bir görüntü. Hekate'nin insan­
mesi, büyülemesi, karakterini çeşitli açılardan  ları  korkutmak  için  yarattığı  bu  canavar  her 
ele  almayı  esinlemesi  şaşılacak  bir  şey  değil­ çeşit kılığa  girerek daha  çok kadınlara ve  ço­
dir.  cuklara  görünürmüş.  Bir  ayağı  tunçtanmış, 
Öyküsü  kısaca  şöyledir-.  Agamemnon  Tro­ insan  etiyle  beslenir ve  kurbanlarını  avlamak 
ya  savaşına  çıktığı  zaman,  Elis'te  rüzgârların  için çok güzel bir kadın kılığma girermiş. 
esmesini  sağlamak  zorunda  kalmıştır.  Bunu 
kocasına  affedemeyen  karısı  Klytaimestra,  Endymion. 
Atreusogullarının  baş  düşmanı  Aigisthos'la  Parlak ayın çevresinde sapışız yıldız 
kocasını  aldatır  ve  yıllar  geçip  Agamemnon  rüzgarsızken  duru gökyüzü 
dönünce iki âşık onu alçakça bıçaklarlar. Ge­ nasıl yanarsa ışıl ışıl. 
ne yıllar  geçer,  bu kez Elektra delikanlılık ça­ Bütün doruklar, sivri kayalar ve çayırlar 
ğına  gelen  kardeşi  Orestes'i  babalarının  öcü­ nasıl serilirse göz önüne, 
nü almak üzere yetiştirir. Kardeşinin önce Ai- gökler yırtılıp da açılır, 
gisthos'u,  sonra  da  Klytaimestra'yi  öldürme­ tekmil yıldızlar görünür, 
sine  yardım  eder.  Ana  katili  olduktan  sonra,  ferahlar yüreği çobanın... 
Orestes'in  peşine  Erinys'ler  takılır.  Elekt­ Endymion  efsanesi  Homeros'un  bu  birkaç 
ra'nın rolüyse burada biter.  Herhangi bir piş­ dizesinden  doğmuş  gibidir.  Ama  bu  efsane­
manlık duyduğu tragedyada söz konusu değil­ nin asıl kahramanı eski adıyla Latmos, bugün 
dir.  Elektra  kan  davasının  en  belirgin  simge­ Beşparmak  diye  anılan  dağdır.  Beşparmak 
lerinden biridir (Orestes).  dağının eteğinde Menderes ırmağı kendi ova-
sınca akarak bin bir dolanışla  gümüşten aylar 
Elektryon.  Perseus'la  Andromeda'nın  oğlu,  çizer. Koca ırmak Bafa gölüne ve batıda Ada­
Alkmene'nin babası (Alkmene).  lar  denizine  pırıl pırıl  boşanır.  Geceleri  Bafa 
Elephenor.  llyada'da  adı  geçen  Abant  ön­ gölü tepsi dolusu gümüştür. 
deri.  Abant'lar  Euboia  yarımadasına  yerleş­ Beşparmakların  görkemi  insan  hayalini 
miş bir kavimdir. Elephenor, Helena'nın eski  uzak geçmişlere,  kıtaları sarsıp  dağlan birbiri­
taliplerinden  olduğu  için  otuz  gemiyle  katılır  nin üzerine yığan büyük yersarsıntılan çağına 
Troya  savaşına.  Homeros'a  göre  Agenor'la  götürür.  Beş  doruğunu  bir  elin  beş  parmağı 
savaşırken  öldürülür (İl.  IV,  463-472).  Başka  gibi  göğe  uzatan  bu  dağa  bakarken  o  dep­
bir efsane onun  Troya'dan döndüğü ve önce  remlerin  gürleyişini  duyar  gibi  olur  insan. 
Sicilya  açıklarında,  sonra  da  Epir'de  şehir  Ama  ay  ışığı  bu  dağların  sertliğini  şeker  gibi 
kurduğunu anlatır.  eritir ve çatık kaşlarını çözer.  O zaman insan 
bir  dünya  manzarası  değil,  yeryüzüne  paldır 
Eleusis.  Eleusis  şehrine  adını  veren  efsane- küldür yıkılmış bir cennet görmüş gibi olur. 
lik  kişi.  Hermes'in  oğlu  ve  Triptolemos'un  Endymion  efsanesi  işte  bu  dekor  içinde 
babası  olduğu  söylenir.  Demeter  Triptole- doğdu. Endymion, Beşparmak dağında sürü-

10(1 
 I.OS 

lerini otlatan bir çobanmış.  Kavalından başka  ne  dilesin,  ölümsüz bir uykuyla  uyumayı  dile­

bir varlığı  olmayan yoksul bir çoban.  Gündüz  miş. 
kayadan  kayaya  hoplayan  boynuzlu,  sakallı  O  gün  bugün  Beşparmak  dorukları  ay  ışı­
kara  keçilerini  gözler,  yamacın  mis  kokulu  ğında karlı gibi  ağarır.  Ulu çamları uyuyan  ve 
kekiklerini  yiyen  sürünün  titrek  meleyişlerine  ışıklı  düşler  gören  insanlara  benzer.  Nereden 
kulak  kabartırdı.  Kavalı  Endymion'un  biricik  geldiği  belirsiz bir  esintiyle  yaprakları  ürperir, 
dostu,  sırdaşıydı.  Dağlarda  yapayalnız  yaşa­ fısıldaşır  zaman  zaman.  Ay  ışığı  göklere  par­
manın  verdiği  hürlük,  açıklık  duygusunu  da,  mak  uzatan  doruklardan  aşağı  şu  şırıltısı  gibi 
kalabalık şehirlerde  oturan  hemcinslerine  öz­ şarıl  şarıl  akar.  Yamaçlarda  çobanların  yaktı­
lemini  de  hep  bu  kavala  söylerdi.  Endymi­ ğı  ateşler  mavi  mavi  tellenen  ince  dumanlar 
on'un kavalı yalnız çobanın sevincini,  özlemi­ salar. Endymion'un kavalı yankılanır kayadan 
ni  söylemekle  kalmaz,  kara  dorukların,  yeşil  kayaya.  Hep  aynı sestir  o,  dağların  ıssızlığını, 
çimenlerin,  bulut bulut yapraklarıyla sağa,  so­ insanların  özlemini  söyler.  Ayın  çevresinde 
la  serpilmiş  ağaçların,  cıvıl  cıvıl  akan  suların  yıldızlar kıpırdaşır.  Gökler sanki yırtılmış,  açıl­
da seslerini duyururdu.  mıştır.  Beşparmak'ların çobanı Endymion'un 
Bu  ıssız  dağlarda  Endymion'u  ne  gündüz  ışıklı,  ölümsüz  mutluluğunu  gözümüzle  göre­
kavalını  üflerken,  ne gece  taze  çayırın  üstüne  biliriz. 
uzanıp  sere  serpe  uyurken  kimsecikler  gör­
mezdi.  Yalnız,  ay  ışığı  görürdü  onun  gürbüz  Entoria.  Roma'da  Saturnus  tapınağının  ku­
bedenini, erkekçe güzelliğini. Ay tanrıçası Se­ ruluş nedenini  açıklamak için  Erigone örneği 
lene,  Endymion'a  baka  baka,  gönül  vermiş  üzerine  uydurulmuş  bir  efsane  (Erigone). 
ona.  Her  gece  üzerine  eğilir,  gümüş  ışığıyla  Tanrı  Saturnus,  İtalya'da  bulunduğu  Altın 
onu sarıp çayırın üstüne yatınca  kollarını  sev­ Çağda  İkarios  adlı  bir  köylünün  kızı  Entorlii 
gilisine açardı. Selene de gökte ne zaman do­ ile  birleşmiş,  biri lanus,  dört oğlu olmuş.  İka­
ğarsa,  nerede  doğarsa,  hemen  çobanına  ko­ rios'a  da  üzüm  kütügüyle  şarabı  bağışlamış. 
şar,  gövdesini ışınlanyla sarar,  öperdi.  Ama  Roma  köylüleri  bunun  kıymetini bilme 
Ne var ki,  Selene  bazı  gece  daha  çok,  bazı  dikleri için,  tanrı veba  salmış ortalığa,  sonun 
gece  daha  az  kalırdı  sevgilisinin  yanında.  da  Roma'lılar Capitolium  tepesinin  eteğinde 
Ayın  Endymion'la  hiç  birleşmedigi  karanlık  Saturnus'a  bir  tapınak  kurmakla  yatıştırmış­
geceler  de  vardı.  Onlar  Beşparmakların  do­ lar tanrıyı (Saturnus, lanus). 
rukları  gibi  kara,  korkulu  bir  bekleyiş  içinde  Enyalios.  Savaş  tanrı  Ares'in  ek  adlarından 
geçerdi. Ama bu bekleyiş uzun  sürmez,  ilk ay  biri. 
gökte  gözüktü mü,  Endymion'la  Selene  gene 
kavuşurlar,  denizden  yeni  çıkmış  balıklar  ka­ Enyo.  Savaş  tanrı  Ares'in  çevresinde  bulu­
dar  serin,  diri,  parıltılı gövdelerini birbirlerine  nan bir tanrıça.  Çokluk,  onun Ares'in kızı ol­
degdirirlerdi.  Her  buluşmada  ilk  defa  buluşu- duğu  söylenir,  Hesiodos,  Phorkys'le  Ke-
yormuş  gibi  olurlar,  hiç  tatmadıkları  bir  tadı  to'nun kızları  Graia  (Kocakarı)'lardan biri  sa­
dudaklarında  eme  eme  duyamazlardı.  Her  yar  onu  (Theog.  273).  Homeros  ise  Ares' 
öpüşte gövdeleri daha da aydınlanır, tepeden  in  yanından  ayrılmayan  ve  "iller  yıkan"  bir 
tırnağa nur kesilirdi, Endymion'la Selene için  tanrıça  olarak  tanımlar  ve  şöyle  der  (İl.  V, 
sevgi,  ışığın  ta  kendisiydi.  592): 
Ölümsüz  tanrılar  kimi  zaman  kıskanır  in­
... Başlarında Ares vardı, bir de ulu Enyo, 
sanların  mutluluğunu.  Sevgiyle  insanların  bir  amansız kavganın dizginini elinde tutardı o. 
çeşit  ölümsüzlüğe  ermelerini,  tanrılara  denk 
gelmelerini  istemezler  de  ondan.  Ama  tanrı­ Eos.  Homeros'un  "gül  parmaklı"  diye  ta­
ların  tanrısı  Zeus,  Selene  ile  Endymion'un  nımlayıp  destanlarının  hemen  her  bölümü­
bu  hep yenilenen  bitimsiz  sevgilerinden  hoş­ nün başında andığı şafak tanrıça Eos'u,  Hesi­
lanmış,  Beşparmak dağlarının  yoksul çobanı­ odos  Titan  soylu Theia  ile  Hyperion'un  bir­
na  bir  armağan  vermeyi  kurmuş.  Dile  ben­ leşmesinden  doğmuş  ve  Helios  (Güneş)  ile 
den  ne  dilersen,  demiş  ona.  Endymion  da  Selene  (Ay)  tanrıların  kardeşi  olarak  gösterir 
ı.rnrı  ıcxs 
(Tab. 4). Eos'un evliliklerini şöyle anlatır He- iki  kral  soyunun  atası  olacak  Epaphos  da 
siodos (Theog. 378 vd.):  anası  lo  gibi  tanrıça  Hera'nın  hıncına  uğrar 
(lo).  Çocuk  doğar  doğmaz  Hera'nın  buyru­
Şafak tanrıça Astraios'la birleşip 
coşku yürekli rüzgârları doğurdu,  ğuyla  Kureta'lar  onu  alıp  kaçırır.  İo  bu  kez 
gökleri arıtan Zephyros'u,  oğlunu aramaya  çıkar.  Ama Zeus Kureta'ları 
azgın esişti Boreas'ı ve Notos'u.  öldürür ve İo'yu Suriye'ye Epaphos'un bulun­
Rüzgârlardan sonra Şafak tanrıça  duğu Byblos'a yöneltir. lo Epaphos'u alıp Mı­
günün müjdecisi Şafak yıldızını doğurdu  sır'a  döner.  Epaphos  manevi  babası  Telego-
ve göklerin çelenk çelenk yıldızlarını.  nos'tan  sonra  Mısır  tahtına  konar  ve  Nil  ır­
Sonra  Tithonos'la  birleşip  Habeşistan  kralı  mağının  kızı  Memphis'le  evlenir.  Kızı  Libya, 
Memnon'u,  Kephalos'la  birleşip  Phaeton'u  torunları da Agenor'la Belos'tur (Agenor). 
doğurur.  Efsaneye  göre,  Eos  bir  sabah  Hellen'ler Epaphos adının "dokunma, üstü­
Ares'le  de  sevişmişti,  onu  kıskanan  Aphrodi- ne el değdirme" anlamına geldiğini ileri sürer­
te  gül  parmaklı  tanrıçayı  durmadan  âşık  ol­ lerdi. İo Mısır'a gelince Zeus elini sırtına deg-
makla  cezalandırmış.  Eos  sevgililerini kaçırır- dirmiş ve  böylece gene kadın olmasını ve oğ­
mış:  Dev  Orion'u  Delos  adasına  kaçırmış,  lunu doğurmasını sağlamış. Oğluna da bu ne­
Kephalos'u Suriye'ye,  İlos'un oğlu, yani Tro- denle  Epaphos  adı  konmuş.  Aslında  Epha-
ya  soyundan  olan  Tithonos'u  da  Habeşis­ phos  bazı  ilkçağ  yazarlarının  da  belirttiği  gibi 
tan'a  kaçırmış;  Güneş'in  ülkesi  sayılan  Yüzü  Mısır'ın  öküz  biçiminde  simgeiendirilen  Apis 
Yanıklara  Eos'un  oğlu  Memnon  kral  olmuş,  tanrının Yunancalaştırılmış biçimidir. 
Memnon Troya savaşından bir sonuç alınma­
dığını  görünce,  gelmiş  Akhilleus'a  karşı  çar­ Epeios.  Troya  savaşına  otuz  gemilik  bir  filo 
pışmış ve onun elinden vurulmuş (Memnon).  ile  gelen  Akha  önderi.  Savaşta  pek  başarılı 
Tithonos'a gelince, Eos onun için ölümsüzlük  olmayan Epeios, bazı alanlarda üstün yararlık 
istemiş Zeus'tan, tanrı da bağışlamış ona bu­ göstermiştir: Patroklos için düzenlenen yarış­
nu, ne var ki Eos sürekli olarak genç kalması­ malarda yumruk dövüşü birinciliğini alır. 
nı istemeyi unutmuş, bu yüzden yıllar geçince  Epeios'un  başka  bir  yararlığı  Troya'ya  so­
Tithonos  buruştukça  buruşuyor,  küçüldükçe  kulacak  olan  tahta  atı  yapmış  olmasıdır. 
küçülüyormuş,  Eos  onu  bir  saraya  kapatıp  Onun  sözü Odysseia'da  geçer (Od.  VIII,  493 
kimselere  göstermez  olmuş,  ta  ki  sonunda  vd.). 
onu bir çekirge haline sokmuş (Tithonos).  Troya  dönüşünde  önderi  Nestor'dan  ayrı 
düşen  Epeios  Güney  İtalya'ya  varır  ve  orada 
Epaphos.  Epaphos,  io'nun  tanrı  Zeus'tan  bir  şehir  kurar.  Orada  yaptırdığı  bir  Athena 
olan  çocuğudur  (Tab.  10).  inek  biçiminde  tapınağına  tahta  atı  yapmak  için  kullandığı 
dünyayı  dolaştıktan  sonra  lo  Mısır'a  varır ve  bütün avadanlıkları tanrıçaya adamış derler. 
oğlunu  orada  doğurur.  "Zincire  Vurulmuş  Ephialtes. Bkz. Aloeusoğulları. 
Prometheus"ta  İo'ya  geleceği  şöyle  bildirir 
(Aisk. Prom. 846 vd.):  Epigon'lar.  Thebai'ye  karşı  Yediler'in  sefe­
O ülkede, karanın bittiği yerde,  ri  başarısızlıkla  sonuçlanmıştı.  Bu  kez  Epi­
Nil'in tam ağzında, bir set üstünde  gon'lar,  yani  birinci sefere  katılan  önderlerin 
Kanobos adında bir şehir vardır.  oğulları  ikinci  bir  saldırıya  kalkışmayı  düşü­
Zeus orada akıl sağlığını geri verecek  nürler. Delphoi bilicilerinden aldıkları bilgi şu­
barışçı elinin dokunuşuyla.  dur:  Başlarında Amphiaraos'un  oğlu Alkmai-
Doğuracağın çocuğun adı kara Epaphos  on bulunursa,  zaferi kazanacaklardır.  Ne  var 
olacak  ki Alkmaion  ikirciklidir.  Anası Eriphyle,  nasıl 
Zeus'un bir dokunuşuyla doğacağı için.  bir zamanlar kocası Amphiaraos'u kandırmış-
İşte o toplayacak ürünlerini  sa, Polyneikes'in oğlu Thersandros'tan arma­
taşkın Nil'in suladığı toprakların. 
Ondan sonraki beşinci kuşaktan elli kız  ğanlar  alarak  Alkmaion'u  da  kandırır  (Eri­
Argos'a istemeye istemeye dönecekler  phyle).  Sefere  katılanlar  şunlardır:  Amphia­
Yakınlarıyla evlenmekten kurtulmak için.  raos'un  iki  oğlu  Alkmaion'la  Amphilokhos, 
Adrastos'un  oğlu  Aigialeus,  Tydeus'un  oğlu  birçok  çocukları  olmuş,  bunlardan  yedi  kı/ı 
yiğit Diomedes,  Parthenopaios'un  oğlu Pro- birbirini o kadar çok severlermiş  ki,  biri  ölür 
makhos,  Kapaneus'un oğlu Sthenelos,  Poly- se, öbürleri de canlarına kıyacaklarına ant iç­
neikes'in  oğlu  Thersandros  ve  Mekisteus'un  mişler. Günün birinde Atina Eleusis'le savacı 
oğlu  Euryalos.  Epigon'lar  saldırıya  Thebai  girmiş  ve  Eleusis'e  yardım  eden  Trakya  kralı 
çevresindeki  köy  ve  kasabaları  yok  etmekle  Eumolpos'a  karşı  koymak  zorunda  kalmış. 
başlarlar.  Thebai'liler,  Eteokles'in  oğlu  Lao- Bu  savaşı  nasıl  iyi  bir  sonuca  eriştirebilecegl 
damas'in  önderliğinde  şehirden  çıkıp  saldırı­ sorusunu  Delphoi  bilicisine  sormuş.  Aldığı 
ya  girişirler,  ama  Laodamas  Alkmaion'un  cevap  şu:  Kral  yedi  kızından  birini  kurban 
kargısı  altında  can  verir,  Thebai'liler  de  püs­ ederse zaferi kazanacaktır. Erekhteus bir kızı­
kürtülür.  O  gece,  bilici  Teiresias'ın  verdiği  nı kurban  eder,  öbür altısı da intihar ederler. 
öğüt üzerine  Thebai'liler şehri boşaltırlar,  er­ Savaşta,  Poseidon'un  bir  oğlu  olan  Eumol-
tesi  sabah  Epigon'lar  girer  ve  Thebai'yi  yağ­ pos'u  yenince  deniz  tanrı  öfkelenir  ve  Ze­
ma  ederler,  aldıkları  doyumluğun  bir  bölü­ us'tan  Erekhteus'u  öldürmesini  ister.  Zeus 
münü Delphoi'deki Apollon tapınağına adar­ bahtsız kralın üstüne yıldırımını salar. 
lar. 
Erigonc.  İkarios  adlı  bir  Atina'lının  kızı. 
Epimetheus.  Titan  İapetos'la  Klymene'nin  Tanrı  Dionysos  Yunanistan'a  ilk  geldiğinde 
oğlu, Atlas, Menoitios ve Prometheus'un kar­ İkarios'un evinde konuk kalmış, buna karşılık 
deşi (Tab. 3). Epimetheus îapetos oğullarının  ona  asma  kütügüyle  şarabı  armağan  etmiş. 
en  akılsızı  ve  bu  bakımdan  Prometheus'un  Kızı Erigone'yle sevişmiş ve Staphylos (üzüm) 
tam karşıtıdır.  Zeus  onu  Prometheus'a  karşı  adlı bir oğulları olmuş.  Bir gün tanrı İkarios'a 
kullanır:  Prometheus'u  ve  onunla  birlikte,  bir  tulum  dolusu  şarap  vererek,  komşularını 
desteklediği  insan  soyunu  yok  etmek için  ya­ şölene çağırmasını ve  onlara  şarabı  tattırm.ı 
rattığı  kadını  Epimetheus'a  armağan  olarak  sini söylemiş. Ama sarhoş olan komşular İka 
yollar (Hes. İşi. 84 vd.), o da Prometheus'un  rios'un  kendilerini  zehirlediğini  sanmışlar, 
Zeus'tan  armağan  alma  dediğini  unutur  ve  onu  sopalarıyla  vurup  öldürdükten  sonra, 
tanrıların  özene  bezene  yarattıkları  Pando- ölüsünü  götürüp  bir  yere  atmışlar.  Köpeği, 
ra'yı alır, onunla evlenir (Pandora).  Erigone'ye  babasının  atıldığı  yeri  göstermiş, 
kız da üzüntüsünden  oradaki bir ağaca asmış 
Epimetheus  Yunan  mythos'unda  Adem'in  kendini.  Tanrı  Atinalıları  şöyle  cezalandır­
rolünü oynar,  ne var ki ondan  çok daha silik  mış:  Bir  delilik salgını  baş  göstermiş  şehirde, 
bir tip  olarak çıkar karşımıza.  Prometheus'la  genç  kızlar  çıldırıp  asıyorlarmış  kendilerini. 
Pandora'nın kişilikleri onu büsbütün siler.  Delphoi  bilicisi  bu  olayı  İkarios  ve  Erigo-
Epimetheus'la Pandora'dan,  Deukalion'un  ne'nin  ölümleriyle ilgili  gösterince,  Atina'lılar 
karısı olacak Pyrrha doğar.  Erigone  için  bir  bayram  düzenlemişler.  Bu 
bayramın bir benzeri de  Roma'da vardı (En-
Erato.  Zeus'la  Mnemosyne'den  dogma  do­ toria). 
kuz Musa'lardan biri. Sanatlardan lirik şiiri ve 
özellikle  aşk  şiirini  simgeler  ve  esinler  (Mu­ Erikhthonios.  Atina'nın  ilk  krallarından  biri 
sa'lar).  (Tab.  24).  Adı  "yün"  ve  "toprak"  anlamına 
gelen  iki  kökten  türemedir.  Efsaneye  göre, 
Erebos.  Yeraltı  karanlığını  simgeler.  Ere-
Erikhthonios tanrı Hephaistos'tan dogmadır. 
bos,  yeryüzünde  karanlık  saçan  Nyks  gibi 
Günün birinde tanrıça Athena Hephaistos'un 
Khaos'tan dogmadır. Erebos'la Nyks birleşir­
işliğine silah ısmarlamaya gelmiş. Topal tanrı 
ler  ve  ışıklı  varlıklar  meydana  getirirler:  Ai-
birdenbire tutulmuş ona, dayanılmaz bir istek 
ther (Esîr) ve Hemera (Gün, Gündüz). 
duymuş  ve  başlamış  kaçan  tannçayı  kovala 
Erekhteus.  Atina  kralı,  Pandion'un  oğlu,  maya.  Topal  olduğu  halde,  yetişmiş  ona  ve 
Erikhthonios'un torunu (Tab 24).  Dedesinin  sarılırken,  spermasını  bacağına  akıtmış.  Ki/ 
efsanesinden  ayrılmayan  efsanesi  sonradan  oğlan kız tanrıça bir yün bezle  spermayı  silip, 
başka  katkılarla  değiştirilmiştir.  Erekhteus'uıı  likslnerek yere  atmış.  Toprak  ana  döllenmiş, 
ERİNYS'I ı R 

bundan,  bir  erkek  çocuk çıkarmış  ortaya.  A- dır,  ne  var  ki  Yunanlıların  sık  sık  başvurdu­
thena  da  çocuğu  Kekrops'un  kızlarına  ema­ ğu  "euphemismos"  denilen  bir  dil  çaresiyle 
net etmiş (Aglauros).  Bebeği sepette iki yılan  Erinys'lere  "Eumenides"  yani  "iyi  niyetliler" 
arasında gören Kekrops kızları çıldırarak ken­ adı takılmıştır.  Bundan amaç,  amansız tanrı­
dilerini  Akropolis'ten  aşağıya  attıktan  sonra,  çaları  yatıştırmak,  kötülüğü  iyiliğe  çevirmele­
Erikhthonios - ki topraktan dogma bütün ya­ rini sağlamaktır.  Aynı görüşle,  sert ve tehlike­
ratıklar  gibi  yılan  kuyrukluymuş  - Athena'nın  li olarak bilinen  Karadeniz'e  "Pontos Euksei-
tapınağına kadar sürünmüş ve kalkanının altı­ nos" yani konuksever deniz denirdi. Eumeni­
na  girerek büyümüş.  Kutsal alanda yetişen bu  des  tragedyasında  babası  Agamemnon'u  öl­
gence  kral  Kekrops  sonradan Atina  krallığını  düren  anası  Klytaimestra'dan  öç  alan  Ores-
vermiş.  Bir Nympha ile evlenen Erikhthonios  tes'in  peşine  takılan  Erinys'ler  sonunda  birer 
Pandion'u yaratmış,  Pandion'dan  da  Erekh- af tanrıçasına dönüşürler,  Orestes de böylece 
teus dolmuş (Erekhteus).  suçundan  ve  çektiği  vicdan  azabından  arın­
Erikhthonios'un  dört  atlı  arabayı  keşfettiği  mış, kurtulmuş olur. Bu sürecin nasıl sahneye 
ve Atina'ya para ve  Panathenaia bayramı gi­ konduğu üzerinde durmadan "suç" kavramını 
incelememiz  gerek. 
bi yenilikler  getirdiği  söylenir. 
İnsan  ne  zaman  suç  işler,  yani  adam  öldü­
Erinys'ler.  Kimi  zaman  bir,  kimi  zaman  bir­ rür?  Yunan  efsanesinde  adam  öldürme  çok­
çok,  kimi  zaman  da  üç  olarak  gösterilen  öç  luk bir yanılgı sonucunda olur: Ate tanrıça in­
alma tanrıçaları Erinys'lerin doğumunu  Hesi- sanı  gaflete  düşürür ve  insan  istemeyerek,  ki­
odos  şöyle  anlatır:  Kronos  anası  Gaia'nın  mi zaman bilmeyerek öldürür,  kan döker.  Bir 
verdiği  tırpanla  Uranos'un  hayalarını  keser  de  kan  davası  güderek,  kısas  kurallarını  uygu­
(Theog.276vd.):  layarak  adam  öldürür.  Her  iki  halde  de  su­
çundan  arınmak  için  çareler  vardır,  insan 
Koca  Uranos geldi  kara geceyle, 
tanrılara  yakarmak,  kurbanlar  kesmekle  affı­
indi  yere  arzudan  yanıp  tutuşarak, 
yaklaşıp sardı  toprağı  boydan  boya. 
nı  sağlayabilir.  Zeus'un  kızları  sayılan  Litai 
Ama  pusuda  bekleyen  oğlu  (Yalvan)  tanrıçalar  suçlular  adına  aracı  olur­
uzattı  sol elini  ve sağ  elindeki  tırpanla  lar,  Zeus'tan bağışlamayı elde ederler (Yalva­
koskoca,  upuzun,  sivri dişli  tırpanla  rırlar).  Suçtan arınma yalnız tanrılar katında 
biranda  kesti  babasının  hayalarını  değil,  insanlar  arasında  da  mümkün  olmalıy­
ve  kaldırıp  attı  arkasından  bir yere.  dı;  Homeros  dünyasında bu  suçun  cezası  bi­
Ama  boş  değildi  elinden  savrulup giden:  zim  hak  ve  hukuk  anlayışımıza  göre  hafiftir: 
Kanlar fışkırıp  saçıldı  içinden  Yurdunda  adam  öldüren  yurdu  için  bir pislik, 
ve  hepsi gömüldü  kaldı  toprağın  bağrında,  bir  uğursuzluk  sayılır,  bu  yüzden  de  sürülür, 
ve  bunlardan  gebe  kalan  toprak  yıllar sonra 
kendisi  gidip  sığınacak bir yer bulmalı,  kendi­
doğurdu  yaman  Erinys'leri,  öç  tanrıçalarını. 
sini  arındırmayı  göze  alan  bir  temiz  adam 
Bu  tanrıçalarla  birlikte  Devlet  ve  Orman  bulmalı  ve  ona  hizmet  etmelidir.  Homeros 
perileri  doğmuştur,  der  Hesiodos.  Sayılarını  destanlarında  adı  geçen  birçok  ünlü  yiğitler 
ve isimlerini vermez.  Sonraları Erinys'lerin üç  suç işlemiş kişilerdir.  Sürgünde  yaşarlar,  ama 
kadın ve adlarının da Alekto, Tisiphone,  Me- konuklan seven ve koruyan Zeus tanrının ko­
gaira olduğu  kabul edilmiştir.  lu kanadı altında bulunduklarından sürgünleri 
tatlı  gelir  onlara.  Bunlardan  biri  Patroklos, 
Erinys'ler  suçu  işleyenin  ve  özellikle  adam 
öbürü de AkhiUeus'un lalası Phoiniks'tir.  Her 
öldürenin  peşine  takılan  köpekler  diye  düşü­
ikisi  de  yurtlarından  kovulmuş,  Peleus'un  ya­
nülür;  bu köpekler  dişidir,  kan  kokusunu he­
nına  sığınmış  kişilerdir (Patroklos,  Phoiniks). 
men  alıp koşarlar ve peşine takıldıkları suçlu­
Ne var ki işledikleri suçlar Erinys'lerin  kovala­
yu  sonsuzca  kovalayarak  çıldırtırlar.  Erinys' 
masını  gerektirmez.  Öç  köpekleri  herhangi 
lerin  en  çok  rol  oynadıkları  şiir  eseri  Aiskhy-
bir adamı öldürenlerin peşine takılmaz,  onlar 
los'un "Agamemnon", "Khoephoroi" ve "Eu-
babasını  ve  özellikle  anasını  öldüren  suçluyu 
menldes" trilogia'sıdır.  Bu eşsiz tragedya anı-
kovalarlar.  Yunan  mythos'unda  ünlü  bir  ba-
tinda  son  oyun  Erinys'lerin  adını  taşımakta­
 I.UİNYS'l.l.K 

ba,  bir  de  ana  katili  vardır:  Oidipus'la  Ores­ Orestes  anasını  öldürür,  daha  önce  Algis 
tes.  Oidipus  babası  Laios'u  bilmeyerek  öldü­ thos'u da vurmuştu, sahnedeki kapı açılıp ge 
rür,  gördüğü  ceza  korkunçtur,  oysa  Orestes  ne  ikisinin  ölüsü  görülür.  Orestes  eylemini 
bile  bile  öldürür  anası  Klytaimestra'yı.  Alk- haklı  gösterir:  Evet,  der,  anamı  öldürdüm, 
maion gibi o da babasının kanına giren anası­ ama  o  da babamı öldürmüştü,  tanrıların  tik­
nı öldürür, ama suçu Alkmaion'unkinden da­ sindiği pis  bir  kadındı  anam,  oysa  benim  eli­
ha  da  ağırdır,  çünkü  daha  hesapb,  daha  bi­ me güç katan,  Pytho tanrısı Loksias'tır,  yani 
linçlidir (Alkmaion).  Apollon'dur.  Böyle  konuşurken,  birdenbire 
Agamemnon tragedyasında  Mykene  kralıy­ yanı başında kara urbalı kadınlar belirir, bakar 
la birlikte Troya'dan  dönen  bilici  Kassandra,  ki  Gorgo  yüzlü,  saçları  yılanlarla  örülmüş 
Aigisthos'la  Klytaimestra'nın  cinayet  hazırla­ Erinys'ler bunlar. Ellerinden taptaze kan dam­
lamakta.  Orestes  bağırır,  çağırır  ve  deli  gibi 
dıklarını  sezer  ve  bu  sezgiyi  şu  sözlerle  dile 
getirir (Ağam.  1186 vd.):  atar  kendini  dışarıya.  Koro  yakınır.  Atreus' 
tan bu yana üçüncü ölüm kasırgasıdır bu. So­
Bir koro var ki, hiç ayrılmıyor bu evden,  nu  nereye  varacak?  Ate'nin  öfkesi  dinecek 
tek sesli söylüyor ezgilerini,  mi? 
ama sesi kulağa hoş gelmiyor,  Üçüncü  "Eumenides"  tragedyası  Delphoi 
övgü değil çünkü söyledikleri,  tapınağının  önündeki  bir  sahneye  açılır: 
insan kanı içmiş yüreklenmek için,  Apollon'a  sığınmış  olan  Orestes  evrenin  gö­
evet, insan kanı içmiş  beği  sayılan  taşın  üstüne  yıkılmış,  yalvar­
bu evde oyalanan koro.  maktadır.  Erinys'ler  korkunç  hırıltılarla  dört 
Zoratarsm onu bu konaktan:  dönmektedir çevresinde. Apollon  gelir,  onla 
Aynı soyun Erinys'leri bunlar.  rı  uyutur,  derken  Klytaimestra'nın  tayfı  dür­
Piyesin  sonunda  sahnede  Agamemnon'la  ter,  uyandırır  köpekleri,  Apollon  oklarıyl.ı 
Kassandra'nın yan  yana yatırılmış ölüleri gö­ onları  kovduktan  sonra  sahne  değişir  ve  Ati-
rülür.  Mykene'de yönetimi ele alan çift kendi  na'daki  Akropolis  görülür.  Orestes'in  davası 
ölülerinin  öcünü  almak  için  kralı  ve  Troyalı  Athena'nın  tapınağı  önünde  görülecektir  bu 
tutsağını öldürmüşlerdir.  Bunların öcünü ala­ kez.  Tam  bir  mahkeme  sahnesidir  bu.  İki 
cak  kuşak  da  yetişmekte,  yedi  yıl  sonrasını  hak ve  hukuk  anlayışının  çarpıştığı  bir  mah­
gösteren  "Khoephoroi"  (Sunu  taşıyan  kızlar)  keme:  Geleneksel  kısas  kurallarını  simgele­
adlı tragedyada  Orestes öç alıcı olarak  anası­ yen  Erinys'ler,  kendini  ve  eylemini  savunan 
nın  karşısına  dikilmektedir.  Klytaimestra  oğ­ bir  insanla  karşı  karşıya  gelip  tartışmaktadır­
lunun  ne  amaçla  geldiğini  anlayınca,  urbası­ lar,  sonuç  mahkemenin vereceği oylara bağ­
nı  yırtıp  memesini  gösterir  ve  Orestes'in  lıdır.  Orestes  Athena  tanrıçanın  verdiği  bir 
ayaklarına  kapanarak yalvarır.  Ana  oğul  ara­ oy  fazlasıyla  beraat  eder.  Böylece  tanrı  kara­
sında  şöyle  bir  konuşma  geçer  (Khoe.  922  rı,  kader ağırlığı yerine  insanların  mahkeme­
vd.):  si,  yani  Areopagos  kurulmuş  olur.  Traged­
yanın  sonunda  yenilgiye  uğrayan  Erinys'ler 
Klyt. —Ananı mı öldüreceksin, yavrum  korosu  öfkeyle  çekilmek  üzeredir  ki,  Athena 
benim?  onları  Atina'nın  koruyucuları  olarak  şehirde 
Or. —Seni ben değil, kendin öldüreceksin.  kalmaya  çağırır,  buna  karşılık  Atina  halkın­
Klyt. —Ama bak, ananın kinli  dan  sonsuz  saygı  göreceklerdir.  Erinys'ler 
köpeklerinden  sakın  değişir,  iyi  niyetliler  diye  çıkarlar  ortaya,  bu­
Or. — Ya babamınkilerden nasıl kaçarım  nun  simgesi  eski  hukukla  yeni  hukuk  anlayı­
senden sakınırsam?  şının  birleşmesi  olsa  gerek.  Erinys'ler  bun­
Klyt. —Diriyken boşuna mı yakarıyorum  dan  böyle  Atina'ya  bet  bereket  saçacak tan­
rıçalar  olarak  intikamı  değil,  adaleti  gerçek­
bir mezara karşı? 
leştireceklerdir.  Aiskhylos'un,  Atina  din  ve 
Or. — Babamı öldürdün ya, senin de ölmen 
devlet  anlayışını  yüceltmekte  ve  yeni  yeni 
gerek.  kavramlar  kurup,  onları  canlandırmaktaki 
Klyt. — Demek bir yılan doğurmuş, 
büyütmüşüm ben. 
ustalığı  bu  üçlüde  en  yüksek  zirvesine  eriş­ ği  kararı  Paris'in  yargısına  bırakılır  (Paris). 
miştir.  Bu kavga  Troya  savaşı  gibi  yüce  bir  çatışma­
Zaman  geçince,  Erinys'ler,  insanları  yeral­ nın  kaynağıdır. 
tında cezalandıran tanrıçalar olarak görülme­
ye  başlar.  Eski  metinlerde  beliren  bu  inanış  Eros.  Eros,  ilkçağın  en  eski  metinlerinden 
Vergilius'un  "Aeneis"  destanında dile  gelmek­ beri  evrende  birleşme  ve  üretmeyi  sağlayan 
tedir:  Erinys'leri  Tartaros'un  dibinde  ruhlara  doğal  bir  güç  olarak  karşımıza  çıkar.  Hesio­
ellerindeki  kamçılar  ve  yılanlarla  korku  salıp  dos  yaratılışı  anlatırken  Khaos'tan  hemen 
eziyet  eder  görürüz.  Cehennem  kavramına  sonra Eros'u sayar,  onun  etkisini  insan  dün­
yaklaşan  bu  görüşler  Roma  mythos  ve  şiirin­ yasında açıkça gördügü'halde,  ilk tanrılar ara­
de  Etrüsk etkisiyle  gelişmiş  olabilir.  sına  nasıl  yerleştireceğini  iyice  bilemez,  ama 
bu evrensel  ilkeyi  gene  de  saymış  olmak için 
Eriphylc.  Argos  kralı  Talaos'un  kızı  ve  Ad- şöyle der (Theog.  116 vd.): 
rastos'un  kızkardeşi.  Thebai  efsane  çembe­
riyle  ilgili  öyküsü  Adrastos,  Amphiaraos  ve  Khaos'tu hepsinden önce var olan, 
sonra geniş göğüslü Caia, Ana Toprak... 
Alkmaion  adları  altında  anlatılmıştır.  Ve sonra Eros, en güzeli ölümsüz tanrıların, 
Eriş.  Ne  kadar  belalı  tanrı  ve  tanrıça  varsa,  o Eros ki elini, ayağını çözer tanrıların, 
ve insanların da, tanrıların da ellerinden 
ölüm  ve  yıkım  getiren  ne  kadar  varlık  varsa 
alır 
hepsi  Nyks  (Gece)'ten  dogmadır.  Kavga tan­ yüreklerini, akıl ve istem güçlerini. 
rıça  Eriş,  İhanet,  Karasevda  ve  İhtiyarlık  gibi 
tanrılaşmış  kavramlardan  hemen  sonra  gelir  Ama  daha  sonra,  Eros'un  devler,  Titanlar 
doğum sırasında.  Hesiodos ona "azgın yürek­ gibi  azman  yaratıkların  birleşmesinde  ne  gibi 
li"  der  ve  kendi  doğurduğu  varlıkları  sayar  bir rol oynadığını tanımlamakta güçlük çeker, 
(Theog.  226 vd.).  giderek "parthenogenesis",  yani kendi kendi­
Sonra  da  ikinci  eseri  "İşler  ve  Günler"  de  liğinden  doğurma  ilkesini  bazı  tanrısal  varlık­
iki  kavga ayırır,  biri  insana  zararlı,  biri  faydalı  lar için sürdürür.  İlkçağın en içli ve bilinçli aşk 
ve şöyle tanımlar ikisini de (İşi.  11 vd.):  şairi Sappho da Hesiodos'a benzer bir tanım­
lama verir: 
İki türlü kavga vardır bu dünyada, 
biri övülmeye değer, öteki kötülemeye.  Gene Eros, elimi, kolumu çözen, 
Özden apayrıdır bu iki kavga,  hem tatlı hem acı Eros, 
insanı kanlı savaşa götürür birisi,  o karşı gelinmez yaratık 
kötüsü, hiçbir ölümlü sevmez onu.  sarsıyor beni. 
Zorla girer bu kör dövüşüne 
ölümsüzlerin zoruyla, buyruğuyla.  Hesiodos'tan  başka  theogonia  ve  kosmo-
Öteki kavgayı daha önce doğurdu yüce  gonia'larda  da  Eros'a yer ayrılır. Orfizm deni­
Karanlık.  len  ve  şair  Orpheus'tan  geldiği  ileri  sürülen 
Göklerdeki tahtında oturan Kronos oğlu  mistik  akımda  da  Eros'un  dünyayla  birlikte 
toprağın özüne kattı onu.  kaos'tan  çıktığına,  yahut  da  Gece'den  dog­
İnsanlara yararlıdır o kavga,  ma  evren  yumurtası  ikiye  bölünüp  yarı  kabu­
O kavga ki eli tutmaz insanları bile işe  ğundan  gök,  yarı  kabuğundan  toprak  ortaya 
sürükler.  çıkınca,  Eros'un  da  doğduğuna  inanılmakta­
Hesiodos'un  bu  kavgasına  rekabet  ya  da  dır. 
ekmek  kavgası  demeli.  Yaşamın  özünde  gö­ Platon'un  "Şölen"  adlı  diyalogunda  herkes 
rür onu  Hesiodos  ve  kardeşine  kötü  değil  de  kendine  göre  sevginin  tanımlamasını  yaptık­
iyi kavgadan  yana  gitmesini  öğütler.  tan sonra, Sokrates bir kadın bilici, Mantinei-
Eriş,  Üç  Güzeller  yarışmasında  da  bir  rol  a'lı  Diotima'nın  görüşlerini  anlatır.  Dioti-
oynar,  Peleus'la  Thetis'in  düğününe  hır  çı­ ma'ya  göre Eros  bir tanrı bile  değildir,  ölüm­
karmasın  diye  çağrılmadığı  için  altın  elmayı  lüyle  ölümsüz  arası  bir  varlık,  Yunanlıların 
tanrıların dügtin sofrasına atar da, üstüne "en  "daimon",  bizim  "cin"  diyeceğimiz  bir  yara­
güzeline"  yazdığı altın  elmanın  kime verilece­ tıktır. Eros'un doğuşunu anlatmak için yepye-
ni  bir  efsane  uydurulur:  Yoksulluk  tanrıça  bolik bir anlam taşıyan  bu masal Psykhr  bal 
(Penia)  ile  Bolluk  tanrı  diye çevirdiğimiz,  as­ ligi altında anlatılmıştır. 
lında  her  derde  deva,  hüner  anlamına  gelen 
Poros'un  ogluymuş.  Sevgi'nin  karakterini  Eryks.  Üstünde  ünlü  bir  Aphrodite  tapınatjı 
anasıyla  babası  arasındaki  karşıtlığın  sonucu  bulunan  Sicilya  dağına  adını  veren  efsanelik 
olarak  şöyle  anlatır:  "BoUuk'la  Yoksul- kral.  Aphrodite  ile  Poseidon'un  oğlu  olduğu 
luk'tan  doğan  Sevgi'nin  talihi  de  ona  göre  da  söylenir.  Adı  Herakles  efsanesine  karış­
olmuş.  Sevgi  her  şeyden  önce  her  zaman  mıştır:  Geryoneus'tan  aşırdığı  sürüleri  götü­
yoksuldur, çoklarının sandığı gibi hiç de öy­ rürken  Herakles  bu  Eryks'e  rastlamış.  Eryks 
le  ince  ve  zarif  değildir,  tersine  kabadır,  yiğide  meydan  okumuş,  güreşmişler  ve  He­
pistir,  evsiz  barksız,  yalınayaktır,  açıkta,  rakles  Eryks'i  öldürmüş,  ama  krallığına  el 
dağda,  bayırda,  kapı  önlerinde,' yol  köşele­ koymayıp akrabalarından birinin günün birin­
rinde yatar, kalkar. Ne yapsın, anasına çek­ de  oraya  yerleşeceğini  söylemiş  ve  öyle  ol­
miş,  yoksulluktan  kurtulamaz.  Babasına  muş:  Tarihsel  çağlarda  Dor'lardan  bir  grup 
çeken  tarafıyla  da  hep güzelin,  iyinin peşin­ Eryks  dagma yerleşmişler. 
dedir,  yürekli,  atılgan,  dayanıklıdır,  yaman 
avcıdır,  hep  tuzaklar kurar, fikirlere,  buluş­ Erymanthos.  (1)  Apollon  tanrının  oğlu. 
lara  düşkündür,  büyücülükte  eşsizdir.  As­ Adonis'le  seviştikten  sonra  Aphrodite'yi  ha­
lında  ne  ölümlü,  ne  ölümsüzdür.  Bakarsın  mama  girer  görmüş,  bu  yüzden  gözleri  kör 
aynı günde bolluk içinde gelişir, yaşar, bir­ olmuş.  Oğlunun  öcünü  almak  için  Apollon 
denbire de ölür, sonra yine babasının tabia­ da bir yaban  domuzu olup Adonis'i vurup öl 
tı gereği bir çaresini bulup dirilir. Bir şeyin  dürmüş. 
eline geçmesiyle elinden  kaçması  bir olur.  (2) Arkadya'da akan bir ırmakla aynı bölge 
Öylece  Sevgi  her  zaman  ne  yokluk  içinde­ deki  bir  dağın  adı.  Yaban  domuzlarının  çok 
dir,  ne de varlık  içinde" (Şöl.  203c,  d).  Sev­ olduğu  bu  bölgede  Artemis  avlanmayı  sevrı 
gi'nin  hiçbir  zaman  kanmadığı,  hep  arayan,  (Od.  VI,  103).  Herakles  de  efsanelik  yaban 
arzulayan bir duygu olduğu dile getirilmiş olu­ domuzunu öldürmüş (Herakles). 
yor bu parçada. 
Erysikhton.  (1)  Thessalia  kralı  Triopas'ın 
Başka  efsanelerde  Eros'un  Aphrodite  ile  oQlu,  ya  da  kardeşi.  Tanrılardan  korkmaz, 
Hermes'in  oğlu,  ya  da  Eileithyia  veya  İris'in  taşkın  bir  adammış.  Günün  birinde  Deme-
çocuğu  olduğu  söylenir.  Uranos'lu  Aphrodi- ter'e  adanmış  bir  koruluğu  kesmeye  kalkış­
te'nin  Hermes'le  birleşmesinden  Eros  doğ­ mış, tanrılar işmarlarla onu alıkoymaya çalış­
muş,  Dione'nin kızı Aphrodite'den de Ante- tıkları  halde,  Erysikhton  hiç  aldırmamış, 
ros (karşılık aşk).  Bu  efsaneler Eros'un  özün­ ağaçları bir bir kesmiş.  Demeter de  onu din­
deki  çok  yönlülüğü  dile  getirmek  için  sonra­ meyen  bir  açlığa  çarpmış.  Erysikhton  ne  ye­
dan  uydurulmuştur.  Ne  var  ki  hiçbir  tanrı  se  doymuyormuş,  varını  yoğunu  yiyip  bitir­
Eros  gibi  zaman  ve  mekâna  göre  değişik  bi­ dikten sonra, kendi kendini de yemiş. 
çimlerde  yansıtılmamıştır,  hiçbir  tanrı  Eros 
(2)  Kekrops'la  Aglauros'un  oğlu,  Atina'lı 
kadar şairlere konu olmamıştır.  Böylece Eros 
kahraman. Delos'taki Apollon tapmağına git­
tanrı  evrensel  bir  ilkeden,  insanları  oklarıyla 
miş,  Eileithyia'  nın  eski  bir  heykeliyle  döner­
kovalayan  ve  yaralayan  kanatlı,  alaycı  ve  ya­
ramaz,  giderek  tehlikeli  bir  çocuk  biçimine  ken, yolda ölmüş. 
girmiş,  bu  biçimle  de  günümüze  kadar  gel­ Erythion.  Geryon'un  öküzlerini  bekleyen  sı­
miştir. İskenderiye  sanatıyla başlayan bu Eros  ğırtmaç.  Herakles  bu  sürüleri  çalmak  için 
simgesi  Roma'da  Amor-Amores  diye  epey  Erythion'u  da,  sürülerin  bekçisi  köpek  Or-
tutunmuş,  şiirde  olduğu kadar  resimde  de  iz  thos'u da öldürür (Hes. Theog. 292). 
bırakmış  ve  Rönesans'ta  ikinci  ve  çok  canlı 
bir gelişme  görmüştür.  Esîr.  Bkz.  Aither. 
Eros'u  ele  alan  en  güzel  efsanelerden  biri  Eteokles.  Oidipus'la lokaste'nin  oğlu,  Poli-
Apuleius'un "Eros ile Psyklıc" masalıdır. Sem­ neikes'in  kardeşi  (Tab.  19).  Kral  Oldlpu 
Thebal'dcn  kovulunca,  Eteokles'le  Polynei­ Odysseus  domuz  çobanının  kulübesine  ge­
kes  aralarında  bir  anlaşma  yaparlar:  Her  yıl  lince,  Eumaios  onu  saygıyla karşılar,  ona bir 
biri  kral  olacaktır.  İlkin  tahta  oturan  Eteok- döşek serer,  yemek verir  ve  dilenci  pozunda 
les'tir.  Polyneikes  de  şehirden  ayrılır.  Bir  yıl  olan  efendisinin  uydurduğu  hayat  hikâyesini 
sonra  hakkını  aramaya  gelince,  Eteokles  yö­ dinledikten  sonra,  kendisinin  de  bir  kral  oğ­
netimi ona vermeye razı olmaz. Bunun üzeri­ luyken  nasıl  kaçırılıp  İthake'ye  getirildiğini 
ne  Polyneikes  Argos  kralı  Adrastos'a  başvu­ anlatmaya  koyulur.  Eumaios'un  anlattığı  bu 
rur (Adrastos).  Thebai'ye karşı sefere hazırla­ öykü ilginç  bir  roman  ve  o  zamanki Akdeniz 
nan  Yediler ordusu saldırıya başlamadan  ara­ çevresinde  ise  yoğun  bir  gidiş  geliş  olduğunu 
larından  Tydeus'u  elçi  olarak  gönderirler,  açığa vurur (Od. XV,  389 vd.j. 
ama  Eteokles  gene  anlaşmaya  yanaşmaz. 
Bunun  üzerine  saldırı  başlar.  Eteokles  Poly- Eumolpos.  Poseidon'un oğlu, Trakya kralı. 
neikes'le  teke  tek  savaşta  can  verdikten  son­ Atina  ile  Eleusis  arasında  kopan  savaşa  karı­
ra, Thebai'de törenle gömülür, oysa Polynei­ şır,  bu  savaşta  Atina  kralı  Erekhteus  elinden 
kes  mezardan  yoksun  bırakılır  (Antigone).  öldürülür  (Erekhteus).  Eumolpos  Eleusis 
Epigon'ların Thebai'ye  saldırısı sırasında Ete- myster'lerinin  kurucusu  olarak tanınır.  Eleu­
okles'in oğlu Laodamas kraldır.  sis  başrahipleri  "Eumolpides"  adını  benimse­
miş  ve  atalarının  Eumolpos  olduğunu  kabul 
Euadne.  İphis'in  kızı  Kapaneus'un  karısı,  ederlerdi. 
kocasının  odun  yığınına  atılarak,  onunla  bir­ Euneos.  Euneos,  lason'un Argonaut'lar  se­
likte yanar (Kapaneus).  ferinde  Lemnos  adasına  varınca  Hypsipy-
le'den  olan  oğludur  (Argonaut'lar,  Hypsipp-
Euenor. Atlantis'in yerlisi (Atlantis). 
le).  Troya  savaşına  kendi  katılmadığı  halde, 
Euenos.  Tanrı Ares'in oğlu, Aitolia kralı.  Kı­ Akha'lara  Lemnos  şarabı  gönderir  (İl.  VII, 
zı  Marpessa'ya  bir  talip  çıktıkça  babası  onu  467  72).  Akhilleus  esir  aldığı  Priamos  oğlu 
öldürür ve kafasını  Poseidon tapınağına asar- Lykaon'u Euneos'a satar (Lykaon). 
mış.  Sonunda  Marpessa'yı İdas kaçırır,  Eue­ Eunomia.  Themis'le  Zeus'un  kızı,  Horalar­
nos  da  peşine  takılır,  ama  İdas  tanrı  Posei- dan biri (Themis, Hora'lar). 
don'dan  kanatlı  bir  araba  aldığı  için  onu  ya­
kalayamaz.  Euenos  atlarını  vurduktan  sonra  Eunomos.  Kalydon  kralı  Oineus'un  sarayın­
kendini  orada  akan  bir  ırmağa  atar.  Irmak  da  şarap  sunan  delikanlı.  Herakles'in  ellerini 
Euneos adını alır (idas, Marpessa).  yıkarken  Eunomos  yanlışlıkla  suyu  yiğidin 
ayaklarına  dökmüş,  Herakles  de  çocuğa  bir 
Eumaios.  Eumaios,  Odysseia'da önemli bir  tokat atacak olmuş. Ama tokadı  o kadar sert 
rol  oynayan  İthake'li  bir  domuz  çobanıdır.  indirmiş  ki  çocuk  ölmüş.  Babası  yiğidi  bağış­
Odysseus  uzun  serüvenlerinden  sonra yurdu­ ladığı  halde,  Herakles  kendi  kendine  ceza 
na  ilk  ayak  bastığında  Eumaios'un  yaptığı  ve  vermiş,  karısı Deianeira ve oğlu  Hyllos'la bir­
yönettiği  ahırlara  gider  ve  babasının  sadık  likte Kalydon'dan göçüp Trakhis'e yerleşmiş. 
uşağı  olan  bu  "tanrısal"  çobanbaşı  ile  bulu­
şur.  Eumaios ihtiyar bir dilenci kılığında  olan  Euphrates.  Fırat  nehrinin  adını  açıklamak 
Odysseus'u  konuklamak,  ağırlamakla  kal­ için uydurulmuş bir efsane: Euphrates adlı bir 
maz, konuğunun  özlemini çektiği efendisi ol­ adam varmış,  günün birinde oğlunu karısının 
duğunu  anladıktan  sonra  da  talipleri  öldür­ yanında  uyur  görmüş  ve  onu  bir yabancı  sa­
mekte,  malını,  mülkünü yeni  baştan  ele  ge­ narak öldürmüş,  sonra da yanlışlığını anlaya­
çirmekte yardımcı olur ona. Odysseus'un süt- rak  kendini  nehre  atmış.  O  zamana  kadar 
ninesi  Eurykleia  kadar  sevimli,  cömert  ve  Medos  adını  taşıyan  nehre,  içinde  boğulan 
akıllı  bir  kişidir.  Odysseus'la  aralarındaki  ko­ Euphrates'in adı verilmiş. 
nuşmalar  Odysseia  romanının  gerçekçi yanı­ Euphrosyne.  Adı  sevinç,  neşe  anlamına  ge­
nı ve zamanın yaşama koşullarını açığa vurup  len Euphrosyne üç Kharit'lerden biridir (Kha-
yansıtan  değerli belgelerdir.  rit'ler). 

m » 
Europa.  Poseidon'la  Libya'nın  oğlu,  Fenike  yerinde  gümüş  yaylar  çizili,  boynuzları  yeni 
kralı  Agenor'un  kızı  Europa  tanrılar  tanrısı  ayın  görünüşüne  benzeyen  güzel,  çekici  bir 
Zeus'un  sevgisini  kazanmakla  ölmez  bir  ün  boğa olup çıktı.  Çiçek toplayan kızların arası­
salmış,  bütün  bir  kıtaya  adını  vermiştir  (Tab.  na  indi.  Yaşıtları  gibi,  Europa  da  boğayı  gö­
11). Io'nun serüvenine benzer bir serüven ya­ rünce  dayanamayıp yanına  geldi.  Onu  sevdi, 
şayan  Europa'nın  öyküsünü  Edith  Hamil- okşadı. 
ton'un  Ülkü  Tamer'ce  yapılmış  çevirisinden  Hemen eğildi boğa. Sanki Europa'nın, sırtı­
okuyalım (Varlık yayınları,  s.  53).  na binmesini  ister  gibiydi: 
(Bu  öykü,  III.  yüzyılda  yaşamış  İskenderi­
Sırtına  bindirip  gezdirecek  bizi, 
ye'n bir şairin,  Moskhos'un şiirinde anlatılır). 
Öv/e  tatlı,  öyle güzel bir boğa ki bu, 
Zeus'la  sevişmesi  yüzünden  adı  coğrafyaya  Hiç boğaya benzemiyor,  iyi bir insan gibi 
geçen  tek  kadın  İo  değildir;  Europa'nın  ünü  Yalnız  konuşmuyor. 
daha da yaygındır.  İo'nun yıllarca acı çekme­
sine  karşılık  Europa,  bir  boğa  sırtında  deniz­ Europa,  gülümseyerek,  boğanın  sırtına 
ler  aşıvermenin  yarattığı  birkaç  saniyelik  şaş­ oturdu.  Ötekilerin de binmesine fırsat verme­
kınlık  ve  korku  bir  yana  bırakılırsa,  hiç  üzül- di  Zeus  fırlattığı  yıldırımların  hızıyla  denize 
merniştir  denebilir.  Europa'nın  Zeus'la  seviş­ daldı.  O  ilerledikçe  dalgalar  iki  yana  açılıyor­
tiği  sıralarda  Hera  nerelerdeydi,  bilinmiyor.  du.  Yanlarında,  önlerinde,  arkalarında  garip 
Bilinen  bir  şey  var:  Tanrılar  tanrısı,  gamsız,  deniz tanrıları Nereid'ler, borulannı öttürerek 
tasasız, gönlü ne dilerse onu yapıyordu.  Tritonlar  ve  Zeus'un  kardeşi  Poseidon  gidi­
Zeus  bir  ilkbahar  sabahı  gökteki  sarayında  yordu. 
oturmuş,  tembel  tembel  yeryüzünü  gözetli­ Sulardan,  gördüğü  yaratıklardan  korkan 
yordu.  Gözleri,  ansızın,  kendisi  için  çok  ilgi  Europa, düşmemek için bir eliyle boğanın ko­
çekici  bir  yaratığa  ilişti.  Güzel Europa,  uyku­ caman  boynuzunu  tutarken,  öteki  eliyle  de, 
dan  uyanmış,  gördüğü  düşü  yorumlamaya  ıslanmasın  diye  mor  eteğini  topluyordu.  "Bu 
çalışıyordu.  İki  kıta,  kadın kılığında,  kendisini  boğa  olsa  olsa  bir  tanrıdır"  diye  düşünüyor­
paylaşmak  istemişlerdi  düşünde.  Europa'yı  du.  Sonunda  dayanamadı;  kendisini  ıssız  bir 
doğurduğunu ileri süren Asya,  onu kendisi  al­ yerde  tek  başına  bırakmaması  için  boğaya 
mak  istemişti.  Öteki  kıta  ise,  Zeus'un  Euro­ yalvardı.  Boğa,  cevap vererek kendisinin tan­
pa'yı  kendisine  verdiğini  söylemişti.  rılar tanrısı Zeus olduğunu,  ona tutulduğunu, 
Girit adasına  gittiklerini söyledi. 
Gördüğü bu garip düşü yorumlayamadı Eu­
ropa;  kendi yaşındaki kız  arkadaşlarını topla­ Bir  süre  sonra  Girit'e  ayak  bastılar.  Orada 
dı;  deniz  kıyısındaki  çiçek  tarlasına  gittiler.  Mevsim'ler  karşıladı  kendilerini.  Seviştiler; 
Orada oyunlar oynarlar,  sepetlerini çiçeklerle  çocukları oldu.  Europa'nın oğullarından ikisi, 
doldururlardı.  Hepsi de bilirdi ki,  en güzel se­ Minos  ve  Rhadamanthys,  yeryüzünde  öyle 
pet  Europa'nın  sepetidir...  Hephaistos  yap­ tarafsız  davrandılar  ki,  ölümlerinden  sonra 
mıştı  o  sepeti.  Üstünde  İo'nun  öyküsü,  inek  ölüler  ülkesine  yargıç  yapıldılar.  Ama  Euro­
oluşu,  Argos'un  öldürülüşü,  sonra  Zeus'un  pa,  mitologya'da  oğullarından  daha  önemli 
İo'yu yeniden  kadın  kılığına  sokusu çiziliydi.  bir yer tutar. 
Yalnız  sepetler  mi,  içlerini  dolduran  çiçek­ Euros.  Şafak  tanrıça  Eos'la  Astraios,  ya  da 
ler  de  ne  kadar  güzeldir...  Nergisler,  sümbül­ Typhon'dan  doğduğu söylenen dört ana rüz­
ler,  menekşeler,  kırmızı  yaban  gülleri...  Aşk  gârdan  biri.  Güneybatıdan  eser,  bizim  keşiş­
tanrıçası,  Kharit'lerin  arasında  nasıl  ışıldarsa,  leme dediğimiz  rüzgârdır. 
Europa  da yaşıtları arasında öyle  ışıldıyordu. 
Zeus  onu  görünce  dayanamadı.  Zaten  aşk  Eurybie.  Hesiodos'un  Theogonia'sında 
tanrıçası  Aphrodite,  oğlu  Eros'a  söylemiş,  o  Pontos'la  Gaia'dan,  yani  denizle  topraktan 
da  oklarından  birini  Zeus'un  kalbine  sapla- doğmuş,Eurybie, Nereus,  Phorkys, Thaurnas 
mıştı.  Hera  uzaklardaydı  o  sırada;  ama  Zeus  ile  Keto'nun  kız  kardeşidir  (Tab.  6).  Tl 
yine  de  ne  olur,  ne  olmaz  diye  korktu.  Bir  tan'lardan  Krios'la  birleşip,  Astraios,  Pallas 
boğa  kılığına  girdi,  Koyu  kahverengi,  kaşları  ve Perses 'i doğurur. 
EURYDİKE 

Eurydike.  Orpheus'un  karısı,  ağaç  perisi.  Eurymakhos.  Polybos'un  oğlu  Euryma­

Serüveni  için  bkz.  Orpheus.  khos,  Odysseus'un  karısı  Penelopeia'nın  ta­
lipleri  arasında  başta  gelenlerdendir.  Şöyle 
Eurykleia.  Odysseus'un  sütninesi.  Odyssei- tanımlanır (Od. XV, 519 vd.): 
a'nın  başında  Telemakhos'u  yatak  odasına 
götürürken  şöyle  tanıtılır  bize  (Od.  I,  425  Eurymakhos'tu adı, yiğit Polybos'un parlak 
oğlu, 
vd.): 
lthake'liler şimdiden bir tanrı gözüyle 
bakarlar ona, 
Telemakhos gidiyordu yatmaya, düşüne  taliplerin en iyisidir gene de. 
düşüne. 
Eurykleia, Peisenor oğlu Ops'un kızı,  Antinoos'la  birlikte  Eurymakhos  taliplerin 
çevresinde onun dört döne döne,  en  ciddiye  alınması  gerekenidir  (Od.  XV, 
çerağlar tuttu yoluna pırıl pırıl, 
Onu Laertes parasıyla satın almıştı çok  17): 
eskiden,  Penelopeia'yı babası ve kardeşleri 
körpecik bir kızken almıştı yirmi sığıra  kışkırtırlar Eurymakhos'a varsın diye, 
karşılık,  ağırlığı en çok talipler arasında o artırır 
sayardı onu sarayında asıl karısı gibi,  çünkü. 
ama yatağına almamıştı bir kere olsun, 
ödü kopuyordu karısının öfkesinden.  Antinoos'a  kıyasla  biraz  daha  efendi,  daha 
İşte bu Eurykleia'ydı çerağı tutan,  nazik ve  terbiyeli  bir  adam  gibi  davranır:  Pe­
Telemakhos'u en çok seven de oydu,  nelopeia'yı  yatıştırır,  oğlunun  canına  kıyılma­
bebekken dadılığa başlamıştı Telemakhos'a 
bakmıştı ta çocukluğundan kocaman  yacağım söyler (Od.  XVI,  434 vd.),  onu poh­
oluncaya dek.  pohlar,  en  güzel  armağanlardan  birini  verir 
(XVIII,  295  vd.)  ama  bütün  bunlar  yalan  ve 
yapmacıktır,  o  da  Odysseus'un  varlığını  sö-
Eurykleia,  Odysseia'da  günlük hayatı yansı­
mürmeyebakar,  Telemakhos'u  ilk  fırsatta  öl­
tan  en  canlı  bazı  sahnelerin  kahramanıdır: 
dürmeye  ve  Penelopeia'nın  hizmetçisi  Me-
Telemakhos'un  yolculuğunu  o  hazırlar,  gitti­ lantho  ile  seviştiği  halde,  bir  an  önce  krali­
ğini  o  bilir  ve  Penelopeia'dan  saklar  (Od.  II,  çeyle  evlenmeye.  Dilenci  kılığında  saraya  ge­
347-380);  dilenci  kılığında  İthake  sarayına  len  Odysseus'a  o  da  kötü  davranır,  kafasına 
gelen  Odysseus'un  ayaklarını  yıkarken  eski  bir tokmak  atar  (XVIII,  396).  Yay  germe  ya­
bir  yara  izinden  onu  tanır  (Od.  XIX,  350- rışmasında  Antinoos'la  ikisi  en  sona  kalırlar, 
507);  taliplerin  ve  özellikle  hizmetçilerin  ce­ ama  başaramazlar  (XXI,  186  vd.);  Odysseus 
zalandırılmasında  önemli  bir  rol  oynar  (Od.  kendini  belli  edip  meydan  okuyunca,  Eury­
XXII,  391-492).  Evin  kâhyası,  bekçisi,  büyü­ makhos  önce  bütün  suçu  Antinoos'a  yükle­
ğüdür,  Odysseus'un  sarayında  oynayan  dra­ yip  pazarlığa  girişmek  ister  (Od.  XXII,  60 
mın  en  sevimli kişisidir.  vd.),  Odysseus  onu  da  bir  okla  yere  serer  ve 
öldürür. 
Eurylokhos.  Odysseus'un  yoldaşlarından 
biri.  Kirke'nin konağına gidecek grubun başı­ Eurymedon.  İlyada'da  iki  Eurymedon'un 
na  seçilir,  ama büyücü kadının kurduğu tuza­ sözü edilir,  biri Agamemnon'un  seyisi,  öbürü 
ğa düşmez  ve  geri  gelip  Odysseus'a  Kirke'nin  Nestor'un seyisidir. 
arkadaşlarını  domuza  çevirdiğini  haber  verir 
(Od.  X,  205 vd.);  ölüler ülkesinin  açıldığı  çu­ Eurynome.  (1)  Okeanos'la  Tethys'in  sayısı 
kur  başında  kurban  keser  (XI,  23  vd.);  gemi­ üç  bini  bulan  kızlarından  biri.  Hesiodos'un 
leri  Seiren'lerin  önünden  geçerken  Odysse- "Theogonia"sında  anlatıldığına  göre  (Theog. 
us'u  direğe  iki  kat  bağlar  (XII,  95  vd.),  ama  906-910): 
Güneş'in  ineklerini yemeyi  o  salık verir  arka­
Okeanos kızı Eurynome ile evlendi 
daşlarına  ve  bu  yüzden  de  tanrıların  lanetine  Zeus 
uğrayarak  Odysseus'un  bütün  tayfasıyla  bir­ güzelliği, görenleri büyüleyen uyum 
likte can verir (XII,  339 vd.).  tanrıçayla; 
 Üç kızı oldu ondan, Kharit'ler, Üç Güzeller:  aman  vermez  kral  yiğide  eziyet  etmekten 
Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia,  hoşlanmaktadır.  Herakles  öldükten  sonra, 
(Kharit'ler).  Eurystheus  soyunu  Mykene'den  kovar.  Bir 
(2)  Penelopeia'nın  yanında  bulunan  kâhya  süre  sonra  Herakles  oğullarının  savaş  ortağı 
kadın. İthake kraliçesi onu yanından ayırmaz,  olan  Atina'ya  karşı  sefere  çıkar,  ama  Ioalos 
onunla  konuşur,  ona  dert  döker,  kendine  tarafından  öldürülür.  Zalim  kralın  kafası  Alk-
bakması  için  öğütler  verir.  Penelopeia'nın  mene'ye  getirilince,  gözlerini oymuş  (Herak­
çevresinde asıl hizmet gören odur,  dilenci  kı­ les,  Alkmene). 
lığında uykuya yattığı  zaman  Odysseus'un  üs­
Eurythion.  (1)  Kentaur,  yani  at  adamlardan 
tünü  örter  (Od.  XX,  4),  kendini  tanıttıktan 
biri.  Lapith'lerden  Peirithoos'un  nişanlısını 
sonra yiğidi  yıkayan,  giydiren,  Penelopeia  ile 
kaçırdığından,  Kentaur'larla  Lapith'ler  sava­
gerdeğe  girmeye  hazırlayan  odur  (Od.  XXIII. 
şına yol açmıştı (Kentaur'lar). 
154 vd.). 
(2)  Kalydon  savaşına  katılan  yiğitlerden  bi­
Eurypylos.  (1)  Troya'da  Akha'lardan  yana  ri.  Kardeşi Phokos'u öldürdükten sonra Pele-
savaşan  Thessalia'lı  önder.  Troya'lılardan  us  Eurythion'un  yanına  sığınmış,  onun  eliyle 
Hypsenor,  Melanthos  ve  Apisaon'u  öldürür.  arınmıştı, ama Kalydon avı sırasında kaynata­
Paris'in kargısı altında yaralanır, ama Patrok- sını  da  kaza  ile  öldürünce,  başka  yere  göç­
los yardımına koşar.  mek zorunda kalır (Peleus, Aiakos). 
(2)  Kos  (Istanköy)  adasının  kralı.  Posei-
Eurytos.  (1)  Nerede  olduğu  iyice  bilinmeyen 
don'un  ogluymuş.  Troya  dönüşünde  Herak­
Oikhalia  şehrinin  kralı,  Herakles  efsanesinde 
les  adaya  uğrayınca  Eurypylos  ona  karşı  gel­
önemli  bir  rol  oynayan  kişi.  Ok atmakta  çok 
miş, bu yüzden de öldürülmüş. 
usta olan Eurytos'un dört oğlu, bir de İole ad­
(3) Telephos'un  oğlu.  Telephos,  yarası  iyi­ lı  kızı  varmış.  Ok atmakta  kendisini yenecek 
leşince,  ne  kendinin,  ne  de  oğlunun  Ak­ olana  kızını  vermeye  ant  içmiş.  Herakles 
ra'lara  karşı  savaşmayacağına  söz  vermişti.  onunla  boy  ölçüşüp  onu  yenmiş,  ama  Eury 
Ama  Priamos'un  kız  kardeşi olan  karısı,  oğlu  tos sözünde durmamış, yiğidin,  sürülerini çal­
Eurypylos'u  Troya'ya  gitmeye  kandırmıştı.  dığını ileri sürmüş.  Yalnız oğlu İphitos Herak­
Bunu  bir  armağan  karşılığı  yaptığı  söylenir.  les'ten yana çıkmış.  Ne var ki birden çıldıran 
Eurypylos,  Akhilleus'un  oğlu  Neoptolemos'a  Herakles  İphitos'u  öldürmüş.  Bunun  cezası 
karşı  savaşır ve  onun eliyle  öldürülür.  Bu çar­ olarak  da  esir  diye  satılmış  ve  Omphale'nin 
pışmanın  haberini,  Odysseus ölüler ülkesinde  sarayına  düşmüş.  Özgürlüğüne  kavuşunca, 
karşılaştığı Akhilleus'un  ruhuna  iletir (Od.  XI,  Eurytos'un  sarayına  dönüp  onu  öldürmüş ve 
519 vd.).  lole'yi ele geçirmiş (Herakles,  İphitos,  İole). 

Eurystheus.  Argos  kralı  Sthenelos'un  oğlu.  (2) Bir devin adı (Gigant'lar). 

Herakles  efsanesinde  büyük  bir  rol  oynayan 
Euterpc.  Musa'lardan  biri,  başı  çelenkli, 
kötü  kişi.  Eurystheus,  Amphitryon'un  amca 
elinde  bir  flütle  şenliklere,  bayramlara  katılır, 
oğlu ve  onun  gibi Perseus'un torunudur.  Ze-
neşe  getirirmiş.  Dionysos  alaylarında  da  yeri 
us,  Alkmene'yi  Herakles'ten  gebe  bırakınca, 
vardır.  Dithyrambos'u  onun  esinlediği  söyle­
Perseus  torunlarından  ilk  doğacak  olanın 
nir (Musa'lar). 
krallık  elde  edeceğini  bildirir.  Hera  da  doğa­
cağını  bildiği  Herakles'in  kral  olmasını  önle­ Evandrus.  Vergilius'un  "Aeneis"  destanın­
mek için,  Eurystheus'un yedi aylık doğmasını  da  adı  geçen  kahraman.  Ro'mulus  tepesinde 
sağlar.  Böylece  Eurystheus  Tiryns,  Mykene  Roma  şehrini  kurmadan  orada  Evandrus'un 
ve  Argolis  bölgesine  kral  olur  ve  Herakles'i  kurduğu  Pallantea  kasabası  vardı.  Burayı  da 
buyruğu  altına  alarak,  onu  bir  sürü  güç  işler  Yunanistan'ın  Arkadya  bölgesinden  gelme 
başarmaya  zorlar.  Herakles  büyük  kahra­ Evandrus (Yun. Euandros, iyi adam anlamına 
manlıklarını  hep  Eurystheus'un  emriyle  ve  gelir)  kurmuştu.  Bölgeye  uygarlık  getirmiş, 
Eurystheus'un  çık.ırına  yapar.  Onu  kıskanan  yerlilere  okuma  yazmayı  öğretmiş,  müzik  ve 
yararlı  bazı  sanatları  da yaymıştı.  Ayrıca  Latl- için,  bu  sunak  sonraları  da  Ara  Maxima  ola­
um  Yunanistan'dan  bazı  tanrı  kültlerini  de  rak  gösterilirdi  (Cacus).  Evandrus  Aeneas'ı, 
getirmişti.  Hercules buralara  gelince,  Evand­ babası  Ankhises'le  konukluk  bağları  kurmuş 
rus  onu  Cacus'u  öldürmüş  olma  suçundan  olduklarını  hatırlayarak,  iyi  karşılar  ve  oğlunu 
arındırmış,  tanrı  oğlu  olduğunu  anlayarak  bir  bölük  askerle  birlikte  emrine  verip  Ru-
Roma'nın yedi tepesinden Aventinus'la Pala- tul'lere  karşı  savaşta  yardımcı  olmalarını  sağ­
tinus arasında büyük bir sunak kurmuş. Onun  lar (Aeneas). 

112 
 muş,  öte  yandan  adı  Roma'nın  kuruluş  efsa­
F  nelerine  karışmıştır. 
Arkadya'daki  Euandros'un  İtalya'ya  gelişiy­
le  ilgili  efsanelerde  rol  oynadığı  için  (Evand-
Fama.  Roma  mitolojisinde  ünü,  halk  sesini  rus),  kültü  Roma  şehrinin  en  eski  tepelerin­
ve  dedikoduyu  simgeleyen  tanrıça.  Fama,  den  biri  sayılan  Palatinus'a  yerleşmiş  ve  Lu-
Vergilius'un  "Aeneis"  destanında  yarattığı  bir  percalia  bayramı  (15  şubat)  ile  ün  kazanmış­
simgesel  varlıktır.  Dido'nun  Aeneas'a  olan  tır.  Faunus'un  rahipleri  Luperci'lerin  kutla­
gizli aşkını açığa vurur (Aen.  IV,  173-188).  dıkları  bu  bahar  ve  bereket  bayramında  deli­
Fames.  Açlığı  simgeleyen  Fames  Hesio- kanlılar  çırılçıplak  olarak  dolaşır  ve  önlerine 
dos'un  Eris'ten  dogma  olarak  gösterdiği  Li- gelen  kadınlara  kamçılarıyla vururlardı.  Kısır­
mos'un  Latince  karşılığıdır.  Vergilius  bu  sim­ lığı  defetmek,  toprağın  verimliliğini  sağlamak 
gesel  varlığı  Ölüler  Ülkesi'nde  Yoksulluk'la  ve  halkı  kötü  güçlerin  etkisinden  kurtarmak 
yan  yana  gösterir.  Ovidius'a göre,  Açlık İskit- amacı  güdülürdü.  Klasik  çağlarda  Faunus  bir 
ya'da kurak bir toprak üstünde  oturmaktadır.  tanrı  olmaktan  çıkmış ve  Yunan  Satyr'leri gi­
Erysikhton'a  dinmez  açlığı  veren  odur  (Ery- bi keçi  ayaklı,  sakallı,  boynuzlu yaratıklar ola­
sikhthon).  rak  dağda,  ormanda,  su  kenarlarında  nym-
pha'ları  kovalar  gösterilmişlerdir. 
Fatutn.  Roma  mitolojisinde  Kader'i  simgele­
Roma  kuruluş  efsanesinde  bir  tanrı  olarak 
yen tanrısal varlık.  Fatum,  söz  söylemek,  ko­
değil  de,  Latium'un  ilk  krallarından  biri  ola­
nuşmak  anlamına  gelen  "fari"den  türeme 
rak  gösterilir. 
olup, aslında "tanrı sözü" demektir. Sonraları 
Yunan  dinsel  görüşlerinin  etkisiyle  Fatum,  Faustulus.  Alba  kralı  Amulius'un  çobanı 
Kader, tanrıçalarıyla  bir  tutulmuş  ve  Fatum  Faustulus  Romulus'la  Remus  efsanesinde 
sözcüğü  dişi  cinse  dönerek  Fata  olmuştur.  önemli  bir  rol  oynar.  Amulius  kızlarının  do­
Roma'da  üç  Fata  tanrıçasının  heykeli  görü­ ğurduğu  ikiz  çocukları  Tiber  kenarına  bırak­
lürdü  ki  bu  heykeller  Sibylla'lan  simgelerdi  mayı  buyurunca,  Faustulus  bir  dişi  kurdun 
(Parça, Stbylla).  emzirdiği  ikizleri  bulmuş  ve  karısı  Acca  La-
Fransızca peri anlamına  gelen  "fee"  bu  Fa- rentia'ya  büyütülmek üzere  götürüp vermiştir 
ta'dan  gelmiştir.  Halk  arasında  dişi  cinsten  (Acca Larentia).  Sonradan Faustulus çocuk­
Fata  olduğu  gibi,  erkek  Fatus'ların  da  varlığı  lara  kim  olduklarını  bildirmiş,  Romulus  da 
tasarlandı  ve  herkesin  kendi  cinsine  göre  ka­ tanrı  ve  kral  soyundan  olduğunu  anlayınca, 
deri,  alın yazısı  bir genius,  bir cin olarak sim­ gidip Amulius'u  öldürmüş.  İkiz  kardeşler kav­
gelendi (Genius).  gaya  tutuştukları  zaman,  Faustulus  araya  gir­
miş  ve  öldürülmüş  derler.  Adı  "faveo"  fiilin­
Fauna.  Roma tanrısı Faunus'un hem kız kar­ den  "uğurlu,  verimli"  anlamına gelen  Faustu-
deşi,  hem  de eşi.  Falcı bir tanrıça olarak gös­ lus'un Forum'da mezarı,  Palatinus tepesinde 
terilir ve Bona Dea ile bir tutulur (Bona Dea).  de kulübesi gösterilirdi.  Roma tanrıları arasın­
Latin Hercules efsanesinde rol oynar;  Fauna,  da  saygı görürdü (Romulus,  Remus). 
kral  Faunus'un  eşi,  Hercules'le  sevişmiş  ve 
Latium'a  adını  verecek  olan  kral  Latinus'u  Feronia.  Etrüsk  asıllı  bir  tanrıça.  Ormanları 
doğurmuş.  Faunus  gibi  Fauna'nın  adı  da  ve kaynakları koruyan bu tanrıçanın kültü or­
"quae favet"  (iyilik eden,  lütuf gösteren) anla­ ta  İtalya'ya  ve  Etruria'ya  yayılmıştı.  Terraci-
mına gelir.  Kadınları kısırlıktan korurmuş.  na'da bulunan tapınağında köleler azat edildi­
ği  için,  Libertas,  yani  özgürlüğü  simgeleyen 
Faunus.  Roma  dininin  en  eski  tanrılarından  tanrıça ile bir tutulmuştur. 
biri.  Ficus'un oğlu ve Saturnus'un torunu ola­
rak gösterilir.  Adı  "qui  favet"  (iyilik  eden,  lü­ Fides.  Andı,  yemini  simgeleyen  tanrıça.  İu-
tuf gösteren) anlamına gelen bu tanrı bir yan­ piter'den daha yaşlı,  ak saçlı bir kocakarı ola­
dan  sürülerin,  tarlaların  koruyucusu  olarak  rak  simgelendirilmesi,  verilen  söze  saygının 
Yunan  etkisi  .ıllııııl.ı  l.ınn  Pan  ile  bir  tutul­ her türlü  toplum düzeninin temelinde olduğu 
anlamına  gelir.  Aeneas  soyu  ona  Palatinus  bu  şenlikler  büyük  bir  coşkunlukla  kutlanır­
üzerinde  bir  tapınak  yaptırmış.  Fides'e  kur­ dı. 
ban  keser,  sunu sunarken  rahipleri  sag elleri­
Fors.  Rastlantı,  talih  anlamına  gelen  Fors, 
ne  bir beyaz sargı sararlardı. 
Fortuna tanrıçanın  erkeğidir.  Roma'lılar  çok 
Flora.  Çiçek  ve  bahar  tanrıçası  Flora,  Ro­ önem verdikleri bu tanrıları bir çift olarak gö­
ma'ya  Sabin'lerden  gelme  bir  tanrıçadır.  Çi­ rür  ve  Fors'la  Fortuna'ya  birlikte  tapınırlar, 
çek  açan  her  bitkinin  yönetimi  onun  elinde­ yakınırlardı. 
dir.  Şair  Ovidius  Flora  üstüne  Yunan  my-
Fortuna.  Roma'lıların  en  çok  korktukları, 
thoss'undan  esinli  bir  öykü  anlatır  (Fast.  V. 
en çok tapındıkları tanrıçalardan biri kör tali­
20  vd.):  Flora  aslında  Khloris  adlı  bir  Nym-
hi simgeleyen Fortuna'dır. Yunan Tykhe tan-
pha  imiş,  rüzgâr  tanrı  onu  görüp  kaçırmış 
rıçasıyla bir tutulan Fortuna elinde bir dümen 
ve  evlenmiş  onunla.  Her türlü  bitki  ve  çiçek 
(insanların hayatını yönetir çünkü) ve bereket 
üstünde  egemenliği  bağışlamış  Flora'ya. 
boynuzuyla,  çoğu  zaman  da  kör  olarak  can­
Ama  Flora'nın  gücü  bununla  da  kalmamış, 
landırılır. Tapımını  Roma'ya getiren kral Ser-
tanrı Mars'ın  dogmasına önemli bir etken ol­
vius  Tullius  imiş.  Fortuna  o  kralı  o  kadar  se­
muş:  Jüpiter'in  Minerva'yı  kendi  kafasından 
ver  ki,  geceleri  evine  girermiş.  Fortuna'nın 
çıkarmasına  içerleyen  İuno  erkek  araya  gir­
tapınağında  Servius Tullius'un  bir  heykeli  bu-
meden  bir  çocuk doğurmak  istemiş  tek  başı­
Iunurmuş.  Yunan  etkisi  altında  Fortuna  za­
na,  bunun için  Flora'ya  başvurmuş.  Flora  da 
manla  başka  tanrıçalarla,  özellikle  İsis'le  bir 
bir  kadına  dokununca  onu  gebe  bırakan  bir 
tutulmuştur (Tykhe). 
çiçek vermiş îuno'ya,  tanrıça da kendi kendi­
ne  Mars  tanrıyı  getirmiş  meydana.  Rö- Furia'lar.  Roma'nın  ilkel  din  görüşlerinde 
ma'lılar  yılın ilk ayına  Mars  (mart) adını vere­ Furia'lar  yeraltından  çıkıp  insanların  peşine 
rek  onun  Flora  ve  baharla  ilişkisini  belli  et­ takılan kötü cinlerdir. En erken çağlardan be­
mek  istemişlerdir.  Flora'nın  onuruna  Ro- ri Furia'lar Yunan  mythos'unun Erinys'leriyle 
ma'da  Floralia  şenlikleri  düzenlenirdi.  Nisan  bir tutulmuş ve  efsaneleri birbirine  karışmıştır 
sonunda  başlayıp  mayıs  ayma  kadar  süren  (Erinys'ler). 

I M 
 kaynaklarda  adı  geçen  Nereus'tan  deniz  var­
G  lıklarını meydana  getirir.  Ama  Gaia'nın  öbür 
çocukları  da  aralarında  birleşerek  yersel  ve 
göksel  birçok  varlıkların  dogmasını  sağlarlar; 
Gaia.  Homeros'ta  hiç  adı  geçmeyen  Gaia,  Bunların  kimisi  yıldız,  yel  ve  gökkuşağı  gibi 
Hesiodos'un  Theogonia'smda  dünyayı,  yeri,  görülen  varlıklardır,  kimisi  de  evrenin  mito­
evrensel  bir  öge  olarak  toprağı  simgeler.  Bir  lojik  yorumunun  yarattığı  simgesel  tanrılar 
tanrıdan  çok kozmik bir varlıktır Gaia,  bütün  dır. 
öğelerin kaynağında bulunan ana ilkedir.  He-
siodos  bu  yolda  doğada  ana  ilkenin  ne  oldu­ Gaia  Uranos'un  devrilmesini  sağladığı  gibi, 
ğunu  tanımlamaya  çalışan  îonya  düşünürleri  tahta  çıkardığı  oğlu Kronos'un  da devrilmesi­
gibi  davranır.  "Bütün  ölümsüzlerin  sürekli,  ni  sağlar.  Çünkü  Kronos  babası  Uranos  gibi 
sağlam tabanı"  saydığı Gaia,  evreni bir düzen  zorbaca  davranır  ve  çocuklarını  doğar  doğ­
yöntemine  göre  meydana  getiren  ve  düzen­ maz  yutar.  Karısı  Rheia  Zeus'a  gebe  kalınca 
siz boşluktan  çıktıktan  sonra  dişi-erkek birleş­ Gaia  ile  Uranos'tan  doğuracağı  çocuğu  kur­
me yoluyla evrenin kendisini ve tanrılarını ya­ tarma çarelerini sorar.  Bu kez de Gaia kızına 
ratır. Tab.  l'de gösterildiği gibi Gaia  "parthe- kaderi bildirmekle  kalmaz - kader Uranos'un 
nogenesis"  (kendi  kendine  doğurma)  prensi­ oğluna  yenildiği gibi,  Kronos'un da  Zeus  eliy­
bine  göre  Gök'ü,  Dağ'ları ve  Deniz'i yaratır;  le devrilmesidir - Kronos'u aldatmak çareleri­
bu süreci şöyle anlatır Hesiodos (Theog.  126  ni de  gösterir ve  Zeus'un Girit'te  bir mağara­
vd.):  da  gizlice  doğmasını  sağlar,  Kronos'a  da  bir 
taş yutturulur (Kronos, Zeus). Gaia birinci kıı 
Toprak bir varlık yarattı kendine eşit:  şak  devrimini  hazırladıktan  sonra,  ikinci  kıı 
Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı,  şak  devrimini  de  yürütür:  Zeus'a  ne  yokl.ın 
Gök'ü,  egemenliği  elde  edebileceğini  o  öğretir;  çara 
mutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu  Kronos  kuşağından  Titan'ları  yenmek  için 
yüksek dağları yarattı sonra,  Kyklop'ları ve Hekatonkheir'leri kurtarıp yar­
koyaklarında tanrılar oturan dağları. 
Sonra denizi yarattı, ekin vermez denizi:  dıma çağırmaktır.  Zeus Gaia'nın  dediğini y.ı 
Azgın dalgalarıyla şişen Pontos'u.  parak  devlere  karşı  savaşı  gerçekleştirir ve Ti­
Kimseyle sevişip birleşmeden yaptı bunu.  tan'ları  devirerek  dünya  egemenliğini  ele  ge­
çirir. 
Sonra  ilkin  Uranos'la  birleşip  erkek ve  dişi  Gaia  son  olarak  Tartaros'la  birlikte 
Titan'ları,  Kyklop'ları  ve  Hekatonkheir'leri  Typhon'u doğurur (Typhon).  Başka Theogo-
doğurur  (Tab.  2).  Bu  doğurma  sürecinden  nia'lara göre Tartaros'tan Ekhidna adlı bir kı­
hemen  sonra  evrene  egemenlik  savaşının  ilk  zı olmuş ve  Poseidon'la  da birleşerek Antaios 
belirtisi  Uranos  tanrının  doğan  çocuklarını  devini doğurmuş (Antaios).  Genellikle devler, 
Gaia'nın  karnına  gerisin  geri  tıkmasıyla  baş  azmanlar,  canavarlar  hep  Gaia'dan  doğma 
gösterir (Theog.  154 vd.):  sayılır. 
Böylesine korkunçtu Toprakla Gök'ün  Zamanla Gaia'nın mythos'ta yeri ve önemi 
oğulları.  değişmiş,  kozmik  nitelikteki  Ana  Toprak, 
Babalan ilk günden iğrenmişti onlardan,  dinde  daha  belirli  birer  tanrıça  olarak  görü­
doğar doğmaz gün ışınına çıkaracak yerde  len,  bir yandan  Demeter,  öte yandan  Kybele 
toprağın bağrına saklamıştı onları,  gibi  toprak  ve  bereket  tanrıçalarına  yer  ver­
ve Uranos sürdürürken bu korkunç oyunu 
koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.  miştir.  Gaia  böylece  daha  kişisel  ve  insansal 
tanrıçalarla  ya  birleşmiş,  ya  da  kozmik  öğe 
Son Titan oğlu Kronos'a babasının erkeklik  olarak  felsefe  alanına  girmiştir.  Gaia  Yuna­
uzvunu kestirdikten  sonra Gaia bu kez kendi  nistan'da  birçok kehanet  merkezlerinin  esin-
doğurduğu  Pontos'la  birleşir ve  ondan  Nere- leyicisi  sayılır,  örneğin  Delphoi'ye  Apol-
us,  Thaumas,  Phorkys,  Keto  ve  Eurybie'yi  lon'dan  çok  daha  önce  yerleşmiş  bilimi 
meydana  gelini  (Tab.  6).  Hesiodos'tan  gayrı  (Apollon, Delphoi). 
Galateia.  (1)  Homeros  ve  Hesiodos'da  adı  dağının  yamaçlarında  sürülerini  otlatırken 
geçen  Nereus  kızlarından  biri.  Adı  sütbeyaz  görmüş  de  kuşu  kartalı  göndermiş  delikanlıyı 
anlamına  gelir.  Çoban  şiirlerinin  ustası  The- kaçırıp  Olympos'a  getirsin  diye.  Ya  da kendi 
okritos'un  XI.  şiirinde  sözü geçen bu  Nereus  kartal biçimine  girmiş  ve  oğlanı  pençelerinin 
kızına  Sicilya'lı  Kyklops  Polyphemos  vurgun­ arasına  alıp kaçırmış.  Her neyse,  karşılık ola­
dur.  Ama  çirkinliğinden  ötürü yanaşmaz Ga­ rak Zeus çocuğun babasına ölmez atlar arma­
lateia  ona,  Tepegöz  de  şiirde  bu  güzel  kıza  ğan  etmiş,  Ganymedes'i  de  tanrılar  sofrasın­
olan  aşkını ve  aşkının  karşılıksız  kalmasından  da  Hebe  yerine  şarap  sunucusu  olarak  kul­
duyduğu  acıyı  dile  getirir.  Galateia'nın  öykü­ lanmıştır. 
sü  şudur:  Polyphemos'tan  kaçan  Nereus  kızı 
tanrı  Pan'ın (ya da  Faunus'un)  oğlu Akis'i se­ Gece. Bkz. Nyks. 
ver,  onunla buluşup konuşurlar.  Bir gün  Te­
pegöz  Galateia'yı  sevgilisinin  kollarında  uyur  Genius.  Türkçe  "cin"  sözcüğünün  kaynağın­
bulur,  deliye  döner,  Akis'e  kaçma  fırsatını  da bulunan  Latince  "genius"  kavramı  kişinin 
vermeden  koca  bir  kaya  kaldırıp  kafasına  in­ içinde  doğup  gelişen  tinsel  varlıktır.  Doğum 
dirir.  Akis  ölür.  Galateia da  sevgilisinin  bir  ır­ günü,  Genius'un  bayramıdır.  Ama  yalnız  in­
mak haline  gelmesini  sağlar.  sanın  değil,  bir yerin,  bir topluluğun  da  geni-
us'u  olabilir.  Örneğin  zifaf yatağının  da  geni-
(2) Lampros adlı bir adamla evli olan bir Gi- us'u  vardır,  görevi  gerdeğe  giren  çiftin  üret­
rit'li  kadın.  Lampros  çok  fakirmiş,  karısının  me gücünü artırmaktır.  İnsandaki genius onu 
gebe  olduğunu  anlayınca,  ona yalnız  bir  oğlu  canlı,  neşeli  ve  iyimser  tutan  güçtür.  İnsan 
olursa  besleyebileceğini,  yoksa  dağa  bırak­ kendi  ya  da  başkasının  genius'u  üstüne  ye­
mak  zorunda  kalacağını  bildirmiş.  Kocası  min  eder.  İmparatorluk  çağında,  imparato­
yokken  bir kız çocuk doğuran  Galateia  çocu­ run  genius'u  korkulur,  güçlü  bir  varlık  sayılır 
ğunun  cinsini  kocasından  saklamış ve  kızı er­ ve  imparator nasıl öbür insanlar üzerine  ege-
kek kılığına  sokarak büyütmüş.  Adına  da  Le- mense,  bu  genius'un  da  bütün  öbür  geni-
ukippos  demişler.  Ne  var  ki  genç  kız  olunca  us'lara hükmettiğine inanılırdı. Zamanla geni­
Leukippos  o  kadar  güzelmiş  ki  kız  olduğunu  us  insanda  ölmeyen,  ölümden  sonra  var  ka­
saklamak  elden  gelmezmiş  artık.  Büyük  bir  lan tinsel varlık sayıldı (Manes). 
korkuya  kapılan  annesi  onu  Leto  tapınağına 
bırakmış  ve  tanrıçadan  kızını  erkek yapması­ Geryoneus.  Hesiodos  Theogonia'nın  iki 
nı  yalvarmış.  Tanrıça  dileği  yerine  getirmiş  yerinde  (Theog.  285-90;  280-85)  üç  kafalı 
ve  Leukippos'un  cinsiyetini  değiştirmiş  (î- bu  devden  söz  eder.  Geryoneus,  Posei-
phis).  don'un  oğlu  Khrysaor'la  Okeanos  kızı  Kal-
lirhoe'den  doğmadır.  Herakles  Eurystheus' 
Ganymedes.  Ölümlülerin  en  güzeli  sayılan  un  buyruğu  üzerine  gelip  onu  adasında öldü­
Ganymedes  Dardanos  soyundan,  Troya  kral  rür. 
ailesindendir (Tab.  17). Homeros onun serü­ Erytheia  adasının  nerede  olduğu  tartışma 
venini şöyle anlatır (İl.  230 vd.):  konusu  olmuştu.  Kızıl toprak anlamına  gelen 
bu ada  Batı kızlarının  birinin  adını taşıyan  İs­
Erikhthonios'tan Tros doğdu, Troya'lıların  panya  kıyılarında  bir  ada  olsa  gerek  (Herak­
kralı.  les). 
Kusursuz üç oğlu oldu Tros'un da: 
îlos, Assarakos, tanrılara denk Ganymedes.  Gigant'lar.  Gigant'lan,  yani  Devleri,  Ura-
En güzeliydi Ganymedes ölümlü insanların,  nos'la  Gaia'nın  birleşmesinden  doğan  Ti-
tanrılar kaçırdı onu Olympos'a 
tan'lardan ayırmalı.  Theogonia'da Hesiodos, 
Zeus'a şarap sunan olsun diye, 
dediler güzelliğiyle yaşasın tanrılar  Uranos'un  kesilen  hayalanndan  akan  kanın 
arasında.  toprağa  damladığını  ve  bir  süre  sonra  Gaia' 
nm  devleti  "parlak  zırhlı ve  uzun  kargılı"  ola­
Ganymedes'e  vurulup  onu  asıl  kaçıran,  ya  rak  meydana  çıkardığını  yazar,  sonra  da  söz 
da  kaçırtan  tanrı  Zeus'tur.  Ganymedes'I  1da  etmez artık onlardan. Ama başka  mythos ya-

I  I  I 
 GLAUKOS 

zarları  ve  özellikle  plastik  sanatlar,  görülme­ maviliğini,  parlaklığını  yansıtan  bu  yigit  ne 
miş  boyda ve  güçte  olup,  bedenleri  birer  yı­ kadar da sevimli!  Anadolu insanı sanki o gün­
lan kuyruguyla biten bu azmanlan konu edin­ den  kendini bulmuş,  yansıtmıştır  onun  kişili­
mişlerdir.  Titan'lan  yendikten  sonra  Olym- ğinde. 
pos  tanrıları  bu  yaratıklara  karşı  koymak  zo­ Anadolu'nun dört bir yanından Troya'yı sa­
runda kalmışlar. Çünkü Gigant'lar dağları üst  vunmaya  gelenlerin  listesi  şöyle  biter  (İl.  II, 
üste  yığarak  Olympos'a  saldırmışlar.  Bu  kez  876 vd.): 
de  devleri  yalnız bir ölümlü  insanın  yenebile­ Lykia'ltlara Sarpedon'la kusursuz Glaukos 
ceğini  bildiren  bir  kehanet  var  olduğundan,  komuta eder, 
tanrılar  Herakles'e  başvurmuşlar.  Herakles  gelmişler uzak Lykia ülkelerinden, 
de  başta  Zeus  ve  Aigis  kalkanıyla  Athena  ol­ anaforlu Ksanthos'tan gelmişler. 
mak  üzere,  tanrıların  yardımıyla  Gigant'ları 
Altıncı  bölüme  kadar  Glaukos'un  adı  geç­
öldürmüş. Alkyoneus'u Herakles kendi öldür­ mez,  sonra birdenbire Akha yiğidi Diomedes 
müş  (Alkyoneus),  Ephialtes'i Apollon'un  bir  ile karşı karşıya görürüz onu. Diomedes saldı­
oku,  Eurytos'u Dionysos'un thyrsos'u,  Enke- rır, ama birden durur, içine bir kuşku girer bu 
lados'a  gelince,  o  kaçabilmiş,  ama  Athena  parlak yiğit bir tanrı olmasın diye, korkar tan­
üstüne  Sicilya adasını atmış.  Tanrıça da  Pal- rılarla  boy  ölçüşmekten.  Kimsin?  diye  sorar. 
las'm  derisini  yüzüp  savaşta  zırh  olarak  kul­ Glaukos'un  verdiği  karşılık  şu  (İl.  VI,  145 
lanmış.  Gigantomakhia,  yani  devler  savaşı  Vd.):  \ 
bir  söylentiye  göre  Trakya'da,  bir başka  söy­
lentiye göre Arkadya'da olmuş.  Ulu canlı Tydeus oğlu, soyumu ne sorarsın? 
Bu  konu  Bergama'nın  Zeus  Sunağında  en  Yapraklar gibidir insan soyu. 
parlak  bir  biçimde  işlenmişti.  Bergama'dan  Bir yandan rüzgâr bakarsın onları döker 
yere, 
alınıp Berlin  Müzesine taşınan ve orada yeni  bir yandan bakarsın bahar gelir, 
baştan  kurulan  Zeus  Sunağının  frizi  dev boy­ yenilerini yetiştirir, yeşerir orman, 
da  118  kabartmadan  meydana  gelir;  bu  ka­ böylece soyların biri göçer, biri doğar, 
bartmaların  her birinde  Olympos tanrılarıyla  iyicene bilmek istersen soyumuzu 
Gigant'lar arasındaki savaş canlandırılır. Dev­ - bilir onu birçok kişiler-
ler  aslan  ya  da  boğa  kafalı  ve  yılan  kuyruklu  Ve  başlar  Bellerophontes'in  eşsiz  serüveni­
azmanlardır.  Olympos  tanrılarında  Zeus,  A- ni,  Lykia'ya  göçüşünü  anlatmaya  (Bellero-
thena,  Leto, Apollon, Artemis,  Dione, Aph- phontes).  Diomedes'te  şafak atar,  anlar düş­
rodite  ve  Nyks  ile  Moira'Iar  savaşa  katılır.  manının  eski  bir  dost  olduğunu  (İl.  VI,  214 
Devlerden  Otos,  Alkyoneus,  Porphyrion  ve  vd.).  Birbirleriyle dövüşmemeye  karar verirler 
daha  adları  belirtilmeyen  başkaları  görülür.  ve silahlarını değişirler (İl. VI,  229 vd.): 
Kabartmalarda  devlerin  tanrıların  gücü  altın­
Değişelim gel silahlarımızı, 
da  ezildikleri,  gövdeleri  paramparça  edilip  bellesin Akkha'larla Troya'lılar 
korkunç acılar içinde kıvrandıkları an canlan- atalarımızın konuk kardeşi olmasıyla 
dırılmıştır.  Bergama'ya  özgü  patetik  üslupta  övündüğümüzü. 
işlenmiş olan bu kabartmalar hellenistik deni­ Böyle konuşup atladılar arabalarından, 
len  sanatın  en  görkemli  örneği  ve  akıllara  el sıkışıp ant içtiler, 
durgunluk veren bir anıttır.  Ama Kronos oğlu Zeus, tam o sıra, 
Glaukos'un aklını başından aldı, 
Glaukos.  (1)  Glaukos II  (Tab.  25).  Bellero- Tydeus oğlu Diomedes'le değişti silahlarını: 
phontes'in torunu, Hippolokhos'un oğlu Gla­ Altını tunçla değişti, 
yüz öküzlük silahı dokuz öküzlük silahla. 
ukos,  İlyada'da parlak bir  rol  oynar.  Home-
ros,  dünya  görüşü  üstüne  en  güzel  sözlerin­ Cömertlik Anadolu'da kalır.  Diomedes çe­
den  birkaçını  onun  ağzına  vermiş,  Bellero- kilir,  gider,  Glaukos  da  Lykialı  önder  Sarpe­
phontes  efsanesiyle  Lykia'lıların  Troya  sava­ don'la birlikte savaşa döner. "Kapkara fi »t ı 
şındaki serüvenini onun kişlllflinde < aııl.ıııdıı  na"  gibi  saldırırlar  ve  "zorlu  savaşta  bek" 
iniştir.  Işık  ülkesinden  delen  ve  adı  çıoflün  olurlar  Akha'lara.  Glaukos  yaralanır.  O  sır 
da Sarpedon  Patroklos'un  kargısıyla  vurulup  Phorkys'le Keton'un kızlarıdır (Tab.  6). Ara­
can  vermek  üzereyken,  Lykia'lıların  kaderini  larında  Medusa'nın  en  çok  ün  saldığı  bu  ca­
Glaukos'un eline verir (Sarpedon).  navar kızları Hesiodos şöyle tanımlar (Theog. 
Ne yapsın Glaukos, yaralıdır, eli, ayağı tut­ 274 vd.): 
maz,  işte  o  zaman  tanrısı  gelir  aklına,  Lyki­ Gorgo'ları da doğuran Keto'dur 
a'lıların büyük tanrısı,  ışık tanrı Apollon, ona  ünü büyük Okeanos'un ötesinde, 
yakarır (İl. XV,  515 vd.).  geceyle gündüzün sınırlarında otururlar 
Apollon dinler onu, iyi eder yarasını.  Glau­ ince sesli Batı kızlarının yurdunda; 
Sthenno, Euryale ve bahtsız Medusa; 
kos  da  aslan  gibi  dövüşmeye  koyulur  yeni  Medusa ölümlüydü, oysaki kız kardeşi 
baştan.  Hektor'u bile kınar,  savaş ortaklarını  ne ölüm bileceklerdi, ne ihtiyarlık. 
korumuyor  diye.  Engin  bir  yas  kaplar  Tro- Buna karşılık yalnız Medusa girdi 
ya'lıları, Hektor utanır uzak illerden gelen cö­ masmavi yeleli tanrının koynuna 
mert dostunu kurtaramadı diye, o güçle saldı­ Bahar çiçekleriyle dolu taze çimenlerde. 
rır Patroklos'a ve öldürür onu, Glaukos'un da  Aiskhylos  da  şöyle  tanımlar  onları  (Prom. 
sözü edilmez bir daha İlyada'da (Hektor).  800): 
(2)  Glaukos  I  (Tab.  25).  Sisyphos'un  oğlu  Ejderha kanatlı Gorgo'lar, 
Glaukos,  yukarda  sözü  geçen  Glaukos'un  o, insanları korkudan korkuya salan, 
atasıdır.  Sisyphos'un kurduğu Ephyra (sonra­ görenlerin soluğunu kesen Gorgo'lar. 
dan  Korinthos  olur)  kentinde  kraldır.  Ölü­ Saçları  yılanlarla  örülü,  alınlarında  yaban 
müyle ün  salmıştır bu Glaukos:  Pelias'ın ölü­ domuzu  dişleri  fışkıran,  tunç  elleri  ve  uçmak 
mü için  düzenlenen  yarışmalarda araba yarı­ için  altın  kanatları  bulunan  bu  yaratıkların 
şına katılır ve yenilir, arabası devrilince de at­ başlıca  niteliği  korku  salmaktı.  Adları  bile 
ları parçalar, yer onu. Nedeni de Glaukos'un  korku  veren  bir  ses  benzetmesi  olsa  gerek. 
atlarına büyülü bir pınardan su içirmiş, ya da  Üç oldukları  halde,  efsaneye  adı  karışan  yal­
Aphrodite'nin  hışmına  uğramış  olmasıdır.  nız  Medusa'dır.  Onun  Perseus'la  serüvenini 
Çünkü  daha hızlı  olsunlar diye hayvanlarının  bu yiğidin adı altında okuyalım (Perseus). 
çiftleşmesine  engel  oluyormuş  Glaukos.  Bir  Sicilya'lı  Diodoros  Gorgo'lar  üstüne  başka 
başka  anlatıma  göre  Glaukos ölümsüzlük ve­ bir  yorum  verir:  Gorgo'lar  Amazon'lar  gibi 
ren bir pınardan su içmiş,  ölümsüz olduğuna  savaşçı  bir  soymuş,  Atlant'lara  (Atlantis)  ya­
kimseyi  inandıramadığı için de kendini deni­ kın bir uzak ülkede otururlarmış. Amazon'lar, 
ze  atmış  ve  bir  deniz  tanrısı  olmuş.  Ama  kraliçeleri  Myrina'nın  (Myrina)  yönetimi  al­
uğursuz  bir  tanrıymış,  onu  gören  denizcinin  tında  Atlant'lan  yendikten  sonra,  bunlar 
teknesi batar, kendisi bogulurmuş.  Amazon'ları  Gorgo'lara  saldırmaya  itmiş. 
Gordias.  Efsanelik  Phrygia  kralı.  Gordias  Gorgo'lar  yenildikleri  halde,  kısa  zamanda 
Gordion şehrini kurmakla ün salmıştı. Şehrin  davranabilmişler,  ama  sonra  Perseus  ve  He-
kalesine Gordias bir araba yerleştirmiş, o ara­ rakles eliyle alt edilmişler (Herakles). 
banın  oku  öyle  çapraşık  bir  düğümle  baglıy- Graia'lar.  Pontos'la  Gaia'nın  oğlu  Phorkys 
mış  ki,  kimse  çözememiş  bu düğümü.  Oysa  ve  kızları  Keto  birbirleriyle  evlenirler  ve  ola­
tanrı  sözcüsü  bu  düğümü  kim çözerse,  Asya  ğanüstü  yaratıklar  meydana  getirirler  (Tab. 
krallığını  onun  elde  edeceğini  söylemişmiş  6): Graia'lar, yani Kocakarı'ları ve Gorgo'lar. 
Gordias'a. Bunu bilen Büyük İskender Gordi­ Hesiodos  Graia'ları  şöyle  tanımlar  (Theog. 
on'a gelince, kılıcını kınından çıkarmış ve dü­ 270 vd.): 
ğümü  keşivermiş. 
Phorkys'le birleşen Keto Graia'ları 
Bir  efsaneye  göre,  Ana  Tanrıça  Kybele  doğurdu, 
Gordias'ı  sevmiş,  ondan  gebe  kalarak  kral  güzel yüzlü, doğuştan ak saçlıdır onlar, 
Midas'ı doğurmuş (Midas).  ölümsüz tanrılar da Kocakarı der onlara, 
yeryüzünde dolaşan insanlar da. 
Gorgo'lar.  Plastik  sanatların  alabildiğine  Pemphredo'nun güzel, Enyo'nun san 
faydalandıkları  Gorgo'lar,  Graia'lar  gibi  tülleri vardı. 

1 I H 
 Üçüncü  Graia'nın  adını  söylemez,  başka  Griffonlar.  Aiskhylos'un  Prometheus'unda 
mythos  yazıcılarına  göre  Dino  imiş.  Grai- (804)  ve  Herodot  tarihinde  (III,  116  ve  IV, 
a'ları  iki değil de  üç diye  kabul eden bu efsa­ 13)  sözü  geçen  efsanelik  kuşlara  yun. 
nelere  göre,  Kocakarıların  bir  tek  dişi,  bir  "Gryps", batı dillerinde de  "Griffon"  adı veri­
tek  de  gözü varmış  ve  aralarında  değiş  tokuş  lir.  Aiskhylos  bu  yaratıkları  "havlamaz,  uzun 
ederlermiş  bunları.  Graia'lar  hiç  güneş  gör­ gagalı,  kanatlı  köpekler"  olarak  tanımlar. 
meyen batıda yaşarlarmış.  Başka  bir  söylenceye  göre,  gövdeleri  aslan 
gövdesidir.  Bu yaratıklar Hyperboreliler ülke­
Graia'lann rol oynadıkları tek efsane Perse-
sinde,  İskitlerin elinde bulunan kutsal altınla­
us  efsanesidir.  Bu yiğit  Medusa'yı  öldürmeye 
ra  bekçilik  etmektedirler.  Oralarda  bulunan 
gidince,  önce  yol üstünde  bekçilik eden  Ko-
tek  gözlü  Arimaspes  adlı  boy  bu  altınlan  al­
cakan'lara  rastlamış.  Gorgo'ların  oldukları 
mak  için  Griffon'lara  saldırırlar.  Aiskhylos'a 
yere  varmasını  önlemekmiş  görevleri.  Ama 
göre  Griffon'lar  Zeus'un  kutsal  yaratıkları, 
bir  tek  gözleri  olduğu  için,  kim  bekçilik  ede­
başka bir geleneğe göre Apollon'un bekçi kö­
cekse o gözü takar ve yol ağzına dikilirmiş.  O 
pekleridir.  Başka  bir  efsaneye  göre  Grif­
sırada  öbürleri  gider,  uyurmuş.  Perseus  bu 
fon'lar  Hindistan'ın  kuzeyinde  bulunan  çöl­
tek  gözü  çalmak  ve  Graia'ların  üçünü  de 
lerde  altın  arayıcılarına  karşı  koymaktadırlar, 
uyutmak yolunu bulmuş.  Böylece Gorgo'lara 
çünkü yuvalarını altın  madenlerinin  bulundu­
yaklaşıp  Medusa'yı  öldürmeyi  başarmış.  Gö­
ğu dağların eteklerine kurmuşturlar. 
zü de bir göle atmış (Perseus). 
Güneş. Bkz. Helios. 
Granikos.  Phrygia'da  Adramyttion  (Edre­
Gün Işığı. Bkz. Hemera. 
mit)  şehrinin  kurucusu.  Herakles  Phrygia'ya 
geldiğinde  kızı  Thebe'yi  yiğide  vermiş,  o  da  Gycs.  Uranos'la Gaia'nın yüzer kollu ve elli­
karısının  adına  Mysia'da  Thebe  şehrini  kur­ şer  başlı  dev  oğullarından  biri  (Yüz  Kollu­
muş (Herakles).  lar). 
 (3) EFSANESİ.  Hades  üstüne  anlatılan  tek 
H  efsane,  Demeter'in  kızı  Persephone'yi  kaçır-
masıdır.  Mevsim dönümünü, toprağın ve bit­
kisel doğanın yazın canlanmasını,  kışın ölme­
Hades.  (1) ADI.  Yeraltındaki ölüler ülkesinin  sini  simgeleyen  bu  efsanede  Hades'in  rolü, 
tanrısı  Hades,  Aidoneus  ve  Plüton  (zengin)  âşık olduğu  Persephone'yi  kaçırdıktan  sonra, 
adlarıyla da anılır.  "Görünmez" anlamına ge­ bir  daha  yeryüzüne  çıkmasını  önlemek  için 
len Hades adı hem tanrının kendisi,  hem de  bir nar tanesi yedirmesinden ileri gitmez. İna­
egemen  olduğu  ölüler  ülkesi  için  kullanılır.  nışa  göre,  Hades ülkesinde bir şey ağzına ko­
Hades  tanrının  bir  özelliği  kendisini  görün­ yan  bir  daha  oradan  ayrılamazdı.  Kızın  kaçı­
mez  kılan  başlığıdır.  Kuzey  mitolojilerinde  rılmasında payı olan Zeus  Demeter'in yalvar­
geçen  ve  Alman  masallarında  "Tarnkappe"  maları üzerine  kızın  altı  ay yeraltında,  altı  ay 
diye  anılan  bu  başlığı  Hades'ten  başka  Athe- yeryüzünde  kalmasını  buyurur  (Demeter, 
na,  Hermes  ve  Perşeus'la  Herakles  de  tak­ Persephone). 
mıştır. 
(4) HADES ÜLKESİ. Yunanca  "Hadou do­
(2) DOĞUŞU.  Hades, Kronos'la Rheia'nın  mos"  yani  Hades'in  evi,  konağı  deyiminde, 
oğludur  (Tab.  5).  Hesiodos  doğuşunu  söyle  domos  sözcüğünün  düşmesiyle  Hades,  tanrı 
anlatır (Theog. 453 vd.):  Hades'in  yönettiği  ölüler  ülkesinin  de  adı  ol­
muştur.  İlkçağ  yazınında  yeraltında,  ölü  ruh­
Rheia Kronos'un yatağına girince  ların  oturduğu  tasarlanan  karanlıklar  ülkesini 
şanlı evlatlar doğurdu ona:  anlatmayan,  canlandırmaya  çalışmayan  şair 
Hestia, Demeter, altın sandallı Hera 
ve yazar pek yoktur.  Homeros'la  başlayan bu 
ve güçlü Hades, perin altında oturan, 
yüreği acımak nedir bilmeyen tanrı.  gelenek,  Latin  şiirinde  Vergilius'un  Aeneis 
destanında  sürdürülüp  en  yüksek  aşamasına 
Olympos'lular,  yani  üçüncü  kuşak  tanrıları  çıkarılmış  ve  o  yoldan  ortaçağda  Dante'nin 
egemenliği  ele  alınca,  dünya yetkilerinin pay­ büyük  eserini  etkilemiştir.  Yunan  mythos'un-
laşılmasında  Hades  yeraltını  alır  (Hom.  İl.  da  canlı  oldukları  halde  Hades'e  inip  de  dö­
XV,  189  vd.):  nen  kahramanlar  şunlardır:  Odysseus,  Or-
pheus,  Theseus ve  Herakles.  Sonradan  Ver-
(Poseidon konuşur):  gilius,  Homeros'un  Odysseia'sını  örnek  ala­
Dünya üçe bölündü, üçümüz de aldık  rak,  Aeneis  destanında  kahraman  Aeneas'ın 
payımızı,  da  yeraltına  gidiş  ve  dönüşünü  anlatmıştır 
kura çekildi, köpüklü deniz düştü bana...  (Aen.  VI),  (Ölüler  Ülkesi).  Hades  ülkesinin 
Sisli karanlıklar ülkesi düştü Hades'ln 
en kısa tanımlanmasını Hesiodos yapar (The­
payına... 
og.  767 vd.): 
Hades ve karısı Persephone amansız, insaf­
sız,  yürekleri hiçbir yakarış,  hiçbir sunu ya  da  Orada yükselir yankılı konağı 
kurbanla  yumuşamayan  korkunç  tanrılar  sa­ Güçlü Hades'le korkunç Persephone'nin. 
yılar. Kendilerinden de, ülkelerinden de tanrı­ Azgın bir köpek bekler kapısını, 
lar ve insanlar nefret eder (Theog.  810):  amansız, sinsilikler ustası bir köpek, 
girenlere yaltaklanır kuyruğu kulaklarıyla 
"Tanrılar  sevmez  o  küflü  puslu  yerleri"  der  ama gireni bir daha bırakmaz dışarı, 
Hesiodos, Homeros da "tanrıların bile tiksin­ pusuda bekleyip paramparça eder 
diği  çirkef  dolu  ülke"  diye  tanımlar  Hades'i  çıkmak için kapıya gelenleri. 
(İl.  XX,  65).  Tanrı  Hades  ise  gün  ışığının  Bu  köpek  Kerberos'tur  (Kerberos).  Hesio­
sızmadığı  karanlık  ülkesinden  hiç  ayrılmaz,  dos  sonra  yeraltı  ırmağı  Styks'in  adını  da  sa­
Olympos'lu  tanrılar  kuşağından  olduğu  hal­ yar (Styks),  ne var ki Hades'le Tartaros'u bir 
de,  onların  arasına karışmaz,  şölenlerine  ka­ tutar  ve  geceyle  gündüzün,  ölümle  uykunun 
tılmaz.  Yalnız  kendisini  Paian  tanrıya  baktır­ bulundukları  bu karanlık ülkesini  Hades'i  an­
mak üzere  bir  kez  Olympos'a  çıkmak zorun­ lattığından daha canlı renklerle anlatır (Tarta-
da kalır (İl. V,  395-404).  ros). 
 Odysseia'daki Hades anlatımı:  göne"  adlı  tragedyasında  büyük bir  rolü  olan 
Homeros'un  Hades  anlatımı  ilkçağ  yazını­ Haimon Antigone'nin nişanlısıdır. Kreon An-
nın  ilki ve  en  canlısıdır.  Uzun  bir  süre büyücü  tigone'yi  mezara  diri  diri  kapattıktan  sonra 
Kirke  tanrıçanın  adasında  kaldıktan  sonra,  Haimon  kendini  öldürür.  Tragedyada  Kre-
Odysseus  artık  İthake'ye  nasıl  varabileceğini  on'la Haimon arasında devlet yönetimi konu­
yeraltı  ülkesinde  bulunan  bilici  Teiresias'a  sunda  ilginç  bir  tartışma  yer  alır:  Tek  kişinin 
sormak  ister,  Kirke  de  ona  Hades  ülkesine  buyruğuna  boyun  eğmeyi  yönetimin  kaçınıl­
gitmenin yolunu gösterir (Od. X,  512 vd.):  maz  koşulu  sayan  Kreon'a  karşın  Haimon 
akıl  ve  sağduyuya  dayanan  halkoyunu  savu­
Geçtiğin  zaman  Okeanos'u  geminle,  nur.  Önem ve canlılığını bugün de yitirmemiş 
orada  Alçak  Kıyı  var  ve  Persephone'nin 
olan  bu  tartışmadan  birkaç  parçayı  aşağıya 
koruluğu, 
uzun  uzun  kavaklar göreceksin,  kısır  alıyoruz (Çev. Güngör Dilmen): 
söğütler, 
derin  anaforlu  Okeanos'un  kıpısında  çek  Kreon  —  Yakın  akrabamın 
kanunsuz  davranışlarına  göz  yumacak 
karaya  gemini, 
sonra  çık  yola,  Hades  bataklarına  doğru,  olursam 
orada  Akheron,  Pyriphlegeton  veKokytos  başkaları  büsbütün  azar...  Hayır, 
akar,  devlet  kimi  getirmişse  başa  ona  boyun 
Styks'ten  gelen  sular  da  dökülür  oraya.  eğmek, 
küçük,  büyük  konularda  ve  haklı  olsun 
Kirke'nin  saydığı  bu  dört  yeraltı  ırmağına  olmasın, 
bir de Lethe katılır.  Odysseus,  Kirke'nin dedi­ onu  dinlemek  gerekir.  Yürekten 
ği  gibi  gemisiyle  bütün  bir  gün  gittikten  sonra  söylüyorum  şunu: 
(Od. XI,  8 vd.):  İtaat  etmesini  bilen  iyi  yönetici  olur  ilerde, 
iyi başbuğ iyi yurttaştan  yetişir... 
Güneş  batarken  ve  kararırken  tekmil  yollar,  Anarşiden  dahabüyük  bir  kötülük  yoktur, 
vardık  sınırlarına  derin  akışh  Okeanos'un,  devleti  göçürür,  ocakları  söndürür. 
oradadırKimmer'lerin  ülkesi  ve  kenti,  Anarşi  parçalar  müttefikleri, 
oldum  olası  bol sisle ve  bulutlarla  örtülü,  hazırlar  kaçınılmaz  bozgunu. 
parlak  güneş  onları  ışınlarıyla.göremez  Oysa  buyruklara  boyun  eğmek  güvenliğini 
hiçbir  vakit,  sağlar  çoğunluğun. 
ne  yükseldiği  vakit  yıldızlı  göğe,  Öyleyse  kurulu  düzeni  destekleyelim 
ne  de  gökten  toprağa  döndüğü  vakit.  ve  hiçbir  zaman  kadına  yenilmeyelim... 
Öylece serili  durur  bir uğursuz gece  Haimon — Tanrı/arın  en  büyük bağışı 
bu  zavallı  ölülerin  üstünde.  akıldır  insanlara... 
Halkın  gözünü  yıldırmışsm,  işitmek 
Dünyanın  kuzeybatı  ucunda  bulunduğu  sa­
istemediğin  sözler 
nılan  Hades  ülkesinin  ancak  kapılarına  varır  kulağına gelmiyor,  ama gizliden  gizliye 
Odysseus  ve  orada  Kirke'nin  buyruğuna  uya­ konuşuyorlar, 
rak bir çukur kazar,  içine ballı süt,  tatlı şarap,  işitiyorum  fısıltılarını,  ülkede 
su  ve  un  döker  ve  kurbanlar  kesip  kanlarını  bu  kıza acımayan  yok,  en  haksız  bir cezaya 
çukura  damlatır,  işte  o  sırada  ölülerin  ruhları  çarpıldı  diye, 
büyük  bir  kalabalık  halinde  kan  içmeye  gelir­ oysa  bütün  kadınlar  içinde  en  az  layık  böyle 
ler.  Teiresias kan  içtikten ve Odysseus'a gele­ bir  ölüme 
ceği  açıkladıktan  sonradır  ki,  öbür  ruhlar  da  eyleminin  ne  soylu  olduğu  düşünülürse. 
Bu  kız  savaşta  ö/en  kardeşinin  cesedini 
kandan paylarını alırlar.  Bu  Hades  anlatımı -
kurda,  kuşa  kaptırmamak  için  gömmüş 
daha doğrusu bu kan içme töreni - başka hiç­
onu, 
bir  metinde  söz  konusu  edilmediğine  göre,  altın  bir şeref  tacı  hak  etmiştir  bu  kız, 
Homeros'ta  izi  kalmış  çok  eski  ve  ilkel  bir  ölümü  değil. 
yeraltı tasarısının  kalıntısı olsa gerek.  Böyle  karanlık  söylentiler  dolaşıyor 
kentte... 
Haimon.  Bu  adı  taşıyan  birçok  efsanelik  ki­ Kreon  —  Şaşıyorum,  bozguncuları  el 
şi  k-r  arasında  en  önemlisi,  Thebai  kralı  Kre- '- üstünde tutmak 
on'un oglu Halmon'dur. Sophokles'in "Anti- erdem  sayılıyor  demek? 
 Haimon — Suçluları el üstünde tut  rü ünlü bir  gerdanlıktır.  Bu armağanlar The­
demiyorum sana.  bai şehrinin başına bela olmuş, şehre karşı iki 
Kreon —Bu kız suçlu değil mi şimdi?  saldırıya  yol  açmıştır  (Ehphyle,  Amphiaraos, 
Haimon — Bütün Thebai bir ağızdan hayır,  Alkmaion).  Efsaneye  göre  uğursuzluğun  ne­
suçlu değil diyor. 
deni, Athena ile Hephaistos'un Harmonia'ya 
Kreon — Vereceğim buyrukları bana halk 
mı öğretecek?  karşı,  Ares'le  Aphrodite'nin  kızı  olduğundan 
Haimon — Çocukça konuştuğunun  ötürü,  hınç  beslemeleridir.  Thebai kral  soyu­
farkında mısın?  nun  kaynağında bulunan  Kadmos'la  Harmo-
Kreon — Ben miyim bu devleti yöneten,  nia'nın  beş  çocuğu  olur,  hepsinin  de  kaderi 
halk mı?  olağanüstüdür,  bunlar  İno,  Semele,  Agaue, 
Haimon — Tek kişiyle devlet mi olurmuş,  Autonoe  ve  Oidipus  soyunun  atası  Polydo-
despotluk bu seninki.  ros'tur  (İno,  Semele,  Agaue,  Aktaion,  Lab-
Kreon — Devlet ona hâkim olanındır,  dakos). 
anlaşıldı mı? 
Haimon — Sen ıssız bir çölün hâkimi  Dardanos'la  lasion'un  kız  kardeşi  olarak 
olmalıymışsm...  gösterilen  Harmonia  Semendirek  efsanele­
Kreon — Yasaları yürütmek mi suçum?  rinde  rol  oynar.  Kadmos  ona  Zeus'un  kaçır­
Haimon — Tanrısal yasaları çiğnemekle  dığı  kız  kardeşi  Europe'yi  ararken  Semendi­
kendi iktidarını gölgeliyorsun!  rek  adasında  rastlamış  ve  sevmiştir.  Düğünü 
Hamadryades.  Adlarından  da  belli  olduğu  de  gene  aynı  görkemle  Semendirek'te  yapıl­
gibi (hama+dryas,  ağaçla birlikte demek) Ha- mıştır. 
madryad  perileri,  kardeşleri  Dryad'lar  gibi  Kadmos'un  karısı  Harmonia,  bazı  efsane­
ağaçları  ve  ormanları  koruyan  nympha'lar- lerde  uyum,  denge  anlamına  gelen  adıyla 
dır.  Ağaçların  yeşermesinden,  canlı  canlı  bi­ Kharit'lerin  biri  sayılan  Harmonia  ile  karıştı­
tip büyümesinden  zevk,  kesilmesinden  ya  da  rılmıştır. 
kurumasından  sonsuz  bir  yas  duyarlar.  Kimi 
Harpya'lar.  Adları  "kapıp  kaçanlar"  anla­
zaman  da  ağaçla  birlikte  ölürler.  Böylece 
mına  gelen  Harpya'lar,  kadın  yüzlü,  yaygın 
ölümsüzle  ölümlü  arası  varlıklar  sayılırlar.  Ki­
kanatlı,  sivri  pençeli  bir  çeşit  yırtıcı  kuşlardır. 
misi  uzun  ömürlü  olur,  "on  palmiye  ömrü" 
Okeanos  kızı  Elektra'nın  Thaumas'la  birleş­
yani dokuz bin yedi yüz yirmi yıl yaşarmış. 
mesinden doğan  Harpya'lar çokluk iki olarak 
Ağaçların  kesilmesini  önlemeye  çalışan,  ba­ gösterilir:  Birinin  adı  Aello  (Kasırga),  öbürü­
şaramayınca  da  keseni  korkunç  cezalara  nün Okypete (Hızlı uçan, Bora) dir; bazı kay­
çarptıran  ağaç  perilerinin  öyküsü  anlatılır.  naklarda  sözü  geçen  Kelaino  da  fırtınadan 
Bunlardan  biri  meşe  ağacını  kestiği  için  din­ önceki  gök  kararmasını  simgeler.  Harpya'lar 
meyen  bir  açlıkla  cezalandırılan  Erysikh- çocukları  kaçırırlar  ve  ölülerin  ruhlarını  alıp 
ton'un öyküsüdür (Erysikhton).  Hades'e  götürürler  diye  bir  inanç  vardı.  Bu 
inancı  en iyi  canlandıran  anıt,  eski  Lykia'nın 
Harmonia.  Harmonia  ile  ilgili  iki  efsane 
Ksanthos (bugün Kınık) şehrinde bulunan ün­
vardır,  biri  Thebai  efsaneler  zincirine,  öbürü 
lü mezardır.  Bu mezarın iki yanındaki kabart­
Dardanos soyuna bağlıdır. Birinde Harmonia, 
maların  her  birinde  bir  Harpya  bebek  gibi 
Aphrodite ile Ares'in kızı,  ikincisinde  Zeus ile 
kundaklanmış  bir  ruhu  kollarında  taşır  görü­
Elektra'nın  kızı olarak gösterilir. Ama her iki­
nür. 
sinde de Kadmos'un karışıdır (Tab.  18). 
Thebai  efsanesinde  Kadmos  ile  Harmonia'  Harpya'lar asıl  Phineus  efsanesinde  rol  oy­
nın düğünü üstünde durulur: Zeus Harmonia'  narlar (Phineus).  Trakya kralı Phineus işledi­
yi kendi eliyle verir Kadmos'a ve Thebai kale­ ği bir suçun cezası olarak kör olmuştur, tanrı­
sinde düğününü yapar.  Bütün tanrıların hazır  lar  bir  de  bela  salmışlardır  başına;  tabağında 
bulundukları  bu  düğünde  geline  olağanüstü  ne varsa, hepsini Harpya'lara kaptırır, yeme­
armağanlar  verilir;  biri  Kharit'lerin  dokuyup  ğe  oturur oturmaz  Harpya'lar uçagelir  ve  ta­
işledikleri  bir  elbisedir,  bunu  Harmonia'ya  baklarını  boşalttıktan  sonra,  pisliklerini  bıra­
Athena (ya da Aphrodite) vermiş derler,  öbü­ karak  uçarlar.  Argonaut'lar  Trakya'ya  uğra-

ı 00
dıklarında Phineus Harpya'lardan kurtarılma­ pek önemli  bir rol  oynamayan  Hebe'nin  Yu­
sını  dilemiş onlardan.  Aralarında Boreasogul- nan  öncesi  bir tanrıça  olduğu  sonucuna varı­
ları Kalais ile Zetes vardı ve bilici olan Phine­ labilir.  Hebe,  Hitit yazıtlarında  Hepa,  Hepat 
us  Harpya'lann  ancak  Boreas'ın  oğullarınca  ya  da  Hepatu  diye  adlandırılan  büyük  güneş 
yakalanabileceklerini  biliyordu.  Bana  karşılık,  tanrıça  Arinna'nın  Yunancalaştırılmış  adı  ol­
Boreasogulları  Harpya'ları  yakalayamazlarsa,  sa  gerek.  Hitit yazıtlarında  bu  tanrıçaya  "se­
kendileri  ölecekti.  Kovalamaca  sırasında  dir  ağaçlarının  ülkesinde"  tapınıldıgı  belirtilir. 
Harpya'lann  biri  Peloponez'de  bir  ırmağa  Sedir  ağaçlarının  ülkesi  Lübnan,  Filistin'dir, 
düşer,  öteki Ege  denizinin bir  adasına  sığınır,  Hepa-Hebe  ise  Tevrat'ta  ilk  insanın,  yani 
ama  tam  yakalanacakken  kız  kardeşleri  İris  Âdem'in  eşi ve  bütün  insanların  anası  olarak 
Boreasogullarının  önüne  geçer  ve  "Zeus'un  gösterilen  Havva'nın ta kendisidir.  Bu bakım­
hizmetçileri"  Harpya'ları öldürmelerini önler.  dan  Hepa-Hebe  ile  Ana  Tanrıça  arasında 
Buna karşılık Phineus'a rahat vermeye ve Gi­ doğrudan  bir  ilişki  kurulabilir  ve  Hepa-Hebe 
rit'te  bir  mağaraya  saklanıp  bir  daha  görün­ adının  Kybele'nin  çeşitli  adlarından  biri  oldu­
memeye  söz verirler.  ğu anlaşılır (Kybele). 
Harpya'lar  Pandareos  efsanesinde  de  rol 
Heilebie.  Karia'da  Kaunos  şehri  kralının  kı­
oynarlar (Pandareos). 
zı.  Dolaylı  olarak  İo  efsanesine  adı  karışır: 
Bir  efsaneye  göre  Harpya'lar  rüzgâr  tanrı  Zeus  İo'yu  kaçırınca,  babası  İnakhos  kızının 
Zephryros'la  birleşip,  Akhilleus'un  ölümsüz  taliplerinden  Lyrkos'a  İo'yu  aramasını  buyu­
atları  Ksanthos'la  Balios'u meydana  getirmiş­ rur.  Lyrkos dünyayı dolaşıp kızı bulamayınca, 
ler (Ksanthos, Balios).  Argos'a  boş  dönmekten  çekinir  ve  Karia'da 
Hcbe.  Hebe,  Yunanca gençlik demektir. Ze- Kaunos şehrine yerleşir.  Orada kral kızı Hei­
us'la  Hera'nın  bu  adı taşıyan  kızları  (Tab.  5)  lebie ile evlenir. Çocuğu olmaz.  Kocası kısırlı­
Olympos'ta  eli her işe yatkın  bir  çeşit ev kızı­ ğının  nedenini  anlamak  için  tanrı  sözcüsüne 
dır. Asıl görevi tanrılara içki sunmaktır (İl. IV,  başvurmak üzere  Kaunos'tan  ayrılır  ve yolcu­
1  vd.):  luğu  sırasında  karısını  aldatır.  Kaunos  kralı 
onu  dönüşünde  ülkeden  kovmak  ister,  ama 
Tanrılar toplanmıştı Zeus'un çevresinde,  Heilebie  kocasından  yana  çıkıp  babasını  alt 
altın avluda. 
Ulu Hebe tanrı balı döküyordu herbirine,  etmesine yardım eder. 
onlarda Troya'lıların şehrine bakıyorlardı  Hekabe  (Latince  Hecuba).  Hekabe  Troya 
tepeden,  kralı  Priamos'un  karısı,  Hektor,  Paris,  Kas-
kaldırıyorlardı altın tasları birbirlerinin 
sandra  ve  daha  birçok  çocukların  anasıdır 
şerefine. 
(Tab.  16).  Priamos  Hektor'un  ölüsünü  geri 
Ama  İlyada'da  onu  Athena  ile  Hera'nın  almak  için  Akhilleus'un  barakasına  gittiğinde 
arabasını  hazırlarken  (İl.  V,  722-731)  ya  da  kraliçeyi on dokuz çocuğunun anası diye tanı­
savaş  dönüşü  kardeşi  Ares'i  yıkarken  (İl.  V,  tır (İl. XXVI, 492 vd.): ; 
905) görürüz.  Daha sonraki kaynaklarda He-
Oysa benim bahtım ne kadar kara, 
be'nin  nektar  sunucusu  olarak  görevi  Ze­
yiğit oğullar yetiştirdim yaygın Troya'da, 
us'un  kaçırdığı  güzel  delikanlı  Ganymedes'e  ama kalmadı bana onların hiçbiri. 
verilir (Ganymedes).  Geldiği gün Akhaoğulları buraya 
Hebe'nin  kendine  özgü bir efsanesi yoktur,  oğullarım vardı benim elli tane, 
yalnız  Herakles  efsanesinde  adı  geçer:  Güçlü  on dokuzu bir ana karnından doğmuştu, 
yiğit  öldükten  sonra  Olympos'a  varıp  ölüm­ ötekileri saray kadınları vermişti bana. . 
süzlüğe  kavuşunca  Hebe ile  evlendirilir.  Hekabe ilkçağ yazınında doğurgan ve  baht­
Hebe  ile  Herakles'in evlenmesi simgesel bir  sız  ana tipini canlandırır.  Homeros  destanla­
anlam taşıyan bir  "hieros gamos", yani kutsal  rında beliren bu  karakteri  sonraları tragedya-
evlenmedir.  Çokluk  en  büyük tanrılar  arasın­ larca daha da abartılmış ve Hekabe çocukları­
da ve Anadolu'lu kaynaklarda görülen bu kut­ nı bir bir yitirdikten,  korkunç yıkım  ve  lşken-
sal  evlenme  motifinden,  Yunan  efsanesinde  celerine tanık olduktan  sonra,  gözü  dönmüş, 
köpek  gibi  kudurup  saldıran  anaç  varlığın  Troyalı kadınların, erkeklerin gücü, desteği, 
simgesi  olmuştur.  Kimi  efsanelerde  onun  ev­ bir tanrı gibi selamladı yavrum onlar seni, 
lat acısına dayanamayarak gece,  gündüz ulu­ sen onların büyük şanıydın sağken, 
ama yavrum, kaderle ölümün elindesin 
yan  bir  dişi  köpek  haline  dönüştüğü  de  ileri 
şimdi". 
sürülür. İlyada'da ilk karşımıza çıktığında He-
kabe  tatlı  dilli,  cömert ve  dini bütün  bir  ana  Aradan  birkaç  bin  yıl  geçti,  ama  Anadolu 
olarak  gösterilir  (İl.  VI,  253  vd.).  Savaştan  kadınları gene bu sözlerle ağıt yakar ölen ana 
şehre  dönen  Hektor'un  biraz  dinlenmesini,  kuzularına. 
şarap içip serinlemesini ister,  ama  oğlu buna  Hekabe  düşmana  gidip  yalvarmaya  kalkı­
yanaşmayınca,  onun  dileğini  yerine  getirir:  şan  kral Priamos'u  akıl ve  sağduyu  adına  alı­
Athena tapınağına sunu sunmaya gider. Son­ koymaya çalışır,  başaramayınca  gene tanrıla­
ra  bölümler  boyunca  Hekabe'nin  sözü  geç­ ra yakarış ve sunu sunma yoluna  gider,  katla­
mez,  ta  ki  Batı  kapılarının  üstünden  Hek- nır  ve  bekler.  Gözünün  bebeği,  yiğit  oğlu 
tor'la  Akhilleus'un  savaşını  gözlemeye  gelir.  Hektor'un  ölüsü  karşısına  serilince  de  bagır-
O  zaman  da  surlar  dışında  kalıp  tek  başına  maz  çağırmaz,  bir  köpek  gibi  havlamaz  da 
düşmana karşı  koyan  oğlunu içeri  almak için  Anadolu  kadınına  özgü  bir  ağırbaşlılık  ve  ha­
şöyle seslenir (İl. XXII,  83 vd.):  yal gücüyle canlandırır onu gözünde (İl. XXIV, 
575 vd.): 
"Hektor, yavrucuğum, saygı göster bu 
memeye,  Şimdi sen, sözümü duyarmış gibi, 
onu ağzına uzattığım günleri getir aklına,  yatıyorsun evinde taptaze, 
unuturdun koynumda bütün dertlerini,  benzersin Apollon'un tatlı okuyla vurduğu 
surlarımızın içinde yenmeye bak şu  insanlara. 
domuzu, 
İzmir'li  şair  Homeros  böyle  canlandırıyor 
gir içeri, canım oğlum, dışarda dikilme 
karşısına.  Hekabe'yi,  Atina'Iı  tragedya  yazarı  Euripides 
Öldürürse seni bu adam, ey katı yürekli,  ise  onu  "Troya'lı  Kadınlar"  ve  "Hekabe"  adlı 
bir döşek üstüne koymayacağız ölünü,  tragedyalarının baş kişisi yapmış,  dramını de­
ne ben ağlayacağım senin önünde, seni  rinliğine  işlemiştir.  Bu  oyunlarda  Hekabe'yi 
doğuran,  Troya  yıkıldıktan  sonra  köle  olarak  orada, 
ne cömert karın ağlayacak, gözümün  burada  sürünür  görürüz.  Kraliçe  görkemini 
bebeği,  ve erdemini sürdürür, ama kızı Polyksene'nin 
yiyecek seni çevik köpekler,  gözleri  önünde  Akhilleus'un  ruhuna  kurban 
bizden uzak, gemilerin orada".  edilmesini,  üstelik  de  Trakya  kralı  Polymes-
tor'a emanet edilen  oğlu  Polydoros'un  da al­
Hektor  anasının,  babasının  yalvarmalarını  çakça  öldürülüp  denize  atıldığını  görünce, 
dinlemeyip de Akhilleus'la  savaşta  can verin­ korkunç  bir  öç  alma  eylemine  girer  ve  Poly-
ce,  Troya'da  bir  çığlıktır  kopar,  kral,  kraliçe  mestor'u kör edip, çocuklarını da öldürür. Ne 
ve  bütün  halk dövünmeye,  ağlaşmaya  başlar,  var ki Euripides de  Hekabe'yi akıl ve hak yo­
Priamos  yas  belirtisi  olarak başını  toza,  top­ lundan ayrılmayan ulu bir kişi olarak gösterir. 
rağa bular (İl. XXII. 406 vd.):  Bu  tragedyalarda  Hekabe  yalnız  değildir, 
Troya'lı  kadınların  topluluğu  içinde  direnci 
... Anası da saçlarını yolup duruyordu,  yansıtan  büyük  bir  varlık,  doğal  analık  gücü­
fırlatıp atmıştı parlak başörtüsünü,  nün  simgesidir.  Atina'Iı  şairin  ona  tragedya 
dövünüyor, oğluna baka baka 
haykırıyordu...  boyunca  "Phrygia'lı"  demesi  boşuna  değil, 
Başladı Hekabe kadınlar arasında uzun bir  Phrygia'ü  Ana  Tanrıça  Kybele'nin  bütün  ni­
ağıda:  teliklerini  içinde  taşır  ve  dile  getirir  Hekabe 
"Bak anana yavrum, talihsiz anana,  (Polydoros, Polyksene, Polymestor). 
senin acını göreyim, öldüğünü göreyim de, 
bundan böyle nasil yaşayayım ben, nasıl?  Hekabe'nin  en  küçük  oğlu  Paris'le  ilişkisi 
Gece, gündüz yüreğimin ışığıydın bu  ve  onu  karnında  taşırken  gördüğü  düş  için 
şehirde,  bkz. Paris. 
Hekamede.  Güzel  saçlı  Hekamede  Troya  Kurultaylarda saygın kralların yanındadır, 
savaşı  sırasında  Akha'ların  Tenedos'a  (Boz­ İnsanlar arasındaki yarışmalarda 
caada)  yaptıkları  bir  baskın  sırasında  esir  al­ Tanrısal gücüyle işe karışır, 
Zaferi kazanan alır güzel ödülü 
dıkları  kızdır.  Akha'lar  bu  kızı  Nestor'a  köle  Ve şeref kazandırır yakınlarına. 
olarak verirler ve İlyada'da onu Nestor'un ba­ Binicilerden de dilediğine yardım eder. 
rakasında  hizmet  eder  görürüz  (il.  XI,  624;  Belalı engin denize açılanlar da 
XIV,  6).  Başvururlar Hekate'ye ve yeri sarsan 
tanrıya, 
Hekate.  Hekate,  Olympos tanrılarıyla  ilişkili  Bereketli av sağlar onlara soylu tanrıça, 
olmayan,  hiçbir  efsaneye  adı  karışmamış,  ki­ Ya da tam başaracakları sırada 
şiliği  epey  gizemli  bir  tanrıçadır.  Aslında  He­ Avlarını alır elinden canı isterse. 
kate,  Anadolu'ya  özgü  bir  tanrıça  ve  Efes'li  Hermes'le sürüleri üretir ağıllarda: 
Öküzleri, keçileri, ak yünlü koyunları 
Artemis'in  belli  bir  niteliğini  yansıtan  ve  baş­ Azaltır ya da çoğaltır gönlünce. 
ka adla anılan bir tıpkısıdır (Artemis).  Home- Ölümsüzler arasında yeri büyüktür 
ros destanlarında hiç  adı geçmez, buna karşı­ Hekate'nin 
lık  Hesiodos'un  Theogonia'sında  büyük  bir  Zeus gençliğin besleyicisi yapmıştır onu. 
yer  tutar.  Hekate,  Titanlar  arasında  Güneş 
Soylular  diye  anılan  tanrılar  soyundandır  Hekate'ye  Hesiodos  pantheon'unda  tanı­
(Tab.  8).  Koios ile  Phoibe'nin iki kızları olur:  nan ayrıcalığın  nedeni  bilginleri  epey  düşün­
Biri  Leto  (ki  Zeus  Leto'yu  eş  edinip  onunla  dürmüştür.  Homeros  destanlarında  sözü bile 
iki büyük Olympos tanrısını,  Apollon ile Arte- edilmeyen  bu  tanrıça  Theogonia'da  ancak 
mis'i  üretir),  öbürü  Asterie'dir  (Leto,  Asteri- Ana  Tanrıça  Kybele  ile  kıyaslanabilecek  ev­
e).  Asterie  Perses ile  birleşip  Hekate'yi doğu­ rensel bir nitelik taşımaktadır.  Burada yücelti­
rur.  Hekate'nin  Titanlar  kuşağında  ne  denli  len tanrıçanın kimi yerde Artemis,  kimi yerde 
ayrı bir yer tuttuğunu Hesiodos'un Theogonl- Diktynna  ya  da  Britomartis  diye  anılan  Ana 
a'sından  öğrenmekteyiz.  Ozan,  Titanlar  ku­ Tanrıça'yı  bu  denli  andırması  Hesiodos'un 
şağını  saydığı  parçanın  sonunda  Hekate'ye  ana  yurdu  ile  ilgili  görülmektedir.  Bilindiği gi­
kırk  altı  dizelik  uzun  bir  övgü  düzmektedir  bi,  eski  Karia'da  Stratonikeia'nm  (Eskihisar) 
(Theog.  404-450).  Theogonia'nın  başlangı­ kuzeyinde,  bugünkü  Yatağan'a  yakın  olan 
cındaki Musa'lara  Övgü'yü andıran bu parça­ Lagina'da  (Lagina  örenine  en yakın  ilçe Tur­
da,  Zeus,  deniyor,  Hekate'yi  "herkeslerden  gut'tur)  Hekate'nin çok ünlü bir tapınağı bu­
üstün tuttu"  ve  evrende  onur  paylarını tanrı­ lunmaktaydı.  Görkemli bir yapı olan bu tapı­
lar  arasında  paylaşırken,  bu  tanrıçaya  kara­ nağın  kalıntılarından  birkaçı,  özellikle  bazı 
kabartmalar  İstanbul  Arkeoloji  Müzesinde 
larda,  denizlerde  ve  göklerde  bir  yetki  payı 
korunmaktadır.  Hesiodos  ise  babasının  Ege 
ayırdı.  Metinde şöyle denir (415-450): 
kentlerinden  Kyme'den  Yunanistan'a  göç­
Ölümsüzlerin saygısı büyüktür ona,  müş  bir  göçmenin  oğludur.  Yunanistan'a 
Bugün yeryüzünde kurban kesen her  yerleştiği  Askra  kasabasının  yakınında  ise 
ölümlü  Thespiai'da  bir  Hekate  kültü  bulunduğunu 
Hekate'nin adını anar yakarışlarında,  biliyoruz.  Acaba  ozanın  yücelttiği  bu  Hekate 
Kimin dileğini iyi karşılarsa o tanrıça  tapımını  Hesiodos  soyu  Lagina'dan  mı  Yu­
Onun elde etmeyeceği şey yoktur,  nanistan'a  getirmişlerdir?  Bu  konu  daha  bi­
Ona bütün mutlulukları vermek elindedir.  limce  aydınlanması  gereken  ve  doğrudan 
Ünlü Gaia ile Uranos'un bütün çocukları 
Kendi paylarından pay vermişlerdir ona...  doğruya  Anadolu  kültleriyle  ilişkisi  olan  bir 
Kim hoşuna giderse Hekate'nin  sorundur. Bu konu için bkz/ "Hesiodos, eseri 
Yardım görür ondan, destek bulur onda.  ve  kaynakları"  adlı  kitabın  s.  53  ve  1.  notu­
Meydanlarda, kalabalıklar içinde  na. 
Kimi isterse onu parlatır Hekate. 
Ölüm-kalım savaşlarında Hekate  Bu tanrıçanın  karmaşık kişiliğini açıklamak­
Dilediği savaşçıya yardım eder.  ta bugünkü bilim de  zorluk çekmektedir.  Dik­
Dilediğine verir hıynıvı, sanı, şerefi.  kati çeken bir nokta da tanrıçanın  adıdır.He-
kate,  Apollon'la  Artemis'in  başlıca  sıfatların­ ve  Hektor'u  Mustafa  Kemal'in  atası  olarak 
dan  olan  hekatos-hekatebolos,  yani  hedefi  görmek  yanlış  bir yorum  değil,  tersine  tarihi 
vuran  anlamındaki  kelimeyle  ilgilidir  (Apol- doğru değerlendirmenin  bir örneği,  bir  belir­
lon).  Leto'nun  kardeşi  olması  da  onun  Yu­ tisi sayılabilir. Troya'nın orta direği olan Hek-
nan  din  ve  efsanesine  sonradan  gelme  bir  tor'un kişiliğini incelemeye girişmeden  önce, 
tanrıça  olduğunu  belli  eder.  Hekate  Yunan  Troya  savaşı  denilen  büyük  çatışmaya  bütün 
varlığına  sonuna  dek  yabancı  kalmıştır,  asıl  Anadolu'nun  katıldığını  metinlere  dayanarak 
tapımma Roma'da rastlanır, burada ay tanrı­ göstermeliyiz. 
çası,  geceye  ve  karanlığa  egemen  bir  varlık,  İlyada'nın ikinci bölümünde "Gemiler Kata­
büyük  ve  sihri  elinde  tutan  bir  kara  güçler  logu" denilen bir parça vardır ki, burada Tro-
ecesi  olarak  karşımıza  çıkar.  Vergilius'un  ya'ya saldıran orduların da, Troya'yı savunan 
"Aeneis"  destanında  Dido  Aeneas'ı  yanında  kuvvetlerin de sayımı, dökümü yapılır. Desta­
alıkoyamayacagını  anlayınca,  onu  kendine  na  sonradan  katılmış,  özellikle  İlyada  Ati­
büyü yoluyla bağlamaya  çalışır (Aen.  IV,  511  na'da  ulusal  destan  olarak  benimsenip  de 
vd.): Üstünde kendi ölüsünün yanacağı odun  Atina'yı yüceleştirme amacıyla kaleme alındı­
yığınını hazırlattıktan sonra, bir Hekate rahi­ ğı  sanılan  bu  listede  Yunanistan'dan  gelme 
besine büyü formülleri okutur;  saçları darma­ kuvvetlere  çok  yer  verilip,  Troya'nın  savaş 
dağın  olan  bu  kadın  yüz  tanrılar,  Erebos,  ortakları  kısa  geçildiği  halde,  savunmaya 
Khaos,  üç biçimli  Hekate ve üç yüzlü  bakire  Anadolu'nun  hemen  her  tarafından  güçler 
Diana  adına  başlar yakarışa (Dido).  Hekate'  katıldığı  anlaşılır,  llyada'da  altmış  kadar  dize 
nin bu üç kılığı acaba kısrak, dişi köpek ve di­ tutan bu parçada (İl. II, 819-878) önce Toros 
şi  kurt  biçimleri  midir?  Diana'nın  kız,  kadın  bölgesindeki  kentler ve  ordu  komutanları  sa­
ve ay tanrıçası  olarak üç  biçimde  canlandırıl­ yılır,  sonra  da  Trakya'dan  başka  Mysia, 
dığını  da  biliriz.  Hekate  kimi  bölgelerde  üç  Paphlagonia,  Maionia  ve  Lykia'ya  kadar  bir 
gövdeli  bir  heykel  olarak  imgelenir.  Bu  üçlü  yandan Karadeniz kıyılarına,  öte yandan Ak­
karakteriyle  Efesli  Artemis'e  ne  kadar  yakın­ deniz'e  kadar uzanan yaygın  bir  bölgenin  ad: 
dan  bağlı  olduğu,  onun  başka  bir yan  ve  yö­ geçer.  Yunanistan'ı  yüceltmek,  Anadolu'yı 
nünü simgelediği apaçıktır.  küçümsemek amacıyla düzüldügTı açıkça belli 
olan  bu  metin  bile  Troya  savaşının  Anadolu 
Hekatonkheir'ler. Bkz. Yüz Kollular.  boylarınca ne denli benimsendiğini açığa vur­
maktadır.  Daha sonraki bölümlerde de örne­
Hektor.  Troya  kralı  Priamos'la  kraliçe  He-
ğin  Lykia'lı  önderlerin  savunmada  ne  büyük 
kabe'nin  en  büyük  oğlu  Hektor  (Tab.  16) 
bir  yer  tuttukları,  giderek  Hektor'u  eleştirip 
Anadolu'nun  ilk  ulusal  kahramanıdır,  çünkü 
ona  yol  gösterdikleri  görülür  (Sarpedon, 
Troya savaşı  Homeros'un llyada destanından 
Pandaros).  Troya'nın  kaderini  elinde  tutan 
da  anlaşıldığı  gibi  bölgesel  bir  karşılaşma  de­
Hektor  bu  savaş  ortaklarına  karşı  sorumlu­
ğil,  Batı  dünyasının  Çanakkale  Boğazından 
dur,  onların  istek ve  öğütlerine  saygı  göster­
Mezopotamya'ya kadar uzanan Asya (bugün 
mek, kendi çıkarlarını düşündüğü kadar onla­
Küçük Asya  deniyor)  kıtasına  ilk saldırışı,  uy­
rın da görüşlerini hesaba katmak zorundadır. 
garlık  ve  zenginlikte  Batıyı  çok  aşmış  olan 
Bütün  bu  sorumluluk  ve  yükümlülüklerdi  ki 
Anadolu'yu  ele  geçirmek  için  ilk  denemesi, 
onu  Anadolu'nun  ulusal  savunucusu  olarak 
girişimidir.  Bunu ancak böyle anladıktan son­
diker  gözlerimizin  önüne.  Bu  görevi  sonuna 
radır ki, Homeros destanını gereğince değer­
dek nasıl yerine  getirdiği,  üstünde  durulmaya 
lendirebilir,  Troya  savaşının  gerçek  niteliğini 
değer bir konudur. 
anlayabilir ve  Boğazların  kilit noktasında  çar­
pışan  güçlerin  asıl  amacı  açığa  vurulduktan  İlyada Hektor'u hem savaşta bir kahraman, 
sonra,  savaşçılarının  karakterine  ışık  tutarak  hem  de  günlük  hayatında  bir  insan  olarak 
onları tarihteki benzerleriyle karşılaştırabiliriz.  canlandırır  gözümüzün  önünde.  Destanda 
Hemen  söyleyelim ki üç,  dört bin  yıl önceki  onun  kadar  derinliğine  işlenmiş  bir tip  daha 
Troya  savaşıyla  yakın  tarihin  Çanakkale  sa­ yoktur.  Onun  kişiliği  Akhilleus'unkinin  tam 
vaşı arasında göze çarpan bir benzerlik vardır  karşıtıdır:  Duygularını  dışarıya  vurmak,  esin-
tilerine  kapılıp davranmak şöyle  dursun,  dra­ dan  ele  alınmaya  değer.  Anasını  da  babasını 
mı  kendi  içinde  sessizce  oluşur  ve  bu  dram  da çok sever ve sayar Hektor,  ne var ki  onl.ıt 
tek bir  kişinin  değil de,  bütün  bir  ailenin,  gi­ duygusal  nedenlerle  onu  görevinden  alıkoy 
derek bütün bir toplumun  sorunlarını  içerdiği  maya  çalıştıkları  zaman,  sessizce  karşılar 
için,  dallı  budaklı,  karmaşık  ve  çetrefildir.  önerilerini,  ya  da  sözlerini  niçin  dinlemediği­
Hektor  Troya  savunmasının  omuzlarına yük­ ni  anlatır  onlara.  Surlar  önündeki  sahnede 
lediği  ağır  sorumlulukla  kendi  kişisel  ve  duy­ cevap  bile  vermez  yalvarmalarına  (İl.  XXII, 
gusal  eğilimlerini  birbirleriyle  bağdaştırmakta  38-90),  şehre  gelince  dinlenip  şarap  içmek 
öylesine  güçlük  çeker  ki,  açığa  vurmaktan  şöyle  dursun,  herkese  görevini  hatırlatmakla 
çekindiği  bu  çatışma  kendisinin  modern  an­ yetinir  (İl.  VI,  264  vd.)  Baba  ve  koca  olarak 
lamda bir tip,  bir roman kişisi olarak karşımı­ Hektor'un  eşsiz  bir  davranışı  vardır,  bu  denli 
za  çıkmasına,  iç  bunalımlarının  da  destanda  ince, sevimli, çok yönlü bir insana rastlanmaz 
şaşılacak  bir  belirti  olan  sessiz  monologlarla  hiçbir  destanda.  Eşine  hem  baba,  hem  ana, 
dile  gelmesine  yol  açar.  Hektor'un  eşsiz  kişi­ hem kardeş,  hem de  sevgili olduğunu Andro-
liğini  kavrayabilmek  için  onu  hem  insan,  makhe'nin  kendi  ağzından  duyarız  şaşa  şaşa 
hem  de  kahraman  olarak  ele  almalı,  incele­ (İl. VI,  429 vd.),  (Andr'omakhe).  En  ince ay­
meliyiz.  rıntısına  kadar  anladığı  karısının  üzüntüsünü 
nasıl  paylaştığını  da  bir  görelim  (İl.  VI,  441 
(1) İNSAN HEKTOR. Destan kahramanları­ vd.): 
nın  hepsi  gibi  Hektor  da  belli  niteliklerle  ta­
Ben de düşünüyorum bunları, karıcığım, 
nımlanır:  Çevik ayaklı,  oynak tolgalıdır, tanrı­
ama savaştan çekilirsem bir korkak gibi, 
sal,  Ares'in  dengi,  Zeus'un  sevdiği,  giderek 
Troya erkeklerinden utanırım, 
Zeus  gibi  akıllıdır.  Tolgası  ışıldar,  silahları  da 
bakamam uzun entarili kadınların yüzüne, 
şöyle anlatılır (İl. VI, 319, XIII, 802 vd): 
içimden de gelmez, ne yapayım; 
.... On bir dirsek boyunda kargısı elindeydi,  ün kazanmak için hem babama, hem 
tunç temren dolanmıştı altın bir halkayla,  kendime, 
önünde dört bir yana ışıklar saçıyordu.  öğrenmişim atılgan olmayı, 
Troya'lılarla en önde dövüşmeyi 
Ares'e benzeyen Priamos oğlu Hektor  öğrenmişim. 
başlarındaydı,  Kafama, yüreğime, komuşum ben şunu: 
yusyuvarlak kalkanını tutuyordu önünde,  Elbet bir gün yok olacak kutsal llyon, 
kaim tunçla örülmüş, sık deridendi bu  Priamos ve onun iyi kargı kullanan halkı. 
kalkan.  O vakit ne Troya'lılann acısı umurumda 
Parlak tolgası sallanıyordu şakaklarında,  olacak, 
sıralar boyunca bir gidip bir geliyordu.  ne Hekabe'nin, ne kral Priamos'un acısı, 
ne de kardeşlerimin acısı umurumda 
Troya  şehrinin  koruyucusudur  Hektor,  olacak. 
onun  içindir  ki  oğluna  "Astyanaks"  (şehrin  Benim üzüntüm sensin asıl, 
tunç zırhlı Akha'lılardan biri alacak hür 
efendisi)  adını  takmıştır  halk  (Astyanaks).  gününü, 
Güçlü  ve  merttir,  öyle  ki  o  yaşadıkça,  savaş­ götürecek seni gözyaşları içinde, 
tıkça  güven  duyar  kadın  olsun,  erkek  olsun  düşünüyorum o zaman çekeceğin acıyı, 
Troya'lılann  hepsi,  o  ölecek olursa  şehrin  de  bu yüzden arkada kalacak gözüm... 
tutunamayıp  düşeceğine  inanırlar.  Bu  güven  Köleliğe sürüklenirken çığlığını 
ve  bu  inançtır  ki,  Hektor'a  karşı  büyük  bir  duymaktansa 
sevgi uyandırmıştır Troya 'ularda, topluca sev­ dağlar gibi toprak örtsün beni daha iyi. 
gi gösterilerinin  de yalnız  Hektor  için yapıldı­ Tolgasından Ürken yavrusunu gülerek kolla­
ğını  görürüz  destanda.  Bu  sevgiyi  Hektor  rına alıp  öperken  de  şu  dilekte  bulunur  koca 
davranışlarıyla kazanmıştır.  Büyüğünü de, kü­ Hektor,  yurt  içinde  ölmeyi  göze  almış  bit 
çüğünü  de  öyle  sayar  ve  sever  ki,  örnek  bir  kahramanın ağzından böyle alçakgönüllü, do­
insan,  çağdaş anlamda olgun ve yetkin bir in­ kunaklı  sözler  duyunca  gözyaşlarını  tutamaz 
san  sayabiliriz  Hektor'u  İlişkileri  bu  bakım­ olur insan (İl. VI, 476 vd.): 
 Ey Zeus,  ey  öbür  tanrılar,  gözbebeği  bu  kahraman  kaderiyle  pençeleşir 
benim  oğlumun,  Troya'lılar  arasında,  durur,  ölümünün yakın  olduğunu bilir.  Tanrı­
babası  gibi  kendini  göstermesini  nasip  edin,  lara  güvenmenin  de  ne  kadar  yersiz  olduğu­
babası gibi güçlü,  mert olmasını, 
nu  sezer,  nitekim  onu  yalnız  Apollon  korur, 
llyon'da  bütün  gücüyle  hüküm  sürmesini. 
ama  Zeus'un  buyruğuyla  o  da  kaderine  bırak­
Kanlı  silahlarla  savaştan  dönerken  o, 
babasından  çok  daha  üstün  bu  desinler,  •  mak zorundadır Hektor'u,  öbür tannlarsa pis 
mutlu  olsun  anasının  yüreği.  pis  düzenlerle  Hektor'u  aldatmakta  yarışırlar 
âdeta. Ama bu konuyu Hektor'un kahraman­
Hektor  herkese  karşı  yumuşak davranır,  bir 
lığını  inceleyeceğimiz  bölüme  bırakalım. 
kızdığı,  azarladığı  Paris'tir,  kafasızlıgıyla  şeh­
rin  yıkımına  sebep  olan  adam.  Şöyle  çıkışır  (2)  KAHRAMAN  HEKTOR.  Ne  kadar  nan­
ona (İl.  III,  38 vd.):  kör  bir  görevi  vardır  Hektor'un  Troya  sava­
şında!  Ordulara yön vermek,  güven  aşılamak, 
Seni  alçak,  seni  parlak  oğlan,  seni  çapkın, 
seni  ırz  düşmanı  seni!  güç  esinlemek  hep  ona  düşer.  Karar  onun, 
Hiç  doğmaz  olaydın  keşke,  sorumluluk ve  yükümlülük hep  onun  omuzla-
ya  da  kalaydın  ölümüne  dek  evlenmeden,  rındadır,  buna  karşılık da  durmadan  eleştiriye 
ne  baş  belası  kesilirdin  o  zaman,  uğrar,  herkesi  dinlemek,  yatıştırmak,  avut­
ne  de  yüz  karası  olurdun  başkalarına.  mak,  savaş  ortaklarını  hoş  tutmak,  gücendir­
Hektor  Helene'ye  karşı  uygarca  ve  centil­ memek  onun  tek  başına  görevidir.  Oysa  ken­
mence  davranır.  Öbür Troyalılar gibi  o da ka­ disi için savaşmaz Hektor,  bir çapkın adamın, 
dını ayıplamaz,  suçlamaz, güzel kadın da onu  soyunun  ve  kentinin  başına  getirdiği  belayı 
herkesten  çok  sayar  ve  sever.  Paris'i  savaşa  savmak  için  dövüşür,  bu  belayı  sayamayaca­
ğını,  bütün  soyuyla  birlikte  canım  kentinin  de 
çağırmak  için  şehre  geldiğinde  Helene  onu 
yok  olacağını  bile  bile.  Buna  karşın  gene  de 
alıkoymak  ister,  onunla  dertleşmeye  can 
yiğitçe  dövüşür  Hektor.  Yiğitliği  Akhilleus'un 
atar,  ama  Hektor  güzel  kadının  uzattığı  is­
bireyci,  bencil,  inatçı  yiğitliğinden  ne  kadar 
kemleye  oturmaz,  bir  an  önce  karısını  ve  ço­
üstün,  ne kadar bilinçli ve insancadır! 
cuğunu  bulmaya  gider,  çünkü  girişeceği  sa­
vaştan  bir daha  dönüp dönmeyeceğini bilmez  Hektor'un kahramanlık dramı Sarpedon'un 
(İl. VI,  344  vd.):  ölümünden  sonra  başlar asıl.  Patroklos Akhil­
leus'un  silahlarını  kuşanıp  da  ölüm  saçmaya 
Ah  kayınım  benim, 
başlayınca,  Hektor  başına  gelecekleri  anlar, 
dayanılmaz  kötülükler  yapmış  bir  köpeğim 
ben.  savaşa  atılsın  mı,  atılmasın  mı  diye  ikircikli­
Anamın  beni  doğurduğu  gün,  keşke,  dir,  bir  an  arabasına  binip  kaçmaya  bile  ko­
bir  korkunç  kasırga  gelseydi,  yulur.  O  zaman  da  ortaklarının  en  ağır  ve  in­
alsaydı  beni,  bir  dağın  tepesine  atsaydı,  safsız  eleştirilerine  uğrar.  Lykia'lıların  önderi 
ya  da  bıraksaydı  uğuldayan  denizin  içine...  Glaukos  Patroklos  ile  Sarpedon  arasındaki 
Gel,  kaymağım,  otur  şu  iskemleye,  savaşta  Hektor  Sarpedon'un  öldürülmesini 
biliyorum,  derdin  en  büyüğü  senin  önleyemedi diye onu kınar,  Troya'lıları küçük 
başında...  düşürür  ve  ortaklarının  artık  bıkıp  gitmeye 
Büyük Hektor karşılık verdi,  dedi ki:  hazır olduklarını bildirir (İl. XVII,  140 vd.). 
Oturtma  beni,  Helene,  Bu  sözler  üzerine  Hektor  savaşa  döner, 
beni  çok  sevsen  de  dinlemem  seni,  Patroklos'u  öldürür,  korkunç  bir  boğuşma 
Troyalılara  yardım  etmek  istiyor  yüreğim. 
içinde  onun  ölüsünü  kaçırmak,  silahlarını 
Onlar  benim  yokluğumdan  yakınmışlar... 
Ben  gidip göreceğim  evdekiler!,  soymak  ve  kendisi  kuşandıktan  sonra  Akhil­
sevgili  karımı  göreceğim,  yavrumu,  bir  leus'un  karşısına  çıkmak yürekliliğini  gösterir. 
tanemi,  Oysa  bu  savaş  başka  türlü  bir  savaştır.  Akhil-
bir  daha  da  ya  dönerim,  ya  dönmem.  Ieus  tanrı  Hephaistos'un  kendisine  yaptığı 
Akha'ların  eliyle  tanrılar  belki  de  yok  yeni  silahlarla  Orion  yıldızı  gibi  alev  alev ışın­
ederler  beni.  lar  saçarak  ilerlemektedir  düşmanına  karşı. 
Bu  ölüm  düşüncesi  bir  an  olsun  Hektor'un  Ve  Hektor'u  biraz  önce  ağır  yergilerle  kına­
aklından  çıkmaz.  Troya'nın  ışığı,  halkı  yan  savaş  ortakları,  yardımcıları,  kardeşleri, 
Troya'lı  savaşçıların  hepsi  çil yavrusu  gibi  da­ bakalım  acıyacak  mı  bana,  saygı  gösterecek 
ğılmış,  hepsi  sığınmışlardır  Troya  surlarının  mi? 
içine (İl. XXII, 5 vd.) :  Silahsız  gidersem  böyle  çırılçıplak, 
bir  kadın  gibi  öldürebilir  beni  o. 
Bir  Hektor  duruyordu  olduğu  yerde,  Böyle  enine,  boyuna  düşünmek  de  ne. 
uğursuz  bir  kader  rmhlamıştı  onu  En  iyisi  tez  elden  paylaşmak  kozumuzu. 
l/yon'un dışında Batı  kapılarının  önüne.  Bakalım  Olympos'lu  kime  bağışlar  ünü". 
Surların üstünden ihtiyar Priamos,  perişan  Hektor  böyle  düşünürken  Akhilleus  yakla­
Hekabe boşuna yalvarır dururlar bu kez Hek- şır. Onu görünce bir titremedir alır Hektor'u, 
tor'a ölüme meydan okumaması, kentini kur­ başlar  koşmaya.  İlyada'nın  en  ünlü  sahnele­
tarmak  için  canını  kurtarması  için.  Ama  ses  rinden biri de açılır gözümüzün önüne:  Hek­
çıkmaz  artık  Hektor'dan,  kendi  içinde  yap­ tor  önde,  Akhilleus  arkada  üç  kez  dolaşırlar 
Troya  şehrini,  binlerce  korkulu  göz  önünde 
maktadır  artık  tartışmayı,  hesaplaşmayı.  Ve 
oluşan bir ölüm-kalım yarışı.  O sırada İda da­
en  azından iki bin yıl sonra  doğacak olan ro­
ğının tepesinde tanrılar dernek kurmuş,  göz­
man türünün belli başlı bir öğesine örnek ola­
lerler  ve  tartışırlar  olayı.  Zeus  altın  terazisini 
cak monologuna şöyle başlar Hektor (İl. XXII, 
kurar,  bir  kefesine  Hektor'un,  bir  kefesine 
99 vd.): 
Akhilleus'un ölümünü koyar,  kaldırır teraziyi, 
"Yazık  bana,  girersem  surların  içine,  bakarız  ki  Hektor'un  kurası  ağır  basıyor. 
ilkin  Pulydamas  yağdırır ayıbı  başıma,  Hektor  ölecektir.  Tanrılar  işte  o  anda  el çe­
tanrısal  Akhilleus'un  baş  kaldırdığı  o 
kerler Hektor'dan,  yalnız Athena Hektor'un 
uğursuz  gece 
kardeşi  Deiphobos'un  kılığına  girerek  yiğide 
buyurmuştu  bana,  Troyalılan  şehrin  içine 
al,  demişti,  yanaşır,  kendisini  destekleyecekmiş  gibi  ya­
dinlememiştim  onu,  dinleseydim  keşke.  par.  Hektor  inanır,  karşı  durur  düşmana, 
Çılgınlık  ettim  de  ne  oldu,  yok  ettim  '  ama  bir  antlaşma yapılmasını  ister  ki kim  öl 
halkımı,  dürecekse,  ölenin bedenini geri versin yakın­
Troya'nm  erkeklerinden,  kadınlarından  larına.  Hakka, yasaya,  insan saygısına güveni 
utanıyorum.  vardır  Hektor'un  son  demine  dek.  Oysa  ne­
Benden  değersiz  biri  bir gün  ya  derse  ki:  rede  Akhilleus,  yanaşmaz  hiçbir  antlaşmaya. 
Gücüne  çok  güvendi  Hektor,  kıydı  halkına.  Aslan gibi  saldırır,  Hektor Deiphobos'u  çağı­
Çok  daha  iyi  olur  karşı  durmak  Akhilleus'a, 
rır,  bakar  ki  yok,  anlar  aldatıldığını  (İl.  XXII, 
ya  öldürüp onu  dönerim geri, 
ya  da  onun  elinden  şanla  ölürüm  şehrin  303 vd.): 
önünde. 
Kaderim  beni  kıskıvrak  bağladı  işte. 
Yoksa  göbekli  kalkanımı,  güçlü  tolgamı 
Gene  de  kıyasıya  dövüşmek  düşer  bana, 
bırakıp  bir yana, 
bir yiğitlik  göstereyim  de  öyle  öleyim,  ' 
kargımı  da  duvara  dayayıp, 
duysun  gelecekteki  insanlar  bile. 
dosdoğru  çıksam  mı  kusursuz  Akhilleus'un 
önüne,  Can  verirken  bir  daha  yalvarır  Hektor  Ak­
söz  versem,  desem  ki  geri  vereceğiz  hilleus'a ölüsünü Troya'lılara geri versin  diye. 
Helene'yi  de,  tekmil  mallarını  da,  Ama  Akhilleus'un ret cevabıyla karşılaşır (Ak-
vereceğiz,  koca  karınlı  gemileriyle  hilleus). 
Aleksandros'un  Troya'ya  getirdiği  her  şeyi. 
-Bunlar  kavgamızın  başı  değil  mi?- Hektor'un son sözü de şudur: 
Alın,  diyeceğim,  götürün  bunları  Atreus  "Senin  ne  olduğun  yüzünden  belli, 
oğullarına.  demirden  bir  yüreğin  var göğsünde. 
Bir  de  desem  mi  paylaşalım  hepsini  Ama  uyanık  ol,  uğramayasm  tanrı  lanetine, 
bu  şehirde  nemiz  var,  nemiz  yok.  yiğit  de  olsan,  Paris'le  Apollon  bir gün  seni, 
Ant  içireceğim,  desem,  Troyalı  ihtiyarlara,  öldürecekler  Batı  kapılarının  önünde". 
desem  saklamayacaklar  şehirde  hiçbir  şeyi,  Söyler  söylemez  Hektor  bu  sözleri, 
ikiye  bölecekler,  desem,  bütün  malı,  mülkü.  her şeye  son  veren  ölüm  kapladı  bedenini. 
Ama  yüreğim  ne  diye  oyalanır  böyle  Uçtu  canı  gövdesinden,  yollandı  Hades'e, 
şeylerle?  gücünden,  gençliğinden  koptu,  kaderine 
Ona  karşı  olduğum  gibi  gidersem  ağlaya ağlaya 
 Akhilleus'un,  Hektor'un  ölüsüne  ve  seyirci  suz  tartışmalara  yol  açarak,  çeşitli  görüş  ve 
kalan  bahtsız  Troya  şehrine  yaptığı  işkence  yönlerden  yorumlanmıştır.  Helena'nın  kişili­
dillere  destan  olmuştur:  Hektor'u  arabasına  ğinde  ilkçağ  Yunan  dünyasının  güzele  düş­
bağlar,  yedi  kez  dolaştırır  Troya  şehrinin  çev­ künlüğü  dile  geldiği  gibi,  güzel  ve  iyi,  yani  es­
resinde,  toz, toprak içinde.  Bu korkunç man­ tetik  değerlerle  etik,  ahlak  değerleri  arasında­
zaraya  tanrılar  bile  dayanamaz,  Apollon,  ki  karşıtlık  da  yansımaktadır.  Nitekim  Home-
Aphrodite  yağlar  sürerler  bedenine,  gece,  ros'tan  sonraki  şair  ve  yazarlar  (aralarında 
gündüz bekçilik ederler ölüsüne,  sonunda  Pri- Platon  da  vardır)  bir  kadının  bunca  savaşlara, 
amos'u  elinden  tutarak  götürürler  Akhille- Doğuyla  Batı  arasındaki  bu  çapta  bir  çatışma­
ııs'a,  azgın  yiğit  de  geri  verir  ölüyü  babasına  ya  etken  olabilmesini  ahlakdışı  görüp,  Hele­
(Apollon,  Akhilleus,  Priamos).  na'nın  kaçırılması  olayını  olduğundan  başka 
Hektor'a yakılan ağıtlar ve Hektor'un  cena­ türlü  anlatmak  yoluna  gitmişlerdir.  Helena'yi 
ze  töreniyle  kapanır  İlyada.  Dinleyin  bakın,  yaratan  Homeros'tur,  bu  tip  en  duru,  en  arı 
Boğazlara  karşı  yükselen  Anadolu  kalesine  ve  en  canlı  olarak  destanlarında  canlanmak­
nasıl  gömmüşler  Anadolu'nun  bu  ilk  özgürlük  tadır,  öyle ki  sonraki yorumlar  bile hep İlyada 
kahramanını  (İl.  XXIV,  784 vd.):  ve  Odysseia'da  atılmış  anlatım  temellerine 
Dokuz  gün  odun  taşıdılar  yığın  yığın.  dayanır.  Onun  içindir  ki,  Helena'nın  öyküle­
Ölümlülere  parlak  şafak  sökünce  onuncu  rine,  efsanelerine girişmeden,  bu  güzelin  Ho-
günü,  meros  destanlarında  nasıl  karşımıza  çıktığını 
gözyaşı  içinde  götürdüler  Hektor'un  bir  görelim. 
ölüsünü, 
Troya  ovasındaki  savaşın  en  kızgın  bir  anı­
koydular yığınların  tepesine,  verdiler ateşe. 
Gül  parmaklı  şafak  sabah  erken  parlaymca,  dır-.  Menelaos'la  Paris  teke  tek  savaşa  girişe­
ünlü  Hektor'un  ölüsü  çevresinde  toplandı  cekler  ve  kazanan  Helena'yı  alıp  götürecek­
bütün  halk.  tir,  böylece  bu  bitmez  tükenmez  savaş  kendi­
Hepsi  geldi  bir  araya,  topluluk  kuruldu,  liğinden  sona  erecektir.  Başlarında  Troya 
parıldayan  şarapla  söndürdüler  odun  kralı  Priamos  olmak  üzere  ihtiyarlar  Batı  ka­
yığınını,  pısının  üstündeki  kulede  savaşı  seyretmekte­
söndürdüler  ateş  gücünün  sardığı  her şeyi,  dir.  Birden Helene görünür (İl. 111,  154 vd.): 
sonra  tapladı  kardeşleri,  dostları ak 
kemikleri,  Helene'nin  görünce  çıktığını  kuleye 
hepsinin  yanaklarından  iri  yaşlar  şu  kanatlı  sözleri  söylediler  usulcacık: 
dökülüyordu.  "Troya'lılarla  Akha'lartn,  böyle  bir  kadın 
Kemikleri  alıp  kodular  bir  altın  kutuya,  için 
erguvan  rengi  yumuşak örtülerle sardılar  yıllardır acı  çekmeleri  hiç  de ayıp değil. 
kutuyu.  Yüzüne  bakan  ölümsüz  tanrıçalara  benzetir 
Sarar  sarmaz  indirdiler  derin  bir  çukura, 
onu. 
ekli  kocaman  taşlarla  ördüler  üstünü. 
Ama  gene  de  binse  gemiye  keşke gitse, 
Sonra  bir  mezar  tümseği  yapmaya 
gitse de,  bizi, çocuklarımızı belaya 
başladılar, 
sokmasa". 
gözcüler  diktiler  çepeçevre,  dört  bir  yana, 
mezar  bitmeden  Akha'lar  saldırmasın  diye.  Priamos  da  tatlı  tatlı  konuşur  Helene  ile, 
Bir  mezar  tümseği  olunca  toprak  kabara  şöyle  seslenir: 
kabara, 
gerisin geri  döndü  hepsi  şehre,  Buraya,  yanıma  gel  kızım,  otur  şöyle, 
toplanıp  bir güzel  kutladılar  çok  ünlü  şöleni  gör bak  işte,  eski  kocan,  hısım,  akraban, 
Zeusoğlu  kral  Priamos'un  sarayında.  dostların. 
İşte  böyle  yapıldı  atları  iyi  süren  Hektor'un  Bence suçlu  sen  değilsin,  tanrılar asıl, 
cenaze  töreni.  onlar  yığdı  başıma  kan  ağlatan  savaşı. 

