ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΩΝ

Η αντίδραση που πραγματοποιείται σε πυρηνικό αντιδραστήρα προς παραγωγή

ενέργειας είναι η αντίδραση σχάσης του 235U προκαλούμενη από νετρόνιο ελάχιστης
κινητικής ενέργειας, δηλ. θερμικό νετρόνιο, όπως συνήθως ονομάζεται. Η αντίδραση
είναι :

235
U + “θερμικό” 01 n → “θραύσμα 1” + “θραύσμα 2” + 2,5 νετρόνια + Ενέργεια (1)

Κατ’ αυτή ένα θερμικό νετρόνιο «προσβάλλει» ένα πυρήνα 235U, ο οποίος «σχάται»
δηλ σπάει σε δυο ελαφρύτερους πυρήνες (δηλ. το «θραύσμα 1» και «το θραύσμα 2»)
υπό ταυτόχρονη έκλυση ενέργειας (περίπου 200 MeV) και νετρονίων (περίπου 2,43
νετρόνια / σχάση). Η εκλυόμενη ενέργεια είναι κυρίως κινητική ενέργεια των
νετρονίων που ελευθερώνονται.

Το σχήμα που ακολουθεί περιγράφει την κατανομή των προϊόντων της σχάσης του
235
U και συνεπώς βάσει αυτής της κατανομής μπορούμε να υπολογίσουμε τις
σχετικές ποσότητες των θραυσμάτων που παράγονται ως προϊόντα της σχάσης του
235
U με θερμικά νετρόνια, δηλ. τις σχετικές ποσότητες των (ραδιενεργών) πυρήνων
που προκύπτουν από την λειτουργία πυρηνικού αντιδραστήρα.

Σχήμα 1. Μεταβολή της απόδοσης της σχάση που συμβαίνει στο 235U με θερμικό
νετρόνιο, συναρτήσει του Μαζικού αριθμού των παραγομένων θραυσμάτων

1
Ένα απλοποιημένο σχηματικό διάγραμμα πυρηνικού αντιδραστήρα για την παραγωγή
ενέργειας δίνεται στο σχήμα που ακολουθεί.

Σχήμα 2. Σχηματική παράσταση ενός σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από

ένα πυρηνικό αντιδραστήρα ισχύος

Οι εικονιζόμενες «ράβδοι ελέγχου» είναι κατασκευασμένες από υλικά με ικανότητα

δέσμευσης των θερμικών νετρονίων (δηλ. μεγάλη ενεργό διατομή σύλληψης
θερμικών νετρονίων) και έχουν την δυνατότητα να εισχωρούν ανάμεσα στις ράβδους
του πυρηνικού καυσίμου. Όταν έχουν εισχωρήσει πλήρως ανάμεσα στις ράβδους του
πυρηνικού καυσίμου, καταναλώνουν νετρόνια και συνεπώς ελαττώνεται ο αριθμός
των προκαλούμενων σχάσεων, άρα και της εκλυόμενης ενέργειας και τελικά η ισχύς
του αντιδραστήρα. Όταν οι «ράβδοι ελέγχου» αποσυρθούν πλήρως, τότε δεν
καταναλώνονται νετρόνια από τις ράβδους ελέγχου, τα οποία προκαλούν περαιτέρω
σχάσεις στο πυρηνικό καύσιμο και συνεπώς αυξάνει η ισχύς του αντιδραστήρα.

Το πυρηνικό καύσιμο είναι το U (ουράνιο), συνήθως σαν UO2, γιατί το καθαρό

μέταλλο δεν παρουσιάζει την απαιτούμενη μηχανική αντοχή. Οι ράβδοι του
πυρηνικού καυσίμου είναι κλεισμένοι μέσα σε περίβλημα (fuel cladding), το οποίο
αφ’ ενός μεν εμποδίζει την απελευθέρωση των προϊόντων σχάσης, διαχωρίζοντας το
πυρηνικό καύσιμο από τον επιβραδυντή και το ψυκτικό μέσο, αφ’ ετέρου δε αυξάνει
την μηχανική αντοχή των ράβδων, ώστε να αποφευχθεί η παραμόρφωσή τους λόγω
των ακραίων συνθηκών (θερμοκρασίας και ιοντίζουσας ακτινοβολίας) που
επικρατούν στην καρδιά του αντιδραστήρα.

Τα νετρόνια που εκλύονται από τη σχάση, δηλ. από την αντίδραση (1) έχουν μεγάλη
κινητική ενέργεια είναι δηλ. «ταχέα νετρόνια» Επειδή η σχάση του 235U,
πραγματοποιείται μόνο με θερμικά νετρόνια (σύμφωνα με την αντίδραση (1))
προκειμένου να επιτευχθούν νέες σχάσεις απαιτείται επιβράδυνση των παραγομένων
νετρονίων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του επιβραδυντή, δηλ. υλικού τα άτομα του
οποίου συγκρουόμενα με τα νετρόνια προκαλούν απώλεια ενέργειας σ’ αυτά. Έτσι,
μέσω των συγκρούσεων με τον επιβραδυντή τα παραγόμενα νετρόνια τελικά
θερμοποιούνται, δηλ. απομένουν με ελάχιστη κινητική ενέργεια και επομένως
μπορούν να παράγουν νέες σχάσεις, επανατροφοδοτώντας τα αντιδρώντα της
αντίδρασης (1).

