Tr a v m a Ka r ş ıs ın d a Uy u m

S a ğ la m a Ye t is i o la r a k

Psikolojik
Sağlamlık
Ha zırla y a n :
Be y za Nu r AYDINLI
 İç in d e k ile r
• Bir Pozitif Psikoloji Kavramı : Psikolojik
Sağlamlık
• Psikolojik Sağlamlık Nedir ?
• Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin İşlevleri
• Psikolojik Sağlamlığa Kuramsal Bakış
• Gelişimsel Perspektifte psikolojik sağlamlık
• Risk Faktörleri
• Koruyucu Faktörler
• Travma Karşısında Psikolojik Sağlamlık
• Psikolojik Sağlamlığın Alt Bileşenleri
• Travma Sonrası Psikolojik Sağlamlığı
Harekete Geçirici Psikolojik Yardım
• Psikolojik Sağlamlığı Güçlendiren trapötik
iletişim
• Travma Sonrasında Psikolojik Sağlamlığı
Güçlendiren Psikososyal Müdahale
Programları
 Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v r a m ı:
Ps ik o lo jik S a ğ la m lık
II. Dü n ya s a va ş ı s o n ra s ı p s iko lo ji a la n ın d a ki
u yg u la m a ve a ra ş tırm a la rı yö n le n d ire n m e d ika l
m o d e lin e tkis iyle ru h s a ğ lığ ı ç a lış a n la rı, b ire yin
iş le rliğ in i e n g e lle ye n yö n le rin e o d a kla n m ış la rd ır.

Yü rü tü le n a ra ş tırm a la rın ç o k kü ç ü k b ir kıs m ı

in s a n d a ki o lu m lu yö n le re ve b ire yin b a ş a ç ıkm a
ye tile rin e o d a kla n m ış tır ( Fa lle r, 20 0 1) .
 Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v r a m ı:
Ps ik o lo jik S a ğ la m lık
Ba h s i g e ç e n e ğ ilim e zıt d ü ş e n p o zitif p s iko lo ji
is e , in s a n ı g ü ç lü kıla n ve ya ş a m ın ı d e va m
e ttirm e s in e o la n a k s a ğ la ya n ka vra m ve
yö n te m le ri b e n im s e m e kte d ir ( Se lig m a n , 19 9 8 ) .

İn s a n d o ğ a s ın d a ki o lu m lu yö n le ri ö n e ç ıka ra n
p o zitif p s iko lo ji, o lu m s u zlu kla rı g ö z a rd ı e ttiğ i
iç in e le ş tirilm e kte d ir.
 Bir Po zit if Ps ik o lo ji Ka v r a m ı:
Ps ik o lo jik S a ğ la m lık
Bir p o zitif p s iko lo ji ka vra m ı o la n p s iko lo jik
s a ğ la m lık is e , h e m o lu m lu yu h e m d e o lu m s u zu
b ü n ye s in d e b ir a ra d a b a rın d ırır.

Bire yin o lu m lu yö n ü o la ra k p s iko lo jik

s a ğ la m lığ ın o rta ya ç ıka b ilm e s i iç in ris kli b ir
d u ru m u n ya ş a n m a s ı ö n ko ş u l o la ra k d ü ş ü n ü lü r.
 Psikolojik Sağlamlık
Nedir?

Tü rkç e d e d a ya n ıklılık, e s n e klik, yılm a zlık g ib i fa rklı

ku lla n ım la rı g ö rü le n p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın İn g ilizc e
ka rş ılığ ı o la n “re s ilie n c e ”; b ir m a d d e n in b ü kü ld ü kte n ,
e ğ ild ikte n ve ya b a s kı g ö rd ü kte n s o n ra te kra r e s ki
h a lin e d ö n m e b e c e ris i a n la m ın a
g e lm e kte d ir( Gre e n e , 20 0 2) .
 Psikolojik Sağlamlık
Nedir?

