TYT MATEMATİK (9.

SINIF) Bilgi  Kavrama

MANTIK KONU ÖZETİ

MATFER

9. Sınıf Matematik Mantık Konu Özeti

Mantık  İki farklı önermenin dört farklı doğruluk durumu vardır.

Mantık, akıl yürütme ve doğru düşünme sanatıdır. p q

1 1
Önerme
1 0
Kesin olarak doğru ya da yanlış hüküm bildiren ifadelere
0 1
önerme denir.
0 0
 Önermeler genellikle p, q, r, s, t, u, v gibi harflerle gös-
terilir.  p, q ve r gibi üç farklı önermenin sekiz farklı doğruluk
durumu vardır.
 Bir önermenin doğru ya da yanlış olmasına önermenin
doğruluk değeri denir. Görüldüğü gibi bir önerme için 2, iki önerme için 4, üç
önerme için 8 durum vardır.
 Doğru hüküm “D” veya “1”, yanlış hüküm “Y” veya “0”
ile gösterilir.  Kural: Genel olarak n tane farklı önermenin 2n tane
farklı doğruluk durumu vardır.
 Bir p önermesi doğru ise p  1 , yanlış ise p  0 olarak
ifade edilir. Örnek:
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

Örnek: 5 farklı önermenin 25  32 doğruluk durumu vardır.

Denk (Eş Değer) Önermeler

Aşağıdaki ifadelerin önerme olup olmadıklarını belirtiniz.
Doğruluk değerleri aynı olan iki önermeye, denk ( eş de-
p: “Mustafa Kemal Atatürk’ün boyu 180 cm dir,” ğer) önermeler denir. Doğruluk değerleri aynı olan iki
önerme p ve q olsun. Bu durum p  q biçiminde gösterilir.
q: “Bir hafta 8 gündür.”
Örnek:
r: “Bugün korku filmi izleyelim.”
p: “İki basamaklı en büyük çift doğal sayı 98 dir.”
s: “En küçük asal sayı 2 dir.”
q: “ ( 5)3  17  0 .”
t: “Cumhuriyet 29 Ekim 1923'te ilan edilmiştir.”
r: “147 sayısı 3 ile tam bölünür.”
u: “Bartın ilinde yaşayan kızlar uzun boyludur.”
Yukarıda verilen önermelin doğruluk değerlerini bulunuz
ve denk olanları yazınız.
v: “Ağrı Dağı Türkiye'nin en yüksek dağıdır.”

Çözüm:
k: “En tatlı meyve muzdur.”
Verilen önermelerin doğruluk değerleri, p  1 , q  0 , r  1
Doğruluk Tablosu
Buna göre, p  r ve p  q dur.
 Bir önermenin iki farklı doğruluk durumu vardır.
Bir Önermenin Olumsuzu (Değili)
p
Bir önermenin hükmünün olumsuzu alınarak oluşturulan
1 yeni önermeye bu önermenin olumsuzu (değili) denir.
0
Bir p önermesinin değili p biçiminde gösterilir.

 0  1 , 1  0 , (p)  p dir.

1
 Örnek:  Değişme Özelliği

Her p ve q önermeleri için

p: “En küçük asal sayı 2 dir.” önermesinin değili,
p  q  q  p ve p  q  q  p dir.
p : “En küçük asal sayı 2 değildir.” olur.

 Birleşme Özelliği
Bileşik Önermeler
Her p, q ve r önermeleri için
İki veya daha fazla önermenin “veya”, “ve”, “ya da”, “ise”,
“ancak ve ancak” gibi bağlaçlarla birbirine bağlanması (p  q)  r  p  (q  r)
sonucu elde edilen yeni önermeye bileşik önerme denir.
(p  q)  r  p  (q  r)
Veya (V) Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler

 Dağılma Özelliği
p ile q önermelerinin “veya” bağlacı ile bağlanması sonu-
cu elde edilen bileşik önermeye p veya q önermesi denir
ve p  q biçiminde gösterilir. Her p, q ve r önermeleri için

p  (q  r)  (p  q)  (p  r)
p  q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.