2
Η εκλυόμενη ενέργεια από τη σχάση δηλ. περίπου 200 MeV / σχάση μετατρέπεται σε
θερμότητα που απάγεται από την καρδιά του αντιδραστήρα από το ψυκτικό μέσο.
Στο απλοποιημένο διάγραμμα πυρηνικού αντιδραστήρα που δώσαμε προηγουμένως
(βλ. Σχήμα 2) το νερό που είναι επιβραδυντής αλλά ταυτόχρονα και ψυκτικό μέσο.
Αφαιρώντας την θερμοκρασία από την καρδιά του αντιδραστήρα το ίδιο θερμαίνεται,
βράζει, παράγεται ατμός, οποίος περιστρέφει την τουρμπίνα, μέσω της οποίας
παράγεται ηλεκτρική ενέργεια. Στη συνέχεια στον «πύργο ψύξης» ο ατμός ψύχεται,
συμπυκνώνεται και επιστρέφει ξανά στην καρδιά του αντιδραστήρα.

Το φυσικό ουράνιο ουσιαστικά αποτελείται από δυο είδη ατόμων δηλ. 238U και 235U
σε αναλογία 99,3 και 0,7 % αντίστοιχα. Επειδή, όπως είπαμε προηγούμενα, μόνο το
235
U υφίσταται σχάση με θερμικά νετρόνια, το ουράνιο που χρησιμοποιείται σε
αντιδραστήρες είναι συνήθως εμπλουτισμένο, δηλ. περιέχει 235U σε ποσοστό
μεγαλύτερο του 0,7%. Ο εμπλουτισμός κυμαίνεται από 5 (για τους περισσότερους
τύπους αντιδραστήρων) έως 90 % (όπως για ερευνητικούς αντιδραστήρες, πυρηνικά
όπλα και άλλες ειδικές χρήσεις). Αν βαρύ νερό (D2O) χρησιμοποιηθεί ως
επιβραδυντής, (επειδή το 12 D έχει μικρότερη ενεργή διατομή σύλληψης θερμικών
νετρονίων από το 11 H ) προκειμένου να διατηρηθεί η αυτοσυντηρούμενη αλυσιδωτή
αντίδραση δεν είναι απαραίτητη η χρήση εμπλουτισμένου ουρανίου και συνεπώς σ’
αυτή την περίπτωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πυρηνικό καύσιμο του
αντιδραστήρα «φυσικό ουράνιο», δηλ. με την ισοτοπική σύσταση που υπάρχει στη
φύση.

Ο μεγαλύτερος αριθμός των αντιδραστήρων ισχύος χρησιμοποιούν το συνηθισμένο

νερό (ελαφρύ νερό όπως λέγεται σε αντιδιαστολή με το βαρύ νερό που περιέχει 12 D
αντί του 11 H ) ως επιβραδυντή και αυτοί οι αντιδραστήρες ισχύος ονομάζονται
αντιδραστήρες ελαφρού νερού (light-water reactors –LWR-). Το νερό λειτουργεί
επίσης και ως ψυκτικό μέσο στους περισσότερους από αυτούς τους αντιδραστήρες,
εκτός από τους αντιδραστήρες γραφίτη ελαφρού νερού –LWGR-. Aν το νερό
βράζει, ο αντιδραστήρας ονομάζεται αντιδραστήρας ύδατος υπό βρασμό (boiling
water reactor –BWR-). Αν το νερό δεν βράζει, δηλ. διατηρείται σε υγρή κατάσταση
υπό την επίδραση πίεσης, έχουμε αντιδραστήρα ύδατος υπό πίεση (pressurized
water reactors –PWR-). Το βαρύ νερό είναι ο δεύτερος πιο συνηθισμένος
επιβραδυντής. Στον αντιδραστήρα με βαρύ νερό υπό πίεση (pressurized heavy
water reactor –PHWR-) το βαρύ νερό χρησιμεύει ως επιβραδυντής και ψυκτικό
μέσο.
Το διάγραμμα του Σχήματος 3 δίνει την παγκοσμίως παραγόμενη ισχύ από κάθε είδος
αντιδραστήρα.

3
Σχήμα 3. Παγκοσμίως παραγόμενη ισχύς σε MWatt από τους διάφορους τύπους
αντιδραστήρων [W. D. Ehmann, D.E. Vance. «Ραδιοχημεία και Πυρηνικές Μέθοδοι Αναλύσεως» απόδοση στα Ελληνικά
από Π. Δημοτάκη, Π. Μισαηλίδη, Ε. Παπαευθυμίου, Μ. Σουπιώνη και Β. Συμεόπουλο, Μακεδονικές Εκδόσεις, Αθήνα 1998,
σελ. 547]

Αντιδραστήρας Ύδατος υπό Πίεση

Οι αντιδραστήρες αυτού του τύπου είναι οι συχνότερα χρησιμοποιούμενοι και

λειτουργούν πάνω στην ακόλουθη αρχή: Τα καύσιμα στοιχεία του οξειδίου του
ουρανίου (με 3% U-235) είναι συγκολλημένα μέσα σε υψηλής αντίστασης
ατσαλένιες σωλήνες από κράμα ζιρκονίου. Αυτές οι ατσαλένιες σωλήνες
συσκευάζονται σε δεσμίδες μερικά εκατοστόμετρα μακριά η μία από την άλλη, με
τέτοιο τρόπο που επιτρέπει στο νερό να κυκλοφορεί ανάμεσα τους. Για να αυξηθούν
οι πιθανότητες σύγκρουσης, πρέπει να μειωθεί η ταχύτητα των νετρονίων. Αυτό
γίνεται με έναν επιβραδυντή δηλ. μια ουσία, που επιβραδύνει τα νετρόνια χωρίς να τα
απορροφά. Στον αντιδραστήρα πεπιεσμένου ύδατος, το νερό είναι ο επιβραδυντής. Το
νερό επίσης μεταφέρει την παραγομένη θερμότητα δηλ. παίζει το ρόλο ψυκτικού
μέσου. Οι ατσαλένιες σωλήνες και η αρχική ποσότητα νερού που κυκλοφορεί
ανάμεσα τους περιέχονται σε ένα αρκετά παχύ δοχείο (“kettle”), επειδή η διαδικασία
πραγματοποιείται σε θερμοκρασία περίπου 300οC και πίεση περίπου 60 bar.