Helena.  Yunan  efsanelik  kişilerinin  en  ünlü­ Bundan  daha uygarca,  daha insanca  bir gö­
sü,  güzeller  güzeli Helena  (ya da  Homeros'un  rüş,  bir  davranış  akla  gelmez  ve  böylesini 
deyimiyle  Helene)  bin  bir  masal  ve  öyküye  yaklaşık  üç  bin  yıl  önceki  bir metinde  bulmak 
kahraman  olmakla  kalmamış,  kişiliği  de  son­ şaşırtır  insanı.  Ne  var  ki  bu  uygarlık,  bu  in-
sanlık  yalnız  Troya'lılara  vergidir,  Akha'larsa  anı  sayar,  olayların  da,  kendinin  de  eleştlı 
sert,  kaba,  hodbin,  Yunan  deyimiyle  barbar­ meşini yapar  (Od.  IV,  2 6 1  vd.). 
dırlar.  Helene  bir  Troya'lı  gelin  olmuştur,  Üstün  bir tavrı,  Telemakhos'u  anlayan,  acı­
odasında  hanım  hanımcık  kumaş  dokuyan,  larını  paylaşan  insanca  bir  davranışı  vardır, 
güzelim  nakışlar  yaparken  yurdunu,  eski  ko­ ona  tekmil  acılarını  unutturacak  bir  ilaç  verir, 
casını,  kızını  düşünen  ve  özlem  çeken  bir  ka­ kendi  eliyle  işlediği  bir  yaşmak  verir  ve  so­
dındır.  Kendi  kendini  suçlar.  Priamos'un  söz­ nunda  büyüler  delikanlıyı,  Telemakhos  da 
lerine şöyle karşılık verir (İl.  III,  172 vd.):  Helene'ye  bundan  böyle  bir tanrıça  gibi tapa­
Senden  hem  korkarım,  hem  saparım  seni,  cağını  söyler  (Od.  XV,  104  vd.). 
sevgili  kaytnbabam,  Homeros  Helena üstüne  söylenecek ne  var­
oğlunla  buraya  gelmeseydim  keşke 
sa hepsini söylemişti,  Homeros'un çizdiği He­
evimi  barkımı,  o  nazlı  büyüttüğüm  kızımı, 
hısım  akrabamı,  can  yoldaşlarımı  lena  portresine  kimse  bir  şey  ekleyememiştir. 
bırakmasaydım,  Nesnel  düşünceyi,  halkoyunu  ve  Helena'nın 
kara  ölüme  razı  olsaydım  keşke.  başkalarınca  eleştirilmesini  de  İthake  çobanı 
Böyle olmadı  ne  yapalım  ki,  Eumaios'un  ağzından  yapar  (Od.  XIV,  68): 
bak  eriyip gidiyorum  gözyaşı  döke  döke. 
Afi  şu  Helene  bütün  soyu  sopuyla  yok 
"Köpek  gözlü"  der  kendine.  Priamos'a  ol­ olaydı  keşke, 
duğu  kadar  Hektor'a  da  sevgisi  ve  saygısı  bü­ bunca  insanın  dizlerini  kıran  bu  kadının 
yüktür.  Ona  da  aynı  pişmanlıkla  yakınır  (İl.  kökü  kurusaydı. 
VI,  342  vd.).  İşte  Özetle  Homeros'un  Helene'si.  Ama de­
Helene  tam  bilinçli  bir  insandır.  Paris'i  eleş­ diğimiz  gibi,  her  yazar  Helena  portresine  bir 
tirir.  Paris'i  Menelaos'la  teke  tek  savaştan  ka­ şey  katmak  istemiştir  ve  efsanesi  aşağıd.ı 
çıran  tanrıça  Aphrodite'nin  çağrısına  uymak  özetleneceği  gibi  büyüdükçe  büyümüştür. 
istemez,  Paris'in  yatağına  dönmekten  tiksinir 
ve  tanrıçaya  karşı  gelecek  kadar  yiğit  ve  yü­ (1)  DOĞUŞU.  Helene,  Zeus'la  Leda'nın  ki 
reklidir,  meydan okur ona (İl.  III,  399 vd.):  zıdır,  "ölümlü"  babası  Tyndareos'tur,  Klytai-
mestra  kız  kardeşi  ve  Dioskur'lar,  yani  Kas­
Gene mi  sensin,  tanrıça, 
torla  Polydeukes  erkek  kardeşleridir  (Tab. 
neden  hep  baştan  çıkarmak  istersin  beni? 
12).  En  eski metinlerde  bu  böyledir.  Sonrala­
Söylesene,  niyetin  ne, 
beni  daha  uzaklara,  Phrygia'ya,  rı  efsane  değişmiş  ve  Leda'nın  yerini  Neme-
şirin  Meionia'nın  bakımlı  bir  iline götürmek  sis  almıştır.  Zeus'tan  kaçan  öç  tanrıçası  Ne-
mi?  mesis  dünyayı  dolaşmış  ve  biçimden  biçime 
Oralarda,  ölümlülerden  bir adamın  mı  var  girmiş,  günün  birinde  bir kaz  oluvermiş,  Zeus 
ki?..  da  bir  kuğu  kuşuna  dönüşüp  yaklaşmış  ona. 
Paris'in  yanına  kendin  git  yerleş  hadi.  Nemesis'in  doğurduğu  yumurtayı  çobanlar 
Çık,  ayrıl  tanrılar  yolundan,  bulup  Leda'ya  getirmişler.  Yumurtadan  çıkan 
bir  daha  ayak  basma  Olympos'a, 
kızı  Leda  kendi  çocuğu  gibi  büyütmüş.  Efsa­
ona  bak,  dert  edin  kendine  onu, 
sonunda  da  karısı  yapsın seni,  ya  kölesi.  nenin  başka  anlatımları  vardır:  Zeus  bir  kuğu 
kuşu  biçiminde  Leda'nın  kendisine  yanaşmış­
Tanrıya  böylesi  hakaret  başka  hiçbir  metin­ tır,  Leda  bir  (ya  da  iki)  yumurta  doğurmuş, 
de  görülmemiştir.  Ancak  Homeros'un  ro­ bundan  Helene  çıkmış,  birinden  Helene  ile 
mancıdan  farksız  derin  psikolojik  görüşüyle  Polydeukes,  ötekinden  Klytaimestra  ile  Kas­
anlaşılabilir.  tor  çıkmış  diyenler  de  var,  bir  tek  yumurta­
Odysseia'da  Helene  saygın  bir  kraliçe,  iyi  dan  Helene,  Kastorla  Polydeukes'in  doğdu­
bir  ev  kadını  ve  sevgi  dolu  bir  ana  gibi  görü­ ğu,  Klytaimestra'nın  da  tanrıyla  bir  ilişkisi  ol­
lür.  Telemakhos  babasını  aramaya  çıkıp  Me- mayıp  Tyndareos'un  kızı  olduğu  söylentisi  de 
nelaos'un  sarayına  varınca,  en  sıcak,  en  can­ vardır  (Leda,  Nemesis,  Dioskur'lar). 
dan  konukseverliği  Helene'den  görür.  Zeki 
kadın  onu  kendi  çocııgııymuş  gibi  kucaklar,  (2)  EFSANELERİ.  Homeros  destanlarında 
sever,  okşar,  babası  Odysseus'la  ilgili  bir  sürü  bilinmeyen  bir  efsane,  Helene'nin  Lekadai-
mon'da Artemis'e  sunu  sunarken Atina yiğidi  lu  kıyılarına  vardıkları,  yok  Fenike'de  Sidon 
Theseus'un  saldırısına  uğradığı  ve  kaçırıldığı  şehrine  uğradıkları,  uzun  bir  süre  Kıbrıs'ta 
öyküsüdür.  Atina'lılar  Helene'yi  kabul  etmek  kaldıkları  anlatılır.  Ama  asıl  şaşırtıcı  bir  efsa­
istemedikleri  için,  Theseus  kızı  anası  Aith- ne, Helene'nin Mısır'da kalışı efsanesidir.  Bu­
ra'nın yanına bırakmış (Aithra).  Bir süre son­ nu  Euripides  "Helene"  adlı tragedyasında iş­
ra,  Theseus'la  arkadaşı  Peirithoos'un  yeraltı  lemiştir.  Efsanenin  amacı  Helena'nm  namu­
ülkesine  inişlerinden  faydalanarak  Dios- sunu kurtarmaktır.  Sözde  Hera güzellik yarış­
kur'lar  gelip  kız  kardeşlerini  geri  almışlar.  masında  Aphrodite'ye  yenilmeyi  sindireme-
Theseus'un  Helene'yi  kirletmediği  söylenir,  miş,  Paris'i  Helena'dan  yoksun  etmek  için 
bir  efsaneye  göre  ona  bir  çocuk  yapmış  ve  tıpkı  Helena'ya  benzeyen  bir  kadın  yaratmış 
bu  da  Agamemnon'la  Klytaimestra'nın  kızı  ve  Paris'i  bu  Helena  görüntüsüyle  Troya'ya 
diye geçinen İphigeneia imiş (îphigeneia).  göndererek,  gerçek  Helena'yı  Hermes'in  kı­
Yurduna  dönünce,, babası  Tyndareos  başı­ lavuzluğunda  Mısır'da  kral  Proteus'un yanına 
na iş açacağa benzeyen kızını evlendirmek is­ yollamış.  Helena  da  Troya  savaşının  sonuna 
temiş.  Talipler kalabalık gelmişler,  bir  söylen­ kadar Mısır'da kalmış da, sonra  Menelaos ge­
tiye  göre  29,  bir  başkasına  göre  99  kişiymiş- lip onu almış. Tarihçi Herodotos bu anlatımı 
ler.  Yunanistan'da  ne kadar kral oğlu,  ne ka­ benimser.  Homeros  destanlarında  böyle  bir 
dar  yiğit  varsa  hepsi  istemişler  güzellerin  gü­ öykünün izine bile rastlanmaz, yalnız Odysse-
zelini.  Yalnız Akhilleus  daha  evlenecek çağda  ia'da  Helene'nin  dönüş  yolunda  Menelaos'la 
olmadığı  için  talipler  arasında  değilmiş.  birlikte  Mısır'a  uğradıklarından  söz edilir (Od. 
Tyndareos  şaşırmış,  ne  yapacağını  bileme­ IV,  219 vd.).  Helena'nın  Mısır'da kaldığı ma­
miş.  Odysseus  ona  bir  öğüt  vermiş:  Helene  salı  İ.  Ö.  VI.  yüzyılda  yaşayan  şair  Stesikho-
kocasını  kendi  seçsin,  ama  seçmeden  önce  ros'un  "palinodia"sına,  yani  kendi  bir  şiirini 
bütün  talipler  seçeceği  adamı  korumaya,  ge­ yalanlamasına  dayanmaktadır.  Söylentiye gö­
rekirse  savunmaya  ant  içsinler.  Öyle  olmuş  re  Stesikhoros  Helena'yı kınayan  bir şiir  yaz­
ve  Helene  Menelaos'u  seçmiş.  Odysseus'a  mış,  sonra  da  gözleri  kör  olmuş,  anlamış  ki 
bu  hizmetine  karşılık  İkarios'un  kızı  Penelo- günah  işlemiştir  ve  ilk  şiirini  ikinci  bir  şiirle 
peia'yı vermişler (îkarios).  düzelttikten sonra gözleri açılmış.  Helena bir­
Helene  Lakedaimon'da  mutlu bir ömür sü­ çok yerlerde tanrıça  gibi tapım görürdü. 
rerken,  Paris  Troya'dan  konuk gelmiş  Yuna­ İlyada'dan  sonraki  efsanelerde  oynadığı  rol 
nistan'a.  Öç  Güzeller  yarışmasında Aphrodi- onu  Homeros  destanlarındaki  kişiliğinden 
te  Troya'lı  gence  Helene'nin  aşkını  söz  ver­ başka  bir  kişilikle  gösterir.  Bu  efsanelerde 
mişti  (Paris).  Priamos'un  en  küçük  oğlu  da  Helena  Yunanlıların  çıkarına  yardım  eden  ve 
armağanını  almaya  gelmişti.  Menelaos  onu  bu uğurda Troya'ya  her türlü  kötülüğü yapan 
bir  süre  konuklar,  sonra  kendisi  Girit'e,  Kat- hain  ve  belalı  bir  kadın  rolündedir.  Paris'ten 
reus'un cenaze törenine gitmek zorunda kalır  sonra  Deiphobos'la  evlenir,  sonra  Menela­
(Katreus),  Paris de Helene ile baş başa kalın­ os'u  evine  alarak  Deiphobos'u  öldürür,  Ak-
ca,  güzel  kadını  kaçırır.  Helene'yi  kandırdı  ha'lara  kapıları  açar  ve  Troya  katliamını  kö­
mı,  Helene  ona  gönül  verip  kaçırılmaya  razı  rükler. 
oldu  mu?  Homeros  da,  öbür yazarlar  da bu­
Helena  üstüne  uydurulan  mistik bir  efsane­
nu  pek  açıklamazlar.  Paris  Helene'yi  baştan 
de  de  Helena'nın  Akhilleus'la  evlendiği  ve 
çıkarmakta  güçlük  çekmemiş  olacak,  çünkü 
ölümsüzlüğe  kavuşup  Karadeniz'de  Leuke 
arkasında  Aphrodite  vardı ve tanrıçanın  buy­
(Beyaz) denilen bir adada yaşadığı  anlatılır. 
ruğu,  istemiydi bu.  Ne var ki Paris Helene'yi 
tek  başına  kaçırmaz,  yanında  hazineler,  göz  Bütün  bu  uydurma  efsaneler  Homeros'un 
kamaştırıcı  mallar  da  alıp  götürür.  Nitekim  çizdiği  Helena  portresini  karıştırmak  ve  boz­
Helene'yi  geri  vermek  söz  konusu  olunca  maktan başka bir işe yaramamıştır. 
hep bu mallardan da dem vurulmaktadır.  Heienos.  Priamos'la  Hekabe'nin  oğlu,  Kas-
İki  sevgilinin  Troya'ya  kadar olan yolculuğu  sandra'nın  ikiz  kardeşi  (Tab.  16).  Kassandra 
üstüne kaynaklar çeşitlidir:  Üç günde Anado- gibi  Heienos  da  Apollon  tanrının  gözdesidir, 

ı ao 
ikisine  de tanrı  bilicilik yetisini vermiştir.  İlya- Heliades  (Heliosoğulları).  Heliosogulları 
da'da  "bilicilerin  en  iyisi"  diye  sözü  geçen  Güneş  tanrının  Rhodos  adlı  nympha'dan 
Helenos,  savaşta  da,  dinsel  konularda  da  olan  yedi  oğludur  (Tab.  8).  Hepsi  usta  gök 
Hektor'a  öğütler  verir  ve  Hektor  yaşadıkça  bilginleriymiş,  ama  günün  birinde  aralarında 
yiğitçe  çarpışır.  Ama  agabeysi  öldükten  son­ anlaşmazlık  çıkıp  birbirlerine  düştüklerinden, 
ra,  Priamos onu da öbür oğulları gibi hor gö­ bazıları  Midilli,  bazıları  Istanköy,  bazıları  da 
rüp tersler (İl. VI, 76; VII, 44; XXIV, 249).  analarının adını verdiği Rodos adasında kala­
Helenos'a  değgin  efsaneler  asıl  İlyada'ya  rak orada Lindos, İalysos ve Kamiros şehirle­
konu  olan  olaylardan  sonra  başlar.  Paris  rini kurmuşlar. 
ölünce, Helena'ya kimin koca olacağı tartışıl­ Helikaon.  Troya'lı  önder  Antenor'un  oğlu, 
mış,  Helenos'la küçük kardeşi Deiphobos ta­ Priamos'un  kızı  Laodike'nin  kocası.  Helika­
lip  çıkmışlar.  Ama  Priamos  Deiphobos'u se­ on  kardeşleriyle  birlikte  Troya  yıkımından 
çince,  Helenos  küsmüş  ve  İda  dağına  çekil­ kurtulur  ve  Antenor ve  Pulydamas'la  birlikte 
miş.  Akha'ların  bilicisi  Kalkhas,  Troya'nın  kuzey İtalya'ya göçer (Antenor). 
ancak Helenos'un  bildireceği koşullar altında 
düşeceğini  söyleyince,  Odysseus  onu  bulmak  Helios.  Gaia  ile Uranos'un  çocukları Hype-
ve ağzından söz almakla görevlendirilmiş. Zo­ rion  ve  Theia  birleşirler,  üç  göksel  varlık 
ra  ve  rüşvete  dayanamayan  Helenos  şu  üç  meydana  getirirler:  Helios  (Güneş),  Selene 
koşulu  bildirir:  Akhilleus'un  oğlu  Neoptole- (Ay) ve Eos (Şafak) (Tab. 4 ve 8). Titanlar so­
mos  savaşa  katılır,  Akha'lar  Pelops'un  ke­ yundan  olan  Helios,  Olympos'lu  Apol-
miklerini ve Palladion'u ele geçirirlerse, şehir  lon'dan ayrı bir tanrı ya da doğal bir güç,  ya­
düşecektir.  Başka  bir  efsaneye  göre  tahta  ni  güneşin  ta  kendisi  sayılır.  Helios,  Okea-
atın yapılıp surlardan içeri alınmasını salık ve­ nos'la Tethys'in kızı  Perseis'le evlenir,  birçok 
ren de Helenos'muş. Bundan sonraki öyküle­ çocuğu  olur;  herbirinin  olağanüstü  bir  kişiliği 
ri  de  karışıktır:  Şehir  düştükten  sonra  ölüm­ ya  da talihi var bu çocukların:  Büyücü  Kirke, 
den kurtulmuş.  Hekabe  ile birlikte Trakya'ya  Kolkhis kralı Aietes, Minos'un karısı Pasipha-
gitmiş ve anası acısından bir köpek haline ge­ e, Aietes'i tahtından atan, ama yeğeni Mede-
lince,  onu Trakya  Khersonnesos'unda  (Geli­ ia'nın  eliyle  öldürülen  Perses.  Helios'a  Rho­
bolu  yarımadası)  "Köpeğin  mezarı"  denilen  dos  adlı  nympha  Heliosogullarını  doğurur. 
yerde gömmüş. Sonra Neoptolemos'un yanı­ Klymene de Helios kızlarını.  Phaeton da He-
na  sığınmış,  o  ölünce  karısı  Andromakhe'yi  lios'un  oğlu  sayılır. 
almış  da  onunla  bir  oğlu olmuş.  Bunlar  hep  Helios güçlü  kuvvetli ve çok yakışıklı bir de­
sonradan  uydurulmuş  ve  Troya  kral  soyuna  likanlı  olarak  canlandırılır.  Başı,  saç biçimin­
leke  getirmek  için  Yunanistan'da  düzülmüş  de  ışınlarla  çevrilir.  En  eski  inançlara  göre 
masallardır.  Vergilius  "Aeneis"  destanında  Helios ateş saçan çok hızlı atların çektiği ara­
Helenos'u Epir bölgesinde kral olmuş ve İtal­ basıyla  her  sabah  Şafak'tan  hemen  sonra 
ya'ya  gitmek üzere  oradan  geçen Troya'lıları  Hindistan'dan yola çıkıp gökteki yörüngesine 
iyi karşılar gösterir.  girer  ve  akşam  da  Okeanos  ırmağına  dalar. 
Yorgun atlarını Okeanos sularında yıkadıktan 
Heliadai  (Helios  Kızları).  Güneş  tanrı  ile  sonra  doğudan  batıya  aynı  yolu  ertesi  günü 
Okeanos  kızı  Klymene'nin  çocukları,  Phae- gene  izler.  Yeryüzü  Okeanos  ırmağı üstünde 
ton'un kız kardeşleridir (Tab. 8). Phaeton Ze- yüzen  bir  tabak  gibi  tasarlandığı  için  Heli-
us'un  yıldırımıyla  vurulunca  Helios  kızları  içi­ os'un  gece  batıda batıp sabah  doğudan  dog­
ne  düştüğü  ırmak  kıyısında  gözyaşı  döke  dö­ ması  olağan  sayılırdı.  Gök  bilimi  ilerledikçe 
ke  kavak ağacına  dönüşmüşlerdir.  Gözyaşla- güneşi  simgeleyen  Helios'un  önemi  azalmış­
rından  amber  taneleri  meydana  gelmiştir.  tır.  Nitekim  Homeros'un Odysseia destanın­
Söylentiye  göre  Phaeton'a  Güneş'in  araba­ da  bile  Helios  yardımcı  bir  tanrı  sayılır  ve 
sıyla atlarını veren,  böylece yok olmasına yol  Odysseus'un  arkadaşları  sığırlarını  kesince 
açan  Helios  kızlarıymış,  dönüşümleri  bu  so­ kendi  öcünü  kendi  alamaz,  Zeus'a  başvur 
nuçlarının cezaısı olmuş (Phaeton).  mak  zorunda  kalır  (bkz.  Od.  XII,  260  373) 
Helios  dünyanın  gözü  sayılır,  o  her  şeyi  gö­ (2)  NİTELİĞİ.  Hephaistos  hem  topaldır, 
rür,  örneğin  Aphrodite  ile  Ares'in  gizlice  se­ hem  çirkin.  Bu  niteliğiyle  Olympos  tanrıları 
viştiklerini  (Od.  VIII,  270),  körlerin  gözünü  arasında tektir,  bu yüzden de hor görülür tan-
açar vb. (Orion).  rılarca.  Topallığının  nedenini Ilyada'da kendi 
anlatır:  Troya  savaşı  konusunda  Zeus'la Hera 
Helle.  Çanakkale  Boğazına  adını veren  Hel- arasında  kopan  bir  kavgayı  yatıştırmaya  çalı­
le'nin  efsanesi  Argonaut'lar  bölümünde  anla­ şır ve Hera'ya şöyle der (İl.  I,  586 vd.): 
tılmıştır  (Argonaut'lar).  Bir  anlatıma  göre 
Helle  denize  düştükten  sonra tanrı  Poseidon  Aldırma anacığım, sık dişini, bağrına taş 
bas. 
tarafından  kurtarılmıştır.  Poseidon  Helle'yi 
Seni çok severim, görmek istemem dayak 
sevmiş,  onunla  birleşerek  üç  çocuk  anası 
yediğini. 
yapmıştır onu.  Tepem  atsa  bile  koşamam  yardımına; 
ne  yapayım,  Olympos'luya  karşı  gelmek  çok 
Hellen.  Hellen'lerin,  yani  bütün  Yunan  ırk  zor. 
ve  boylarının  atası  sayılan  efsanelik  kişi.  Hel­ Bir gün sana yardım etmek istedimdi hani, 
len,  Deukalion'la  Pyrrha'nın  oğludur.  Tufan­ yakaladıydı  beni  bacağımdan, 
dan  sonra  Tesalya'ya  yerleşir  ve  bir  dağ  attıydı tanrısal eşikten aşağı, 
nympha'sı  olan  Orseis'le  evlenir.  Doros,  yuvarlandım gittiydim tam bir gün. 
Ksuthos  ve  Aiolos  diye  üç  oğlu  olur,  bunlar  Düştüydüm Lemnos adasına, batan günle, 
da  Dor,  Aiol,  İon  ve  Akha  boylarının  ataları  birazcık canım kalmıştı, ha çıktı ha çıkacak. 
sayılır (Tab. 20).  Sintiler yerden kaldırdılardı orada beni. 
Ama  Hephaistos  aynı  öyküyü  başka  türlü 
Hemera.  Gündüzü  ve  gün  ışığını  simgele­ anlatır îlyada'nın  bir  başka  bölümünde:  The-
yen  Hemera,  Khaos'tan  çıkma  Erebos'la  tis  oğlu  Akhilleus  için  yeni  silahlar  istemeye 
Nyks'in,  yani  Gece'nin  kızıdır.  Aither  (Esîr)  gelince  demirci  tanrıdan,  topallığı  yüzünden 
ise onun kardeşidir.  Hesiodos'a göre Nyks ile  anası  Hera'dan  neler  çektiğini  anlatır.  Hera 
Hemera  Tartaros'ta,  yani  yeraltında  buluşur­ topal  oğlundan  utandığı  için  onu  dokuz  yıl 
lar (Theog. 748 vd.)-.  Okeanos  ırmağının  yanında  saklamıştı  (İl. 
Orada buluşup selamladır Gece'y/e Gündüz  XVIII,  394 vd.). 
tunçtan  büyük  eşiğe ayak  basarken,  Hephaistos  bunun  öcünü  anasından  alır: 
Biri konağa girerken öteki çıkar,  İçine  zincirler  sakladığı  bir  taht  yapıp,  anası­
ikisi hiç bir arada olmaz içeride:  na  gönderir,  Hera  da  tahtın  üstüne  oturur, 
Hep biri dışarıda, yeryüzünde,  ama  oturur  oturmaz  da  zincirler  onu  kıskıv­
öteki içeride, çıkmayı beklemektedir.  rak sarar,  kurtulamaz bir daha.  Olympos tan­
Biri ellerinde götürür ışığı  rıları  Hephaistos'u  çağırmak  zorunda  kalır­
sayısız gözlerine insanların,  lar.  Dionysos'u  gönderirler,  şarap  tanrı  da 
öteki Uyku'yu taşır kollarında,  Hephaistos'u  bir  eşeğe  bindirip  öyle  getirir 
Ölüm 'ün  kardeşi  Uyku 'yu,  Olympos'a, 
sisli karanlığa bürülü belalı Gece. 
Tanrılar  ünlü  topalı  görünce  kahkahayı 
Hephaistos.  (1) DOĞUŞU.  Hephaistos, Ze- atarlar (İl. I, 599): 
us ile Hera'nın oğludur,  ama bir efsaneye gö­
re,  Hera  onu  kendi  kendine  doğurmuştur  Kojtu durdu oradan oraya soluya soluya, 
tanrılarda gürül gürül bir kahkaha (coptu. 
(Tab.  5).  Zeus'un Athena'yı kafasından  çıkar­
masını  kıskanmış  da,  Hephaistos'u yaratmış.  Ama  hiçbirinin  elinden  gelmeyen  işler  gelir 
Hesiodos  süreci  şöyle-anlatır  (Theog.  927  Hephaistos'un  elinden:  Her türlü  madeni  iş­
vd.):  leyip  olağanüstü  güzellikte  eserler  yaratması­
nı başarır topal tanrı.  Zeus'la  Hera'nın yatak 
Hera tanrıça kimseyle sevişmeden, 
odası,  Olympos  tanrılarının  evleri  onun  usta 
yalnız öfkeden ve kocasına hıncından 
ünlü Hephaistos'u doğurdu kendi kendine.  ellerinden  çıkmadır.  Thetis  Hephaistos'un 
Ve Hephaistos en usta sanatçısı oldu  evine  gelince,  işliği  şöyle  tanımlanır  demirci 
gökler tanrısı Uranos torunlarının.  tanrının (İl. XVIII, 369 vd.): 
 Gümüş  ayaklı  Thetis  Hephaistos'un  evine  yapar,  Lemnos'a  gidiyormuş gibi  evinden  ay-
vardı,  rılır  ve  dönüşünde  Ares'le  Aphrodite'yi  kıs 
yok  olmaz,  tunçtan,  yaldızlı  bir  evdi  bu,  kıvrak  bağlı  bulur.  Ünlü  topalın  avaz  avaz  ba­
üstündü  öbür  ölümsüzlerin  evlerinden, 
ğırarak  dile  getirdiği  öfke  onun  kişiliğini  açığa 
çarpık bacaklı  tanrı  yapmıştı bu evi. 
Hephalstos'u  körükleri  arasında  çalışır  vuracak niteliktedir  (Od.  XVIII,  306  vd.): 
buldu,  Zeus  baba  ve  hep  var  olan  öbür  mutlu 
kan  ter içinde gidip geliyordu  o yandan  bu  tanrılar 
yana,  gelin,  şu  gülünç,  bayağı  işlere  bir  bakın! 
üçayak  yapıyordu  tam  yirmi  tane.  Zeus'un  kızı  Aphrodite  hor gördü  beni, 
Dayayacaktı  onları  sarayının  dik  duvarına,  topalım  diye  hor gördü,  sevdi  Ares'i, 
her  üçayağın  altına  altın  tekerlekler  sevdi  onu,  yakışıklı,  çevik ayaklı  diye, 
koymuştu,  kabahat  bende  değil,  sakat  doğmuşsam, 
kendi  kendilerine  girsinler  diye  tanrıların  kabahat  anamda,  babamda,  beni  dünyaya 
toplantısına,  getirmeselerdi! 
sonra  gene gerisin  geri  eve  dönsünler diye, 
Hephaistos  Erikhthonios  efsanesinde  de 
görülmeye  değer  şeylerdi  bunlar. 
Yirmi  tane  üçayak  bitmiş,  hazırdı,  rol  oynar  (Erikhthonios).  İlk  kadın  Pando-
bir işli  halkaları  vardı  takılacak,  ra'nın  bedenini  kilden  yontan  odur  (Pando-
onları  yapıyordu  Hephaistos,  dövüyordu  ra).  Prometheus'u  Kafkas  dağının  tepesine  o 
bağlarını.  çıkartır (Prometheus). 
Hephaistos  Akhilleus  için  yeni  silahlar  yap­
Hera.  Homeros  destanlarında  "inek  gözlü", 
maya  söz  verince,  işe  koyulması  şöyle  anlatı­
"ak  kollu"  ya  da  "altın  tahttı"  diye  nitelenen 
lır  (XVIII,  4 1 0  vd.): 
Hera  (yahut Here) tipik bir  Grek tanrıçasıdır, 
Soluyan  topal  yaratık  örsten  uzaklaştı,  yani  Yunanistan  yarımadasının  ırk,  şoy,  din 
cılız  bacakları  seğirtiyordu  altında. 
ve  dünya  görüşlerini,  çıkarlarını  daha ileri  bir 
Körük/erin/ateşin  içinden  çekti, 
topladı  tekmil  araçları  gümüş  bir  sandıkta.  kültürün  simgesi  Ege  ve  Anadolu'ya  karşı  sa­
Bir süngerle sildi iki elini,  yüzünü,  vunan,  bu  yüzden  kişiliği  ve  efsaneleri  hep 
güçlü  boynunu,  kıllı  göğsünü  sildi,  bir  kavga,  kin,  hınç ve  geçimsizlik havası yan­
bir entari giydi,  aldı  eline  koca bir değnek,  sıtan  sevimsiz  bir  tanrıçadır.  Bütün  kusurla­
çıktı  topallaya  topallaya  kapıdan  dışarı.  rıyla  kadını  canlandırır  Hera-.  Dırdırcı,  kıs­
Değil  bir  tanrının,  hiçbir  çalışan  insanın  kanç,  hırçın,  inatçıdır,  düzen kurar,  ama  hiç­
böyle  canlı  bir  tanımlanması  bulunmaz  ilkçağ  bir  işi  açık  değildir,  hasır  altından  su  yürütür, 
yazınında.  Bu  eşsiz parçayı,  daha da üstün  ve  gizli  kapaklı  yapar  ne  yaparsa,  sevgi  ve  nef­
şaşırtıcı  bir  metin  olan  Akhilleus'un  silahları­ retleri  hiçbir  mantığa  dayanmaz,  silah ve  yet­
nın anlatılması izler.  Hephaistos mucizeler ya­ kilerini  kötüye  kullanmaktan  çekinmez,  ben­
ratan  bir  ustadır.  Daidalos  insanlar  arasında  zetmek  gerekirse,  her  zaman  ve  özellikle  za­
neyse,  Hephaistos tanrılar arasında odur:  Sa­ manımızda  örneklerine  çok  rastlanan  varlıklı 
natın  ve  işçiliğin  yüceliği  simgelenir  onlarla.  ve  benci!  burjuva  kadınını  simgeler.  Zeus'un 
eşi,  tanrıların  kraliçesi ulu Hera'ya bu  damga­
(3)  EFSANELERl.  Güzellikten  hiç  nasip  al­ yı basan Homeros'tur,  ama ne tuhaf ki İonya-
mayan  Hephaistos  aşktan  yana  da pek talihli  lı  koca  şairin  çizdiği  Hera  portresi  tutunmuş, 
olmamıştır.  İlyada'da  Kharit'lerden  Kharis,  Yunanistan'da  yaratılan  efsanelerinde  aynı 
yani  Zarafet'in  kendisiyle  evli  olarak gösterilir  tiple  karşımıza  çıkmaktadır.  Hera'yı  kocası 
(İl.  XVIII,  382),  Hesiodos  Kharit'lerin  en  kü­ Zeus'un ağzından dinleyelim (İl. VIII,  407): 
çüğü  Aglaie  (parlak  anlamına  gelir)  ile  evlen­
diğini  söyler.  Homeros'un  Odysseia  desta­ Çok  değil  Here'ye  öfkem,  kinim, 
nında  ozan  Demodokos  Aphrodite  ile  evli  her  işime  engel  olmak  onun  huyu. 
olan  Hephaistos'un  başına  gelenleri  anlatır:  Troya  savaşını  tuttuğu  Akha'lardan  yana 
Ares'le  aldatıldığını  bilen  topal  tanrı  bir  za­ çevirebilmek  için  Zeus'u  baştan  çıkarıp  uyul 
manlar  anası  Hera'ya  yaptığı  taht  gibi,  bu  se­ tuktan  sonra,  birden  uyanan  tanrı  şöyle  çıkı 
fer  de  İki  sevgiliyi  '»fll.il  İçine  alacak  bir  yatak  şır  karısına  (ti.  XV,  14  vd.): 
 Amma da düzen kurdun, yola gelmez Here,  ya'lılarda  olduğunu  görür,  bunu  önlemek 
savaş dışı ettin tanrısal Hektor'u,  için,  gidip  dag  başında  onunla  sevişmeyi  ge­
uğrattın orduyu bozguna.  çirir  aklından,  gider  odasında  önce  bir  güzel 
Bu kötülüğün meyvesini sen toplayacaksın 
süslenir,  sonra Aphrodite'den  sevgiyi tutuştu­
önce, 
seni bir güzel pataklayayım da gör.  ran  büyülü memeligini  ister,  onu da  göğsüne 
Unuttun mu seni havalarda astığım günü,  taktıktan  sonra Uyku tanrıyı baştan  çıkarır ve 
bir örs bağlamıştım iki ayağına,  onunla birlikte Gargaros doruğuna varır: 
çözülmez bir altın zincir vurmuştum  Bulutlar devşiren Zeus onu gördü, 
ellerine,  görür görmez aşk sardı düşünceli kafasını, 
asılı kalmıştın havalarda, bulutlar arasında.  öyle bir aşkı ilk birleştikleri gün duymuştu, 
Zeus  Hera'ya  bu  cezayı  Herakles'e  ettiği  ana, babalarından gizli çıktıkları gün 
kötülük yüzünden vermiştir. Tanrıların tanrısı  yatağa... 
oğlu  Ares'te  anasının  kusurlarının  tıpkısını  Zeus  eşine  nereye  gittiğini  sorar,  o  da  ma­
görür  (Ares).  Öbür  tanrılar  da  aşağı  yukarı  sum tavırlar takınarak,  Okeanos kıyısında de­
Zeus  gibi  düşünürler.  Anasını,  babası  Zeus'a  niz tanrıları çiftini barıştırmaya gittiğini ve ön­
karşı  korumaya  çalışan  Hephaistos  bile  He- ce kocasına haber vermek,  ondan izin  almak 
ra'dan  neler  çektiğini  unutamaz  (Hephais­ için  buraya  geldiğini  söyler.  Zeus  dayana­
tos).  maz,  savaşı filan  unutup  açığa  vurur  duygula­
rını: 
(1)  DOĞUŞU,  HAYAT  ÖYKÜSÜ.  Hera, 
Kronos'la  Rheia'nm  kızı  ve  Zeus'la  öbür  Sonra da gidersin oraya,  ne olur Here, 
Olympos'lu  tanrıların  kız  kardeşidir  (Tab.  5).  yatalım gel, sarmaş dolaş olalım yatakta, 
Babası  Kronos  onu  da  doğar  doğmaz  yutar,  doyasıya, 
sonra  da  kusar.  Zeus  dünya  egemenliğini  bugüne dek ne bir tanrıçaya, ne bir kadına 
karşı 
paylaştıktan  sonra,  Hera'yı  kendine  eş  alır.  yüreğime akan aşk böyle altüst etmedi 
Hesiodos'a  göre,  Zeus  tanrıçalar  arasında  beni... 
Hera ile  son olarak evlenmiştir. 
Sonra  sayar  bir  bir yattığı  ölümlü  ve  ölüm­
Hera  çocukluğunun  dünyanın  ucunda,  süz  kadınları,  Hera  ses  çıkarmaz,  ama  içine 
Okeanos'la Tethys tanrılarının yanında  geçti­
bal  damladığı  besbellidir.  Epey  naz  eder, 
ğini İlyada'da  kendi anlatır (İl. XIV,  200 vd.). 
utangaç tavırlar takınır: 
Anası  Rheia  Titan'lar  savaşı  sırasında  inek 
gözlü  tanrıça  Okeanos'la  Tethys  arasında  çı­ Korkunç Kronos oğlu, ne biçim söz çıktı 
kan  bir kavgayı yatıştırmak için  batı  kıyılarına  ağzından? 
gitmek  ister.  Yatağa yatıp sevişmemizi nasıl istersin 
ida dağının tepesinde, göz göre göre? 
Zeus'la  Hera  evlenmeden  de  sevişmişlerdir,  Ya hep var olan bir tanrı görürse bizi, 
ama  sonra  da düğünleri törenle kutlanmıştır.  biz uyurken gider, söylerse öbür tanrılara? 
En  büyük  tanrı  çifti  arasındaki  kutsal  düğün  Bir daha ayak basarnam senin evine, 
(hieros  gamos)  efsanelerde  de,  kültte  de  sık  ne yüzle çıkarım bu yataktan dışarı? 
sık tekrarlanır  bir  motiftir.  Bir  efsaneye  göre 
Hera'nm sıradan bir kadın  gibi kendi koca­
bu düğün Batı  Kızlarının (Hesperides) bahçe­
sıyla  yatmaktan  çekinmesini,  dedikodudan 
sinde  olmuştur,  o bahçeden gelen altın elma­
korkmasını  Zeus  gibi  biz  de  hayretle  karşıla­
ları  da  Gaia  Hera'ya  düğün  hediyesi  olarak 
yalım.  Her neyse, Zeus buna da çare bulur: 
vermiştir.  Hera  da  Okeanos  kıyılarında  bu­
lunduğu sırada  elmaları  kendi  eliyle  Batı  Kız­ Tanrılar, insanlar görecek diye korkma, 
larının bahçesine ekmiştir.  İlyada'da İda dağı­ altın gibi bir sisle örterim dört bir yanımızı, 
nın  Gargaros  tepesindeki  birleşme  sahnesi  güneş bile onu geçip göremez bizi, 
de böyle bir kutsal düğündür.  Destanın bu eş­ her şeyi keskin ışıklarıyla gören güneş bile. 
Böyle dedi, aldı karısını koynuna, sarıldı, 
siz parçasını  özetlemeye  değer (İl.  XIV,  152-
tanrısal toprak yumuşak bir çimen saldı, 
353): Hera kocası Zeus'un İda dağından Tro- taptaze lotos bir halı serdi toprakla 
y,ı  savaşını  yönettiği  ve  basanını]  Tro- aralarına, 
 safranlardan, sümbüllerden, tatlı bir halı,  soylara verilmektedir (Tab.  13).  Herakles  öl­
uzanıverdi ikisi de halının üstüne,  dükten sonra,  Eurystheusogullarını da  ezme­
sardı onları güzel bir altın bulut,  ye çalışır. Heraklesoğulları bu yüzden  oradan 
buluttan çiy damlaları akıyordu pırıl pırıl. 
oraya sürünür, sonunda Atina'da yiğit These-
Bugün  de  Kazdag'ın  tepesine  çıkın,  arala­ us'tan yardım görürler ve düşmanlarını bir bir 
rında  otlar  fışkıran  tepsi  gibi  serilmiş,  koca­ yenerek  Yunanistan'da  ve  özellikle  Pelopo-
man, dümdüz taşlar görürsünüz ve bu aklı ye­ nez'de  egemenliği  ele  geçirirler.  Herakleso-
şilli  halıların  üstünde tanrıların  seviştiğini ge­ gullarının  Yunanistan'da  tutunması  Dor  ırkı­
çirirsiniz aklınızdan.  nın  Peloponez'i ele  geçirmesinin  efsane  ala­
(2) EFSANELERİ. Hera'nın doğrudan doğ­ nına  yankısıdır.  Ne  var  ki  yalnız  Yunanistan 
ruya efsanesi yoktur, ama Zeus'un aşklarında  kral aileleri değil,  Anadolu ve İtalya'da da ba­
rol  oynar,  onlara  karışır,  hele  bu  aşklardan  zı soylar Heraklesoglu adını almışlardı. Örne­
doğan çocukların yakasını bırakmaz, ömürle­ ğin Lydia kralı Kroisos (Karun), soyunun He­
ri  boyunca  kini,  öfkesiyle  izler  onları.  İlk  ve  rakles'in Omphale ile birleşmesinden meyda­
en büyük kurbanı, Alkmene'nin Zeus'tan do­ na geldiğini ileri sürer,  Roma kralı Tarquinius 
ğurduğu  Herakles'tir.  Güçlü  yiğidi  üst  üste  da  Herakles'in  bir  oğlunu  atası  olarak  kabul 
kahramanlıklar  yapmaya  zorlayan  Hera'dır.  ederdi. 
Adı Herakles'in bile "Hera'nm ünü"  anlamı­ Herakles.  Helene  kadın  olarak  neyse,  He­
na  geldiğini  ileri  sürenler  bile  vardır (Herak­ rakles  de  erkek olarak  odur,  yani  Yunan  ve 
les).  lo,  Epaphos,  îno  ve  Athamas,  Diony- Latin  mythos  yazarlarını  sonsuzca  esinleyen 
sos  ve  Tityos  efsanelerinde,  Teiresias'ı  kör  efsanelik  bir  kişi.  Ne  var  ki  Grek  boylarının 
etmekte rol oynar. Üç Güzeller yarışmasında  ve  özellikle  Dor'ların  kahramanlık  görüş  ve 
birinciliği  kazanamaması  Paris'e  ve  Troya'ya  anlayışlarını  kişiliğinde toplayan  Herakles bir 
dinmez kinin bir nedenidir, öte yandan Akhil- çeşit ulusal kahraman  olmuştur.  İnsanın do­
leus'un  anası  Thetis'i  kıskandığı  halde,  onu  ğaya karşı yenilmez saldırma ve dayanma gü­
büyüttüğü için oğlu Akhilleus'u tutar (Thetis).  cünü  simgeler.  Yaptığı  işler hep iyiye  dönük­
Bir efsane Menelaos'u ölümsüz kıldığını anla­ tür,  doğanın  insanın  başına  saldığı  afet  ve 
tır (Menalaos).  musibetleri yok etmekle insanlığa sonsuz iyili­
Devlere  karşı  savaşa  katılmıştır.  Bu  sırada  ği  dokunur.  Oysa  kendisi  trajik  bir  kişidir: 
Porphyrion  ona tutulmuş ve  elbisesinin ucu­ Kahraman  olmayı  kendi  seçmemiştir,  tanrı 
nu yakalayarak onu kendine çekmek istemiş­ vergisi  kuvvetinden  de  zevk  duymaz,  tersine 
tir,  o sıra Zeus devi şimşekle yere  sermiş.  İk- onu dizgine vuramadığı için,  istemeyerek suç 
sion da Hera ile  birleşmek istemiş,  ama  Zeus  işler  ve  dengeyi  bir  türlü  bulamayıp  kendin­
Hera'nın  buluttan  bir  görüntüsünü  yaparak  den geçer, çıldıracak gibi olur. Herakles'e bü­
onu aldatmıştır (Prophyrion, îksion).  tün işleri, kahramanlıkları zorla yaptırılır, He­
Hera Argonaut'lar seferinde Argo gemicile­ rakles  köledir,  insafsız  bir  efendinin  buyru­
rine  yardımda  bulunmuş,  tehlikeli  geçitleri  ğunda ömrü boyunca çalışmak onun kara ka­
geçmelerini  sağlamıştır (Argonaut'lar).  deridir.  İlk doğduğu günden beri peşini bırak­
Kızı Eileithyia ile doğumlara gözcülük eden  mayan  Hera'nın  kin  ve  öfkesi  son  demine 
tanrıça  Hera'nın  en  sevdiği  kuş  tavus  kuşu­ kadar da rahata kavuşturmaz onu. Tam işleri 
dur.  Göz  göz  tüyleri,  tanrıçanın  lo'ya  bekçi  bitmişken  korkunç bir yanlışlık yüzünden  ca­
koyduğu  Argos'un  yüz  gözünü  simgelermiş  yır  cayır  yanar  ve  ölür.  Ama  böylece  büsbü­
(Argos). Yemiş olarak narı, çiçek olarak zam­ tün arınıp ölümsüzlüğe kavuşur. 
bağı  severmiş. 
Roma'da  Hera tanrıça  İuno  ile  bir tutuldu  (1) ADI. Asıl adı Alkides, yani dedesi Alkai-
(tuno).  os'tan  gelme bir soyadıdır.  Sonra  Pythia  ka­
hini  adını  değiştirir,  Herakles  kor.  Herakles 
Herakleidai,  yahut Heraklesoğulları.  Bu  adının "Hera'nın ünü" anlamına geldiğini İle 
ad, yalnız Herakles'in oğullarına ve torunları- ri sürerlerse  de  "heros" yani kahraman  söz-
ne değil , yiğidi ata olarak benimseyen birçok  cüğü ile ilişkisi daha akla yakındır. 
 (2) SOYU.  Herakles'in  anası  Alkmene  de,  theus'un hizmetine girmesini bildirmiş. Suçla­
öiümlü  babası  Amphitryon  da  Perseus'la  rının  kefareti  olacak  bu  on  iki  yıllık  hizmeti 
Andromeda  soyundandırlar  (Tab.  13).  Zeus,  başarıyla  sona  erdirirse,  ölümsüzlüğe  kavuşa-
Alkmene'nin  atası  Danae  ile  birleştiği  gibi,  cakmış. 
Alkmene'yi  de  aldatarak  elde  eder.  Aynı  ge­ (4) HERAKLES'İN ON İKİ İŞİ. Aşağıda saya­
ce Alkmene Herakles ve İphikles'e  gebe kalır  cağımız  işleri  Herakles yalnız  kollarının  gücü 
(Alkmene,  Amphitryon).  ve  silah  olarak  elinden  hiç  ayırmadığı  topu-
zuyla  başarmıştır: 
(3)  HAYATI.  Alkmene  gebe  kalır  kalmaz 
tanrıça Hera ona karşı korkunç bir kıskançlık  Nemea  aslanı.  Typhon'la  Ekhidna  cana­
beslemeye  başlar.  Zeus'a  söz  verdirir  ki  Per- varlarından  doğma  bu  aslan  Yunanistan'da 
seus  soyundan  ilk  doğacak  çocuk,  insanlar  Nemea  bölgesini  kasıp  kavuruyormuş;  yiğit 
üzerinde  büyük  bir  egemenlik  kuracaktır.  O  onu  okları ve  topuzuyla  alt edemeyince,  kol­
sırada  Sthenelos'un  karısı  yedi  aylık  gebeydi,  ları  arasına  almış  ve  elleriyle  boğmuş.  Bin 
Hera  kızı  ebe  tanrıça  Eileithyia'ya  onu  yedi  zorla yüzdüğü postunu da kendine zırh etmiş. 
aylıkken hemen doğurtur ve Alkmene'nin do­ Lerna  ejderi.  Dokuz  kafalı  bir  yılan  olan 
ğumunu  geciktirir.  Böylece  Perseus  soyun­ "hydra"  adlı  ejderi  Hera  Argos  bölgesindeki 
dan ilk doğan erkek Herakles değil, Eurysthe- Lerna bataklığına  salmıştı.  Herakles  zehir  sa­
us olur (Eurystheus).  çan  kafalarını  bir  bir  koparmış  ve  ölümsüz 
Hera Herakles'in elinden haklarını almakla  olan  kafasını  da  kocaman  bir  kayanın  altına 
kalmaz,  sekiz aylık olup ikizi İphikles'le birlik­ gömmüş. 
te beşiğinde yattığı  bir gün iki kocaman yılan  Erymanthos  yaban  domuzu.  Arkadia'nın 
gönderir çocukları boğmak için. Iphikles avaz  Erymanthos  dağında  korkunç  bir  yaban  do­
avaz bağırdığı halde,  Herakles yılanlara  sarılır  muzu varmış,  Eurystheus bu hayvanın kendi­
ve  her  elinde  bir  yılanı  boğazından  sıkıp bo­ sine  diri  olarak  getirilmesini  buyurmuş.  He­
ğar.  rakles  de  aylarca  izlemiş  canavarı;  o  sırada 
Herakles  üstün  bir  eğitim  görür:  Amphitr­ da  dağdaki  at  adam  Pholos'un  konuğu  ol­
yon ona araba kullanmasını, Eurytos ok atma­ muş.  Bir  gün  at  adamlarla  tartışmaya  girip 
sını,  Linos da güzel saz çalmasını öğretirler.  birçoklarını öldürmüş. Sonra yaban domuzu­
Delikanlılık çağına gelince boyu boşu ve gü­ nun  peşine  düşüp  onu  bir  ağ  içinde  yakala­
cü olağanüstüdür. On sekiz yaşında Amphitr- mış.  Eurystheus  hayvanı  görünce  korkusun­
yon'un  sürülerini  beklerken,  babasının  ve  dan bir fıçının içine saklanmış. 
kral  Thespios'un  ülkesinde  korku  salan  Kit- Kyreneia geyiği. Altın boynuzlu, tunç ayak­
hairon  aslanını  öldürür.  Thespios  da  karşılık  lı  bu geyik Apollon'la Artemis'in  koruduğu si­
olarak  elli  kızıyla  yatmasını  sağlar yiğide.  Ne  hirli bir  hayvanmış.  Herakles onu tam bir yıl 
var ki avdan her gece yorgun argın dönen yi­ kovalamış,  sonunda okla yaralayarak onu ya­
ğit  yatağına  giren  kızların  hep  başka  olduğu­ kalamış ve  omuzlarına  yüklenerek  götürmüş, 
nu anlamamış.  Bu kızlardan elli tane oğlu ol­ Eurystheus'a  vermiş. 
muş (Thespios).  Stymphalos  gölünün  kuşları.  Gene  Arka-
Bundan  sonra  Thebai'lileri  haraca  kesen  dia'da  Stymphalos  gölünün  üstünde  gagala­
Orkhomenos  kralı  Erginos'la  dövüşüp  onu  rıyla pençeleri tunçtan,  insan etiyle beslenen 
öldürmüş. Thebai kralı Kreon ödül olarak kızı  korkunç kartallar varmış; Athena tanrıça He-
Megara'yı  vermiş  yiğide.  Bu  kadından  da  rakles'e  bu  kuşları  ürkütmek  için  ziller  ver­
epey çocuğu  olmuş  Herakles'in,  ama  günün  miş,  Herakles  de  oklarıyla  canavarları  öldür­
birinde  Hera yiğidin cinnet getirmesini sağla­ meyi başarmış. 
mış,  kendi çocuklarını bir bir öldürmüş.  Yiğit  Augias'm  ahırları.  Elis  kralı Augias'ın  ahır­
kendine  gelince,  Thespios'un  yanına  sığın­ ları dağ gibi üst üste yığılan gübreden kullanıl­
mış  ve  kendini  bu  suçlarından  arındırmış,  maz  olmuş  ve  gübresiz  kalan  toprağı  da  bet 
ama  Hera  bununla  da  yetinmemiş,  Apollon  bereketini  yitirmişti.  Eurystheus  yiğidi  küçük 
kâhini  Pyllıi.ı  aracılığıyla  yiğidin  gidip  Eurys- düşürmek  için  bu  ağılları  temizlemesini  bu-
yurmuş.  Herakles  de  Alpheios'la  Peneios  ır­ Batı  kızlarının  altın  elmaları.  Hera'nın 
maklarının  yataklarını  değiştirerek  sularını  Zeus'la evlenirken düğün hediyesi olarak aldı­
oradan geçirip temizlemiş ortalığı. Ama bu iş  ğı bu  büyülü  meyveleri  Batı  kızlarının  bahçe­
için  sürülerinin  onda  birini  vereceğini  söyle­ sinde  nympha'lar  ve  bir  ejder  korumaktaydı. 
yen  Augias  sözünde  durmamış,  Herakles  de  Herakles  Nereus'tan  izlemesi  gereken  yolu 
kralı oğullarıyla birlikte öldürmüş.  öğrendikten  sonra,  Batı  kızlarının  bahçesini 
Girit boğası.  Girit kralı Minos bir beyaz bo­ bulur,  orada dünyayı omuzlarında taşıyan At­
ğasını  Poseidon'a  kurban  etmek istememişti,  las'ı bir süre bu yükünden kurtarır ve elmaları 
tanrı  da  öç  almak  için  bocayı  kudurtmuştu.  almaya  gönderir.  Dev  altın  elmaları  getirir, 
Hayvan Girit ekinlerini yok ediyor, ülkeyi aç­ ama  dünyanın  yükünü  bir  daha  omuzlarına 
lıkla  karşı  karşıya  bırakıyordu.  Herakles  bu  almayı  istemez.  Herakles  onu  aldatarak  ka­
azgın boğayı boynuzlarından yakalayıp Yuna­ çar ve elmaları Athena'ya adar. 
nistan'a  götürmeyi  başarmış.  Orada  boğa 
Kerberos'un  ölüler ülkesinden  kaçırılma­
serbest  bırakıldıktan  sonra  Marathon  kapıla­ sı. Herakles'in başardığı en zor iş budur. Her-
rında Theseus'un eline geçmiş.  mes ve Athena'nın yardımıyla,  hiçbir ölümlü­
Diomedes'in  atları.  Trakya  kralı  Diome- nün  geri  gelmediği yeraltı  ülkesine  iner,  ora­
des'in  insan  eti yiyen  atları varmış.  Herakles  da  bağlı  bulunan  Theseus'u  kurtarır  ve  Ker-
Diomedes'le  çarpışır,  onu  öldürüp  ölüsünü  beros  köpeğini  alıp yeryüzüne  kaçırır.  Eurys-
atlarına yedirir.  Sonra da ehlileşen hayvanları  theus bu azmanı görünce ödü kopar, yiğit de 
Mykenai'ye  getirir,  ya  da  başka  bir  anlatıma  köpeği Hades'e geri götürüp bırakır. 
göre Olympos dağında vahşi hayvanlara par­
Bunlar Herakles'in başlıca on iki işidir, ama 
çalatır. 
başarıları  bununla  bitmez,  çilesi  de  tüken 
Amazon'lar  kraliçesi  Hlppotyte.  Eurysthe- mez. Thebai'ye dönüşünde birinci karışı Me-
us'un  kızı  Admete,  yiğitten Amazon'lar krali­ gara'yı  arkadaşı  Ioalos'a  verir,  sonra  kral 
çesi  Hippolyte'nin  büyülü  kemerini  ister.  Eurytos'un  düzenlediği bir ok yarışmasını ka­
Ares'in  Hippolyte'ye  armağanı  olan  bu  ke­ zanır, ama kral bu yarışmanın ödülü olan kızı 
meri almak için Herakles Amazon'lar kraliçe­ İole'yi  ona  vermez.  Herakles  öfkeye  kapıla­
sini  öldürmek  zorunda  kalır.  Dönüşte  yiğit  rak  Eurytos'un  oğlu  İphitos'u  öldürür.  Bu 
Troya'ya  uğrar,  Laomedon'un  kızı  Hesio- suçtan  arınmak  için  Lydia  kraliçesi  Ompha-
ne'yi deniz canavarının elinden kurtarır, ama  le'nin  hizmetine  girer:  Bu  kadın  Herakles'i 
Laomedon  söz  verdiği  atları  teslim  etmeyin­ köle  haline  getirir,  kadın  kılığına  sokup  yün 
ce,  yiğit  öç  alacağını  söyleyerek  Troya'dan  eğirmesini  sağlar.  Ne  var  ki  bu  sırada  yiğit 
ayrılır (Laomedon,  Hesione).  Kalydon  avına ve Argonautlar seferine  de ka­
Gervoneus'un  sürüleri.  Dünyanın  batı  tılabilir. Omphae'den kurtulunca Troya'ya gi­
ucunda,  Okeanos  ırmağının  bir  adasında  dip Laomedon'u öldürür.  Olympos  tanrıları­
Geryoneus büyük sığır sürülerini otlatmaktay­ nın  devlere  karşı  savaşlarına  katılır,  Augi-
dı.  Herakles oralara  kadar gelir,  Cebelüttarık  as'tan öcünü alır,  onu arındırmak istemeyen 
boğazını  geçer  ve  anı  olarak  geçit  yerine  iki  kral  Neleus'a  karşı  savaşır,  Sparta'ya  karşı 
sütun diker (Cebelüttarık boğazına Yunanlılar  bir saldırıya  girişir vb.  Sonra Kalydon'a  gidip 
Herakles  sütunları  derlerdi).  Herakles  Okea­ Deianeira  ile  evlenir,  ama  önce  talibi  ırmak 
nos  ırmağını  geçmekte  güçlük  çeker,  Libya  tanrı  Akheloos'Ia  dövüşmek  zorunda  kalır. 
çölünü  geçerken  Helios'a  fazla  sıcaktan  ötü­ Kaynatası  Oineus'un  şarap  sunucusu  Euno-
rü  kızdığı  için  tanrıyı  oklarıyla  tehdit  eder,  mos'u kaza ile  öldürdükten sonra,  gene  sür­
Güneş  de  ona  Okeanos'u  geçmek  için  altın  güne gitmek durumuna düşer, giderken karısı 
sandalını  verir.  Yiğit  böylece  dev  Geryone- Deianeira  at  adam  Nessos'un  saldırısına  uğ­
us'u,  sürülerin  bekçilerini  öldürür  ve  sığırlan  rar. Yiğit oklarıyla onu yaralayınca  Nessos öl 
alıp  götürür.  Galya,  İtalya  ve  Trakya yoluyla  meden  Deianeira'ya  büyülü  bir  iksir  verir 
Yunanistan'a  döner  ve  sürüleri  Eurystheus'a  Trakhis'e yerleşen Herakles Eurytos ve oğul-
verir (Geryoneus.)  larını öldürmekle sözünde dıurmayankralı ce-
zalandırmış  olur,  kızı  lole'yi  de  alır.  O  sırada  şi  olduklarını,  sonra  bu  yüzden  fazla  güç  ka­
Deianeira'dan yeni bir gömlek ister. Kıskanç­ zandıkları  için  tannlarca  ikiye  bölündüklerini 
lık  içinde  kıvranan  Deianeira  da  ona  Nes- anlatır, İki cins arasındaki tutku ve birbirleriy­
sos'un  kanına bulanmış iksirle  ıslattığı gömle­ le  birleşme  isteği  çok  eski  zamanlardaki  bu 
ği  gönderir.  Yiğit  gömleği  sırtına  geçirir  ge­ birlikten  dogma  imiş  (Plat.  Şölen,  189e-
çirmez korkunç acılarla yanmaya başlar,  Dei­ 191d.). 
aneira haberi alınca kendini asar,  oğlu Hyllos 
babasının  son buyruklarına uyarak yiğidi  Oita  Hermes.  Hermes,  Titanlar  soyundan  At­
dağının tepesinde kurulmuş bir  odun  yığının­ las'la Pleione'nin kızı Maia'nın Zeus'la birleş­
mesinden  doğmuştur  (Tab.  5),  Tanrıların  ve 
da  yakar.  Zeus'un  oğlu  Herakles'i  kaçırıp 
özellikle  Zeus'un  habercisi  olarak  görev  alan 
Olympos'a  götürdüğü  ve  Hebe  ile  evlendirip 
Hermes,  Olympos  tanrılarının  en  renkli  ve 
ölümsüzlüğe  kavuşturduğu  anlatılır. 
özgün  kişilerinden  biridir. 
Fizik  ve  moral  gücün,  kahramanlığın  sim­
gesi  olan  Herakles  hem  kahraman,  hem  de  DOĞUŞU VE EFSANELERİ. Hermes'in asıl 
tanrı  olarak tapım  görmüştür.  Çok içen,  çok  efsanesi  doğuşu  ve  ömrünün  ilk  günleriyle  il­
yiyen  canlı  ve  iyi  kalpli  bir  dev olarak tanım­ gilidir.  Bu eşsiz ve  şaşırtıcı, bir bakıma  da gül­
lanan  Herakles  Greklerin  gözünde  kötüleri,  dürücü  efsane  homerik denilen,  ama  Home-
sözünde  durmayanları  cezalandıran,  insanın  ros  destanlarından  birkaç  yüzyıl  sonra  Yuna­
başına  gelen  afet  ve  belaları  alt  edip  yenen  nistan'ın  Peloponez bölgesinde  meydana  gel­
yiğitlik  ve  yüreklilik  simgesidir.  Heraklesogul- diği  besbelli  "Hermes'e  Övgü"  adlı  şiirde 
ları denilen dölleriyle bütün Peloponez'e ege­ uzun uzadıya anlatılmıştır. 
men  olmuş,  böylece  Yunanistan  yarımadası­ Zeus  Maia ile Arkadia'nın güneyinde  Kylle-
nın  atası  sayılmıştır.  ne  dağının  bir  mağarasında  buluşmakta  ve 
Herakles'in  adı  hemen  her destan ve  şiirde  sevişmektedir.  Gölgeli  mağaraya  sığınmış 
geçerse  de,  kişiliğini  ozanlardan  çok tragedya  olan  nympha'yı  tanrılar  tanrısı  geceleri  karısı 
yazarları  işlemiştir.  Bütün  öykülerini  buraya  Hera  uykuya  daldıktan  sonra  gelip  bulur.  Bir 
almamıza  olanak  bulunmayan  Herakles'in  süre  sonra  Maia  bir  çocuk  doğurur.  Çocuk 
rol oynadığı bütün  olaylar,  adları başka  mad­ kundaklanır,  beşiğe  yatırılır,  ama  doğduğu 
delerde  geçen  kişilerle  ilgili  olarak  anlatılmış­ gün  Hermes  olağanüstü  işlere  girişmekle  ka­
tır.  fa gücü  ve  yetenekleri tanrıların hepsini aşan 
üstünlükte  olduğunu  gösterir.  Bebek  Hermes 
Hercules.  Herakles'in  Latince  adı.  Roma 
beşiğinde kalmaz,  akşam olur olmaz kundağı­
efsanesinde  Yunanlıların  Herakles  tipi  oldu­
nı  çözer  ve  ayakları  üstüne  basıp  olmayacak 
ğu  gibi  benimsenmiş,  ancak  öykülerine  yerli 
bazı  öğeler  katılmıştır.  Örneğin  Cacus  adlı  serüvenlere  girişmek  üzere  yola  çıkar:  Maga-
devi ve  ülkesine  gelen yabancıların  canına kı­ rının  önünde  bir  kaplumbağa  görür,  hemen 
yan  kral  Faunus'u  öldürdüğü  anlatılırdı.  Ro­ aklına bir cin fikir doğar,  hayvanı  öldürür,  ka­
ma  kralı  Evandrus  yiğidi  konuklarnış ve  şere­ buğunu  boşaltır  ve  koyun  bağırsağından  yedi 
fine  bir  tapınak  kurmuş  derlerdi.  Hercules  tel gererek bir gitar yapar,  ondan  güzel sesler 
Roma efsanelerinde daha yumuşak bir kahra­ çıkarmakla  eğlenir,  sonra  da  gider,  Güneş 
man  olarak canlandırılır,  elinde bir sazla  Mu­ tanrının  Pieria  ovalarındaki  inek  sürülerini 
sa'lara  karıştığı da görülürdü (Evandrus).  bulur  ve  onlardan  elli  hayvan  çalar.  Tutar 
inekleri  Kyllene'ye  doğru  sürer,  ama  hırsızlığı 
Hermaphroditos.  Hermes'Ie  Aphrodi- belli  olmasın  diye  inekleri  gerisin  geri  götü­
te'nin  oğlu  Hermaphroditos'un  adı  Salmakis  rür, kendi de oradaki çalı çırpıdan ayağına tu­
efsanesinde  geçmektedir  (Salmakis).  Erkek  haf  sandallar  örerek  izlerini  gizler.  Yolda  bir 
ve  dişi  cinsini kendinde  birleştiren  Hermaph­ ihtiyara  rastlar,  ona  gördüğünü  kimseye  söy­
roditos  tipinden  insanların  atası  olarak  Pla­ lememeye  yemin  ettirir,  karşılığında  bir  düve 
ton  da  söz  etmektedir.  "Şölen"  diyalogunda  armağan edeceğine söz verir (Battos).  Kutsal 
söz  alan  komedya  şairi  Aristophanes,  insan­ inekleri  bir  mağaraya  kapattıktan  sonra,  gi­
ların  en  ilkel çağlarda hem erkek,  hem de di­ der,  gene  masum  bir  bebek  gibi  kundağına 
girer.  Sabah  Apollon  günle  birlikte  doğunca  llyada'da  çok  güzel  bir  rolü  vardır  kllavui 
sürülerinin eksikliğinin  farkına varır ve  ihtiyar  tanrının:  İhtiyar  kral  Priamos'u  Hektor'un 
Battos'ü  sorguya  çekip  gerçeği  öğrenir.  Ge­ ölüsünü  almak  için  Akhilleus'un  barakasına 
lip  Hermes'i  beşiğinde  bulur  ve  inekleri  geri  götürür ve getirir. Akhilleus'un  seyisi genç  bir 
vermezse  Tartaros'a  atacağını  söyler.  Bebek  delikanlı  kılığına  girdiği  halde,  koruyucu  tav­
pozundaki  Hermes  babası  Zeus'un  başına  rından  tanrı  olduğunu  anlar  sonunda  Pria-
suçsuz olduğuna ant içer, ama o sırada Apol­ mos (11. XXIV, 331-469; 679-694). 
lon onu  kolundan tutup tartaklayınca  birden  Hermes'in  birçok  efsanelerde  rolü  vardır: 
yellenir,  Apollon  buna  gülmernezlik  edemez,  îda dağına Öç Güzeli o götürür,  Paris'e altın 
konuyu  Zeus'un yargıçlığına bırakmaya  karar  elmayı  verip  yargıçlık  etmesi  buyruğunu  o 
verir.  Kararı  şudur:  Hermes  inekleri  nerede  ulaştırır,  Phriksos'la  Helle'yi  Yunanistan'dan 
sakladığını  gösterecektir.  Apollon  mağaraya  Anadolu'ya  götürerek  altın  postlu  koçu  Ne-
gelince  Hermes'in yaptığı  gitarı  görür,  çıkar­ phele'ye  o  verir,  Odysseus'u  Kalypso'nun  el­
dığı  güzel  seslere  bayılır,  sazı  alıp  inekleri  bı­ lerinden  kurtarmak  için  araya  girdiği  gibi, 
rakmaya  razı  olur.  Bir  süre  sonra  Hermes  Kirke'nin  büyülerine  karşı  koyacak  bitkiyi  de 
Pan  kavalını icat  eder,  Apollon  syrinks  deni­ o  verir  yiğide  (Od.  X,  277-307).  Adının  ka­
len  bu  güzelim  kavalı  da  ister,  karşılığında  rıştığı  en  önemli  serüven  İo  efsanesinde  ge­
Hermes'e  kerykeion  denilen  sihirli  altın  değ­ çer:  Hera,  Zeus'un  İo'ya  sevgisini  kıskana­
neği  verip  kavalı  alır.  Bu  değnekle  Hermes  rak  kızı  bir  ineğe  dönüştürmüş,  başına  d.ı 
habercilerin  ve hırsızların  kralı  olur.  Oğulları­ bekçi  olarak  yüz  gözlü  Argos'u  dikmişti.  Ze­
nın  en  sivri  akıllısı,  en  kurnaz  ve  en  canlısı  us'un  buyruğuyla  Hermes  Argos'u  öldürül 
olan  Hermes'i  Zeus  kendine  ulak  olarak  se­ (Argos)  ve  bu  başarısıyla  Homeros  dest.ınl.ı 
çer.  Bundan böyle bütün buyruklarını tanrıla­ rında çok geçen,  ama tam anlamı çözüleni'' 
ra da,  insanlara da Hermes aracılığıyla ulaştı­ yen  Argeiphontes  ek adını  alır.  Gene Hera-
racaktır. Ölülerin ruhlarını Hades'e götürmek  nın almak  istediği  öcü  boşa  çıkarmak  içimdir 
de  Hermes'in  görevi  olacaktır.  Bu  görevde  ki,  küçük  Dionysos'u  kaçırır  ve  önce  Nysa 
Hermes'e Psykhopompos, yani ruhlar kılavu­ dağına,  sonra  da  Athamas'ın  yanına  bırakır 
zu adı verilir.  (Dionysos).  Savaşlarda  da  yardımı  dokunur: 
Homeros  destanlarında  Hermes'i  bu  göre­ Devler  savaşında  Hades'in  başlığını takıp  gö 
vinde görürüz:  Odysseia'da  Odysseus'u yıllar­ rünmez  hale  gelir,  böylece  dev  Hippolytos'u 
öldürür,  Zeus'un  Typhon'la  çarpışmasında 
dan  beri  mağarasında  alıkoyan  Kalypso'ya 
bir  düzen  kurarak  tanrılar  tanrısını  kurtarır 
Zeus  haber  ulaştırır,  yiğide  bir  sal  yapsın  da 
(Typhon). 
onu  yurduna  göndersin  diye.  Bu  haberi 
nympha'ya götürmek için  Hermes yola çıkar  Hermes  hırsızların  olduğu  kadar,  tüccarla­
(Od. V, 42 vd.):  rın da koruyucusudur, ama asıl yararı yolcula­
...  Güzelim  sandallarım  bağladı  ayaklarına,  ra dokunur:  Yollara dikilen  Hermes heykelle 
o  altın  kakmalı  tanrısal  sandallar  ri - ki bunlar bir tanrı büstü ve phallos simge­
taşırlardı  onu  denizin  üstünde,  sini  taşıyan  yuvarlak  kaidelerdi  -  çok  kutsal 
ya  da sınırsız  topraklar üstünde yel gibi  sayılan  ilkçağın  kilometre  taşlarıdır.  Hermes 
hızlı.  çobanların bekçisi olarak omuzlarında bir ko­
Aldı  eline  değneğini,  yun taşıyarak canlandırılırdı. 
isterse  büyülerdi  onunla  gözünü  insanların, 
isterse  uyandırırdı  onları  derin  uykudan.  Efsaneye  göre  birçok  çocukları  olur:  Biri 
Aldı  onu  eline güçlü  tanrı,  uçtu gitti.  Odysseus'un  kaynatası  Autolykos'tur,  babası 
Pierie'yi  geçip  indi  havadan  denize,  gibi  kurnaz,  hırsızlıkta  becerikli  bir  adanı 
kaydı  dalgaların  üstünde bir.martı gibi,  (Autolykos). 
balık  aularken  ağır  kanatlarını  köpüklere 
daldırır  hani  Pek  güvenilmeyen  bir  kaynağa  göre  de, 
dipsiz  kıvrımlarında  ekin  vermez  denizin,  Hermes  çobanlar  tanrısı  Pan'ın  da  babasıy-
Hermeias  da  bin  bir  dalganın  üstünde  öyle  mış,  Arkadia  dağlarında  Odysseus'un  karisi 
gidiyordu.  Penelope ile birleşip üretmiş onu 
Hermione.  Menelaos'la  Helene'nln  kızı  kıyısındaymış.  Boğazın  en  dar  geçidi,  Nara-
(Tab.  15).  Odysseia'da  adı geçer  (Od.  IV,  4- burnu yıllar yılı kahramanlık destanlarına sah­
14)-.  ne olmuştur gerçi, ama insanlığın kara günle­
rini  dile  getiren  bu  olaylar,  dalgalarının  bir 
...  Başka  çocuk  vermemişti  tanrılar 
Helene'ye,  aşk faciasına da sebep olduğunu unutturmuş­
ilk  batında ay parçası  bir kız doğurmuştu o,  tur bize. 
yüzü  altın  Aphrodite'ye  benzeyen  Abydos'ta  bir  kral  oğlu  yaşarmış,  adı  Le­
Hermione'yi.  andros, Sestos'ta aşk tanrıçası Aphrodite'nin 
bir  rahibesi  varmış,  adı  Hero.  Hero  ile  Le­
Telemakhos  babasını  aramak  için  yaptığı 
andros  gönül  vermişler  birbirlerine.  Neden 
yolculukta  Lakedaimon'a  vardığı  zaman, 
vermişler,  nasıl  vermişler?  Masal  açıklamıyor 
Hermione'nin düğünü yapılmaktadır,  Mene-
bunları.  Sevgililer  birbirlerini  niçin  sevdikleri­
laos  Troya'da  iken  kızını  Akhilleus'un  oğlu 
ni,  sevgi  kıvılcımlarının  yüreklerinde  ne  za­
Neoptolemos'a nişanlamıştır: 
man  çaktığını  bilirler  mi?  Biz  diyelim  ki,  bir 
Tanrılar gerçekleştiriyordu şimdi bu  bahar  günü Sestos'ta  bayram yapılmış,  Aph­
düğünü...  rodite'nin  çok  genç  ölen  sevgilisi  Adonis'in 
şerefine  bir  bayrammış  bu.  Adonis,  yahut 
deniyor.  Oysa  tragedya  yazarları  Hermio­
Temmuz  (temmuz  ayının  âdı  oradan  gelir) 
ne'nin Orestes'le nişanlanıp evlendiğini kabul 
ağaç  kabuğundan  doğmuş,  çiçek  gibi  körpe, 
ederler.  Bir  anlatıma  göre  Menelaos  Tro­
canlı  bir  çocukmuş.  Aphrodite  onu  görür 
ya'da  iken  bu  düğün  olup  bitmiş  de,  sonra  görmez,  güzelliğine  vurulmuş,  çocuğu  yeraltı 
Akhilleus'a  verdiği  sözü  tutmak  için  babası  tanrıçası Persephone'ye vermiş,  büyütsün di­
onu  Orestes'ten  ayırıp  Neoptolemos'a  ver­ ye.  Ne  var  ki,  karanlık  ülkenin  tanrıçası  da 
miş.  Hermione  ikisi  arasında kalmış.  Fransız  çocuğa  tutulmuş.  Aphrodite'ye  geri  vermek 
tragedya yazarları,  özellikle Racine,  Hermio­ istememiş.  Tanrıların  babası  Zeus  kızlarının 
ne'yi Neoptolemos'a nişanlı ve tutkun  göste­ arasını  bulmak  için  Adonis  yılın  üçte  birini 
rir, oysa Akhilleus'un oğlu "tutsağı Androma- yeryüzünde Aphrodite ile, üçte birini yeraltın­
khe'yi  sevmektedir.  Orestes  ise  amca  kızı  da Persephone ile, geri kalanını da kendi ne­
Hermione'ye  karşılıksız  bir  aşkla  yanmakta­ rede  dilerse  orada  geçirecek  diye  kesip  at­
dır (Orestes, Neoptolemos).  mış.  Ama  Adonis  yılın  sekiz  ayını  Aphrodi­
Hero ile Leandros.  Şu her gün karşımızda  te'nin  yanında  geçiriyor,  yalnız  dört  ay  ini-
gördüğümüz  Boğaziçi'nin  güzelliğini müjdele­ yormuş karanlık ülkeye, Persephone kıskanç­
yen  Kızkulesi  var  ya,  bir  zamanlar  bu  kulede  lığından bir yaban domuzu salmış ormanlara, 
bir  kız  yaşarmış  derler,  ona  âşık bir  delikanlı  hayvan  Adonis'i  avlanırken  yaralamış,  öldür­
her  gece  Galata'dan  kuleye yüzer,  sevgilisine  müş.  Can  çekişen  sevgilisinin  yanına  koşar­
ken Aphrodite'nin ayağına  bir  gül dikeni bat­
kavuşurmuş...  Bir  gece  fırtına  çıkmış,  deniz 
mış. O güne kadar beyaz olan gül, tanrıçanın 
delikanlıyı alıp götürmüş,  ölü  gövdesini ertesi 
kanıyla  al  renge  boyanmış.  Tanrıça,  Ado­
sabah kulenin  dibine atmış.  Bu masal Kızku­
nis'in  gövdesinde  ne  kadar  kan  damlası  var­
lesi için  anlatılır,  oysa,  Hero ile Leandros'un 
sa, o kadar gözyaşı dökmüş, toprağa dökülen 
efsanesi aslında Boğaziçi'nde değil,  Çanakka­
her damla  kandan  bir lale,  her damla yaştan 
le  Boğazında  geçer.  Ama  masal  bu,  sahnesi 
bir  kırmızı  gül fışkırmış.  Bundan  böyle  bahar 
nerede olursa olsun, bir hayal, bir de hakikat 
bayramında kadınlar,  "Ah Adonis!  Vah Ado­
payı  taşır.  İstanbul  limanının  süsü  bugün  de  nis!"  diye bağırıp dövünürler, tören yaparlar-
dimdik ayakta  duran  sevimli Kızkulesi bu ma­ mış. 
salı  kendine  yakıştırmış  ya,  doğru  veya  yan­
lış, varsın sahibi o olsun bundan böyle.  Leandros, Hero'yu bu törenlerin birinde te­
Bir varmış,  bir yokmuş,  Çanakkale  Boğazı­ peden  tırnağa  kırmızı  güllerle  donanmış  ola­
nın  en  dar  olduğu  yerde  biri  Sestos,  öbürü  rak görmüş  belki.  Çiçeklerin  kadife  kırmızısı, 
Abydos  diye  iki  şehir  varmış.  Abydos,  Ana­ kızın  sütbeyaz  güzelliğini  daha  da  belirtiyor­
dolu topraklarında,  Sestos da karşıda Trakya  du.  Abydos'lu kral oğlu Sestos'lu  rahibeye  ne 
pahasına  olursa  olsun  kavuşmak  İsledi.  Ne  yor,  yorgunluğunu  duymadan  varıyordu  karşı 
yapsın  ki,  Hero  rahibeydi,  bir  erkeğe  vara­ yakaya.  Hero korkmaya başlamıştı,  denizden 
mazdı,  rahibe  kaldıkça  kızlığını  korumalıydı.  çıkan  sevgilisinin  buz  gibi  bedenini  sararken 
İki  sevgili  bakışlarıyla  mı  anlaştılar,  yoksa  bir  tehlike  sezinleyerek  ürperiyordu.  Hızla 
mektuplaştılar  mı,  efsane  bunu  anlatmıyor,  esen  bora meşalesini söndürecek  gibi  oluyor­
ne  var ki,  Leandros Anadolu kıyısından  Ses- du  bazı  geceler.  Yine  de  gelme  diyemiyordu 
tos'a  geçmek için yanıp tutuşuyordu.  Bir ge­ Leandros'a.  Öpüşmemek,  kavuşmamak,  biri 
ce dalgalara bakarken, Sestos'taki kulenin te­ boğazın  bir  kıyısında,  öbürü  öbür  kıyısında 
pesinde  bir ateşin  yandığını gördü.  Hero ku­ bütün bir gece ayrı kalmak akla sığmayan,  ol­
leye  çıkmış,  sevgilisine,  "Gel,  gel!"  diye  bir  mayacak bir  şeydi. 
meşale  sallıyordu.  Deniz  durgundu,  ay  suda  Bir  gece  fırtına  daha  sert  esti,  Hero'nun 
hafifçe  dalgalanan  ışıltılarıyla  Leandros'a  bir  elindeki  meşaleyi  söndürdü,  dag  gibi  yükse­
yol çiziyor  gibiydi.  Leandros  dayanıklı bir yü­ len  dalgalar  Leandros'un  çırpınan  gövdesini 
zücüydü.. Karşı kıyıda Hero'ya varan ışık yolu  döve  döve  Sestos'tan  çok  ötelere  sürdüler. 
ise  kısa  görünüyordu.  Dalgacıklar,  "Gel,  biz  Delikanlı  bütün  gücüyle  karşı  koymaya  çalış­
seni götürürüz"  der gibi fış fış ediyor,  kulede­ tı,  ama kulenin tepesindeki ışığı  görmüyordu 
ki  meşale  çağırıyordu.  Leandros  suya  daldı,  ki,  nereye doğru yüzeceğini bilsin.  Yol göste­
var  gücüyle  yüzdü.  Boğazın  serin  akıntıları  ren ay ışığını kara bulutlar kaplamıştı.  Leand­
yanan  gönlünün  ateşini  dindireceğine,  sev­ ros'un  yüreglndeki  ateş  yanıyordu  daha, 
giyle  hızlanan  gövdesine  arttıkça  artan  bir  ama kollarının, bacaklarının gücü tükenmişti. 
güç katıyordu.  Hero'nun elinde sallanan me­ Buz gibi bir donukluk sarıyordu bedenini. Ne 
şale  gittikçe  yakınlaşıyordu.  Adonis  bayra­ olduğunu  bilmeden  bıraktı  kendini  denize. 
mında  gördüğü  pembe  beyaz  kız  şimdi  gü­ Sabaha karşı dalga ölüsünü attı Sestos kıyıl. ı 
müş  ve  altın  rengi  ışıltılar  saçıyordu.  Bir  ku­ rina.  Kurşun  gibi  bir  sabahtı.  Hero  sönen 
laç, bir kulaç daha,  ona kavuşacak,  ince göv­ meşalesini  yine  yakmış,  bitkin  ellerinde  tutu­
desini  kollarında  saracak,  dudaklarını  dudak­ yordu.  Kıyıya  çarpan  ölüyü  görünce,  ona 
larına  alıp sevgisinin  yumuşaklığını tadacaktı.  ölümde  olsun  kavuşmak  için  kendini  denize 
Leandros  artık yüzmüyor,  su  fırtınası  arasın­ attı. 
da  uçuyordu.  Son  bir  kulaçla  karaya  ayak 
Herophile.  Sibylla  adlı  bilici  kadınların  ikin­
bastı,  soluk  bile  almadan  kumsaldan  yukarı 
cisi  sayılır  (Sibylla).  Herophile,  İda  dağının 
koştu.  Kulenin  kapısı  açıktı,  içeriye  daldij 
bir  nympha'sıyla bir  çobanın  kızıymış.  Troya 
merdivenleri tırmandı.  bölgesinde  doğmuş.  Troya  savaşından  çok 
İlk defa birbirine sarılacak bir kadınla bir er­ önce,  şehrin  Sparta'dan  gelme  bir kadın yü­
kek  nasıl  bir  an  duraklar,  karşılarına  çıkan  zünden yıkılacağını öngörüp bildirmiş. Pausa-
mutluluğa nasıl  şaşkınlıkla  inanmadan  bakar­ nias'ın  anlattığına  göre,  Herophile  tanrı 
larsa, Hero ile Leandros da öyle durakladılar,  Apollon'a bir övgü yazmış,  bu övgüde kendi­
bakıştılar.  Meşale  söndü,  Sestos  kulesi  kap­ sinin tanrının hem eşi,  hem de kızı olduğunu 
kara  bir taş yığını  gibi yükseldi  gene ay ışığın­ söylermiş.  Herophile  gezgin  bir  biliciymiş, 
da.  yanında bir taş götürür, tanrı sözcülüğü yaptı­
ğı  zaman  bu taşın  üstüne  çıkarmış.  Bir  süre 
Bir gece, bir gece daha, her gece Leandros  Samos'ta kalmış,  ama  Klaros,  Delos ve  Del-
kulede sallanan meşaleye doğru yüzüyor,  her  phoi'nin Apollon tapınaklarında da görev al­
gece  Hero'ya  kavuşuyor  ve  her  sabah  doy­ mış.  Troya  bölgesinde  öldüğü  halde,  Pausa-
madan,  yaz  gecelerinin  kısalırına  üzülerek  nias,  Herophile'nin  kullandığı  büyülü  taşın 
dönüş yolunu tutuyordu.  Yaz geçmiş,  boğaz­ Delphoi'deki Apollon tapınağında saklandığı­
da  dondurucu  poyrazlar  esmeye  başlamıştı.  nı yazar. 
Ne var ki,  Sestos kulesinde meşalenin yandı­
ğını gördü mü, ne rüzgâr, ne dalga,  ne soğuk  Herse.  Atina  kralı  Kekrops'un  üç  kızından 
durdurabiliyordu  Leandros'u.  Denize  dalar  biri,  Aglauros'la  Pandrosos'un  kız  kardeşi 
dalmaz  en  yüksek  dalgalan  yara  yara  yüzü­ Bir anlatıma  göre,  Herse  öbür kız kardeşleri 
nin  Athena'ya  karşı  İşledikleri  suça  katılma­ rafya  bilgileri  artınca,  Hesperid'lerin  yurdu 
mış,  bu  yüzden  de  onlar  gibi çıldırarak Atina  Atlas  dağlarının  eteğinde  bir  yer  sayıldı. 
akropolünden aşağıya atmamış kendini. Tan­ Hesperid'lerin  başlıca  görevi,  altın  elmala­
rı  Hermes'le  birleşip  Kephalos diye  bir  erkek  rın  bittiği bahçeye  bekçilik  etmekmiş.  Bir  za­
çocuk  doğurmuş  (Aglauros,  Erikhtonios,  manlar Gaia tanrıçanın Hera'ya düğün hedi­
Kephalos).  yesi  olarak  verdiği  bu  elmaları  dünyanın  batı 
Hesione.  Troya  krab  Laomedon'un  kızı,  ucundaki  bir  bahçeye  dikmişler  ve  başlarına 
Priamos'un  ablası.  Hesione,  Telamon'la  ev­ bekçi  olarak  Hesperid'lerden  başka bir  de  ej­
lenir ve Teuker adlı bir oğlu olur.  Bu evlenme  der  koymuşlardı.  Batı  kızları  bu  cennet  bah­
korkunç  bir  serüvenle  ilgilidir:  Laomedon  çesinde ezgi  söylemekle ve tanrı balı akan pı­
Troya surlarını yapan tanrı  Poseidon'la Apol- narların  başında  hora  tepmekle  vakit  geçirir-
lon'a söz verdiği ücreti ödemekten kaçınınca,  lermiş.  Altın  elmalar  ölümsüzlük  bağışlayan 
deniz tanrı Troya kıyılarına korkunç bir cana­ bir  yemiştir.  Herakles  onları  koparmakla 
var  salar.  Halkın  kanına  giren  bu  ejderden  ölümsüzlüğe  hak  kazanmış  olur  (Herakles). 
kurtulmanın  tek  çaresi  kralın  kızı  Hesione'yi  Altın  elma  motifi  Üç  Güzeller  ve  Paris  efsa­
canavara  kurban  etmektir,  der tanrı  sözcüsü.  nesinde de geçer. 
Leomedon da razı olur,  kızını bir kayaya bağ­
layıp  bırakır.  O  sırada  oradan  geçen  Herak- Hesperos.  Homeros,  adı  akşam  anlamına 
les  canavarı  öldürüp  kızı  kurtaracağına  söz  gelen  Hesperos'u  şöyle  tanımlar  (İl.  XXII, 
verir, yeter ki Laomedon ona ölümsüz atları­ 317): 
nı vermeye  ant içsin.  Laomedon gene yemin  Gecenin karanlığında, başka yıldızlar 
eder,  ama kızı eline geçince,  atları vermek is­ arasında, 
temez.  Herakles de Troya'ya  bir saldırı hazır­ Akşam Yıldızı denen bir yıldız vardır hani, 
lar.  İlk  surları  aşıp  şehre  giren  arkadaşı  Tela- yıldızların en parlağı, en güzeli. 
mon'dur.  Herakles  ödül  olarak  kızı  Tela- Yıldız  olmadan  önce  Hesperos  Atlas'ın  oğ­
mon'a verir.  Herakles'in bu ilk Troya  seferin­ lu ya  da kardeşiymiş  derler.  Atlas dağının te­
den  aldığı  esirler arasında  Hesione'nin  küçük  pesine  ilk  çıkan  oymuş,  yıldızlara  bakarken 
kardeşi  Podarkes  de  vardır,  Hesione  onun  bir  fırtına  almış  götürmüş  onu,  bir  daha  in­
serbest  bırakılmasını  sağlar.  Podarkes  Tro­ memiş  yeryüzüne.  Gökte  bir  yıldız  olmuş 
ya'ya  döner  ve  Priamos  adı  altında  tahta çı­ Hesperos,  her  akşam  insanlara  geceyi  geti­
kar.  Bir anlatıma göre  Hesione  Yunanistan'a  ren yararlı bir yıldızmış o.  Atlas  üstüne  anlatı­
giderken  kaçmış ve Anadolu  kıyılarına dönüp  lan  efsanelere  göre,  Hesperos'un  Hesperis 
Miletos'a sığınmış (Laomedon).  adlı  bir  kızı  olmuş,  Hesperis  de  Atlas'la  evle­
nip  Hesperos  kızlarını  doğurmuş  (Hespe­
Hesperid'ler.  Hesperos,  ya  da  Batı  Kızları 
rid'ler). 
diye anılan  Hesperid'ler Hesiodos'a göre Ok­
yanus  ırmağının  ötesinde,  geceyle  gündüzün  Hellenistik  şairler  Hesperos'Ia  Phosphoros 
sınırlarında  oturan  ince  sesli perilerdir  (The- yıldızını  bir  tutmuşlar,  Romalılar  da  bu  yıldı­
og.  214  ve  275).  Nyks,  yani  Gece  tanrıça  zın  adını  Latinceye  çevirmişler,  Lucifer  yani 
bunları kendi kendine yaratmıştır.  Daha son­ ışık taşıyan  demişler ona. 
raki  efsanelerde  Zeus'la  Themis'in,  ya  da  Hestia.  Ocağı  simgeleyen  Hestia,  Kronos'la 
Phorkys'le  Keto'nun  kızları  oldukları  söyle­ Rheia'nın  birinci  kızı,  Zeus'la  Hera'nın  kız 
nir.  Kimi efsanelerde  Hesperid'lere baba  ola­ kardeşidir (Tab.  5).  Poseidon ve Apollon ona 
rak Atlas  ya  da  Hesperos  yıldızı  verilir.  Çok­ talip  oldukları  halde,  Hestia  evlenmek  iste­
luk üç  peri  diye  bilinirler ve  adları  Aigle,  Ery- memiş  ve  Zeus'tan  ömrü  boyunca  kız  oğlan 
thie  ve  Hesperarethusa'dır,  bu  son  ad  kimi  kız  kalma  sözünü  almıştır.  Ayrıca  tanrılar  ve 
.efsanede  Hesperia ve  Arethusa  diye  ikiye  bö­ insanlar arasında büyük bir şeref payı  elde  et­
lünür ve  Hesperid'ler dört olur.  Hesperid'ler  miştir:  Her tapmakta ve her evde  sunağı var­
dünyanın  batı  ucunda,  Mutlular  Adalarının  dır.  Ocak, tanrıların da,  insanların  da konut­
dolaylarında  otururlarmış,  ama zamanla coğ­ larında  dinsel  bir  merkez  sayılır.  Öbür  Olym-

144 
pos  tanrıları  gidip  geldikleri  halde,  Hestia  kiminde  Hippodamela'nın  kendisinin  Pe-
hep  yerinde  kalır.  Bu  yüzden  adı  hiçbir  efsa­ lops'u  arabacıyla  aldattığı  söylenir.  Her  ney 
neye  karışmaz.  Kişiliği  olmayan  soyut  bir  se,  Pelops  Hippodameia'yı  alıp  yurduna  gö­
kavram olarak canlandırılır.  türürken  yolda  Myrtilos'u  denize  atmış,  ara­
bacı  da  ölmeden  önce  Pelops  soyuna  lanet 
Hiera.  Mysia'h  Telephos'un  karısı.  Akha'lar 
okumuş.  Pelops  oğullarıyla  Atreus  oğulları­
ilk  Troya  seferinde  Mysia'ya  çıkarma  yapın­
nın  başına  gelen  korkunç  belaların  kaynağın­
ca,  Hiera ülkesi kadınlarının başına geçip sal­ da  Myrtilos'un  bu  ilenmesi  varmış  (Pelops, 
dırganlara  karşı  koymuş  ve  Nireus'un  eliyle  Myrtilos). 
öldürülmüş  (Telephos,  Nireus).  Hiera'nın 
Efsanelere  göre  Hippodameia'mn  altı  oğ­
Helene'den de daha güzel olduğu söylenir. 
luyla  üç  kızı  olur.  Oğullarının  en  ünlüleri  At­
Himeros.  Adı  arzu  anlamına  gelen  ve  aşk  reus,  Thyestes,  Alkathoos  ve  Pleisthenes'tir. 
isteğini  simgeleyen  soyut  bir  kavram.  Aphro- Eniştesi Khrysippos'u Hippodameia kendi öl­
dite, Uranos tanrının denize dökülen sperma­ dürmüş  de  o  yüzden  Elis'ten kovulmuş  derler 
sından  köpükler  arasında  doğunca,  Eros'la  (Khrysippos). 
birlikte  Himeros  da  hemen  peşine  takılır.  Pelops karısı  onuruna  Olympia'da beş yılda 
Olympos'ta  Musa'lar  ve  Kharit'lerle  birlikte  bir  kutlanan  bir  Hera  bayramı  düzenlemiş 
görülen  Himeros'un  adı  hiçbir  efsaneye  ka­ (Pelops ue Olympia oyunları). 
rışmaz.  (2)  Hippodameia  Adrastos'un  kızı,  Peirit-
Hippodameia.  At  evcilleştiren  ya  da  alt  hoos'un karışıdır.  Kentaur'larla  Lapith'ler sa­
eden  anlamına  gelen  Hippodameia  adlı  iki  vaşı onun yüzünden olmuştur (Peirithoos). 
efsanelik  kadın  vardır:  Hippokrene.  At pınarı  anlamına  gelen  Hip-
(1)  Biri  ve  en  ünlüsü  Elis  bölgesindeki  Pisa  pokrene  Helikon  dağında,  Musa'ların  kutsal 
kralı  Oinomaos'un kızıdır.  Çok güzel olan bu  korulugundaki  bir  pınardır.  Kanatlı  at  Pega-
kızın  birçok  talipleri  varmış,  ama  onu  kıska­ sos'un  ayağını  yere  vurmasından  fışkıran 
nan,  ayrıca  damadı yüzünden  tahtından  ola­ Hippokrene'nin  çevresinde  Musa'lar  topla­
cağını bilen babası  kızını ancak araba  yarışın­ nır,  ezgi söyler, hora teperlermiş.  Pınarın su­
da  kendisini  yenecek  olan  adama  vereceğini  yu  şairleri  esinlermiş. 
bildirmişmiş.  Böylece  talipleri  bir  bir  yener, 
Hippolyte.  Amazon'ların  kraliçesi.  Kemeri­
yendiklerinin  de  kafalarını  keser,  evinin  kapı­
nin alınması Herakles'in dokuzuncu işi olarak 
sına  asarmış.  Yarışta  yenilmesine  de  olanak 
anılır (Herakles).  Bütün Amazon'lar gibi ken­
yokmuş, çünkü hem atları çok hızlıymış, hem 
disi de Ares'in kızı olan  Hippolyte'nin These­
de Oinomaos taliplerin arasına Hippodamei-
us efsanesinde  adı geçer.  Theseus'tan bir oğ­
a'yı  bindirir,  böylece  onların  dikkatini  çeker, 
lu  olmuş  ve  ona  kendisi  gibi  Hippolytos  adı 
şaşırtır,  arabmın  da  daha  ağır  olmasını  sağ­ verilmiş.  Ama  çoğu  efsanelerde  Herakles'in 
larmış.  Günün  birinde  Hippodameia'ya  Pe­ eli altında can verdiği kabul edilir. 
lops  talip  olmuş.  Hippodameia  Pelops'u  gö­
rünce,  ona  hemen gönül vermiş ve yarışı ka­ Hippolytos  (1)  Hippolytos,  Theseus'la  bir 
zanmasını  sağlamış.  Bunun için  de babasının  Amazon'un  oğludur,  ama  Amazon'un  Mela-
seyisi  Myrtilos'un  yardımını istemiş.  Bir  anla­ nippe  mi,  Antiope  mi,  yoksa  Hippolyte  mi 
tıma  göre  Myrtilos  âşık  olduğu Hippodameia  olduğu konusunda kaynaklar birbirini tutmaz. 
ile  bir  gece  yatma  sözünü  alarak  Oinoma­ Hippolytos  Amazon  anasından  av  ve  savaş 
os'un  arabasının  civatalarını  gevşetmiş,  bir  merakını  almıştır,  Artemis'e  saygısı  büyüktür, 
süre  sonra  Oinomaos  paramparça  olan  ara­ Aphrodite'yi hor görür. Tanrıça da ondan öç 
basından düşerek ölmüş.  alır:  Üvey  anası  Phaidra'yı  ona  âşık  eder. 
Hippodameia,  ya  da  Pelops'un  arabacı  Phaidra tutkusunu  Hippolytos'a açar,  ondan 
Myrtilos'a  verdikleri  söz  üzerine  efsane  kay­ karşılık  görmeyince,  Theseus'a  yakınır,  Hip-
nakları  çeşitli  anlatımlar  verir:  Kiminde  Pe­ polytos'un  onu  kirletmek  istediğini  söyln 
lops'un  Myrtiios'u  rüşvetle  baştan  çıkardığı,  Theseus  öfkeye  kapılır,  ama  oğlunu  kendi 
eliyle  öldürmekten  çekindiği  için  Poseidon'a  iyi  anlamış  oluruz:  Birincisi  Eunomia  düzen 
yalvarır  oğlunu  cezalandırsın  diye.  These- ve  düzensizliği,  iyi yasalarla kurulmuş  bir top­
us'un  her  dileğini  yerine  getirmeye  söz  ver­ lum  düzenini  simgeler.  Dike  hak  ve  adalet 
miş olan tanrı da bir deniz canavarı gönderip  anlamına  gelir,  Themis'in  kızları  arasında  is­
Hippolytos'u parçalatır.  Delikanlı Troizen'de  ter  yazında,  ister  yaşamda  adı  en  çok  geçen 
bir araba yarışına katılmışken  ejderin  saldırısı­ tanrıça odur.  Eirene  ise  insanlara  bereket ve 
na  uğrar  ve  dizginlerine  dolaşarak  kayaların  mutluluk sağlayan barıştır (Dike,  Eirene).  Bu 
üstünde can verir.  Phaidra haberi alınca ken­ tanrıçalar  doğal  ve insansal  toplulukların  can 
dini  asar.  Bu  konuyu  önce  Euripides,  sonra  damarı,  denge ve  sürekliliğin  başlıca  etkenle­
da  Fransız  targedya  yazarlarından  Racine  iş­ ridir. 
lemiştir.  Hora'ları kimi zaman Aphrodite'nin alayın­
(2)  Hippolytos  devler  savaşına  katılan  bir  da Kharit'lerle birlikte, kimi zaman da Diony-
devin  de adıdır.  Savaşta Hades'in başlığını ta­ sos alayında,  ya  da  Persephone'nin  arkadaş­
kıp görünmez olan  Hermes bu devin hakkın­ ları arasında görürüz. 
dan  gelmiş.  Ellerinde  birer  çiçek,  ya  da  bir  yemiş  ola­
rak  canlandırılırlar,  ama  çokluk  soyut  kav­
Hippomedon.  Adrastos'la  birlikte  Thebai' 
ramlar olarak tasarlanır ve  efsanelerde  rol al­
ye  karşı  ilk  saldırıya  katılan  yedi  önderlerden 
mazlar. 
biri.  Dev  boylu  olan  Hippomedon  Thebai 
önünde  Ismarios'un  eliyle  öldürülmüş,  ama  Horatius.  Horatius  adı,  Roma'nın  üç  efsa­
oğlu  Polydoros  Alkmaion'un  yönetimindeki  nesinde geçer. 
ikinci  sefere  katılmış  ve  Epigon'larla  birlikte 
(1)  Roma'lılar  Etrüsk'lere  karşı  savaşırken 
Thebai'yi almıştır (Thebai 'ye karşı  Yediler). 
her  iki  ordu  çok  adam  yitirmişti,  ama  kimin 
Hipponıenes.  Melanlon  adıyla  da  anılan  yendiği,  kimin  yenildiği  belli  değildi.  Bir  ge­
Hippomenes  Atalante  efsanesinde  rol  oynar  çer her iki ordu bir ormanda karşı karşıya or­
(Ata lan te).  dugâh kurmuşken, birdenbire ormanda tanrı­
sal  bir  ses  duyuldu,  ses  şöyle  diyordu:  "Et-
Hora'lar.  Hora'lar  doğada  düzeni  simgele­ rüsk'ler  Roma'lılardan  bir  adam  fazla  yitirdi­
yen üç tanrıçadır. Hora, Latince saat anlamı­ ler,  Roma'lılar  zaferi  kazanmıştır".  Bunu  du­
na  gelen  "hora"  ile  bir  tutulduğu  için  adları  yan  Etrüsk'ler  paniğe  kapılıp  kaçmışlar.  Se­
"Saatler"  diye  çevrilir.  Bu  çeviri  hem  doğru,  siyle düşmanı kaçıran  Horatius  da  o  orman­
hem  yanlıştır,  çünkü  bu  tanrısal  varlıklar  bir  da tanrılaştırılmış. 
ölçü, bir düzeni yansıtmakla zaman ölçülerini 
de  içerirler,  ama  etkileri  bu  insansal kavram­ (2)  Gene  Etrüsk'lerle  savaş  sırasında  tek 
ları  çok  aşar.  Homeros'un  îlyada'sında  Ho- gözlü  diye  anılan  Horatius  Cocles  Roma'yı 
ra'ları Olympos'ta görürüz (İl. V,  749 vd.):  Tiber'in karşı kıyısında bulunan  düşmana kar­
şı  korumak  için  tek  başına  bir  köprüyü  tut­
Gökyüzünün kapıları kendiliğinden  muş.  Savaş  sırasında  bir  ayağını  da  yitirmiş, 
gıcırdadı.  ama  Roma'nın  düşmesini  önlemiş.  Horatius 
Saatler gözetir o kapıları,  Cocles  şerefine  Capitolium  tepesinin  eteğin­
yaygın gökle Olympos emanettir onlara,  de Roma'lılar bir heykel dikmişler. 
kapıları bir açarlar, koyu bulutlarla bir 
kaparlar.  (3)  Roma  ile  Alba  arasındaki  savaşta  rol 
Tanrıçalar arabalarıyla  Olympos'a  dönünce  alan  üç  Horatius  kardeşler  üç  Curiatius  kar­
(İl. VII, 432 vd.):  deşlerle  teke tek savaşta  çarpışmışlar ve  zafe­
Saatler güzel yeleli atlan çözdüler  ri  kazanmışlardı.  Tarihsel  bir  olay  sayılan  bu 
koşumdan,  çarpışma  herhalde  eski  bir  efsaneye  dayan­
çektiler tanrısal ahırlara,  maktadır.  Tragedyalara  konu  oluşu  şuradan­
ışıldayan bir duvara dayadılar arabayı.  dır:  Horatius kardeşlerin bir kız kardeşi  Curi­
Ama  Hora'ların teker teker adlarını ele ala­ atius kardeşlerin biriyle nişanlıdır,  nişanlısının 
cak  olursak,  simgeledikleri  varlıkları  da  daha  ölümüne  ağlayan  bu  kızı  çarpışmadan  sag 

146 
dönen  Horatius  öldürür,  ama  bu  suçu  Ro- Hydra.  Yılan  ya  da  ejder  anlamına  gelen 
ma'yı  kurtardığı  için  affedilir.  Hydra, Typhon'la Ekhidna'nın kızı ve Kerbe-
ros Khimaira,  Phiks gibi canavarların kız kar­
Hyades.  Hyad'lar  gökte  Pleiad  yıldızlarına 
deşi sayılır.  Hesiodos Hydra'yı şöyle tanımlar 
yakın  bulunan  bir  takımyıldızdır,  baharda 
(Theog. 310-315): 
yağmur  mevsiminin  başlamasıyla  görünürler, 
adları  da  yağmur  yağmak  anlamına  gelen  (Ekhidna) Hydra'yı doğurdu onlardan 
"hyein"  fiilinden  türemedir.  Gökte  yıldız  ol­ sonra, 
madan  önce  Hyad'lar  Atlas'la  Okeanos  kızı  Hydra o bataklıklar canavarı ki 
Pleione'nin kızları nympha'larmış. Sayıları iki  tüyler ürpertir bütün yaptıkları, 
ile yedi  arasında değişir.  "Nysa nympha'ları"  o Hydra ki ak kollu Hera tanrıça 
büyütmüştü korkunç hıncım gidermek için 
diye anılan bu kızlar Dionysos'a dadılık etmiş­ güçlüler güçlüsü Herakles'e karşı. 
ler (Dionysos), ama Hera'dan korktukları için 
tanrısal çocuğu İno'ya bırakıp kaçmışlar.  Ze- Herakles  ikinci  iş  olarak  bu  canavarı  öldü­
us  onları  gökte  birer  yıldız  haline  getirmiş.  rür (Herakles) ve oklarını onun zehirli kanına 
Başka  bir  anlatıma  göre,  kardeşleri  Hyas'ın  batırır.  At adam Nessos'un Deianeira'ya ver­
ölümüne  dayanamayarak canlarına  kıymışlar  diği  iksire  de  bu  canavarın  kanı  karışmıştır 
da sonra yıldız olmuşlar (Hyas).  derler,  ayrıca  bir ırmağa akan  kanı  ırmak su­
Hyakinthos.  Latin  şairi  Ovidius'un  anlattığı  larının  zehirlenmesine  ve  bölgeye  leş  kokula­
bir  çiçek öyküsünün  kahramanı.  Hyakinthos  rının yayılmasına yol açmış. 
tanrı  ApoUon'un  can  ciğer  arkadaşıymış,  iki  Hygieia.  Adı  sağlık  anlamına  gelen  Hygieia, 
dost  bir  gün  disk  atmada  yarışırken  tanrının  hekim  tanrı  Asklepios'un  kızı  ve  yardımcısı-
fırlattığı  disk  gelmiş,  Hyakinthos'un  başına  dır.  Hygieia yalnız hasta insanlara değil, hay­
vurmuş.  Delikanlının boynu bir çiçek sapı gi­ vanlara  da  bakar,  dertlerine  deva,  hastalıkla­
bi kırılmış,  çimenler al kana boyanmış. Arka­ rına ilaç bulur.  Hekimlikle ilgili bütün tanrılar 
daşını kolları arasına alan tanrı da  "Ah, senin  gibi  o  da  yeraltı  simgeleri  taşır  ve  özellikle 
yerine  ben  öleyim!"  demiş,  o  anda  çimenler  yeraltı  yaratıklarının  en  özgürü  olan  yılanla 
gene gövermiş ve  Hyakinthos'un öldüğü yer­ bir  arada  gösterilir.  Hiçbir  efsanesi  yoktur 
de güzelim bir çiçek açmış.  Hyakinthos, yani  (Asklepios). 
sümbül demişler bu çiçeğe.  Bir anlatıma göre 
yel tanrı Zephyros tanrı ApoUon'un delikanlı­ Hylas.  Hylas,  kahraman  Herakles'in  gönül 
ya  sevgisini kıskandığı  için  hızla eserek diskin  verdiği yakışıklı  bir gençtir.  Yiğitle  birlikte Ar-
Hyakinthos'a çarpmasını sağlamış.  gonaut'lar  seferine  katılır.  Mysia  bölgesinde 
karaya  çıktıklarında  Herakles  kırılmış  küreği 
Hyas.  Atlas'la  Pleione'nin  oğlu,  Hyad'lar ve 
için bir  ağaç  keserken,  Hylas  su  bulmak için 
Pleiad'ların  kardeşi.  Libya'da  bulunduğu  bir  ormana dalar ve  kaybolur.  Bir söylentiye  gö­
sırada bir yılan,  bir aslan, ya da bir kaplan ta­ re  nympha'lar  bu  güzel  delikanlıya  tutulurlar 
rafından öldürüldüğü söylenir. Ölümüne ağla­ ve  onu  ölümsüz  kılmak  için  aralarına  alırlar. 
yan  kız  kardeşlerini  Zeus'a  göre  birer  burç  Hylas'ın  kaybolduğunun  ilk  farkına  varan 
haline sokmuş (Hyades).  Polyphemos'tur.  Avazı  çıktığı  kadar  Hylas, 
Hybris.  Yunan  düşüncesinde  büyük  bir  yer  Hylas  diye  bağırır.  Herakles  de  aramaya ko­
tutan  soyut  bir  kavramın  simgesi.  Hybris  in­ yulur, ama delikanlıyı bir türlü bulamazlar. Bu 
sanı  suç  işlemeye  iteleyen  ölçüsüzlük,  hırs ve  arada  Argonaut'lar  onları  beklemeyerek  de­
kendine  aşırı  güvendir.  Birçok  tragedya  kişi­ mir alırlar.  Polphemos  Mysia'da kalır ve  ön­
lerinin  başlarına gelen  belalar  hep bu  Hybris  ce  Kios,  sonra  Prusa  adını alan bir şehir ku­
yüzündendir.  Hybris,  fazla  varlık,  doygunluk  rar.  Bu bizim  Bursa'dır.  Herakles  Mysia'lıları 
anlamına gelen  Koros'un ya anası,  ya da kızı  Hylas'ı  kaçırmış  olmakla  suçlamış  ve  onlar­
olarak  simgelenir.  Koros'u  olduğu  kadar  dan tutsaklar alarak Hylas'ı  arayıp bulmaları­
Hybris'i  de  Yunan  düşüncesine  özgü  birer  nı buyurmuş. Hylas'ı arama, bölgede yıllık tö­
kavram olarak başka  dillere çevirmek güçtür.  renler  haline  gelmiş:  Rahipler  dağa  çıkar 
(dağ  da  Mysia  Olympos'u,  yani  Uludağ  olsa  len bir boy oturur. Dünyanın kuzey ucundaki 
gerek)  ve  üç  kez  Hylas  diye  bağırarak  kutsal  bu  ülkede  güneş  hiç  batmaz,  yıl boyunca ılık 
alaylar  düzenlerlermiş  (Argonaut'lar).  ve  yumuşak bir hava  eser,  insanlar  mutluluk 
içinde  yaşar,  ölüm  ve  hastalık  nedir  bilmez­
Hyllos.  Herakles'le  Deianeira'nın  oğlu.  ler.  Yemyeşil  ormanlarda,  çimenli  ovalarda 
Anası  Deianeira  Herakles'e  sihirli  gömleği  ömürlerini  türkü  söylemek,  hora  tepmekle 
gönderip  de  yiğit  korkunç  acılar  içinde  yan­ geçirirler.  Bu  yüzdendir  ki,  tanrı Apollon  bu 
maya  başlayınca  Hyllos  yanına  gelir  ve  son  cennet ülkesini kendine yurt edinmiş, her fır­
isteklerini dinler. Herakles öldükten sonra da  satta  oraya  girmeye  bakar.  Güzün  soğuklar 
İple ile  evlenir ve Herakles oğullarının başına  başlayınca  beyaz  kuğuların  çektiği  bir  araba­
geçip Pelopenez'de tutunmaları için savaşır.  ya  binip  Hyperbore'liler  ülkesine  uçar,  kışı 
Hymenaios.  Düğün  tanrısı  Hymenaios.  orada  geçirir.  Tarihçi  Herodotos  bu  ülkeyi 
Apollon  ve  bir  nympha'nın,  ya  da  Diony- anlatmakla  bitiremez (Her.  Tar.  IV,  32  vd.). 
sos'la Aphrodite'nin  oğlu  sayılır.  Düğünlerde  Yiğitlerden  Perseus'la  Herakles'in  de  Hyper­
hazır bulunan bu tanrı, lirik şiirin ayrı bir türü  bore'liler ülkesine gittikleri anlatılır; kimi efsa­
olan düğün türkülerinde de anılır. Düğün tür­ nelerde altın elmaların bulunduğu Batı  Kızla­
külerinde bağlama "O, Hymen, Hymenaios"  rının  bahçesi  de  bu  ülkededir.  Pythagoras'ın 
diye bu tanrının adıyla biter.  mistik  inançlarıyla  Hyperbore'liler  ülkesi  da­
Bu düğün tanrısı üstüne çeşitli efsaneler an­ ha  da süslenmiş, yılda iki kez ekin veren top­
latılırdı, hepsi de güzelliğini yüceltmek amacı­ rağı,  çok uzun  ömürlü  olan  iyiliksever ve  saf 
nı  güderdi.  Hymenaios  o  kadar  güzelmiş  ki  insanlarıyla  ilkçağın  ütopyası  haline  gelmiştir 
kızlar  arasına  girmiş  de  erkek  olduğu  anlaşıl­ (Apollon). 
mamış,  sonra  da  kızları  korsanlar  kaçırınca, 
Hymenaios  korsanların  hepsini  öldürmüş,  Hypcrion.  Adı  "yukarıda  giden,  yani dünya­
kızları kurtarmış,  ama onları ana ve babaları­ nın üstünde dolaşan" anlamına gelen Hyperi-
na  geri vermek için,  çok sevdiği halde kendi­ on,  Uranos'la  Gaia'nın  oğludur.  Kız kardeşi 
sine  yüz  vermeyen  kızla  evlendirilmeyi  şart  Theia ile  evlenerek,  Helios,  Selene  ve  Eos'u 
koşmuş.  Bir efsaneye göre,  Hymenaios tanrı  meydana  getirir  (Tab.  8).  Hyperion'un  efsa­
Dionysos'la Ariadne'nin düğününde sesini yi­ nesi  yoktur.  Hyperion  adı  bazı  metinlerde 
tirmiş,  onun  için  düğün  türkülerinde  onun  Helios'un kendisine bir sıfat olarak takılır. 
adını  çağırmak töre olmuş.  Başka  bir efsane­
Hypermestra.  Danaos  kızlarının  en  küçü­
ye  göre  Akşam  Yıldızı  Hesperos  Hymenai-
ğü.  Aigyptos'un  elli  oğluyla  evlenmek  zorun­
os'un  güzelliğine  vurulmuş,  ondan  ayrılmaz 
da  kalan  Danaos'un  elli  kızı  babalarından 
olmuş.  Düğünle  gecenin  birleşmesini  simge­
gerdeğe  girerken  kocalarını  öldürmek emrini 
leyen bu efsaneye  uygun  olarak düğün türkü­
alınca  Hypermestra'dan  başka  hepsi  babala­
lerinde Hesperos'un da adı sık sık anılır. 
rına uyup kocalarını hançerlemişlerdir, yalnız 
Hymenaios elinde düğün meşalesi, kaval ve  Hypermestra  kocası  Lynkeus'u  esirgemiş  ve 
gül çelenkleriyle canlandırılır.  onunla  birleşerek Abas'ı  dünyaya  getirmiştir. 
Babasına  baş kaldırmak suçundan yargılanan 
Hymnos.  Phrygia'lı  bir  çobanın  adı. 
Hypermestra'nm Argos mahkemesinde bera­
Hymnos  Artemis'in  yoldaşlarından  Nikaia 
at  ettiği  anlatılır.  Danaos  kızlarının  dramını 
adlı  bir  nympha'ya  tutkundur,  ama  Nikaia 
"Hiketides"  adlı tragedyasında işleyen Aiskh-
aşktan  tiksinir,  yanına  erkek vardırmaz.  Gü­
ylos'un  "Hypermestra'nın  yargısı"  adlı  kayıp 
nün birinde Hymnos dayanamaz, kıza tutku­
bir tragedya da yazdığı bilinir (Danaos  kızla­
sunu bildirir,  Nikaia da  öfkelenip bir okla vu­
rı, Lynkeus). 
rur  delikanlıyı.  Bütün  doğa,  giderek Artemis 
bile ağlamış derler bu güzel çobanın ölümüne 
Hypnos.  Hesiodos'a göre Nyks  (Gece) ken­
(Nikaia). 
di başına Hypnos (Uyku) ve Thanatos (Ölüm) 
Hyperboreoî.  Efsaneye  göre,  Boreas,  yani  tanrılarını  yaratmıştır.  İkisi  de  Tartaros'ta 
kuzey rüzgârının ötesinde Hyperboreoi deni­ otururlar (Theog. 758 vd.): 

14S 
 Orada oturur kara Gece' nin çocukları,  sürece  aşkını  açığa  vurmamış,  günün  birinde 
Uyku'yla Ölüm, o korkunç tanrılar.  Hypsikreon  evde  yokken  konuk  gelen  Pro-
Güneş onlara hiç çevirmez ışınlarını  medon'a  açılmış  ve  onu  zorla  baştan  çıkar­
ne göklere çıkarken, ne inerken, 
mış. Sonra da onunla birlikte Naksos adasına 
biri dolaşır sırtında toprağın ve denizin 
tatlı bir huzur götürerek insanlara,  kaçıp  oradaki  bir  tapınağa  sığınmış.  Hypsik­
ötekinin demirdendir yüreği, tunçtandır  reon  karısını  geri  almak için  Naksos'a  gidin­
canı.  ce,  adalılar  kadını  kandırabilirse  geri  alacağı­
Yakaladığı insan kurtulmaz hiç elinden  nı,  yoksa  zor  kullanmasını  yasak  ettiklerini 
kin besler ölümsüz tanrılara bile.  söylemiştir.  Hypsikreon  da  kadını  kandıra-
madıgı  için  Haksos'a  Miletos'un  savaş  açma­
Homeros  Hypnos'un  çok  daha  sevimli  bir  sını  sağlamış. 
portresini çizer;  Hera İda dağının doruğunda 
Zeus'la  sevişmeye  karar  verince,  gelir  Lem­ Hypsipyle.  Lemnos  kralı  Thoas'la  Amazon 
nos  adasında  Uyku'yu  bulur,  Zeus'u  uyutsun  Myrina'nın  kızı  Hypsipyle  tanrı  Dionysos'un 
diye  diller  döker,  armağanlar  söz  verir.  Tatlı  torunuymuş.  Lemnos adasının kadınları Aph-
Uyku  ise  bir  gün  Herakles'i  kaçırırken  Ze- rodite'ye  gereğince  tapınmadıkları  için tanrı­
us'tan  yediği  cezayı  unutamaz,  ama  Hera  ça  onları  cezalandırmış:  Bedenleri  öyle  pis 
ona Kharit'lerin birini vermeye ant içince da­ kokuyormuş  ki,  kocaları  onlardan  kaçıyor, 
yanamaz,  Hera ile birlikte  yola çıkar  (İl.  XIV,  başka  kadınlarla  sevişmeyi  yeg  görüyormuş-
283  vd.j:  lar.  Lemnos  kadınları  da  bir  gece  adada  ne 
kadar  erkek  varsa  hepsini  öldürmüşler.  Yal­
Vardılar canavarlar anası çok pınarlı Ida'ya, 
nız  Hypsipyle  babası  Thoas'ı  öldürememiş, 
Lektos burnunda fırladılar denizden, 
onu  bir  sandığa  kapatıp  denize  bırakmış 
ayak bastılar bereketli toprağa. 
(Thoas).  Kral  kızı  olduğundan  kadınlar  onu 
Ayakları altında ormanlı doruklar titredi. 
Lemnos'a  kraliçe  seçmişler.  Argonaut'lar 
Uyku durakladı orada, 
adaya  çıktıklarında  Hypsipyle  kraliçeymiş, 
görünmeden Zeus'un gözüne 
önce Argonaut'lara saldırdıkları  halde,  erkek­
çok yüksek bir çamın üstüne kondu, 
lerin  kendileriyle  yatmaya razı olduklarını gö­
lda'da büyüyen en ulu çamdı bu, 
rünce yumuşamışlar ve  Hypsipyle  de  İason'la 
havada yüksele yüksele göğe varıyordu. 
birleşerek  ona  birisi  Euneos  olmak  üzere  iki 
Uyku orada, çam dalları arasında, 
oğul  doğurmuş  (Euenos).  Argonaut'lar  ada­
bir kuş oluvermişti, dağlarda yaşayan, ince 
dan  ayrıldıktan  sonra  Lemnos  kadınları  kral­
sesli, 
tanrıların Khalkis, insanların Kymindis  ları  Thoas'ın  kurtulmuş  olduğunu  görmüşler 
dedikleri.  ve  kraliçelerini  öldürmek istemişler.  Hypsipy­
Bir efsaneye  göre,  Hypnos Latmos  dağları­ le  bir  gece  kaçmış  ve  korsanların  eline düşe­
nın  çobanı  Endymion'a  tutulmuş  ve  onun  rek Nemea  kralı  Lykurgos'a  köle  olarak  satıl­
gözleri  açık  uyumasını  sağlamış  ki  sevgilisini  mış.  Lykurgos'la  karısı  Eurydike,  Hypsipy-
le'yi  oğulları  Opheltes'e  dadı  olarak  vermiş­
gece  de  doyasıya görebilsin  diye. 
ler,  ama bir gün  Hypsipyle oradan  geçen Ye­
Hypsikrcon.  Hypsikreon'un  serüveni  Mile-
dilere yol göstermek için çocuğu yalnız bırak­
tos  öyküleri  adıyla  geç  ilkçağda  yaratılan  ro­
tığında  bir  yılan  gelmiş,  Opheltes'i  boğmuş. 
manların  birine  konu  olmuştur.  Öykü şudur: 
Lykurgos'la  kansı  Hypsipyle'ye  ölüm  cezası 
Hypsikreon adlı bir Miletos'lu Promedon adlı  vermek  istemişler,  ama  Yedilerden  Amphia-
bir  Naksos'luyu  evine  konuk  edermiş.  raos araya girmiş ve Hypsipyle'nin  Lemnos'a 
Hypsikreon'un  karısı  Neaira  da  adalı  konuk­ dönmesini  sağlamış. 
larına  tutkunmuş,  ama  kocası  evde  olduğu 
 nus,  Yunan tanrılarının  Latin dünyasına etki­
I  lerinden  sonra  da  Roma'nm  başlıca  tanrısı 
olarak kalmış  ve  bir yerde  İuppiter'den  daha 
önemli sayılmıştır.  Roma  şehrinin  kuruluşun­
İakkhos.  İakkhos,  Eleusis  myster'lerinde  rol  da büyük bir rol oynar. 
oynayan bir tanrıdır.  Başında mersin dalların­ Bazı  efsane  yazarlarına  göre,  İanus  İtalya' 
dan  bir  çelenk,  elinde  bir  meşale  ile  kutsal  nın yerlisidir,  bazılarına  göre  de  İtalya'ya Te-
erenler  alayını yöneten genç bir adam  olarak  salya'dan  göçmüş  ve  Roma'nın  yedi  tepesin­
gösterilir.  Adı Bakkhos'un adı gibi gizli tören­ den  birinde  İaniculum  diye  kendi  adını  taşı­
lerde  atılan  "İakkhe"  çığlıklarından  türemiş  yan bir şehir kurmuştur.  Tiber ırmağına adını 
olabilir.  Dionysos'la  yakından  ilişkisi  vardır.  veren  de  oğlu  Tiber'dir.  İuppiter  Saturnus'u 
Öyle ki İakkhos, Anadolu'dan gelme tanrı Di- kovup da bu tanrı Latium'a sığınınca,, onu kar­
onysos'un  Yunanistan'da  ve  özellikle  Eleu- şılayan ve  konuklayan İanus'tur (Saturnus). 
sis'te  yaratılmış  bir  tıpkısı  sayılabilir.  Kaynağı  İanus'un  krallığı İtalya'nın  altın çağına  rast­
üstüne  söylentilerin  çeşitliliği bu tanrının ken­ lar.  İanus  zamanında  insanlar  hep iyi ve  na­
dine  özgü bir kişiliği olmadığını  gösterir.  muslu  imiş,  tam  bir  barış ve  uyum içinde  ya­
Kimi  efsanelere  göre  İakkhos,  tanrıça  De- şarlar ve toprak da onlara her şeyi kendiliğin­
meter'in  oğlu,  ya  da  kocasıdır.  Kimine  göre  den  bagışlarmış.  İanus  uygarlık  yollarının 
de  Demeter'in  değil  de,  onun  kızı  Perse­ hepsini  açmış  onlara:  Gemiler  yapmasını, 
phone'nin  oğludur.  Zeus'la  Persephone'nin  para  basmasını  öğretmiş.  Şehirler  kurdurup 
birleşmesinden  doğmuştur  ve  Zagreus'tur,  toprağı  işlemeyi,  yasalar  çıkarmayı  hep  ta-
Zagreus'un başka bir adla anılmasıdır (Zagre- nus'a borçluymuşlar.  Saturnus,  kendisini  ko­
usj.  nuklayan  İanus'a  geçmiş  ve  geleceği  görme 
Bambaşka  bir  efsane  onun  kaynağını  yetisini bağışladığı içindir ki,  İanus tanrıyı Ro-
Phrygia'da  gösterir:  Tanrı  Dionysos  Phrygia  ma'lılar  iki  çehreli  olarak  canlandırırlar.  Ro­
nympha'sı  Aura  ile  birleşmiş,  Aura'nm tanrı­ ma'nın  altın  paraları  üstünde  tanrının,  biri 
dan  ikiz  çocukları  olmuş,  biri  de  İakkhos'  sağa,  biri  sola  bakan  iki  çehreli  bir profili  gö­
muş,  ama  Aura  günün  birinde  çıldırmış  ve  rünürdü.  İanus  her  başlangıcın  tanrısı  sayılır­
ikizlerinin  birini  parçalayıp  yemiş,  o  sırada  dı,  yılın  ilk  ayına  onun  adı  verilmiş  ve  İanua-
Zeus'un  sevdiği  başka  bir  Nympha  İakkhos'u  rius  denmişti.  Kapıları  bekleyen  tanrı  sayılır, 
kaçırmış  ve  Eleusis'teki  Bakkha'lara  götürüp  çünkü  kapılar  da  kendisi  gibi  iki  yana  bakar­
bırakmış.  Aura  da  kendini  Sangarios  (Sakar­ lar. 
ya) ırmağına  atmış,  sonra da bir pınar olarak  Roma'nın koruyucu ve  kurtarıcısı olarak İa­
gene  yeryüzüne  çıkmış.  Bu  motif  için  bkz.  nus üstüne şu efsane de anlatılır:  Romulus'un 
Agdistis ve Attis  efsaneleri.  yönetimindeki  Roma'lılar  şehri  kurduktan 
sonra  Sabin'lerin  karılarını  kaçırıp  kendileri­
İalmenos.  Ares'in  oğlu.  İlyada'da  adı  geçer  ne eş ettikleri zaman,  Sabin kralı Titus Tatius 
(Askalaphos).  bir gece yeni kurulan kente saldırmış, Capito-
lium  tepesinin  bekçisi  Tarpeia  da  kaleyi  Sa-
İambe.  Kır tanrısı  Pan'la su perisi Ekho'nun 
bin'lere teslim etmek üzereymiş ki, İanus tan­
kızı  sayılan  İambe,  Eleusis  kralı  Keleos'un 
rı bir  sıcak  su  kaynağı  fışkırtmış,  böylece  düş­
evinde  hizmet  ediyormuş  ki,  kızı  Persepho- manı  korkutarak  püskürtmüş.  Bu  mucizeyi 
ne'yi aramaya çıkan Demeter oraya uğramış.  anmak  için  Roma'lılar  ondan  sonra  Forum' 
Üzüntüden  yüzü  gülmeyen  tanrıçayı  İambe  da  yaptıkları  İanus  tapınağının  kapısını  savaş 
yaptı§ı  şakalarla  güldürmeyi  başarmış.  İlkin  sırasında  hep  açık  tutar,  tanrının  şehri  düş­
Yunan  taşlamalarının,  sonra  da  tragedya  ve  mandan  korumasını sağlarmış.  İanus kapıları 
komedyalarda  konuşma  vezni  olan  "iambos"  ancak barış zamanında kapanırmış. İanus ka­
veznine adını veren bu İambe imiş.  pısı  imparator  Augustus'tan  önce  ancak  bir 
İanus.  Roma'ya  özgü  bir  tanrı.  Efsaneleri  kez  (İ.  Ö.  237'de),  Augustus  çağında  ise  üç 
hep  Roma  dini  ve  uygarlığıyla  ilişkili  olan  İa­ kez kapatılmış. 
 tanus  su  perisi İutuma ile  evlenmiş  ve  on­ dogmadır  (Tab.  22).  Amcası  Pelias'la  babası 
dan  Fons,  ya  da  Fontus  adlı  pınar  tanrı  ol­ arasında tahta  kimin  çıkacağı  kavgasında  İa-
muş (luturna).  son'un  İolkos  sarayından  uzaklaştırıldığı  ve 
ormanlarda  at  adam  Kheiron  tarafından  ye­
İapetos.  Uranos'la  Gaia'nın  oğlu  Titan  İa-
tiştirildiği  anlatılır.  Yetişkin  çağa  gelince  la­
petos,  her biri belalı bir efsanenin kahramanı 
son şehre döner.  Kılığı Pelias'la arasının açıl­
oğullar meydana  getirmiştir (Tab.  3).  Hesio- masına  ve  sürülmesine  yol  açar  (Pelias).  Ef­
dos  bu Titan'm  dölünü şöyle  tanımlar  (The- saneye  göre  Pelias'a  bir  tanrı  sözcüsü  tek 
og.  507 vd.):  ayakkabılı  adamdan korkmasını söylemişmiş, 
iapetos aldı Klymene'yi,  tanrı  Poseidon'a  kurban  kestiği  ve  kalabalık 
güzel topuklu Okeanos kızını,  bir  tören  kutladığı  bir  gün  lason  sırtında  bir 
girdi gerdeğe ve bir oğlu oldu:  pars postu ve her bir elinde  bir kargı ile çıka-
Azgın  yürekli  Atlas  tanrı. 
gelmiş,  üstelik Pelion  dağının  eteklerinde  bir 
Sonra  getirdi  dünyaya  Menoitios'u, 
o  kendini  çok  beğenen  tanrıyı;  dereyi  geçerken  sandallarından  birini  yitir-
ve  kıvrak,  cin  fikirli  Prometheus'u,  mişmiş,  onu  böyle  görünce  Pelias  şaşakal­
sonra  da  yarım  akıllı  Epimetheus'u,  mış,  tanrı  sözünü  ansımış,  üstelik  de  İason 
o  ki  bela  oldu  ekmek  yiyenlere  babasının tahtını  isteyince,  onu ne pahasına 
Zeus'un  yoğurduğu  bakireyi  evine  alarak.  olursa  olsun  uzaklaştırmak  gerektiği  kanımı-
Başka kaynaklara göre İapetos Klymene ile  na  varmış.  Bir  anlatıma  göre,  Pelias  İason'a 
değil de Asia ile evlenir (Asla). Öbür Titan'Iar  tahtı vermem dememiş de yalnız şöyle bir so­
gibi  İapetos  da Zeus'un  eliyle  Tartaros'a  atı­ ru  sormuş:  Bir  kral  kendine  kumpas  kuran 
lıp yeraltına kapatılır.  bir  uyruğuna  ne  yapmalı?  İason  da,  onu 
uzaklara  sürmeli  cevabını  vermiş  de  onun 
İasion.  Zeus'la  Elektra'nın  oğlu,  Harmonia  üzerine Pelias İason'a Kolkhis'ten altın postu 
ve  Dardanos'un  kardeşi  (Tab.  7).  Dardanos  gidip  almasını  buyurmuş.  Her  neyse,  İason 
gibi Samothrake'de oturur,  bazı kaynaklarda  bu serüvene hayır dememiş ve Yunanistan'ın 
Giritli olduğu söylenir.  Efsanesinin en çarpıcı  en  seçkin  yiğitlerini  bir  araya  getirerek Argo 
yanı Demeter'le olan aşkıdır. Tanrıçanın ona  gemisini  yaptırmış  ve  ünlü  Karadeniz  seferi­
gönül  verip  vermediği  konusunda  efsaneler­ ne çıkmış. Bu noktadan sonra İason'un kade­
de  ayrılık  varsa  da,  Demeter'le  birleştiği  ve  ri  Argonaut'ların  kaderiyle  birleşir  (Argona-
aşklarından Plutos'un doğduğunda kaynaklar  ut'lar).  Yunanistan'a dönüşünde  Medeia'nın 
birleşir.  Odysseia'da  Kalypso  tanrıçaların  büyülerine kurban  gider.  Karadenizli büyücü­
ölümlülerle  olan  aşklarından  dem  vururken  den kurtulduktan sonra İason İolkos'a döner, 
şöyle der (Od. V, 125 vd.):  kendi ya da  oğullarından biri bu şehirde kral­
Güzel örgülü Demeter de gönül vermişti  lığı ele geçirir (Medeia). 
İasion 'a 
sarmaş dolaş olmuştu ikisi sevgiyle, 
yatmışlardı üç kez sürülmüş bir tarlada,  İda.  (1)  Girit  kralı  Melisseus'un  kızı.  Rheia 
ama Zeus o saat aidiydi bu haberi,  yeni  doğurduğu  Zeus'u  Kronos'tan  kaçırıp 
erkeği tepelediydi göz kamaştırıcı  kundakta bebek olarak Girit'e götürünce, İda 
yıldırımla.  kendi adını taşıyan dağda onu kız kardeşi Ad-
Diodoros'a göre  İasion Samothrake  adası­ rasteia  ile  birlikte  büyütür,  besler  (Zeus, 
nın  gizemlerine  ermişti,  kardeşi  Harmoni- Amaltheia). 
a'nın Kadmos'la düğünü sırasında Demeter'e  (2)  Korybas'ın  kızı,  Girit  kralı  Lykastos'la 
rastlamış ve tanrıça ona gönlüyle birlikte buğ­ evlenir ve Minos adlı bir oğlu olur. 
day  tanelerini  de  armağan  etmiş.  Sonra  da 
İasion  Kybele  ile  sevişmiş ve  Korybas diye bir  (3) Çanakkale  bölgesindeki  Kazdağı'nın  es­
oğulları  olmuş.  Korybas  Korybant'lara  adını  ki adı. 
vermiş (Korybanl lar). 
İdaia.  İda'lı anlamına gelen bu ad Troya böl­
tason.  Argonautlar  seferinin  kahramanı  İa­ gesindeki  İda  dağı  ile  ilişkisi  olan  iki  efsanelik 
son,  Kretheus'la  Tyro'nun  oğlu  Aison'dan  kadının adıdır: 
 (1) Skamandros ırmağının tanrısıyla birleşip  babası  ise,  Melampus'un  oğlu  Abas'tır.  Adı 
Teuker  adlı  bir  oğul  doğuran  bir  Nympha  "gören"  anlamına  gelen  İdmon  Argona-
(Teuker).  ut'ların yolculuğunu öngörü gücüyle düzenle­
(2)  Dardanos'un  bir  kızı.  Trakya  kralı  Phi- dikten  sonra  bir  anlatıma  göre  de  Mari-
neus'la evlenir.  Bir efsaneye göre Phineus'un  andyn'ler ülkesindeki duraklarında bir ava ka­
başına bela getiren odur (Phineus).  tılarak  bir  yaban  domuzu  tarafından  öldürül­
müştür (Argonaut'lar). 
İdaios.  Girit ya da Troas'taki İda dağı ile iliş­
kili birkaç kişinin adi:  İdomeneus.  Deukalion'un  oğlu  ve  Mi-
(1)  Priamos'un bir oğlu.  nos'un  torunu,  Troya  savaşına  katılan  Girit 
(2)  Paris'le Helena'dan dogma bir oğul.  kralı.  İdomeneus'un  Molos diye bir üvey kar­
(3)  Priamos'un arabacısı.  deşi var,  onun  oğlu  Meriones Troya  savaşın­
(4)  Dares'in oğlu, Troya'lı savaşçı.  da İdomeneus'un hem seyisi,  hem de en  ya­
(5)  Korybant'lardan biri.  kın savaş arkadaşıdır. 
(6)  Dardanos  efsanesinin  bir  anlatımına  Homeros'un  parlak  sıfatlarla  nitelendirdiği 
göre,  Dardanos'un  İdaios'la  Dimas  adlı  iki  (tanrı  gibi,  alev  gibi  saldıran  denir  İdomene-
oğlu olmuş. İdaios Troya'nın güneyindeki da­ us'a) bu yiğit İlyada'da "saçlarına  kır düşmüş" 
ğın  eteğine  yerleşmiş  ve  tda  adını  dağa  ver­ yaşlıca  bir  adam  olarak  gösterilir.  Ama  kah­
miştir.  Troya  bölgesine  Ana  Tanrıça  Kybe- ramanlıkları destanda büyük bir yer tutar. 
le'nin kültünü getiren de oymuş.  Destan  bölümleri  boyunca  İdomeneus  en 
İdas.  Homeros  İdas  (destanda  adı  İdes  ola­ seçkin  Troya  yigitleriyle  savaşıp,  çoğunu  alt 
rak geçer) üstüne şöyle der (İl. IX, 557):  eder,  Deiphobos'a,  Aineias'a,  giderek  Hek-
tor'a bile karşı çıkar ve çok adam öldürür, öl-
İdes bir zamanlar en güçlüsüydü dünyadaki  düremediklerini de yaralar.  Bütün bu savaşla­
yiğitlerin,  rında  Meriones  her zaman  yanıbaşındadır ve 
ince bilekli gelin Marpessa uğruna o 
Phoibos Apollon'a bile kaldırmıştı yayını.  onu destekler. 
İdas,  birçok  efsanelerde  adı  geçen  bir  kişi­ İlyada'da  anlatılan  olaylardan  sonra,  İdo­
dir:  Kardeşi  Lynkeus'la  birlikte  Kalydon  avı­ meneus'un şehri  almak için yapılan tahta  at­
na  ve  Argonaut'lar  seferine  katılır,  Anado­ ta  bulunan  yiğitlerden  biri  olduğu  ve Akhille-
lu'da  Mysia'yı  ele  geçirecekken  Telephos  us'un  ölü törenlerindeki yumruk yarışında  bi­
ona  engel  olur.  Tanrı  Apollon  ve  Dios- rinci geldiği anlatılır. 
kur'lara  karşı  savaşı,  efsanesinin en  göze  çar­ Kaç yoldaşı uarsa savaştan kurtulan 
par yanıdır: İdas, Euenos'un kızı Marpessa'ya  hepsini Girit'e götürebilmiş İdomeneus, 
âşık  olur  ve  onu  babasından  kaçırır.  Evlenir­ deniz yutmamış onların hiçbirini. 
ler,  ama  tanrı Apollon  da  kadına tutkundur, 
Başka  efsane  yazarları  İdomeneus'un  dö­
onu  İdas'ın  elinden  almak  ister,  Apollon'la 
nüş  serüvenini  bambaşka  biçimde  anlatırlar: 
İdas birbirlerine girerler.  Zeus çare olarak şu­
Girit'e  varmadan  donanması  büyük  bir  fırtı­
nu  buyurur:  Marpessa  ikisi  arasından  seçsin. 
naya  tutulmuş,  İdomeneus  da  sag  salim yur­
Kadın kocasını seçer. 
da  varırsa  ilk  karşısına  çıkacak  olan  insanı 
İdas  bir  sürünün  paylaşılması  konusunda  Poseidon'a kurban  etmeyi  adamış.  Karşısına 
Dioskur'larla  kavgaya tutuşur:  İdas bir hileyle  ilk çıkan kendi oğlu (ya da kızı) olmuş, İdome­
bütün  sürüyü  ele  geçirdiğinden  Kastor'la  neus sözünü tutmuş, kanını akıtmış, ama bir 
Polydeukes ona ve Lynkeus'a saldırırlar.  Çar­ süre  sonra  Girit  adasında  çıkan  bir  salgının 
pışma  sırasında  Kastor  öldürülür,  Zeus  da  nedeni  bu  suçta  aranmış  ve  İdomeneus  yur­
Polydeukes'i  kurtarmak için araya girmek zo­ dundan sürülmüş. Gitmiş güney İtalya'ya yer­
runda  kalıp  İdas'ı  şimşeğiyle  çarpar  (Lynke- leşmiş. 
us, Marpessa, Dioskur'lar). 
İdomeneus  üzerine  şu  masal  da  anlatılır: 
İdmon.  Argonaut'lar  seferine  katılan  bilici.  Thetis'Ie  Medeia  bir  güzellik  yarışmasına  gi­
Aslında  Apollon  tanrının  oğlu  sayılır,  ölümlü  rişmişler,  İdomeneus'u  da  yargıç  olarak  al-
mışlar,  Idomeneus  ödülü  Thetis'e  vermiş,  mesini  ileri  sürerler.  İkarios'un  adı  ancak Pe-
Medeia  buna  çok  kızarak  bütün  Girit'lilerin  nelopeia'nın  babası  olarak  geçer  (Penelo­
yalancı  olduğu  söylentisini  yaymış.  Ayrıca  peia). 
İdomeneus'la dölüne  lanet okuyarak bir daha  İkaros.  Girit'li  mimar  Daidalos'un  oğlu  ika­
sözlerine  güvenilmemesini  sağlamış.  Bu  ma­ ros  dünyada  ilk  uçan  adam  olarak ün  bırak­
sal  "Girit'lilerin  hepsi  yalancıdır"  atasözünün  mıştır.  Baba-ogul  kral  Minos'un  emriyle 
kaynağında  olsa gerek.  Labyrinthos'a  kapatılınca,  Daidalos  oradan 
İdyia.  Okenos  kızlarından  biri  olan  Idyia,  çıkmak ve  kaçıp  kurtulmak çarelerini aramış. 
Kolkhis  kralı  Aietes'le  evlenip  Medeia'yı  do­ Uzun  uzun  çalıştıktan  sonra  kendisi  ve  oğlu 
ğurmuş.  Bazı  efsanelerde  Aietes'in  ikinci  ka­ için  birer  çift  kanat  yapmış  ve  onları  balmu­
rısı,  bazılarında  birinci  karısı  olarak  gösterilir  muyla omuzlarına yapıştırmış.  Uçmadan ön­
(Aietes).  ce  de  İkaros'a  ne  çok alçaktan  uçmasını,  ne 
de  fazla  yükselip güneşin  ışınlarına yakın  gel­
İkadios.  Tanrı  Apollon'la  Lykia  adlı  mesini  salık vermiş.  Ne  var  ki  havalandıktan 
Nympha'nın oğlu. Anadolu'nun Akdeniz kıyı­ sonra  İkaros  babasının  bu  sözünü  unutmuş, 
larında  doğmuş ve  doğduğu bölgeye  anasının  başarısından  dolayı  gurura  kapılmış,  ya  da 
adını vererek Lykia demiş,  ayrıca orada Pata- hava  sarhoşluğuna  tutularak  yükseldikçe  yük­
ra  şehrini  kurmuş.  Apollon'a  adanmış  bu  şe­ selmiş,  güneşin  ışınlarına  aldırmamış,  giderek 
hirde  yaptırdığı  tapmağı  bir  bilicilik  merkezi  doğayı  yenmek,  özgürlüğe  kavuşmak  sevin­
haline getiren de İkadios'muş.  Efsanesi Apol- ciyle  Helios'u  hor  görme  suçunu  da  işlemiş. 
lon  kültünün  Anadolu'lu  kaynağını  belirtmek  Güneş tanrı onun kanatlarını tutan balmumu-
bakımından  ilginçtir:  İkadios  Lykia'da  kalma­ nu  eritmiş,  İkaros  da  tepetaklak  denize  düş­
yıp İtalya'ya gidecek olmuş,  ama yolda bir fır­ müş  ve  boğulmuş.  Ege'de  Sisam  adasının 
tınaya tutulan gemisi batmış,  kendisini bir yu­ çevresindeki  denize  İkaros  denizi  denmiştir 
nus  balığı  kurtarmış  da,  Parnassos  dağının  bundan böyle. 
eteklerine  kadar götürmüş,  İkadios orada yu­ İkaros'un  eşsiz  serüveni  her  çağda  sanatçı­
nus  balığını  anarak  şehre  Delphoi  (delphis  ları  esinlemiş,  bunların  arasında  en  etkili,  il­
yunus demek) adını koymuş (Apollon).  ginç  eseri  yaratan  ortaçağ  ressamı  Brueghel 
tkarios.  (1)  Kral Pandion  zamanında  Yuna­ olmuştur (Daidalos). 
nistan'a üzüm bağını tanıtmış olmakla ün  sa­ İksion.  İksion  cehennemde  sonsuzca cezaya 
lan Atina'lı kişi, Erigone'nin babası (Erigone).  çarpılan  büyük suçlulardan  biridir.  Tesalya'da 
(2) Tyndareos'un  kardeşi ve  özellikle  Pene- Lapith'lerin  kralı  iken,  Deioneus'un  kızı 
lope'nin  babası  olarak tanınan  efsanelik  kişi.  Dia'ya  talip  olmuş  ve  babasına  birçok  arma­
İkarios,  kızı  Penelopeia'yı  tertiplediği  araba  ğanlar  vermeye  ant  içmiş,  ama  evlendikten 
yarışında  birinci  gelene  vereceğini  söylemiş,  sonra  sözünü  tutmadığı  gibi  kaynatasını  kor 
zaferi Odysseus kazanınca ona vermiş.  Başka  haline gelmiş  kömürlerle dolu bir  kuyuya atıp 
bir anlatıma göre,  Odysseus Tyndareos'a He- öldürmüş.  Böylece  yemin  bozma  suçuna  bir 
lene'nin talipleri  arasında  seçmek için  bir yol  de  ailesinden  bir  kişiyi  öldürme  suçu  katılın­
gösterince, Tyndareos ona ödül olarak Pene­ ca,  kimse  İksion'u bu  günahlarından arındır­
lopeia'yı verdirmiş  İkarios'a.  Kızı  Odysseus'la  mak için  gereken töreleri  yapmaya yanaşma­
evlenince,  İkarios  çiftin  kendisiyle  kalmasını  mış.  Bir  gün  Zeus ona acımış,  tutulduğu çıl­
istemiş,  Odysseus  da  hayır  dememek  için  gınlıktan  İksion'u  kurtarmış,  ne  var  ki  İksion 
seçme  hakkını  Penelopeia'ya vermiş.  Kız  da  tanrıya  karşı  da  olağanüstü  bir  nankörlük 
başını  örtüp  kızarmış,  İkarios  böylece  Ody­ göstermiş:  Hera'ya  vurulup  tanrıçayı  kirlet­
sseus'la  birlikte  İthake'ye  gitmek  istediğini  meye uğraşmış,  derken Zeus (ya da Hera'nın 
anlamış.  Odysseia'da  taliplerle  Telemakhos  kendisi)  tanrıçaya benzeyen  bir görüntü  yap­
arasındaki tartışmalarda,  talipler  Penelopeia'  mış,  İksion  da  onu Hera sanarak onunla  bir 
nın  babası  Ikarios'un  yanına  geri gönderilme­ leşmiş.  Bu  birleşmeden  at  adam  Kentauroi 
sini ve Ikarios'un kendine yeni bir damat seç­ doğmuş . Bir anlatıma göre  bir at  adam  değil 
de,  ne  kadar  at adam  varsa hepsi  İksion'dan  pınağını  kurmaktadır ki,  gökten  düşen  Palla­
dogmaymış.  Ama  Zeus  bu  korkunç  günahı  dion yapının açık çatısından  içeri  girip yerini 
cezasız  bırakmamış,  İksion'u  cayır  cayır  ya­ alır.  Daha başka bir efsane de İlos'un bir yan­
nıp  alevler  saçan  bir  tekerleğe  bağlamış,  gın  sırasında  Palladion'u  alıp  kurtardığını, 
onun sonsuzluğa dek dönüp yanmasını sağla­ ama  tanrıçanın  yüzünü  gördüğü  için  de  kör 
mış.  Tanrı  İksion'a  ayrıca  ambrosia  yani  olduğunu  anlatır.  Athena  yakarmalarına  yu­
ölümsüzlük şarabı içirdigi  içindir ki,  İksion'un  muşamış da İlos'un gözlerini sonradan açmış. 
cezasından  ölüm  yoluyla  kurtulması  da  ola­ Bir  efsaneye  göre  İlos,  oğlu  Ganymedes'in 
naksızdır.  İksion,  Theseus'un  arkadaşı  Peiri- Olympos'a  kaçırılmasından  sorumlu  olan 
thoos'un  babasıdır.  Tantalos'la  Pelops'u  Anadolu'dan  kovmuş 
(Tantalos). 
İlia.  Roma'nın  kurucuları  Romulus'la  Re-
mus'un  anaları  Rea  SiMa'nın  başka  bir  adı  İlyada.  Homeros'un  İlias,  ya  da  İlyada  adlı 
(Rea).  büyük destanı  İlyon  yani  Troya  destanı  adını 
taşıdığı  halde,  Troya  savaşı  efsanesinin  an­
İlos.  Troya kral  soyunda  bu  ada iki kez rast­ cak  kısa  bir  bölümünü  yansıtır:  Akhilleus'un 
lanmaktadır: Birinci İlos, Dardanos'un üç ço­ orduların  yöneticisi  Agamemnon'a  karşı  öf­
cuğundan  biridir,  ama  döl  bırakmadan  ölür.  kesi  ve  savaştan  çekilmesiyle  başlar,  Akhille-
İkincisi, Tros'la  Kallirhoe'nin oğlu, İlyon yani  us'un savaşa dönmesi, Hektor'u öldürüp Tro­
Troya şehrinin kurucusu ve Priamos'un dede- ya şehrinin  çevresinde  sürüklemesi,  sonra  da 
sidir (Tab.  16  ve  17).  îlos'un Laomedon  adlı  ölüsünü  babası  Priamos'a  geri  vermesiyle  bi­
oğlundan başka  Themisthe  adında  bir  de  kızı  ter.  Yirmi  dört  bölümlü  ve  16.000'den  fazla 
olur,  bu kız kendi amca oğlu Kapys'le evlenip  dizeli bu destanın bir özetini bölümlere ayıra­
Ankhises'i  doğurur,  böylece  İlos  Troya  kral  rak  başlıklarıyla  birlikte  burada  vermeyi  fay­
soyunun  hem  Hektor  kolu,  hem  de  Aineias  dalı  buluyoruz.  Destanın  24  bölümü  el  yaz­
kolunun atasıdır.  malarında  Yunan  alfabesinin  harfleriyle  gös­
İlos'un  Troya  şehrini  kurması  şöyle  anlatı­ terilmiştir,  okuyucuların  bu  saymaya  rastla­
lır: Troas bölgesinden olan İlos günün birinde  yabilecekleri  düşüncesiyle,  bölümlerin  Yu­
Phrygia'da  ora  kralının  düzenlediği bir  yarış­ nanca  sayılarını  da  parantez  içinde  gösteri­
maya  katılır,  birinci gelir ve ödül olarak kız ve  yoruz: 
erkek  elli  köle  ile  yurduna  döner,  ama  kral 
ona bir de kara benekli bir inek verir ve bilici­ BÖLÜM I. (A) Sesleniş - Akhilleus 'un Öfkesi. 
lerin  sözüne  uyarak,  ineğin  ardından  gidip  Ozan  Musa'lara  seslenip  konusunu  belirtir: 
duracağı  yerde  bir  şehir  kurmasını  bildirir.  Akhilleus'un  öfkesi,  bu  yüzden  Akha'lar  ara­
İnek kuzeye doğru yol alır ve Ate tepesi deni­ sında  beliren  veba  salgını. 
len  bir  tepenin  üstünde  durur.  Zeus  tarafın­ Akha'ların  Troya  ovasındaki  gemi  ordugâ-
dan atılınca Gaflet tanrıçanın düştüğü tepedir  hmdaytz.  Tanrı  ApoUon'un  rahibi  Khryses 
bu (Ate).  İlos orada bir şehir kurup ona adını  gelir, Agamemnon'un tutsak olarak alıkoydu­
verir. Sonradan Troya adını da alacak olan İl­ ğu kızı  Khryseis'i  geri  ister.  Agamemnon  kızı 
yon  Skamandros'la Simoeis ırmaklarının ara­ vermediği  için  tanrı  Apollon  Akha  ordusuna 
sındaki  ovada  olup,  daha önce  Dardanos'un  veba salar.  Dokuz gün,  dokuz gece ordu has­
İda  dağının  eteğinde  kurduğu  Dardania'dan  talıktan  kırılır.  Bilici Kalkhas kızı geri vermeyi 
pek  uzak  değildir.  Bir  süre  sonra  İlos  tanrı  buyurur.  Agamemnon kızı vermeye razı olur, 
Zeus'tan  girişiminin  uğurlu  olup  olmayacağı­ ama  onun  yerine  Akhilleus'un  tutsağı  Brise-
nı  gösteren  bir  işmar  diler,  Zeus  da  gökten  is'i  alır,  ama  Akhilleus  da  barakasına  çekilir: 
Palladion'u  indirir  İlyon  üzerine.  Palladion,  Savaşa artık katılmayacaktır. Anası deniz tan­
tanrıça  Pallas  Athena'nın,  sag  elinde  kargı,  rıçası  Thetis'ten  öcünü  almasını  ister.  Thetis 
sol  elinde  öreke  tutan  dev  boylu  heykelidir.  Olympos'a  çıkıp  Zeus'tan  yalvarır:  Akhilleus 
İlos  heykelin düştüğü yere Athena tapınağını  savaştan ,uzak durdukça Akha'lar  zaferi  kaza-
kurar.  Başka bir efsaneye göre, İlos şehrin ta­ namasınlar.  Zeus söz verir, Akha'lardan yana 
olan  karısı  tanrıça  Hera  ile  kavga  ederler.  BÖLÜM  VI.  (/.)  Hektor'la  Andrornakhe'nlıı 
Hephaistos tanrı onları yatıştırır.  Buluşması. 
Hektor  şehre  gelir,  anası  Hekabe'ye  Athe­
BÖLÜMII.  (B) Agamemnon'un  Düşü.  Toplan­ na  tapınağına  sunular  koymasını  söyler.  Bu 
tı.  Gemilerin  Sayımı.  arada  Diomedes  Lykia'lı  Glaukos'la  çarpışır­
Zeus Agamemnon'a yalancı  bir  düş gönde­ ken,  aralarında konukluk bağları  olduğu anla­
rir:  Troya'yı  alabileceğini  bildirir.  Agamem- şılır,  savaştan  vazgeçip  silahlarını  değiş  tokuş 
non Akha'lan toplantıya çağırır,  onları dene­ ederler.  Bellerophontes  efsanesinin  anlatıl 
mek ister:  Herkesin  dokuz yıllık  savaştan bık­ ması.  Hektor  batı  surlarının  önünde  karısı 
tığını,  yurtlarına  dönmek  istediklerini  anlar.  Andromakhe  ile  küçük oğlu Astyanaks'a  rast­
Thetis  olayı.  Ordu  savaş  düzenine  girer.  lar. Aralarındaki aile sahnesi. 
Ozan  bir  daha  Musa'ya  seslenir  ve  Akha  or­
dularının,  komutanlarının  ve  şehirlerinin  ad­ BÖLÜM  VII.  (H)  Hektor'la  Aias  Arasındaki 
larını,  gemilerinin  sayısıyla  saymaya  koyulur.  Çarpışma - Ölülerin Kaldırılması. 
Aynı  sayım  Troya'lılar  için  de  yapılır.  Troya  Hektor,  Akha'ların  en  seçkin  yiğitlerinden 
ordusu da safa  dizilir.  biri  Telamonoglu Aias'la  teke tek savaşır.  Ba­
şa  baş  gelip  ayrılırlar.  Ölüleri  toplamak  için 
BÖLÜM  III.  (r)  Antlar.  Surların  Üstündeki  savaşa  ara  verilir.  Akha'ların  ordugâhı  bir  sur 
Sahne  - Paris'le  Menelaos'un  Teke  Tek  Sa­ ve  bir hendekle  çevirmeleri.  Olympos'ta tan­
vaşı.  rılar arasındaki tartışma. 
İki  ordu  karşı  karşıyadır:  Paris  Menelaos'la 
teke  tek  savaşa  girişmeyi  teklif  eder.  Savaşı  BÖLÜM VIII. (e) Zeus'un 1da Dağından Savası 
kazanan,  Helena'yı  alacaktır.  Teklif  kabul  Yönetmesi. 
edilir,  Priamos'u çağırmaya giderler.  Zeus  Troya  savaşının  yönetimini  ele  alır, 
Sahne  değişir:  Priamos'la  ihtiyarlar  heyeti  bunun  için  de  gelir,  1da  dağının  doruğun.* 
surların  üstünde  dizilip  teke  tek  savaşı  gözet­ yerleşir.  Üstünlük  Troyalılardadır,  Akha'İBl 
lerler.  Helene  gelir,  onlara  Akha  yiğitlerini  hendeğe  kadar çekilirler. 
tanıtır.  Teke  tek  savaş  başlar,  Menelaos  Pa­ BÖLÜM K. (\) Akhilleus'a Gönderilen Elçtlm 
ris'i  alt  etmek  üzereyken  tanrıça  Aphrodite  -  Yiğidin  Barakasındakî  Tartışma. 
araya  girip  Paris'i  kaçırır,  Helene'yi  de  koca­ Akha'lar  toplantısında  Akhilleus'un  savaşa 
sının  yanına  götürür.  Helene'nin  Aphrodi­ dönmesini  sağlamak  için  ona  elçiler  gönder­
te'ye,  sonra da kocasına çıkışması.  me  kararı  verilir.  Aias'la  Odysseus  elçi  seçilir­
ler.  Akhilleus  onları  iyi  karşılar,  ağırlar,  ama 
BÖLÜM IV.  (A)  Yeminlerin  Bozulması  - Aga­
savaşa dönmeme kararını bildirir. Lalası Pho-
memnon'un  Orduları  Teftişi. 
iniks'in bütün yakarmaları boşa gider.  Haberi 
Olympos'ta:  Zeus,  Hera  ve Athena arasın­
alınca Akha'lar arasındaki üzüntü. 
da  çatışma.  Hera,  Lykia'lı  Pandaros'un  sa­
vaşmama  andını  bozmasını  sağlar.  Menela­ BÖLÜM X.  (K) Odysseus7a  Diomedes'in  Keş­
os'un  yaralanması.  Gene  silaha  sarılan  ordu­ fe Çıkmaları  - Dolon. 
yu  Agamemnon  gözden  geçirir.  Savaş  baş­ Gece toplanan kurultay: Akha'ların en yaşlı 
lar:  Akha  yiğitlerinden  Antilokhos,  Aias  ve  önderi  Nestor  Troya'lılar  kampına  gözcü 
Odysseus  birçok Troya'lıyı  öldürürler.  gönderilmesini  salık  verir.  Odysseus'la  Dio­
medes  görevlendirilirler.  Yolda  Troya'lıların 
BÖLÜM V. (E) Diomedes'in Kahramanlıkları. 
gözcüsü  Dolon'a  rastlarlar,  ağzından  birçok 
Bütün bölüm Akha yiğidi Diomedes'in kah­
bilgi  aldıktan  sonra  onu  öldürüp  dönerler. 
ramanlıklarına ayrılmıştır:  Korkunç bir boğuş­
Trakya'lıların  cins atlarını kaçırırlar. 
ma başlar,  tanrılardan Ares,  Athena  ve Aph­
rodite  de  savaşa  karışırlar.  Aineias'la  Diome- BÖLÜMXI. (A) Agamemnon'un Kahramanlık­
des  arasındaki  savaş.  Aphrodite'nin  araya  gi­ ları. 
rip  yaralanması,  Diomedes  savaş  tanrı  Ares'i  Destanın yirmi altıncı gününde  üçüncü  bü 
yaralar.  yük çatışma.  Hektor'la Agamemnon'un kar-
şılaşması,  Agamemnon,  Diomedes  ve  daha  ama  Hektor  ölüyü  silahlarından  soymayı  ba­
birçok  Akha  yiğidinin  yaralanması.  Akha'lar- şarır.  Akhilleus'un  ölümsüz  atlarının  ağlama­
da  telaş.  Nestor,  AkhiUeus'un  arkadaşı  Pat- sı.  Zeus  Troya'lılara  zaferi  müjdeler.  Akha' 
roklos'a dert yanar.  ların  bozgunu.  Patroklos'un  ölüsü  alınır  ve 
kara haber Akhilleus'a götürülür. 
BÖLÜMXII. (M) Duvar Dibindeki Savaş. 
Troya'lılar  duvara  saldırır.  Kıyasıya  çarpış­ BÖLÜM  XVIII.  (X)  Akhilleus'a  Yeni  Silahlar 
ma. Lykia'lıların duvarda delik açmaları.  Kor­ Yapılması. 
kunç  boğuşma.  Akha'ların  gemilere  doğru  AkhiUeus'un  korkunç  yası.  Deniz  tanrıçası 
kaçışması.  Thetis'i  çağırıp  yeni  silahlar  istemesi.  The-
tis'in  demirci  tanrı  Hephaistos'a başvurması. 
BÖLÜMXIII. (N) Gemilerin Önündeki Savaş. 
Silahlar destanı. 
Akha'lardan  yana  olan  tanrı  Poseidon  sa­
vaşı  Semendirek  adasından  gözler.  İki  Aias'ı  BÖLÜM  XIX.  (T)  Akhilleus'la  Agamemnon 
Troya  saldırısına karşı koymaya  kışkırtır.  Her  Arasındaki Barışma. 
iki  tarafta  da  yararlık  gösterenler  olur,  ama  Thetis  silahlan  oğluna  götürür.  Akha'ların 
Troya'lılar  gemilere  kadar sokulurlar.  toplantısında  Akhilleus'la  Agamemnon  barı­
BÖLÜM XIV. (3) Zeus'un Aldatılması...  şırlar.  Ordular  silah kuşanır.  Savaş  hazırlıkla­
rı.  Akhilleus  için  kara  belirtiler:  Hektor'u  öl­
Akha'larda  şaşkınlık.  Hera,  Zeus'u  baştan 
dürdükten sonra kendi ölümü de yakındır. 
çıkarmak için  bir düzen  kurar.  Tanrıça Aph-
rodite'den  cinsel  istek  uyandıran  memeligini  BÖLÜM XX. (Y) Tanrıların Savaşa Karışması. 
alır,  süslenir  püslenir  ve  1da  dağında  Zeus'u  Olympos'ta tanrılar toplantısı: Zeus izin ve­
bulup onunla sevişmesini başarır. Tanrı seviş­ rir,  her  tanrı  istediği  gibi  yardım  edebilecek­
meden  sonra  uykuya  dalar,  o  sırada  Posei­ tir  savaşa.  Tanrılar  iki  cepheye  ayrılır:  Hera, 
don Akha'ların yardımına koşar.  Athena,  Poseidon,  Hermes,  Hephaistos  A-
BÖLÜM XV. (o) Duvara İkinci Saldırış.  kha'lardan yana, Ares, Apollon, Art emiş, Le-
Zeus  uyanır,  Hera'ya  çıkışır.  Poseidon  to  ve  Aphrodite  Troya'Mardan  yanadır.  A-
uzaklaşır, Zeus Apollon tanrıyı Hektor'a gön­ khilleus'un  Aineias'la  karşılaşması,  Aineias'ın 
derir.  Hektor  gene  duvara  saldırır.  Akha'lar  savaş meydanından kaçırılması. 
gene  gemilere kadar gerilerler.  Durum Akha' 
BÖLÜM XXI. (d>) Irmak Kıyılarında Savaş. 
lar için çok kötüdür. 
Akhilleus  kudurmuş  gibidir,  önüne  gelen 
BÖLÜM XVI. (n) Patroklos Destanı.  Troyakyı  insafsızca  tepeleyip  Troya  ovasında 
Patroklos gelir,  Akhilleus'a  bu  korkunç  du­ akan  Skamandros  ve  Simoeis  ırmaklarına 
rumu  bildirir,  Akhilleus  gitmeyecekse,  kendi  atar.  Kanlarla kızıla boyanan ırmaklar kabar­
savaşa  gidip  dövüşmeye  kararlıdır.  Yiğitten  dıkça kabarır. İrmak tanrı Skamandros,  öfke­
silahlarını ister.  Akhilleus arkadaşına silahları­ lenir,  yatağından  çıkıp Akhilleus'u kovalama­
nı  verir.  Patroklos," AkhiUeus'un  silahlarıyla  ya  başlar.  Derken  ateş  tanrı  Hephaistos  ır­
karşılarına  dikilince,  Troya'lılar  önce  bozgu­ makların  karşısına  dikilip  alevleriyle  onları 
na uğrar, sonra Lykia'lı önder Sarpedon Pat- durdurur. Sahne Olympos'a yükselir: Tanrılar 
roklos'la  dövüşür  ve  ölür.  Baştanrı  Zeus'un  arasında  kavga,  dövüş.  Akhilleus  Troya'lıları 
kadere  boyun  eğerek  oğlu  Sarpedon'u  feda  püskürte  püskürte  Troya'nın  surları  önüne 
etmesi. Sarpedon'un ölüsü çevresinde çarpış­ gelir. Troyalılar surların içine sığınırlar. 
ma. Patroklos Hektor'u batı kapılarına kadar 
kovalar.  Apollon'un  kışkırttığı  Hektor,  Pat- BÖLÜMXXII. (X)Hektor'un  Ölümü. 
roklos'u vurur. Patroklos'un ölümü.  Bir Hektor surların dışında kalır. Priamos'la 
Hekabe  yalvarırlar içeriye  girip  korunsun  di­
BÖLÜMXVII. (P)Menelaos'un Kahramanlığı.  ye,  yiğit  anasına,  babasına  aldırmaz.  Hek-
Akha  yiğitleri  Patroklos'un  ölüsünü  Hek- tor'un iç tartışması. Korkuya kapılması. Tan­
tor'un  elinden  kurtarmak  için  dövüşürler,  rılar  seyircidir.  Sonunda  Zeus  kader  tartısını 
 IINU 