Ps iko lo jik s a ğ la m lık ko n u s u n d a ç o k s a yıd a

d e ğ iş ke n le ç a lış ılm ış o lm a s ın a ra ğ m e n o rta k
iş e vu ru k b ir ta n ım ü ze rin d e fikir b irliğ in e
va rıla m a m ış tır. b u n u n la b irlikte , b u g ü n e ka d a r
ya p ıla n ç a lış m a la rd a o rta k o la n n o kta h e m e n
h e p s in in , p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı "b ir u y u m
g ö s t e rm e s ü re c i" o la ra k ta n ım la m a s ıd ır.
 Psikolojik Sağlamlık
Nedir?

Ka vra m ın ka rm a ş ık ve ç o k b o yu tlu d o ğ a s ı
n e d e n iyle , a ra ş tırm a c ıla r e vre n s e l b ir ta n ım
ye rin e a ra ş tırm a ta s a rım la rın ın a m a c ın a g ö re
d e ğ iş iklik g ö s te re n fa rklı o p e ra s yo n e l ta n ım la r
ö n e rm iş le rd ir.

"Tra vm a , ö lü m , k a y ıp g ib i s t re s li y a ş a m o la y la rın ın
y o ğ u n y ü k ü n e ra ğ m e n h a y a t t a ka lm a y e t is i" ( Ag a ib i
v e Wils o n , 20 0 5 )

"Tu t a rlı b ir p s ik o lo jik d e n g e d u ru m u n u d e v a m

e t t ire b ilm e y e t is i" ( Bo n a n n o , 20 0 5 )
 Psikolojik Sağlamlık
Nedir?

Ru tte r ( 19 8 7) , p s iko lo jik s a ğ la m lığ ın ü ç ö n e m li

ö ze lliğ in d e n b a h s e tm iş tir:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık ris kle rd e n ko ru n m a k
ye rin e ris kle re ra ğ m e n g ü ç lü ka la b ilm e n in
s o n u c u d u r.
• Bire yle rin d a h a ö n c e d e n e yim le d ikle ri
ya ş a n tıla r, ih tiya ç h a lin d e s tra te ji
g e liş tirile b ilm e le ri a ç ıs ın d a n iş le vs e ld ir.
• Üs te s in d e n g e lin e n ris k fa ktö rle ri, b ire yle rin
p o ta n s iye l ris k fa ktö rle rin d e n u za kla ş m a la rın ı
s a ğ lıyo rs a ko ru yu c u fa ktö r o la ra k ka b u l e d ilir.
 Psikolojik Sağlamlık
Nedir?

Ma s te n ( 20 0 1) p s iko lo jik s a ğ la m lık iç in "s ıra d a n

s ih ir" d iye ya ra tıc ı b ir ta n ım o rta ya a tm ış tır.
Ma s te n , s ıra d a n ke lim e s iyle p s iko lo jik
s a ğ la m lığ ın in s a n d o ğ a s ın d a b u lu n d u ğ u n a
d ikka t ç e km iş tir. Sih ir ke lim e s iyle p s iko lo jik
s a ğ la m lığ ın ya ra ttığ ı o lu m lu e tkiye iş a re t
e tm e kte d ir.
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin
İşlevleri
Ps iko lo jik s a ğ la m lık g e n e llikle tra vm a tik o la yla rd a n s o n ra
ya d a yo ks u llu k g ib i s ü re ğ e n o lu m s u zlu kla r s o n ra s ın d a o rta ya
ç ıka r ve b ire yin ru h s a ğ lığ ın ı ko ru yu c u b ir ro l ü s tle n ir.

Fla c h 'e ( 19 8 8 ) g ö re o lu m s u z ya ş a m o la yla rı ya ş a m d e n g e s in i

b o za r. Orta ya ç ıka n zo rla yıc ı ko ş u lla ra u yu m s a ğ la m a k ve
ya ş a m d ö n g ü s ü n ü ye n id e n ku rm a k iç in p s iko lo jik s a ğ la m lığ a
ih tiya ç d u yu lu r.
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin
İşlevleri
Ps iko lo jik s a ğ la m lığ ın iş le vs e l o la ra k, b ire yin b iyo lo jik
d e n g e s in i ko ru ya n ve vü c u t s is te m in in a z za ra r g ö rm e s in i
s a ğ la ya n b a ğ ış ık lık s is t e m i ile b e n ze rlik g ö s te rd iğ i
s ö yle n e b ilir.