p  (q  r)  (p  q)  (p  r)
p q pvq
1 1  1  De Morgan Kuralları
1 1 1
1 0  1
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

1 0 1 (p  q)  p  q
01 1
0 1 1
00  0 (p  q)  p  q
0 0 0

Anahtar Bilgiler
 Anahtar Bilgi: Tabloda görüldüğü gibi p  q bileşik
önermesi; önermelerin her ikisi de yanlış iken yanlış,
diğer durumlarda doğrudur.  p  1  1 , p  0  p , p  p  1

Ve (  ) Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler  p  1  p , p  0  0 , p  p  0

p ile q önermelerinin “ve” bağlacı ile bağlanması sonucu

 p  (p  q)  ?
elde edilen bileşik önermeye p ve q önermesi denir ve
p  (p  q)  (p  1)  (p  q)  p  (1  q)  p  1  p dir.
p  q biçiminde gösterilir.

p  q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.

 p  (p  q)  ?

p  (p  q)  (p  0)  (p  q)  p  (0  q)  p  0  p dir.
p q p q
1 1  1 Ya da ( ) Bağlacı ile Kurulan Bileşik Önermeler
1 1 1
1 0  0
1 0 0 p ile q önermelerinin “ya da” bağlacı ile bağlanması sonu-
0 1 0
0 1 0 cu elde edilen bileşik önermeye p ya da q önermesi denir
00  0 ve p  q biçiminde gösterilir.
0 0 0
p  q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir.
 Anahtar Bilgi: Tabloda görüldüğü gibi p  q bileşik
önermesi; önermelerin her ikisi de doğru iken doğru, p q pvq
diğer durumlarda yanlıştır. 1 1  0
1 1 0
 ile  Bağlaçlarına Ait Özellikler 1 0  1
1 0 1
01 1
0 1 1
 Tek Kuvvet Özelliği
00  0
0 0 0
Her p önermesi için
 Anahtar Bilgi: Tabloda görüldüğü gibi p  q bileşik
p  p  p ve p  p  p dir.
önermesi; önermelerin doğruluk değerleri farklı iken
doğru, aynı iken yanlıştır.
2
Ya da ( ) Bağlacının Özellikleri
Anahtar Bilgi

 Her p önermesi için

 p  q koşullu önermesi karşıt tersine denktir.
p  p  0 dır.

 Değişme Özelliği p q p' q' p q q' p'

1 1 0 0 1 1
Her p ve q önermeleri için
1 0 0 1 0 0
p  q  q  p dir. 0 1 1 0 1 1

 Birleşme Özelliği 0 0 1 1 1 1

Her p, q ve r önermeleri için

Doğruluk tablosunda görüldüğü gibi, p  q  q  p dir.
(p  q)  r  p  (q  r) dir.
Anahtar Bilgi
Anahtar Bilgiler
 “ise” koşullu önermesi ile “veya” bileşik önermesi ara-
 p  1  p , p  0  p , p  p  1 sında p  q  p  q bağıntısı vardır.

 (p  q)  p  q  p  q
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

Bu durumu doğruluk tablosunda gösterelim.

Koşullu Önerme / İse (  ) Bağlacı

p ile q önermelerinin “ise” bağlacı ile bağlanması sonucu p q p' p q p' v q

elde edilen bileşik önermeye p ise q önermesi denir ve 1 1 0 1 1
p  q biçiminde gösterilir.
1 0 0 0 0
p  q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir. 0 1 1 1 1
0 0 1 1 1
p q p q
1 1 1 V
1 1 1
1 0  0
1 0 0 Doğruluk tablosunda görüldüğü gibi, p  q  p  q dur.
0  1 1
0 1 1
001 Anahtar Bilgi
0 0 1

 Anahtar Bilgi: Tabloda görüldüğü gibi p  q bileşik  p  q koşullu önermesinin değilini bulalım.
önermesi; birinci önerme doğru, ikinci önerme yanlış
olduğunda yanlış, diğer durumlarda doğrudur. (p  q)  (p  q)  p  q dir.