kaldırır:  Hektor'un  ölüm  kefesi  ağır  basar.  galarını  simgeler.  İno'nun  iki  kişiliği  vardır: 
Apollon bile onu korumaktan vazgeçer. Tan­ Athamas'ın  ikinci  karısı  ve  Phriksos'la  Hel-
rıça  Athena  Troya'lı  yiğit  Deiphobos'un  kılı­ le'nin üvey anası olarak çikin  bir  rol  oynadığı 
ğına  girip  Hektor'u  aldatır.  Hektor  Akhille- halde  (Athamas,  Argonaut'lar),  Ak  Tanrıça 
us'un  karşısına  dikilir.  Çarpışırlar.  Hektor  olarak  fırtınaya  tutulmuş  gemicileri  korumak­
ölür.  Akhilleus  ölüsünü yedi  kez Troya  surla­ ta  ve  özellikle  Odysseus'u  kurtarmakta  çok 
rının  çevresinde  sürükler.  Troya  surlarından  sevimli  bir  tanrıça  olarak  görülür.  Poseidon 
seyredilen  korkunç  sahne.  Andromakhe'nin  korkunç  bir  fırtına  ile  Odysseus'un  salını  pa­
bayılması.  ramparça edip kendisini azgın  dalgalar içinde 
boğmak  üzereyken,  Leukothea  çıkar  yiğidin 
BÖLÜM  XXIII.  ()  Patroklos'un  Ölüsüne  Dü­ karşısına (Od. V, 333 vd.): 
zenlenen  Yarışmalar. 
Akhilleus'un  ordugâhında  Patroklos'a  yapı­ Gördü onu güzel topuklu Ino, Kadrnos'un 
kızı, 
lan  ölü  törenleri.  Akhilleus'un  yası.  Patrok­
eskiden insan sesli ve Ölümlüydü bu Ak 
los'un  yakılması.  Yarışmalar.  Tanrıça, 
deniz tanrıları arasında sayılır oldu 
BÖLÜM XXIV.  (.)Priamos'un  Hektor'un  Ölü­ sonraları. 
sünü Geri Alması -Hektor'a Ağıtlar.  Gördü neler çektiğini, acıdı Odysseus'a, 
Gece.  Kral  Priamos  tanrı  Hermes'in  kıla­ bir martı oldu, pır etti, çıkıverdi sudan, 
vuzluğunda  Hektor'un  ölüsünü  geri  almak  geldi, oturdu salın üstüne, seslendi, dedi ki: 
için  Akhilleus'un  barakasına  gelir.  Priamos'la  "Şu Poseidon, yeri sarsan, ne ister senden 
Akhilleus  arasındaki  konuşma.  Akhilleus  yu­ zavallıcık, 
muşar:  Hektor'un  ölüsünü  babasına  geri  ve­ ne diye bunca belayı salar senin başına? 
Taş çatlasa yok edemez o seni. 
rir. Priamos ölüyle Troya'ya döner.  Hektor'a  Sen gel, yap ben ne dersem, 
ağıtlar yakılır.  Dokuz  gün  Hektor'un  ateş  yı­ hiç benzemezsin akılsız bir adama: 
ğını  için  odun  taşınır.  Onuncu  gün  yapılan  Hadi çıkar rubalarını sırtından, 
cenaze töreniyle İlyada kapanır.  yeller götürsün salını bırak, 
ulaşmaya bak Phaiak'ların toprağına 
İnakhos.  Argos  bölgesindeki  ırmağın  tanrı­ olanca gücünle yüze yüze, 
sı.  Okeanos'la Tethys'in oğlu sayılır.  Bir  efsa­ orada kurtulmaktır kaderin senin. 
neye  göre  İnakhos,  Argos'a  insanların  yerleş­ Al şu tanrısal yaşmağı vereyim sana, 
mesinden önce yaşamış, ya da tufandan arta­ göğsünün altına dola onu, 
ne acı var artık, korkma, ne ölüm. 
kalan  insanları  toplayıp  ırmağın  kıyılarına 
Ama değdiği zaman karaya ellerin, 
yerleştirmiş.  Hera ile  Poseidon Argos'ta  han­ onu çöz, at şarap rengi denize, uzağa, 
gi  tanrının  egemen  olacağı  tartışmasında  atar atmaz da dön gerisin geri". 
İnakhos'u  hakem  almışlar,  fnakhos  da  He-
ra'yı seçince,  Poseidon öfkelenip ırmağın ya­ Odysseus  tanrıçanın  dediğini yapar ve  kur­
tağını  kurutmuş,  ancak yağmurlar  mevsimin­ tulur. 
de  suyu olacağına karar vermiş.  İno'nun  deniz  tanrıçasına  dönüşmesi  üstü­
ne de şu efsane anlatılır-. Semele tanrı Diony-
İnakhos  en  geçerli  efsanelere  göre  İo'nun 
sos'u  doğurup  öldükten  sonra  İno,  kocası 
babasıdır.  İo'nun  Zeus  tarafından  sevilmesi 
Athamas'ı  çocuğu  almaya  ve  kendi  çocukları 
ve  kaçırılması  ona  dert  olmuş,  kızını  reddet­
Melikertes  ve  Learkhos'la  büyütmeye  kandı­
mek ya  da tanrının  peşine  takılmak  gibi  aşırı 
rır. Ne var ki kıskançlıktan gözü kararan tan­
davranışlarda  bulunduğu  için,  onu  yıldırım 
rıça  Hera  Zeus'un  oğlunu  barındırdıkları  için 
çarpmış,  böylece  Zeus  İnakhos  ırmağını  su­
İno  ile  Athamas'a fena  kızar  ve  ikisini  de  çıl­
yundan yoksun etmiştir (to). 
dırtır.  İno  oğlu  Melikertes'i bir kaynar su  ka­
İno.  Kadmos'la  Harmonia'nın  kızı,  Semele  zanma  atıp  boğar,  Athamas  da  Learkhos'u 
ile Agaue'nin kız kardeşi (Tab.  18).  Bir deniz  bir  geyik  sanarak  kargısıyla  vurur.  Yaptığını 
tanrıçasına dönüştüğü zaman adı Leukothea,  anladığı  zaman İno Melikertes'in ölüsüyle  bir­
yani  Ak Tanrıça  olur ve  denizin  köpüklü  il,il  likli' denize atlar, ama deniz tanrıları ona acır 
ve kendisini bir denizkızına,  oğlunu da Palai- bir  boğa  biçiminde  tapınılan  Apis  tanrının 
mon  adıyla  küçük  bir  tanrıya  dönüştürürler.  adı Yunanca Epaphos'tur  der (II,  153),  böy­
Sisyphos'un  düzenlediği  İsthmos  yarışmaları  lece  İo'nun  da,  oğlu Epaphos'un  da  Mısır'lı 
bu tanrı  şerefine yapılırmış  (Palaimos,  Meli- tanrıların  Yunan  karşılıkları  olduğunu  kabul 
kertes).  eder. 
Roma'da Leukothea, tapınağı limana yakın  Yunan  kaynaklarında  İo  efsanesi  şöyle  an­
bulunan Mater Matuta ile,  Palaimon da Por- latılır:  İo, Argos kralı İnakhos'un kızıdır (Tab. 
tunus, limanlar tanrısıyla bir tutulmuştur.  10),  babası  İnakhos  sonradan  adını  alan  ır­
mağın  tanrısı  ve  Okeanos'un  oğlu  sayılır; 
İo.  Io  efsanesiyle Yunanistan yarımadası Ak­ kendisi  de  Argos  şehrinin  Hera  tapınağında 
deniz  uygarlığının  birçok  dinsel  görüşlerini ve  rahibedir.  Günün  birinde  Zeus  İo'yu  görür, 
onlardan  dogma  efsaneleri  kendine  mal  et­ kızın  güzelliğine  vurulup  ona  yanaşır.  Hera 
me,  asıl  kaynaklan  Anadolu,  Fenike  ya  da  bunu öğrenince  büyük bir  kıskançlığa kapılır, 
Mısır'da  bulunan  bu  olguları  kendi  toprakla­ baştanrı  da  sevgilisini  karısının  öfkesinden 
rında merkezleme çabasının tipik bir örneğini  korumak  için  onu  beyaz  bir  inek  haline  dö­
vermektedir.  Bu  gerçeği  ilkçağın  ilk  tarihçisi  nüştürür ve  bu hayvanla  hiçbir ilişkide  bulun­
Herodot  da  sezinlemiş  olacak  ki,  Akdeniz'in  madığına Hera'ya yemin eder. Tanıca ineğin 
doğusuyla batısı  arasındaki  çatışmayı ele aldı­ kendisine  verilmesini  şart  koşar,  İo'yu  alıp 
ğı  büyük  eserine  İo  efsanesiyle,  bu  konu  bir  başına bin  gözlü  dev Argos'u  bekçi  olarak di­
masal değil de,  tarihsel bir olaymış gibi başla­ ker.  Zeus  bu  kez  de  Hermes'i  gönderir,  Ar­
maktadır.  İnek biçimine girip,  karnında  Hel- gos'u  büyüleyerek  öldürmesini  sağlar.  Ama 
len'lerin baştanrısı Zeus'un tohumunu taşıya­ Hera  bir atsinegi  musallat eder ineğe,  İo deli 
rak kıtadan kıtaya atlayan, geçtiği yerlere adı­ gibi kıtadan  kıtaya  koşar,  atsineginden kurtu­
nı veren İo (İstanbul Boğazının adı Bosporos,  lamaz bir türlü. Bir denize, bir de boğaza adı­
İnek Geçididir) ve onun serüvenleri, onun dö- nı verdikten  sonra,  Kafkas dağlarında  bir  ka­
lüyle  ilgili  olarak sürdürülüp  anlatılan  efsane­ yaya  mıhlanmış  olan  Prometheus'un  önün­
lerin  hepsi  böyle  bir  amaç  güdülerek  kurul­ den  geçer. Aiskhylos  "Zincire  Vurulmuş Pro-
muşa benzer.  metheus" targedyasında bu buluşmayı sahne­
Herodot  Perslerle  Yunanlılar,  yani Asya  ile  ye koyar:  Orada İo başına gelenleri  şöyle an­
Avrupa  arasındaki  savaşa  hep  kız  kaçırma  latır (Prom. 640 vd.): 
olaylarının sebep olduğunu, bunun İo'nun ka­
çırılmasıyla  başladığını  yazar  (I,  1-5):  Argos  İstiyorsunuz madem, hayır diyemem: 
kralı İnakhos'un kızı İo deniz kıyısında oynar­ Açıkça anlatayım her şeyi size, 
ken  Fenike'li  gemiciler  tarafından  kaçırılıp  Ama doğrusu anlatmaya utanıyorum da 
Mısır'a götürülmüş. Buna misilleme olarak da  tanrısal bir kasırganın nasıl 
Yunanlılar  Fenike'de  Tyr  kralı  Agenor'un  (ki  allak bullak edip ben zavallıyı, 
Agenor  İo'nun  torunudur)  kızı  Europe'yi  ka­ varlığıma yeni bir biçim verdiğimi 
çırırlar,  bununla  da  kalmazlar,  Argonaut'lar  Geceler gecesi yapayalnızken odamda 
şöyle sözler duyuyordum düşlerimde: 
seferini  düzenleyip  Kolkhis'li  Medeia'yı  kaçı­
"Ey mutlu genç kız, niçin yalnızsın 
rırlar,  bunun  karşılığı  da  Paris'in  Helena'yı  erkeklerin en yücesi özlerken seni? 
kaçırması  ve  onun  sonucunda Asya  ile Avru­ Zeus yanıp tutuşuyor senin için, 
pa'yı  ilk  büyük  çatışmada  karşı  karşıya  geti­ Aphrodite'nin gerdeğine girmek istiyor 
ren  Troya  savaşıdır.  Herodot  bu  yorumu  seninle. 
Pers bilginlerinden aldığını söyler,  ne tuhaftır  Zeus'un isteğine karşı koma sakın, 
ki  sözünü  ettiği  kişi  ve  olayların  efsanelik  ol­ kalk, gitLerna'nın yeşil çayırlarına, 
duğunu,  gerçek olsalar da Mısır,  Fenike,  Ka­ babanın koyun, sığır otlaklarına, 
radeniz ve  Ege  kıyıları  arasında  böyle  önem­ git ki Zeus görsün orada seni, 
siz  olaylarla  nasıl  bir  ilişki  kurulabileceğini  doysun seni görmeye Zeus'un gözü". 
Ah! Hep böylesi düşler gördüm geceleri, 
açıklamaz, bu tutarsızlık üstünde hiç durmaz. 
ve bir gün canımı dişime alıp 
Yalnız  daha  ileride  Mısır'dan  söz  ederken,  söyledim babama ne düşler gördüğümü. 
 O  zaman  babam  Pytho'ya,  Dodona'ya  Tiryns'te  kral  olur.  Karısı  Anteia  Bellero-
adam  üstüne  adam  yolladı  öğrenmek  için  phontes'e  iftira  edince,  Proitos  yiğidi  Home-
tanrılar ne  istiyor,  ne istemiyor diye.  ros'un  dediği  gibi  "ölüm  işaretleriyle"  (İl.  VI, 
Ama  gönderdiği  adamlar  dönünce 
169)  İobates'e  gönderir,  o  da  yiğidin  canına 
karışık,  karmakarışık  sözler  ediyorlardı. 
Sonunda  günün  birinde  kıymak  için  ona  Khimaira'yı  öldürmesini  bu­
anlaşılır  bir söz  geldi  tnakhos'a,  yurur  (Bellerophontes).  Yiğit  İobates'in  ona 
bu  söz  açıkça  diyordu  ki  babama:  yüklediği  bütün  işleri  başardıktan  sonra,  kra­
At  kızını  evinden,  yurdundan  dışarı,  lın  kızıyla  evlenir ve  İobates  ölünce  Lykia  kra­
gitsin,  tanrılara bir kurbanlık gibi,  lı olur. 
dolaşıp  dursun  dünyanın  dört  bir  yanma, 
yoksa  Zeus  yıldırımlarıyla  İokaste.  Tragedya  yazarlarınca  Oidipus'un 
çarpıp  yok  edecek  senin  soyunu.  hem anası,  hem  karısı  olan  kadının  adı.  Des­
Apollon'dan  gelen  bu  sözleri  düyunca  tanda  adı  Epikaste  olarak  geçer.  İokaste, 
babam,  Thebai'li  Menoikos'un  kızı  ve  Kreon'un  kız 
kovdu  beni,  attı  evinden  dışarı  kardeşidir.  Thebai  kralı  Laios'la  evlenir  ve 
Kendi  için  de,  benim  için  de  kötü  bir  şeydi 
Oidipus'u  doğurur.  Laios'un  öldürülmesin­
bu, 
ama  ne  yapsın,  Zeus'tu  onu  zorlayan.  den  sonra  oğlu  olduğunu  bilmediği  Oidipus 
Biranda  değişiverdi  içim,  dışım,  Thebai  tahtına  çıkınca,  İokaste  onunla  evle­
birden  şu  boynuzlar  çıktı  başımdan.  nir  ve  ikisi  erkek,  ikisi  kız  dört  çocukları  olur 
Kerkhne'nin,  Lerna'nın  tatlı  sularına  (Tab.  19).  İokaste  işlediği dogadışı  suçu öğre­
doğru.  nince  kendini  asar  (Laios,  Oidipus). 
Argos  adında  birini  taktılar peşime. 
Bu,  Toprağın  oğlu  asık  suratlı  çoban  İolaos.  Herakles'in  üvey  kardeşi  olan  İphik-
adım  adım  izliyordu  beni,  les'in  oğlu.  İolaos  amcası  Herakles'in  yanıba-
sayısız  gözlerini  dikerek  üstüme.  şında  yiğidin  bütün  işlerine  katılmış  ve  ona 
Beklenmedik  biranda  can  verdi  bu  çoban,  yardım  etmiştir.  Herakles  öldükten  sonra 
bense hep o  belalı  iğnenin  zoruyla  oğullarının  çabasını  desteklemiş,  efsaneye 
Bu  topraktan  o  toprağa  koştum  durdum. 
göre  de  Yunanistan'dan  ayrılıp Sardinya ada­
sına  yerleşmiş,  orada  birçok  şehirler  kurmuş­
İo'nun  kişiliğine  ve  efsanesine  daha  bir  kut­
tur.  Herakles  kültünü  Sardinya'ya  sokmuş, 
sallık  veren  bu  öyküden  sonra  Prometheus 
kendisi  de  Eurystheus'u  cezalandırdığı  için, 
İo'ya  kaderin  kendisine  neler  hazırladığını  bil­
Zeus'un  sevgisini  kazanmış,  Zeus  onu  öldük­
dirir:  Mısır'a  varacak,  orada  gene  insan  biçi­
ten  sonra  tanrılar  arasına  alıp,  Hebe  eliyle 
mine  girecek ve  Zeus'un  oğlu  Epaphos'u  do­
gençleştirmiştir. 
ğuracaktır  (Epaphos).  Akdenizin  güney  ve 
doğu  kıyılarına  yayılan  iki  dallı  bir  kral  soyu­ İole.  Oikhalia  kralı  Eurytos'un  kızı,  Herak­
nun  atası  olacaktır,  dölleri  soylarının  kaynağı  les'in  ölümüne  sebep  olan  kadın  (Eurytos, 
olan  Yunanistan'a  döneceklerdir  (Aigyptos,  Herakles).  Eurytos  kızını  ok  atmada  birinci 
Danaos).  Bir  efsaneye  göre,  İo'nun  başına  gelecek  olana  vereceğini  söylemiş,  yarışmayı 
bir  dert  daha  gelir:  Kuret'ler Epaphos'u  kaçı­ Herakles  kazanınca,  lole'yi  yiğide  vermek  is­
rırlar,  ama  Hera'nın  bu  düzeni  de  boşa  çıka­ tememiştir:  Herakles'in çılgınlığa kapılıp  İole' 
rıldıktan  sonra  İo  Mısır'a  döner  ve  orada  bir  den  doğacak  çocukları  öldürmesinden  korku­
tanrıça gibi tapım  görür,  to'nun Mısır tanrıça­ yordu.  Yiğit  de  İole'yi  elde  etmek  için  Oi­
sı  îsis'e  benzetilmiş  efsanelik  bir  kişi  olduğu  khalia  şehrini  almak  ve  kızı  kaçırmak  zorun­
besbellidir  (îsis).  da  kalır.  İole  ile  evlenmek  hazırlıklarına  giri­
şir,  o sırada  Deianeira'dan yeni bir gömlek is­
İobates.  Lykia  kralı,  Akrisios  ve  Bellero- ter.  Büyülü  gömlek  bedenini  yakar  ve  yiğit 
phontes  efsanelerinde  rol  oynar:  Proitos  ikiz  kendi yaptırdığı odun yığınına çıkıp ölünce  lo­
kardeşi  tarafından  Argos'tan  sürülünce,  Lyki- le'yi  oğlu  Hyllos'a  verir  (Deianeira,  Hyllos). 
a'da  İobates'in  yanına  sığınır  ve  bir  süre  son­
ra kralın  kızı  Anteia  (ya  da Stheneboia) ile ev- ton.  İon,  Ege  kıyılarına  yerleşmiş,  iaones 
lenir.  Sonra  da  İobates'in  yardımıyla  döner  adıyla  anılan  boylara  Yunanistan'dan  gelme 
bir kurucu  ata  bulmak amacıyla,  efsanesi Ati­ lon'un  oğlu  olarak  gösterilir.  Tanrı  Kreusa'yı 
na'da  uydurulduğu  besbelli  olan  bir  kişidir.  Atina  akropolünün  bir  mağarasında  gebe  bı­
Soy ağacından görüldüğü gibi (Tab. 20), Hel- rakır,  kadın İon'u doğurduktan  sonra bebeği 
len'lerin  büyük  atası  olarak  gösterilen  Hel- bir  sepet içine  koyup kayalık bir yere  bırakır, 
len'in üç oğlu vardır:  Ksuthos,  Doros ve Aio­ Apollon  onu  tanrı  Hermes'e  verip  Delpho-
los.  Doros'la  Aiolos,  Dor  ve  Aiol  soylarının  i'ye  gönderir.  Orada tapınak rahibesi çocuğu 
doğrudan  doğruya  isim  babaları,  Ksuthos  ise  büyütür.  Ksuthos'la  Kreusa  evlendikten  son­
oğlu  İon  aracılığıyla  İon'lar,  ya  da  İonyalılar  ra bir türlü  çocukları olmaz,  Apollon tapma­
denilen  soya  ata  olmuştur.  Bu  süreç  üstüne  ğına başvurup bunun nedenini sorarlar,  o sı­
efsane  yazarlarından  hemen  de  hiçbir  bilgi  rada  Kreusa  İon'u  görür,  önce  tanımak iste­
edinilmez,  tarihçilerse  çeşitli  amaçlarla çeşitli  mez,  sonra  kabul eder,  tanrı buyruğuna uya­
biçimlerde  anlatırlar İon efsanesini.  Herodo- rak  genci  alırlar,  kendi  oğulları  olarak  büyü­
tos şöyle  der (Tar. VII,  94):  "İonyalılar Pelo- türler, Atina krallığına getirirler.  Bu oyun Eu­
ponez'de  bugünkü Akhaia'da  oturdukları  sü­ ripides'in  mutlu  bir  sonuca  bağlanan traged­
rece,  yani  Danaos'la  Ksuthos  Peloponez'e  yalarından biridir ve böyle  olduğu  için de pek 
gelmeden  önce,  Hellen'lerin  söylediğine  gö­ tragedya  sayılmaz.  Bunun  da  amacı  İon-
re Pelasgoi Aigialees adını taşırlardı,  Ksuthos  ya'lıların  kaynağını  Atina'ya,  üstelik  burada 
oğlu  İon'dan  sonra  da  onlara  İones  dendi".  tanrı Apollon'a bağlamaktır. 
Efsane  şöyledir:  Ksuthos'u  iki  kardeşi  Do­
ros'la Aiolos Tesalya'dan kovarlar,  o da Atti- İphianassa.  Homeros  destanlarında  Aga-
ka'da  Atina  iline  yerleşir,  orada  Atina  kralı  memnon'un kızı İphigeneia'ya verilen ad (1-
Erekhtheus'un kızı Kreusa ile evlenir (Erekh- phigeneia). 
teus),  kral ölünce Attika'dan sürülür ve Pele-
ponez'in kuzey kıyısına, sonradan Akhaia de­ İphigeneia.  Agamemnon'la  Klytaimest-
nilecek  bölgeye  yerleşir;  o  zamanlan  bu  böl­ ra'nın  kızı,  Elektra,  Orestes  ve  Khrysothe-
gede  Aigialeos'un  Pelasg  soyları  otururlardı.  mis'in kardeşi (Tab.  15).  Homeros  destanla­
Ksuthos  ölür,  iki  oğlundan  biri  Akhâios  Te- rında  fphigeneia'dan  pek  söz  edilmez,  adı 
salya'ya  döner,  öteki  İon  Aigialeas  ülkesine  İphianassa  olarak  birkaç  kez  geçer,  efsanesi 
saldırmaya  hazırlanır ki, kral Selinos kızı He- Troya  savaşıyla  doğrudan  doğruya  ilgili  oldu­
like'yi  ona  verip  kendisine  halef  seçer.  Seli­ ğu  halde,  Homeros  ne  Aulis'teki,  ne  Tau-
nos ölünce,  İon  Helike adlı bir kent kurar ve  ris'teki serüvenine dokunur. Bunun tam tersi­
halkına İones adını verir.  O sırada Atina'lılar  ne  tragedya  yazarları  ve  özellikle  Euripides, 
Eleusis'e  karşı  savaşta  kendilerine  yardım  et­ ("İphigeneia  Aulis'te"  ve  "İphigeneia  Tau-
mesi  için  İon'u  çağrırlar  ve  İon  Attika'da  ris'te"  adlı iki tragedyası vardır) İphigeneia ti­
ölür.  Soyu  bir  süre  Aigialeos  bölgesinde  kal­
pine büyük bir ün kazandırmış ve Troya sava­
dıktan  sonra,  Tesalya'dan  gelen  Akhaios'un 
şıyla  doğrudan  doğruya  ilişkili  tek  kişi  olarak 
saldırısına  uğrar.  Akhaios  bölgeyi alır,  Akhai-
İphigeneia batı  yazınını  da  etkilemiş,  Racine 
a adını verir.  Pausanias'ın  anlattığı bu  efsane 
ve  Goethe'ye  konu  olmuştur.  Bizim  burada 
belli  ki  Akhaia  bölgesinin,  İones  ve  Akhaioi 
anlatacağımız  efsanesi  doğrudan Euripides'in 
adlarını  taşıyan boyların kaynağını  açıklamak 
iki tragedyasının özeti olacaktır. 
amacıyla  kurulmuştur.  Strabon'un  anlatımı 
ise başkadır:  Ksuthos Erekhteus'un kızıyla ev­ Akha  ordusunun  Troya'ya  varmak  için  on 
lendikten sonra Attika'da dört kentler antlaş­ yıllık  bir  zaman  yitirdiği  anlatılır.  Bunun  bir 
masını kurar (Tetrapolis), oğullarından Akhai­ süresi  savaşa  katılacak  çeşitli  filoların  Aulis'te 
os  Peloponez'de  Akhaia  bölgesini  kurar,  toplanmasıyla  geçmiştir.  Aulis  Euboia  yarım­
öbür oğlu İon da Attika'ya kral seçilir,  bölge­ adasının  karşısında  bir  limandır.  Akha'Iar 
yi  siyasal  ve  sosyal  alanda  düzene  koyar  ve  orada toplandıktan  sonra gemilerin  yola  çık­
soyunun  denizaşırı göçlere katılmasını sağlar.  ması için uygun bir rüzgâr esmesini beklemiş­
Tragedya  şairlerinden  Euripides'in  "İon"  lerdir.  Ne  var ki ortalık sütliman,  en ufak bir 
adlı  oyununda  İon  Ksuthos'un  değil,  Apol- hava estiği yok. Bunun nedeni ordunun bilici­
si  Kalkhas'a  sorulunca,  verdiği  cevap  Aga-
memnon'u  çileden  çıkarır:  Artemis  tanrıça  İphikles.  iphikles  Amphitryon'la  Alkme 
krallar  kralı  Agamemnon'a  karşı  kin  ve  öfke  ne'nin oğlu,  Herakles'in ikiz kardeşidir.  Ama 
beslemektedir,  avlanırken kendisine  adanmış  Herakles tanrı Zeus'un tohumundan, İphikles 
kutsal  bir  geyiği  öldürdü  diye,  bu  yüzden  de  de  Amphitryon'un  tohumundan  meydana 
yellerin  esmesini  önlemektedir.  Tanrıça  an­ gelmiştir (Tab.  13).  İki kardeş arasındaki fark 
cak Agamemnon  kızı İphigeneia'yı kendisine  hemen  beşikte  yattıkları  ilk  günlerinden  bel­
kurban  verirse,  öfkesinden  vazgeçecek  ve  fi­ li  olur:  Hera'nın  gönderdiği  yılanı  görünce, 
lonun yola  çıkmasını sağlayacaktır.  Bu haber  İphikles çığlığı basar,  hayatta kalmayı Herak­
Agamemnon'un  tepesine  balyoz  gibi  iner.  les'e  borçludur.  İphikles,  yiğidin  bazı  işlerine 
Önce böyle bir işe hiç yanaşmaz, ama önder­ katılır.  Onunla  Orkhomenos'a  karşı  savaşır 
lerin  ve  özellikle  Menelaos'la  Odysseus'un  ıs­ ve kral Kreon ödül olarak her iki kardeşe kız­
rarları  üzerine  umumun  çıkarını  kendi  çıka­ larından  birini  verir.  Ama  Herakles  ansızın 
rından üstün tutmaya yana yakıla karar verir.  çılgınlığa  kapılınca  İphikles'in  iki  oğlunu  ve 
Kralın  ailesi  Mykene'de  kalmıştır,  Agamem­ kendi çocuklarını da öldürür (Herakles). 
non  karısı  Klytaimestra'ya  haber  gönderir, 
İphigeneia'yı alıp gelmesini buyurur,  güya  kı­ İphiklos.  Teselya  kralı  Phylakos'un  oğlu. 
zı  Akhilleus'a  nişanlayacaktır.  Klytaimestra  Başına  tuhaf  bir  serüven  geldiği  anlatılır: 
sevine  sevine  gelir,  kızını  bekleyen  kaderi  ve  Genç yaşta iktidarsızlığa uğramış,  babası,  ak­
Aulis'e  aldatılarak  getirildiğini  anlayınca,  kö- rabaları olan  bilici  Melampus'a  nedenini sor­
pürür,  Agamemnon'a  karşı  dinmez bir  hınç  muş,  Melampus  da  İphiklos'u  iyi  etmek için 
yerleşir yüreğinde.  Kraliçe bunu hiç unutma­ bir  meşe  ağacının  kabuğu  altında  saklanan 
yacak  ve  kocasını  Aigisthos'la  aldatmasına  bir  bıçağı  bulmak  gerektiğini  bildirmiş.  Öyle 
da,  Troya dönüşü Agamemnon'u öldürmesi­ olmuş,  bıçağın pasından yapılan iksirle İphik­
ne de bu kin sebep olacaktır.  İphigeneia  kur­ los  iyileşmiş  ve  Podarkes  adında  bir  oğlu  ol­
ban  edilmek  üzere  sunağa  çıkar,  bıçak  tam  muş. 
boğazına  saplanacağı  anda,  söylentiye  göre, 
tphiklos'un,  Odysseia'da  (Od.  XI,  290, 
Artemis  kıza  acır  ve  onu  havalara  kaldırıp, 
296)  zengin  bir  sürünün  sahibi  ve  Neleus'la 
kurban  bıçağının  altına  bir  geyik  koyar.  Bu­
Pero  efsaneleriyle  ilgili  olarak  adı  geçer  (Ne-
nun  üzerine  rüzgârlar  hemen  esmeye  başlar, 
leus, Pero). 
filo  Troya'ya  gitmek  üzere  yola  çıkar.  İphi-
geneia'nm  Aulis'teki  serüveni  de  burada  bi­ İphimedeia. Bkz. Aloeusoğulları. 
ter. 
Tauris,  yani bugünkü  Kırım  yarımadasında  İphis.  (1)  Erkek  adı  olarak:  Thebai'ye  karşı 
İphigeneia Tauris'li Artemis tapınağında rahi­ Yediler  seferine  katılan  bir  yiğit  ve  Kıbrıs'lı 
bedir.  Yıllardan beri yerine getirdiği ödev, ta­ Anakserete  efsanesinde  adı  geçen  bir  kişi 
pınakta  bir  çeşit  kurban  kesmektir:  Gemileri  (Anakserete). 
batıp Kırım'a çıkan yabancıları hep İphigene­ (2)  Kız  adı  olarak:  Girit'li bir  masal  kahra­
ia  kurban eder Artemis'e.  Günün birinde ta­ manıdır:  İphis'in  babası  ille  de  bir  erkek  ço­
pmağa  iki  yabancı  gelir,  bunlar  İphigenei- cuk istiyormuş,  karısına kız  doğurursa  kendi­
a'nın  kardeşi  Orestes'le  arkadaşı  Pylades'tir,  sine göstermemesini, hemen dağa bırakması­
amaçları  Tauris'teki  Artemis  heykelini  alıp  nı buyurmuş.  Kadın da kız doğurduğu halde, 
Yunanistan'a  getirmektir,  bu  görevi  onlara  çocuğunu  erkek  olarak  tanıtmış  kocasına, 
Delphoi'deki  Apollon  kâhini  vermiştir.  İphi­ hem  erkek,  hem  de  kız  adı  olan  İphis  adını 
geneia  yabancıları  tanır  ve  onları  kurban  et­ koymuş. İphis böylece büyüyüp güzel bir deli­
mek şöyle  dursun,.onlarla birlik olur,  heykeli  kanlı olmuş,  günün birinde bir kız ona tutul­
Bİarak Yunanistan'a kaçarlar. Orestes kız kar­ muş, iki genci nişanlamışlar. İphis'in anası ne 
ılı-sini  arkadaşı  Pylades'e  verir.  İphigeneia,  yapacağını  şaşırmış  ve  tanrıça  İsis'e  yalvarıp 
kız  kardeşi  Elektra'nın  tam  karşıtı  sessiz,  yu- yardım  dilemiş.  Tanrıça  da  İphis'e  acımış, 
mıis.ık,  saf  ve  sevimli  bir  genç  kız  tipidir  unu  bir  erkek  yapmış,  böylece  evlenmesini 
(Agamennon,  Klytaimestra).  sağlamış (Galateia). 
İphitos.  (1)  Phokis  bölgesinden  gelen  as­ (Oslris).  Bu  efsane  ile  Yunan  mythos'unda 
kerlerin  başında Troya  savaşma katılan  yiğit.  mevsimleri  simgeleyen  Adonis-Attis,  ya  da 
İphitos Argonaut'lar seferine de çıkmış.  Demeter-Kore  efsaneleri  arasında  benzerlik 
(2)  Oikhalia kralı Eurytos'un  oğlu,  İole'nin  olduğu gibi,  başında  ay taşıyan  bir  inek biçi­
minde imgelenen İsis'le İo arasında da bir iliş­
kardeşi.  Herakles efsanesinde  rol  oynar.  Ba­
ki  kurulmuş,  böylece  zamanla  İsis  Yunan-
bası Eurytos gibi İphitos da usta bir okçudur. 
Roma pantheon'unda çok önemli bir yer al­
Odysseia  destanına göre,  Odysseus'la iphitos 
mıştır.  Yunanistan'ın  İskender'den  sonra, 
konukluk ve  dostluk bağlarıyla birbirine  bağlı­
Roma'nın  da  Augustus  zamanında  Mısır'a 
dır,  Penelope'nin taliplerini öldürmeye yara­
açılması,  puta taparlıgm  son  demlerinde tek 
yacak  kocaman  yayı  Odysseus'a  iphitos  ver­
tanrıya ve özellikle tek bir ana ve bereket tan­
miştir (Od. XXI,  13 vd.). 
rıçasına  mistik  bir  eğilimin  baş  göstermesiyle 
İris.  Thaumas'la  Elektra'nın  kızı,  Harp- İsis,  tıpkı Ana  Tanrıça  tipini  simgeleyen  Ar-
ya'ların kız kardeşi.  İris baba tarafından Pon- temis-Hekate ya da Kybele gibi, toprak, top­
tos'a,  ana  tarafından  da  Okeanos'a  bağlıdır  rak  ürünleri,  deniz  ve  yeraltı  ülkesine  ege­
(Tab. 6). Gökkuşağını simgeler, gökkuşağı da  men olup yaşamla ölümü elinde tutan, ayrıca 
denizden  çıkarak  gökle  yeryüzü  arasındaki  büyü  yoluyla  doğa  güçlerini yöneten  bir tan­
ilişkiyi  kurar göründüğü  için,  Olympos  tanrı­ rıça  oluvermiştir.  İsis'e  özellikle  Anadolu'da 
ları  İris'i  de  Hermes  gibi ulak ve  özellikle  in­ tapınıldı^  Efes  ve  Bergama'da  adını  taşıyan 
sanlara haber salmak için kullanırlar. Kanatlı­ tapınakların  kalıntılarından  da  anlaşılmakta­
dır,  güneşte  gökkuşağının renklerini yansıtan  dır. 
ince  bir  tülle  örtülüdür.  İris,  tanrı  Zeus  ve 
özellikle  Hera'nın  hizmetindedir.  "Ayağı  İsmene.  Oidipus'la  îokaste'nin  kızı,  Antigo-
tez",  "yel  gibi  uçan"  diye  vasıflandırılan  İris  ne,  Eteokles ve  Polyneikes'in  kardeşi.  İsme­
Homeros destanlarında önemli bir rol oynar.  ne, Antigone'nin tam karşıtı,  ölçülü, haddini 
Kendisine  verilen  buyruğu  harfi  harfine  tek­ bilir,  çekingen  bir  genç  kızdır.  Sophokles'in 
rar etmek İris'in özelliklerlndendir.  "Antigone"  adlı  tragedyasında  Antigone  ile 
İsmene  arasındaki  diyalogda,  İsmene  şöyle 
İros.  İros  Odysseia'da  sözü  geçen  İthakeli 
konuşur: 
bir dilencidir.  Odysseus dilenci kılığında İtha-
ke'ye  gelip  taliplerin  şölenine  karışınca,  eğ­ "Ah  kardeşim,  düşün  bir kere,  zalim  talih 
lence  ve  maskaralığa  düşkün  talipleri  iki  di­ babamızı nasıl zillet içinde elimizden aldı, na­
lenciyi  birbirleriyle  dövüştürmeye  girişirler.  sıl kendi ayıplarını kendi ortaya dökerek ken­
Odysseus  soyunup iri bacakları,  geniş  omuz­ di elleriyle kendi gözlerini çıkardı; anası ve 
karısı - ikisi de aynı şahıstı - kendini asarak 
ları  ve  güçlü  kollan  ortaya  çıkınca,  İros'u bir 
günahkâr hayatına nasıl bir son verdi ve kar­
titremedir  alır,  kaçmaya  çalışır,  ama  talipler  deşlerimizin ikisi de, aynı günde, birbirlerinin 
yakasını  bırakmaz,  Odysseus  da  bir  yumru- eliyle nasıl yürekler acısı bir ölüme kavuştu­
guyla  kemiklerini  kırıp  onu  dışarıya  sürükler  lar. Şimdi biz ikimiz kaldık. Bak, eğer kanuna 
atar.  Talipler arasında  da bir  kahkahadır ko­ aykırı hareket edip hükümdarın  hükmüne ve 
par (Od. XVIII,  1-107).  kudretine karşı gelirsek ne korkunç bir ölüm­
le öleceğiz. Hayır, bize yakışan, kadın olduğu­
İsis.  Aslında  bir  Mısır  tanrıçası  olan  İsis,  muz ve erkeklere karşı mücadele için yaratıl­
İsa'dan  sonraki  yüzyıllarda  Yunan-Roma  madığımızı düşünmektir. Hem sonra böyle 
dünyasına  girmiş  ve  kişiliğinde  birçok  dişi  bir hükümdarın tebaası olduğumuz için bun­
tanrıları toplayarak bir süre tek tanrıça olarak  lara, hatta daha beterlerine tahammül etme­
tapım görmüştür.  miz lâzımdır. Bunun için,  toprak altında ya­
tanlara yalvaracağım ve zor karşısında böyle 
Mısır  efsanesine  göre  İsis  kral  tanrı  Osi- yaptığım için beni affetmelerini dileyerek, ba-
ris'in  kız  kardeşi  ve  karısı,  güneş  tann  Ho- şımızdakitere boyun eğeceğim. Çünkü yapa­
rus'un  anasıdır.  Karanlıklar  tanrısı  Set  (Yun.  mayacağın  işlere  kalkışmak akıl  kârı  değil­
Typhon)  Osiris'i  öldürünce İsis kocasını  ara­ dir... Devlete karşı koymak elimden gelmez." 
maya  çıkar,  bulur  ve  oğluna  öcünü  aldırtır  (Antigone). 
Italos.  İtalya'ya  adını  veren  kurucu  kahra- tepelerinde tapınağı olmuştur, İono'nun daha 
man.  Italos'un  asıl  kaynağı  üstüne  mythos  başka tapınakları  da vardır:  En önemlisi,  Ro­
yazarları arasında ayrılık vardır, Sicilya'dan,  ma kalesinde İuno Moneta'ya ayrılmış olamy 
Yunanistan'ın  batısındaki  adalardan,  daha  di (Moneta uyaran, hatırlatan demektir). I. O. 
başta  yarlerden  geldiği  ileri  sürülür.  Çok  iyi,  390  yılında  Roma bir gece Galya'lıların  saldı 
hak ve  barışsever bir kralmış,  halkını  öyle uy- nsına  uğrayınca,  bu  tapınağın  kutsal  kazları 
uygar bir  hale  getirmiş ki,  önce yalnız kuzeye  ötüşleriyle  halkı  uyandırmışlar  ve  şehrin  kur­
verilen  ltalia  adı  -  güneye  Ausonia  denirdi  - tulmasını  sağlamışlardır. 
bütün  yarımadaya yayılmış.  İuno'ya  daha  başka  sıfatlarla  da  tapındırdı: 
İuno  Lucina  doğuma  bakmakta  ve  doğumu 
Ithakos.  İthaka  adasına  adını  veren  kurucu 
kolaylaştırmaktadır.  İuno  Lucina'ya  sunu  ya­
kahraman.  Zeus  soyundandır,  iki  kardeşiyle  pılırken  herkesin  kemer  ya  da  kuşağını  çöz­
birlikte  Korfu  adasından  İthaka'ya  göçer  ve  mesi  gerekirdi,  çünkü  giyside  herhangi  bir 
.adada  İthaka  şehrini  kurar.  Kentin  başlıca  düğüm  gebe  kadının  kurtuluşunu  önleyebilir 
çeşmesinin  kuruluşu da ona atfedilir.  inancı vardır. 
Itylos.  Thebai'de  anlatılan  bülbül  efsanesin­ Roma'da İuno genellikle  kadınların konıyu 
de  llylos,  Aedon'la Thebai'li Zethos'un oğlu­ cusudur,  kadınlar  arasında  da  meşru  yoldan 
dur. Aedon, eltisi Niobe'nin oğlunu öldürmek  evlenmiş  olanların  tanrıçasıdır.  Mart  ayının 
isterken kendi çocuğu İtylos'u öldürür ve öm­ ilk  günü  kutlanan  Matronalia  bayramında 
rü  boyunca  dövündükten  sonra  bülbül  haline  "matrones"  yani  evli barklı,  çocuklu  kadınlar 
getirilip gene  İtylos diye  ağlar (Aedon).  hem İuno'nun oğlu tanrı  Mars'ı,  hem  de Sa­
bin  kadınlarının  kaçırılmasından  sonra  Ro­
İtys.  Aynı  efsanenin  Attika'da  ve  özellikle 
malılarla  Sabin'ler  arasındaki  barışın  kurul 
tragedya  yazarlarınca  anlatılışında  adı  geçen 
masını anarlardı. 
çocuk,  Itys,  Prokne'nin  oğludur,  babası  da 
Thebai  efsanesinde  olduğu  gibi  Zethos  değil,  Roma dininde her erkeğin "genius"u (Geni 
Trakya  kralı  Tereus'tur.  Atina  kralı  Pandi- us) olduğu gibi,  her kadının  da  "İuno"su  var­
on'un  kızı Prokne ile evlenir (Aedon).  dı.  Bu koruyucu İuno yalnız ölümlülere degil, 
tanrıçalara da bakardı.  Tanrıçanın  "luno  So 
Iulus. Aeneas'ın oğlu Ascanius'un (Yun. As- roria"  (kız kardeşi koruyan İuno) olarak  Ho-
kanıos) italya'ya  geldikten  sonra aldığı ad.  İu- ratius efsanesinde de rolü vardır (Horatius). 
lus  Caesar'ın  ve  onun  evlatlığına  girdiği  için 
imparator  Augustus'un  da  üye  bulundukları  İupiter  (yahut  İuppiter).  Adı  Zeus  baba, 
ünlü  İulii  soyunun  atası  sayılır.  İulus  Ro- baba tanrı ya da gök tanrı anlamına gelen  Dl-
ma'nın  metropolü  olan  Alba  Longa  şehrini  es-piter (yani Zeus pater)den türemiş olan İu­
kurmuştur.  piter  aslında  Roma  pantheon'unun  en  eski, 
en  büyük  tanrısıdır.  Yunan  dininin  etkisiyle 
İulus adının kaynağı şöyle açıklanır:  Aeneas 
sonradan  Zeus'la  bir  tutulmuştur.  Roma  di 
ortadan  kaybolup  Latium  bölgesinde  savaş 
ninde İupiter gök,  gün ışığı, hava,  yıldırım ve 
patlayınca,  Ascanius  Troya'dan  gelme  asker­
şimşek  gibi  doğal  güçleri  simgeleyen  tanrıdır, 
lerle  Latium'dan  devşirme  ordunun  başına 
bu yüzden de  Fulgurator,  Fulminator (şimşek 
geçmiş  ve  Rutul'larla  Etrüsk'lere  başarıyla  çakan),  Tonans,  Tonitrualis  (gök  gürleten), 
karşı  koymuştur.  Ödül  olarak  kendisine  İo- Pulvius  (yağmur  yağdıran)  sıfatlarıyla  anılır. 
bum  (ya da  lolum)  adı verilmiş ki,  bu da  Iup- Doğanın  büyük  yöneticisi  sayılan  bu  tanrıya 
piter'in  bir  küçülmesi  olsa  gerek,  yani  "Kü- Roma'nın kutsal tepesi Capitolium'da tapını-
çükk İuppiter" olmuş. Oradan da İulus çıkmış  lırdı.  İupiter  Capitolinus'a  dikilen  tapınağa 
olsa  gerek.  sonradan İuno ve  Minerva  da alınmış,  böyle­
luno.  Hera  ile  bir  tutulan  Romalı  tanrıça.  ce  Capltolium  üçlüsü adıyla bu tanrılara tapı-
Aslında  luno  ayın  değişimlerini  simgeleyen  nılmıştır.  Aynı  tepede  iupiter Optimus  Maxl-
lbir tanrıçadır ve luppiter, luno, Mnerva üçlü- ııHIS (en  İyi,  en büyük iupiter) Roma devleti 
sü  içinde  Quirinalis  sonra  Capitolium  nin koruyucusu ve y ö n e t i c i s i olarak tapım gö-
rürdü.  Konsullar  göreve  başlamadan  gelip  siydi.  Kültü  Latium  bölgesinden  Roma'ya 
ona  yakarmak  zorundalardı,  zafer  kazanan  sonradan  getirilmiş  ve  Forum'da  bulunan 
başkomutanlar  zafer  çelenklerini  ve  ilk  kur­ bir suya  "İuturna  Havuzu"  adı verilmiştir.  Bu 
banlarını  (ki  bunlar  beyaz  boğalardı)  ona  pınarın  şifalı  niteliği  olduğu  gibi  İuturna  da 
adarlardı.  İupiter  Roma'nın  dış  ilişkilerini  ve  iyileştirici  bir  tanrıça  sayılırdı.  Mars  Meyda­
uluslararası  antlaşmalarını  koruyan  bir  tanrı  nında,  sulak  bir  bölgede  bulunan  tapmağı 
sayılırdı.  Tanrılar  arasında  tam  bir  otorite  Augustus zamanında buraları kurutulunca kal­
kurduğu  gibi,  devlet  otoritesini  ve  disiplinini  dırılmıştır. 
simgelerdi.  Flamen  dialis  adıyla  görevlendiri­ İmparatorluk dönemi şairleri İuturna'yı Ae-
len  başrahibi İuno'nun başrahibesiyle  evlene­ neas'ın  düşmanı Turnus'un kız kardeşi  sayar­
rek  tanrılar  arasındaki  kutsal  birliği  yansıt- lar ve  Turnus'la birlikte  savaşa katıldığını  söy­
m'akla yükümlüydü.  lerler.  İupiter'in  sevdiği  bu  su  perisine  tanrı 
Jüpiter'in  siyasal  rolü  bununla  bitmez,  Fe- ölümsüzlük  bağışlamış  ve  Latium  'daki  bütün 
retrius  adıyla  Roma'nın  savaş  alanında  da  suların  koruyuculuğunu vermiş.  Ovidius  Lara 
baştanrı  sayılırdı:  Düşmandan  alınan  bütün  ve  Lares  tanrılardan  söz  ederken  İupiter'in 
silahlar,  öldürülen  düşmanların  soykaları  bu  İuturna'ya olan aşkını, nympha'nın bin bir bi­
İupiter'e adanır,  ayrıca Stator unvanıyla İupi- çime girerek tanrıdan kaçtığını anlatır (Lara). 
ter'in  düşmana  karşı  koyduğu,  Roma'ya  sal­ Bir  efsaneye  göre  de  İuturna  tanrı  İanus'un 
dırıların  her  türlüsünü  durdurduğu  sanılırdı.  eşi ve  pınarlar tanrısı  Fontus'un  anası  olarak 
Durduran  anlamına  gelen  Stator  sıfatının  gösterilir (lanus, Fontus). 
kaynağı  şöyle  açıklanırdı:  Roma'lılaria  Sabin' 
ler  arasındaki  savaşta  Roma'lılar  Sabin'lerin  İustitia.  Roma'da  adaletin  simgesi.  Yunan 
karılarını  kaçırdıktan  sonra,  bir  ara  Sabin'ler  tanrıları  arasında  Themis'e  değil  de,  daha 
ağır  basmış  ve  şehri  almak  üzereymişler  ki,  çok  Dike'ye  benzemektedir.  İustitia  Altın 
Romulus  kılıcını  kaldırarak  Forum'da  İupi­ Çağda  insanlar  arasında  bulunurken  (Soylar 
ter'e  ant  içmiş,  düşmanı  durdurursa  olduğu  Efsanesi),  insanların  gitgide  daha  çok  suç  iş­
yerde bir tapınak kurmaya yemin etmiş. Tan­ lemesi onun  artık yeryüzünde tutunamaması-
rı  da Sabin'leri  püskürterek  Forum'da  Palati- na  yol  açmıştır.  Göğe  çıkmış  ve  burçlar  ara­
nus  tepesinin  dibinde  İupiter  Stator'a  adan­ sında Bakire burcu olmuştur. 
mış tapınağa kavuşmuş. 
İuventus.  Gençliği  simgeleyen  tanrıça.  Ro­
Roma  İmparatorlumu  çağında  imparatorlar  ma'nın  en  eski  çağlarında  Yunan  tanrıçası 
baştanrı İupiter'le ilişki kurmaya  ve  doğrudan  Hebe  ile  hiçbir ilişkisi  olmadığı  halde,  sonra­
doğruya  İupiter  Optimus  Maximus'un  kıla­ dan  bu  iki  tanrıça  benzeşmişlerdir.  Ama  tu-
vuzlumu  ve  koruyuculuğu  altında  olduklarını  ventus'un  asıl  görevi  genç  delikanlılar  çocuk 
belirtmeye  çalışırlardı.  Kimi  Jüpiter'i düşünde  elbisesini  bırakıp  "toga  virilis"  yani  yetişkin 
görüp  ondan  doğrudan doğruya esinlendiğini  erkek  toga'sını  giydikleri  zaman  onları  koru­
ileri sürer,  kimi İupiter'in sıfatlarını kendi adı­ maktır.  İuventus'a  Capitolium'da  İupiter,  İu-
na taktırırdı.  Taşra  kentlerinde  ve  ele  geçiri­ no  ve  Athena  üçlüsüne  ayrılmış  tapınağın 
len  yabana  ülkelerde  Romalıların  ilk  işi  Ro- içinde ve özellikle Athena'nın  "cella"sında bir 
ma'da  Capitolium tepesindeki üçlü tapınağın  sunağın ayrılmış olması bu tanrıçanın eskiliği­
bir tıpkısını  kurmak,  böylece  İupiter'in  devlet  ne  delildir.  Roma  İmparatorluğu  zamanında 
tanrısı  olarak  egemenliğini  kabul  ettirmekti.  İuventus  tanrıçanın  koruyuculuğu  altında  bir 
Bu  siyasal  niteliğini  İupiter  Roma  devletinin  çeşit  gençlik  dernekleri  kurulmuş,  bunlarla 
son demlerine dek koruyabilmiştir.  imparatorluk  politikasının  yayılmasına  ve 
İuturna.  Eski  adı  Diuturna  (diuturna  sürekli,  gençlerin  askerlik  öncesi  bir  eğitim  görmele­
ölümsüz demek) olan İuturna bir su  nympha'  rine  çalışılmıştır. 

ı  /./i 
 na'ya kurban etmek ister, bunun İçin de arka­
K  daşlarını su almaya  gönderir.  Ares  Pınarı  adlı 
çeşmenin önünde bir ejderi tepeler.  O  sırada 
tanrıça Athena  ona  görünür ve  ejderin  dişle 
Kabir'ler.  Kabeiroi  diye  anılan  tanrısal  var­ rini  toprağa  ekmesini  söyler.  Kadmos  bunu 
lıklar.  Kaynaklan ve  gerçek nitelikleri  belli ol­ yapınca  topraktan  birdenbire  silahlı  adamlar 
mayan  Kabir'lerin  adı  Dardanos  efsanesinde  çıkıverir:  Bunlara Spartoi, yani ekilmiş adam­
geçer:  Semendirek  adasında  gizlemleri  bulu­ lar adı verilir.  Hepsi dev gibi yabani adamlar­
nan  bu  cinleri Troya  yöresine  Dardanos  ge­ dır.  Doğar donmaz birbirleriyle  kavgaya tutu­
tirmiş  (Dardanos).  Mitograflara  göre  babala­ şurlar,  yalnız  beşi  sag  kalır,  bunlar  da  Kad­
rı,  ya  da  ataları  Hephaistos,  sayılan  da  üç­ mos'a  şehri  kurmak için yardım  ederler.  Ne 
tür.  Musalara ve  Demeter,  Persephone,  Ha- var  ki  Kadmos  Ares'in  kutsal  ejderini  öldür­
des  gibi tanrılara  Kabir  adının  sıfat  olarak ta­ müş  olma  suçunun  cezasını  çekmelidir:  Yedi 
kılması  dikkati  çeker.  Roma  çağında  lupiter,  yıl boyunca tanrıya köle  olarak hizmet  etmek 
luno ve  Minerva üçlüğüne  de  Kabir  denmek­ zorunda kalır,  sonra gelir Thebai'ye kral olur. 
tedir.  Başta  Athena  olmak  üzere  tannlar  onu  ko­
Adları  efsanelere  pek  karışmayan  Kabir'le­ rur.  Zeus  Ares'le  Aphrodite'nin  kızı  Harmo-
rin  Bergama akropolünde  Zeus'un  doğuşuna  nia'yı  Kadmos'a  eş  olarak  verir  ve  düğünleri 
tanıklık ettikleri,  sonra  da  Rhea'nın  alayında  parlak  bir  törenle  kutlanır.  Kadmos  tepesi 
bulunan cinlere karıştıklan söylenir.  Bütün bu  adını  alan Thebai  kalesine tanrılar  armağan 
belgelerden  Korybantlar  ve  Kuretalar  gibi  larıyla birlikte gelmişlerdir.  Harmonia'ya veri­
Ana  Tanrıça  tapımıyla  ilgili  oldukları  anlaşıl­ len  düğün  hediyeleri  dillere  destan  olmuş, 
maktadır (Kybele).  sonra da Thebai  hanedanının başına  gelecek 
birçok  belaları  doğurmuştur.  Bunların  en 
Kader. Bkz. Moira.  önemlisi  Kharit tanrıçaların  dokuduğu  bir  ti 
bise  ve  demirci  tanrı  Hephaistos'un  yaptığı 
Kadmos.  Thebai  şehrinin  kurucusu  Kad­
bir altın kolyedir. Söylentiye göre bu gerdan-
mos,  Thebai  efsanelerinin  başında,  özellikle 
liği  Kadmos'a  Zeus  kendisi vermiş,  birine  gö 
tragedyaya  konu  olmuş  birçok  kahramanın 
re  de  Europe  kardeşine  hediye  etmişti.  Her 
atası  olarak  görülür.  Efsanesi  bütün  Akdeniz 
iki  armağanın  da  sonraki  efsanelerde  sözü 
bölgesine,  Anadolu  ve  Afrika'ya  yayılmış,  ki­
geçer  (Harmonia,  Amphiaraos,  Eriphyle, 
şiliği  bölgenin yerli  tipleriyle  kaynaşmıştır. 
Alkmaion). 
Kadmos,  Agenor'la  Telephassa'nın  oğlu­
dur, İo soyundandır (Tab. 10). Europe, Phoi-
Kaeira.  Kodros'un  oğlu  Neleus  efsanesinde 
niks  ve  Kiliks'in  kardeşidir.  Europe  kaçırılın­
rol oynayan  Milet'li bir  çömlekçi kız.  Neleus 
ca,  Agenor  oğullarını  kızı  aramaya  gönderir 
Atina'dan  göçmeden,  nereye  yerleşmesi  ge­
(Agenor).  Anasını  da  birlikte  götüren  Kad­
rektiğini  tanrı  sözcüsüne  sormuş,  aldığı  ce­
mos  bu  aramanın  boş  olduğunu anlar  ve  bir 
vapta  yeni  yurdunun  bir  genç  kızın  elinden 
süre  Trakya'da  kaldıktan  sonra,  anası  da 
suyla toprak  alacağı yerde  bulunduğu  söylen­
ölünce,  Delphoi  kehanetine  ne  yapacağını 
miş.  Neleus da dolaşa dolaşa  Miletos bölgesi­
sormaya gider.  Tann sözcüsü Eupore'nin izi­
ne  gelmiş,  orada  bir  mühür  izini  almak  için 
ni  aramaktansa,  bir şehir  kurması gerektiğini 
yolda  rastladığı  Kaeira  adında  bir  kızdan  ça­
söyler.  Karşısına çıkacak bir ineğin  ardına ta­
mur  istemiş,  kız  da  toprağa  su  karıştırarak 
kılacak  ve  inek  nereye  çökerse  orada  şehir 
bunu yapınca tanrı sözü yerine gelmiş.  Nele­
kuracaktır.  Kadmos yola çıkar, biraz gittikten 
us Miletos'ta kral olmuş, ayrıca da dolayların­
sonra  bir  inek  sürüsüne  rastlar,  ineğin  biri 
da üç şehir kurmuş (Neleus 2). 
her  iki böğründe  ayı  simgeleyen iki beyaz kü­
re taşımaktadır.  Kadmos bu ineğin peşine ta­ Kakasbos.  Lykia ve  Pisidia bölgelerinde  at 
kılır,  inek gider,  gider,  sonunda  Boiotia  böl­ üstünde ayakta durur gösterilen bir tanrı figü-
gesinde  bir  yere  çöküp  y.ıl.ır.  Kadmos  seçi­ rü.  Burdur'un  Tefenni  İlçesinde  bu  tanrı  ka 
len  yerin  bıır.ısı  okluğunu  anlar,  ineği  Athe- yalara oyulmuş olarak görülmektedir. 
Kalais.  Kalais  ve kardeşi  Zetes,  rüzgâr tanrı  vcl),ı  çıkınca,  nedenini  bildirmiş  ve  Apollon 
Boreas'ın  oğullarıdır.  Boreasogulları  diye  de  rahibi  Khryses'e  kızı  Khryseis'in  geri  verilme-] 
anılırlar ve kanatlı birer cin olarak canlandırı­ si  gerektiğini  bildirerek,  Agamemnon'u  kız 
lırlar.  Argonaut'lar  efsanesinde  rol  oynayan  dırmış,  onunla Akhilleus  arasında  kavga  çık 
Kalais'le Zetes,  kral Phineus'u Harpyalardan  masını ve İlyada'da konu olacak Akhilleus'un 
kurtarmışlar  (Argonaut'lar).  öfkesini  kışkırtmış  (bkz.  îlyada,  birinci  bö­
lüm).  Paris  öldükten  sonra,  Troya'nın  düş­
Kalamos.  Kamış  anlamına  gelen  Kalamos,  mesi  için  Helenos'u ele  geçirmek gerektiğini 
ırmak tanrı  Maiandros'un  (Büyük Menderes)  de o söylemiş (Helenos). Tahta atın yapılma­
oğluymuş.  Rüzgâr  tanrı  Zephyros'la  Ho- sını  ve  şehre  sokulmasını  salık  verdiği  gibi, 
ra'ların birinin oğlu olan Karpos adlı bir deli­ kendisi  de  atın  içine  saklananlardandır.  Dö­
kanlıya  tutkunmuş.  İki  genç  bir  gün  ırmakta  nüş  efsanelerinde  de  Kalkhas'ın  rolü  büyük­
yüzerken,  Kalamos  arkadaşını  geçmek  iste­ tür:  Tanrıça  Athena'nın  Aias'a  yapılan  hak 
miş,  Karpos  bu  yarışmada  boğulmuş.  Kala­ sizlik  yüzünden  Akha'lara  kızdığını,  bu  yüz­
mos buna  o kadar üzülmüş ki  kuruya  kuruya  den  dönüşlerine  engel  olacakını  bildiği  için 
bir  kamış  haline  gelivermiş.  Adı  meyve  anla­ (Aias),  kendisi  Akhalarla  Yunanistan'a  dön­
mına  gelen  Karpos  da  güzün  ölüp  ilkyazda  mek  istememiş;  Amphiaraos'un  oğlu  bilici 
dirilen tarla yemişine dönüşmüş. Karpuz söz­ Amphilokhos'la  birlikte  gemiye  binip,  Ana­
cüğü oradan gelmedir.  dolu  kıyılarında  Kolophon  şehrine  çıkmış  ve 
orada  kalmış  (Amphilokhos).  Kader  Kal­
Kalkhas.  Kalkhas  Yunan  efsanesinde,  özel­
khas'ın  Anadolu'da  ölmesini  buyuruyor,  kâ­
likle  Troya  destanlarında  adı  geçen  en  ünlü 
hin de bunu biliyordu: Kendisinden daha usta 
kâhinlerdendir. Homeros onu Ilyada'da şöyle 
bir  biliciyle  karşılaştığı  gün  Kalkhas'ın  ömrü 
tanıtır (İl. 69 vd.): 
sona  erecek diye  bir  tanrı  sözü  varmış,  Ko-
Kalkhas, Thestor'un oğlu, tanrı  lophon'da Kalkhas kâhini Mopsos'u bulmuş, 
sözcülerinin en büyüğü,  birbirine  sorular  sormuşlar,  Mopsos  hepsini 
biliyordu her şeyi, geçmekte olanı, geçmişi, 
bilmiş, Lakhas bilememiş. Öfkesinden canına 
geleceği. 
Phoibos Apollon verdiydi bu hüneri ona,  kıymış  ve  Kolophon'un  yakınında  Notion 
bu hünerle geldiydi ta llyon'a Akha'lann  şehrine  gömülmüş derler (Mopsos).  Anadolu 
gemileri.  ile  ilgili birçok efsanelerde  Kalkhas'ın yanılgı­
ları anlatılır:  Lykia kralı bir sefere  çıkacak ol­
Troya  savaşından  önce  de,  sonra  da  Kal- muş,  sonucu üstüne  Kalkhas'a da  Mopsos'a 
khas'ın yönetmediği bir tek olay yoktur, gele­ da  danışmış,  Kalkhas  zafer  kazanacağını, 
ceği  görür,  haber  verir,  sözüne  uyulursa,  Mopsos yenileceğini öngörmüş. Mopsos hak­
doğru  yoldan  gidilmiş  olur,  uyulmazsa  tanrı  lı çıkınca,  Kalkhas kendini  öldürmüş.  Aiolya 
belalarıyla  karşılaşılır.  Kalkhas'ın  rol oynadığı  bölgesinde,  Myrina yakınındaki bir kutsal ko­
olaylar  şöyle  özetlenebilir:  Alkhilleus  dokuz  ruluğa  Kalkhas bir bag  ekmiş,  ama ora  bilici 
yaşındayken,  Kalkhas Troya'nın ancak Akhil­ lerinden  biri  bağının  şarabını  içemeyeceğini 
leus  katılırsa  alınabileceğini,  ama  savaşta  yi­ söylemiş, şarabı içmek üzereyken Kalkhas bu 
ğidin  öleceğini  bildirmiş  de  bunun  üzerine  söze  öyle  gülmüş  ki  boğulmuş  ve  şarabı  içe-
Akhilleus'un  anası Thetis  onu kız kılığına so­ meden ölmüş. 
karak Skyros  kralının  kızları arasına saklamış 
(Akhilleus). Akha ordusunun Aulis'ten ilk yo­
la çıkışında Kalkhas sunak sütünde bir yılanın  Kalliope.  Adı  güzel  sesli  anlamına  gelen 
bir kuşu yediğini görünce, Troya şehrinin an­ Kalliope  dokuz  Musa'ların  biridir.  Hesiodos 
cak on yıllık bir abluka sonunda alınabileceği­ Theogonia'nın  başında  Musa'lara  seslenip, 
ni  söylemiş  (Agamemnon).  Ordunun  ilk  hepsinin adını sayarken  Kalliope için  "hepi| 
Mysia çıkışında Telephos'un sözlerini onayla­ nin başı sayılan Kalliope" der. 
mış (Telephos).  İkinci Aulis durağında fphige- Erken  ilkçağlarda  Musa'ların  yetki  alanı  sı 
neia'nın kurban edilmesini salık vermiş (Iphl- nırlanmış  değildir,  ama  iskenderiye  şiirinde 
geneia).  Troya  savaşında  ordular  anısında  Kalliope  lirik  şiirin  esin  perisi  sayılır.  Başka 

İM» 
kaynaklarda  epik  şiirin  denir.  Kimi  efsaneye  bir Odysseus kavuşmamıştı yurduna ve 
göre  Kalliope  Seiren'lerin,  ozan  Linos'un ya  karısına, 
da Rhesos'un anasıdır (Linos, Rhesos).  oyuk mağaralarda alıkoymuştu onu 
Kalypso yüce tanrıça, 
Kallîrhoe.  Güzel  akışlı  anlamına  gelen  Kal- yanıp tutuşuyordu, güzel peri, kocası olsun 
lirhoe birçok efsanelik kişilerin adıdır:  diye. 
(1)  Okeanos'un,  Tethys'in  kızı  Khysaor'la  Ama Odysseus yurduna özlem çekmektedir 
birleşmesinden  iki  canavar,  Geryoneus'la  E- (Od.V,  151 vd.): 
khidna doğar (Tab. 6). 
(2)  Irmak  tanrı  Akheloos'un  kızı.  Alkmai- Kıyıda oturur buldu (Kalypso) onu, 
boyuna gözyaşı akıyordu gözlerinden, 
on'la  evlenir ve  Akarnan'ı  doğurur  (Alkmai- tüketiyordu tatlı ömrünü, dönüşünü özleye 
on, Akarnan).  öz leye, 
(3)  Irmak  tanrısı  Skamandros'un  kızı.  Nymphe'den hoşlanmıyordu artık o, 
Tros'la  evlenerek  Ilos,  Assarakos  ve  Gany- İsteksiz uzanıyordu geceleri mağarada onun 
medes'i doğurur (Tab.  17).  yanma. 
Gündüzleri kayalarda, kumsallarda yer 
(4)  Libya  kralı  Lykos'un  kızı.  Bir  efsaneye 
bitirirdi kendini 
göre  Troya  savaşından  sonra  Diomedes'in  gözyaşları, hıçkırıklar, iniltilerle 
gemisi  fırtınaya  uğrar  ve  Libya  kıyılarına  va­ bakardı boyuna hasat vermez engine, 
rır.  Lykos  onu Ares tanrıya kurban  etmek is­ bakardı iki gözü iki çeşme. 
ter,  ama  Diomedes'e  gönül vermiş  olan  kızı 
yiğidi  kurtarır.  Kallirhoe,  Diomedes'ten  yüz  Sonunda  tanrılar  acır  Odysseus'a,  Zeus 
görmeyince  kendini asar (Lyfcosj.  Hermes'i  buyruklarla  gönderir  Kalypso'ya. 
Haberci tanrı  Ogygie  adasında  güzel perinin 
Kalydon. Kalydon avı (bkz. Meleagros).  oturduğu  mağaraya  uçup  gelir,  gördüğü 
manzara şudur (Od. V, 55 vd.): 
Kalypso.  Odysseia'nın  en  sevimli  kişilerin­
den  Kalypso'yu  bir  gizem  perdesi  örter.  Adı  Varınca ta uzaklardaki adaya, 
da  öyle:  Yunanca  saklamak,  gizlemek  anla­ çıktı karaya menekşe rengi denizden, 
mına •gelen "kalyptein" fiilinden türeme. Sak­ yürüdü, gitti koca mağaraya doğru, 
o mağarada güzel örgülü Nymphe 
lı  tanrıça  mı,  saklayan  tanrıça  mı  demeli 
otururdu. 
Odysseus'u,  eşi  Penelope'den  sonra  en  çok  Buldu onu İçinde mağaranın. 
seven  bu  kadına?  Tanrıçalıgı  da  bir  tuhaf,  Kocaman bir ateş vardı ocakta, 
Homeros ona Olympos tanrıçalarının en bü­ kokusu uzaklara yayılıyor, sarıyordu odayı 
yüklerine verdiği  "dia theaon"  (yüce tanrıça,  çatır çatır yanan dağ servisinin, mazı 
tanrıçaların  yücesi)  unvanını  verir,  öte  yan­ ağacının. 
dan  da  bir  nympha  olduğunu  söyler.  Başka  Kalypso içerde altın mekikle tezgâhına gide 
mythos  yazarları,  Atlas'la  Pleione'nin  kızı,  gele. 
yani  Pleiad'ların  biri  olduğunu  ileri  sürerler,  Hermes  Kalypso'ya  Odysseus'u  yurduna 
kimi de der ki güneş tanrı Helios'la Perseis'in  göndermesi  gerektiğini  söyleyince,  yüce 
kızıymış.  Hiç  önemi yok,  Kalypso öyle  kanlı  Nympha'nın  ilk  tepkisi  öfke  olur,  tanrılara 
canlı olarak karşımıza çıkar ki,  kimin nesi ol­ çatar kendisinin ölümlü bir erkekle sevişmesi­
duğunu  araştırmak  aklımızdan  bile  geçmez.  ni  kıskanıyorlar diye,  ama  sonra  da  Odysse­
Nausikaa, Penelopeia, Andromakhe gibi Ho- us'a  tanrıların  kararını  bildirir  ve  ona  bir  sal 
meros'un yarattığı ölümsüz, unutulmaz kadın  yapmasında yardım  edip  şöyle  uğurlar  sevgi­
tiplerinden biridir.  lisini (Od. V, 263 vd.): 
Odysseia'nın  ilk  dizelerinden  şöyle  tanıtılır 
bize (Od. I, 11 vd.):  Kalypso uğurladı Odysseus'u adadan 
beşinci günü, 
Ölüm uçurumundan kurtulanlar  onu yıkamış, urbalar giydirmişti güzel 
kurtulmuştu,  kokulu 
savaştan ve denizden dönenler dönmüştü,  Bir tulum siyah şarap vermişti yanımı, 
 daha büyük bir tulum dolusu da su,  Nymphaios'a  gönül  verir,  ama  Kryasos'lular 
kopmuştu kumanyayı bir meşin torbaya,  bu göçmenlerin fazla yayılmasından korkarak 
her türlü yiyecek vermiş bol bol.  onları  yok  etmek  çarelerini  düşünürler.  Me-
Ardından uğurlu, tatlı bir yel saldı, 
Odysseus da sevinç içinde açtı rüzgâra  los'luları  büyük  bir  şölene  çağırırlar,  silahsız 
yelkeni.  gelecekleri  şölende  onları  topluca öldürmek­
tir  amaçları.  Ne  var  ki  Kaphene  Nymphai­
Kalypso'nun  başkaca  da  adı  geçmez  des­ os'a işi haber verir,  Meloslular da kendi töre­
tanda.  Şimdi  bakalım,  tanrılardan  uzak,  de­ lerine  göre  karılarını  da  şölene  getirmek için 
nizle  çevrili  ıssız  bir  adada  oturan  ve  Olym­ izin  isterler.  Yerliler  bunu  kabul  eder,  göç­
pos'luları  hor  görmese  de,  onlardan  ayrı  bir  menlerin karıları elbiselerinin altında kılıç, ka­
biçimde  yaşayan,  onlara  baş  kaldırmayı  göz  ma  saklarlar,  Kryassos'lular  kocalarına  saldı­
alan  bu  saklı  tanrıça  kim? Odysseia'ya yazdı­ rınca,  göçmenler  silaha  davranıp  hepsini öl­
ğımız  önsözde  (s.  31)  bu  soruya  cevap  ver­ dürürler.  Kryassos  şehrini  yerle  bir  ettikten 
meye çalıştık:  Bilginler uzun  araştırmalardan  sonra  Yeni  Kryassos  diye  bir  şehir  kurarlar, 
sonra Kalypso'nun Ogygie adasının Malta ol­ Kaphene'yle Nymphaios birer tanrı gibi saygı 
duğu  sonucuna vardılar.  Malta müzesinde bi­ görür.  Plutarkhos'un  anlattığı  bu  masal  bes­
zim  Anadolu  kazılarından  bol bol  çıkan  Ana  belli  ki Yunanlı  göçmenlerin  Karia yerlilerine 
Tanrıça  heykelcikleri  gibi  geniş  kalçalı  figü- yaptıkları  mezalimi  örtmek  için  uydurulmuş­
rinler  bulunmaktadır,  Malta  adasına  ise  çok  tur. 
eski  zamanlarda  Fenikelilerin  ayak  bastığı  ve 
oraya  Maleth,  yani saklı liman,  saklı koy adı­ Karkabos.  Kuzey  Yunanistan'da  Trakya  ve 
nı verdikleri  anlaşılmıştır.  Kalypso bu  Maleth  Makedonya  bölgelerinde  hüküm  süren  Trio-
adının  Yunanca  çevirisi  olsa gerek.  Olympos  pas'ın oğlu.  Triopas öyle zalim bir zorbaymış 
tanrı dünyasından uzakta,  başka bir tanrı dü­ ki,  Karkabos yurdunu  kurtarmak için  babası­
zenini  simgeleyen  kadının  egemen  olduğu  nı öldürmek zorunda kalmış, sonra da suçun­
anaerkil  bir  düzenin  tanrıçası  olan  Kalypso,  dan arınmak için  kral Tros'un yanına,  Troas 
Kybele'nin, yani Anadolu'nun Ana Tanrıçası­ bölgesine sığınmış.  Troya kralları  ona  toprak 
nın  bir  benzeri,  başka  adla  bir  tıpkısı  olma­ vermişler,  o  da  Zelela  diye  bir  şehir  kurmuş 
sın?  Odysseus,  serüvenleri  sırasında  iki  kez  (Erdek'in güneyinde, bugünkü Sarıköy?), ora­
• biri  Kirke,  öteki  Kalypso - kadın  eline dü­ da  yerleşmiş.  Karkabos,  Troya  savaşında 
şer, kurtulamaz onların etkisinden.  Bu iki ka­ Troyalılardan  yana  çarpışan  Pandaros'un 
dın tanrıça  tipik Ana Tanrıça  nitelikleri taşır.  atasıdır (Pandaros). 
Bunun  ilerde  daha  belirgin  biçimde  aydınla­
nacağına güvenilebilir (Kirke).  Kassandra.  Troya  kralı  Priamos'la  karısı 
Hekabe'nin kızı (Tab. 16). Kassandra, Troya-
Kapaneus.  Thebai'ye  karşı Yediler  seferine  lı kral çiftinin,  Hektor ve Paris'ten sonra, en 
katılan  Argos'lu  önderlerden biri (Amphiara- ilgi  verici  evladıdır.  Bu  genç  kızın  yürekler 
os,  Adratos).  Kapaneus,  dev  boylu,  yaman  acısı bir kaderi,  trajik bir  kişiliği vardır.  Gele­
bir adamdır, tanrılardan çekinmez, Thebai'ye  ceği  görme  gücüyle  yıkımları  önlemeye  çalı­
saldırıda,  şehri  ateşe vermek ister,  ama Zeus  şan, ama sözünü geçiremedigi için başına ge­
tam Kapaneus'un sura tırmanacağı anda onu  len  belalardan iki misli etkilenip üzülen bilici­
yıldırımıyla  vurur  ve  öldürür.  Karısı  Euadne,  nin  dramını  simgeler  Kassandra;  bugünün 
ölüsünün  yandığı  odun  yığınına  atar  kendini  anlayış  ve  deyimine  göre  uzağı  gören  bilinçli 
ve onunla birlikte yanar. Oğlu Sthenelos Tro- bir insanın dramını. 
ya  savaşına katılır. 
Efsaneler  Kassandra'nın  bu  gücünü  çeşitli 
Kaphene.  Anadolu'nun  Karia  bölgesiyle  il­ yorumlarla  anlatır.  Birine  göre,  Kassand-
gili  bir  efsane.  Kaphene,  Karia  şehri  Kryas- ra'yla  ikiz  kardeşi  Helenos  bebekken,  Pria­
sos'lu bir kızmış,  Melos adasından gelen göç­ mos'la  Hekabe  Thymbralı  Apollon  şerefine, 
menler  Nymphaios adlı önderlerinin  kılavuz­ tanrının  şehir  dışında  bulunan  tapınağında 
luğunda  gelip  Karia'ya  yerleşince,  Kaphene  bir şenlik düzenlemişler ve tören sonunda ço-
cuklannı  tapınakta  unutup  gitmişler.  Ertesi  rür.  Kassandra  o zamana kadar kız oğlan  kz 
sabah almaya geldiklerinde korkunç bir man­ kalmış, birçok talipleri çıktığı halde, evlenme­
zarayla  karşılaşmışlar:  Kassandra'yla  Hele- mişti. Babası onu Othryoneus adlı bir Anado­
nos beşiklerinde uyuyorlar,  ama iki yılan çev­ lulu yiğide verecekken, bu adamın savaşta öl­
relerini  sarmış,  gözlerini,  kulaklarını  yalıyor­ mesiyle  Kassandra bekâr kalmıştı  (Othryone­
du.  Bu  eylemle  çocukların  duyuları  arınmış,  us). 
insanların  göremediği,  duyamadığı  gerçekle­ Kassandra'nın Agamemnon'un tutsağı  ola­
rin  algısına  açılmış  oluyordu.  İkisi  de  kâhin  rak  Yunanistan'a  geliş  efsanesi  tragedyaya 
olmuştu.  konu  olmuş  ve  Aiskhylos'a  en  güçlü  oyunla­
Başka  bir  efsane  Kassandra'nın  biliciliğini  rından biri olan "Agamemnon"u esinlemiştir. 
şöyle  açıklar:  Tanrı  Apollon  Priamos'un  gü­ Kassandra  asıl  bu  dramla  kendini  büsbütün 
zel kızına âşık olur,  kendini verirse ona bilici- dile  getirmek fırsatını bulur:  Mykene  sarayın­
lik  yetisini  armağan  edeceğini  söyler,  Kas­ da  Agamemnon'un  da,  kendinin  de  başına 
sandra kabul eder,  ama tanrıdan yetiyi aldık­ gelecekleri,  Klytaimestra'nın  eliyle  öldürüle­
tan  sonra  kendini vermeye yanaşmaz.  Tanrı  ceklerini açık açık görür, haykırır, bağırır, dö­
da öfkelenir,  kızın ağzının içine tükürür, böy­ vünür,  ama  hiçbir  şeyi  önleyemediği gibi,  bu 
lece  verdiği  armağanın  etkisiz  kalmasını  sağ­ yıkımı  da,  ölümü  de  önleyemez.  Bunu  anla­
lar:  Kassandra  geleceği  görebilecek,  gördü­ yınca Apollon'un bağışladığı bilicilik hünerine 
ğünü de  haykıracak,  ama  kimseyi  söyledikle­ lanet okur. 
rinin  doğruluğuna  inandıramayacaktır.  Kas­
sandra böylece Pythia ya da Sibylla gibi tanrı­ Kassiepeia.  Andromeda'nın  anası  Kassie-
yı içine alan, tanrı gücüyle dolarak kehanette  peia  güzelliğiyle  fazla  övünen  bir  kadınmış, 
bulunan bir sözcü olur, Helenos ise daha çok  Nereus kızları,  ya da Hera'yla  boy ölçüşecek 
kuşların uçuşuna ve dış işmarlara bakarak ge­ olmuş.  Tanrıçalar  da  Poseidon'dan  öçlerini 
leceği haber veren bir yorumcudur.  Her ikisi  almasını istemişler.  Deniz tanrı bir ejder gön 
de talihsizdir.  dermiş, Kassiepeia kızını bu ejdere kurban el 
Kassandra Troya  tarihinin  bütün  olaylarını  mek zorunda kalmış, tam canavarın eline ge 
önceden görmüş ve söylemiştir: Paris, çocuk­ çecekken yiğit Perseus kızı kurtarmış (Andro 
ken bırakıldığı 1da dağından dönünce, bu deli­ meda, Perseus). 
kanlının  hemen  öldürülmesini  istemiş,  sonra  Kassiepeia'nın  yurdu  üstünde  mitograflar 
Yunanistan  yolculuğu  dönüşünde  Helena'yı  arasında ayrılık vardır,  kimi  Suriyeli,  kimi Ai-
getirdiği zaman, bu kadının Troya'nın yıkımı­ thiopialı  olduğunu  yazar.  Efsanesinin  güney 
na  yol  açacağını,  geri  gönderilmesi  gerekti­ Akdeniz kıyılarıyla ilgili olduğu bellidir. 
ğini  bildirmiş.  Priamos  Hektor'un  ölüsüyle 
Akhilleus'un  barakasından  çıktığında,  daha  Kastalia.  Delphoili bir genç kızın adı.  Apol­
Troya'da kimse  farkına varmadan  geldiğini  o  lon  tapmağının  yanında  tanrının  saldırısına 
haber vermiş,  şehrin yıkımına yakın, tahta at  uğrayınca  kendini  orda  fışkıran  bir  kaynağın 
surların  önüne  dikildiğinde,  Laokoon'un  da  sularına atar.  Kaynak,  tanrı Apollon'a adan­
yardımıyla  atın  içeriye  alınmasını  önlemeye  mış ünlü Kastalia pınarı olur. 
çalışmıştı.  Troya  yağma  edilirken  Kassand­
ra'nın  Athena  tapınağına  sığındığını,  orada  Kastor. Bkz. Dioskurlar. 
küçük  Aias'ın  saldırısına  uğradığını  anlatan 
Katreus.  Minos'la  Pasiphae'nin oğlu  ve  At-
bir  efsane  de  vardır.  Aias  Kassandra'yı  sarıl­
reus'un  karısı,  Agamemnon'la  Menelaos'un 
dığı  tanrıça  heykelinden  çekip  uzaklaştırır, 
ama  günah  işlediği  için  Akha'larca  taşlan­ anası olan Aerope'nin babası (Tab. 15). 
maktan  zor  kurtarır  kendini  fAias).  Kassand­ Kaunos.  Miletos  şehrinin  kurucusu  Mile 
ra,  Agamemnon'a  köle  olarak  verilir  sonun­ tos'un  oğlu,  Byblis'in  ikiz  kardeşi.  BylılM-
da, ama bununla bilici kızın asıl çilesi başlar.  dogadiy  ilişkisi  yüzünden  Miletos'tan  lürul 
Agamemnon  Priamos'un  kızına vurulur, onu 
unı-,.  ve  gidip  Karia'da  Kaunos  şehrini  kut 
kendine eş edip Mykene'dekl s.ınıyın.a q ö t ü -
muş (Byblis). 
 Kaunos  şehrinin  yıkıntıları  bugün  Köyceğiz  nar: Herakles, Erymanthos yaban domuzum! 
Dalyanının  önünde  göz  alabildiğine  bir  sazlı­ avlarken  Pholos'a  konuk  olmuş,  at  adam  yi-
ğın dibindedir.  gide  pişmiş  etler ikram  etmiş,  kendisi  de  çiğ! 
et yiyecekken, Herakles şarap istemiş, Pho-
Kekrops.  Merkezi  Atina  olan  Attika  bölge­
los Dionysos'un Kentaur'lara armağan ettiğii 
sinin efsanelik kralı (Tab. 24).  Doğrudan doğ­
bir  testi  şarabı  bulunduğunu,  ama  hepsinin 
ruya  topraktan  fışkırmış  olduğu  söylenen 
malı  olduğu  için  bunu  açmaya  cesaret  ede-
Kekrops,  Attika'nın  ilk  kralı  sayılır,  bir  za­
medigini söylemiş, yiğidin ısrarı üzerine getir­
manlar  "Akte"  (kıyı)  diye  anılan  bölgeye 
miş ve içmeye başlamışlar. Derken şarap ko-
onun adına Kekropeia denmiş. Kekrops, Ag-
kuşuna  gelen  at  adamlar  kocaman  taşlar  ve 
lauros'la  evlenmiş  ve  Erysikhton  (Erysikh-
çam ağaçlarıyla Herakles'e saldırmışlar. Yiğit 
ton)  diye  bir oğlu  ve  Erikhtonios  efsanesinde 
hepsinin hakkından gelmiş ve onları kovalar­
rol oynayan  üç kızı olmuş (Aglauros). 
ken  Kheiron'u  da  bir  okuyla  yaralamış.  He 
Kekrops'un  gövdesi  onun  topraktan  doğ­ rakles  bu  yarayı  iyi  etmeye  çalışmış,  başara­
muş olduğunu şöyle belli edermiş: üstü insan,  mamış, ölümsüz olan Kheiron o kadar acı çe­
altı yılan  biçimindeymiş.  kiyormuş  ki,  ölmek  istemiş,  ölümsüzlüğünü 
Kekrops'un  krallığı  sırasında  tanrılar yeryü­ yüklenecek birini  aramış.  Prometheus bu işe 
zündeki  şehirleri  aralarında  paylaşmaya  kal­ razı  olunca,  Kheiron  ölümsüzlüğü  ona  vere­
kışmışlar.  Atina'ya  Poseidon  ve Athena  talip  rek ölmüş. 
olmuşlar  ve  armağanlar  yarışmasına  girmiş­
Kentaur'lar üstüne çok revaç bulmuş,  özel­
ler,  yargıç olarak aldıkları  Kekrops  da  Posei-
likle birçok ünlü kabartmalara konu olmuş bir 
don'un akropol'ün üstünde yarattığı tuz gölü­
efsane  de  Kentaur'Iarla  Lapith'ler  arasındaki 
nü  begenmeyip  zeytin  ağacını  diken  Athe- savaştır.  Parthenon  tapınağının  büyük  hey­
na'ya  ödül  verince,  tanrı  öfkesinden Afrika'yı  keltıraş  Phidias'ın  elinden  çıkma  metop  ka-
sular altında bırakmış.  bartmalan  işte  bu  savaşı  canlandırır.  La­
Kekrops  barışsever,  uygar  bir  kral  olarak  pith'ler Thessalia'da oturan  bir boydur.  Bun­
anılır.- Şehir kurmasını, ölüleri gömmesini, gi­ ların önderi Peirithoos Hippodameia ile evle­
derek yazı  yazmasını  da o  öğretmiş yurttaşla­ necekken,  düğününe  Kentaur'ları da  çağırır, 
rına (Athena).  şarap  içmeye  alışık  olmayan  bu  at  adamlar 
Keleos.  Demeter  efsanesinde  rol  oynayan  düğün  şöleninde  sarhoş  olup  gelini  kaçırma­
ya kalkışırlar.  Lapith'lerle  Kentaur'lar arasın­
efsanelik Eleusis kralı  (Demeter). 
da korkunç bir boğuşma başlar. Sonunda La­
Kentauroi  (Kentaur'lar).  Kentaur'lar, ya­ pith'ler  savaşı  kazanır  ve  at  adamları  bölge­
ni  at adamlar yarı  insan,  yan hayvan  bedenli  den kovarlar. 
yaratıklardır.  Önden bakınca başları, göğüsle­ Deianeira'yı  kaçırmak  isteyen,  sonra  da 
ri  ve  kollan,  kimi  zaman  da  ön  bacakları  in­ ona  Herakles'in  ölümüne  sebep  olacak iksiri 
san gibidir,  karınlarından arkası at biçiminde­ veren  at adam Nessos için  bkz. Nessos,  Dei-
dir.  Yeleleri,  kuyrukları  vardır.  Dağlarda,  or­ aneira, Herakles. 
manlarda  yaşayan  bu  at  adamlar  çig  et  yer, 
çokluk yabanıl ve  azgındır.  Kephalos.  Kephalos'un  kaynağı  üstüne  an­
Efsaneye  göre,  Kentauros  (ya  da  Kenta- latılan  efsaneler  birbirini  pek  tutmamaktadır: 
ur'ların hepsi) Hera'nm bir görüntüsünü aşan  Kimine  göre  Deukalion'un  soyundandır,  ki­
Iksion'dan  dogmadır  (İksion).  Yalnız  iki  at  mine göre Hermes'le Herse'nin yahut da Ati­
adamın  kaynağı  başkadır:  Kheiron,  Kro- na kralı Pandion'un oğludur. 
nos'Ia  Philyra'nın,  Pholos  ise  Silenos'la  bir  En  ünlü  efsanesi  Şafak tanrıça  Eos  tarafın­
orman  perisinin  birleşmelerinden  doğmuştur  dan  kaçırılmasıdır.  Eos  onu  Suriye'ye  götü­
(Kheiron^ Pholos).  Bu ikisi öbürlerine benze­ rür,  orada  sevişirler  ve  tanrıça  Phaethon'u 
mez,  insansever,  konuksever,  bilgili ve yarar­ doğurur (Eos). Ama Kephalos tanrıçanın ya­
lıdırlar.  nında uzun  zaman kalmaz,  ondan ayrılıp At­
Kentaur'lar  Herakles  efsanesinde  rol  oy­ tika'ya  gelir ve  Prokris'le  evlenir. 

170 
 KfcK 

Prokris'le  evliliği  de  hadiseli geçer.  Kepha- ta,  bu  kavramın  üç  anlamda  kullanıldığı göze 
los'la  Prokrls  çok  sevişmektedirler,  ama  gü­ çarpmaktadır. 
nün birinde Kephalos karısını denemek heve­ Ker,  ölüm  anlamına  gelen  bir  cins  ismidir, 
sine kapılır,  evden gidiyormuş gibi yapıp baş­ kara,  uğursuz ve  belalı  gibi  sıfatlarla  nitelenir 
ka kılıkta karısının yanına sokulur ve onu par­ ve  "getirdi aklına ölümü",  "kara ölümden tik­
lak  armağanlarla  elde  etmeye  çalışır.  Prokris  sinir"  gibi  deyimlerde  kullanılır.  Kimi  yerde 
uzun  zaman dayandıktan  sonra,  kanacak gibi  has isim  olup,  ölümü simgeleyen tanrıça - ya 
olur, o sırada Kephalos kendini tanıtır. Prok­ da  tanrıçalar  -  için  kullanılır  (İl.  XVIII,  535 
ris  öfkesinden  dağa  kaçar,  Kephalos  ardına  vd.): 
düşer,  sonunda  barışırlar.  Ama  iş  bununla 
Aralarında Kavga, Boğuşma ve uğursuz 
bitmez:  Bir  gün  Prokris  kocasından  şüphe  Ölüm de vardı, 
edecek olur:  Avlanırken bir  Nympha'yı çağır­ Ölüm kimini yakalıyordu yeni yaralanmış, 
dığı  haberini  kocasının  uşağından alınca,  giz­ diri, 
lice  onu izlemeye koyulur.  Kephalos  çalılıklar  kimini yarasız, beresiz yakalıyordu, 
arasında  çatırtılar  duyunca,  hedefini  şaşmaz  bir sürü ölüyü de çekiyordu kargaşalıkta 
bir  okla  Prokris'i  vurur.  Prokris  can  çekiş­ ayaklarından, 
mektedir,  ölmeden  hatasını  kabul  eder.  Ke­ sırtında bir elbise vardı, erlerin kanıyla 
phalos  Areopagos  mahkemesinde  yargılanır,  kızıla boyalı. 
suçlu  görülüp  sürülür.  Kephalos  arkadaşı  Burada  Ker,  Thanatos  tanrının  dişisidir. 
Amphitryon'un  yanına  sığınır  ve  onun  sefer­ Başka  yerde  Ker  bir  değil,  birçoktur  (İl.  XI, 
lerine,  savaşlarına  katılır  (Amphtryon).  338): 
... Gittiler kara Ölüm tanrıçalarının peşi 
Kepheus.  (1)  Arkadya  kralı,  Argonaut'lar  sıra... 
seferine  katılır  ve  Herakles  efsanesinde  rol 
Tıpkı  Hesiodos  gibi  Homeros  da  ölümü 
oynar.  Kepheus yönetimi  kızı  Sterope'ye  bı­
simgeleyen  tanrıçaları  insanın  kader  ipliğini 
rakarak  Herakles'le  birlikte  Lakedaimon'a 
büküp günün birinde kesen Moira'lar (Moira, 
karşı  savaşa  girişir.  O  sırada  Sterope  Gor-
Lat.  Parça) gibi görür ve  Ker'i,  ister tekil,  is­
go'nun  kafasından  kesilmiş  bir  kılla  düşmanı 
ter  çoğul  olarak  bir  insanın,  ya  da  bütün  bir 
püskürtmek gücünü elde  eder.  Ama Kepheus 
ulusun  alın  yazısı  diye  canlandırır:  Akhilleus 
ve  oğulları  savaşta  ölürler. 
iki  ayrı kaderle  karşı  karşıyadır,  birinden  biri­
(2) Aithiopia kralı  Belos'un  oğlu,  Kassiepei- ni  seçmek zorundadır.  Kısa  ömürlü  olup bü­
a'nın  kocası,  Andromeda'nın  babası.  Öldük­ yük bir ün  kazanmayı seçer. 
ten  sonra  yıldızlar  arasına  katılır  (Androme- Ölüriı  yazgısı,  ecel  anlamına  gelen  bu  Ker 
da).  iki  düşmanı  simgeleyen  birer  tanrıça  gibi  de 
Ker-Keres.  Hesiodos'un  Theogonia'sında  çıkar  karşımıza.  Akhalarla  Troyalılar  arasın­
Ker  bir  ölüm  tanrıçasıdır,  şöyle  tanımlanır  daki  savaşın  en  kızgın  bir  anındayız  (İl.  VIII, 
(Theog. 211 vd.):  70 vd.): 
Gökyüzünün tam ortasına gelince gün 
Gece üç ölüm tanrısı yarattı:  bir altın terazi kurdu baba tanrı, 
Korkunç Moros, kara Ker ve Thanatos'u  bir kefeye Troya'lılarm kara ölümünü kodu, 
Uyku'yu ve sürü sürü Düş'leri.  bir kefeye Akha'larm kara ölümünü. 
Kimseyle yatmadan kendi başına 
yarattı onları karanlık Gece.  Ker,  yani  ecelin  tartılması  olayı  asıl  Hek-
tor'la  Akhilleus  söz  konusu  olunca,  dramatik 
Ne  var  ki,  birkaç  dize  ötede,  Keres,  yani  bir nitelik kazanır (fi.  XXII,  209 vd.): 
ölüm tanrıçalarından  çoğul olarak dem  vuru­
... Bir altın terazi kurdu baba tanrı 
lur  ve  bunlar  kader  tanrıçaları  Moira'larla  bir 
acıklı ölümün iki tanrıçasını kodu kefelere, 
tutulur. 
biri Akhilleus'unkiydi, biri at sürücüsü 
Homeros  destanlarında,  özellikle  İlyada'da  Hektor'unki, 
Ker,  Keres  kavramı  sık  sık karşımıza  çıkmak­ ortasından tuttu, kaldırdı teraziyi, 
İ M  K A M U S 

ağır  bastı  Hektor'un  kara günü,  girmesini ve  bir  girenin  bir  daha  dışarıya  çık­
kefe  düştü,  yuvarlandı  Hades'e  dek.  masını önlemektir. 
Ecel  gelip  çatınca,  hiçbir  tanrının  Zeus'un  Kerberos  çokluk  üç  başlı  -  kimi  anlatımda 
bile  elinden  bir  şey  gelmez.  Burada  Apollon  elli,  ya  da yüz kafalı - bir köpek olarak göste­
tanrı  Hektor'u  korumaktan  vazgeçmek  zo­ rilir.  Kuyruğu  kocaman  bir  yılandır,  sırtında 
runda  kalır,  Hektor  her  eylemiyle  yavaş  ya­ kara  yılanlar  dikilir.  Bu  korkunç  hali  ve  Ha­
vaş Ker'ine,  yani  eceline kavuşacaktır.  des'in  giriş  kapısında  zincirlerle  bağlı  olduğu 
Homeros  ve  Hesiodos'tan  sonraki  klasik  yerden  havlamalarıyla  ölü ruhları  dehşete dü­
çağda  Ker'ler  kendilerine  özgü  kişiliği  yitirip  şürür.  Vergilius'un  "Aeneis"  destanında  Ae-
Moira'larla  karışır,  kimi  zaman  Erinys'lerden  neas'ı  yeraltına  götüren  Sibylla  Kerberos  kö­
güzel şeyleri bozan, kirleten bir çeşit kötü ka­ peğine  uyuşturucu  bir  besi  atar  da  öyle  gire­
der diye söz eder,  onları böylece Harpya'lara  bilirler içeriye (Aen.  VI,  417 vd.).  Kerberos'u 
benzetir.  Halk geleneğinde  Ker'lerin  ölülerin  yalnız  Orpheus  büyüleyip  yumuşatabilmiştir 
ruhlarıyla  bir  tutulduğu,  bunların  kötülüğün­ (Orpheus). 
den  korunmak  için  onlara  Anthesteria  bay­
ramlarında kurbanlar  kesildiği  görülür.  Keroessa.  Bizans'ın  kurucusu  Byzas'ın  ana­
sı  olan  Keroessa,  İo  ile  Zeus'un  kızı  sayılır. 
Keramos.  Atina'nın  Kerameikos  mahallesi­ İo,  "altın  boynuz"  diye  anılan  Halic'i geçtik­
ne  adını  veren  efsanelik kişi.  Dionysos'la Ari- ten  sonra,  oracıkta  bir  kız  çocuk  doğurmuş 
adne'nin  oğlu  sayılan  Keramos,  adından  da  ve  çocuğa  boynuzla  ilgili  (keras  boynuz  de­
anlaşıldığı  gibi,  çömlekçilik  sanatının  kurucu­ mek) bir isim verilmiş.  Bu Nympha'nın yetiş­
sudur.  Nitekim  Kerameikos  mahallesi  gibi,  tirdiği  Keroessa  tanrı  Poseidon'la  sevişerek 
Anadolu'da  adını taşıyan bütün bölgeler (Ker- Byzas'ı  doğurmuş.  Byzas kral  olduktan  sonra 
me körfezinde Keramos - bugün Ören - şeh­ Keroessa'nın  başka  bir  oğlu  kardeşine  ve  Bi­
ri  ve körfezin kendisi) seramik sanatının mer­ zanslılara karşı savaş açmış (Byzas). 
kezleridir. 
Kcto.  Adı,  Yunanca  büyük  deniz  yaratıkları 
Kerberos.  Hades'in  köpeği  Kerberos,  baş­ için kullanılan (ketos balina demek) Keto, Ga-
ka birkaç canavarla  birlikte Typhon'la  Ekhid- ia'nın,  Pontos,  yani Toprağın  Denizle birleş­
na'dan dogmadır (Tab. 6) der Hesiodos (The- mesinden  doğmuştur  (Tab.  6).  Aynı  anadan 
og.  310 vd.):  ve  babadan  olan  kardeşi  Phorkys'le  birleşe­
rek  önce  Graia'ları  ve  Gorgo'ları  doğurur 
Ekhidna bir azgın canavar daha doğurmuş:  (Graia,  Gorgo),  sonra,  Hesiodos'a  göre,  bir 
Adı dile alınmaz Kerberos'u.  de yılan meydana  getirir.  ' 
Hades'in o tunç sesli, elli başlı, 
o aman vermez, yırtıcı köpeğini.  Khaos.  Yunan  mitograflarının  hepsine  gö­
re,  dünya  var  olmadan  önce  khaos  vardı. 
Odysseus  ölüler  ülkesine  gittiğinde  onunla  Khaos  sözcüğü Yunanca  açık,  boş  olmak an­
doğrudan  doğruya  karşılaşmaz,  ama  Herak- lamına  gelen  "khainein" fiilinden türeme olsa 
les'in ruhu ona şöyle anlatır (Od. XI, 623 vd.):  gerek.  Khaos'tan boşluk,  daha biçime girme­
Bir ara buraya göndermişti beni o (yani  miş,  varlığa  kavuşmamış  öğelerin  karışımı 
Eurystheus),  anlaşıldığı  aşağıdaki  tanımlardan  bellidir.  He­
Kerberos köpeğini al getir, demişti,  siodos  Theogonia'nın  başında  şöyle  anlatır 
aklınca bu onun bana yüklediği en güç işti,  Khaos'u (Theog.  116 vd.): 
ama ben köpeği alıp çıkarıverdim 
Hades'ten dışarı,  Khaos'tu hepsinden önce var olan 
fiermeias'la gök gözlü Atbene bana  sonra geniş göğüslü Gaia, Ana Toprak, 
kılavuzluk etmişti.  sürekli, sağlam tabanı bütün ölümsüzlerin, 
onlar ki tepelerinde otururlar karlı 
Herakles'in  on  ikinci  işi  sayılan  bu  başarısı  Olympos'un, 
efsanede  eşsizdir (Herakles).  Kerberos ölüler  ve yo! yol toprağın dibindeki karanlık 
ülkesinin  bekçisidir,  görevi  dirilerin  içeriye  Tartaros'la... 
 Khaos'tan Erebos ve kara gece doğdu,  ... Gülümser Aphrodite de Kıbrıs'a gitti, 
Gece'dense Esir ve Günışığı doğdu,  Paphos'a 
Erebos'la sevişip birleşmesinden.  kutsal bir koru tüten sunaklar vardı ya, işte 
oraya, 
Khaos'u  ayrıntılarıyla  anlatan  bir  başka  şair  Üç Güzeller yıkadılar orada onu 
de  Ovidius'tur.  "Değişimler"  adlı  eseri  şöyle  ve ovdular ölümsüz tanrıların bedenini 
başlar. (Met. I, 1 vd.; çev. İ. Z. Eyuboglu):  parlatan yağlarla, 
güzelim rubalar giydirdiler, gözlere şenlik. 
Anlatmak  istiyorum  değişen  nesnelerin 
yeni  biçimler alışım.  Sizin  işiniz  bun/ar,  Tannça Thetis,  oğlu Akhilleus'a yeni  silah­
yardım edin  bana başladığım  işte ey  lar yaptırmak için Hephaistos'un işliğine gitti­
tanrılar! 
Ulaştırın bu türkümü doğanın  ğinde, tanrının Kharis diye karısıyla karşılaşır 
başlangıcından  (İl.  XVIII,  382),  Hera da İda dağında Zeus'u 
Günümüze değin, denizden, karadan bütün  uyutmayı aklına koyunca,  Hypnos, yani Uy­
bunları  ku  tanrıya  istediğini  yapması  için  bir  Kharit 
kuşatan gökyüzü var olmadan, tek  tanrıça  vermeye  ant  içer  (İl.  XIV,  267).  Bu 
görünümlüymüş  Kharit'in adı Pasithea'dır. 
evren içinde doğa, khaos deniyordu ona, 
kımıldamaz, biçimsiz, düzensiz ağır bir  Kharon.  Yeraltı  ülkesinde  ölülere  Akheron 
yığın, 
ırmağını  geçiren sandalcı.  Kharon abus çeh 
karmakarışıkmış içinde nesnelerin türlü 
reli,  sert,  kaba ve pinti bir ihtiyar olarak can 
türlü öğeleri. 
landırılır.  Ölü ruhlarına ırmağı geçirtmek İçin 
Bundan  sonra  da  öğelerin  bir  bir  ayrılma­ para  alır,  onun  içindir  ki  ölülerin  ağzın.)  bil 
sıyla bir  kosmogonia taslağı yapar Ovidius.  obolos  (metelik)  konurdu.  Para  almazsa, 
Kharon  ruhları  kovar,  taş  çatlasa  yumuşa 
Kharites  (Kharit'lcr).  Kharit'ler  göze  hoş 
mazdı.  Hele  toprağa  gömülmeyen  ruhların 
olanı simgeleyen tanrıçalardır, nitekim  adları 
Hades  bataklığını  geçmeleri  olanaksızdı, 
da  parlaklık,  ışıltı,  güzellik  anlamına  gelen 
onun  içindir  ki,  ölülerin  tek  amacı  topra{Ja 
"kharis" sözcüğüyle ilgilidir. Yunan mythos'u-
kavuşmaktır.  Gömülemeyen  ruhların  yüz  yıl 
nun  Üç  Güzeli'ni  şöyle  tanımlar  Hesiodos 
havalarda  serseri  dolaştıkları,  bu  korkunç  çi­
(Theog. 907 vd.): 
leden sonra kaderlerinin ne olacağı konusun­
Okeanos kızı Eurynome'yle evlendi Zeus,  da  bir  karara  varıldığı  söylenirdi.  Bu  inanç 
güzelliği görenleri büyüleyen uyum  destanda da, tragedyada da dramatik bazı ki­
tanrıçayla;  şilerin  ele  alınmasına  yol  açmıştır  (Elpenor, 
üç kızı oldu ondan, Kharit'ler, Üç Güzeller:  Polyneikes). 
Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia. 
Kharon  Herakles  efsanesinde  rol  oynar: 
Kharit'ler tanrıların  da,  insanların  da yüre­ Sandalcı,  yiğidi  öte  tarafa  geçirmek  isteme­
ğine neşe ve sevinç serpen tanrıçalardır.  Mu­ yince,  Herakles  onu  küregiyle  döver,  zorl.ı 
sa'larla  birlikte  Olympos'ta  otururlar,  Apol- geçirtir  kendini,  Kharon  bu  işe  razı  olduğu 
lon'un  alayına  katılarak  hora  teperler,  ezgi  için bir yıl boyunca Hades'ten  sürülür. Aene 
söylerler.  Kharit'ler  her çeşit sanat işini  esin­ as  Kharon'a  Sibylla'nın  kendisine  verdiği  ve 
leyen ve koruyan, insanda ve tanrıda yaratıcı­ Proserpina'ya adanmış bir altın dalı sunmak­
lık doğuran tanrıçalardır. Harmonia'nın elbi­ la katı yürekli sandalcıyı yumuşatmak yolunu 
sesinin  nakışlarını  onlar  yapmıştır  (Kadmos,  bulur. 
Harmoniaj.  Athena'nm  yanı  başında  görü­ Yunan  efsanesinde  pek belirli  bir  rol oyna­
nürler,  Aphrodite'yle Eros'un ve kimi zaman  mayan  Kharon'un  Roma'da  Etrüsk  etkisiyle 
da Dionysos'un alayına katılırlar.  önemli ve belirgin bir kişilik kazandığı;  Etrüsk 
Aphrodite  doğar  doğmaz,  Himeros'la  bir­ mezarlarında  sık sık rastlanan simgesi,  bu  ki 
likte  onun  ardına koyuldukları gibi unu  süsle  sinin  ölmekte  olan  insanı  yeraltı  ülkesine  .il 
mcde  hep  görev  başında  gösteriliri*]  (Od  makla  tam  anlamıyla  öldüren  bir  cin  olduğu 
Vlll, 362vd.)ı  görülür. 
 Kharon'un  asıl  rol  oynadığı  bir yapıt,  Sam- şını kurban vermeyi yeg  görür.  Ve  geçidi şöy­
satlı  (Malatya  bölgesinde)  Lukianos'un  "Öbür  le anlatır (Od. XI!, 234 vd.)-. 
Dünyada  Konuşmalar"dır.  Hermes'in  kıla­
Böylece girdik dar boğaza içimizi çeke çeke, 
vuzluğunda  yeraltına  inen  birçok  ölüler  -  ve  Skylla bir yanımızda, tanrısal Khraybdis 
aralarında filozoflar - Kharon'la ve kendi ken­ bir yanımızda. 
dileriyle  konuşurlar,  ölümden  sonra her türlü  Ne korkunçtur bu canavar yutarken denizin 
varlığın  boş  olduğu sonucuna varırlar.  acı sularını, 
kustuğu zaman da kaynayıp gümbürder 
Kharybdis.  Efsaneye  göre,  Sicilya'yı  İtal­ koca engin 
ya'dan  ayıran  Messina  Boğazında  Khary- ateşin üstünde dopdolu bir kazan gibi 
bdis'le  Skylla  diye iki  canavar vardır.  Odysse- köpükler yükselir iki kayanın doruklarına 
us'un serüvenlerinde çok önemli bir rol oyna­ kadar, 
yan  bu  canavarların  ünü  atasözlerine  ve  de­ sonra doruklardan aşağı yuvarlanır bu 
yimlere  geçecek kadar yaygın  olmuştur,  nite­ köpükler. 
kim  Batı  dillerinde  "Kharybdis'ten  Skylla'ya  Bir daha yutunca acı sularını denizin, 
dibi görünür anaforların içinde. 
düşmek"  diye  bir  söz  vardır,  yağmurdan  ka­
Sarsılır gümbürtüyle çevresinde kayalar, 
çarken doluya tutulmak anlamına gelir.  dipteki masmavi kumlar fırlar dışarı. 
Odysseia  destanından  önce  Kharybdis'in 
adı  Herakles  efsanesiyle  ilgili  olarak  geçer:  Odysseus  bütün  arkadaşlarını  yitirdikten 
Kharybdis,  Gaia ile  Poseidon'un birleşmesin­ sonra,  batan  gemisinin yelken direğini  omur­
den  dogma  ölümlü  bir yaratıkmış.  Çok  obur- gaya  bir kayışla  bağlayarak,  üstüne  oturur ve 
muş, ne yese doymazmış. Herakles Geryone- Kharybdis'in önünden bir daha geçer,  bu kez 
us'tan  çaldığı  sürülerle  önünden  geçerken  sözü  geçen  incir  ağacına  tırmanır,  anaforun 
Kharybdis  hayvanlara  saldırmış  ve  hepsini  salını yutup yeniden su yüzüne çıkmasını bek­
yemiş.  Buna öfkelenen Zeus. Kharybdis'in üs­ ler.  Sal  birkaç  saat  sonra  meydana  çıkınca, 
tüne yıldırımını salarak onu denizin dibine  at­ kendini  bırakıp  tam  üstüne  düşer.  Böylece 
mış.  Kharybdis bundan böyle bir deniz cana­ korkunç  tehlikeyi  atlatır,  ellerini  kürek  gibi 
varı  olmuş.  kullanarak oradan uzaklaşır. 
Büyücü  Kirke  Odysseus'la  arkadaşlarını  Homeros'un  akıllara  durgunluk  verecek  bir 
adasından  yola  çıkardığı  zaman,  yolda  karşı­ dakiklik  ve  canlılıkla  anlattığı  Kharybdis  belki 
laşacağı  bütün  güçlükleri  kendisine  bir  bir sa­ Messina  boğazında  bulunan  zamanla  efsane­
yar.  Atlatılması  gereken  en  büyük bela  Skylla  leşmiş bir akıntı ve anafordur. 
ile  Kharybdis  kayalarının  arasından  geçmek­
Kheiron.  Kronos'la  Philyra'nın  oğlu  Kheî-
tir.  Skylla'yi  anlattıktan  sonra  (Skylla), 
ron at adamların  en iyisi,  en ünlüsü,  en  bilgi­
Kharybdis'i şöyle tanımlar (Od. XII,  101 vd.): 
nidir. Adı "Kheir", yani "el"den gelir, gerçek­
Göreceksin, Odysseus, daha alçak öbür  ten  de  eli her şeye  yatkındır.  Bir doğa  adamı 
kapa (yani Kharybdis),  olan  Kheiron  doğadan  aldığı  derslerle  en  bü­
çok yakınlar birbirine bu kayalar,  yük  yiğitleri  yetiştirmiştir.  Asklepios,  İason, 
vurursun birinden öbürüne bir okla,  giderek tanrı  Apollon  bile  ondan  ders  almış­
bîr incir ağacı var üstünde, yaprak dolu,  lardır.  Ama  Kheiron'un  en  ünlü  öğrencisi 
kocaman,  Akhilleus'tur  (Akhilleus).  Kheiron'un,  Akhil-
tanrısal Kharybdis sömürür, yutar kara 
sulan ağacın altından.  leus'un  babası  Peleus'la  özel bir ilişkisi vardır, 
Üç kez kusar günde ve çeker içine sömürür  onu  her  fırsatta  korur,  destekler:  Akastos'un 
üç kez,  sarayında başına  gelen  serüvenden  kurtarmış 
suları yuttuğu stra varayım deme oraya  (Akastos),  deniz tanrıçası Thetis'le  evlenme­
sakın,  sini  salık  vermiş,  düğünde  Peleus'a  hedefini 
yeri sarsan tanrı bile seni yıkımdan  şaşmaz  bir  kargı  armağan  etmiştir  (Peleus, 
kurtaramaz.  Thetis).  Thetis  kocasını  bırakıp  denize  dö­
Odysseus  Kharybdis'in  önünden  geçip büs­ nünce,  Peleus  oğlu  Akhilleus'u  Kheiron'a 
bütün  yok  olmaktansa,  Skylla'ya  altı  arkada- emanet eder (Akhilleus).  Kheiron  öjjrenı İ8İ 
ni  dillere  destan  olacak  biçimde  yetiştirir:  bir  uygunluk  yoktur  anlattıklarında,  Plinius'a 
Ona  avlanmayı  ve  savaşmayı  öğrettiği  gibi,  göre,  "mons  Chimaera"  Phaselis'e  yakındır, 
müzik,  ahlak  ve  hekimlik  dersleri  de  verir.  Skylax'ın  açıklaması  gerçeğe  daha  uygundur: 
Akhilleus'un  üstün  yeteneklerini,  Tesalya'nın  "Dionysias  adası,  Siderus  limanı  ve  burnu; 
Pelion  dağı  eteklerindeki  mağarada  hocası  bunun üstünde, dağda Hephaistos mabedi ve 
Kheiron'la  geçirdiği  eğitim  yıllarına  borçlu­ topraktan  kendiliğinden  fışkıran  büyük  alev 
dur.  bulunmaktadır ki, hiçbir zaman sönmemekte­
Kherion'un  ölümü  Herakles'in  elinden  dir".  Her  iki  yazar  da  doğal  ateşin  fışkırdığı 
olur.  Kronos,  deniz  perisi  Philyra'yla  birleş­ yerde  Hephaistos'a bir  tapınak  bulunduğunu 
mek için bir at biçimine girmiş derlerdi, Khei- söylemektedirler.  Gerçekten  de  bugün  orada 
ron'un  da  at  adam  olarak  dogması  ondan- yapı  kalıntıları  ve  Hıristiyanlık  çağına  kadar 
mış.  Ne  var  ki  tanrı  oğlu  olduğundan  ölüm- uzanan  bir  tapınak  yeri  olduğunu  gösteren 
süzmüş.  Herakles  kendisine  saldıran  at  yazıtlar bulunmaktadır. 
adamları  püskürtünce  oklarından  biri  Khei-
Khrysaor.  Khrysaor,  Gorgo'lardan  Medu-
ron'un  etine  saplanmış.  Yarasının  iyileşme­
sa'nın oğlu  sayılır (Tab.  6).  Doğumunu şöyle 
yeceğini  anlayan  Kheiron  da  ölümsüzlüğü 
anlatır Hesiodos (Theog.  280 vd.): 
Prometheus'la  değişerek  ölmeyi  yeğ  görmüş 
(Kentauroi).  Perseus kestiği zaman kafasını 
Khrysaor'la Pegasos çıkıverdi kanından. 
Khimaira.  İkisi  de  yeraltı  yaratıktan  olan  Biri deniz kıyısında doğduğu için, 
Typhon'la  Ekhidna'nın  birleşmesinden  Khi­ öteki elinde altın kılıç tuttuğu için 
maira  diye bir canavar  doğar.  Hesiodos  onu  almışlardı Pegasos'la Khrysaor adlarını 
şöyle anlatır (Theog.  318 vd.):  Khrysaor, Okeanos kızı Kallirhoe ile evlenir 
Khimaira'yı da doğurdu Ekhidna,  ve  Geryoneus'u  üretir.  Kallirhoe'den  Ekhkl 
söndürülmez ateşi üfleyen Khimaira'yi,  na da doğar (Ekhidna). 
korkunç ve büyük, hızlı ve güçlü, 
bir yerine, üç kafalı Khimaira'yi:  Khryscis.  Troya  savaşı  bir  kadın  yüzünden 
Biri azgın bakışlı aslan kafası,  çıkmıştır.  Bu  savaşta  kadınlar  önemli  bir  rol 
öteki keçi, öteki yılan, ejderha kafası  oynar.  Hele ikisi, Helene'nin kaçırılmasından 
Pegasos hakkından geldi bu Khimaira'mn  çok  sonraki  olayları  canlandıran  İlyada'da 
koca yiğit Bellerophontes'le birlikte. 
Helene'den  de  daha  büyük  bir  yer  tutarlar: 
Homeros aşağı yukarı Hesiodos gibi tanım­ Bunlar  Khryseis'le  Briseis'tir. 
ladığı  Khimaira'yı  Bellerophontes  efsanesine  Destan bir korku sahnesiyle açılır: Akha  or­
bağlar  (Bellerophontes).  Homeros'la  Hesio- dusu  salgından  kırılmaktadır.  Neden?  Akha-
dos'ta sözü geçmeyen bir anlatıma göre,  Bel­ lar Troya'yı  kuşattıktan  sonra  yıllarca  bekler­
lerophontes  Khimaira'ya  saldırmak  için  Pe­ ler  güçlü  kentin  surları  önünde:  Troya  düş­
gasos  atma  binmekle  kalmamış,  kargısının  mez  de  düşmez.  Bu  sırada,  Akhilleus  başta 
ucuna  (ya  da  kullandığı  oklara)  kurşun  koy­ olmak  üzere,  saldırgan  Akhalar  çapulculuk 
muş,  canavarın  ağızlarından  fışkıran  ateşle  seferlerine  girişerek  talan  etmeye  uğraşırlar 
eriyen  kurşunlar  etini  dağlayıp  yakmış,  kor­ zengin  Anadolu  şehirlerini.  Altın,  tunç,  de­
kunç ejderha da böylece can vermiş.  mir,  değerli  silahlar  almakla  kalmazlar,  yağ­
Khimaira'mn bulunduğu yer Lykia'da Olym- ma ettikleri şehirlerden seçkin kızlar,  kadınlar 
pos  (bugün  Çıralı)  kentinin  arkasındaki  Ya- da kaçırırlar. Yığın yığın mallar, sürü sürü'tut­
nartaş  diye  gösterilir.  Burada ilkçağda olduğu  saklar  ortaya  konup  Akha  yiğitleri  arasında 
gibi  bugün  de  dağdan  doğal  gazlar  fışkırır  ve  bölüşülür.  En  büyük  pay  her  zaman  krallar 
bunlar kendiliğinden ya da bir kibritle tutuştu­ kralı  Agamemnon'a  gider.  Troas  bölgesine 
rulup hiç durmadan yanar. Öyle ki dağda yer  yaptığı  bir  çıkarmada  Akhilleus  Khryse  kenti­
yer yanan ateş denizden bile gözüküp gemici  nin  Apollon  rahibi  Kryses'in  kızı  Khryseisi 
lere kılavuz olurmuş.  İlkçağ yazarları da Khi- tutsak  olarak  almış,  getirmiştir.  Onu  baraka-
malra  ateşini  bilir,  ne  var  ki  yeri  üstünde  sında  karisi  gibi  kullanır,  giderek  sever,  ni 
kâhlı karısı Klytaimestra'dan üstün tutar onu.  ne de gökten toprağa döndüğü vakit. 
Ne var ki günün birinde Khryses zengin kur­ Öylece seri/i durur bir uğursuz gece 
tulmalıklarla  kızını  geri almaya gelir,  yalvarır,  bu zavallı ölümlülerin üstünde. 
yakarır, Akha önderleri kızı geri vermek ister­
Kimmer'lerin  nerede  oturduğu,  güneş gör­
ler,  yalnız Agamemnon karşı koyar bu isteğe 
meyen bu ülkeyi batıya mı, kuzeye mi yerleş­
ve Khryses'i sert sözlerle kovar.  Bunun üzeri­
ne  rahip  Apollon  tanrıya  yakarır  ve  tanrı  tirmek  gerektiği  mythos  yazarları  arasında 
Khryses'in öcünü alır (İl. I, 43 vd.) (Apollon).  tartışma  konusu  olmuştur.  Kimmer'ler  diye 
bir  ulusun  varlığı  ilkin  Homeros'un  Odyssei-
Kikon'lar.  Odysseus'un  dönüş  yolculuğun­ a'sında  geçtiğine  göre,  onları  bizim  dünya 
da,ilk uğrağı  Kikon'lar  adlı bir boyun  oturdu­ haritamıza  yerleştirmek  için  Homeros'un 
ğu İsmaros  kentidir,  Bu Trakya şehri  bugün­ dünya  haritasını  göz  önüne  getirmeli.  Odys-
kü  Dedeagaç  olsa  gerek.  Orayı  Akhalar  bir  seia'nın  önsözünde belirtildiği gibi  (s.  22 vd.) 
iyice talan ederler. Neden? Kikon'lar Troyalı- Odysseia'ya  göre  dünya  -  ki  o  zaman  tanı­
ların savaş ortağı olduklarından  mı, yoksa gi­ nan dünya yalnız Akdeniz dünyasıydı - yuvar­
derayak bolca mal edinmek için mi? Bu serü­ lak bir disk biçimindedir, bu diski Okeanos ır­
venini  anlatan  Odysseus  nedenini  söylemez,  mağı çepeçevre sarar.  Güneş bu ırmakta ba­
ama  oradan yedi  külçe  altın,  bir  gümüş  tas,  tar -  buraya  batı  denir -,  gene  ırmağın  karşı 
on  iki  sağrak  dolusu  da  ismaros  şarabı  alır.  tarafında  doğar  -  oraya  doğu  denir  -.  Kim­
Bir tasına yirmi tas su katılıp içilen bu bal gibi  mer'ler  de  Okeanos'un  ötesinde  kuzeybatıya 
şarapla  ileride  Kyklops Polyphemos'u sarhoş  rastlayan  bir  bölgede  düşünülmelidir.  Güneş 
edecektir Odysseus.  Bu işleri yaptıktan sonra  görmediği için karanlık sayılan bu ülkenin ka­
arkadaşlarının  çabuk  gemilere  dönmelerini  ranlığın  ta  kendisi  olan  ölüler  ülkesiyle  ilgili 
buyurur,  ama  onlar  şarap  içip,  yemek  ye­ görülmesi  doğaldır. 
mekle  oyalandıklarından  dağlardan  inen  atlı  Homeros'tan  sonraki  efsane  ve  görüşlerde 
Kikon'ların saldırısına uğrarlar. Savaş,  dövüş,  Kimmer'lerin, Kelt ya da İskit boylarının ata­
gene de ucuz kurtulurlar: Altı ölü verip kaçar­ ları  oldukları  ileri  sürülür.  Roma  dünyasında 
lar (Od. IX, 38-61).  ise  ölüler  ülkesine  girişin  güney  İtalya  şehri 
Cumae'den  olduğu  sanılırdı.  Bu  görüşü  Ver-
Kiliks.  Agenor'un  oğlu,  Europe,  Kadmos,  gilius'un  "Aeneis"  destanında  buluruz.  Başka 
Thasos ve  Poiniks'in kardeşi (Tab.  10).  Kar­ efsanelerde  Kimmer'lerin yeraltında galeriler­
deşleriyle  birlikte  kaçırılan  Europe'yi  arama­ de oturdukları anlatılır;  burada  belki batı Av­
ya  gider,  bulamayınca  Kilikya  bölgesine  yer­ rupa'da maden işleten ve Akdeniz'den gelme 
leşir  ve  buraya  adını  verir.  Bir  efsaneye  göre  kervanlara bakırla tunç  satan  uluslar söz  ko­
Kiliks, Europe'nin Zeus'tan olan oğlu Sarpe- nusudur.  Tarihsel çağlarda  (İ.  Ö.  VII.  yüzyıl) 
don'la  birlikte  komşu  Lykia'ya  saldırır,  zafer  Kimmer'lerin  Anadolu'ya  saldırıp  Phrygia 
kazanır  ve  Sarpedon'a  bu  bölgenin  krallığını  başkenti Gordion'ü yıktıkları bilinir. 
verir  (Sarpedon). 
Kinyras.  Kıbrıs kralı Kinyras'ın  adı  İlyada'da 
Kimmerioi  (Kimmer'ler).  Kimmer'ler 
geçer:  Troya  savaşına  katılması  için  Aga­
Odysseia'da  adı  geçen  efsanelik  bir  ulustur. 
memnon  ona  Odysseus'la  birlikte  Talthybi-
Odysseus  ölüler  ülkesine  Kimmer'lerin  ora­
os'u  göndermiş,  Kinyras  da  elli  gemi  yolla­
dan iner ve burayı şöyle tanımlar (Od. XI,  14 
maya söz vermiş,  ama Akhaları aldatmış:  Bir 
vd.): 
gerçek  gemi  donatmış,  kırk  dokuz  tane  de 
Güneş batarken ve kararırken tekmil yollar  topraktan  tekne  yaptırıp,  hepsini  denize  in­
vardık sınırlarına deri nakışlı Okeanos'un,  dirmiş,  kırk  dokuzu  batmış,  yalnız  bir  gemi 
oradadır Kimmer'lerin ülkesi ve kenti,  varabilmiş  Aulis'e.  Ama  böylece  Kinyras  sö­
oldum olası bol sisle ve bulutlarla örtülü, 
parlak güneş onları ışınlarıyla göremez  zünü tuttu sayılmış. 
hiçbir vakit,  Kinyras Kıbrıs adasının yerlisi değildir: Suri­
ne yükseldiği vakit yıldızlı göğe,  ye'nin  Byblos  kentinden  gelmedir.  Kendi  ve 

176 
oğlu  Adonis'le  ilgili  efsanelerin  Fenike  kay­ Gide gide Akile adasına nardık sonunda, 
naklı  oluşundan  da  bu  çıkmaktadır.  Kinyras  orada Kirke otururdu, güzel belikli, 
Kıbrıs'a gelince Paphos kentini kurmuş,  Kıb­ insan sesli korkunç tanrıça... 
rıs  kralı  Pygmalion'un  kızını  almış  ve  Ado­ Odysseus  arkadaşlanna  besi  sağlamak  için 
nis'ten başka bir oğluyla üç kızı olmuş. Tanrı­ ava  gider,  çıktığı tepeden  Kirke'nin  kon.agını 
ça  Aphrodite'nin  öfkesini  üzerlerine  çeken  görür  uzakta,  dumanı  tütmektedir  sık  çalılı 
bu  kızlar  birer  yosma  olmuşlar:  Kıbrıs'a  ge­ gın,  ormanın  ötesinde.  Korka  korka  birkaç 
len,  giden yabancılara verirlermiş kendilerini.  arkadaşını  gönderir  oraya.  Başlarında  Eury­
Sonunda da Mısır'a göçmüşler.  lokhos vardır (Od. X, 210 vd.). 
Kinyras  efsanesinin  en  ilginç  yönü,  onun  Odysseus'un  arkadaşları  dışanya  çağırırlar 
kızı  Myrrha'ya  (ya  da Smyrna)  olan  dogadışı  Kirke'yi,  oysa  tanrıça  onları  içeri  alır,  yalnız 
aşkıdır.  Bu aşktan Adonis doğar (Adonis).  Ef­ Eurylokhos  kuşkulanıp  dışarda  kalır.  Sonra 
sanenin  başka  bir  dalında  Kinyras  tanrıça  da olan olur  Odysseus'un arkadaşlarına:  Kir­
Aphrodite'nin  saydığı  ve  sevdiği  bir  kral  ola­ ke'nin  onları  domuza  dönüştürmesini  şöyle 
rak gösterilir.  Kıbrıs'ta  bu tanrıçanın  kültünü  anlatır Homeros (Od. X, 232 vd.): 
kurmakla  kalmamış,  usta bir bilici ve  müzikçi 
» Tanrıça onları içeride tahtlara, iskemlelere 
olarak  adaya  sanatları  ve  uygarlığı  da  getir­
oturttu, 
miş. Fenike'den gelme  "kinnor" adlı bir sazla  peynir, sarı bal ve arpa unu ezdi Pramno; 
(Kinyras adı oradan türemeymiş) tanrı Apol- şarabimi ı. 
lon'la yarışmaya girmiş ve  Marsyas gibi tanrı­ sağrağa korkunç ilaçlar karıştırdı 
nın gazabına uğramış.  büsbütün unutsunlar diye baba toprağını. 
Kinyras  Kıbrıs  adasında  bakır  madenlerini  Verdi onlara bu içkiyi, onlarda hemen 
ortaya  çıkaran,  tunç  işlemeciliğini  kuran  ve  d ikiller, 
onlar diker dikmez içkiyi, Kirke hepsine 
adaya  ilkçağdaki  zenginliğini  kazandıran  kral 
değneğiyle vurdu 
olarak  geçinir.  Aphrodite  onu  sevdiği  için  ve kapattı yoldaşlarımı domuz ağılma. 
uzun  ömürlülük  bağışlamış,  Kinyras  da  160  Şimdi onlar tıpkı domuza benzemişlerdl 
yaşma  kadar yaşamış.  başları ve sesleri, kılları vegövdeleriyle, 
ama akıl vardı gene içlerinde eskisi gibi. 
Kirke.  Büyücü  tanrıça  Kirke  tıpkı  Kalypso  Ağlar, sızlar halde onları kapadı oraya, 
gibi  Odysseus'un  serüvenlerinde  başlıca  rol  attı önlerine kayın kozalağı, palamut, 
oynayan  kişilerdendir.  Güneş  tanrı  Helios'la  kızılcık yemişi, 
Okeanos  kızı  Perseis'ten  dogmadır  denir  ki­ hep yediği şeylerdi bunlar yerde sürünen 
mi  efsanelerde,  kimine  göre  de  Hekate'nin  domuzların. 
kızıdır  ve  büyücülüğü  ondan  almıştır.  Kirke  Tanrı  Hermes  Odysseus'un  yardımına  ko­
yalnız  Odysseia'da  değil,  Argonaut'lar  desta­ şar; büyücü Kirke'yi nasıl alt edeceğini söyler 
nında  da  söz  konusu olur,  Kolkhis  kralı Aie- ona:  Kirke  ona  zehirli  şarabı  içirecegi  anda, 
tes'in ve Giritli  Minos'un karısı  Pasiphae'nin  içine tanrının onun için kopardığı  "malü"  di­
kız  kardeşidir  (Tab.  8).  Efsaneler  Kirke'nin  ye  sihirli  bir  bitkiyi  atacak ve  kılıcıyla  saldırıp 
Aiaie  adasında  oturduğunu  belirtirler.  Bu  tanrıçayı alt edecek, kendisine ve arkadaşları 
adanın nerede olduğu az çok belli, çünkü bu­ na bir kötülük yapmayacağına ant içirecektir. 
gün de italya'nın Sardunya karşısındaki Etru- Öyle olur, Kirke Odysseus'un gücü karşısın de 
ria  kıyılarında  Capo  Circeo  diye  anılan  bir  şaşakalır,  güzelliğine,  erkekliğine  vurulur  ve 
yer  var,  ama  bu  bir  ada  değil,  bir  burundur.  onu  yatağına  aldıktan  sonra,  yoldaşlarım  da 
"Aia",  "gaia"  yani toprak anlamına geldiğine  insan  kılığına  sokar.  Odysseus  böylece  Kir 
göre, efsanenin bu konuda bu kadarcık yanıl­ ke'nin  konağında bir yıl kalır,  yiyip  içip  kayli 
ması doğaldır.  sürmekte,  Kirke  de  tıpkı  Kalypso  gibi  onu 
Aiolos'un  adasından  kovulduktan, yamyam  kendine  koca  etmek  hevesiyle  yanıp  tulu. 
Laistrygonlara  epey  kurban  verdikten  sonra  maktadır.  Ne var  ki  Odysseus'un  arkadaşları 
Odysseus'aı  arkadaşları  Kirke'nin  Aiaie  ada­ onu uyarırlar,  yurda  dönmek gerektiğini ha-
sına  varırlar(  İd  X,  L35 vd.):  tırlatırlar ona.  Kirke razı  olur,  ama  önce  ölü 
ler  ülkesine  gidip  Teiresias'ın  ruhuna  danış­ tirdiği için, tarih alanı ona ayrılmış,  tarih ya­
masının  gerektiğini  bildirir.  Bundan  sonra  zarlarını esinleyen peri  sayılmıştır.  Sağ elinde 
Odysseus'un  Hades  yolculuğu  anlatılır  (Od.  boru, ya da gitar bulunur, kahramanlıkları di­
X,  307'den XI sonuna dek).  Dönüşte Odys- le getirir bunlarla;  kimi resimlerde elinde  bir 
seus gene Aiaie adasına uğrar,  bu kez,  Kirke  klepsydra, yani su saati vardır,  olayların akışı­
ona  ilerdeki  yolculuğun  nasıl  düzenlenmesi  nı ölçmeyi simgeler. 
gerektiğini,  Seirenlerden,  Skylla  ve  Khary-
bdis'ten nasıl korunabileceğini bildirir.  Kirke'  Kleobis.  Arabayı  çekecek  ineklerin  olmadı­
nin  sözleri  tıpatıp  doğru  çıkar  ve  Odysseus  ğı  bir  günde,  Argos'taki  Hera  tapınağı  rahi­
sonunda selameti büyücü tanrıçanın öğütleri­ besi olan anneleri  Kydippe'nin  arabasını,  45 
ne borçlu olur.  menzil  uzaktaki  tapınağa  kadar,  Kleobis'le 
Biton götürdüler. Kydippe, tanrıçadan, oğul­
Kirke'nin  kimliği  ve  nitelikleri  üstünde  bil­ larına,  insanlar  için  en  iyi  şeyi  bağışlamasını 
ginler  çok  durmuş,  düşünmüştür.  Kirke'nin  diledi.  Hera  da  bu  dileği  yerine  getirerek  iki 
yeri, yurdu besbelli ki İtalya'dadır, bugün Ca- oğlanı  uyuttu,  öylece  öldüler.  Argoslular  iki 
po  Circeo'nun  bulunduğu  bölgede  Roma  kardeşin heykelini Delphoi'ye adadılar. 
çağlarında Feronia adlı tanrıçaya tapıldığı gö­
Bu öykü Herodotos'un Tarihinde (I, 31) an­
rülür.  Bu tanrıçanın  "feri"  yani vahşi  hayvan 
latılmıştır.  Atinalı  Solon  zenginler  zengini 
sözcüğünden  türeme  adı,  vahşi  hayvanları 
kral Kroisos'a konuk gidince,  Kroisos ona bu 
dizgine alan tanrıça anlamını taşır.  Bu Fero­
dünyada  en  mutlu  insanın  kim  olduğunu so­
nia ile Kirke arasında bağlantı kurmamak ola­
rar. Solon ilk olarak yurdu için can veren Tel-
naksız.  Bölgenin  Etruria  yani  Anadolu'dan 
lus'u  saydıktan  sonra  ikinci  örnek  olarak  da 
gelme Etrüsklerin  yerleştiği yer olduğu da ak­
Kleobis'le Biton'u gösterir. 
la getirilirse,  Kirke'nin,  daha sonra  da  Fero-
nia'nın  Anadolu'nun  Ana  Tanrıçası  Kybele  Klotho.  Zeus'le Themis'in  kızları olan  kader 
ile  ilişkisi  göze  çarpar.  Kirke-Feronia,  Arte- tanrıçaları Moira'ların  biri.  Adı  bükmek,  do­
mis-Kybele gibi doğaya hâkim, hayvanları ev­ kumak  anlamına  gelen  Klotho  hayat  ipliğini 
cilleştirip arabasına koşan tanrısal varlığı sim­ büken tanrıça sayılırdı (Moira'lar). 
geler.  Bu  tanrıça  dişidir,  dişilik,  doğurganlık 
ve  bereket kavramını  erkeği boyunduruğa al­ Klymene.  Okeanos'la  Tethys'in  kızı.  Bir 
mak,  büyülemek,  herhangi bir hayvan haline  kaynağa  göre  İapetos'la  evlenip  Atlas,  Pro-
getirmekle açığa vurur.  Motifleri Ana Tanrıça  metheus, Epimetheus ve Menoithios'un ana­
kültünün  özelliklerini  andıran  Kirke  efsanesi  sı olmuştur (Tab. 3). 
Odysseia'da  sözü  geçen  başka  temalarda  ol­ Klytaimestra.  Adı  Klytaimestra  ya  da 
duğu gibi peri masalı, çeşnisi de taşır. Bütün  Klytaimnestra olarak geçer. Tyndareos'la Le-
bu öğeler Ana Tannça'nın  kişiliği ve yaygınlı­ da'nın  kızıdır.  Leda  kuğu  kuşu  haline  girmiş 
ğı  tam  bir  aydınlığa  kavuşacağı  zaman  gere­ tanrı  Zeus'la  birleştikten  sonra,  iki  yumurta 
ğince değerlendirilebilecektir.  doğurmuş derler, birinden Helena ile Polyde-
Odysseia'dan  sonraki  efsanelere  göre  Kir­ ukes,  öbüründen  Klytaimestra  ile  Kastor çık­
ke'nin Odysseus'tan birçok çocukları olur, bi­ mış,  Helena  ile  Polydeukes  Zeus'un  dölleri, 
ri Telegonos, öteki de Latinos'tur derler. Te- Klyaimestra  ile  Kastor  ölümlü Tyndareos'un 
legonos'un İtalya'da TuSculum şehrini kurdu­ çocuklarıymış (Tab. 12). 
ğu, Latinos'un da Latinlerin atası sayıldığı he­ Klytaimestra mythos'ta  Helena  kadar  eşsiz 
saba  katılırsa,  Kirke-Odysseus  macerasının  bir rol oynar, suç işleyen, adam öldüren, kö­
İtalya efsanesince ne kadar benimsendiği gö­ tüye  varan  yolların  hepsini  deneyen  kadın 
rülür.  olarak yazarları sonsuzca esinleyen bir tip ni­
teliğini kazanmıştır.  Benliğinde zıt duyguların 
Kleio.  Adı,  kutlamak,  övmek  anlamına  ge­ çarpıştığı  öbür  trajik  kişiler gibi  Klytaimestra' 
len "kleio" fiilinden türemiş olan Kleio (ya da  nın da destanda pek adı geçmez,  sözü edilse 
Klio) Musalann biridir.  İnsanların unutulma­ de işlediği  suçlann  asıl etkeni  olarak  gösteril­
ması  gereken  ünlü,  şanlı  eylemlerini  dile ge­ mez,  Klytaimestra  aşığı  Aigisthos'un  elinde 