Ps iko lo jik s a ğ la m lık d a b a ğ ış ıklık s is te m in e b e n ze r ş e kild e ,

a kıl ve ru h s a ğ lığ ı iç in ris k ta ş ıya n d u ru m la r ka rş ıs ın d a b ir
s a vu n m a s is te m i iş le vi g ö rü r.
Psikolojik Sağlamlık Kapasitesinin
İşlevleri
Ba ğ ış ıklık s is te m i m ikro b ik te h like le r ka rş ıs ın d a vü c u d u ;
e n zim le r, p ro te in le r, o rg a n la r, h ü c re ve d o ku la r ya rd ım ıyla
s a vu n u r.
Ps iko lo jik s a ğ la m lık m e ka n izm a s ın ı d a te k b ir ö ze llik o la ra k
ta n ım la m a k g ü ç tü r. Olu m lu kiş ilik ö ze llikle rin in , ze ka
d ü ze yin in , a ile ya ş a n tıs ın ın , ilk ç o c u klu k d ö n e m in in , g e n e tik
fa ktö rle rin , kü ltü re l kim liğ in , tra vm a tik a n ıla rın ve ç e vre s e l
fa ktö rle rin e tkis iyle p s iko lo jik s a ğ la m lık; zo rla yıc ı ya ş a n tıla r
s o n ra s ın d a n o rm a lle ş m e ve u yu m s ü re c in in
ta m a m la n m a s ın ı s a ğ la r.
Psikolojik Sağlamlığa
Kuramsal Bakış

Mra ze k 'in ( 19 8 6 ) b iliş s e l

d e ğ e rle n d irm e k u ra m ı:
Ps iko lo jik o la ra k d a ya n ıklı b ire yle rin
s a h ip o ld u kla rı b e c e rile r:
• Te h like ye h ızlı c e va p ve rm e
• Erke n o lg u n lu k
• Yo ğ u n ve yıp ra tıc ı d u yg u la rd a n
a rın a b ilm e
• Bilg i a ra m a
• İliş ki ku ra b ilm e
• Olu m lu d ü ş ü n m e
• Ka ra rlılık
• Se vile n b iri o ld u ğ u n a in a n m a
Psikolojik Sağlamlığa
Kuramsal Bakış

Po lk 'u n ( 19 9 7) k u ra m s a l m o d e li:
Ayrın tılı ka vra m a n a lizi s o n u c u :
• Kiş is e l y a k ın lık Örü n t ü s ü ( Be n lik
s a yg ıs ı, Ke n d in e g ü ve n , Öze rklik,
Öz- ye te rlilik, ze ka )
• İliş k is e l Örü n t ü ( İş ve s o s ya l
a ktivite le r, İliş kile re b a ğ lılık)
• Du ru m s a l Örü n t ü ( Pro b le m ç ö zm e
b e c e rile ri, Ye n ilik a ra m a , Me ra k)
• Fe ls e fi Örü n t ü ( An la m lı ve a m a ç lı
ya ş a m )
Psikolojik Sağlamlığa
Kuramsal Bakış

Ric h a rd s o n 'ın ( 19 9 0 ) m o d e li:

Ps iko lo jik s a ğ la m lık s ü re c in in ilk
e vre s in d e b ire yle r; ko rka b ilir, in c in e b ilir,
s u ç lu h is s e d e b ilirle r. Am a d a h a s o n ra
u yu m s ü re c i b ire yin b ilin ç li/ b ilin ç s iz
ş e kild e "n e ya p a c a ğ ım " s o ru s u n u
s o rm a s ıyla o rta ya ç ıkm a kta d ır. 4
ye n id e n u yu m s ü re c i ta n ım la n m ış tır:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lıkla b ü tü n le ş m iş
ye n id e n u yu m
• Ho m e o s ta tik ye n id e n u yu m
• Ye te rs iz ye n id e n u yu m
• İş le vs iz ye n id e n u yu m
Psikolojik Sağlamlığa
Kuramsal Bakış