 p  q bileşik önermesine koşullu önerme denir. Örnek:

 p  q bileşik önermesinde p ye hipotez, q ya hüküm p  (q  r )  0 olduğuna göre,

denir.
(q  r)  (p  r) bileşik önermesinin doğruluk değerini bu-
 p  q koşullu önermesinin doğruluk değeri 1 ise bu lunuz.
koşullu önermeye gerektirme denir.
Çözüm:
Bir Koşullu Önermenin Karşıtı, Tersi, Karşıt Tersi
p  (q  r )  0 olması için p  1 ve q  r   0 olmalıdır.
 p  q koşullu önermesinin karşıtı q  p dir.
q  r   0 ise q  0 ve r   0 olmalıdır. O halde r  1 dir.
 p  q koşullu önermesinin tersi p  q dir. Bulduğumuz bu değerler yerine yazılırsa,

 p  q koşullu önermesinin karşıt tersi q  p dir. (q  r)  (p  r)  (0  1)  (0  1)  1  0  1 bulunur.

3
Koşullu Önermenin Özellikleri Anahtar Bilgiler

 Her p önermesi için

 p  1  p , p  0  p
p  p  1 dir.
 p  p  1 , p  p  0
 Değişme Özelliği
 (p  q)  p  q  p  q
Doğruluk değerleri farklı p ve q önermeleri için
 p  q  p  q
p  q  q  p dir. Yani değişme özelliği yoktur.
 (p  q)  p  q
Örneğin, 1  0  0 fakat 0  1  1 dir.

Anahtar Bilgi
Anahtar Bilgiler

 p ve q iki önerme olmak üzere p  q ile q  p koşul-

 p  1  1 , p  0  p
lu önermelerinin “ve” bağlacı ile birbirine bağlanması
sonucu oluşan (p  q)  (q  p) bileşik önermesi
 1 p  p , 0  p  1 p  q iki yönlü koşullu önermesine denktir.

 p  p  1 , p  p  p Bu durumu doğruluk tablosunda gösterelim.

İki Yönlü Koşullu Önerme p q p q q p (p q) (q p) p q

Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

p ile q önermesinin “ancak ve ancak” bağlacı ile bağlan- 1 1 1 1 1 1

ması sonucu elde edilen bileşik önermeye p ancak ve an- 1 0 0 1 0 0
cak q önermesi denir ve p  q biçiminde gösterilir.
0 1 1 0 0 0
p  q önermesinin doğruluk tablosu aşağıdaki gibidir. 0 0 1 1 1 1

p q p q
1 1 1
1 1 1 Doğruluk tablosunda görüldüğü gibi,
1 0  0
1 0 0
p  q  (p  q)  (q  p) dir.
0  1 0
0 1 0
001 Açık Önermeler
0 0 1

İçinde en az bir değişken bulunduran ve bu değişkenlere

 Anahtar Bilgi: Tabloda görüldüğü gibi p  q bileşik
verilen değerler sonucunda kesin olarak doğru ya da yan-
önermesi; önermeler aynı doğruluk değerine sahip ol- lış bir hüküm bildiren ifadelere açık önerme denir.
duğunda doğru, diğer durumlarda yanlıştır.
 İçinde yalnız bir x değişkeni bulunan bir p açık öner-
 p  q bileşik önermesine iki yönlü koşullu önerme mesi p(x) ile, x ve y değişkenleri bulunan bir p açık
denir. önerme ise p(x, y) ile gösterilir.

 p  q bileşik önermesinin doğruluk değeri 1 ise bu iki  Açık önermeyi sağlayan değerler kümesine, açık
yönlü koşullu önermeye çift gerektirme denir. önermenin doğruluk kümesi (çözüm kümesi) denir.