178 
bir  araçtır.  Ancak  tragedya  İledir  ki,  Klytai- Ama  Klytaimestra'nın  kocasına  olan  asıl 
mestra özgür bir kişilik kazanır ve dramı daha  hıncı kadın yüzünden  değildir.  Onu  koca,  az 
derin,  içindeki  karşıt  duyguların  çarpışması  daha  evlat  katili  yapan  kızı  İphigeneia'nm 
daha  karmaşık  olduğundan  Aigisthos-Klytai- kurban  edilmesidir.  Bunu  Agamemnon'a  bir 
mestra  ikiliğinde  baş  rolü  alır.  Tragedya  ya­ türlü  affedemez.  Bu  yüzden  duyduğu  kini 
zarlarından Aiskhylos da,  Sophokles  de,  Eu- öbür  çocuklarına  da  bulaştırır:  Elektra'dan, 
ripides de Klytaimestra tipini kendi görüşleri­ Orestes'ten  nefret eder.  Elektra  anasıyla  sert 
ne göre sonuna kadar işlemekten geri kalma­ tartışmalarından Klytaimestra'nın ileri sürdü­
mışlardır. Öyle ki Klytaimestra nicelik ve nite­ ğü  bu İphigeneia  olayının,  aslında  suçluluğu­
lik bakımından  da  efsanenin  en  göze  çarpan  nu  örtmek  için  bir bahane  olduğunu yüzüne 
kişilerinden  biri  olarak  karşımıza  çıkar,  yani  vurur.  Gerçekten  de  tragedyanın  sahneye 
rol oynadığı tragedyalar hem çok,  hem de bu  koyduğu  Klytaimestra  yüreğinde  en  ufak  bir 
tragedyalarda  oynadığı  rol  biricik  ve  eşsizdir.  analık  duygusu  olmayan  bir  kadındır,  Ores-
Bütün bu tragedyaları bir bir ele alamayacağı­ tes'e  anana  kıyma  diye  yalvarır,  ama  onun 
mıza  göre,  hepsinin  birden  esinlediği  Klytai­ öldüğü haberini alınca tanrılara şükran adak­
mestra tipini özetlemeye çalışalım.  ları adayacak kadar sevinir. 
Klytaimestra'nın  içinde  başlıca  yeri  tutan  Tragedyaların  bazıları  Agamemnon'un  öl­
duygu,  ça§daş bir görüşle nitelenecek olursa,  dürülmesinde  Klytaimestra'yı  asıl  fail  olarak 
kıskançlık diye adlandırılmalıdır.  Klytaimestra  gösterir, kiminde de Mykene'de yalnız kaldığı 
ömrünün başından sonuna kadar kıskançlıkla  için  Aigisthos'un  zorlamasına  dayanamayıp 
kıvranmış durmuş, onu suça iten duygu da bu  kendini veren ve âşığının  elinde  bir araç gibi 
kıskançlık olmuştur.  Helena'nın ikizi olmakla  kullanılan bir zavallı kadın pozundadır. Klytai­
başlar bu kompleks;  gerçi Agamemnon'la ev­ mestra'nın  ilginç ve  karmaşık tipinin  tamam 
lenmeden Klytaimestra'yı bazı efsaneler Tan- bir  portresini  okumak  için  Aiskhylos'un 
talos'la evli  gösterir,  bu Tantalos Thyestes'in  "Agamemnon",  Sophokles'in  "Elektra",  Eu-
oğludur  (Tab.  15).  Agamemnon  bu  Tanta- ripides'in  "Elektra"  ve  "Orestes"  tragedyala­
loş'u  da,  çocuklarını  da  öldürür,  Klytaimest- rını okumak gerekir. 
ra'nın  kardeşleri  Dioskur'ların  saldırısına  uğ­
rayınca  Klytaimestra  ile  evlenmek  zorunda  Kodros.  Poseidon'un  soyundan  olan  efsa-
kalır.  Uğursuzlukla başlayan bu evlenme  son­ nelik Atina  kralı.  Krallığı  sırasında  Atina  Pe-
suz bir kin ve  suç zincirinin birinci  halkasıdır.  loponez'lilerin  saldırısına  uğramış,  Delphoi 
Agamemnon'la Klytaimestra mythos'ta  geçi- kehaneti de Peloponezliler Atina kralını öldü-
nemeyen, birbirini sevmeyen çiftin ta kendisi­ rürlerse zafer kazanacaklarını bildirmiş.  Bunu 
dir.  İlyada'da bile krallar kralı tutsağı  Khryse- haber  alınca  Kodros  hayatını  yurduna  feda 
is'i  meşru  karısı  Klytaimestra  ile  bir  tutmak  etmeye  karar  vermiş  ve  dilenci  kılığına  gire­
cüretini gösterir (İl. 1,112 vd.):  rek şehirden dışarı çıkmış. İki düşmanla karşı­
laşmış ve onlarla kavgaya tutuşmuş,  birini öl­
Doğrusunu isterseniz,  dürmüş,  öbürünün  eliyle  de  vurulup  ölmüş. 
asıl karım Klytaimestra'dan üstün o kız,  Atinalılar  işin  farkına  vararak  ölüsünü  Pelo-
ondan aşağı değil yapısı, boyu boşu,  ponezlilerden istemişler. Onlar da kralı öldür­
aklı, fikri yerinde, üstelik ev kadını. 
düklerini anlayarak saldırıdan vazgeçmişler. 
Khryseis'ten daha güçlü bir kuma da çıkarır  Kodros'un  mezarı  tarihsel  çağlarda  Atina 
karşısına:  Troya'dan  Kassandra'yı  sarayına  kapılarının birinin önünde gösterilirmiş. Kod­
getirince,  Klytaimestra'ya  ona  iyi  davranma­ ros öldükten sonra Atina tahtına oğlu Medon 
sını  öğütler.  Kadınlığı  böylece  hor  görülen  çıkmış.  Küçük oğlu Neleus da Miletos'a göç­
Klytaimestra  ister  istemez  kendini  kardeşi  müş (Neleus 2). 
Helena ile kıyaslar,  kadın ve  eş olarak bunca 
şımarıklığı olan Helena'nın hiç ceza görmedi­ Koios. Uranos'la Gaia'nın oğlu, Titanlardan 
ğini,  onun  yüzünden kendi başına bunca be­ biri  (Tab.  4).  Erkek  kardeşleri  Okeanos, 
lalar geldiğini yana yakıla dile getirir.  Hyperion, İapetos ve Kronos'tur, kız kardeş 
leri Theia, Rheia, Themis, Tethys, Mnemosy- Kore.  Kore  ya  da  Kora,  genç  kız  anlamına 
ne  ve  Phoibe'dir.  Koios'la  Phoibe  evlenirler,  gelir.  Demeter'in  kızı  Persephone'ye  verilen 
iki kızları  olur:  Leto ve Asterie.  Işığı simgele­ ikinci bir isimdir (Demeter). 
yen  göksel  varlıklan  meydana  getiren  Koios' 
la Phoibe Apollon ve Artemis'in atalarıdır.  Korinnos.  Korinnos  Troya'nm  yerlisi  bir 
ozanmış.  Homeros'tan önce ve Troya savaşı­
Kokalos.  Sicilya'da  Kamikos  (sonradan  Ag- nın  olduğu  sıralarda  llyada  destanını  yazmış. 
rigentum olur)  şehrinin kralı.  Daidalos hava­ Yazı  yazmasını  da  Palamedes'ten  ögrenmiş-
ya uçarak Girit'ten kaçtığı zaman Kokalos'un  miş (Palamedes).  Homeros destanlarını yaz-
yanına  sığınmış ve saklanmış.  Minos da  Dai­ mak için onun eserlerinden esinlenmiş. 
dalos'u  aramaya  çıkıp  Sicilya'ya  vardığında 
Koronîs.  Lapith'ler  kralı  Phlegyas'ın  kızı, 
usta  yapıcıyı  bulmak  için  bir  düzene  başvur­
hekim tanrı Askleplos'un anası (Asklepios). 
muş:  Bir iplikle bir şeytanminaresi almış, ipli­
ği  bir ucundan  öbür ucuna  geçirmesini  başa­ Korybant'Iar.  Korybantes  ve  Kuretai  diye 
rana ödül vereceğini bildirmiş.  Kokalos daya­ yazın  kaynaklarında  geçen  Ana  Tanrıça'nın 
namayıp  bunun  çözümünü  Daidalos'a  sor­ rahiplerini  Euripides  Bakkha'lar "tragedyasın-
muş,  o da  ipliği  bir karıncaya  bağlayıp karın­ da şöyle tanımlar: 
cayı şeytanminaresinin içinden geçirtmek ge­
rektiğini  söylemiş.  Kokalos  bu  çözümü  Mi- Ey karanlık diyarı Kureta'larm. 
nos'a  bildirince,  Girit kralı Daidalos'un  bura­ Girit'te Zeus'un doğduğu kutsal mağaralar! 
da saklandığını  anlamış,  Kokalos'u konuğunu  Orada icat ettiler, benim için, 
üç sorguçtu miğfer giyen Korybant'Iar 
teslim etmeye zorlamış, ne var ki Kokalos ko­
çembere gerilen deriyi. 
nukluk  kurallarını  çiğnememek  için  kızlarına 
Orada karıştı coşkun davul sesleri 
Minos'u  öldürmelerini  buyurmuş,  onlar  da 
Pbrygia kavallarının tatlı nefeslerine. 
kralın üstüne kaynar su dökerek ölümüne se­
Korybant'Iar davulu Rhea anamıza verdiler 
bep olmuşlar (Daidalos). 
Bakkha'larm çığlıkları arasında 
gümbürdesin diye. 
Kokytos.  İniltiler  ırmağı  anlamına  gelen 
Kureta'lar  Giritli  ana  tanrıça  Rhea'nın, 
Kokytos  ölüler  ülkesinde  akan  ve  Akheron'a 
Korybant'Iar  da  Phrygialı  ana  tanrıça  Kybe-
dökülen  bir  ırmaktır.  Odysseus yeraltı  ülkesi­
le'nin  rahipleridir.  Burada  iki  ana  tanrıçanın 
ne inecekken,  büyücü tanrıça Kirke ona Ha-
ve onun  hizmetinde  bulunan  efsanelik rahip-
des haritasını şöyle çizer (Od. X, 508 vd.): 
lerin  de  birbirine  karıştığı  görülür.  Korybas 
Ama geçtiğin zaman Okeanos'u geminle,  Lydia ya  da  Phrygia  dilinde  ilkin Attis'e  veri-
orada Alçakkıyı var ve Persephone'nin  len  bir  addır.  Kureta'lar  ise  Zeus  efsanesin­
koruluğu,  de  rol  oynayan  cinlerdir.  Toprağın  oğulları 
uzun uzun kavaklar göreceksin, kısır  oldukları  söylenir:  Rhea  Girit'in  Lyktos  ma-
söğütler,  garasında  Zeus'u  doğurduğu  zaman  onu 
derin anaforlu Okeanos'un kıyısında çek  Amaltheia  adlı  nympha'ya  teslim  eder, 
karaya gemini,  Amaltheia  da onu keçi sütüyle  besleyip büyü­
sonra çık yola, Hades bataklarına doğru,  tür  (Amaltheia),  ama  tanrı  bebeğin  seslerini 
orada Akheron, Pyriphlegeton ve Kokytos 
Kronos  duyup  da  öbür  çocukları  gibi  Zeus'u 
akar, 
Styks'ten gelen sular da dökülür oraya.  da  bulup  yutmasın  diye,  Rhea  çocuğun  çev-
resinde  Kureta'larm  coşkun  rakslarla  tunç 
Odysseus  yeraltı  dünyasına  inmek  için  çu­ kalkanlarına  vura  vura  gürültü  yapmalarını 
kuru  orada  kazacaktır.  Pyriphlegeton  adın­ emretmiş,  böylece  çocuğun  bağrışmalarını 
dan da belli olduğu gibi (pyr ateş demek) kay­ tunç  sesleriyle  boguyorlarmış.  Efsaneye  göre 
nar sulu  bir  ırmak  olduğu halde,  Kokytos'un  Kureta'lar iki ya da dokuzmuş. Sonradan Ze­
suları buz gibi diye tanımlanır.  us,  Kybele  ve  Dionysos  tanrılannın  kültleri 
birbirine  karışmış  ve  Daktyl'ler,  Korybant'Iar 
Komaitho.  Bkz. Amphitryon.  ve  Kureta'lar,  hepsi  birden  Ana  Tanrıça 

180 
Kybele'nln  kültüne  bağlanmıştır.  Bu  rahipler  Kreş.  Giritlilere  adını  veren  kurucu  kahra­
Kybele  ayinlerini  baş  döndürücü  rakslarla,  man.  Bir  efsaneye  göre  tanrı  Zeus'la  Ida  da 
bağrışmalarla,  flüt,  davul ve  tef  sesleriyle  kut­ ğının  bir  nympha'sından  doğmuştur,  başka 
larlar,  gümbürtülü  bir vecit içinde  kendilerin­ birine  göre  de  Girit  toprağından  doğmuş  ve 
den  geçerek  "enthousiasmos"  denilen  duru­ Girit'in  ilk konuklan  Eteokretes,  yani  gerçek 
ma  girerek  tanrıya  karışmayı  sağlarlardı  Giritlilerin  atasıdır.  Zeus  bebekken  babası 
(l)aktyller, Dionysos).  Kronos'un elinden kurtarılmak için  Girit'e bı­
rakılınca  Kreş  adada  hüküm  sürmekteydi  ve 
Kottos.  Uranos'la  Gaia'nın  yüzer  kollu  ve  Zeus'u  koruyan  o  olmuştur.  Minos'tan  çok 
ellişer  başlı  dev  oğullarından  birinin  adı.  önce  Girit'e  yasalar  vermiş  ve  uygarlık  getir­
(îyes'le  Briareus'un  kardeşi (Yüzkollular).  miştir.  Efsanenin  biri  Kres'i,  Girit'i  her  türlü 
çıkarmaya  karşı  koruyan  Talos  adlı  robotun 
Kıanaos.  Attika'nın  ilk  krallarından  biri.  babası sayar (Talos). 
Kranaos  da  Kekrops  gibi  topraktan  doğma 
İmiş  (Kekrops).  Kekrops'tan  sonra  tahta  çı­ Kretheus.  Aiolos'la  Enarete'nin  oğlu.  Tyro 
kan  o  olmuş  ve  Attikalılara  "Kranaos'lular",  ile  evlenir  ve  Aison'u  doğurur  (Tab.  22). 
Alina'ya  da  Kranae  denmiş.  Kranaos'un  At- Kretheus,  Tyro'nun tanrı Poseidon'dan olan 
llıis  adlı bir kızı  olmuş.  Attika bölgesi  bu kıza  Neleus  ve  Pelias  adlı  oğullarını  evlatlığa  alır. 
göre adlandırılmış.  Kretheus,  lason  ve  Pelias'ın  şehri  olan  lol-
kos'un kurucusudur (Tyro, Pelias). 
Kratos.  Pallas'la Styks'in oğlu (Tab. 6), güç  Kreusa.  (1)  Atina  kralı  Erekhteus'un  kızı, 
ve kuvvet simgesi (Bia).  İon'un anası (lort). 
(2)  Troya  kralı  Priamos'la  karısı  Heka-
Kreon.  (1)  Korinthos  kralı,  İason'la  Medeia 
be'nin kızı, Aineias'ın karısı (Tab.  17). En es­
efsanesinde  rol  oynar:  İolkhos'tan  kovulunca 
ki destanlarda Aineias'ın karısının adı Kreusa 
İason'la Medeia Korinthos'a,  Kreon'un yanı­
değil,  Eurydike'dir.  Vergilius  Aeneis  desta­
na  sığınırlar  ve  birkaç  yıl  barış  içinde  yaşar­
nında Kreusa'nın Troya'nın yıkıldığı ve Ainei­
lar. Ama günün birinde Kreon kızı Kreusa (ya 
as'ın  babası  Ankhises'le  oğlu  Askanios'u  ala­
da  Glauke)'yi  İason'a vermeye  kalkışır,  lason 
rak  şehirden  kaçtığı  gece  bir tanrıça  (Aphro-
Medeia'yı  boşayıp  Kreusa'yı  almaya  razı 
dite ya  da Kybele) tarafından  kaçırıldığını  an­
olur.  Medeia'nın  korkunç  dramı  bu  olayla 
latır.  Aineias  karısını  aramak  için  şehre  geri 
başlar:  Büyücü kadın bu evlenmeye  ses çıkar­
döndüğünde,  Kreusa'nın  görüntüsü karşısına 
mayacak gibi olur,  kumasına armağan olarak 
çıkıp yeni bir yurt kurmaya  gitmesi  gerektiği­
bir  gelinlik  gönderir.  Kreusa  gelinliği  alır,  gi­
ni bildirir (Aineias). 
yer,  sırtına  geçirir  geçirmez  de  cayır  cayır 
yanmaya başlar.  Yanına varıp onu kurtarmak 
Krinis.  Mysia  şehri  Khryse'de  bulunan 
İsteyen  Kreon  da  aynı  ateşle  tutuşup  yanar 
Apollon  Smintheus tapınağının  kurucusu.  Il-
(Medeia). 
yada'da  Agamemnon'un  tutsak  tuttuğu  kızı 
(2)  Menoikeus'un  oğlu  Kreon,  İokaste'nin  Khryseis'i  almaya  gelen  Khryses  bu  tapına­
kardeşi  ve  Thebai  kralı  Laios'un  kaynatasıdır  ğın  rahibidir.  Tapınağın  kurulması  efsaneye 
(Tab.  19).  Adı  Oidipus  efsanesinde  geçer:  göre şöyle olmuş:  Krinis günün birinde Apol­
Oidipus  Thebai'den  sürülünce  şehre  kral  lon  tanrının  öfkesine  uğramış,  bu  yüzden  de 
olur.  Oidipus'un  ölümünden  sonra  oğullan  evi  barkı,  tarlası,  toprağı,  nesi  varsa  sıçanla­
Eteokles'le Polyneikes savaşa tutuşunca,  Kre­ rın  saldırısına  uğramış.  Sıçandan  geçilmiyor, 
on  Eteokles'in  tarafını  tutar,  Polyneikes'i  şe­ sıçanlar  her  şeyi  kemirip  yok  ediyormuş. 
hirden  sürer.  Antigone  dramında  büyük  bir  Ama  tanrı  bir  gün  yeryüzüne  inecek  olmuş, 
rol oynar ve  doğanın  kanunlarını hesaba  kat­ Krinis'ln  sürülerine  bakan  çobana  konuk  ol­
madan  devlet  kanunlarını yürürlüğe  koymaya  muş  ve  ondan  çok  memnun  kaldığı  için  böl 
çalışan  yöneticinin  iflasını  simgeler  (Anti- geyl  sıçanlardan  temizlemeye  karar  verini', 
ne,  Oidipus,  Halmon).  oklarıyla  hepsini  öldürmüş,  bir  yatıdan  da 
Krinis'e Apollon Smintheus'a bir tapınak dik­ Bunlardan sonra Kronos geldi dünyaya, 
mesini  buyurmuş  (Apollon  Smintheus).  o art düşünceli tanrı, 
en belalısı Toprakoğullarının. 
Krios.  Uranos'la  Gaia'nın  oğlu,  Titanlardan  Ve Kronos diş biledi yıldızlı babasına. 
biri.  Eurybie  ile  birleşir ve  Astraios,  Pallas ve 
Kronos'tan  sonra  Toprak  Ana  Kyklopları 
Perses'i meydana getirir (Tab. 4). 
ve  Hekatonkheir'leri  doğurduğu  halde,  Ura-
Kritheis.  Ozan  Homeros'un  anası  sayılan  nos hepsini gün ışığına çıkar çıkmaz Gaia'nın 
efsanelik  kişi.  Kritheis  Ege  bölgesinin  bir  karnına  gerisin  geri  tıkamakta,  böylece  onu 
nympha'sıymış, İzmir'de akan Meles ırmağıy­ inim inim inletmektedir. Gaia bir düzen kurar 
la  sevişmiş  ve  birleşmelerinden  Homeros  ve o düzeni oğlu  Kronos eliyle gerçekleştirir. 
meydana  gelmiş.  Başka  bir  efsaneye  göre, 
3.  EFSANELERİ.  Kronos'la  ilgili  iki  efsane 
Kritheis  Kyme'li (İzmir'in güneyinde  Namurt) 
de  Hesiodos'un  Theogonia'sında  anlatılmak­
bir  adamın  kızıymış,  bu  adam  ölürken  kızını 
tadır.  Homeros  destanlarında  adı geçer,  Ze-
kardeşi  Maion'a  bırakmış.  Kritheis  amcasını 
us'la  Hera'ya  soyadı  olarak  Kronides  (Kro­
bırakıp Phemios  adında bir İzmirliye  kaçmış, 
nos oğlu) denir, Kronos'un Zeus eliyle yeraltı­
bir  gün  de  Meles ırmağının  kıyısında  çamaşır 
na kapatıldığına  da değinilir,  ama  efsane  ola­
yıkamaya gitmişmiş ki Homeros'u doğurmuş. 
rak anlatılmaz. Uranos, Kronos, Zeus efsane­
Bu  efsane  koca  ozana  verilen  Melesigenes 
sinde  iki  kez  görülen  babanın  oğla  baskı  ya­
(Meles'ten  dogma)  adının  nereden  geldiğini 
pıp  oğlun  ayaklanması  ve  babasını  alt  ederek 
anlatmaya yarar. 
egemenliğini  elinden  alması  teması,  hele  do­
Efsanenin  başka  bir  anlatımında  Kritheis  ğan  varlıkları  yutmak  gibi  ilkel  motiflerle  Yu­
adalı bir genç kızdır,  Musalarla  ilişiği  olan  bir  nan  mythos'una  dışardan  katılmış  öğelerdir. 
cinle  sevişmiş,  ama  sonra  da  korsanlar tara­ Kaynağı  güneydoğu  Akdeniz  çevresinde  bu­
fından  kaçırılıp  İzmir'e  götürülmüştür.  Lydia  lunan  bu  efsanelerin  Yunanlılara  Fenikeliler 
kralı Maion onunla evlenmiş, Kritheis de Me­ yoluyla  geçtiği  sanılır.  Homeros'un  ton-
les  ırmağının  kıyısında  Homeros'u  doğurup  ya'sında  bunlar  bilindiği  halde  pek  tutunma-
hemen  sonra  ölmüştür.  Her  iki  efsanede  de  dıgı  da  destanlardan  belli  olmaktadır.  Hesio­
Maion  adlı  birinin  söz  konusu  edilmesi  özel­ dos'un  etki  altında  kalarak  uzun  uzadıya  an­
likle  Latin şairlerince  Homeros'a verilen  Ma- lattığı  bu  masallar  Yunan  mythos'unda  tek 
ionides,  yani  Maion  oğlu,  ya  da  Maionialı  örnek olmak bakımından  daha  da  ilgi  çekici­
(Lydialı) ek adının açıklanması yapılıyor.  dir (Theogonia). 
Kronos. (1) ADI. Kronos adının zaman anla­ Kronos'un, anası Gaia'nın eline verdiği çe­
mına  gelen  "khronos"  sözcüğüyle  aslında  lik  tırpanla  babası  Uranos'un  hayalarını  kes­
hiçbir  ilişiği  yoktur,  ama  sonraki  efsane  ve  mesi tanrı kuşakları arasındaki çekişmenin  ilk 
açıklamalara  göre  bu  iki  kelime  bir  tutulmuş  aşamasıdır (Theog.  154-210).  Uranos'un  er­
ve  Kronos tanrının zamanı, zamanın akışını,  keklik  aygıtından  akan  kanlardan  Erinys'ler 
geçişini  simgelediği  ileri  sürülüp,  imgelerinde  (Erinys) ve spermasından da Aphrodite (Ah-
elinde  bir  tırpanla  gösterilmiştir.  Oysa  efsa­ rodite)  do^ar.  Hesiodos'un  Theog.  453-
nesinden  görüleceği  gibi  Kronos'un  bu yoru­ 506'da  anlattığı  Kronos-Zeus  çekişmesi Zeus 
mu bir zorlama ürünüdür.  maddesinde ele alınacaktır. 
(2) DOĞUŞU. Uranos'la Gaia'nın son oğul­ Kronos'un  Philyra  ile  birleşmesinden  at 
ları  Kronos  Titanlar  soyundandır  ve  babası  adam  Kheiron  doğmuş  (Kheiron).  Başka  ef­
Uranos'u  erkeklikten  yoksun  etmekle  birinci  sanelerde  de  Hephaistos,  ya  da  Aphrodi-
kuşak  tanrılarının  egemenliğine  son  verip,  te'nin babası  olarak geçer. 
ikinci  kuşağı  başa  getirmiştir  (Tab.  4),  (Ura- Orfik  tarikat  geleneğinde  Kronos  Zeus'la 
nos,  Gaia,  Aphrodite).  Beş erkek titan ve  al­ barışmış  ve  Mutlular  Adalarında  yaşar  gibi 
tı  kız  titan'ın  doğuşundan  sonra  Kronos'un  gösterilir.  Bu  kaynaklara  göre  Kronos yeryü­
dünyaya  gelişini  Hesiodos  şöyle  anlatır  (The- zünde  iyiliği  ve  bereketi  kuran  ilk  tanrıdır. 
og.  137 vd.):  Onun  egemen  olduğu  çag  Altın  Çağına  rast­
lar.  Hesiodos'un  da  anlattığı  Çağlar  Efsanesi  nin Anadolu'nun geleneksel  halk sanatlarını, 
Kronos'la  ilişkili  olarak özellikle  Roma'da tu­ örneğin  bugün  bile  yaşayan  kilim  motiflerini 
tunmuş ve Saturnus çağı üstüne efsaneler bir­ yansıtmasıdır.  Yontuların  heykel,  figürln  ve 
çok şairleri esinlemiştir (Soylar Efsanesi,  Sa­ idol biçiminde  olanlarına  gelince,  bunlar  ya­
turnus).  zın kaynaklarındaki Ana Tanrıça tanımlarına 
tıpatıp uymakta, çok sonraları tarihsel çağlar­
Ksanthos.  Kula  at  anlamına  gelen  Ksan- da  anlatılan  efsanelerini  bile  dile  getirmekte­
thos  Akhilleus'un  ölümsüz  atlarından  biridir.  dir. Oturmuş durumda, kaim kalçalı, göbekli, 
Patroklos'la  Hektor  arasındaki  savaşa  Bali- dolgun memeli bir tanrıça, kollarında çok da­
os'la  birlikte  katılır  (Balios)  ve  Patroklos  öl­ ha ufak boyda bir  erkek  figürü  taşımakta;  bu 
dükten sonra ağlar. Akhilleus'a Hektor'la sa­ figür  göğsüne yapışmış,  üstüne tırmanmış gi­
vaşında  da  yardım  eden  bu  ölümsüz  at  dile  bidir.  Bu  erkek,  Tanrıçanın  hem  çocuğu, 
gelerek  efendisine  yakında  öleceğini  bildirir  hem  sevgilisidir,  ilerde  efsanesi  anlatılacak 
(Akhilleus).  Attis'in ta kendisidir.  Oturmuş,  ya da  doğur­
mak pozunda  olan  tanrıça  ise  iki  yanındaki 
Küreta'lar.  Bkz.  Korybant'lar.  iki  aslana  dayanmaktadır.  Tıpkı  çok  sonraki 
heykellerinde  görüleceği  gibi,  "potnia  the-
Kyane.  Irmak tanrı Maiandros'un kızı,  Kau-
ron"  yani  hayvanların  kraliçesi,  doğa  üstüne 
nos'la Byblis'in anası (Byblis). 
sonsuz  egemenliğinin  bir  simgesi olarak asla­
Kybele.  Tarih  öncesinin  en  gerilerinden tek  nı  yanından  ayırmamaktadır.  Kalın  kalça, 
tanrılı  dinlerin  yerleştiği  dönemlere  kadar  meme,  karın  altının bir üçgen  biçiminde  be­
uzanan ve Akdeniz yöresini kapladıktan  son­ lirtilmesi  gibi motifler analığı ve dişiliği  simge 
ra,  bir yandan  kuzey ülkelerine,  öte  yandan  lemek bakımından  Kybele'den  Artemis'e  k<ı 
Asya'nın içlerine dek yayılan, birçok ulus, uy­ dar büyük ana tanrıça imgelerinde bulunmak 
garlık ve kültürlerde değişik adlarla anılıp hep  tadır. 
aynı prototipe indirgenebilen Ana Tanrıça di­ Bir de  arkeolojinin  daha değinmediği,  top­
ninin  kaynağı  Anadolu'dur.  Bu  su  götürmez  rak üstünde  oldukları için belki hiç değinme­
gerçek  gün  geçtikçe  daha  belirgin  biçimde  yeceği  Kybele  anıtları  vardır  ki,  ilkçağda 
gözümüzün  önüne  serildiği  halde,  kültü  dal  Phrygia  diye  tanınan  bölgede  yaygın  bir  ala­
budak  salmış  bu  tanrıça  figürünün  değindiği  na  dağılmış  kır tapınaklarıdır.  Eskişehir'le  Af­
bilim  dalları  o  kadar  çoktur  ki,  araştırmaları  yon arasında ulaşımı zor bir yöredeki bu anıt­
bir tek ilgi merkezinde toplamak,  elde  edilen  lardan en çok tanınanı Yazılıkaya diye anılan 
verilerle  bulguları  bir  açıdan  inceleyip  değer­ Midas anıtıdır. Çoğu ormanlarda, yeşillik ara­
lendirmek  yepyeni  denebilecek  bir  uğraştır.  sında bir kayaya yaslanmış olarak,  ya da düz­
Ana Tanrıça dinini aydınlatmak bugün arkeo­ lükte  birkaç  basamak  üstüne  kurulmuş  olan 
loji, tarih, din tarihi, mitoloji ve sanatla yazın  bu anıtlar birer cepheden ibarettir. Üçgen bi­
tarihinin  katışık  görevi  olmalıdır.  Bütün  bu  çiminde bir çatı, altında bir taş duvar, duvarın 
kolların  çabası  bir  araya  geldikten  sonradır  içinde  de  çokluk bir  niş  oyulmuştur  ve  nişle­
ki,  Ana  Tanrıça'yı  gereğince,  gerçeklere  uy­ rin kimisinde ayakta bir tanrıça heykeli görül­
gun olarak tanıyabileceğiz ve  anlayabileceğiz.  mektedir.  Tapınakların  bazılarında  tanrıça 
Son  yıllarda  konuyu  en  çok  aydınlatan  bi­ heykelinin iki yanında ön bacaklarını tanrıça­
lim  dalı  arkeoloji  olmuştur.  Çatalhöyük  ve  ya dayamış iki aslan vardır, tanrıçanın da, as-
Hacılar'da  yapılan  kazılar  Ana  Tanrıça  figü­ lanlann  da  seks  yerleri  zamanla  aşınmıştır. 
rünün !. Ö.  6500-700 yıllarına kadar uzandı­ Buraya Ana Tanrıçaya tapınmaya gelen dua­
ğını ortaya koymuştur. Sümer'den de önceki  cıların  Kybele'nin  simgelediği  bereket  ve  do­
bir  kültür  çağını  yansıtan  bu  tarihler  Ana  ğurganlıktan  pay  almak  için  seks  yerlerine 
Tanrıça'nın  Anadolu'nun  yerlisi  olduğunu  dokunup onları aşındırdıkları bellidir. Ev biçi­
açığa  vurmaktadır.  İşin en tuhaf ve düşündü­ mindeki bu basit tapınaklar Phrygia'da Kybe-
le  dininin  kentler  dışına  da  taştığını,  bütün 
rücü  yönü  de  Ana  Tanrıça  yontularıyla  bir 
doğayaı  yayıldığını  gösterir  Bu  cephe  tapı 
sırada  Çalalhöyük'te  bulunan  çizgi  motifleri 
naklarında  dikkati  çeken  bir  nokta  bunların  niteliği  de  dile  gelmektedir:  Sipylene  Sipylos 
Lykia'daki  kaya  mezarlarına  çok  benzemele­ (Manisa) dağının, ldaia Girit'teki İda ve Tro-
ridir.  İstanbul  Üniversitesi  Film  Merkezince  ya'ya  hâkim  Kazdagının,  Berekyntia  Sakar­
çevrilmiş  olan bir belgesel filmden tanıdığımız  ya  kıyısındaki  eski  bir  kalenin,  Steunene  Ai-
bu  Kybele  anıtlarının  arkeoloji  buluntularıyla  zani  (Çavdarhisar)  yöresindeki  Steunos  (Ke-
ve  başka  bölgelerde  rastlanan  buluntularla  sikmagara)  mağarasının  tanrıçası  olduğunu 
karşılaştırılıp  değerlendirilmesi  Ana  Tanrıça  belirtir; bu sıfatlar arasında en yaygın olan da 
dinini  aydınlatmaya  yarayabilir.  Sözü  geçen  Dindi/mene adıdır ki Dindymos dağının tan­
filmin  asıl değeri  de  Ana  Tanrıçayı  Çatalhö- rıçası  anlamına  gelir.  Anadolu'da  ise  Dindy­
yük'ten  Roma  çağına kadar her çeşit anıt ve  mos adını taşıyan üç dag vardır, biri Phrygia' 
imgeleriyle  ortaya  sermekle  kalmayıp,  Ana­ daki Murat dağı, öbürü Mysia-Phrygia sınırın­
dolu  halk  törelerinde  bu  inançtan  kalma  iz  daki  Kapıdag,  üçüncüsü  de  tanrıçanın  en 
ve  etkileri  de  ortaya  koymaya  çalışmasıdır:  önemli  merkezi  olan  Pessinus'a  yakın  Gün-
Phrygia  ırmağı  Sangarios'un  kaynağında;  su­ yüzü dağıdır. Pessinus da eski adı Justiniano-
ya  çiçek ve  özellikle  menekşe  atmakla  kutla­ polis olan Sivrihisar'ın biraz güneyinde, Gor-
nan  Attis,,  yani  bahar  şenliklerinden  bugün  dium'un güneybatısındaki Balhisar'dır. 
de bir şeyler kalmıştır.  Kybele'nin tapım mer­
Ana  Tanrıçanın  Pessinus'tan  da  daha  eski 
kezlerinden  olan  Manisa'daki  Mesir  bayramı 
bir tapım merkezi Komana şehridir, ya da şe­
ve  bu  bahar  bayramında  camiden  aşağıya 
hirleridir.  Tarih  kaynaklarından  burada  tapı­
halka  bereket  ve  doğurganlık  sağlayan  ma­
nılan  tanrıçanın  şimşek,  topuz  ve  çift  ağızlı 
cunların atılması Anadolu'nun yerlisi olan  bir 
baltayla  simgelenen  bir  savaş  ve  zafer  tanrı­
inancın  süregelmesi  olabilir.  Yukarda  sözünü 
çası  olduğu  anlaşılır,  Yunanlılar  bu  tanrıçayı 
ettiğimiz bilim kollarında işbirliği ve  daha de­
rine  giden  kıyaslamak araştırmalar bu alanda  savaş tanrı Ares'in çevresindeki Enyo ile, Ro-
çok yararlı olabilir.  malıiarsa Bellona ile bir tutmuşlardır. Bu nite­
liğiyle  Ana  Tanrıça'nın  kültüyle  Karadeniz 
Yazılı kaynaklarımıza gelince,  Kybele gerek  bölgesinde  merkezlenen  Amazonlarla  ilişkisi 
şiir,  gerek düzyazıyla  en  çok  sözü  edilen tan­ olduğu sonucuna varılır ki,  anaerkil bir toplu­
rıçalardan  biridir.  Bu  alanda  bilgilerimiz  Yu­ mun ürünü olan savaşçı Amazonları efsanele­
nan  yazarlarından  çok,  Roma  yazarlarından  rin  hepsi  ister  Artemis,  ister  başka  adlarla 
gelmedir.  anılan  Ana  Tanrıçanın  hizmetinde,  ya  da 
onunla  ilişkili  olarak  gösterir  (Amazonlar, 
(1) ADLARI VE SIFATLARI. Hiçbir mitoloji­ Artemis). 
de  hiçbir  tanrı  Ana  Tanrıça kadar  çeşitli  ad­
larda adlandırılmamıştır.  Bu ad ve sıfat çoklu­ (2) NİTELİĞİ VE EFSANESİ. Bütün bu isim 
ğu  Ana  Tanrıçanın  kaynağı  Anadolu'da  ol­ ve  sıfatlardan  anlaşıldığı  gibi,  tanrıça  doğayı 
mak  üzere  uluslarüstü  bir  nitelik  kazandığını  bütün  canlılığı,  verimliügiyle  simgeleyen  ev­
kanıtlamaya yeter.  Kültepe  tabletlerinde  adı­ rensel bir nitelik taşımaktadır.  Toprak ve be­
na  Kubaba  olarak  rastlanır,  Lydia'da  adı  reketin kaynağında olmaktan başka,  her türlü 
Kybebe,  Phrygia'da Kybele olarak geçer,  Hi­ uygarlığın  da  etkeni  olarak  daha  sonraki  dö­
tit kaynaklarında Hepat diye adlandırılır.  Ko­ nemlerde,  Efes  Artemis'inde  görülen  kuleli 
mana  Pontika  (Tokat  bölgesinde  Gümenek)  taçları başında  taşımakla  bir de  meter  turrita 
ve  Kayseri  yöresindeki  Komana  Kappadoki- ya  da  turrigera (Lat.  kuleli ya da kule taşıyan 
ka (Kemer) kentlerinde adı çok eski bir Ana­ ana demektir) olur.  Romalıların Magna Ma­
dolu  adı  olan  Mâ'dır.  Sümer'de  Marienna,  ter (Büyük Ana)  diye  andıkları tanrıça  analık 
Hitit'te  Arinna,  Mısır'da  İsis,  Syria'da  Lat,  vasfını  da  yalnız  insan  alanında  değil,  doğal 
Girit'te Rhea,  Efes'te Artemis,  İtalya'da  Ne­ ve evrensel bir ilke olarak canlandırır. 
mi  gölü  bölgesinde  Venüs,  Ana  Tanrıçanın  Aslında  bir tek efsanesi vardır,  bu  efsanede 
aldırı değişik adlardır. Ayrıca bazı yer adların­ hem tanrıçada  analık kavramının  nasıl  anla­
dan  üreme  sıfatlara  Yunanca meter,  Latince  şıldığı dile gelmekte, hem de tapanının biçimi 
mater  sözcüğü  eklenerek tanrıçanın  bölgesel  saptanmaktadır:  Tanrıça  Attis  (ya  da  Attes) 

184 
adlı  bir  delikanlıya  tutkundur  (Agdistis),  onu  tanımakla  birlikte onun  din  merkezlerine  ka­
Pessinus  kralının  (kimi  kaynaklarda  kral  Mi- rışmasına  hiçbir  zaman  izin  vermemişimin 
das'ın)  kızıyla  evlenmek üzereyken  düğün ye­ Phrygia dışardan gelme ulusların iki kez saldı­
rinde  birden  karşısına  dikilerek  çıldırtır  ve  rısına  uğramıştır,  biri  İ.  Ö.  1200  yıllarında 
kendi  kendini  hadım  etmesini  sağlar.  Attis  Friklerin,  ikincisi 1.  Ö.  686  (ya da  676)  sula­
kendi kestiği hayalarından  akan  kanla topra­ rında Kimmerlerin bölgeye yayılmasıdır.  Her 
ğı sular,  bitkilerin  fışkırmasına yol açar ve bir  iki saldırıda da Ana Tanrıçanın tapım merke­
çam ağacına dönüşür.  zi  uluslarüstü  niteliğini  koruyarak  bağımsızlı­
Toprak-bereket  efsanelerinin  hepsinde,  ğını  ve  din  devleti  olarak  etkisini  sürdürmek 
özellikle  Adonis  mythos'unda  (Adonis)  görü­ yolunu buluyor.  Aynı  süreç  Efes'teki  Artemi-
len  bu  ölme-dirilme  motifi,  Kybele  kültünde  sion'da  da  görülür,  İonyalı  kolonistler  din 
birtakım  vecit,  kendinden  geçme  ve  esrime  merkezine  dokunmak  şöyle  dursun,  burada 
egemen  olan  tanrıçayı  benimseyip  tapımını 
hallerine  kanşmakta ve Ana Tanrıça tapımı-
sürdürürler.  Friklerle  tanrıçanın  kaynaşması 
nın  özünde  olan  bir  çeşit  kurban  töreniyle 
dikkati çeken bir süreçtir:  Ana Tanrıça kültü­
gerçekleşmektedir.  Attis  erkekliğini  keserek 
nün  yerli  olup  Phrygia  bölgesini  ele  geçiren 
kendini  nasıl tanrıçaya  kurban  ettiyse,  Kybe-
ve  yöreye  adını  veren  ulustan çok  daha  eski 
le'nin  başrahibi  de  kanlı  bir  törenle  kendi 
olduğu  bütün  kanıtlardan  anlaşıldığı  halde, 
eliyle kendini  hadım etmek zorundaydı. Attis 
tanrıça bu yeni siyasal  gücü ve  etnik toplulu 
efsanesinde  simgelendigi  gibi,  akan  kan  ve 
gu  öylesine  etkilemiş  ki,  tarihe  Kybele  bir 
yitirilen  erkeklik gücü daha evrensel bir nite­ Phrygia  tanrıçası  olarak  geçmişti.  Phrygia 
lik kazanarak bereket ve canlılığın daha geniş  krallarından  Midas'ın  da,  Marsyas'ın  da  Ana 
bir  alana,  yani  bütün  doğaya  geçmesini  sağ­ Tanrıça  ile  yakın  ilişkileri  tarihe  geçmiştir. 
lamaktadır.  Gizemli cümbüşler,  şenlikler ara­ Midas tanrıçanın oğlu olmakla,  Pessinus'taki 
sında  yapılan  bu  eylem  gene  Anadolu'ya  öz­ tapınağını kurmakla övünüldü. Kimmerler de 
gü  ve  bazı  tarikatlarda  bugün  başka  biçimde  Phrygia devletini yıkar, ama Ana Tanrıça kül 
de olsa yaşayan bir törenin ilk örneğidir.  tünü ortadan kaldıramazlar. Tersine bu tapını 
daha  çok  Lydia  yöresine  kaydıktan  sonra, 
(3) TAPIMI VE TARİHİ. Yazılı kaynaklar bi­
Metragyrtoi diye anılan dilenci rahipler Akde­
ze  Kybele'nin  Pessinus'taki tapımı üstüne ay­
niz  çevresine  yayılır  ve  birer  misyoner  gibi 
rıntılı bilgi verir. Tanrıçaya orada bir idol biçi­
davranarak Ana Tanrıçanın  mistik ve  gizemli 
minde tapınılırdı.  Bu idol bir "diopetes" yani 
dinini  dört  bir  yana  tanıtırlar.  Öyle  ki  Ana 
gökten  düştüğü ileri sürülen  bir meteorit,  bir 
Tanrıça kültü Phrygialılardan çok eski olduğu 
kara  taştı.  Pessinus'taki  tapınağı  siyasal  güç­
halde, bu dini benimseyen bütün ülkeler onu 
lerden büsbütün bağımsız bir din merkezi ola­
bir  Phrygia tanrıçası olarak tanırlar.  Nitekim 
rak  yönetilirdi.  Bu  dinsel  yönetimin  başında 
Yunan  ve  Roma çağında  Kybele  kültü  bütün 
iki başrahip bulunur,  bunların biri Attis  adını 
töreleriyle  Phrygia uygarlığına özgü bir belirti 
taşır,  Megabyzos  adıyla  anılan  ikincisi  dışar­
sayılır. 
dan  gelme  olması  şart  koşulan  bir  yabancıy­
dı.  Bu  iki  kral-rahibin Attis  efsanesinde  anla­ Klasik  çağlarda  Yunanistan'ın  ve  Anado­
tıldığı  gibi  erkekliklerini  tanrıçaya  adamış  ol­ lu'nun dört bir yanına dağılan Phrygia kölele­
ması gerekiyordu.  Galloi diye anılan öbür ra­ ri  ve  dilenci  rahipleri  hor  görüldüğü  oranda 
hiplerin de vecit halinde hadım edilmeleri tö­ gizemli bir din ve kültünün temsilcileri olmak­
redendi.  Phrygia'da  yerli  bir  kült  olduğu  bü­ la  saygı  ve  gıpta  ile  karşılanırlar,  çünkü 
tün  kaynaklardan  belli  olan  bu  rahip  devleti  Phrygia evrensel bir dinin merkezi olduğu ka­
özekligini  bögeye  gelip yerleşen  bütün  yöne­ dar  Yunanlılara yön veren  bir  sanatın,  müzi­
timlere karşı korumuştur. Gerek Komana'da,  ğin  ve  bir  de  yaşam  biçiminin,  kılık  kıyafetin 
gerekse  Pessinus'taki tapım  merkezleri  Hitit- kurucusu,  öncüsüdür.  Phrygia  uygarlığı  Ege 
lerin  Anadolu'da  kurdukları  egemenlik  döne­ kıyılarını  kapladıktan  sonra,  Phokalalılarla 
minde büyük  Hitit kralıyla  iyi ilişkiler kurmuş,  Fransa'ya  kadar  da  yayılır,  Marsilya'yı  kuran 
rahip  krallar  büyük  kralın  siyasal  yönetimini  göçmenlerin yeni yurtlarına taşıdıktan törele-
rin arasında  bugüne dek Fransa cumhuriyeti­ na'lılar  Phrygia'nın  Ana  Tanrıçasını  getirte­
nin  benimsediği  Phrygia  başlığı  da  yok  mu­ rek  şehirlerinde  ona  büyük  bir  tapınak  kur­
dur?  Phrygialı  olmak  kültür  bakımından  yet­ muşlar,  onu  Demeter'le  birleştirip  bir  devlet 
kin,  üstün  olmak anlamına gelir ve  bu  Roma  tanrıçası olarak benimsemişlerdir.  O  sıralarda 
imparatorluğu çağına kadar  süregelecektir.  Delphoi  tanrısı Apollon'un  rahipleri  bu olayı 
İlyada'da  Kybele'nin  adı  hiç  geçmediği hal­ desteklemiş olacak: Tanrının kâhinleri,  Sibyl-
de,  Phrygialılardan  söz  edilir:  Bunlar  Troya  la'lar  Anadolu'dan  gelmeydi,  iki  tann  ve  iki 
savaşında  Troyalılara  yardıma  gelir  (İl.  II,  din  arasında  bağlantılar  tarih  öncesi  çağlara 
862):  dek uzanmaktaydı (Sibylla). 
Gene  Sibylla  kitaplarının  önerisiyle  Ana 
Askanios yönetir Phrygia'lıları, 
Tanrıça'nın  Roma'ya  getirilişi  derin  siyasal 
uzak Askania'dan gelmişlerdir onlar... 
sonuçlar doğurmuştur. 1.  Ö. 204 yılında Pes-
Askania  Limne  hem  Gemlik,  hem  de  Bur­ sinus'taki meteortaşı törenle Roma'ya aktarıl­
dur  gölünün  adıdır.  Uzak Askania  dendiğine  mış  ve  Palatinus  tepesine  tapınağı  kurulan 
göre  bu  savaşçıların  geldiği  yöre  Burdur  böl­ Magna  Mater'in  şerefine  Megalensia  denilen 
gesi  olsa  gerek.  Ana  Tanrıça  üstüne  en  zen­ bayramlar  kutlanmaya  başlamıştır.  Bu  olay 
gin  buluntuları  sağlayan  Hacılar  da  Burdur'a  da kritik bir döneme rastlar:  Roma Afrika se­
yakın değil  midir?  ferlerine  çıkmak üzeredir,  imparatorluğu kur­
Phrygialılardan  kral  Priamos kendisi  de  söz  maya  yol  açacak  yayılma  politikası  yürürlüğe 
eder, Helene'ye anlatır (İl. III, 184 vd.):  girmektedir.  O  sırada  Roma'da  bir  taş  yağ­
muru olur,  halk heyecana kapılır, yeni ve da­
Eskiden bağlık, bahçelik Phrygia'ya 
ha  köklü  inançlara  özlem  duyulmaktadır. 
gitmiştim, 
atları dörtnal giden bir sürü Phrygia'lı  Magna Mater bu gereksinmeyi karşılamış ola­
görmüştüm...  cak ki, yeni dini  kutlamakta şairler ağız birliği 
Orduları yayılmıştı Sakarya'nın kıyılarına.  ederler.  Yeni  efsaneler  doğar:  Ana  Tanrıça 
Amazonlar gelmişti hani, erkek gibi, işte o  taşını  Tiber'den  yukarı  taşıyan  gemi  birden 
gün,  karaya  oturur,  o  sırada  Ana  Tanrıçanın  sesi 
aralarına savaş ortağı almışlardı beni...  duyulur:  Temiz,  afif  ellerle  şehre  alınmasını 
Phrygia'nın  bir Amazon  saldırısına uğrama­ ister,  derken Claudia Quinta adlı bir kız orta­
sı,  Priamos'un  da  Phrygialıların  yardımına  ya  çıkar  ve  tanrıçaya  yakarır,  kirletildiği,  kız 
koşması anlamlı, ama tlyada'dan sonraki me­ oğlan kız olmadığı ileri sürülmektedir, tanrıça 
tinlerde  Troyalıların  Phrygialı  diye  anılması  afifligini kanıtlamak için  gemisinin  kendi  eliy­
büsbütün  ilginç  ve  dikkat  çekici  bir  yöndür.  le çekilmesine izin versin.  Gerçekten de öyle 
Bir  kültür  taşıyıcısı  olarak  Phrygialıların  Tro- olur,  Claudia  halatları eline alır ve gemiyi Ti­
yalıları  da  simgelemek  için  kullanılmaları  ne  ber'den  yukarı  Roma  şehrine  kadar  çeker. 
zaman ve nasıl başlar? Herhalde şairler,  özel- Kybele'nin  Phrygia'dan  gelme  tef,  zil  ve  da­
likel  tragedya  yazarları  şiir  dilinde  bu  iki  ulus  vul  gibi  çalgılarla,  coşkun  danslarla  kutlanan 
adını  karıştırmışlardır,  ama bu olay sonradan  törenleri,  rahiplerinin  hadım  oluşu,  Attis  ef­
çok  önemli  sonuçlar  doğurmuş,  Roma'nın  sanesinin  bu  törenlerde  ve  gizemlerde  yine­
Aineas'ı  kurucu  ata  olarak  benimsemesiyle  lenmesi  Roma  şairlerini  öylesine  etkilemiş, 
Phrygia  uygarlığını  da  kültürünün  kaynağı  esinlendirmiştir  ki,  Kybele-Attis  efsanesini 
saymış, Ana Tanrıçanın da bu kültür göçüyle  konu  edindikleri  şiirlerinde  tanrıçanın  Galli 
birlikte  Roma'ya alınmasını sağlamıştır.  Mag- adlı  rahiplerine  atıfla  "galliambus"  diye  coş­
na  Mater'in  Roma'ya nakli  din  tarihinde  eşi­ kun  bir vezin  de uydururlar.  Ama Ana Tanrı­
ne rastlanmayan bir olaydır. Ondan önce Ati­ ça sanat yönünde çığır açmakla kalmaz, Ana­
na  Ana  Tanrıçayı  çağırmış,  kültünü  sınırları  dolu'nun  kapılarını  açmıştır,  yalnız  uygarlık 
içine  almakla  geçirdiği  bir  bunalıma  çare  bu­ ve  kültür merkezi  sayılan  Anadolu'nun  değil, 
lunacağına  inanmıştır:  Peloponez  savaşı  de­ bütün  doğu  Akdeniz  çevresinin.  Roma  ile 
nilen  iki  büyük  Yunan  şehrinin,  Atina  ile  Anadolu  arasında  kültür  köprüsü  kurulmuş­
Sparta'nm  amansız  ve  sonsuz  savaşında  Ati- tur, birkaç yıl sonra Romalı komutan Manlius 

186 
Sipylos  eteğindeki  Magnesia'da  (Manisa)  Her bakımdan tanrıya benziyordu burdur 
Syria  kralı  III.  Antlokhos'u  yenip  Orta  Ana­ ama bir tek gözleri vardı alınlarında. 
dolu'ya  ordusuyla  ayak  basınca  Romalıları  Yuvarlak tek gözlerinden geliyordu adları, 
zorlu, başarılıydılar hep yaptıklarında. 
Pessinus  tapınağının  rahipleri  coşkun  sevinç 
gösterileriyle karşılar.  Bundan sonradır ki Ro­
Uranos'un  yeraltına  kapattığı  bu  devleri 
ma  Bergama  krallığını  miras  yoluyla  elde 
hemsoyları  Yüzkollularla  birlikte  yeryüzüne 
eder  ve  Anadolu'ya  egemenliğini  kurmakla 
çıkarır ve Titanlara karşı savaşta silah  arkada­
bölgede  çığır  açıcı  bir  dönemin  başlamasını 
şı olarak kullanır. 
sağlar. Denebilir ki Romalılara doğunun kapı­
larını  açan  Anadolu'nun  yerlisi  ve  simgesi  Hades'e  görünmez  kılan  başlığı,  Posel-
olan Ana Tanrıçadır. Onunla ilişki kurup Batı  don'a  da  üç  dişli  yabayı  veren  bu  devlermiş. 
ile Doğu arasında köprü atmak ve kültürünün  Kykloplar  üzerine  başka  efsaneler  de  anlatı­
yoksun olduğu bir temeli kültür beşiği Anado­ lır: Apollon  Kykloplara düşman kesilir,  çünkü 
lu'da arayıp bulmak Roma'nın siyasal dehası­ oğlu  Asklepios  insanları  ölümden  kurtarıyor 
na  bir örnektir.  Başta Augustus  olmak üzere  diye  Zeus'un  öfkesine  uğrar  ve  Kyklopların 
imparatorların hepsi hiç tükenmeyen bir özü  yıldmmıyla  öldürülür.  Apollon  baştanrı  Ze­
gelip  Anadolu'dan  almışlardır.  Eşsiz  bir  uy­ us'a el kaldıramadığı için Kyklopları öldürme­
garlık ve  kültür  temeline  oturtmayı  başardık­ ye kalkışır. Zeus buna kızar, bir an oğlu Apol-
ları  kültürleri  böylece  hem  İtalya'da,  hem  lon'u  Tartaros'a  atmayı  düşünür,  sonra  bu 
Anadolu'da geliştikçe  gelişmiştir.  Bunun  sim­ kadar  ağır  bir  cezadan  vazgeçip  onu  bir  yıl 
gesi de binlerce yıl öncesi gibi Roma'nın ege­ için sığırtmaç  olarak Admetos'un  yanına  yol 
menlik  çağında  da  gene  aynı  tanrıça,  hangi  lar (Admetos, Asklepios, Apollon).  Bu ef$8 
adla anılırsa anılsın,  Anadolu'nun büyük Ana  nede  Kykloplar ölümsüz tanrılar değil,  ölüm 
Tanrıçasıdır.  lü yaratıklar olarak gösterilmiştir. 
Sicilyalı Kykloplar önce Homeros'un Odyi 
Kydippe.  Kleobis'le  Biton'un  anneleri,  He- seia destanında, sonra da İskenderiye şiirindi 
ra rahibesi (Kleobis).  sözü  geçen  yaratıklardır.  Odysseia  bunların 
Kydnos.  Kilikya'da  bugün  Tarsus  çayı  diye  yerlerini, yurtlarını Homeros destanlarına öz­
anılan  ırmağın  tanrısı.  Ana  tarafından  İape- gü  kesinlikle  belirtir:  Kuzey  İtalya  ve  Sicilya 
kıyıları ve adaları söz konusudur,  nitekim Te­
tos'un  torunu  sayılır.  Kydnos'un  Parthenios 
pegöz masalları  oralarda tutunmuş  ve birçok 
adlı bir oğlu varmış,  Kydnos ırmağının denize 
yerlere  Tepegözlerin,  özellikle  Odysseia'da 
döküldüğü yerde bir şehir kurup ona Parthe-
sözü  geçen  Polyphemos'un  adı  verilmiştir 
nia demiş. Bu şehir bugünkü Tarsus'tur. 
(Polyphemos).  Bu bölgenin yanardağ bölgesi 
Kyklopes  (Kyklop'lar).  Türkçeye  "Tepe­ oluşu,  oralarda toprak altına kapatılan Tepe­
göz"  diye çevirebileceğimiz Kyklop'lar tek yu­ gözlerin  demircilikle  uğraşan birer cin  olarak 
varlak  gözlü  devlerdir.  Yunan  mythos'unda  canlandırılmalarına yol  açmıştır:  Bunlar  He-
bu  yaratıkların  üç  türünden  söz  edilir:  Biri  phaistos'un  işliğinde  -  tıpkı  İtalya'da  (XVIII) 
Gaia ile Uranos'un oğulları göksel Kykloplar,  Akhilleus'un  silahlarının  yapıldığı  bölümdeki 
öbürleri  Odysseia'da  adı  geçen  Polyphemos  gibi - demir döverler, maden işlerler ve tanrı­
gibi  Sicilyalı  Kykloplar,  sonuncuları  da  kay­ lara  silah  yaparlar.  Tek  gözleri  ateşin  karşı­
nakları  Lykia'da  bulunan  duvarcı  Kykloplar- sında kor gibi parlar,  kraterlerden fışkıran  kı­
dır.  vılcımlar onların  örsünden  fırlayan  ateşlerdir, 
yersarsıntıları ve gürültüleriyle kendilerini  bel­
Birinci türden  Hesiodos Theogonia'da şöy­
li  ederler.  Odysseia'da  bunun  tam  tersine 
le söz eder (Theog.  139 vd.): 
Kykloplar  hayvancılıkla  geçinen,  koyun  ve 
Sonra Toprak Kyklop'ları doğurdu, azgın  keçileri  bol  olan  ağıllarda,  mağaralarda  yaşa­
yürekli,  yan  yamyam  devler olarak gösterilir.  Odysse-
Brontes'i, Steropes'i ve belalı Arges'i  us Kykloplar  ülkesinde  ve  özellikle  Polyphe-
(ki bunlar vermiştir Zeus'a şimşekleri,  mos'un  mağarasındaI  yaşadığı  serüveni  en 
yıldırımı} 
ufak  ayrıntısına  kadar  anlatır  (Od.  IX,  105  Kyknos sonraları Laomedon'un bir kızıyla ev­
-567).  lenir ve  Tenes  adlı  bir  oğlu,  bir de  kızı  olur. 
Duvarcı  Kykloplarsa  Anadolu'da,  Yunanis­ Karısı  ölünce  Kyknos  başka  bir  karı  almış, 
tan ve  Sicilya'da  iri taşlarla  örülmüş  kyklope- ama  üvey  annesi  Kyknos'a  iftira  etmiş, 
en denilen ne kadar sur varsa, hepsinin yapı­ Kyknos da buna inanmış,  oğlunu bir sandığa 
cıları sayılır. Bunlar ne cin, ne de tanrıdır, ta­ kapatarak denize  atmış.  Tenes  Bozcaada'ya 
rih  öncesi  çağlarda  şehir  kalelerini  yıkılmaz,  çıkmış,  sonraları  adını  vermiş  Leukophrys 
aşılmaz  ve  alınmaz  duvarlarla  çevirmek  için  adasına.  Kyknos bir süre  sonra oğlunun suç­
efsanelik  kralların,  önderlerin  emrine  giren  suz  olduğunu  anlamış  ve  iftirayı  yapan  karı­
bütün  bir  ulustur.  Efsane  Kykloplann  yardı­ sıyla ona tanıklık eden kavalcıyı gereğince ce­
mıyla  surlarını  yaptıran  krallar  (Tiryns  şehri  zalandırmış,  sonra  da  Tenedos  adasına  oğ­
için) Proitos ve (Argos şehri için) Perseus'tur.  luyla barışmaya gitmiş,  ne var ki Tenes baba­
Öte  yandan  bu  duvarcı  Kykloplann  Anado­ sının kıyıya bağladığı  ipi  bir keserle  kesip  ge­
lu'nun  Lykia  bölgesinden  gelme  oldukları  da  misini  açığa  atmış  (Tenes).  Efsaneye  göre 
efsanelerce belirtilir.  Bütün bu kanıtlar bu tek  Tenedos  adasına  kavalcıların  gelmesi  de  ya­
gözlü devlerin yorumlanmasında Hitit kabart­ sak edilmiş. 
malarının  göz  önüne  alınması  gereğini  pek­ (3) Tanrı Ares'le  Pelias'ın  kızı  Pelopeia'nın 
leştirmektedir.  Halikarnas Balıkçısı'nın  öner­ oğlu.  Kyknos,  zalim bir eşkıya  imiş,  Delpho-
diği  bu  görüş tutarlı  görünmektedir:  Tek yu­ i'ye gelen  yolcuları  durdurur,  öldürür ve  ölü­
varlak  gözlü  devler  Hitit  kabartmalarında  lerini  babası  Ares'e  sunarmış.  Apollon  bu  iş­
profilden  görülen  kişiler  olabilir,  dev  oluşlan  ten  bıkmış  ve  yiğit  Herakles'i  Kyknos'la  çar­
ve  çok  iri  duvarların  yapıcıları  sayılmaları  pışmaya  göndermiş.  Herakles eşkıyanın hak­
Anadolu'daki Hitit surlarının kayaya oyulmuş  kından gelmiş,  ama Ares oğlunun  öcünü al­
olmasıyla  açıklanabilir.  Kaldı ki efsane bu de- mak  üzere  yeryüzüne  inince,  onu  da  kalça­
varcı devlerin Anadolu'dan  gelme,  dağ  kaya­ sından yaralayarak Olympos'a  dönmeye zor­
lıklarına  mezarları  kazmakla  ün  salmış  Lyki- lamış. 
a'dan  gelme olduğunu da ayrıca belirtmekte­
dir.  Bu sorunun efsane bakımından da, Ana­ (4)  Phaethon'un  arkadaşı  Kyknos  adlı  bir 
dolu  ve  özellikle  Anadolu-Yunan  ilişkilerinin  adam varmış, Phaethon ölünce öyle güzel bir 
aydınlığa  çıkarılacağı  bir  gelecekte  çözümle­ sesle  ağıt  yakmış  ki  Apollon  tanrı  onu  kuğu 
nebileceğine inanıyoruz.  kuşuna döndürmüş. Kuğu kuşlarının ölmeden 
ötmesi de ondanmış. 
Kyknos.  Kuğu  kuşu  anlamına  gelen  bu  ad 
birçok  efsanelik kişilerin  adıdır:  Kylabras.  Lykialı  bir çoban.  Phaselis  (Tekir-
(1)  Poseidon'un  bir  oğlu.  Efsanesi  Tro- ova)  şehrinin  kurulacağı  yerde  tarlaları  var­
ya'nın  İlyada'dan  önceki  olaylarıyla  ilgilidir.  mış,  oraya  şehir  kurmaya  gelen  Lakios  bu 
Troyahlardan  yana  olan  Kyknos  Akhaların  tarlaları  tuzlu  balık  karşılığında  satın  almış 
bo^az  kıyılarına  çıkarma  yapmalarına  engel  (Lakios).  Sonraları Phaselis halkı  Kylabras'a 
olmak  istemiş ve Akhilleus'la  çarpışmış.  Ama  bir tapınak kurmuş,  sunu  olarak da tuzlu ba­
babası  tanrı  olduğu  için  Kyknos'un  derisine  lık adarlarmış Kylabras'a. 
silah  işlemiyormuş.  Akhilleus  onu  kalkanla  Kyrene.  Kyrene,  Peneus  ırmağının  torunu 
ite ite bir kayanın altına kadar getirmiş,  ora­ olan  Tesalyalı  bir  nympha'dır.  Pindos  dağı­
da  ezmeye  çalışmış.  Poseidon  da  oğlunu  bir  nın  eteklerinde  sürüleri  bekler  ve  öyle  güçlü 
kuğu kuşuna çevirip kurtarmış.  kuvvetlidir  ki,  vahşi  hayvanlarla  boy  ölçüşür. 
(2) Poseidon'un Kyknos adında bir oğlu da­ Günün  birinde  silahsız  olarak bir  aslanla  dö­
ha/varmış,  Troya'nın  güneyinde,  Bozcaa­ vüşüp onu alt edince, güreşe tanık olan Apol­
da'nın  tam  karşısındaki  bir  şehrin  kralıymış.  lon  Kyrene'ye  âşık  olur.  Hemen  Kentaur 
Adanın o zamanki adı Leukophrys'miş. Ana­ Kheiron'a gidip  bu kızın kim olduğunu Öğre­
sı  bu  Kyknos'u  doğurunca  deniz  kıyısına  bı­ nir ve  Kyrene'yi altın  arabasına bindirdiği gi­
rakmış,  bebeği  bir  kuğu  kuşu  büyütmüş.  bi Libya'ya kaçınr.  Orada Kyrene adını  alan 

188 
bir  altın  saraya  yerleştirir.  Kyrene'nin  Apol- çıktıktan  sonra  büyük  bir  fırtınaya  (utulmuş, 
lon'dan  bir  oğlu  olur,  Aristaios  adlı  bu çocu­ gece vakti bir karaya varmışlar,  ne  bilsinler ki 
ğu  Hera  tanrıçalarla  Toprak  Ana  büyütürler  orası  az  önce  ayrıldıkları  Dolionların  ülkesi 
(Aristaios).  dir.  Dolionlar bunları  korsan  sanarak saldırı 
ya  geçmişler,  kıyasıya  bir  savaş  olmuş,  sava­
Kythera'h.  Aphrodite'ye  verilen  bir  ek ad.  şa  kral  Kyzikos  da  gelip  katılmış  ve  İason'un 
Tanrıçanın  denizin  köpüklerinden  doğunca  elinden can vermiş.  Sabah olunca bir de bak 
ilk  vardığı  yer  Kythera  adası  olduğu  için  mışlar  ki  korkunç  bir  yanılgıya  düşmüş  her­
(Aphrodite).  kes.  Argonaut'lar  üç  gün,  üç  gece  yas  lul 
Kyzikos.  Kapıdag  yarımadasının  batı  ko­ muşlar  Kyzikos'un  ölüsüne,  sonra  törenle 
yunda  bulunan  Kyzikos  şehri  (bugün  Balkız)  gömmüşler onu.  Bu arada Kleite kederinden 
ilkçağda  Marmara'nın  en  zengin  ve  işlek  li­ asmış  kendini.  Kyzikos'un  kral  olduğu  selin­
manlarından biriydi.  Kurucusu Kyzikos'un ef­ de adı verilmiş  Kieite'nin ölümüne nympha' 
sanesi Argonaut'lar seferiyle  ilgili  olarak anla­ lar  o  kadat  ağlamışlar  ki,  gözyaşlarından  bir 
tılır  (Argonaut'lar).  Kyzikos  tanrı  Posei- kaynak  fışkırmış,  ona  da  Kleite  adı  verilmiş. 
don'dan  türemiş  olan  Dolionların  kralıymış.  İlginç bir nokta da şu ki,  Argonautlar efsane­
Argonaut'lar  şehre  geldiklerinde  kral,  kâhin  sinde  Kyzikos'tan  ayrılmadan  önce  gemicile­
Merops'un  kızı  Kleite  ile  yeni  evlenmişmiş.  rin şehre hâkim olan Dindymos (Kapıdag) üs 
Kyzikos  Argonaut'ları  iyi  karşılamış,  yedir­ tüne  bir  Kybele  heykeli  diktikleri  ve  fırtınayı 
miş,  içirmiş, yanlarına bol kumanya da vere­ ancak bu yoldan dindirebildikleri söylenmek-
rek  ugurlamış.  Ne  var  ki  Argo  gemisi  yola  tedir. 
 değildir. Hele karısı Antikleia da canına kıyın­
L  ca  Laertes  canlı  bir  cenaze  oluverir.  Penelo-
peia  ona  sözde  kefen  dokur,  her  gün  doku­
duğu  ve  gece  söktüğü  bezin  Laertes'e  kefen 
Labdakos.  Kadmos'la  Harmonia'nın  toru­ olduğunu  söyleyerek talipleri oyalar.  Odysse­
nu,  Laios'un  babası  ve  Oidipus'un  dedesi  us dilenci kılığında İthake'ye ayak basınca ba­
(Tab.  19).  Thebai  kralı  olan  Labdakos adını  basının yürekler acısı halini çoban başı Euma-
bütün soyuna vermiştir, Oidipus da Labdakos  ios'un  ağzından  haber  alır.  Ama  ona  ancak 
oğlu diye anılır.  talipleri  öldükten  sonra,  Odysseia'nın  yirmi 
Labrandos.  Labrandos  Kuretaların  biridir.  dördüncü ve son bölümünde görünür. Home-
Arkadaşları  Panamoros  ve  Palaksos'la  birlik­ ros  bu  buluşmayı  şöyle  anlatır  (Od.  XXIV, 
te  Karia  bölgesine  gelir ve  oradaki  Labranda  226 vd.): 
şehrine  adını  verir.  Labranda  bugün  Selimi­
Odysseus yalnız babasını buldu bakımlı 
ye'nin  biraz kuzeyinde Türbe  adlı bir kasaba­ bahçenin içinde, 
nın yerinde bulunuyordu.  çapalıyordu ihtiyar adam bir ağacın dibini, 
Labyrinthos.  Labyrinthos,  sonsuz  ve  girift  entarisi eski ve yamalı vepimpisti, 
yamalı sığır derileri bağlamıştı bacaklarına, 
dehlizlerden  meydana  gelen  bir  yapıya  veri­
sıyrıklardan korunmak içindi, dizlik yerine, 
len addır.  Mısır'da bu çeşit yapılar yeraltında  ellerinde eldiven vardı dikenler batmasın 
mağaralar  kazılarak  yapılırdı  ve  çokluk  kral  diye, 
mezarı olarak kullanılırdı.  Yunan mythos'un­ başında da soğuğa karşı keçi derisi bir 
da bu kelime Girit kralı Minos'un ünlü mimar  takke, 
Daidalos'a  yaptırdığı  ve  içinde  Minotauros'u 
sakladığı  yapı  için  kullanılır.  Labyrinthos  ku­ Odysseus  onu  ihtiyarlıktan  çökmüş,  gönlü 
ruluşundan da anlaşıldığı gibi Yunanca bir ke­ büyük bir yas içinde görünce dayanamaz, ağ­
lime değil, Anadolu dillerinden üremedir. Gi- lar.  Kendini tanıtınca ihtiyar Laertes  birden­
rit'e de oradan gelmiş olsa gerek. Girit Laby- bire  dirilir,  gidip yıkanır,  temiz  bir entari  gi­
rinthos'u  yeraltında  değil,  yer üstünde  yapıl­ yer ve tanrıça Athene'nin yaptığı büyü ile bir­
mış bin bir oda ve koridordan kurulu çapraşık  den  güçleşir,  gençleşir.  Öyle  ki  ithake  halkı 
bir  yapıdır.  Efsaneye  göre  Minotauros'u  öl­ taliplerin  ölümünden  dolayı öç  almaya gelin­
dürmeye giden Theseus'a Ariadne bir yumak  ce,  Laertes de oğlu ve torunuyla  birlikte sila­
iplik  vererek  onun  Labyrinthos'a  girdikten  ha sarılır ve Eupeithes'i öldürür. 
sonra yolunu  şaşırmadan  çıkmasını  da sağla­
Laios.  Labdakos'un  oğlu,  Oidipus'un  baba­
mıştır (Daidalos, Ariadne).  sı, Thebai kralı (Tab.  19). Sophokles'in "Kral 
Labyrinthos adı iki ağızlı balta anlamına ge­ Oidipus"  tragedyasına  kaynak  olarak  aldığı 
len ve Girit din ve sanatında olduğu gibi Ana­ efsaneye göre,  Laios İokaste ile  evlenir ve bir 
dolu'da  da  izleri  görülen  "labrys"  kelimesin­ oğlu olur. Ama çocuk dogmadan tanrı sözcü­
den türemiş olabilir.  sü  Laios'a  doğacak  olan  çocuğun  kendisini 
Lacrtes.  Odysseus'un  babası.  Oğlu  Troya  öldüreceğini bildirir.  Bunun içindir ki kral ço­
savaşına gidip dönmeyince derin  bir yas kap­ cuğu  doğar  donmaz  bir  uşağına  verip  dağa 
lar Laertes'in yüreğini,  İthake sarayından ay­ bıraktırır.  Ama  tanrı  sözü  gene  de  gerçekle­
rılır, gider bağlarında herkesten uzak, çoban­ şir: Günün birinde Laios Delphoi'ye giderken 
ları  ve  bahçıvanlanyla  birlikte  yoksulluk  için­ yolda  bir yabancıyla  kavgaya  tutuşur,  bu  ya­
de yaşar.  Odysseus'un ölüler ülkesinde rastla­ bancı kendi oğlu Oidipus'tur. Oidipus Laios'u 
dığı  anası  Antikleia  oğluna  babası  Laertes'in  Öldürür  ve  Thebai'ye  vardıktan  sonra  anası 
ne  büyük  acılar  içinde  kıvrandığını  anlatır  İokaste  ile  evlenir.  Oidipus'un,  babasını  öl­
(Antikleia).  îthake'de  Laertes'in  sözü  geç­ dürmek  ve  anasıyla  evlenmekle  işlediği  kor­
mez  bile,  saraydaki  rezalete  karışmaz,  malı­ kunç günahı nasıl haber aldığı ve nasıl cezaya 
nın,  mülkünün Penelopeia'nın taliplerince tü­ çarpıldığı  Oidipus  efsanesi  ve  tragedyasında 
ketilip  yok  edilmesine  karşı  koyacak  güçte  anlatılmıştır (Oidipus). 

190 
Laistrygon'lar.  Odyssela'da  adı  geçen  ef- Lamia  gidip  bir  mağaraya  saklanmış  ve  ço-
sanelik  bir  boy.  Odysseus  gemileriyle  rüzgâr  cuklan yaşayan analara düşman kesilmiş. Ge-
tanrı  Aiolos'un  adasından  ayrılınca  altı  gün  çeleri  gözüne  uyku  girmediği  için  gider,  ço 
yol alır,  sonra da Telepylos denilen çok güzel  cuklan kaçırır, yermiş. Ama Zeus ona acımış, 
bir  limana  varır.  Bütün  gemiler  bu  sütliman  çok şarap içtiği geceler gözlerini çıkarıp yata­
koya  girerler,  yalnız Odysseus  kendi gemisini  ğının  yanındaki  bir kaba  koyarmış,  o  zaman 
liman dışında bir kayaya bağlar.  Üç arkadaşı­ uyur ve çocukları rahat bırakırmış. 
nı  da  kente  gönderir,  ama  Laistrygonların 
kralı Antiphates'in kızına rastlayan bu adam­ Lampetie.  Helios'la  Neaira'nın  kızı,  Odys 
lar  önce  bir  dev  anasının  evine  götürülürler,  seia'da adı geçen nympha.  Lampetie kız kar­
sonra da Antiphates adlı dev kral onlan kesip  deşi  Phaethusa ile  birlikte  babaları  Helios'un 
yer,  bununla da kalmaz,  Laistrygonlar liman­ Thrinakie  adasındaki  kutsal  sığırlarına  bekçi­
da  demirlemiş  gemilere  saldırır  ve  bütün  ge­ lik etmektedirler.  Odysseus'un arkadaşlarının 
micileri öldürüp şişlerler.  Bir Odysseus'un ge­ kutsal  sığırları  kesip  yediklerini  Helios'a  ha­
misi halatını  çözerek kaçıp kurtulmak  çaresi­ ber veren onlardır (Od. XII). 
ni  bulur.  Böylece  Odysseus'un  on  iki  gemi­
Lampsake.  Lampsakos  (Lapseki)  şehrine 
sinden  on  biri  yok  olur,  bir  tek  gemisi  kalır. 
adını veren kadın.  Lampsake  Babrykler kralı 
Bu korkunç macera Odysseia'nın onuncu bö­
lümünde anlatılmıştır (Od. X, 80-132).  nın  kızıymış.  Boğazlar  bölgesine  Yunanis-. 
tan'dan  gelen  göçmenler  günün  birinde  kra 
lın bulunmadığı bir zamanda yerlilerin saldın 
Lakedaimon.  Zeus'la  Taygete'nin  oğlu,  Pe-
sına  uğramışlar  ve  Lampsake  araya  girme 
loponez'de Lakedaimon ya da Sparta  olarak 
şeydi,  hepsi öldürüleceklermiş.  Ama  kral  ki» 
anılan ünlü şehrin kurucusu (Tab. 9). Efsane­
göçmenleri  kurtarmış,  bunun  için  de  onlaı 
ye  göre  Lakedaimon  adlı  kahraman bölgede 
şehri aldıktan sonra  Lampsake'ye bir tanrıça 
kral  olan  ırmak  tanrı  Eurotas'ın  Sparta  adlı 
kızıyla evlenmiş, Eurotas ölünce de tahta çık­ gibi tapınmışlar ve şehre adını vermişlerdir. 
mış.  Kentine  karısının  adını  vererek  Sparta  Laodamas.  (1)  Eteokles'in  oğlu,  Thebal 
demiş,  yönettiği  halka  da  Lakedaimorilular  kralı. Thebai'ye karşı Epigonlar seferine karşı 
diye kendi adını takmış. Tarihsel çağlarda bu  koyar  ve  şehrini  savunurken  ölür  (Alkmai-
kent hem Sparta,  hem de  Lakedaimon  diye  on).  Başka bir anlatıma göre Epigonlar şehri 
anılır.  alınca  Laodamas  kaçar  ve  kuzey  Yunanis­
tan'a sığınır. 
Lakhesiş.  Zeus'la  Themis'in  kızları  sayılan 
kader  tanrıçaları  Moiraların  biri.  Adı  kader,  (2)  Antenor'un  oğlu,  llyada'da  adı  geçen 
alın  yazısı  anlamına  gelen  Lakhesiş  Moirala­ Troyalı savaşçı.  Aias tarafından öldürülür. 
rın ikincisidir (Moiralar).  Laodameia. (1) Bellerophontes'in kızı. Ho-
Lakios.  Lakios'a  Delphoi  tanrı  sözcüsü  do­ meros  İlyada'da  Laodameia'nın  Zeus'la  bir­
ğuya gidip bir şehir kurmasını buyurmuş,  La­ leştiği  ve  Sarpedon'u  doğurduğu  söylenir  (İl. 
kios da Anadolu'nun Lykia ile Pamphylia ille­ VI,  197 vd.): 
rinin  sınırında  bulunan  Phaselis  şehrini  kur­ Akıllı Zeus, koynuna girdi Laodameia'nın. 
muş. Bu şehri kurmak için gereken topraklan  Laodameia doğurdu tanrıya denk tunç 
tuzlu balık karşılığında satın almış (Kylabras).  silahlı Sarpedon 'u. 

Lamia.  Komedya'da  adı  geçen,  kadın  başlı,  Başka  bir  geleneğe  göre  Sarpedon  Zeus'la 
eşek  bacaklı  bir  canavar,  çocuklara  korkuluk  Europa'nın  oğludur  (Tab.  11).  Laoda  la 
olarak  gösterilirdi.  Bir  efsaneye  göre  Lamia  Artemis'in oklarıyla ölmüş. 
güzel  bir  kızmış,  Zeus  ona  gönül  vermiş,  (2)  Akastos'un  kızı,  Protesilaos'un  karısı 
onunla  birkaç kez  gelip sevişmiş,  ama  Lami- Protesilaos  Tröya  kıyılarına  çıkar  çıkmaz 
a'nın  her  çocuk  doğuruşunda  kıskanç  Hera  ölen  Akha  yiğididir.  Kocası  Troya  seferine 
gelir,  doğan  çocuğu  öldürürmüş.  Sonunda  çıkmadan  az  önce  evlenen  Laodameia  ölüm 
haberini alınca tanrılardan Protesilaos'u ken­ den  çıkan yılanların  Laokoon'u ve  çocukları­
disine  üç  saat  için  bağışlamalarını  diler.  Bu  nı boğması işte  bu tutumun  cezasıdır,  heykel 
dileği  yerine  gelir,  ama  eşi  Hades'e  indikten  ise  tanrıların  bir  armağanıdır  ve  şehre  alın­
sonra da Laodameia canına kıyar (Protesila- malıdır.  Casus  Sinon'un  da  desteklediği  bu 
os).  Bir  anlatıma  göre  Laodameia  Protesila- görüş tutunur  ve  tahta  at  surlardan  içeri  alı­
os'un  balmumundan  bir  heykelini  yaptırmış  nır. 
ve  onu  koynuna  alırmış.  Babası  bunun' farkı­ Aeneis'te canlandırılan  bu  olay bugün  Vati­
na  varınca  heykeli  ateşe  atmış,  Laodameia  kan  müzesinde  görülen  ünlü  Laokoon  ve 
da  heykelin  ardından  atlayarak  diri  diri  yan­ oğulları heykeline konu olmuştur. 
mış. 
Laomedon.  Ilos'la  Eurydike'nin  oğlu  Lao-
Laodike.  (1)  Agamemnon'la  Klytaimest- medon  Troya'nın  ilk  krallarındandır  (Tab. 
ra'nın kızı. İlyada'da Agamemnon'un üç kızı­ 16,  17). Strymo ile evlenir ve Podarkes, yani 
nın adı Khrysothemis,  Laodike ve İphianassa  Priamos'la  Hesione'den  başka  birçok  çocuk­
diye  geçer.  Laodike  tragedya  yazarlarının  ları olur (Hesione). 
sonradan Elektra diye  adlandırdıkları kız  olsa 
Tros'la  llos'un  kurdukları  Troya  şehrine 
gerek. 
surlar  yaptırmak  için  Apollon  ve  Posei­
(2) Priamos'un kızı (Tab. 16). İlyada'da şöy­ don'dan  yardım  gören  Laomedon  yemin 
le tanımlanır (il.  III,  124):  "Güzellikten yana  bozmuş,  güvenilmez  bir  kral  olarak  geçer  ef­
en üstünüydü Priamos'un kızları arasında".  sanede.  Bu  günahı  onun  ve  şehrinin  başına 
birçok  belalar  getirmiştir.  Bu  yüzden  Tro-
Laokoon.  Troyalı  Antenor'un  oğlu  sayılan  ya'ya  düşman  kesilen  Poseidon  olayı  Apol­
Laokoon, Thymbralı Apollon tapınağında ra­ lon'a şöyle hatırlatır (İl. XXI, 441 vd.): 
hiptir. Ama tanrının heykeli önünde karısıyla 
seviştiği  için  günah  işlemiş  ve  ApoIIon'un  öf­ Zeus buyurmuştu ikimize 
kesini üstüne çekmiştir. İki oğlu vardır.  demişti, soylu Laomedon'a yardımcı olun, 
İlyada'da  adı  geçmeyen  Laokoon  Vergili- belli bir karşılıkla kiralamıştı bizi bir 
yıllığına, 
us'un  "Aeneis"  destanında  Troya'nın  yıkılı- iş buyuruyordu bize, efendimizdi. 
şıyla  ilgili  olarak  anlatılan  korkunç  bir  mace­ Bir surla çevirdim ben Troya'lılarm şehrini, 
ranın kahramanıdır. Akhalar içi dolu tahta atı  geniş, çok güzel bir surdu bu, 
Troya  kapılarının  önüne  bırakarak  Tenedos  şehir bir türlü ele geçemez olmuştu, 
adasının  arkasına  saklandıklarında  Troyalılar  sense, çok kıvrımlı İda'nın ormanlık 
poseidon  tanrıya  şükretmek  için  on  bir  kur­ yarlarında 
ban kesmek görevini Laokoon'a verirler. Lao­ kaypak kaypak yürüyen, boynuzlu 
sığırlarını güdüyordun, 
koon  kocaman  bir boğayı  deniz tanrıya  ada­ ama güler yüzlü mevsimler gelip geçti, 
mak  üzeredir  ki  dalgalardan  olağanüstü  bü­ geldi yıllığı ödemenin günü, 
yüklükte iki yılan çıkar, bunlar babalarına yar­ yüzsüz Laomedon vermedi karşılığını 
dım  etmekte olan Laookon'un iki oğluna sal­ emeğimizin, 
dırırlar.  Yılanlar  çocukların  gövdelerine  sarı­ meydan okudu birde utanmadan, bizi 
lıp  onları  boğmak üzereyken  Laokoon  araya  kovdu, 
girer,  oğullarını  kurtarmaya  uğraşır,  ama  bu  dedi, ellerinizi, ayaklarınızı bağlayacağım, 
dedi, satacağım sizi uzak adalara, 
kez yılanlar onu da boğumlarının arasına alır­ üstelik kulaklarımızı tunç kılıcıyla 
lar ve üçünü de tüyler ürpertici biçimde öldü­ kesecekti. 
rürler.  Troyalılar  bu  manzarayı  dehşetle  sey­
rettikten  sonra,  Laokoon'un Apollon'a  karşı  Poseidon  bu hakaretten  duyduğu  öfkeyi  bir 
işlediği  günahı bilmedikleri için,  şöyle yorum­ türlü unutamaz,  Hesione'yi öldürecek bir de­
larlar: Apollon'un rahibi kapı önüne bırakılan  niz  canavarı  gönderdiği  gibi,  Troyalıları  tut­
tahta  heykelin  şehir  içine  alınmasına  karşı  maktan da kaçınır. 
gelmiş,  giderek  kargısıyla  atın  karnına  vur­ Laomedon*un Hesione'yi kurtardı diye He-
muş,  oyuk olduğu sonucuna varmıştı.  Deniz­ rakles'e verdiği sözü de tutmaması  onun yiğit 

192 
Herakles'in  elinden  öldürülmesine  nedendir.  tanrılar  yol  ağızlarını,  evlerin  içini  koruyan. 
Laomedon'un  Herakles'e  söz  verdiği  atlar  cinlerdir.  Her  evde  ölülerin  ruhunu  simgele 
tanrı  Zeus'un  Ganymedes'e  karşılık  Tros'a  yen bir Lar bulundurulur ve bu aile bekçisinin 
armağan ettiği atlardır (Ganymedes).  heykeli  kuşaktan  kuşağa  aktarılır.  Ev  Larla 
rından başka kamu Larları vardır, bunlar Ro­
Lapithai  (Lapith'ler).  Lapith'ler,  hem ef­ ma  halkının  topluca  yaşadığı  yerleri  konır. 
sane,  hem  de  tarihte  adı  geçen  bir  Tesalya  Larlar bir  ellerinde  bereket  boynuzu taşıyan, 
boyudur. Kendilerinden önce bölgede oturan  kısa  rubalı  ve  bir  ayaklarının  üstünde  dönen 
Pelasgları  kovarak,  Pindos,  Pelion  ve  Ossa  delikanlılar olarak gösterilir. 
dağlarının  eteklerine  yerleşmişler.  Ne  var  ki 
adlarına birbirinden çok uzak yerlerde,  örne­ Latinus.  İtalya'nın  yerlileri Aborigenes  deni­
ğin Knidos ve Rhodos'ta da rastlanır.  len  boya  adını  veren  Latinus  üstüne  iki  ayrı 
Lapith'lerin  en  başta  gelen  soyunun  atası  kaynaktan  gelme  efsaneler  anlatılır.  Yunan 
ırmak tanrı Peneus'tur. Peneus Kreusa (ya da  kaynaklarına  göre  Latinus,  Odysseus'la  Kir-
Philyra)  ile  evlenmiş,  iki oğlu,  bir  kızı  olmuş,  ke'nin  oğludur.  Roma  asıllı  efsanelere  göre 
bu kız ApoUon tanrıdan gebe kalarak bir oğul  de  Latinlerin  bu  ilk  kralı  Faunus'un  oğlu  ve 
doğurmuş, adı Lapithes. Bu Lapithes'in ken­ Lavinia'nın  babasıdır.  Kızı  Lavinia günün  bi­
disi boyuna  adını verir,  başka başka bölgeler­ rinde hiç acı çekmeden yanıp tutuşmaya baş­
de  şehirler  kuran  dört  oğlu  olur:  Phorbas,  layınca Latinus tanrı sözcüsüne bu mucizenin 
Periphas,  Triopas  ve  Lesbos.  Bir  Lapith  ol­ nedenini  sorar,  aldığı  cevapta  kızını,  talibi 
duğu  bilinen  İksion  bir  efsaneye  göre  Peri- olan  Ruteller  kralı  Turnus'a  değil  de,  Latin 
phas'm, başka birine göre de Phlegyas'ın oğ­ adını  göklere  çıkaracak  bir  kahramana  ver­
ludur (İksion).  mesi  gerektiği  bildirilir.  Latinus  da Aeneas'ııı 
Lapith'lerin  söz  edildikleri  efsanelerin  ba­ Latium'a  geldiğini  görünce,  Lavirıia'yı  ona 
şında  Kentaurlarla  olan  çarpışmaları  gelir  verir. Öldükten sonra da İupiter Latiaris adiy 
(Kentauroi).  Kalydon avında da bulunmuşlar  la tanrılaştırılır (Lavinia). 
(Meleagros),  Argonaut'lar  seferine  katılmış­
lar:  Theseus'un  arkadaşı  Peirithoos,  onun  Lavinia.  Kral  Latinus'un  kızı.  Aeneas  Lati­
oğlu  Polypoites,  Mousos,  Leonteus  vb.  La­ um'a  gelmeden  önce  Lavinia  Rutullar  kralı 
pith  olarak  tanınmıştır.  İlyada'da  adı  geçen  Turnus'a nişanlıdır, ama dedesi Faunus onun 
bu  boy  "taşkın  canlı  kargıcılar"  diye  nitele­ evlenmesine  engel olur, kızı dışardan gelecek 
nir.  bir yabancıya,  Latinlerin egemenliğini dünya­
ya  yayacak  olan  bir  kahramana  vermek  ge­
Lara.  Latin şairi Ovidius'a göre  Lara'nın  asıl  rektiğini bildirir.  Bir süre sonra İtalya'ya ayak 
adı  geveze  anlamına  gelen  "Lala"dır.  Lati- basan  Aeneas'ı  kral  Latinus  iyi  karşılayıp 
um'un  bir su perisi  olan  Lara İupiter'in buy­ kendisine  damat  olacak  adamın  bu  olduğu 
ruklarına  karşı  gelmiş,  tanrı  gönül verdiği İu- kanısına  varır  ve  Lavinia'yı  Aeneas'a  verir. 
turna'yı  elde  etmek  için  bütün  nympha'lar- Ama Troya  soyundan  bütün  kişilere  düşman 
dan yardım istediği halde,  Lara hem yardım­ kesilen tanrıça İuno Lavinia'nın anasının Tur-
dan  kaçınmış,  hem de baştanrınm  bu tutku­ nus'la birlik olup bu evlenmeye karşı koyma­
sunu İuno'ya ve İuturna'ya açmış. Buna öfke­ sını  sağlar.  Aeneas Turnus'la teke  tek  savaşa 
lenen  lupiter  kızın  dilini  koparmış,  kılavuz  girer,  kazanır ve  Lavinia ile  evlenir (Latinus, 
tanrı Mecurius'a da bu geveze periyi ölüler ül­ Aenas). 
kesine  götürmesini  buyurmuş.  Ama  Mercu-
rius  Lara'ya yolda  tutularak onu Lares  tanrı­ Leandros. Bkz. Hero. 
lara  gebe  bırakmış.  Roma  mitolojisinde  Lara 
hem  dedikodu,  hem  de  tam  sessizliği,  yani  Leda.  Leda'nın anası, babası üstüne  kaynak­
ölümü  simgeler.  lar  birbirini  tutmaz,  genellikle  Aitolia  kralı 
Thestios'un kızı olduğu kabul edilir.  Lakedal-
Lares.  Etrüsk  asıllı  tanrılar.  Efsaneye  göre  mon'd.ın  kovulan Tyndareos Aitolia 'ya sığı-
Lara  ile  Mercurius'tan  doğmadırlar.  Lares  nınca  Thestios  onaa  kızını  verir.  Sonra  da 
Tyndareos  Herakles'in  yardımıyla  Sparta  Lethe unutmayı simgeleyen bir ırmak ve son­
tahtını  gene  ele  geçirir  ve  Leda  ile  birlikte  ra da soyut bir kavram haline gelmiştir. 
oraya  yerleşirler. 
Leto.  Titanlardan  Koios'la  Phoibe'nin  kızı 
Leda'nın çocukları Helene ve Klytaimestra,  Leto,  baştanrı  Zeus'la  birleşerek  Apollon'la 
Kastor'la  Polydeukes'tir (Tab.  12).  Efsaneye  Artemis'in anası olur (Tab. 5). 
göre Zeus tanrı Leda'ya âşık olmuş ve bir ku­
Bir Anadolu tanrıçası olduğu adından,  efsa­
ğu kuşu biçiminde ona yanaşmış,  Leda da bir 
nesinden  ve  tapınağının  yerleşme  yerlerin­
yumurta yumurtlamış, yumurtadan iki ikiz ço­
den  belli  olan  Leto  konusunda  Apollon,  Ari 
cuk  çıkmış:  Zeus'un  dölleri  olan  Helene  ile 
temis  ve Kybele  maddelerine  bakılması. 
Kastor ve Tyndareos'un çocukları olan Klyta­
imestra ile Polydeukes.  Leukippos.  Lykialı  bir  delikanlı.  Serüveni 
Başka bir efsaneye  göre,  tanrısal yumurtayı  ilkçağın  aşk  romanlarından  birine  konu  ol-j 
yumurtlayan  Leda  değil,  öç  tanrıçası  Neme- muştur. Leukippos, Bellerophontes'in torun- j 
sis'tir. Zeus Nemesis'e tutkunmuş, ama tanrı­ lanndan olan Ksanthios'un oğludur. Lykia'da 1 
ça  onu  istemezmiş,  tanrıdan  kurtulmak  için  üstün  bir  savaşçı  olarak tanınır,  ama  tanrıça 
bir kaz biçimine  girmiş,  ossaat tanrı  bir kuğu  Aphrodite'nin  öfkesine  uğrayarak  kendi  kız 
kuşu olup ona yanaşmış.  Nemesis'in yumurt­ kardeşine  gönül  verir.  Tutkusu  gün  geçtikçe 
ladığı  yumurtayı  da  Leda  alıp  saklamış.  Bu  artar,  onu yenemeyeceğini  anlayınca,  anası-  : 
yumurtadan  yalnız  Helene doğmuş.  Çok gü­ na derdini açar ve ondan yardım ister, yoksa 
zel bir kız olduğu için Leda onu öbür çocukla­ kılıcıyla kendini öldüreceğini  söyler. Anası iki 
rıyla  birlikte  kendi  kızıymış  gibi  büyütmüş  kardeşin  gizlice  sevişmesini  sağlar,  ama  gü­
(Helene, Klytaimestra, Dioskurlar).  nün  birinde  Ksanthios'a  birisi  kızının  bir  ya-
bancıyla  yattığını  ihbar eder.  Ksanthios  gece 
Lesbos.  Lapithes'in  oğlu,  Midilli  adasına  kızının  odasına  girer,  kız  saklanır,  baba  da 
adını  veren  kahraman.  Bir  tanrı  buyruğuna  onu  kızının  âşığı  sanarak  kılıcıyla  vurur,  kız 
uyarak  Yunanistan'dan  ayrılıp  Midilli'ye  gö­ acı  bir  çığlık atarak  düşer,  bu  sırada  Leukip­
çer,  oradaki kralın kızı Methymna ile evlenir.  pos da saldıranın babası olduğunu anlamaya­
Kendisi kral  olup adaya adını verdiği  gibi ka­ rak  onu  öldürür.  Bu  korkunç  hikâye  sonu­
rısının adı da adanın büyük şehirlerinden biri­ cunda  Leukippos  Lykia'dan  ayrılmak  zorun­
ne verilmiştir (Lapithai).  da kalır,  Girit'e geçip orada  bir koloni kurar, 
ama  oradan  da  kovulup  Anadolu'ya  döner, 
Lethe.  Unutmak  anlamına  gelen  bir  fiilden  Miletos bölgesinde bir şehir kurar.  Maiandros 
türemiş olan  Lethe sözcümü allegorik bir tan­ (Menderes)  kıyısındaki  Magnesia  (Manias) 
rıçanın  adıdır.  Hesiodos'a  göre  Lethe  kavga  şehri kralının kızı bu Leukippos'a gönül vere­
tanrıçası  Eris'in  kızı  ve  Gece'nin  torunudur.  rek yurdunu onun emrindeki  düşmana teslim 
Lethe  Hades  ülkesinde  bir  pınar  olmuştur,  etmiş. 
suyunu içen ruhlar geçmiş hayatlarını ve  çek­
tikleri  acıları unutup öyle  girerler ölüler dün­ Leukothea.  Bkz.  İno. 
yasına.  "Devlet"  adlı  eserinin  sonunda  ruh 
göçümünü  anlatan  Platon  Lethe'yi  şöyle  ta­ Libcr.  Orta  İtalya'nın  eski  bir  tanrısı  Liber, 
nımlar (Dev. X, 621a):  "Ruhlar boğucu,  kor­ dişisi  Libera İle  birlikte  bag,  bahçe ve tarlala­
kunç bir sıcağın  altında Lethe ovasına git­ rın bereketini sağladıklarından Yunan tannla-
mişler; ne ağaç, ne ot varmış bu ovada. Ak­ rından  Bacchus  ve  Ceres'le  bir  tutulmuşlar­
şam  olunca  Ameles  (kaygısızlık anlamına  ge­ dır. 
lir)  ırmağın  kıyısında  konaklamışlar.  Bu  ır­ Libya.  Kuzey Afrika'ya  adını  veren  nympha'. 
mağın  suyu  hiçbir  kap  içinde  durmazmış;  Epaphos'un  kızı  olan  Libya,  İo'nun  torunu 
oysa  herkes  de bu  sudan  biraz  içmek zorun­ olur  (Tab.  10).  Büyükannesi  lo  nasıl  Zeus 
daymış.  Bazı  ruhlar  ölçüyü  kaçırıp  fazla  tanrıyla  birleşmişse,  kendisi  de  Poseidon'la 
içermiş,  içer  içmez  de,  her  şeyi  unutur- birleşir ve Agenor'la Belos diye Fenike ile Mı­
muş".  Platon  ve  neo-platonculugun  etkisiyle  sır'ın  efsanelik  kurucularını  doğurur.  Libya, 
Agenor  yoluyla  Kadmos'la Europe'nin  ninesi  bulunduğu  sırada  Lityerses'le  boy  ölçüşmeye 
olur (Agenor, Belos, Europe).  gelmiş.  Zorbanın  meydan  okumasına  hiı,  al 
dırmadan  onu  güzel bir türküyle  uyutmuş  ve 
Likhas.  Herakles'in  arkadaşı  ve  habercisi.  kafasını  kesmiş. 
Yiğit  onu  Deianeira'dan  yeni  bir  gömlek  al­
maya  gönderir  ve  kansının  yolladığı  sihirli  Phrygialılar ekin  biçerken  Lityerses'in  serü­
Gömlegi  sırtına  geçirip  yanmaya  başlayınca  venini dile  getiren bir türkü söylerlermiş.  Llt-
bütün suçu Likhas'tan bilir.  Korkunç bir öfke  yerse  adlı  bir  türküde  bu  biçicinin  ustalığı 
içinde  ağaçları  köklerinden  söken,  sunakları  övülürmüş. 
deviren  ve  avaz  avaz  bağıran  Herakles  Li-
Lotophagoi  (Lotosyiyenler).  Odysseia'da 
khas'ı ayağından tutup denize fırlatır.  Bahtsız 
sözü  geçen  efsanelik boy.  Troya'dan  ayrıldık 
adam da Euboia yakınında denize düşüp ora­
tan  sonra  Trakya  kıyılarına  uğrayan  Odysse-
daki  Likhades  adalarına  adını  verir  (Herak­
us'un  gemileri,  oradan  yelken  açınca  kor­
les). 
kunç  bir  poyraz  fırtınasına  tutulurlar  ve  on 
Linos.  Linos  efsanesi  bir  çeşit  ağıt  yakma  gün  denizde  çalkandıktan  sonra  Lotosyiyen 
törenine  bir  kaynak  bulmak  amacıyla  uydu­ lerin  ülkesine varırlar.  Bu ülkenin kuzey Afri­
rulmuş olsa gerek.  ka'nın Trablusgarp kıyılarının karşısında  Cer-
ba adası  olduğu öteden  beri bilginlerce  kabul 
(1)  Argos'ta  anlatılan  efsane  şöyledir:  Li­ edilir.  Odysseus  bu  eşsiz  serüveni  şöyle  anla 
nos,  kral  kızı  Psamathe'nin  Apollon'dan  ge­ tır (Od. IX, 82 vd.): 
be  kalarak  doğurduğu  bir  çocuktu;  kız  baba­
sından  korktuğu  için  bebeğini  dağa  bırakır,  Tam dokuz gün ölüm rüzgârları balıklı 
köpekler gelir, Linos'u parçalarlar. Psamathe  denizde çalkaladı bizi 
de  yasını  ağıtlarla  dile  getirir.  Babası  işin  far­ sonunda Lotosyiyenlerin toprağına vardık 
kına  vararak kızını  öldürür.  Apollon  tanrı  da  onuncu günü, 
bu  korkunç olayın cezası olarak Argos bölge­ bir bu çiçeği yer buranın halkı, 
sine  veba  salar.  Argoslular  Delphoi  bilicisin­ orada karaya çıktık ve biz gittik su almya. 
arkadaşlar da çabucak hazır etti akşam 
den aldıkları öğüt üzerine Linos ve Psamathe 
yemeğini, 
adına bir yas töreni düzenlerler, veba da böy­ oturup doyurduk karnımızı tez giden 
lece sona erer. Linos törenlerinde ağıtlar oku­ gemilerin dibinde. 
nur, yolda rastlanan köpekler öldürülürdü.  Yiyip içtikten sonra doyasıya, 
yolladım arkadaşları, dedim gidin bakın, 
(2) Boiotia'da anlatılan  Linos efsanesi biraz  ekmek yiyen hangi insanların toprağına 
değişiktir: Linos Musaların birinin çocuğudur.  ayak basmışız. 
Müzikte  usta  olduğu  için  Herakles'i  yetiştir­ Seçtim iki kişi, kattım yanlarına bir de 
mekle  görevlendirilmiş,  ama  kulağı  olmayan  haberci. 
yiğit hocasından azar işittiği bir gün öfkelene­ Gittiler ossaat buluştular lotos yiyen 
rek  onu  öldürmüş.  Daha  başka  bir  anlatıma  adamlarla, 
göre  Linos  ağıt  söylemekte  o kadar ustaymış  bizim dostlara hiçbir kötülük düşünmedi 
ora halkı, 
ki,  Apollon'la  boy  ölçüşecek  olmuş  da  tanrı 
lotos bile verdiler onlara yesinler diye, 
onu ölümle cezalandırmış.  bizimkilerden kini yediyse totosun bal gibi 
Litai. Bkz. Yalvarılar  yemişini, 
kendinden geçti ve dönmeyi istemedi bir 
Lityerses.  Phrygia kralı Midas'ın oğlu.  Ekin  daha gemiye. 
biçmede  onun  üstüne  yokmuş  ve  babasının  Orada kalıp lotos yemekten başka şey 
kral olduğu bölgeye  kim gelse  onu yanşmaya  düşünmediler, 
akıllarını çelmişti bu yemiş, unutturmuştu 
çağırır,  istemese de onu döve döve çalışmaya 
sılayı 
zorlarmış. Eli çok çabuk olduğundan hasımla­ Ama bakmadım gözlerinin yaşına, 
rının hepsini yener, kafalarını keser, bedenle­ sürükledim gemiye onlun, 
rini de ekin  demetleri arasına baglarmış.  He- teknede, kürekçi sıraları altına çektim, 
rakles,  Lydia  kraliçesi  Omphale'nin yanında  vurdum zincire 
 Sonra büyürdüm öbür sevgili yoldaşlarıma,  korkusu  yokmuş  ne  kendinde,  ne  oğulların­
haydi, dedim, binin tez giden gemilere  da.  Zeus  onları  denemek  istemiş  bir  gün: 
çabuk,  Yoksul  bir  köylü  kılığına  girerek  Lykaon'un 
korktum, biri lotos yer, sılayı unutuverir 
sarayına konuk olmuş, kral da bu adamın bir 
diye. 
onlar da hemen bindiler ve oturdular  tanrı olup olmadığını anlamak için insan etin­
sıralarına,  den yemekler çıkarmış karşısına. Baştanrı bü­
küreklere sarılıp köpürttüler kırçıl denizi.  yük  bir  öfkeye  kapılarak  masayı  devirmiş  ve 
şimşekler  çakarak Lykaon'un  oğullarını  yıldı­
Lucifer.  Sabah  yıldızı  Phosphoros'un  Latin­ rımla  çarpmış,  yalnız-  birini  sağ  bırakmış, 
ce adı (Phosphoros).  Hıristiyan  edebiyatında  Lykaon'un  kendisini  de  bir kurt haline  getir­
şeytanın bir adı.  dikten sonra sağ kalan oğlunu tahta çıkarmış. 
Luna.  Adı ay anlamına  gelen bir roma tanrı­ Bu  efsane  Arkadya  bölgesinde  Lykialı  Ze-
çası.  Aventinus  tepesinde  bir tapınağı  vardı,  us'un adına kutlanan törenlerde insan kurban­
ama hiçbir efsanesi olmadığı gibi zamanla Di- larının nedenini açıklamaya yaramaktadır. 
ana tanrıçayla bir tutulmuş Luna adı da şiirde  (3)  Pandaros'un  babası.  Troas  bölgesine 
Yunanca Selene'yi  çevirmeye yaramıştır.  yerleşmiş Lykialı (Pandaros, Karkabos). 
Lupercus.  Çobanların  ve  sürülerin  kurtlara  Lykomedes.  Skyros  adasının  kralı.  Thetis 
karşı koruyucusu  sayılan  eski  bir  İtalya  tanrı­ oğlu  Akhilleus'un  Troya  savaşına  katılmasını 
sı.  Sonradan  Faunus'la  bir  tutulmuş  ve  adı  önlemek  için  onu  Lykomedes'in  sarayına 
Faunus  Lupercus  olmuştur.  Yunan  din  ve  göndermiş,  kralın  kızları  arasına  saklamıştı 
tanrılarının  etkisiyle  Lupercus  Pan'a  da  ben­ (Akhilleus). 
zetilmiştir.  Her  yıl  15  şubatta  kutlanan  Lu- Lykomedes Theseis  efsanesinde  de  rol  oy­
percalia bayramı bir bahar ve bereket şenliği­ nar:  Atinalı  yiğit  kendi  ülkesinde  tutunama­
dir:  Çıplak  Lupercus  rahipleri  alay  halinde  yınca  Skyros  adasına  gider,  akrabalık  bağla­
Palatinus tepesini dolaşırlar ve kurban ettikle­ rıyla  bağlı  olduğu  Lykomedes'in  yanına  sığı­
ri bir keçinin derisiyle yapılmış kamçılarla yol­ nır.  Lykomedes  de  Theseus  kendi  krallığını 
da  rastladıkları  kadınları  döverlerdi.  Böylece  ele  geçirir  korkusuyla  onu  bir  kayalığın  üstü­
dövülen kadınların kısırlıktan kurtulup doğur­ ne  götürür ve uçurumdan  aşağı atar  (These­
gan olacaklarına inanılırdı.  us). 
Lydos.  Lydia'lılara  adını  veren  kurucu  kah­
raman.  Tarihçi  Herodotos'a  göre  Lydos  Lykos.  (1)  Kadmos  soyundan  olan  Thebai 
Atys'in  oğlu,  Atys de  Manes'in oğludur.  Ma- kralı.  Antiope'nin  amcası.  Lykos,  karısı  Dir-
nes  ise  tanrı  Zeus'la  Okeanos  kızı Kallirhoe'  ke  ile Antiope'ye  eziyet  ederler.  Antiope'nin 
den  dogmadır.  Lydos'un  Tyrrhenos  adlı  bir  de Zeus'tan olan İkizleri Amphion ve Zethos 
de  kardeşi  vardır.  Lydos  nasıl  Lydia'lılara  analarının öcünü almak için Lykos'u öldürür­
isim babası olmuşsa, Tyrrhenos da Tyrrheno- ler (Antiope, Amphion). 
i,  yani Etrüsklere adını vermiştir.  Bu akraba­ (2) Argonautlar efsanesinde  adı  geçen  Ma-
lıktan  anlaşılıyor  ki,  efsane  de  Etrüsklerin  ryandyn'ler  kralı.  Lykos  Argonautlan  batı 
Anadolulu kaynaktan  olduklarını  kanıtlamak­ Ege  kıyılarında  bulunan  ülkesine  vardıkların­
tadır.  da  iyi  karşılar,  konuklar  ve  ölen  İdmon'la 
Tiphys'i  gömmelerine  yardım  eder,  giderek 
Lykaon.  (1)  Priamos'la  Laothoe'nin  oğlu,  kendi oğlunu ölen dümencinin yerini tutmak 
Polydoros'un  kardeşi.  Kaderi  onunki  kadar  üzere  yanlarına  verir.  Argonautların  Amy-
acıdır.  Patroklos  öldükten  sonra,  Akhilleus  kos'u öldürmeleri  bu zorbanın  düşmanı  olan 
savaşa  katıldığı  zaman,  Skamandros  kıyısın­ Lykos'un çok hoşuna gitmişti (Argonautlar). 
da  öldürüp  öldürüp  ırmağa  attığı  kurbanlar­
dan biri de Lykaon'dur (İl. XXI, 34-135),  Lykurgos.  Trakya  kralı  Lykurgos'tan  İlya-
(2)  Pelasgos'un oğlu.  Arkadya kralı Lykaon  da'da söz edilmektedir.  Savaş  sırasında Akha 
elli  oğul  babasıymış,  ama  tanrı  saygısı,  tanrı  yiğidi Diomedes karşısında Bellerophontes'in 

196 
torunu  Lykialı  yiğit  Galukos'u  görünce  bir  terilen  tepkileri  dile  getirir (Pentheus).  Ana­
tanrı  sanır  onu  ve  tanrıya  karşı  savaşmanın  dolu'dan geldiği açıkça belli olan bu kült özel­
sakıncalarına örnek olarak Lykurgos'un  serü­ likle  kuzey  Yunanistan'a  yerleşmekte  güçlük 
venini anlatır (İl. VI,  130 vd.):  çekmiş  olsa gerek.  Tragedya  yazarlarının  bi­
raz  değişik  motiflerle  ele  aldıkları  Lukurgos 
Dryas'm oğlu güçlü Lykurgos bile  efsanesi bu gerçeği dile getirmektedir. 
onlarla kavgaya tutuşunca yaşamadı. 
O bir gün, kutsal Nysa dağında  Lynkeus.  Elli Aigyptosogullanndan biri.  Da-
kovalamaya kalkıştı Dionysos'un  naos  kızı  Hypermestra'nın  kocası.  Babaları­
sütninelerinl,  nın  buyruğu  üzerine  Danaos  kızları  gerdeğe 
dayak yediler yiğit öldüren Lykurgos'un  girdikleri  gece  kocalarını  hançerledikleri  hal­
üvendiresiyle, 
o vakit Dionysos'un ödü koptu,  de, yalnız Hypermestra Lynkeus'u öldürmez. 
denizin dalgalarına attı kendini,  Hypermestra'nın  kocasını  esirgemesinin  ne­
Lykurgos'un homurtusundan bir titreme  deni çeşitli yorumlara uğramıştır:  Kimine gö­
almıştı Dionysos'u,  re  Hypermestra  Lynkeus'a tutulmuş,  kimine 
Thetis de hemen çekti onu içine.  göre  de  adam  öldürmeyi  başaramadığı  ve 
Rahat yaşayan tanrılar kızdılar o zaman.  Lynkeus  kızlığına saygı gösterdiği için ona  kı­
Kronos'un oğlu kör etti Lykurgos'u,  yamamıştır.  Danaos  kızı  Hypermestra'yı  ba­
üstelik çok da yaşamadı o, 
ba  sözü  dinlemedi  diye  mahkemeye  vermiş, 
ölümsüzlerden tiksindirmişti kendini. 
ama Aphrodite'nin yardımıyla kız kurtulmuş, 
Dionysos'la ilgili birçok efsaneler şarap tan­ Lynkeus'la  evlenmiş  ve  Abas'ı  doğurmuştur 
rının ve kültünün benimsenmesine karşı gös­ (Hypermestra, Danaos Kızları). 
 tır.  Tanrı  etkisiyle  kendinden  geçen,  coşup 
M  taşan  ve  doğaya,  tanrıya  karışarak  öbür  in­
sanlarca  çıldırmış  gibi  görünen  bir  kişi,  özel­
likle  bir  kadın  için  kullanılır.  Mainas,  çoğulu 
Maia.  Atlas'la  Pleione'nin  kızı.  Pkiad  yıldız­ Mainades,  Dionysos alayını meydana getiren 
larından  biri  (Tab.  7).  Maia,  Arkadya'nın  Bakkhaların başka bir adıdır (Bakkhalar). 
Kyllene  dağında tanrı Zeus'la  birleşerek Her-
mes'i doğurmuştur (Pleiad'lar, Hermes). Ma­ Maion.  İlyada'da  Lydia  bölgesinin  adı  iki 
ia,  Zeus'la  Kallisto'dan  dogma Arkas'a  sütni- yerde  Maionia (Meionie) diye  geçer,  kendin­
nelik ettiği  için  Hera'nın  hışmına  uğramış  ve  den  sonraki  şairler de  Homeros'a  Maionides 
ancak yıldız olarak göğe çıktıktan sonra rahat  demektedirler.  Bu  soyadı  büyük ozanın  Mai­
etmiştir (Arkas).  on adında bir atası olduğunu mu, yoksa sade­
Roma'da  Maia  adlı  eski  bir  tanrıçaya  tapı- ce Maionia yani İzmir'i de içine alan Ege kıyı­
nırlardı,  bu  tanrıça  sonraları  Yunan  dininin  larında doğduğunu  mu belirler? Geç uydurul­
etkisi altında Hermes'in  anası Maia ile bir tu­ muş  efsanelere  göre  Maion  diye  bir  kişi  var­
tulmuş ve mayıs ayı kendisine adanmıştır.  dır,  Homeros'u doğurduğu söylenen  su perisi 
Kritheis'le  evlidir,  ya  da  onun  babası,  yani 
Maiandros.  Maiandros,  yani Büyük Mende­ Homeros'un  dedesi,  başka  bir  söylentiye  gö­
res  ilkçağ  yazınında  en  çok adı geçen  ırmak­ re de manevi babasıdır.  Bütün  bu varsayımlar 
lardan biridir.  Bütün büyük su yolları gibi Ma­ yersiz,  Maionides soyadı da Homeros'un do­
iandros  da  Okeanos'la  Tethys'in  oğlu  sayılır.  ğup büyüdüğü  bölgeye  atıf olsa  gerek. 
Bu ırmak tanrının  birçok kız ve  erkek çocuk­
ları  olmuş  derlerdi:  Samos  (Sisam)  adasına  Makar.  İlyada'da  adı  geçen  Lesbos  kralı. 
adını veren Samia,  Kaunos'la Byblis'in anala­ Kimliği üstüne kaynaklar birbirini tutmaz: Ki­
rı olan  Kyane,  Kallirhoe ve kendisi gibi bir ır­ mine göre Makar, tanrı Helios'un oğlu, kimi­
mak  olan  Marsyas  ve  Babys  (Marsyas,  ne  göre  de  Zeus'un  soyundandır.  Tufan'dan 
Byblis).  sonra  bir  lonyalı  göçmen  kafilesiyle  Lesbos'a 
Maiandros'un  adı  ilkçağdan  bu  yana  özel  gelip yerleşmiş ve o zamanları boş olan kom­
ad  olmaktan  çıkmış,  kıvrıntılı  akışı  dolayısıyla  şu  adaları  da  birer  oturma  yerine  çevirmiş. 
ırmağın adı ırmak, yol kıvrıntısı ya da mimari­ Sonradan  Lapithes'in  oğlu  Lesbos  da  Midil­
de yılankavi motifler,  dilde dolambaçlı konuş­ li'ye  göçünce  Makar'la  Lesbos  iyi  geçinerek 
malar için kuilanılagelmiştir.  adalarda  ortak  egemenlik  kurmuşlar.  Ma-
Menderes  ırmağının  miller  taşıyarak,  eski  kar'ın iki kızı varmış:  Methymna ile Mytilene. 
zamanlarda denize açılan limanlar olan birçok  Methymna  Lesbos'la  evlenmiş,  adanın  bir 
şehri  toprak  altında  boğduğu  bilinmektedir.  kentine  adını  verdiği  gibi,  kız  kardeşi  Mytile­
Bugün bile göz göre  göre izlenebilen bu süreç  ne  de  sonradan  başkent  olacak  şehri  adlan­
ilkçağdan beri Ege  şehirlerinin başlıca bir der­ dırmış. 
di sayılmaktaydı.  Tarihsel çağlarda da bir tan­
rı  bilinen  ve  tanrı  gibi  tapınılan  Menderes'e  Makhaon.  Asklepios  tanrının  oğlu,  kardeşi 
karşı  Milet  halkının  ayaklandığı  ve  tarlalarını  Podaleiros'la  birlikte  (Podaleiros)  Troya  sa­
bataklık,  limanlarını da ova haline getiren  bu  vaşına  Tesalya  kentlerinden  gelme  otuz  ge­
insafsız tanrıya karşı  dava  açtığı anlatılır.  Da­ miyle katılır ve hekim olarak çok yararlık gös­
vaya  bakan  yargıç  suçlamayı  yerinde  görmüş  terir.  Menelaos  vurulduğu  zaman,  Makhaon 
ve  tanrıyı  Miletlilere  ceza  ödemeye  mahkûm  hemen yardıma koşar (İl. IV, 211 vd.): 
etmiş.  Irmak  tanrının  tapınağında  para  çok  Tekmil yiğitler sarmıştı Menelaos 'u. 
bol olduğu için  bu cezayı rahipleri tanrı adına  Tanrıya denk hekim durdu ortalarında, 
kolaylıkla  ödemişler,'  ama  koca  ırmak  liman­ sımsıkı kemerden çekip çıkardı oku, 
ları millerle boğmayı gene de sürdürmüş.  kırıldı okun sivrileri çekilirken dışarı doğru. 
Çözdü ışıldayan kemeri, altından da kuşağı, 
Mainad'lar.  Mainas  sözcüğü  aslında  Yu­ kuyumcuların işlediği karmlığı çözdü sonra. 
nanca  "mainomai"  fiilinden  türemiş bir  sıfat­ Kara okun yarasını görünce emdi kanı, 

m u 
 acı  dindiren  ilaçları  ustaca serpti  üstüne.  duğu  anlaşılan  bu  çeşit  amaçlı  efsanelerden 
Bir zamanlar Kheiron  vermişti  babasına  o  biridir  (Apollon). 
ilaçları. 
Maron.  Odysseia'da  anlatıldığına  göre  Ma-
Savaş  sırasında  Makhaon  Paris'in  bir okuy-
ron  Odysseus'un  ilk  uğrağı  olan  Trakya'nın 
la  yaralanınca,  Akhaları  bir  telaştır  alır,  "bir 
îsmaros  şehrinde  Apollon  rahibidir.  Odysse-
sürü  insana  bedel  olan"  bu  hekimi  Nestor 
us bu kenti yağma ederken Maron'u korur ve 
arabasına  bindirip  kendi  barakasına  götürür 
sayar,  rahip de bunun karşılığında ona  birçok 
ve tutsağı Hekamede'ye baktırır. Troya ordu­
armağanlar  ve  bal  gibi  tatlı  bir  kırmızı  şarap 
sunda ünlü bir hekim olarak geçinen  Makha­
verir.  Odysseus bu şarapla Tepegöz Polyphe-
on  daha  çok  cerrah  olarak  iş  görür,  kardeşi 
mos'u sarhoş ederek tek gözünü çıkarır,  böy­
Podaleiros  ise  tedavi  ile  uğraşır.  Makhaon 
lece elinden kurtulur. Homeros Maron'un şa­
Telephos'un  ve  özellikle  Philoktetes'in  yara­
rabını şöyle tanımlar (Od. IX,  202 vd.): 
larını  iyileştirmiş  olmakla  ün  salmıştı  (Tele-
phos, Philoktetes).  Yedi talant verdiydi, iyi işlenmiş altından, 
baştan başa gümüş bir sağrak verdiydi, 
Manto.  Adı  kehanet,  falcılık anlamına  gelen  ve on iki testi şarap eklediydi bunlara, 
Manto,  ünlü bilici Teiresias'ın kızı sayılır.  Ba­ tatlı, su katılmamış, tanrısal bir içkiydi bu. 
bası  gibi  geleceği  görme  yetisine  sahiptir.  Bu bal gibi tatlı kırmızı şarabı içeceğin vakit 
karıştır bir sağrak dolusunu yirmi ölçü 
Epigonlar Thebai'yi aldıktan sonra, kâhin Te-
suyla, 
iresias  Delphoi'ye  gitmek üzere yola koyulur.  yükselir bir de bakarsın sağraktan bir tatlı 
Kör  olduğu için  kızı  Manto'ya dayanarak yü­ koku, 
rür,  ama  yolda  öldükten  sonra,  Manto  tek  öyle bir tannsal koku yükselir ki, gel de 
başına Apollon tapınağına varır.  Manto  ken­ içme. 
dini tanrıya  adar ve yıllarca Sibylla olarak gö­ (Odysseus, Potyphemos). 
rev yapar.  Tanrı  günün birinde  ona Ege  kıyı­
larına  gidip  orada  bir  tapmak  kurmasını  bu­ Tragedya yazarlarına göre Maron Dionysos 
yurur:  Manto  Klaros'u  kurar.  Argoslu Rhaki- tanrının torunu, ya da oğludur, Silenos'la yol 
os'la  evlenip  Mopsos'u  doğurması  çeşitli  yo­ daşlık eder ve onun gibi çok içer.  Kimi yazar­
rumlarla anlatılır:  Birine göre Manto Apollon  lar onu eli,  ayağı titreyen,  ama şarap  içti  mi 
tanrıdan  gebe  kaldıktan  sonra tapınaktan  çı­ bütün  gücünü  bulan  bir ihtiyar  olarak tanım­
karken Rhakios'a rastlar ve tanrının ona seç- larlar.  Roma'da Maron'u ayyaş diye  simgele­
I iği  bu  ölümlü  kocayla  birlikte  Klaros'a  gidip  yen bir çeşme vardı. 
tapınak kurar.  Başka bir anlatıma göre  Man­
to yalnız  başına  gider  Klaros'a,  yolda  korsan­ Marpessa.  Euenos'un  kızı,  İdas'ın  karısı. 
lar tarafından  kaçırılır,  Rhakios adlı  reisleriyle  Kendisine  âşık  olan  tanrı  Apollon'la  kocası 
evlenir ve  Mopsos'u doğurur.  Klaros'ta Man- arasında İdas'ı seçer (İdas). 
lo'nun  kurduğu tapınağa oğlu  Mopsos başra-
Mars.  Mars, Yunan tanrısı Ares'in  Roma  di­
hip ve bilici olur (Mopsos). 
nindeki  karşılığıdır.  Efsaneleri  de  Ares'in  ef­
Manto efsanesi belli bir amaçla uydurulmuş  sanelerini yansıtır,  örneğin  Latin  şairi  Lucre-
bir  efsaneye benzer.  Anlaşıldığına göre,  Ana- tius'un  "Doğa  Üstüne"  adlı  eserinin  başına 
dolu'da  bulunan Apollon tapınakları ve  keha­ koyduğu Venüs'la  Mars'ın aşkı  öyküsü  doğru 
net  merkezleri  Yunanistan'dakilerden  hem  dari  doğruya  Homeros'tan  alınmadır.  Mars 
daha  eski,  hem  daha  üstündü.  Mopsos'la  Roma'nm  savaş tanrısıdır ve savaş tanrısı ola­
Kalkhas  efsanesi  de  bu  üstünlüğü  açığa  vu- rak  saygı ve  tapkı  görür,  ama  yerli  bir  İtalya 
ıur.  Ama  Yunanistan  bu  gerçeği  tersine  çe­ tanrısı  olarak  savaşçı  niteliğinden  başka  bir 
virmek  için  bazı  çarelere  başvurmuş,  Anado  nitelik taşıdığı  da  görülür.  Yılın  ilk  ayı  sayılan 
lu  merkezlerinin  Yunanistan'dan  gelme  efsa  mart  ayı  hem  adını  taşır,  hem  de  kendisine 
neler  uydurmuştur.  Ege'nin  en  ünlü  kehanet  adanmıştır.  Bu  ay  içinde  şerefine  kullanan 
merkezlerinden olan Klaros'un Thebaili Tei- bayramlarsa  birer  bahar  bayramıdır  ve  tanrı 
resias'ın  kızı  ve  adından  uyduma  bir  kişi  ol- burada  toprak  bereketim  simgeler.  Ne  var  ki 
mart  ayında  savaş  mevsimi  de  başladığı  için  dere kenarından uzaklaşmış. Bir başka anlatı­
Romalıların  iki kavramı  bir araya getirdikleri,  ma  göre  Hera  ile  Aphrodite  Athena'nın  ka­
bu  tanrıyla  hem  doğanın yeniden  doğuşunu,  val  çaldığını  görerek  onunla  alay  etmişler, 
hem de insanda yeni yeni karşı koyma güçle­ tanrıça  da  Phrygia'ya  giderek  duru  bir  suda 
rinin  belirdiğini simgelemek istedikleri  sanıla- yüzünün  gerçekten  çirkin  olduğunu  görmüş 
bilir.  Mars  ayrıca savaşçı  gençliğin  de tanrısı- de  kavalı  atarken,  onu  yerden  toplayacak 
dır.  Kurt  kendisine  adanmış  bir  hayvandır,  olanı  en  büyük  cezalara  çarpacağına  ant iç­
Romulus'la  Remus'u  emziren  dişi  kurdu  da  miş,  Marsyas  bunu  nerden  bilsin,  yerde  bul­
bu göreve  Mars  tanrı  gönderdiğinden  Roma  duğu  kavalı  almış  ve  çalmaya  koyulmuş. 
halkının atası sayılır.  Marsyas  bayılmış  sesine,  o  kadar  sevmiş  ki 
dünyada bundan  güzel  ses  veren  saz  olmadı­
Marsyas.  Marsyas  efsanesi  Anadolu'ya  öz­ ğını ileri sürmüş ve Apollon tanrının lyra'sıyla 
güdür  ve  asıl  anlamı  ancak  içinde  oluştuğu  yarışmayı  bile  göze  almış.  Tanrı  bu  yarışma 
dekor  göz  önünde  tutulursa  anlaşılabilir.  Ay- için bir şart koşmuş: Kim yenerse yenilene is­
dın'dan  Muğla'ya  gidildiğinde  Çine  ile  Yata­ tediğini yapacak.  Yargıç olarak Tmolos (Boz-
ğan  arasında  Gökbel  denilen  bir  yer  vardır,  dag) tanrısını almışlar.  Birinci yarışma  sonuç 
manzarası  akıllara  durgunluk  veren  bir  yer:  vermemiş,  ikincisinde  Apollon  Marsyas'a 
Yol  orada  30  kilometrelik  bir  arayı  380  viraj  meydan  okuyarak  kavalını  tersine  tutup  çal­
yaparak alır,  gökten düşmüş meteortaşlarına  masını buyurmuş,  kendisi lyra'yı ters tutunca 
benzer  kapkara,  korkunç  biçimlerle  üst  üste 
aynı  sesleri  çıkardığı  halde,  Marsyas  kavalını 
yığılı kayalar  arasında  yılan  gibi  sürüne  sürü­
öttürememiş,  bu  yüzden  de  yenik  düşmüş. 
ne, bin bir dönemeç yapa yapa ilerler. Kendi­
Yarışmayı  gözleyen  Phrygia  kralı  Midas  gene 
nizi  bu  dünyada  değil,  göklerin  sarsıntısıyla 
de  kavalın  lyra'dan  üstün  olduğunu  söyleyin­
yeryüzüne  düşmüş  bir  gezegende  sanırsınız. 
ce tanrı onun kulaklarını eşek kulakları haline 
Göz  alabildiğine  ne  bir  ağaç,  ne  bir  ot,  ardı 
getirmiş  (Midas).  Ama  bununla  kalmamış, 
ardına  dağlar,  kayalar,  taş yığınları,  öyle  baş 
Marsyas'ı tutmuş,  bir ağaca bağlamış ve deri­
döndürücü,  tüyler ürpertici bir çevre  ki,  her 
dönemeçte  bir  cin,  bir  şeytan,  tarih  öncesi  sini  yüzmüş.  Marsyas  bu  korkunç  işkence 
çağlardan  kalma bir sürüngenle karşılaşacağı­ içinde can vermiş. Apollon sonradan yaptığı­
nıza  inanırsınız  ve korkudan  soluğunuz  kesi­ na pişman  olmuş derler,  lyra'sını yere atarak 
lir.  Bu doğa  dışı karaltı içinde uzaktan bir şı­ kırmış,  Marsyas'ı  da  bir  ırmak  haline  getir­
rıltı  duyar  gibi  olursunuz,  yaklaşır,  bakarsınız  miş. Gökbel'de akan Çine çayı işte bu ırmak-
ki  bir  yarın  dibinde  bir  yeşillik kümesi,  püfür  mış. 
püfür esen  kavaklar,  yer yer pembe zakkum­ Mater  Matuta.  Roma'da  matronlar  yani 
lar ve yemyeşil bir su. Ne o? Bir ırmak,  Çine  evli  kadınlar  ve  anaların  tapındıkları  eski  bir 
çayı, ilkçağın Marsyas'ı kavalını öttürüyor tat­ tanrıça.  Bayramı  Matralia  adıyla  11  haziran­
lı  tatlı,  acı  acı,  çünkü  bu  kavalcınınki  kadar  da kutlanırdı.  Matuta  adı  sonradan bu  tanrı­
korkunç  bir  alın  yazısı  olmamış  başka  hiçbir  çanın  şafak  ve  sabah  güneşiyle  bir  tutulup, 
kavalcının.  Dinleyelim Marsyas'ın serüvenini:  Yunanistan'dan  gelme  İno-Leukothea ile  ka­
Tanrı Pan'ın yapıp kullandığı  syrinks deni­ rıştırılmasına yol açmıştır.  Efsaneye  göre  İno 
len yedi borulu kavala karşın, Marsyas iki bo- kendini denize attıktan sonra bir denizkızı ol­
ruiu kavalın bulucusu sayılır. Bu yüzden de ki­ muş  ve  İtalya  kıyılarına  çıkarak  oraya  sığın­
mi kaynaklarda Marsyas'ın Kybele'nin alayın­ mıştır (İno). 
dan  olduğu söylenir,  çünkü Ana Tanrıça kül­ Mcdcia.  Medeia  efsanenin  ve  tragedyanın 
tünde tefle birlikte bu kaval kullanılırdı.  kadın kahramanları arasında en güçlü, en çar­
Ama  asıl  efsanesi şöyledir:  Bu kavalı  bulan  pıcı  bir tiptir.  Kişiliği ve  serüveni hemen  her 
tanrıça Athena imiş,  günün birinde kaval ça­ çağda zamanın görüş ve eğilimlerine göre yo­
larken bir derenin suyundan yüzüne bakacak  rumlanarak  edebiyata ve  sanata konu  olmuş 
olmuş,  kavalın  yüzünü  nasıl  buruşturup  çir- ve  olmaktadır.  Yerine  göre  egzotik  ve  ilkel 
kinleştirdiginl  görmüş  ve  kavalı  öfkeyle  atıp  karakteri üstünde dımılıır, kendi kardeşini ke-

200 
sip  parçalarını yol  üstüne  serpen,  ondan  da  Melampus  şöyle  bir  olaya  borçluymus:  Ço 
öte  kendi karnından  doğmuş  çocukları  öldü­ cukken  ölü  bir  yılan  bulmuş,  bir  insan  ölüsü 
rüp babalarının önüne  seren korkunç bir bü­ gibi  almış  onu  bir  odun  yığınının  üstüne  ko­
yücü  kadın diye gösterilir,  yerine  göre  de  se­ yarak  yakmış  ve  cenaze  törenini  yapmış, 
ven ve  hor  görülen,  özverisi  karşılıksız  kalan,  sonra  da  yavrulannı  büyütmüş.  Yılanlar  da 
yabancılık,  itilmişlik,  kıskançlık duyan  bir  ka­ şükran  borcu olarak gözlerini,  kulaklarını  ya­
dının  dramı  canlandırılır  gözümüzün  önün­ layıp  arındırmışlar,  böylece  görme  ve  işitme 
de.  yetisi öbür insanlarınkinden çok üstün olmuş. 
Medeia  Kolkhis  kralı  Aietes'in  kızı,  tanrı  Melampus kuşların ve  öbür hayvanların  dilini 
Helios'un torunu ve tanrıça Hekate'nin yeğe­ anlar,  onlarla  konuşurmuş.  Bundan  başka 
nidir,  Güneş  soylulardandır,  akrabaları  olan  hekimlikte,  hastalan büyüyle  iyi  etmekte  on­
Kirke  ve  Pasiphae  gibi  doğa  dışı,  tüyler  ür­ dan üstünü yokmuş. 
pertici  serüvenlerin  kahramanıdır  (Tab.  8).  Melampus'la  kardeşi  Bias yurtları  olan  Te-
Bu  serüvenlerin  canlandırılmasında  oynadığı  salya'dan ayrılıp, Pylos'ta amcaları Neleus'un 
rol  ilkel  bir  macera  romanı  kahramanının  yanına  sığınmışlar.  Bias  Orada  Neleus'un  kı­
rolüdür.  Argonaut'lar  destanı  Odysseia'daki  zıyla evlenmek istiyormuş,  ama Neleus  kızını 
olaylardan daha eskilerini dile getirmekle çok  Bias'a  ancak  Phylakos'un  sürülerini  getirirse 
daha yeni bir çağda kaleme alınmıştır. Bunun  vereceğini  söylemiş.  Bu  sürünün  bekçisi  ne 
için bu destanın, daha doğrusu ilk macera ro­ insan, ne hayvan hiçbir canlının yaklaşamadı­
manının kahramanları  çarpıcı  renklerle  çizil­ ğı bir köpekmiş.  Bias,  onu alt etmeyi  kardeşi 
miş, canlandırılmıştır. Medeia'nın hem Argo­ Melampus'tan  istemiş,  o da ancak bir yıl ha­
naut'lar  destanında,  hem  de  tragedyalarda  piste  kaldıktan  sonra  sürüyü  alabileceğini bil­
sözü  geçen  serüvenleri  şu  adlar  altında  anla­ dirmiş.  Gerçekten  de  öyle  olmuş:  Sürüyü al­
tılmıştır:  Argonaut'lar,  lason,  Aietes,  Peli- maya  giden  Melampus'u  bir  tahta  kulübeye 
as.  kapatmışlar,  o  da  kulübenin  damındaki  bö­
ceklerin  konuşmasına  kulak  misafiri  olmuş, 
Medeios.  Medeia  ile  İason'un  oğlu.  At 
anlamış ki kirişler çökmek üzeredir, aradan da 
adam  Kheiron  tarafından  yetiştirildiği  söyle­
bir  yıl  geçmişmiş,  bunu  kendisini  tutuklayan 
nir.  Başkaca  efsanesi yoktur. 
Phylakos'a bildirmiş,  kulübeden  çıkarılır çıka­
Medos.  Medeia'nın  bir  oğlu.  Bir  kaynağa  rılmaz da dam çökmüş. Phylakos bu şaşılacak 
göre Medos,  Kolkhisli büyücünün Atina kralı  adamdan  oğlu İphiklos'un  iktidarsızlığına  ça­
Aigeus'tan  olan bir çocuğudur,  başka bir kay­ re bulmasını istemiş,  bunu da  başarınca  Me-
nak  Meneia'nın  Atina'dan  Theseus'un  gel­ lampus'a sürülerini vermiş. İki kardeş bunları 
mesiyle  kovulunca  Asya'ya  göçtüğünü  ve  ora  Neleus'a götürmüşler, Bias da kızla evlenmiş. 
krallanndan biriyle evlenerek Medos'u doğur­ Daha sonra Argos kralı Proitos'un çağırdığı 
duğunu ileri sürer.  Her iki kaynağa göre  Me­ Melampus bu kralın kızlarını delilikten kurtar­
dos, Medlerin atası sayılır.  mış.  Kızlar  hep  birden  çıldırıp  kendilerini 
inek  sanırlar  ve  böylece  Pelepönez'i  dolaşır-
Medusa.  Gorgolardan  biri,  Perseus  kafasını  larmış.  Melampus  onları iyi  etmek için  Proi-
kesince  akan  kanından  Pegasos'la  Khrysaor  tos'tan ülkesinin üçte  birini  istemiş,  kral  ver­
doğar (Perseus).  meyince  yapmam  demiş  ve  kızlar  beter  ol­
Megaira.  Erinys'lerden biri (Erinys).  muş, sonunda Melampus ülkenin bir çeyreği­
ni  kendisi,  bir  çeyreğini  de  kardeşi  için  iste­
Melampus.  Adı  kara,  esmer  ayaklı  anlamı­ miş, Proitos da bu şartı kabul etmek zorunda 
na  gelen  Melampus,  Amythaon'un  oğlu,  kalmış.  Melampus  kızlar üstünde  türlü  büyü­
Kretheus'le  Tyro'nun torunu  ve  birçok  bilici  ler  uygulayarak  onları  iyileştirmiş,  sonra  da 
ve  falcı  kuşağının  arasıdır  (Tab.  23)  Doğar  kızların  birini  karı  olarak almış ve  Argos  kral­
doğmaz anası Melampus'un gövdesini gölgeye  lığını kardeşi  Bias'la  paylaşmış. 
koymuş,  ama ayaklarını  güneşte  bırakmış. 
Bu nedenle Melampus demişler ona . Biliciliği  Melanion.  Bkz.  Atalante 
Melanthios  (yahut  Melantheus).  Odys  lir.  Derken  Kuretler  Aitolların  kentini  yakıp 
seia'da  sözü  geçen  İthakeli  keçi  çobanı,  hiz­ yıkmaktadır,  karısı,  anası,  bütün  dostları Me­
metçi Melantho'nun kardeşi.  Kız kardeşi gibi  leagros'a  öfkesinden  vazgeçip  yurdunu  sa­
kendisi  de  efendisine  karşı  nankörlük  eder,  vunması  için  yalvarırlar.  Meleagros  sonunda 
yolda  dilenci  kılığında  rastladığı  Odysseus'u  savaşa  döner  ve  Kuretleri  Kalydon'dan  ko­
hırpalar, taliplerin tarafını tutar, onlarla Odys- var. 
seus  arasındaki  çarpışmada  yardım  için  ko­ Aynı  efsanenin  öbür  anlatımında  Meleag-
şup  hazine  odasından  silah  getirmeye  yelte- ros'un  anası Althaia'nın  oğlunun ömrüyle ya­
nir,  derken Odysseus'la Eumaios'un bir düze­ kından  ilişkisi  olan  odunu  yakıp  yakmaması 
niyle  orada  kıskıvrak  bağlanır  ve  hizmetçiler  teması  üstünde  durulur  (Althaia).  Kalydon 
asıldıktan  sonra  Melanthios  da  avluya  getiri­ avına  kız  kahraman  Atalante  de  katılmıştır, 
lip kulakları ve  burnu kesilir,  erkekliği koparı­ av sona  erince  Meleagros yaban domuzunun 
lıp  köpeklere  atılır  ve  en  sonunda  elleri,  postunu Atalante'ye vermek  ister.  Öbür avcı­
ayaklan  da  kesilerek olduğu yerde  bırakılır.  lar buna karşı koyar, özellikle bir kadının ken­
dilerinden  üstün  tutulmasına  kızan  Meleag-
Melantho.  Güzel yanaklı  Melantho  Odysse-
ros'un  dayıları  meydan  okurken  yiğit  onları 
us'un  sarayında,  Penelopeia'nm  hizmetinde 
vurup  öldürür,  anası  Althaia  da  odunu  ateşe 
bulunan  elli  hizmetçiden  biridir.  Hanımı onu 
atarak oğlunun ömrüne son verir. 
yetiştirdiği,  şımarttığı  halde,  Melantho  hain­
dir, taliplerden Eurymakhos'la sevişir. Dilenci  Melikertes. Bkz. İno. 
kılığında  karşısına  çıkan  Odysseus'a  söver. 
Namussuz hizmetçilerle birlikte ceza görür ve  Melpomene.  Musalardan  biri,  çokluk  tra­
taliplerin  ölümünden  sonra  asılır  (Od.  420  gedyayı simgeler (Musa). 
-473). 
Memnon.  Şafak  tanrıça  Eos'la  Troya  kral 
Meleagros.  Meleagros,  Kalydon  Avı  diye  soyundan olan Tithonos'un oğlu (Eos). Mem­
anılan  bir  serüvenin  kahramanıdır.  Efsanesi­ non  Troya  savaşının  İlyada'da  anlatılan  bölü­
nin  iki  anlatımı  vardır.  Birini Akhilleus'un  la­ münün  sonrasını  ele  alan  "Aithiopis"  adlı 
lası  Phoiniks  Agamemnon'un  gönderdiği  el­ destanın  kahramanıdır.  Yazarı  Miletoslu Ark-
çileri  geri  çevirip  öfkesinden  vazgeçmek iste­ tinos  olan  bu  destan  yitiktir,  ama  konusunu 
meyen  yiğide  ibret  dersi  olsun  diye  anlatır.  biliriz.  Habeşistan  kralı  Memnon  Hektor  öl­
Şöyledir:  Aitolia'da  Kalydon  bölgesinin  kralı  dükten  sonra  Troya'ya  yardımcı  gelir.  Sırtın­
Oineus'la  karısı  Althaia'nm  Meleagros  diye  da  Hephaistos'un yaptığı  silahlar vardır.  İlkin 
bir  oğulları  olur.  Oineus  tanrıça  Artemis'e  Aias'la  karşılaşır,  bu  savaş  sonuç  vermez, 
karşı suç işler,  hasat bayramında bütün  tanrı­ sonra  Nestor'a  sataşır,  Nestor'un  oğlu  Anti­
lara  kurban  kestiği  halde,  Artemis'i  unutur.  lokhos babasını savunurken Memnon'un elin­
Bunun  cezası olarak tanrıça Kalydon bölgesi­ den  öldürülür.  Derken  AkhiUeus  araya  girer. 
ne  korkunç  bir yaban  domuzu  salar.  Ekinleri  Çünkü  Patroklos  öldükten  sonra  Antilokhos 
yok  eden  bu  canavar  yüzünden  ülke  açlık  ve  onun en iyi dostu olmuştur. AkhiUeus Antilo-
kıtlıkla  karşı  karşıyadır.  Meleagros  bu  hayva­ khos'un öcünü almak ister, ama Thetis, oğlu­
nı  avlamaya  kalkışır  ve  bu  işte  bütün  komşu  nun Memnon'u öldürdükten hemen sonra öl­
ülkelerden  yardım  görür.  Kalydon  Avına  ün­ mesi gerektiğini bilir, onun için Akhilleus'u bu 
lü,  sanlı  bütün  yiğitler katılır.  Aitolların kom­ savaştan  alıkoymaya  uğraşır.  AkhiUeus  söz 
şuları  Kuretler  de  yardıma  gelirler  ve  av  iyi  dinlemez, öç almak için yanıp tutuşur. Bu kez 
bir sonuç verir,  canavar öldürülür. Ama Arte- iki tanrıça Eos'la Thetis tanrı Zeus'a başvurur­
mis  kininden  vazgeçmez,  avın  paylaşılmasın­ lar,  her  ikisi  de  kendi  oğlu için  yalvarır.  Zeus 
da  Aitollarla  Kuretler  arasında  kavga  çıkartır,  Hektor'la  AkhiUeus  için  yaptığı  gibi  işi  kader 
avcılar  birbirlerine  girerler,  Meleagros  bu  sı­ tartısına  vurur:  Memnon  ölecektir.  Oğlu  A-
rada  dayılarını  öldürür.  Anası  Althaia  bunun  khilleus'un  elinden  can  verince,  Eos  ölüsünü 
üzerine  oğluna  lanet  okur  ve  öç  perileri  Eri- er meydanından alıp güney topraklarına doğ­
nysleri salar üstüne.  Meleagros savaştan  çeki­ ru taşımış,  yolda  da  bol bol gözyaşı  dökmüş. 