Fla c h 'ın ( 19 9 7) m o d e li:

Bu m o d e ld e , "ç a t a lla n m a n o k t a la rı"
d e n ile n b ire yin h o m e o s ta tik d e n g e
d u ru m u n u b o za n tra vm a tik ya ş a n tıla r
b ire yd e ; b iliş s e l, d a vra n ış s a l ya d a
d u yu ş s a l b ir is tikra rs ızla ş m a ya yo l
a ç a r. Ye n id e n u yu m s ü re c in d e is e b u
ç a ta lla n m a n o kta la rı, yo ğ u n s tre s
s o n u c u a ş ırı kırılg a n ya d a ya ş a m s a l
fa a liye tle rin i d a h a e tkin b iç im d e ye rin e
g e tire n b iri o lm a k iç in ze m in h a zırla r. Bu
a ş a m a d a b ire y d ü n ya g ö rü ş ü yle ilg ili
re fo rm la r ya p a r.
Gelişimsel Perspektifte
Psikolojik Sağlamlık

Ge liş im s e l b a kış a ç ıs ın a g ö re
p s iko lo jik s a ğ la m lık, g e liş im in b irb irin i
IKEBANA
izle ye n h e r a ş a m a s ıyla e tkin b ir
şPresentations
e kild e u zla şarem a k, zo rlu k ve n e g a tif
ya ş a that
tools m ocan
la yla
be rın a ra ğ m e n o lu m lu
glectures
e liş im and
s e l s o n u ç la r e ld e e tm e ktir
(reports.
Ma s te n , 20 0 1) .
Gelişimsel Perspektifte
Psikolojik Sağlamlık

Öze llikle ç o c u klu k ve e rg e n lik

d ö n e m in d e ç e vre ve a ile n in p s iko lo jik
IKEBANA
s a ğ la m lığ ın g e liş im in d e ö n e m li b ir
ro lü va rd ır. are
Presentations
Erg
toolse nthat
lik can
d ö nbe
e m in in ö n e m li g e liş im s e l
dlectures
ö n e m and
i kim lik g e liş im i s ıra s ın d a ,
ereports.
rg e n in a ile d e n b a ğ ım s ızlığ ın ı
ka za n m a ç a b a s ı s e vg i ve g ü ve n
o rta m ın d a d e s te kle n irs e , b ir s o n ra ki
g e liş im d ö n e m in d e p s iko lo jik o la ra k
d a h a d a ya n ıklı o lm a la rı
b e kle n m e kte d ir( Ma s te n , 20 0 1) .
Gelişimsel Perspektifte
Psikolojik Sağlamlık