İki Yönlü Koşullu Önermenin Özellikleri

Örnek:
 Her p önermesi için
p(x) : ” 3x  2  5 , x  N ” ifadesi bir açık önermedir.
p  p  1 dir. x  4 için 3  4  2  12  2  10  5 yanlış olduğundan
p(4)  0 dır. Yani x  4 için açık önermenin doğruluk de-
 Değişme Özelliği
ğeri sıfırdır.
Her p ve q önermeleri için Benzer şekilde p(3)  0 , p(2)  1 , p(1)  1 , p(0)  1 olur.
Bu ifadeyi doğru yapan x doğal sayıları: 0, 1, 2 dir. Dolayı-
p  q  q  p dir.
sıyla bu açık önermenin doğruluk kümesi: {0, 1, 2} dir.

4
 Örnek: Örnek:

p(x, y) : " 3x  2y  10, x, y   " p(x) : " x  R, x 2  x " açık önermesinin doğruluk değerini
bulunuz.
ifadesi bir açık önermedir. Bu açık önerme,

x  1 ve y  4 için p( 1, 4) : " 3  8  10 " yanlış iken, Çözüm:

x  2 ve y  2 için p(2,  2) : " 6  4  10 " doğrudur. x 2  x  0  x  1 dir.

Niceleyiciler Yani 0 ile 1 arasındaki reel sayıların karesi kendisinden

küçüktür.
Önüne geldiği elemanların çokluğunu belirten, “bazı” ve 1 1 1 1
Örneğin, x  için x 2  olup,  dir.
“her” sözcüklerine niceleyiciler denir. 2 4 4 2

 "Bazı" sözcüğü en az bir anlamında kullanılır. Bazı ni- Dolayısıyla “Karesi kendisinden küçük olan en az bir tane
celeyicisi önüne geldiği elemanların en az biri anlamı- reel sayı vardır.” ifadesi doğru olduğundan p(x) açık
na gelir. Varlıksal niceleyici olarak da bilinir. önermesinin doğruluk değeri 1 dir.
“  ” sembolü ile gösterilir.
Anahtar Bilgi
 "Her" sözcüğü bütün, hepsi, tamamı anlamına gelir.
Her niceleyicisi önüne geldiği elemanların tamamı an-
lamına gelir. Evrensel niceleyici olarak da bilinir.  x, p(x) önermesinin doğru olduğunu göstermek için
p(x) in doğru olduğunu gösteren en az bir tane x de-
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

“  ” sembolü ile gösterilir.

ğeri bulmak yeterlidir.

Örnek:  x, p(x) önermesinin doğru olduğunu göstermek için x

in bütün değerleri için p(x) in doğru olduğu incelenme-
p(x) : " x  , x 3  8  0 " açık önermesinin doğruluk değe- lidir.
rini bulunuz.
Niceleyici Bulunduran Açık Önermelerin Değili

Çözüm: p(x) , x değişkenine bağlı bir açık önerme olsun.

p(x) , p önermesinin değili olmak üzere,
x3  8  0  x3  8  x  2 ve  2   dir.
  x, p(x)   x, p(x) dir.
Yani “küpü 8 olan en az bir tam sayı vardır.” ifadesi doğ-
ru olduğundan bu açık önermenin doğruluk değeri 1 dir.
  x, p(x)   x, p(x) dir.
Örnek:
Örnek:
2
p(x) : " x  , x  2  5 " açık önermesinin doğruluk de-
ğerini bulunuz. " x  , 3x  1  14 " açık önermesinin değili,

" x  , 3x  1  14 " tür.

Çözüm:

Örnek:
x 2  2  5  x 2  7 dir.

x  0 için 02  0  7  doğru  x  , 3x  1  14    x  , x 2  1  1 bileşik önerme-

x  1 için 12  1  7  doğru sinin değilini bulunuz.

x  2 için 22  4  7  doğru
Çözüm:
x  3 için 32  9  7 x yanlış
(p  q)  (p  q)  p  q olduğundan, verilen önermenin
x  4 için 42  16  7 x yanlış
değili,

Yani “Her doğal sayının karesi 7 den küçüktür.” ifadesi  x  , 3x  1  14    x  , x 2  1  1 dir.

yanlış olduğundan bu açık önermenin doğruluk değeri 0
dır.
5
 Aşağıda bazı semboller ve bu sembollerin olumsuzları Örnek:
verilmiştir.
“Her tek sayının karesi yine bir tek sayıdır."
Sembol = V
önermesi bir teorem olduğuna göre, hipotez ve hüküm kı-
Olumsuzu V
sımlarını yazınız.

