‫مطلوبیت نهایی‬

‫مطلوبیت نهایی اصطالحی در علم اقتصاد است که به تغییرات مطلوبیت کل‪ ،‬حاصل از بدست آوردن مرصف‬
‫یک یا چند واحد بیشرت از کاال یا خدمات اشاره دارد‪ .‬مطلوبیت حاشیهای‪ ،‬شیب منحنی مطلوبیت کل است‪ .‬تا‬
‫زمانی که مطلوبیت حاشیهای مثبت باشد‪ ،‬مطلوبیت کل با ادام ٔه مرصف افزایش مییابد‪ ،‬اما در صورت منفی‬
‫شدن مطلوبیت حاشیهای‪ ،‬مطلوبیت کل هم کم میشود‪ .‬در جایی که مطلوبیت کل بیشرتین مقدار خود را دارد‪،‬‬
‫مطلوبیت حاشیهای صفر است[‪] ۱.‬مطلوبیت حاشیهای را میتوان به صورت «تغییرات در مطلوبیت بر اثر مرصف‬
‫کرد‪.‬‬ ‫تعریف‬ ‫نیز‬ ‫کاال»‬ ‫از‬ ‫بیشرت‬ ‫واحد‬ ‫یک‬
‫قانون کاهش مطلوبیت حاشیهای که توسط آلفرد مارشال( ‪ ۱۹۲۴–۱۸۴۲‬میالدی) ارائه شده‪ ،‬بیان میکند که‬
‫برای هر فرد مطلوبیت حاشیهای هر چیزی با هر بار افزایش در میزان مرصفش‪ ،‬کاهش پیدا میکند‪ .‬برای منونه‬
‫فردی که در طول یک باز ٔه زمانی یک هفتهای‪ ،‬یک بستنی میخورد‪ ،‬مقداری احساس رضایت (مطلوبیت)‬
‫ِ‬
‫رضایت کل افزایش مییابد‪ ،‬اما میزان افزایش رضایت بر اثر‬ ‫میکند‪ ،‬با خوردن بستنی دوم در هامن هفته‪ ،‬میزان‬
‫خوردن بستنی دوم‪ ،‬احتامالً کمرت از میزان افزایش رضایت بر اثر خوردن بستنی اول خواهد بود و در دفعات‬
‫بعدی نیز این روند ادامه مییابد ‪.‬‬
‫[ ‪]۲‬‬

‫مطلوبیت حاشیهای از واژه انگلیسی )‪ (marginal utility‬گرفته شدهاست‪ .‬مطلوبیت حاشیهای کاالیی مانند ‪X‬‬
‫عبارت است از تغییر در مطلوبیت نهایی (کل) در ازای یک واحد اضافی کاالی ‪ X‬در هر واحد زمان‪ .‬واژه مطلوبیت‬
‫اولین بار به وسیله جرمی بنتام انگلیسی مطرح شد‪ .‬در هر حال نه وی و نه اقتصاددانان هم عرص وی رابطه بین‬
‫[ ‪]۳‬‬
‫ارزش کاال و مطلوبیتی که از مرصف کاال حاصل میشود را درک نکردهاند ‪.‬‬
 ‫رشط تعادل مرصفکننده (قانون برابری مطلوبیتهای نهایی)‬

‫آدام اسمیت رابطه بین ارزش استفادهای و ارزش مبادلهای کاال را تشخیص داد و مثال معروفش را در مورد املاس‬
‫و آب بیان کرد‪ .‬بدین ترتیب که املاس‪ ،‬قیمت (ارزش مبادله ای) باالیی دارد‪ .‬اما ارزش آن برای زندگی کم است‪.‬‬
‫یعنی ارزش استفادهای کمی دارد‪ .‬این در حالی است که آب قیمت (ارزش مبادله ای) کمی دارد اما برای زندگی‬
‫بسیار رضوری است یعنی ارزش استفادهای بسیار باالیی دارد‪ .‬تنها ویلیام استنلی جونز بود که به رابطه بین‬
‫مطلوبیت و قیمت اشاره کرد‪ .‬او استدالل منود که این مطلوبیت نهایی (و نه مطلوبیت کل) است که به قیمت‬
‫مرتبط میشود‪ .‬وی در کتابش (تئوری اقتصاد سیاسی) مطلوبیت نهایی را به صورت سیستامتیک بسط داده و‬
‫باتوجه به مثال آب و املاس میتوان نتایج وی را به صورت زیر نوشت]‪:[1‬‬