Ps iko lo jik s a ğ la m lık tü m ya ş a m

d ö n e m le ri d ikka te a lın d ığ ın d a
IKEBANA
b ö lü n m e z b ir s ü re klilik iç in d e o rta ya
çPresentations
ıka r ( Blo c k areve Blo c k, 19 8 0 ) . Ps iko lo jik
stools
a ğ lathat
m lığ
canı çbe
o c u klu k ya d a e rg e n lik
glectures
ib i h e rh
anda n g i b ir g e liş im d ö n e m in e
m a l e tm e k ya n lış o lu r. Bire y ya ş a m ı
reports.
b o yu n c a p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı in ş a
e d e r.
 Risk Faktörleri
Kişisel Ris k Fa ktö rle ri:
• Düşük özgüven
• Kendini kontrol etme
becerisinin yetersiz
olması
• Etkin başa çıkma
mekanizmalarından
yoksunluk
• Antisosyal
davranışlar
• Agresif kişilik yapısı
• Alıngan mizaç
• Sosyal değer
bilincinin olmaması ,
uyumsuz davranışlar
sergilemek
• Erken doğum
• Engelli olma
Ailesel Risk Faktörleri : Çevresel Risk Faktörleri :
• Aile içi şiddet • Yoksulluk
• Ebeveyn kaybı • Düşük sosyo -
• Kalabalık aile ortamı ekonomik düzey
• Ailedeki patolojilerin • Sosyal çevreden
fazla olması görülen şiddet
• Aile içi birliğin • Göç ve işsizlik
olmaması • Gruplar içinde azınlık
• İhmalkar ve olmak
geçimsiz aile • Kültürel ayrımcılık
• Tek ebeveyne sahip
olma , ebeveynlerin
boşanması
• Psikiyatrik hastalığı
olan ebeveynlere
sahip olmak
 Koruyucu Faktörler

İçsel Koruyucu Faktörler: Dış s a l ko ru yu c u fa ktö rle r:

• Olumlu mizaç • Gü ve n li iliş kile r
• Etkili iletişim becerileri • Aka d e m ik b a ş a rı
• Be n lik s a yg ıs ı • So s ya l d e s te k
• Miza h ka p a s ite s i • p o zitif e b e ve yn lik ya kla ş ım la rı
• Sa ğ lıklı n ö ro b iyo lo jik ya p ı • fin a n s a l ka yn a kla r
• Yü ks e k/ o rta ze ka d ü ze yi • Ç e vre d e n s a yg ı g ö rm e
• Öz ye te rlik
• Po zitif b e n lik a lg ıs ı
• Ka d ın o lm a k
• Ge le c e ğ e yö n e lik a m a ç s a h ib i
o lm a
• Pro b le m ç ö zm e o d a klı b a ş a
ç ıkm a s tra te jile ri ku lla n m a
• Oto n o m i/ ö ze rklik
• Du ya rlılık, b ilin ç lilik, a zim lilik
• Ma n e viya t yö n e lim li o lm a
• Dış a d ö n ü klü lü k
Psikolojik sağlamlık alan
ya zın ın d a e n ya yg ın ku lla n ıla n
ö lç m e a ra c ı; Tü rkç e u ya rla m a s ı
d a ya p ıla n Connor - Davidson
Psikolojik Sağlamlık Ölçeği 'dir.
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
20 13 yılın d a ya p ıla n b ir a ra ş tırm a ya g ö re ( Kilp a tric k ve Ark.) ;
in s a n la rın %8 9 .7's i h a ya tla rı b o yu n c a e n a z b ir ke re tra vm a tik
b ir o la ya m a ru z ka lm a kta d ırla r. Öte ya n d a n , b ir yıl s ü re s in c e
tra vm a s o n ra s ı s tre s b o zu klu ğ u g ö rü lm e s ıklığ ı ya ln ızc a
%4 .7'd ir.
Ps iko lo jik s a ğ la m lık TSSB'n in o rta ya ç ıkış ı ile n e g a tif iliş kilid ir.
Do la yıs ıyla ya ş a m ı te h d it e d e n tra vm a tik o la y s o n ra s ın d a
p s iko p a to lo jin in o rta ya ç ıkm a m ış o lm a s ın ı p s iko lo jik
s a ğ la m lık o la ra k d e ğ e rle n d ire n le r va rd ır ( Bo n a n n o ve
Ma n c in i,20 12) .
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Bo n a n n o 'n u n m o d e li ( 20 0 4 ) ; "Bir ç o k in s a n ya ş a m ı b o yu n c a
tra vm a tik ya ş a n tıya m a ru z ka lm ış o ls a b ile , ç o ğ u tra vm a tik
ya ş a n tıla rı to le re e tm e yi ve ü zü c ü o la yla rla s a ğ lıklı b ir
ş e kild e b a ş e tm e yi b a ş a ra b ilir." va rs a yım ın a d a ya n ır.
Bo n a n n o 'n u n vu rg u la d ığ ı 3 n o kta a ş a ğ ıd a a ç ıkla n m ış tır:
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık to p a rla n m a kta n fa rklıd ır.
( De n g e s izlikle re ra ğ m e n , s ü re klilik g ö s te re n s a ğ lıklı
iş le rliğ e s a h ip )
• Ps iko lo jik s a ğ la m lık ya yg ın d ır.
• Ps iko lo jik s a ğ la m lığ a g id e n b ird e n fa zla ve b e kle n m e d ik
yo lla r va rd ır. ( Ke n d in i g e liş tirm e , o lu m lu d u yg u la r, m iza h )
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Tra vm a tik o la y s o n ra s ın d a , g ü ve n lik ile ilg ili in a n ç ve
va rs a yım la r iş le vs e lliğ in i yitird iğ i iç in kiş i tra vm a n ın ya ra ttığ ı
ye n i d u ru m a u yu m s a ğ la m a kta zo rla n ır. Evlilik ve ro m a n tik
iliş kid e ki d o yu m u n a za lm a s ı, a ile iç i iliş kile rin za yıfla m a s ı,
s o s ya l d e s te ğ in a za lm a s ı ve s o s ya l h a ya tta n ç e kilm e , ya ş a m
d o yu m u n u n d ü ş m e s i, a lko l m a d d e ku lla n ım ın ın a rtm a s ı ve
ya rd ım a ra m a m a tra vm a s o n ra s ın d a ra s tla n a b ile c e k
s o ru n la rd a n b irka ç ıd ır.
Tra vm a tik ya ş a n tı s o n ra s ın d a p s iko lo jik s a ğ la m lık, a lko l
ku lla n ım m ikta rın ı ve d e p re s if b e lirtile rin yo ğ u n lu ğ u n u
d ü ş ü rm ü ş ve fiziks e l s a ğ lık ile ilg ili ş ika ye tle ri
a za ltm ış tır( Gre e n ve Ark., 20 10 ) .
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Tra vm a tik o la y s o n ra s ın d a g ü n lü k ru tin in b o zu lm a s ı, b ire yin
ç a re s iz h is s e tm e s in e ve ko n tro l d u yg u s u n u ka yb e tm e s in e
n e d e n o lu r. Ps iko lo jik s a ğ la m lık ko n tro l d u yg u s u n u n g e ri
ka za n ılm a s ın d a ve ç a re s izlik h is s in in a za lm a s ın d a e tkili o lu r.
Ayrıc a p s iko lo jik s a ğ la m lık tra vm a s o n ra s ın d a b iliş s e l