4
 Pressurised Water Reactor (PWR)
(Αντιδραστήρας πεπιεσμένου νερού)

Η αρχική ποσότητα του νερού θερμαίνει μέχρι εξάτμισης, μέσω δευτερεύοντος

κυκλώματος. Ο παραγόμενος ατμός πέφτοντας σε μια τεράστια τουρμπίνα,
χρησιμοποιείται για να κινήσει μία ηλεκτρική γεννήτρια. Ο ατμός δεν αποβάλλεται
στο περιβάλλον. Υγροποιείται σε επαφή με ένα τρίτο κύκλωμα, το κύκλωμα ψύξης.
Ένας σταθμός με αντλίες τροφοδοτεί το τρίτο κύκλωμα με κρύο νερό από τη
θάλασσα ή από κάποιο ποτάμι. Το νερό από κάθε κύκλωμα επιστρέφει στο αρχικό
του σημείο. Το τρίτο κύκλωμα επιστρέφει το νερό στη θάλασσα ή στο ποτάμι, το
δευτερεύον νερό επιστρέφει στη γεννήτρια ατμού και το πρωτεύον στη δεξαμενή του
αντιδραστήρα. Αυτά τα τρία κυκλώματα ανταλλάσσουν θερμότητα, αλλά ποτέ νερό
κάτω υπό φυσιολογικές συνθήκες. Έτσι μειώνονται οι πιθανότητες μόλυνσης του
περιβάλλοντος, επειδή μόνο το πρωτεύον κύκλωμα ψύξης περιέχει ραδιενεργό νερό
που έρχεται σε επαφή με τα στοιχεία του καύσιμου. Αν δεν δημιουργηθεί διαρροή, η
ραδιενέργεια αυτή δεν μεταβιβάζεται στο δευτερεύον κύκλωμα. Ο αντιδραστήρας
“Kettle” βρίσκεται σε ένα κιβώτιο φτιαγμένο από τσιμέντο πάχους 1 m, με σκοπό να
το προστατέψει από ζημιές. Ολόκληρο το αρχικό σύστημα εγκλείεται μετά σε ένα
ατσαλένιο κιβώτιο. Το ατσαλένιο κιβώτιο είναι εγκλεισμένο σε ένα εξωτερικό
τσιμεντένιο κελί που δίνει στον αντιδραστήρα την γνωστή εμφάνιση του «ατομικού
αυγού». Οι προφυλάξεις ασφαλείας είναι εξαιρετικά αυστηρές ανταποκρινόμενες
στους κινδύνους που μπορεί να προκαλέσει το καύσιμο.

Τα ραδιοϊσότοπα (ή ραδιονουκλίδια) που παράγονται στους αντιδραστήρες είναι :

α) αυτά που παράγονται από σχάση, στη καρδιά του αντιδραστήρα

β) τα προϊόντα της ενεργοποίησης που σχηματίζονται δευτερευόντως, όταν τα

προϊόντα της διάβρωσης καθώς και άλλες ξένες ουσίες (δηλ. πιθανές ακαθαρσίες που
περιέχονται στο ψυκτικό μέσο ή και στον επιβραδυντή), υφίστανται βομβαρδισμό με
νετρόνια, καθώς τα προϊόντα διάβρωσης ή οι ξένες ουσίες εισέρχονται στη καρδιά
του αντιδραστήρα.

5
Έτσι προκύπτουν ραδιοϊσότοπα των στοιχείων χρωμίου, κοβαλτίου, μαγνησίου και
σιδήρου.

Τα ραδιοϊσότοπα που είναι προϊόντα σχάσης είναι πολύ περισσότερα από τα προϊόντα
της διάβρωσης. Εν τούτοις το σύνολο των διεργασιών που συμβαίνουν κατά την
λειτουργία του αντιδραστήρα κάνει τα προϊόντα της διάβρωσης να απαντώνται στα
υγρά απόβλητα των αντιδραστήρων σε σχετικά μεγαλύτερες ποσότητες.

Όταν χρησιμοποιείται σαν πυρηνικό καύσιμο το οξείδιο του ουρανίου, παρουσιάζει

την εξής επιθυμητή ιδιότητα. Λόγω της κρυσταλλικής δομής που διαθέτει, μπορεί να
παγιδεύει αποτελεσματικά τα ραδιοϊσότοπα που δημιουργούνται από τη σχάση του
ουρανίου, ελαχιστοποιώντας έτσι τη διαφυγή τους στο ψυκτικό μέσο. Το κενό μεταξύ
του καυσίμου και της επικάλυψης της ράβδου (cladding), γεμίζεται με ήλιο και εκεί
συλλέγονται τα πτητικά προϊόντα της σχάσης (ιώδια και ευγενή αέρια) τα οποία
προφανώς δεν μπορούν να παγιδευτούν μέσα στο πλέγμα του καυσίμου.

Οι ποσότητες των ραδιοϊσοτόπων που συσσωρεύονται σε ένα αντιδραστήρα ως

προϊόντα της σχάσης του ουρανίου, εξαρτώνται από τον χρόνο λειτουργίας του
αντιδραστήρα, την ισχύ του και το χρονικό διάστημα που δεν λειτουργεί ή λειτουργεί
σε ελαττωμένη ισχύ.