' I I ' . ) 
Gün  doğunca  bitkiler  üstünde  görülen  çiy ta­ Çıktı  tanrı  yüzlü  Aleksandros  Troyalıların 
neleri  işte  bu  gözyaşlarından gelmeymiş.  en önüne, 
İlkçağ plastik sanatının konu edindiği Mem- omuzlarında bir pars derisi, kıvrık yayı, 
kılıcı. 
non  motifi  Marmara'ya dökülen Aisepos,  ya; 
Ucu tunçtan iki kargısını sallayarak 
ni  Gönen  çayı  ile de  ilgilidir.  Bir efsaneye gö­ zorlu savaşta çağırdı karşısına cenge, 
re Memnon'un mezarı Marmara klyılarınday- Argosluların en yiğitlerini. 
mış,  her yıl Memnon'un kuşları Gönen  çayı­ Ares'in sevdiği Menelaos, kalabalığın içinde 
nın  ağzına  gelir,  orada  Habeş  yiğidine  ağlar- onun uzun adımlarla öne atıldığını 
larmış.  Memnon'un  savaşta  ölen  arkadaşları­ görünce, 
nın  ruhlarını  taşıyan,  yahut  da  kendisinin  sevindi kocaman bir ava gözü ilişen aslan 
ölümsüzleşmiş  küllerinden  doğmuş  olan  bu  gibi. 
kuşlar  iki  gruba  ayrılır,  birbirleriyle  dövüşür- Menelaos  aslan  gibi  savaşır,  bu  arada  da 
lermiş,  çarpışma  da  ancak bir  grup büsbütün  tanrılara yalvarır (İl.  III,  352 vd.).  Ama tanrı­
yok  olduktan  sonra  sona  erermiş.  Mısır'da  lar  dinlemez  sözünü,  Menelaos  tam  Paris'in 
Üçüncü  Amenotep'in  diktiği  heykele  Mem- hal<kından  gelecekken  Aphrodite  tutar  kaçı­
non  heykeli denmesi,  her sabah şafak sökün­ rır  onu,  Menelaos  dövünür,  ama  ne  yapsın, 
ce  bu  heykelin  tatlı  ezgilerle  gün  doğuşunu  gene  de  gevşetmez  çabayı,  Akhalan  cenge 
selamladığı söylentisi,  Memnon kültünün Mı­ kışkırtır (İl. VII, 9 vd.): 
sır'da  da,  Anadolu'da  da  yerleşmiş  olduğunu  Sizi ödlekler sizi, 
belirtir.  Akha erkekleri denmez size, Akha kadınları 
demeli. 
Men.  Phrygia  kültlerinde  adı  geçen  bir  ay  Bir Argoslu çıkmazsa Hektor'un karşısına 
tanrısı,  Anadolu'ya özgü bir tanrısal varlıktır.  bizim için tam bir yüz karası olacak bu. 
Menelaos.  Agamemnon'un  kardeşi  Mene­ Kendi  göze  alır  Hektor'a  karşı  dövüşmeyi, 
laos, babası Atreus tarafından Pelops ve Tan- ama  Agamemnon  bu  çılgınlıktan  alıkor  kar­
talos  soyundan,  anası  Aerope  tarafından  da  deşini.  Menelaos  ön  sırada  savaşmaya,  kendi 
Giritli  Minos'un,  yani  tanrı  Zeus'la  Euro- davası  uğruna  kendi  kendini  savunmaya  ve 
pa'nm  dölüdür (Tab.  15).  Tanrı  lanetine  uğ­ bu yolda  ün  kazanmaya  can  atar,  ama talih­
ramış bahtsız bir  soydan  olduğu halde  başına  sizliği  şuradadır  ki,  ne  yapsa  fayda  vermez, 
gelen  belaların  hiçbiri  kendi  işlediği  bir  suç  hep  ikinci  planda  kalır,  savaşta  da,  kurultay­
yüzünden  değildir,  Menelaos'un  kendisi  te­ da da  dizginler başkalarının  elindedir. 
miz,  dürüst,  yürekli,  olsa  olsa  biraz  yumuşak  Menelaos'un  destanda,  tragedyada ve  baş­
bir  insandır.  Karısı  güzel  Helena'nın  evinde  ka  türden  yapıtlarda  sözü  geçen  efsanesi  bir 
konukladığı  Paris  tarafından  bir  yığın  malla  tüm  olarak  şöyle  özetlenebilir:  Agamem-
birlikte  kaçırılması  Menelaos'a  karşı  yapılmış  non'la  Menelaos  babaları  Atreus'la  amcaları 
büyük  bir  haksızlık,  efsaneye  aldatılmış  koca  Thyestes  arasında  süregelen  kan  davası  sıra­
olarak  girmesi  de  bir  bahtsızlık  sayılabilir.  sında  Mykene'den  sürülüp  Sparta  kralı 
Menelaos  etken  değilse  de  başlıca  edilgen  Tyndareos'un  yanına  sığınırlar  (Atreus,  Ai-
kahramanı  olduğu  İlyada  destanında  en  par­ gisthos).  Tyndareos  iki  kardeşe  iki  kızını  ve­
lak  sıfatlarla  nitelenir:  Ares'in  sevdiği,  Ze- rir.  Helena'nın talipleri  arasında  Menelaos'u 
us'un  beslediği,  gür  naralı,  yiğit  Menelaos'  seçmesi,  öbür taliplerin de bu evliliği  koruma­
tur,  sarışın olduğu, bacaklarının biçimli, bilek­ ya  ant  içmeleri  üzerine  karı-koca  Sparta'ya 
lerinin  güzel olduğu belirtilir.  Helena  bile  bin  yerleşirler.  Tyndareos'un  ölümünden  sonra 
pişmandır  onu  bıraktığına,  şöyle  der  kocası  Agamennon  Mykene,  Menelaos  da  Sparta 
için  (Od.  IV,  263):  "Ne  akıldan  yoksundu  tahtına  çıkar.  Menelaos'la  Helene  dokuz  yıl 
kocam  benim,  ne  güzellikten  yoksundu".  kadar rahat ve  mutlu yaşarlar,  Hermione  di­
Menelaos  Akha  yiğitlerinin  en  seçkinlerin- ye bir kız çocukları olur.  Bu sırada Paris Me­
dendir, Paris'le kozunu paylaşmak için onun­ nelaos'un  sarayına  konuk gelir.  Menelaos'un 
la teke tek savaşa girmeye can atar (İl. III,  16  Asya'dan  gelme  konuğunu  ağırladığı  ve  bir 
vd,)ı  süre  onunla  birlikte  Sparta'da  kaldığı  anlatı-
lir, ama bu arada Girit'te bulunan büyükbaba­ ganlar verip gönderen Menelaos görmüş,  ge­
sı  Katreus  ölür,  Menelaos  Paris'i  Sparta'da  çirmiş,  olgun  ve  babacan  bir  adamdır.  Eşi 
bırakarak cenaze töreni için Girit'e gider. Pa­ Helena  da  uslanmış,  yumuşak  ve  tatlı  bir  eş 
ris  de  konukluk  kurallarının  hepsini  çiğneye­ ve bir anne olmuştur. 
rek  Helena'yı  kaçırır  (Helena).  Acı  haberi 
Menoitios.  (1) îapetos'la Klymene'nin  oğlu, 
alıp  Sparta'ya  dönünce  Menelaos  ağabeysi 
Prometheus,  Epimetheus  ve  Atlas'ın  kardeşi 
Agamemnon'u,  sonra da Nestor,  Palamedes 
(Tab.  3).  Bu Titan öbür kardeşleri gibi gurur­
ve  Odysseus'u  yardıma  çağırır.  Helena'nın 
lu  ve  kendini  beğenmiştir.  Bu  yüzden  Zeus 
yeminli  bütün  taliplerini  toplamak  ve  Troya 
onu,  "duman  duman  yıldırımlarıyla  vura­
seferini  hazırlamak  işine  koyulurlar.  Bu,  ko­
rak Erebos'un karanlıklarına yollar" (Hes. 
lay olmaz,  çünkü  birçok Akha kral ve  önderi 
Theog.  510-515). 
uzun  süreceği  ve  zor  olacağı  belli  olan  savaş­
tan  kaçınmak  isterler  (Odysseus,  Akhilleus).  (2)  Aktor'la  Aigina'nın  oğlu,  Patroklos'un 
Sonunda  donanma Aulis  limanında toplanır,  babası  (Tab.  21).  Aigina  tanrı  Zeus'tan  Aia-
Agamemnon  başkomutanlığı  ele  alır,  ne  var  kos'u  doğurduktan  sonra  Aktor'la  evlenip 
ki  çeşitli  engeller  Akha  ordusunun  Troya'ya  Menoitios'u  dünyaya  getirir,  böylece  Aia-
varmasını  geciktirir  (Agamemnon,  Iphigenei- kos'la  Menoitios  üvey kardeş olurlar. Akhille-
a).  Anadolu toprağına ayak bastıklarında Me- us'la can yoldaşı Patroklos arasındaki kan ak­
nelaos'la  Odysseus  Troya'ya  elçi  olarak  gön­ rabalığı da  buradan  gelmedir.  Menoitios,  oğ­
derilirler,  amaç  Helena'yı  geri istemek ve  sa­ lu Patroklos kaza ile bir arkadaşını öldürünce 
vaşı  önlemektir.  Elçileri Troyalı  Antenor  kar­ onu  Peleus'un  yanına  gönderir.  Akhilleus'la 
şılar ve  sorunu  kurultayın  önüne  getirir,  ama  Patroklos  da  bir  arada  büyüyüp  yetişirler 
Paris  baskı  yaparak kadının  ve  mallarının  ge­ (Patroklos). 
ri  verilmesini  önler  (Antenor).  Savaş  başlar  Mentor.  Odysseia'da  sık  sık  adı  geçen  bir 
ve bilindiği  gibi  on  yıl sürer.  Menelaos'un sa­ İthakeli,  Odysseus'un  sadık  dostu.  Odysseus 
vaşta  oynadığı  rol  İlyada'da  ayrıntılarıyla  an­ Troya  seferine  çıkmadan  önce  evini ve ailesi­
latılmıştır.  Menelaos'un  serüvenleri  savaş  ni ona emanet eder. Mentor da onun çıkarla­
sonrası  efsanelerinde  de  büyük  bir  yer  tutar.  rını  taliplere  karşı  korumaya  çalışır,  ama  ba­
Tahta atın içindeki yiğitlerdendir,  Troya yan­ şaramaz.  Tanrıça  Athena  Odysseia'da  Tele­
gını  ve  yağması  sırasında  Helena'yı  sığındığı  makhos'a  kılavuzluk  etmek,  ya  da  Odysse-
sunağın  dibinde  öldürmek ister,  kılıcını  kaldı­ us'a taliplerin hakkından gelmek için yardım­
rır, tam vuracakken güzel kadının perişan ha­
cı  olmak  istedikçe  Mentor  kılığına  girer.  Bu 
lini,  çıplak  memesini  görünce  yumuşar,  onu 
yüzden  Mentor bir has isim  olmaktan  çıkmış 
bağışlar.  Hemen  gemilerine binip denize  açı­
ve  yol gösterici,  kılavuz  rehber  anlamına  kul-
lırlar.  Bir  fırtına  onları  Girit  kıyılarına  atar. 
lanılagelmiştir. 
Menelaos  burada  birçok gemisini  yitirir,  ikin­
ci yola  çıkışında da  Mısır kıyılarına  atılır.  Me­ Mercurius.  Hermes  tanrının  Roma  dininde 
nelaos,  kendisini  Sparta'da  görmeye  gelen  karşılığı.  Efsaneleri  de  Hermes'inkilerle  bir 
Odysseus  oğlu Telemakhos'a  Mısır'da  beş  yıl  tutulmuştur (Hermes). 
kaldığını anlatır.  Gene yola çıkınca bu kez Nil 
Meriones.  İlyada'da adı geçen  Giritli önder. 
ağzındaki  Pharos  adasında  alıkonur ve ancak 
Idomeneus'un arkadaşı (Idomeneus). 
deniz  ihtiyarı  Proteus'u  bağlayıp  ondan  öğüt 
aldıktan  sonradır ki  yurduna  dönmeyi başarır  Merope.  Pleiadlardan  biri.  Korinthos  kralı 
(Od.  IV,  351-593).  Böylece  Menelaos Troya  Sisyphos'la  evlenir  ve  Glaukos'a  ana  olur 
seferine  gitmek  üzere  Sparta'dan  ayrıldıktan  (Pleiadlar). 
on  sekiz yıl sonra yurduna dönmüş olur. Aga-
Metaneira.  Eleusis  kralı  Keleos'un  karısı. 
memnon'un  tersine  aksiliklerle  karşılaşmaz, 
Demeter'i  evinde  hizmetçi  olarak  çalıştırır 
Sparta'daki tahtına oturur,  eşi ve  çocuklarıy­
(Demeter). 
la  birlikte  rahat  bir  ömür  sürer.  Telema-
khos'u  konuklayan,  ona  yol gösteren,  arma- Metis.  Adı  akıl,  us,  bilgelik  anlamına  gelen 
Metis,  Okeanos'la  Tethys'in  kızı,  yani  ikinci 
kuşak tanrılardandır  (Tab.  4).  Zeus'un ilk eşi  Midas'a dilediğini vereceğini söyler.  Mid.ıs da 
olmuştur! Bir efsaneye göre Kronos'un yuttu­ her  dokunduğu  şeyin  altın  olmasını  diler. 
ğu  çocukları  kusmasını  sağlayan  ilacı  Zeus'a  Tanrı  bu  dileğin  ne  kadar  yersiz  ve  tehlikeli 
veren odur.  Zeus onunla birleşip Athena'dan  olduğunu  anlar,  ama  söz  vermiştir  bir  kere. 
gebe  bırakınca,  Uranos'la  Gaia tanrıyı  uyar­ Midas  sarayına dönerken yolda kopardığı  bir 
mışlar,  Metis'ten  doğacak  bir  erkek  çocuğu­ dal  altın  olur,  yerden  topladığı  bir  çakıl  taşı 
nun kendisini tahttan atıp yerine geçebilece­ altın  olur,  kopardığı  bir  buğday  başağından 
ğini  bildirmişler,  bunun üzerine  de Zeus  Me­ altın  taneleri  dökülür,  buna  fazlasıyla  sevinir, 
tis tanrıçayı yutmaya karar vermiş.  Yuttuktan  ne  var  ki  sofrasına oturup  ekmeği  ağzına  gö­
sonra Athena'yı kafasından  doğurmuş  (Athe- türüp,  şarabı  dudaklarına  degdirince  ekmek 
ua).  de,  şarap  da  altın  külçesine  dönüşür  ve  bu 
böyle  gider,  ta  ki  kral  dileğinden  vazgeçip 
Midas.  Midas  efsanede  olduğu  kadar  tarih  tanrıya  bir  daha  yakarsın.  Bakkhos  Midas'ı 
ve  arkeoloji  kaynaklarında  da  adı  geçen  bir  bağışlar,  ona  Sardes'e  gitmesini,  Paktolos 
Phrygia kralıdır.  Phrygia'da  bulunmuş birçok  (Sart) deresinin  kaynağına  dek  çıkmasını  ve 
anıtlar bugün de onun adını taşır, birçok efsa­ topraktan  fışkıran  sularla  başını ve  ellerini yı­
ne ve masallar anısını yansıtır.  Bu efsanelerin  kamasını  buyurur.  Kral  da  öyle  yapar  ve  ir 
hepsi  bölgeye  özgü  nitelikte  ve  Ana  Tanrıça  mak sularında arınır,  ama o gün bugün Pak­
Kybele'nin kültüyle ilgili görünmektedir.  tolos altın pulları sürüklemektedir,  altın diyarı 
Herodot'a göre  Midas,  Phrygia'nın  birinci  Sardes'in zenginliği de oradan. 
kralı ve Gordium'un kurucusu sayılan  Gordi- Plutarkhos bu efsaneyi  biraz başka biçimde 
as'ın oğludur.  Gordias'ın Ana Tanrıça ile bir­ anlatır: Midas ülkesinin uzak bir ilini gezmeye 
leşmesinden,  doğduğu  söylenen  Midas  büyü­ gitmiş,  bir  çölün  ortasına  düşmüş,  içecek  bir 
yünce  Kybele'nin başrahibi olmuş ve tanrıça­ damla  su  bulamamış,  Toprak  Ana  acınır, 
nın  Pessinus'taki  büyük  tapınağını  kurmuş.  ona,  çölün  ortasında  bir  kaynak  fışkırtmış, 
Midas'm  ilişkisi  yalnız  Kybele  ile  de  değildir,  ama Midas kaynağa yaklaşıp su içmeye yelte 
Kybele  gibi  Anadolu  toprağına  özgü  şarap  nince suyun altına dönüştüğünü görmüş.  Bu 
tanrısı  Dionysos'a  da  yakından  bağlıdır.  Mi­ kez kral tanrı Dionysos'a yakarmış,  Dionysos 
das üstüne  anlatılan  efsanelerin  hepsinde  bu  da  kaynaktan  saydam  bir  su  akmasını  sağla­
Phrygia  kralı  Dionysos'un  bağışladığı  nimet­ mış. Bu kaynağa Midas Pınarı denmiş. 
lerden fazlasıyla pay almış,  tanrının peşinden  Kral Midas'ı asıl ünlü kılan masal kulaklarıy­
giden  alaya  karışmış,  sırlarına  ermiş,  yoluna  la  ilgili  masaldır.  Ovidius  bunu  tanrı  Pan'ın 
baş koymuş ve bölgesel törelerini savunan bir  Apollon'la  yarışmasına  atıf  yaparak  anlatır, 
kişi  olarak  canlandırılmaktadır.  Bu  efsanele­ başka efsanelerde Apollon'la yapsan  Pan  de­
rin yalnız Phrygia'yı değil,  Lydia ve Karia gibi  ğil,  Marsyas'tır.  Kral  Midas  bir  gün  Tmolos 
Ege'nin  geniş  bir  bölgesini  kapladıkları  da  (Bozdag)  dağının  yamaçlarında  dolaşırken 
dikkati çeker.  Apollon'la Pan'ın (ya da Marsyas'ın) yarıştık­
Ovidius'un  "Değişimler"de  anlattığı  bir  ef­ larını ve bu yarışmaya yargıç  olarak dag tan­
sanesi  şöyledir:  Silenos  tanrı  Dionysos'un  rısı Tmolos'u  seçtiklerini  görür.  Midas  Apol-
alayında  ihtiyar,  sarhoş bir satyr'dir,  bir gün  lon'un lyra'sını  da,  Pan'ın  (ya da Marsyas'ın) 
tanrı  Phrygia ve  Lydia dag  ve  koruluklarında  kavalını  da  dinler.  Ne  yapsın  ki  kaval  sesini 
dolaştığı sırada Silenos uyuyakalır ve Bakkha- daha çok beğenir. Bozdag eteklerinde bir do­
larla  Satyr'ler  onu  sızdığı  yerde  bırakarak  laştınız  mı,  Sardes  tapmağının  karşısında 
uzaklaşırlar.  Köylüler onu bulur ve boynunda  yükselen  o  bakır  rengi  dağa  hiç  baktınız  mı 
taşıdığı  çiçek  çelenkleriyle  bağlayarak  kral  bilmem,  ama  oranın  havasını,  çevresini  bili­
Midas'a  götürürler.  Bakkha  sırlarına  ermiş  yorsanız,  siz  de  Apollon'un  sazına  degll, 
olan  Midas Silenos'u hemen tanır ve onu on  Marsyas'ın  kavalına  ödül  verirsiniz  eminim 
gün,  on  gece  sarayında  konuklayıp  yedirir,  O  çevreye  başka  ses  yakışmaz  çünkü,  doğa 
içirir,  sonra  da  İhtiyar yoldaşını  tanrıya  götü  kıvır kıvır koyun sürülerini de, kavalıyla çoba-
rür,  verir.  Dioııysos  buna  o  kadar  sevinir  ki  nını da kendiliğinden yaratır gibidir. Her ney-
se  Tmolos  Apollon'a  vermiş  ödülü,  ama  ya­ Minos.  Zeus'la  Europe'nin  oğlu,  Sarpe-
rışmaya  tanık  olan  Midas  hiç  gerekmezken  don'la Rhadamanthys'in kardeşi sayılan  efsa-
kavalı  daha  çok  beğendiğini  söylemiş.  Apol- nelik Girit kralı (Tab.  11 ve 15). 
lon  tanrı  cezayı  Marsyas'a  vermiş,  ama  Mi- Minos Girit tahtına çıkmak isteyince üç kar­
das'tan  da  öcünü  almış:  Kralın  kulaklarını  deş  arasında kavga kopmuş,  ama Minos tan­
uzatıp  uzatıp  eşek  kulağına  çevirmiş.  Midas  rıların  kendisinden yana  olduklarını  ileri  sür­
eşek  kulaklarını  Phrygialıların  sivri  külahı  al­ müş, bunu tanıtlamak üzere de Poseidon tan­
tında bir süre  gizlemiş  olsa gerek,  berberi ol­ rıdan  bir  dilek dilemiş,  denizden  bir boğa  çı­
masa,  belki  sonuna dek gizleyebilecekti,  ama  karmasını  istemiş,  bu  boğayı  da  sonra  gene 
her gün saçını, sakalını tıraş eden berber gör­ tanrıya  kurban  etmeye  söz  vermiş.  Dilediği 
müş  eşek  kulaklarını,  kimseye  açmadığı  bu  gibi olmuş,  denizden köpükler gibi ak bir bo­
sırdan  kurtulmak  için  toprağa  bir  delik  kaz­ ğa  çıkagelmiş.  Minos  boğayı  almış,  tahta 
mış  ve  içine  eğilerek,  "Midas'ın  kulakları  oturmuş,  ama hayvanı tanrıya kurban etmeyi 
eşek kulaklarıdır"  diye fısıldamış.  Ama  kazma  unutmuş.  Güzelim ak boğayı sürülerinin ara­
vurduğu yerin  çevresinde  ossaat otlar,  kamış­ sına  damızlık  olarak  göndermiş.  Bu  duruma 
lar  bitmiş,  bunlar  yel  estikçe  dile  gelerek,  çok kızan deniz tanrı ak boğayı Minos'un ba­
"Midas'ın  kulakları  eşek  kulaklarıdır"  diye  şına bela etmiş,  bir efsaneye  göre  hayvan  ku­
yankılanmaya  başlamışlar.  durmuş,  ortalığı  kasıp  kavurduğu  bir  sırada 
Bu  efsanenin  öyle  yerli  bir  havası  var  ki  Herakles'in  elinden  öldürülmüş,  ama  iş  bu­
çağdaş  tiyatro  yazarlarımızdan  Güngör  Dil- nunla da kalmamış, kralın karısı Pasiphae bu 
men'e bir piyes esinlemiş.  "Midas'ın Kulakla­ boğaya dogadışı bir  aşkla tutulmuş ve onunla 
birleşmiş.  Kral  Minos  güneş  tanrı  Helios'un 
rımda  Dilmen  eski  efsaneye  bir  motif  daha 
kızlarından  Pasiphae  ile  evlenmişti.  Bir  za­
katar,  Midas kulaklarından korkmakta, utan­
manlar Europe gibi boğaya vurulan  Pasiphae 
maktadır, ama ne zaman ki bu korkuyu yene­
ak  boğayla  birleşebilmek  için  Daidalos'a  bir 
rek halkının karşısına çıkar, uzun kulakları bir 
inek heykeli yaptırır,  içine girer ve gebe kala­
ayıp  değil,  bir  mucize,  bir  üstünlük  oluverir 
rak  Minotauros'u  doğurur  (Daidalos,  Pasi­
halkının  gözünde.  Onun  içindir  ki  sonunda 
phae).  Ondan sonra  da  Girit sarayının  yaşa­
Apollon tanrı Midas'ın uzun kulaklarını kuru­
mı karmakarışık olur.  Helios döllerinin  hepsi 
tup  normal  insan  kulağı  biçimine  sokunca,  gibi  Pasiphae  de  büyücüdür,  seviştiği  boğayı 
Midas  halkın  gözünde  bir  kahraman  olmak­ öldürttü diye Minos'u büyüler, yatağından yı­
tan  çıkar,  halkı  aldatan  bir  yalancı  oluverir.  lanlar,  çıyanlar,  akrepler  çıkmasını  sağlar, 
Öyle ki bahtsız kral yerlere kapanıp tanrıdan  bunlar işi çapkınlığa vuran Minos'un yata§ma 
eşek  kulaklarını  geri  istemek  zorunda  kalır.  giren  her  kadını  sokup  öldürmekteymişler. 
Dilmen'in piyesi bir  efsanenin nasıl yeni yeni  Minos'un  erkeklerle  aşk  maceraları  olduğu 
yorumlarla  genişletilip  yaşatılabilecegine  ör­ da  ileri  sürülür.  Pasiphae'den  olan  iki  kızı 
nektir.  Ariadne ile Phaidra'nın ömürleri de garip se­
Milctos.  Milet  şehrinin  kurucu  kahramanı.  rüvenlerle geçmiştir (Ariadne, Phaidra). 
Efsaneye  göre  Apollon'un  oğludur.  Girit'te 
Bu  masallara  karşın  Minos  efsaneye  ilkel 
doğmuş ve Minos onu Girit'ten sürmüş, Ana­
çağların  en  doğru  ve  haksever  kralı  diye  geç­
dolu'ya gelince de  Maiandros ırmak tanrının 
miştir.  Tanrı Zeus'tan esinlenerek yasalar çı­
kızıyla  evlenmiş.  Kaunos'la  Biblys'in  babası 
karttığı için öldükten sona Hades'teki üç yar­
sayılır.  Başkaca bir efsanesi yoktur. 
gıcın biri olmuş. Minos arkeolojide adını taşı­
Minerva.  Tanrıça  Athena'nın  Latince  adı.  yan  çağlarda  Girit'in  komşu  adalar ve  kıyılar 
Minerva  İtalya'nın  yerlisi  olmasa  gerek.  İlkin  üzerindeki  egemenliğini  simgeleyen  Atina  ile 
Etrüsklerin,  sonra  da  Yunanlıların  etkisiyle  savaşı ve oradan üç yılda (ya da yılda) bir yedi 
Roma'nın  başlıca  üç  tanrısından  biri  olmuş­ delikanlıyla yedi genç kızın  Minotauros'a kur­
tur. İupiter, İuno ve Minerva Capitolium üçlü­ ban  olarak verilmesi efsanesi  de  böyle  bir du­
sü  diye  anılırdı.  Kendine  özgü  bir  efsanesi  rumun dile gelmesidir. Masala göre Minos'un 
yoktur.  bu  seferi  kardeşi  Androgeos'un  ölümünden 
öç  almak  içindir  (Androıjnon).  Ama  Mlnos  lan üç kız kardeş diye tanıtır ve adlarını verir. 
yalnız  Yunanistan  yarımadasına  değil,  Ana­ Moiralar Zeus'la Themis'in kızları,  Horaların 
dolu  kıyılarıyla  Sicilya'ya  kadar  da  uzanmış  kardeşleridir (Theog. 905 vd.): 
derler.  Karya'ya geldiği,  Sicilya'ya  ise  Daida- ... Klotho, Lakhesis, Atropos tanrıçalar 
los'u kovaladığı  söylenir  (Daidalos).  Buralar­ ki bilge Zeus büyük üstünlük vermişti 
da Giritlilerin koloniler kurdukları anlatılır.  onlara, 
ki onlar verir yalnız insanlara 
Minotauros.  Adı  Minos'un  boğası  anlamı­ mutlu ya da mutsuz yaşama paylarını. 
na gelen Minotauros insan bedenli, boğa baş­
lı bir canavarmış. Tanrı Poseidon'un kral Mi- Burada  Moiralar  yalnız  ömür  payını  değil, 
nos'a gönderdiği bir boğa  ile  Minos'un karısı  bir  de  mutluluk  ve  mutsuzluk  payını  veriyor 
Pasiphae'den dogmaymış. Minos bu korkunç  demektir  insanlara.  Kimi  yerde  Kederle  bir 
yaratığı  saklamak  için  mimarı  Daidalos'a  tutulan  Moiraların  efsanesi  yoktur  (Kerter). 
Labyrinthos  sarayını  yaptırmış  (Pasiphae,  Onlar  yarı  dinsel,  yarı  filozofik  bir  görüşün 
Labyrinthos).  Theseus  Minos'un  kızı  Ariad- canlandırılmış  imgeleridir.  Platon  da  Dev-
ne'nin  yardımıyla  Minotauros'u  öldürmüş  let'in son bölümünde,  yeniden yeryüzüne  çı­
(Ariadne,  Theseus).  kacak  olan  ruhların  Moiralara  başvurduğunu 
Minotauros  Girit  sanatında  derin  izler  bı­ anlatır (Dev. X, 620d-e): 
rakmış  olan  Girit'e  özgü  bir  boğa  kültünün  "Bütün  ruhlar  hayatlarını, geçtikten  sonra 
simgesi  olsa  gerek.  gene o sırayla Lakhesis'e yaklaşmışlar. La­
khesis her birine kendi perisini vermiş; bu pe­
Mnemosyne.  Adı  bellek  anlamına  gelen  ri hayatı boyunca ona hizmet edecek, seçtiği 
Mnemosyne Uranos'la Gaia'nın kızıdır (Tab.  kadere göre yaşatacakmış onu. Bu peri ilkin 
4).  Efsaneye  göre  Zeus  Pieria dağlarında do­ ruhu Klotho'ya götürüp onun eli altından ve 
kuz  gece  yatmış  ve  Mnemosyne  de  dokuz  döndürdüğü kirmenden geçiriyormuş; böyle­
Musaları doğurmuş.  ce ruh seçtiği kadere bağlanıyormuş. Ondan 
sonra Airopos, Klotho'nun eğirdiği kaderi öl­
Moira'lar.  Moira, pay ya da pay veren anla­ çülmez hale sokuyor, sonunda ruh hiç arkası­
mına gelir. Efsanede üç olarak gösterilen Mo­ na dönmeden Kaderin tahtı önüne gelip du­
ira, yani kader tanrıçaları Hesiodos'ta  "yaşa­ ruyor, sonra öte yanma geçiyormuş". 
ma  paylarımızı  düzenleyenler"  diye  tanım­
Moneta.  Haber veren,  uyaran anlamına  ge­
lanır.  Alın  yazısı  ve  kader  üstüne  Yunan  ilk­
len  Moneta,  tapınağı  Roma'da  Capitolium 
çağının  görüşü  şudur:  İnsan  ana  karnından 
tepesinde  bulunan  tanrıça  İuno'nun  bir  ek 
doğar doğmaz kader onun ömür ipliğini bük­
adıdır.  Bu adın nedeni İ.  Ö.  390 yılında  Ro-
meye  koyulur,  üç  Moira  her  insanın  ipliğini 
ma'nın  Galyalıların  baskınına  uğradığı  sırada 
büker  dururlar,  günün  birinde  de  keserler,  o 
bu  tapınağın  kazlarının  gece  öterek  düşma­
anda insan ölür.  Ilyada'da dövüşen bir savaş­
nın  gelişini haber vermesidir. 
çı için şöyle deniyor (İl. IV, 517): 
Bitti ömür yumağı tam o sırada!...  Mopsos.  İkisi  de tanrı sözcüsü olan  iki efsa-
Moira  denince,  çokluk ecel,  ölüm  akla ge­ nelik kişinin adı. 
lir,  onun  içindir  ki  Homeros  destanlarında  (1)  İdmon'la  birlikte  Argonaut'lar  seferine 
kader  diye  çevrilen  Moira  uğursuz  ve  zorlu  katılır  ve  Argo  gemisinde  kâhin  olarak  görev 
olarak nitelenir. Ne var ki Moira Zeus'tan da  yapar.  Seferin  sonunda  Libya'ya  varıldığında 
daha  güçlü ve üstündür.  Tanrılar babası ona  Mopsos  bir  yılan  tarafından  ısırılıp  ölür  (Ar­
karşı  gelemez,  onun  kararını  değiştiremez.  gonaut'lar). 
Savaş  alanında  oğlu  Sarpedon  yaralanınca  (2)  Teiresiaş'ın  torunu,  Manto'nun  oğlu. 
Zeus ikirciklidir,  sevgili  oğlunu alıp kaçırmayı  Babasının  kimliği  üstüne  kaynaklar  ayrılır: 
geçirir  aklından,  ama  Hera  kaderi  ileri  süre­ Bütün kâhinler gibi Apollon'dan doğıma oldu-
rek dikilir karşısına (Sarpedon).  ğu söylenir, ölümlü babası ise Argoslu Rhaki-
Homeros'ta bir ya da birkaç Moira'dan söz  os imiş (Manto, Rhakios). Mopsos'un Kolo-
edilir,  ama  adları  söylenmez,  Hesiodos  bun- phon  şehrini  kurduğu  anlatılır.  Anası  Man-
to'nun  Klaros'taki Apollon tapınağını kurma­ akıl,  düşünce,  yaratıcılık  gücü  kavramlarını 
sı  üzerine  Mopsos  oranın  tanrı  sözcüsü olur,  içeren  "men"  kökünden  gelmedir.  Bu  kök 
bu  sıfatla  zamanın  en  büyük  kâhini  Kal- Zeus'un Musaları üretmek için birleştiği Titan 
khas'la  yarışmaya  girişir,  Akhaların  başkâhi- tanrıça  Mnemosyne'nin  adında  da  görülür, 
nini her bakımdan yener, üstünlüğü meydana  Athena'ya  gebe  kalan  Metis'in  adında  da 
çıkınca,  Kalkhas  öfkesinden  canına  kıyar  (Tab.  4).  O  da  demektir ki,  kaba  güçleri  ye­
(Kalkhas).  Mopsos  bundan  sonra  yine  Tro- nip  başa  geçtikten  sonra  kendi  egemenliğini 
ya'dan  dönen  Amphilokhos'la  birlikte  Kilik- kurabilmek için Zeus tanrının ilk işi düzenli ve 
ya'da Malsos  şehrini kurarlar, teke tek kavga­ ölçülü  oldukları  oranda  yaratıcı  olan  güçleri 
da birbirlerini  öldürürler (Amphilokhos).  benimsemek olmuştur.  Musalar işte bu gücün 
ürünü ve simgesidir.  Bu güç ise  tanrıya  oldu­
Morpheus.  Uyku  tanrısı  Hypnos'un  üç  bin  ğu  kadar  insana  da  vergidir,  giderek  Olym-
çocuğundan  biri  sayılan  Morpheus'un  adı bi­ pos  tanrıları  insanüstü  doğa  güçlerinden 
çim  anlamına  gelen  "morphe"  (Lat.  forma)  uzaklaşıp insana  yaklaşmayı  amaç  edindikleri 
den  türemedir.  Morpheus  insanlara  uykuda  zaman  benimsedikleri  bir  güçtür.  Musalar 
çeşitli  biçimlerde  görünen  düşleri  simgeler.  böylece insan ve tanrı arası birer varlık olarak 
Uyku ve  düş tanrılarının hepsi gibi Morpheus  düşünülebilir; insanı tanrı, tanrıyı insan yapar 
da  kanatlıdır.  Kocaman,  hızlı  kanatlarıyla  Musalar.  Onun içindir ki böyle duygulanır şa­
dünyanın  bir  ucundan  öbür  ucuna  şıp  diye  irler  de  onlardan  söz  ederken.  İnsana  yaşa­
uçarmış.  manın  asıl tadını bağışlayan bu tanrısal varlığı 
Mucius  Scaevola.  Tarquinius  kralları  Ro- her  alana,  özellikle  sanat  alanına  yerleştirmiş 
ma'dan  kovulunca  Porsenna  adında  bir  Et- olmak ilkçağ düşüncesinin bir parıltısıdır.  Ku­
rüsk kralı  şehri  kuşatmış.  Mucius  adlı  bir  Ro­ ru  bir  şair  diye  tanınan  Hesiodos  bile  bakın 
malı  da  düşman  karargâhına  girip  Porsen- nasıl coşar  Musalardan  dem vurunca.  Hesio­
na'yı  öldürmek istemiş,  ama  kralı tanımadığı  dos kendi anlatır ki Helikon dağının yamaçla­
için yanılarak bir  başkasını öldürmüş.  Yakala­ rında sürülerini otlatan bir çobanmış,  "dünya­
nıp  Porsenna'nın  önüne  getirilince  Mucius  nın yüz karası zavallı bir yaratık" iken  Musalar 
orada bulunan  bir ocağa sag  elini  koyup  büs­ onu görür,  çiçek açan  bir defneden kopardık­
bütün  yanıncaya  kadar  çıkarmamış.  Bu  eyle­ ları  bir  dalı  ona  asa  diye  verir  (Theog.  31 
me  şaşan  Porsenna  Mucius'a  kılıcının  geri  vd.): 
verilmesini  buyurmuş,  kendisine  de  bunu  ni­ Sonra tanrısal sesler üflediler içime 
çin  yaptığını  sormuş.  Mucius  kendi  elinin  olacakları ve olmuşları yüceltmek için, 
yanmasının önemsiz olduğunu, çünkü kendisi  ve hele övmek için kendilerini 
gibi  kurban  olmaya  hazır  üç  yüz  Romalı  bu­ her söylediğim destanın başında ve 
lunduğu söylemiş.  Korkuya kapılan  Porsenna  sonunda. 
hemen  Roma ile  barış  anlaşmasına  girişmeyi 
Hesiodos  böylece  şair  olunca,  şu  sözlerle 
yeg  görmüş.  Mucius'a  da artık sag  elini  kulla­
tanımlar Musaları (Theog. 52 vd.): 
namadığı  için  solak anlamına  gelen  Scaevola 
adı takılmış.  Olympos'lu  Musalar,  koca  kalkanlı  Zeus'un 
kızları. 
Musalar.  İlkçağ  yazınında  bir  tanrısal  varlık  Eleutheros  yamaçlarının  kraliçesi 
vardır  ki  ondan  söz  ederken  her  ozan,  her  Mnemosyne 
yazar  duygulanır,  sesi  bir  başka  içtenlik  ve  Kronos oğluyla birleşip Pieria'da 
dokunaklılıkla çınlar kulaklarımızda.  Bu varlık  getirdi onları dünyaya 
Yunanca  "mousa",  Latince  "muşa"  diye  ad­ belaları unutturmak ve kaygıları dindirmek 
landırılıp batı dillerinin hepsine giren esin pe­ için. 
Dokuz gece buluştu onunla kutsal 
risidir.  Ama Musa yalnız  şairlere şiirler esinle­
yatağında 
yen  bir  peri  de  değildir,  etki  alanı  çok  daha  engin akıllı Zeus ölümsüzlerden uzakta. 
geniştir.  Adının  kökeni  asıl  kimliğinin  açık­ Günler, aylar geçip bir yıl tamam olunca 
lanmasına  yardım  eder:  "Mousa"  Yunanca  dokuz kız getirdi dünyaya Mnemosyne. 
 Dokuz  eş  yürekli  kızdır  bunlar  Harmoııla'uın  düğünlerinde  bulunmuşlardı) 
ezgiler  söylemektir  bütün  İşleri,  Adlarının  geçmediği  hemen  de  şiir  yoktur, 
haşka  hiçbir  kaygı  yoktur  yüreklerinde. 
Karlı  Olympos'un  en  yüksek  tepesinde,  Musaios.  Adı  Musalarla  ilgili  efsanelik  bir 
oradadır  koroları  ue güzelim  yurtları,  ozan.  Yerine  göre  Orpheus'un  arkadaşı,  <">g 
Kharitler  de  Himeros  da  başlarında  rencisi  ya  da  oğlu  sayılan  Musaios  Attika  el 
yükselir  güzel  sesleri  havalarda,  sanesinde  Orpheus'a  karşılık  yaratılmış  bir 
vurur  dururlar  Olympos  yolunda, 
tip  olsa gerek:  Mistik nitelikteki  ezgileri  Eleu-
tanrısal  bir  ezgi  sarar  dört  bir  yanı, 
kara  toprak  yankılanır  tanrı  övgüleriyle,  sis  gizemleriyle  ilişkili  derlerdi. 
Inıyülü  bir  ses  yükselir  adımlarından  Mygdon.  İlyada'da  adı  geçen  bir  Phrygla 
yürürken  yüce  babalarına  doğru...  kralı,  Sangarios  (Sakarya)  ırmağı  kıyılarında 
İşte  böyle  seslenir  Olympos'lu  Musalar 
otururmuş da günün birinde Amazonların sal­
dokuz  tanrısal  kızı  ulu  Zeus'un: 
Kilo,  Euterpe,  Thalia,  Melpomene,  dırısına  uğramış.  O  zaman  kral  Priamos 
Terpslkhore,  Erato,  Polhymnia,  Urania  onun  yardımına  koştuğundan  Mygdon  da 
ve  hepsinin  başı  sayılan  Kalliope...  Troya savunmasına katılır (İl. III,  181 vd.). 
İşte  budur  Musaların  insanlara  verdiği, 
Myrina.  İlyada'da  Troya  şehrinin  topograf­
Musalardan  ve  okçu  Apollon'dan  gelir 
yeryüzündeki  ozanlar  ve  çalgıcılar  yası  üstüne  çok  az  bilgi  verilir.  Verilenlerden 
nasıl  Zeus'tan  gelirse  krallar.  biri  Amazonlar  kraliçesi  Myrina  ile  ilgilidir  (İl. 
Ne  mutlu  Musaların  sevdiği  insana  II,  8 1 1 vd.): 
bal  akar  onun  dudakları  arasından.  Şehrin  önünde  sarp  bir  tepe  var, 
Bir  insanın  dertsiz  başına  dert  mi  düştü,  çıkılır  ovanın  dört  bir  yanından  tepeye, 
üzüntüden  kan  mı  kurudu  yüreğinde,  Batieia  adını  takmıştır  ona  halk, 
Musaların  sevgilisi  bir  ozan  ölümsüzlerse  yüksek  atlayan  Myrrhine'nln 
anlatınca  eski  insanların  destanlarını,  mezarı  der. 
övünce  Olympos'un  mutlu  tanrılarını 
unutuverir  hemen  dertlerini,  Bu  bilgi  açık  seçik  değildir,  bu  Batieia  bir 
çıkar,  gider  aklından  üzüntüleri  tanrıça mı  ki ölümsüzler ona başka bir  ad ve­
şenletir  onu  tanrıçaların  büyüsü.  riyorlar?  Bir kaynağa göre  Myrina ya  da  Bati 
eia Troas  bölgesinin  eski  kralı  Teuker'in  kızı­
Homeros'un  iki  büyük destanı  da  Musalara  dır (Tab.  16).  Teuker onu ülkesine  konuk ge­
seslenişle  başlar,  ama  burada  ozan  tek  bir  len  Dardanos'a  verir,  böylece  Myrina  Troya 
Musa'ya seslenir ve ona tanrıça der sadece:  kral soyunun dişi atası olur. 
Söyle,  tanrıça,  Peleus  oğlu  Akhilleus'un  Myrina üstüne anlatılan öbür efsaneler  şun­
öfkesini  söyle...  lardır:  Amazonlar  kraliçesi  Myrina  Okeanos 
Anlat  bana,  tanrıça,  bin  bir  düzenli  yaman  kıyılarında  bulunan  Atlantis  ülkesine  saldır­
adamı...  mış ve yaya üç bin,  atlı yirmi bin savaşçı  kadı­
Musaların  sevgilisi  ozanın  toplumda  ne  ka­ nın  başında  Atlantis  ülkesinin  başkentini  al­
­­­  saygı  ve  sevgi  gördüğü  Odysseia'da  can­ mış.  Erkeklerin  hepsini  kılıçtan  geçirmiş,  ka­
landırılan  Demodokos  tipinden  bellidir  (De- dınları  da  köle  etmiş.  Öbür  Atlantlar  teslim 
modokos).  Bu  tutum ve  davranış  Homeros'la  olmuşlar,  Myrina da cömert davranarak onla­
başlar,  ilkçağın  son  demlerine  kadar  süregi- ra bir kent kurmuş, bu kente  Myrina adı veril­
der,  Musaların  yetki alanları  çağlar ve  şairlere  miş.  Sonra da onlarla birlikte Gorgolara karşı 
göre  değişir.  Genellikle  şöyle  bir  bölümleme  savaş  açmış.  Gorgolan  yenerek  birçoğunu 
yapılır:  Kalliope,  destan  şairi  ya  da  lirik  şiir;  esir  almış,  ama  gece  esirler  bekçilerine  saklı 
Kilo,  tarih;  Polhymnia,  pantomim;  Euterpe,  rıp  büyük  sayıda  Amazon  öldürmüşler.  Ama 
flütl;  Terpsikhore,  dans;  Erato,  korolu  şiir;  zonlar  bunların  hakkından  gelip,  ölen  arka 
Melpomene,  tragedya;  Thalia,  komedya;  daşlarına  büyük  mezarlar  yapmışlar.  Gorgo-
Uranla, gökbilimi.  lar  da  sonradan  Perseus ve  Herakles'ln  elleri 
Musaların  kendilerine  özgü  efsaneleri yok- allında  yenilmişler  (Gorgo,  Perseus). 
tur ,  tanrıların bütün  şenliklerinde ezgi söyler,  Efsaneye  göre  Myrina  bu  savaşlarla  kalma 
dans  ederler,  Thetis'le  Peleus'un,  Kadmos'la  miş.  I  İhya  ve  Mısır',ı  geçmiş,  oraları  da  ele 

' M ' I 
geçirdikten  sonra Arabistan ve Suriye yoluyla  Myrmidon.  Akhilleus  ve  babası  Peleus'un 
Anadolu'ya  gelmiş  ve  Kilikyahlara  boyun  eğ­ yönettikleri Tesalyalı boya adını veren kahra­
dirmiş.  Toros  dağlarını  da  aştıktan  sonra  man. Zeus'un oğlu olmakla geçinir. 
Phrygia'dan  geçerek  Kaikos  (Bakırçayı)  kıyı­ Myrrha.  Kıbrıs  kralı  Kinyras'm  kızı  (Kiny-
larına gelmiş ve orada (yani Bergama ovasın­ ras, Adonis,  Smyrna), 
da)  yerleşmiş.  Myrina'yı  öldüren  kral  Mop-
sos'muş.  Efsane  niteliğini taşımayan  bu olay­ Myrtilos.  Pelops'la  Hippodameia efsanesin­
lar  tarihsel  bazı  olaylara  göre  kurulmuş  olsa  de adı geçen arabacı.  Myrtilos Oinomaos'un 
gerek  (Amazonlar).  arabasının cıvatalarını gevşetmiş, böylece Pe-
lops'un  yarışı  kazanmasını  ve  Hippodameia 
Myrmeks.  Adı  karınca  anlamına  gelen  ile  kaçmasını sağlamış.  Hippodameia'ya  âşık 
Myrmeks  hamarat,  becerikli  bir  Atinalı  kız­ olduğu ya da ondan yaptığı işe  karşılık bir ge­
mış.  Athena  da  bu  yüzden  onu  sever,  tutar- ce  yatma  sözü aldığı  söylenen  Myrtilos'u  Pe-
mış, ama günün birinde Myrmeks tannçanın  lops  denize  atmış,  Myrtilos  da  can  verirken 
bulgusu  olan  sapanı  bulmuş  olmakla  övün­ Pelops ve  soyuna lanet okumuş,  Pelopsogul-
müş, Athena da bu yalana kazarak onu bir ka­ larının başına gelen bütün belaların nedeni de 
rıncaya dönüştürmüş.  buymuş (Hippodameia, Pelops, Oinomaos). 

210 
 rek  birbirine  karışmaya  koyulmuş.  Nana  böy 
N  le bakadururken, içine tatlı bir baygınlık yayıl 
mış.  O  sıralarda  güneş,  pembe  pembe bat-
maktaymış,  bütün  dünya  pespembe  bir  boş­
Naiades.  Naisler ya da  Naiaslar,  adları yüz­ luk  olmuş.  Uyandığında  yıldızlar  pırıl  pırıl-
mek  anlamına  gelen  fiilden  türemiş  olan  su  mış. Tatlı tatlı esnerken,  gebe  kalmış  olduğu 
perileridir. Ağaç perileri (Drysa, Hamadryas)  nun  farkına varmış.  Dokuz  ay sonra,  yüzüne; 
gibi uzun  ömürlü olurlar,  ama  ölümsüz değil­ bakılmayacak  güzellikte  bir  oğlan  doğur­
dirler.  Yaşamları,  içinde bulundukları kaynak,  muş". 
dere  ya da ırmağa bağlıdır. 
Kaynakları  efsanelere  göre  değişir,  Home- Nannakos.  Masala  göre,  Nannakos  çok  es­
ros  bunların  bütün  nympha'lar  gibi  Zeus'un  ki  zamanlarda,  Deukalioh  tufanından  önce 
kızları  olduğunu  söyler.  Kimi  mythos  yazarı  yaşamış  bir  Phrygia  kralıdır.  Tufan  olacağını 
onları  Okeanos  soyuna  bağlar.  Asopos  gibi  öngörmüş  ve  olmaması  için  topluca  yakar­
ırmakların perileri,  ırmağın kızları sayılır.  Her  malar,  yalvarmalar  düzenlemiş.  Bu  dualar  sı­
suyun kendine özgü bir Naias'ı vardır, kiminin  rasında  da  Nannakos  habire  gözyaşı  döker 
adı  efsaneye  geçmiştir (Arethusa,  Salmakis).  miş. Bu yüzden "Nannakos'un gözyaşları" di­
Naiasların,  sularını  içen  ya  da  sularına  da­ ye bir deyim kalmıştır. 
lan  hastaları  iyileştirme  güçleri  vardır.  Tersi­ Başka bir  efsaneye göre,  Nannakos üç yüz­
ne  kimi  inançlara  göre  Naiaslar  sularında  yı­ yıl yaşamış,  ölünce de bütün halkının yok ol.ı 
kanan  insanları  çıldırtmış,  ya  da  gizli  bazı  cağını  bildiren  bir  tanrı  sözü varmış,  öldüğü 
hastalıklara çarptırmıştır (Nympha).  gün  halk  topluca  ağlamaya  koyulmuş,  bira/ 
sonra da tufan olmuş, böylece tanrı sözü g<tl 
Naksos.  Kyklad  takımadalarından  Naksos  çekleşmiş. 
adasına adını veren kurucu kahraman.  Bir ef­ Bu  masallar  Tufan  efsanesinin  Anadolu 
saneye  göre  Naksos  Karyalı  göçmenlerin ba­ kaynaklı olduğunu açığa vurmaktadır. 
şında  eskiden  Dia  adını taşıyan  bu adaya  gel­
miş, yerleşmiş ve ona adını vermiştir.  Bu olay  Narkissos.  Nerkis  çiçeğine  adını veren  Nar-
Theseus'tan üç kuşak önce olmuştur.  kissos'un  öyküsü  hemen  her  çağda  şairleri 
Başka  bir  kaynakta  onun  Endymion'la  Se- esinlemiş bir öyküdür.  Onu en güzel anlatan­
lene'nin  oğlu  olduğu,  daha  başkasında  da  lar arasında da Latin  şairi Ovidius  önde  gelir. 
Apollon'la  Akallis'ten  doğduğu  söylenir  Ovidius,  Narkissos'la  Ekho  efsanelerini  bir­
(Akallis).  Efsanelerin birleştiği bir nokta Nak­ leştirerek  iki  insanın  aşk  uğruna  harcadıkları 
sos adasının Anadolu'dan  gelme  göçmenlerle  boşuna çabaları bir tek dram olarak canlandı­
meydana  getirildiğidir.  rır.  Onun ustaca anlatımından birkaç parçayı 
aşağıya  almayı  uygun  gördük.  Verdiğimiz  çe­
Nana.  Sangarios  (Sakarya)  ırmağının  kızı,  viri,  1944 yılı Tercüme  Mecmuası'nda  çıkan 
Agdistis-Attis  efsanesinde  adı  geçer.  Hali- Can  Yücel'in  çevirisidir: 
karnas  Balıkçısı  serüvenini  şöyle  anlatır  (Hey 
Ekho görünce  Narkissos'u  bir  ıssız  kırda 
Koca Yurt, s.  23): 
dolaşırken 
"Sakarya ırmağının kızı,  su perisi Nana,  sı­ arzu  sardı  gönlünü,  düştü  gizlenerek 
cak bir günün  akşamı serinlemek için,  kendi­ izlerinin ardına; 
ni  Sakarya  suyuna  atmış.  Şıpır  şıpır  yıkanır­ bir  çıranın  ucuna  sürülmüş  yanıcı  kükürt 
ken,  bir badem  ağacının dalı üzerine  eğilmiş.  beri getirilen alevi nasıl kaparsa 
Su  perisi bademi kırıp soymuş.  Beyaz badem  Ekho  da  yaklaştıkça  ona  daha  yakından 
İçini yemeden önce, her nedense, badem içi­ yanıyordu  aşkla. 
nin aklığını, teninin aklığı üzerine tutmuş. Ba­ Kaç  kere okşayıcı  gözlerle  ona  sokulmak, 
kaç  kere  yumuşak  dileklerini  ona  sunmak 
dem  içini,  yumuşak  iki  göğsü  arasında  tutai 
e.ledl. 
ken,  hayret  ve  hayranlıkla  bakakalan  gözleri  yaradılışı  vermedi izin  söze başlamaya, 
önünde  tuhaf  bir  şeyler  olmaya  bağlamış:  bekleyebilirdi ancak  sözleri  ki onlara cevap 
Sanki badem  içinin ve göğsünün  aklığı eriye- yollayaı ak 
NAUPLIOS 

Narkissos'la  Ekho  arasında  anlamsız  diya­ Tutuşturan  da ben,  yanan  da. 

log şöyle sürdürülür:  Kendime  olan  sevgimle  yanıyorum. 
Ne  yapayım?İsteneyim  mi?lsteyeyim  mi? 
Bağırdı:  "Orada  kim  var?",  "Var" diye cevap  İstenecek  ne  kaldı  artık? 
verdi  yankı.  Beni  yoksul  ediyor  varlığım;  arzuladığım 
benimle. 
Narkissos,  "Burada  buluşalım"  der,  Ekho 
Ayrılabilsem  vücudumdan;  garip  bir  dilek 
da koşa koşa çıkar ormandan, ama oğlan kızı  seven  için  ama, 
görünce kaçmaya koyulur:  sevdiğim  uzak  olsa  keşke.  Kemirsin  artık 
gücümü  acı, 
"Ölmek  yeğdir"  diye  bağırıyordu  "olacaksa 
ve  gledi  son  günleri  ömrümün,  göçüyorum 
senin  her  şeyim". 
hayatımın  baharında. 
Ekho  başka  bir  şey  söylemedi:  "Senin  her 
Ölüm  gelmeyecek  bana  ağır  dinecekse 
şeyim ". 
acılarım. 
Bundan  sonra  da  asıl  Narkissos  efsanesi  Sevdiğim  daha  ömürlü  olsun  dilerim. 
başlar:  Ve  şimdi  can  verelim  ikimiz  bir  solukta... 

Berrak  bir pınar  vardı,  dalgalarında  Narkissos  gün  geçtikçe  eriyip  gider,  Ekho 
gümüşler  oynaşır,  da uzaktan seyreder sevdiğini, tekrarlar durur 
Ona  ulaşan  ne  bir çoban,  ne otlayan  bir  iniltilerini ve  bu  güzelim  şiir  şu  dizelerle  sona 
keçi,  ne bir sürü, 
erer: 
Ne vahşi  bir hayvan,  ne ağaçtan  düşen  bir 
dal;  Şunlar  oldu  son  sözleri,  gözlerini 
tek  bir  kuş  bile  yoktu  onun  sükûnunu  ayırmadan  sulara  bakan  Narkissos'un: 
bozan.  "Ey  boş  yere  sevdiğim  çocuk";  yer  tekrar 
Çevresinde  en  yakın  suyla  beslenir  bir çayır,  iletti  dediklerini. 
ve  oranın  güneş  ışığıyla  ısınmasına  engel  "Elveda" deyince o,  bağırdı  Ekho:  "Elveda". 
olan  orman.  Yorgun  başını  dayadı  sık  çayırlığa, 
Pınar  ve  yerin  güzelliği  çeker  onu  kendine,  ölüm  kapadı  efendilerinin  güzelliğine 
uzanır  Narkissos  av  yorgunluğu  ve  sıcağın  hayran  gözlerini. 
verdiği ağırlıkla yere.  Hâlâ  bakıyordu  kendine,  yeraltına 
Gidermek  isterken  susuzluğunu,  artıyordu  göçtükten  sonra  bile; 
bir  yandan  susuzluğu;  bakıyordu  Styks  sularına.  Dövündüler 
içtikçe  suya  vuran  güzelliğine  hayran,  bacıları  Naias'lar 
seviyordu  tensiz  bir  hayali,  vücut sanıyordu  kesik saçlarını  yanı  başına  koydular; 
sulardakini  dövündüler  Dryas'lar, 
Donakaldı  Paros  mermerinden  bir  heykele  Ekho da  katıldı  onlara.  Tam  sedyeyi,  odun 
benzeyen  o  aynı  yüzle  yığınını,  titreyen  meşaleleri 
kımıldamaksızm,  bakıyordu  kendine  kendi  hazırladılar,  vücut yoktu  hiçbir  yerde, 
şaşkın  şaşkın...  yerinde  sarı  göbeğini 
Bilmeden  kendini  arzuluyor,  severken  onu  beyaz  yaprakların  kucakladığı  bir çiçek 
kendini  seviyor,  buldular. 
isterken  kendini  istiyordu,  içini  yakan  ateşi 
tutuşturan  da  kendiydi.  Nauplios. (1) Tanrı Poseidon'la Danaos kızı 
Kaç  kere  faydasız  öpücükler  sundu  aldatan  Amymone'nin  oğlu,  Peloponez'in  ünlü  li­
pınara...  manlarından  olan  Nauplia'nın  kurucusu 
Ellerini  kaç  kere daldırdı,  boşa  kavuştu  (Amymone). 
kolları  sularda. 
Neyi  gördüğünü  bilmiyor,  fakat  yanıyordu  (2)  Yukarda  adı  geçen  Nauplios'un  küçük 
onunla,  torunu.  Argonaut'lar  seferine  katılır  ve  dü­
gözleri  aldatan  hayal  onu  coşturuyordu.  menci  Tiphys  öldükten  sonra,  onun  yerine 
geçer (Argonaut'lar).  Nauplios  Palamedes'in 
Narkissos  anlar  başına  geleni  ve  şöyle  dile  babası  olarak Palamedes  efsanesinde  rol oy­
getirir:  nar  (Palamedes).  Nauplios  usta  bir  denizci-
Anlıyorum,  o  benim,  aldatmıyor  beni  artık  dir,  kimi efsanelerde  kralların,  bu yeteneğin­
hayalim.  den faydalanarak Nauplios'ıı kötü  işlerde kul-
landıkları  anlatılır:  Aleos,  kızı  Atıge'yl  deniz­ Ne de kaygısız doğurmuş, Nausikaa, 
de boğmak görevini Nauplios'a verir, Naupli- anan olacak kadın seni/ 
os  kızı  kurtarır,  Mysialı  gemicilere  satar,  Au- Güzel rubaların kalmış yüzüstü, 
oysa geldi çattı evleneceğin gün, 
ge  de  Anadolu'ya  varınca  Telephos'u  doğu­ hazırlık yapmalısın düğüne, 
rur (Auge).  Girit kralı Katreus kızları Aerope  güzelce giyinip kuşanmaksın, 
ile  Klymene'yi  aynı  amaçla  Nauplios'a verir,  seni sevenler de giyinip kuşanmak. 
Nauplios  bu  kızları  da  kurtarır  ve  Aerope'yi  Dillere destan olur böyle düğünler, 
Atreus'la  evlendirir,  kendisi  de  Klymene'yi  mutluluk getirir babana, ulu anana. 
alır  (Aerope).  Oğlu  Palamedes,  Akhalardan  Tan ağarırken gidelim yumaya, 
haksızlık görüp taşlanınca, Nauplios Akhalar­ geleyim ben de, tutayım işi bir ucundan, 
çabucak olsun bitsin bu iş, 
dan öç alma işine kovulur ve Troya savaşında  uzun zaman kız kalamazsın nasıl olsa. 
bulunan yiğitlerin karılarını baştan çıkarmaya 
uğraşır,  başta  Klytaimestra  olmak  üzere  bir­ Nausikaa  şafakla  birlikte  kalkar,  babasın­
çoklarının âşıklar tutup  kocalarını aldatmala­ dan  katır  arabasını  ister,  ırmağa gidip  çama­
rını  sağlar,  yalnız  Penelopeia  üstüne  yaptığı  şır  yıkamak  istediğini  söyler.  Bu  işe  niçin  gi­
deneme sonuç vermez.  Akha yiğitlerinin yur­ riştiğini de söylemez,  ama Alkinoos anlar her 
da dönüşlerinde can vermeleri için de girişim­ nasılsa  kızının  düğün  hazırlığı  yaptığını.  Ara­
de  bulunur  ve  Oileus  oğlu  Aias'ın  gemisinin  banın  hazırlanması,  kraliçe  Arete'nin  kızlara 
kayalara çarparak parçalanmasını sağlar. Mi- yıkanacak güzel rubalarla birlikte  kokulu yağ­
tograflar  kendisinin  de  aynı  biçimde  öldürül­ lar ve  bir  sepet içinde  günlük kumanyalarını 
düğünü ileri sürerler.  vermesi  ayrıntılarıyla  anlatılır.  Çamaşırlar  yı­
kanıp  durulanır,  güneşe  serilir,  kızlar  oturup 
Nausikaa.  Odysseia birçok öykülerden  örül­ yemeklerini  yerler,  sonra  da  top  oynamaya 
müş uzun bir romandır.  Bu öykülerin  en  se­ koyulurlar.  Top  ırmağın  gerisindeki koruluğa 
vimlisi de  Phaiak prensesi Nausikaa'nın yarı­ düşer, orada günlerce denizde yüzmekten bit­
da  kalmış  romanı  olsa  gerek.  Homeros  bu  kin  düşmüş  uyuyan  Odysseus'u  uyandırır. 
güzel  kızı  bize  tanıttıktan  ve  Odysseus'la  ta­ Odysseus  bakar  ki  genç  kızlar  oynaşıyor  ır­
nıştırıp onunla olan gönül macerasına dokun­ mak kıyısında.  Bol yapraklı bir dalla örter er­
duktan  hemen  sonra,  bu  iki  insanı  ayırır  ve  kekliğini,  çıkar  Nausikaa'nın  karşısına  yalva­
bize  genç  kızın  uğradığı  hayal  kırıklığını  sez­ rır. Hizmetçi kızlar kaçışırlar, yalnız Nausikaa 
dirmekle yetinir. O ana kadar da Nausikaa'yi  ürkmez yosunlarla örtülü çıplak erkeği görün­
hayata  açılan,  sevebileceği  bir  erkeği  bulup  ce,  Odysseus'un sözleri de yüreğine işler: 
onunla  evlenmeyi  özleyen  bir  kızın  bütün 
Yalvarırım, kraliçem sana, 
duygularını ince bir gerçeklikle canlandırır bi­ ister tanrı ol, ister insan. 
ze.  Yaygın göklerdeki tanrılardansan, 
Odysseia' nın VI. bölümünde Phaiak prense­ ulu Zeus'un kızı Artemis olmalısın, 
sini yatak odasında uyur görür, tanrıça Athe- görünüşün, boyun boşun, dipdiri bedeninle 
na  kızın  bir  arkadaşı  kılığında  düşüne  girer  tıpkı osunl 
(Od. VI,  15 vd.):  Sonra  da  anasının,  babasının  mutluluğunu 
Doğru yürüdü çok süslü yatak odasına,  över, ama asıl mutlu olacak insan bu güzel kı­
bir kız yatıyordu orada,  zı alıp evine götürecek kocadır,  der.  Bu söz­
boyu boşu, görünüşü tanrılara denk,  lere dayanılır mı,  Nausikaa hizmetçilerini ça­
Nauslkaa'ydı bu, ulu yürekli  ğırır,  Odysseus'u  yıkamalarını,  giydirmelerini 
Alkinoos'un kızı,  buyurur.  Odysseus  yıkandıktan  sonra  daha 
bir yanında bir hizmetçi yatıyordu, bir  bir yakışıklı ve alımlı olur: 
yanında bir hizmetçi, 
şipşirin, cana yakındı ikisi de,  Zeus'tan doğma tanrıça Athena 
pırıl pırıl kapı kanatları kapalıydılar.  daha iri, daha kocaman görünmesini 
sağladı, 
Tanrıça  kızın yatağına  yel  gibi  varır  ve  şu  saçları dökülüyordu basından kıuır kıvır, 
sözlerle kışkırtır.  tıpkı sümbül çiçekleri gibi, 
 Olan  olmuştur,  Nausikaa  gönlünü  kaptır­ (1) Poseidon tanrının oğlu Nausithoos Pha-
mıştır; şöyle der kendi kendine:  iakların  ilk kralıdır.  Odysseus'ta  Phaiak  ili  bi­
Demin yüzüne bakılmaz gibi geldi bana,  ze şöyle tanıtılır (Od. VI, 4 vd.): 
şimdiyse tanrılara benzer, engin gökte  Eskiden Phaiak'lar engin Hypereia'da 
oturanlara.  otururdu, 
Ne olur, böylesine bir gün kocam desem,  Tepegözler onların topraklarını boyuna 
kalsa burada, otursa bizim yanımızda... 
yağma ederdiler. 
Odysseus'la  tatlı  tatlı  konuşur,  onu  şehre  Tanrı yüzlü Nausithoos onları kaldırdı, 
götürürken  aklına  saplanmış  olan  konuya  götürdü, yerleştirdi Skherie'ye, 
değinir,  bir  arada  görünmeyelim  der,  çünkü  alın teriyle yaşayan insanlardan uzağa. 
Dört yandan surla çevirmişti kenti, 
dedikodu  olur,  kral  kızı  kendine  bir  yabancı  evler kurmuş, tapmaklar yapmıştı tanrılara, 
koca  bulmuş  derler,  biz  Phaiaklar  dururken  tekmil toprakları dağıtmıştı. 
almış  onu  yanına  yürüyor  diye  halkınca  kı­ Ama o çoktan boylamıştı Hades ülkesini. 
nanmaktan  korktuğunu  ileri  sürer.  Bu  konu 
düşmez  ağzından.  Kurnaz  Odysseus  da  bo­ Bu  kral  Alkinoos'un  babası  ve  Alkinoos'un 
zuntuya  vermez,  Alkinoos'un  sarayına  git­ hem yeğeni, hem de eşi olan Arete'nin dede-
mek  üzere  kızdan  ayrılınca  Nausikaa'yı  bir  sidir. 
koca  bulmuş  olma  umudu,  sevinci İçinde  bı­ (2) Theseus'u  Girit'e  götüren  geminin  dü­
rakır.  mencisi de Nausithoos adını taşır. 
Çok  geçmeden  acı  yanılgısını  anlar:  Odys­ (3) Odysseus'un  Kalypso'dan  olma  bir  oğ­
seus kimliğini açığa  vurur,  tek amacının  İtha- lu. 
ke'ye karısının  yanına dönmek olduğunu  söy­
ler.  Nausikaa'nın romanı yıkılır.  Odysseus yo­ Neikos.  Eris'ten  dogma  simgesel  bir  varlığa 
la  çıkmak  üzere  hazırlıklarını  yapmış,  ha­ verilen  ad.  Neikos  çatışma,  kavga  anlamına 
gelir (Eriş). 
mamdan  güzel  urbalar  giyinmiş  olarak  çık­
makta ve şölene gitmektedir ki prensesle kar­ Neleus.  (1) Tyro  ile  Poseidon'un  oğlu,  Peli-
şılaşır (Od. VIII, 458 vd\):  as'ın ikiz kardeşi  (Tab.  22).  Tyro tanrı  Posei-
Sağlam yapılı kapının aralığında Nausikaa  don'dan  doğurduğu çocukları  dağa bırakınca, 
dikildi karşısına,  onların  kısraklarca  büyütüldükleri  anlatılır. 
göz göze geldi Odysseus'la öylece ona baktı,  İkizler  yetişip  ölümlü  babaları  Kretheus'un 
sonra seslendi, kanatlı sözlerle, dedi ki:  kral  olduğu  İolkos'a  dönünce  anaları 
"Sağ, esen kal, konuğumuz, sağ, esen kal,  Tyro'nun  üvey  anası  Sidero'nun  hışmına  uğ­
baba toprağına döndüğünde unutma, an  radığını  ve  çok  hırpalandığını  görürler,  Side-
beni,  ro'yu  öldürmeye  kalkarlar,  kadın  Hera  tapı­
sen ilkin bana borçlusun kurtuluşunu". 
Çok akıllı Odysseus karşılık verdi ona,  nağına  sığındığı halde  Pelias onu vurur.  Son­
dedi ki:  ra  kardeşiyle  taht  konusunda  kavgaya  tutu­
"Ulu yürekli Alkinoos'un kızı, Nausikaa,  şur.  İolkos'tan  kovulur  ve  gelir  Peloponez'in 
Zeus, Here'nin uzaktan gürleyen kocası,  Messenia bölgesinde Pylos şehrini kurar.  Ne-
eğer isterse,  leus'un on iki oğlu olur,  Herakles'in açtığı bir 
döneceksem ben yurduma, göreceksem sıla  savaşta  on  bir tanesi  ölür,  yalnız  Nestor kur­
günümü,  tulur.  Nestor'un  Troya  savaşı  ve  îlyada'daki 
bir tanrı gibi tapacağım sana orada,  rolü önemlidir (Nestor). 
her vakit, sabahtan akşama dek, gün 
boyunca,  (2)  Atina  kralı  Kodros'un  oğlu  Neleus  efsa­
can verdin bana sen, ey genç kız, can!"  neye  göre  bir  bölük  Attikalı  ve  Messenialı  ile 
Perde  böylece  kapanır,  bir daha da Nausi­ birlikte  îonya'ya  göçmüş  ve  orada  Miletos 
kaa'nın,  o  erdemli  kral  kızının  adı  anılmaz  şehrini kurmuş (Kadros). 
Odysseia'da. 
Nemeia.  Herakles  efsanesinde  sözü  geçen 
Nausithoos.  Hızlı  gemici  anlamına  gelen  Nemeia  aslanı,  Pontos'la  Gaia  soyundan  E-
Nausithoos  birçok efsanelik kişilerin  adıdır:  khidna'nın  Orthas',  köpegiyle  birleşerek  mey-
ilana  getirdiği  canavarlardan  biridir  (Tab.  6):  vaş  oyunu  (pyrrhike)  düzenlemiş.  Troya  .ılın 
Hesiodos'a göre,  Hera'nın  beslediği  bu  aslan  da  bulunup  şehrin  ele  geçmesine  yardım 
Nemela  bölgesine  korku  salmaktaydı  ki,  He- eden  savaşçılardandır.  Şehir  düştükten  sonra 
rakles  onun  hakkından  geldi  (Ekhldna,  He- Hektor'un  oğlu Astyanaks'ı  surdan  aşağı  ata­
nıkles).  rak öldürür ve  Andromakhe'yi esir  olarak alır 
(Andromakhe).  Babasını  anmak  üzere  de 
Nemesis.  Nemesis  hem  soyut  bir  kavramı 
mezarı  üstünde  Priamos  kızı  Polyksene'yi 
simgeler,  hem  de  tanrısal  bir  varlık  olarak 
kurban eder (Polyksene). 
canlandırılır.  Hesiodos'a  göre  Gece  tanrıça 
Nyks'in kızıdır. Zeus ona tutulur, ama Neme­ Neoptolemos  savaş  dönüşü  Epir  bölgesine 
sis tanrıdan  kaçmak için bin  bir biçime  girer,  yerleşir.  Peleus'un  ülkesine  dönmeyip  de 
sonunda bir kaz olur, tanrı da kuğu kuşu biçi­ Epir'e  yerleşmesinin  nedeni  üstüne  efsaneler 
minde onunla birleşir. Nemesis'ten doğan yu­ birbirini tutmaz.  Neoptolemos birçok efsane­
lerde  Hermione'nin  kocası  olarak  gösterilir. 
murtanın Leda'nın eline geçtiği ve Helene ile 
Ama  Menelaos  kızından  çocuğu  olmadığı 
Dioskurların bu yumurtadan çıktıkları anlatılır 
halde,  Andormakhe'den üç  oğlu olmuş.  Bu­
(Leda). ' 
nu  kıskanan  Hermione'nin  teyze  oğlu ve  ni­
Kavram olarak Nemesis tanrısal öcü simge­
şanlısı  Orestes  eliyle  Neoptolemos'u  öldür­
ler, kimi zaman Erinyslere karışır, ama çokluk 
mesi  tragedya  yazarlarının  işledikleri  bir  mo­
İnsanlarda  ölçüsüzlüğü,  kendine  ve  talihine 
tif olmuştur  (Hermione,  Orestes). 
aşın  güveni  cezalandıran  varlık  olarak  göste­
rilir.  Ate  ile  Hybris'in  hemen  ardından  gelir.  Nephele.  (1)  Athamas'ın  birinci  karısı, 
Bu nitelik de tragedyada büyük bir rol oynar.  Phriksos'la  Helle'nin  anaları  (Atharnas).  A-
Marathon'a  yakın  küçük  bir  Attika  kentin­ thamas lno ile evlenmek için Nephele'yl b< > 
de  Nemesis'in bir tapınağı varmış, tapınakta­ şar,  bulut  tanrıça  da  çocuklarını  kurtaracak 
ki  tanrıça heykelini ünlü heykeltıraş  Pheidias  altın postlu koçu gönderir onlara (Helle). 
Paros  mermerinden  yontmuş.  Bu  mermeri  (2) Bulutu  simgeleyen  bir varlık  olarak  INV 
Persler Atina'yı aldıktan  sonar  zafer  anıtı  ola­ phele'nin  İksion  efsanesinde  adı  geçer.  İksi 
rak  dikmeye  hazırlanırken,  Nemesis  ölçüsüz  on,  Hera'ya âşıktır,  muradına ermemesi için 
gururlarını cezalandırmış; mermer de böylece  Zeus  Hera biçiminde bir bulut yaratır ve  İksi 
tanrıçanın heykelini yontmaya yaramış.  on'un onunla birleşmesini sağlar.  Bu Nephe­
Neoptolemos.  Adı  yeni  savaşçı  anlamına  le  Kentaur'ların  anası olur (İksion,  Kentaur' 
gelen  Neoptolemos  Akhilleus'un  oğludur.  lar). 
Onu  kız  kılığında  Skyros  kralı  Lykomedes'in  (3)  Aristophanes'in  "Nephelai"  (Bulutlar) 
hareminde  bulunduğu  sıralarda  üretmişti.  A- adlı komedyasında bulutlar birer kadın olarak 
khilleus  orada  Pyrrha  adıyla  saklandığı  için,  simgelenmiştir,  bunlar  Okeanos  kızlarıdır,  ki­
oğluna Neoptolemos'tan başka Pyrrhos (yani  mi  zaman  Olympos'un  tepesinde,  kimi  za­
kızıl saçlı) adı verilmiş (Akhilîeus).  man  Okeanos'un  kıyılarında,  Batı  Kızları'nın 
Babası  Troya  savaşına  gidince,  Neoptole­ bahçlerinde  otururlar.  Sokrates  ve  genellikle 
mos'  u  dedesi  Lykomedes  yetiştirir.  Akhilîeus  filozoflarla  alay  ettiği  bu  oyunda  Aristopha-
öldükten  sonra da Troya şehrinin ancak oğlu  nes  belki  de  halk masallarından  ve  onlardan 
lavaşa  katılırsa  düşeceği  üstüne  bir  fal  çık­ alınmış  motiflerden  esinlenmiştir. 
mış,  delikanlıyı  alıp  getirmek üzere  de  elçiler 
gönderilmiş.  Bunlar  Neoptolemos'la  birlikte  Nereus  -  Nereus  Kızları.  Nereus  Deniz 
Iroya'ya  giderken  Lemnos  adasında  durak  İhtiyarlarından biridir,  Gaia'nın Pontos'la ya­
vermişler,  orada Akhilleus'un  oğlu  hasta  olan  ni  Toprak'ın  Deniz'le  birleşmesinden  doğ­
Philoktetes'i  Troya'ya  gelmeye  kandırmış  muştur  (Tab.  6).  Hesiodos  şöyle  tanıtır  onu 
(Philokktetes).  Troya'da  Akha  ordusu  Neo- (Theog.  233 vd.): 
plolemos'u  coşkuyla  karşılamış,  yiğit  babası  DEniz doğru sözlü Nereus'u yarattı: 
gibi  yararlık  göstererek  Telephos'nn  oğlu  En büyüğüdür o bütün çocuklarının, 
Euryplos'u öldürmüş ve adını taşıyan bir sa- babacan tanrı derler ona 
 çünkü hem dürüst, hem yumuşak huyludur,  Nereus, bütün deniz tanrıları gibi biçim de­
doğruluktan hiç ayrılmaz düşünceleri,  ğiştirmek  yetisine  sahiptir.  Herakles  Nere-
hep doğruluktan, iyiden yanadır.  us'tan  Batı  kızlarının  bahçesine  varmak  için 
Nereus Okeanos kızı Doris'le evlenir, Doris  yolu sorunca, Deniz İhtiyarı cevap vermemek 
de,  "ekin  vermeyen  denizin  ortasında"  tam  için  bir  sürü  hayvan  biçimine  girer,  Nereus 
elli kız doğurur Nereus'a. Bunlara Nereus kız­ kızları  da  yiğide  yardım  ederler ve  babaların­
ları  denir  ve  Homeros  da,  Hesiodos  da  bal­ dan istediği bilgileri nasıl alabileceğini öğretir­
landıra  ballandıra  sayarlar  adlarını  (İl.  XVIII,  ler ona (Herakles). 
38-49  ve  Theog.  240-264),  çünkü  denizin  Nessos.  Herakles efsanesinde önemli bir rol 
köpüklü dalgalarını,  renklerini ve çeşitli halle­ oynayan at adam.  Herakles Pholos'la birlikte 
rini  simgeledikleri  gibi  bu  kızlar,  efsanelerde  Kentaur'ların  saldırısına  uğrayınca  Nessos'a  I 
önemli  yer  tutup  rol  oynayan  kişiler  de  çık­ karşı  da  savaşmış  ve  onu  püskürtmüştû.  At 
mıştır aralarından:  AkhiUeus'un  anası Thetis  adam  da  Euenos  ırmağı  kıyısına  sığınmış, 
bir  Nereus  kızı,  Poseidon  tanrının  eşi  Am- orada  yolculara  ırmağı geçirtiyordu.  Yiğit ka-  i 
phitrite de bir denizkızıdır.  rısı  Deianeira  ile  bu  ırmağı  geçecek  olunca, 
Nereus  kızları,  babalarıyla  birlikte  denizin  Nessos sırtına aldığı Deianeira'nın ırzına geç­
dibindeki  bir  sarayda  yaşarlar.  Bu  saray  da  mek  istemiş.  Herakles'in  attığı  bir  okla  can  I 
Ege denizinde, Knidos, yani Tekirburnu açık­ verdiği  sırada  Deianeira'ya  bir  iksir  vermesi, 
larındaki bir magaradaymış. Orada altın taht- kadının  Herakles'e  bu  iksire  batırdığı  bir 
lann  üstünde  otururmuş  Nereus'un  birbirin­ gömlek  göndermesi,  yiğidin  de  bu  gömleği 
den  güzel elli  kızı.  Su  yüzüne pek  çıkmazlar- giyer  giymez  korkunç  acılar  içinde  yanıp  tu­
mış,  Nereus  kimi  kez  yüze  çıkarmış,  beline  tuşması  ve  sonunda  da  ölmesi  Deianeira  ve 
kadar.  İşte  o  zaman,  elli  denizkızı,  deniz yü­ Herakles maddelerinde anlatılmıştır (Pholos,  -
zünde  oynayan  ve  koro  halinde  türkü  söyle­ Euenos). 
yen bir dans ve ezgi çemberi, ya da çelengiy-
le  sararlarmış  onu  çepeçevre.  Nereus  kızları  Nestor.  Akhaların  danışmanı,  Pylos  kralı 
günlerini  iplik  dokumak,  nakış  yapmak  ve  ihtiyar Nestor  Homeros'un yarattığı  eşsiz  bir  1 
şarkı  söylemekle  geçirirler,  dalgalarla  oyna­ tiptir.  Böylesi  ihtiyar  tipine  ilkçağ  yazınında 
şırlar,  yunus balıkları ve  efsanelik deniz yara­ bir  daha  rastlanmaz,  bir  eşini  daha  bulmak 
için  Shakespeare'leri,  Balzac'lan  beklemek 
tıklarıyla  birlikte  yüzüp  gezerlermiş.  Nereus 
gerekir. Nestor ihtiyardır, ama mutlu bir ihti­
kızları Amphitrite'nin alayında yer alırlar.  Ki­
yardır,  çok  görmüş,  geçirmiş,  bilgisi,  görgü­
mi  zaman  bir olaya  karışıp yeryüzüne  geldik­
sü  yüzünden  de  öyle  bir  üstünlük  duyar  ki, 
leri  de  görülür.  Akhilleus  arkadaşı  Patroklos 
geçilmez  ukalalığından.  Sağa,  sola  öğütler 
ölünce  derin  bir  yasa  kapılır,  anası  Thetis'i 
verir,  bitmez  tükenmez  anılar  anlatır,  her 
yardıma  çağırır,  o  da  kız  kardeşleri  Nereus 
kıssadan hisse alır ve durmadan nutuk çeker, 
kızlarına dert yanar (İl. XVIII, 38 vd.): 
herkes  de  sabırla  dinler  onu.  İlkçağın  bir 
... Ulu anası bir çığlık attı, başladı inlemeye,  özelliği  olan  yaşa  ve  yaşlıya  saygı  duygusu­
denizin dibinde ne kadar Nereus kızı  nun ne kadar derine gittiği Homeros destan­
varsa...  larında Nestor'a verilen  önem ve  değerle  öl­
tekmil tanrıçalar sardı çevresini,  çülebilir. 
(Birkaç dize adları sayılır):  Nestor  Neleus'la  Khioris'in  en  küçük  oğlu­
Denizin dibinde daha ne kadar Nerus kızı  dur (Tab. 22). Herakles'in öldürdüğü Neleus-
varsa  ogullarından  bir o  sag  kalmıştır.  Ayrıca  anası 
doldurmuşlar gümüş ışınlarla mağarayı,  Khloris bir Niobe  kızıdır,  kardeşlerinin Apol-
hepsi de durmadan dövüyorlardı  lon'la Artemis'in  oklanyla  öldürülmesini  gör­
göğüslerini.  müştür.  ApoIIon bu soya acımış ve  bu kadar 
Thetis'in ardından, dalgaları yara yara Tro- çok ölüme karşın Nestor'a çok uzun bir ömür 
ya'ya  giderler  ve  orada  kıyıya  çıktıkları  bile  bağışlanmasını sağlamış.  Pylos kralı da böyle­
görülür.  ce üç kuşak boyunca yaşamış. 
 Troya  savaşına  gelmeden  önce  Lapith'lerle  rüldügünü  anlatırlar.  Akhilleus  arkadaşının 
Kentaur'lar  arasındaki  savaşa,  Kalydon  avı­ öcünü  alarak  Memnon'u  öldürür  (Antilo­
na,  kimi  kaynaklara göre Argonautlar  seferi­ khos,  Memnon). 
ne  katılmış.  Bunları ve  daha başka yaşantıla­ Nestor  rahat  bir  dönüş  yolculuğu  yapar. 
rını ballandıra ballandıra anlatır İlyada boyun­ Pylos'ta  yönetimi  yeni  baştan  eline  alır  ve 
ca.  Karısı Helene kaçırılınca Menelaos'un ilk  oğulları arasında  zevkli bir ömür sürer.  Odys-
İşi Nestor'u  gidip  bulmak olur,  savaşı planla­ seia'da  Telemakhos'un  babasından  haber  al­
yan  odur.  Ayrıca doksan tane  gemiyle  sefere  mak  ve  İthake'deki  karışık  duruma  bir  çare 
katılır.  Agamemnon'la  Akhilleus  arasındaki  bulmak  için  Nestor'a  danışmaya  gittiğini  gö­
kavgada  hemen  arabuluculuk  işine  girişir  (İl.  rürüz.  Pylos'taki  sarayında  Nestor  yine  o 
I, 248vd.):  Nestor'dur,  Troya  anılarını  Telemakhos'un 
Kalktı ayağa güzel konuşan Nestor,  gözü önünde canlandırmakla kalmaz, ona tu­
Pylos'un gür sesli sözcüsü.  tacağı  yolu  gösterir,  bir  baba  gibi  ona  bakar 
Dilinden sözler akardı baldan tatlı,  ve yanına kendi oğlu Thrasymedes'i verip bir 
ölümlü iki insan kuşağının yaşayıp  arabayla Lakedaimon'a,  Menelaos'un yanma 
göçtüğünü görmüştü,  gönderir. Odysseia'nın III. bölümünde anlatı­
tanrısal Pylos'ta doğup büyümüşlerdi  lan  bu  buluşma  destanın  en  canlı  parçaların-
beraberce.  dandır. 
Şimdi üçüncü kuşağın başındaydı o. 
En doğru öğüdü verir,  herkes de haklı oldu­ Nikaia.  Geç  ilkçağın  mitograflarının  yazdığı 
ğunu  kabul  eder,  ama  kavga  gene  de  sürüp  bir  efsaneye  göre,  Nikaia  Sangarios  (Sakar 
gider.  Nestor yalnız  düşüncede  değil,  komu­ ya)  ırmağı  ile  tanrıça  Kybele'nin  kızıdır.  Kiz 
tanlıkta  da  üstündür,  ordulan  savaşa  kışkırt­ oğlan kız kalmaya ant içen bu nympha erkek 
mada  Agamemnon'un  hayranlığını  kazanır  ten  kaçar,  yalnız  avcılıktan  hoşlanırmış. 
(İl. IV, 310 vd.):  Hymnos  adlı  bir  çoban  gönül  vermiş  ona, 
ama  Nikaia  delikanlıyı  yanına  yaklaştırma 
Bir zamanlar savaşta çok usta olan bu yaşlı 
mış,  karşı koymaya çalıştığı bir anda da attığı 
adam, 
işte böyle güven veriyordu onlara.  bir okla onu yere  serip öldürmüş.  Tanrı Eros 
Sevindi kral Agamemnon görünce onu,  kızın  bu  davranışına  çok  içerlemiş ve  Diony-
seslendi şu kanatlı sözlerle, dedi ki:  sos'a alt olacağına karar vermiş.  Nikaia'yı de­
"ihtiyar, sende bu ne yürek böyle,  rede yıkanırken çıplak gören şarap tanrı kıza 
bu güç bacaklarında da olsa keşke,  tutulmuş,  kendisini  Hymnos  gibi  öldürmeyi 
dizlerin de yüreğine tıpatıp uysa.  kurduğunu  anlayınca  da,  Nikaia'nın  su  içtiği 
Oysa kaçınılmaz ihtiyarlık kemiriyor seni.  bir ırmağa şarap karıştırmış.  Kız sarhoş olun­
Keşke başka bir ihtiyar olsa senin yerine,  ca  Dionysos  muradına  ermiş.  Nikaia  gebe 
sen de delikanlılar arasına kanşabllsen 
kalmış.  Önce  canına  kıymayı  denemiş,  ama 
hani. 
sonra tanrıya boyun eğmiş ve ona birçok ço­
Sözüyle,  eylemiyle Nestor bir an olsun Tro­ cuklar  doğurmuş.  Dionysos  da  Hindistan'a 
ya  savaşından  uzaklaşmaz,  onun  gösterdiği  yaptığı yolculuk dönüşünde  Nikaia'nın  şerefi­
varlığı  pek  az  yiğit  gösterebilir.  Hemen  her  ne  bir  şehir  kurup  ona  sevgilisinin  adını  ver­
bölümde rolü vardır, Akhalarm büyük girişim­ miş. Bu şehir ilkçağda Nikaia, bugün İznik di­
leri  hep  onun  kafasından  çıkar.  Bunları  des­ ye anılan şehirdir. 
teklemek  için  gösterdiği  örnekler  birçok  eski 
zaman  olaylarının  canlı  canlı  anlatılmasına  Nike.  Nike  zaferi  simgeleyen  bir  tanrıçadır. 
yol açar.  Kanatlı, hızla uçan bir kız olarak canlandırılır. 
Nestor  Troya  savaşına  iki  oğlu  Antilokhos  Hesiodos'a  göre,  Nike  Pontos'lular  soyun­
ve  Thrasymedes'le  gelir.  Savaşta  oğullarının  dan  Pallas'la  Okeanos  kızı  Styks'ten  dogma­
yararlık göstermesini sağlar, llyada'da bu ihti- dır  (Tab.  6).  Olympos  tanrılarından  önceki 
yarın  başına  bir dert  gelmez,  ama  ilyada'dan  kuşaktan  olduğu  halde,  kimi  mitograflar  onu 
sonraki  olayları  anlatan  destanlar  Antilo- Athena'nın  oyun  arkadaşı  olarak  gösterirler. 
khos'un  Memnon'un  saldırısına  uğrayıp öldü  Nike tanrıça Athena'nın bir ek adı olduğu gi-
bi  Atina'da  Zafer tapınağı  da  Athena'nın  sa­ Niobe  gerçekten de taş kesilmiştir.  Efsanesi 
yılırdı.  bugün  de  yaşar:  Manisa'da  kadın  yüzü  biçi­
minde bir kaya vardır, bir derenin üstüne sar­
Niobe.  Niobe,  babası  Tantalos  ve  kardeşi  kan kapkara, pürtük pürtük bir kaya,  göz ye­
Pelops  gibi  (Tab.  14)  Anadolu'ya  özgü  efsa- rindeki oyuklanndan su sızar;  Niobe'nin göz­
nelik  bir  tiptir.  Bu  üç  kişinin  efsanesi  de  yaşları  derlerdi  ve  derler.  Ağlar  durur  yaşlı 
Anadolu'da  kaynak  bulur,  oradan  Yunanis­ ana  yitirdiği  bunca  çocuklarına.  Ama  birkaç 
tan'a  yayılır  ve  yerli  Yunan  efsanesi  gibi  gös­ kilometre ötede,  Sipylos dağının yamaçların­
terilir.  da,  çalılıklar  arasında  başka  bir  kaya,  Ana' 
Niobe babası Tantalos'un kral olduğu Sipy- Tanrıça  Kybele'nin  anıtı  vardır  Manisa'da. 
los (Manisa) dağının yöresinde doğmuş ve ya­ Kybele  ana,  Niobe  ana,  bir de  öç  alan,  ana­
şamaktadır.  Tanrıça  Leto  ile  birlikte  büyü­ lıkta her ölümlüden üstün olduğunu açığa vu­
müş,  onunla  arkadaşlık  etmiş  olması  hayatı­ ran Leto ana. Bunlar hep aynı inanç ve efsa­
nın bu dönemine rastlar herhalde. Ama efsa­ ne zincirinin halkalarıdır.  Niobe kayasının bi­
neye göre Niobe Thebai kralı Amphion'la ev­ raz ötesinde Mesir bayramı kutlanır bugün de 
lenmiş  ve  ondan  birçok  çocukları  olmuştur  Manisa'da,  bir  bahar  ve  bereket  bayramıdır 
(Amphion).  Dramı  çok  çocuklu  olmasından  bu,  camiden aşağı  halka  atılan kutsal macun­
ileri  gelir.  Her  çeşit  sanatçıya  tükenmez  bir  lar  kısırlığı  önler,  doğurganlığı  kamçılarmış. 
esin  kaynağı  olan  Niobe'nin  öyküsünü  en  Kybele,  Leto,  Niobe  aynı  simgenin  başka 
açık seçik biçimde Homeros anlatır:  Priamos  başka  kişilerde  canlandırılmasıdır.  Niobe  ef­
oğlu  Hektor'un  ölüsünü  almak  için  Akhille- sanesi  özbeöz  Anadolu  efsanesidir,  Thebai 
us'a  geldiğinde,  Akha  yiğidi  ölüyü  geri  ver­ ile  Amphion'la  hiçbir  ilişkisi  yoktur  gerçekte. 
meye  razı  olur  ve  ihtiyar  kralı  barakasında  Nitekim  Niobe'nin  asıl  dramı  yurdu  olan 
konuklar,  ama  şafak  söküp  de  ölüyle  birlikte  Sipylos  dağının eteklerinde geçer ve  çocukla­
Troya'ya dönmeden önce de biraz yemek ye­ rının  babası  olan  Amphion'dan  hiçbir  söz 
mesini  ister,  onu kandırmak için  de  Niobe'yi  edilmez,  giderek  Amphion'un  tanrılarca  öl­
örnek olarak gösterir (İl. XXIV, 603 vd.):  dürülen çocukların babası  olduğu  bile  belirtil­
mez.  Anadolulu  Ana  Tanrıça  kültü  anaerkil 
Güzel saçlı Niobe'nin de i/emek geldi 
aklına,  bir toplum düzenine dayanır,  üretilen varlığın 
oysa on iki çocuğu ölmüştü sarayında,  babası  aranmaz,  üretme  önemlidir  ve  anaç 
altı kızı, ergen altı oğlu.  varlık  taşır  çocuğun  yaşamı  boyunca  sorum­
Apollon öfkelenmişti Niobe'ye,  luluğunu  ve  gururunu.  Nitekim  Leto  -  ki 
öldürmüştü oğullarını gümüş yayıyla,  Kybele'nin  Lykia  yöresindeki  bir  tıpkısıdır  -
kızlarını da okçu Artemis öldürmüştü,  Zeus'tan  gebe  kalmış  der efsane  - bu efsane­
Niobe güzel yanaklı Leto ile bir tutuyordu  nin  de babaerkil düzen  yerleştikten  sonra uy­
kendini,  durulduğu  açık  -  ama  Apollon'la  Artemis'in 
diyordu Leto iki çocuk doğurdu, bense bir 
doğumlarında  da,  sonraki  eylemlerinde  de 
düzine, 
iki kişi, Apollon'la Artemis, öldürdü  baba tanrının hiçbir rolü yoktur (Leto,  Kybe­
hepsini.  le). 
Ölüler yatıp kaldılar kanlar içinde, 
kimsecikler yoktu onları gömecek,  Niobe  dramı  tragedya  yazarlarını  olduğu 
herkesi taşa çevirmişti Kronos oğlu.  kadar plastik sanatları  da esinlemiştir:  Dünya 
Göklü tanrılar gömdü ölüleri onuncu günü,  müzelerinin  birçoklarında  tanrılarca  öldürü­
işte o gün yemek geldi Niobe'nin aklına,  len Niobe çocuklarının heykelleri sergilenmiş­
gözyaşı dökmekten yorgun düşmüştü.  tir.  Ne  tuhaf ki  hiçbiri  Manisa'daki  gözlerin­
Bugün Sipylos kayalarında, ıssız  den  şıp  şıp yaşlar  damlayan  kara  kaya  kadar 
doruklarında,  dokunaklı  değildir. 
Akheloos ırmağı kıyısında oynaşan su 
perilerinin  (2)  Geç  çağlarda  Yunanistan  kaynaklı  bir 
Yatakları var derler ya, işte oralarda,  Niobe daha uydurulmuştur: Peloponez'de ya­
tanrı buyruğuyla taş olmuştur Niobe,  şamış ilk adamın kızı olarak gösterilir, yani ilk 
yüreğine sindirir durur acılarını.  kadın, bir çeşit Havva, bütün canlıların anası-

218 
dır. Zeus tanrı onunla birleşerek Argos ve Pe- kendisini  yetiştiren  çoban  Faustulus'tan  do­
lasgos'u üretmiş (Tab.  9). Bu Niobe, Zeus'un  ğuşu  hakkındaki  gerçeği  öğrenince  saraya 
yaklaştığı  ilk  ölümlü  kadınmış.  Bu  efsaneden  baskın yapar,  amcası Amulius'un öldürüp de­
Ana  Tanrıça  imgesinin  yaygınlığı  ortaya  çı­ desi Numitor'u tahta oturtur. 
kar:  Yunanistan  da  kurucu  kahramanlarına, 
Nyks  (Gece).  Adı  gece  anlamına  gelip  yer­
Argos  ve  Pelasgos  gibi  yerli  atalarına  bir  ana 
yüzü  karanlığını  simgeleyen  Nyks,  Hesio-
bulmak  hevesine  düşmüş  ve  ilk  kadınla  ana 
dos'un  Theogonia'sında  önemli  bir  rol  oy­
tanrıça motiflerini birleştirerek  Niobe  adlı  bir 
nar.  İlk  öğelerin  doğuş  süreci  şöyle  anlatılır 
efsane  kişisi uydurmuştur. 
Theonogia'da:  Khaos'tan  önce  Gaia,  sonra 
Nomia. Bkz. Daphnis.  Erebos'la  Nyks,  yani  yeraltıve  yeryüzü  ka­
ranlıkları  çıkar.  Nyks'le  Erebos  sevişip  birle­
Notos.  Adı Türkçe Lodos  diye anılan  güney 
şirler,  bu  birleşmeden  Aither'le  Hemera, 
rüzgârı.  Hosiodos'a göre  bütün  rüzgârlar  gibi 
Notos da Astraios'la  Eos'un  oğludur (Tab.  6;  Esîr'le  Gün,  yani  ışıksal varlıklar  doğar.  Son­
Rüzgârlar).  ra Nyks kendi kendine üretmeye  koyulur,  or­
taya  çıkardığı  varlıklar  kötülüğü,  açlığı,  yıkım 
Numa  Pompilius.  Sabin  kaynaklı  Numa  ve  ölümü  simgeleyen  karanlık  güçlerdir:  Üç 
Roma'nın  kuruluş efsanesinde  ikinci kral  ola­ ölüm tanrısı  Moros,  Ker,  Thanatos,  Hypnos 
rak  gösterilir.  Kendisi  Romulus'un  Roma'yı  (Uyku) ve Oneiros (Düş); Hesperides, yani Ba­
kurduğu  gün  dünyaya  gelmiş,  tahta  çıkınca  tılı  Gece  Kızları;  Kader  tanrıçaları  Klotho, 
da  Romulus'a  bir tanrı  gibi tapınılmasını sağ­ Lakhesis,  Atropos;  öç  tanrıçası  Nemesis  ve 
lamış  (Romulus).  Tanrılara  saygılı  dindar  bir  kavga  tanrıçası  Eriş;  bir  de  her  türlü  kavga, 
kral olarak geçinir:  Roma  pantheon'una  bir­ dövüş,  katil,  çekişme,  didişmeyi  simgeleyen 
çok tanrı  kattığı  gibi,  rahip  heyetleri  de  kur­ tanrılar;  gaflet  tanrıçası  Ate,  belleği  uyuştu­
muş. Din konusunda yaptığı bütün bu yenilik­ ran Lethe ırmağı ve en sonunda "belaların en 
leri  kendisine  Egeria  adlı  nympha  esinlemiş  kötüsü olan ant tanrı Horkos".  Hesiodos Ha-
(Egeria).  Numa  aya  dayanan  ve  uğurlu  ile  des  dünyasını  anlatırken,  Gece'ye  ve  ondan 
uğursuz günleri sayan bir yeni takvim  de yap­ doğmuş  varlıklara  büyük  bir  yer  ayırır  ölüler 
mış,  mucize  yaratmak,  sofraları  nefis  yemek­ arasında. Bütün bu adlara ayrı ayrı bakınız. 
ler  ve  şaraplarla  donatmak,  pınarlardan  bal 
akıtmak  gücüne  de  sahipmiş.  Çok  yaşlı  ola­ Nykteus.  Antiope'nin  babası,  Thebai  kralı 
rak öldüğü zaman  İaniculus tepesinde dikilen  (Antiope). 
mezarına  iki  tabut  koymuşlar,  birinin  içinde  Nympha.  Aslında  başı  örtülü,  yani  gelin  an­
kendi  ölüsü,  öbüründe  kendi  eliyle  yazdığı  lamına  gelen  nympha  kırlarda,  sularda,  or­
kutsal  kitaplar  bulunuyormuş.  Mezar  dört  manlarda  yaşayan  doğal  ve  tanrısal  varlıkla­
yüzyıl  kadar  sonra  açılınca  kitaplar  olduğu  gi­ rın  dişi  olanlarına  verilen  addır.  Homeros'a 
bi  bulunmuş,  kendi  ölüsünün  saklandığı  ta- göre  nympha'lar  Zeus'un  kızlarıdır.  Olym-
butsa boşmuş.  pos'ta toplantıya çağrılınca tanrılar,  nympha' 
Numitor.  Numitor  Romulus'la  Remus'un  lar da gelir katılırlar (İl. XX, 6 vd.): 
dedesi  ve  Roma  kral  soyunun  atasıdır.  Alba  Themis dört bir yana gidip buyurdu 
kralının  iki  oğlu varmış:  Numitor'la Amulius.  tanrılara, 
Babaları  ölünce  Amulius  tahta  geçip  kardeşi  gelip, Zeus'un evinde toplanın dedi. 
Numitor'u  kovmuş,  hak  aramayacağından  Okeanos'tan başka hiçbir ırmak 
emin  olmak  için  de  oğlunu  öldürmüş,  kızı  gelmemezlik etmedi, 
Rea Silvia'yı da evlenemesin diye Vesta tanrı­ gelmemezlik etmedi hiçbir nymphe, 
çasına  rahibe  yapmış.  Tanrı  Mars'tan  gebe  ne güzel korularda, ne dere kaynaklarında 
kalan  Rea,  Romulus'la  Remus'u  doğurur,  oturanlar, 
ikizlerin  Tiber  kıyısına  bırakılması  ve  orada  nede yeşeren çayırlarda oturanlar. 
bir  dişi  ayı  tarafından  emzirilip  büyütülmeleri  Nympha'lar ikinci derecede önemli tanrıça­
Romulus  maddesinde  anlatılmıştır.  Romulus  lar  sayılmakla  birlikte,  doğa  ve  insanlar  üstü 
ne  etkili ve  güçlü bilinirler,  bu yüzden  de bü­ Artemis'in avcı kızları arasında yer alır. Çeşit­
yük tanrıçalar  gibi  "yüce"  ve  "ulu"  sıfatlarıyla  li  nymphalar ve  efsaneleri  için  adlarına  bakı­
anılırlar:  Doğadaki yerlerine göre adlan deği­ nız. 
şir: Dryas, Hamadryas, Naias, Oreas adlı pe­
Nysa. Bkz. Dionysos. 
riler  birer  nympha  sayılır,  Nereus  kızları  da 
denizde yaşayan nympha'lardır.  Nysos.  Geç çağlarda uydurulan bir efsaneye 
Nympha'ların Zeus, Hermes, Apollon, Di­ göre  Nysos  Dionysos'un lalasıdır.  Nysos adı­
onysos  gibi  büyük  tanrılarla  ilişkileri  olduğu,  nı tanrı vermiştir ona.  Dionysos  Hindistan'a 
Kirke  ve  Kalypso  gibi  nympha'ların  Odysse- yaptığı  yolculuk  sırasında  Nysos'a  Thebai 
us gibi bir ölümlüye gönül verdikleri  masal ve  şehrinin yönetimini vermiş, dönüşünde kenti 
efsanelerde uzun uzadıya anlatılır.  Doğa için­ tanrıya  geri vermek  istememiş.  Dionysos  da 
de yaşadıkları  için  asıl erkek arkadaşları  Pan,  lalasıyla  tartışmaya  girişmemiş,  bir  fırsat  kol­
Satyr'ler, Silen'ler ve Priapos'tur.  Bu cinlerle  lamış.  Şehirde  Bakkhos  şenliklerini  kutlama 
türlü  ilişkiler  kurarlar,  ama  nympha'lar  çok­ günü  gelince  Dionysos  Bakkha'lar  alayıyla 
luk  erkekten  kaçar,  erkek  düşmanı  perilerse  birlikte Nysos'u tahtından devirip kovmuşlar. 
o  mes'le  Kalypso'nun  konuşması  -  Odysse­
us'un gitmesi için bir salın hazırlanması - Yo­
la  çıkış ve  on yedi günlük yolculuk - Fırtına -
Salın paramparça oluşu - Tanrıça İno ile bu­
Odysseia.  Ilyada bir olayın,  Odysseia bir ki­ luşma  -  Odysseus'un  iki  gün,  iki  gece yüzüp 
şinin  destanıdır.  Çağdaş  okuyucu  destan  da  Phaiak'lar toprağına ayak basması - Çalılıkta 
demez  Odyss Şia'ya,  onu daha çok bir roma­ uykuya dalması. 
na, bir filme benzetir. Gerçekten de konusuy­
la romanı, kuruluşuyla filmi andırır Odysseia.  VI.  (Q  Phaiak kralı  Alkinoos'un  sarayında: 
Troya destanında olaylar düz akışlı bir anla­ Nausikaa'nın  düşü  -  Yunaklara  gidiş  - Odys­
tımla  ortaya  serilmiştir.  Odysseia'da tam ter­ seus'un  uyuduğu  çalılığın  yanı  başında  kızla­
sine  olaylar  zaman  içinde  geliştikleri  gibi  an­ rın çamaşır yıkaması - Odysseus'un uyanma­
latılmaz,  geriye  dönmeler,  anılar,  atlamalar,  sı,  Nausikaa'ya  yalvarması,  yıkanıp  giydiril­
sahne  değiştirmelerle  canlandırılır.  Destan  mesi - Şehre gitmek üzere yola koyulmalan. 
beş ana bölümden  oluşmaktadır.  Bunlar bir­ VII. On) Tanrıça Athena ile Phaiak kızı kılı­
birinden ayrı, bağımsız öykülerdir:  ğında  Odysseus'u Alkinoos'un  sarayına  götü­
rür - Sarayın tanımlanması - Odysseus'un Al-
1.  Telemakhia (I-IV) 
kinoos ve  karısı Arete  tarafından  iyi karşılan­
II.  Kalypso'nun adasında (V) 
III.  Phaiak'ların ülkesinde (VI-IX)  ması - Alkinoos'un Odysseus'u yurduna gön­
IV.  Odysseus'un  serüvenleri - kendi  ağzın­ dereceğine  söz  vermesi  -  Odysseus  gerçek 
dan -(IX-XII)  kimliğini açıklamadan Phaiak iline nasıl geldi­
V.  İthake'de (Xm-XXIV).  ğini anlatır. 
VIII. (9) Şölen - Ozan Demodokos'un Tro­
Bu ana bölümlerin destanın XXIV bölümü­
ya  savaşından  menkıbeler  anlatması  -  Yarış­
ne  göre dizilişi  şöyledir: 
malar - Odysseus'un disk atması  - Demodo­
I. (a) Tanrıçaya sesleniş - Konunun bildiril­ kos'un  ağzından  Ares'le  Aphrodite'nin  seviş­
mesi  -  Tanrılar  toplantısında  Odysseus'un  mesi - Odysseus'un yol hazırlıkları - Kimliğini 
Kalypso'nun  yanından  ayrılması  gerektiğine  açıklaması. 
karar verilmesi - Tanrıça Athene'nin Mentes 
IX.  (t)  Odysseus  serüvenlerini  anlatmaya 
kılığında  İthake'ye  gelmesi  ve  Telemakhos'u 
başlar.  Kikonlar - Fırtına ve lotos yiyenler ül­
uyarması - İthake sarayında taliplerin şöleni. 
kesi  - Kyklops  Polyphemos'un magarasında-
II.  (P)  İthakelilerin  toplantısı  -  Telema- ki dram - Kurtuluş. 
khos'la talipler arasındaki tartışma - Telema-
X.  (K) Rüzgâr tanrı Aiolos'un adası - Rüz­
khos babasını aramak üzere yola çıkmaya ka­
gârların kapandığı tulumun  açılması - Fırtına 
rar verir - Hazırlık - Yola çıkış. 
-  Laistrygonlar  kentinde  on  bir  geminin  yok 
III. (7)  Pylos'a,  Nestor'un  sarayına  varış  - oluşu  -  Odysseus'un  tek  gemiyle  Kirke'nin 
Konuklanma - Nestor'un anılarını ve bildikle­ adasına  varışı  -  Arkadaşlarının  domuza  dö­
rini anlatması - Telemakhos'un Nestor'un oğ­ nüştürülmesi -  Kirke'nin yanında  geçen yıl -
lu Peisistratos'la birlikte Lakedaimon'a gidişi.  Ölüler ülkesine gidiş için hazırlık. 
IV.  (S) Menelaos'un sarayına varış - Mene- XI.  (X) Ölüler ülkesine varış - Odysseus'un 
laos'la Helene'nin Telemakhos'u ağırlamaları  anası  Antikleia'nın  ruhu  ve  ana-ogul  arasın­
- Mısır yolculuklarını ve Proteus'u anlatmala­ daki konuşma - Bilici Teiresias Odysseus'a İ-
rı.  Sahne  değişmesi:  İthake'de  talipler  Tele­ thake'ye  dönmenin  çarelerini söyler  - Ölüle­
makhos'u yolculuk dönüşünde öldürmeye ka­ rin geçit resmi: Kadınlar, erkekler - Dönüş. 
rar verirler.  Limanda pusu kurmalan - Pene-
XII. (u) Kirke adasına varış - Elpenor'un ce­
lopeia'nın üzüntüsü ve düşü. 
nazesi  - Skylla  ile  Kharybdis  geçidi  -  Güneş 
V.  (r)  İkinci  tann  toplantısı  -  Hermes'in  tanrının  kutsal  sığırları - Tayfanın  işlediği bü­
Kalypso'nun  adasına  gönderilmesi  -  Her- yük  suç  -  Kasırgada  hepsinin  boğulması  -
Odysseus tek başına  Kalypso'nun  adasına çı­ rnizlik  -  Çobanların  Odysseus'a  davranışı  -
kar. Serüvenlerini anlatması burada biter.  Telemakhos'la  talipler  arasındaki  çatışma  -
XIII. (v)  Odysseus'un  Phaiak  ilinden  uğur­ Şölen. 
lanması - Uyku - İthake'ye varış - Athene'nin  XXI.  (<p) Penelopeia Odysseus'un büyük ya­
Odysseus'u  çoban  Eumaios'un  kulübesine  yını getirip yarışmayı başlatır - Taliplerin hiç­
götürmesi - Telemakhos'u geri getirmek için  biri  yayı  geremez  -  Odysseus  dener  ve  yayı 
Lakedaimon'a gitmesi.  gerer - Taliplerin şaşkınlığı. 
XIV. (E,) Eumaios'un dilenci kılığındaki Odys­ XXII.  (%) Odysseus'un talipleri bir bir öldür­
seus'u iyi karşılaması - Odysseus'un uydurdu­ mesi - Silahların hazine odasından getirilmesi 
ğu  masallar  -  Çobanlarla  birlikte  akşam  ye­ - Athene'nin işe karışması - Ozan Phemios'la 
meği.  haberci  Medon'dan  başka  herkesin  öldürül­
XV.  (o)  Telemakhos'un  Lakedaimon'dan  mesi - Suçlu hizmetçilerin asılması  - Penelo­
ayrılması  -  Denize  açılışı.  Sahne  değişir:  peia'nın çağırılması. 
Odysseus  Eumaios'a  sorular  sorar;  babasının  XXIII.  (y)  Penelopeia  önce  Odysseus'u ta­
durumunu  öğrenir - Eumaios'un  hayat hikâ­ nımaz,  çekingen davranıp onu dener -  Karı-
yesi  - Telemakhos'un  gemisi  İthake'ye  varır:  koca birbirlerine  kavuşup odalarına  çekilirler, 
Konuğu  bilici  Theoklymenos'u  şehre  gönde­ çektiklerini  birbirlerine  anlatırlar  -  Ertesi  sa­
rip kendinin Eumaios'un kulübesine çıkması.  bah Odysseus babası  Laertes'e gider. 
XVI.  (n) Telemakhos'un Eumaios'un kulü­ XXIV.  (co) Taliplerin ruhları Hades ülkesine 
besinde  sevinçle  karşılanması - Eumaios  Pe- iner.  Sahne  değişir:  Odysseus'un  babasıyla 
nelopeia'ya  oğlunun  döndüğünü  haber  ver­ buluşması,  çobanların  sevinci  -  Sahne  deği­
meye  gider,  baba-otjul ağıllarda yalnız kalırlar  şir: Taliplerin  öldükleri haberi yayılır,  akraba­
- Odysseus kim  olduğunu  açıklar  -  Baba-ogul  ları öç almaya gelir - Athene araya girip barı­
sevinçle  birbirlerine  sarılırlar,  taliplerin  hak­ şı sağlar. Son. 
kından  gelmek  için  plan  kurarlar  -  Telema­
Odysseus.  Odysseus  Yunan  mythos'undan 
khos'un gemisi limana girer: Taliplerin öfkesi 
günümüze kalmış en ünlü kahramandır. Ulus­
- Penelopeia  ile  talipler arasında  sert konuş­
lararası  bir kişi  olmuştur  denebilir,  çünkü  se­
ma - Kraliçeye müjdeyi veren Eumaios adılla­ rüvenleri  zamanımızda  çok  tutunan  macera 
ra döner.  romanına çığır açtığı gibi,  kendisi de modern 
XVII.  (p) Telemakhos  saraya  gelir,  yolculu­ insanda  aranan  erdem  ve  nitelikleri  kişiliğin­
ğunu  anasına  ve  dadısına  anlatır  -  Sarayda  de topladığı için uygarlık, insanlık tarihine bir 
şölen hazırlığı - Odysseus dilenci kılığında Eu- prototip,  bir ilk örnek olarak girmiştir.  Serü­
maios'la saraya gider - İhtiyar köpeğinin ken­ venlerinin anlatıldığı Odysseia  ise  "Odise"  di­
disini  tanıması  -  Talipler  dilenciyi  hırpalar  - ye  dillere  girmiş,  aşılmaz  engellerle  dolu,  so­
Penelopeia onu korur ve yanına çağırtır.  nu  gelmeyen  yolculukların  adı  ve  sıfatı  olu­
vermiştir. 
XVIII.  (a)  Saray  dilencisi  İros'la  Odysseus 
arasındaki güreş - Taliplerin Odysseus'u hor­ Serüvenlerinin  anlatımına  girişmeden  kişili­
lamaları - Penelopeia'nın bir koca seçeceğini  ğinin  çeşitli  nitelikleri  üstünde  durmalıyız 
bildirmesi - Gece herkesin yatması.  Odysseus'un. Homeros destanlarında bu çok 
yönlü, çok bilmiş, çok akıllı ve görmüş,  geçir­
XIX.  (T) Telemakhos silahları saklar - Odys­ miş yiğide  verilen  çeşitli  sıfatlar  arasında üçü 
seus Penelopeia ile buluşur - Dadısı Eurykleia  üstünde  durmaya  değer:  "Polymetis",  "poly-
ayaklarını  yıkarken  onu  yara  izinden  tanır  - mekhanos",  "polytlas".  Üçünün  de  başında 
Odysseus  karısına  kendini  tanıtmadan  onun  çok  anlamına  gelen  "poly"  eki  bulunmakta­
gördüğü  bir  düşü yorumlar  - Ayrılıp  yatmaya  dır.  Odysseus'un  kişiliğinde  çokça  bulunan 
giderler.  niteliklerin  birincisi  akıl,  ikincisi  çare  bulma 
XX.  (v)  İkisinin  de  uyku  tutturamaması  - yetisi,  üçüncüsü  de  sabırdır.  Cin  fikirli,  yani 
Tanrı  işmarları  - Sabahki toplantı - Evde te- çok  akıllıdır,  kurnazdır,  güç  durumların  için-

9 9 9 
den sıyrılmak için bin bir düzen ve çare düşü­ lığa,  hele  yayı  germesinde,  kimsenin  yerden 
nür, durmadan düşünür, içinde bütün olanak­ bile  kaldıramadığı  yayı  gerip  okunu  tam  he­
ları  tartışıp  durur  Odysseus,  istediği  amaca  define vurmasında ne yaman atlet olduğu or­
varmak  için  de  gerekince  yalan  söylemesini,  taya  çıkar.  Odysseus  genç  de  değildir  üstelik 
masal  uydurmasını,  elâlemi  kandırmasını  ve  bu  başarıyı  kazandığı  zaman:  Otuz  yıllık  sa­
en  çetin,  en  çetrefil  durumların  en  korkunç  vaş, denizlerde sürünme, bin bir acıya katlan­
tehlikelerin  içinden  yağdan  kıl  çekercesine  ma onu yıpratmıştır.  Bu olgun ve  yetkin  yiği­
sıyrılmasını  bilir.  Bunun  dışında  öylesine  bir  din yine de  bu kadar üstün bir direnme gücü 
karşı  koyma,  bir  dayanma  gücü  vardır  ki,  göstermesi,  onun  kişiliğinde  ilkçağın  insan 
akıllara  durgunluk.  Odysseus  hiçbir  yiğidin  idealinin  dile  geldiğini  gösterir.  Bakalım  şim­
karşılaşmadığı  güçlüklerle  karşılaşır.  Gerçi  di mythos bu ideal insan tipini ne gibi masal­
Herakles  doğanın  çeşitli  canavarlarını  alt  et­ larla donatmış, süslemiştir. 
miş,  kötülüğü  simgeleyen  güçleri  yenip  iyile­
rinin zaferini  sağlamıştı  çoğu kez,  ama Odys- (1) ADİ VE DOĞUŞU. Odysseus adının kay­
seus'un  karşısına  çıkan  doğal  güçlükler  doğa  nağını  açıklamak  için  ta  ilkçağda  yapılan  ça­
unsurlarının  kendileridir:  Odysseus  denizle  balar sonuç vermemiş,  adın asıl anlamı anla­
pençeleşmek  zorundadır.  İşlediği  ve  destan­ şılamamıştır. Batı dillerindeki Ulysse'nin türe-
larda da önemi belirtilmeyen,  bizce büsbütün  diği  Latince  Ulyxes'e  gelince,  yiğidin  bir  Yu­
önemsiz  bir  suç  yüzünden deniz tanrı  Posei- nan lehçesinden alınmış adıdır. 
don  (destanlarda  adı  Poseidaon'dur)  ona  Odysseus,  kuzeybatı  Yunanistan  kıyılarının 
amansız  bir  kin  ve  garez  bağlamıştır,  yiğidin  karşısında  bulunan  îthaka  (Horneros  destan­
bütün çabalarını boşa çıkarmak, onu denizde  larında  İthake  diye  geçer)  adasında  doğmuş­
boğmak,  yok  etmek  ister.  Poseidon  Yunan  tur. Babasının adı Laertes,  anasının ki Antik-
insanlarının  düşman  saydıkları  halde  hakkın­ leia'dır.  Yalan dolanda usta Autolykos'un  kızı 
dan  gelmeye  uğraştıkları  denizi  simgeler;  olan Antikleia'nın Laertes'le evlenmeden  ön­
onunla  savaşında  da  Odysseus  doğada  en  ce  Sisyphos'la yattığı,  Odysseus'un  bu  birleş­
tehlikeli güce karşı koyup  onu yenmenin yol­ meden  doğduğu konusunda Antikleia ve Au-
larını  bulan  insanı.  Bu  bakımdan  Odysseus  tolykos maddelerine  bakınız. 
eşsiz  bir  kahramanıdır,  macera  kahramanı 
(2) ODYSSEUS'UN GENÇLİĞİ. Efsane yiği­
değil de,  çağımızın  büyük keşiflerine yol açan 
din  delikanlılık  yılları  üstüne  pek  fazla  bilgi 
arayıcı,  bulucu  ve  yaratıcı  zekâyı  simgeleyen 
vermez.  Akhilleus  gibi  Odysseus'un  da  Khei-
insan  tipi.  Bu  bilinç  ve  akıl  gücü  ona  kendi 
ron'a  çömez  olduğu  söylenir.  Odysseia'da 
amacına  varmak,  kendi  çıkarını  sağlamak 
gençliğiyle ilgili bir tek olayın  sözü  geçer:  De­
için  işlediği,  ya  da  işlemek .zorunda  kaldığı 
desi  Autolykos'a  konuk  gitmesi,  bir  yaban 
birçok  kötülükleri,  insafsızlıkları,  ahlak  bakı­
domuzu avına katılması ve orada bacağından 
mından su götürür davranışları affettirir. 
yaralanması,  ki  bu  yara  izi  İthake'ye  dönü­
Odysseus kafa  üstünlüğüyle  kalmaz,  beden­ şünde  dadısı  Eurykleia  tarafından  tanınması­
ce  de  üstündür.  Güzel  ve  güçlüdür  bir  kere,  na yol  açar  (Eurykleia).  Yunanistan'da  kara 
kadınların  ona  bayıldıkları,  bağlandıkları  bir­ yolculukları  yaptığı  da  bilinir:  Bunların  birin­
çok örneklerde  görülür:  Penelopeia  kocasını  de Lakedaimon'a gitmiş de konuğu İphitos'la 
otuz  yıl  bekleyecek  kadar  sadık  bir  karıdır,  karşılaşmış,  İphitos  da  ona  Eurytos'un  ünlü 
Kalypso  ile  Kirke  tanrıça  oldukları  halde  yayını vermemiş,  ki  bu  yayla  Odysseus  talip­
Odysseus'u  severler,  koca  olarak almaya can  leri öldürecektir (Eurytos, İphitos). 
atarlar, ya Nausikaa, gencecik yaşında deniz­ Troya  savaşına  katılmadan  Odysseus  İtha­
den  çıkmış o korkunç yaratığa gönül verir de  ke  tahtına  çıkar.  Babası  Laertes'in  -  sonra­
acı  bir  hayal  kırıklığına  uğrar.  Odysseus'un  dan  Odysseia'da  görüleceği  gibi  -  bir  devlfi 
gücü  ve  güzelliği  erkekleri  de  şaşkına  çevire­ adamından çok sürüleri,  ağılları,  bağ ve  bah 
cek  niteliktedir:  Phaiaklar  ilinde  yarışmaya  çeleriyle ilgili bir adamdır, - varlığı  da  oradan 
başlayınca  herkesi  yener,  dilenci  kılığında  gelmedir  -  oğlunu  nasıl  tahta  geçirdiği  anla 
kollarını bacaklarını açtı mı,  korku salar orta­ tılmaz,  ama  delikanlının  kral  olunca  bir 
seçmesi  epey  olaylı  geçer:  Odysseus  Yuna­ zenin  gerçekleşmesinde  önayak  olur.  Odys­
nistan'ın  birçok  kral  oğulları  ve  derebeyleri  seus'un  bu  yiğitlikleri,  yararlıkları  Ilyada'da 
gibi  Helena'ya  talip  olur,  ama  güzel  kıza  ta­ bütün ayrıntılarıyla anlatılmıştır (llyada). 
liplerin  fazlalığından  ürkerek  ondan  vazgeçip  İlyada'da sözü  geçmeyen,  tragedya gibi da­
İkarios'un  kızı  Penelopeia'yı  ister.  İkarios,  ha  sonraki  kaynaklarda  anlatılan  başka  olay 
Helene'nin  babası  Tyndareos'un  kardeşidir.  ve  efsaneler  için  de  Aias,  Hekabe,  Helerte, 
Odysseus Tyndareos'u kendine dost edinmek  Deiphobos vb.  maddelere bakınız. 
için, taliplere  Helene'nin seçeceği kocaya ar­
ka  olmaya  ant  içirmesini  önerir.  Herkesçe  (4) DÖNÜŞ YOLCULUĞU (Odysseia). Odys-
benimsenen  bu  öneri  ilerde  Troya  seferine  seia  adıyla  anılan  Odysseus'un  dönüş  desta­
yol açacaktır.  nını  bundan  önceki  maddede  özetledik.  Ne  J 
Odysseus  Penelopeia  ile  evlenir.  Telema- var ki Odysseia'nın kuruluşu  çetrefil olduğun­
khos  diye  bir  erkek  çocukları  olur,  ama  ço­ dan efsaneleri burada  zaman akışına göre bir 
cuk daha kundaktadır ki, Helena'nın kaçırıldı­ daha ele almakta fayda vardır. 
ğı,  kocası  Menelaos'un yardım istediği haberi  Troya  savaşına  hazırlık  on  yıl  sürer,  Troya 
duyulur.  Odysseus savaşa gitmemek için  elin­ savaşı da bilindiği gibi o kadar bir zaman kap­
den geleni yapar:  Delirmiş gibi davranır, ama  lar.  Savaş  bittikten  sonra  yurtlarına  dönen 
Palamedes yalanını yüzüne vurur, yiğit de Pa- Akha yiğitleri belli süreler içinde yurtlarına va­
lamedes'e karşı ilerde korkunç bir öç almayla  rırlar. Yalnız Odysseus İthake adasına bir türlü 
sonuçlanacak  derin  bir  kin  besleyerek  sefere  ulaşamaz,  bir on yıl daha denizlerde  sürünür 
çıkmak zorunda kalır (Palamedes).  ve Akdeniz'i boydan boya dolaştıktan,  bir sü­
Atreusogullarının  davasını benimser:  Bir  ef­ rü kıyıya,  adaya çıktıktan  ve  akla,  hayale  sığ­
saneye  göre  Helene'yi geri istemek için Tro- maz serüvenler yaşadıktan sonra, on iki gemi­
ya'ya  gider,  bu  elçilik  başarısızlıkla  sonuçla­ sinin ve yoldaşlarının hepsini yitirir ve tek ba­
nınca  Lykomedes'in  sarayında  saklanan  A- şına, yabancı bir tekneyle İthake'ye bırakılır. 
khilleus'u  bulup  getirmek  için  yola  çıkar  ve  Troya'dan ayrılış bir filo halinde olmaz, yola 
kurduğu  düzenle  genç yiğidin  savaşa katılma­ çıkış  günü  üstüne  Agamemnon'la  Menelaos 
sını  sağlar  (Akhilleus).  Kıbrıs  kralı  Kinyras'a  arasında  görüş  ayrılığı vardır,  Menelaos  Nes-
elçi giden de odur (Kinyras).  tor'la  birlikte  denize  açılır,  Odysseus  arkala­
rından gelir, Tenedos'ta onlardan ayrılır, Tro-  i 
(3)  TROYA  SAVAŞI,  (llyada).  Mysia'ya  çı­ ya'ya döner ve Agamemnon'un filosuna  katı­
karma  ile  sonuçlanan  ilk  seferde  Odysseus  lır.  Denize  açıldıklarında bir fırtına onları ayı­
büyük  bir  rol  oynamaz:  Telephos'un  yarası­ rır.  Odysseus  on  iki  gemisiyle  Trakya'da  Ki-
nın,  yarayı  açan  kimse  onun  eliyle  iyileştiril­ konların  ülkesine  çıkar.  İsmaros  kentini  alır, 
mesi gerektiğine ilişkin tanrı sözünü yorumla­ halkını öldürür, yalnız Apollon rahibi Maron'u 
makla kalır (Telephos).  İkinci  seferin  başında  esirger,  ondan  on iki  küp İsmaros  şarabı  ar­
Aulis'te  İphigeneia'nın  kurban  edilmesine  mağan  alır.  Bu  şarap  sonraları Tepegöz  Po-
önayak olur (İphigeneia).  lyphemos'u sarhoş etmeye yarayacaktır.  Ge­
Troya  önündeki  on  yıllık  savaş  süresi  bo­ ce  dağdan  inen  Kikonların  saldırısına  uğrar­
yunca Odysseus'un hem  savaşçı,  ordu komu­ lar, Odysseus altı adamını yitirip denize açılır. 
tanı,  hem  danışman,  elçi,  arabulucu  olarak  Güneye doğru yol alıp Mora yarımadasının 
oynadığı  rol,  gösterdiği  canlılık  ve  atılganlık  ucuna varmak üzeredir ki,  sert bir poyraz fır­
anlatılmakla  bitmez.  İlyada'nın  hemen  her  tınası onu önce  Kythera adasına  atar.  Lotos 
sayfasında adı geçer.  Savaşların  hepsine katı­ yiyenlerin  ülkesine  çıkarlar.  Yerliler  Odysse­
lır,  sürüyle Troyalı öldürür,  soyka alır,  başka­ us'un  arkadaşlarına  lotos  denilen  yemişten 
larını savaşa sürmekte, onlara yardım etmek­ yedirir, bu yemiş onlara sılayı unutturur,  ora­
te herkesi geçer,  gece keşfe çıkmak gibi tehli­ da  kalmak isterler,  Odysseus  onları  zorla  ge­
keli  görevler yüklenir ve  hepsinden  önemlisi,  milere  bindirir.  Kuzeye  doğru  yol  alırlar  ve 
Troya  şehrinin  savaşla  ele  geçirilemeyeceğini  keçilerle dolu bir adaya çıkarlar.  Orada et ku­
anlayarak,  tahta at fikrini ileri sürer ve bu dü- manyası  yaparlar.  Odysseus  yanına  on  iki 
yoldaşını alarak bu adanın biraz ötesinde bu­ olur:  Seirenlerin  önünden  geçerler,  Kharyb-
lunan  Kykloplar,  yani Tepegözler iline geçer.  dis'le  Skylla  canavarlarının  önüne  gelirler, 
Bir  mağaraya  girerler,  buranın  zengin  bir  Odysseus  birkaç  yoldaşını  feda  ederek  bu 
mandıra  olduğunu  görürler.  Akşam  olunca  tehlikeyi  de  aşar.  Güneş  tanrı  Helios'un  be­
Tepegöz sürüleriyle döner, mağaranın kapısı­ yaz sığırlarının otladığı Thrinakie adasına ula­
na  kocaman  bir  kaya  dayar  ve  Odysseus'un  şırlar.  Yel esmediği  için  orada  karaya  çıkmak 
arkadaşlarını  ikişer  ikişer  yemeye  koyulur.  zorunda kalırlar.  Odysseus adamlarına sığırla­
Odysseus'un  kurnazca  düzenleri  burada  baş­ ra dokunmamalarını söyler,  ama  kumanyala­
lar:  Tepegöz'ü  sarhoş  edip,  gözünü  çıkarır,  rı tükendiği için tayfanın kendisi yokken  hay­
adının  Kimse  olduğunu  söylediği  devin  yar­ vanlardan  birkaçını  kesmelerini  önleyemez. 
dım alıp kendisini kovalamasını  önler ve ma­ Teiresias'ın  da  bildirdiği  gibi  bu  suç  onların 
ğaradan çıkmak için sürülerin altına girip sak­ ölümüne  sebep  olacaktır.  Gemi  yola  çıkar 
lanmayı  başarır.  Ama  tanrı  Poseidon'un  çıkmaz  Tanrı  Zeus'un  saldığı  bir  şimşekle 
amansız öfkesini de üstüne  çeker,  çünkü Te­ paramparça  olur,  tayfaların  hepsi  boğulur, 
pegöz tanrının oğludur.  Odysseus  yelken  direğinin  üstünde  dalgalara 
İlkçağdan  beri  Sicilya  ile  bir  tutulan  Tepe­ göğüs  germek,  akıntıya  kapılıp  Khrybdis  ge­
gözler ilinden  yeller tanrısı Aiolos'un  adasına  çidini  bir  daha  aşmak ve  dokuz  gün  denizde 
varırlar.  Aiolos Odysseus'u iyi  karşılar,  ağırla­ çalkandıktan  sonra  Kalypso'nun  adasına  çık­
dıktan  sonra ona bütün yellerin  içinde kapalı  mak  yolunu  bulur  (Seirenler,  Kharybdis, 
bulundukları  bir  tulum  verir,  arkasından  da  Skylla, Kalypso). 
tatlı  bir  yel  salarak  gemileri  uğurlar.  Odysse­ Malta  olduğu  sanılan  Ogygie  adasında  ge­
us  uykuya  dalınca  tayfaları  tulumu  açarlar,  çirdiği  zaman  belli  değil:  10,  8,  5,  1  yıl  di­
bütün  yellerin  dışarı  fırlamasıyla  korkunç  bir  yenler var.  Sonunda  tanrıça  Athena'nın  yal­
fırtına  kopar.  Aiolos  adasına ikinci bir çıkışla­ varması üzerine  Zeus  Odysseus'u kurtarmaya 
rında  kovulurlar.  Odysseus'un  filosu  altı  gün  karar  verir:  Hermes'i  yiğidi  bırakması  için 
kürek  çekerek kuzey yönünde  yol alır ve  La- Kalypso'ya  gönderir.  Ulu  nympha  Odysse-
istrygonların  ülkesine  varır.  Korsika  olduğu  us'a  bir  sal  yapmakta  yardım  eder,  yanına 
ileri  sürülen  bu  ülkenin  Telepylos  adlı  lima­ her  türlü  kumanya  vererek  onu  uğurlar.  Yıl­
nında  kralın kızı olan bir dev anasıyla karşıla­ dızlara  baka  baka  yol  alırken  tanrı  Poseidon 
şırlar.  Kız babasına haber  salar,  Odysseus'un  Odysseus'un  salını  görür,  bir  fırtına  salarak 
tayfası  bu  kez  dev  yamyamların  saldırısına  batırır. Tanrıça  İno'dan yardım  gören  Odys­
uğrar,  limana girmiş  olan  gemiler parçalanıp  seus yüze yüze  Phaiak'ların  toprağında  kara­
içindekiler öldürülür, yalnız liman dışında de­ ya çıkar. Nausikaa ile buluşması, Alkinoos'un 
mirlemiş olan Odysseus'un gemisi kurtulur.  sarayında  konuklanması  ve  bir  Phaiak  gemi­
Tek gemiyle  daha kuzeye  doğru giderek Ai- siyle  İthake'ye  gönderilmesi  için  Nausikaa, 
aie adasına çıkarlar.  Büyücü Kirke'nin topra­ Alkinoos,  Eumaios vb.  maddelere  bakınız. 
ğıdır  burası.  Latium  kıyılarında  bugün  Capo  Bundan  sonrası  zaman  sırasıyla  anlatılır 
Circeo  diye  anılan  yer  olduğu  ileri  sürülür.  Odysseia'da:  Odysseus'un tanınması (Euryk-
Odysseus'un  Kirke ile olan macerası için Kir­ leia),  taliplerden öç alması (Antinoos),  karısı 
ke  maddesine  bakınız.  Yiğidin  Kirke'nin  ya­ Penelopeia'ya  kavuşması  (Penelopeia)  bu 
nında bir ay ya da bir yıl kaldığı söylenir.  On­ sözlükte,  yukarda gösterilen adlar altında  an­
dan Telegonos adlı bir oğlu, ya da Telegonos  latılmıştır. 
ve Nausithoos diye iki oğlu olmuş.  Odysseus'un  yurduna  dönüp,  tahtına  ka­
Kirke  Odysseus'u  bilici  Teiresias'ın  ruhunu  vuştuktan,  malını,  mülkünü  sömüren  asalak­
bulmak  ve  ondan  İthake'ye  dönüş  yolunun  lardan  öç  alıp  evini  ve  ailesini  düzene  kavuş­
ne  olacağını  öğrenmek  için  ölüler  ülkesine  turduktan  sonra ne  yaptığı Odysseia'da bildi­
yollar.  Yiğit  bu  olağanüstü  yolculuğu  başar­ rilmez. Daha geç dönemlerden kalma metin­
dıktan sonra Kirke'nin yanına döner.  Bu kez  lerde  Odysseus'un  efsanesi  alabildiğine  uzatı­
Kirke  ona  karşısına  çıkacak  olan  tehlikeleri  lır,  ama kaynak değeri  olmayan  bu  metinleri 
sayar.  Denize  açılınca  Kirke'nin  dedikleri  hesaba katmak doğru olmaz. 

MK  İR  225 

Oidipus.  Oidipus  Yunan  mythos'unun  en  layıp  yemektedir.  Sorular  da  şunlardır:  Kimi 
trajik  kahramanıdır.  Onun  kişiliğinde  traged­ zaman  iki,  kimi  zaman  üç,  kimi  zaman  dört 
yanın  özü  ve  trajik  kavramınının  asıl  anlamı  ayak üstünde  yürüyen  ve  doğal  yasalara  kar­
belirir.  Trajik kişi  tek başına ya  da  bütün  so- şıt olarak en çok ayağı olduğu zaman en güç­
yuyla  birlikte  tanrı  lanetine  uğramış  kişidir,  süz  olan  yaratık  hangisidir?  İki  kız  kardeştir­
kaderin  oyuncağı olur ve istemeyerek,  bilme­ ler, biri ötekisini doğurur ve ikincisi birincisin­
yerek suç ve  günah  işler,  bundan  ötürü de ya  den  doğmadır.  Oidipus  birinci  bilmeyece  in­
dışardan  ya  da  içinden  gelen korkunç  belala­ san, ikincisine de Gün ve Gece diyerek doğru 
ra  uğrar.  Oidipus  insanın  tüyler  ürpertici  bir  cevaplan  vermiş.  Sphinks  kendini  tünediği 
dramını dile getirdiği içindir ki, adı tıp ve ruh- kayadan  aşağı  uçuruma  atarak  ölmüş.  The­
bilime  varıncaya  kadar  insanla  ilgili  bütün  bi­ bai halkı da rahat bir nefes almış ve  kurtarıcı­
lim  ve  sanat  dallarına  karışmış,  her  alanda  sı  bildiği  Oidipus'a  Laios'tan  boş  kalan  taçla 
derin iz bırakmıştır.  birlikte  dul  karısı  İokaste'yi  vermiş.  Oidipus  ; 

Serüveni  şöyle  özetlenebilir:  Oidipus  The- bir daha  Korinthos'a  anasının,  babasının  ya-
bai  kral  soyundandır  (Tab.  18,  19).  Kad- nına  dönmemek  amacıyla  Thebai'ye  kral  ol-
mos'la  Hormania'da  kaynak  bulan  bu  soyu  muş ve  İokaste ile  birleşerek dört çocuk üret-
bir tanrı yetiştirmiş, ama belki bu tanrıya, Di- miş:  Eteokles,  Polyneikes,  Antigone,  İ s e -
onysos'a  karşı  koyduğu  için  lanete  uğramış,  ne. 
akıl  almayacak  yıkım  ve  acıların  birbirini  izle­ Yıllar  geçer,  Thebai  şehrinde  veba  baş  gös-
mesini görmüştür.  Oidipus, Thebai kralı Lai- terir.  Salgının  nedenini  öğrenmek  için  Oidi-
os'un  oğlu,  Labdakos'un  torunudur.  Anası  pus  kaynı  Kreon'u  Delphoi'ye  gönderir.  Ge-
bazı  kaynaklarda  Epikaste  diye  anılan  İokas- len  cevap  şudur:  Kral  Laios'un  katili  bulun-
te'dir.  lokaste gebe iken bir düş görür, Teire- malı  ve  şehirden  sürülmelidir.  Oidipus  he­
sias  bu  düşü  şöyle  yorumlar:  Kraliçenin  kaı- men  araştırmaya  koyulur  ve  suçluya  karşı 
nında  taşıdığı  çocuk  babasını  öldürecektir.  korkunç  tehditler  savurur.  Bilici  Teiresias'a  | 
Doğar  doğmaz  bebek  dağa  bırakılır,  ayak  bi­ katilin  kim  olduğunu  sorar.  Kâhin  cevap ver-" 
lekleri  delinmiş,  içinden  bir  kayış  geçirilmiş­ mekten  çekinir.  Oidipus,  Teiresias  ve  Kreon 
tir.  Ayağı  şiş  anlamına  gelen  Oidipus  adı  da  arasında  kavga  kopar.  İokaste  araya  girer  ve  ; 
ondan.  Çocuğu bir çoban bulur,  götürür Ko- bir  zamanlar  gördüğü  düşe,  Laios'un  da  dar  1 
rinthos kralı  Polybos'a verir.  Polybos'la  karısı  bir geçitte  öldürüldüğüne  değinecek olur.  Bu 
Priboia'nın  çocukları  olmamıştır,  Oidipus'u  sözleri  duyunca  Oidipus'un  içine  kuşku  girer. 
öz  evlat gibi büyütürler,  çocuk da  onları ana- Bu  sırada  Korinthos'tan  bir  ulak  gelir,  Poly-
baba  bilir.  Delikanlılık çağına gelince bir dedi­ bos'un öldüğünü,  Oidipus'un  kral olmak üze­
kodu işitir:  Kralın oğlu değil de, bulunmuş bir  re  Korinthos'a  çağırıldığını  bildirir.  Oidipus 
çocukmuş  diye.  Gerçeği  tanrı  Apollon'dan  gene  de  ikirciklidir:  Babasının  ölümü  kendi 
öğrenmek  üzere  Delphoi  tapınağına  doğru  elinden  olmamıştır,  ama  anasının  bulunduğu 
yola  koyulur.  Thebai'ye  yakın  dar  bir  geçitte  yere  gitmekten  çekinir.  Derken  ulak kendisi­
arabalı  bir  adama  rastlar,  kimin  çekilip  yol  nin  Polymos'la  Periboia'nın  oğlu  olmadığını, 
vereceği  konusunda  kavgaya  tutuşurlar.  Oidi­ saraya bir çoban  tarafından  bulunup getirildi­
pus  adamı  ve  arabacısını  öldürür.  Bir  anlatı­ ğini  söyler.  Çoban  da  getirilip  gerçeği  açığa 
ma  göre,  Oidipus  Laios'a  rastladığı  sırada  vurunca Oidipus'la iokaste'nin artık şüpheleri 
Delphoi'den  dönmekteydi.  Tanrı  bilicisi  ona  kalmaz.  Kraliçe  sarayın  içine  sığınıp  canına 
kendi  babasını  öldürüp  anasıyla  evleneceğini  kıyar,  Oidipus da  anası ve  karısı olan  kadının 
bildirmişti.  Oidipus  sarsılmış,  çileden  çıkmış­ iğnesiyle  gözlerini  kör  eder. 
tı,  Korinthos'a bir daha dönmemeye kararlıy­
dı.  O  sırada  kavgaya  tutuştuğu  adamı  gözü  Sophokles'in  "Kral  Oidipus"  tragedyasında 
karararak öldürmesi doğaldı.  dile getirilen bu dram Oidipus'un Thebai'den 
sürülmesi,  kızı  Antigone'ye  yaslanarak  Atti-
Bu  olaydan  sonra Thebai'ye vanr.  Sphinks  ka'da  Kolonos  iline  gelmesi  ve  orada  ölme­
denilen  canavar  şehirde  korku salmakta,  sor- siyle  sonuçlanır.  Oidipus'un  öleceği  toprak 
' duğu  bilmecelere cevap veremeyenleri parça- tanrılarca kutlanacağı haberi yayılınca  Kreon' 
la  Polyneikes  Oldipus'un  Thebai'ye  geri  gel­ ris  ölünce  Oinone  pişman  olup  canına  kıyar 
mesini  isterler,  ama  kör  kral  Attlka'da  kalıp.  (Paris). 
ölmeyi  seçer.  Kendisini  süren  oğullarının  iki-
sine  de,  yurdu  Thebai'ye  de  lanet  okur.  Olu­ Okeanos.  Hesiodos'a  göre,  Toprak  ana 
nun iden  sonra  oğulları  arasında  kopan  kavga  Gaia  Khaos'tan  çıkar  çıkmaz  kendi  kendine 
vı •  Thebai  şehrinin üstüne  çöken yıkımlar bu  Uranos'la  Pontos'u,  yani  Gök'le  Deniz'i  ya­
ilenmenin  sonucudur  (Antigone,  Eteokles,  ratır,  sonra  da  Uranos'la  "sarmaşıp  kucakla­
Kreon).  şıp  doğurdu  derin  anaforlu  Okeanos'u"  (Tab. 
1,  2).  Okeanos,  Gaia'nın  on  iki  Titan  evla­
O i l e u s .  Lokrislilerin  kralı  Oileus  "küçük"  Ai- dından  birincisidir.  Ama Titanlar  arasında  ay­
as'ın  babasıdır  (Aias).  Argonaut'lar  seferine  rı  bir  rol  oynar,  tanrı  kuşaklarının  kavgasına 
katılmış  ve  Stymphalos  gölünün  bir  kuşun­ karışmamış,  dünyanın  ucuna  çekilip  oraya 
dan  alınmış tüyle yaralanıp ölmüş.  yerleşmiştir.  Yunan  erken  ilkçağının  dünya 
görüşüne  göre,  yeryüzü  yuvarlak  ve  yassı  bir 
Uineus.  Kalydon  kralı,  Meleagros'la  Deia- diske  benzer,  Okeanos bu  diski  çepeçevre  sa­
neira'nın  babası.  Herakles  efsanesinde  rol  rar.  Okeanos  aslında  bir  deniz  gibi  değil,  ev­
oynar.  Herakles,  Meleagros  maddelerine  ba­ rensel  bir  ırmak  ve  ırmakların  babası  olarak 
kınız.  tasarlanır.  Derin  anaforlu,  burgaçlı  diye  nite 
lenmesi  akan  bir  su  olduğundandır.  İntan 
Oinomaos.  Tanrı  Ares'in  oğlu,  Elis  kralı  Oi- dünyanın  ucuna  doğru  hangi yönden  giderse; 
nomaos  güzel  Hippodameia'nın  babasıdır.  gitsin  Okeanos'a  batar,  ertesi  sabah  gene 
Kızına  çıkan  talipleri  Oinomaos  araba  yarı­ Okeanos  sularından  doğup yükselir.  Balı  Ki/ 
şında  denemeyi  şart  koşuyordu.  Yarış  başla­ larının  bahçesi  Okeanos  kıyılarındadır  (Ih-
yınca  Elis  kralı  Zeus  tapınağında  bir  koç  kur­ rakles).  Odysseus  Ölüler  Ülkesine  vannıt 
ban  ediyor,  bu  sırada  rakibinin  yol  almasına  için  Okeanos  kıyılarına  gelir.  Anası  Antlklela 
izin  veriyordu,  ama  atları  ölümsüz  olduğun­ şaşar  buraya  kadar  gelebildiğine  (Od.  XI, 
dan,  yarışa  başlar  başlamaz  öbürüne  yetişi­ 155  vd.): 
yor,  onu  geçiyor  ve  kim  olursa  olsun  kafasını 
keserek  evinin  kapısına  asıyordu.  Böylece  on  Nasıl  geldin,  çocuğum,  sisli  karanlıklar 
iki  kuru  kafayı  dizmiş  bulunuyordu.  Sonunda  ülkesine,  diri  diri? 
Hippodameia'ya  talip  olarak  Pelops  çıkagel- Yaşayan  insanlar  kolay  kolay  göremez 
di.  Kız bu talibe  gönül verdi ve  ikisi birden Oi- buraları, 
nomaos'un  arabacısı  Myrtilos'u  baştan  çıka­ büyük  ırmaklar  var  arada,  korkunç  akıntılar 
var-. 
rarak  Pelops'un  yarışı  kazanmasını  sağladı­
Önce  Okeanos  var,  bulamazsın  bir sığ 
lar.  Oinomaos  arabadan  yere  düşerek  dizgin­ yerin/, 
lere  dolaştı  ve  öldü,  ya  da  Pelops'un  elinden  sağlam  yapılı  bir gemin  yoksa  aşamazsın 
öldürüldü  (Hippodameia,  Pelops,  Myrtilos).  onu. 

Oinone.  Oinone  İda  dağının  nymphaların- Sonraları  coğrafya  bilgileri  artınca,  Okea­
dan  biridir.  Priamosoglu  Paris  dağa  bırakılıp  nos  büyük  denizlere,  özellikle  batıda  Atlantik 
çobanlarca  yetiştirildiği  sırada  Oinone  ile  ta­ Okyanusuna verilen  ad  olmuştur. 
nışır  ve  sevişir,  ama  Üç  Güzeller  yarışmasın­ Hesiodos  Theogonia'da  Okeanos'un  Titan 
da  yargıçlık  ettikten  sonra  da  şehre  inmek  kız  kardeşi  Tethys'le  evlendiğini  söyler.  De­
üzere  Oinone'den  ayrılır.  Geleceği  bilen  Oi­ nizde  dişi unsuru  simgeleyen  Tethys'in  Üretti 
none  onu  vazgeçirmeye  uğraşır,  başaramaz,  gi  yaratıklar  sayılmakla  bitmez.  Okeanos'la 
ancak  bir  gün  yaralanırsa  onu  gelip  bulmasını  Tethys'ten,  önce  bütün  ırmaklar  meydana 
söyler.  Apollon  tanrının  kendisine  verdiği  şi­ gelir.  Bunların  birkaçı  sayılır  Theogonia'da, 
falı  otlar  vardır.  Paris  Troya  savaşının  sonla­ toplamının üç  bin  olduğu  söylenir. 
rında  Philoktetes'in attığı bir  okla yaralanınca  Okeanos'la  Tethis'ten  dogma  üç  bin  dişi 
Olnona'nlr)  bu  sözünü  hatırlar,  ona  haber  varlık  da  vardır:  Okeanos  kızları.  Bunların 
gönderir, ,ama nympha yardıma  gelmez.  Pa- arasında  Metis,  Dione,  Thetis,  Euirynome 
Phlyra  gibi  tanrı  ya  da  kahramanlarla  birleş­ yi kendi büyüttüğü halde, devlere onu tahtın­
miş ünlü kişiler bulunur.  dan etmelerini önermiş. Zeus da öfkelenerek 
Okeanos'la Tethys tanrılardan uzak, kendi­ Olympos'un  üstüne  şimşek  çakmış.  Öldür­
lerine göre bir hayat sürerler. Olympos tanrı­ dükten  sonra  pişman  olmuş  ve  Olympos'un 
larından bazılarını saraylarında konuk ettikle­ mezarı bulunduğu dağa adını vermiş. 
ri  de  olur.  İlyada'da  Hera  şöyle  anlatır  (İl.  (2)  Kybele'nin  kocası  olarak  gösterilen  bir 
XIV,  200 vd.):  Olympos  vardır.  Mysia  Olympos'una  (Ulu­
Gidiyorum bol besi veren toprağın bir  dağ) adını veren oymuş. 
ucuna,  (3)  Ünlü  bir  flüt  çalgıcısı.  Marsyas'ın  oğlu 
tanrıların atası Okeanos'la, ana Tethys'i  ya da çömezi olarak gösterilir. Apollon'un öl­
görmeye,  dürdüğü  Marsyas'ı  gömmüş,  ona  ağıt  yak­
onlar almışlardı beni Rheia'nın elinden,  mış. 
saraylarında iyice beslemişler, 
büyütmüşlerdi.  Omphale.  Herakies  efsanesinde  rol  oyna­
Aiskhylos'un  Prometheus  tragedyasında  yan  Lydia  kraliçesi.  Herakies  çıldırıp  İphi-
Okeanos  Zeus'a  karşı  ayaklanan  Titan'ı  tos'u  istemeyerek öldürünce,  bu  suçtan  nasıl 
Olympos tanrılarıyla banştırmaya uğraşan bir  arınacağını  öğrenmek  için  Delphoi'deki 
arabulucu  rolünde  çıkar  karşımıza.  Koro  da  Apollon  tapınağına  başvurur.  Bilici  de  üç  yıl 
köle olarak çalışması gerektiğini bildirir.  Lydi-
Okeanos  kızlarından  meydana  gelmiştir. 
a  kralı  Tmolos'un  dul  karısı  Omphale  yiğidi 
Okeanos'un  uzlaştırıcı  tutumu  Prometheus 
satın  alır,  ona  birçok  işler  gördürür,  ayrıca 
tarafından  şiddetle  kınanır,  tanrı  da  çabala­
koca olarak da kullanır. Sanatçılar Herakles'i 
rından vazgeçerek yatağına döner. 
uzun  Lydia  entarisi  giymiş  olarak  Ompha-
Olympos.  Olympos  Yunanca  bir  kelime  de­ le'nin  dizlerinde  iplik  bükerek  gösterirler. 
ğildir.  Bu  adın  kaynağı  ve  anlamı  büsbütün  Kraliçe  de  aslan  postuna  bürünmüş,  yiğidin 
açıklanmamışsa  da,  eski  Anadolu dillerinden  topuzunu  onun  kafasında  sallamaktadır. 
geldiği ve genellikle yüksek dag  anlamına kul­ Arınma süresi sona erince Herakies Ompha-
lanıldığı  anlaşılmaktadır.  Dorukları  gökte bu­ le'den  ayrılır  ve  ölmeden  daha  birçok  işler 
lutlara karışan ulu dağların tanrılara konut ol­ görür (Herakies). 
duğu  inancı  Yunan'a  Sümer'den  gelmiş  ola­
bilir.  Nitekim  Olympos  tanrıları  diye  anılan  Oneiros.  Bkz.  Nyks. 
Zeus  kuşağı  yalnız  Olympos  dağında  görül­ Opheltes. Bkz. Hypsipyle. 
mez - ki  asıl  Olympos  dağı  yanlış bir  düşün­
ceye göre Makedonya-Tesalya'da bilinir - İda  Ophion.  Orfik  görüşlere  dayanan  bir  kayna­
dağı  gibi  başka  yüksek  dağlarda  da  toplanır­ ğa göre  Ophion  eşi  Okeanos  kızı  Eurynome 
lardı.  Ayrıca  Anadolu'da  sayısı  yirmiye  varan  ile birlikte Titanlara hükmedermiş, sonra Kro-
Olympos  adlı  dağlar  olduğu  gibi,  Girit'te,  nos'la  Rheia  yönetimi  ele  almışlar  ve  Ophi-
Kıbrıs'ta  ve  Yunanistan'da  bu  adı  taşıyan  on'la Eurynome'yi Tartaros'a kapatmışlar. 
dağlar  çoktur.  Homeros  destanlarında tanrı­ Ops.  Roma dininde bolluğu simgeleyen tan­
lar  Olympos  dağında  şölen  yapar,  insan  so­ rıça.  Saturnus'un  dişi  karşıtı  olarak  gösterilir 
runlarını tartışır, toplantılarda aralarında soh­ ve  Sabin  kaynaklı  olduğu  söylenirdi.  Ops'un 
bet  ya  da  kavga  eder  gösterilirler.  Olympos  Capitolium tepesinde bir tapınağı vardı. 
daha çok gök tanrı Zeus'un merkezidir, Apol-
lon  ve  Musalar  gibi  daha  çok  oyun  ve  ezgi­ Orcus.  Romalıların  halk  inançlarına  göre 
den  hoşlanan  tanrılar  Parnassos ya  da  Heli­ Orcus  ölümü  simgeleyen  cin  ya  da ölüler  ül­
kon dağlarında toplanmaktadırlar.  kesinin  kendisidir.  Etrüsk mezarlarında  uzun 
saçlı,  sakallı  bir tanrı  olarak gösterilen  Orcus 
Olympos  adını  taşıyan  efsanelik  kişiler  de  sonradan  Yunan  tanrılarının  etkisi  altında 
vardır.- Plüton ya da Dis Pater adını  almışsa da,  Or­
(1) Girit'e adını veren Kres'in oğlu.  Kronos  cus  günlük  dilde  anılan  bir  tanrı  olarak  kal­
bu Olympos'a Zeus'u emanet etmiş ve tanrı- mıştır. 

9 9 8 
Oreithyia.  Atina  kralı  Erekhteus'un  kızı.  İr­ kardeşi  İphigeneia  İle  buluşur.  Eııripides'ln, 
mak  kıyısında  oynarken  rüzgâr  tanrı  Boreas  sonra  da  Goethe'nin  "iphigeneia  Tauris'te" 
tarafından  Trakya'ya  kaçırılır.  Kalais'le  Ze- dramlarına  konu  olan  serüven  şudur:  Ores-
tes'il doğurur (Boreas, Kalais veZetes).  tes'le  Pylades Tauris'e varınca  tanrıçaya  kur 
ban edilmek üzere tutuklanırlar. Ülkenin kralı 
Orestes.  Agamemnon'la  Klytaimestra'nın  Thoas  onları  Artemis  tanrıçanın  rahibesine 
oğlu.  Elektra,  İphigeneia,  Khrysothemis'in  teslim  eder,  bu  rahibe  de  İphigeneia'dır.  İki 
kardeşi (Tab.  15).  Orestes, Atreusogullarının  kardeş -birbirlerini  tanırlar,  İphigeneia  onları 
zincirleme suçlarını anasını öldürmekle sürdü- kurtarmaya ve Artemis  heykelini  de  alıp  on­
rür, ama tanrı lanetini de kendi dramıyla so­ larla kaçmaya karar verir.  Yabancılar ve  hey­
na  erdirir.  Elektra  maddesinde belirtildiği gi­ kelle birlikte denize açılabilmek için bir düzen 
­i,  üç  büyük  tragedya  yazarı  birçok  oyunla- kurar,  Thoas'ı  aldatarak  kaçarlar.  Attika'ya 
rında  Orestes'e baş rolü ya da çok önemli bir  varırlar,  Artemis'e  bir  tapınak  yapıp  içine 
rol  vermişlerdir.  Orestes  efsanesi  de  başlıca  heykeli  koyarlar. 
buı kaynaklara dayanır.  Orestes efsanesinin  son bölümü Hermione 
Troya  savaşı  efsanesinde  Orestes'in  adı  A- ile  evlenmesine  değgindir.  Orestes'le  Herml 
khaların  Mysia'ya  ilk  çıkışları  ve  Telephos'la  one'yi babaları daha çocukken  nişanlamışlar 
Ilgili  olarak  geçer:  Telephos  Akhilleus'un  di, ama Troya savaşından sonra Menelaos ki 
elinden  yaralanıp,  yarasını  ancak  Akhille­ zmı Neoptolemos'a verir.  Tauris  dönüşünde 
us'un  iyi  edebileceğini  öğrenince,  Aulis'te  Orestes  nişanlısını  kaçırmaya  kalkar,  Nao 
İkinci  sefere  hazırlanan  Akha  ordusuna  gel­ ptolemos'la  kavgaya  tutuşurlar,  bir  ayaklan 
­­­­­.  Bir  casus  olarak  yakalanmak  üzerey­ ma  olur,  Akhilleus'un  oğlu  ölür.  Orestes  d( 
­­­ı orada bulunan küçük Orestes'i rehin ola- Hermione'yle  evienir,  Argos'a  kral  olur  ve 
rak. almış  ve  böylece  istediğini  elde  etmişti  çok uzun bir ömür sürer. 
(Telephos). 
Orion.  Orion,  tann  Poseidon'un  oğlu,  dev 
Troya savaşından  sonra  Agamemnon  yur­
bir avcıdır.  Bütün devler gibi Toprak'tan dog­
duna döner dönmez öldürülünce, Elektra to­
ma  olduğu  söylenir,  ama  babası  deniz  tanrı 
nik  kardeşi  Orestes'i  kaçınr  ve  Phokis  kralı 
gibi  dalgaların  üstünde  yürüme  gücü  de  var 
Strophios'un sarayına gönderir.  Orestes ora­
mış.  Çok  yakışıklı  olduğu  için  kadınlardan 
da  büyür,  kralın  oğlu  Pylades'le  birlikte  sevgi görmüş.  İlkin Side adlı çok güzel bir kız­
Mykene  sarayına  gelirler.  Klytaimestra'ya  la evlenmiş,  ama Side Hera ile boy ölçüşme­
Phokis'ten gelme iki haberci olduklarını, ken- ye  kalkınca,  tanrıça  onu  Tartaros'a  atmış. 
disine  Orestes'in  öldüğünü bildirmeye  geldik­ Merope  adlı ikinci bir kadınla  olan macerası 
lerini  söylerler.  Kraliçe  sevincinden  tanrılara  Orion'un  kör  olması,  sonra  da  karanlıktan 
sunıılar  sunmaya  gitmişken  Orestes  kendini  ansızın  güneşe  bakmasıyla  gözlerinin  yeni­
Eleklra'ya  tanıtır  ve  Klytaimestra  ile  Aigis- den  açılmasıyla  sonuçlanır.  Sonunda  da  Şa­
thos'un  öldürülmesini  birlikte  planlarlar.  Ai- fak tanrıça gönül verir  ona.  Tanrıça  sevgilisi­
gisthos  kırdan  döner,  pusuya düşürülerek öl- ni Delos'a götürür,  bırakır.  Ama orada  güzel 
dürülür.  Klytaimestra  oğluna  yalvarır,  ama  delikanlı  Artemis  elinden  öldürülür,  nedeni 
Orestes  onu  da  Aigisthos'un  ölüsü  üstünde  tanrıçanın kendisine, ya da bir avcı kızına ya­
bıçaklar,  Ana  kanı döker  dökmez  öç  perileri  naşmak  istemesidir.  Artemis  Orion'un  üstü 
Erinysler  Orestes'in  peşine  takılırlar.  Orestes  ne bir akrep salar, akrep delikanlıyı topuğun 
çıldırır ve Erinyslerden kurtulmak için oradan  dan  sokar.  Artemis  de  akrebi  bir  burç,  Ori-
oraya atar kendini. Sonunda Atina'nın Oreo- on'u  da  gökte  bir yıldız  haline  getirir.  Orion 
pagos  mahkemesi  onu  suçundan  arındırır.  yıldızının Akrep burcundan her zaman u/.ak 
Kan davası da burada biter.  laşması bundandır. 
Beraatından  sonra  Orestes  Apollontanrıya 
ne  yapması  gerektiğini  sorar.  Pythia  onun  Orman Perileri. Bkz. Nympha'lar. 
Tauris'e  Artemis  heykelini  almaya  gitilmesini  Orpheus.  Orpheus  dillere  destan  olmuş  bil 
buyurur. Orastesles Tauris'e gider ve orada kız  ozandır.  İlkçağda  ünü  orfizm  denilen  mistik 
bir akım yaratacak kadar çok yayılmış,  kişiliği  ve  görüntüleri  çıkageldi  ışıktan  yoksun 
üstüne anlatılan masallar her türden sanatçıyı  olanların, 
esinlemişti.  Çalgısı  vahşi  hayvanları  büyüle­ yapraklar arasında saklanan  kuşlar  kadar 
çoktular, 
yen,  ezgisiyle  ölümü  bile  alt  eden  bu  ozanı 
gecenin  ya da  kasırganın  dağlardan 
biz burada kuru kuru anlatmak istemedik. La­ savurduğu  kuşlar  kadar  çok. 
tin  şairi  Vergilius'un  "Georgica"  adlı  eserin­ Artık  Orpheus,  bütün  belalardan 
den alınmış bir parçayla tanıtalım dedik. Aşa­ kurtulmuş,  geri  dönüyordu, 
ğıdaki A. Kadir'in Türkçeleştirdigi parça kita­ ve  kendisine geri  verilen  Eurydike, 
bın IV. bölümünde Aristaios'Ia ilgilidir; an ye­ gelmekteyken, 
tiştirmekte  olan  Aristaios  Orpheus'un  eşi  Proserpina 'mn  koştuğu  şarta  uyarak 
Eurydike'nin ölümüne sebep olmuştu (Arista­ kocasının  ardından  yürüye  yürüye 
havanın  daha yüksek  katlarına  doğru, 
ios,  Eurydike). 
Orpheus  birden  bir  çılgınlık  etti,  boş 
Yabana  atılmaz  bir  tanrı  öfkelenmiş  bulundu, 
kovalar seni;  ölüm  tanrıları  bağışlamasını  bilseler, 
bir suç  işledin  sen,  büyük  bir suç,  bağışlanır bir çılgınlıktı  bu: 
çekersin  bugün  onun  cezasını:  Eurydike'si  ışığın  altına  tam  çıktı 
Bir belaya  çattıydı  Orpheus,  kara  bahtlı,  çıkacakken, 
şimdi  senin  üstüne  bindirmeye  çalışır  o  unutup  duruverdi,  gönlüne  yenildi  döndü 
belayı,  baktı  arkasına. 
kader  engel  olamazsa,  bindirecek  de.  İşte  biranda  bütün  çabalar  oracıkta  uçtu 
Deliye döndü  Orpheus,  kaçırılınca  karısı,  gitti, 
kudurdu.  bir  anda  kopuverdi  amansız  zorbayla 
Irmak  boyu  palas  pandıras  kaçarken  senden  yapılan  anlaşmalar, 
o  kadın,  bir gümbürtüdür yükseldi,  hem  de  üç  kez, 
kaçarken  bir  uçuruma  atar gibi  kendini  Avernus  batağından. 
tepetaklak,  Haykırdı Eurydike:  "Bu  ne,  Orpheus,  bu 
dolanıverdi  bacaklarına  korkunç  bir yılan.  ne? 
Ömrü  o  kadarmış  kadının,  görmedi  boylu  Bu  ne çılgınlık  böyle,  seni  de yok  eden, 
çimen ler  yüzünden  zavallı  beni de? 
oralara sinen  zehirli  yaratığı.  işte gene geri  çağırır  beni  zalim  kader, 
Yaşıtları,  dağ perileri,  başladılar bir  uyku  kapatır  kararan  gözlerimi, 
ağızdan,  dört  yanımı  saran  gece  götürür  beni, 
en  yüce dağları  çığlıklarıyla  doldurdular...  elveda! 
Orpheus,  oyuk  kaplumbağa  kabuğundan  Giderim  İşte  uzata  uzata  ellerimi  sana, 
sazıyla  artık  senin  olmayan  güçsüz  ellerimi", 
yaslı  sevgisini  avuttu  durdu.  dedi  ve  birdenbire  bir  duman  gibi  karıştı 
Hep seni  söylerdi,  tatlı  eşi,  hep seni,  hafif  yellere, 
onunla baş haşaydın  ya hani yalnız  gitti  karşıt  yöne  doğru,  görünmez  oldu, 
kıyılarda,  ve  Orpheus  göremedi  bir  daha 
gün  doğar seni  söylerdi,  gün  batar seni.  ruhlara  tutunup  dil  dökmeye  çalışan 
Gitti  sokuldu  Taenarius  dağının  Eurydike'yi. 
boğazlarına kadar,  Yeraltı sandalcısı  da aradaki bataklığı  bir 
yüksek  kapılarının  oraya  yeraltı  tanrısı  daha  komadı  geçsin. 
Dis'in.  Ne  yapsmdı?  Nereye  gitsindi? Kime 
girdi  kapkara  bir  korkuyla  başvursundu? 
gölgelenmiş  ormana,  İkinci kez kaçırılmıştı karıcığı. 
ölü  ruhların  ve  titreten  kralların  Bir daha ölü  ruhları  nasıl yumuşatırdı, 
karşısına dikildi,  tanrıları  nasıl? 
insan  yakarışlarıyla  yumuşamayah  Eurydike,  buz  kesilmiş,  gidiyordu  işte, 
yüreklerin  dikildi  karşısına.  Styks  sandahyla  uçuyordu  uzaklara. 
Ve  Erebus  konutlarının  en  kuytu  Ya  Orpheus  ne  oldu?Derler  ki  onun  için: 
yerlerinden  Issız Strymon  ırmağı  kıyısında  ağlamış  tam 
hafif ruhlar  çıkageldi,  onun  ezgileriyle  yedi ay, 
sarsılan,  havada asılı  bir kayanın  altında ağlamış, 

230 
 buz gibi mağaralarda anlatmış durmuş  Orphik  dinin  kurucusu  sayılır.  Trakya'da  do 
başından geçeni,  gan bu hareket,  oradan VI. yüzyılda  Yunanls 
kaplanları büyülemiş, ayaklandırmış meşe  tan'a  ve  aşağı  İtalya'ya  geçti.  Orphik  diony-
ağaçlarını ezgileriyle;  sik-mistik  bir  kurtuluş  dinidir.  Homeros'takl 
bir kauak ağacının gölgesinde bir bülbül 
vardır hani,  tanrıların  dindiremedikleri  bir  ruh  ihtiyacını 
arar durur kaybolan yavrularını içi yana  karşılar,  giderir.  Orphik  elinin  myrhos'u  şöy­
yana,  ledir:  Başlangıçta  Khronos  (Zaman)  evreni 
yuvayı gözetleyen katı yürekli bir çiftçi  yarattı.  Evrenden  tanrı  Phanes  doğdu.  Hem 
n/rp götürmüştür yavruları daha kanatları  erkek,  hem  dişi  olan  Phanes,  Nyks  (Gece)'l 
çıkmadan,  doğurdu;  onunla  birleşerek  Gaia  (Toprak), 
bülbül de bütün gece durmadan fır döner  Uranos (Gök)  ve  Khronos'u dünyaya  getirdi. 
ağlar,  Khronos'un oğlu Zeus, Phanes'i yutarak dün­
konar bir dala, başlar yeniden ezgilerine 
yanık yanık,  ya  egemenliğini  ele  geçirdi.  Zeus,  kızı  Per-
lutar acıklı iniltileriyle dört bir yanı, ta  sephone-Demeter'le  birleşip  Dionysos 
uzaklara kadar.  Zagreus'u yarattı.  Dionysos-Zagreus, Titanlar 
Ne bir tutku yumuşatmış Orpheus'un  tarafından  parçalandı,  yutuldu.  Bunun  üzeri 
yüreğini,  ne  Zeus,  yıldırımlarının  alevleriyle  Titanları 
m- de bir evlilik bağı yumuşatmış,  mahvetti. Ama Titanların külünden insan  so­
ııufir gidermiş kuzeyin buzlarında bir  yu  vücuda  geldi.  İnsan  soyundan  Titanların 
başına,  kötü,  yutulmuş Dionysos çocuğun tanrısal  İyi 
hırlı Tanais ırmağı kıyısında yürür 
huylan birleşti.  Athena,  parçalanan  çocukun 
yüreğini  kurtarmıştı,  Zeus  bu  yüreği  yedi, 
ve kışı hiç bitmeyen Ripha dağlarında 
yürür gidermiş dövüne dövüne  sonra  da  Dionysos-Lyseus  (Kurtarıcı)'u  yaral 
Eurydike'nin kaçırılışına,  ti...  İnsandaki  tanrısal  ruh,  bedende  (soma) 
Dis'in boş armağanlarına dövüne dövüne.  bir mezarda (sema) gibi hapistir,  öte dünyaya 
O kadar bağlıydı ki Orpheus Eurydike'ye,  kavuşmaya  çabalar.  Dionysik  taraf,  Titanlk 
Ktkonlarm bütün kadınlarım hor gördü.  unsurlardan  temizlenmek  ister.  Bunun  için 
On lar da paramparça ettiler sonunda  de  ruh,  günahından temizlenmek üzere,  bir­
delikanlıyı 
çok vücutlarda dolaşır. Arınma, dürüst bir ya­
kutsal törenlerde ve gece şenliklerinde 
Eacchus'un,  şayış,  canlıların verdikleri besinlerden  (et,  yu 
saçtılar parçalarını ta uzaklara, tarlalara,  murta)  el  çekiş  sayesinde  olacaktır.  İyileri 
kırlara.  mutlu  bir  öte  dünya  bekler,  kötülerse  ölüler 
Ama Orpheus'un boynundan kopan  hâkiminin  karşısına  çıkacaklar,  Tartaros  ba­
mermer gibi başı  taklığına  götürüleceklerdir...  Orphikçilerin 
Herhrus ırmağının ters akıntıları arasında  öğretileri,  filozof  Pythagoras  (İ.  Ö.  VI.  yüz­
çalkalanıp giderken bile  yılcın felsefesine derin bir  etki yaptı". 
soğumuş diliyle çağırıp durdu Eurydike'yi, 
canı da "Ah kara bahtlı Eurydikel" diye  Osirîs.  Osiris bir  Mısır  tanrısıdır.  Yunan  mi-
bağırdı uçarken, 
"Ah kara bahtlı Eurydikel"  tolojisiyle  doğrudan  doğruya  ilişkisi  yoktur. 
Ve ardından ırmağın bütün kıyıları  Ama  efsanesi  ve  kişiliği  Yunan  mythos'unu 
Eurydike! Eurydikel Eurydikel"  etkilemekle  kalmamış,  çevresindeki  bazı  tan­
diye yankılandı durdu,  rısal varlıklar Yunan-Roma pantheon'una  gir 
ırmağın bütün kıyıları baştan başa.  miş ve tutunmuştur; örneğin İsis (lsis).  Osiris 
efsanesi  Akdeniz  yöresine  özgü  bir  doğa  be­
Or phik  (ya  da  Orfeizm,  yani  Orpheus  reket  efsanesidir.  Bu  bakımdan  Adonls-
Tarikatı).  Bu  konuda  Behçet  Necatlgll'ln  Aphrodite,  Attis-Kybele  ve  Demeter-Kore ef-
l00  Soruda  Mitologya'sında  çıkan  özeti  bu- sanelerlyle  benzerlikler  gösterir.  Soylar  ve 
raya  almayı  uygun  gördük.  kuşaklar  arasında  çarpışma,  inek ve  boğa  bi 
"Bir din hareketi olan Orphik; şarkıcı,kahin  çiminde  tanrıça  ve  tanrı  motifleri  de  Hesio-
büyücü  Orpheus'a  bağlanır:  Orpheus  .  dos'un  Thegonia'sında  ve İo Epaphos  efsaı 
nelerinde rastlanan motif ve imgelerdir.  Bun­ eus'tur) krallık simgelerinden biridir. Osiris de 
ların  Mısır  kaynaklı  oldukları  ve  Yunan  egemenliği  oğluna  bıraktıktan  sonra  Mutluları 
Mythos'una  Fenike  yoluyla  girdikleri  sanılır.  Ülkesine göçer. 
Osiris ayrıca Mısır'da çok tutunmuş tanrı kral  Bu  efsaneyi  anlatırken  yazar  Plutarkhosl 
inancını  ve  insanın  ölümünden  sonra  mum- Set'in  Yunanlıların Typhon'uyla bir tutulması 
yalaşıp  yaşamını  sürdürdüğü  görüşünü yansı­ gerektiğini  bildirmiştir (Typhon). 
tır. 
Orthos.  Ejder  soyundan  Ekhidna  vef 
Efsanesi şöyle  özetlenebilir:  Krallık kurumu­
Typhon'dan doğan bir köpeğin  adı (Tab.  6)J 
nun  tipik bir  simgesi  olan tanrı Gebeb yetki­
Bu köpek Geryoneus'un öküzlerini beklerken? 
lerini  oğlu  Osiris'e  bırakır.  Osiris  de  kız  kar­ Herakles'in eliyle öldürülür (Herakles). 
deşi  ve  eşi  olan  İsis'in  yardımıyla  bu  görevi 
en  iyi  biçimde  sürdürür:  İnsanların  iyiliği için  Othryoneus.  Çanakkale  Boğazında  olduğu? 
çalışır,  onlara tarımı,  bağcılığı  ve  çeşitli  el sa­ sanılan  Kabesos  şehrinin  önderi  Othryoneus 
natlarını  öğretir.  Ne var ki  kardeşi Set (Yun.  Troya'ya  Priamos  kızı  Kassandra'yı  istemeye 
Typhon) onu kıskanır,  öldürmeye karar verir.  gelmiş,  buna karşılık şehri Akhalardan kurta- \ 
Bir  gün  şölene  çağırır,  yakalar,  bir  sandığa  racagını  söz vermişti Priamos'a.  Kral da kızı­
kapatıp  ırmağa  atar.  Haberi  alan  İsis  ossaat  nı vereceğine ant içmişti,  ama düğün  gerçek-1 
sandığı  aramaya  çıkar  ve  uzun  dolaşmalar­ leşmeden  Akha  yiğidi  İdomeneus  onu  öldü-1 
dan  sonra Fenike'nin  Byblos kentinde  bulur.  rür,  öldürdükten  sonra  da  şöyle  alay  eder 
Ora kralı bu sandığı yaptırmakta olduğu sara­ onunla (İl. XIII, 374 yâ.): 
yına  tahta  olarak  kullanmaktadır,  fsis  sandı­ Othryoneus, o güzel kızı kendine almak 
ğın  kendisine  geri  verilmesini  sağlar,  onunla  için, I 
Mısır'a döner.  Set bir kez daha Osiris'in göv­ yerine getirirsen Priamos'a verdiğin sözü, 
desini  ele  geçirir,  onu  on  dört  parça  halinde  tekmil ölümlüler arasında överim seni. 
dograyarak oraya  buraya serper, İsis parçala­ Ama biz de biliriz böyle söz tutmasını, 
rı toplamaya  koyulur,  erkeklik uzvundan  baş­ Atreus oğlunun güzellikte üstün kızını 
ka  bütün  parçalarını  bir  araya  getirip  başka  veririz sana. 
Argos'a götürür eveririz seni, 
tanrıların  yardımıyla  ilk  mumyayı  hazırlar...  düzenli llyon 'u gel bizimle yok et, 
Kocası öldükten sonra fsis Nil deltasında Ho- denizleri aşan gemilerimize gidelim, gel 
rus'u doğurur, onu Set'ten korumak için gizli­ hadi, 
ce  büyütür,  yetiştirir,  babasının  öcünü  almak  gidelim düşünelim şu evlenmeyi. 
görevini yükler ona.  Horus da Set'le teke tek  Elimiz çok açıktır çeyizden yana. 
savaşa  girişir,  bu  dövüşmede  düşmanının  er­
Düşmanın  ölüsüyle  bu  çeşitten  alaya  Ho-
kekliğini  koparır,  Set  de  Horus'un  gözünü 
meros  destanlarında  sık sık rastlanır,  ilkel  bir 
oyar.  Hekim  tanrı  Thot  her  ikisini  de  iyi 
katı  yürekliliği  dile  getiren  bu  alayların  hep 
eder,  tanrılar  mahkeme kurar,  Set'i Horus'a 
Akhaların  ağzından  duyulduğu  da  ayrıca  dik­
gözünü vermeye  mahkûm ederler,  Horus da 
kati çeker. 
gözü  babası  Osiris'e  verir,  kendisi  de  gözü­
nün yerine bir yılan koyar.  Bu yılan (adı Ura- Otos.  Bkz.  Aloeusoğulları. 