d e ğ e rle n d irm e le rin d a h a e s n e k ve a kılc ı o lm a s ın ı
s a ğ la ya ra k, tra vm a s o n ra s ı u yu m s ü re c in i h ızla n d ırır. Biliş s e l
d e ğ e rle n d irm e le rd e e s n e k o lm a k a yn ı za m a n d a d u yg u s a l ve
zih in s e l o la ra k a n la ş ılm a s ı zo r o la n tra vm a tik o la yın
a n la m la n d ırılm a s ın ı ko la yla ş tırır.
Biliş s e l Ç a rp ıt m a : "Eğ e r iş e g itm e s in e
izin ve rm e s e yd im m a d e n d e
ö lm e ye c e kti."
Olu m s u z Du y g u : Su ç lu lu k
Ye n id e n Ç e rç e ve le m e : "He r g ü n iş e
g id iyo rd u . İş e g itm e s in e e n g e l o lm a m ı
g e re ktire c e k b ir d u ru m yo ktu ."
Du y g u Dü ze n le m e : Su ç lu lu k
d u yg u s u n u n za yıfla m a s ı
Biliş s e l Ç a rp ıt m a : "Be n o n s u z ya ş a m a
d e va m e d e m e m . He r ş e y o n u n la
a n la m lıyd ı. Hiç b ir ş e yin a n la m ı yo k
a rtık."
Olu m s u z Du yg u : Um u ts u zlu k, Ya ln ızlık
Ye n id e n Ç e rç e ve le m e : "On s u zlu ğ a
ka tla n m a k ç o k zo r o ls a d a b e n im iç in
a n la m lı o la n b a ş ka ş e yle r d e va r."
İç s e l De n e tim : "Rü ya m d a ç o c u kla rı
b a n a e m a n e t e tti. Ç o c u kla r b a n a o n u n
e m a n e t. On la ra b a ka c a k g ü c ü m va r.
Du yg u Dü ze n le m e : Ko n tro l Du yg u s u
Olu m lu Du yg u : Um u t, De ğ e rli h is s e tm e
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Ps iko lo jik o la ra k d a ya n ıklı o la n b ire yle r, ko n tro lü n
ke n d ile rin d e o ld u ğ u n a in a n d ıkla rı iç in tra vm a tik o la y
s o n ra s ın d a p a s if ya rd ım e d ile n ko n u m u n d a o lm a zla r. Aks in e ,
ke n d is in in ve a it o ld u ğ u g ru b u n s o ru m lu lu ğ u n u a la ra k
e yle m e d ö n ü k d a vra n ırla r. Tra vm a s o n ra s ın d a ki u yu m u
ko la yla ş tırıc ı s o s ya l d a vra n ış la r g ö s te re re k g ru p h e d e fle ri ve
b ire ys e l h e d e fle r o lu ş tu ra ra k n o rm a lle ş m e s ü re c in i
h ızla n d ırırla r.
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Du ru m u n ç ö zü m e ka vu ş m a m a s ı, a d a le te o la n in a n c ın
s a rs ılm a s ı ve yo ğ u n ö fke s o n u c u n d a ya ş a n a n ö c a lm a ya d a
ç a re s izlik d u yg u la rı tra vm a ve ya s te p kile rin in ka rm a ş ıklığ ın ı
a rttırır. Ps iko lo jik o la ra k s a ğ la m o la n b ire yle rin b iliş s e l d u yg u
d ü ze n le m e ka p a s ite le ri d a h a g e liş m iş tir ( Da n ie ls ve Ark.,
20 12) .
Ps iko lo jik o la ra k s a ğ la m b ire yle r, ö n e m li s tre s ka yn a kla rın ı
ü s te s in d e n g e lin m e s i g e re ke n o la yla r o la ra k g ö rü rle r ve
ka b u lle n m e kte ve e tkin b a ş a ç ıkm a yo lla rı b u lm a kta
zo rla n m a zla r ( Bo n a n n o ve Ark., 20 12) .
 Travma Karşısında
Psikolojik Sağlamlık
Zo rla yıc ı tra vm a tik ya ş a n tıla ra e n ç o k m a ru z ka lm ış
g ru p la rd a n b iri o la n Ya h u d ile r, b u s ü re ç te d a ya n ıklı o lm a la rın ı
s a ğ la ya n fa ktö rle ri a ile ve ya ya kın a rka d a ş la rla iliş kid e o lm a k,
ye n i s o s ya l iliş kile r ku ra b ilm e k, yiye c e k/ b a rın a k b u la b ilm e k
o la ra k s ıra la m ış la rd ır ( Ha s s , 19 9 5 ) . Ya p ıla n b u a ra ş tırm a
g ö s te riyo r ki, s o s ya l d e s te k tra vm a ka rş ıs ın d a b ire yi g ü ç lü
kıla n e n ö n e m li u n s u rla rd a n d ır.
To p lu m s a l e tkin likle re ka tıla ra k a ktif o lm a k, to p lu m u n b ir
p a rç a s ı o ld u ğ u n u h is s e d e re k ya b a n c ıla ş m a n ın ö n ü n e
g e ç m e k, zo rlu kla r ka ş ıs ın d a g ü ç b irliğ i o lu ş tu rm a k, to p lu m s a l
fa rkın d a lığ a s a h ip o lm a k p s iko lo jik s a ğ la m lığ a g id e n s o s ya l
d e s te k m e ka n izm a la rın ın ya n s ım a la rıd ır.
 Ps iko lo jik Sa ğ la m lığ ın Alt Bile ş e n le ri