Τα σημαντικότερα ραδιοϊσότοπα που έχουν παραχθεί στην καρδιά του αντιδραστήρα

την επόμενη μέρα μετά το κλείσιμο του και αφού ήταν σε συνεχή λειτουργία για 2
χρόνια, δίνονται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Καταγραφή ραδιονουκλιδίων μια ημέρα μετά από δυο χρόνια συνεχούς
λειτουργίας του αντιδραστήρα [M. Eisenbud “Environmental Radioactivity” 3rd Edition, Academic Press,
London, 1987, p. 207].

Ραδιονουκλίδια Χρόνος υποδιπλασιασμού

Ραδιενέργεια στο
καύσιμο (kCi/MW)
_____________________________________________________________________

6
_____________________________________________________________________

ΔΥΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ

Οι πρώτες μελέτες που εξετάζουν τις συνέπειες ενός πυρηνικού ατυχήματος μεγάλης
κλίμακας, έγιναν αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και οδήγησαν σε
μεγάλο συντηρητισμό ως προς την επιλογή των θέσεων για την εγκατάσταση των
αντιδραστήρων. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας, ότι όταν έγιναν αυτές οι
μελέτες, δεν υπήρχε καθόλου εμπειρία από την λειτουργία των αντιδραστήρων και
συνεπώς βασίσθηκαν μόνο σε θεωρητικές προβλέψεις.
Οι πρώτες μελέτες [Parker, H.M., and Healy J.W., (1956) Effects of an explosion of a nuclear reactor. Proc. Int. Conf.
Peaceful Uses At. Energy, 1St, Geneva, 1955, p. 482] έκαναν σαφές ότι αν τα προϊόντα σχάσης
απελευθερωθούν στο περιβάλλον εξ αιτίας ατυχήματος, θα προκαλούσαν
εκτενέστατη καταστροφή. Αυτές ανέλυαν τις συνέπειες να διασπαρθεί σε αέρια
μορφή η καρδιά ενός αντιδραστήρα 500MW που απελευθερώνει 4 10 8 Ci σε 24 h. Ο
αντιδραστήρας προβλεπόταν να απέχει 3 miles από μια μεγάλη πόλη. Η μελέτη
πραγματοποιείτο σε χρόνο που η πυρηνική τεχνολογία ήταν σε νηπιακή ηλικία και
απείχε πολύ χρονικά από τον πρώτο διαθέσιμο εμπορικά πυρηνικά σταθμό.

Η χρησιμότητα των πρώτων μελετών εστιάζεται στο γεγονός ότι τόνισαν τις
συνέπειες διασποράς της καρδιάς ενός αντιδραστήρα αυτού του μεγέθους, κατά τον
σχεδιασμό του οποίου δεν έχουν προβλεφθεί προστατευτικά μέσα, δηλ. μέτρα που θα
περιορίζουν τη διασπορά της καρδιάς σε περίπτωση ατυχήματος.
Επίσης, υπέδειξε το είδος της έρευνας που απαιτείτο προκειμένου να προσδιορισθούν
τα ραδιοϊσότοπα που θα διασπαρθούν σε περίπτωση ατυχήματος και τον τρόπο που
θα πρέπει αυτά να περιορίζονται.

7
Βασίσθηκαν στην υπόθεση ότι το 50% της καρδιάς του αντιδραστήρα διασπείρεται
σε αέρια μορφή, προκαλώντας περιορισμούς χρήσης σε 150 000 τετραγωνικά μίλια,
στα οποία δραστηριοποιούνται περίπου 4 εκατομμύρια άνθρωποι. Το κόστος σε μια
τέτοια περίπτωση υπερβαίνει τα 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η υπόθεση ότι το 50% των ραδιονουκλιδίων που υπάρχουν στην καρδιά θα μπορούσε
να διασπαρθεί μέσω αέριας μορφής, απεδείχθη ότι ήταν μη ρεαλιστική.

Η μελέτη του Norman Rasmussen στα 1957 από το Massachusetts Institute of

Technology [U.S. Nuclear Regulatory Commission (1975). “Reactor safety Study: An Assessment of Accident Risks in
U.S. Commercial Nuclear Power Plants”, Executive Summary. WASH-1400 (NUREG 75/014). Washington D.C.], που
χρηματοδοτήθηκε από την Nuclear Regulatory Commission συνεισέφερε σε μεγάλο
βαθμό στην κατανόηση της πιθανότητας να συμβεί μεγάλο πυρηνικό ατύχημα καθώς
και των συνεπειών του. Η μελέτη ήταν μια εκτίμηση των κινδύνων από πυρηνικά
ατυχήματα, όπου συγκρίνονται οι πιθανότητες και οι συνέπειες πυρηνικών
ατυχημάτων διαφόρων βαθμών (δηλ. να διασπείρονται διαφορετικές ποσότητες
ραδιοϊσοτόπων), με τις πιθανότητες και τις συνέπειες από άλλους κινδύνους
προκαλούμενους από φυσικές ή ανθρωπογενείς αιτίες.

Σχήμα 6. Συχνότητα ατυχημάτων διαφορετικού βαθμού προκαλούμενα από

ανθρωπογενείς αιτίες [U.S. Nuclear Regulatory Commission (1975). “Reactor safety Study: An Assessment of
Accident Risks in U.S. Commercial Nuclear Power Plants”, Executive Summary. WASH-1400 (NUREG 75/014). Washington
D.C.]

8
Τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης συνοψίζονται στα σχήματα 6 και 7, όπου
εμφανίζεται η πιθανότητα να προκληθεί δεδομένος αριθμός θανάτων (απωλειών) από
διαφορετικές αιτίες (ανθρωπογενείς ή φυσικές αντίστοιχα).