‫(آب‪-‬مطلوبیت نهایی)‪(/‬آب‪-‬قیمت)=(املاس‪-‬مطلوبیت نهایی)‪(/‬املاس‪-‬قیمت)‬

‫این رابطه نشان میدهد که بین مطلوبیت آخرین واحد پولی که برای خرید آب و مطلوبیت آخرین واحد پولی که‬
‫برای خرید املاس تخصیص دادهاست برابری بر قرار است‪ .‬ما میتوانیم قانون برابری مطلوبیتهای نهایی را نه‬
‫تنها در مورد دو شیء بلکه در مورد مجموعهای از کاالها که مرصفکننده در لحظ ٔه معینی میتواند درآمد خود را‬
‫] ‪[2‬‬
‫تقسیم کند تعمیم دهی‬

‫‪MU_1/P_1 =MU_2/P_2 =⋯=〖MU〗_n/P_n‬‬

‫بنابراین تعادل مرصفکننده به وضعیتی اطالق میشود که یک فرد‪ ،‬درآمد خود را به قسمتی برای خرید کاالهای‬
‫متفاوت تقسیم کند که بیشرتین ارضاء و مطلوبیت را بدست آورد]‪.[3‬‬

‫نظریهٔ کاردینالی مطلوبیت نهایی‬

‫تئوری کاردینالی مطلوبیت حاکی از آن است که مطلوبیت هم درست مثل قیمت قابل اندازهگیری است به این‬
‫معنی که میتوانیم مقدار مطلوبیت هر کاال را تعیین کنیم‪ .‬برای مثال مرصف یک سیب ‪ ۲۰‬یوتیل مطلوبیت دارد‪.‬‬
‫در نظری ٔه کاردینالی مطلوبیت هم مطلوبیت کل وهم مطلوبیت نهایی قابل اندازهگیری است]‪.[1‬گوسن که نظریه‬
‫مطلوبیت ابتدا توسط وی مطرح شد معتقد بود که نه تنها مطلوبیت کل بلکه مطلوبیت نهایی نیز به واسطه اعداد‬
‫قابل اندازهگیری میباشند]‪.[4‬‬
 ‫قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی‬

‫گوسن در قانون اول خود میگوید " مطلوبیت نهایی یک کاال با افزایش مرصف آن و با عدم تغییر مرصف کاالهای‬
‫دیگر کاهش پیدا میکند‪ .‬این قانون را " قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی " یا " قانون سیری " مینامیم‪ .‬الزم‬
‫است که یادآور شویم که ممکن است انداز ٔه مرصف برخی از کاالها ابتدا باعث افزایش مطلوبیت نهایی شود (مثل‬
‫فرد تشنهای که جرع ٔه اول آب را مینوشد) ولی بعد از آنکه مرصف آن از حدی گذشت مطلوبیت نهایی کاهش‬
‫پیدا میکند و قانون نزولی بودن به قوت خود باقی خواهد ماند]‪.[4‬‬

‫فردی به مرصف سیب میپردازد و برای هر سطح معلوم مرصف از این کاال‪ ،‬او بیشرت را به کمرت برای کاالی دیگر‬
‫ترجیح میدهد‪ .‬حال اگر فرد از مرصف یک سیب ‪ ۱۰۰‬واحد مطلوبیت کسب مناید و از طرفی از مرصف دو سیب‬
‫‪ ۱۷۰‬واحد مطلوبیت به دست آورد مطلوبیت نهایی او از مرصف دومین سیب ‪ ۷۰‬واحد است‪ .‬اگر فرد میزان سیب‬
‫مرصفی خود را افزایش دهد و در مجموع سه سیب مرصف کند کل مطلوبیت حاصل از مرصف میوهها مثالً ‪۲۰۰‬‬
‫واحد است و مرصف سیب سوم برای او ‪ ۳۰‬واحد مطلوبیت ایجاد کردهاست به ترتیب با افزایش مرصف سیب‬
‫مطلوبیت نهایی کاهش میابد و این به معنای نزولی بودن مطلوبیت نهایی است]‪.[1‬‬

‫تابع و منحنی مطلوبیت نهایی‬

‫منودار مطلوبیت نهایی را از روی منودار مطلوبیت کل میتوان استخراج منود‪ .‬زمانی که مطلوبیت کل حداکرث‬
‫میشود مطلوبیت نهایی صفر خواهد شد و از این به بعد با مرصف بیشرت مطلوبیت کل کاهش و مطلوبیت نهایی‬
‫منفی میشود]‪.[5‬‬