232 
p 
des  Yunan  alfabesine  birçok  harfler  katmış. 
Alfabeyi  Kadmos  tanıtmış  Yunanistan'a  ama 
Palamedes kuşların uçuşuna bakarak Hellen-
lere  özgü  bir  harf olan  Y  (üpsilon)'u  bulmuş. 
Paian. Bkz. Asklepios.  Ayrıca sayıları tanıttığı,  ayların  süresini yıldız­
Paktolos.  Lydia'da  akan  Şart çayının tanrı­ lara  göre  saptadığı,  para kullanmasını,  dama 
sı.  Zeus'un  oğlu  ve  Pelops'un  dedesi  olur.  oyununu ve  zarları  keşfettiği söylenir. 
Günün birinde tanrıça Aphrodite'nin gizli tö­ Babası  Nauplios  Palamedes'in  öcünü  alır, 
renleri  kutlanırken  kendi  kız  kardeşini  kirlet­ ama o da korkunç biçimde ölür. 
miş, bundan dolayı orada akan ve altın sürük­
lediği  için  Khrysorrhoas  adını  taşıyan  dereye  Palinurus.  Palinurus,  Aeneas'ın  dümencisi-
atmış  kendini,  o günden  sonra  da bu dereye  dir.  Vergilius'un  Aeneis  destanında  anlattığı­
Paktolos denmiş.  na  göre  Troyalıların  filosu  Sicilya'dan  İtal­
ya'ya  doğru  yol  aldığında  tanrıça  Venüs  bir 
Palaimon.  Bkz.  İno.  tek adamın öleceğini,  ama buna karşılık her­
Palamedes.  Nauplios'la  Klymene'nin  oğlu  kesin  kurtulacağını  bildirmişti.  Gece  dümen­
(Nauplios).  Homeros  destanlarında  adı  geç­ deyken  tanrılar  Palinurus'un  gözlerine  uyku 
mediği  halde,  Troya-  savaşı  efsanelerinde  dökerler, dalarken bir dalga alır, götürür onu. 
önemli bir rol oynar:  Helene kaçırılınca akra­ Aeneas  uyanır,  dümencisinin  yok  olduğunu 
bası  Menelaos'u  avutmaya  çalışır,  kadını  ba­ görür.  Üzüntüsü  büyüktür.  Sonraları  Aeneas 
rışçı  yollarla  geri  almak  için  Troya'ya  elçi  gi­ yeraltına  gittiğinde  Palinurus'un  ruhuna  rast­
der.  Bu çabalar sonuç vermeyip Akha ordusu  lar.  Ölü dümenci gömülmek ister,  bunun için 
hazırlık yapmaya  başlayınca,  Menelaos'la bir­ de ölüsünün  hangi  kıyıya  atıldığını bildirir Ae-
likte  Odysseus'u  çağırmaya  giderler.  Ama  neas'a.  O  da dönüşte  ölüyü bulur,  gömer ve 
kurnaz  yiğit  savaşa  gitmek niyetinde  değildir,  o kıyıya Palinurus burnu adını verir. 
delilik taslar:  Bir tarlada  sabana bir öküzle bir 
eşek  koşmuş,  toprağa  tuz  ekmektedir.  Pala­ Palladion.  Palladion,  Pallas  Athena'nın  si­
medes  düzeni  anlar,  Odysseus'un  gerçekten  hirli  nitelikler  taşıyan  heykeline  verilen  addır. 
deli olup olmadığını denemek için oğlu küçük  Troya  şehrinin  tarihine  sıkı  sıkıya  bağlı  olan 
Telemakhos'u sabanın önüne  atar.  Odysseus  bu  heykelin  Homeros  destanlarında  adı  geç­
da sabanı hemen  durdurmakla deli olmadığı­ mez.  Palladion  daha  sonraları  ve  özellikle 
nı  açığa  vurmuş  olur.  Sefere  katılır,  ama  Pa- Roma'nın  kuruluş  efsanelerinde  rol  oynar. 
lamedes'e  karşı  korkunç  bir  öfke  ve  kin  bağ­ Bu  heykel  arkaik  sanatta  örnekleri  görülen 
lar.  Bu  kin  sonradan  Palamedes'in  ölümüne  bir  ksoanon,  yani  tahtadan  yapılmış  ayakta 
sebep  olacaktır.  bir  kadın  heykeli  olsa  gerek.  Ne  var  ki  İlya-
da'da  söz  konusu olan  Athena tapmagındaki 
Odysseus  şöyle  öç  alır:  Ele  geçirdiği  bir 
Troyalıya  zorla  bir  mektup  yazdırır,  sözde  heykel  oturmuş  olarak  canlandırılır:  Hektor 
Priamos'un  yazdığı  bu  mektuptan  Palame­ savaş alanından ayrılıp anası Hekabe'ye Athe-
des'in Troyalılara casusluk teklifinde bulundu­ na'ya  sunular  sunmasını  söylemek  için  şehre 
ğu  anlaşılmaktadır.  Mektubu  Akha  ordugâ­ geldiğinde şöyle konuşur (İl. VI,  270 vd.): 
hında  bir  yere  atar,  ayrıca  da  Palamedes'in  Ama sen, elinde sunularla topla yaşlıları, 
bir kölesini satın alarak,  efendisinin yatağı al­ git doyumluk toplayan Athena'nın 
tına bir torba altın koymasını  sağlar.  Her şeyi  tapmağına, 
ortaya  vurur,  Akhalar  Palamedes'i  linç  eder­ Evindeki en güzel, en büyük örtü 
ler. Palamedes'in bu haksız ölümü dillere des­ hangisiyse, 
tan olmuştur.  hangi örtüye en çok değer veriyorsan al 
onu, 
Öte yandan kaynaklar Palamedes'in kurnaz 
ört güzel saçlı Athene'nin dizlerine... 
Odysseus'tan  daha  yararlı,  daha  değerli  bir 
kişi olduğunu  da belirtirler:  Adı avuç,  el anla­ Daha  sonraki  efsanelere  göre,  Palladion 
mına gelen palame'den türemiş olan Palame­ Troya şehrini koruyan,  o  var  oldukça  şehrin 

233 
düşmesini,  düşman  eline  geçmesini  önleyen  türmüş,  sonra İtalya'ya  da almış.  Sihirli  hey­
bir tabudur.  Başta Roma olmak üzere birçok  kel böylece  Roma'da Vesta tapınağına  getiri­
şehirler Palladion'a sahip olduklarını ileri sür­ lip  bırakılmış.  Roma'nın  kutsal  ateşini  koru­
müşler,  böylece  Palladion  adlı  heykeller  ço­ yan  Vesta  rahibeleri  Palladion'a  tapınmakla 
ğaldıkça  kaynaklarını  anlatan  efsaneler  de  görevliydiler. 
çoğalmış ve giriftleşmiştir.  Bunları şöyle  özet­ Palladion  Kassandra  efsanesinde  de  geçer, 
leyebiliriz:  Kassandra'nın  Troya yağmasında bu heykele 
Tanrıça Athena çocukken deniz tanrısı Tri- sarılıp  sığındığı  ve  Oileus  oğlu  Aias'ın  onu 
ton'un yanında büyümüş (Tritogeneia adı bu­ oradan çekerek büyük bir günah işlediği anla­
nunla  ilgili  olabilir),  Triton'un  da  Pallas  adlı  tılır (Aias).  Atina'da  da  Palladion  heykelinin 
bir  küçük  kızı  varmış,  iki  kız  çocuk  savaş  Atina'ya  geldiğini  ileri  süren  bir  efsane  var­
oyunları oynarmış, ama günün birinde birbir­ dır. 
lerine  darılmışlar,  Athena  Pallas'ı  dövmek 
üzereymiş ki Zeus kızı için telaşlanıp aigis kal­ Pallantidai  (Pallasoğullan).  Pallas  5'in 
kanını  Pallas'ın  önüne  dikmiş,  çocuk  korku  oğulları,  Atina kralı  Pandion'un torunları  ve 
içinde donakalmış ve Athena'nın attığı kargı­ Aigeus'un  yeğenleri.  Aigeus'un  dölü  olmadı­
dan korunamayıp yaralanmış, düşmüş ve öl­ ğını  sanarak Atina tahtına  talip  olurlar,  ama 
müş.  O sırada pişmanlık duyan Athena arka­ Troizen'de  büyüyen  Theseus  Atina'ya  gelip 
daşına tıpatıp benzeyen bir heykel yapmış ve  babası  Aigeus  tarafından  tanınınca,  bunu 
ona  aigis  kalkanını  giydirmiş.  Athena  bu ya­ protesto  etmeye  kalkarlar.  Atinalılar  These-
pıtı Olympos'ta Zeus'un yanı başında dikmiş,  us'u  kral seçince  de  babaları  Pallas'la  birlikte 
bir  tanrıymış  gibi  tapınılırmış  ona.  Palladion  Theseus'a  karşı  savaş açarlar ve  öldürülürler. 
orada kalmış, ta ki günün birinde Zeus'un ko­ Theseus  elli  amca  oğlunu  ve  amcası  Pallas'ı 
valadığı  Elektra  heykele  sarılmış,  tanrı  da  öf­ da  öldürdüğü  için  bir  yıl  Troizen'de  gönüllü 
kelenerek  heykeli  alıp  Troya  bölgesinde  Ate  sürgün  olarak  kalır.  Başka  bir  anlatıma  göre 
tepesi  denilen  yere  atmış  (Elektra  2,  Ate).  Atina  mahkemesi  Theseus'u  beraat  ettirir 
İlos  o  sırada  kendi  adını taşıyacak olan  llion  (Aigeus, Theseus). 
(Troya) şehrini  kurmaktaymış,  böyle  bir  hey­
kelin  gökten  düşmesi  hayra  yorulmuş,  şehre  Pallas. Tanrıça Athena'nın adının başına ta­
getirilip  Athena  tapınağına  yerleştirilmiş.  Bu  kılan  bir ad.  Bu adın Athena  ile  ilgisi üstüne 
efsaneyi  anlatan  mitograflar  Palladion'un  üç  efsaneler pek birbirini tutmaz (Athena, Palla­
karış boyunda olduğunu,  sag elinde bir kargı,  dion). 
sol elinde  de bir öreke  ile bir ig taşıdığını ya­ (1)  Titanlardan  Krios'la  Eurybie'nin  oğlu, 
zarlar.  Başka  efsanelere  göre  Palladion'u  Astraios'la  Perses'in  kardeşi (Tab.  4).  Hesio-
Dardanos Semendirek adasından getirmiş ve 
dos'un Theogonia'sma göre  Pallas,  Okeanos 
kaynatası Teukros'a armağan  etmiş  (Darda­
kızı Styks'le birleşir ve Zetos'la Nike'yi, bir de 
nos).  Troyalıların bu kutsal yapıtın bir tıpkısı­
Kratos'la Bie'yi meydana getirir. 
nı yaptıkları,  çalınmasın  diye asıl  Palladion'u 
tapınağın  mahzenine  kapatıp,  sahte  heykeli  (2) Arkadya kralı  Lykao'nun  oğlu.  Bir  efsa­
dışarıya  oturttukları  da  anlatılır.  Bir  efsaneye  neye  göre  bu  Pallas  kızını  Troya  kral  soyu­
göre,  Troyalıların  kâhini  Helenos  Palladion  nun atası Dardanos'la evlendirmiş ve Palladi­
heykeli  şehirde  kaldıkça,  Troya'nın  alınama­ on'u ona vermiş (Dardanos, Palladion). 
yacağını  bildirmiş,  bu  söze  dayanarak  da  (3) Vergilius'un  Aeneis  destanında  adı  ge­
Odysseus'la  Diomedes  gece  gizlice  şehre  gir­ çen  Pallas  Evandrus'un  oğludur.  Aeneas'la 
mişler,  heykeli çalıp götürmüşler.  Bu işte  gü­ birlikte  îtalyalı  Turnus'a  karşı  savaşmış  ve 
zel Helena Akhalı yiğitlere yardım etmiş (He­ onun elinden öldürülmüştür. Roma'nın Pala-
lenos, Helena).  tinus  tepesine  adını  veren  bu  Pallas'mış 
(Euandrus). 
Başka  kaynaklara  göre,  Palladion  heykeli 
Troya'da kalmış ve Troya yangınında Aineias  (4) Attika  efsanelerinde  adı  geçen  bir  dev. 
1da  dağına  sığındığında  onu  beraberinde  gö  Tanrıça  Athena bu devi öldürmüş ve derisini 
 yüzüp ona bürünmüş, bu devin kanatlarını da  Daha önce tanrılar ana babalarını yok 
ayaklarına bağlamış (Athena).  etmiştller 
ve öksüz bırakmıştılar kızları konaklarında, 
(5) Gene Attika efsanesinde rol oynayan bir  o zaman tanrısal Apbrodite beslemişti 
kişi  Pandion'un  oğludur ve  Pallantidai  adın- onları, 
da 50 tane oğlu vardır, bunlarla birlikte The- Here onlara güzellik ve akıl vermişti, 
seus'a karşı  gelir,  oğullarıyla  birlikte  These- tekmil kadınlara verdiğinden daha çok. 
us un elinden öldürülür (Theseus).  Ulu Artemis bağışlamıştı boyu boşu. 
Athene de öğretmişti güzel işler işlemeyi. 
Pan.  Tanrı Pan,  efsanesi ve kişiliği hakkında  Ama bir gün Aphrodite çıkmıştı koca 
Behçet  Necatigil'in  "100  Soruda  Mitologya"  Olympos'a, 
bu kızlara iyi bir kısmet bağışlamasını 
d.a ki anlatımını aşağıya alıyoruz: 
dilemişti, 
"Dağlık  Arkadia'da  küçükbaş  hayvanların,  iyi bir koca dilemişti yıldırım seven 
çobanların  tanrısı.  Keçi  ayaklı  Pan,  Her­ Zeus'tan, 
­­s'in  oğludur. Tanrıların,  çokluk,  insan kılı­ işte o zaman Harpyalar gelip bu kızları 
­ında  değil  de  hayvan  kılığında  düşünüldüğü  kaçırdılar, 
hizmet etsinler diye verdiler uğursuz 
ilk  zamanlarda  Pan  da  keçi  kafalıydı;  sonra­
Erinyslere. 
dan  bu  keçi  kafasından  sadece  boynuzlar  ve 
sakal  alıkonarak,  yüzü  insan  yüzü  oldu.  Pan  Pandareos efsanesi Girit ve Anadolu ile ilgi­
Çoban kavalını  sever,  azgın  tekeler  gibi  güzel  li bir efsanedir. Şöyle anlatılır:  Rheia yeni do 
nymphaların peşine düşerdi. İnsanların, hay­ gan  Zeus'u  Kronos'tan  kaçırmak  için  Gi­
ranların  uyuduğu kızgın,  ıssız yaz öğlelerinde  rit'teki mağaraya kapatınca bekçi olarak başı 
birdenbire,  beklenmedik  gürültüler  koparır,  na bir altın köpek dikmiş, Kronos devrilip Ze-
dört  bir yana  'panik'  korkular saçardı.  Mara- us  egemen  olunca  bu  köpek  Girit'teki  Zeus 
thon  savaşı  gecesi  Persleri  bu  şekilde  paniğe  tapınağına bırakılmış. Pandareos köpeği tapı­
uğrattığı  için,  Atinalılar  savaştan  sonra  tanrı  naktan  çalmış,  Lydia'da  Sipylos  dağına  gö­
Pan'a  Akrppolis  eteğinde  bir  tapınak  yaptı­ türmüş ve Tantalos'a emanet etmiş.  Derken 
lar.  Pan  sözü  Yunancada  'bütün'  anlamına  Zeus  ikisine  de  öfkelenerek,  hırsızlık  ettiği 
geldiğinden mistikler,  sonraları  Pan'ı  her  şey  için  Pandareos'u  taşa  çevirmiş,  yalan  yere 
yapabilir  bir  tanrı  payesine  çıkardılar.  Plu- yemin  ettiği  için  de  Tantalos'u  Sipylos  dağı­
tarkhos, Korfu'nun  güneyinde  sefer  eden  bir  nın altına tıkmış (Tantalos). 
gemideki  gemicilerin,  Paksos  adasından  ge- Pandaros.  Pandaros'un  adı  İlyada'da Troas 
len bir ses duyduklarını anlatır. Gemi dümen­ bölgesine yerleşmiş Lykialılarm  önderi olarak 
cisinin adını söyleyen bu ses, dümenciye 'Ulu  geçer.  1da  dağının  eteğinde  bulunan  Zeleia 
P'an öldü!' haberini vermiş, dümenci aldığı bu  kentinden gelmiş ünlü bir okçudur Pandaros. 
haberi  emredilen  yerde  karaya  doğru  sesle­
Babası,  Karkabos'un  oğlu  Lykaon'dur  (Kar-
nince,  karadan  korkunç  bir  inilti,  bir  feryat 
kabos).  Troya  savaşına  katılışı  şöyle  anlatılır 
duyulmuş, Pan'ın ölümünden ötürü tabiat yas 
(İl. II, 824 vd.): 
tutmaya başlamıştı.  Bu  haber  imparator  Ti-
berius (I. S. 14-37) zamanında olmuştu.  Sonra Zeleia'da oturanlar gelir, Ida'nm ta 
dibinde, 
Aisepos'un kara sularını içen zengin 
Latin  mitologyasında  Pan'ın  yerini  tanrı 
Troyalılar. 
Faunus tutar" (Faunus).  Başlarında Lykaon'unünlü oğlu Pandaros 
var, 
Pandareos.  Odysseia'da  Penelope  çok  bu­ Apollon kendisi vermiştir Pandaros 'a 
naldığı  bir  gece,  canını  alsın diye  tanrıça Ar- yayını. 
lemis'e yakarır, o sırada da Pandareos ve kız­ Pandaros'u tanrı Apollon'un koruduğu yiği­
larının  başına  geleni  anımsar  ve  anlatır  (Od.  din Akha yiğidi Diomedes'e meydan okurken 
XX,  65 vd.):  söylediği sözlerden belli (İl. V,  102 vd.): 
öy/e kaçılmamış mıydı kasırgalar  Ulu canlı Troyalılar, atları mahmu/.lavan 
Pandareos'ıııı kızlarım?  erler kalkın, 
 vuruldu işte Akhaların en yiğidi,  yüksek çatılı büyük evimi görürsem, 
Lykia'dan çıktığımda yola,  gelsin o gün koparsın başımı bir yabancı 
Zeus'un oğlu gerçekten sürdüyse beni öne,  adam, 
sanmam dayansın zorlu okuma bu adam.  şu oku elimle kırıp atmazsam yanan ateşe. 
Benimle boş yere gelmiş o. 
Ok  atışı  îlyada'nın  ilk  bölümünde  tanrı 
Apollon'un  Akha  ordusuna  veba  salmak  için  Pandaros kargıyla vurur Diomedes'i, ne var 
ok atışını ne kadar andırır (İl. IV,  116 vd.):  ki  Lykialı  yiğidin  kargısı  delemez  AkhaJının 
Kaldırdı okluğun kapağını Pandaros tam o  zırhını, tanrıça Athena'nın yönelttiği Diome-
sıra,  des'in  kargısıyla  canını  alır  Pandaros'un.  Bu 
hiç atılmamış kanatlı bir ok çıkardı,  korkunç  çarpışmada  ise  koruyucu  Apollon 
kara acılar kaynağıydı bu ok.  Aineias'ı  kurtarmak  zorundadır,  kendi  yetiş-: 
Kirişin üzerine yerleştirdi yakıcı oku.  tirdigi ünlü okçuyu feda etmekten  başka çare 
Yurduna, kutsalZeleie şehrine dönüşünde  bulamaz (İl. V, 216-280). 
değerli kurbanlar kesmeyi adadı, ilk 
kuzulardan,  Pandion.  Pandion  iki  Atina  kralının  adıdır 
ün salmış okçu Lykialı Apollon 'a.  (Tab. 24). 
Oku arka kanatlarından, kirişinden tuttu, 
yaklaştırdı kirişi memesine, demiri yaya.  (1) Pandion I. Erikhthonios'un oğlu, Erekh-
Yusyuvarlak gerilince gıcırdadı koca yay.  theus'un, Prokne ve Philomela'nın babasıdır. 
Kiriş inledi, sivri ok fırladı birden,  Prokne'yi  Trakya  kralı  Tereus'a  o  vermiş, 
uçtu kalabalığa doğru, vınlaya vmlaya.  kızlarının  başına  gelenlere  üzüntüsünden  öl­
Anadolulu tanrı Apollon'un tuttuğu bu yiğit  müş (Aedon). 
Troya  düşmanı tanrıların  elinde  bir oyuncak  (2)  Pandion  II.  Yukarda  adı  geçen  Pandi-
olur  ama,  Paris'le  Menelaos  arasındaki  teke  on'un  küçük torunu, Aigeus'un  babası, The-
tek  savaş  başlayıp,  öbür  savaşçılar  işe  karış­ seus'un dedesi. 
mamaya  ant  içince,  Athena Pandaros'u  kış­
kırtır andı bozmaya.  Bir okla yaralar Menela- Pandora.  Hesiodos'un  hem  "Theogonia", 
os'u.  Diomedes'le  karşılaşmasının  iyi  sonuç hem  de  "İşler  ve  Günler"  adlı  eserlerinde 
vermemesi de bu ünlü okçunun Troya savaşı­ uzun uzadıya anlattığı Pandora efsanesi Orta­
na yaya gelmiş olmasından, arabası bulunma- doğu  ve  özellikle  Samî  kaynaklı  olsa  gerek, 
masındandır.  Ölümünün  nedeni  olacak  bu  çünkü  ilk  kadının  yaratılışı,  yani  Âdem'le 
duruma şöyle yakınır (İl. V,  193 vd.):  Havva  efsanesinin  Yunan  mythos'una  akta­
Atlarım, arabam da yok ki bineyim.  rılmış bir kopyasına benzer.  Kadını her kötü­
Ama Lykaon'un sarayında on bir araba  lüğün, her dert ve belanın başlangıcında gör­
durur,  mek  Yunan  görüşlerine  pek  uymaz,  nitekim 
yepyeni, kız gibi arabalar,  Hesiodos'tan  sonra  bu  efsaneyi  işleyen  pek 
örtüler serilmiş, üzerlerine,  olmamıştır.  Yunan  yazınında  Homeros  şiiri 
her araba önünde iki tane at,  ve onun dile getirdiği iyimser,  gülümser dün­
kızılca buğday, ak arpa yiyen atlar, 
ya  görüşü  a^ır  basmış,  karamsarlığı  olduğu 
kargı atan yaşlı Lykaon demişti bana 
çıktığım gün derli toplu evinden,  kadar  kadın  düşmanlığını  da  silip  süpürmüş­
atlara, arabaya bin demişti,  tür. Hesiodos'un yansıttığı akım başka çag ve 
önderlik et zorlu savaşta Troyalılara,  ülkelerin  sanatını etkilediği içindir ki,  Pando­
atları düşündüm de dinlemedim onu  ra  efsanesini  buraya  almayı  uygun  gördük. 
-dinleseydim ne iyi olurdu - Aşağıdaki  anlatım,  "İşler ve  Günler"deki  an­
edemezler, dedim, karınlarını doyurmadan,  latımdır,  Pandora ile Prometheus efsaneleri­
düşmanla kuşatılmış insanlar arasında 
yemsiz kalmasınlar, dedim.  nin bir karışımını verir: 
Bıraktım onları, tlyon'a yaya geldim,  Tanrılar yeraltına gizlemiş besinleri. 
güvenmiştim yayıma.  Yoksa insan bir gün çalışıp rızkını sağlar, 
Oysa yayım hiç yaramayacakmış işime.  sonra bir yıl sırt üstü yatardı, 
Bir gün dönersem yurduma,  asör bırakırdı sabanını ocak başında, 
gözlerimle görürsem toprağımı, karımı,  gözerdi çiftini çubuğunu, öküzlerini. 

236 
Zeııs  kızınca  Prometheua'a,  alırsan,  ölümlüleri  derde  sokarsın  demişti. 
kendlnl  aldatan  o sivri akıllıya,  Armağanı  aldı  ve alınca anladı 
sakladı  varını  yoğunu  insanlardan,  başına  bela aldığını. 
o  gün  bugündür  dertlere  boğdu  Eskiden  insanoğulları  bu  dünyada 
insanoğlunu,  dertlerden,  kaygılardan  uzak  yaşarlardı, 
Zeus  gizledi  besini  insandan.  bilmezlerdi  ölüm  getiren  hastalıkları. 
Ama  lapetos'un  güçlü  oğlu  Prometheus  Pandora  açınca  kutunun  kapağını, 
çaldı Zeus'un  ateşini  insanlar  için,  dağıttı  insanlara acıları,  dertleri. 
sakladı  onu  narthex  kamışının  içinde.  Bir  tek  umut  kaldı  dışarı  çıkmadık 
Kızdı bulut devşiren  Zeus,  dedi  ki  ona:  kapağı  açılan  dert  kutusundan. 
İapetos oğlu, sivri akıllı kişi,  Umut  tam  çıkacakken  Pandora  kapamıştı 
seviniyorsun  ateşi  çaldın,  beni aldattın  diye,  kapağı, 
ama bil  ki  dert açtın  kendi  başına da:  böyle  istemişti  bulutlar  devşiren  Zeus. 
aldığın  ateşe  karşılık  birbela  O  gün  bugündür  insanların  başı  dertte, 
öyle  bir bela salacağım  ki insanlara,  toprak  bela  doludur,  deniz  bela  dolu, 
sevmeye,  okşamaya  doymayacaklar  bu  geceler  dert  doludur,  gündüzler  dert  dolu, 
\  belayı",  belalar  başıboş  dolaşır  sessizce 
Böyle  dedi ve  kah  kah güldü  insanların  ve  ölümlülerin  çevresinde, 
tanrıların  babası.  derin  düşünceli  Zeus  ses  vermedi  onlara 
Namlı  şanlı  Hephaistos'u  çağırdı  hemen:  sessizce  gelişlerini  duymasın  diye  insanlar. 
Bir  parça  toprak al,  suyla  karıştır dedi,  Görüyorsun  ya  Zeus'un  dilediğine  karşı 
İçine insan sesi  koy,  insan gücü  koy,  konmaz. 
bir  varlık yap  ki  yüzü  ölümsüz  tanrıçalara 
P a n d r o s o s .  Atina  kralı  Kekrops'un  üç  ki 
benzesin, 
Bedeni güzelim  genç  kızlara.  zindan  biri  (Aglauros,  Erikhtonios). 
Athena,  sen  de  ona  el  işlerini  öğret  dedi,  P a r c a c  ( P a r k a l a r ) .  Roma  dininde  kader  ve 
renk  renk  kumaşlar  dokumasını  öğret. 
ölümü  simgeleyen  tanrıçalar,  Moiralarla  bir 
Nur  topu  Aphrodite,  sen  de  büyülerinle 
tutulmuştur.  İlk  zamanları  Parça  doğuma  da 
kuşat  onu, 
istekler,  arzularla  tutuştur  gönlünü.  bakan bir tanrıça sayılır, sonra Yunan etkileri 
Yüz  gözlü  devi  öldüren  Hermeias,  sen  de  pekleşince Romalılar üç Parça olduğuna, biri­
bir köpek  yüreği,  bir tilki  huyu  koy  içine".  nin doğuma, ikincisinin evlenmeye, üçüncü­
Böyle  dedi Zeus,  onlar da  yaptılar dediğini:  sünün  ölüme  baktığına  inanırlardı.  Forum'da 
Koca  Hephaistos,  topal  tanrı  hemen  bulunan üç heykel (Tria Fata) olarak simgele-
bir  kız  biçimine  soktu  toprağı.  nirlerdi. 
Gök  gözlü  Athena  süslü  kuşağını  sarıverdi 
beline.  P a r i s . Paris, öbür adıyla Aleksandros, Troya 
O  canım  Kharitler  ve  o  güzelim  Peitho  kralı  Priamos'la  karısı  Hekabe'nin  en  küçük 
altın  gerdanlıklar  taktılar  boynuna.  oğludur (Tab.  16).  Kraliçe onu doğurmadan 
Horalar  bahar  çiçekleriyle  donattılar  birkaç  gün  önce  uykusunda bir düş  görmüş: 
saçlarını,  Karnından çıkan bir alev Troya surlarını sarı­
Hermeias  doldurdu  göğsüne  yalanı  dolanı, 
yor, bütün şehri yangına veriyormuş. Falcılar 
uzaktan  gürleyen  Zeus'un  oluyordu  isteği. 
Ses  koydu  içine o  tanrılar kılavuzu  bu düşü kötüye yorumlamışlar, doğacak olan 
Pandora  adını  taktı.  çocuk şehri  yıkıma  götürecek  demişler.  Be­
Pandora  demek  bütün  tanrıların  armağanı  bek doğunca da  Priamos onu İda dağına bı­
demekti,  rakmak  üzere  bir  uşağına  vermiş.  Uşak  Pa­
çünkü  bütün  Olymposlular  insanların  ris'i  dağa  bırakmış,  vahşi  hayvanlar  hakkın 
başına  bela  etmişti  onu.  dan gelir diye düşünmüş. Ama öyle olmamış, 
Tanrıların  babası  kurunca bu düzeni,  bir dişi ayı gelip bebeği emzirmiş.  Bir süre bu 
Epimetheus'a  gönderdi  Pandora'yı  böyle gitmiş,  sonra çocuğu Agelaos adındaki 
kılavuz  tanrı  Hermeias'la.  bir  çoban  bulmuş,  evine  götürmüş  ve  kendi 
Epimetheus  unuttu  Prometheus'un 
çocuklarıyla  bir  arada  büyütmüş.  Paris  ço-
dediğini: 
Zeus'tan  armağan  alma  demişti  ona  banlar  arasında  güzelliği,  yararlılığıyla  dikkati 
Prometheus,  çekermiş..  sürülerine  çok  İyi  baktığı  İçin,ona 
koruyucu  anlamına  gelen  Aleksandros  adını  Agabeysi  onu  ağır  sözlerle  azarladığı,  Mene 
takmışlar. Dağda Oinone adlı bir nympha ile  laos'la  kozunu  paylaşmak  için  teke  tek  sava-
sevişmiş.  Evlenmişler,  ama mutlulukları uzun  şa  kışkırttığı  halde,  Paris  her  fırsatta  kaçmak 
sürmemiş (Oinone).  yolunu bulur (Hektor,  Helene).  Gene  de  ya-
Paris efsanesine burada Üç Güzeller masalı  kısıklı,  güzel  silahlı,  çevik  bir  savaşçı  olarak 
karışır.  Peleus'la Thetis'in  Olympos'ta  kutla­ canlandırılır  ve  birçok Akhalan  nasıl  alt  ettiği 
nan düğününde, kavga tanrıça Eris'in, çağrıl­ anlatılır.  Akhilleus'un  ölümü  Paris  efsanesi-
madığına kızarak, ortaya bir altın elma atma­ nin  son  bölümüdür.  Hektor  ölmeden  Akhille-
sı,  üstünde  "en  güzeline"  diye yazılan  bu  el­ us'a  kendisinin  de  Apollon'un  yardımıyla  Pa 
mayı kime vereceğini bilemediği için Zeus'un  ris'in  elinden  Öldürüleceği  günün  uzak  olm-
yargıç  olarak  Paris'i  seçmesi  İdalı  çobanın  dıgını  bildirmişti.  Öyle  olur:  Akhilleus  Mem-
hayatını altüst eder. Üç büyük tanrıça, Hera,  non'u  öldürür  ve  Troyalıları  gene  surların  iç-
Athena,  Aphrodite  bu  güzellik  yarışmasına  ne  sığınmaya zorlar,  tam  o  sırada  Paris'in  at-
katılırlar,  ama  Zeus  her  nedense  kararı  bir  tığı  bir  ok  Akha  yiğidinin  tek  silah  geçer  yeri 
ölümlünün vermesini yeg görür ve tanrıçaları  ne,  yani  topuğuna  saplanır.  Ama  Akhilleus 
Hermes'le  birlikte  İda  dağına  gönderir.  Bu  öldükten  hemen  sonra  da  Paris  Philokte-
göreve  neden  Paris'in  seçildiği  hiçbir efsane­ tes'in  bir  okuyla  kasığından  vurulur.  Can  çe-
de  belirtilmez.  Priamos  oğlunun  alın  yazısı  kişirken Oinone'yi çağırır. Kadın geImeyince 
bunu gerektiriyordu herhalde. Yarışmanın bir  ölür 
pazarlık  konusu  olduğu  ayrıca  dikkati  çeker: 
Tanrıçaların  üçü  de  elmaya  karşılık  Paris'e  Parthenopaios.  Thebai'ye  karşı  Yediler  se-
bir  bağışta  bulunmaya  söz  verirler.  Hera As­ ferine  katılan  önderlerden  biri.  Atalante  ile 
ya  krallığını,  Athena  sonsuz  akıl  ve  başarı,  Meleagros'un oğlu olduğu söylenir. Kız oglan 
Aphrodite ise Spartalı Helena'nın aşkını veri­ kız  anlamına  gelen  parthenos'tan  türemiş 
rim demiş, o kadar. Paris altın elmayı Aphro- olan  adının  kendisine  anasının  uzun  yıllar  ev-
dite'ye verir, tanrıçalar arasında en güzeli ol­ lenmediginden  verildiği  ileri  sürülür.  Boyu 
duğundan  mı,  yoksa  Helena'nın  aşkını  her  boslu, yakışıklı, yiğit bir erkek olarak canlan-
şeyden  üstün  tuttuğundan  mı,  efsane  bunu  dirilir. Thebai surları önünde öldürülür. 
da açıklamaz. 
Pasiphae.  Girit  kralı  Minos'un  karısı  Pasi 
Bundan  böyle  Paris'in  aklı  fikri  tanrıçanın  phae,  tanrı  Helios'la  Perseis'in  kızı,  Perses 
verdiği  sözün  gerçekleşmesindedir.  İda'dan  Aietes  ve  büyücü  Kirke'nin  kardeşidir  (Tab 
şehre iner, orada kendini kral Priamos'a tanı­ 8).  Pasiphae'nin  Minos'la  evlenmesi,  Girit 
tır. Bu konuda anlatılan efsane şöyledir: Tro-
kralına  Poseidon'un  bağışladığı  boğa  ile  bir-
ya'da  yarışmalar  düzenlenir,  bu  yarışmaların 
leşmesi ve Minotauros'u doğurması hakkında 
ödülü  İda  dağında  yetiştirilmiş  bir  boğadır. 
Mlnos,  Daidalos,  Minotauros  maddelerine 
Paris boğa ile  birlikte şehre gider ve yarışma­
bakınız.  Güneş soylulardan Pasiphae kardeş-
lara katılıp birinci gelir,  o sırada kendisini kıs­
leri ve yeğenleri (Hekate ve Medeia) gibi do-
kanan  kardeşleri  onu  öldürmeye  kalkarlar, 
3a dışı ya da doğa üstü güçlerden  faydalanan 
Paris Zeus  sunağına sığınır ve kız kardeşi bili­
gizemli bir kişidir.  Kızları Pheidra  ve Ariadne 
ci Kassandra onun kim olduğunu anlar, Pria-
mos'la  Hekabe  ölü  sandıkları  oğullarını  se­ de anaları gibi talihsiz aşklara çarpılırlar. 
vinçle  kucaklarlar.  Troya  sarayında  yaşama­ Patroklos.  Menoitios'un  oğlu  Patroklos A-
ya  başladıktan  bir  süre  sonra  Paris  Yunanis­ khilleus'un can yoldaşı,  en yakın arkadaşıdır. 
tan'a  gitmek  üzere  gemiler hazırlatır  ve  mu­ İkisi de Aktör ve Aigina'nın soyundan  olmak­
radına  ermek  için  Sparta'ya  varır.  Bundan  la akraba sayılırlar (Tab. 21), ama arkadaşlık­
sonrası Helene başlığı  altında  anlatılmıştır.  ları  Patroklos'un  Akhilleus'la  birlikte  Pele-
Troya  savaşı  sırasında  Paris'in  tutum  ve  us'un sarayında büyümüş olmasından ileri ge­
davranışı  pek parlak değildir.  İlyada'da  zayıf,  lir.  Patroklos'un  ruhu  nasıl bir  adam  öldüre­
korkak,  bencil,  tembel ve sorumsuz bir insan  rek  Peleus'un  yanına  sığındığını  İlyada'da 
olarak  gösterilir.  Hektor'un  tam  karşıtıdır.  şöyle anlatır (İl. XXIII, 83 vd.): 
 Birlikti büyümemlş miydik, Akhilleus, slzin  ların  elinden  kurtarmıştı,  .ama  Patroklos  bu 
evde.  nunla  yetinmez,  ruhu  Akhilleus'a  görünüp 
Opotls'ten beni size Menoitios getirmişti,  gömülmek istediğini,  kemiklerinin  arkadaşın.\ 
ufaktım, bir kaza çıkmıştı elimden,  ayrılmış  altın  çanakta  korunması  gerektiğini 
öIdürmüştüm Amphidamas'ın çocuğunu, 
yapmıştım bu deliliği istemeye istemeye,  bildirir.  AkhiUeus  da  dostuna  şöyle  cevap ve­
öfkeye kapılmıştım aşık oynarken.  rir (İl. XXIII, 94 vd.): 
At sürücüsü Peleus enine almıştı beni,  Buraya ne geldin, iki gözüm, 
özene bezene büyütmüş, seyis yapmıştı  bütün bunları ne söylersin bana? 
sana.  Bilmiş ol, yapacağım her dediğini, 
Ilyada'da  Patroklos  her  an  Akhilleus'un ya­ hadi yaklaş bana, sarılalım birbirimize, 
nındadır,  onu  sevgisiyle,  ögütleriyle  destek­ birancık da olsa ağlayalım doya doya. 
Böyle dedi, uzattı dost ellerini, 
ler.  Yiğit öfkeyle  savaştan ayrılıp bir daha dö­ ama hiçbir şey tutamadı eliyle, 
vüşmek  istemeyince,  Patroklos  onu yola  ge- ruh kaçmıştı bir duman gibi 
liı inek  için  boşuna  uğraşır,  Agamemnon'un  yerin altına, ıslık çala çala. 
gönderdiği elçileri kabul eder, küskün arkada­
şının  takındığı  yakışıksız  tavrı  örtmeye  çalışır.  AkhiUeus  Patroklos'un  anısına  yarışmalar 
Aklıaların  çok  kötü  duruma  düştüğünü  gö­ düzenler,  bunların  yapılması  için  de  savaşa 
rünce,  dayanamaz,  Akhilleus'tan  silahlarını  bir süre ara veriUr.  Patroklos'un cenaze töre­
ı .ter.  Ünlü  yiğidin  yerine  kendisi  savaşacak- ninden  sonradır  ki  Priamos  Akhilleus'tan 
Iir.  tlyada'nın  Patroklos'un yiğitliklerine ayrıl­ Hektor'un ölüsünü istemeye gider. 
mış  XVI.  bölümünde  sayısız  Troyalı  öldürür,  Pedasos.  Ksanthos  ve  Balios  gibi,  Akhllle 
bu  arada  Zeus  oğlu  Sarpedon'un  kaderi  de  us'un ölümsüz atlarından biri. Sarpedon tara 
Patroklos'un  elinden  can  vermektir  (Sarpe­
fmdan öldürülür (İl. XVI,  153 vd.). 
don).  Apollon  Patroklos'un  yaptığı  bu  kıyı­
ma  son verir:  Patroklos  Hektor'la çarşıpır ve  Pegasos.  Medusa'nm  kanından  dogma  ka 
öldürülür.  Patroklos  son  nefesini  verirken  natlı  at.  Perseus  ve  Bellerophontes  efsanele 
I lektor'a  ölümünün  yakın  olduğunu  bildirir.  rinde  önemli  bir  rol  oynar.  Hesiodos  Pega 
AkhiUeus  barakasındadır,  savaş  meydanında  sos'un  doğuşunu  şöyle  anlatır  (Theog.  270 
ı )lup bitenlerden haberi yoktur. O sırada Pat­ vd.): 
roklos'un  ölüsünü  almak  ve  onun  taşıdığı 
Phorkys'le birleşen Keto Graialan 
Akhilleus'un  silahlarına  sahip  çıkmak  için  doğurdu... 
korkunç  bir  boğuşma  başlar.  Akhalar  bütün  Gorgoları da doğuran Keto'dur... 
çabalarına  karşın  Patroklos'un  ölüsünü  Tro- Sthenno, Euryale ue bahtsız Medusa... 
y.ılılara  kaptırırlar.  Nestor'un  oğlu  Antilok- Perseus kestiği zaman kafasını 
hos acı haberi Akhilleus'a getirir.  O sırada yi­ Khrysaor'la Pegasos çıkıverdi kanından. 
ğidin yası şöyle dile getirilir (İl. XVIII,  1 vd.):  Biri Okeanos'un kaynaklarından doğduğu 
için, 
Böyle dedi, Akhilleus'u kapkara bir yas  öteki elinde altın kılıç tuttuğu için 
bulutu kapladı.  almışlardı Pegasos'la Khrysaor adlarını. 
İki eliyle aldı ocağın küllerini,  Pegasos bırakıp davarlar anası toprağı 
döktü başının üstüne, kirletti güzelim  havalandı gitti ölümsüzlere doğru. 
yüzünü.  Zeus'un sarayında oturur şimdi 
Sonra uzandı boylu boyunca tozun,  şimşekle yıldırım taşıyıp onun adına. 
toprağın içine,  Adı,  kaynak  anlamına  gelen  Yunanca  "pe-
elleriyle çekip kopardı, kirletti saçlarını.  ge"  sözcüğünden türemiş  sayılan  Pegasos  pı­
Akhilleus  bir  daha  anası  Thetis'i  çağırır,  nar ve  çeşme  başlarında  bulunmaktan  hoşla 
Hephaistos'a yeni silahlar yaptırmak için git- nırmış.  Bir  gün  ayağını yere vurarak  Helikon 
meşini ister ve dileği yerine gelince savaşa ka­ dağının  eteğinde  Hippokrene,  at  çeşmesini 
tılır (Hephalstos, Akhilleus, Thetis.) Akhıl  meydana  getirdiği  anlatılır  (Medusa,  Perse­
leus Hektor'u öldürmekle  Patroklos'un öcü  us, Bellerophontes). 
nü almış olur, ölüsünü de daha önce Troyalı  Pegasos gökte bir burç haline getlrilmiştir. 
Peirithoos.  llyada'ya göre Dia'nın  Zeus'tan  Akastos'un  oğulları onu tahtından atıp Istan-j 
olan,  başka  kaynaklara  göre  îkson'dan  olan  köy adasına sürerler. 
oğlu,  ünlü Lapith. Lapithlerle Kentaurlar sa­
vaşına  katılır,  Hippodameia  ile  evlenir  ve  Pelias.  Tryro  ile  Poseidon'un  oğlu,  Nele-
Theseus'un en yakın dostu olarak yiğidin bü­ us'un  ikiz  kardeşi  (Tab.  22).  Ölümlü  babası 
tün serüvenlerine katılır (Hippodameia,  The- Kretheus  olduğu için  Pelias,  İason'un babasıj 
seus).  Aison'un üvey kardeşidir (Aison).  Tyro tanrı-
dan  gebe  kaldığını  saklamış  ve-doğurduğu 
Pelasgos.  Akdeniz  yöresiyle  Yunanistan'da  ikizleri dağa bırakmış.  Nasıl büyütülüp krallık 
oturan  en eski soyun adı Pelasgoi,  Pelasglar- için kavgaya tutuştukları konusunda efsaneler 
dı.  Zeus'la  Niobe'den  doğmuş  olduğu  söyle­ birbirini tutmaz,  ama  Pelias'ın  kardeşi  Nele-
nilen  Pelasgos  da  bu  soyun  atası  olarak gös­ us'u  tahttan  attığı,  onun  da  göçüp  Pylos'a 
terilir (Niobe 2).  yerleştiği  anlatılır  (Neleus).  Pelias,  Aison'un 
oğlu  îason'la  da  kozunu  paylaşamaz  ve  İa-
Peleus.  Aiakos'un oğlu Peleus, Telamon'un  son'dan  kurtulmak  için  onu  Karadeniz'in 
kardeşi  ve  Akhilleus'un  babasıdır  (Tab.  21).  Kolkhis ülkesine altın postu almaya gönderir, 
Ömrü  olaylarla  dolu  geçmiştir:  Telamon'la  lason  Medeia  ile  birlikte  dönünce,  büyücü 
birlikte üvey kardeşleri  Phokos'u öldürdükleri  prenses  Pelias'ın  kızlarını  babalarını  sözde 
için  yurtlarından  sürülürler  (Aiakos).  Peleus  gençleştirmek  amacıyla  kesip  bir  kazana  at­
Tesalya'ya Phthia kralı Eurytion'un yanına sı­ maya  kandırır.  Bu  korkunç  işlemden  sonra 
ğınır.  Kral onu suçundan  arındırdığı gibi  kızı  Pelias'ın  oğlu  Akastos îason'la  Medeia'yı  lol-
Antigone'yi  de  ona  karı  olarak  verir.  Ama  kos'tan  sürer (Argonaut'lar,  lason,  Akastos). 
Peleus'un başına bir bela daha gelir: Kalydon 
avı  sırasında  kaynatasını istemeyerek öldürür  Pelopeia.  Thyestes'in  kızı  (Tab.  14,  15). 
ve  gene  yollara  düşer.  Bu  kez  folkos'ta  kral  Bilmeden  babasıyla  yatar  ve  Aigisthos'u  do­
Akastos'un  sarayına  gider,  ama  orada  da  ğurur.  Sonradan  Atreus'a  karı  olur,  böylece 
kralın  karısıyla  başı  derde  girer  (Akastos).  Pelopsogullarının  zincirleme  suç  ve  ilenme 
Karısı  ölünce  tanrılar  onu  Thetis'e  koca  ol­ sürecine  karışır  (Atreus,  Aigisthos). 
mak için seçerler.  Nereus kızı önce Peleus'la 
evlenmemek  için  bin  bir  kılığa  girer,  ama  Pclops.  Tantalos'un  oğlu, tanrı Zeus'un to­
Peleus,  arkadaşı  olan  at  adam  Kheiron'un  runu,  Yunan  efsanesinin en ilgi çekici kahra­
yardımıyla  onun  hakkından  gelir.  Düğün  ya­ manlarından  biridir (Tab.  14,  15).  Anasının 
pılır,  pek  uğurlu  olmadığı  hemen  meydana  Ege  ırmaklarından  Ksanthos,  ya  da  Pakto-
çıkar (Akhilleus,  Paris).  Akhilleus  Troya  sa­ los'un kızı olduğu ileri  sürülür.  Pelops babası 
vaşına gittiği zaman  Peleus Phthia'daki sara­ Tantalos gibi Anadolu'da doğmuş,  büyümüş­
yında  onu  uzun  zaman  bekler,  ihtiyar  Pria- tür,  onun  Yunanistan'a  göçmesi  uygarlığın 
mos  da  Akhilleus'u yumuşatmak,  Hektor'un  Yunan  yarımadasına  Anadolu'dan  geldiğini 
ölüsünü  ellerinden  alabilmek  için  babasının  kanıtlayan bir belirtidir. 
anısını  getirir  gözlerinin  önüne  (İl.  XXIV,  Efsaneye  göre  tanrılarla  haşır  neşir  olan 
486 vd.).- Tantalos onları denemek için bir şölende on­
lara  kesip  doğradığı  oğlu  Pelops'u  yiyecek 
Tanrısal Akhilleus, getir aklına babanı. 
Şimdi olmalı o da benim yaşımda,  olarak verir, tanrıların hepsi bu korkunç oyu­
varmıştır uğursuz ihtiyarlığın eşiğine.  nun  farkına  varırlar,  yalnız  kızını  yitirmiş  ol­
Belki çevresinde bugün komşuları üzer onu,  manın  acısıyla  dalgın  olan  Demeter  Pe­
belayı savacak kimsesi yoktur yanında.  lops'un  bir omzunu yer.  Zeus tanrı çocuğun 
Ama duyar hiç olmazsa yaşadığını senin,  bedenini  yeni  baştan  yaratıp  diriltir,  Deme-
oğlum dönecek Troya'dan, göreceğim onu,  ter'in  yediği  omuz  yerine  de  fildişinden  bir 
der.  omuz  koyar  Pelops'a.  Tanrı  Poseidon  Pe­
Oysa,  bilindiği  gibi,  Akhilleus  Troya'dan  lops'a  gönül  verir,  bir  süre  şarap  sunucusu 
dönmez,  orada ölür.  Bir efsaneye göre Pele­ olarak kullanır, sonra gene yeryüzüne gönde­
us'un  Akhilleus  Troya'dayken  öldürdüğü  rir ve kanatlı atlar armağan  ederek Oinoma-
 karşı  yarışa  girişmeyi  buyurur.  Bilindiği  Odyssela  destanı  başladığı  sırada  İthake  sa 
gibi Elis kralı Oinomaos kızı  Hippodameia'yı  rayının  Penelope'ye  taliplerle  dolduğunu  gö­
ancak  kendisini  araba  yarışında  yenecek  ola- rürüz,  adanın,  komşu  ülkelerin  ileri  gelenleri 
na  vermeye  ant  içmişti.  Pelops  Oinomaos'u  hep kocasız kalan  güzel kadını  almak isterler, 
yener  ve  Hippodameia  ile  evlenir  (Oinoma- daha  doğrusu  Odysseus'un  mal  mülk  dolu, 
os  Hlppodameia).  Pelops  yerli  kahraman- sürüleriyle  zengin  krallığını  ele  geçirmektir 
Iardan ne  kadar  üstün  olduğunu  böylece  ta- amaçları.  Üstelik  de  saray  sahipsiz  kaldığı, 
nıtlamış olmakla kalmaz.  Olympos  oyunlarını  Laertes  ihtiyarladığından  ötürü,  Telemakhos 
kurar  ve  Yunanistan'da  bu  yoldan  büyük  bir  da  çocuk  olduğundan  karşı  koyamadıkları 
çığır açar. Mora yarımadasına adının verilmiş  için  talipler  saraya  yerleşmişler,  Odysseus'un 
olması Ege'den gelme bu göçmenin efsanede  nesi  var,  nesi  yoksa  hepsini  sömürüp  tüket­
gösterilen  yerinden  de  daha  büyük  bir  yer  mektedirler.  Telemakhos'la  aralarında  bir 
tuttuğunu, daha derin bir çığır açtığını açığa  tartışmadır gider,  Penelopeia'nın bu kadar yıl 
vurmaktadır.  sonra bir koca seçmesini  ister talipler,  bunun 
Pelops'un  Hippodameia'dan  olan  oğulları­ gerçekleşmesi  için  de  babasına  çeyiziyle  bir­
nın tanrı lanetine uğramış olmalan Pelops'un  likte  geri  verilmesini,  babasının  da  uygun  gö­
kendisine  yardım  etmiş  olan  arabacı  Myrti- receği  bir  kocayı  kızına  seçmesini.  Telema­
los'u  denize  atıp  öldürmekle  işlediği  suçtan  khos  anasını  korur,  evinden  etmek  istemez. 
İleri geldiği söylenir (Myrtilos).  O  bir yandan  talipleri  oyaladığı  gibi,  Penelo 
peia da ikide bir taliplerin karşısına çıkar,  tatil 
Pemphredo.  Phorkys'le Keton'un kızı (Gra- umutlarla onları aldatır. İthake sarayına dilen 
lalar).  ci  kılığında  gelen  Odysseus'a  Penelope  şöyle 
Penates.  Roma'da yurdu ve aile ocağını ko- anlatır bu işi (Od. XIX,  137 vd.): 
ruyan tanrıdır.  Her evde  Vesta  ve  Lares  tan-
Tanrı bir bez dokumayı kodu aklıma ilkin, 
ırılarıyla birlikte Penatlara da tapıldıgı gibi, kült-
kocaman bir tezgâh kurmuştum odamda, 
leri  kamu alanına yayılmış,  köylerden şehirle- arşın arşın bez dokuyordum habire, 
re  kadar her yerin Penates tanrıları olmuştur.  taliplere de şöyle laf ediyordum arada bir: 
"Delikanlılar, madem tanrısal Odysseus 
Penelope.  Homeros  destanlarında  adı  Pe-
öldü, 
nelopeia  diye  geçen  İkarios'un  kızı,  Odysse- çaresiz varacağım içinizden birine, 
us'urı  karısı  Penelope  Yunan  mythos'unun  ama ne olur, bekleyin bir parça daha, 
en  ünlü  kişilerindendir.  Eşinden  ayrı  kaldığı  bitsin bu dokuma, boşa gitmesin bunca 
yirmi,  otuz  yıl  sürece  başka  kocaya  varma­ iplik, 
mak  için  ayak  diremesi,  Odysseus'a  sadık  bir kefen dokuyorum yiğit Laertes'e, 
kalması onu evlilikte vefa ve sevginin simgesi  gün gelirde, ölüm onu yere sererse upuzun, 
haline  sokmuştur.  Onun  adı  kadar,  yıllar  yılı  Akhalı kadınlar ne der sonra bana". 
Böyle derdim, kanardı bu sözlere taşkın 
gündüz  dokuyup  gece  söktüğü  bez  de  dillere 
yürekleri. 
destan olmuştur.  Oysa ben, gündüzleri dokuduğum koca bezi 
Odysseus  Tyndareos'un  kızı  Helene'ye  ta­ bir çerağ önünde sökerdim geceleri. 
lip  olacakken,  ondan  vazgeçer  ve  akrabası  Kandırdım onları işte böyle tam üç yıl, 
penelope  ile  evlenir  (Odysseus).  Bu  mutlu  ama dördüncü yıl başlayıp çatınca ilkyaz, 
çiftin  Telemakhos  diye  bir  çocukları  olur,  bir hizmetçi, saygısız bir köpek, duyurur 
ama  Telemakhos  daha  kundakta  bebekken  onlara bunu, 
babaası  Troya  savaşına  gitmek  zorunda  kabr.  geldiler yakaladılar beni, bağırdılar, 
çağırdılar. 
Penelopeia'nın  çilesi  o  zaman  başlar.  Bunu 
kaynanası  Antikleia'nın  ağzından  duyarız  Penelope Odysseus kadar kurnaz ve düzen­
(Od, XI, 181 vd.);  bazdır.  Son  çare  olarak talipleri  bir  yarışma 
Karın büyük bir sabırla bekler seni evindi',  ya  sokmak  gelir  aklına:  Odysseus'un  büyük 
Gündüzlerl ağlaya ağlaya tüketir kendini,  yayını  getirtecek,  onu  gerip  ok  atmayı  kim 
bir geceleler geçirir ki düşman boşına  başarırsa  ona  varacağı  karar  ını  Odysseus'a 
4 
bildirir.  Böylece  Odysseia'nın  son  sahnesine,  meşine yobazca direnir.  Ne korkunç bir cezaj 
yani  taliplerin  öldürülmesine  yol  açan  çareyi  gördüğü,  kendi anasının elleriyle  nasıl parça;) 
düşünmüş olur.  landıgı Euripides'in  "Bakkha'lar" tragedyasın 
Odysseus taliplerden öç aldıktan sonra ken­ da sahneye konmuştur (Bakkhalar, Agaue).\ 
dini  Penelope'ye tanıtmakta  epey güçlük çe­
Pergamos.  Pergamon  (Bergama)  şehrinin 
ker.  Bu  adamın  kocası  Odysseus  olduğuna 
kurucusu  sayılan  kahraman.  Bir kaynağa gö­
bir  türlü  inanmaz  ve  onu  habire  denemeye 
re  Akhilleus'un  oğlu  Neoptolemos'la  Andro-
koyulur.  O  kadar  ki  Telemakhos  bile  anası­
makhe'den  dogmadır.  Yunanistan'dan  Ana 
nın  tutumuna  şu  sözlerle  içerler  (Od.  XXIII,  dolu'ya  kaçar  ve  Bergama'nın  bulundugı 
97 yd.J:  yerdeki kralı öldürüp kral olur,  şehre  de  ken 
Ana, kötü ana, yüreği taştan anal  di adını verir. 
Ne diye böyle uzak durursun babamdan, 
ne diye yanma oturup konuşmaz, sorular  Pero.  Neleus'la Khloris'in kızı.  Çok güzel ol­
sormazsın ki?  duğu  için  birçok  talipleri  varmış,  ama  kızın­
Kim dayanır senden başka, hangi kadının  dan  ayrılmak istemeyen  Neleus  onu kendine 
yüreği  İphiklos'un  sürülerini  getirecek  olan  adama 
baba toprağına dönen kocasından böyle  vereceğini  söylemiş,  kardeşi  Melampos'un 
uzak durmaya,  yardımıyla  Bias  bunları  kaçırıp  kızla  evlen­
sürüne dilene yirmi yıl sonra dönen  mek  hakkını  elde  etmiş  (Metampus,  İphik-
kocasından? 
Oldum olası taştan katıdır bilirim yüreğin  los). 
senin.  Perscis.  Okeanos  kızı  Perseis  tanrı  Heli-
Oysa  bu sözler, Odysseus'un  çok hoşuna gi­ os'la  birleşir  ve  Kirke,  Aietes,  Pasiphae  ve 
der,  karısının ne kadar şüpheci ve akıllı oldu­ Perseis'i doğurur (Tab. 8). 
ğunu  anlar.  Kavuşmaları  da  o  oranda  tatlı 
Pcrscphone.  Zeus'la Demeter'in kızı (Tab. 
olur (Od. XXIII, 209 vd.). 
5). Kore, genç kız adıyla da anılan Persepho-
Penia.  Yoksulluğu  simgeleyen  bir  tanrısal  ne'nin  Hades  tarafından  yeraltına  kaçırılma­
varlık.  Platon'un  "Şölen  "inde  anlatıldığı  gibi  sı,  Demeter'in yası ve Persephone'nin  ölüler 
Penia bir gece Poros'la birleşmek yolunu bul­ ülkesinin  tanrıçası  olarak  Hades'te  kalması 
muş ve Eros'a gebe kalmıştır (Eros).  için  Demeter,  Hades,  Adonis  maddelerine 
bakınız. 
Penthesileia.  Adı  Akhilleus  efsanesine  karı­
şan  ünlü  Amazon  kraliçesi.  Efsaneye  göre,  Perses.  Bir  kaynağa  göre  Titanlardan  Kri-
öbür  Amazonlar  gibi  Penthesileia  da  Ares'ln  os'la Eurybie'nin oğludur (Tab.  4), Asteria ile 
kızıymış,  Kaystros (Küçük  Menderes) adlı  bir  evlenir,  Hekate'yi  üretir.  Başka  bir  kaynak 
oğlu, Ephesos diye bir torunu olmuş.  Helios'la Perseis'in oğlu,  Kirke, Aietes ve Pa­
Hektor  öldükten  sonra Penthesileia bir bö­ siphae'nin  kardeşi  olduğunu  ileri  sürer  (Tab. 
lük  Amazon'la  Priamos'un  yardımına  koşar  8). 
ve  çok  yararlık  gösterir.  Akhilleus'a  karşı 
koymayı  göze  alır,  savaşta  sag  memesinden  Perseus.  Zeus'la  Danae'nin  oğlu  Perseus 
vurulur ve  ölür. Ama Akhilleus can çekişirken  (Tab.  10,  13) İo'nun  döllerindendir.  Dedesi 
Akrisios'un  kızından  doğacak  torununu  yok 
Penthesileia'nın  güzelliğine  vurulmuş  ve  onu 
etmek  için  Danae'yi  nasıl  tunçla  örtülü  bir 
bir türlü unutamamış. Thersites de yiğidin bu 
odaya kapattığı, Zeus'un bir altın yağmuru bi­
tutkusuyla  alay  etmiş  de  bu  yüzden  Akhilleus 
çiminde içeri  yağıp kızı gebe bıraktığı,  Perse­
onu öldürmüş (Thersites). 
us  doğduktan  sonra  anasıyla  birlikte  bir  san­
Pentheus.  Agaue'nin  oğlu,  Kadmos'un  to­ dığa  kapatılarak  denize  atılışı,  Seriphos  ada­
runu Pentheus  (Tab.  18) şarap tann Diony- sına çıkışı,  ora kralının Danae'ye göz koyma­
sos'un teyze oğludur,  ne var ki Bakkhos dini­ sı  Akrisios  ve  Danae  maddelerinde  anlatıl­
nin  Yunanistan'a  ve  özellikle  Thebai'ye  gir- mıştır. 

242 
 Perseus  efsanesi  dünyanın  başkaı  birçok  "Güneş'in  sarayı  pırıl  pırıl  bir  yerdi.  Boy 
folklorlarında  bulunan  masal  motifleriyle  süs  dan  boya yaldızlar  içinde  ışıldardı  gece,  gün­
lüdür.  Bu  efsane  şöyle  özetlenebilir:  Seri- düz.  Değil  ölümlüler,  bazı  tanrılar  bile  gire 
phos  kralı  Danae'yi  elde  etmek  ister,  bu  mezlerdi o saraya. 
amaçla  da  Perseus'u  başından  atmaya  çalı- Günlerden  bir  gün,  ana  yanından  ölümlü 
şır.  Delikanlıyı  Medusa'nın  kafasını  kesmeye  olan  bir  delikanlı  Güneş'in  ülkesine  adımını 
gönderir.  Perseus  yola  koyulur,  tannlardan  attı. Gidip Güneş'in kendisiyle konuşmak isti­
Hermes'le  Athena  onu  Gorgolara  bekçilik  yordu.  Bunu  gerçekleştirmek  için  de,  yapa­
eden Graiaların yanına götürürler (Graialar),  mayacağı şey yoktu.  Uzaktan  görünen  saray, 
Perseus  bunlan uyutup Gorgolara yaklaşmak  gözleri kamaştırıyordu.  Yine de yürüdü,  yürü­
yolunu  bulur.  Bu  iş  ancak  kanatlı  sandallar  dü, sarayın merdivenlerini tırmanıp önüne ilk 
giymek  ve  başına  Hades  başlığını  geçirerek  gelen odaya girdi.  Rastlantıya bakın siz,  girdi­
görünmez  hale  gelmekle  olur.  Tanrılar  Per- ği odada Güneş oturuyordu. Artık dayanama­
seus'a  keskin  çelikten  bir  orak  da  verirler,  dı delikanlı, gözlerini kapadı. 
böylece  Gorgoların  karşına  çıkar  (Gorgo- Güneş'in  gözünden  bir  şey  kaçar  mı  hiç? 
lar).  Üç  Gorgo'dan  yalnız  Medusa  ölümlü- 'Yaklaş  yanıma  delikanlı'  dedi,  'sarayıma  ne­
dür.Öbürlerine  sataşmadan onu bulup öldür­ den geldin, söyle bana'. 
mek  gerek.  Perseus  üç  canavarı  uyur  bulur,  Delikanlı,  'Öğrenmek istediğim  bir  şey var' 
kanatlı  sandallarıyla  havaya  uçar  ve  Athe- dedi,  'onun  için  geldim.  Anneme  bakılırsa 
nanın Medusa'nın üstünde bir kalkanı ayna  benim  babam  senmişsin.  Önce  inanmadım, 
gibi  tutmasından  faydalanarak  canavarın  ka- ama  annem  öyle  üsteledi  ki  gelip  sana  sor­
fasını  uçurur.  Medusa'nın  kesik  boynundan  maya karar verdim'. 
Pegasos  atıyla  Khrysaor  fışkırır  (Pergasos,  Güneş,  parlayan  tacını  çıkardı  başından. 
Khrysaor).  'Gel otur şuraya Phaeton'  dedi,  'annen doğ­
Dönüş yolunda Perseus Habeşistan'dan ge- ru  söylemiş.  Ben  gerçekten  senin  babanım. 
çer  ve bir kayaya bağlı olarak kurban edilmek  Sözüme  inanmazsın  belki;  onun  için  bir  şey 
Üzere  bulunan  Andromeda'yı  kurtarır  (And- dile benden, dileğini hemen yerine getireyim. 
romeda).  Babasının  ve  amcasının  isteğine  Böylece  inanırsın  baban  olduğuma.  Styks  ır­
karşın  karı olarak aldığı Andormeda ile birlik­ mağı üstüne yemin ediyorum,  ne istersen ya­
­­  Seriphos'a  döner,  anasına  göz  koymuş  pacağım'. 
olan  kralı  Gorgo  başıyla  taşa  çevirir  ve  Seri- Phaeton,  her  gün  gökyüzünde  ışıklı  araba­
phos  krallığını  kendisini kurtaran  Diktys'e  bı- sını  süren  Güneş'e  bakar,  "Şu  arabayı  bir 
raklıktan  sonra  asıl  yurdu  olan  Argos'a  dö­ gün  de  ben  sürebilsem'  derdi.  Babası  Styks 
ner.  Bir  disk  atma  yarışında  Akrisios'u  kaza  üstüne yemin etmişti bir kere,  artık cayamaz-
ile öldürür,  öldürdüğü adamın  dedesi olduğu­ di; hemen dileğini söyledi. 
nu  anlayınca,  çok  üzülür,  Argos  tahtına  çık- 'Bugün  arabanı  ben  sürmek  istiyorum,  tek 
mayı kabul etmez,  Tiryns'e  kral olan  akraba- dileğim bu'. 
sı  Megapenthes'e  Argos'u  verip  kendisi  Ti- İşte o zaman, Güneş tann, yaptığı yanlışlığı 
ryns'i  alır.  Perseus'la  Andromeda'nın  birçok  anladı.  'Oğlum',  dedi,  'sen  ölümlü bir kişisin. 
Çocukları olur.  Benim  arabamı  ise  tanrılar  bile  kullanamaz. 
Zeus'un  bile  elinden  gelmez  bu.  Yolu  düşün 
Phaethon.  Phaethon,  bir  kaynağa  göre  bir kere.  Denizden tepelere  çıkan yokuş öyle 
Eoss'la  Kephalos'un,  başka  bir  kaynağa  göre  dik,  öyle yalçındır ki düşersin. Atlar desen az­
de  Güneş  tanrı  Helios'la  Okeanos  kızı  gın  mı azgın.  Öğle  vakti  aşağıya bakamazsın, 
Klymene'nin oğludur (Tab.  8). Adı parlak, pı- o  kadar yüksekte  olursun.  İniş  yolu  da  diktir. 
rıldayan anlamına  gelen bu delikanlının öykü- Ben  bile  zor  iniyorum  o  yolu.  Yukarda  neler 
sü  en  iyi  Ovidius'un  "Değişimler"  adlı  eserin­ var  diye  merak  ediyorsun  herhalde.  Ben  sa­
de  anlatılmıştır.  Bu  öyküyü  özetleyen  E.  Ha  na  söyleyeyim  neler  var.  Korkunç  yaralıkl.n 
millon'un  anlatışını  (çev.  Ülkü  Tamer)  aşağı  v.n  bir  kere,  Boğa var,  Aslan var,  Akrep var, 
da  veriyoruz:  Yengeç var hepsi seni  öldürmeye  kalkarlar. 
Gel vazgeç bu  dilekten,  başka bir  şey iste,  he­ iyi  karşılanmaz  burada  yabancılar, 
men  yapayım'.  güler  yüz  gösterilmez  dışardan  gelene, 
tez  giden  gemilerdir  tek  güvendikleri, 
Phaethon  bu  sözleri  duymadı  bile;  kafası 
yeri  sarsan  tanrının  armağanıdır  onlara, 
azgın'atlarla  ışıklı  arabadaydı.  Zaten  yıldızlar,  koca  enginleri  aşarlar bu  gemilerle, 
gökyüzünden  çekilmeye  başlamışlardı  artık,  gemiler  kanat  kadar,  düşünce  kadar 
şafak  her  yanı  gül  pembesine  boyamıştı.  At­ hızlıdır. 
lar  kapıda  hazır  bekliyorlardı.  Tartışmaya 
Nitekim  Odysseus'u  bir  süre  konuklayıp, 
vaktileri  yoktu.  Güneş  baba,  oğlunun  dileğini 
serüvenlerinin  öyküsünü  dinledikten  sonra 
istemeye  istemeye kabul  etti. 
Phaiak'lar  onu  bir  gemiye  bindirip,  bir  gece 
Şimşek  gibi  fırladılar  kapıdan.  Atlar,  sürü­ içinde  İthake'ye  bırakırlar.  Uykuda  geçirdiği 
cülerinin  acemi  birisi  olduğunu  anlamışlardı;  bu  yolculuk  Odysseus'a  bir  düş  gibi  gelir, 
iyice  azdılar.  Yokuşu  öyle  hızla  çıktılar  ki,  Phaiak gemicileri  onu  kıyıya  mallarıya  birlikte 
seyredenlerin  ödleri koptu.  Phaethon da kor­ bırakıp  gitmişlerdir  çünkü.  Ama  Poseidon 
kular  içindeydi.  Heyecandan  dizginleri bırakı­ baş  düşmanı  Odysseus'un  kurtulduğuna  içer­
verdi.  ler,  Phaiak  gemisinin  İthake'den  döndüğünü 
Bardağı  taşıran  son  damla  oldu  bu.  Atlar,  görünce,  Zeus'la  şöyle  bir  konuşma  geçer 
Doğu  Rüzgârını  da  geçerek  yeryüzüne  inme­ aralarında (Od. XIII,  149 vd.): 
ye  başladılar.  Arabanın  sıcaklığından  İda,  He­
likon,  Parnassos  ve  Olympos  tepeleri  tutuşu- 'isterdim  şimdi  de  Phaiakların  şu  güzel 
verdi.  Vadileri  ateş  sardı.  Irmaklar buhar  olu­ gemisini 
verdi.  Nil  ırmağı  kaçacak  delik  aradı,  sonun­ paramparça  etmek  kılavuzluktan  dönerken 
sisli  denizde, 
da  başını  bir yere  sokuverdi.  O  gün  bugündür 
anlasınlar  ne  demekmiş  kılavuzluk  etmek 
Nil'in kaynağı nerededir, bilinmez.  ona,  buna, 
Tanrılar  tanrısı  Zeus  baktı  ki,  iş  çığırından  isterim  sarılsın  şehirleri  koskoca  bir dağla'. 
çıkıyor.  Hemen  yıldırımını  aldı  eline,  Phae- Bulutlan  devşiren  Zeus  ona  karşılık  verdi, 
thon'a  doğru  fırladı.  Yıldırım  gidip,  genç  sü­ dedi  ki: 
rücüye  çarptı;  delikanlı  arabadan  düşüp  Eri- 'Benim  de  gönlüme,  kardeş,  en  uygun 
danos  ırmağının  sularına  gömüldü.  Irmak,  görünen  şu: 
Gemiyi  olduğu  gibi  görünce  şehir  halkı, 
gövdesinden  fışkıran  alevleri  söndürdü,  onun 
taşa  çevir  onu  kıyıya  yakın  bir  yerde, 
içini  serinletti.  Korulardan  naiadlar  geldiler,  İnsanlar  şaşıp  kalsın  bir  gemiye  benzeyen 
büyük  bir  üzüntüyle  Phaethon'u  gömüp  me­ kay<. ya, 
zar  başında yas tuttular.  Güneş  Helios  kızları  ve  koskaca  bir  dağla  sarıver  şehirlerini'. 
da  geldiler  mezar  başına;  ama  gelir  gelmez 
de  hemen  birer  kavak  ağacı  oluverdiler.  O  Öyle  olur,  Phaiakların'  gemisi  taşa  çevrilir 
günden  beri  Eridanos  kıyılarında  yel  estikçe  ve  Alkinoos'u  şehirlerinin  liman  olmasını  ön­
usul usul  sallanır dururlar".  leyecek  dağın  önlerine  dikilmemesi  için  tan­
rılara  yakarır  görürüz.  Ünlü  Skherie  adasının 
Phaethusa.  Helios'un  kızı,  Odysseia'da  adı  bugünkü  Korfu  olduğu  genellikle  kabul  edi­
geçen  nympha.  Kız  kardeşi  Lampetie  ile  bir­ lir. 
likte  Güneş'in  sığırlarına  bekçilik  eder  (Lam­
petie).  Phaidra.  Girit  kralı  Minos'un  kızı,  Ariad-
ne'nin  kız  kardeşi  (Tab.  11).  Phaidra  Atina 
Phaîaklar.  Odysseus  yıllarca  denizlerde  sü­ kralıyken  Theseus'un  karısı  olur,  oysa  yiğit 
ründükten  sonra  Skherie  denilen  bir  adaya  daha  önce  Amazonlardan  biriyle  evlenmiş  ve 
çıkar.  Burası  denizci  bir boy  olan  Phaiakların  Hippolytos  adında  bir  oğlu  olmuştu  (Hip-
ülkesidir.  Nausithoos'un  oğlu Alkinoos'tur bu  polytos).  Phaidra  Theseus'tan  iki  çocuk  do­
ülkenin  kralı  (Nausithoos,  Alkinoos).  Phai- ğurduktan  sonra  üvey  oğlu  Hippolytos'a  âşık 
ak'lar  uygar,  iyi mimar ve  üstün  denizcidirler.  olur  ve  ona  aşkını  açmak  cüretinde  bulunur. 
Tanrı  Athena  şöyle  tanımlar  onları  (Od.  V,  Delikanlının,  bu  doğa  dışı  sevgiyi  nefretle 
3 2  vd.):  karşıladığını  görünce,  onu  Theseus'a  suçlar, 
babasının  kovduğu  Hippolytos  da  arabasın- ateşinde  ısınıp,  sevgi ve  mutlulukla  dokurlar-
dan düşerek  ölür.  Phaidra bu suçu işledikten  mış ömürlerini. 
sonra üzüntüsünden canına kıyar.  Günün  birinde  tanrılar  tanrısı  Zeus  yüce 
Olympos  dağından  yeryüzüne  inmeyi  kurar. 
Phaon.  Lesbos  (Midilli)  adasında  anlatılan 
Oğlu  kılavuz  tann  Hermes'e:  "Gel  şu  Frigya 
bu efsanenin kahramanı:  Phaon yaşlı, yoksul 
ovasına  gidelim  de,  ölümlü  insanların  nasıl 
çirkin bir salcıymış, günün birinde salına  yaşadıklarını  bir  görelim,  der.  Kesilen  kur­
tanrıça Aphrodite'yi bindirmiş.  İhtiyar bir ka­ banların dumanı çoktandır göğe yükselmiyor. 
­­­  kılığında  olan  tanrıça  ona ücret niyetine  İnsanlarda  tanrı  saygısı,  sevgisi  kalmadı  mı 
ufacık bir  şişe  vermiş.  Phaon şişenin  içindeki  yoksa?".  Ayaklan  kanatlı  tanrı  Hermes  bu 
iksiri  sürdükçe gençleşir,  güzelleşirmiş.  O ka- yolculuğa dünden hazırdır. İki tanrı tanınma­
dar  yakışıklı olmuş  ki  gönül vermiş  ona ada­ mak  için  eski  püskü  rubalar  giyip  hemence­
nın  bütün  kadınları.  Bir  efsaneye  göre  şair  cik yola koyulurlar.  Bergama ovasına  inince, 
Sappho da ona âşık olmuş, Phaon yanaşma- tanrı  misafiriyiz  diye  birçok  evlerin  kapısını 
dıgı için kendini bir kayadan denize atarak öl- çalarlar.  Ama  ev  sahipleri:  "Yolunuza  gidin, 
dürmüş.  sizi misafir  edecek yerimiz yok!"  diye  karşılık 
Philemon.  Philemon'la  Baukis  efsanesi  verirler.  Böylece çaldıkları her kapı ev sahip­
Bergama'ya özgü bir efsanedir.  Bu güzel  öy­ lerinin yürekleri gibi kapalı kalır tanrılara. Eni­
küyü  Halikarnas  Balıkçısı'ndan  esinlenerek  konu taban  teptikten  sonra,  iki  tanrı,  damı 
yazılmış bir anlatımla veriyoruz:  yerden az yükselen Philemon'un yoksul külü 
Evvel zaman içinde, Bergama denilen şeh- besine varırlar.  Kapı hemen  açılır ve tanrılar 
rin  bulunduğu yeşil ovanın  bir köşesinde ulu  küçücük evin kapısından eğilerek girerler. 
bir ağaç varmış;  bu ağaç çınar,  söğüt,  meşe,  Philemon'la  Baukis  misafirleri  içten  gelen 
güren  veya  ıhlamur  ağaçlarının  hiçbirine  bir  sevinçle  karşılarlar.  Onları  ağırlamak için 
benzemezmiş; benzemez,  çünkü hem  çınar,  alçak sedirin üstüne saman dolu torbalar ki ı 
hem  de  ıhlamur  agacıymış.  İri  gövdesinden  yarlar.  Baukis ocaktaki külleri eşeleyip,  ateşe 
fışkıran iki  koca  dal birbirine  dolanır,  düğüm  kuru yapraklarla  ağaç  kabukları  katar.  Uzun 
olup kenetlendikten sonra biri bir yana çınar  uzun  üfler,  sonra  alev  dillerini  çürük  zeytin 
yaprakları,  öbürü öbür yana ıhlamur yaprak­ kökleriyle  örter.  Philemon  da  bahçeden  bir 
ları  salar,  yayıldıkça  yayılırmış.  Her  bahar  lahana getirir.  Baukis  lahanayı  ayıklayıp ate­
dalları yeni özlerle beslenip şişen, yaprakları­ şe koyarken, kocası asılı duran kuru etten bir 
nın  yeşil  kubbesi  hışırtılı  bir  gölgeyle  toprağı  dilim keser.  Yemek pişedursun,  kan-koca bir 
serinleten bu eşi görülmedik ağacın bir masa­ tahta  kaba  su  koyup  ateşin  yanında  ısıtırlar 
lı varmış. Bu masalı size anlatayım:  ve  misafirlerinin  ayaklarını  yıkarlar.  Kaba, 
Bir varmış bir yokmuş,  Philemon'la Baukis  ama tertemiz havlularla silerler. 
adında bir kan-koca varmış. İkisi de yaşlı, çok  Yemek  pişince,  kan-koca  titrek  elleriyle 
y. ıslıymış. Bunca yıllık kan-koca oldukları hal­ masaya mis gibi kokan yabani nane sürttüler. 
de  Philemon'la  Baukis  ilk evlendikleri  günkü  Philemon bir  ayağı  kısa olan  masanın  altına 
kadar  sevişirlermiş.  Gövdelerini  ağırlaştıran,  kırık bir çanak parçası koydu.  Sonra da  zey­
yüzlerini kırış kırış eden yaş gönüllerinin taze­ tin, kırmızı turp, salat ve külde pişmiş yumur 
liğini almamış,  sevgilerinin ateşini söndürme­ taları dizdi  sofraya.  İki tanrı doya doya yiyor 
ni işti. Yoksul evcegizlerinde mutluluk hiç sol­ lardı. Philemon da arada bir tahta testiden sir­
mayan  bir  çiçek  gibi  açar,  serpilirmiş.  Gün- keye benzer bir şarap dolduruyordu tanrılara. 
düz  Philemon  tarlada,  Baukis  ocak  başında  Ne var ki, taslar doldukça, testideki şarap ek 
çalışırlar,  günlük  ekmeklerini  çıkarırlar,  ufak  sileceğine,  çoğalıyordu.  Philemon'la  Baukis 
varlıklarının  hem  efendileri,  hem  uşakları  bu mucizeye önce şaşakaldılar,  sonra evlerine 
Olup  tek  başlarına  buyruk  yaşarlarmış.  Katı  gelen  tanrı  misafirlerinin  gerçekten  tanrı  ol­
yürekli,  para  canlı  adamlar  çevrelerini  saı  duklarını anladılar. Dize gelip, yakardılar. 
iniş.  Ama  Philemon'la  Baukis  komşuların.!  Zeus ayağa kalktı.  Gelin,  dedi  Philemon'la 
aldırış  etmezler,  kendi  ocaklarının  cörmert  Baukis'e. Tanrılar önde, ihtiyarlar arkada, bir 
I 
yamaca tırmandılar. Bir de dönüp baktılar ki,  phokles'e  bir tragedya  esinlemiştir.  Philokte­
şehir sulara boğulmuş, yalnız kendi kulübele­ tes  Herakles'in  arkadaşıdır,  yiğit ölürken  ok­
rinin  bulunduğu  tepecik  yüzüyor,  yoksul  ev- larını  ona  bırakır,  çünkü üstünde can verdiği 
ceglzlerinin  yerine  de  pınl  pırıl  beyaz  mer­ odun yığınını Philoktetes tutuşturmuştu. Ama 
merden  bir  tapınak  yükseliyormuş.  Tanrılar  Herakles arkadaşından nerede öldüğünün bil-
tanrısı dile  geldi:  "Ey iyi insanlar,  dedi,  dile­ dirilmemesini ister. Sonraları Philoktetes bir­
yin benden  ne  dilerseniz.  İyiliğiniz,  cömertli­ çok sorularla karşılaşınca, ayağıyla üstüne ba­
ğiniz  karşılıksız  kalmayacak".  Yaşlı  karı-koca  sarak odun yığınının yerini belli eder, böylece 
birbirlerine  bir şeyler fısıldamışlar,  sonra Phi- yeminini  bozmuş  olur.  Sonradan  başına ge­
lemon şöyle demiş tanrıya:  "Tanrım, senden  len belalar da bundan ötürüymüş. 
ne  dileyelim?  Biz  bugüne  değin  bir  yastıkta  Philoktetes  Helene'nin  taliplerindendir. 
kocadık,  yediğimiz  yemek,  içtiğimiz  su  ayrı  Troya  seferine  hemen  katılır,  ama  Troya'ya 
gitmedi. Bugünden sonra da bizi ayırma, biri­ varmadan  Tenedos'ta  kurban  kestiği  sırada 
miz önce ölüp,  ötekini kollarıyla mezara taşı­ bir yılan sokar ayağını.  Yara irinlenir,  derinli­
mak  acısını  çekmesin.  Daha  ne  kadar  yaşa- ğine  işledikçe  işler,  üstelik  öyle  pis  kokar  ki 
yacaksak,  yan  yana  yaşayalım,  sonra  da  iki­ Philoktetes'in  yanında  kalınmaz  olur.  Odys-
miz birlikte can verip ölelim."  seus  öbür Akha yiğitlerini  Philoktetes'i  Lem­
Zeus bu dileği kabul etmiş, Philemon'la Ba- nos  adasına  bırakmaya  kandırır.  Yaralı  kral 
ukis'i  Frigya  ovasının  yüceliğinde  kalan  tapı­ bomboş  adada  tam  on  yıl  kalır  ve  oklanyla 
nağa  bekçi  yapmış.  Aradan  birkaç  yıl  daha  avladığı  kuşlarla  beslenir.  On  yıl  geçip Troya 
geçmiş.  Bir  gün  ihtiyar  karı-koca  tapınağın  düşmeyince,  Akhaların  ele  geçirdikleri  kâhin 
eşiğinde  güneşleyip,  Philemon  Baukis'e,  Ba- Helenos  onlara  Philoktetes'i  getirmezlerse 
ukis de Philemon'a sevgi dolu gözlerle bakar­ şehri  alamayacaklarını  bildirir.  Bu  kez  Lem-
ken, birbirlerinin kollarından taze dallar, yeşil  nos'a  elçiler  gönderilir.  Başta  Odysseus  var­
yapraklar  fışkırdığını  görmüşler.  İkisinin  de  dır,  yanında  da Akhilleus'un  oğlu  Neoptole-
ayakları toprağa gömülmekte, gövdelerini ka­ mos, ya da Diomedes. Philoktetes önce dire­
buk  sarmaktaydı.  Kollarını  birbirlerine  dola- nir,  gelmek  istemez,  ama  Odysseus  yeni  bir 
yıp  son  bir  öpüşle  vedalaşmışlar.  Ağaç kabu­ düzenle  elinden  oklarını  alınca  Troya'ya  git­
ğu  dudaklarını  artık  örtüyormuş  ki,  oradan  mekten başka çaresi kalmaz. Orada ordu he­
geçen  bir yolcu bir dalın öbür dala seslendiği­ kimlerinden Podaleiros (ya da Makhaon) ya­
ni  işitmiş.  Ne  oluyoruz,  ağaçlar  mı  konuşu­ rasını  ameliyat  eder.  Apollon  tanrı  hastayı 
yor? diye duraklamış,  kulak vermiş,  ama rüz­ derin bir uykuya daldırır,  o uyurken hekimler 
gârda  tatlı  tatlı  sallanan  yaprakların  fısıldayı- yarasını  çürümüş  etlerden  ve  irinden  temiz­
şından başka bir şey duymamış.  lerler,  at  adam  Kheiron'dan  aldıkları  bir  ot 
koyarlar üstüne.  Böylece  Philoktetes kısa bir 
Philoktetes.  Philoktetes'ten  İlyada'da  şöyle 
zamanda iyileşir. 
söz edilir (İl. il;  717vd.): 
Troya savaşından  sonra  Philoktetes  yurdu­
îyi ok atan Philoktetes'in buyruğunda yirmi  na  sag  salim  döner,  Odysseia'da  mutlu  bir 
gemi var,  dönüş  yolculuğu  yapan  savaşçılar  arasında 
binmiş her gemiye elli kürekçi, 
adı geçer. 
hepsi de okla iyi savaşmasını bilen erler. 
Ama Philoktetes kutsal Lemnos adasında  Philomeides.  Aphrodite'ye  verilen  bir  sıfat. 
yatıyor korkunç acılar içinde; 
Gülmekten hoşlanan,  gülücük seven anlamı­
Akhaoğulları bıraktılar adada onu, 
bacağından yara açmış uğursuz birdeniz  na gelir. 
yılanı, 
Philomela. Bkz. Aedon. 
kıvranır durur orada acıdan. 
Özleyecekler birazdan kral Philoktetes'i  Philyra.  At  adam  Kheiron'un  anası  (Khei-
Argoslular.  ron).  Efsaneye  göre  Pronos  ona  gönül  ver­
Homeros  bu  birkaç  satırla  Philoktetes'in  miş,  ama  karısı  Rheia'nın  kıskançlığından 
bütün  dramını  özetlemiş  olur.  Bu  öykü  So- korktuğu  için  at  kılığına  girmiş  ve  Philyra  ile 

y/i  A 
öyle birleşmiş,  onun  için  de  Kheiron yan at,  balık  adının  verilmesi  bir  Nereus  kızı  olan 
yan insan olarak doğmuş.  Başka bir anlatım­ anası  Psamathe'nin  insan  olan  Aiakos'tan 
da Philyra'nın tanrıdan kaçmak için kısrak ol­ kaçmak için fok kılığına girmesinden ileri  gel­
duğu,  Kronos'un da ona bir at biçiminde yak­ miş.  Phokos  doğduğu Aigina  adasından  ayrı­
laştığı  söylenir.  Kheiron'un  doğduğu  Pelion  lıp  orta  Yunanistan'da  Phokis  bölgesini  kur­
dağında oğluyla  oturan  Philyra  ona çömezle­ muş,  sonra  yurduna  dönüşte  kendisini  kıska­
rini yetiştirmede yardım edermiş (Akhilleus).  nan  kardeşleri  Peleus'la  Telamon  tarafından 
öldürülmüş.  Anası Psamathe Peleus'un sürül­
Phineus. Bkz. Argonaut'lar, Harpyalar.  düğü  Tesalya'daki  davarlarını  yiyip  yok  eden 
Phlcgeton,  Adı  alev  anlamına  gelen  bir  bir kurt salmış peşine, sonra da Thetis'in dile­
kökten  türemiş  olan  Phlegeton,  Pyriphlege- ğine  uyarak kurdu bir taş  heykel haline  getir­
ton adıyla da anılır.  Kokytos'la birlikte yeraltı  miş (Peleus, Telamon). 
ülkesinde akan bir ırmak olarak gösterilir.  Bir 
ateş ırmağı olduğu adından belli.  Pholos.  Herakles  efsanesinde,  özellikle  Ery-
manthos  domuzu  avında  rol  oynayan  at 
Phlegyas.  lksion'un  babası.  Asklepios'u  do­ adam.  Herakles  bu  ava  çıktığında  Pholos'un 
ğuran  kızı  Koronis'in  ırzına  geçen  Apollon  inine  konuk  olmuş,  at  adam  onu  ağırlamış, 
tanrıdan öç almak için Delphoi'deki tapınağı­ kendisi  çig  et yediği  halde,  yiğide  etler  kızar­
nı yıkmak istemiş.  Phlegyas bu suçundan do­ tıp yedirmiş;  bir ara Herakles şarap isteyecek 
layı Hades'te büyük bir cezaya çarpılmış.  olmuş,  Pholos da bir fıçı şarabım var,  ama bu 
Phobos. Bkz. Deimos.  Kentaurların  kamu  malıdır  demiş.'Yiğit  yine 
de  açtırmış  fıçıyı.  Şarap  kokusuna  gelen  at 
Phoiniks.  (1)  Agenor'un  oğlu,  Europe,  Ki- adamlar taşlar,  dallar ve yanan çeraglarla sal­
liks  ve  Kadmos'un  kardeşi  (Tab.  10).  Babası  dırmışlar,  kavga  çıkmış  ve  at  adamlar  birçok 
onu  da  öbür  kardeşleri  gibi,  kaçırılan  Euro- Ölü  verdikten  sonra  çekilmişler,  ne  var  ki 
pe'yi  aramaya  gönderir.  Phoiniks  Fenike'ye  Pholos  bir  ölünün  gövdesinden  çıkardığı  oku 
yerleşir  ve  Sidon  şehrini  kurar.  Fenike  adı  ayağı  üstüne  düşürüp  yaralanmış.  Pholos  bu 
onun adından gelmedir (Agenor,  Europe).  yaradan dolayı can verince Herakles çok üzü­
(2) Akhilleus'un  lalası.  İbret verici  hayat hi­ lüp onu törenle gömmüş (Herakles). 
kâyesini  llyada'da  kendi  ağzından  duyarız  (İl. 
IX,  44  vd.):  Phoiniks  Boiotia  kralı  Amyn- Phorkys.  Pontos'la  Gaia'nm  oğlu,  Nereus, 
tor'un  ogluymuş,  babası,  anasını  bir  kapat­ Thaumas,  Keto  ve  Eurybie'nin  kardeşi  (Tab. 
mayla aldatırmış,  anası da şu  kapatmayla yat  6). Keto ile evlenen Phorkys Graialar ve Gor-
da,  ihtiyar  babandan  soğuşun  demiş  ona,  goların  babasıdır. 
Phoiniks  öyle  yapmış,  ama  babasının  laneti­ Phosphoros.  Sabah  yıldızına  verilen  ad; 
ne  uğrayıp  yurdundan  sürülmüş.  Peleus'un  ışık getiren anlamına  gelir.  Adı Latinceye  Lu-
yanına  sagınmış,  Myrmidonların  kralı da onu  cifer  olarak  çevrilmiştir.  Şafağı  haber  veren 
dostça  karşılayıp  Akhilleus'a  yönetici  olarak  yıldız olarak şiirde adı sık sık geçer. 
vermiş.  Phoiniks  Troya  savaşında  Akhille­
us'un  yanından  ayrılmaz,  yiğit  öfkeyle  bara­ Phriksos.  Athamas'la  Nephele'nin  oğlu. 
kasına  çekilince,  ona  öğütler,  örnekler  vere­ Üvey anası İno Phriksos'la Helle'yi bir sandık 
rek  yola  getirmeye  çalışır.  Patroklos  ölünce  içinde  denize  atınca  Nephele  çocuklarını bir 
Akhilleus'un  derin  yasına  katılır.  Akhilleus  altın postlu koçun sırtına bindirip kaçırır. Hel-
ölünce  Phoiniks  Neoptolemos'u  almaya  gi­ le  denize  düşüp  boğulur,  Phriksos  ise  Kol-
der  ve  onunla Troya'ya  dönmek üzeredir  ki  khis'e  varır  ve  koçu  Zeus'a  kurban  ettikten 
yolda ölür.  Neoptolemos onu törenle gömer  sonra postunu kendisini konuklayan kral Aie-
(Akhilleus):  tes'e  armağan  eder  (Argonautlar,  Athamas, 
Nephele). 
Phokos.  Adı  fok balığı anlamına  gelen Pho-
kos  Aiakos'la  Psamathe'nin  oğlu,  Peleus  ve  Phrygios.  Adı  Phrygialı  anlamına  gelen 
Telamon'un  kardeşi (Tab.  21).  Kendisine bir  Phrygios  bir  Miletos  kralıdır.  Miletos  krallıgı-
na  Phobios'tan sonra geçer (Antheus),  Mile- mesine  fazlaca  üzülmüşler  de  ondan  dönüş­
tos'ta  bir  Artemis  şenliğinde  gördüğü  Myus  müşler. 
(bugün  Afşartepe) zorbasının  kızına âşık olur,  Bir  anlatıma  göre,  Troya  düştüğü  zaman, 
böylece  Miletos'Ia  Myus  şehirleri  arasındaki  Dardanos  soyunun  atası  Elektra  aşırı  bir 
savaşa  son  verir.  üzüntüye  kapılıp  kız  kardeşlerinden  ayrılmış 
ve gökte gezegen oluvermiş (Elektra). 
Picus.  Adı,  ağaçkakan anlamına gelen  Picus 
Latium'un  en  eski  krallarından  ve  yerli  sayı­ Pleione.  Zeus'la  Tethys'in  kızı.  Pleiadlardan 
lan  boydandır.  Faunus'un  babası,  kral  Lati- başka bir de Hyadlar adlı beş kızı ve Hyas ad­
nus'un dedesi olduğuna inanılırdı. Picus ünlü  lı  bir  oğlu  olmuş.  Kızlarıyla  birlikte  yıldız  ol­
bir  biliciymiş,  bunun  için  de  geleceği  görme  muş (Pleiadlar, Hyas). 
yetisine  sahip  ağaçkakan  kuşunu  hep  yanın­
da  taşırmış.  Efsane  yazarları  büyücü  Kir- Plutos.  Adı  zengin,  zenginlik  anlamına  ge­
ke'nin  kral  Picus'u  bir ağaçkakan kuşuna  dö­ len  Plutos,  Demeter'le  İasion'un  oğlu  sayılır. 
nüştürdüğünü ileri sürerler.  Bu kuş  Roma di­ Hesiodos  Theogonia'da  şöyle  tanımlar  onu 
ninde  önemli  bir  rol  oynar,  Mars'a  adanmış  (Theog.  970 vd.): 
bir hayvan  olup  Romulus'la  Remus'un kurta­ Yüceler yücesi tanrıça Demeter 
rılmalarında dişi kurt kadar rol oynamış.  sevişip kahraman lasion 'la 
bereketli Girit'in nadaslı tarlalarında 
Pitane.  Mysia'da  Pitane  (Çandarlı)  kentini  cömert Plutos 'u getirdi dünyaya. 
kuran Amazon'un adı. Kyme ve Priene şehir­ Bütün karaları, denizleri dolaşır Plutos, 
lerinin kurulmasına da katılmış.  kime rastlar, kimin eline düşerse, 
zengin eder onu, berekete boğar. 
Pleiad'Iar.  Gökte  yedi  yıldıza  çevrilen  yedi 
kız  kardeş.  Yunanlıların  "Pleiades"  dedikleri  Daha sonralan Plutos bereket tanrıçası De-
bu yedi yıldızlı burç, yedi kandilli Süreyya, ya­ meter'in grubundan ayrılarak soyut bir kavra­
ni  Ülker  burcudur.  Efsaneye  göre,  Pleiadlar,  mı  simgeleyen  bir tanrı  olmuştur.  Aristopha-
Atlas'la  Pleione'nin  kızlanymış (Tab.  7).  Ad­ nes'in  "Plutos"  adlı komedyasında kör olarak 
ları da  şu:  Alkyone,  Merope,  Kelaino,  Elekt­ canlandırılır. 
ra,  Sterope,  Taygete,  Maia.  Bu kızların  dör­ Podaleiros.  Tanrı  Asklepios'uh  oğlu,  Ma-
dü  Zeus,  ikisi  Poseidon,  biri  Ares'le  evlenir,  khaon'un kardeşi, llyada'da adı geçen hekim. 
yalnız  Merope  ölümlü  bir  erkeğe,  Sisyphos'a  Makhaon'la  Podaleiros güzel Helena'ya talip 
eş  olur.  Onun  için  de  Merope  Ülker  burcu­ olmuşlardı, Troya savaşına da bu yüzden Te- • 
nun  en  sönük  yıldızıymış  derler.  Hesiodos  salya'dan  gelme  otuz  gemiyle  katılmışlar  ve 
"İşler  ve  Günler"de  şöyle  söz  eder  Pleiadlar- her  ikisi  de  savaşçı  ve  hekim  olarak  yararlık 
dan (İşi. 383 vd.):  göstermişlerdi (Makhaon). 
Ekinini biç, görünce gökte  Efsaneye  göre  Podaleiros  Troya  savaşın­
Pleiad yıldızlarım, Atlas'ın kızlarını.  dan diri çıkar ve şehir düştükten sonra kâhin 
Görünmez oldukları zaman da  Kalkhas'la  kara  yolundan  Kolophon'a  gider. 
ek toprağını.  Kalkhas orada ölünce Podaleiros, Delphoi'ye 
O yıldızlar kaybolur kırk gün, kırk gece.  gidip  nereye  yerleşmesi  gerektiğini  tanrıya 
Bir  efsaneye  göre,  yedi  kız  kardeş  anaları  sormuş, aldığı cevap da şu olmuş: Öyle bir ül­
Pleione ile birlikte Boiotia'da gezinirken,  avcj  ke  seç  ki  gök yıkılsa  sen  altında  kalmayasın. 
Orion'a  rastlamışlar,  Orion  tutulmuş  onlara,  Bu  ülkeyse  çepeçevre  yüksek  dağlarla  çevrili 
beş  yıl  kovalamış  Pleiadları,  sonunda  kızlar  Karia  Khersonessos'u,  yani Datça  yarımada-
birer güvercin olup uçmuşlar, Zeus da halleri­ sıymış.  Karia'ya gelişi  üstüne bir efsane daha 
ne acıyarak göğe almış onları.  Değişimlerinin  anlatılır:  Gemisi  fırtınaya  tutulup  Datça  ya­
nedeni başka türlü de açıklanır: Zeus babaları  rımadasına  atılmış.  Podaleiros'u  oradaki  bir 
Atlas'a  gök  kubbesini  yükleyince,  ya  da  kız  keçi  çobanı  kurtarıp  ülkenin  kralına  götür­
kardeşleri  Hyadlarla  birlikte  kardeşleri  müş.  Bu kralın kızı Syrna damdan  düşüp ke­
Hyas'ın  bir  yılan  tarafından  sokulup  öldürül­ miklerini kırmışmış,  Podaleiros onu iyi etmiş, 

2 4 8 
karşılık olarak  kızı  da,  yarımadayı  da  ele  ge­ Akhilleus'un  karşısına  dikilir,  onunla  savaşır 
çirmiş. Eşinin adına Syrnos diye bir kent kur­ ve ölür (il. XX,  407 vd.). 
muş bu yarımadada.  Polydoros,  Euripides'in  "Hekabe"  adlı  tra­
gedyasında önemli bir rol oynar:  Dram Poly-
Podarge.  Harpyalardan  biridir,  yel  tanrı 
doros'un  görüntüsünün  sahneye  çıkmasıyla 
Zephyros'la birleşip, Akhilleus'un ölümsüz at­
başlar.  Genç Troyalı yürekler acısı serüvenini 
ları Ksanthos'la Balios'u doğurur (Balios). 
kendi  anlatır:  Priamos'la  Hekabe'nin  oğlu 
Podarkes.  (1)  Podarkes,  Troya  kralı  Pria- dur, Troya savaşı kızışınca, babası onu birçok 
mos'un  gençliğinde  taşıdığı  ad;  ayağı  çabuk,  altınla  birlikte  Trakya  kralı  Polymestor'a 
hızlı anlamına gelir.  emanet etmiştir. Troya düşünce,  Polymestor 
(2) İlyada'da adı geçen Tesalyalı yiğit, İphik- altınlara  el  koymak  için  kendisini  öldürmüş, 
ölüsünü  de  denize  atmıştır.  Dalgalar  şimdi 
los'un oğlu, Protesilaos'un kardeşi. 
topraktan, mezardan yoksun ölü bedenini kı­
Poias.  Philoktetes'in  babası.  Argonaut'lar  yıdan  kıyıya  atmaktadırlar.  O  sırada  Hekabe 
seferine  katılmış  ve  usta bir  okçu olarak  He- Troyalı kadınlarla birlikte Trakya kıyılarına  sı­
rakles'in  işlerinde  yiğide  yardımcı  olmuş.  Bir  ğınır, tek kalan çocuğu Polyksene  ile avunur. 
efsaneye  göre  Herakles'in  odun  yığınını  tu­ Oysa Akhilleus'un ruhu Polyksene'nin  kendi­
tuşturan  odur,  yiğit  oklannı  da  Philoktetes'e  sine  kurban  edilmesini  ister,  bu  isteği  Aga 
değil,  Poias'a vermiştir  (Phihktetes).  memnon gelir Polymestor'a bildirir.  Kızı kur 
ban  ederler.  Hekabe  kızının  ölüsü  üstünde 
Polluks.  Dioskurlardan  Polydeukes  kimi za­ ağlar,  dövünürken,  birden  daha korkunç bir 
man  Polluks  diye  de  anılır.  Özellikle  Latin  haber alır: Polydorös'un ölüsü kıyıya vurmuş 
kaynaklarında adı daima Pollux'tur (Dioskur- tur.  Bahtsız  kraliçe  birden  güçlenir ve öcünü 
lar).  tüyler  ürpertici  bir  vahşetle  alır.  Polymes 
Polybos.  Oidipus  efsanesinde  sözü  geçen  tor'la iki oğluna pusu kurar, çocukları babala-
Korinthos  kralı.  Çocuğu  olmadığı  için  Oidi- rının  gözü  önünde  öldürdükten  sonra,  kralı 
da  gözlerine  iğne  batırarak  kör  eder  (Poly 
pus'u kendi  oğluymuş gibi benimser ve  ölün­
ksene, Hekabe, Polymestor, Deiphylos). 
ce de tahtını ona bırakır (Oidipus). 
Polydamas.  Adı  İlyada'da  Pulydamas  ola­ Vergilius'un  "Aeneis"  destanına göre,  Poly­
rak  geçen  Troyalı  bir  yiğit.  Savaşta  Hek- mestor Priamos'un oğlunu öldürdükten son­
tor'un  yanı  başında  çarpışır,  büyük  yararlık  ra,  Trakya  kıyılarında  bir  yere  gömmüştür. 
gösterir,  Akha  duvarına saldırı planını hazır­ Aeneas Trakya kıyılanna uğrayınca,  tanrılara 
lar ve Troyalılann  surların içine  sığınmalarını  sunu sunmak için bir ağacın dallarını  koparır 
salık  verir.  Hektor  öldükten  sonra  Hele- ve bakar ki dallardan kan damlaları akmakta 
ne'nin  geri  verilip  savaştan vazgeçilmesini  is­ ve topraktan yükselen bir ses üstünde bulun-
teyen de odur.  duklan  höyüğün  Polydoros'un  mezarı  oldu­
ğunu  söylemektedir.  Bunun  üzerine  Aeneas 
Polydeukes. Bkz. Dioskurlar.  akrabasına  gereken  ölü törenlerini  yapar  ve 
öyle ayrılır Trakya'dan (Aen. 111, 40 vd.). 
Polydoros.  (1)  Kadmos'la  Harmonia'nın 
oğlu.  Nykteis'le evlenerek Labdakos'un baba­ Polyksene.  Priamos'la  Hekabe'nin  en  kü­
sı ve Oidipus'un dedesi olur (Tab. 19).  çük  kızları  (Tab.  16).  İlyada'da  adı  geçmez, 
(2)  Homeros  destanlarında  ve  tragedyada  ama  sonraki  destanlarda,  özellikle  Akhilleus 
adı geçen Polydoros, Priamos'la Laothoe'nin  efsanesinde  önemli  bir  rol  oynar:  Kardeşi 
oğlu  olarak  gösterilir.  Kişiliği  ve  öyküsü  des­ Troilos  atlarına  su  almaya  gelir,  o  sırada  A 
tana göre başka, tragedyaya göre başkadır.  khilleus  Troilos'a  saldırıp  onu  öldürür,  ama 
İlyada'da  Polydoros  Priamos'un  en  küçük  kovalayıp da  eline geçiremedlği  Polyksene'ye 
oğlu olarak tanımlanır.  Çok genç olduğu  İçin  aşkla  tutuşur.  Kimi  efsane  bu  öyküyü  şöyle 
babası onun Troya savaşına karışmasını iste- uzatır:  Akhilleus  Polyksene  ile  evlenebilmek 
mez, gene de Polydoros bir yolunu bularak  İçin  Priamos'a  Akha  ordusundan  ayrılmaya 
söz vermiş, bu işin pazarlısını yapmak için de  ve  konukseverliğine  sığınarak yalvarır.  Sonra 
Thymbralı  Apollon  tapınağına  gitmiş,  Paris  da şöyle anlatır Odysseus (Od. IX, 287 vd.): 
onu okuyla orada öldürmüş. 
Böyle dedim, hiç kargılık vermedi bu katı 
Başka  destanlarda  Polyksene'nin  Troya 
yürek, 
yangını  sırasında Diomedes,  ya da Odysseus  ellerini açıp atıldı arkadaşlarımın üzerine, 
tarafından  yaralandığı  ve  öldüğü  anlatılır.  yakaladı ikisini, çarptı kafalarını yere 
Ama  Polyksene  üstüne  en  dokunaklı  öykü  enikler gibi, 
Euripides'in "Hekabe" adlı tragedyasında sah­ ossaat beyinleri fışkırdı, ıslattı dört bir yanı, 
neye  konandır:  Neoptolemos  babası  Akhil- ayırdı onları parça parça, hazırladı 
leus'u düşünde görür,  yiğit öfkelidir,  Polykse­ yemeğini, 
ne'nin  mezarı  üstünde  kurban  edilmesini  is­ dağda büyümüş bir aslan gibi, hepsini yedi, 
ter.  Akhalar  bu  emri  yerine  getirirler.  Genç  bitirdi, 
kız  anası  Hekabe'nin  yalvarmalarına,  diren­ ne bağırsak kodu, ne et kodu, ne de ilikli 
melerine  karşı  kurban  edilir.  Bu  kurbandan  kemik. 
amaç  yalnız Akhilleus'un  öfkeli  ruhunu yatış­ Odysseus  tanrı  ve  insan  yasalarına  saygısı 
tırmak  değil,  aynı  zamanda  Akhalara  uğurlu  olmayan  bu azman  yaratığa karşı  başka türlü 
bir dönüş sağlamaktır (Hekabe).  davranmak  gerektiğini  hemen  anlar  ve  bir 
düzen  kurmaya  koyulur.  Çıkıp  kaçmak  ola­
Polymestor.  Trakya kralı,  Priamos'un arka­
naksızdır,  çünkü  Tepegöz  mağaranın  ağzını 
daşı,  Troya  kralının  kendisine  emanet  ettiği 
yerinden  oynatılmayacak  kadar  ağır  bir  ka­
Polydoros'u  kahpece  öldürür,  Hekabe'nin 
yayla örtmüştür. Odysseus başka bir çare dü­
elinden cezasını görür (Hekabe, Polydoros). 
şünür:  Ertesi  sabah  Polyphemos  sürüleriyle 
Polymnia.  Musalardan biri,  pantomimi sim­ yaylaya  çıktıktan  sonra,  orada  bulunan  bir 
geler (Musalar).  uzun  sopayı  alır,  ucunu  sivriltir  ve  ateşe  ko­
yup kızdırır.  Akşam  dev gene  gelir  ve  akşam 
Polyneikes.  Oidipus'un  ogulllarından  biri  yemeğini  hazırlamak  üzere  Odysseus'un  iki 
(Tab.  19).  Adı  çok  kavgacı  anlamına  gelen  arkadaşını  daha  alır.  Bu  korkunç  yemeğini 
Polyneikes  kardeşi  Eteokles'le  Thebai  tahtı  hazırlarken  Odysseus'a  adını  sorar,  kurnaz 
için çarpışır,  önce şehirden Kreon'un gücüy­ yiğit şöyle cevap verir (Od. IX,  366): 
le  kovulur,  Thebai'ye  karşı  Yediler  seferinde  Benim adım Kimse, beni böyle çağırır 
Eteokles'i  öldürerek  kardeşinin  elinden  ölür  anam, babam ve bütün arkadaşlarım. 
ve  ölüsü  Kreon'un  koyduğu  yasağa  karşın 
Antigone tarafından gömülür (Antigone).  O  sırada  yanma  almış  olduğu  şarap  tulu­
mundan  sunar  Tepegöz'e,  dev  kana  kana 
Polyphemos.  Polyphemos,  Odysseia'da  içer,  siyah  şarabı çok beğenir ve  bu armağa­
anlatılan eşsiz ve  çok ünlü bir peri  masalının  na karşılık şöyle der Odysseus'a: 
kahramanıdır.  Kyklops  Polyphemos,  deniz 
tanrı Poseidon'un  oğlu olarak gösterilir,  tan­ Tekmil arkadaşlarından sonra yiyeceğim 
Kimse'yi, 
rının  Odysseus'a  karşı  dinmez  bir  hınç,  hepsini yiyip bitireceğim, sonra onu, 
amansız bir kin  beslemesi de bu oğlunun tek  bu da konukluk armağanım olacak sana. 
gözünü kör ettiğinden dolayıdır (Odysseus). 
Odysseia'da  bütün  bir  bölümü  kaplayan  Ama  şarap  etkisini  yapmaktadır:  Tepegöz 
(Böl.  IX)  bu masal ancak romanlarda rastla­ sırt  üstü  devrilip  sızar,  o  sırada  Odysseus  ar­
nabilecek  tabiat  tasvirleriyle  başlar:  Tepe- kadaşlarıyla  birlikte  kazığı  ateşten  çıkarırlar 
göz'ün  adası,  mağarası,  ağılları tadına doyul­ ve  yattığı  yerde  gegire  gegire  kusan,  ağzın­
maz bir anlatımla canlanır gözümüzde. Odys­ dan  insan  etleri ve  şarap  dökülen  sızmış  de­
seus birkaç arkadaşıyla mağaraya girmiş,  Te- vin tek gözüne batırırlar. Manzarayı şöyle an­
pegöz'ü  beklemektedir,  dev  adam  akşam  latır Homeros (Od. IX, 389 vd.): 
olup da sürüleriyle dönünce Odysseus kendi­ Cızırdayıp tütüyordu gözkapakları ve 
sini ona gemisi batmış bir yolcu olarak tanıtır  kirpikleri 
 köklerine dek çatır çatır yanan  yılmaz sauaşçı Polypoites'in buyruğundular. 
gözbebeğinin içinde...  Ölümsüz Zeus'un oğlu Pelrithoos'tur onun 
H\r canavar gibi uludu, yankılandı koca  babası. 
kayalar,  Ünlü Hippodameia sevişmişti Peirithoos'la, 
girecek delik aradık korkudan hepimiz.  kıllı azmanları tepeleyip, Pelion dağından 
Çekti çıkardı gözünden kana bulanmış  Aithıklere doğru sürdüğü gün doğurmuştu 
kazığı,  onu. 
çıldırmış elleriyle fırlattı, attı uzağa, 
başladı haykıra haykıra komşusu Tepegöz'ü  Peirithoos'un  ölümünden  sonra oğlu  Poly-
çağırmaya.  poites kral olur,  Helena'nın talipleri arasında 
Ne  var  ki  onlar  dışardan  ne  olduğunu  so­ bulunduğundan,  Troya  savaşına  katılır  ve  İİ­
lunca,  "Kimse"nin  kendisine  işkence yaptığı­ yada'da  birçok  yiğitleri  öldürdüğü  gösterilir: 
nı  söyler, devler de arkadaşlarının çıldırdığına  Kırk gemiyle  geldiği  savaşta  arkadaşı  Leonte-
inanıp uzaklaşırlar.  Ama  Odysseus'un  düzeni  us'un yanı başında çarpışır.  Patroklos'un ölü­
I umunla bitmez: Tepegöz'ün sabah mağara­ süne yapılan  oyunlara  da,  tahta  ata giren yi­
dan  çıkmak yolunu bulacağını ve  elleriyle  or- ğitlere  de  katılır.  Troya  düştükten  sonra  Le-
ı.ılığı  yoklayarak  Odysseus'la  arkadaşlarını  onteus'la  birlikte  bilici  Kalkhas'ı  Kolophon'a 
lııılup  kıstıracağını  bilir,  onun  için  arkadaşla­ götürür (Kalkhas). 
rından  kalanları  besili  koçların  altına  bağlar,  Pomona.  Roma  mitolojisinde  meyveleri  ge 
kendisi de  en  güzel koçu seçer,  karnının  altı- liştiren  nympha.  Roma'dan  Ostia'ya  giden 
ı ı,ı  dolgun yapağısına tutunarak asılır,  böyle- yol üstünde kutsal bir koruluğu vardı.  Şairlere 
ı e sabah Tepegöz sürülerini mağaradan çıka- göre  Pomona ya da Picus'la bir aşk macerası 
ı ıııca,sırtlarını yokladığı halde  Odysseus'la ar­ yaşamış,  ya  da kendisi gibi bir bereket tanrısı 
kadaşları  kurtulur.  Koşa  koşa  gemilerine  gi­ olan Vertumnus'un  karısı olmuştur. 
dip  binerler ve  denize  açılırken  şöyle  seslenir 
Odysseus  yamyam  Polyphemos'a  (Od.  IX,  Pontos.  Adı  deniz  anlamına  gelen  Pontos, 
502 vd.):  Pesiodos'un  Theogonia'sına  göre,  Gaia'nın 
tek başına  meydana  getirdiği bir tanrısal var­
ölümlü insanlardan biri, Tepegöz sorarsa  lıktır (Tab.  1). Gaia sonra Pontos'la birleşir ve 
sana, 
nasıl oldu da böyle kör oldu gözün,  Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ile Eurybie' 
dersin ki, Odysseus kör etti beni, kentler  yi doğurur (Tab. 6). Efsanelerde rol oynamaz. 
yıkan,  Portunus.  Çok  eski  bir  Roma  tanrısı,  ilkin 
yurdu îthake'de olan Odysseus Laertes'in 
geçitleri  koruduğuna,  sonra  da  limanların 
oğlu. 
tanrısı  olduğuna  inanılır,  Roma'nın limanına 
Polyphemos  kudurmuş  gibidir,  arkaların­ yakın  bir tapınağı bulunur ve yolda bir bayra­
dan  koca kayalar fırlatır denize,  ama bununla  mı kutlanırda Mater Matuta'nın oğlu sayılırdı. 
ıl.ı  kalmaz,  babası  Poseidon'a  yakanr  Odys-
seus'tan öcünü alsın diye. Ve deniz tanrı onu  Poseidon.  Olymposlu  tanrılar  arasında  de­
dinler,  dileğini yerine getirmektir derdi  günü,  nizi simgeleyen  ve  denizin  mutlak hâkimi  sa­
II günden  sonra  da  rahat yoktur  artık  deniz­ yılan Poseidon Homeros destanlarında Pose-
li ide  çilekeş  kahraman  için,  yoldaşlarının  idaon diye anılır; Poti-dan'dan türeme bu ad 
hepsini  yitirecek,  yaban  ellerde  dilenecek  de  başka  Hint-Avrupa  dillerindeki  biçimiyle  kar­
.ıncak  ondan  sonra  tek  başına  varabilecektir  şılaştırılacak  olursa,  "denizin  efendisi"  anla­
yurduna.  mına  gelir.  Hesiodos'un  Theogonia'sında 
Poseidon,  Kronos'la  Rhela'nın  oğlu  olarak 
Polypoites.  Troya  savaşına  Tesalya  şehirle­ gösterilir (Tab. 5). Kronos öbür çocukları gibi 
rinden gelme bölüklerin başında katılan Poly- Poseidon'u  da  doğar  doğmaz  yutar,  sonra 
polteş'ten İİyada'da şöyle söz edilir (İl. II,  738  Zeus  anası  Rheia'nın  yardımıyla  kaçırılıp  ba­
Vd.):  basına  öbür  kardeşlerini  kusturunca  Posei­
Argissa'da, Gyrtone'de, Orthe'de,  don'a  da  deniz  egemenliğini  verir.  Poseidon 
Eleone'de ,süt beyaz Oloosson'da otururlar.  sonra Amphitrite  ile evlenir ve  Triton'u üre-
tir.  Destanlarda  Poseidon'a  verilen  sıfat  Böyle dedi, yığdı bulutları üst üste 
"Enosigaios" yani yeri sarsan, titretendir. Po- bir anda allak bullak etti denizi, 
seidon  elinde tuttuğu üçlü  yabayla  yalnız dal­ üçlü yabasını tutuyordu elinde, 
salıverdi çeşitli yellerin kasırgasını tekmil, 
gaları kabartıp denizi altüstü etmekle kalmaz,  toprağı, denizi kapladı bulutlarla, 
çepeçevre  sardığı topraklan da  sarsar.  Güçlü  karanlık boşandı göklerden, 
bir  tanrıdır,  Zeus'la  boy  ölçüşmekten  çekin­ Euros'la Notos ve uluyan Zephyros, 
mez,  onun  buyruklarına  baş  eğmekten  hoş­ ve koca dalgalarla açık gökten kopan 
lanmadığı gibi,  öbür tanrılarla birlik olup tan­ Boreas 
rılar babasını zincire vurmaya bile  kalkışmıştır  estiler dört bir yandan boğuşa boğuşa. 
(İl.  I,  400).  Troya savaşında  keyfine  göre  ki­
mi  zaman  Akhaları,  kimi  zaman  Troyalıları  Zeus'un  buyruğuyla  Odysseus'un  İthake'ye 
tutar  ve  Zeus'a  şöyle  meydan  okur  (İl.  XV,  dönmesini önleyemeyince,  bu kez onu kurta­
185 vd.):  ran  Phaiaklar üstüne  yağdırır  öfkesini  (Phai-
aklar). 
Yiğitliğine yiğittir, bilirim onu (Zeus'u),  Adının  geçtiği  başlıca  efsaneler  şunlardır: 
ama beni küçümsemek ne oluyor eşitim ben  Apollon'la birlikte  Troya  surunun  yapılmasını 
onunla,  üzerine alır, Laomedon sözleşilen ücreti öde^ 
bana zorla baş eğdirecek olan o mu?  meyince  denizden  bir  canavar  salar  kıyılara 
Rhea doğurdu Zeus'u, beni, ölülere  (Laomedon,  Hesione).  Laokoon'un  ölümü­
hükmeden Hades'i, 
dünya üçe bölündü, üçümüz de aldık  ne de gene bir deniz canavarı sebep olur (La-
payımızı,  okoon).  Poseidon  yakınlarının  ya  da  tuttuğu 
kura çekildi, köpüklü deniz düştü bana,  kimselerin  yakarmalarını  dinler,  dileklerini 
her zaman orada oturayım diye...  hiç  şaşmadan  gerçekleştirir (Hippolytos). 
Zeus'a bulutlar arasında engin gök düştü.  Birçok  şehirlerin  koruyucusu  olmak  için 
Ama toprakla koca Olympos'tan herkesin 
payı var,  başka  tanrılarla  yarışmaya  girdiği  ve  çokluk 
bu yüzden yaşamam ben Zeus'un keyfince,  onlara  yenildiği  görülür:  Örneğin Atina  halkı 
gücü varsa, rahat otursun kendi payında,  Poseidon'un  tuzlu  gölü  yerine  Athena'nın 
ülkesinde,  zeytin ağacını seçer (Kekrops). 
korkutmasın elleriyle, alçak yerine komasın  Poseidon'un  aşkları  da  efsane  konusu  ol­
beni.  muştur.  Asıl  karısı  Amphitrite  ile  denizin  al­
Olympos'ta oturmaktan da pek hoşlanmaz,  tındaki  sarayda  - ki  bu  saray  Ege  kıyılarında 
çok  daha  büyük  bir  rol  oynadığı  Odysseia  İmroz ya da Tenedos'un dip yarlarında bilinir 
destanında  onu  Habeşistan'a  gider  ve  gelir  - rahat bir ömür sürer.  Ne var ki ürettiği döl­
görürüz (Od. I, 22 vd.):  ler  hep  dev,  azman  ya  da  yamyamdır.  Am-
phitrite'den çocuğu olmamıştır. 
Poseidon uzakta oturan Yüzü Yanıklara 
gitmişti o gün, 
dünyanın en ucundaki insanlardır Yüzü  Priamos.  Laomedon'un  oğlu,  Troya  kralı 
Yanıklar,  Priamos kral olarak da, baba olarak da büyük 
ikiye bölünmüşler, kimi batan günde  bir rol oynar Ilyada destanında.  Karısı  Heka-
oturur, kimi doğan günde,  be kadar ünlü,  dramı onunki kadar dokunak­
kurbanlık boğa ile koç almaya gitmişti  lıdır. 
oraya,  Troya kral soyunun doğrudan doğruya vâri­
orada dalmıştı şölende gönül eğlendirmeye. 
sidir  Priamos  (Tab.  16),  babası  Laomedon, 
Poseidon  Odysseus'a  karşı  dinmez  bir  kin  anası da ırmak tann Skamandros'un kızı ola­
besler.  Bunun  nedeni  de  oğlu  Polyphe- rak gösterilen Strymo'dur. Ama atalarıyla de­
mos'un  tek  gözünü  kör  etmesidir  (Polyphe- ğil,  asıl  kendi  sayısız  oğul  ve  kızlarıyla  da  ün 
mos).  Yüzü  Yanıklardan  dönüşünde  deniz  salmıştır.  Oğlu  Hektor'un  ölüsünü  istemek 
tanrı  Odysseus'u bir sal üstünde görür,  kendi  için Akhilleus'a gittiğinde kendi  söyler elli  ço­
kendine  öfkeli  öfkeli konuştuktan  sonra  eyle­ cuk yetiştirdiğini ve hepsinin gözü önünde bir 
me geçer (Od. V,  291 vd.):  bir öldüğünü (İl. XXIV, 495-500). 

252 
 Priamos'un çocukluğu üstüne bir efsane kız  Bana da acı, şu talihsiz babana, 
kardeşi  Hesione  ile  ilgilidir (Hesione).  Bu ef­ bunca acıdan bir parça aklı kalmış 
sanede  adının  ilkin  Podarkes  olduğu,  sonra  ihtiyarcığa. 
da  Priamos'a  çevrildiği  anlatılır.  Satılmış  an­ Oğullarının  nasıl  öldürüldüğünü  anımsar, 
lamına  gelen  bu  ad,  ablası  Hesione'nin  dü­ kızlarının,  gelinlerinin  esir  olarak  götürüle­
ğün  hediyesi  olarak  Herakles'ten  küçük  kar­ ceklerini,  kendisinin  de  öldürülüp leşinin  kö­
deşinin serbest bırakılmasını istemesine daya­ peklere  atılacağını  öngörür.  Hektor'un  bu 
nır.  Priamos'un  gençliği üstüne bir şey  anla­ sözlere,  eşi  Hekabe'nin  yalvarmalarına  kar­
tılmaz. Troya savaşında çıkar karşımıza,  o sı­ şın  oğlu  surlara  sığınmayınca,  donakalır  ve 
rada  da  yaşlı,  çok yaşlı  bir  kraldır.  Yaşından  sonuna  kadar  seyreder  işkencesini,  sonra  da 
dolayı  savaşa  katılamadığı  halde,  ihtiyarlar  hıçkıra hıçkıra  ağlar,  toz, toprak üstünde yu­
derneğinin başında erdemi,  onuruyla yönetir  varlanır, ama ilk tepkisi kendini dışarı atmak, 
bütün  eylemleri.  Helene  davasının  Menela- Akhalara  gidip  oğlunun  ölüsünü  kurtarmak­
os'la  Paris  arasında tek tek  savaşta  çözümle­ tır.  Gitmeye  karar verir ve  hiçbir engel alıko­
neceğine karar verilince,  ant töreninin yapıl­ yamaz onu. Hekabe'nin gitme diye yalvarma­
ması  için  Priamos  çağrılır  ve  onu  Batı  kapı­ larına,  hazırlık yapmada  ağır  davranan  oğul­
sındaki kulede görürüz (İl. III, 149 vd.):  larına  bir  ihtiyara  yakışacak  biçimde  sertçe 
davranır,  şöyle  azarlar  onları  (İl.  XXIV,  218 
Priamos'un çevresinde kurmuşlardı 
vd.): 
ihtiyarlar derneğini. 
İhtiyarlık onları savaştan alıkoyuyordu,  Sarayın uğursuz kuşu musun ne? 
ama çok iyi konuşan adamlardılar,  Gideceğim, alıkoyamazsın beni, 
ormanda, ağaçları dolana dolana incecik  kandıramazsın beni ne desen... 
öten  Hadi çabuk olun, ödlekler, baş belaları, 
ağustosböcekleri gibi tıpkı.  siz öteydiniz keşke Hektor öleceğine, 
Kulede böyle oturuyordu Troyalı ulular.  öteydiniz hızlı gemilerin önünde, topunuz 
birdenl 
Helen'yi çağırır ve şöyle der ona (İl. III,  162 
vd.):  Sonra  da tanrıların  yardımıyla  Akhilleus'un 
barakasına  varır,  görünmeden  içeri  girer  ve 
Buraya, yanıma gel kızım, otur şöyle,  Akhilleus'un  dizlerine,  ellerine sarılarak şöyle 
gör bak işte, eski kocan, hısım akraban,  der (İl. XXIV, 486 vd.): 
dostların. 
Bence suçlu sen değilsin tanrılar asıl,  Tanrısal Akhilleus, getir aklına babanı. 
onlar yığdı başıma kan ağlatan savaşı...  Şimdi olmalı o da benim yaşımda, 
varmıştır uğursuz ihtiyarlığın eşiğine. 
Bu birkaç  söz  Priamos'u nitelemeye yeter.  Belki çevresinde komşular bugün üzer onu, 
Uygardır, akıllı ve yetkindir, hiçbir öfke, gide­ belayı savacak kimsesi yoktur yanında. 
rek hiçbir acı bile gölge düşürmez insanca ol­ Ama duyar hiç olmazsa yaşadığını senin, 
gunluğuna.  Hektor  Akhilleus'la  savaşa  gir­ gün boyunca sevinir gönlünde, 
mek üzereyken  oğluna kulenin üstünden  ses­ oğlum dönecek Troya'dan, göreceğim onu, 
lenip  içeri  sığınmasını  salık  verdiğinde  ger­ der. 
çekçi bir görüş dile getirir (İl. XXII, 38 vd.):  Ve bu sözlerle ancak insan sözünün yarata­
bileceği  mucizeyi  yaratır:  Akhilleus'un  çelik 
Hektor, yavrum, dostlarından uzak durma 
öyle,  gibi  sert,  acımak bilmez yüreği  birden  yumu-
erişirsin kaderine, bekleme bu adamı,  şayıverir.  Gözünden  yaşlar  boşanır,  kalkar, 
senden çok üstündür Peleusoğlu,  ihtiyarı  elinden tutup kaldırır,  kendi babasıy-
o katı yürekli adam alt eder seni.  mış  gibi ökşar,  avutur,  yedirir,  içirir  ve  oğlu­
nun ölüsünü kendi eliyle yıkayıp hazırladıktan 
Akhilleus'un elinden can veren öbür oğulla­ sonra ona verir. İhtiyar da acısının onurlu se­
rını sayar ve  şöyle der:  vinci  İçinde  alır,  götürür  onu  Troyalılara. 
Ama sen, Akhilleus'a alt olup ölmezsen,  Hektor qıbi  Priamos da Anadolulu bir kahra-
halkımız daha çabuk unutur bu acıyı  man  insandır, Kızı,  tanrı  sözcüsü  Kassandra 
şöyle  seslenir  onu  görünce  (İl.  XXIV,  703  dan  utanmış,  tanrılara göstermemek için  de 
vd.):  onu kırlarda bırakmış. Priapos'u çobanlar bu­
lup büyütmüşler ve erkekliğine tapınır olmuş-
Gelin, Troyalı erkekler, kadınlar, gelin, 
gelin, görün Hektor'u, gelin,  lar.  Priapos'un  bir kır tanrısı  olması  bu  yüz-
sağken, savaştan dönerken o  denmiş. 
nasıl sevinirdiniz nasıl, gelin hadi,  Başka  kaynaklarda  Priapos  Aphrodite  ildi 
görün şehrimizin ışığını, Hektor'umuzu,  Adonis'in  oğlu  olarak  gösterilir.  Mythos  ya­
tekmil halkın ışığını gelin, görün.  zarlarından  Diodoros  Priapos'la  Osiris'i  kar­
şılaştırır,  Lapsekili  tannyla  Mısır  tanrısı  ve 
Pfiapos.  Boğaz  kıyılarında  Lampsakos  onun  efsanesi arasında bir bag kurar: İsis kol 
(Lapseki)  şehrinin  büyük  tanrısı  Priapos  Yu­ cası Osiris'in erkeklik uzvunu bulunca onu biri 
nan  mitolojisine sonradan girmiş ve epey yer  tanrı  haline  sokmuş,  bu  tanrı  da  Priapos, 
etmiş  tanrısal  bir varlıktır.  Bağları,  bahçeleri  muş. Gene Diodoros Priapos'la Hermaphro-
kem gözlere karşı koruyan bu tanrının en gö­ ditos'u bir tutar. Bütün bu olgulardan çıkacak 
ze çarpan niteliği phallos'u, yani erkeklik uz­ sonuç Priapos'un  bir Anadolu tanrısı  olduğu 
vuydu.  Yamrı  yumru  bir  adamcık olarak  im­ ve böyle olmakla Adonis,  Osiris,  Isis, giderek 
gelenen Priapos'un phallos'u neredeyse ken­ Dionysos ve Aphrodite gibi Yunan mythos'u-
disi  kadar uzun  ve yukarıya  doğru kıvrık  ola­ na  sonradan  girdiği  sonucu  çıkar.  Türkiye 
rak gösterilirdi.  Bununla bereketi  simgeler ve  müzelerinde Priapos heykelleri çoktur. 
bitkilere erişilecek bir örnek diye  dikilirdi.  Bu 
haliyle Priapos Dionysos alayına girmiş, göv­ Proitos. Bkz. Abas, Akrisios, Bellerophon-
desi ve tutumuyla Satyrlere,  Silenlere benze­ tes. 
diği için bu tanrılara karışmıştır. Efsane onun  Proitos Kızları. Bkz. Melampus. 
tanrı Dionysos'Ia tanrıça Aphrodite'den dog­
ma  olduğunu  da  ileri  sürerdi.  Dionysos  ala­ Prokne. Bkz. Aedon. 
yında  bir  eşek  üstünde  canlandırılması  da  Prokris. Bkz. Kephalos. 
şöyle  açıklanırdı:  Bir  Bakkhos  töreni  sırasın­
da Priapos çok içmiş ve alayda rastladığı Lo- Prokrustes.  Atina  ile  Megara  yolu  üstünde 
tis  adlı  bir  nympha'ya  âşık  olmuştu.  Gece  bulunan bir haydut. Biri küçük,  biri büyük iki 
Bakkhalar uykuya dalınca  Lotis'in yanına  so­ yatağı  varmış  ve  gelen,  geçen  yolcuları  soy­
kulan  Priapos  tam  muradına  ermek  üzerey­ duktan sonra uzun boyluları küçük yatağa ya­
ken bir eşek anırmış,  kız uyanmış ve kaçmış.  tırır,  ayaklarını  keser,  kısaları  büyük  yatağa 
Priapos da olduğu yerde ve durumda kalakal­ yatırır, ayaklarından çeker, uzatırmış. Bu kor­
mış,  herkese  alay  konusu  olmuş.  Roma'da  kunç eşkıyayı Theseus öldürmüş (Theseus). 
efsane  Lotis'in  yerine  Vesta'yı  koyar,  eşeğin  Prometheus.  Prometheus,  Titanlar  soyun-
anırması da tanrıçayı tehlikede  olduğunu bil­ dandır:  Hesiodos'a  göre  İapetos'la  Okeanos 
direrek  uyarması  içinmiş.  Vesta  bayramında  kızı  Klymene'nin  oğludur.  Bu  Titan  çiftinin 
eşeklerin  çiçek  çelenkleriyle  süslenmesi  de  dört oğlu olur: Atlas, Menoitios, Prometheus 
oradanmış.  ve  Epimetheus.  Dördünün  de  kaderi  tüyler 
Aphrodite'nin  Priapos'u  doğurması üstüne  ürperticidir: Zeus, Atlas'ı dünyanın ucuna di­
de  şöyle  bir  masal  anlatılıyor:  Aphrodite  kip gök kubbesini omuzlarına yükler,  Menoi-
Olympos  tanrıları  arasına  gelince  güzelliğiyle  tios'u  yıldırımla  çarparak  yerin  dibine  kapa­
hepsini  büyülemiş,  o kadar ki  Zeus  bile  âşık  tır, Prometheus'u zincirlerle bir sütuna bağlar 
olup  onunla  sevişmiş.  Aphrodite  gebe  kal­ ve karaciğerini bir kartala yedirir,  Epimethe-
mış,  ama  Hera  doğacak  çocuk  babası  gibi  us'un  başına  kadın  belasını  salar.  Neden  bu 
güçlü,  anası  gibi  güzel  olur  da  bütün  öbür  eşi görülmedik, olağanüstü cezalar? İapetoso-
tanrıların  hakkından  gelir korkusuyla Aphro­ gulları Titan soyundan oldukları için mi? Ha­
dite'nin  karnına  kem  göz  koymuş,  çocuğun  yır.  Zeus'un  İapetosogullarına  özel  bir  hıncı 
sakat  dogmasını  sağlamış.  Priapos  kocaman  vardır, bu hıncın asıl nedenini de onlara veri­
bir phallos'la dünyaya gelince,  tanrıça oğlun­ len sıfatlardan anlıyonız: Bu Titanların dördü 

254 
da kafa gücünden pay almışlardır,  akıldan ya- küçük düşürülmüş, gülünç olmuş bir tanrıdır. 
na  üstündürler  ve  bu  üstünlükleriyle  övünüp  Egemenliği gerçek bir güce dayanmaz, çünkü 
Zeus'a  karşı  gelmeye  yeltenirler.  Akıl  gücüy- akıl  gücü  tanrılardan  insanlara  geçmiştir. 
se  Zeus'un tekelindedir,  o bu güçle ele geçir­ Devrim, üçüncü ve son devrim olmuş bitmiş 
mişi ir dünya egemenliğini. Bu gücü başkasın- tir:  İnsan  kendi  gücünün  bilincine  varır,.. 
da  görmek  dinmez  bir  öfke  doğurur  içinde.  tanrıya  karşı  ayaklanmıştır.  Ona  isterse  ta-
Prometheus da bu öfkeyi körükler durur: Siv­ par, isterse hiçe sayar onu, güçsüz ya da güç 
ri aklını, geleceği önceden görme gücünü Ze­ lü  olduğu  oranda  tapar  ya  da  hiçe  sayar. 
us'u aldatmak, kuşkulandırmak, küçük düşür­ Tanrı,  insanın elinde bir oyuncaktır,  asıl tan 
mek  için  kullanır.  Burada  Hesiodos'un  pek  rı, yani asıl yaratıcı insanın kendisidir. 
üstünde  durmadığı,  Aiskhylos'un  alabildiğine  Aiskhylos'un "Prometheus"unda yalnız tan 
işlediği  bir  temaya  ışık  tutmalıyız:  Üçüncü  rılann  rol  oynadığı  belirtilir  durur.  Oysa  bu 
devrimin hazırlanması.  tragedya  bütün  koşulları  ve  sorunlarıyla  İn­
Adı  "önceden gören"  anlamına gelen  Pro­ sanlık dramını yansıtır, demiştik. Prometheus 
metheus  kâhindir  ve  Gaia,  Kronos'a  nasıl  insanın  temsilcisidir,  içinde  çırpındığı  olaylar 
devrileceğini  haber  verdiyse,  Prometheus  da  da  günümüzün  deyimiyle  politik  diye  nitele 
Zeus'ün  bir  gün  tahtından  düşeceğini  bilir.  nebilecek insan toplumlarına özgü olaylarıdır. 
Aiskhylos'a  göre  Prometheus,  Klymene'nin  Ama  Prometheus  ne  bakımdan  insandır  ve 
değil, başka bir adı Themis (Adalet) olan Gai- dramı niçin insanlığın dramı oluyor? 
a'nın oğludur.  Bu bilgiden edindiği üstünlükle  Prometheus  ateşi tanrılardan  çalmış ve  in 
P'rometheus, Zeus'u sürekli bir kuşkunun bas­ sanlara vermiş, tanrıların kurmuş olduğu dü-
kısı  altında  tutar.  "Prometheus"  tragedyası­ zene  karşı  geldiği  için  de  zincire  vurulmuş 
nın ekseni olan bu tema Hesiodos'ta da sezi­ yaman bir ceza çekmektedir. Mıhlanmış oldu 
lir. Ancak onu göz önünde tutarsak, Mekone  ğu  kayadan  bize  seslenip,  eylemini,  eylemi 
olayını  gereğince  anlayabiliriz.  "Theogoni- nin uyandırdığı tepkiyi, kendini ve karşısında 
,ı"da  (535-560)  anlatılan  bu  efsane  etiolojik,  kileri  eleştirip  değerlendirmektedir.  Prome-
yani  açıklayıcı bir nitelik taşır:  Kurban tören­ theus olayını bugün bir tiyatro yazarı ele alsa, 
lerindeki  bazı  geleneklerin  nereden  geldiğini  karşımıza  bir  yargılama  sahnesi  koyar  ve  tu 
bildirir;  ama  bizim  için  asıl  önemi  Zeus- tuklusu,  tanıkları,  yargıçlarıyla  bir  duruşmayı 
Prometheus kavgasını bambaşka bir motif üs­ canlandırırdı.  Biz de örneğin  Kafka'nın  "Du 
tüne  kurmasıdır:  Prometheus  başlangıçtan  ruşma"sını  inceler  gibi  inceleyelim  "Zincire 
beri insanlardan yana geçmiştir,  onlara daya­ Vurulmuş  Prometheus"u.  Anlayışına,  günü 
narak Titanların öcünü almak ve Olymposlu- müzün gözüyle ancak bu yoldan varabiliriz. 
ların  egemenliği  yerine  insanların  egemenli­ Prometheus  savunuyor  ve  ne  diyor  bu  sa­
sini  getirmek emelindedir.  Yeni bir  devrimin  vunmada?  İki  kavram  üstünde  durup  direni 
hazırlayıcısıdır.  Zeus'u aldatmakla onu insan­ yor, değer olarak benimsediği iki kavram:  Bi­
lara  karşı  kışkırtır.  Kurduğu  düzen  tanrılar  linç ve özgürlük. Bilinç ve özgürlük insana öz­
İçin  küçük  düşürücüdür.  Zeus  bile  bile  alda­ gü  değişmez  değerler  olarak  her  zaman  ve 
nır, ama oldu bittiyi önleyemez. Bu onur yara- uygar  her  toplumda  benimsenegelmişliı 
sından öç almak içindir ki ateşi vermez olur  Bunları  savunurken  Prometheus  bugün  de 
İnsanlara. Prometheus da tanrıyı bir daha al­ bir  sanığın  duruşmada  başvuracağı  kanıl la 
datır  ve  ateşi  çalıp  götürür,  insanlara  verir.  maya  başvuruyor:  Ne  yaptırma,  diyor,  bile 
İki  kez  küçük  düşürülen  tanrılar  tanrısı  artık  bile yaptım.  Eyleminin uzun  bir düşünme  ve 
kaba  kuvvete  başvurmak zorundadır:  Eşi  gö­ tartışma  sonucu .bilinçli  ve  istemli  bir  eylem 
rülmedik,  korkunç  cezalar salacaktır Prome- olduğunu ileri sürerek, bu eylemin suç olarak 
theus'un başına.  yorumlanmasından  doğacak  bütün  tepkilin 
Hesiodos'un  öyküsünde  Aiskhylos'un  Pro  sonuna kadar katlanmaya hazır olduğunu  bil 
meiheus'unu,  giderek  Goethe'nin  verdiği  diliyor.  Bu bilinç hem gurur,  hem bir katlan 
Prometheus yorumunun tohumlarını bile bu  mi duygusu doğuruyor İçinde.  Şu  sözlerle  di 
labliriz: Zeus . aldatılmış, İnsanların gözünde  le  getiriyor  duygularını 
 Ama ben biliyordum başıma gelecek olanı:  paylarına  düşen  alanı  yönetirken  Zeus'un 
Bile bile, isteye isteye suç işledim.  buyruğuna uymak zorundadırlar. Piyeste kar­
Bana gelince, ben bu çileme katlanacağım.  şımıza  çıkan  tanrıların  hepsi  bu  düzeni  be­
Çilesine  katlanamayıp,  ölmeyi  özleyen  nimsemiş,  Zeus'un buyruklarını isteyerek ya­
İo'ya Prometheus şöyle der:  da  istemeyerek  yerine  getirmektedirler.  Tek 
baş  kaldıran  Prometheus'tur.  Kavga  Zeus'la 
Benim acılarıma hiç katlanamazdın demek!  Prometheus  arasındadır  ve  bir  özgürlük-
Kader ölmeme de izin vermiyor benim:  kölelik  kavgasıdır.  Evreni  yöneten,  tanrıların 
Yalnız ölüm kurtarabilirdi beni, 
oysa benim işkencelerimin sonu yok  ve  insanların  egemeni  Zeus  özgürdür,  pran­
Zeus tahtından düşmedikçe.  gaya  vurulmuş,  ıssız  bir  kayalıkta  sonsuzluğa 
dek  işkencelere  mahkûm,  ölümsüz  olduğu 
Hiçbir  umuda  yer  vermeden  düşünce  ve  için  canına  kıyma  özgürlüğünden  de  yoksun 
davranışında  direnen  Prometheus'un  bu  bi­ Prometheus köledir. Ama bakalım gerçekten 
linçli tutumunu başkaları anlamaz ve gurur ya  de öyle mi? 
da kibir diye nitelerler.  Koro şöyle der:  Prometheus'u  kayaya  çakan  Kratos  (Güç) 
Sözünü sakınmıyorsun,  şöyle diyor: 
başına gelen boyun eğdirmiyor sana. 
Her varlık çoktan bir kaderle yükümlenmiş, 
Okeanos da şöyle:  Tanrıların başıdır yalnız yükümlü olmayan: 
yine de uslanmış değilsin, diretiyorsun,  "Zeus'tan başkası özgür değildir". 
dertlerine dert katmaktan korkmuyorsun. 
Benden öğüt dinlersen, dikine gitme.  Olaylar  da  Kratos'un  bu  sözünü  doğrula­
maktadır: Sert, amansız, insafsız bir zorba gi­
"Sözünü  sakınmıyorsun"  diye  çevirdiğimiz  bi dünyayı keyfine  göre  yöneten Zeus  her is­
Yunan  "ağan  eleutherostomeis"  deyimi,  "di­ teğini  yüzde  yüz  gerçekleştirmektedir.  Evren 
lin fazla özgür" anlamına gelir.  Prometheus'a  "Prometheus" tragedyasında  Prometheus ve 
bilinci  özgürlük  sağlamaktadır.  Dramın  özü  İo gibi Zeus'un kurbanları,  Kratos,  Bia,  He-
de  bu  özgürlük-köle  sorunudur.  Onun  asıl  phaistos'la  Hermes  gibi  Zeus'un  uşakları  ve 
önemini  de  biz  ancak  tragedyanın  yazıldığı  Okeanos  gibi  Zeus'un  dalkavuklarıyla  dol­
çağı  göz  önünde  tutmakla  anlayabiliriz.  V.  muştur.  Geçmişi  yendikten  sonra,  Zeus  bu­
yüzyıl  Atina'sında  kölelik  de,  zorbalık  da  ya­ gün ve yarını  da yasalarının tekeline geçirmi­
salara  uygun  canlı  kurumlardı.  Prometheus  şe  benzer.  Oysa  gerçek tam tersinedir:  Ger­
herhangi bir köle gibi  "desmotes", yani zinci­ çekte  Zeus  köle,  Prometheus  özgürdür.  Bu 
re vurulmuştur; işkencesenin büyüklüğü zinci­ özgürlüğü  Prometheus  nasıl  ele  geçirmiştir? 
re  vurulmuş  olmasında  değil,  bir  tanrı  iken  Burada  efsaneyi  bir  yana  itip,  kendi  çağımı­
köle  durumuna  düşürülüp,  köleliğinin  bu ka­ zın egemenlik kavgalarına bakabiliriz:  Yöneti­
dar  kötü  koşullar  içinde  geçmesindedir.  Ne  mi ele  geçirmiş  nice  iktidar  sahibi  kişi  ya  da 
var  ki  köleliği  doğal  ve  olağan  sayan  bir  or­ partiler  vardır  ki,  karşılarına  dikilip  direnen 
tamda  Zeus-Prometheus  ilişkisini  bir  sorun  tek tük düşünce sahiplerini susturup yok ede­
olarak ortaya atmak, yargılarcasına tartışmak  bileceklerini  sanırlar,  oysa  sonuç  umdukları­
ve  hakkın  köleden  yana  olduğunu belirterek,  nın  tersine  çıkar:  İktidar  sahipleri  devrilir  gi­
zorbalığı  bütün  ayrıntılarıyla  eleştirip  yermek  der,  düşünce  sahipleri  yener  ve  kalır.  İnsan 
Aiskhylos'un  tek  başına  giriştiği  ve  başarıyla  toplumunun  bu  değişmez  yasasının  bilincine 
sonuçlandırdığı  koca  bir  iştir.  Tragedyasına  varan Aiskhylos  onu Prometheus diye  bir ef-
eşsiz bir değer veren bu sorunu adım adım in­ sanelik  kişinin  ağzından  bildiriyor  bize  dek: 
celeyebiliriz "Prometheus"ta.  Akıl  gücü  kaba  güçten  üstündür,  düşünceye 
gem  vurulamaz,  özgür  düşünce  tutuklana­
Titanları yenip yönetimi ele aldıktan sonra, 
maz, susturulamaz, alt edilemez, olaylar nasıl 
Zeus  bir  düzen  kurmaya  girişmiştir.  Bu  dü­
gelişirse  gelişsin,  gelecekte  egemenlik  kaba 
zende  kendine  krallık  tahtını  ayrıdıgı  halde, 
kuvvetin  değil,  özgür  düşüncenindir.  Aiskhy­
öbür  tanrılara  da  şeref  payları,  egemenlik 
los toplumların  yöneliminde,  geçmiş,  hal ve 
alanları  dağıtmıştır.  Ne  var ki  bütün  tanrılar 

?5fi 
geleceği  bu  açıdan  eleştirerek,  bize  eşsiz  de- Proscrpina.  Roma  dininde  ölüler  ülkesi 
ğerde  bir  politika  dersi  veriyor  bu  tragedya- tanrıçası Persephone'nin karşıkgı. Yunan mi­
sıyla  Akıl gücünün  kaba  kuvveti  nasıl yendi­ tolojisinin etkisi altında kalmadan önce bir kır 
ğini  adım adım izledikten sonra, akıl gücü üs- tanrıçası olsa gerek. 
tüne kurulan yönetimin  akla ve  özgür düşün­
ceye  saygıyı elden bırakıp,  ona sırt çevirince,  Protesilaos.  Troya  savaşında  rol  oynayan 
nasıl  zayıfladığını  ve  devrilmek  tehlikesiyle  Tesalyalı  önder,  İphiklos'un  oğlu  ve  Podar-
k.ırşı  karşıya  geldiğini  gösteriyor.  Zeus  bütün  kes'in  agabeyisidir.  Troya  savaşına  kırk  ge­
kurbanları,  uşakları,  dalkavuklarına karşın bir  miyle  katılır,  ama  Anadolu  kıyısına  ayak ba­
çocuk  gibi  zayıf  ve  çaresizdir:  Onu  yıkımdan  sar basmaz  öldürülür.  Homeros  şöyle anlatır 
kurtaracak  tek  kişi  akıl  gücünün  taşıyıcısı  bu acıklı serüveni (İl. II, 695 vd.): 
l'rometheus'tur. Zeus tutukladığı düşmanının  Sonra Phylake'de oturanlar gelir... 
elinde tutukludur aslında. Efsane, Promethe- Eskiden onlar cenkçi Protesilaos'un 
us'a,  geleceği  öngören  bilici  der,  çagımızsa  buyruğundaydılar, 
biliciye inanmaz,  ama düşünürün akıl gücüy­ kara toprak yuttu şimdi Protesilaos'u, 
le  geleceği  öngördüğünü,  insanlığa  yaptığı  yarım kalmış bir saray bıraktı Phylake'de. 
bu  hizmete  karşılık  kör  iktidarların  baskısına  bir de iki yanağını yırtan bir karı. 
Öbür Akhalardan çok önce atlayınca 
uğrayıp  olmadık  cezalara  çarpıldığını  da  bi­
gemisinden karaya, 
lir.  Aiskhylos'un tragedyasını bu  açıdan  oku­ bir Dardanoslu öldürdü onu. 
yun,  göreceksiniz ki çağımızın dramını yansı-
lır.  Protesilaos'un  yeni  evlendiği  karısı  Laoda 
meia'ya  doyamadan  ölmesi  onun  acıklı  alın 
Bu  kadarıyla  "Prometheus"  politik  piyesin 
yazısıdır  (Laodameia).  Bir  efsaneye  göre 
la  kendisidir,  ama Aiskhylos politika  anlayışı­
genç  kadının  böyle  vakitsiz  dul  kalması  kan 
nın en derinini yansıtmakla kalmamış, uygar­
kocanın tanrılara borç olan törenleri yapma 
lık değerlerinin ne olduğunu kavrayıp dile ge­
dan gerdeğe girmelerindendir. 
tirmekle  insancı  eserin  en  özlüsünü  de  ver­
miştir.  Ateşi  tanrılardan  çalıp  insanlara  ver­ Proteus.  Deniz  ihtiyarı  Proteus,  Odyssei-
mek ne demektir? Başkalarının bir efsane ni­ a'da  uzun  boylu  anlatıldığı  gibi,  Mısır'da  Nil 
teliğinden  öteye götüremedikleri  bu  sembolü 
ırmağının  ağzındaki  Pharos  adasına  yerleş­
Aiskhylos  insanlık  açısından  ele  alıp,  uygarlı­
miş bir tanrıdır.  Görevi  Poseidon'un  fok ba­
ğın tarihçesini çizmek gibi tiyatro eserlerinde 
lıklarına  ve  öbür  deniz  yaratıklarına  bekçilik 
eşine rastlanmayan güç bir işi başarmaktadır. 
etmektir.  Onun  olağanüstü  kişiliğini  Tele-
Düşüncesi  günümüzün  olaylarını  aydınlata­
makhos'a Menelaos tanımlar.  Troya dönüşü 
cak kadar derine giden bu yazarın sanat usta­
Menelaos Helene ile birlikte Mısır'a vardıkla­
lığı  da  şaşırtıcıdır:  Okuyucu  dikkat  etti  mi  ki 
rında uzun bir süre denize açılmazlar. Bir tan­
başlangıçta  Zeus'un  uşakları  Prometheus'u 
kaba güce başvurarak tutukladıkları  sahnede,  rı  yollarını  bağlamaktadır,  Menelaos  bunun 
Prometheus bir tek söz söylemez: Kayaya ça­ kim olduğunu ve  nasıl yola  çıkabileceğini  öğ­
kılmasına,  zincire  vurulmasına  ve  Kratos'un  renmek  için  Proteus'a  başvurmak  zorunda 
sövüp  saymalarına  sessizce  katlanır,  ama  kalır. Ne var ki denizin tekmil girdisini çıktısı­
tragedyanın  sonunda  Zeus'un  casusu  Her- nı  bilen  bu  ölümsüz,  pusuya  düşürülmeden 
mes'le  kölelik-özgürlük  tartışmasında  tanrıla­ sırlarını açıklamaya yanaşmaz. Proteus'un kı­
rı  beş paralık ettikten  sonra,  başına  saldıkları  zı  babasını  nasıl  konuşmaya  zorlayacağını 
doğal belaları bir bir izleyip diliyle  canlandırır  şöyle anlatır Menelaos'a (Od. IV, 400 vd.): 
gözümüzün önünde, dünya başına yıkılıp ko­ Gün dolanıp varınca göğün ortasına, 
ruyla  birlikte  gömülüp yok olana dek konuş­ çıkar dalganın sırtına denizin yalan bilmez 
makta  direnir Prometheus.  Son  sözünü söy­ ihtiyarı, 
ler ve  sonra  ölür.  Kıyamet de  kopsa  son  söz  saklanır Zephyros'un karayeli altında, 
özgür  düşüncenindir,  demek  istiyor  Aiskhy­ sonra gider, oyuk mağaralara uzanır, 
los.  Alacalı enginde çıkıp sürüyle yatarlar 
 güzel deniz tanrıçasının yüzen ayaklı fok  bu  güzel  ve  ünlü  masalda  sonraları  bütün 
balıklan,  dünya  folklorunda  kullanılacak  motif  ve  te­
derinlerin ekşi deniz kokusunu yayarlar  malar  görülmekte,  masal  türünün  en  eski 
ortalığa.  kaynaklarının da Anadolu'da bulunduğu orta­
İhtiyarın tekmil düzenlerini anlatayım 
ya  çıkmaktadır.  Masalın  ayrıca  simgesel  bir 
şimdi sana: 
En önce fokları sayacak o,  anlamı  da  vardı:  Sevgi  ile  ruh  birbirlerinden 
sonra ayıracak onları beşer beşer,  ayrılmaz, ama bu birlik ancak birçok engelleri 
uzanacak aralarına sürüdeki çoban gibi.  yenmek,  birçok  düşman  güçleri  alt  etmekle 
Görür görmez siz onun uykuya daldığını,  gerçekleşir.  Apuleius  bu  neoplatoncu  görüş­
ossaat saldırın var gücünüzle,  leri  çok  renkli  ve  dokunaklı  bir  öyküde  dile 
ne yaparsa yapsın koyuvermeyin, tutun  getirmiştir. 
sımsıkı. 
Çok uzun  olduğu için  buraya  alamayacağı­
Her kıltğa girecek, her biçimi alacak, 
benzeyecek yerde sürünen tekmil  mız  Eros'la  Psykhe  masalının  bir  anlatımı 
hayvanlara,  "Mavi  Anadolu"  kitabımızda  bulunur  (Bilgi 
su olup akacak, ateş olup yakacak,  Yayınevi,  1969,  s.  135  vd.).  Masal  şöyle 
bırakmayın sakın, tutun daha sıkı.  özetlenebilir:  Psykhe  Miletos  kralının  kızıdır, 
Ne zaman dile gelip başlarsa konuşmaya,  üç  kız  kardeşin  üçüncüsü  ve  en  güzelidir, 
zoru bırakın, çözün bağlarını,  ama  güzelliği yüzünden Aphrodite'nin hışmı­
sor ona, yiğidim, başına bu dertleri ören  na  uğramıştır:  Tanrıça  onun  tek  başına  bir 
kim,  dağa  bırakılmasını,  kendisine koca  olacak ej­
sor nasıl döneceğini balıklı denizde.  dere varmasını buyurur.  Oğlu Eros'tan da bu 
dileğini  yerine  getirmesini  ister.  Ama  Eros 
Menelaos ve arkadaşları bu denizkızının ge­ Psykhe'yi  görür  görmez  ona  vurulur,  kızı  bir 
tirdiği  dört  fok  derisinin  altına  yatarlar,  yeni  saraya yerleştirip geceleri gizlice yanına  gelir. 
yüzülmüş  bu  deriler  öyle  pis  kokar  ki  nere­ Sevgilisine  görünmez,  kendisini  görmek  için 
deyse  bayılacak  olurlar,  ama  dayanırlar  ve  herhangi  bir  girişimde  bulunmamasını  da 
Proteus foklarının  arasına yatıp uykuya dala­ öğütler.  Ama  Psykhe  dayanamaz,  bir  gece 
cakken  onu yakalarlar,  Proteus  aslan,  ejder­ Eros kanatlarını yaymış, uyurken yağ kandili­
ha,  pars,  domuz  kılığına  girer,  fayda  verme­ ni  yakar  ve  yanına  varıp  ona  bakar.  Sevgi 
yince,  su olur,  ağaç olur, ama sonunda sırla­ tanrı  olduğunu  görünce  elleri  titrer  ve  bir 
rını açar ve Menelaos'a yolu gösterir.  damla  kızgın  yağ  Eros'un  omzuna  damlar. 
Bu  masal tragedya yazarı  Euripides ve  La­ Tanrı  uyanır  uyanmaz  sevgilisini  bırakıp  gi­
tin Şairi Vergilius tarafından  da işlenmiştir.  der.  Uzun  bir  süre  birbirlerinden  ayrı  eriyip 
dururlar.  Sonunda Aphrodite ikisine de acır, 
Psamathe.  (1)  Adı  kum  anlamına  gelen  Psykhe'nin bir sürü olmayacak işler yapması­
Psamathe Nereus kızlarından biridir. Kendisi­ nı  buyurur.  Cinler,  periler  kıza  yardım  eder­
ne  vurulan  Aiakos'la  sevişmek  istemez,  bir  ler ve  sonunda  Psykhe  Eros'a,  yani can  sev­
fok balığı  kılığına  girer,  ama  Aiakos  gene  de  giye kavuşur. 
ona  yanaşıp  Phokos'a  gebe  bırakır  (Aiakos, 
Phokos).  Phokos  üvey  kardeşleri  Peleus  ve 
Pterelaos.  Perseus  soyundan  gelme  Ta-
Telamon  tarafından  öldürülünce  Psamathe 
phos  kralı.  Mykene  tahtını  elde  etmek  için 
Peleus'un sürülerine korkunç bir kurt saldırtır 
Elektryon'a  karşı  sefere  çıkar.  Kendi  oğulla­
(Peleus). 
rıyla  Elektryon'un  oğullan  savaşta birbirlerini 
(2) Linos'un anası, Apollon'un sevgilisi (Li- öldürürler.  Elektryon'un  kızı  Alkmene  amca 
nosj.  oğlu  Amphitryon'a  varmak  için  Pterelaos'u 
öldürmesini  şart  koşunca  Amphitryon  Ta-
Psykhe.  Ruh  anlamına  gelen  Psykhe  Latin  phos adasına karşı sefere çıkar.  Ölümsüzlüğü 
yazarı Apuleius'un  "Dönüşümler" adlı eserin­ bir kıla bağlı olan  Pterelaos'u Amphtryon'un 
de  anlattığı  "Eros'la  Psykhe"  masalının  kah­ nasıl  Komaitho'nun  yardımıyla  öldürdüğü 
ramanıdır.  Bir  Miletos  efsanesine  dayanan  Amphitryon  maddesinde  anlatılmıştır. 

2fı« 
Pygmalion.  Yalnız  Ovidius'un  anlattığı  adını  aldığı,  bir  de  çocukları  Paphos'un  bir 
Pygmalion'la Galateia öyküsü çağımızda Ber- şehre isim babası olduğu biliniyor". 
nard  Shaw'un  tiyatro  oyunuyla  ün  kazandı­
­­­­an  burada E.  Hamilton'un (Ülkü Tamer  Pygme'ler.  Cüce  denebilecek  kadar  kısa 
çevriisi) anlatımıyla verilmektedir:  boylu  olan  Pygmeler  soyunun  adı  İlyada'da 
"Kyproslu bir heykelci olan Pygmalion,  ka- geçer.  Bunların  Mısır'ın  güneyinde  ya  da 
dınlardan nefret  ederdi.  Ant  içmişti:  ömrü  Hindistan'da yaşadıkları sanılırdı.  Pygmelerin 
boyunca  evlenmeyecekti.  Sanat  yetiyordu  leylek ya  da  turna  kuşlarına  karşı  savaşı  ma­
kendisine.  sal konusu olmuştur.  Nedeni de şöyle anlatı­
Günlerden birinde bir kadın heykeli yapma- lır: Oinoie adlı çok güzel bir Pygme kızı tanrı­
va  karar verdi. Artık bilinçaltının itmesiyle mi  çalardan  Hera'yı  hiç  saymazmış.  Günün  bi­
yerdi  bu  kararı,  yoksa  insanlara kusursuz  bir  rinde evlenmiş ve bir çocuk doğurmuş. Çocu­
kadının nasıl olması gerektiğini mi göstermek  ğun doğduğu gün Pygmeler kadına ve kocası­
lltedi, orası bilinmiyor. Uğraştı, didindi, o za­ na armağanlar getirirken  Hera Oinoie'yi bir­
mana kadar yapılmış  en güzel kadın heykeli­ denbire kaçırmış ve bir leylek haline getirmiş. 
ni  yaptı.  Yaptıgıyla yetinmedi,  kerelerce  dü­ Kadın  da  oğlunu  geri  almak  için  Pygmelere 
zeltti  heykelini,  usta  parmaklarıyla  yeniden,  saldırır  dururmuş.  Leylek  sürüleri  bu  yüzden 
yeniden  biçimlendirdi.  Sonunda  da  o  fildişi  Pygmelerin başdüşmanı olmuş. Homeros dil 
ı ı.ırçasına tutuluverdi. Hani insan da o heyke­ lere  destan  olmuş bu benzetmede Troyalıları 
li ilk .görüşte canlı bir kadın sanırdı; hem öyle  Pygmelere  saldıran turnalarla  kıyaslar  (İl.  III, 
bir kadın ki,  güzellikte eşi, benzeri yok...  2 vd.): 
Bir  süre,  çocuklar  oyuncaklanyla  nasıl  oy- Troyalılar yürüdüler kuşlar gibi, çığhk 
ı iarlarsa,  Pygmalion da heykeliyle  öyle  oyna­ Çiğhğa, 
dı.  Ona  çeşit  çeşit  elbiseler  giydirdi,  küçük  turnalar göklere yükselir de hani, 
kuşlar,  pırıl pırıl çiçekler armağan  etti.  Gece  kasırgadan, sağanak sağanak yağmurdan 
olunca  yatağına  yatırdı  onu,  öptü,  kokladı.  kaçıp 
Düşlerinde  hep  onun  canlandığını  gördü.  Okeanos akıntılarına doğru bağıra çağıra 
Ama  sonunda  cansız bir  şeyi  sevdiğini,  o  acı  uçarlarsa nasıl, 
Pygme cücelerine korkunç bir savaş, ölüm, 
gerçeği  anlayıverdi.  yokluk getirerek savaş vakti... 
Aşk tanrıçası bütün bunları görüyor, bu yep­
yeni aşk çeşidiyle yakından ilgileniyordu. Mut­ Pyladcs.  Phokis  kralı  Strophios'un  oğlu 
suz delikanlıya yardım etmeye karar verdi.  Pylades  Orestes'in  en  yakın ve  sadık arkada­
Venüs bayramı gelmişti.  Halk,  aşk tanrıçası  şıdır.  Birlikte  büyümüşlerdir,  Pylades  Ores-
için kurbanlar kesiyor,  her yerde şenlikler ya­ tes'e  babasının  öcünü  almakta  yardım  eder. 
pılıyor,  şölenler  veriliyor,  sevgililer  Venus'a  Tauris'e yolculuğuna da katılır (Oresres). 
yakalıyorlardı.  Pygmalion da aşk tanrıçasının 
tapmağına  giderek  yakardı  ona;  karşısına,  Pyramus  ile  Thisbe.  Bu  aşk  öyküsünü 
yaptığı  heykele  benzeyen  bir  kız  çıkarmasını  Ovidıus'a  uyarak  E.  Hamilton  (Ülkü  Tamer 
diledi.  Sonra  evine  dönüp  fildişi  sevgilisinin  çevirisi) iyi anlatmış, olduğu gibi alıyoruz: 
karşısına geçti. Uzun uzun baktı heykele, eği­ "Bir  zamanlar  kara  dut  ağacının  yemişleri 
lip o cansız dudaklarından öptü onu.  kar  gibi beyazdı.  O  dutlar nasıl oldu  da  ansı­
Ansızın  irkilerek  geri  çekildi  Pygmalion.  zın renk değiştirdi, bilir misiniz? Garip,  garip 
Öptüğü dudaklar her zamanki gibi soğuk de­ olduğu kadar da üzücü bir öyküdür  bu,  gen­
ğildi,  ılıktı.  Bir  daha  öptü;  o  ılık  dudakların  cecik iki sevgilinin ölümünü anlatır: 
gittikçe  ısındığını,  yumuşadığını  duydu.  Bü­ Doğu ülkelerinin en güzel kızı Thisbe ile en 
yük bir sevinçle sarıldı heykele; Venüs, bu bü­ yakışıklı delikanlısı Pyramus, Semiramis'in ül­
yük  aşkı  karşılıksız  bırakmamış,  sevgilisini  kesi  Babylon'da  yaşarlardı;  evleri  birbirine 
canlandırmıştı.  öylesine  yakındı  ki,  birinin  duvarı  aynı  za­
Öyküsünün  bundan  sonrası  anlatılmamış;  manda  ötekinin  de  duvarıydı.  Komşulukları 
yalnız  sevgililerin  evlendiği,  heykelin  (ialalela  Umanla aşka çevrildi. Evlenmek İstediler, an 
neleri,  babaları bırakmadı.  Ama aşk yasak ta­ Aslandan  korkup  kaçan  Thisbe,  sevgilisini 
nır  mı hiç? Alevi  ne  kadar örtülse  ateşi o ka­ bekletmemek  için  mezar  başına  döndü.  Be-, 
dar  yakıcı  olur.  Tutuşan  yürekler  soğur  mu  yaz  dut  ağacını  aradı  bulamadı;  bir  kara  dut 
bir daha?  ağacı  vardı  orada.  Önce  yanıldığını  sandı, 
Pyramus'la  Thisbe'nin  evlerini  ayıran  du­ ama  gözleri  yerde  yatan  Pyramus'a  ilişince 
varda  ufacık bir  delik vardı;  iki  sevgili  geceleri  bir  anda  neler  olduğunu  anladı.  Sevgilisinin 
o  delikten  konuşabiliyorlardı.  Karanlıkta  du­ kollarına attı kendini,  uzun  uzun dudaklann-
daklarını  deliğe  dayıyor,  bir yandan  öteki ya­ dan öptü.  'Ben geldim,  Pyramus'  diye bağır­
na  öpücükler gönderiyorlardı.  Sabaha kadar,  dı,  'ben  geldim,  bak,  ben, Thisbe'.  Pyramus 
şafak  yıldızları  söndürüp de  günün  ilk  ışıkları  bin  güçlükle  gözlerini  açıp  son  bir kere  baktı 
çimenlerdeki çiyi kurutuncaya kadar,  birbirle­ Thisbe'ye...  Sonra  ölüm  geldi,  gözkapaklan-' 
rine  aşklarını  fısıldıyorlardı.  nı kapadı. 
Sonunda artık bu duruma dayanamaz oldu­ Thisbe  kılıcı  aldı  eline;  'Benim  için  öldür­
lar,  bir  gece  kaçmaya  karar  verdiler.  Ni;  dün kendini' dedi,  'ama ben de cesurum, be­
nos'un  mezarı  yanındaki bir  dut ağacının  al­ nim  de  içim aşkla  dolu.  Ancak ölüm  ayırabi­
tında buluşacaklardı.  lirdi bizi;  oysa şimdi o birleştirecek'. Üstünde 
O  gün  içleri  içlerine  sığmadı;  güneş  batıp  daha Pyramus'un  kanı kurumamış olan  kılıç­
da karanlık çökünce Thisbe evden sıvıştı, me­ la kendi kendini vurdu. 
zara  geldi.  Pyramus  oralarda  yoktu.  Genç  Anneleriyle  babaları  da,  tanrılar da  acıdılar 
kız,  sevgilisini  beklerken  ansızın  bir  kükreme  iki  sevgiliye.  Anneleriyle  babaları,  ölülerini 
duydu.  Arkasına  bakınca  ay  ışığında  bir  dişi  yakıp küllerini bir kaba koydular.  Tanrılar da, 
aslanın  durduğunu  gördü.  Karnını  yeni  do­ onlasın anısını sürdürmek için,  bütün ülkeler­
yurmuştu  aslan,  ağzı  kanlıydı,  besbelli  meza­ de kara dut ağaçları yetiştirdiler". 
rın yanındaki kaynaktan su içmeye geliyordu, 
öyle korktu ki Thisbe,  hemen kaçtı; ama ka­ Pyriphlegeton. Bkz. Phlegeton. 
çarken de sırtındaki örtüyü düşürdü. 
Pyrrha.  Epimetheus'la  Pandora'nın  kızı, 
Aslan  geldi,  örtüyü parçaladı,  sonra dönüp  Deukalion'un karısı (Deukalion). 
ormana gitti. 
Bir  süre  sonra  Pyramus  göründü.  Ne  o?  Pyrrhos. Bkz. Neoptolemos. 
Yerde  Thisbe'nin  örtüsü  vardı,  üstelik  kan 
Pytho.  Apollon  tapınağının  kurulduğu  Del-
içindeydi.  Bir kuşku kapladı delikanlının yüre­
phoi'nin  eski  adı.  Pytho  şairlerce  "kayalık" 
ğini,  ama  Pyramus  aslanın yerdeki ayak izle­
ve  "taşlı"  olarak anılır.  Bu ad tapınak ve ko­
rini  görünce  bu  kuşku  büyük  bir  üzüntüye, 
ruluğa yılan Python'un adından  gelmedir. 
anlatılmaz bir yasa döndü. Hep kendinin yü­
zündendi,  daha  önce  gelip  Thisbe'sini  tehli­ Python.  Tanrı Apollon'un  Parnassos etegin-
kelere  karşı  koruyamamıştı.  Örtüyü  aldı  eli­ deki  bir  su  başında  bulup  öldürdüğü  yılan. 
ne;  'Seni  ben  öldürdüm'  dedi.  Kılıcını  çekti  Bütün  ejderler  gibi  Python  da  Toprak  Ana' 
sonra,  dut ağacının yanına  gitti,  'Sen  de be­ dan  dogmadır.  Delphoi  yöresinde  bulunan 
nim kanımı içeceksin şimdi' dedi. Kılıcı bütün  kehanet  merkezinin  bekçisiydi.  Apollon  Del-
gücüyle  göğsüne  sapladı.  Fışkıran  kanlar  phoi'ye  kendi  kehanetini  yerleştirmeden  bu 
ağaçtaki dutları kızıla boyadı.  canavarı öldürmek zorunda kaldı (Apollon). 