Çözüm:
Tanım, Aksiyom, Teorem ve İspat Kavramları Hipotez: “x tek sayıdır.”

Bir bilim dalı içerisinde sözcüklerin özel bir yeri vardır. Hüküm:” x 2 tek sayıdır.”
Özel anlamı olan sözcüklerden her birine, o bilim dalının
terimi denir. Bazı terimler tanımlı terim, bazıları ise tanım- p  q  x tek sayı  x 2 tek sayıdır.
sız terimlerdir.

 Örneğin; nokta, doğru, düzlem terimleri matematikte

Örnek:
tanımsız terimlerdir.
p : "a  0"
 Kare, üçgen, boş küme, asal sayı, açı, fonksiyon te- q : "b  0"
rimleri ise matematikte tanımlı terimlerdir. r : "a b  0"

önermeleri veriliyor. Buna göre aşağıdaki bileşik önerme-

 Bir terimi anlamları daha önceden bilinen terimler yar-
lerin doğruluk değerlerini bulunuz.
dımıyla ifade etmeye tanım denir.
Namık Karayanık /// Düzeyli Sorularla Hedefe Doğru

I. p  q   r
 Tanım, bir kavramı kısa ve öz açıklayan önermedir.
II. r  q
 İyi bir tanım; tanımlı ve tanımsız terimlerden yararlan-
malı, herkes için açık, anlaşılır ve tutarlı olmalı, aynı
türden kavramları kapsamalı, aynı türden olmayan kav- Çözüm:
ramları dışarıda bırakmalıdır.
I. p  q   r  (a  0)  (b  0)  (a  b  0)
 Tanıma bir örnek verelim.
"Düzlemde sabit bir noktaya eşit uzaklıktaki noktalar  (a  0)  (b  0)  (a
  b

0)
  
kümesine çember denir." Burada düzlem, nokta, eşit- 1 1
lik, uzaklık ve küme kavramları birer terimdir.
 1  1  1 dir.
 Doğruluğu açık ve seçik olarak belirli olan ve bu ne-
denle ispatına gerek duyulmayan önermelere aksiyom II. r  q  (a  b  0)  (b  0)
denir.
 (a
 b

0)  (b
 0) ( b  0 ve a  0 da olabilir.)
Örneğin; “Farklı iki noktadan yalnız bir doğru geçer.” 1 0
önermesi bir aksiyomdur.
 1  0  0 dır.
 Doğruluğu ispatlanması gereken önermelere teorem
denir. Bir teoremin verilen kısmına hipotez, ispatlana- Örnek:
cak olan kısmına ise hüküm denir. Bir teoremin hipo-
tezinden hareketle hükmünün doğru olduğunu gös- (p  q)  (p  q) önermesinin en sade şeklini bulunuz.
termeye teoremi ispatlamak denir.
Çözüm:
Örneğin; “Bir üçgenin iç açılarının ölçüleri toplamı
180 dir.” önermesi bir teoremdir.
p  q  p  q olduğundan,

 )  m(B)
p  q  ABC üçgen  m(A   m(C)
  180  dir.
(p  q)  (p  q)  (p  q)  (p  q)

 p önermesi doğru iken p  q önermesi doğru ise  (p  q)  (p  q)

p  q önermesine teorem denir.
 p  (q  q)
 p  q önermesi bir teorem ise p  1 , q  1 olmalıdır.
 p 1
 p  q bir teorem ise p ye hipotez, q ya hüküm denir.
 p dir.