‫اگر تغییرات مقدار مرصف کاالی‪ X‬زیاد باشد از روش خطی استفاده میکنیم‪:‬‬

‫‪MUᵪ =∆U/∆X‬اگر تغییرات ‪ X‬کوچک باشد به مشتقگیری از تابع مطلوبیت کل میپردازیم ‪: MUᵪ‬‬
‫‪=lim∆U/∆X=du/dx‬مطلوبیت نهایی شیب منحنی مطلوبیت کل است بنابراین تا هنگامی که شیب منحنی‬
‫مطلوبیت نهایی مثبت است مطلوبیت کل در حال افزایش است اشباع هنگامی رخ میدهد که مطلوبیت کل به‬
‫حداکرث مقدار خود رسیده باشد که در این نقطه مطلوبیت نهایی صفر است]‪.[4‬‬

‫تابع مطلوبیت نهایی برگسون‪-‬ساموئلسون‬

‫وزنهای رفاهی به این معنی هستند که بر اثر افزایش مرصف یا درآمد افراد مطلوبیت آنها افزایش مییابد‪ .‬این‬
‫افزایش مطلوبیت را مطلوبیت نهایی مرصف یا درآمد میگوییم‪ .‬در جامعه این تغییرات بر اثر اجرای یک برنامه یا‬
‫طرح رخ خواهد داد‪ .‬اگر اجرای طرح منجر به افزایش یکسان درآمد افراد فقیر و غنی شود به علت متفاوت بودن‬
‫مطلوبیت نهایی درآمد دوگروه رفاهشان به یک میزان تغییر خواهد کرد و شایان ذکر است که مطلوبیت جامعه از‬
‫افزایش مطلوبیت افراد فقیر بیشرت از افراد غنی افزایش پیدا میکند (چون مطلوبیت نهایی گروه فقیر بیشرت از‬
‫مطلوبیت نهایی گروه غنی است)‪ .‬لذا مطابق نظر اسچریرن( ‪schreiner) ،۱۹۸۹‬به منظور رسیدن به حداکرث رفاه‬
‫بر اثر اجرای یک پروژه اجتامعی بایستی هزینهها و منافع آن طرح براساس مطلوبیت نهایی درآمد بین افراد توزیع‬
‫شود یعنی به افراد فقیر درمقایسه با افراد غنی وزن بیشرتی داده شود چرا که مطلوبیت نهایی درآمد نزولی است‪.‬‬
‫پس میتوان مناطق یک کشور را که از نظر مرصف (درآمد) رسانه متفاوت هستند تقسیمبندی کرد و وزنهای‬
‫مختلفی را بر اساس مطلوبیت نهاییشان نسبت داد‪ .‬برای این کار باید از تابع رفاه اجتامعی استفاده شود که‬
‫معموالً آن را از نوع تابع مطلوبیت نهایی برگسون‪-‬ساموئلسون در نظر میگیرند]‪.[6‬‬

‫مطلوبیت نهایی و استخراج منحنیهای بیتفاوتی‬

‫به دلیل وجود نقاط ضعف در نظریه مرصفکننده بر اساس مطلوبیت‪ ،‬نظری ٔه دیگری طرح و ارائه گردید که به نام‬
‫منحنیهای بیتفاوتی مشهور است‪ .‬در این تحلیل به جای اندازهگیری مطلوبیت با اعداد از مطلوبیت رتبهبندی‬
‫شدهاستفاده میشود‪ ،‬بدین ترتیب که اگر نتوانیم بگوییم فالن کاال ‪ ۳‬یا ‪ ۴‬درجه (یا واحد) مطلوبیت ایجاد‬
‫میکند‪ ،‬میتوانیم بگوییم که فالن کاال یا مجموعه کاال‪ ،‬مطلوبیتی کمرت ویا بیشرت از کاال یا مجموعه کاالی دیگر‬
‫به دست میدهد‪ .‬براساس این نظریه فرد ویا خانوار میتواند مجموعهای از مقادیر مختلف دو کاالی تقریباً قابل‬
‫جانشین که مطلوبیت یکسانی را به بار میآورد‪،‬انتخاب کند‪.‬‬

‫منبع‪ :‬ویکی پیدیا‬