260 
 yardımıyla  Girit'in  Lyktos  mağarasına  sakla­
R  nır,  orada  doğurur.  Sonra  da  koca  bir  taşı 
bezlere  sarıp  Kronos'a verir;  tanrı bunun  bir 
taş  olduğunu  anlamadan  midesine  indirir 
Rea  Silvia.  Ilia  olarak  da  anılan  Rea  Silvia,  (Kronos). 
Roma şehrinin kurucuları Romulus ve Remus  Zeus'un  Girit  mağarasında  nasıl  büyüyüp 
ikizlerinin  anasıdır.  Aeneas'ın  soyundan  olan  Kronos'u  ve  onun  soyundan  olan  Titanları 
Rea'yı  amcası  Amulius  çocuk  doğurmasını  alt ettiği Zeus ve Titanlar başlıkları altında in­
önlemek  için  Vesta  rahibesi  yapmıştı,  ama  celenmiştir.  Rheia'nın  Daktyller  efsanesinde 
tanrı  Mars  ona yaklaşmış ve  ünlü ikizlere  ge- adı  geçer,  doğurmak  için  iki  eliyle  toprağa 
be bırakmıştı. Rea'nın ikiz doğurması, Amuli- yaslanmış da parmak izlerinden Daktylos, ya­
us.  tarafından  Tiber'e  atılması,  Tiber  tanrısı­ ni parmak adlı cinler türemiş.  Rheia'nın Ana 
nın karısı oluşu ve ikizlerin Roma'yı kurmala­ Tanrıça'nm  bir  tıpkısı,  ya  da başka  adla  anı­
rı  hakkında  Numitor,  Romulus  maddelerine  lan bir benzeri olduğu hakkında Kybele mad­
bakınız.  desine bakınız. 
Remus.  Romulus'un  ikiz  kardeşi.  Serüven  Rhodope.  Bir  Efes  efsanesinin  kahramanı­
ve  ölümü  hakkında  Romulus  maddesine  ba­ dır:  Rhodope  kendini tanrıça Artemis'e  ada­
kınız.  mış  ve  ömrü  boyu  kız  kalacağına  yemin  et­
mişti.  Ne var ki günün birinde  dağda kendisi 
Rhadamanthys.  Zeus'la  Europe'nin  üç  gibi  afif bir  delikanlıya  rastlar.  İkisi birden  av 
oğullarından  biri  (Tab.  11).  Zeus'la  serüveni  lanırken  temizliklerine  içerleyen  Aphrodilo 
bittikten  sonra  Europe  Girit  kralının  karısı 
onları  birbirlerine  âşık  eder.  Dayanamaz, 
olur.  Üvey  babaları  ölünce  Europe'nin  oğul­
dağda  sevişirler.  Artemis,  yeminini  bozduğu 
larından  Minos  tahta  çıkar,  Rhadamanthys 
için  Rhodope'yi  bir pınar  haline  dönüştürür, 
de  Girit'e  yasalar  verir.  Bölgesel  töreleri  bir 
Rhodope'nin  kızlığını  yitirdiği  mağarad.ı 
hukuk  düzeni  içine  sokup  kaleme  aldığı  bile 
akan  bu  su  kız  kalmaya  ahdetmiş  Efesli  genç 
söylenir.  Bu  yararlığından  dolayıdır  ki,  Zeus 
kızlar  için  bir  deneme  aracı  olmuştu:  Kızlar 
ona Aiakos ve  Minos'la birlikte  yeraltı yargıç­
yeminlerini boyunlarına bağladıkları bir tablet 
lığını vermiştir (Minos). 
üstüne yazar,  bu suya girerlerdi,  derin  olma­
Rhakios.  Mopsos  efsanesinde  adı  geçen  ki­ yan  su kızlar yeminlerini tutmadılarsa boyun-
şi (Manto, Mopsos).  larındaki tableti örtecek kadar yükselirdi. 

Rheia  (veya  Rhea).  Uranos'la  Gaia'dan  Roma.  Roma şehrinin kurucu kahramanı üs­

dogma Rheia, anası Gaia'nın birinci tanrı ku­ tüne  kaynaklar  birbirini  tutmaz.  Birine  göre 
Odysseus  Kirke  ile yaşadığı sırada  ondan bir­
şağında  yaşadığı  serüvenin  bir  tıpkısını  ikinci 
kaç  çocuğu  olmuş,  bunların  biri  de  Roma 
kuşakta  yaşar  (Tab.  2,  4,  5).  Kardeşi  Kro-
şehrine  adını veren  Romos'muş.  Daha güve­
nos'a  eş  olur  ve  onunla  üçüncü  tanrı  kuşağı 
nilir  bir  kaynak  kurucu  olarak  Roma  adlı  bir 
olan  Olymposluları  üretir.  Ne  var  ki  Rheia 
kız  gösterir.  Aeneas'la  Odysseus  bir  arada 
çocuk  doğurdukça  Kronos  onları  yutar,  bu­
Latium kıyılarına vardıklarında yanlarında ge­
nun  nedenini  şöyle anlatır Hesiodos (Theog. 
tirdikleri  Troyalı  esirler  arasında  Roma  adlı 
462 vd.): 
biri  varmış.  Denizlerde  sürüklenmekten  bık­
Korkuyordu Uranos'un mağrur  mış, usanmış olan bu kız öbür esirleri gemile­
torunlarından biri  ri ateşe vermeye kandırmış,  böylece yolculuk 
ölümsüzler arasında kral olacak diye.  sona ermiş ve göçmenler de Palatinus tepesi­
Gaia ve Uranos bildirmişti ki ona  nin  eteğine  yerleşerek  ilk  Roma  şehrinin  te­
ne kadar güçlüler güçlüsü de olsa  mellerini  atmışlar.  Bundan  dolayı  da  Roma 
kendi oğluna yenilmekti kaderi.  hem şehrin adı olmuş,  hem de bir tanrıça gl 
"Rheia bu duruma çok üzülür ve Zeus'u dün­ bi  saygı görmüş.  Bu  efsanenin  politik  neden 
yaya  getirmeden  önce  Uranos'la  Gaia'nın  lerle  kurulduğu  besbelli. 
Romulus.  Romalılar  şehirlerinin  kuruluş  ef­ gülerek çizginin  üstünden  atlar.  Romulus  d.ı 
sanesini  masal  değil  de  bir  gerçekmiş  gibi  onu öldürür. 
göstermeye  ve  geliştirmeye,  impartoriuk  ve  Böylece  tek  başına  yönetmen  kalınca  Ro-
emperyalizm  üstüne  kurulu  devletlerine  bir  mulus  kurduğu şehri  doldurmaya bakar.  Ca-
arka plan, çok eskilere kadar uzanan bir tarih  pitolium tepesinde  bir sığınak kurar.-  Yörede' 
yaratmak  amacıyla  çok  önem verirlerdi.  Bu­ bulunan bütün suçlular,  hırsızlar,  katiller,  eş­
nun  içindir  ki  Romulus-Remus  efsanesinde  kıyalar orada sığınmak fırsatını bulur.  Romu 
birçok  gerçekler  efsaneleştirilmiş,  yerine  gö­ lus  da bunlara  kral  olur.  Ama aralarında ka­
re  efsaneler  de  gerçekmiş gibi  gösterilmekte­ dın pek azdır.  Romulus bir çare düşünür: Biı 
dir.  Bu  karışım içinde gerçeği masaldan ayır­ bayram  şenliğine  komşu  Şahinleri  çağırır, 
maya  uğraşmadan  olguları kısaca özetlemek­ bunlar silahsızken kızlarına saldırıp onları ka­
ten başka çare yoktur.  çırırlar.  Sabinler  silahlarıyla  bir  daha  çarpış­
Efsane Alba kralı Numitor'la kardeşi Amuli- maya  gelince,  Sabin  kadınları  babaları  ve 
us  arasındaki  taht  kavgasıyla  başlar:  Amulus  kardeşleriyle  kocaları  arasına  girerek  dövüş­
kral  olmaya  hak  kazanmış  Numitor'u  hapse  melerini önlerler. Bu arada Tarpeia adı altın­
atar (Numitor), dölsüz kalsın diye de kızı Rea  da anlatılacak bir ihanet olayı olur.  Romulus 
Silvia'yı  Vestal,  yani  Vesta  rahibesi  yapar  yenmiş, şehrinin temelini kurmuştur. Romu­
(Rea Siluia). Rea gece uykusunda, ya da çeş­ lus  tanrı  Jüpiter'e  adak  adar,  şefaatini  diler. 
meye su almaya gittiğinde tanrı Mars'ın saldı­ Öyle  olur:  Romalılarla  Sabinler bir konfede­
rısına uğrar,  gebe kalır. Amcası Amulius onu  rasyon  kurarlar,  Romulus'la  Tatius  birlikte 
da bir kuleye kapatıp doğurduğu ikiz çocukla­ hüküm sürerler, ama sonunda Tatius haince 
rı bir sepetin içinde Tiber nehrine attırır. Su­ öldürülür.  Romulus'un  ölümü  hakkında  söy­
ları  kabarık  olan  ırmak  birden  alçalır  ve  be­ lentiler  çeşitlidir:  Bir  kaynağa  göre  Roma 
bekleri  sıg  bir  yerde  bırakır.  Oraya  bir  dişi  şehrini  İ.  Ö.  754'te  kurduktan  sonra  33  yıl 
kurt  gelir,  yavrularını  yitirmiştir,  iki  çocuğu  hüküm sürmüş, sonra da Mars alanında ordu­
emzirmekten zevk duyar. Sonra da Faustulus  sunu  teftiş  ederken  birden  gökler  boşanmış, 
adlı bir çoban yetişir, çocukları alıp karısı Ac- şimşekler  çakmış  ve  kasırga  geçtikten  sonra 
ca Larentia'ya götürür (Faustulus,  Acca La- bakmışlar  ki  kral  ortada  yok.  Romalılardan 
rentia).  Çocuklar büyür,  güçlenirler.  Günün  biri  Romulus'u  düşünde  gördüğünü,  kralın 
birinde  Remus  Aventinus  tepesinde  kral 
tanrı  olup  göklere  uçtuğunu,  Quirinus  adını 
Amulius'un sürülerini bekleyen çobanlara sal­
aldığını  bildirmiş  Romalılara.  Bundan  böyle 
dırır.  Çobanlar  Remus'u  tutuklayıp  kralın 
de Romalılar Romulus'a Gjuirinus diye tapın­
önüne çıkarırlar, kral onu sorguya çeker.  Bu 
mışlar  ve  Quirialis  tepesinde  büyük  bir tapı­
olay  sırasında  orada  bulunmayan  Romulus 
nağını  kurmuşlar.  Başka  bir  kaynağa  göre 
Faustulus'un yanına dönünce, çobandan na­
Romulus'un  ölümü  hiç de  öyle  parlak  olma­
sıl  bulunduğunu  öğrenir  ve  hemen  Amuli­
mış, zorbalığından bıkmış olan senatörler ka­
us'un  sarayına  koşar.  Başlarında  bulunduğu 
gençlerle sarayı ele geçirirler, Amulius'u devi­ sırgayı  fırsat  bilerek kralı öldürmüşler ve  Qui-
rip yerine Numitor'u koyarlar. Sonra da ikiz­ rinus ve düş masalını da halkı kandırmak için 
ler  gidip kendileri  bir  şehir kurmak üzere Al- uydurmuşlar. 
ba'dan  ayrılırlar.  Şehrin  nerede  kurulacağı  Rutuller.  Latium'un  yerlisi  sayılan  bir  boy. 
konusunda aralarında bir tartışma çıkar, falla­ Aeneas  İtalya'ya  ayak  bastığında  Rutuller, 
ra başvururlar, kuşların uçuşundan bir anlam  önderleri Turnus'un komutanlığında ona kar­
çıkarmaya  karar  verirler:  Remus  Aventinus  şı  koymuşlar,  göçmen  Troyalılann  Latium'a 
tepesine  çıkar,  orada altı akbaba  görür,  Ro­ yerleşmesini  önlemeye  çalışmışlar  (Aeneas, 
mulus  ise  Palatinus  tepesinde  on  iki  akbaba  Tumus). 
görür;  o kazanmıştır,  şehrin yerini saptamak 
ona düşer. Ama Remus küskündür, Romulus  Rüzgârlar.  Efsanede  dört  büyük  rüzgârın 
seçtiği yerde sapanla bir sınır çizip de bu sını­ adı  geçer,  bunlar  Notos  (Lodos),  Boreas 
rı  aşacak  kimsenin  öldürüleceğini  söyleyince  (Poyraz),  Zephyros ve Euros'tur.  Görüldüğü 
gibi Notos ve Boreas rüzgârları adlarını biraz 

2 6 2 
 değişiklikle bizim poyraz ve lodosa vermişler- Euros'la  Notos  ve  uluyan  Zephyur., 
dir.  Ne  var  ki  bunların  doğrultusunda  45  de- ve  koca  dalgalarla  açık  gökten  kopan 
recelik bir  kayma  olmuş,  Notos'a bugün kıb- Boreas, 
estiler  dört  bir  yandan  boğuşa  boğuşa. 
le  Koreas'a  yıldız  denilmiştir.  Zephyros  batı 
rüzgârı,  yani bizim karayel'dir.  Euros ise do- Hom., Odysseia, X, 19 vd.: Aiolos Odysse-
doğu rüzgârı yani keşişleme. Bu rüzgârlar Yu­ us'a  bütün  rüzgârlann  kapalı  olduğu  bir  tulum 
nan şiirinde, özellikle Odysseia'da çok önem­ verir: 
li bir rol oynar. Özgün ve renkli kişilikleri var-
Yüzdü  dokuz yaşında  bir sığırın  derisini,  bir 
dır  Bunu  açıklamak  için  aşağıda  biri  Hesio-
tulum  yaptı, 
dos,  öbür  ikisi  Homeros'tan  üç  şiir  parçası  bağladı  tulumun  içine azgın  yellerin 
veriyoruz:  yollarını, 
Hesiodos,  Theog,  378:  çünkü  Kronos  oğlu  yellerin  yöneticisi 
Şafak tanrıça Astraios'la birleşip  yapmıştı  onu, 
coşkun yürekli rüzgârları doğurdu,  dilediği  yeli  durdurur,  dilediği  yeli salardı. 
gökleri arıtan Zephyros'u,  Parlayan  gümüş  bir sicimle  bağladı  bu 
azgın esişli Boreas'ı ve Notos'u.  tulumu 
koca  karınlı  geminin  dibine,  sımsıkı, 
Homeros,  Odysseia,  V,  291:  Poseidon  Yü­ en  ufak bir yel  bile dışarı  sızamazdı. 
zü  Yanıklardan  dönerken  Odysseus'un  Phai- Sonra saldı  ardımızdan  bir Zephyros  yeli, 
,ık toprağına yaklaştığını görür, başına bir be­ ama  varamadık o  ara çılgınlığı yüzünden 
la salar:  adamlarının, 
... Yığdı bulutları üst üste  ve  perişan  olduk,  ölecektik  neredeyse. 
biranda allak bullak etti denizi, 
üçlü yabasını tutuyordu elinde,  Çözdüler  tulumu,  fırladı  dışarı  tekmil 
salıverdi çeşitli yellerin kasırgalarını tekmil,  rüzgarlar. 
kopan  fırtına sürdü  bizi  açık  denize, 
toprağı, denizi kapladı bulutlarla, 
çok  uzaklara sürdü  baba  toprağından. 
karanlık boşandı göklerden. 
 "Bardakçı"  diye  anılan  bir  tatlı  su  kaynağı 

s 
vardır.  İçecekleri  suyun  az  kireçli  olmasına 
önem  veren  Bodrum'lular  sularını  ya  deniz­
den  kayıkla,  ya  karadan  eşekle  bu  Bardakçı 
kaynağından  getirirler.  Su,  kıyının  iki  adım 
Sabazîos.  Sabazios  çok  eski  Phrygialı  bir  ötesindeki bir kayadan denize akar.  Bardakçı 
tanrıdır.  Sonraları  Yunan  dünyasınca  da be­ iki,  üç  yüz  metre  genişliğinde  bir  kumsaldır, 
nimsenmiş ve coşkulu kültü Dionysos'unkine  karadan  yana kayalı,  uçurumlu  bir dağ  amfi-
benzediği için Dionysos'la bir tutulmuştur. Ef­ teatrıyla çevrilidir. 
saneye  göre  Zeus  bir  yılan  biçimine  girmiş, 
Bardakçı'da  gökten  düşme  bir cennet par­
Persephone'ye  yaklaşmış  ve  Sabazios'u  öyle 
çası gibi küçücük,  berrak bir göl varmış.  Mer­
üretmiştir.  Yılan  bu  tanrının  mysterlerinde 
sin  ve  yabani  sakız  ağaçları  bu  göle  yeşil  bir 
önemli bir rol oynar, tanrının kendisi de yılan 
çelenk  olurlarmış.  Bu  güzel  gölde  Salmakis 
biçimine  girermiş,  o  biçimde  Asyalı  bir 
adlı  bir su  perisi yaşarmış,  Salmakis,  tanrıça 
nympha ile  birleşerek döller üretmiş.  Sabazi­
Artemis'in  buyruğunda  bir  dag  ya  da  orman 
os insanlara öküzlerini evcilleştirmek ve saba­
perisi  olmadığından,  avcılık  etmez,  yani  za­
na  koşmak  fikrini  vermiş,  bazı  imgelerinde 
vallı  hayvancıkları  öldürmezdi;  onun  için  de 
başının  öküz  boynuzlarıyla  gösterilmesi  de 
elinde  ok  ve  yay  taşımazdı.  İşi  gücü  gölün 
ondanmış.  Yunan  pantheon'una  sonradan 
yemyeşil  sularında  çırpınıp  yıkanmak,  çırıl­
girme  olduğu  için  efsanelerde  adı  pek  geç­
çıplak cümbüş etmekti. Uzun saçlarını göl kı­
mez.  Mysterleri  üstüne  de  bilgilerimiz  azdır 
yısında biten mersin ağacından yaptığı tarak­
(Dionysos). 
larla  tarardı.  Saçlarını  tararken  küçücük  göl­
Sagaritis.  Ovidius'un anlatımına göre Saga- den  başka aynası yoktu.  Salmakis  bu  aynaya 
ritis Attis efsanesinde rol oynayan bir ağaç pe­ baktıkça  kendi güzelliğine şaşakalır,  gülüşünü 
risidir.  Attis,  tanrıça  Kybele'ye afif kalacağına  güneşli yamaçlarda çmlatırdı. Hep göle dalar, 
söz  verdiği  halde  bu  nympha  ile  birleşir,  yıkanır  çıkar,  kendi  kendine  türkü  söyleye­
Kybele de öfkesinden Sagaritis'in içinde yaşa­ rek,  yamaçtaki  dag  çiçeklerini toplar,  saçına 
dığı  ağacı  keser,  böylece nympha'nın  yaşam  takar, boynuna ve kollarına dolardı. Suya dal­
özünü kuaıtur, Attis'i de çıldırtır (Kybele).  dığı  zaman  su olur,  akar,  takındığı  çiçeklerle 
Salmakis.  Nice  nice efsaneler vardı  ki,  kay­ dağda  gezerken  dag  yamacının  canı  olur, 
akaçlara  karışır,  türküsü  de  salman  dalların 
naklarının  Anadolu'da  bulunduğunu  kimse 
yaprak fısıltısı haline  gelirdi. 
bilmez.  Bu  masallara  sahne  olan  yerler  efsa­
ne  kitaplarında  bütün  renk ve  çizgi  özellikle­ Bir gün Salmakis göl kıyısında  çiçek toplar­
riyle  anlatılmıştır,  masalı  okurken  onları  gö­ ken  güzel  bir  delikanlı  görmüş.  Delikanlının 
zümüzle görür gibi oluruz. Ama hayal gözüy­ adı Hermaphroditos'tu. Bardakçı düzlüğünün 
le gördüğümüz bu manzaraları gerçek dünya­ bir yanında tanrı Hermes'in tapınağı, öte ya­
mızda  aramaya  pek  koyulmayız.  Oysa,  ma­ nında bir Aphrodite tapınağı varmış. İki tanrı 
sal,  içinde  doğduğu  dekora  ne  kadar  bağlıy­ sevişmişler, Aphrodite gebe kalmış ve nur to­
sa,  dekor da  kaynak  olduğu  masalın  anılma­ pu  gibi  bir  oğlan  doğurmuş.  Babasının  ve 
sı,  anlatılmasıyla  canlanır  ve  asıl  kişiliğini  anasının  adlarını  birleştirerek  Hermaphrodi-
ondan alır.  tos adını takmışlar ona.  On beş yaşına varın­
Salmakis  efsanesi  için  de  bu  böyledir.  İlk­ ca  genç  yerinde  duramamış,  başını  alıp yer­
çağdan bu yana birçok sanatçının şiirine, res­ yüzünü gezmeye,  görmeye çıkmış.  Yolu Sal­
mine,  heykeline konu olan bu masalı bugün­ makis gölünün önüne düşmüş. 
kü çerçevesine yerleştirdiniz mi, masal gerçe­ Körpe delikanlıyı görünce Salmakis'in gön­
ğin  verdiği  anlamla  derinlik  kazanır,  masala  lü  sevgiyle  harlamış.  Saçını  başını  şöyle  bir 
sahne olan yer de zamanın akışı içinde sanki  düzeltmiş,  güzelliğiyle  delikanlının  gönlünü 
duralar, ölümsüzlesin  büyülemeyi tanrılardan yalvarıp, Hermaphro-
Bodrum'un  hemen  yanında,  deniz  kıyısın­ ditos'un yanına varmış ve:  "Sen bir tanrı mı­
da,  bir  zamanlar  "Salmakis"  denilen,  bugün  sın,  değil  misin?  Tanrıysan,  sevgi  tanrısı 

264 
 . 

Eros'un  kendisinin  herhalde"  demiş,  "ne  cilalı taşlarla çevrili berrak, tabii havuzlar var-

mutlu seni doğuran anaya,  seni emziren süt- dır.  Taşlar  bu  havuzları  kemerler  ve  köprü 
nineye! Kız  kardeşlerin de  seni görmekle  se­ cüklerle aşarlar; taşların altından denize girer 
vinirler. Annen,  sütninen, kardeşlerin mutlu,  ve  irili  ufaklı  beş,  altı  havuzu  dolaşırlar.  Sal­
ama  gelin olarak sana varan kız onlardan yüz  makis gölü bu havuzlar olsa  gerek. 
kere, bin kere daha mutlu. Nice zevkler tada- Bu efsane  nasıl doğdu,  neden  doğdu?  diye 
caktır o!  Bugüne değin evlenmedinse, gel bir­ soracak  olursak,  ilkçağ  masalcıları  Salmakis 
­­­­­ize  varalım;  yok,  bir gelinle  gerdeğe  gir- gölünün  suyunda  gevşetici,  erkeklik  gücünü 
dinse,  yine  de  sevişelim  şuracıkta,  duyacağı­ azaltıcı bir özellik vardı da ondan diye karşılık 
mız zevk hırsızlama bir zevk olsun".  verirler.  Belki  yalan,  belki  gerçek,  bilemiyo­
Salmakis  böyle  demiş.  Ama  çocukluk  ça­ ruz. Masalda gerçek aranmaz ki,  şiirinin tadı­
ğından yeni çıkmış olan Hermaphroditos çe­ na vanlır yalnız. 
kingen,  sıkılgan bir gençti.  O ana kadar böy-
le şeyleri hiç aklından geçirmemişti. Yanakla- Salmoneus.  Deukalion'la  Pyrrha'nın  so­
rı utançla kızardı. "Git oradan!" diye öte dürt- yundan Aiolos'la Enarete'nin  oğlu  (Tab.  20, 
tü peri kızını. Salmakis, içi acıyla burkularak,  22).  Gençliği  Tesalya'da  geçen  Salmoneus 
bir çalının ardına çekilip gizlendi.  Kendini ıs- güneybatı  Yunanistan'da  Elis'e  yerleşmiş  ve 
sız  yerde yapayalnız bilen genç önce ayağını  Salmone diye bir şehir kurmuş. İlk karısı Alkl 
suda çalkaladı,  sonra soyundu,  çırılçıplak gö­ dike'den Tyro adlı bir kızı olmuş, karısı ölün-
le daldı.  ce  de  Sidero  ile  evlenmiş.  Sidero  üvey  kızı 
Dibi görünen serin suda bir fildişi heykel gi­ Tyro'ya eziyet etmiş (Tyro). 
bi yüzüyordu.  Peri kızının gözleri arzu ateşiy­ Salmoneus  kendini  beğenmiş,  haddini  bil 
le  yanıp çaktı.  "Artık benimsin!"  diye  bir  se­ mez  bir  adammış.  Zeus'la  boy  ölçüşmeye-
vinç  çığlığı  saldı  ve  kınından  sıyrılan  bir  kılıç  kalkmış,  tanrı  gibi  gök  gürletecegim  diye 
gibi  çıplak  ve  parlak  gövdesiyle  göle  atladı.  tunçla döşediği bir yol açmış, üstünden demir 
Hermaphroditos'u elleri, kolları, bacaklarıyla  tekerlekli  bir  araba  geçirmiş,  araba  ağır  zin­
sarmiş,  acıtırcasına  kavramıştı.  Dudaklarını  cirler sürüklüyormuş arkasından.  Böylece gü 
dudaklarına kenetlemişti.  Nasıl yılan,  pençe­ rültü patırtıyla giderken bir yandan da şimşek 
line  düştüğü kartala büklüm büklüm  dolanır­ niyetine  yanan  çeraglar  salıyormuş  sağa,  so­
dı, nasıl denizin dibinde ahtapot, dokunaçla- la.  Zeus  bu  ölçüsüzlüğe  içerlemiş,  gökten 
rıyla tuttuğu balığı  fırıl fırıl kavrarsa,  Salmakis  yağdırdığı  yıldırımla  hem  Salmoneus  ve  ara­
de  delikanlıyı  öyle  sarıp bağrına basıyor,  dö­ basını, hem de Salmone kentini yakıp yok et­
ne döne suyun dibine çekiyordu.  miş. 
Hermaphroditos  kurtulayım  die  çırpınır- Sangarios.  Sangarios,  Sakarya  ırmağının 
ken,  peri  kızı,  tanrılara seslenmiş,  "Size  yal­ Yunanca  adıdır.  Bütün  ırmaklar  gibi  o  da 
varırım,  ikimizi birbirimize  kavuşturun!"  diye  Okeanos'la Tethys'in oğlu sayılır.  Troya  kra­
yakarmış. Tanrılar  dileğini yerine  getirmişler:  liçesi  Hekabe onun  kızıymış  derlerdi.  Sanga-
Kızla  erkeğin  iki  gövdesini  bir  tek  gövdede  rios'un  adı  birçok  efsanelere  karışmıştır,  en 
birleştirmişler,  öyle ki,  o gövde  ne  erkek,  ne  ünlü  ve  önemlisi  tanrıça  Kybete  ile  ilgili  kızı 
dişi,  aynı  zamanda  hem  erkek,  hem  dişi  ol­ Nana  ve Agdistis  efsanesidir. 
muş.  Batıda  "hünsa"  anlamına  gelen  "her-
mafrodit"  sözü işte bu efsaneden gelir.  Sarpedon.  (1)  Bellerophontes'in  kızı  Lao-
Bugün  Bardakçı'da  Kaplankaya  denilen  dameia'nın koynuna tanrı Zeus girer, bu  biı 
yüksek  bir  tepe  vardır.  Hermes  ve  Aphrodi- leşmeden de Sarpedon doğar (Tab.  25). Sar­
le'nin tapınakları olsa olsa bu tepenin üzerin­ pedon  llyada'da Troya  savaş  ortaklarının  en 
de olabilirdi. Tepenin denize inen yamacında  ünlüsü,  en  insanıdır,  onun  dramı  I lek 
dikilitaşlara,  anıtlara,  dolmenlere  benzeyen  tor'unkinden aşağı kalmaz. Bu Zeus oğlu bu, 
dev  kayalar  yükselir.  Bu  dik  dorukların  ara­ bir çıkar gütmeden,  sırf Anadolu topraklarını 
sında  yer yer yeşil  kadife  gibi  çimen parçaları  saldırıya  karşı  korumak için  gelmiştir  ta  uzak 
göverir.  Denize  varınca,  kimi  kumsalla,  kimi  Iykia'dan,  tanrı Apollon'un  yönettiği  ışık  ol 
kesinden.  Sarpedon'un  gücü  hiç  gevşemez,  neden  etlerle,  dopdolu  taslarla  ağırlarlar, 
Troyalıların  yıldıgt  olur  da  Lykialı  yiğitlerin  neden  bakarlar  bize  tanrtymışız gibi, 
yüreği  tam  bir  bilinç  ve  yurtseverlik  aşkıyla  ulu  Ksanthos  kıyılarında  neden  geniş 
topraklarımız var,\ 
çarpar llyada destanı boyunca.  Hektor'a bile 
hem  bağ olmaya,  hem  buğday olmaya 
çıkışıp  yol  gösterdiği  görülür  büyük  Sarpe­ elverişli? 
don'un  (İl.  V,  4 7 2  vd.):  Öyleyse  burada  bizim  ödevimiz  ne, 
Nereye  gitti  senin  eski  gücün?  Lykialıların  ön  sıralarında  savaşmak  değil 
Ordusuz,  yardımcısız  koruyacaktın  şehri  mi? 
hani  Ey  can  yoldaşım  benim 
kayınlarınla,  kardeşlerinle  tek  başına?  savaştan  kaçmanın  sonu  ne, 
Ama  şimdi  göremiyorum  onların  hiçbirini,  yaşlanmadan,  ölümsüz  yaşamak  mı? 
sinmişler  aslan  karşısında  köpekler gibi,  Bunu  bilseydim,  ne  kendim  savaşırdım  en 
Biz  nasıl  dövüşüyoruz,  baksana  bize,  önde, 
biz  ki  yardımcınızdan  başka  bir şey değiliz.  ne de  seni  yollardım  erlere  ün  veren  savaşa, 
Ben  ta  uzaklardan  geldim  yardıma,  neylersin,  ölüm  tanrıçaları  gözler 
anaforlu  Ksanthos'tan  geldim,  uzak  yolumuzu, 
Lykia'dan.  bir  ölümlü  kaçamaz onlardan,  kurtulamaz. 
Sevgili  karımı,  yavrumu  kodum  orada,  Hadi  gidelim,  görelim,  bakalım, 
yoksulların  göz  dikeceği  bir sürü  mal,  mülk  biz  mi  düşmana  ün  veririz, 
kodum:  yoksa  düşman  mı  ün  verir bize? 
Savaşa  sürüyorum  Lykialıları  gene  de, 
kendim  de  en  öndeyim  işte  bak.  Bu  tanrı  oğlu  halktan  bir  insan  gibi  konu-
Oysa  Akhalann  alıp  götüreceği  bir  şeyim  de  şur,  Jlyada'da  demokrasi ilkelerine  - ki bu il-
yok.  keler  daha  yoktu  ortada  -  onun  kadar  inan-
Böyleyken  yerinde  saymaktasın  sen,  mış, onun kadar sorumlu bir kişi daha göste-
karılarını  korumaları  için,  öbür ordulara  rilemez. 
bile 
Gün gelir ki Sarpedon Akhilleus'un arkada-
buyuramıyorsun  karşı  koymayı. 
Sımsıkı  bir ağa  düşüp,  yem  olacaksın  şı  Patroklos'la  boy  ölçüşmek  zorunda  kalır. 
düşmana.  Bu  savaşın  kendisi  için  son  savaş  olduğunu 
Düşman  yerle  bir  edecek  düzenli  ilinizi.  sezer gibidir,  gene de kışkırtır yoldaşlarını sa-i 
Sen  gece,  gündüz  yormalısın  kafanı,  vaşmaya (İl. XVI, 422 vd.): 
ünlü  yardımcıların  önderlerine  dört 
bucakta  Ayıp  size,  Lykialılar,  nereye  kaçarsınız 
yalvarmaksın  dayanmaları  için  yılmadan.  böyle? 
Böyle  karşı  koyabilirsin  acı  günlere.  Yiğitliği  göstermenin  işte  tam  sırası. 
Ben  kendim  çıkacağım  bu  adamın 
Sarpedon öğüt vermekle de kalmaz, Akha­ karşısına, 
lann kurduğu duvara  saldırıda en  başta gelir,  bakalım  burada  Troyalıları  kesip  biçen  kim, 
eylemiyle,  kafasıyla  önderdir.  Şöyle  denir Il­ kim  bunca  kötülük  eden  adam? 
yada'da (İl. XII, 2 8 9 vd.):  Birçok  soylu  yiğitlerin  dizlerini  çözdü  o. 

Ama  akıllı  Zeus,  Argoslularm  üstüne  işte  o  sırada  Zeus  karışır  işin  içine,  karışır 
oğlu  Sarpedon 'u  salmasaydı,  da ne  olur,  kendinden güçlü  Kader'e  boyun 
ne  Troyalılar,  ne  de  ünlü  Hektor 
eğmek  sevgili  oğlunun  ölümüne  seyirci  kal­
kapıları  kıramaz,  duvarı  yaramazdı. 
Kıvrık  boynuzlu  öküzlerin  üstüne  atılan  mak  zorundadır.  Şöyle  bir  konuşma  geçer 
bir aslan  gibi  saldı  onu.  karısı Hera ile arasında (İl. XVI, 4 3 3 vd.): 

Krallığın,  önderliğin  yasalarını  bilir  Sarpe­ Çok yazık,  insanlar arasında en  sevdiğim 

don,  şöyle düşünür kendisine verilen yetkiler  Sarpedon  'al 
ve  bunların  yüklediği  ödevler üstüne  (İl.  XII,  Menoitiosoğlu  Patroklos'un  elinden  ölmek 
3 1 0  vd.):  onun  kaderi. 
İçimde yüreğim  bir o  yana gider,  bir  bu 
Glaukos,  Lykia'da  neden  çok  sayarlar bizi,  yana, 
neden  oturturlar bizi  baş  köşeye,  gözyaşı  döktüren  savaştan  geri  alıp  onu, 
 kaçırıp bıraksam mı Lykia'nın semiz  rin  dogmasına  yol  açmaktadır  (Minotauros, 
toprağına,  Theseus). 
yoksa bıraksam ölsün mü 
Menoitiosoğlunun elinden?  Saturnus.  İtalya'nın  en  eski  tanrılarından 
Bunun üzerine  bir  sürü gevezelik eder Ana­ biri,  sonradan  Yunan-Kronos'uyla  bir  tutul 
dolu düşmanı Hera,  demagoji yapar sizin an­ du.  Efsanesi şöyledir:  İupiter (yani  Zeus)  onu 
layacağınız,  hiç  olur  muymuş  adam  kaçır­ tahtından  atıp  Olympos'tan  kovunca  Satur 
mak,  sonra  öbür  tanrılar  da  kaçırmak  ister­ nus  ilerde  Roma'nm  kurulacağı  yere  gelmiş 
miş oğullarını, sonu neye varırmış bu işin. Ze- ve  Capitolium tepesinde  Saturnia  diye  surla 
tıs'un  yüreği  sızlar,  yas  işmarı  diye  kan  dam­ çevrili  bir  yerleşme  yeri  kurmuş.  Orada  onu 
laları  akıtır  yeryüzüne.  Sarpedon  can  verir,  kendisinden  daha  eski  bir  tanrı,  yani  İanus 
son  deminde  görevi  Glaukos'a  geçer  (Glau- karşılamış.  O  çag  Latium  bölgesinde  altın 
kos) ve ölür. Zeus tanrının tek yapabildiği oğ­ çag  diye  anılırdı.  Saturnus  yerli  halka  tarım 
lu  Lykialı  Apollon'u  çağırmak,  ona  Sarpe- ve bağcılığı öğretmiş,  bolluk ve mutluluk için­
don'un  ölüsünü  yurduna  götürmesini  buyur­ de yaşamalarını sağlamış.  Şairlerin  anlatmak, 
maktır (İl. XVI,  668 vd.):  övmekle bitiremedikleri Saturnus çağının anı­
sına  Roma'da  Saturnales  denilen  bayramlar 
Seugili Phoibos, hadi git şimdi,  kutlanır,  aralık ayı ve yıl sonuna rastlayan  bu 
al götür Sarpedon'u kargı yağmurunun  şenliklerde  halk  hiçbir  sınır  ve  ölçü  tanıma/, 
altından,  sınıflar  birbirlerine  karışır,  öyle  ki  köleleı 
sil gövdesinden kara kanı,  efendilerine  buyurur,  soylular  kölelerine  lu 
götür uzaklara, ırmağın sularında onu yıka.  met ederlermiş. İmparatorluk döneminde Sa-
Tanrı merhemi sür gövdesine, tanrısal 
turnus yalnız Kronos'la bir tutulmamış, Afri-
rubalar giydir. 
Hızlı kılavuzlara ver, götürsünler  ka  ile  ilişkiler  sonucunda  Kartaca'nın  büyük 
Sarpedon 'u,  tanrısı Baal'i de kişiliğinde simgeler olumuş-
ver ikiz tanrılara, Uyku'yla Olüm'ün eline,  tur. 
çabuk götürüp bıraksınlar semiz Lykia 
Hesiodos'un  Theogonia'da  "Soylar  efsane 
toprağına, 
kardeşleri, akrabaları onu orada gömer,  si"  diye  dile  getirdiği  çağlar  efsanesi  Ovldi-
bîr mezara, yazılı taşın altına.  us'a  "Değişimler"  adlı  kitabının  en  güzel  şiir 
Ölümlülere gösterilecek saygı işte bu.  lerinden  birini  esinlemiştir.  Bu parçayı  aşağı 
da veriyoruz (çev. İ. Z. Eyuboglu): 
Apollon  babasının  dediğini yapar.  Bir  daha 
da sözü edilmez Sarpedon'un İlyada'da.  İlkin altın çağ çıkmış ortaya. 
Ne acı çekme varmış, ne öç alma, ne de 
(2) Zeus'la Europe'nin oğlu. Minos ve Rha- yasalar, 
damanthys'in  kardeşi  Sarpedon'la  (Tab.  11)  doğrulukla, bağlılıkla kendiliğinden 
yukarda adı  geçen  yiğit  arasında  nasıl bir bag  yürütürmüş işlerini insanlar. 
olduğu mitograflarca tartışma konusudur.  Bir  Bulunmuyordu korkudan, cezadan bir İz, 
efsaneye  göre,  Sarpedon  krallığı  Minos'un  okunmuyordu tunç üzerine kazılmış 
korkutan 
elinden  almak  istemiş,  ya  da  Minos'la  ikisi 
sözler de. 
aynı  delikanlıya  gönül  vermişler  (Miletos)  ve  Titremezdi zavallı halk korkudan 
onun  içindir  ki  Sarpedon  Girit'ten  Anadolu  yargıçların önünde, 
kıyılarına  sürülmüş.  Orada  Miletos'la  birlikte  yaşar giderdi onların yardımına 
Miletos şehrini kurmuş.  Mitografların içinden  başvurmadan 
çıkamadıkları  bu  sorun  Lykia-Karia  ve  Girit  Daha kesilmemişti dağlardan çamlar, 
arasındaki  sıkı  bağlantı  göz  önünde  tutulursa  indirilmemişti pırıl pırıl sulara, 
çözümlenebilir.  Bu isim  ve  efsaneden  de  belli  yabancı ülkeleri görmek için. 
ki  Sarpedon  Ege  deniz  uygarlığına  özgü  bir  Bilmiyordu ölümlüler 
yaşadıkları kıyılardan başkasını, 
kişidir,  bu  uygarlıksa  hem  Yunanistan'ın  ya  İller çevrilmemişti derin hendeklinle, 
bancısı,  hem  ondan  üstün  olduğu  içindir  ki,  yokmuş kılıçlar, tulgalar 
yadırganmakla  ve  Minotauros  gibi  efsanele- dayanmaksızın ordulara, güvenlik içinde 
 gönlünce yaşıyordu uluslar.  sı kadın, belden aşağısı pullu pullu ve yüzgeçli 
Güçlük çıkarmadan, el sürülmeden,  olan  yaratıklar  akla  gelir.  Ne  var  ki  bu  imge 
yarılıp eşilmeden saban demiriyle  Yunan mythos'una büsbütün yabancıdır, Sei-
toprak veriyordu bütün ürünlerini 
kendiliğinden.  ren  figürünün  aşağıda  verilen  metinden  de 
Sevinç, kıvanç içindeydi yaratıklar  anlaşılacağı gibi,  balıkla hiçbir ilişkisi yoktur. 
yer yorulmadan azık verdiğinden.  Kirke Odysseus'u uğurlamadan önce yolda 
Toplarlardı kocayemişleri, dağ çileklerini,  ne gibi tehlikelerle karşılacagmı kendisine bil­
kalın dallarda asılan dutları, kızılcıkları.  dirir (Od. XII, 39 vd.): 
Palamutlar dökülürdü kocaman lupiter  Seirenlere varacaksın sen en önce, 
ağaçlarından.  onlar büyüler yakınlarına gelen bütün 
Onsuz, sonsuz bir bahardı,  insanları, 
okşardı Zephyros'un sessiz sessiz esen  kim yaklaşırsa bilmeden ve dinlerse onları, 
tatlı, ılık soluklu yelleri  yandı, 
yeni açmış tohumsuz çiçekleri.  bir daha evinde onu ne karısı karşılar, ne 
Ürünler saçardı ekilmemiş toprak,  çocukları. 
ağır başaklarla ağarıyordu sürülmemiş  Seirenler onu çayırda çınlayan ezgileriyle 
tarlalar.  büyüler, 
İrmaklar akıyordu kıvrım kıvrım  çayırın çevresinde kemikler vardır, öbek 
sütten, tatlı tanrılık besinlerden ırmaklar,  öbek, 
damlıyordu altın sarısı ballar  bunlar kemikleridir etleri çürüyen 
süresiz yeşil kalan ağaçlardan süzülüyordu. 
insanların, 
Atılınca karanlık Tartaros'a Saturnus, 
büzük büzük durur kemiklerin üstünde 
girmiş Jüpiter'in buyruğuna evren, 
deriler. 
başlamış altından düşük, 
Durma orada, yürü, arkadaşlarının da tıka 
keskin parıltılı tunçtan değerli 
gümüşün çağı.  kulaklarını, 
tatlı balmumuyla tıka ki, onların sesini 
Satyrler.  Satyrler  ve  Silenler  doğayı  simge­ dinlemesinler, 
istersen dinle sen, ama bağlasınlar ayakta 
leyen  cinlerdir.  Dionysos alayında yer alırlar. 
seni, 
Gövdelerinin belden üstü insan, belden aşağı­ hızlı geminin içinde iplerle bağlasınlar 
sı ise ât ya da teke biçimindedir. Uzun ve dol­ kollarından, bacaklarından orta direğe, 
gun  bir  kuyrukları  vardır,  ayakları  at  tırnağı  ondan sonra dinle Seirenler! doya doya. 
biçiminde,  erkeklik uzuvlarıysa dolgun ve kal­
Öyle  olur,  Odysseus  Klrke'nin  dediğini  ya­
kıktır.  Kırlarda  dolaşır  ve  Mainadların,  nym-
par  ve  Seirenlerin  önünden  geçerken  bağlı 
phaların peşine takılırlar.  Hayvanca duygula­
olduğu yelken direğinden kopmayı nasıl arzu­
rının  yankısı  yüzlerinde  de  görülür.  Satyrler 
ladığını anlatır bize, ama Seirenlerin sesinden 
daha  çok  plastik  sanatlarda  ve  resimlerde 
başka  biçimlerine  değgin  bir  şey  söylemez. 
canlandırılmışım  Efsanelerde  pek  bir  rol  oy­
Öbür  Yunan  mythos  yazarlarının  Seirenleri 
namazlar. Marsyas bir Satyr'di (Silenler). 
uzun  uzadıya tanımlamaları  erken  çağlardan 
Seirenler  (Sirenler).  Seirenler  (adları  Batı  beri vazo  resimlerinde çok büyük bir yer tut­
dillerine Siren diye geçmiştir) Yunan  mitoloji­ malarından ileri gelir. 
sinin  uydurduğu  efsanelik  yaratıklar  arasında  Mitograflar  genellikle  Seirenlerin  ırmak 
günümüze dek tutunan ve başka mitolojilerin  tanrı  Akheloos'un  kızları  olduğunu  kabul 
etkisi  altında karışıma,  değişime  uğrayan de- ederler,  anası  Musalardan  biriymiş,  Melpo-
nizkızlarıdır.  İlkin  Odysseia'da  sözü  geçen  mene  ya  da  Terpsikhore.  iki,  dört  ya  da  üç 
Seirenler  kadın  gövdeli,  kuş  kanatlı  ve  güzel  kız kardeş oldukları söylenir,  adları da verilir. 
sesli  olarak  tanımlanır.  Sonradan  ortaçağın  Yaman şarkıcı, hatta çalgıcı oldukları, bir trio 
yarattığı  ve  özellikle  kuzey  folklorunda  görü­ yapıp,  birinin  lyra,  öbürünün  flüt  çaldığı, 
len  figürlerin  etkisiyle  Sirenler kanatlı olmak­ üçüncüsünün  de  ezgi  söylediği  efsanelerde 
tan çıkmış ve yarı insan,  yarı balık biçiminde  söz konusudur. 
denizkızları  diye  canlandırılmıştır.  Bugün  de  Odysseus'tan  başka  Argonautların  da  Sei­
Siren ya da denizkızı deyince,  belden yukarı- renlerin  önünden  geçtiği,  ama  o  sırada  Or-

268 
Ipheus'un denlzkızlarınkinden daha güzel bir  etmiş.  Ama  en  ünlü  .ışkı  Beşparmak  dağları 
ezgl  tutturduğu  için  arkadaşlarını  Seirenlere  nın çobanı Endymion'dur. Endymion'dan elli 
kavuşmak  isteğinden vazgeçirdiği de  anlatılır.  kızı olduğu bir efsanede anlatılır (Endymion). 
Ovidius'a  göre Seirenler bir zamanlar kuş ka- Artemis'le  ilişkileri  için  Artemis  maddesini' 
natlı  değil  de,  herkes  gibi  kızlarmış,  Perse- bakınız. 
phone'nin arkadaşlarıymış. Ama Persephone 
Semele. Kadmos'la Harmonia'nın evlenme 
Hades tarafından  kaçınrılınca  ne  yapıp  yapıp 
sinden  dört  kız  doğar:  İno,  Autonoe,  Agaue 
ona yetişmek için kanat bırakmışlar ve yerde, 
gökte  arkadaşlarını  aramaya  koyulmuşlar.  ve Semele  (Tab.  18).  Zeus  Semele'ye  aşık 
Daha başka yazarlar bu niteliklerinin bir tanrı  olur, ama karısı Hera onu kıskanır; ihtiyar bir 
cezası  olduğunu  ileri  sürerler.  Kaynakları  ne  sütnine şekline girerek yanına gelir ve  Seme­
olursa olsun  Yunan  mythos'unda Seirenlerin  le'ye,  "Zeus'a  yalvar  da  sana  kendini  tanrı 
Harpyalara benzedikleri, onların bir başka tü­ Olarak  bütün  görkemiyle  göstersin"  der.  Se­
rünü simgeledikleri açıktır.  mele  kanarak  Zeus'tan  bunu  ister.  Zeus  da 
şimşek  ve  yıldırımlarla  kendisini  gösterince 
Seirenler  efsanesinin  bir  gerçekle  ilişkisi 
Semele  yanar;  yanarken  de  karnındaki  yedi 
olup olmadığı zamanımızın bilgin ve gezginle­
aylık  çocuğu,  Zeus'un  oğlu  Bakkhos'u  düşü 
rini  ilgilendirmiştir.  Bu  masala  simgesel  bir 
rür,  Zeus  çocuğu  kurtarır,  baldırının  içine 
anlam vermek isteyenler de  olmuştur.  Doğa­
saklar.  Vakti  gelince  Bakkhos,  ya  da  Diony 
dan  gelen  bir  çağrıya  dayanamayıp  kendini 
sos  adıyla  anılan  tanrı  Zeus'un  baldırından 
ölüme atan erkek motifi nice nice şiir ve ma­
sallara  konu  olmuş,  Heine'nin  "Lorelefına  yeniden doğar (Dionysos). 
karşılık bizde  Melih Cevdet Anday'ın  "Kolları  Semiramis.  Babil kraliçesi  Semiramis'in  öy 
Bağlı  Odiseus"  şiiri  akla  gelir.  Bu  uzun  şiirin  küsünü  ünlü  mitograflardan  Sicilyalı  Diodo-
son  bölümü  doğrudan  doğruya  Seirenlere.  ros anlatmıştır.  Suriye'de  Askalon  yöresinde 
değgindir,  bu  büyülü  ezginin  bambaşka  yön­ bir göl varmış, bu gölde Derketo adında ka-
den, şair yönünden bir yorumunu verir:  din yüzlü,  balık  gövdeli  bir  tanrıça  yaşarmış.| 
Aphrodite bu tanrıçaya kızmış ve onu bölge-
Kürekçiler hasatsız denizi  nin çobanlarından birine âşık etmiş. Derketo 
köpürttüler küreklerimle,  nur topu  gibi  bir  çocuk  doğurmuş,  ama  bir 
tez yürüyüştü gemi gün batarken 
erkekle  birleştiğine  içerlediği  için  çobanı  öl­
ulaştı Sirenlerin adasına, 
yüreğim kopacak gibiydi,  dürmüş,  doğurduğu  kız  çocuğu  da  bırakarak 
kanatlanıp uçacak gibiydi, ama  gölüne  dalmış.  Bebeği ak güvercinler mandı 
Sirenlerin izi bile yoktu ortada.  ralardan  aşırdıkları  süt  ve  peynirle  beslemiş-
Yalnız bir ezgi, ta derinden,  ler adına da bunun için Semiramis, yani Suri-
ta içerimden gelen bir ezgi  ye dilinde "güvercinlerden gelme" denmiş. 
başladı yavaş yavaş yükselmeye;  Semiramis  büyüyüp  güzel  bir  genç  kız  ol­
o yabansı, o büyülü türküleri ben  muş.  Günün birinde kralın kâhyası mandıra 
söylüyordum sağır gemicilere, 
yalnız ben duyuyordum Sirenleri.  lan geziyormuş ki,  kızı görmüş,  beğenmiş ve 
Kirke, bilge tanrıça, selam sana!  kendine karı olarak Ninive'ye götürmüş.  Se­
Sağ salim geçtim kendimi.  miramis güzel olduğu kadar da akıllıymış,  ko­
casına her işinde yardım  ediyor,  öylesine  ye 
Selene.  Selene  Ay'ın  simgesidir.  Hyperi- rinde  öğütler veriyormuş  ki  adam  her  işimle 
on'la  Theia'nın  kızı,  Güneş  tanrı  Helios'la  başarılı oluyormuş.  O sırada Babil kralı Ninos 
Şafak tanrıça  Eos'un  kardeşidir (Tab.  8).  İki  Baktriana  ülkesine  karşı  savaş  açmış,  büyük 
atın çektiği  gümüş  tekerlekli bir araba üstün­ bir orduyla saldırdığı halde,  ülkenin  başkenll 
de gökleri dolaşan güzel bir kadın olarak can­ ni bir türlü ele geçiremiyormuş.  Semiramis'in 
landırılır,  birçok  sevgilileri  olduğu  anlatılır:  kocası da ordudaymış, savaş uzadığı için karısı-
Zeus'la birleşmiş ve ondan  Pandia adlı bir kız  ni yanına getirtmiş, Semiramis de  kaleyi al 
doğurmuş,  Arkadya'da  tanrı  Pan'la  sevişmiş,  mak için  bir  çare  düşünmüş:  Orduları  ovada 
I'.m  da  oıı.ı  bir  beya/  öküz  sürüsü  armağan  çarpışırken, arkasından bir bölük askerle boş 
kalan kaleye tırmanmış ve  hayretten donaka­ hini  bir  midir,  birçok  mu?  Pek  belli  değil. 
lan düşmanı yenerek kaleyi teslim almış.  Kral  Apollon  kâhinlerinin  hepsine  Sibylla  denmi­
Ninos  da  Semiramis'in  aklına ve  yürekliliğine  yor,  örneğin  Delphoi'deki kâhinin  adı  Pythi-
olduğu kadar güzelliğine de çarpılmış.  Kâhya­ a'dır.  Sibylla  adı  Anadolu'daki  bilicilik  mer­
sından  kadını  istemiş,  onun  yerine  kendi  kız  kezlerindeki  kâhin  kadınlara  veriliyor,  sonra 
kardeşini vermeyi öne sürmüş,  ama adam ra­ da  bu  adın  Kyme  merkezinin  güney  İtal-
zı  olmamış.  Gözlerine  mil vurulacağını  anla­ ya'daki  Cumae  şehrine  taşınmasıyla  Cumae 
yınca  da  kendi kendini  öldürmüş.  Ninos  Se- kâhinine.  Sibylla  kelimesi  bir  ses  benzetmesi 
miramis'le evlenmiş, ölünce de tahtını ona bı­ de olabilir: Kâhinin kendinden geçip vecit ha­
rakmış.  linde  solurken  çıkardığı  ıslık  gibi  seslerin  bir 
Semiramis  kraliçe  olunca  önce  kocasına  yansıması,  ada  dökülmesi  olabilir.  Sorun  ay-
büyük  bir  anıtkabir  yaptırmış,  sonra  da  ünlü  dınlanmamıştır  bugüne  bugün.  Ama  en  yeni 
asma  bahçelerinin  yapımına  girişmiş.  Dillere  buluntular,  Smintheus  Apollon  tapınağının 
destan  olan Babil şehri ve bahçeleri cennetin  Çanakkale'nin  Ayvacık ilçesi,  Gülpınar buca­
yeryüzündeki imgesiymiş.  Diodoros onları en  ğında ortaya çıkmasıyla  kaynaklarımızı  aydın­
ufak  ayrıntılarına  dek  anlatır.  Fırat  ve  Dicle  lığa  varacak  biçimde  yorumlamak  olanakları­
ovalarında  daha  birçok  bayındırlık  yapılarını  nı bize verecektir belki. 
tamamladıktan  sonra  Semiramis  dış  seferlere  Pausanias  ilk  Sibylla'nın  Smintheus  Apol-
de  çıkmış,  Asya'da  ele  geçirdiği ülkelerde  bü­ lon'un  hizmetinde,  Herophile  adlı  bir kız  ol­
yük  yapılar  meydana  getirmiş,  en  sonunda  duğunu  yazar:  Bu  kız  İda  dağının  bir  nym-
da Mısır'da Amon tapınağına nasıl gidip gele­ pha'sıyla  ölümlü  bir  babadan  dolmuş  (He­
ceğini  öğrenmek istemiş;  tanrı  sözcüsü,  oğlu  rophile).  Apollon tanrıya övgüler düzdüğü gi­
kendisini  tahttan  devirmeyi  düşündüğü  an  bi,  Troya  savaşının  da  Spartalı  bir  kadın  yü­
öleceğini  bildirmiş.  Semiramis  daha  sonra  zünden  çıkacağını  bildiren  bu  Sibylla  kendini 
Hindistan'a  kadar  uzanmış,  yorgun  düşmüş  tanrının  hem  "meşru  karısı"  hem  de  "kızı" 
ve  gerisin  geri  Babil'e  dönerken  oğlunun  olarak  tanımlarmış.  Delos,  Klaros,  Samos, 
kendisine  suikast  hazırladığını  öğrenmiş.  Bu­ hatta  Delphoi'ye  de  gider,  yanında  taşıdığı 
nu duyar duymaz tahtı oğluna bırakarak orta­ bir taşın üstüne çıkar,  öyle fal bakar, kehanet 
dan  kaybolmuş.  Söylentiye  göre  kraliçe  bir  okurmuş.  Herophile  Troas  bölgesinde  öldü­
güvercin  olup göğe uçmuş.  ğü halde, bu taş Delphoi'de kalmış,  Pausani­
as zamanında gösterilirmiş. 
Scrvius.  Roma'nın  altıncı  kralı  sayılan  Ser-
İkinci  ünlü  Sibylla  gene  Ege  kıyılarından 
vius  Tullius'un  hayatı  üstüne  birçok efsaneler 
Erythreia  kâhiniymiş.  Onun  da  babası  ölüm­
anlatılırdı.  Kral  Tarquinius'un  evinde  köle 
lü,  anası  bir  nympha'ymış  ve  onu  Korykos 
olarak  hizmet  eden  bir  kız  varmış,  bir  gece 
dağının  (Kırandag)  bir  mağarasında  doğur­
ocaktan  çıkan  bir  Lar tanrı  gelip  onunla  bir­
muş.  Doğar  doğmaz  kâhinliğe  başlamış,  ağ­
leşmiş,  kız  gebe  kalıp  Servius'u  doğurmuş. 
zından  dökülen  fallar  da  dize  halindeymiş. 
Çocuk  bir  gece  uyurken  başının  çevresini 
Daha çocukken Apollon tapınağına adanmış. 
alevler  sarmış,  bunu  gören Tarquinius'un  ka­
Bu  Sibylla  ile  çok uzun  ömürlü  ya  da  hiç  öl­
rısı  Tanaquil  alevin  söndürülmesini  önlemiş, 
meyen  Sibyllaların  çığırı  açılmış  oluyor.  Söy­
bebek  gözlerini  açar  açmaz  da  alev  yok  ol­
lentiye  göre  her  biri  110  yıl tutan  dokuz  in­
muş.  Olağanüstü  bir  kişi  olduğunu  anlayan 
san ömrü yaşamış. 
kral  kızını  ona  vermiş,  öldüğü  zaman  da  ye­
rine  Servius  geçmiş.  Ama  kral  tahta  otur­ Bundan  sonra  Sibylla'ya  (yahut  Sibyllalara) 
madan  önce  seçimini  halkoyuyla  da  onaylat­ Roma  kaynaklarında  rastlanır.  Vergiüus  da 
mış.  (Aen.  VI,  1 vd.), Ovidius da (Met. XIV,  124-
153)  Cumae Sibylla'sından  uzun  uzadıya söz 
Sibylla.  Sibylla bir ad mı, ya da bir meslek  ederler.  İtalya'ya  göçen  bu  kâhin  Erythreia 
adı mı? Apollon kültüne bağlı,  geleceği  bilen,  Sibylla'sının  kendisiymiş.  Vergilius  ona  Dei-
öngören  tanrının  esiniyle  dolup  onun  ağzın­ phobe  adını  verir,  Glaukos'un  kızı  olduğu  ve 
dan fal bakan,  olacakları  açıklayan Sibylla kâ- Cumae'de  Phoibos'la  üç  yol  ağzı  tanrıçası 

9 7 A 
Hakabe'ye  hizmet  ettiğini  söyler.  Aeneas'ı  (2)  Belos'un  kardeşi,  Algyplos'la  Dana 
ölüler ülkesine  götürüp getiren odur.  Bu kâ­ os'un anaları,  Fenike'de Sidon  şehrine adım 
hin  üstüne  çeşitli  efsaneler  anlatılırdı:  Apol- vermiş. 
lon  ona  ömür  bağışlamış,  elinde  ne  kadar  (3) Danaos kızlarından biri, Peloponez'deki 
kum tanesi taşıyabilirse,  o kadar yıl yaşayabi- Side adlı küçük şehre adını vermiş. 
leceğini bildirmiş, ama yurduna bir daha dön­
memesini  de  şart  koşmuş,  Erythreia'ya  ayak  Sidero.  Salmoneus'un  ikinci  karısı,  Tyro'ya 
bastığı  gün  ölecekmiş.  Sibylla  da  Cumae'ye  eziyet  eder ve  Neleus'la  Pelias tarafından  öl­
göçmüş, (bir söylentiye göre Aeneas'la birlik­ dürülür (Tyro, Neleus). 
li') ama günün birinde yurdundan kâhine bir 
Silenos.  Silenos  kocalmış  Satyr'lere  genel­
mektup  gelmiş,  üstünde  Erythreia toprağıyla 
likle verilen addır,  ama Silenos adında bir kişi 
yogurulmuş bir mühür varmış, kâhin ona do­
de vardır.  Kır tanrısı Pan'ın ya da  Hermes'le 
kunur  dokunmaz  ölmüş.  Ya  da  şu:  Apollon  bir nympha'nın oğlu diye geçinir.  Tipik Ana­
kâhinine  gönül  vermiş,  ağzından  çıkacak  ilk  dolulu bir imgedir:  Yassı burunlu, çirkin,  ihti­
dileği  gerçekleştirmeye  söz vermiş,  Sibylla da  yar, hep eşek üstünde ve hep de sarhoş oldu 
uzun  ömür  istemiş,  ama sonsuz gençlik iste­ gu için eşeğinden  ikide bir düşen koca karınlı 
meyi unutmuş. Tanrı, kızlığını kendine verir­ bir  adam  olarak  canlandmlır.  Dionysos  ala­
se,  gençliğini de bağışlayacak olmuş,  ama kız  yında  dolaşır,  Dionysos  tanrıyı  yetiştiren  oy­
buna yanaşmamış. Bu yüzden de ihtiyarladık- muş  derler.  Ama  öylesine  akıllı ve bilgedir  ki 
ça ihtiyarlamış, buruşmuş, büzülmüş,  sonun­ insanlar hayat sırlarını onun ağzından almaya 
da  bir  ağustosböcegi  haline  gelmiş,  Cuma- can  atarlar  (Midas).  Boğa  bakışlı  bu  ihtivan 
e'deki  Apollon  tapınağında  bir  kafes  içinde  Vergilius'un  VI.  çoban  şiirinde  çobanlar  ko­
kalırmış.  Çocuklar  ona,  "Sibylla  ne  istiyor­ nuşmaya zorlar, ama en güzel, en anlamlı ta 
sun?" diye sorarlar,  o da,  "Ölmek istiyorum"  nımını bize Platon "Şölen" diyalogunda verir. 
cevabını verirmiş.  Alkibiades orada Sokrates'i bir Silen'e ben/.v 
Roma  tarihinde  çok  büyük  bir  yer  tutan,  tir ve şöyle der (Şöl. 215 d-d): 
devlet politikasına âdeta yön veren Sibylla ki­
"Ben Sokrates'i övmek için, dostlarım, bazı 
taplarına gelince, bunları da İtalya'ya Cumae  benzetmelere başvuracağım. Şaka ettiğimi sa­
Sibylla'sı  getirmiş,  derlerdi.  Tarquinius  Su- nacak  Sokrates.  Ama  bu  benzetmeleri  şaka 
perbus çağında Sibylla dokuz kitabıyla birlikte  için değil, doğruyu göstermek için kullanaca­
Roma'ya gelmiş ve krala bunları satmak iste­ ğım. İlkin bu adamı Silen heykellerine benze­
miş,  Tarquinius  istediği  fiyatı  çok yüksek bu­ teceğim. Hani şu heykel dükkânlarında görü­
lunca,  Sibylla  kitapların  üçünü  ateşe  atmış,  len düdüklü, kavallı Silenlere. Bu Silenler or­
pazarlıkta gene  uyuşamaymca daha üç tane­ tadan  ikiye bölünür ve içlerinden  küçük  kü­
çük  tanrı  heykelleri  çıkar.  Onu  Satyr  Maı\ 
sini  yakmış,  sonunda  Tarquinius  geri  kalan  yas'a da benzetebilirim. Görünüş bakımından 
üç kitabı satın almış ve İupiter Capitolinus ta­ bu  Silenlerin  tıpkısıdır  Sokrates.  Yalan  mı? 
pınağına koymuş. Roma din ve devletiyle ilgi­ Daha başka benzerlikler de var aranızda, söy­
li her sorunda bu kitaplara başvurulur, tutula­ leyeyim de bak. Bir defa her şeyle saygısızca 
cak yol onlardan alınan esinlere göre çizilirdi.  alay edersin; doğru değil mi?Değil dersen, ta­
Sibylla  kitaplarını  saklamak ve  korumak  için  nıklar getiririm.  Kaval  çalmasını  bilmez  mi­
rahip heyetinin göreviydi. Ana Tanrıça Kybe- sin? Öyle bilirsin ki, Marsyas hiç kalır yanın 
da. Çünkü o eninde sonunda kamışlardan ne­
le'nin  Pessinus'tan  Roma'ya  getirilmesi  de  fes kuvvetiyle çıkardığı seslerle büyütüyordu 
bu kitapların esin ve isteğiyle olmuştur (Kybe- insanları. Hoş, bugünkü kavalcıların da ytı\üı 
H  ğı  başka  bir  şey  değil.  Olympos'la  Mars-
yas'tan öğrendiği havaları çalar. Bu havalar 
Side.  Yunanca nar anlamına gelen  Side  bir­ ister iyi çalınsın, ister kötü, tanrıdan gelme 
çok efsanelik kadınların adıdır:  oldukları için,  insanları büyü/er, sırlara ur 
tanrılara ermek isteyenleri meydana çıkarır. 
(1) Tauros'un kızı, Pamphylla'da Side şeh- Seni Manyas'tan tek ayıran şey, çalgısız, ka-
rinin isim anası  valsız sadece sözlerle aynı şeyi elde etmen-
dir.  Bir başkası  konuşsun,  istediği  kadar da  Sisyphos.  İlkçağın  efsanelik kişileri  arasında 
usta bir sözcü olsun, ne söylese hiçbirimizi he­ zamanımızın yazar ve düşünürlerini en çok il-
men de hiç ilgilendirmez. Ama sen konuştun  gilendiren  biri  de  Sisyphos'tur.  Prometheus 
mu,  yahut da senin  sözlerini  kötü  bir sözcü­
gibi  insanları  tanrılara  karşı  tuttugundan, 
den de olsa, dinledik mi, kadın, erkek, çoluk 
çocuk  duraklar,  kulak  kesilir,  kendimizden  Odysseus gibi insan aklı ve kurnazlığıyla tanrı-] 
geçeriz ".  lara  bile  üstün  olduğundan  olsa  gerek.  Sisy­
phos tanrılara karşı suç işlemiş kişidir, onlarla 
Simoeis.  Simoeis  (Dümrek çayı)  Skamand­ boy ölçüşmeye  giriştiği  için  de  ölüler ülkesin­
ros'la Troya ovasında akan suyun adıdır.  Bü­ de  korkunç  bir  cezaya  çarpılır.  İlkin  adına 
tün ırmaklar gibi o da Hesiodos'a göre Okea- Odysseia'da rastlanır. Hades'te gördüğü Sisy-
nos'la Tethys'in oğludur,  llyada'da sık sık sö­ phos'u  şöyle  tanımlar  Odysseus  (Od.  XII, 
zü  geçer.  Akhilleus  Troyalıları  kesip  kesip  593 vd.): 
Skamandros  ırmağına  atınca  yiğidi  kovala­
mak ve alt etmek üzere arkadaşlarına yardım  Sisyphos'u gördüm, korkunç işkenceler 
çekerken; 
eder (Skamandros).  Bu ırmak tanrının iki kı­ Yakalamış iki ovucuyla kocaman bir kayayı, 
zı  olmuş;  biri  Troya'nın  kurucusu  Tros'un  ve kollarıyla, bacaklarıyla dayanmıştı 
anası,  öbürü Assarakos'un  karısı ve  Kapys'in  kayaya, 
anasıymış.  habire itiyordu onu bir tepeye doğru, 
işte kaya tepeye vardı, varacak, işte tamam, 
Sinon.  Sinon  Akhaların  Troya'dan  çekilir­ ama tepeye varmasına tam bir parmak kala, 
ken orada bıraktıkları casustur. Troyalıları al­ bir güç itiyordu onu tepeden gerisin geri, 
datıp  tahta  atı  içeriye  almalarını  sağlamak  aşağıya kadar yuvarlanıyordu yeniden baş 
için  bir  sürü  yalan  uydurur:  Akhaların  onu  belası kaya, 
tanrılara  kurban  etmek  istediklerini,  ellerin­ o da yeniden itiyordu kayayı tekmil 
kaslarını gere gere, 
den  kaçtığını  ve  Troya'ya  sığındığını.  Tahta  kopan toz toprak habire aşarken başının 
atı  Odysseus'un  Palladipn'u  çalmasına  karşı­ üstünden, 
lık Athena tanrıçaya  bir  sunu olarak bıraktık­ o da habire itiyordu kayayı, kan ter içinde. 
larına,  bu  atın  içeriye  alınması  için  surlarda 
Çağımız  Fransız  yazarlarından  Albert  Ca-
bir gedik açmak gerektiğine Troyalıları kandı­
mus "Le Mythe de Sisyphe" adlı denemesin­
rır,  gece de Troyalılar kurtuluş şerefine  şölen 
de Sisyphos'u anlamsızlığın (absürde) bir sim­
yapıp  bol  bol  yedikten,  içtikten  sonra  uyu­
gesi diye tanımlar.  Yaptığı iş anlamsız ve ya­
dukları  bir  sırada  Tenedos'tan  geri  dönen 
rarsızdır, ama bu işi sonsuzluğa dek görmekle 
Akha  ordusuna  kapıları  açtığı  gibi,  atın  için­
yükümlüdür  Sisyphos.  Bu  korkunç  işkence­
deki  Akha  savaşçılarını  da  dışarıya  çıkarır,  nin bir gün biteceğini bile umamaz. Sisyphos 
böylece  şehri  ateşe verip Troya'nın  düşmesi­ umutsuz kahramandır, ama insan kahraman­
ne yol açar. Bu çirkin kişiyi ve onun tüyler ür­ dır, çünkü bilinçlidir. Camus insan yaşamının 
pertici eylemlerini Aeneas Dido'nun önünde  anlamsızlığı içinde insan  onurunun  gene  de, 
Troya'nın  yıkılışını  anlatırken  dile  getirir  dış etkenlerin  anlamsızlığına,  koşulların  kaçı­
(Verg. Aen. II, 57 vd.).  nılmaz baskısına karşın zorunlu olan yükü bile 
Sinopc.  Sinope Karadeniz'de Sinop şehrine  bile taşımak olduğunu belirtir ve Sisyphos'un 
adını  veren  efsanelik  kişidir.  Asopos  ırmak  bu  korkunç  işkenceden  her  şeye  karşın  bir 
tanrının  bir  kızıymış.  Efsanesi  şöyledir:  Zeus  zevk  duyduğunu,  bilincin  verdiği  sevinçle  bir 
Sinope'ye  âşık olmuş ve  her dilediğini yerine  çeşit  mutluluğa,  umutsuzluğun  mutluluğuna 
getirmeye  söz  vermiş.  Genç  kız  da  kızlığına  erişebileceğini  ileri sürer.  Sisyphos'u  da  böy­
dokunmamasını dilemiş. Tanrı yeminine bağ­ lece  anlamsızlığı  akıl ve  bilinç  gücüyle  yenen 
lı kalarak onu  kız bırakmış ve götürmüş,  Ka­ insan kahraman olarak karşımıza diker. Tan­
radeniz kıyılarına koyuvermiş.  Sinope sonra­ rı ne yaparsa yapsın onu yenememiştir. 
dan  aynı  düzenle  tanrı  Apollon'u  da,  ırmak  Camus  gibi  biz  de  Sisyphos'un  suçu  neydi 
tanrı Halys'i de kandırmış ve hiçbir ölümlüyü  diye  soracak olursak,  yanıtı  şöyle  olur:  Sisy­
de yanına yaklaştırmamış.  phos fazla akıllıydı, aşırı kurnazdı, ömrü onu, 

272 
bunu  aldatmakla  geçmişi»  Aulolykos  sığır  adı da  Ksanlhos, yani  kızıl sudur,  çünkü için­
sürülerini  çalmış,  Sisyphos  da  gelmiş,  her  de  yıkanan  koyunların  tüylerini  kızıllaştırır 
hayvanın  tırnağı  altına  önceden  yazmış  oldu- mış.  Bir  anlatıma  göre,  Aphrodite  güzellik 
ğu  adını  göstererek  sığırları  geri  almış.  Ama  yarışmasında Paris'in  önüne  çıkmadan  önce 
o  sırada Autolykos kızı Antikleia'yı  Laer- saçlanna  kızıl  bir  renk  vermek  için  başını 
tes'le cvlendiriyormuş,  düğünden  bir  gece  Ksanthos'a  daldırmış.  Skamandros  adının 
önce  Sisyphos  kızın  yatağına  girmeyi  ve  onu  kaynağı  dar  şöyle  açıklanır:  Troas  bölgesine 
Odsseus'a gebe bırakmayı başarmış. Odys- geldiğinde  Herakles  susamış  ve  Zeus'tan  su 
seus' un bu kadar akıllı ve kurnaz oluşu Laer- istemiş,  tanrı da ufak bir pınar  fışkırtmış  top­
tes  in  değil  de,  Sisyphos'un  oğlu  olduğundan- raktan,  yiğit daha da kazınca (Yunanca skap-
[  mış.  Bu  bir,  ikincisi  Zeus'a  karşı:  Baştanrı  to  kazmak  demek)  büyük bir  su  kaynağı  bul­
Asopos'un  kızı  Aigina'yı  kaçırdığı  zaman  muş ve buna Skamandros adını vermiş (Tab. 
Sisyphos'un kral olduğu Korinthos'tan geç- 16). 
miş, Sisyphos  bunu  görmüş,  derken  Asopos  İlyada'da  sık  sık  sözü  geçen  Skamandros 
kızını  aramaya  çıkınca  kimin  kaçırdığını  söy- Zeus'un  oğlu  büyük bir tanrı  olarak tanımla­
ler im, ama sen de şehrimin kalesinde bir kay- nır.  Akhilleus  arkadaşı  Patroklos'un  öldürül­
nak  fışkırmasını  sağlarsın  demiş.  Asopos  bu- düğüne içerleyip Troyalıları bir bir kılıçtan ge­
na  razı  olmuş,  Sisyphos  da  Zeus'u  ele  ver­ çirip  ölülerini  ırmağın  içine  atınca,  yiğitle  u 
­­­.  Tanrılar  tanrısının  affedeceği  suç  mu?  mak tanrı arasında yaman bir çatışma olur (İl. 
Bir  söylentiye  göre  suçluyu  hemen  yıldırımla  XXI,  300 vd.): 
çarpmış, başka  birine  göre  onu alıp  Hades'e  Irmağın taşan suları altında kalmıştı ova, 
götürsün  diye  Thanatos,  yani  ölüm  cinini  sürüyle ölü yüzüyordu suyun üstünde, 
göndermiş  ona.  Sisyphos,  yutar  mı,  ne  yap­ güzel silahları yüzüyordu ölü delikanlıların. 
mış  yapmış,  kıskıvrak  bağlamış  koca  ifriti. 
Öyle  ki  insanlar  ölmez  olmuş  ortalıkta.  Zeus  Irmak  köpürür  ve  Simoeis'i  yardıma  çağı 
gene  de çare bulmak zorunda  kalmış,  kurtar­ nr: 
mış Thanatos'u,  eski düzeni yeni baştan kur­ Karşı duralım bu adamın gücüne, 
muş,  ama ilk kurban olarak da Sisyphos'u al­ canım kardeşim, ikimiz birden, 
ın, ısını buyurmuş ölüme. Ne var ki Sisyphos  yok edecek neredeyse fcra/Priamos'un ilini 
ölmeden  karısına  tembih  etmiş  sakın  cenaze  Troyahlar dayanamayacak bu savaşa. 
töreni yapmasın  diye.  Mezarsız,  törensiz  çır- çabuk yetiş imdada hadi, 
çiplak çıkmış  Hades  tanrının önüne,  ah vah  kaynak sularıyla doldur yatağını, 
etmiş,  karısından  yakınmış  durmuş,  bir  yer­ akıt bütün selleri, hadi, durma, 
yüzüne  gideyim  de  ağzının  payını  vereyim  bir büyük kasırga kopar, 
demiş ölüler ülkesi padişahına.  O da bırakmış  ağaçlar, taşlar gürlesin çatır çatır, 
gitsin.  Gidiş  o  gidiş,  bir  daha  döner mi  Sisy­ durduralım şu azgın adamı. 
phos cehenneme? Yıllar yılı yaşamış, ama öl­ Öyle olur,  gökten inen ırmağın  koca dalga­
düğü  zaman da  bir  daha  kaçmamasını  sağla­ sı  kabara  kabara  kovalar  Akhilleus'u,  ama 
mak  için  işte  o  cezaya  çarpmış  tanrılar  onu.  Hera araya girer ve Hephaistos'u ateşle  salar 
Çaırpmazlar mı?  ırmakların üstüne,  ortalığı ateş kaplar: 
Sisyphos  üstüne  daha  birçok  suçlar  yükle­ ... Kabarcıklar fışkırıyordugüzel 
nir.  Uyduran  uydurmuş.  Karısının  Pleiadlar- sularından, 
dan biri, Merope, olduğunu, Gaukos'la Belle- büyük bir ateşte nasıl kaynarsa bir kazan, 
rophontes'in  atası  bulunduğunu  söylemekle  erir içinde semiz bir domuzun içyağı, 
yetinelim  biz.  Kendisi  Aiolos'un  oğlu,  yani  altında yanan kuru odun her yandan 
Deukalion soyundandır (Tab. 20).  kabartır onu, 
işte Ksanthos'un güzel suları da, ateşin 
Skamandrios.  Bkz. Astyanaks.  altında, 
yalım yalım öyle yanıyor, kaynıyordu. 
Skamandros.  Troya  ovasında  akan  ırmak  Ksanthos akamaz olmuş, durmuştu, 
(bugün Küçük Menderes). Skamandros'un hiı  boğuyordu onu Hephaistos'un zorlu ntffrıtl. 
 ırmaklar pes  der ve  ateş  suyu yenmiş olur,  en güçlü kürekçilerimi, en İyi altı yoldaşımı; 
tanrılar da savaşmaktan vazgeçerler.  dönünce ben gemiye ve arkadaşlarıma 
bakayım diye, 
Skylakeus.  Lykialı  Glaukos'un  arkadaşı  gördüm tepemde onları, elleri, ayaklarıyla 
Skylakeus  Troya  savaşma  katılan  Lykialılar  çırpınırlarken, 
arasında  sag kalıp yurduna  dönen  tek savaş­ havada sallanıp bağıra bağıra çağırıyorlardı 
çıdır. Geldiğinde Lykialı kadınlar ona kocala­ beni adımla, 
son kez anıyorlardı adımı, ecel terleri döke 
rını sormuşlar, hepsinin öldüğünü söyleyince  döke. 
kadınlar  onu  taşlayıp  öldürmüşler.  Bu  olay  Denize uzanan burunda bir balıkçı 
Bellerophontes'in  tapınağına yakın  bir yerde  yaban öküzü boynuzundan yatana yemini 
olmuş. Sonradan Zeus Skylakeus'un tanrılaş­ uzun olta sırığıyla küçük balıklara doğru 
tırmasını buyurmuş.  sarkıtır hani, 
nasıl yakalayıp yere atarsa çırpman 
Skylla.  Skylla,  Kharybdis'le  birlikte  Odys- balıkları, 
seia'da  sözü  geçen  deniz  canavarlarının  en  öyle çırpmıyordu işte yoldaşlarım havada, 
korkuncudur (Kharybdis). Kimden, nasıl doğ­ kayaların üstünde. 
duğu  pek  belli  değildir,  kimi  efsane  yazarla­ İmgesi masal havasına bürünmüş olarak çi-
rı  onu  Phorkys'le  Hekate'nin,  kimi  de  Ty- zllen Skylla'nın aslında ne olduğu, dev bir ah­
phon'la  Ekhidna'nın  kızı  sayarlar.  Odysseia'  tapot mu, bir deniz canavan mı, pek belli de-
da Odysseus bu canavan kendi anlatır,  Skyl- SÜ-
la'nın  en  canlı imgesi  de  budur,  Homeros'a 
kulak verelim (Od. XII, 85 vd.):  Smintheus.  Smintheus,  tanrı  Apollon'a  fl-
yada'da verilen bir ad ya da sıfattır.  Destanın 
Skylla oturur mağarada, ulur acı acı,  başında Troas bölgesinde bulunup yeri bugü­
sesi benzer yeni doğmuş bir eniğin sesine, 
ne  dek  saptanmamış  olan  Khryse  kentinin 
ama kendisi öyle korkunç bir canavardır ki, 
istemez kimse onu görmek, istemez bir  rahibi  Khryses  Agamemnon'un  tutsağı  olan 
tanrı bile.  kızı  Khryseis'i  geri  istemek  için  Akhaların 
On iki ayağı var, biçimsiz ve güdük on ikisi  Troya  önündeki  ordugâhına  gelir  ve  tanrı 
de,  Apollon'a şöyle yakarır (İl. I, 37 vd.): 
upuzun boyunları var, tam altı tane, 
her boynun üstünde korkunç bir kafa var,  EyKhryse'yi, kutsalKilla'yı koruyan, 
her kafada üç sıra diş, üst üste, sımsıkı,  gümüş yaylı, 
kapkara ağızlar durmadan ölüm saçar.  Tenedos'un güçlü kralı, Smintheus, dinle 
Mağaranın kovuğunda bele kadar  beni, 
gömülüdür o,  bir gün sana yaraşır bir tapınak yaptıysam 
uzatır başlarını korkunç uçurumdan dışarı,  boğaların, keçilerin yağlı butlarını 
gezdirip bakışlarını kayalarda, olduğu  yaktıysam senin uğruna, 
yerden  şu dileğimi tez elden yerine getiriver: 
avlar yunus balıklarını, köpekbahklarını,  Cözyaşlarımm öcünü al Danaolardan, 
ve indirir gövdeye sürülerle deniz  oklarınla. 
canavarını.  Tanrı da rahibinin  dileğini yerine  getirir ve 
Odysseus ya  Kharybdis'e yaklaşıp büsbütün  Akha  ordusuna  korkunç  bir  veba  salar.  Bu­
yok olmak,  ya  da  Skylla'ya  altı  gemiciyi  kur­ nun üzerine Agamemnon rahibin kızını baba­
ban  vermek  şıkkından  ikincisini  seçer.  Tam  sına geri göndermeye karar verir,  bir gemiyle 
Kharybdis'in anaforlarından kurtulmak üzere­ Khryse kentine yollarlar. Bu kentin yeri bugü­
dirler  ki,  aşağıda  anlatılan  acıklı  olay  olur  ne  dek  bilinmiyordu,  Smintheus Apollon'un 
(Od. XII, 243 vd.):  adı da, nitelikleri de doğru dürüst açıklanamı-
yordu.  Smintheus'un  "fareleri  kovan"  tanrı 
Sapsarı  bir korku  kapladı  o zaman  bütün 
olduğu sanılıyor,  ama bu ek ad  da gereğince 
arkadaşları. 
Ölüm Kharybdis'ten gelecek diye biz tam  açıklanamadıgı  gibi,  llyada'da  bu  kadar  bü­
bakarken,  yük bir tann  olarak gösterilen  Smintheus'un 
Skylla daldı geminin içine ve kaptı, kopardı  kim  olduğu  da  kesinlikle  bilinemiyordu.  Bu 

274 
sözlük  dizilmeye  başladıktan  sonra  Sminthe- nia ile işler ve  Günler arasında ana görüş ba-
us Apollon'un tapınağının ve  Khryse şehrinin  kımından  hem  bir  benzerlik,  hem  bir  çelişki 
yerinin bulunması Anadolu din tarihi ve mito­ vardır:  Her iki yapıtta sözü geçen  Promethe 
lojide  çığır  açacak  bir  olay  diye  nitelenebilir:  us  efsanesi,  İşler  ve  Günler'de  Pandora  ma­
Çanakkale'nin  güneyinde,  Gülpınar  bucağı­ salıyla  tamamlanmış ve  bu  bakımdan  kar.ım 
nın hemen altında Bahçeleriçi denilen mevki­ sarlıkta  daha  ileri  bir  aşamaya  varmışsa  da, 
de  Smintheus  Apollon  tapınağı  ortaya  çıktı.  İşler  ve  Günler'de  altın  çağ  Kronos'un  ege­
Bugün Baba burnu diye denize uzanan bir çı­ menlik dönemiyle bir tutulur,  insanlar için yi 
kıntının  hemen  arkasında  eski  Khryse  kenti­ kim  Olymposlu  tanrıların  saltanatıyla  başlar. 
nin  bulunduğu  anlaşılmaktadır.  Burada  top­ Çağların  (Hesiodos  çağ  değil  de  soy  diyor) 
raktan  kalıntıları  çıkarılmakta  olan  Apollon  madenlere  göre  adlandırılması  İran-Babil 
Smintheus tapmağı Hellenistik çağda başlanı­ kaynaklı  bir  görüşe  dayanır.  İşler  ve  Gün­
lıp Roma döneminde onarılan büyük bir yapı  ler'de  soylar  efsanesi  Pandora  efsanesinden 
olarak  karşımıza  çıkıyor:  Ölçüleri  24,30  m  x  hemen sonra gelir (İşi.  110-202);  Hesiodos'a 
43,52  metredir,  önde  8,  yanlarda  14'er  sü­ göre beş soy vardır: Altın, gümüş, tunç ve de­
tun,  dört  tarafında  11  basamaklı  kocaman  mir  soyları,  bunların  aralarına  Hesiodos  bir 
bir  tapınak.  Tapınağın  friz,  heykel  ve  sütun  şey daha sokar:  Homeros destanlannda  sözü 
kalıntıları  çıkarılmış,  Khryse'yi  Troas  İsken­ geçen yarı tanrı kahramanlar soyu.  Şöyle  t<ı 
deriye'sine  bağlayan  bir  köprünün  izleri  de  nımlar her birini: 
bulunmuştur.  Smintheus  Apollon'un  kült 
ALTIN SOY: 
merkezini  ortaya  çıkaran  bu  arkeolojik  araş­
tırma  Çanakkale  Müzesi  tarafından  yönetile­ Olympos 'ta oturan ölümsüzler yarattı 
rek  Khryse'nin  de  yerini  saptamaktadır.  Ar­ ölümlü insanların ilk soyunu altından. 
O zamanlar Kronos'un gökleri tuttuğu 
keologların  kanılarına  göre  Krhyse  Lysima- zamanlın ,lı 
khos'un yaptırdığı  ve  Büyük iskender'in  adını  tanrılar gibi yaşıyordu insanlar, 
taşıyan  Alexandria  Troas'a  bağlı  büyük  bir  kaygısız, rahat, acısız, dertsiz. 
din  ve  kült  merkezidir.  Demek  oluyor  ki  en  Belalı ihtiyarlık çökmüyordu üstlerine, 
eski  çağlardan  Homeros  destanlarında  tuttu­ kolları, bacakları her zaman dipdiri 
ğu  yeri  bu  merkez  tarihsel  dönemlere  kadar  sevinip coşuyorlardı gamsız şölenlerde, 
korumuştur.  Sürdürülecek  araştırmaların  bizi  tatlı uykulara dalar gibi ölüyorlardı. 
Dünyanın varı, yoğu onlarındı, 
Apollon  Smintheus'u  kişiliği  üstüne  de  aydın­ toprak kendiliğinden bereket saçıyordu. 
latacağına şüphe yoktur (Apollon).  Sayısız nimetler ortasında, rahat, memnun, 
yaşayıp gidiyordu insanoğulları 
Soylar  -  Çağlar  Mythos'u.  Hesiodos'un,  tarlalarında. 
kardeşi  Perses'e  gerçekleri  açıklamak ve  doğ­ Bu ilk insanlar ölüp toprağa karışınca, 
ru  yolu  gö9termek  amacıyla  yazdığı  "İşler  ve  birer cin oldular Zeus'un dileğiyle, 
Günler"  (Yunanca Erga kai Hemerai)  adlı di­ iyi birer cin, toprağı ve insanları koruyan 
daktik  eserinde  Theogonia'daki  yöntem  in­ cinler. 
sanlar  dünyasına  uygulanır:  Tanrılar  gibi  in­ Yaman bir şerefe konmuş oldular böylece. 
sanlar  da bazı  aşamalar geçirip  bugün bulun­ Cin  olarak  çevirdiğimiz  Yunanca  "dai-
dukları  duruma  gelmişlerdir.  Ne  var  ki  tam  mon"dur (Daimon). 
karamsar  bir  görüşle,  insanların  iyiye  değil, 
kötüye  gittikleri ve  sonlarının  büsbütün yıkım  GÜMÜŞ SOY: 
olacağı kanısındadır.  Bunu önlemek için  kişi­ Sonra gümüşten ikinci bir soy yarattı 
nin  adalete  dayanıp  doğrudan  aynlmaması  Olyrhpos'ta oturan ölümsüzler. 
ve  hele  gece,  gündüz  var  gücüyle  çalışması  Bunların boyları boşları da, akılları da 
gerekir.  Hint-Avrupa kaynaklı  dünya görüşle­ çok başka türlüydü altın soylulardan. 
Çocuklar yüzyıl çocuk kalıyordu 
rine  dayanan  bu  mythos  Yunan  yazınında 
evde, analarının dizinde çocukça 
pek yankı  uyandırmamışsa da,  Roma  dünya­
oynaşarak. 
sında  epey tutunmuş  ve  işlenmiştir.  Theogo- Büyüyüp, ergin çağa gelince, 
 duğu  ileri  sürülür.  Gerçek  neden  başka  olsa 
T  gerek:  Tantalos  da  öbür  Anadolulu  tanrı  ve 
kahramanlar  gibi,  Olymposluların  düzenine 
aykırı düşen bir din ve  efsane çemberinin  ki­
Talos.  (1) Girit efsanesinin robot insanı. Ta- şileridir. Anaerkil bir düzeni, Ana Tanrıça'nın 
los  adaya  adını  veren  Kres'in,  ya  da  tann  egemen olduğu bir din  görüşünü simgelerler. 
Hephaistos'un oğlu, yahut da tunç soyundan  Sipylos  yamaçlarında  kayaya  oyulmuş  bir 
artakalan  bir  insanmış.  Minos,  ya  da  Zeus  Kybele heykelinin bulunması, Niobe efsanesi­
onu  Girit'e  bekçi  olarak  dikmiş,  Talos  her  nin  bu  dağın  eteğindeki  Sardes'e  yerleştiril­
gün  silahlarıyla  adayı  çepeçevre  dolaşır,  ya­ mesi  buna  kanıttır.  Başka  bir  din  ve  düzen 
bancıların karaya çıkmasını önlermiş.  Daida- adına baş kaldırdıkları içindir ki cezaya çarpıl­
los'un  Girit'ten  kaçmak  için  kanatlar  yapıp  mışlar, lanete uğramışlardır. 
havalanması  da  ondanmış.  Talos  yaklaşan 
gemilerin  üstüne  koca  taş  parçaları  atar,  bu  Tantalos bir  söylentiye  göre  Hermes'e  Ze-
engeli  de  aşmak  çaresini  bulanları  daha  da  us'un köpeğini vermemek için yalan yere ye­
korkunç bir biçimde yok edermiş: Ateşin içi­ min etmiş,  Zeus'un öfkesi bu yüzdenmiş.  Ya 
ne atar,  tunçtan gövdesini kor haline getirir,  da tanrıların sofrasına çağrılmış da tanrı sırla­
sonra  da  yolculara  sarılır,  onları  cayır  cayır  rını  açığa  vurmuş,  ya  da  tanrı  balıyla  şarabı 
yakarmış.  Talos'un  bedenine  silah  işlemez- aşırmış.  Kendisine yüklenen  çok daha büyük 
miş,  yalnız ayağının  bileğinde  bir damar var­ bir suç  tanrıları  denemek  için  oğlu  Pelops'u 
mış.  Medeia büvüleriyie o damarı bulup yırt­ doğrayıp tanrıların önüne çıkarmasıdır. Tan­
mış, Talos da böylece ölmüş (Argonaut'lar).  talos işkencesi  diye dillere geçmiş olan  ceza­
sını  Homeros  Odysseia'da  şöyle  anlatır  (Od. 
(2)  Daidalos'un  çırağı  Talos  bir  Atinalıdır.  XI, 582 vd.): 
Testereyi icat ettiği için ustası onu kıskanmış, 
Tantalos'u gördüm, korkunç işkenceler 
Akropol'den aşağı atmış (Daidalos).  çekerken: 
Talthybios.  Agamemnon'un  habercisi.  Duruyordu bir gölün içinde, apakta 
yüksele yüksele çıkıyordu su çenesine 
Krallar  kralıyla  birlikte  Troya  savaşına  katılır 
kadar, 
ve  çeşitli  görevler  görür-.  Briseis'i  Akhille- ama içmek için davrandı mıydı, damlasını 
us'tan  almak,  îphigeneia'yı  Aulis'e  getirmek,  alamıyordu suyun, 
Kinyras'ın  ülkesine  elçi  gitmek  ona  düşmüş- ihtiyar adam eğiliyor, eğiliyor, eğiliyordu, 
müş.  Talthybios'un Sparta'da  bir sunağı  var­ su da çekiliyor, çekiliyor, yok oluyordu 
mış,  uluslararası  hukuku  ve  elçilik  haklarını  emen toprakta, 
koruyan bir kahraman sayılırmış.  ve bir çamur peyda oluyordu ayaklarının 
dibinde, kapkara, 
Tanrıların Doğuşu. Bkz. Theogonia.  ossaat bir tanrı kurutuveriyordu gölü. 
Yemişler sarkıyordu başının önünde dallı 
Tantalos.  Lydia  kralı  Tantalos  hem  efsane­ budaklı ağaçlardan, 
de  dal  budak  salmış  lanetli  bir  soyun  atası,  armutlar, narlar, pırıl pırıl elmalar, 
hem ölüler ülkesinde çektiği ceza ile ünlüdür.  ballı incirler, tombul zeytinler sarkıyordu, 
Kendisi  Zeus'la  Plüton'un  oğlu  sayılır  (Tab.  ama ihtiyar adam, koparayım diye ellerini 
14).  Karısının  adı  üstüne kaynaklarda ayrılık  uzattı mıydı, 
vardır,  ama çocuklarının  Pelops'la Niobe ol­ bir yel geliyor, savuruyordu onları kara 
duğu genellikle kabul edilir (Pelops, Niobe).  bulutlara. 
Soyu  sopuyla lanete  uğramasını  gerektiren  Tarkhon.  Roma'nın  kuzeyinde  bulunan 
suçun  ya  da  suçların  ne  olduğunu  efsaneler  Tarquinii  ve  daha  başka  şehirleri  kurmakla 
açıkça dile getirmez.- Tantalos Sipylos (Mani­ ün salmış Etrüsk kahramanı. Telephos'un oğ­
sa) dağında krallık kurmuş,  çok güçlü ve zen­ lu olduğu söylenir. Etrüskleri Lydia'dan,  yani 
gin bir adammış.  Asıl suçunun bu üstünlüğü,  Anadolu'nun Ege kıyılarından İtalya'ya o gö­
tanrıların  kendisine  bağışladığı  nimetlerden  türmüş. Tarkhon ak saçlı olarak doğmuş, bu 
gurur  duyması,  şımarıp  ölçüyü  kaçırması  ol­ da şanlı bir alın yazısına delilmiş. 

278 
Tarpeia.  Tarpeia  Capitolium'a ve  orada bu­ Gidilecek Hades'ln ve korkunç 
lunan  Tarpeia  kayasına  adını  veren  Romalı  Persephone'nln ülkesine, 
kızdır. Adam öldürenler bu kayadan aşağı atı­ danışmak için Thebaili Teiresias'ın ruhuna, 
lıp  öldürülürdü.  Tarpeia'nın  kendisi  de  bir  henüz yitirmemiş aklını bu kör bilici, 
suçludur:  Babası  Spurius  Tarpeius  Capitoli- Persephone bir ona bilinç bağlamıştır 
um  kalesinin  bekçisiymiş.  Sabinler  kaçırılan  ölülerden, 
kızlarını geri almak için kalenin dibinde ordu­ bir odur düşünen, ötekiler uçuşurlar 
gâh  kurup  şehri  sardıklan sırada Tarpeia Sa­ gölgeler gibi. 
bin  kralı Tatius'u görmüş ve  ona âşık olmuş,  Teiresias  üstüne  birçok  efsaneler  anlatılır: 
kendisini karı olarak alırsa,  kalenin kapılarını  Teiresias Spartoi soyundandır (Spartoi),  ço-
açmaya  söz  vermiş  krala.  Öyle  olmuş,  ama  culugunda  Kithairon  dağında gezerken  çiftle-
Sabin  kralı  Tarpeia'yı  almak  şöyle  dursun,  şen  iki  yılana  rastlamış,  çocuk  bir  sopa  alıp 
ordusuyla kaleye  saldırdığında kızı kalkanları­ dişi yılanı  öldürmüş,  ossaat erkekken birden­
nın altında ezip öldürmüşler.  bire  dişi  olmuş,  yedi yıl sonra gene  aynı yer­
de aynı olayı görmüş, bu kez erkek yılanı öl­
Tartaros.  Tartaros  yeraltındaki  ölüler  ülke­ dürmüş ve yine erkek olmuş. Başına gelen bu 
sinin  en derin  yeridir.  Titanlarla tanrılar  ara­ olayın ünü tanrılara kadar uzanmış,  Hera  ile 
sındaki savaşta deprem Tartaros'a kadar uza­ Zeus  bir  gün,  aşkta  kadın  mı  daha çok  zevk 
nır, bu savaşta yenilen Titanları da Zeus Tar­ duyar, erkek mi konusunda tartışırlarken, Te-
taros'a kapatır.  Tartaros'un en iyi tanımlan­ iresias'ın  fikrini  almayı  düşünmüşler.  Teiresl­
dığı yapıt Hesiodos'un Theogonia'sıdır.  Şöy­ as'ın yanıtı şaşırtıcı olmuş: Erkek bir zevk du­
le denir (Theog. 736 vd.):  yarsa,  kadın  onun  dokuz  mislini  duyar  dlys 
buyurmuş, Hera da kadınlığın sırları açıgn vı ı 
Orada durur yan yana kaynaklar,  ruldu diye Teiresias'a kızmış, gözlerini kör et­
bütün varlıkların son uçları 
miş. Buna karşılık Zeus ona kâhinlik hünerini 
kara toprağın ve sisli Tartaros'un, 
ve yedi kuşak boyunca yaşamasını bağışlamış. 
ekinsiz denizin ve yıldızlı göğün 
Teiresias'ın  en  ünlü  kehanetleri  şunlardır 
tanrıları ürküten pis, küflü köşeler. 
Amphitryon'a  karısı  Alkmene'nin  kiminle 
Öylesine derindir ki bu yerler 
yattığını  açıklar,  Laios'a  doğacak olan  çocu­
bir yılda varılamaz dibine, 
ğunun kendisini öldüreceğini haber verir, Oi-
kapılarından girildikten sonra. 
dipus'u  aydınlatır,  Thebai'den  kovulmasını 
Bora üstüne bora savurur insanı 
bir o yana, bir bu yana, korkunç bir hızla.  salık  verir,  Thebai'ye  karşı  yediler  seferinde 
Ve işte orada yükselir konağı kara Gece'nin  şehrin  nasıl  korunabileceğini  gösterir;  daha 
kasvetli, korkunç bulutlar içinde.  sonraki  efsanelerde  Teiresias  her  işe  karışan 
Tartaros'un  derinliğini belirtmek için  Hesi- bilici tipi olarak canlandınlır: Pentheus'a tan­
odos bir de şöyle der:  rı  Dionysos'a  karşı  gelmemesini,  Narkls-
Bîr örs gökten düşse dokuz gün, dokuz  sos'un  öleceğini ve  daha birçok olaylarda  ge­
gece,  leceği haber veren odur. Odysseia'da oynadı­
ancak sonuncu günü varabilirdi yeryüzüne  ğı role göre Teiresias'ın bilicilik hünerini ölü­
ve tunç bir örs düşse yeryüzünden ancak  münden  sonra  da  sakladığı  anlışılır.  Bu  da 
dokuz gün, dokuz gece sonra varabilir  Zeus'un ünlü kâhine bir armaganıymtş. 
Tartaros'a.  Epigonlar  Thebai'yi  alınca  Teiresias  öbür 
Thebaililerle göçmüş,  yolda Telphusa  kayna­
Teiresias.  Thebaili  Teiresias  efsanede  sözü 
geçen  bilicilerin  en  ünlüsüdür.  Troya  savaşı  ğından su içerken ölmüş.  Başka bir  anlatıma 
efsanelerinde de,  Thebai çemberinde de çok  göre  şehirde  kalmış,  ama Thebaililer  onu  kı­
önemli  bir  rol  oynar.  Öldükten  sonra  bile  zıyla  birlikte  Delphoi'ye,  Apollon  tanrıya 
Odysseus ruhuna sorular sormak için uzun ve  adanmak  üzere  göndermişler,  yolda  ihtiyar­
tehlikeli  Hades  yolculuğuna  girişir.  Büyücü  lıktan ölmüş. 
tanrıça  Kirke  Teiresias'ı  şöyle  tanımlar  (Od.  Teisiphone.  Adam öldürme suçlarının  öcü-
X, 491 vd.):  nü alan Erinyslerden biri (Erlnys). 
Tekmessa.  Troya önünde büyük Aias'ın ka­ eder,  anasıyla  babasının  buluşmasına  seviniri 
patması, bir Phrygia kralının kızıydı. Sophok- Başkaca da bir rolü yoktur Odysseia'da. 
les'in  "Aias" tragedyasında önemli bir rol oy­
nar (Aias).  Telephos.  Herakles'le  Auge'nin  oğlu  Tele-
phos  dramatik  bir  öykünün  kahramanıdır. 
Telamon.  Aiakos'la  Endeis'in  oğlu,  Aias'ın  Daha  anasının  karnındayken  tanrı  sözcüsü-
babası, Peleus'un kardeşi (Tab. 21). Çocuklu­ nün doğacak olan çocuğun dayılarını öldüre-
ğunda  Peleus'la  birlikte  üvey kardeşleri  Pho- cegini  bildirmesi  ana-ogul  Auge  ile  Tele-
kos'u öldürmeleri üzerine (Phokos) Telamon  phos'un  bir  sandıkla  denize  atılmalarına  y o l 
Aigina'dan  sürülür,  Salamis'e  yerleşir  (Aia- açar.  Kurtulurlar  ve  Mysia  kıyılarına  çıkarlar 
kos).  Herakles'le  birlikte Argonaut'lar  seferi­ (Auge).  Başka  bir anlatıma  göre yalnız Auge 
ne,  Kalydon  avına  katılır.  Gene  Herakles'le  Mysia'ya  gider,  kral  Teuthras'a  satılır,  Tele-™ 
birlikte birinci Troya seferine gider ve Herak- phos ise Arkadya'da  bir dağa  bırakılır,  orada 
les  Laomedon'un  kızı  Hesione'yi  kurtarınca  çobanlarca  büyütülür  ve  dağda  kaza  ile  iki 
Telamon  bu  kızla  evlenir.  Bu  evlenmeden  adam öldürür: Bu iki adam kendi dayılarıdır. 
Teukros  doğar (Teukros).  Troya  savaşı  sıra­ Telephos Arkadya'dan sürülür.  Delphoi tapı-
sında Telamon Salamis'te oğullarının dönme­ nagma  gidip  tanrı  sözcüsünü  yoklar,  Mysia 
sini  bekler.  Teukros  Aias'sız  yurda  dönünce  ya  gitmesi  gerektiği  cevabını  alır.  Mysia'ya 
öfkelenir ve onu kovar. Nasıl öldüğü belli de­ gelir,  ama  anasını  tanımaz,  Auge'nin  de  og-
ğildir (Aias).  lunu tanımaması az daha ana ile oğlun evlen-
Telemakhos.  Odysseus'la  Penelope'nin  bi­ melerine  yol  açacakken  vaktinde  önlenir. 
ricik  oğulları.  Babası  Troya  savaşına  gidince  Auge  kral  Teuthras'in  kendisiyle  evlenir,  bir. 
Telemakhos daha kundakta çocuktur. Adı il­ süre sonra Teuthras ölünce Mysia krallığı Te-
kin  Odysseus'un  kendisini  savaşa  götürmek  lephos'a kalır. 
için gelen elçilere oynadığı oyun sırasında ge­ Bu  sırada  Akhalar  Troya'ya  karşı  ilk  sefer-
çer (Palamedes). Sonra Odysseia'nın başında  lerine girişirler, donanma yanlış rota ile Mysi-
ona gene rastlanır: Büyümüş, delikanlı olmuş­ a kıyılarına  yanaşır.  Telephos  Troya  kral so-
tur, Ithake sarayında taliplerin babasının malı­ yuyla  akrabalığı  yüzünden Akhalara karşı ko-
nı, mülkünü çarçur etmelerine üzülür, onları  yar,  yiğitçe  çarpışır  ve  birçok  önemli  kişileri 
kovmak için elinden bir şey gelmez,  sonunda  öldürür,  ama  AkhiIIeus  karşısına  dikilince 
babasının  yaşayıp  yaşamadığını  öğrenmek  korkuya  kapılıp  koşmaya  başlar.  Tanrı  Di-
için yola  çıkmaya karar verir: Troya'dan dö­ onysos  araya  girer  ve  Telephos'un  bir  a s m a | 
nen yiğitlere babasından haber sormaya gide­ kütüğüne  ayağının  takılıp  düşmesini  sağlar. 
cektir.  Mentor  kılığında  tanrıça  Athena'nın  Arkasından  gelen AkhiIIeus  da  onu kalçasın-
kılavuzluğunda olan bu yolculuk Odysseia'nın  dan vurur. Akha donanması çekilip gider, se-
ilk dört bölümünde  anlatılmış,  bu yüzden  de  kiz yıl kadar uzun bir zaman da Anadolu kıyı-
bu  bölümlere  Telemakhia  denmiştir  (Odys- larına uğramaz olur, ama Telephos'un yarası 
seia). Nestor ve Melenaos'un konaklarına va­ iyileşmemektedir.  Danıştığı  biliciler  yarayı 
rır,  onlarla görüşür, Troya savaşçılarının anı­ kim  açtıysa  o  iyileştirebilir  derler.  Telephos 
larını  uzun  boylu  anlatmalarına  fırsat  verir  da  bu  kez Aulis'te Akhilleus'u  bulmaya  gelir. 
(Menelaos,  Helena).  Dönüşünde  taliplerin  Euripides  "Telephos"  adlı  (kayıp)  tragedya­
kurduğu pusuya düşmez, Ithake limanına gir­ sında  Mysialı  kahramanı  dilenci  kılığında  çı-
meden  şehir  dışındaki  bir  kumsala  çıkar,  bi­ kartırmış Akhilelus'un önüne,  ağlatır,  sızlatır, 
raz önce de Odysseus aynı yere çıkmış ve do­ istediğini  elde  ettirirmiş.  AkhiIIeus kargısının 
muz  çobanı  Eumaios'un  kulübesinde  konuk  pasından  bir  parça  sürer  yaraya,  Telephos 
iyileşir ve şükran  borcunu Akhalara Troya'ya 
edilmiştir.  Baba-ogul  önce  tanışmadan  bulu­
çıkacak doğru  yolu  göstermekle  öder.  Tele­
şup konuşurlar,  sonra  Odysseus  dilenci kılığı 
phos  Troya  savaşına  karışmaz,  ama  oğlu 
altında gerçek kimliğini açıklayınca, taliplerin 
Eurypylos Mysialı bir bölükle Priamos'un yar­
hakkından gelmek için planlar kurarlar. Tele­
dımına koşar (Eurypylos). 
makhos talipleri öldürmekte babasına yardım 

280 
Telkhines.  Poseidon'la ilgili kötü cinler.  Ya­ nos'la Tethys'in yanına gitmek üzere  olduğu­
rı insan,  yarı balık biçimindeymişler, yılan kı­ nu, onu bildirmeye geldiğini ileri sürer (Hera). 
lığına girdikleri de olurmuş. Telkhinler Rodos 
adasında yaşarmış ve  dünyada ne kadar dep­ Teukros.  (1)  Skamandros'la  İda  dağı 
rem,  kar,  dolu,  yağmur  gibi  afetler  varsa,  nympha'sı  îdaia'nın  oğlu,  Troya  kral  soyu­
hepsi onların elinden çıkarmış. Tufanı da on­ nun atası (Tab.  16).  Bir efsaneye göre Teuk­
lar  önceden  bilip  haber  vermişler.  Rodos  ros Troas'ın yerlisi değildir,  Ege kıyılarına Gi­
adasının  sularına Styks'in  sularını kanştırarak  rit'ten  babası  Skamandros'la  birlikte  gelmiş­
toprağın  verimsiz  olmasına yol açmışlar.  Tu­ tir.  Anadolu'ya  göçmeden  önce  kehanete 
fandan  kaçarken  biri  Lykia'ya  gelmiş  ve  ora­ başvurmuşlar,  nereye yerleşmeleri gerektiğini 
da,  Ksanthos ırmağı kenarında  Lykialı Apol- sormuşlar,  tanrı  sözcüsü  de  "yer  oğullarının 
lon'a bir tapınak kurmuş, derlerdi.  saldırısına  nerede  uğrarsanız"  yanıtını  ver­
miş.  Troya  yöresine  gelip açıkta yattıkları bir 
Telkhinlerin  bazı  efsanelerde  Kabeirlerle  gece  farelerin  kalkanlarını,  yaylannın  kirişle­
karıştırıldığı görülür,  o  zaman da sanatçı cin­ rini kemirdigini görmüşler,  kehanetin göster­
ler olarak gösterilirler:  Maden işlemesini bilir­ diği  yerin  burası  olduğunu -^anlayarak  oraya 
ler,  tanrı  heykelleri  ve  Poseidon'un  yabasını  yerleşmişler ve  Apollon  Smintheus'a  (fareleri 
yapmışlar.  Ama  aslında  kötü  ve  yararsız  ol­ kovan Apollon) bir tapınak kurmuşlar.  Teuk­
duklarından Apollon oklartyla, ya da Zeus yıl- ros  sonraları  Dardanos'u  konuk  eder  ve  kızı 
dınmlarıyla  onları  öldürmüş.  Denizde  birer  Batieia ile evlendirip tahtını ona bırakır (Dar-
kaya  olmuşlar.  dartos,  Smintheus). 
Tenes.  Tenedos'a  (bugün  Bozcaada)  adını  (2)  Telamon'la  Hesione'nin  oğlu,  Aias'ın 
veren  kurucu  kahraman.  Kyknos'un oğlu sa­ kardeşi  (Tab.  21).  Troya  soyundan  olduğu 
yılır  (Kyknos).  Üvey  anası Tenes'i  kendisine  halde  Teukros  agabeysi  Alas'la  birlikte  Akha­
göz  dikmiş  olmakla  suçlar.  Kyknos  da  buna  lar safında dövüşür,  ordunun en usta okçusu-
inanır  ve  Tenes'le  kız  kardeşini  bir  sandığa  dur,  birçok  savaşçıyı  öldürür.  Aias'ın  ölümü 
kapatıp  denize  atar.  Poseidon  tann  gençleri  sırasında  Mysia'ya  yaptığı  bir  çapulculuk  se­
korur  ve  o  zaman  Leukophrys  adıyla  anılan  ferine  çıktığından  orada  yoktur  ve  olayları 
Tenedos'a  çıkarır.  Sonraları  Kyknos yanlışlı­ önleyemez. Dönüşünde büyük bir umutsuzlu­
ğını  anlar ve  Tenes'le  barışmak üzere  Tene­ ğa  kapılıp  canına  kıymak  ister.  Dönüşü  de 
dos'a  gelir,  ama  Tenes  babasının  gemisini  uğursuz olur, Salamis'e vardığında babası Te-
karaya  bağlayan  halatı  keser,  böylece  her  lamon Aias'ı getirmedi diye onu adaya almaz 
türlü  ilişkiyi  koparmış  olur.  Akhalar  Troya'ya  (Aids,  Telamon).  Kıbrıs'a  gider,  orada  Yeni 
sefer yaptıklarında Tenedos'a varınca,  Tenes  Salamis  diye  bir  şehir  kurar,  Kıbrıs  kralının 
onları  taşlar,  ama  Akhilleus'un  kargısıyla vu­ kızıyla  evlenir,  birçok çocuğu  olur,  biri  Kilik-
rularak ölür.  ya'da Olbe kentinin kurucusu genç Aias'tır. 
Tereus. Bkz. Aedon.  Teuthras.  Mysia  kralı,  Telephos  efsanesin­
Terpsikhore.  Musalardarı  biri,  dansı  ve  ha­ de  sözü  geçer.  Krallığı  Kaikos  (Bakırçay)  ır­
fif şiiri simgeler (Musa/ar).  mağının  agzındayrnış.  Efsanesi  de  şöyledir: 
Dağda  avlanırken  Teuthras'ın  karşısına  bir 
Tethys.  Uranos'la  Gaia'nın  kızı,  dişi Titan­ yaban domuzu çıkmış,  kendisini öldürmeme­
lardan sonuncusu (Tab. 1, 2). Denizin verimli­ si  için  insan  sesiyle  yalvarmış,  vurulduktan 
liğini  simgeleyen Tethis tanrı Okeanos'la bir­ sonra  da  Artemis  Orthosia  tapınağına  sığın­
leşir ve üç bini aşkın dişi varlık doğurur (Tab.  mış.  Kutsal  hayvanı  öldürdü  diye  Teuthras 
4).  Dünyanın bütün ırmakları da Okeanos'la  cüzam  ve  bir  çeşit  çılgınlığa  çarpılmış,  ama 
Tethys'ten  dogma  sayılır.  Bir  efsaneye  göre  sonradan  iyileşmiş.  Auge  ile  Telephos'u 
Tethys Zeus'un  Kronos'a karşı savaşı  sırasın­ Mysia'da konuklayan odur (Auge,  Telephos). 
da Hera'yı yanına almış ve büyütmüştü. Hera 
İda  dağında  Zeus'u  bulup  onunla  sevişmeyi  Thalia.  Bitkisel  gelişmeyi,  doğanın  fışkırma­
kafasına  koyunca,  kavga  etmiş  olan  Okea­ sını dile getiren bu ad: 
 (1)  Musalardan  birinin  adıdır.  Yetki  alanı  Theia.  Uranos'la Gaia'nın kızı,  dişi Titanlar­
komedyadır.  Apollon'la  sevişip  Korybantlan  dan  biri,  Hyperion'la  evlenir ve  Eos,  Helios 
doğurduğu da anlatılır (Musalar).  ve Selene'yi doğurur (Tab. 4). 
(2)  Zeus'la  Eurynome'nin  kızı,  Kharitlerin  Themis.  Themis,  Uranos'la Gaia'nın kızıdır, 
biri (Khahtler).  yani  ikinci  tanrı  kuşağından  ve  dişi  Titanlar­
Thamyris.  İlyada'da  adı  geçen  Trakyalı  bir  dandır.  Hesiodos,  Themis'in  adını  Titanlar 
ozan.  Serüvenini  İlyada'da  Homeros  şöyle  arasında  saydıktan  sonra,  uzun  süre  ondan 
anlatır (İl. II, 594 vd.):  söz  etmez,  ta  ki  Olympos  tanrıları  Titanları 
yensin ve Zeus,  Kronos'tan dogma öbür kar­
Musalar buluşmuşlardı eskiden Dorion'da,  deşleriyle  egemenliği  paylaşıp  yeni  düzeni 
keseceklerdi Trakyalı Thamyris'in şarkısını 
kursunlar.  Ondan  sonra  da  Zeus  her  kuşak­
Oikhalia'dan gelmişti Thamyris, 
kendine güveniyor, övünüyordu,  tan tanrıçalarla birleşme ve üretme yoluna gi­
kalkanlı Zeus'un kızlarını, Musaları bile  der.  İlk evliliği Metisledir,  onu Athena'ya  ge­
yenerim diyordu şarkı söylemede.  be  bırakır.  İkinci  evliliği,  Titan  kızı  The-
Onlar da kızdılar, kör ettiler onu,  mis'ledir.  Hesiodos  bu  birleşmeyi  kısaca  şöy­
tanrısal şarkıyı aldılar elinden,  le tanımlar (Theog. 901 vd.): 
çalgı çalmayı unutturdular ona. 
Sonra ışık saçan Themis'le evlendi Zeus, 
Çok  yakışıklı  diye  bilinen  bu  ozan  lyra  çal­ bu tanrıçadan doğdu Horalar: 
makta da,  ezgi söylemekte de çok üstünmüş,  Eunomia, Dike ve bereketli Eirene, 
bir theogonia,  bir kosmogonia, bir de titano- ki korurlar insanların ekip biçtiklerini. 
makhia  yazdığı  söylenir.  Müzikte  de  birçok  Ve Moiralar, akıllı Zeus'un çok saydığı 
yenilikler  yapmış,  ama  ölçüyü  kaçırıp  Musa- Klotho, Lakhesls veAtropos, 
ki onlar verir yalnız İnsanlara 
larla  boy  ölçüşmeye  kalkışıp  olanaklarından 
mutlu ya da mutsuz yaşama paylarını. 
yoksun  edilince,  lyrasını bir ırmağa atmış,  bir 
daha  da  şarkı  söylememiş.  Bazı  kaynaklarda  Peki Themis kimdir?  Doğada  mevsimlerin, 
Homeros'un  bu  Thamyris'in  çömezi  olduğu  yılların  ve  sanatların  düzenini  sağlayan  bir 
söylenir.  tanrıça üçlüsüyle canlı varlıkların arasında ha­
yatla  ölüm  dengesini  kurup,  kader  ipliklerini 
Thanatos.  Ölümü  simgeleyen  tanrı.  Nyks'in  ellerinde tutan ikinci bir tanrıça üçlüsünü  do­
çocuğu,  Uyku'nun kardeşidir.  Birbirinden ay­ ğuran  bu  güçlü  tanrısal  varlık  kimdir  ve  neyi 
rılmayan Hypnos'la Thanatos yeraltında Tar- simgeler?  Themis,  kanundur,  kuraldır,  yasa­
taros'un  derinliklerinde  otururlar  (Hes.  The- nın ta kendisidir. Ama  gelip geçici yasa  değil, 
og.  755 vd.).  tanrılar  dünyasında  da,  insanlar  dünyasında 
Thaumas.  Pontos'Ia  Gaia'nın  oğlu,  Elektra  da değişmez,  evrensel ve ölümsüz doğa  yasa­
ile evlenir ve İris'le Harpyaları üretir (Tab.  6).  sıdır.  Tanrısal  yasadır,  onun  karşıtı  insansal 
yasa ise Nomos'tur. 
Theano.  Troyalı  Antenor'un  karısı  Theano  Themis  Olympos'ta  yaşar.  Tanrıların  top­
Athena tapmağının  rahibesidir.  Troya kadın­ lantılarına  başkanlık  eder,  Olympos'taki  dü­
ları,  başlarında  kraliçe  Hekabe  olmak üzere,  zeni de o korur. Homeros da tanır, bilir onu, 
Athena tanrıçaya  parlak bir şal adamaya  gel­ Hera'yla,  Zeus'la  konuştuğunu  gösterir  İlya­
diklerinde, Theano onları karşılar ve sunu ya­ da'da.  Ama  çok söz  edilmez Themis'ten,  ef­
parken de tanrıçaya yakarır (İl.  VI,  298 vd.).  sanesi,  öyküsü  yoktur.  Her  yerde  ve  her  za­
Theano'nun  Antenor'dan  birçok  çocuklan  man vardır o kadar. 
olur, kocasının başka bir karıdan  olan oğlunu 
da özene  bezene yetiştirir. Antenor'la birlikte  Ürettiği  tanrısal varlıklarla sürdürür  etkisini, 
Troya'yı  ele  verdiği  anlatılan  efsanelerinden  bu  varlıklar  da tanrılardan  daha  güçlü  olduk­
biridir  (Antenor).  ları  için,  ehramın  tepesinde  oturur  gibidir 
Themis.  Adı da koymak, yerleştirmek,  oturt­
Thebai'ye karşı Yediler. Bkz. Amphiara- mak  anlamına  gelen  bir  kökten  türemiştir 
os, Eteokles, Adrastos.  (Hora'lar, Moiralar). 

2 8 2 
Theogonia.  Yunanlıların  en  eski  ve  en  Bu  Titanlar  tanrıların  ikinci  kuşağı  sayılır, 
önemli  theogoniası  olan  Hesiodos'un  eseri  birinci  kuşak  Gaia  ile  Uranos  olmak  üzere. 
besbelli  ki  doğulu  kaynaklara  dayanmakta,  Burada Theogonia boyunca  hep  rastlanacak 
I enlkeliler  yoluyla  Sümer  ve  Babil  inanç  ve  bir  süreçle  karşılaşırız:  Bir  kuşak  kendinden 
efsanelerini yansıtmaktadır.  Ne  var  ki bağda­ sonraki  kuşağın  doğup  gelişmesine  izin  ver­
nım tam olmuştur: Hesiodos'un tanrılann do­ mez,  çünkü  gücünün  elinden  alınacağından, 
luşunu, tanrı soylarının ve kuşaklarının birbir­ egemenliğinin  başka  ele,  sonraki  kuşağa  ge­
lerini  izleyip  gelişmelerini  dile  getiren  yapıtı,  çeceğinden  korkar.  Bu yüzdendir  ki  Uranos 
Yunan kaynaklı inanç ve efsaneleriyle  kaynaş­ çocuklarını yok etmeye uğraşır (Uranos). 
mış ve tutarlı bir bütün haline gelmiştir.  Hele  Gaia  son  doğan  oğlu  Kronos'un  eline  bir 
Hesiodos'un kurduğu yönetim, Homeros des­ tırpan verir ve koca Uranos gece arzudan ya­
tanlarında da uygulanan şecere gösterme eği­ nıp  tutuşarak  indiği,  sardığı  zaman  Toprağı, 
limiyle tam bir uyum içinde ilkçağın sonlarına  pusuda bekleyen  Kronos fırlar,  tırpanla  keser 
dek  benimsenmiş  ve  ozanlara  olduğu  kadar,  babasının  hayalarını.  Denize  saçılan  sperma 
hellenistik  çağın  ve  Roma'nın  mythograph  köpükleriyle  kanlardan  tanrıça  Aphrodite  ve 
denilen  mythos  yazarlarına  da  örnek olmuş­ Erinysler  doğar  (Aphrodite,  Erinys).  Kronos 
tur.  Dünyanın yaratılışı için  de bir yorum ve­ egemenliği ele  alır,  ikinci tanrı kuşağı birinci­
ren  Theogonia,  Yunanlıların tek dinsel kitabı  sini yenmiştir,  Hesiodos erkek Titanların  dişi 
olarak  kalmış  denebilir,  ama  şunu  da  belirt­ Titanlarla  evlenmelerini ve bu evlenmelerden 
meli  ki,  bu  gelenek yazma  kaynak  olmaktan  doğan  çocukları  sayar. 
öte gidememiş, ne tam anlamıyla dini ve  kül­ İkinci  kuşağın  da  dramı  vardır.  Kronos 
tü,  ne  de  bambaşka  bir  yol  tutan  düşünce  Rheia ile evlenir ve şu evlatları doğurur: Hes-
akımını  etkileyememiştir.  O  kadar  ki,  Heio- tia,  Demeter,  Hera,  Hades,  Poseidon ve en 
dos'un,  çoğu yabancı  kaynaklardan  aldığı  ki­ sonuncusu Zeus. 
mi  tanrısal  varlıkları  Yunan  yazını  doğa  dışı,  Ama koca Kronos yiyordu ilk çocuklarını 
yaban ve  kaba sayarak yadırgamış ve atmıştır.  analarının kutsal karnından çıkıp da 
Hesiodos'un  Theogonia'sı  gene  de  tek ya­ dizleri üstüne oturdukça her biri. 
ratılış mythos'u olarak ayrıntılarıyla inceleme­ Korkuyordu Uranos'un mağrur 
ye  değer.  torunlarından biri 
ölümsüzler arasında kral olacak diye. 
Her  şeyden  önce  Khaos  vardı  der  Hesio-
dos,  (Khaos) ama Khaos'un ne olduğunu ta­ Uranos'la  Gaia  bunun  böyle  olacağını  bil­
nımlamaz, hemen Khaos'tan Gaia yani Top- dirmişlerdi Kronos'a.  Ne var ki Rheia'ya yar­
rak'ın çıktığını anlatır ve ne olduğunu tam an­ dım edenler onlardır. Zeus doğar doğmaz Gi-
latmadığı bir birleşme  ilkesi olarak Eros'u ya­ rit'e  kaçırırlar,  Kronos'a  da  bir  taş  yutturur­
ni  Sevgi  tanrıyı  da  araya  sokar,  ama belli  ki lar.  Zeus büyüyünce,  babasına bu taşla birlik­
Yunan  kaynaklı  bu  varlığı,  saydığı  öbür  un­ te  yuttuğu  bütün  kardeşlerini  de  kusturur. 
surlarla  iyice  birleştiremediği  için  "partheno- Egemenliği  ele  geçirmek  için  hazırlığa  girişir, 
genesis"  yani  kendi  kendine  doğurma,  mey­ ilk iş Uranos'un yeraltına kapattığı Yüz Kollu 
dana getirme ilkesine uyarak,  Khaos'tan Ere- devleri ve  Kyklopları  kurtarmak.  Tepegözler­
bos'u  (yeraltı  karanlığı) ve  Nyks'i (yerüstü ka­ den  gök gürlemesini,  şimşek ve  yıldırımı  alır, 
ranlığı) yani Gece'yi çıkarır ve şöyle der (The- Yüz  Kolluların  da  yardımıyla  korkunç  bir  sa­
og.  126 vd.):  vaşa  girişir.  Titanomakhia  denilen  bu  savaş 
babasının  kardeşleri  Titanlara  karşıdır  (Dev­
Toprak bir varlık yarattı kendine eşit:  ler ve Tanrılar Savası). Bu yaman savaşta za­
Dört bir yanını saran Uranos, yıldızlı Gök'ü, 
Mutlu tanrıların sürekli, sağlam yurdunu.  feri kazanan Zeus üçüncü kuşağı,  yani Olym-
pos tanrılarının saltanatını kurar. 
Gaia sonra kendi kendine yüksek dağları ve  Mutlu tanrılar bitirince bu islerini, 
Pontos'u,  yani denizi yaratır.  Sonra da Ura- şereflerini zorla kurtarınca Titanlardan, 
nos'la  sevişip  üç  kuşak  dev yaratır:  Titanlar,  uydular Toprak Ana'nın öğütlerine, 
Kykloplarve  Hekatonkheirler.  engin bakışlı Zeus'a başvurdular, 
 ölümsüzlerin başına geçmesini,  sırtı kambur, göğsü çöküktü içeri, 
Olympos'un kralı olmasını istediler ondan  kafası omuzlarının üstünde sivriydi, 
ve Zeus geçip başına tanrıların  tek tüktü başında saçı. 
yetki paylarını dağıttı her birine. 
Thersites  Agamemnon'a  karşı  orduda  he­
Theogonia Zeus'un ve öbür Olympos tanrı­ men hemen herkesin düşündüğünü dile getir­
larının  evlilikleriyle,  çocuklarını  saymakla  so­ diği  halde,  büyüğe  saygısızlık  etti  diye  Odys­
na erer.  seus'un hışmına uğrar, tartaklanır (İl. II, 257 
vd.): 
Theoklymcnos.  Melampus  soyundan  bir 
kâhin.  Odysseia'da  sözü  geçer.-  Telemakhos  Bak sana diyeyim, bu dediğim de olacak 
Pylos  dönüşünde  bu  kâhini  gemisine  alır  ve  hani, 
îthake'ye  konuk  olarak  götürür.  Argosludur,  böyle zıpırlık eder görürsem seni bir daha, 
varsın Odysseus'un omuzları üstünde 
ama  adam  öldürdüğü  için  sürülür.  Theokly-
durmasın başı, 
menos  kuşların  uçuşundan  anlam  çıkarır:  bana bir daha Telemakhos'un babası 
Odysseus'un  yakında  geleceğini  ve  talipleri  demesinler, 
öldüreceğini önceden haber verir.  tutup anadan doğma etmezsem seni 
çırılçıplak, 
Theonoe.  Bir  roman  kişisi:  Kâhin  Kal- ayıp yerlerini örten gömleğini çıkarmazsam 
khas'ın  kız  kardeşi  olarak  gösterilir.  Günün  sırtından, 
birinde kumsalda oynarken korsanlarca kaçı­ adamakıllı pataklamazsam seni, 
rılır,  Karia kralına satılır.  Babası Thestor onu  göndermezsem tez giden gemilere ağlaya 
aramaya çıkar,  gemisi  batar, o da Karia kıyı­ ağlaya. 
larına çıkar ve kralın sarayına köle olur. The­ Böyle dedi, değneğiyle sırtına, omuzlarına 
onoe'nin  kız  kardeşi  Leukippe  de  babasının  vurdu, 
Thersites oldu iki büklüm, 
dönmediğini  görünce  erkek  kılığına  girer  ve 
gözlerinden yaşlar aktı tane tane. 
Karia'ya  gelip  aynı  saraya  rahip olur.  Theo­ Sırtında altın değnekle vurulan yerde 
noe kız kardeşini tanımaz, yakışıklı rahibe gö­ kanlı bir şiş peyda oldu birdenbire. 
nül verir,  ona teklifte  bulunur.  Leukippe  hiç  Diz çöktü, baktı acı acı, sildi yaşlarını, 
yanaşmayınca,  Thestos'u  onu  öldürmekle  tatlı bir gülme aldı herkesi. 
görevlendirir.  Thestos  da  kızını  tanımaz,  tu­
Thersites'e  Shakespeare'in  "Troilus'la 
tuklu olduğu yere girip kaderinden yakınacak 
Kressida"  dramında  da rastlarız.  Shakespea-
olur.  Kız  babasına  kendini  tanıtır,  derken 
re herhalde yukardaki dizelerden esinlenerek 
Thestor Theonoe'yi öldürmeye kalkar,  kılıcı­
Thersites'i  Akha  ordusunun  soytarısı  olarak 
nı kınından çıkarırken Theonoe babasını ana­
canlandırır. 
rak  ağlar,  hepsi  birbirini tanırlar.  Karia  kralı 
da üçünü birden armağanlara boğup yurtları­ Theseus. Theseus, Dor ırkının büyük kahra­
na geri gönderir.  manı Herakles'in örneği üzerine Atina'da uy­
durulmuş  bir kişidir,  efsanesi  de  Herakles ef­
Thcrsites.  Troya  önündeki  Akha  ordusun­
sanesinin  motifleriyle  bir araya  getirilmiş,  bu 
da  bir  asker  olan  Thersites  İlyada'da  krallar 
yakıştırmalara  Atina'nın  ülkülerini  yansıtan 
kralı  Agamemnon'a  dil  uzatmaya  yeltenen 
kişisel ve  toplumsal bazı  temalar eklenmiştir. 
bir  adamdır  (Agamemnon).  Destanın  yalnız 
Ayrıca Atinalılar Theseus'u efsanelik  değil  de 
bir  bölümünde  adı  geçen  Thersites  şöyle  ta­
tarihsel  bir  kişi  sayarlardı.  "Theseus'suz  hiç­
nımlanır (îl. II, 212 vd.j:  bir şey yoktur" Atina'da özdeyiş olmuştu. 
Yalnız Thersites kopardı yagarayı, konuştu  Aigeus'la  Aithra'nın  oğludur  (Tab.  24), 
ileri, geri,  ama asıl babasının Aigeus değil de,  tanrı Po-
o Thersites ki saçmalar dururdu biteviye, 
seidon  olduğu  ileri  sürülürdü  (Aigeus,  Aith-
kralları kızdırmak için laf ederdi, 
gelişigüzel,  ra).  Troizen'de  dedesi  Pittheus'un  yanında 
Argosluları güldürsündü yeter ki,  büyüyen Theseus Atina kralının  oğlu olduğu­
tlyon 'a gelen en çirkin kişiydi o,  nu bilmiyordu,  çünkü Aigeus Aithra'ya çocu­
bacakları çarpık, bir ayağı aksaktı,  ğa altına sandallarıyla kılıcını sakladığı  bir ka-

2 8 4 
 kaldıracak duruma gelmedikçe kim oldu- don  şerefine  de  lsthmos  şenliklerini  düzenler, 
ğunu  söylememesini  buyurmuştu.  Theseus  halkın  çıkarlarını  gözeten,  zenginlerle  soylu­
böylece büyüyor ve gün geçtikçe güçlenip yü- ların  ayrıcalıklarını  kısıtlayan  toplumsal  yasa­
reklenlyordu.  Herakles  bir  gün  Pittheus'un  lar  çıkartır.  Bir  yandan  da  yiğitliklerini  sürdü­
sarayına  gelmiş ve  sırtında taşıdığı aslan pos- rür:  Arkadaşı  Lapith  kralı  Peirithoos'la  birlik­
tunu  yere  atmıştı,  ortalıkta  kim  varsa  hepsi  te  Argonaut'lar  seferine,  Kalydon  avına  katı­
korkuıdan kaçışmış, yalnız Theseus kılıcını çı- lır,  Oidipus'u Attika'ya  kabul  edip  rahatça  öl­
karıp aslanın üstüne yürümüştü.  On altı yaşı- mesini  sağlar,  bir  de  Atina'ya  saldıran  Ama­
na  basınca  anası  delikanlıyı  kayanın  önüne  zonlara  karşı  koyar.  Amazonları  püskürtme­
götürmüş, Theseus da koca kayayı kaldırarak  den  kraliçeleri  Antiope'yi  kaçırır,  onunla 
babasının  altına  sakladığı  soykaları  ortaya  çı­ evlenir,  Hippolytos  adında  bir  oğlu  olur.  An-
karmıştı.  O  zaman  kral oğlu olduğunu  ögre- tiope'nin  ölümünden  sonra Theseus  Phaidra 
nince  hemen Atina'ya  gitmek üzere yola çık­ ile  evlenir.  Phaidra'dan  iki  oğlu  olur:  Akamas 
mış,  Pittheus  kara  yolunda  bir  sürü  canavar  ve Demophon. 
ve  eşkıya  olduğunu  bildirerek  ona  denizden  Peirithoos'la  birlikte  ölüler  ülkesine  iner, 
ilınesini  söylediği halde,  Theseus  gerçekten  amacı  ölüler  kraliçesi  Persephone'yi  kaçırıp 
kral  oğlu  olduğunu  Attika  halkına  göstermek  yeryüzüne  getirmektir.  O  Hades  ülkesinde 
İçin  kara  yolunu  seçmiş  ve  Atina'ya  gelme­ iken  Atina'da  işler  karışır:  Soylu  sınıflar  The-
den  bölgeye korku salan bir sürü dev,  azman  seus'un  yaptığı  sosyal  reformları  ortadan  kal­
ve  vahşi hayvanları  bir bir yere  sererek şehre  dırmak  için  Dioskurlan  yardıma  çağırırlar, 
varmıştı. Kephisos ırmağının sularında döktü- Helene'nin  kardeşleri  hem  Theseus'un  kaçı­
qü  kanlardan  temizlenip  arınmış  ve  Aige­ rıp  Aithra'nın  yanına  bıraktığı  kızı  geri  al­
us'un karşısına çıkmıştı.  Ne var ki o sıralarda  mak,  hem  de  Menestheus'u  Atina tahtına çı­
kral Aigeus büyücü  Medeia'nın  etkisi  altında  karmak  için  bunu  fırsat  bilirler.  O  sırada The-
bulunuyordu. Medeia bu gencin tahta göz di­ seus'la  Peirithoos  Hades  ülkesinde  alıkonur-
keceğini  anlamış,  onu  şölende  zehirlemeyi  lar:  Hades'le  Persephone'nin  sofrasında  ye­
kararlaştırmıştı,  ama  Theseus,  sofraya  otu­ mek  yerlerken  oturdukları  iskemlelerin  üstü­
runca  etini  kesmek için  Aigeus'un  kılıcını  çı­ ne  mıhlanırlar.  Uzun  zaman  oldukları  yerden 
karmış,  böylece  babası  oğlunu  tanımış,  Me- kalkamazlar,  sonunda  Herakles  Hades'e  inip 
deia'yı  kovarak  Theseus'u  bağrına  basmıştı.  Theseus'u  kurtarır,  ama  Peirithoos  "Unutma 
Bu arada Aigeus'un  kardeşi  Pallas'ın  elli oğlu  sandalyesi"  denen  bu  yerden  bir  daha  kalka­
Theseus'u  devirmek  için  ona  pusu  kurmuş­ maz.  Atina'ya  dönüşünde  Theseus  ülkesini 
lar,  yiğit  de  hepsini  öldürmüş,  bu  suçundan  karmakarışık  bir  durumda  bulur  ve  orada  kal-
arınmak için  de  bir yıl Atina'dan  uzaklaşmış­ maktansa  Skyros  adasında  kral  Lykome-
tı.  Ama Atina bir yıl sonra Theseus'u çağırır,  des'in  yanına  sığınmayı  yeg  görür.  Ne  var  ki 
çünkü  Girit  kralı  Minos'a  yedi  kızla  yedi  er­ Lykomedes  onu  arkadan  vurarak  öldürür. 
kek gönderip onları yem olarak Minotauros'a  Atinalılar  Theseus'u  her  zaman  anarlar,  onu 
vermek zorundadır.  Theseus Atinalı  gençler­ Marathon  savaşında  (İ.  Ö.  490)  gördüklerini 
le birlikte Girit'e gider ve Ariadne,  Minotau- ileri  sürerlerdi. 
ros  maddelerinde  anlatıldığı  gibi,  Atina'yı  bu 
korkunç  vergiden  kurtarır.  Dönüşte  Ariad- Thespios.  Thespios  Atina  kralı  Erekhte-
ne'yi  kaçırır,  ama  tanrı  Dionysos'un  emriyle  us'un  oğludur.  Attika'dan  ayrılıp  Boionia  yö­
olacak,  Naksos  adasında  bırakır.  Atina'ya  resinde  Thespiai  şehrini  kurmuştu.  Herakles 
yaklaşınca  Aigeus'un  dediği  gibi  beyaz  yel­ efsanesinde  rol  oynar:  On  sekiz  yaşındayken 
kenler açmayı unutur,  geminin kara yelkenle  yiğit  Kithairon  aslanını  öldürmeden  önce 
geldiğini  gören kral da oğlunun öldüğünü sa­ onun  sarayına  gelmiş,  Thespios  da  Herak-
narak kendini denize atar.  les'in  her  gece  elli  kızlarından  biriyle  yatması­
nı  saglamştı  (Herakles) 
Girit dönüşü Theseus kral olur ve Attika ül­
kesinde  yeni  ve  çok  hayırlı  bir  düzen  kurar:  Thetls.  Thetis  deniz  ihtiyarı  Nereus'la  Do-
Tanrıça Athena  şerefine Panathenaia,  Posel- ris'ten  doğmuş  elli  Neteus  kızlarının  en  ünlü 
südür  (Tab.  6).  Hera'nın  yetiştirdiği  Thetis'e  ona Zeus'un zincirlerini. Bu yüzdendir ki baş-
tanrılardan  Poseidon  da,  Zeus  da gönül ver­ tanrı  Thetis'i yanında yalvarır  görünce,  hayır 
mişler,  ama  onun  doğuracağı  oğlun  babasın­ diyemez, söz verir ve sözünü de Hera'nın çığ­
dan  daha  güçlü  olacağını  öğrendikten  sonra  lıklarına,  kıskançlık  gösterilerine  karşın  tutar. 
güzel  denizkızından  el  çekmişler  ve  onu  bir  Gümüş  ayaklı  tanrıça  Hephaistos'a  da  böyle 
ölümlüyle  evlendirmeye  karar  vermişler.  Ko­ bir yardımda bulunmuştur: Hera'nın çirkin di­
ca  olarak  seçtikleri  Peleus'a  varmamak  için  ye  Olympos'tan  aşağıya  attığı  ünlü  topalı 
Thetis  denizkızlarına  özgü  niteliğini  kullana­ Thetis'le  kardeşi  Eurynome  almışlar,  Okea-
rak  kılıktan  kılığa  geçmiş,  ama  sonunda  ona  nos  ırmağının  bir  mağarasında  dokuz yıl  sak­
varmaya razı olmuş.  Peleus'la Thetis'in düğü­ lamışlardı  (Hephaistos).  Bu  şükran  borcunu 
nü  Olympos'ta  tanrılar  sofrasında  kutlanır,  ödemek  içindir  ki  Hepaistos  Akhilleus'a  göz 
mesele  çıkmasın  diye kavga tanrıça Eriş şöle­ kamaştırıcı silahlar yapar.  Thetis'in ana yüre­
ne  çağrılmaz,  ne var ki  altın elmayı masanın  ği  Troya  savaşı  boyunca  kanar,  oğlunun  ka­
üstüne  atmasıyla  tanrıçalar  arasında  güzellik  derini  değiştirmek  için  boşuna  uğraşır  durur. 
yarışmasına yol açar (Eriş). Thetis ölümlü ko­ Ana-ogul arasındaki buluşmalar İlyada'ntn en 
casıyla mutlu olmaz,  bu zorlu evlenmede ne­ dokunaklı sahnelerindendir.  Nereus kızlarıyla 
ler  çektiğini  Hephaistos'a yana  yakıla  anlatır  birlikte kırçıl denizden  çıkması ve  dalması de-
(İl.  XIII,  429 vd., Akhilleus).  Doğurduğu ço­ nizkızlarıntn  yaşamını  olanca  renkleriyle  se­
cukları ölümsüz kılmak için bir bir ateşin üstü­ rer gözlerimizin önüne (Nereus). 
ne  tutup  yaktığını,  aynı  şeyi  oğlu  Akhilleus 
Thoas.  (1)  Lemnos  kralı,  Hypsipyle'nin  ba­
için  yaparken  Peleus  tarafından  yakalanıp 
bası.  Dionysos'la  Ariadne'nin  oğlu  sayılır. 
kovulduğunu  efsaneler  anlatır.  Bu  olay üzeri­
Lemnos kadınları adadaki  bütün erkekleri öl­
ne  Thetis  Peleus'tan ayrılır ve kız kardeşleriy­
dürünce  Thoas'ın  kızı  Hypsipyle'nin  eliyle 
le  yaşamak  üzere  denizin  dibine  dalar.  Ama 
nasıl  kurtarıldığı  hakkında  Hyps/py/e,  Argo-
çilesi  tükenmiş  değildir Thetis'in,  biricik  oğlu 
naut'lar maddelerine  bakınız. 
Akhilleus'un  trajik  alın  yazısı  yüzünden  sürüp 
(2) Tauris kralı Thoas bir efsaneye  göre yu­
gider. 
karda  adı  geçen  Lemnos  kralının  aynıdır. 
îlyada'nın birinci bölümünde Akhilleus Aga-
Lemnos'tan  kaçtıktan  sonra  Karadeniz'e Ta-
memnon'la  kavga  edip  barakasına  çekilmeye 
uris'e  sığınmış  ve  Tauris'li  Artemis  kültünü 
karar  verince,  deniz  kıyısına  gidip  ağlaya  ağ­
kurarak  rahibesi  olan  İphigeneia  eliyle  gelen 
laya anasını çağırır (İl. I, 358 vd.): 
yabancıları  tanrıçaya  kurban  edermiş.  Ores-
Ulu  ana,  ta  dipte,  babasının  yanında,  onu  tes'le  Pylades  İphigeneia'yı  kaçırınca  Thoas 
duydu,  onları  kovalarmış  ve  bu  kovalama  sırasında 
fırladı kırçıl denizin üstüne bir duman gibi,  öldürülmüş (İphigeneia, Orestes). 
oturdu gözyaşı döken oğlunun önüne, 
eliyle okşadı onu, konuştu, diller döktü:  Thrasymedes.  Pylos  kralı  Nestor'un  iki  oğ­
"Ne diye ağlarsın, oğul, yüreğine giren acı  lundan  biri.  Kardeşi  Antilokhos'la  birlikte 
ne?  Troya  savaşına  katılır,  Antilokhos  Mem-
Derdini anlat bana, ben de bileyim".  non'un elinden ölünce,  onunla çarpışır. Tro­
Akhilleus  uğradığı  haksızlığın  öcünü  Zeus  ya  atına  giren  Akha  yiğitlerindendir,  babası 
alsın ister,  bunun için de anası Thetis'i Olym- Nestor'la yurduna döner. 
pos'a  gönderir:  Baştanrıya  yaptığı  iyilikleri 
Thyades. Bkz. Bakkhalar. 
kendisine hatırlatacak,  bunun karşılığında oğ­
lu  savaşa  katılmadıkça  Akhaların  yenilmesini  Thyestcs. Bkz. Atreus, Aigisthos. 
elde  edecektir.  Thetis  gerçekten  de  Zeus'a 
büyük  bir  hizmette  bulunmuştur:  Günün  bi­ Tiphys.  Argo  gemisinin  dümencisi.  Mar-
rinde Hera, Poseidon ve Athena baştanrı Ze­ yandyn'Ier ülkesinde  ölür (Argonaut'lar). 
us'a  karşı  ayaklanacak  olmuşlar,  zincire  vur­ Titanlar.  Uranos'la  Gaia'dan  doğan  altı  er­
muşlar Kronos oğlunu,  ama Thetis yüz kollu  kek evlada Titan,  altı kız evlada  da Titanides 
devlerden  Briareus'u  getirmiş,  çözdürmüş  denir  (Tab.  1-4).  Titan  dev  anlamına  gelir. 

9 8 A 
Hesiodos Titan sözcüğünde  çifte bir etimoloji  toprağa uzanmış, dokuz dönüm yer 
gösterir:  Uzatmak,  yayılmak  anlamına  gelen  kaplamıştı toprakta, 
"titainein"  ve öç anlamına gelen  "tisis"  (The- iki akbaba, konmuş iki yanma, 
og.  207)  ama  Titanlar  Kykloplar  ve  Heka- bağrını deşip didikliyorlardı ciğerini, 
ama o, elleriyle kovamıyordu akbabaları bir 
tonkheirler  gibi  doğa  dışı,  azman  yaratıklar 
türlü, 
değildir.  çünkü Leto'ya saldırmıştı, Zeus'un ulu 
Erkek  Titanlar  şunlardır:  Okeanos,  Koios,  karısına. 
Krios, Hyperion, İapetos ve Kronos.  Başka bir anlatıma göre bu azgın  devi ceza­
Dişi  Titanlar  da,  Theia,  Rheia,  Themis,  landıran Zeus değil, Leto'nun çocukları Apol­
Phoibe ve Mnemosyne'dir.  lon'la  Artemis'tir. 
Zeus'la birleşen  Themis ve  Mnemosyne dı­
şında,  öbür  Titanlar ve  Titanidler  aralarında  Tlepolemos.  İlyada'da  sözü  geçen  Tlepole-
evlenirler.  Hesiodos Theogonia'nın büyük bir  mos  Herakles'in  oğullarından  biridir.  Troya 
bölümünü  bu  Titanlardan  doğan  yaratıkları  savaşına  Rodos'tan  gelme  gemilerle  katılır. 
saymaya  ayırır.  Rodos'a  göçmesinin  nedeni  de  şudur:  Baba­
Okeanos  kendi  gibi bir  deniz tanrıçası olan  larının  ölümünden  sonra  Herakles  oğulları 
Tethys'le  evlenip Okeanos  kızlarını  meydana  Eurystheus'un  hışmına  uğrayıp  Peloponez'e 
getirirler.  Hesiodos bunların üç bin olduğunu  bir  türlü  yerleşemeyince,  Tlepolemos  büyük 
söyler  ve  başta  Styks  olmak  üzere  Asia,  amcası  Likymnios'la  birlikte  Argos'a  çağrılır 
Elektra,  Doris,  Eurynome,  Dione,  Kalypso  ve  orada  kalma  izni  alır,  ama  Likymnios'la 
gibi bazılarının adlarını  sayar.  arasında  çıkan  bir  kavgada  amcasını  öldürür. 
Bunun  kaza  ile  olduğu,  Tlepolemos'un  bir 
Koios Phoibe  ile  birleşir, Asteria ve  Leto'yu 
öküzü,  ya  da bir köleyi vurmak için  kaldırdığı 
meydana  getirirler.  Kendileri de  çocukları  da 
sopayı  istemeyerek  amcasının  başına  indirdi­
parlaklığı  simgeleyen  göksel varlıklardır.  Leto 
ği  söylenir.  Her  ne  hal  ise  Tlepolemos  Ar-
Zeus'la birleşip  Apollon'la Artemis'i  doğurur. 
gos'ta kalamaz,  Rodos'a göçer ve  orada Un-
Krios, Pontos'un kızlarından Eurybie ile ev­
dos,  lalysos'la Kameiros diye üç şehir kurar. 
lenir. Çocukları, Astraios, Pallas ve Perses'tir. 
Hyperion'la  Theia'nın  birleşmesinden  Eos  Tmolos.  Lydia  dağı  Tmolos  (Bozdağ)  Di-
(Şafak),  Helios  (Güneş)  ve  Selene  (Ay)  mey­ onysos  dininin  kaynağı  olarak gösterilir.  Ayrı­
dana gelir.  ca  kraliçe  Omphale'nin  kocasına  verilen  ad­
İapetos,  Okeanos kızı Asia (ya da Klymene)  dır.  Tmolos adlı başka bir  Lydia kralından  da 
ile evlenir,  çocukları Atlas,  Prometheus,  Epi- söz  edilir:  Ares'in  oğlu  olan  bu  kral  Arte-
metheus ve Menoitios'tur.  mis'in  arkadaşlarından  birine  saygısızlık  et­
miş,  tanrıça  da üstüne  azgın bir  boğa  salmış, 
Titanomakhia.  Bkz.  Devler  ve  Tanrılar 
onu öldürtmüş.  Oğlu ölüsünü  Bozdag'a göm­
Savası. 
müş,  bu yüzden dağa Tmolos adı verilmiş. 
Tithonos.  Troya  kralı  Laomedon'un  oğlu,  Triopas.  Triopas  ya  da  Triops  çeşitli  kay­
Priamos'un  agabeysi  Tithonos  çok  yakışıklı  naklı  efsanelerde  adı  geçen  bir  kişidir.  Aio-
bir gençmiş. Şafak tannça onu kaçırıp sarayı­ los,  ya  da  Poseidon'un  oğlu  sayılır,  Helios 
na yerleştirmiş. Memnon'la Emathion adında  tanrıyla  Rhodos'un  oğullarının  biri  de  Trio­
iki  oğulları  olmuş.  Eos'un  sevgilisine  ölüm­ pas  adıyla  anılır  (Heliosoğulları).  Triopas 
süzlüğü  verdiği  halde  sürekli  gençliği  bağışla­ Knidos şehrini kuran kahramandır. 
mayı  unutmasından  dolayı  Tithonos'un  ihti­
yarlıktan  büzülüp  büzülüp  bir  çekirge  haline  Triptolemos.  Demeter  efsanesinde  rol  oy­
gelmesi hakkında Eos maddesine bakınız.  nayan Eleusisli kahramandır (Demeter). 

Tityos.  Dev Tityos'u yeraltı  ülkesinde  gören  Tritogeneia. Bkz. Athena. 

Odysseus şöyle anlatır (Od. XI,  576 vd.):  Triton.  Poseidon'la  Aınphitrite'nin  oğlu. 
Tityos'u gördüm sonra da, çok sanlı  Hesiodos  bu  deniz  tanrısını  şöyle  tanımlar 
Toprağın  oğlunu,  (Thcog. 930 vd.): 
 Toprağı sarsıp gümbürdeten Poseidon  dokuzuncu  gün  Parnassos  dağına  ayak bastı­
Amphltrite tanrıçayla evlendi  lar.  Zeus'tan yeni insanlar yaratmasını diledi­
ve onların sevişmelerinden  ler. Zeus onlara,  'Ananın kemikleri'ni arkala­
büyük Titan doğdu, gücü kuvveti sonsuz,  rına atmalarını buyurdu. Prometheus'un açık­
o Triton ki dalgaların dibinde 
anasının ve soylu babasının yanında  laması üzerine Deukalion'la Pyrrha, toprağın 
altından bir sarayda oturur  taşlarını  arkalarına  attılar.  Böylece  Deukali­
korkular saçarak çevreye.  on'un  arttığı  taşlardan  erkekler,  Pyrrha'nın 
attıklarından da kadınlar olmak üzere yeni bir 
Triton  efsanelerde  büyük  bir  rol  oynamaz.  insan soyu türedi. 
Argonaut'lara  Akdeniz'e  çıkmanın  yolunu 
Pyrrha,  yeryüzünün  ilk kadını  Pandora'nın 
gösterdiği  söylenir.  Birçok  kaynaklarda  Lib­
kızıdır".  Hesiodos  Theogonia'da  Pandora'ya 
ya'da  Tritonis  gölünde  oturduğu,  Pallas  adlı 
çok Önem verdiği halde Tufan  efsanesine hiç 
bir  kızı  olduğu,  bu  kızın  tanrıça  Athena'nın 
değinmez. 
efsanesinde rol oynadığı belirtilir.  Triton kimi 
zaman bir tanrıya değil de, birçok deniz yara­ Turnus.  Rutullerin  kralı,  Aeneas  İtalya'ya 
tığına  verilen  ad  olur.  Poseidon  tanrının  ala­ gelince  onunla  hem  siyasal,  hem  de  kişisel 
yında  yer  alır  ve  çokluk  belden  yukarı  insan,  nedenlerle  çarpışır  ve  Troyalı  kahramanın 
belden  aşağı  balık olarak imgelendirilir.  elinden can verir (Aeneas). 
Troilos.  Priamos'la  Hekabe'nin  en  küçük  Tydeus.  Oineus'un  oğlu,  Aitolia  kralı  Tyde­
oğlu  (Tab.  16).  Troilos  yirmi  yaşını  bulursa  us Diomedes'in babasıdır .(Tab.  23).  İtalya'da 
Troya'nın  alınamayacağı  üstüne  bir  fal  var­ taşkın  canlı  diye  nitelenir,  Diomedes'i  tutan 
mış.  Akhilleus Troilos'u daha bu yaşa basma­ Athena  tanrıça  ona  savaşta  güç  vermek  için 
dan öldürmüş. Nerede ve nasıl öldürdüğü ko­ göğsüne  babasının  sarsılmaz  gücünü  koydu­
nusunda  efsanelerde  ayrılık  vardır:  İlyada'da  ğunu  söyler  (İl.  V,  125).  Gençliğinde  adam 
arabayla  savaşırken  öldürüldüğü  söylenir,  öldüren  Tydeus Argos kralı Adrastos'un yanı­
başka bir anlatıma göre Akhilleus onu çeşme­ na  sığınır.  Adrastos  onu sındırır  ve  kızı  De-
de  atlarına  su  içirirken  arkadan  vurmuş,  ya  ipyle ile  evlendirir (Adrastos).  Onunla birlikte 
da  kardeşi  Polyksene  ile  birlikte  kurban  edil­ Thebai'ye karşı yediler seferine katılır.  Bu sa­
miş.  Geç bir efsane Akhilleus'un  bu güzel de­ vaşta  Thebai'nin  en  güçlü  savunucularından 
likanlıya  tutulduğunu,  Troilos  isteklerine  bo­ Melanippos'la  karşılaşır,  düşmanı  onu  kar­
yun  eğmeyince  sığındığı  Tymbraios  Apol- nından  vurur,  ama  Tydeus  da  onu  öldürür. 
lon'un  tapınağında  kargısıyla  yere  serdiğini  Athena  can  çekişen  Tydeus'a  ölümsüzlük 
anlatır. Troilos ve uydurma bir kişi olan Kres- vermek  üzeredir  ki,  Amphiaraos  Tydeus'un 
sida  Shakespeare'in  bir  oyununun  baş  kişile­ onu  savaşa  sürüklemesinin  öcünü  almak için 
ridir.  Melanippos'un  kesik  kafasını  ona  getirir,  az­
gın  yiğit  de  düşmanının  beynini  sömürmek­
Trophonios. Bkz. Agamedes.  ten  kendini alamaz.  Bu vahşi  eylemden  tiksi­
nen  tanrıça  Athena  Tydeus'a  ölümsüzlük 
Tros.  Troya  kral  soyunun  atalarından  biri, 
bahşetmekten  vazgeçer,  Tydeus  da  savaş 
Troya'ya adını  veren kurucu kahraman (Tab. 
meydanında ölür (Amphiaraos,  Deipyle). 
16). Efsanede bir rol oynamaz. 
Tufan.  Yunan  mythos'unun  Tufan  efsanesi  Tykhe.  Tykhe  Okeanos  kızlarından  biridir. 
Behçet  Necatigil'in  "Mitologya"sında  şöyle  Latince  adı  Fortuna  olan  bu  tanrıça  Behçet 
anlatılır:  Necatigil'in  "Mitologya"sında  şöyle  tanımla­
"Zeus gün geçtikçe daha günahkâr olan in­ nır: 
sanları bir tufanla yok  etmeye  karar vermişti.  "Uygun  kader,  şans,  umulmayan  başarı 
Bu  tufandan  sadece  Deukalion'la  karısı  tanrıçası,  Homeros'un eserlerinde görülmez, 
Pyrrha  kurtuldular.  Çünkü  Deukalion'un  ba­ en  eski  şairler  içinde  onun  en  güzel  tasviri 
bası Prometheus,  oğluna bir tekne yapmasını  Pindaros'tadır  (Olymp.  Ode,  XII).  Hellenis-
öğütlemişti.  Karı-koca,  bindikleri bu  teknede  mus  devrinde  Tykhe,  bütün  öteki  tanrıları 

288 
unutturan  çok  yaygın  bir  tanrıça  oldu.  Cae- Zor İşler İçin yaratılmıştır kolları, 
s.ır'ın  kendi  Tykhe'sine  olan  güveni  meşhur­ ayaklan yorulmak bilmez bu yaman 
dur.  Bu  güven,  onu  sonunda  bütün  ikazları  tanrının, 
yüz yılan başı yükselir omuzlarından 
hiçe  sayarak  mahvolmaya  götürdü.  Tebdil  çıkarıp korkunç kara dillerini, 
giymiş  olarak,  bir  balıkçı  kayığında  Dyrrhac- bu ejder kafalarındaki gözlerde 
hium'dan İtalya'ya  geçmek  isterken,  kayıkçı­ ateş alev saçar kara kaşları altından. 
nın  fırtınadan  çekinmesi  üzerine,  ona  şöyle 
Zeus bu azmanı da alt etmek gerektiğini an 
bağırmıştı:  'Durma,  sen  Caesar'ı  ve  Cae-
lar ve  onu  öldürmeye  kalkışır;  bir  gümbürtü­
sar'ın  Tykhe'sini  götürüyorsun!'.  Tanrıça 
dür kopar doğada: 
Tykhe,  resimlerde  çok  yer  alır.  Elinde  bere-
ket  boynuzu  yahut  bir  gemi  dümeniyle  veya  Bir yangın sardı menekşe rengi suları. 
yuvarlanan  bir  küre  üzerinde  kanatlı  olarak  Bir yandan gök gürültüsü ve şimşekler, 
bir yandan ejderhanın saldığı alevler, 
tasvir  edilir.  Yunanlılar  şansın açık olsun yeri­
kaynıyordu yer, gök, deniz baştan başa, 
ne  'Agathe  Tykhe'  (İyi  Tykhe  ile!)  deyimini  bir depremdir başlıyordu, önü alınmaz, 
kullanırlardı.  ürpertiler içindeydi Hades bile... 
italya'da  Latium  bölgesinde  eski  bir  kültü  Zeus toparlayıp var gücünü, hışmını, 
olan şans, baht tanrıçası Fortuna, İsa'dan ön- yakalayıp şimşeklerini, yıldırımlarını 
ce  birinci  yüzyıldan  sonra  Yunanlıların  dikildi Olympos'un başına ve vurdu! 
Tykhe'siyle özleştirildi, Tykhe'nin Latince adı  Birden ateşe boğdu, çepeçevre, 
korkunç canavarın inanılmaz başlarını. 
oldu".  Yediği kamçıyla duraklayan Typhon 
Tyndareos.  Sparta  kralı  Tyndareos  Le- yıkıldı yere, kolu, kanadı kırılarak 
da'nın kocası ve Helene,  Klytaimestra ile Di- ve toprak inledi inim inim. 
bir alev fışkırdı yıldırım yiyen devden, 
oskurların ölümlü babasıdır (Tab.  12). Gençli­ yükseldi sarp, kara vadilerinden yukarı 
ğinde Sparta'dan sürülür, Aitolia kralı Thesti- dibine düştüğü Etna dağının. 
os'un  yanına  sığınır,  kızı  Leda'yı  aldıktan 
sonra  Herakles'in  yardımıyla  krallığını  geri  Tyro.  Salmoneus'la  Alkidike'nin  kızı  (Tab. 
alır.  Helene'nin  çok  sayıda  talipleri  arasında  23).  Tyro  bir  ırmak tanrıya aşıkmış,  her  gün 
seçmek  için  Odysseus'un  önerisine  uyar  ve  kıyılarına gider,  aglarmış,  günün birinde tanrı 
kızını  Menelaos'a  verir  (Helene).  Tyndare­ Poseidon  ırmaktan  çıkıp  onunla  birleşmiş. 
os'un  ölümü  üstüne  kaynaklar  birbirini  tut­ Tyro  ikiz çocukları doğurmuş:  Pelias'la Nele-
maz,  tanrı  Asklepios'un  onu  ölümsüzleştirdi- us.  Ama bunları dağa bırakmış.  İkizleri büyü­
ği  söylenirdi.  ,  yünce  Salmoneus'un  karısı  Sidero'dan  eziyet 
gören Tyro'yu kurtarmaya gelirler. Tyro bun­
Typhon.  Adı  İlyada'da  Typheus  diye  geçen  dan  sonra  amcası  Kretheus'la  evlenir  ve  Ai-
Typhon  Khrysaor'la  Kallirhoe'nin  oğludur,  son'u doğurur (Neleus,  Pelias, Aison). 
Kkhidna ile birleşerek Orthos, Kerberos, Khi-
ınaira ve Hydra gibi azmanlar üretir (Tab.  6).  Tyrrhenos.  Tyrrhenoi  diye  anılan  Etrüskle 
Hesiodos  Theogonia'nm  başlangıcında  rin  atası.  Lydialı bir  önder  sayılan  Tyrrhenos 
Typhon  için  bu  soy  ağacını verdikten  sonra,  kimi  kaynakta  Herakles'le  Omphale'nin,  ki­
sonradan eklenmiş bir parçada onu yanardağ  minde  de  Telephos'un  oğlu  ve  Tarkhon'un 
tanrısı  olarak  çarpıcı  renklerle  tanımlar:  Ti­ kardeşi  olarak  gösterilir.  Troya  savaşından 
tanlar gökten kovulduktan sonra Gaia Tarta- sonra  Ege  kıyılarında  kıtlık  baş  göstermiş, 
ros'la  son  bir  kez  birleşip  Typhon'u  doğur­ Tyrrhenos  da  halkından  bir  bölük  alıp  İtal­
muş (Theog.  825 vd.):  ya'ya  göçmüş. 