Σχήμα 7. Συχνότητα ατυχημάτων φυσικής προέλευσης που προκαλούν διαφορετικό

αριθμό απωλειών [U.S. Nuclear Regulatory Commission (1975). “Reactor safety Study: An Assessment of Accident
Risks in U.S. Commercial Nuclear Power Plants”, Executive Summary. WASH-1400 (NUREG 75/014). Washington D.C.]

Η πιθανότητα πρόκλησης ενός αριθμού θανάτων από πυρηνικό ατύχημα είναι τάξεις
μεγέθους μικρότερες συγκριτικά με άλλες ανθρωπογενείς αιτίες κινδύνων, όπως οι
θάνατοι από αεροπορικά ατυχήματα, από πτώσεις φραγμάτων, πυρκαγιών και
εκρήξεων. Η πιθανότητα πρόκλησης ενός αριθμού θανάτων από αιτίες φυσικής
προέλευσης είναι ομοίως τάξεις μεγέθους μεγαλύτερες από την πιθανότητα θανάτων
από πυρηνικά ατυχήματα εκτός της περίπτωσης της πτώσης μετεωριτών. Η
πιθανότητα θανάτου ανά έτος από πυρηνικό ατύχημα με την παραδοχή ότι στη

9
συγκεκριμένη περιοχή υπάρχουν 100 σταθμοί πυρηνικής ενέργειας, υπολογίσθηκε σε
5 10-10 συγκρινόμενη με την πιθανότητα θανάτου 3 10-3 από άλλα ατυχήματα. Τα
συμπεράσματα αυτά χαιρετίστηκαν από τους υπέρμαχους της πυρηνικής ενέργειας
σαν απόδειξη της ασφάλειας των αντιδραστήρων, αλλά θεωρήθηκαν ύποπτα από τους
αντιτιθέμενους στην χρήση της.

Αργότερα, συστάθηκε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων υπό την προεδρία του H.W.
Lewis από το Πανεπιστήμιο της Santa Barbara της Καλιφόρνιας [Lewis W.L., Budnitz R. J.,
Kouts H.J.C., Loewenstein W.B., Rowe, W.D., von Hippel F., Zachariasen F., (1979) “Risk Assessment review group Report to
the U.S. Nuclear Regulatory Commission” Ad Hoc Risk Assessment review Group, Rep. NUREG/CR-0400. NTIS, Springfeld,
με σκοπό να επανεξετάσουν την μελέτη του Rasmussen και να διευκρινίσουν
Virginia.],
τα επιτεύγματα αλλά και τους πιθανούς περιορισμούς της. Η επιτροπή αυτή
εγκωμίασε την μελέτη του Rasmussen και τα πλεονεκτήματά της έναντι των
προγενέστερων μελετών. Συμπέρανε ότι το σφάλμα της μελέτης του Rasmussen
ήταν πιθανώς μεγαλύτερο από όσο εκτιμάται, αν και δεν μπορεί να προσδιορισθεί
αν η πιθανότητα που αποδιδόταν από την επιτροπή Rasmussen ήταν υπερεκτιμημένη
ή υποεκτιμημένη.

Και η υπό τον Lewis επιτροπή, όπως και η προηγούμενη, επαινέθηκε και
κατηγορήθηκε ταυτόχρονα, αν και τεχνολογικά θεωρήθηκε ότι υποστήριζε τις
απόψεις της επιτροπής Rasmussen. Ενδιαφέρον είναι ότι σε παρόμοια συμπεράσματα
με της επιτροπής Rasmussen κατέληξε και επιτροπή που συστάθηκε από την
Γερμανική Κυβέρνηση για τον ίδιο σκοπό. (German Federal Minister of Research and
Technology, 1979).

Ο βαθμός επικινδυνότητας ενός πυρηνικού ατυχήματος στο οποίο παρατηρείται

βλάβη στην καρδιά του αντιδραστήρα, εξαρτάται από την απελευθέρωση 131I και
137
Cs στο περιβάλλον.
Από τα 14 πυρηνικά ατυχήματα που σημειώνονται κατά την διάρκεια της ιστορίας
της χρήσης της Πυρηνικής Ενέργειας και στα οποία έχουμε βλάβη στην καρδιά του
αντιδραστήρα, μόνο στα ατυχήματα του Windscale στην Αγγλία στα 1957
παρατηρήθηκε έκλυση σημαντικής ποσότητας 131I , όπως επίσης και στο ατύχημα του
Chernobyl στα 1986.
Το ατύχημα στο Windscale είχε την ιδιαιτερότητα ότι ο αντιδραστήρας παρήγαγε
πλουτώνιο, ήταν αερόψυκτος και χρησιμοποιούσε γραφίτη ως επιβραδυντή, ενώ
χρησιμοποιούσε ως καύσιμο μεταλλικό ουράνιο με φυσική ισοτοπική σύσταση. Κατά
το ατύχημα στο Windscale, σε μέρος της καρδιάς σημειώθηκε πυρκαγιά και μέσω του
ρεύματος του αέρα που χρησιμοποιείτο για ψύξη, απελευθερώθηκαν στο περιβάλλον
περίπου 20 000 Ci 131I .
Στο ατύχημα του Chernobyl, ο αντιδραστήρας χρησιμοποιούσε επίσης γραφίτη ως
επιβραδυντή και επιπλέον είχε το μειονέκτημα να στερείται κάποιων
χαρακτηριστικών αποτρεπτικών της εξάπλωσης του περιεχομένου της καρδιάς σε
περίπτωση ατυχήματος. Τέτοια προστατευτικά μέσα είχαν ενσωματωθεί στο
σχεδιασμό όλων των αντίστοιχων αντιδραστήρων στις δυτικές χώρες.

