GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU

GENEL ÖZELLİKLER
 Sözlü ve anonimdir.
 Modern tiyatronun önemli unsurları (dekor, sahne, kostüm, ışık) yok denecek kadar azdır, çok basittir.
 Daha çok komedi ağırlıklıdır.
 Güldürü unsuru şive taklitleri ve yanlış anlaşılmalara dayanır.
 Usta-çırak ilişkisine dayanır.
 Oyun, müzik ve dans unsurları birlikte kullanılır ancak son iki unsur zayıftır.
 Kişiler genelde tip özelliği gösterir.
 Tuluat geleneğine dayanır, yazılı metne bağlı olmadan doğaçlama oynanır.

MODERN TİYATRO
 Yazılıdır.
 Dekor, sahne, kostüm, ışık gibi unsurlar önemlidir.
 Komedinin yanı sıra trajedi ve dram türleri de vardır.
 Profesyonel eğitim gerektirir.
 Müzik ve dans gibi unsurlar daha belirgindir.
 Karakter özelliği gösteren kişilere yer verilir.
 Yazılı metne bağlıdır, metin ezberlenir.

TÜRLER
 Karagöz
 Meddah
 Orta oyunu
 Köy seyirlik oyunları
 Kukla

KARAGÖZ

KAVRAMLAR
 Gölge oyunu (hayal oyunu, zıl-i hayal): Oyunun adı
 Hayalî (hayalbaz): Karagözcü, oyunu oynatan kişi
 Yardak: Oyunda tef çalan, taklitlerin şarkılarını söyleyen, tasvirleri hayalîye veren yardımcı
 Küşteri Meydanı: Perde
 Tasvir: Deriden veya mukavvadan kesilen şekiller (insan, hayvan, eşya vb.)
 Şeyh Küşteri: Karagöz oyununun kurucusu ve Karagözcülerin pîri

TARİHÇE / İÇERİK
 Doğu kültürüne özgüdür.
 Tarihçesi rivayetlere dayanır.
 Ramazan eğlencesidir; ayrıca özel günlerde de oynatılmıştır.
 28 oyundan oluşur. En tanınmışları arasında Kanlı Nigâr, Ağalık, Abdal Bekçi, Ters Evlenme, Bursalı Leyla,
Balık/Balıkçılar sayılabilir.
 17. yy.da yaygınlık kazanmış, 19. yy.dan itibaren yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
 KİŞİLER
 Oyunların temelde iki kahramanı vardır.
 Karagöz: Okumamış, halk diliyle konuşan, açık sözlü halk adamı.
 Hacivat: Öğrenim görmüş, medrese diliyle konuşan, adabımuaşereti bilen bir tip.
 Oyunda imparatorluk içindeki her etnik unsura rastlanabilir, bu unsurlar daima kendi şiveleriyle
konuşturulur.
 Çelebi: Zengin, mirasyedi.
 Zenne: Orta oyununda veya Karagöz’de kadın rolüne çıkan erkek oyuncu.
 Tiryaki: Ayyaş.
 Altıkulaç Beberuhi: Cüce.
 Tuzsuz Deli Bekir: Kabadayı
 Zeybek (Efe), Külhanbeyi, Türk, Yahudi, Ermeni, Bolulu, Laz, Kürt gibi tipler de oyunda yer alır.

BÖLÜMLER
 Giriş: Hacivat’ın bir semai okuyarak perdeye geldiği bölümdür.
 Muhâvere: Karagöz ile Hacivat arasındaki karşılıklı konuşmaların yer aldığı bölümdür. Bu bölüm; Karagöz ve
Hacivat’ın birbirlerini yanlış anladıkları, güldürü unsurunun yer aldığı bölümdür. Karagöz oynatıcısının
maharetini sergilediği bölümdür.
 Fasıl: Olayın konu edildiği bölümdür, oyuna burada işlenen konuya göre isim verilir.
 Bitiş: Hacivat ile Karagöz arasında geçen birkaç cümlelik kısa konuşmaların yer aldığı bölümdür. “Her ne
kadar sürçülisan ettikse affola.” ifadesinden sonra bir sonraki oyunun yeri ve zamanı söylenir.

ORTA OYUNU

 Orta oyunu, Karagöz’ün gerçek oyuncularla sahnelenmiş halidir. Bölümleri, kişileri, güldürü unsuru ve
teknik özellikleri Karagöz’le aynıdır.
 Meydan oyunu, kol oyunu, zuhuri gibi adları vardır.
 İsmail Dümbüllü, Kavuklu Hamdi tanınmış orta oyunculardır.

Sahne
 Sahneye palanga adı verilir.
 Belli, sabit bir sahne yoktur.
 Etrafı seyircilerle çevrilmiş açık bir alanda oynanır.
 Seyircilerle oyun yeri, ip gerilmiş kazıklarla ayrılır.

Dekor
 Yeni dünya: Ev olarak kullanılan paravan.
 Dükkân: İşyeri olarak kullanılan iskemle.

Kişiler
 Orta oyunu, çalgılı (zurna, çifte-nara vb.) ve kadrosu geniş bir oyundur.
 Kişiler, Karagöz’deki gibi tip özelliği gösterir.
 Kavuklu, Karagöz’ün; Pişekâr ise Hacivat’ın karşılığıdır.
 MEDDAH

 Methedici (övücü), yüksekçe bir yerde oturarak taklitler yapıp hoş öyküler anlatarak halkı eğlendiren
sanatçıya meddah denir.
 Tek adamlı tiyatrodur; perdesi, sahnesi, elbiseleri, dekoru, kişileri bulunmaz.
 Meddah, tiyatronun bütün kişilerini varlığında birleştiren bir aktördür.
 Meddah anlatacağı öyküye geçmeden önce: “Haak dostum Haak!” diyerek öyküye girer.
 Meddah kişilerin ağız özelliklerini taklit ettiği gibi hayvanların, doğanın ve cansız nesnelerin seslerini de
taklit eder.
 Meddahın iki aracı vardır; biri boynuna doladığı mendili, öteki de elinde uttuğu sopasıdır.