';«<ı 
 Roma  tannçası.  Sonradan  Yunan  panthe-

u-v 
Ulixes.  Odysseus'un  Latince  »di.  Odysseus 
on'unun  Hestia'sıyla  bir  tutulmuş,  ama  Ro­
ma'da  her  zaman  ayrı  bir  saygı  görmüştür. 
Vesta'nın  tapımına  bakan  Vestales  rahibeleri 
Roma'nın  en  iyi  aile kızları  arasından  seçilir, 
maddesine bakınız.  ömür  boyu  kız  kalmaya  ant  içer  ve  devletin 
başrahibi  Pontifex  Maximus  yönetiminde 
Urania.  Musalardan biri. Adından da anlaşıl­ devlet  ocağının  ateşini  yanar tutmakla  görev­
dığı gibi gök bilimini simgeler (Musalar).  liydiler.  Roma'nın kurucuları  Romulus'la  Re-
mus'un  bir Vesta  rahibesinden  dogma  olduk­
Uranos.  Gök'e  kosmik varlık ve ilk tanrı ku­
ları, Vesta tapımının Romulus tarafından Ro-
şağı  arasında  erkek ve  baba tanrı olarak veri­
ma'ya  sokulduğu  ileri  sürülürse  de,  Vesta  ta­
len ad. Uranos Gaia ile birleşerek birçok tan­
pınağının  en  eski  zamanlarda  Palatinus'un, 
rısal  varlıklar  türetir,  bunları  doğar  doğmaz 
yani  ilk  Roma  surlarının  dışında  bulunması, 
Toprak'ın  bağrına  tıkaması,  oğlu  Kronos'un 
tipik Latium  evleri  gibi  yuvarlak  bir ilişkisi  ol­
elinden  hayalarının  kesilmesi  ve  bu  olay üze­
madığını  gösterir.  Vesta'ya  özgü  hayvan  ola­
rine egemenliğin ikinci tanrı kuşağına geçme­
rak  eşek  gösterilir  ve  Vesta  bayramı  olan 
si  Gaia,  Aphrodite,  Theogonia  ve  Kronos  Vestalia  (haziran  ortasında)  şenliklerinde 
maddelerinde anlatılmıştır (Tab.  1"4)- eşekler  başlarında  çiçek  çelenkleriyle  bayram 
Uyku. Bkz. Hypnos.  alayında  gezdirilirdi.  Bu  özellik  sonradan  uy­
durulmuş tutarsız bir efsaneyle açıklanmak is­
Venüs.  Çok  eski  bir  Latin  tanrıçasının  adı­ tenmiş,  tanrı  Priapos'la  Vesta  arasında  bir 
dır.  Meyve  bahçelerinin  koruyucusu  olarak  ilişki kurulmuştur (Priapos). 
saygı  gören  Venüs  sonradan Yunan  etkisi  al­
tında  Aphrodite  ile  bir  tutulmuştur.  Aene- Vulcanus.  Sonradan  Yunan  tanrısı  Hepha-
as'ın anası sayılan Venüs İmparatorluk çağın­ istos'la bir tutulan eski Roma tanrısı. Tapımı-
da Gens îulia'nın atası sayılmıştır (Aeneas).  nı,  Roma'ya  Etrüskler  getirmiş.  Volcanalia 
denilen  bayramlarında  tanrıya  sunu  olarak 
Vespcr.  Akşam  yıldızının  Latincesl  (Hespe-
ateşe  küçük balıklar ve  başka  hayvanlar  atılır­
ros).  dı,  buna  karşılık  insanların  hayatları  korun­
Vcsta.  Evlerde  ocağı  koruyan  Çok  eski  bir  muş olurdu.  Hiçbir efsanesi yoktur. 

290 
 babası  olmuşlar,  habire  yığıyorlardı  altınları 
Y  tanrıçanın  sütundan  bir ormanla  çevrili  tapı­
nağına, fakir fukarayı hiç sokmuyorlardı içeri­
ye;  banka olmuştu orası.  Yoksulların koruyu­
Yalvanlar  (Litai).  Ate,  gaflet  tanrıçasının  cusu  İsa'dan yanaydı  bu yedi genç,  ama  Hı­
suç  işlemeye  ittiği  kişiyi  suçundan  arındır­ ristiyan  olduklarını  söyleyemiyorlardı  açık 
mak,  kurtarmak için Zeus'un kızlan Litai adlı  açık,  çünkü  devlet  denizaşırı  göçmüş,  Roma 
l.ınrıçalar  araya  girerler.  Ilyada'dan  alınmış  denilen  şehre  yerleşmişti.  Roma'nın  zorbası 
aşağıdaki  parçada  Litai  "Yalvanlar",  Ate  Decius  puta  tapmayan  kim  varsa  kafasını 
"Suç" diye çevrilmiştir (il. IX, 502 vd.):  uçurtuyordu  Efes'te.  İsa'ya  tapan  bu  yedi 
Gün olur yanılır, suç işlerler insanlar,  genç  de  Panayır dağının  dibine  dek inen  bir 
güzel adaklar, sunularla yalvarırlar,  mağara  bulmuşlar,  oraya  sığınmışlardı.  Ma­
kurban yağlarıyla yumuşatırlar tanrıları.  ğara  kapısına  Kıtmir'i  bekçi  dikmişlerdi.  Bir 
Ulu Zeus'un kızlarıdır Yalvanlar,  gece  derin  derin  uyuyorlarmış  ki,  Decius'un 
topal, yüzleri buruşuk, gözleri şaşı,  polisleri  gelip  mağarayı  koca  kayalarla  ört­
koşarlar Suç'un arkasından dertli dertli, ı  müşler.  Yedi  genç  aldırmamışlar  karanlığa, 
ama güçlüdür, çevik ayaklıdır Suç, 
Yalvanlar'dan çok önde koşar,  uyuyorlarmış nasıl olsa.  Aylar,  yıllar,  yüzyıllar 
insanlara kötülük ede ede dolaşır  geçmiş, yedi genç uyuyor,  Kıtmir de uyuyor­
yeryüzünü,  muş.  Bir sabah incir ağaçlarının  altında keçi 
Yalvarılarsa yetişir, kötülüğü düzeltmeye  lerini otlatan bir çoban  mağaranın önündeki 
kalkarlar.  kayanın  biraz  kaydığını  görmüş,  var  gücüyle 
Din lerler kendilerine saygı gösterenleri,  yaslanmış  kayaya,  onu  biraz  oynatmış,  der­
onlara yardım ederler canla başla.  ken  mağaranın  içine  bir  güneş  ışını  sızmış. 
Kulak asmayan olursa, yalvarırlar Zeus'a,  Kıtmir  uyanmış,  havlamış,  Yedi  Uyurlar  da 
Suç takılsın ona, ettiğini bulsun derler.  uyanmışlar  ve  bakmışlar  ki  yiyecek  bir  şey 
(Ate, Erinysler).  yok.  Git,  demişler Mernuş'a,  fırından bir  ek­
mek  al.  Eline  bir  bakır  para  da  vermişler. 
Yedi Uyurlar. Efes kazılannı dolaşıp da Ye­
Mernuş  çıkmış,  Panayır  dağını  kıvrılıp  Mer­
di Uyurlar mağarasına uğramamak günahtır. 
mer  caddeye  iniyormuş  ki,  kaldırımların  üs­
Hiçbir yer insanın ruhuna bu kadar derinden 
tünde haçlar görmüş. Uyku sersemi olduğun­
seslenmez Efes'te.  Kızgın güneşin altında bal­
dan pek aldırmamış, başı öne eğik yürümeye 
la kabaran incir ağaçları bile masal anlatır in­
de  alışıkmış  öteden  beri.  Pazar  yerine  gelip 
sana. 
dükkâna  girince,  parayı  uzatmış,  bir  ekmek 
Çok eski  zamanlarda  İsa'ya  âşık  yedi  genç  almış.  Fırıncı parayı elinde evirmiş,  çevirmiş, 
bir  mağaraya  kapanmışlar  Efes'te:  Yemliha,  Mernuş'un  yüzüne  bakmış  ve  "Hırsız!"  diye 
Mislina, Mürselina, Mernuş, Tebernuş, Saze- basmış  çığlığı!  Koşuşmuşlar,  sımsıkı  yakala­
nuş,  Kefeştatayuş'muş  adları,  bir  de  köpek- mışlar Mernuş'u:  "Kalpazan!",  "Nerede bas­
çikleri varmış: Kıtmir. Ne yapsınlar ki barına- mış bunu?", "Mağaradan geldi", "Hırsız yata­
mamışlardı  koca  şehirde;  yıllar  geçmiş,  bir  ğı orası!".  Mernuş  şaşkına dönmüştü.  Neyse 
zamanlar  Paulus'un  vaazlarına  kulak  asma­ ki uyanık bir polis paraya daha yakından  ba­
yan  Efesliler,  güçlü  hatibin  şehre  ikinci  geli­ kacak  olmuş:  "Decius.  Ha  bildim,  devletlu 
şinde bu İsa dininde bir şeyler var diye düşün­ imparatorumuzun  dedesiydi,  "Yok  canım, 
meye  başlamışlar.  Hem  yalnız  Paulus  değil,  Theodosius'un dedesi de Theodosius'tu".  Bir 
Yuhanna  da  gelmemiş  miydi,  İsa'nın  anası  tartışmadır  gitmiş,  kavgaya  son  vermek  için 
dediği  bir  kadıncağızı  getirip  yerleştirmemiş  almışlar  Mernuş'u  Yuhanna  kilisesine  götür­
miydi Lysimakhos surlarının ötesinde pınarla­ müşler.  Oradan  başpapazla  birlikte  mağara­
rın  yemyeşil  çağladığı  bir  yamaca?  Oldum  ya,  iş anlaşılmış,  başpapaz  da  fetvayı  vermiş: 
olası  tanrı  anaları  görmüştür Efesliler,  şehrin  Bu  bir mucizeydi,  ama Ruhülkudüs'ün  yapa 
kurucusu Amazon tanrıçaydı, ulu Artemis'ten  mayacagı  mucize yoktu.  O  arada  imparator 
doğmuştu  yeryüzüne  ne  kadar  canlı,  ne  ka­ İkinci  Theodosius  nasıl  haber  almışsa  alım 
dar  bitki  varsa.  Ama  Artemls  papazları  para 
 Roma  tannçası.  Sonradan  Yunan  panthe-

u-v 
Ulixes.  Odysseus'un  Latince  adı.  Odysseus 
on'unun  Hestia'sıyla  bir  tutulmuş,  ama  Ro­
ma'da  her  zaman  ayrı  bir  saygı  görmüştür. 
Vesta'nın  tapımına  bakan  Vestales  rahibeleri 
Roma'nın  en  iyi  aile  kızları  arasından  seçilir, 
maddesine bakınız.  ömür  boyu  kız  kalmaya  ant  içer  ve  devletin 
başrahibi  Pontifex  Maximus  yönetiminde 
Urania.  Musalardan biri.  Adından da anlaşıl­
devlet  ocağının  ateşini  yanar tutmakla  görev­
dığı gibi gök bilimini simgeler (Musalar).  liydiler.  Roma'nın kurucuları Romulus'la Re-
Uranos.  Gök'e  kosmik varlık ve ilk tanrı ku­ mus'un  bir  Vesta  rahibesinden  dogma  olduk­
şağı  arasında erkek ve  baba tanrı olarak veri­ ları, Vesta tapımının Romulus tarafından Ro-
len ad. Uranos Gaia ile birleşerek birçok tan­ ma'ya  sokulduğu  ileri  sürülürse  de,  Vesta  ta­
rısal  varlıklar  türetir,  bunları  doğar  doğmaz  pınağının  en  eski  zamanlarda  Palatinus'un, 
Toprak'ın  bağrına  tıkaması,  oğlu  Kronos'un  yani  ilk  Roma  surlarının  dışında  bulunması, 
elinden hayalarının  kesilmesi  ve  bu  olay üze­ tipik  Latium  evleri  gibi  yuvarlak bir ilişkisi  ol­
rine egemenliğin ikinci tanrı kuşağına geçme­ madığını  gösterir.  Vesta'ya  özgü  hayvan  ola­
si  Gaia,  Aphrodlte,  Theogonia  ve  Kronos  rak  eşek  gösterilir  ve  Vesta  bayramı  olan 
Vestalia  (haziran  ortasında)  şenliklerinde 
maddelerinde anlatılmıştır (Tab.  1-4). 
eşekler  başlarında  çiçek  çelenkleriyle  bayram 
Uyku. Bkz. Hypnos.  alayında  gezdirilirdi.  Bu  özellik  sonradan  uy­
durulmuş tutarsız bir  efsaneyle  açıklanmak is­
Venüs.  Çok  eski  bir  Latin  tanrıçasının  adı­ tenmiş,  tanrı  Priapos'la  Vesta  arasında  bir 
dır.  Meyve  bahçelerinin  koruyucusu  olarak  ilişki kurulmuştur (Priapos). 
saygı  gören  Venüs  sonradan  Yunan  etkisi  al­
tında  Aphrodite  ile  bir  tutulmuştur.  Aene- Vulcanus.  Sonradan  Yunan  tannsı  Hepha-
as'ın  anası  sayılan Venüs imparatorluk çağın­ istos'la bir tutulan eski Roma tanrısı. Tapımı-
da Gens lulia'nın atası sayılmıştır (Aeneas).  nı,  Roma'ya  Etrüskler  getirmiş.  Volcanalia 
Vcsper.  Akşam  yıldızının  Latincesi  (Hespe- denilen  bayramlarında  tanrıya  sunu  olarak 
ros).  ateşe  küçük balıklar ve  başka  hayvanlar atılır­
dı,  buna  karşılık  insanların  hayatları  korun­
Vesta.  Evlerde  ocağı  koruyan  çok  eski  bir  muş olurdu.  Hiçbir efsanesi yoktur. 
 babası  olmuşlar,  habire  yığıyorlardı  altınları 
Y  tanrıçanın sütundan bir ormanla çevrili tapı­
nağına, fakir fukarayı hiç sokmuyorlardı içeri­
ye;  banka olmuştu orası. Yoksulların koruyu­
Yalvarılar  (Litai).  Ate,  gaflet tanrıçasının  cusu İsa'dan yanaydı bu yedi genç,  ama  Hı­
suç  işlemeye  ittiği  kişiyi  suçundan  arındır­ ristiyan  olduklarını  söyleyemiyorlardı  açık 
mak,  kurtarmak için Zeus'un kızları Litai adlı  açık,  çünkü devlet denizaşırı göçmüş,  Roma 
tanrıçalar  araya  girerler.  İlyada'dan  alınmış  denilen  şehre  yerleşmişti.  Roma'nn  zorbası 
aşağıdaki  parçada  Litai  "Yalvarıar",  Ate  Decius  puta  tapmayan  kim  varsa  kafasını 
"Suç" diye çevrilmiştir (İl. IX, 502 vd.):  uçurtuyordu  Efes'te.  İsa'ya  tapan  bu  yedi 
Gün olur yanılır, suç işlerler insanlar,  genç  de  Panayır dağının dibine  dek inen bir 
güzel adaklar, sunularla yalvarırlar,  mağara  bulmuşlar,  oraya  sığınmışlardı.  Ma­
kurban yağlarıyla yumuşatırlar tanrıları.  ğara  kapısına  Kıtmir'i  bekçi  dikmişlerdi.  Bir 
Ulu Zeus'un kızlarıdır Yalvanlar,  gece  derin  derin uyuyorlarmış  ki,  Decius'un 
topal, yüzleri buruşuk, gözleri şaşı,  polisleri  gelip  mağarayı  koca  kayalarla  ört­
koşarlar Suç'un arkasından dertli dertli,  müşler.  Yedi  genç  aldırmamışlar  karanlığa, 
ama güçlüdür, çevik ayaklıdır Suç, 
uyuyorlarmış nasıl olsa.  Aylar,  yıllar,  yüzyıllar 
Yalvanlar'dan çok önde koşar, 
insanlara kötülük ede ede dolaşır  geçmiş,  yedi genç uyuyor,  Kıtmir de uyuyor­
yeryüzünü,  muş.  Bir sabah incir ağaçlarının  altında keçi 
Yalvarılarsa yetişir, kötülüğü düzeltmeye  lerini otlatan bir çoban  mağaranın önündeki 
kalkarlar.  kayanın  biraz  kaydığını  görmüş,  var  gücüyle 
Din lerler kendilerine saygı gösterenleri,  yaslanmış  kayaya,  onu  biraz  oynatmış,  der­
onlara yardım ederler canla başla.  ken  mağaranın  içine  bir  güneş  ışını  sızmış. 
Kulak asmayan olursa, yalvarırlar Zeus'a,  Kıtmir  uyanmış,  havlamış,  Yedi  Uyurlar  da 
Suç takılsın ona, ettiğini bulsun derler.  uyanmışlar  ve  bakmışlar  ki  yiyecek  bir  şey 
(Ate, Erinysler).  yok.  Git,  demişler Mernuş'a,  fırından bir  ek­
mek  al.  Eline  bir  bakır  para  da  vermişler. 
Yedi Uyurlar. Efes kazılannı dolaşıp da Ye­
Mernuş  çıkmış,  Panayır  dağını  kıvrılıp  Mer­
di Uyurlar mağarasına uğramamak günahtır. 
mer  caddeye  iniyormuş  ki,  kaldırımların  üs­
Hiçbir yer insanın ruhuna bu kadar derinden 
tünde haçlar görmüş. Uyku sersemi olduğun­
seslenmez Efes'te. Kızgın güneşin altında bal­
dan pek aldırmamış, başı öne  eğik yürümeye 
la kabaran incir ağaçları bile masal anlatır in­
de  alışıkmış  öteden  beri.  Pazar  yerine  gelip 
sana. 
dükkâna  girince,  parayı  uzatmış,  bir  ekmek 
Çok  eski  zamanlarda  İsa'ya  âşık yedi  genç  almış.  Fırıncı parayı elinde evirmiş, çevirmiş, 
bir  mağaraya  kapanmışlar  Efes'te:  Yemliha,  Mernuş'un  yüzüne  bakmış  ve  "Hırsız!"  diye 
Mislina, Mürselina, Mernuş, Tebernuş, Saze- basmış  çığlığı!  Koşuşmuşlar,  sımsıkı  yakala­
nuş,  Kefeştatayuş'muş  adları,  bir  de  köpek- mışlar Mernuş'u:  "Kalpazan!",  "Nerede bas­
çikleri varmış: Kıtmir. Ne yapsınlar ki barına- mış bunu?", "Mağaradan geldi", "Hırsız yata­
mamışlardı  koca  şehirde;  yıllar  geçmiş,  bir  ğı orası!".  Mernuş şaşkına dönmüştü.  Neyse 
zamanlar  Paulus'un  vaazlarına  kulak  asma­ ki uyanık bir polis paraya daha yakından ba­
yan  Efesliler,  güçlü  hatibin  şehre  ikinci  geli­ kacak  olmuş:  "Decius.  Ha  bildim,  devletlu 
şinde bu Isa dininde bir şeyler var diye düşün­ imparatorumuzun  dedeslydi,  "Yok  canım, 
meye  başlamışlar.  Hem  yalnız  Paulus  değil,  Theodosius'un dedesi de Theodosius'tu". Bir 
Yuhanna  da  gelmemiş  miydi,  İsa'nın  anası  tartışmadır  gitmiş,  kavgaya  son  vermek  için 
dediği  bir  kadıncağızı  getirip  yerleştirmemiş  almışlar  Mernuş'u  Yuhanna  kilisesine  götür­
miydi Lysimakhos surlarının ötesinde pınarla­ müşler.  Oradan  başpapazla  birlikte  mağara­
rın  yemyeşil  çağladığı  bir  yamaca?  Oldum  ya.  İş anlaşılmış,  başpapaz da  fetvayı vermiş: 
olası tanrı  anaları  görmüştür  Efesliler,  şehrin  Bu  bir mucizeydi,  ama Ruhülkudüs'ü'n yapa­
kurucusu Amazon tanrıçaydı, ulu Artemis'ten  mayacağı  mucize  yoktu.  O  arada  İmparator 
doğmuştu  yeryüzüne  ne  kadar  canlı,  ne  ka  İkinici Theodosius  nasıl  haber  almışsa  almış, 
dar  bitki  varsa.  Ama  Artemis  papazları  para 
Bizans'tan  Efes'e  koşagelmiş,  takdis  etmiş  man  yaratıkları  Titanlara  karşı  savaşlarında 
Yemliha'yı,  Mislina'yı,  Mürselina'yı,  Mer- ortak olarak kullanmayı akıl eder ve  çıkarırlar 
nuş'u,  Tebernuş'u,  Sazenuş'u  ve  Kefeştata- Hekatonkheirleri  yeraltından.  Devlerle  tanrı­
yuş'u,  Kıtmir'i  de  okşamış.  Sonra  Efesli  yedi  lar arasındaki savaş da o zaman kızışır. Olym-
gençle sadık köpekleri yine uykuya dalmışlar  posluların  zaferiyle  sonuçlanan  bu  savaşın 
ve o gün bugün bir daha uyanmamışlar.  son  bölümünü  şöyle  anlatır  Hesiodos  (The­
og. 713 vd.): 
Yüz Kollular.  Yunanca Hekatonkheires di­
Ama ön saftaki Kottos, Briareus, Gyes, 
ye  anılan yüz  kollu  devleri  Hesiodos  şöyle  ta­
nımlar (Theog.  147 vd.):  savaşa doymayan bu yüz kollu devler 
azdırdılar yeni baştan savaşı: 
Başka oğulları da oldu Caia ile Uranos'un, 
üç yaman oğul ki korkuyla anılır adları:  Üç yüz taş birden fırladı 
Kottos, Briareus, Gyes, başı göklerde  bu devlerin güçlü kollarından, 
çocuklar.  kapkara saldırılarla ezdiler Titanları, 
Her birinin yüz kolu vardı  yol yol toprağın altına tıktılar onları, 
omuzlarından sarkan, korkunç,  vurdular zincire yendiklerini 
ve elli başı güçlü omuzlarının üstünde.  ve gökler ne kadar uzaksa topraktan 
Korkunçtu koca bedenlerinin amansız  toprağın o kadar altına gömdüler onları. 
gücü.  Yüz  Kolluları  da  Zeus  Tartaros'a  kapatılan 
Uranos öbür oğulları gibi bunlardan  da kuş­ Titanlara bekçi  olarak diker: 
kulanıp,  kapatır  Yüz  Kolluları  yerin  dibine,  Durur orada sadık birer bekçi gibi 
ne  var  ki  Zeus  ve  Olympos  tanrıları  bu  az­ Gyes, Kottos ve coşkun yürekli Briareus. 

? Q 9 
 ter'in);  aynı  kuruluş  eski  Hintçede  Dyaus 

z  -pıta,  Gök  Baba;  gene  Latincede  deus  (tan­

rı),  dea  (tanrıça),  divus  ile  divinus  (tanrısal), 
Fransızca  dieu  (tanrı),  divin  (tanrısal),  devin 
Zagreus.  Zagreus Orpheus gizemlerinde adı  (tann sözcüsü). Zeus'tan gelme, tanrısal anla­
geçen  bir  tanrıdır.  İlk  Dionysos  sayılır.  Zeus  mına  gelen  dios  sıfatı  Yunancada  da  vardır, 
Onu  üretmek için bir yılan biçimine girip yer- nitekim Zeus'un  oğlu ve Zeus'un baldırından 
altı tannrıçası Persephone ile birleşmiş. Dog- çıktığı  anlatılan  şarap  tanrı  Dionysos'un  adı 
doğduktan sonra da Hera'nın hışmına uğramasın  da  aynı  köktendir.  Dios  sıfatını  Homeros 
diye  onu  Apollon'la  Kuretlere  vermiş.  Onlar  özellikle dia  theaon  deyiminde kullanır;  "tan­
de  Zagreus'u  Parnassos  dağının  ormanların­ rıçaların tanrısalı,  ulu,  yüce  tanrıça"  anlamı­
da  saklamışlar.  Ama Hera saklandığı yeri bul­ na gelen bu deyim, ne tuhaf ki Homeros des­
muş  ve Titanları genç tannyı kaçırmakla  gö- tanlarında en büyük  Olympos tanrıçaları için 
re'vlendirmiş. Zagreus Titanlann elinden  kur- değil, Thetis, Kalypso, Kirke gibi, çoğu Olym­
lulmak  için  biçimden  biçime  girmiş,  bir  ara  pos dışında yaşayan  yan tanrıçalar için kulla­
bir  boğa  olmuş,  devler  de  boğayı  boynuzla­ nılmaktadır, 
rından yakalayarak parçalamışlar,  etlerini  çig 
Çiğ  ya  da  kızartarak  yemişler,  Pallas  Athena  b)  Anlamı.  Birçok  ad  ve  sözcük  türeten 
Zagreus'un  yalnız  yüreğini  kurtarabilmiş.  div-  kökeninin  anlamına  gelince,  ilkel  insan 
Apollon  kemiklerini  Delphoi'de  gömdüğü  bununla  göğün  parlaklığını,  ışıltılı  aydınlığını 
halde,  Zeus  da  oğlunun  daha  atmakta  olan  dile  getirmek  istemiş  olsa  gerek.  Tanrıların 
yüreğini ya  kendi  gövdesine  almış,  ya  da Se- tanrısı  Zeus  gerçekten  de  göktür,  gök tanrı­
Semele'ye yutturmuş. Zagreus bir süre sonra da  dır,  gökle  ilgili  doğal  güçlerin  hepsini  kişilen-
İkinci kez dünyaya gelmiş.  diren varlıktır.  Işık,  aydınlık,  bulut,  gök gürle-
mesi,  şimşek  ve  yıldırım  Zeus'un  egemenliği 
Zephyros.  Astraios'la  Şafak  tanrıça  Eos'un  altındadır,  ne  var  ki  Yunan  insanının  evren 
oğlu, batı yeli (Tab.  8; Rüzgârlar).  ve  tanrı  görüşü  bize  dil yapıtlarıyla  aktarıldığı 
çağlarda doğal güçler olduğu  gibi  değil,  insan 
Zethos.  Bkz.  Amphion.  biçiminde  birer  simge  olarak canlandırılmak­
Zeus.  Tanrıların  tanrısı,  tanrıların  babası,  tadır, yani Zeus daha ilkel bir evren görüşün­
büyüğüdür Zeus.  Bu yetkiyi nasıl elde  ettiğini  de Uranos, Gök Tanrı diye adlandırılan doğa­
anlatmadan  önce,  adının  kökeni  ve  anlamı  nın kendisi değil,  doğayı insan düzenine ben­
üstünde duralım-.  zer bir düzene  sokup,  yönetimini ele  alan bir 
insan  tanrıdır.  Yunan  mythos'unda  Uranos' 
I.  ADI.  a)  Kökeni.  Hint-Avrupa  dillerinin  tan  Zeus'a  dek olan  evrim  ve  gelişimin  nasıl 
hemen  hepsinde  görülen  bir  kökten  üreme­ düşünülüp  dile  getirildiğini  dünyanın  yaratılış 
dir  Zeus  adı.  Bu  sözcüğün  kaynağında  olan  efsanesini incelerken  gördük (Theogonia). 
diu-  kökü  (ki  aslında  V  ile  değil  de,  en  eski 
Yunancada bulunup,  sonraları  alfabeden  sili­ II. SIFATLARI. Bu sıfatlar iki türlüdür: Tan­
nen  'digamma'  harfiyle  yazılırdı)  Yunancada  rının  doğa  ile  ilgili  niteliklerini,  bir  de  insan 
zeu- ve di- olarak iki biçimde belirir.  Nitekim  tanrı olarak özelliklerini belirtir. 
çekiminde de bu çifte kökenlik görülür: Nom.  (1)  Nephetegereta:  Bulutları  devşiren  Ho­
Zeus  (özne hali);  Voc. Zeu! (ey Zeus!);  Gen.  meros  destanlarında  Zeus'un  adına  en  çok 
Dios  (Zeus'un);  Dat.  Dii  (Zeus'a);  Acc.  Dia  eklenen  kalıp  sıfattır;  hypsibremetes:  Gök­
(Zeus'u).  Sanskritçede,  Pers ve  İtalya ulusla­ lerde  gürleyen;  asteropetes:  Şimşek  savuran; 
rının  dillerinde,  sonradan  da  Latince  ve  La- terpiJ-ercnos:  Yıldırım  seven;  erigdoupos: 
tinceden  gelme  dillerde  bu  kök  zeu-,  dyeu- Uzaklarda  gürleyen,  uzaklardan  gürleyen, 
dleu-,  diu-  diye  belirir;  örneğin  eski  Hintçe  asıl  anlamı,  gök  gürültüsü,  uzaktan  duyulan, 
Devas,  die,  dieıuas;  Latincede Iupiter (ya da  yankılanan. 
luppiter)  Zeus  Baba  anlamına  gelen  Diespi- Bir  de  aigiokhos  sıfatı  geçer Homeros des 
tcr'den;  ama  bunun  gen.  hali  lovls  (lupi  tanlarında.  Aslında  "keçi  derisinden  kalkan 
 taşıyan"  anlamına  gelen  ve  Zeus'tan  başka  Kalkanlı Zeus, engin gökyüzünü 
tanrıça Athena  için  de  kullanılan  bu sıfatı biz  nasıl da kaplıyor kara bulutlarla! 
"kalkanlı"  diye  çevirmekten  başka  çare  bula­ Allak bullak etti denizi 
madık. Ama bu kalkanın bir öyküsü var. Tan­ tekmil kasırgaları koptu çeşitli yellerin, 
ölüm uçurumu açılıyor önümde, besbelli! 
rıça Rhea,  Zeus'u doğurduğu zaman,  çocuk-
lannı ana  karnından  çıkar  çıkmaz  yutan  ko­ III. DESTANLARDA ROLÜ. Zeus Troya sa­
cası Kronos'tan kaçırmak için Girit'te bir ma- vaşında büyük bir rol oynar, İda dağının tepe­
, garaya kapatmıştı,  Amaltheia diye bir orman  si  olan  Gargaros  doruğundan  yönetmektedir 
perisi de  bebeği  bir  keçiye  emzirtmişti.  Gü­ savaşı.  Onun istemi,  buyruğuyla olur ne  olur­
neş tanrı Helios'tan dogma korkunç bir yara- sa,  talih  kimi  zaman  Akhalann,  kimi  zaman 
tıkmışbu keçi, Titan denilen devler bile dona- Troyalıların  yüzüne  güler.  Bu  yönetimi  Zeus 
kalırmış  onu  görünce.  Zeus  büyüyüp  ege­ insanlara  işmarlar  vererek  gerçekleştirir. 
menliği  elde  etmek  için  giriştiği  savaşta  bu  Tanrının  buyruklarını  insanlara  ulaştırmak 
keçinin  derisinden  bir  kalkan  yapıp,  Titanla­ Zeus'un  kuşu kartalın  görevidir;  onun  uçuşu­
ra  karşı  kullanmış  onu,  bu  kalkana  sonralan  na  göre  işmar  iyiye  ya  da  kötüye  yorulur. 
Athena  öldürdüğü Gorgo  canavarının  saçları  Akhalar kötü durumdadır, Agamemnon Zeus 
yılanlarla  örülü  kafasını  da  katmıştı.  Kalkan  babaya yakarır (İl.  VII,  245 vd.): 
yılanlardan  saçaklı,  püsküllü  olarak  anlatılır, 
Böyle dedi, Zeus acıdı onun gözyaşına, 
savaşta  düşmana  karşı  kullanıldı  mı,  dehşet  yok olmasın istedi ordusu, işmar etti, 
içinde püskürtür her göreni (Gorgo).  gönderdi kartalı, kuşların en şaşmaz 
olanını, 
(2) Zeus'un  adına  hemen  her zaman  ekle­ bir yauru geyik vardı kartalın pençesinde, 
nen iW sıfattan  biri soyadı niyetine  kullanılan  kartal attı onu Zeus'un güzel sunağı önüne, 
Kronosoglu, öteki de Olymposludur.  Bu ikin­ orada Akhalar her şeyi bilen Zeus'a kurban 
cisi  tanrının  yüksek  dağlarda  konut  kurduğu  keserlerdi. 
-  Hellenler  göğü  simgeleyen  tanrıyı  bile  gök­ Anladılar Zeus'tan geldiğini görünce kuşu, 
te oturtmaz, doruğu göklere ulaşan ulu dağla­ saldırdılar Troyalılara doludizgin 
ra  yerleştirirlerdi,  nitekim  OIympos,  ulu  dag  hepsinin savaştaydı aklı, fikri. 
anlamına  gelir  -  bir  de  belli  bir  kuşaktan  ve  Odysseus  lthake'ye  dönmüştür,  karısı  Pe-
tanrı  soyundan  olduğunu  göstermektedir.  nelopeia  ile  kendini  tanıtmadan  görüşür, 
Tanrı soyları  üçtür;  Uranos'la  Kronos  soyla­ ama  onun  önünde  ağır bir iş vardır,  sarayına 
rından sonra, OIympos tanrılarının egemenli­ yerleşmiş olan,  malını,  mülkünü sömüren ta­
ği  nasıl  ele  geçirdiklerini  ilerde  anlatacağız.  lipleri  yok  etmek.  Yalvarır  Zeus'a  (Od.  XX, 
Zeus  bu  savaşı  kazanınca  Olympos'ta  taht  98 vd.): 
kurar, oğlu demirci tanrı Hephaistos'un yap­
tığı krallık asasını eline alır (il. II,  101) ve "in­ Karada, denizde çektiğim bunca dertten 
sanların,  tanrıların babası"  olarak yönetimini  sonra, Zeus baba, 
siz tanrılar istedinizse kavuşturmak beni 
sürdürür.  Krallık gücünü simgeleyen değneği­
toprağıma, 
ni  kime verirse  o kral olur,  bütün krallar  "di- bir ses versin içerde uyayan insanlardan biri 
otrephes",  yani  Zeus'tan  dogma,  Zeus'tan  dışarda da bir başka işmarın görünsün 
yetişmedir.  senin! 
Yakardı ve böyle dedi, akıllı Zeus da dinledi 
Yağmuru  yağdıran,  göğü  gürleten,  şimşeği  onu: 
çakıp savuran Zeus'tur. Öyle ki "yağmur yağ­ bulutların üstünden, ışık saçan Olympos'un 
mak"  diye  bir  fiil  vardır,  onun  öznesi  Zeus'  doruğundan 
tur:  Zeus  huei  (Zeus  yağıyor)  denir  (İl.  XII,  ossaat gürledi ve tanrısal Odysseus da 
25:  "Zeus  da  boyuna  yağmur  yağdırdı  dur­ sevindi. 
Evden gelen sesi de bir kadın verdi, 
du").  Odysseus salına binmiş, tam vatan top­ değirmen çevirmekteydi bu kadın az ötede, 
rağına kavuşacakken, düşman deniz tanrı Po- on iki değirmen taşı vardı halkların önderi 
seldon  bir  fırtına  salar  üstüne  (Od.  221  vd.),  Odysseus'un 
bahtsız  Odysseus  yakınır:  bunların on Iklslni de kadınlar çevirirdi, 
 arpa ve buğday öğütürlerdi, insanlara iyilik  ölüsünü  geri  verdikten  sonra,  şu  kanatlı  söz­
olsun diye.  leri uçurur (İl. XXIV,  518 vd.): 
Öbür kadınlar uykudaydı, öğütmüşlerdi 
unlarını,  Talihsiz adam, ne acılar çekmiş yüreğini 
bir bu çalışıyordu, çünkü güçsüzdü  Nasıl göze aldın gemilere gelmeyi tek 
hepsinden.  başına, 
İşte bu /cadın durdurdu değirmen taşını ve  nasıl göze aldın benim gözüme görünmeyi? 
dedi ki:  Ben ki öldürdüm nice soylu oğullarını 
Tanrıların ve insanların kralı, Zeus baba,  senin. 
amma da sert gürledin buraya yıldızlı  Demirden bir yürek varmış göğsünde. 
gökten.  Hadi gel, otur üstüne şu iskemlenin, 
Bu senin işmarın olsa gerek, çünkü bir tek  ko uyusun bağrımızda acılar. 
bulut yok,  Ne yapalım yasımız çok büyükse, 
ne olur, ben zavallının da getlriver dileğini  ne çıkar yürek donduran iniltilerden! 
yerine:  Talihsiz ölümlülere tanrılar şu kaderi 
Bugün Odysseus'un konağında çekilecek  dokudu: 
neşeli şölen,  Yaşayacak insanlar acı içinde. 
ne olur, talipler için son şölen olsun,  Ama ölümsüzlerin hiçbir kaygısı yok. 
dizlerim çözüldü, tükendi yüreğim un öğüte  îkl tane küp durur Zeus'un eşiğinde, 
öğüte,  biri kötü, biri iyi bağışlarla dolu. 
dilerim, yedikleri son yemek olsun onların  Zeus karıştırır bunları, sunar ölümlülere, 
bu.  iyisinden de, kötüsünden de pay alır 
Böyle dedi, Odysseus da bu söze, Zeus'un  insanoğlu 
gürleyişine sevindi,  Ama yalnız kötü bağıştan pay alırsa bir 
demek artık öç alacaktı Zeus bu suçlardan.  adam, 
yoksul olur, hor görülür, 
Zeus'un  kişiliği  ve  oynadığı  rol  bakımından  zorlu açlıkla sürünür tanrısal toprağın 
llyada  ve  Odysseia  arasında  bir  fark  vardır  üstünde, 
sanki:  İlyada'da Zeus'u  karşımızda  görür,  ey­ tanrılar, insanlar dönüp de bakmaz yüzünv. 
lemlerini  izleriz;  Odysseia'da  ise  tanrı  doğru­ Ama Zeus insanların  kaderini elinde  mi tu 
dan  doğruya  karşımıza  çıkmaz,  ancak  sunu,  tar,  yani  insan  kaderinin  mutlak  hâkimi  mi­
dua,  dilek ve  ant  içme  gibi  dinsel törenlerde  dir, tek tannlı dinlerin Tanrısı gibi? Troya sa­
görürüz  etkisini,  kuşu  kartalla,  gök gürültüsü  vaşında  uzak  Lykia'dan  gelmiş  ordusuyla 
ya  da  şimşekle  belli  eder  varlığını.  Doğal  bir  Troya  için  savaşan  Sarpedon  diye  bir  yiğit 
güç olmaktan çıkmış,  bir tüzelkişi,  bir ilke ol­ vardır.  Zeus'un oğludur o,  Zeus gözü gibi  se­
muştur.  ver onu,  ne var  ki  Patroklos'la teke  tek sava­
Zeus  "ksenios"  yani  konukseverdir,  yahut  şa  girince,  Sarpedon  kötü  duruma  düşer,  alt 
ele  düşmüş  sıla  uğruna  yalvaran  gariplere  edilmek  üzeredir  ki,  tannlann  babası  şöyle 
saygı  ve  sevgi  göstermesini  buyurur.  Odysse­ danışır  Troyalılara  karşı  Akhalardan  yana 
us  onun  adına  sığınır  Tepegöz  Polyphe- olan karısı tanrıça Hera'ya (İl. XVI,  433 vd.): 
mos'un  mağarasına,  ama  "töre  nedir,  yasa 
nedir  bilmeyen  ve  yalnız  kaba  gücüne  güve­ Çok yazık, insanlar arasında en çok 
sevdiğim Sarpedon 'al 
nen o adam" (Od.  214) tanrının uygarca ku­
Menoitios oğlu Patroklos'un elinden ölmek 
rallarını  hiçe  sayıp  kıtır  kıtır yer  Odysseus'un  onun kaderi 
arkadaşlarını.  Bunun  içindir  ki  tek gözünden  İçimde yüreğim bir o vana gider, bir bu 
olmakla cezasını bulur.  yana, 
Zeus  hakka  dayanan  insanca  bir  düzenin  gözyaşı döktüren savaştan geri alıp onu, 
kurucusu  ve  koruyucusu  sayılır.  Homeros  kaçırıp bıraksam mı Lydia'nın semiz 
destanlarında  tanrıların  ve  insanların  babası­ toprağına, 
na  verilen  bu  rol  Hesiodos'un  eserinde  daha  yoksa bıraksam ölsün mü Menoltosoğhırıı/n 
e/lnd«»n? 
da  kesin  olarak  belirmektedir,  ilyada'nın  son 
bölümünde Akhilleus, oğullarını kestiği,  ken- Hera'da  ayrıcalığa  meydan  vermemek  Için 
tini  yağma  ettiği  kral  Priamos'a  Hektor'un  bunu yapamayacağını  söyler:Zeus  kendi oğ-
lu  Sarpedon'u  kaçırırsa,  bir  başka tanrı  çıkıp  biri  Akhilleus'unkiydi,  biri  at  sürücü 
da  kendi  oğlunu korumak,  kurtarmak isteye­ Hektor'unki, 
cek,  düzen  bozulacak,  haksızlık olacak.  Zeus  ortasından  tuttu,  kaldırdı  teraziyi, 
ağır  basit  Hektor'un  kara  günü, 
ister istemez uyar bu mantığa ve oğlunun ölü­
kefe  düştü,  yuvarlandı  Hades'e  dek. 
müne seyirci kalır. 
Sonra  da  Athene'nin  Hektor'u  aldatmak 
Demek- ki Zeus'un üstünde ve  Zeus'tan da 
için  kurduğu  kahpece  düzene  ve Apollon'un 
üstün  bir  "kader"  vardır.  Zeus'un  bu  güçle 
Hektor'u  kaderine  bırakmasına  seyirci  kalır. 
ilişkilerinin ne olduğu Hektor'un ölüm sahne­
İnsanların  ve  tannların  babası  Zeus,  kaderin 
sinde belli olur iyice. Hektor AkhiUeus'la teke 
elinde  sadece  bir  araçtır  demek.  Bu  kader 
tek  savaşa  koyulmuştur,  yaman  bir  savaştır 
kimdir,  nerede  ve  nasıl  duyurur  buyruğunu? 
bu.  Hektor uzun bir süre karşı koyar, ama so­
Ömür  ipliğini  büken  üç  tanrıçanın  adı  geçer 
nunda dayanamaz,  korkuyla kaçmaya başlar, 
Homeros destanlarından sonraki metinlerde: 
iki yiğit dolanır dururlar Troya surlarını, tanrı­
Atropos,  Klotho  ve  Lakhesis'tir bunlar,  ama 
lar  katındaysa  durum  şöyledir  (İl.  XXII,  166 
insan  dramlarının  en  büyüğünün  oynandığı 
vd.): 
bu  sahnede kader tanrılardan üstün  bir varlık 
Seyirci  olmuşlardı  tanrılar  tekmil,  olarak kulis arkasında kalmaktadır. 
ilkin  söze  başladı  insanların,  tanrıların 
IV.  EFSANELERİ,  a)  Doğuşu.  Zeus  Kro-
babası: 
Şu  surların  çevresinde  ne  görüyorum  böyle,  nos'la Rhea'nın  altı çocuğundan  sonuncusu­
görüyorum  sevdiğim  bir  adamın  dur (Tab. 4, 5). Kronos babası Uranos'u nasıl 
kovalandığını,  alt  edip  egemenliği  elinden  almışsa,  Zeus  da 
sızlıyor  Hektor  için  sızım  sızım  yüreğim,  ikinci  kuşak  tanrılarını  yener  ve  üçüncü  ku­
'  bana  ne  çok sığır  budu  yakmıştı  o,  şak,  yani  Olmypos  tanrılarının  egemenliğini 
yakmıştı  çok  yarlı  lda  dağının  doruklarında,  kurar. Bu süreci Hesiodos Theogonia'da şöy­
Troya  kalesinin  üstünde  yakmıştı. 
le anlatır (Theog. 4 5 1 vd.): 
Şimdiyse  tanrısal  Akhilleus  kovalıyor  onu 
hızlı  ayaklarıyla,  llyon 'un  çevresinde.  Rheia  Kronos'un  yatağına  girince 
Hadi  düşünün  bakalım,  tanrılar,  danışın,  şanlı  evlatlar  doğurdu  ona: 
kurtaracak  mıyız  Hektor'u  ölümden,  Hestia,  Demeter,  altın  sandallı  Hera 
yoksa  bırakacak  mıyız  bu  yiğitliğiyle,  ve güçlü  Hades,  yerin  altında  oturan, 
alt  etsin  onu  Akhilleus,  Peleusoğlu?  toprağı  saran,  uğultulu  tanrı  Poseidon, 
Gök  gözlü  tanrıça  Athene  karşılık  verdi,  ve  temkinli  Zeus,  tanrılar  ve  insanlar 
dedi ki:  babası, 
Ne diyorsun,  kara  bulutlu  babam,  ak  yıldırımları  yeryüzünü  titreten. 
yıl dirimli!  Ama  koca  Kronos  yiyordu  ilk  çocuklarını 
Kaderi  çoktan  belli,  ölümlü  bir adamdır  bu,  analarının  kutsal  karnından  çıkıp  da 
kaçırmak  istersin  onu  canlara  kıyan  dizleri  üstüne  oturdukça  her  biri. 
ölümden?  Korkuyordu  Uranos'un  mağrur 
Yap  yapacağını  ama,  biz  tanrılar  torunlarından  biri 
onaylamayız  yaptığını.  ölümsüzler  arasında  kral  olacak  diye. 
Bulutları  devşiren  Zeus  karşılık  verdi,  dedi  Gaia ve Uranos bildirmişti ki ona 
ki:  ne  kadar  güçlüler güçlüsü  de  olsa 
Korkma  kızım,  Tritogeneia,  konuşmadım  kendi  oğluna  yenilmekti  kaderi. 
açık  yürekle,  Buydu  çünkü  büyük  Zeus'un  istediği. 
yumuşak  davranmak  isterim  sana.  Onun  için  gözü  pusudaydı  her zaman, 
Gecikme  bari,  yap  düşündüğün  gibi.  doğan  çocuklarını  yiyordu  birer  birer 
ve  Rheia  sonsuz  yaslar  içindeydi. 
İki  yiğit  ovada  cebelleşedursun  (İl.  XXII,  Ama  Zeus'u  dünyaya  getireceği  gün 
yalvardı  Toprağa  ve  yıldızlı  Göğe 
2 0 8 vd.): 
gizli  doğurabilsin  diye  çocuğunu, 
Ama  pınarlara,  yunaklara  dördüncü  öcü  alınsın  diye  babasının 
gelişlerinde,  ve  hain  Kronos'un  yediği  bütün 
bir altın  terazi  kurdu  baba  tanrı,  çocuklarının! 
acıklı  ölümün  iki  tanrıçasını  kodu  kefelere,  Anası,  babası  dinlediler  kızlarını 
 ne  bildirdiler ona  Kader'in  ne  hazırladığını  pattıgı  devlerden  gök  gürültüsü,  şimşek  ve 
kral  Kronos'a  ve  coşkun  yürekli  oğluna.  yıldınmı  aldıktan  sonra  Olympos  tanrılarının 
Sonra  bereketli  Girit'e  Lyktos'agötürdüler  egemenliğini kurmaya  koyulur. 
onu, 
son  oğlu  büyük  Zeus'u  doğuracağı gün.  b) Titanomakhia.  Bunun  için  Titanlarla  sa­
Ulu  Toprak  tanrıça aldı  çocuğu  vaşı  göze  alır,  yüz  kollu  devlerden  gördüğü 
besleyip  yetiştirmek  için  koca  Girit'te;  yardımla  bu  savaşı  kazanır  (Devler  ue  Tanrı­
hızlı  Gece'nin  karanlıklarından  yararlanıp  lar  Savası). 
Lyktos  tepelerine  götürdü  onu. 
Sık  ormanlarla  kaplı  Aigaion  eteklerinde  Evrende yetkileri paylaşmaya koyulur:  Ken­
kutsal  toprağın  gizli  derinliklerinde  disi  göğü  ve  yerle  gökte  krallığı  alır,  kardeşi 
ulaşılmaz  bir  mağaraya  sakladı  onu,  Poseidon'a  denizi,  Hades'e  de  yeraltı  ülkele­
sonra koca bir taşı bezlere sarıp  rini verir. 
verdi göklerin  güçlü  oğlu  Kronos'a, 
o  da yakalayıp  iki  eliyle  taşı  c)  Evlenmeleri.  Zeus  bundan  sonra  Titan 
yuttu,  indirdi  uğursuz  midesine,  soyundan  tanrıçalarla  ve  kendi  kuşağından 
anlamadı  yuttuğunun  bir  taş  olduğunu,  kerdeşleriyle  birleşip  bir  sürü  tanrısal  varlık 
oğlununsa  dipdiri  kaldığını,  üretmeye  koyulur.  Bu  evlenmeler  ve  onlar­
ve  az  sonra  yenilmez,  baş  olmaz  gücüyle  dan  doğan  varlıklar  Tab.  9'da  gösterilmiştir, 
babasının  hakkından  geleceğini,  ayrıca  adı  geçen  bütün  kadınların  ve  ürettik­
onu  tahtından  atıp  yerine  geçeceğini, 
leri  döllerin  adları  altında  efsaneleri  anlatıl­
ölümsüzlerin  kralı  olacağını. 
mıştır.  Zeus'un  Yunan  Mythos'unun  bütün 
Zeus  babası  Kronos'a  öbür  kardeşlerini  dallarındaki  rolü  ve  yeri  de  efsanelerden  söz 
kusturur,  sonra  'da  Uranos'un  yeraltına  ka- edildikçe belirtilir. 
 SONSOZ 

MİTOLOJİ SÖZLÜĞÜ NASIL HAZIRLANDI? 

1. FİŞLER 
Sözlükte  yer  alacak  olan  her  isim  için  bir  fiş  hazırlandı.  Fişlerin  düzenlenmesi 
için kaynak olarak kullanılan sözlükler şunlardır: 

Pierre Grimal,  Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine, Presses 
Universitaires de France, Paris 1951. 
Joel Schmidt,  Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine,  Librairie 
Larousse,  Paris  1965. 
Şefik Can,  Klasik Yunan Mitolojisi,  İnkılap ve Aka Kitabevleri, İstanbul  1970. 
Behçet Necatigil,  100 Soruda Mitologya,  Gerçek Yayınevi,  İstanbul  1969. 
Düzenlenen  çok  sayıda  fişler  arasında  bu  sözlükte  güdülen  amaca  göre  bir 
seçme yapıldı. Anadolu ile  ilgili efsane ve  kişi adlarına  daha çok önem verilerek, 
bu konular dışında kalan yüzlerce  ad elendi.  Bu elemede,  kitabımızın  ana erek­
lerinden  biri  olan  mitolojik  kişileri  eldeki  metinlere  göre  tanımlamak  ve  tanıt­
mak  düşüncesi  ağır  bastı.  Sözlüğü  aynı  zamanda  bir  antoloji  haline  getirmek 
için iki yolda yüründü. 

2. SÖZLÜK VE ANTOLOJl 
Bu  çalışmada  kullanılan  kaynak  kitaplar,  Yunanca  ve  Latince  asıl  metinler  ve 
çevirileri  olmak  üzere,  burada  sayılamayacak  kadar  geniş  bir  bibliyografyanın 
konusudur.  Kaynaklarımızın  başında  Homeros'la  Hesiodos'un  eserleri  gelir. 
Tragedya yazarları,  Herodot ve Platon,  kitabın Dizin H'sinde de görüleceği gibi, 
başvurduğumuz  başlıca  kaynaklardır.  Ne  var ki  Homeros'la Hesiodos'un  görüş­
leri ve metne alınan şiir parçaları o kadar çoktur ki, onların isimlerini ve alıntıla­
rını  hiçbir  dizine  sığdırmak  mümkün  olmadı.  Çeviri  yayınlarını  burada  göstere­
lim: 

Homeros, İlyada, Türkçesi: Azra Erhat ve A. Kadir, Sander Yayınları,  3. baskı 
İstanbul,  1975. 
Homeros,  Odysseia, Türkçesi: Azra Erhat ve A.  Kadir, Sander-Yayınları, İstanbul 
1970. 
Hesiodos,  Theogonia, Türkçesi: Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu. 
Hesiodos,  İşler ve Günler, Türkçesi; Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu. 
Hesiodos,  eseri ve kaynakları, Türk Tarih Kurumu, Ankara,  1977. 
Önsözde  de  belirtildiği  gibi,  bizden  önce  Türkçe  olarak  yazılmış  mitolojiler­
den  alıntılar  yaparak,  birçok  yazarların  da  emeklerini  değerlendirmek  istedik. 
Aynı yöntemle  çeviri  metinlere ve  mitolojiden  esinlenerek yazılmış Türkçe  şiirle­
re  de  geniş  bir  yer  ayırmak  istedik,  tik  çalışmamızda  bu  alıntılar  çok  büyük  bir 
yer tutuyordu,  kitabın fazla şişkin olup asıl amacı olan sözlük yolundan sapılma­
ması  için  bu  alıntılarda üzülerek  kesintiler yapmak  zorunda  kaldık.  Öte yandan 
Homeros'a  atfedilen  "Hymnos"  yani  tanrı  övgüleriyle  Vergilius'un  şiirleri  gibi 
çevirisi daha yapılmamış bazı kaynaklan da çevirip buraya aldık.  "Delos'lu Apol-
lon'a  övgü"  ile  Georgica'dan  Orpheus'la  Euridyke  masalını  A.  Kadir'le  birlikte 
dilimize aktardık. 
Sözlükler  dışında  başvurduğumuz  çeşitli  mitoloji,  tarih  ve  arkeoloji  kitapları 
da  burada  sayılamayacak  kadar  çok  ve  çeşitlidir.  Yalnız  şu  önemli  elkitabının 
adını vereyim: 
Preller, L., Griechische Mythologie, Bd. I und II., Berlin 1872. 
Larousse,  Mythologies Classiques,  Paris  1963. 
Encyclopedia of World Mythology, Octopus, Hong-Kong,  1975. 
New larousse Encyclopedia of Mythology,  lO Impr.  1974 Hameyn,  1959. 
Türkçe çevirilere gelince,  Tercüme  Mecmuasından ve  Milli Eğitim Bakanlığı­
nın  yayımladığı  Klasikler  Dizisinden  bu  yana  yapılmış  ve  elimize  geçen  çevirile­
rin  hepsinden  faydalanmaya  çalıştık. 

3. ÖZEL ETÜT NİTELİĞİNDEKİ MADDELER 
Belirttiğimiz  gibi  asıl  amacımız  Türkiye'de  yapılan  son  arkeolojik  kazılar,  elde 
edilen en  son tarih ve din tarihi verilerinin  ışığında  bugüne  dek mitolojilerde  ge­
reğince aydınlanmamış kişileri daha  ayrıntılı biçimde  inceleyip tanıtmak,  böyle­
ce  yurdumuzun  bilim  dünyasında  yeni  yeni  anlaşılan  eşsiz  değerini  belirtmekti. 
Bunun  için  de  Apollon,  Artemis,  Kybele  gibi  tanrıları  özel  bir  incelemeyle  dile 
getirmeyi denedik.  Ne var ki bu incelemelerin gerçek bilimsel bir nitelik taşıması 
için,  hem  bu  kitabın,  hem  de  benim  bugünkü  bilgilerimin  çerçevesini  aşacak 
araştırmalara ve  karşılaştırmalara  lüzum vardı.  Onun  için  bu  maddelerin  tartış­
ma  götürür birer deneme  niteliğinde  olduklarını  özellikle  belirtmek  isterim.  Öte 
yandan  okuyucunun  da  göreceği  gibi,  Troya  destanıyla  ilgili  Hektor  gibi  kişileri 
uzun  uzun  ve  gönlümce  işledim.  Bunu  büyük  Homeros'un  bana  verdiği  sonsuz 
esinlere dayanarak kolayca yapabildim.  Bu yolda daha  önceki  çalışmalarıma  da 
yer  verdim,  bu  kitaptaki  birçok  efsaneler  "Mavi  Anadolu"  ve  "Mavi  Yolculuk" 
kitaplarımdaki anlatımla buraya aktarılmıştır.  Bu  alıntılarla Mitoloji Sözlügü'nün 
biteviye  ve  dengeli  bir  dizim  ve  anlatım  yolundan  ayrıldığının  farkına  varmamış 
değilim.  Ne  var ki bir elkitabının  büsbütün nesnel  ve  kuru üslûbuna  giremedim. 
Ayrıca  mitolojik  kişilerin  Batı  yazınında  ilkçağdan  bu  yana  nasıl  canlandırdık­
larına  bir  göz  atmakla  hem  kendimi,  hem  de  okuyucularımı  eğlendirmek  iste­
dim. 

4. SOY TABLOLARI 
Mitoloji  denilen  dallı  budaklı  bütün  aslında tutarlı  ve  dengeli  bir efsaneler toplu­
luğudur.  Kişiler ve  efsaneler arasında  öylesine  sıkı  bir alışveriş,  öyle  derin  ilişki­
ler  vardır  ki,  bu  bağlantılar  yalnız  efsaneleri  anlatmakla  göz  önüne  serilemez. 
Bunun  içindir ki,  kişiler  arasındaki  ilişkileri  birer tablo,  soyagaçlarını  ortaya  ko-

300 
yan  birer şema  ile  de  belirtmek yoluna gittik.  Soy  Tabloları diye  adlandırdığımız 
bu  25  tablo,  öyle  sanıyoruz  ki,  okuyucuya  efsaneleri  anlatmakta ve  birbirleriyle 
bağlantılı  olarak  değerlendirmekte  faydalı  olacaktır.  Bu  tabloları  dizmekte  gös­
terdiği özen ve ustalık için sayın Erol Erduran'a teşekkürü borç bilirim. 

5. YUNANCA-LATİNCE KELİMELERİN YAZILIŞI 
Bugüne  dek  kaleme  aldığım  her yapıtta  olduğu  gibi burada  da  Milli  Eğitim  Ba­
kanlığı  Klasikler  Dizisinde  benimsenen  "transcription"  yani  yazılışı  kullandım. 
Bunun Türkçede bazı güçlükleri olabilir,  ama düzgün ve düzenli bir yazılışı sağla­
yan,  karışıklıkları önleyen tek yazılış  da budur.  Dizinlerde  kolaylık olsun diye Yu­
nanca  adlarının  başka  yazılışlarını  da  verdik,  örneğin  Asil,  Achille,  Achilleus, 
Akhilleus;  Ülis,  Ulixes,  Odisseus,  Odysseus  gibi.  Öyle  sanıyoruz ki okuyucu ara­
dığı  ismi bulmakta güçlük çekmeyecektir. 

MİTOLOJİ SÖZLÜĞÜ NASIL KULLANILIR? 

1. SÖZLÜK 
Sözlük  içinde  alfabe  sırasına  göre  dizilmiş  adların  her  biri  kendi  efsanesiyle  ta­
nımlanmış,  anlatılmıştır.  Her  efsanede  bir  kişi  başka  birçok  kişilerle  bir  arada 
bağlantılı  olarak  geçer,  bir  serüvenin  bir  değil,  bin  bir  kahramanı  vardır,  onun 
için  kişileri  adlarına  göre  bir  sözlük dizimi  içinde  ayırmak çokluk  efsaneleri par­
çalamaya  ya  da  aynı  efsaneyi  birkaç  yerde  tekrarlamaya  götürür.  Sözlüğün  bu 
kaçınılmaz  kusurunu  elden  geldiğince  hafifletip  ortadan  silmek  için bir  kişiye  ay­
rılmış  maddelerde  başka  bir  kişiyle  ilişkili  olarak  öyküsünün  o  ikinci  kişinin  adı 
altında aranıp bulunması için adını italik harflerle parantez içine aldık,  kimi adla­
rı  da  sözlükte  yalnız  saydık  ve  karşısına,  bkz  ..  madde  diye  başka  bir  maddeye 
gönderdik.  Burada da tam bir denge ve  tutarlıga varamadığımızı biliyoruz.  Kimi 
adlar  o  kadar  çok  geçer  ki  her  defasında  onlara  atıf yapmak  olanaksızdır.  Hele 
Homeros  ve  Hesiodos'un  adları  hiçbir  dizine  sığmayacak  kadar  sık  geçmekte­
dir.  Onları dizin dışı bırakmaktan başka çare bulamadık. 

2. DİZİNLER 
Bu  sözlüğün  dizinlerini  meydana  getirmek,  sözlüğün  kendisini  yazmak  kadar 
zor  olmuştur.  Bütün  özel  adları bir tek dizin  içinde  toplamanın  asıl  amacımıza 
yardım  etmeyeceğini  çalışmamız  sırasında  anladık  ve  epey  emekle  hazırladığı­
mız bu  çeşit  dizinden vazgeçtik.  Bugüne  dek alışılagelmiş klasik bir dizin meyda­
na  getirmektense,  okuyucunun  ve  özellikle  öğrencilerin  işini  kolaylaştıracak  bir 
yöntem  izlemeyi  yeg  gördük.  Bunun  için  Şefik  Çan'ın  da  kullandığı  çok  dizinli 
yöntemden  esinlendik ve aşağıda saydığımız üç tür dizini düzenledik. 

I.  Asıl adlar dizini 
II.  Yer adları dizini 
III.  Sanatçılar ve eserleri dizini 

•3H1 
 Asıl  adlar dizininde  efsanelik  kişi  ve  öykülere  verilen  başlıkla  onların  sözlükte 
hangi  sayfalarda  ve  soy  tablolarında  bulundukları  gösterilir.  Bu  dizinde,  ayrı 
maddesi  olmayan,  yalnız  soy tablolarında  adı  geçen,  ya  da  mitolojik  kişi  olma­
yıp herhangi bir ya da birçok maddede sözü edilen adlar sayılır. 
Yer  adları  dizininin  görevi,  bu  kitaba  almak  istediğimiz  halde  almaktan  vaz­
geçtiğimiz haritanın yerini tutmaktır.  Bir Yunanistan  ve  Türkiye haritası çizdir­
mek  istiyorduk,  bu  haritada  eski  yer  adlarıyla  onların  bugünkü  adlarını  belirt­
mek,  böylece  okuyucunun  anlatılan  efsaneleri  haritada  bulmasını  ve  izlemesini 
sağlamak niyetindeydik,  ama böyle  bir haritanın tamam ve eksiksiz  olması  için 
Türkiye  ve  Yunanistan'la  yetinemeyeceğimizi,  bütün  Akdeniz  yöresiyle  Avrupa 
ve Asya'yı da  içine  alması gerekeceğini,  öyle  olunca da  ayrıntılı çizilemeyecegi-
ni  anladık ve  bu  girişimden  de  vazgeçtik.  Haritanın  yerini tutmak  için  sözlükte 
geçen yüzlerce yer adını bir araya toplayarak ayrı bir dizinde yerlerini ve türleri­
ni  kısaca  tanımlamayı  denedik.  Bu  dizinin  bazı  faydaları  olabilir;  örneğin  Mile-
tos  gibi bir  şehrin  hangi efsanelerde önemli bir yer tuttuğunu,  ayrıca bu  şehirle 
ilgili  efsanelerin  hangileri  olduğunu  okuyucuya  bildirmeye  yarayabilir.  Böyle  bir 
dizinin  eksiklerini  ve  kusurlarını  da  bilmiyor  değiliz.  Ancak  okuyucunun  elinde 
bir  haritayla  bizim  üstünkörü  belirttiğimiz  yeri  kesinlikle  bulabileceğini  düşüne­
rek bu yolu tuttuk. 
Üçüncü dizin  bir çeşit bibliyografyadır.  Amacımız,  efsaneleri yalnız Yunan  ve 
Latin  kaynaklarında  değil,  sonraları  da  yazın ve  sanatta yaşar  göstermek  oldu­
ğuna göre, sözlükte geçen, yazar, şair ve sanatçı adlarını da bu dizinde belirttik. 

Mitoloji  sözlüğü  bir  yıldan  az  bir  zamanda  yazıldı.  Ömrümün  ereği  olduğu 
halde,  başarabileceğime  inanmadığım bu  işi bana  güç  bir dönemimde  ısmarla­
yan  ve  güvenleri,  destekleriyle  tamamlanmasını  sağlayan  Remzi  Kitabevinin, 
başta sayın Remzi Bengi olmak üzere, bütün mensuplarına teşekkür ederim. 

•uv> 
 DİZİN I 

A  Aias,  16-18  Aköntios,  27  Amphiktyon, (Tab. 20) 

Aias Oileus oğlu,  17  Akrisios, (Tab.  10)  34 
Abant'lar,  11  Aias Telamon oğlu,  27-28  Amphiktyonia,  34 
Abas, (Tab.  10)  11  (Tab.  14, 21)  17-18  Aktaion,  (Tab.  18) 28  Amphilokhos, (Tab. 
Acca Larentia,  11  Aidoneus,  18  Akte,  170  23)34 
Achates, bkz. Akhates  Aietes, (Tab. 8) 18  Aktör, (Tab.  21)  19  Amphinomos, 34-35 
Acheloos, bkz.  Aigaios Pontos, (Ege  Aleksandros*,  28  Amphion, (Tab. 7, 9) 
Akheloos  denizi) 19  Alekto,  28  35 
Acheron, bkz. Akheron  Aigeus, (Tab.  14, 24)  Alkaios,  (Tab.  13) 28  Amphlssos,  35 
Achiİe, bkz. Akhilleus  18-19  Alkathoos, (Tab.  14)  Amphitrite, (Tab. 6) 35 
Acteon, bkz. Aktaion  Aigialees,  160  28  Amphitryon, (Tab. 13) 
Âdem,  103,  123  Aigialeia,  91  Alkestis,  (Tab.  22)  28  35-36 
Admete,  11  Aigina, (Tab.  21) 19  Alkides,  28  Amulius,  113 
Admetos, (Tab. 22) 11  Aigis, 19  Alkidike,  fTab.  22)  28  Amykos,  36 
Adonis*,  11-12  Aigisthos, (Tab.  14,  15)  Alklmede,  (Tab.  22) 28  Amymone,  36 
Adrastos, (Tab. 23) 12  19  Alkinoos,  28-29  Amyntor,  69 
Aedon,  12-13  Alkmaion, (Tab.  23) 30  Amythaon, (Tab. 23) 
Aigle, bkz. Hesperid'ler 
Aeğeus,  bkz.  Aigeus  Alkmene, (Tab. 9,  13)  201 
Aigyptos, (Tab.  10) 
Aegisthus,  bkz.  30  Ana Tanrıça, bkz. 
19-20 
Alkyone, (Tab. 7)  Artemis,  Kybele, 
Aigisthos  Aineias, (Tab.  17) 
30-31  Daktyl'ler, Dionysos 
Aello,  13  20-21 
Alkyoneus,  31  Anadyomene, 36 
Aeneas, bkz. Aineias  Aiolos 1., (Tab. 20, 25) 
Aloeus,  31  Anaksarete,  36 
Aeneis, bkz. Aineias  21 
Aloeusoğulları,  31 
Aerope, (Tab.  15) 13  Aison,  (Tab.  22) 22  Anaksibie, (Tab. 22) 
Alphelos,  31 
Aesculapius, bkz.  Aither,  22  Anchise, bkz. Ankhises 
Alphesibola,  31 
Asklepios  Aithiopes,  22  Androgeos,  36-37, 
Alpos,  31  ' 
Aeson, bkz. Aison  Aithiopis,  22  206 
Althaia,  31 
Aetes, bkz. Aietes  Aithra, (Tab.  14) 22  Altın Çag, bkz.  Androklos*,  37 
Afrodit, bkz. Aphrodite  Aius Locutius,  22  Andromakhe*, 37-38 
Soylar-Çaglar 
Agamedes,  13  Ak Tanrıça,  157  Andromeda,  38 
Mythos'u 
Agaraemnon, (Tab. 14,  Akademia (Akademi),  Ankhinoe,  19 
Altm Post,  52 
15)  13-15  23  Ankhises*, (Tab.  17) 
Altis,  32 
Agaue,  (Agave; Tab.  Akademos,  22-23  Amaltheia,  32  21,  38-39 
18)15  Akakallis,  23  Amata,  32  Ankhuros,  39 
Agdistis,  15-16  Akamas,  fTab.  11)  23  Amazon*, 32-33  Anna Perenna, 39 
Agenor, (Tab.  10)  16  Akarnan, (Tab. 23) 23  Ambrosia,  33  Antaios,  39 
Aglaie,  16  Akastos, (Tab.  22) 23  Ameles,  194  Anteia,  39 
Aglauros,  16  Akhalar,  23  Amenotep, 203  Antenor*,  39 
Agron,  16  Akhates,  23  Ammon,  38  Anteros,  39 
Aia,  16  Akheloos,  23-24  Amör,  33  Antheus* 39-40 
Aiaie,  16  Akheron,  24  Amores,  33  Antigone, (Tab. 19) 
Aiakos, (Tab.  21)  16  Akhilleus, (Tab. 21)  Ampelos,  33  4 0 4 1 
Aiakosoglu,  (Tab.  21)  24-27  Amphiaraos, (Tab. 23)  Antikleia,  41 
16  Akis,  116  33-34  Antilokhos,  41 

*  Anadolu  ile  ilgili  n kişiler. 

U l ' I 
Anliııoos,  41-42  Atena, bkz. Athena  Boreas, (Tab. 8) 75 Decius, 291 
Antlokhos,  187  Athamas, (Tab.  18, 20)  Brankhos*,  75  Dedal, bkz. Daidalos, 
Antlope, (Tab.  7, 9) 42  65  Brankhosogulları*,  Defne,  81-82 
Antiphates,  191  Athena, (Tab. 5, 9)  75-76  Deianeira,  (Tab.  13) 83 
Aphrodite, (Tab. 5, 9)  65-67  Brennus,  22  Deimos, 83-84 
42-44  Atlantis,  67  Deioneus, 84 
Briareus, (Tab. 2) 76 
Apis,  102  Atlas, (Tab.  3,  7) 67-68  Briseis*,  76  Deiphobe, 270 
Apisaon,  111  Atreus, (Tab.  14,  15)  Brises*,  76  Deiphobos*, (Tab. 16) 
Apollon*, (Tab. 5, 9)  68-69  Britomartis*,  76  84 
44-50  Atropos,  69  Bromios*,  76  Deipyle,  (Tab.  23) 84 
Apsyrtos*,  (Tab.  8)  50  Attes*,  bkz. Attis  Deipylos,  84 
Brontes, (Tab. 2) 76 
Ara,  50  Attis*,  69  Busiris,  77  Dejanira, bkz. 
Arakhne,  50  Atys,  196  Büyükayı,  56  Deianeira 
AraMaxima,  112  Augias,  (Tab.  8) 69  Byblis*,  77  DeliDumrul,  11 
Ares,  (Tab.  5,  9) 50-51  Aurora,  69  Byssa*, 16  Delos*,  84-85 
Arete,  51  Autolykos,  69-70  Byzas*,  77  Demeter, (Tab. 5) 
Arethusa,  51  Autonoe (Tab.  18) 28  85-86 
Argeiphontes,  54  Auge,  69  C  Demodokos, 86-87 
Arge6,  51  Augustus,  21,187  Cacus,  78  Demophon, (Tab. 11) 
Argonaut'lar*,  51-54  Aura*,  150  87 
Caesar, I. 21, 62, 163, 
Argo,  51  Automedon,  69  Derketo, 269 
289 
Argos,  fTab.  9)  54  Ayasofya,  61  Deukalion, (Tab. 20) 
Camilla,  78 
AzizPaulus,  61,291  21,87 
Ariadne,  (Tab.  11)54  Camillus,  22 
Devler ve Tanrılar 
Ariane, bkz. Ariadne  Cama,  78 
B  Savaşı,  87-88 
Arima*,  54  Ceres,  78 
Dia,  88 
Arinna*,  123  Baal,  267  Claudla Quinta,  186 
Diana, 88 
Arion,  55  Babys,  71  Clio, bkz. Kleio 
Didim, bkz. Didyma 
Aristaios,  (Tab.  18) 55  Baccha'lar, bkz.  Clytemnestra, bkz. 
Dido,  88 
Aristeus,  bkz.  Aristaios  Bakkha'lar  Klytaimestra  Didyma*,  89 
Arkas,  55-56  Bacchus*.  71  Cocles, bkz. Horatius  Didymeion*,  89-90 
Arkturos,  56  Bakkha'lar*,  71-72  2.  Dike,  90 
Arsinoe,  30  Bakkhos,  72  Cumae, bkz. Kyme 
Diktynna*,  76, 90 
Artemis*, (Tab. 5,  9)  Balios,  72  Cupido,  78 
Diktys,  90 
56-61  Batieia*, (Tab.  16)72  Curiatius,  146 
Dino,  119 
Asla*, (Tab. 3, 4)61  Battos,  72  Cybele,  bkz.  Kybele 
Diomedes, (Tab. 23) 
Askalaphos,  61-62  Baucis, bkz.  Baukis  90-91 
Askarite*,  (Tab.  17)62  Baukis*,  72  D 
Dione, 91 
Asklepios*, (Tab. 5)  Bebryk'ler*,  72  Dafne, bkz. Daphne  Dionisos, bkz. 
62-63  Bellerophon*, bkz.  Dafnis, bkz. Daphnis  Dionysos 
Asopos,  fTab.  21)  63  Bellerophontes,  Daidalos,  79  Dionysios,  80 
Assarakos*,  (Tab.  17)  Bellerophontes*,  72-74  Daimon, 106  Dionysos*, (Tab. 5, 9, 
20  Bellona,  74  Daktyl'ler*,  79-80  18)91-96 
Asteria, (Asterie;  Tab.  Bellos, (Tab.  10) 74  Damokles*,  80  Diopetes,  60 
4)63  Bendis*,  74  Danae,  (Tab.  9,  10,  Dioskur'lar, (Tab. 9, 
Astraia,  63  Berekynthia,*  74  13)80  12)96 
Astraios, (Tab. 4, 8)  Bia,  74  Danaos, (Tab. 10)  Diotima,  106 
102,  109  Bias,  (Tab.  23)  74  80-81  Dirke, 96 
Astyanaks*,  63-64  Biton,  74  Danaos Kızları,  81  Dis Pater,  228 
Astyokhe,  (Tab.  16) 61  Bizas, bkz.  Byzas  Daphne,  81  Dithyrambos*,  96-97 
Asil, bkz. Akhilleus  Bolluk Boynuzu,  31  Daphnis, 82  Dius Fidius,  74 
At-Adam,  64  Bona Dea,  74  Dardanos*, (Tab. 16)  Dolios,  97 
Atalante,  64  Bona Fides,  74  82-83  Dolon,  97 
Ate,  64-65  Bora,  122  Dares,  152  Doris, (Tab. 6) 97 

; Î ( H 
Doros,  (Tab.  20)21  Epelos,  102  Eurypylos, 1 I I  Gelanor,  bkz.  Pelasgos 
Dryades  (Dryad'lar)  97  Ephesos*,  33  Eurystheus, (Tab.  13)  Gemiler  Katalogu,  126 
Dryas,  197  Ephialtes,  102  111  Genius,  116 
Dryope,  97-98  Epigon'lar,  102-103  Eurythion,  111  Geryoneus,  116 
Dryops,  98  Epikaste,  bkz.  lökaste  Eurytos,  111  Gigant'lar,  116-117 
Epimetheus, (Tab. 3)  Euterpe,  111  Gigantomakhia,  117 
E  103  Evandrus,  111-112  Glaukos, (Tab.  25) 
Erato,  103  Evropa, bkz.  Europa  117-118 
Eakos,  bkz.  Aiakos 
Erebos,  103  Gordias,  118,  205 
Echo, bkz. Ekho  F 
Erekhtheus, (Tab. 3)  Gorgo'lar  (Gorgon'lar, 
Eetion,  99 
103  Faeton, bkz. Phaeton  Tab.  6)  118 
Efes*,  12,  33,  60-61  Graia'lar, (Tab. 6) 
Erigone,  103  Fama,  113 
Ege*,  33  118-119 
Erikhthonios, (Tab. 24)  Fames,  113 
Egeria,  99  Granikos,  119 
103-104  Fata,  113 
Egeus, bkz. Aigeus  Erinys'ler,  104-106  Griffonlar,  119  » 
Egide, bkz. Aigis  Fatum,  113 
Eriphyle,  (Tab.  23)  106  Güneş,  119 
Egist, bkz. Aigisthos  Fauna,  113 
Eriş,  106  Gün Işığı, 119 
Egyptus, bkz. Aigyptos  Faunus,  113 
Eros,  106-107  Güneş Soylular, (Tab. 
Eileithyia, (Tab. 5,  9)  Faustulus,  113 
Eryks,  107  8)125 
99  Fayak'lar,  bkz. 
Erymanthos,  107  Gyes,  119 
Eirene,  146 bkz.  Dike  Phaiak'lar 
Erysikhton,  107 
Ekhetos,  99  Febüs, bkz. Phoibos  H 
Erythie, bkz. 
Ekhidna, (Tab.  6) 99  Fedra, bkz. Phaidra 
Hesperid'ler  Hades, (Tab. 5) 
Ekhion,  (Tab.  18) 99  Fee,113 
Erythion,  107  120-121 
Ekho,  99  Esîr,  107  Fegeus, bkz.  Phegeus 
Feronia,  113,178  Haimon, (Tab.  19) 
Elektral.,  (Tab.  6,  7,  Esculap,  bkz.  Asklepios 
Ficus,  113  121-122 
9);  2. (Tab.  15)  Eteokles, (Tab.  19)  Haimos,  77 
99-100  Fides,  113-114 
107-108  Halirrhotios,  51 
Elektryon,  (Tab.  13)  Euadne,  108  Flamen Dialis,  164 
Hamadryades,  122 
100  Euenor,  108  Flegeton, bkz. 
Hamlet,  100 
Elephenor,  100  Euenos,  108  Phlegeton 
Harmonia, (Tab. 9,  18, 
Eleusis,  100  Euhios, bkz. Dionysos  Flora,  114 
Floralia,  114  19)  122 
Eleutheros,  93  Eumaios,  108  Harpya'lar*,  (Tab.  6) 
Elissa, 88-89  Eumolpides,  108  Foibe, bkz. Phoibe 
122-123 
Elpenor,  100  Eumolpos,  108  Foibos, bkz.  Phoibos 
Havva,  123 
Etnpusa,  100  Euneos,  fTab.  22)  108  Fors,  114 
Hebe,  (Tab.  5,  9) 123 
Enarete, (Tab.  20,  24)  Eunomia,  90  Fortuna,  114 
Hector, bkz. Hektor 
265  Eunomia,  108  Fransa,  186  Hecuba, bkz. Hekabe 
Endeis,  (Tab.  21) 280  Eunomos,  108  Frigios,  bkz.  Phrygios  Heilebie,  123 
Endimion, bkz.  Eupeithes,  42  Furtalar,  114  Hekabe*, (Tab.  16) 
Endymion  Euphrates*,  108  123-124 
Euphrosyne,  108  G 
Endyraion*,  100-101  Hekamede,  125 
Ene, bkz. Aineias  Europa, Europe, (Tab.  Gaia.fTab.  2,  6)115,  Hekate*, (Tab. 8) 
Enkelados,  117  9,  10,11) 109  231  125-126 
Enosigaios,  252  Euros,  109  Galateia,  116  Hekatonkheir'ler,  (Tab. 
Entoria,  101  Euryalos,  103  Galli yahut Galloi, bkz.  2)126 
Enthousiasmos,  181  Eurybie, (Tab.  6)  109  Kybele  Hekatos,  Hekatebolos 
Enyalios,  101  Eurydike, (Tab.  10)  Galliambus,  186  bkz.  Apollon,  Artemls 
Enyo,  101  110  Ganimed, bkz.  Heksametron,  75  bkz. 
Eol, bkz. Aiolos  Eurykleia,  110  Ganymedes  Daktyl'ler 
Eos, (Tab. 6) 101-102  Eurylokhos,  110  Ganyraedes*, (Tab.  17)  Hektor*, (Tab.  16) 
Eosphoros, (Tab. 8)  Eurymakhos,  110  116  126-130 
Epaphos, (Tab.  10)  Eurymedon,  110  Gebeb,  232  ll.lma,  (Tab.  9,  12, 
102  Eurynome,  110-111  Gece,  116  L5) 130-132 
Helenos, (Tab.  16)  Hippolyte*,  145  Ikslon,  153-154  Juno, bkz. luno 
132-133  Hippolytos,  145-146  İlla*,  154  Junon, bkz. lunon 
Heliadai (Helios Kızları;  Hippomedon,  146  llione,  84  Jüpiter, bkz. lupiter 
Tab. 8)  133  Hippomenes,  146  Hoş*, fTab.  16,  17)  154  Juturna, bkz. luturna 
Heliades (Helios  Hora'lar, (Tab. 4, 9)  llyada*,  154-157  Juventus,  bkz. luventus 
Oğulları; Tab.  8)  133  146  tnakhos,  157 
Helikaon,  133  Horatius,  146-147  ingiliz Çukuru,  61  K 
Helike,  160  Horus,  232  lno, (Tab. 18) 157-158  Kabirler*,  165 
Helios, (Tab. 4, 8)  Hyades,  147  lo, (Tab. 10) 158-159  Kader,  165 
133-134  Hyakinthos,  147  lobates,  (Tab.  25)  159  Kadmos, (Tab.  10,  18, 
Holle*,  134  Hyas,  147  lokaste, (Tab.  19)  159  19)  165 
Hellen, (Tab.  20)  134  Hybris,  147  lolaos,  159  Kaeira,  165 
Hemera,  134  Hydra, (Tab.  6) 147  lole,  159  Kakasbos*,  165 
Hepa, Hepat, Hepatu  Hygieia*,  147  ton*,  (Tab.  20)  Kalais,  166 
bkz.  Artemis,  Kybele  Hylas,  147-148  159-160  Kalamos,  166 
Hephaistos, (Tab. 5,. 9)  Hyllos, (Tab.  13)  148  İphlanassa,  160  Kalkhas,  166 
134-135  Hymenaios,  148  İphlgenela, (Tab.  15)  Kalliope,  166-167 
Hera, (Tab. 5, 9)  Hymnos,  148  160-161  Kallirhoe 1. (Tab. 6); 3. 
135-137  Hyperboreoi,  148  Iphikles,  fTab.  13)  161  (Tab.  17)  167 
Herakleidai, (Herakles  Hyperion,  148  lphiklos,  161  Kallisto,  55 
Oğulları; Tab.  13)  Hypermestra, (Tab.  10)  lphimedeia,  161  Kalydon,  167 
137  148  lphis,  161  Kalypso,  167-168 
Herakles,  (Tab.  9,  13)  Hypnos,  148-149  İphitos,  162  Kapaneus,  168 
137-140  Hypsenor,  111  İris, (Tab. 6)  162  Kephene,  168 
Hercules,  140  Hypsikreon,  149  lros,  162  Kapys,  (Tab.  17)  83 
Hermafrodit, bkz.  Hypsipyle, (Tab.  22)  İsa,  96  Karkabos*,  168 
Hermaphroditos  lsandros, (Tab.  25)  Karpos,  166 
149 
Hermaphroditos*,  140  Isis*,  162  Kasırga,  122 
Hyrmine, (Tab. 8) 
Hermes, (Tab. 5, 9)  iskender,  75  Kassandra*, (Tab.  16) 
140-141 
1  lsmarios,  146  168-169 
Hermione, (Tab. 15)  lsmenefTab.  19)  162  Kassiepeia,  169 
142  lakkhos*.  150 
lssos Savaşı,  75  Kastalia,  169 
Hero*,  142-143  lalmenos,  150 
Italos,  163  Kastor,  169 
Herophile,  143  lambe,  150 
îthakos,  163  Katreus,  (Tab.  15)  169 
Herostratos,  61  fambos,  97  bkz. 
ltylos,  163  Kaunos*,  169-170 
Herse,  143-144  Dithyrambos  ltys,  163  Kefeştatayuş,  bkz.  Yedi 
Hesione*, (Tab.  12, 21)  lanus,  150-151  luliiSoyu,  163  Uyurlar 
144  lapetos,  (Tab.  3)  151  lulus,  163  Kekrops, (Tab.  24)  170 
Hesperarethusa, bkz.  İarbas,  89  luno,  163  Kelaino, (Tab. 7) 
Hesperid'ler  lasion, (Tab.  7) 151  lupiter,  163-164  Keleos,  170 
Hesperid'ler,  144  lason,  fTab.  22)  151  ı  luturna,  164  Kentauroi (Kentaur'lar) 
Hesperis,  144  lasos,  64  lustitla,  164  170 
Hesperos,  144  lda*,  151  luventus,  164  Kephalos,  170-171 
Hestia, (Tab. 5, 9)  Idaia*, (Tab. 16)  Kepheus,  171 
144-145  151-152  Ker-Keres,  171-172 
J 
Hiera,  145  Idaios*.  152  Keramos,  172 
Hieromneme, (Tab. 17)  İdas,  152  Janus, bkz. fanus  Kerberos, (Tab.  6)  172 
Hilaira,  96  Idmorı*,  50  Japetus, bkz. lapetos  Keroessa,  172 
Himeros,  145  Idrnon,  152  Jasion,  bkz. lasion  Keto, (Tab. 6)  172 
Hippodameia, (Tab.  Idomeneus,  152-153  Jason, bkz. lason  Keyks,  30 
14)  145  ldyia,  153  Jokaste,  bkz.  lokaste  Khalkis,  149 
Hlppokrene,  145  İkadios,  153  Julü, bkz. lulii  Khaos,  172-173 
Hippolokhos, (Tab. 25)  lkarios,  153  Julius, bkz. lulius  Kharites (Kharit'ler; 
73  lkaros,  153  Julus, bkz. tulus  Tab.  9)  173 

306 
Kharon,  173-171  Krlnis,  181-182  Laothoe,  196  Malandros*,  198 
Klıarybdls,  174  Krlos, (Tab. 4)  182  Lapithal (Laplth'ler) Malnad'lar,  198 
Khelron,  174-175  Kritheis,  182  193  Maion*,  198 
Khelldon,  12  Kroisos*, (Karun) 137,  Lara,  193  Maionides*,  198 
Khimaira*, (Tab. 6)  178  Lares,  193  Makar,  198 
175  Kronos, (Tab. 4)  Latinus,  193  Makhaon,  198-199 
Khloris,  (Tab.  22) 216  182-183  Lavinia,  193  Manes,  196 
Khronos,  231  Ksanthios*,  194  Leandros*,  193  Manlius,  186 
Khrysaor,  (Tab.  6)  175  Ksanthos*.  183  Learkhos,  157  Manto*,  199 
Khryseis*,  175-176  Ksoanon,  60  Leda, (Tab. 9,  12)  Marienna*,  184 bkz. 
Khrysothemis, (Tab.  Ksuthos,  (Tab.  20) 21  193-194  Kybele 
15)  229  Kubaba*,  bkz.  Kybele  Lesbos,  194  Maron,  199 
Kıtmir, bkz.  Yedi  Kureta'lar,  183  Lethe,  194  Marpessa*,  199 
Uyurlar  Kyane,  183  Mars,  199-200 
Leto* (Tab. 5,  9) 194 
Kibele,  bkz.  Kybele  Kybebe* bkz.  Kybele  Leukippe,  284  Marsyas*,  200 
Kikon'lar*,  176  Kybele*,  183-187  Leukippos,  116  Mater Matuta,  158, 
Kiliks,  (Tab.  10)  176  Kydippe,  27  Leukippos,  194  200 
Kimrneiroi*  Kydippe,  187  Leukophrys,  281  Matralia*,  200 
(Kimmer'ler)  176  Kydnos,187  Leukothea,  158,194  Medeia*, (Tab. 8) 
Kimse,  250  Kyklopes,  (Kiklop'iar;  Liber,  194  200-201 
Kinyras*,  176-177  Tab. 2) 187-188  Libera,  194  Medeios*,  201 
Kirke, (Tab. 8)  Kyknos,  (Tab.  22)  188  Libertas,  113  Medon,  179 
177-178  Kylabras,  188  Libya, (Tab.  10)  Medos*,  201 
Kleio,  178  Kymindis,  149  Medusa,  201 
Kleite,  189  194-195 
Kyrene,  188-189  Likhas,  195  Megabyzos*,bkz. 
Kleobis,  178  Kythera'lı,  189  Linos,  195  Kybele 
Klio, bkz. Kleio  Kyzikos*,  189  Litai,  195  Megaira,  28,  201 
Klotho,  178 
Lityerses,  195  Megareus,  28 
Klymene,  fTab.  3)  178  L 
Klymene,  213,  233  Lotis,  254  Mekisteus,  103  bkz. 
Klytaimestra,  (Tab.  12,  Labdakos,  (Tab.  19)  Lotophagoi, (Lotos  Epigon'lar 
190  Yiyenler) 195-196  Melampus, (Tab. 23) 
15) 178-179 
Labrandos*,  190  Lucina,  163  201 
Klytemnestra,  bkz. 
Labrys,  190  Lucifer,  196  Melanion,  201 
Klytaimestra 
Kodros,  179  Labyrinthos,  190  Lukka,  45  Melanthios,  202 
Koios, (Tab. 4)  Laertes,  190  Luna,  196  Melantho, 202 
179-180  Laios, (Tab.  19)  190  Lupercalia,  113,  196  Meleagros,  202 
Kokalos,  180  Laistrygon'lar,  191  Luperci,  113  Melikertes,  202 
Kokytos,  180  Lakedaimon, (Tab.  7,  Lupercus,  196  Melisseus,  151 
Komaitho,  180  9)191  Lydos*,  196  Melpomene,  202 
Kora, bkz. Kore  Lakhesis,  191  Lykaon,  196  Memnon*, (Tab. 8) 
Kore,  180  Lakios,  191  Lykomedes,  196  202-203 
Korinnos,  180  Lala, bkz. Lara  Lykos*.  196  Memphis, (Tab.  10) 
Koronis,  180  Laraia,  191  Lykurgos,  196-197  102 
Koros,  147  Umpetie, (Tab. 8) 191  Lynkeus,  (Tab.  10)  197  Men,  203 
Korybant'lar,  180-181  Lampros,  116  Lyrkos,  123  Menalcas,  82 
Kottos,  181  Lampsake*,  191  Lysimakhos,  291  Menelaos, (Tab.  15) 
Kranaos,  181  Laodamas,  191  203-204 
Kratos, (Tab.  6) 181  Laodameia 1.*, (Tab.  Menoikeus, (Tab.  19) 
M 
Kreon,  (Tab.  19)  181  25)  191  Menoitlos 1. (Tab. 3); 
Kreş,  181  Laodike 2.* (Tab.  16)  Mâ*,  59,  184 bkz.  2.  (Tab.  21)204 
Kretheus, (Tab.  22)  192  Kybele  Mentes,  66 
181  Laokoon*,  192  Magna Mater*, bkz.  Mentor, 204 
Kreusa  2.* (Tab.  17)  Laomedon*, fTab.  16,  Kybele  Mercurlus,  204 
181  17) 192-193  Mala, (Tab.  5, 7)  198  Merlones,  204 

II) 
I )I/.İN I 

Mernus,  bkz.  Yedi  Nana,  211  Oikles,  30  Pallas  1.  (Tab.  4)  234 
Uyurlar  Nannakos,  211  Oileus,  227  Pan,  235 
Merope, (Tab. 7) 204  Narkissos,  (Narsis)  Oileus,  (Tab.  23)  16-17  Panamoros,  190 
Meropis,  16  211-212  Oineus,  227  Panathenaia,  67 
Merops,  189  Nauplios,  212-213,  Oinomaos,  227  Pandareos,  235 
Mesir,  184,  218  233  Oinone*,  227  Pandaros,  235-236 
Meryem,  58,  96 bkz.  Nausikaa,  213-214  Oinone,  bkz.  Aigina,  Pandia,  269 
Artemis,  Kybele  Nausithoos,  214  Oinos,  277  Pandion, (Tab. 24)  13, 
Metabus,  78  Neaira, (Tab. 8)  149  Okeanos, (Tab.  1, 2)  236 
Metaneira,  204  Neikos,  214  65, 227-228  Pandora, (Tab. 3) 
Metis, (Tab. 4, 9)  Nektar,  bkz.  Ambrosia  Okyanus,  bkz.  Okeanos  236-237 
204-205  Neleus,  (Tab.  22) 214  Okypete,  122  Pandrosos,  237 
Metope,  63  Nemea, bkz. Nemeia  Olemp ya da Olymp  Parcae (Parka'lar)  237 
Metragyrtof,  184  bkz.  Nemela, (Tab. 6)  bkz.  Olympos  Paris*, (Tab.  16) 
Kybele  214-215  Olimpos,  bkz.  Olympos  237-238 
Mevsimler,  bkz.  Nemesis,  215  Olympos,  228  Parthenogenesis,  115 
Horalar  Nemf,  bkz.  Nympha  Omfal*,  bkz.  Omphale  Parthenopaios,  238 
Midas*,  205-206  Neo-platonculuk,  194  Omphale*,  228  Pasiphae*,  (Pasifae; 
Miletos*,  206  Neoptolemos,  215  Oneiros,  228  Tab.  8)  238 
Minerva,  206  Nephele,  215  Opheltes,  228  Patroklos,  (Tab.  21) 
Minos, (Tab.  11,  15)  Neree, bkz. Nereus  Ophion,  228  238-239 
206-207  Nereides, bkz.  Nereus  Ops,  228  Pausanias,  43 
Minotauros, (Tab.  11)  Kızları  Orcus,  228  Pean, bkz. Paian 
207 
Nereus-Nereus Kızları,  Oreas, bkz.  Nympha  Pedasos,  239 
Mislina,  bkz.  Yedi 
(Tab. 6) 215-216  Oreithyia,  229  Pegasos,  (Pegaz;  Tab. 
Uyurlar 
Nessos,  216  Orestes,  (Orest; Tab.  6)239 
Mnemosyne,  (Tab.  4, 
Nestor, (Tab.  22)  15)  229  Peirithoos,  240 
9)207 
216-217  Orion,  229  Pelasgos*,  240 
Moiralar,  (Tab.  9) 207 
Nicee, bkz. Nikaia  Orman Perileri,  229  Peleus, (Pele; Tab.  21) 
Molos,  152 
Nikaia,  217  Örfe*,  bkz.  Orpheus  240 
Moneta,  207 
Mopsos,  207-208  Nike,  (Tab.  6)  217-218  Orfizm,  bkz.  Orphik  Pelias,  (Tab.  22)  240 
Mopsus,  82  Nimfa, bkz. Nympha  Orpheus*,  229-231  Pelopeia,  (Tab.  14,  15) 
Moros, bkz. Ker  Ninos,  270  Orphik  (Orpheus  240 
Morpheus,  208  Niobel.*(Tab.  14);  2.  Tarikatı)  231  Pelopeia,  19 
Mucius  Scaevola,  208  (Tab. 9) 218-219  Orseis,  21  Pelops*, (Tab.  14,  15) 
Musalar, CTab. 4)  Nomla,  219  Osiris, 231-232  218,  240-241 
208-209  Nomos,  282  Orthos, (Tab.  6) 232  Pemphredo,  241 
Musaios,  209  Notos, (Tab. 8) 219  Othryoneus,  232  Penates, (Penat'lar) 
Mustafa  Kemal,  126  Numa Pompilius,  219  Otos,  117,  232  241 
Mürselina,  bkz.  Yedi  Numitor,  219  Ölüm,  171 bkz. Ker  Penelope,  241-242 
Uyurlar  Nyks,  219,  231  Penia,  242 
Müz'ler,  bkz. Musalar  Nykteus,  219  P  Penthesileia,  242 
Mygdön,  209  Nympha,  219-220  Pentheus, (Tab.  18) 
PactoP, bkz. Paktolos 
Myrina*,  209-210  Nysa,  220  242 
Paian,  233 
Myrmeks,  210  Nysos,  220  Pergamos*,  242 
Paktolos,  233 
Myrmidon,  210  Palaimon,  158,  233  Periandros,  55 
Myrrha*,  210  O 
Palaksos,  190  Periboia,  (Tab.  14)  226 
Myrrhine*, bkz.  Odise,  bkz.  Odysseia  Palamedes,  233  Pero,  242 
Amazon  Odiseus,  bkz.  Odysseus  Palemon, bkz.  Perse,  bkz.  Perseus 
Myrtilos,  210  Odysseia, 221-222  Palaimon  Persefon,  bkz. 
Odysseus, 222-225  Palinurus,  233  Persephone 
N 
Ofion,  bkz.  Ophion  Palladion*,  233-234  Perseis,  (Tab.  8)  242 
Naiades(Naiad'lar)211  Oidipus,  (Tab.  18,  19)  Paliantidai, (Pallas  Persephone, (Tab.  5) 
Naksos*,  211  226-227  Oğulları)  234  242 
 Dl/.INI 

Perses, (Tab. 4, 8) 242  Podaleiros,  248-249  Pudlcitia,  63  Selene, (Tab.  8)  269 

Perses,  275  Podarge,  249  Pulydamas, bkz.  Selinos,  160 
l'erseus,  (Tab.  10,  13)  Podarkes,  249  Polydamas  Semele,  (Tab.  18)  269 
242-243  Poias,  249  Pygmalion,  259  Semiramis*,  269-270 
Phaeton, (Tab. 8)  Polifem, bkz.  Pygme'ler,  259  Serhas,  75 
243-244  Polyphemos  Pylades,  259  Servius,  270 
Phaetusa, (Tab. 8) 244  Poliksene*, bkz.  Pyramus ile Thisbe,  *  Servius Tullius,  270 
Phaiaklar,  244  Polyksene  259-260  Sibylla*,  (Sibil)  270-271 
Phaidra, (Tab. 11)  Polluks,  249  Pyriphlegeton,  260  Set,  162,  232 
244-245  Polybos,  249  Pyrrha (Akhilleus)  260  Sfenks,  bkz.  Sphinks 
Phanes,  231  Polydamas,  249  Pyrrha; 21, 25  Sicharbas,  89 
Phaon,  245  Polydektes,  80  Pyrrhos,  260  Side*,  271 
Phegeus,  23  Polydeukes,  249  Pyrrhus,  25,  38  Sidero,  271 
Phidaleia,  77  Potydoros* 1. (Tab.  Pytho,  260  Silla, bkz. Skylla 
Phiks, bkz. Sphinks  19);  2. (Tab.  16) 249  Python,  260  Silenos,  271-272 
Phileraon,  245-246  Polyksene*,  fTab.  16)  Silvius,  62 
Philoktetes,  246  249-250  R  Simoeis*,  272 
Philomeides,  246  Polymastos,  60 bkz.  Sinon*,  272 
Radamantis, bkz. 
Philomela,  13,  246  Artemis  Sinope*,  272 
Rhadamanthys 
Phüyra,  246-247  Polymestor*,  250  Sisyphos, (Tab.  20) 
ReaSilvia,  261 
Phineus*, 247  Polymnia,  250 
Remus,  261  272-273 
Phlegeton,  247  Polyneikes,  fTab.  19) 
Rhadamanthys, (Tab.  Skamandrios*,  273 
Phlegyas,  247  250  Skamandros*, (Tab.  16) 
11)261 
Phobios,  39  Polyphemos,  250-251 
Rhakios,  261  273-274 
Phobos,  247  Polypoites,  251 
Rheia (veya Rhea) (Tab.  Skylakeus,  274 
Phoibe, (Tab. 4) 96  Polytekhnos,  12 
2,4,5)261  Skylla, 274 
Phoibe,  45  Pomona, 251 
Rhesos,  91  Smintheus*,  274-275 
Phoibos,  45 bkz.  Pontifex Maximus,  32 
Rhodope, 261  Sokrates,  43 
Pontos, fTab.  1, 6) 251 
Apollon  Rhodos fTab.  8)  133  Solon,  67 
Poros,  107 
Phoiniks 1. (Tab.  10)  bkz. Helios  Sosias,  (Sösie)  36 
Porphyrion,  137 
247  Portunus,  158,  251  Rokoko,  33  Soylar-Çaglar 
Phokos, (Tab.  21) 247  Poseidon, (Tab. 5)  Roma,  261  Mythos'u,  275-276 
Pholos,  247  Romulus,  262  Sparta,  276 
251-252 
Phorkys, (Tab.  6) 247  Priamos*, (Tab. 16)  Rönesans,  33  Spartoi,  277 
Phosporos,  247  252-254  Rutuller,  262  Sphinks,  277 
Phrasios,  77  Priapos",  254  Rüzgârlar,  262-263  Spondaios,  80 bkz. 
Phriksos*,  247  Proitos, (Tab.  10) 254  Daktyl'ler 
Phrygios*,  247-248  S  Spurius Tarpeius,  279 
Proitos Kızları,  254 
Phylakos,  201  Prokne, 13  Sabazios,  264  Staphylos,  277 
Phyleos,  69  Prokris,  254  Sagaritis*,  264  Stentor,  277 
Picus,  248  Prokrustes,  254  Salmakis*,  264-265  Sterope,  fTab.  7)  277 
Pigmalion, bkz.  Promakhos,  103 bkz.  Salmoneus, (Tab. 20,  Steropes,  277 
Pygraalion  Epigon'lar  22)  265  Stheneboia, (Tab.  10) 
Pigme, bkz. Pygme  Promedon,  149  Sangarios*,  265  277 
Piramus, bkz. Pyramus  Prometheus, (Tab. 3)  Sarpedon 1.* (Tab.  25)  Sthenelos,  (Tab.  13) 68 
Pirithoos, bkz.  254-257  265-267  Strophios,  229 
Peirithoos.  Proserpina,  257  Sarpedon 2. (Tab.  11)  Strymo,  fTab.  17)  192 
Pitane',  248  Protesilaos,  257  267  Styks, (Stiks; Tab. 6) 
Pittheus, (Tab.  14) 22,  Proteus,  257-258  Satumus,  267-268  277 
284  Psamathe, (Tab. 21)  Satyrler (Satirler)  268  Sychaeus,  89 
Plelad'lar, fTab.  7)  248  258  Sazenuş, bkz.  Yedi  Symplegad'lar*,  277 
Plebs,  39  Psykhe,  (Psyche)*  258  Uyurlar  Syrlnks,  277 
Plelone, (Tab. 7) 248  Psykhopompos,  141  Seirenler (Sirenler)  Syma,  248 
Plutos,  248  Pterelaos,  258  268 -2f.*>  Syrııos,  249 
 ş  Telkhines,  (Telkin'ler)  Thetis, (Tab. 6)  U 
281  285-286  Ulcces,  290 
Şafak,  277 
Temmuz,  12,  142 bkz.  Thisbe, bkz. Pyramus  Urania,  290 
Şafak Yıldızı, (Tab. 6) 
Adonis  Thoas,  286  Uraeus,  232 
102 
Tendar, bkz. Tyndareos  Thot,  232  Uranos, 231,  290 
T  Tenes*,  281  v  Thrasymedes,  286  Uyku,  290 bkz.  Nyks 
Tepegöz,  bkz.  Kyklops  Thriambos, bkz. 
Talos',  278  Tereus,  281  Dithyrambos,  Ü 
Talthybios,  278  Terpsikhore,  281  Thyades,  (Thyad'lar)  Üç Güzeller, bkz. 
Tammuz,  12 bkz.  Terracina,  113  286  Kharit'Ier 
Adonis  Tethys, (Tab.  1, 2, 4)  Thyestes,  286  Üç Güzeller Efsanesi, 
Tanaquil,  270  281  Tiberius,  58  bkz.  Paris 
Tanrıların Doğuşu,  278  Teukros (Teuker)*  1.  Tiphys,  286  Ülis, bkz.  Odysseus 
Tantalos*, (Tab.  14)  (Tab.  16); 2. (Tab.  Ülker,  248 
Titanlar, (Tab.  1-4) 
278  21)281 
286-287 
Tarkhon,  278  Teumessos Tilkisi,  35  V 
Titanomakhia,  287 
Tarpeia,  279  Teuthras,  281  Venüs,  290 
Tithonos, (Tab. 8) 287 
Tarquinius,  137,  270  Tevrat,  123  Venüs Genetrix,  43 
Titus Tatius,  150 
Tartaros,  279  Thalia,  281-282  Vertumnus,  251 
Tityos,  287 
Tatius,  279  Thamyris,  282  Vesper,  290 
Tlepolemos,  287 
Taygete,  (Tab.  208)  Thanatos,  28,  282 bkz.  Vesta,  290 
Tmolos*,  287 
191  Ker  Virbius,  88 
Toprak Ana, bkz.  Gaia 
Telresias,  279  Thaumas, (Tab.  6) 282  Volcanalia,  290 
Triopas*,  287 
Teisiphone,  279  Theano,  282  Vulcanus,  290 
Triptolemos,  287 
Tiresias,  bkz.  Teiresias  Thebai'ye  Karşı 
Yediler, 282  Tritogenela,  287  Y 
Tislphone, bkz. 
Theia, (Tab. 4) 282  Triton,  287-288 
Teisiphone  Yalvanlar,  (Litai)  29 
Themis,  282  Troilos",  (Tab.  16)  288 
Tebernuş,  bkz.  Yedi  Yedi  Uyurlar*,  291 
Uyurlar  Themiste, (Tab.  17)  Trophonios,  288 
Yemliha, bkz. Yedi 
Tekmessa,  280  Theodosius,  291  Tros", (Tab.  6) 288 
Uyurlar 
Telamon, (Tab. 2) 280  Theogonia,  283-284  Tufan,  288 
Yuhanna,  291 
Telegonos,  102  Theoklymenos,  284  Turnus,  288 
Yüz  Kollular,  292 
Telemakhos,  (Telemak)  Theonoe,  284  Tydeus, (Tab.  23)  288 
280  Thersandros,  30  Tykhe,  288-289  Z 
Telephos*,  (Telefos)  Thersites,  284  Tyndareos, (Tab.  12) 
Zagreus,  293 
280  Theseus, (Tab.  11, 24)  289  Zephyros, (Tab. 8) 293 
Teleplnu*,  12  284-285  Typhoeus, bkz. Typhon  Zethos, (Tab. 7) 293 
Telesphoros*,  bkz.  Thespios,  285  Typhon, (Tab. 6) 289  Zeus, (Tab. 4, 5, 9) 
Asklepios  Thestios,  193  Tyro,  (Tab.  23) 289  293-297 
Tellus,  178  Thestor,  166  Tyrrhenos,  289  Zeus Sunağı,  117 

.sın 
 DİZİN Iİ 

A  tor,  îo,  Kybele,  Marsyas,  Midas,  Pelops,  Sile-

nos,  Tantalos. 
ABANT'LAR:  Yunanistan,  boy  -  Abas,  Elephe- APERLAE(Kekova):  Akdeniz,  şehir-  Apollon. 
nor.  ARABİSTAN:  Aigyptos,  Dionysos. 
ABORÎGENES: İtalya yerlisi - Latinus.  AEROPAGOS:  Atina  tepesi- Ares,  Daidalos. 
ABYDOS:  Çanakkale  Boğazının  en  dar  yerinde  ARETHUSA:  Kaynak  -  Alpheios,  Arethusa. 
eski  bir  şehir  -  Her  o  ile  Leandros.  ARGOLİS:  Yunanistan,  bölge  -  Argos,  Eurys-
ADRAMYTTİON (Edremit):  Granikos.  theus. 
ADRİYATİK:  Argonaut'lar.  ARGOS:  Yunanistan,  şehir  ve  bölge  -  Abas, 
AFRİKA:  Agenor,  Belos,  Danaos,  Dido.  Agamemnon,  Akrisios,  Amphiaraos,  Amymo-
AFYON:  Kybele.  ne, Argos,  Danaos,  tnakhos,  Kleobis. 
AGRİGENTUM  (eski  Kamiros):  Sicilya,  şehir  - ARIMA:  Anadolu,  dag - Arima,  Ekhidna. 
Kokalos.  ARKADIA:  Yunanistan,  bölge  -  Akarnan,  Alk-
AtA: Kolkhos'un eski adı -Argonaut'lar.  maion,  Alpheios,  Argos,  Aristaios,  Arkas, 
AME:  Efsanelik  ada  -Kirke.  Hermes,  Pan,  Sirynks. 
AÎGAİOS PONTOS: Ege denizi - Afgeus.  ARTEMİStON: Efes,  Artemis tapınağı - Artemis, 
AtGİNA: Yunanistan,  ada-Aiafcos,  Aigina,  Te- Didyma. 
lamon.  ASIA:  Küçük  Asya  ve  Ege  bölgesi;  Maionia'nın 
AtOL'LAR:  Ege,  boy  -Deukalion,  Hellen,  lon.  adı  -  Artemis,  Asia,  Dionysos,  Hektor. 
AİOLİA:  Efsanelik  ada  (Odysseia)  -Aiolos.  ASKALON:  Suriye,  şehir - Semframis. 
AlOLtS:  Ege  bölgesi- Aiolos.  ASKANIA (Gemlik yahut Burdur):  Kybele. 
AİSEPOS  (Gönençay):  Anadolu,  ırmak  -  Apol- ASKRA:  Yunanistan,  şehir  - Hekate. 
lon,  Memnon.  ASOPOS:  Yunanistan,  ırmak - Asopos. 
AUHİOPİA:  Afrika,  bölge  -  Aithlopes,  Mem­ ATHOS:  Yunanistan,  dag  -Delos. 
non.  ATİNA:  Yunanistan,  şehir  -  Aedon,  Aglauros, 
AtTOÜA:  Yunanistan,  bölge  -  Akheloos,  Mele- Aigeus,  Amazon,  Amphiktyon,  Argonaut'lar, 
agros,  Staphylos.  Athena,  Atlantis,  Erekhteus,  Erikhtonios, 
AİZANOİ yahut AİZANİ (Çavdarhlsar):  Anadolu,  Erinys'ler,  Kekrops,  Kranaos,  Theseus. 
şehir  - Ki/bele.  ATLANTİK OKYANUSU:  Okeanos. 
AKADEMEİA:  Atina  yöresi  - Akademos.  ATLANTİS:  Efsanelik  ada  - Atlantis. 
AKARNANlA:  Yunanistan,  bölge  -  Akarnan,  ATLAS:  Afrika,  dag  -  Atlantis,  Atlas. 
Akheloos.  ATTİKA:  Yunanistan,  bölge  -  Aithra,  Akade­
AKDENİZ:  Adonis,  Agenor,  Apollon,  Artemis,  mos,  Amphiktyon,  Androgeos,  Athena,  Kek­
lo,  K^bele.  rops, Kranaos. 
AKHA'LAR:  Yunanistan,  boy  -  Agamemnon,  AULİS:  Yunanistan,  bölge  ve  şehir  -  Agamem­
Akhalar,  Danaos,  Deukalion,  Hellen.  non,  Akhilleus,  Iphigeneia. 
ALBA  LONGA  (Albano):  italya,  şehir  -  Askani- AUSONİA: İtalya'nın eski adı - İtalos. 
os,  lulus,  Romulus.  AVENTINUS:  Roma,  tepe  - Bona  Dea,  Cacus, 
ALEÎON  OVASI:  Anadolu,  bölge  -  Bellero- Evandrus,  Romulus. 
phontes.  AYASOFYA:  Artemis. 
ALEKSANDRİA TROAS (Troas Iskenderiyesi) bu­
gün  Kestanbol;  Çanakkale  bölgesinde  bir  şehir 
-  Smintheus. 
B 
ALPHEİOS:  Yunanistan,  ırmak  - Arethusa,  Au-
glas,  Herakles.  BABYLON (Babll):  Deufca//on,  Pyramus'la  This 
ANADOLU:  Adonis,  Amazon,  Apollon,  Arte­ be,  Semiramls,  Thrononlo. 
mis,  Askleplos,  Dlonysos,  Dithyrambos,  Hek- BAFAG0i.fi  / ndumton 
BAHÇELERİÇİ:  Çanakkale  bölgesi,  yer  -  Smin- ÇAVDARHISAR:  bkz.  Aizani. 
theus.  ÇATALHÖYÜK:  Anadolu  kazı  yeri  -  Artemis, 
BAKIRÇAY  bkz.  Kaikos.  Daktyl'ler,  Kybele. 
BAKTRIA  (Baktriana):  İran,  şehir,  bölge  -  Di- ÇIFITKALESt: bkz. Gryneion. 
onysos,  Semiramis.  ÇIRALI: bkz. Olympos. 
BALAT: bkz.  Miletos.  ÇİNE ÇAYI: bkz. Marsyas. 
BALLIHISAR: bkz. Pessinus. 
BARDAKÇI: bkz. Salmakis. 
D 
BEBRYK'LER:  Anadolu,  boy  -  Amykos,  Argo-
naut'lar,  Bebryk'ler,  Lampsake.  DANAOI  (Danao'lar):  Akha'Iara  verilen  ad  -
BEREKYNTHES:  Anadolu,  boy  -  Berekynthta,  Akha'lar,  Danaos. 
Kybele.  DARDANİE (Dardania): Troya bölgesinde şehir -
BERGAMA: bkz. Pergamon.  Dardanos, llos. 
BERLİN MÜZESİ:  Gigcmt'hr.  DARDANOS:  Troya  bölgesinde  eski  bir  şehir  -
BEŞ PARMAK DAĞLARI: bkz. Latmos.  Dardanos, llos. 
BİTHYNİA:  Anadolu,  bölge  -  Amykos,  Argona- DATÇA  YARIMADASI:  bkz.  Karia  Khersonne-
ut'lar,  Bebryk'ler.  sos'u. 
BİZANS.- bkz.  Byzas, Keroessa.  DELFt: bkz. Delphoi. 
BODRUM: bkz. Halikarnassos.  DELOS:  Ege,  ada  -  Apollon,  Artemis,  Delos, 
BOĞAZİÇİ  (istanbul):  Eski  adı Bosphoros  yahut  Sibylla. 
Bosporos  -  Argonaut'lar,  Hero  ile  Leandros.  DELPHOİ:  Yunanistan,  şehir  -  Agamedes, 
BOĞAZLAR  (Çanakkale):  bkz.  Hellespontos.  Apollon,  Python,  Sibylla. 
BOtOTlA:  Yunanistan,  bölge  -Apollon,  Aristai- DEMRE(Myra):  Akdeniz,  şehir- Apollon. 
os.  DİCLE (Tigris):  Anadolu,  Irmak - Alphesiboia. 
BOSPOROS (istanbul) - îo.  DİDYMA:  Ege  tapım  merkezi  -  Apollon,  Bran-
BOZCAADA: bkz.  Tenedos.  khos. 
BOZDAĞ: bkz. Tmolos.  DİKTYS:  Girit,  mağara -Daktyl 'ler. 
BURDUR GÖLÜ: bkz. Askania.  DİNDYMOS (Muratdag,  Kapıdag,  Günyüzü da­
BURSA: bkz. Prusa.  ğı):  Anadolu,  dag - Kybele. 
BÜLBÜLDAĞ: bkz. Solmissos.  DİRKE:  Yunanistan,  ırmak - Amphion. 
BYBLİS: Anadolu,  şehir ve  BYBLOS:  Fenike,  şe­ DİONYSİAS  ADASI:  Akdeniz,  ada  -  Khimaira, 
hir  -  Byblis,  Epaphos,  Kinyras.  Phaselis. 
BYZANTION: bkz. Byzas.  DODONA: Yunanistan tapım merkezi - îo. 
DOLlON'LAR:  Anadolu,  boy  -  Argonaut'lar. 
c  DORLAR:  Yunanistan,  ırk  - Deukalion,  Hellen, 
Herakles. 
CAELlUS: Roma tepesi - Egeria. 
DREPANON:  Sicilya,  burun  -An khises. 
CAPİTOLtUM:  Roma  tepesi - Entoria,  luno,  lu-
DÜMREK ÇAY: bkz. Simoeis. • 
piter,  Romulus,  Saturnus. 
CAPO  CİRCEO:  italya,  burun  -  Ktrke,  Odys-
seus.  E 
CEBELİTARIK (Cebelüttarık; Herakles Sütunları) 
-  Atlantis,  Herakles.  EDREMİT: bkz. Adramyttion. 
CENEVİZ  LİMANI:  Akdeniz,  boy  -  Bellero- EFES: bkz. Ephesos. 
phontes.  EGE:  Deniz  ve  yöre  -  Aigeus,  Amozon,  Arte­
CERBA:  Afrika  kıyalarında  ada  -  Lotophagoi.  mis. 
CHRYSA:  bkz.  Khryse.  ELEUSİS:  Yunanistan,  şehir,  tapım  merkezi  -
CUMAE:  italya,  şehir  -  Aineias,  Apollon,  Dai- Demeter,  Eleusis,  Erekhteus,  takkhos. 
dalos,  Kimmerler,  Sibylla.  ELİS:  Yunanistan,  bölge  ve  şehir  -  Alpheios, 
Arethusa,  Hippodameia. 
EPEİROS (Epir):  Yunanistan,  bölge  - Akheloos, 
ç  Ekhetos. 
ÇANAKKALE BOĞAZI: bkz. Hellespontos - Hek- EPHESOS:  Ege,  şehir  -  Amazon,  Androklos, 
torHelle,  Hero  ile  Leandros,  Smintheus.  Artemis,  Daktyl'ler,  Rhodope,  Syrinks,  Yedi 
ÇANDARLI: bkz. Pitane.  Uyurlar. 
 U\/.lri  I I 

EPHYRA:  Korinthos'un  eski  adı  -  Bellero- GÜNYÜZÜDAÛ (Dlııdymos): Kybe/e. 

phontes,  Glaukos.  GÜRCİSTAN: bkz. Kolkhis. 
EPIDAUROS:  Yunanistan,  şehir,  tapım merkezi 
-  Asklepios. 
H 
ERtDANOS: Po ırmağının eski adı. 
ERYMANTHOS:  Yunanistan,  dag  - Herakles.  HALİÇ:  İstanbul  - Keroessa. 
ERYTHRAI ya da ERYTHREİA (ildir):  Ege,  şehir - HALİKARNASSOS  (Bodrum):  Ege,  şehir  -  An-
Apollon,  Sibylla.  theus,  Aphrodite,  Salmakls. 
ESKİŞEHİR: Anadolu,  şehir - Kybele.  HALYS (Kızılırmak):  Anadolu,  ırmak  - Sinope. 
ETRURİA: İtalya,  bölge - Feronia.  HELLEN'LER:  Yunanistan,  ulus  -  Dionysos, 
ETRÜSK:  Anadolu-ltalya,  boy  -Acca  Larentia,  Hellen,  ton. 
Askanios,  Ceres,  Horatius,  Kirke,  Tarkhon,  HELLESPONTOS (Çanakkale Boğazı)  • Argona­
Tyrrhenos.  ut'lar,  Athamas,  Helle. 
EUBOİA:  Yunanistan,  bölge  - Elephenor.  HERAKLES SÜTUNLARI: bkz. Cebelitank. 
EUPHRATES: Fırat nehri - Euphrates.  HERMOS (Gediz çayı): Ege, ırmak - Asia. 
EUROTAS:  Yunanistan,  ırmak  -  Lakedaimon,  HESPERİA: italya'nın eski adı - Aineias. 
Sparta.  HİNDİSTAN: Dionysos,  Semiramis. 
HİTİT:  Anadolu,  ulus  - Adonis,  Amazon,  Hebe, 
F  Kybele. 
HYPERBORE'ÜLER:  Efsanelik  boy  -  Apollon, 
FATSA:  Karadeniz,  şehir  -Amazon. 
Hyperboreoi. 
FAZELİS: bkz. Phaselis.  HYPEREİA:  Efsanelik  ada  -  Alkinoos. 
FENİKE:  Güney Akdeniz,  ülke - Dido,  lo,  Phol-
niks. 
FETHtYE  (Telmessos):  Akdeniz,  şehir  -  Apol­ I 
lon. 
İLDİR: bkz. Etythral. 
FİLİSTİN:  Güney Akdeniz,  ülke - Artemis. 
ISTANKÖY: bkz. Kos. 
FIRAT: bkz. Euphrates. 
FORUM: Roma, yer; bkz. Roma. 
FRİK'LER: Anadolu, boy -Kybe/e.  İ 
FRİKYA (yahut Frigya):  bkz.  Phrygia. 
İALYSOS:  Rodos  adasında  şehir  - Heliosoğulla-
r\,  Tlepolemos. 
G 
İANICULUM: Roma,  tepe -lanus. 
GALYA'LILAR:  Avrupa,  boy  -îuno.  İDA  (Kazdağ):  Çanakkale  bölgesi,  dag  -  Ainei­
GARGAROS: Ida dağının doruğu - Hera.  as,  Anfchises,  Aphrodite,  Apollon,  Hera,  He-
GEDİZ (Hermos): Anadolu, ırmak - Asla.  rophile, 1da, Paris. 
GELİBOLU YARIMADASI:  bkz.  Trakia  Kherson- İLİLYON: Troya'nın bir başka adı,  bkz. Troya. 
nesos'u.  İMROS: Troya'nın bir başka adı, bkz. Troya. 
GEMLİK: bkz. Askania.  İMROS (imroz): Ege,  ada - Delos,  Poseidon. 
GRİT:  Akdeniz,  ada  -Aigeus,  Amaltheia,  And- İNAKOS:  Yunanistan,  ırmak  -înakhos,  lo. 
rogeos,  Argonaut'lar,  Ariadne,  Artemis,  Dai- İOLKOS:  Yunanistan,  şehir  -  Akastos,  Argona­
dalos,  Europe,  Idomeneus,  İkaros,  Kreş,  ut'lar. 
Labyrinthos,  Minos,  Minotauros,  Talos,  Zeus.  İON'LAR:  Anadolu,  ulus  -  Androklos,  Deukali-
GORDlON  (yahut  Gordium):  Anadolu,  şehir  - on,  Hellen,  ton. 
Gordias,  Kimmer'ler,  Kybele,  Midas.  İONYA:  Ege  bölgesi  -Artemis,  Didyma. 
GORTYN:  Girit,  şehir  - Britomartis.  İRAN:  Asya,  ülke - Dionysos. 
GÖKBEL:  Anadolu,  yöre - Marsyas.  İSKANDİNAV ÜLKELERİ: Artemis. 
GÖNENÇAY: bkz.  Aisepos.  İSKENDERİYE:  Mısır,  şehir  -Amazon. 
GRANtKOS  (Kocabaş  çayı):  Anadolu,  ırmak  - İSKİTLER,  ISKİTYA:  Avrupa,  boy,  ülke  -  Ama­
Granikos.  zon,  Byzas,  Kimmer'ler, 
GRYNEİON  (yahut  Gryneum;  Çıfıtkalesi):  Ege,  ISMAROS  (Dedeagaç):  Trakya,  şehir  -  K\-
şehir  -Amazon,  Apollon.  kon'lar,  Odysseia,  Odysseus. 
GÜLPINAR:  Çanakkale  bölgesinde  bucak  - 1SMENOS:  Yunanistan,  ırmak -  Amphiaros. 
Smlntheııs.  ISTROS (Tuna):  Avnıpa,  ırmak -Argonaut'lar. 

0 1  Q 
İTALYA:  Avrupa,  ülke  -  Ainelas,  Antenar,  KHRYSE  (ya  da  KHRYSA):  Anadolu,  şehir  -
Apollon,  Arion,  îtalos.  Apollon,  Krysesis,  Krinls,  Smintheus. 
İTHAKE (Yahut UHAKA): Yunanistan, ada - An- KIBRIS (Kypros):  Akdeniz,  ada - Adonis,  Anak-
tikleia,  Eumaios,  îthakos,  Odysseia,  Odysse- sarete,  Aphrodite,  Ktnyras. 
us,  Penelope,  Telemakhos.  KIRKINCA (Şirince):  Selçuk'a yakın bir köy - Ar-
İZMİR: bkz. Smyrna, Amazon.  temis. 
İZNİK: bkz. Nikaia.  KIZILIRMAK: bkz. Halys. 
KIZKULESİ  (istanbul  Boğazı):  Hero  ile  Lean-
dros. 
KlKON'LAR:  Trakya,  boy  -  Kikon'lar,  Odys-
JANİCULUM: bkz. laniculum.  seia,  Odysseus. 
JUSTİNİANOPOLIS (Sivrihisar):  Anadolu, Kybe- KİLİKYA:  Orta  ve  Doğu  Akdeniz  bölgesi  - Am-
le.  philokhos,  Bellerophontes,  Ekhldna,  Teukros. 
KİLLA:  Uyada'da  adı  geçen  şehir  - Apollon. 
K  KİMMER'LER.-  Anadolu,  boy  -  Artemls,  Kim­
mer'ler,  Kybele. 
KABESOS: Uyada'da adı geçen şehir,  Çanakkale  KtTHAlRON:  Yunanistan,  dag  -  Aktaion,  Am-
Boğazında  olsa  gerek  -  Othryoneus.  phion,  Herakles. 
KADIKÖY: bkz. Khalkedon.  KLAROS  (Ahmetbeyli):  Ege,  şehir  -  Apollon, 
KAFKAS:  Anadolu,  dag  -  Aietes,  Amazon,  Ar- Artemls,  Manto,  Sibylla. 
gonaut'lar,  Bia,  Hephalstos.  KNİDOS (Tekirburnu): Ege,  şehir - Delos,  Lapl-
KAlKOS  (Bakırçay):  Ege,  ırmak  -  Myrina,  Te- thal,  Nereus,  Trlopas. 
uthras.  KOCABAŞ ÇAYI: bkz. Granikos. 
KALYDON:  Yunanistan,  şehir  -  Althaia,  Dela- KOLKHİS  (Gürcistan):  Kuzeydoğu  Karadeniz 
neira,  Meleagros.  bölgesi  -  Aietes,  Aison,  Amazon,  Argona­
KAMİROS  yahut  KAMEİROS:  Rodos'ta  şehir  - ut'lar,  Athamas,  Medela. 
Heliosoğullan,  Tlepolemos.  KOLONOS:  Atina  yöresinde  şehir  -  Antigone, 
KAPIDAĞ: bkz. Dindymos.  Oidlpus. 
KAPIDAĞ  YARIMADASI  (Arktonessos):  Argona- KOLOPHON (Degirmendere): Ege, şehir -Arak-
ut'lar.  ne,  Kalkhas. 
KARADENİZ  (Pontos  Eukseinos):  Aietes,  Ama­ KOMANA PONTlKA (Tokat),  KOMANA KAPPA-
zon,  Argonaut'lar.  DOKİKA (Kemer):  İki Anadolu  şehri -Kybele. 
KARİA:  Akdeniz,  bölge  -  Androkohs,  Byblis,  KOMMAGENE:  Doğu  Anadolu,  bölge  -  Apol­
Kaphene,  Labrandos,  Theonoe.  lon. 
KARlA KHERSONNESOS'U (Datça Yarımadası):  KORFU:  Kuzeybatı Yunanistan,  ada - Alklnoos, 
Podaleiros.  îthakos. 
KARTACA:  Kuzey  Afrika,  şehir  -Dido.  KORİNTHOS:  Yunanistan,  şehir  -  Apollon,  Ar­
KAŞ  (Antiphellos,  Andiflis):  Akdeniz,  şehir  - gonaut'lar,  Arion,  Bellerophontes,  Sisyphos. 
Apollon.  KORSİKA:  Akdeniz,  ada  -  Odysseus. 
KAUNOS (Köyceğiz  Dalyanı):  Akdeniz,  eski  bir  KORYKOS (Kırandag):  Ege bölgesi,  dag - Sibyl-
şehir  - Byblis,  Helebte,  Kaunos.  la. 
KAYSTROS (Küçük Menderes): Ege, ırmak - Ar- KOS  (Istanköy):  Akdeniz,  ada  - Agron,  Asklepi-
temis.  os. 
KAZDAĞ: bkz. 1da.  KÖYCEĞİZ DALYANI: bkz. Kaunos. 
KELTLER:  Avrupa,  boy  -Kimmer'ler.  KRANAE:  Atina'nın  eski  adı  -Kranaos. 
KEKOVA:  bkz.  Aperlae.  KRYASSOS:  Karia'da  şehir  -  Kaphene. 
KEMER: bkz. Komana, Kybele.  KSANTHOS (Kınık): Batı Akdeniz bölgesinde şe­
KENKREİOS  (Kenkriyos),  Kırkınca  suyu  - Arte­ h i r - Apollon,  Harpya'lar. 
mls.  KSANTHOS (Kocaçay): Batı Akdeniz bölgesinde 
KEOS:  Ege,  ada  -Akontios.  ırmak  -  Apollon,  Artemis,  Bellerophontes. 
KERAMEIKOS:  Atina,  yöre - Keramos.  KSANTHOS: bkz. Skamandros. 
KERAMOS (Ören): Kerme körfezinde eski bir şe­ KURET'LER: Yunanistan,  boy -Meleagros,  Zag-
hir  -  Keramos.  reus. 
KHALKEDON  (Kadıköy):  Amykos,  Argona­ KÜÇÜK  MENDERES:  bkz.  Kaystros,  Skaman­
ut'lar.  dros. 

3 1 4 
KYKLAD  TAKIMADALARI:  Ege,  ada  -  Delos,  LİNDOS: Rodos adasında şehir - Danaos,  Hall-
No/csos.  osoğulları,  Tlepolemos. 
KYLLENE: Yunanistan, dag -Hermes.  LOKRİS:  Yunanistan,  bölge  - Aias  Olleusoğlu. 
KYME  (Nemrut):  Ege,  şehir  -  Amazon,  Apol­ LÜBNAN: Akdeniz, bölge -A rtem Is. 
lon,  Kritheis.  LYDİA:  Ege,  bölge  -Arafcne,  Dionysos,  Lydos, 
KYNTHOS:  Delos  adasında  dağ  -  Apollon,  Ar- Omphale,  Tantalos,  Tarkhon,  Tmolos. 
temis.  LYKİA:  Anadolu'da  iki  bölgenin  adi:  Aisepos 
KYPROS: bkz. Kıbrıs.  Lykia'sı Güney Marmara, Ksanthos Lykia'sı Ba­
KYRENE:  Kuzey  Afrika  kıyılarında  bir  şehir  ~  tı  Akdeniz  -  Akrisios,  Apollon,  Bellerophon-
Aristaios,  Battos,  Kyrene.  tes,  Byblis,  Danaos,  Glaukos,  îkarios,  tobates, 
KYTHERA-.  Akdeniz,  âda  -  Aphrodite,  Odys- Khimaira,  Leukippos,  Pandaros,  Sarpedon, 
seus.  Skylakeus,  Telkhines. 
KYZİKOS  (Kapıdağ  Yarımadasında  Balkız):  Ar- LYKTOS: Girit'te bir dağ ve mağaranın adı - Ze-
gonaut'lar,  Kyzikos.  us. 
LYRNESSOS:  llyada'da  adı  geçen  şehir  - Akhll-
L  leus, Briseis, Brises. 

LABRANDA  (Selimiye-Türbe):  Ege  bölgesi,  eski 

bir  şehir  - Labrandos. 
M 
LABYRİNTHOS (Labiren): Girit, mağara - Ariad- MAGNESİA: bkz. Manisa. 
ne,  Daidalos,  İkaros,  Labyrinthos,  Minotau-
MAİANDROS (Büyük Menderes): Ege bölgesi, il 
ros. 
m a k -  Endymion,  Kalamos,  Maiandros. 
LADE-.  Menderes  ovasında bir yer,  eskiden  ada 
MAİONIA:  Ege,  bölge  - Asia,  Hektor,  Maion. 
idi-Brankhps. 
MAKEDONYA:  Yunanistan,  bölge  - Alkyoneus. 
LAGİNA (Turgut) - Karia'da Hekate tapınağının 
MALLOS:  Orta  Akdeniz  bölgesinde  şehir 
bulunduğu  yer  -  Hekate. 
Amphilokhos,  Mopsos. 
LAİSTRYGON'LAR:  Odysseia'da  adı  geçen  efsa-
MALTA:  Akdeniz,  ada  -Kalypso,  Odysseus. 
nelik  boy  - Kirke,  Laistrygon 'lar. 
MANtSA:  Ege  bölgesi,  şehir  -Kybele,  Nlobe. 
LAKEDAİMON yahut SPARTA: Yunanistan, şehir 
MANİSA DAĞ: bkz. Sipylos. 
-  Lakedalrnon,  Sparta. 
MANTİNEİA: Yunanistan, şehir - Eros. 
LAMPSAKOS  (Lapseki):  Çanakkale  Boğazında 
MARATHON: Yunanistan,  şehir ve ova - AndYo-
eski  bir  şehir  -  Lampsake,  Priapos. 
geos. 
LAPİTHLER:  Tesalya'da  boy  -  İksion,  Kenta-
ur'tar.  MARMARA  DENİZİ  (Propontis):  Argonaut'lar, 
LAPSEKİ: bkz. Lampsakos.  Memnon. 
LARİSSA:  Yunanistan,  şehir - Akrisios.  MARSİLYA:  Fransa,  şehir  - Kybele. 
LATİUM:  İtalya,  bölge  -  Amata,  Camilla,  Dia- MARİANDYN'LER:  Anadolu,  boy  -  Argona­
na,  Fauna,  Faunus,  îanus.  ut'lar,  İdmon,  Lykos. 
LATMOS  (Beşparmak  Dağlan):  Ege  bölgesinde  MED'LER:  Asya,  Anadolu,  boy - Alphesiboia. 
dağ  -  Endymion.  MEDİA: Bugünkü İran - Dionysos. 
LAVİNİUM:  İtalya,  eski bir  şehir - Askanios.  MEGARA:  Yunanistan,  şehir  -  Alkathoos,  He­
LELEG'LER:  Anadolu,  boy  -Androkhs.  rakles,  Prokrustes. 
LEMNOS:  Ege,  ada  -  Aphrodite,  Argonaut'lar,  MEKONE:  Yunanistan,  şehir  - Prometheus. 
Euneos,  Hephaistos,  Hypsipyle,  Philoktetes,  MELAMPODES ÜLKESİ: Mısır -A igyp tos. 
Thoas.  MELES (İzmir'de Pınarbaşı suyu):  Artemis,  Kri­
LERNA: Yunanistan,  bataklık - Herakles.  theis. 
LESBOS  (Midilli):  Ege,  ada  -  Amazon,  Arion,  MELOS:  Akdeniz,  ada - Kaphene. 
Delos,  Lesbos,  Makar,  Phaon.  '  MEMPHlS:  Mısır'da  şehir  -Agenor,  Epaphos. 
LETOON:  Orta  Akdeniz  bölgesinde  eski  şehir,  MENDERES (Büyük): bkz. Maiandros. Menderes 
tapım  merkezi  - Apollon,  Leto.  (Küçük): bkz. Skamandros ve Ksanthos. 
LEUKE:  Karadeniz'de  efsanelik ada - Helene.  MESSENİA: Yunanistan,  bölge - Neleus. 
LİBYA:  Afrika,  ülke  - Agenor,  Aigyptos,  Ainei- MESSINA:  Sicilya,  şehir - Kharybdls. 
as,  Argonaut'lar,  Aristaios,  Danaos,  D/do,  MEZOPOTAMYA:  Doğu  Anadolu,  bölgesi  -  Ar­
Libya.  temis. 
I İKI İADES: Yunanistan, ada - Ltkhas.  MISIR:  Agenor,  Algypfos,  Artemis,  Atfantlt 

I  I  I . 
DİZİN II 

Busiris,  Danaos,  Ephaphos,  lo,  îsis,  Osiris,  Apollon,  Devler  ve  Tanrılar  Savaşı,  Kha-
Memnon,  Proteus.  rit'ler,  Olympos. 
MİDİLLİ: bkz. Lesbos.  OLYMPOS  (Çıralı):  Akdeniz,  şehir  -  Apollon, 
MİLETOS  (Balat):  Ege  bölgesi,  şehir  -  Aedon,  Bellerophontes,  Khimaira. 
Akakallis,  Antheus,  Apollon,  Brankhos,  Byb- OMPHALOS:  Delphol  tapmağında  yer  -  Apol­
lis,  Didyma,  Hypsikreon,  Kaeira,  Maiandros,  lon. 
Miletos,  Psykhe,  Sarpedon  2.  ORDU:  Karadeniz,  şehir  -Amazon. 
MONS SACER:  Roma,  tepe - Anna Perenna.  ORKHOMENOS:  Yunanistan,  şehir  -  Askala-
MORA: bkz. Peloponez.  phos,  Herakles. 
MUĞLA: Ege bölgesi,  şehir - Marsyas.  OROPOS:  Yunanistan,  tapım  merkezi  - Amphi­
MURATDAĞ: bkz. Dindymos.  araos. 
MUTLULAR  ADASI:  Efsanelik  ada  -  Alkmene,  ORTYGİA:  Yeri  tartışmalı  ada  - Arethusa,  Arte-
Hesperid'ler.  mis,  Asterie. 
MYKENE  yahut  MYKENAI:  Yunanistan,  şehir  - OSSA:  Yunanistan,  da§  -  Aloeusoğulları,  La-
Aigisthos,  Alkmene,  Ate,  Atreus,  Erinys'ler.  pithai. 
MYRA: bkz. Demre.  OSTlA:  Roma'nın  limanı - Pomona. 
MYRİNA (yahut MYRRHİNE): Ege bölgesi, şehir - OTHRYS:  Yunanistan,  dag  - Devler  ve  Tanrılar 
Amazon.  Savaşı. 
MYRMİDON'LAR:  Yunanistan,  boy - Aiakos. 
MYSİA: Güney Marmara ve Ege bölgesi - Akhil- P 
leus,  Andromakhe,  Argonaut'lar,  Auge,  Te-
lephos.  PAKTOLOS (Şart çayı): Ege bölgesi,  ırmak - Mi-
MYTlLENE  (Midilli):  Lesbos  adasında  şehir  - das,  Paktolos. 
Amazon.  PALATİNUS:  Roma,  tepe  -  Ainetas,  Bona  Fi-
MYUS  (Afşartepe):  Ege  bölgesi,  şehir  -  Phrygi- des,  Evandrus,  Faustulus,  lupiter,  Romulus. 
os. PALLANTEA:  Roma'nın  eski  adı  -  Aineias, 
Evandrus. 
N  PAMPHYLlA:  Antalya  bölgesi  - Apollon,  Side. 
PANAYIRDAĞ: bkz. Pion. 
NAKSOS:  Ege,  ada  -  Ariadne,  Hypsikreon,  PANORMOS:  Didyma  limanı - Brankhos,  Didy-
Naksos.  ma. 
NARABURNU (Çanakkale Boğazı):  Hero  ile Le- PAPHLAGONIA:  Anadolu,  bölge,  Orta  Karade­
andros.  niz  -  Hektor. 
NAUPÜA  yahut  NEMEA:  Yunanistan,  şehir  - PAPHOS.-  Kıbrıs'ta  şehir  -  Kharit'ler,  Kinyras, 
Amphiaraos,  Herakles,  Nemeia.  Pygmalion. 
NEMİ:  italya,  göl -Dlana,  Egeria.  PARNASSOS:  Yunanistan,  dag  -  Apollon,  Au-
NEMRUT:  Anadolu,  dag - Apollon.  tolykos,  Dryops,  Python,  Zagreus. 
NİKAİA (iznik)  -Nikaia.  PATARA  (Gelemiş):  Akdeniz,  şehir  -Apollon. 
NİL  (Neilos):  Agenor,  Atlantis,  Menelaos,  Pro­ PARTHENIA (Tarsus):  Akdeniz,  şehir - Kyndos. 
teus.  PARTHENON: Atina,  tapmak - Artemis. 
NiNİVE:  Mezopotamya şehri - Semiramis.  PELASG'LAR:  Yunanistan,  Anadolu,  boy  - Aigi-
NOTİON (Ahmetbeyli): Ege, şehir - Kalkhas.  na, Danaos,  ton, Niobe 2, Pelasgos. 
NYSA:  Efsanelik  dag  - Dionysos.  PELlON:  Yunanistan,  dag - Akhi/Jeus,  Aloeuso­
NYSA  (Sultanhisar):  Ege,  şehir - Dionysos.  ğulları,  Kheiron,  Lapithai. 
PELOPONEZ (Peloponessos,  Pelops adası):  Yu­
nanistan,  Mora  yarımadası  -  Alpheios,  Argos, 
O 
Melampus,  Pelops,  Side  3,  Sparta. 
OGYGlE:  Efsanelik  ada  - Kalypso,  Odysseus.  PENEUS: Yunanistan,  ırmak - Augias,  Daphne. 
OİKHALlA:  Yunanistan,  şehir  -  Deianeira,  PERGAMON (Bergama): Ege, şehir - A s klepios, 
Eurytos,  lole.  Gigant'lar,  Kabir'ler,  Pergamos,  Philemon. 
OİTA:  Yunanistan,  dag  - Deianeira,  Dryope.  PERGAMOS:  Troya  kalesinin  adı  -Apollon. 
OLBE:  Akdeniz,  şehir -  Teukros.  PERS'LER:  Iran,  ulus -Brankhosoğuİlan. 
OKYANUS:  Hesperid'ler.  PESSİNUS  (Ballıhisar):  Anadolu,  şehir  -  Agdis-
OLYMPİA:  Yunanistan,  şehir - Altis.  tis,  Kybele. 
OLYMPOS:  Yunanistan,  dag  -  Aloeusoğulları,  PHAIAK'LAR:  Efsanelik  boy  -  Alkinoos,  Nausl-
 I ll/.IN II 

kaa,  Nausithoos,  Odyssefa,  Odysseus,  Phal- SAKARYA:  bkz.  Sangarios. 

afc'lar.  SALAMİS:  Yunanistan,  ada  -  Alas  Telamonoğ-
PHAROS:  Mısır,  ada  -  Menehos,  Proteus.  \u,  Telamon,  Teukros. 
PHASELİS  (Tekirova):  Akdeniz,  şehir  - Khimai- SALMONE:  Yunanistan,  şehir -  Salmoneus. 
ra,  Kylabras,  Lakios.  SAMİ:  Irk  -Deukalion. 
PHASİS  (Pasinsu):  Karadeniz,  ırmak-  Argona- SAMOS  (Sisam):  Ege,  ada  -  Admete,  Androk 
ut'lar.  hs,  îkaros,  Sibylla. 
PHERAI  (Velestino):  Yunanistan,  şehir  - Adme- SAMOTHRAKE (Semendirek):  Ege,  ada - Argo-
tos.  naut'lar,  Dardanos,  Harmonia,  Kabir'ler. 
PHOKAİA (Foça):  Ege,  şehir - Kybele.  SANGARİOS (Sakarya): Anadolu, ırmak - Agdis­
PHOKtS:  Yunanistan,  bölge  -Pylades.  tis,  îakkhos,  Kybele,  Hygdon,  Sangarios. 
PHRYGİA:  Anadolu,  bölge  -  Agdistis,  SARDES  (Şart):  Ege,  şehir  -  Amazon,  Diony­
Daktyl'ler,  Dionysos,  takkhos,  Kybele,  Lityer- sos. 
ses,  Marsyas,  Midas,  Sabazios.  SARDİNYA:  Akdeniz,  ada  -îolaos,  Kirke. 
PHTHİA:  Yunanistan,  şehir  -  AkhiUeus,  Pele- SARIKÖY: bkz. Zeleia. 
us.  ŞART DERESİ: bkz. Paktolos. 
PlERlA:  Yunanistan,  bölge  -Hermes,  Musa'lar.  SATURNlA: Roma'nın efsanelik adı - Saturnus. 
PİNDOS: Yunanistan,  dag - Lapithai.  SELÇUK:  Ege,  şehir - Artemis. 
PİON  (Panayırdağ):  Efes  yöresinde  dag  -  Yedi  SEMENDİREK: bkz.  Samothrake. 
Uyurlar.  SEN JAN KİLİSESİ:  Selçuk'ta kilise - Artemis. 
PtTANE  (Çandarlı)  Ege,  şehir  -  Amazon,  Pita- SERtPHOS: Yunanistan, ada-Afcrisios, Danae, 
ne.  Perseus. 
PİSA:  Yunanistan,  şehir  - Hippodameia. 
SESTOS:  Çanakkale  Boğazında  şehir  -Hero  ile 
PİSİDİA:  Pamphylia'nın  kuzeyinde,  İsparta  ve 
Leandros. 
Buldan  yöresine  ilk  çağda  verilen  ad  -  Kakas-
SEYHAN BÖLGESİ: bkz. Kilikya. 
bos. 
SİCİLYA:  italya,  ada  -  Aineias,  Alpheios,  Al-
PLAKOS:  Ege  bölgesi,  dag  -Andromakhe. 
pos,  Ankhises,  Arethusa,  Arion,  Eryks,  Kha-
PO (Eridanus):  İtalya,  ırmak -Antenor. 
rybdis. 
POMPEt:  italya,  şehir  -Amores. 
SİDE: Akdeniz, şehir- Side 1. 
PONTOS EUKSEİNOS: Karadeniz'in adı - Argo-
SİDERUS LtMANT: Phaselis yöresinde - Khimal-
naut'lar,  Erinys'ler. 
ra. 
PRİENE (Güllübahçe):  Ege,  şehir -Amazon. 
SİDON:  Fenike,  şehir  - Agenor,  Phoiniks,  Side 
PRUSA  (Bursa):  Marmara  bölgesi,  şehir  -
2. 
Hylas. 
SİKYON:  Yunanistan,  şehir  -  Adrastos,  Antio-
PSOPHİS:  Yunanistan,  şehir - Alkmaion. 
pe. 
PYLOS:  Yunanistan,  şehir  -  Melampus,  Ne/e-
us,  Nestor.  SİMOEİS  (Dümrek  çayı):  Çanakkale  bölgesi,  ır­
PYTHO:  Delphoi'nin  başka  bir  adı  -  ApoUon,  mak  -  llyada,  Simoeis,  Skamandros. 
/o.  SİNOPE (Sinop): Karadeniz, şehir - Sinope. 
SİPYLOS  (Manisa  dağı):  Ege,  dag  -  Dionysos, 
Q / R  Kybele,  Niobe,  Pandareos,  Tantalos. 
SİSAM: bkz. Samos. 
QUİRİNALİS: Roma,  tepe - îuno,  lupiter. 
SİVRİHİSAR: bkz. Pessinus. 
RHODOS (Rodos):  Akdeniz,  ada - Danaos,  He- SKAMANDROS (Küçük Menderes çayı):  Çanak 
liosoğulları,  Telkhines,  Tlepolemos.  kale  bölgesi,  ırmak  -  Ares,  llyada,  Simoneln, 
ROMA:  İtalya,  şehir  -  Acca  Larentia,  Aineias,  Skamandros. 
Aius  Locutus,  Anna  Perenna,  Cama,  îanus,  SKHERİE: Phaiak'larm adası,  Korfu olsa gerek -
Kybele,  Roma,  Romulus,  Saturnus,  Venüs.  Alkinoos,  Odyssela,  Phalak'lar. 
RUTUL'LER:  İtalya,  boy - Aineias,  Amata,  Ru- SKYROS:  Yunanistan,  ada  -  A/chff/eus,  Lyko-
tuller,  Turnus.  medes,  Theseus. 
SMYRNA  (İzmir):  Ege,  şehir - Adonis,  Amazon. 
S  Artcıtıh; 
SABİN'LER:  İtalya,  boy -  lanus,  lupiter,  Tarpel- 31  ıi  MİOS(Bülbüldtğ):  Efes'te  dag  -Artemis. 
a.  M'AHIA  Yunanlıten,  şehir - Dioskur'lar,  //<• 
SAİS:  Mısır,  şehir-Af/antls.  |ı  ıı.ı  /  »kedalnuııı,  l.cda,  Mone.kıos,  Sparta, 
STEUNOS  (Kesikmagara):  Anadolu,  mağara  - TİBER:  İtalya,  ırmak  -  Aineias,  Cacus,  lanus, 
Kybele.  Rom  ulus. 
STRATONIKEİA  (Eskihisar)  -  Milas  yöresinde  TÎGRİS (Dicle):  Mezopotamya,  ırmak  -Alphest-
önemli  kalıntıları  bulunan  bir  ören  -Hekate.  boia. 
STRYMON  (Karasu):  Makedonya,  ırmak  - O- TİRYNS:  Yunanistan,  şehir - Akrisios. 
pheus.  TMOLOS (Bozdag):  Ege,  dag  - Dionysos,  Mars-
STYMPHALOS:  Yunanistan,  göl  -Herakles.  yas,  Tmotos. 
SURİYE:  Ortadoguda  ülke  -  Adonls,  Artemis,  TOKAT: bkz. Komana. 
Kinyras.  TRABLUSGARP:  Afrika,  bölge  -  Lotophagoi, 
SUSA:  İran,  şehir  - Brankhos.  Odysseia. 
SÜMER:  Adonis,  Deukalion,  Theogonia.  TRAKHİS:  Yunanistan,  şehir  -  Deianeira,  He­
SYMPLEGAD'LAR:  Bogaziçinde  efsanelik  kaya­ rakles. 
lar  -Argo nau t 'lar.  TRAKYA:  Yunanistan,  bölge  -  Amazon,  Ares, 
SYRAKUSA:  Sicilya,  şehir  -  Damokles.  Boreas,  Deipylos,  Orpheus,  Polydoros. 
TRAKİA KHERSONNESOS'U (Gelibolu yarımada­
sı):  Helenos. 
T  TRİTONİS:  Libya'da göl - Triton. 
TAPHOS:  Yunanistan,  ada  -  Alkmene,  Am- TROİZEN:  Yunanistan,  şehir  -  Aigeus,  Aithra, 
phitryon.  Hlppolytos. 
TARANTO: İtalya, şehir -/\r/on.  TROAS (Troya yöresi):  bkz.  Troya. 
TARSUS:  Akdeniz,  şehir - Kydnos.  TROYA:  Çanakkale  bölgesi,  şehir  -  Aineias, 
TAURtS  (Kırım):  Diana,  İphigenela,  Orestes,  Andromakhe,  Ankhises,  Apollon,  Ate,  Del-
Thoas.  phobos,  Hekabe, Hektor,  llos,  Kassandra,  La-
TAYGETOS:  Yunanistan,  dag  - Dioskur'iar.  omedon,  Palladion,  Priamos,  Skamandros. 
TEGEIA:  Yunanistan,  şehir - Auge.  TRUVA: bkz.  Troya. 
TEKİRBURNU: bkz. Knidos.  TUNA  (lstros):  Avrupa,  ırmak  -Amazon. 
TELPHUSA:  Delphoi'de  kaynak  - Apollon,  Tei- TURGUT - Karya'da  ilçe - Hekate. 
resias.  TUSCULUM: İtalya, şehir - Kirke. 
TELEPYLOS:  Efsanelik  liman  -  Laistrygon'lar,  TYROS(Sur):  Fenike,  şehir - Agenor,  Dido,  to, 
Odysseus.  TYRRHENOI:  Etrüsk'lerln  adı  -  Lydos,  Tyrrhe-
TENEDOS  (Bozcaada):  Ege,  ada  -  AkhlUeus,  nos. 
Apollon,  Hekamede,  Kyknos,  Poseidon,  Te- U/V 
nes. 
TERME ÇAYI: bkz. Thermodon.  ULUDAĞ (Mysia Olympos'u): Hylas. 
TESALYA:  Yunanistan,  bölge  -Admetos,  Akhtl-
leus,  Akrisios,  Argonaut'Iar,  Aristalos.  VATİKAN:  Apollon. 
THEBAI:  Yunanistan,  şehir  -  Alkmaion,  Am- VENET'LER:  İtalya,  boy  -Antenor. 
phiaraos,  Amphion,  Antigone,  Antiope,  Dio- VİA  FLAMİNIA:  Roma'ya  giden  bir  yol  -  Anna 
nysos,  Epigon'lar,  Harmonia,  Laios,  Oidipus,  Perenna. 
Teiresias.  VOLSK'LAR:  İtalya,  boy - Camilla. 
THEBE  (yahut  THEBAI):  Ege  bölgesi,  şehir  -
Andromakhe,  Eetion,  Granikos.  Y 
THEMISKYRA:  Karadeniz,  şehir  -  Amazon,  Ar­ YANARTAŞ:  Ege  bölgesi,  dag  -  Bellero-
gonaut'Iar.  phontes,  Khimaira. 
THERMODON (Terme çayı): Karadeniz, ırmak - YATAĞAN:  Ege  bölgesi,  şehir - Marsyas. 
Amazon,  Argonaut'Iar.  YAZILIRA YA: Hitit merkezi - Kybele. 
THESPlAt  Yunanistan,  şehir  -  Thespios,  Heka­ YUNANİSTAN:  Ülke  -Apollon,  Artemis,  Hera. 
te. 
THRİNAKHİE:  Odysseia'da  Helios'un  adası  - Z 
Lampetie,  Odysseia XII.,  Odysseus. 
THYMBRA:  Çanakkale  bölgesi,  şehir,  tapım  ZELEİA (yahut ZELElE; Sanköy): Çanakkale böl­
merkezi  -  Apollon,  Kassandra,  Laokoon.  gesi,  şehir  -  Apollon,  Karkabos. 

318 
AİSKHYLOS:  Agamemnon,  19,  90,  100,  104,  GOETHE:  160,  255;  iphigeneia Tauris'te,  229. 
169,  179;  Amymone,  36;  Eumenides,  104,  HALİKARNAS  BAUKÇISI  (Cevat  Şakir):  32,  56, 
105;  Hiketides  (Yalvarıcı  Kadınlar),  36,  81,  79,  80,  96,  188,  245-246;  Asia  Minör,  59, 
148;  Khoephoroi,  104,  105;  Oresteia,  19;  61;  Hey Koca Yurt,  58,  211. 
Persler,  64;  Thebai'ye  Karşı  Yediler,  34,  40;  HAM1LTON, E.:  Mitologya,  109,  243-244,  259, 
Zincire  Vurulmuş  Prometheus,  74,  81,  102,  260. 
158-159,  255-257.  HEINE, H.: Lorelei, 269. 
ALİ, S.: Antigone (çev.),  40-41.  HERAKLEtTOS: 60. 
ALMAN MASALLARI: Tarnkappe,  120.  HERODOTOS:  55;  Tarih,  68,  75,  148,  158, 
ANDAY,  M.  C:  Defne  ile  Tanrı,  81-82;  Kolları  160,  178. 
Bağlı  Odiseus,  269.  HESİODOS:  İşler ve  Günler,  90,  106,  236-237, 
ANOUILH, J. : Antigone,  40;  La Guerre de Troie  248,  275-276;  Theogonia,  283-284. 
n'aura pas lieu,  38.  HOMERÇS:  llyada,  154-157;  Odysseia,  221-
APELLES: 60.  222. 
APOLLODOROS: 51.  HYMNOS:  (Homerik Övgüler)  Deloslu Apollon'a 
APOLLONİOS (Rodoslu): 51.  Övgü,  57,  84;  Hermes'e  Övgü,  140. 
APULEİUS:  Dönüşümler,  258;  Eros  ile  Psykhe,  İSTANBUL  ÜNİVERSİTESİ  FlLM  MERKEZİ:  Ana 
107.  Tanrıça Filmi,  184. 
ARİSTOPHANES:  Kuşlar,  13;  Nephelai  (Bulut­ KADİR,  A.:  Deloslu  Apollon'a  Övgü  (çev.),  85; 
lar),  215;  Plutos,  248;  Thesmophoria Bayramı­ Homeros,  llyada,  A.  Erhat  ile  birlikte;  Home­
nı Kutlayan Kadınlar,  86.  ros,  Odysseia,  A.  Erhat  ile  birlikte;  Vergilius, 
ARKTİNOS (Miletoslu): Aithiopis,  22,  202.  Georgica,  Bölüm IV (çev.),  230-231. 
BAYDUR,  S.:  Küçük Yunan  Mitologyası,  Deme-
KAFKA, F.: Duruşma,  255. 
ter  (çev.),  85-86. 
KALLİMAKHOS:  33,  86. 
BRUEGHEL: 153. 
KRESİLAS: 60. 
CAMUS, A.: Le  Mythe de Sisyphe,  272.  KYDON: 60. 
DANTE: 24,  120. 
LUCRETİUS: Doğa Üstüne, 199. 
DAPHNİS:  89. 
MEUNİER, M.: 91. 
DEBUSSY: 47. 
MOLİERE: Amphitryon, 36. 
DİLMEN, G.: Antigone (çev.),  121-122; Midas'm  MOSKHOS (İskenderiyeli):  109. 
Kulakları,  206.  NECATIGİL,  B.:  100  Soruda  Mitologya:  Orphik 
DİODOROS (Sicilyalı):  118,  151,  270.  231;  Pan  235,  Tufan;  288;  Tykhe,  288-289. 
EPHESİA GRAMMATA: 80.  OVlDlUS:  22,  77,  113;  Dönüşümler  (ya  da  De­
EURİPİDES:  51,  258;  Alkestis,  11,  28;  Alk-
ğişimler),  77,  81,  147,  164,  173,  205,  243, 
mene,  36;  Andromakhe,  38;  Bakkha'lar,  15, 
259-260,  267-268,  270;  Fasti,  114  (Bkz.  Ky-
71,  91-96,  242;  Elektra,  19,  100,  179;  He-
bele). 
kabe,  124,  249;  Helene,  132;  Hippolytos, 
PANİONIOS: 89. 
146;  lon,  160;  İphigeneia  Aulis'te,  160;  İphi­
geneia  Tauris'te,  160,  229;  Orestes,  19,  100,  PAUSANİAS: 34,  48,  72,  143,  160,  270. 
179,  229;  Telephos  (kayıp)  280;  Troya'lı  Ka­ PETERICH,  E.:  Küçük  Yunan  Mitologyası,  85-
dınlar,  124.  86. 
EYUBOĞLU,  1.  Z.:  Beşinci  Sığırtmaç  Türküsü  PHEİDIAS(PHİDİAS): 32,  60,170,  215. 
(çev.),  82;  Değişimler  (çev.),  267-268;  Khaos  PİNDAROS: 51, 62, 97, 288, 
(çev.),  173.  PLATON:  5,  6,  16,  23,  90;  Devlet,  194,  207; 
EYUBOĞLU,  S.:  Bakkha'lar  (çev.),  71-72,  91- Menon,  79;  Şölen,  43,  106,  107,  140,  242, 
93,  95-96.  271-272;  Timalosve  KılM.r..  67, 
GARSTANG,J.:58.  PLAUTUS: Amplıllnm,  36 
PLİNİUS:  175.  SOPHOKLES:  Aias,  18,  280;  Antigone,  40-41, 
PLUTARKHOS:  168,  205,  232.  121-122,  162;  Elektra,  19,  90,  100,  179; 
POLYKLEİTOS:  60.  Kral  Oldipus,  190,  226;  Oidipus  Kolonos'ta, 
PRAKStTELES: 60.  40,  226;  Trakhis Kadınları,  83. 
PYTHAGORAS:  148.  STESİKHOROS:  132. 
RACINE:  146,  160;  Andromaque,  38.  TAMER,  Ü.:  Mitologya:  Europa  (çev.),  109; 
Phaeton  (çev.),  243-244;  Pygmalion  (çev.), 
RAPHAEL:48. 
259;  Pyramus ile  Thisbe  (çev.),  259-260. 
ROHDE, G.: önsöz, 9, Kybele. 
VERGİLİUS:  24,  258,  271;  Aeneis,  20-21,  39, 
SAPPHO: 44,  106.  62,  88-89,  106,  111,  113,  120,  126,  133, 
SENECA: 51.  172,  176,  192,  249,  270-271;  Bucolica 
SHAKESPEARE:  Troilius ile  Kressida,  288.  (Sığırtmaç  ya  da  Çoban  Türküleri),  82;  Georgi-
SHAW, B.: 259. ca,  55,  230. 
SKOPAS: 60. YÜCEL,  C:  Ovidius,  Narkissos  ile  Ekho  (çev), 
SKYLAX: 175. 211-212. 

320 
SOY TABLOLARI