Μετά το ατύχημα του Three Mile Island στα 1979, ετέθη το ερώτημα της ορθότητας
της υπόθεσης που αφορούσε την απελευθέρωση του Ιωδίου από την καρδιά του
αντιδραστήρα. Παρατηρήθηκε από την μελέτη όλων των ατυχημάτων ότι το κλάσμα
του 131I που απελευθερώνεται από το κτίριο της καρδιάς δεν ήταν 0,25 όπως αρχικά
είχε υποτεθεί από την NRC, αλλά ήταν περίπου 3 10 -9.

10
 Τα τεχνολογικώς ανεπτυγμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας στους πυρηνικούς
αντιδραστήρες, τα απειλητικώς μικρά αποθέματα σε ορυκτά καύσιμα και τελευταίο
αλλά εξίσου σημαντικό, το πρόβλημα του διοξειδίου του άνθρακα για το περιβάλλον,
συμβάλλουν σημαντικά στην άποψη χρήσης αντιδραστήρων για μελλοντικές
ενεργειακές ανάγκες. Η προμήθεια ενέργειας αυτής της μορφής επιδέχεται ισχυρή
κριτική και αξίζει τον κόπο να ληφθεί υπόψη η βάση αυτής της κριτικής τουλάχιστον
τα κύρια σημεία της.
Οι ενστάσεις όσο αφορά τα εργοστάσια παραγωγής ισχύος προέρχονται όχι τόσο
από την φυσιολογική απελευθέρωση (διαρροή) των ραδιοϊσοτόπων από αυτούς τους
αντιδραστήρες αλλά από κάποιες συνέπειες που οφείλονται σε εργοστάσια
παραγωγής ισχύος ή που μπορούν να προκύψουν από αυτά. Ένα από τα επιχειρήματα
της κριτικής αυτής αφορά το κίνδυνο καταστροφής ενός αντιδραστήρα με
αποτέλεσμα την απελευθέρωση ραδιενεργού υλικού. Το ρίσκο θεωρείται ότι είναι
μεγαλύτερο από αυτό που προβλέπεται από επίσημες μελέτες ασφαλείας, επειδή
τουλάχιστον δύο πολύ σοβαρά επεισόδια έχουν ήδη συμβεί, αυτά είναι στον
αντιδραστήρα στο Harrisburg το 1979 και στον υπέρ αντιδραστήρα στο Chernobyl το
1986. Αυτή δεν περιορίζεται μόνο στους 5.000 – 7.000 γνωστούς θανάτους, κάποιος
θα πρέπει να λάβει υπόψη τους δεκάδες θανάτους από καρκίνο που αυξάνουν τον
αριθμό των θυμάτων όπως υπέδειξε ο Cherousenko, ένας από τους αρχηγούς της
εκκαθάρισης. Περαιτέρω, ένα υψηλό ποσοστό μεταλλάξεων είναι σίγουρο ότι θα
εμφανιστεί στον πληθυσμό που εκτέθηκε στην ραδιενέργεια, στα άτομα που
συμμετείχαν στην εκκαθάριση και στα ζώα που βρίσκονταν στην περιοχή του
ατυχήματος. Ανάμεσα στις άμεσες και προφανείς συνέπειες του ατυχήματος είναι και
η μόλυνση μεγάλων τμημάτων της Ευρώπης με ραδιενεργά κατάλοιπα έκρηξης, που
οδήγησε σε μαζική σφαγή ζώων στην Σουηδία και απώλεια της ετήσιας σοδιάς σε
άλλες χώρες. Περαιτέρω σε μία περιοχή τουλάχιστον 100.000 Km2 το έδαφος έχει
μολυνθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό με ραδιενεργά υλικά που δεν μπορεί να
καλλιεργηθεί για ένα ακαθόριστο ακόμη χρονικό διάστημα.

Ένα επιπλέον πρόβλημα προστίθεται από το καύσιμο που ξοδεύεται. Αυτό μπορεί να
αποθηκευτεί ή να επαναχρησιμοποιηθεί. Στην περίπτωση της επαναχρησιμοποίησης,
οι ράβδοι κράματος με υψηλή περιεκτικότητα σε ραδιενέργεια κόβονται μηχανικά σε
κομμάτια και τα διαλυτά μέρη, το ουράνιο και το πλουτώνιο που παράγονται κατά
την διαδικασία της αντίδρασης, όπως και τα περισσότερα από τα προϊόντα της
σχάσεως διαλύονται σε νιτρικό οξύ. Το ουράνιο και το πλουτώνιο απομονώνονται
από το νιτρικό οξύ μέσω εκχύλισης σε οργανική φάση (TBP). Μπορούν μετά για
ακόμη μια φορά να προετοιμαστούν και να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα. Τα
περισσότερα από τα προϊόντα της σχάσης τήκονται μέσα σε γυαλί, γιατί τα
προβληματικά υλικά μπορούν να αποθηκευτούν ευκολότερα σε αυτή τη μορφή παρά
στην αρχική μορφή που έχει το χρησιμοποιημένο καύσιμο. Αν και κάποια ποσότητα
ραδιενέργειας διαφεύγει στο περιβάλλον, αυτή η διαδικασία έχει το εξής
πλεονέκτημα : το πλουτώνιο που έχει μεγάλο χρόνο ημιζωής δεν είναι απαραίτητο να

11
αποθηκευτεί, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για μια ακόμη φορά σε ένα
εργοστάσιο παραγωγής ισχύος.
Η αποθήκευση των ραδιενεργών αποβλήτων αποτελεί ένα δύσκολο πρόβλημα, από
τη στιγμή που τα προϊόντα της διάσπασης από τις ράβδους καυσίμου πρέπει να
αποθηκευτούν για περίπου 1000 χρόνια μέχρι η ένταση της ραδιενέργειας να γίνει
συγκρίσιμη με αυτή των ορυκτών του ουρανίου που απαντούν στη φύση. Στην
περίπτωση του πλουτωνίου, απαιτούνται 500 000 χρόνια και στην περίπτωση
κάποιων ισοτόπων του ουρανίου απαιτείται ακόμη μεγαλύτερος χρόνος. Για να
συγκρίνουμε, ας παρατηρήσουμε πως το σημερινό είδος ανθρώπου, homo sapiens,
υπάρχει εδώ και 50 000 χρόνια.
Παραμένει αδιευκρίνιστο, αν έχει περισσότερα πλεονεκτήματα να αποθηκεύουμε τα
πυρηνικά απόβλητα σε τάφρους από αλάτι ή σε ξηρούς βράχους, σε μεγάλα βάθη ή
κοντά στην επιφάνεια της γης. Σε κάθε περίπτωση, η αποθήκευση στα βάθη των
ωκεανών συνεχίζει να είναι αποθαρρυντική. Επειδή η αβεβαιότητα συνεχίζει να
υπάρχει όσον αφορά την καταλληλότερη τοποθεσία για την τελική αποθήκευση, και
επειδή μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού δεν έχει αποδεχτεί ένα τελικό μέρος
αποθήκευσης τα ραδιενεργά απόβλητα στέλνονται σε άλλες χώρες για προσωρινή
αποθήκευση. Όμως αυτή η διαδικασία έχει επίσης δεχτεί κριτική επειδή μπορούν να
συμβούν ατυχήματα κατά τη διαδικασία της μεταφοράς των ραδιενεργών αποβλήτων
με πλοία.
Ακόμη ένα πρόβλημα προκαλείται από το γεγονός ότι τα εργοστάσια παραγωγής
ισχύος πρέπει να αποσύρονται μετά από 30 χρόνια λειτουργίας λόγω της συνεχούς
μόλυνσης που υφίστανται. Η διαδικασία της αποσυναρμολόγησης ενός εργοστασίου
και της απομάκρυνσης των μολυσμένων τμημάτων του είναι επικίνδυνη, αλλά και η
διάθεση του μολυσμένου με τρίτιο νερού του αντιδραστήρα αποτελεί επίσης ένα
πρόβλημα.
Εάν υπάρξει διαρροή νερού μολυσμένου με 3Η, το τρίτιο εισέρχεται στον αέρα και
στο πόσιμο νερό και τελικά φτάνει στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας. Στη
γύρω περιοχή του εργοστασίου η ακτινοβολία-β του τριτίου θα προκαλούσε
σημαντική βιοχημική καταστροφή στα κύτταρα του ανθρώπου και στους
οργανισμούς. Είναι δύσκολο να αποθηκεύσεις τρίτιο σε μια ασφαλή τοποθεσία
επειδή έχει χρόνο αποθήκευσης 120 χρόνια (δέκα φορές το φυσικό χρόνο ημιζωής
του), κανένα ικανοποιητικό μέσο δεν έχει ανακαλυφθεί για την αποθήκευση του
νερού που περιέχει τρίτιο.
Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της διάσπασης στοιχείων ως πηγής ενέργειας
έχουν απλά αναφερθεί εδώ, απαιτώντας μια πιο προσεκτική εκτίμηση όλων των
απόψεων. Μερικές προσπάθειες έπρεπε να γίνουν νωρίτερα : ολόκληρη η γη πρέπει
να διατηρείται ως ένα κατάλληλο μέρος, ακόμη και για το μακρινό μέλλον, καθώς
πρέπει να αναπτυχθούν και να χρησιμοποιηθούν περισσότερες εναλλακτικές πηγές
ενέργειας, περισσότερες από όσες έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα. Η ενέργεια
σε όλες της τις μορφές πρέπει να θεωρείται ως ένα ανεπαρκές αγαθό και πρέπει εμείς
να το χρησιμοποιούμε πιο οικονομικά από ότι το έχουμε χρησιμοποιήσει σε
προηγούμενες δεκαετίες.

Πυρηνικά Όπλα και Πυρηνικός Χειμώνας

Κατά την λειτουργία ενός πυρηνικού αντιδραστήρα (ερευνητικού ή ισχύος)

παράγεται 239Pu από την αντίδραση

12
 238
U + n → 239U → 239Np → 239Pu

Εκτιμάται ότι εκατοντάδες τόνοι Pu-239 βρίσκονται σε διαφόρων ειδών κεφαλές

πυρηνικών όπλων. Η αποθήκευση και η φροντίδα τόσο μεγάλης ποσότητας
ραδιενεργού και εξαιρετικά τοξικού υλικού αποτελεί αξιοσημείωτο κίνδυνο για το
ανθρώπινο είδος. Η χρήση αυτών των όπλων στο πόλεμο θα έχει επιπτώσεις τις
οποίες θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά.
Το βόρειο ημισφαίριο είναι η πιο πιθανή τοποθεσία για ένα πυρηνικό πόλεμο.
Έκρηξη πυρηνικών όπλων στον αέρα θα προκαλέσει τη διασπορά ραδιενεργών
μικροσκοπικών σωματιδίων στο βόριο ημισφαίριο σαν αεροζόλ και στο πέρασμα των
μηνών και των χρόνων αυτά θα επικαθήσουν στην επιφάνεια της γης σαν «fall out».
Η ραδιενέργεια θα απελευθερωθεί ομοιόμορφα και δε θα μολύνει μόνο τη περιοχή
της έκρηξης. Η επίδραση που θα έχει η βροχή στη κατανομή της ραδιενέργειας δεν
μπορεί να υπολογιστεί.
Στην επιφάνεια της έκρηξης, μεγάλες ποσότητες σωματιδίων από το έδαφος
θα σκορπιστούν στον αέρα, μερικά επίσης θα λιώσουν και θα εξατμιστούν. Καθώς
κρυώνουν, μεγαλύτερα σωματίδια θα σχηματιστούν, από τα οποία το 50% περίπου θα
πέσουν στο έδαφος μέσα σε 2 με 3 μέρες σαν «fall out». Το υπόλοιπο 50% θα
καθιζήσει αργότερα. Άμεση συνέπεια της έκρηξης θα είναι η είσοδος των
ραδιοϊσοτόπων στην τροφική αλυσίδα σχεδόν σε όλα τα οικοσυστήματα του βόρειου
ημισφαιρίου , και με αυτό τον τρόπο θα φτάσει και στον ανθρώπινο πληθυσμό ακόμα
και στα άτομα που είχαν προστατευτεί από την αρχική έκρηξη. Η καθυστερημένη
μετανάστευση των ραδιοϊσοτόπων στο έδαφος σημαίνει πως όλα τα προϊόντα της
γεωργίας για χρόνια θα είναι μολυσμένα με ραδιενέργεια. Εφόσον το μεγαλύτερο
μέρος της παγκόσμιας γεωργίας βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, δεν αναμένεται
μεγάλη βοήθεια από το νότιο ημισφαίριο. Καθώς το πλουτώνιο χρησιμοποιείται όλο
και περισσότερο ως το στοιχείο για τα πυρηνικά όπλα, ο ρυθμός θανάτου στους
ανθρώπους και στα ζώα θα αυξηθεί γιατί αυτό το στοιχείο έχει αξιοσημείωτη
βιοχημική τοξικότητα πέρα από τη ραδιενεργή τοξικότητα.
Η υπερβολική θερμότητα που γεννιέται από τέτοιες εκρήξεις είναι άλλο ένα
θέμα που πρέπει να μελετηθεί σοβαρά. Γνωρίζουμε από τις εκρήξεις στη Χειροσίμα
και στο Ναγκασάκι ότι δημιουργείται μια πύρινη μπάλα από πυρακτωμένα αέρια. Στη
περίπτωση μιας βόμβας των 20 μεγατόνων σε TNT, η πύρινη μπάλα φτάνει σε
διάμετρο 7 km στην επιφάνεια της γης. Η ταχύτητα του ζεστού αέρα εμποδίζει
αρκετό οξυγόνο να συμμετέχει στη καύση των οργανικών υλών, συνεπώς
αξιοσημείωτες ποσότητες αιθάλης θα δημιουργηθούν. Με βάση αυτούς τους
συλλογισμούς, θα μπορούσε κάποιος να υπολογίσει το βαθμό στον οποίο μολύνεται η
ατμόσφαιρα με αιθάλη μετά από πυρηνικές εκρήξεις διαφόρων μεγεθών. Τα
αποτελέσματα αυτών των μοντέλων ποικίλουν κυρίως γιατί ποικίλουν και οι
προϋποθέσεις π.χ διαφοροποιείται η αιθάλη που παράγεται αν καεί δάσος ή
δεξαμενές πετρελαίου.
Σε κάθε περίπτωση ένα δακτυλίδι αιθάλης θα κυκλώσει το βόρειο ημισφαίριο
αλλά είναι δύσκολο να υπολογισθεί η ποσότητα της ηλιακής ενέργειας που θα
απορροφηθεί και πόσο χρόνο θα διαρκέσει το σκοτάδι στον ουρανό. Ανάλογα με το
μοντέλο που χρησιμοποιούμε για τον υπολογισμό, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της
γης θα μειωθεί, αλλά περισσότερο το καλοκαίρι από ότι το χειμώνα. Δεν έχει
σημασία αν η θερμοκρασία θα πέσει κάτω από 0 οC το καλοκαίρι ή μόνο στους +5 οC
ή στους +10 οC. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια θερμοκρασία θα είναι πολύ μικρή για
να ανθίσουν τα φυτά των καλλιεργειών, η ανάπτυξή τους θα παρεμποδιστεί με
αποτέλεσμα να μην υπάρχει σοδειά. Επομένως, ένας πυρηνικός χειμώνας με πάγο για

13
πολύ καιρό θα προκαλέσει απαραίτητα ένα γενικό λιμό. Μειωμένες θερμοκρασίες
μπορούν επίσης να βλάψουν τα φυσικά οικοσυστήματα. Μια μείωση της
θερμοκρασίας 5 «μόνο» βαθμών θα προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στο κλίμα.
Σήμερα υποθέτουμε πως και μια αλλαγή κατά 0,8 οC θα μπορούσε επίσης να
προκαλέσει κλιματικές αλλαγές !.
Η έκρηξη διαφόρων πυρηνικών όπλων οδηγεί σε μεγάλες ποσότητες οξειδίου
του αζώτου, με τοξικές επιδράσεις. Σύννεφα έκρηξης θα μεταφέρουν τα οξείδια του
αζώτου στη στρατόσφαιρα και αυτό θα επιδρούσε στο όζον της στρατόσφαιρας.
Αυτή η σύντομη συζήτηση της πιθανής επίπτωσης της χρήσης των πυρηνικών
όπλων φανερώνει πως ακόμα και ένας περιορισμένος πυρηνικός πόλεμος που
περιέχει μόνο 5000 μεγατόνους ΤΝΤ, θα επηρεάσει το βόρειο ημισφαίριο πολύ
έντονα, η γεωργία για χρόνια θα υποστεί έντονο πλήγμα, θα συμβούν σοβαρές
κλιματικές αλλαγές και τα φυσικά οικοσυστήματα θα καταστραφούν.

14