• Olu m s u z d u y g u la rı t o le re e t m e ( Tra vm a s o n ra s ın d a ki ka yg ı,
ko rku , s u ç lu lu k, d e ğ e rs izlik g ib i d u yg u la rı yö n e te b ilm e )
• Ge rç e ğ in fa rkın d a o lm a ( İn ka rd a n ka ç ın m a ve o la yı
ka b u lle n m e )
• Biliş s e l e s n e klik ( Biliş s e l o la ra k d o ğ ru d e ğ e rle n d irm e ya p a b ilm e )
• Ye n id e n ç e rç e ve le m e ( Biliş s e l ç a rp ıtm a la rın tu za ğ ın a d ü ş m e d e n
ye n i b ir b a kış a ç ıs ı ü re tm e )
• So s y a l d e s t e k a ra m a ve ve rm e ( Ya kın ç e vre d e ki ka yn a kla rı
ku lla n m a , d iğ e rle rin e ya rd ım e tm e )
• Öz- y e t kin lik in a n c ın a s a h ip o lm a ( Ya p a rım , ü s te s in d e n g e lirim ,
b a ş a ra b ilirim in a n c ı)
 Ps iko lo jik Sa ğ la m lığ ın Alt Bile ş e n le ri

• İy im s e r b a kış a ç ıs ın a s a h ip o lm a ( Biliş s e l d e ğ e rle n d irm e le rd e

g e le c e k iç in u m u t ta ş ım a )
• Ha re ke t li o lm a ( Yü rü yü ş , fiziks e l e g ze rs iz, e v iş le ri, m a rke t a lış -
ve riş i)
• Ya ş a m ın a n la m lı ve d e ğ e rli o ld u ğ u n u n fa rkın d a o lm a
( Ya ş a m d a o lm a yı m e m n u n iye tle ka rş ıla m a )
• Am a ç o lu ş t u rm a ( Kıs a ve u zu n d ö n e m li h e d e f ko ym a )
• St re s a lt ın d a s a kin ka la b ilm e ( Pa n iğ e ka p ılm a m a )
• Akt if b a ş a ç ıkm a ( Pro b le m o d a klı d ü ş ü n m e , p ro b le m ç ö zm e ,
a lte rn a tif ü re tm e )

Travma Sonrası Psikolojik
Sağlamlığı Harekete Geçirici
Psikolojik Yardım
Tra vm a s o n ra s ın d a , d e s te kle yic i ve
g ü ç le n d iric i b ir o rta m h a zırla m a k
ö n e m li b ir b a ş la n g ıç tır. Tra vm a ve
tra vm a s o n ra s ı te p kile r h a kkın d a
b ilg ile n d irm e k ka yg ı ve e n d iş e n in
a za lm a s ın ı s a ğ la r. Tra vm a tik
o la yla ilg ili b iliş s e l ç a rp ıtm a la rı
b e lirle m e k ve b iliş s e l ye n id e n
ç e rç e ve le m e ye o la n a k s u n m a k
o la ya iliş kin h is s e d ile n s u ç lu lu k ve
ka yg ı g ib i o lu m s u z d u yg u la rın
yö n e tilm e s in i ko la yla ş tırır.
 Olu m s u z d u yg u la rı te ra p ö tik
o rta m a g e tirilm e s i ve ç a lış ılm a s ı
kritik b ir ö n e m e s a h ip tir. Öykü le rin i
te kra r te kra r a n la tm a la rın a izin
ve rm e k; ö ykü le rd e ki ya rd ım e d e n
kiş ile rin o rta ya ç ıkm a s ın ı ve ya ln ız
o lm a d ıkla rın ı g ö rm e le rin i s a ğ la r.
Ayrıc a , ö ykü le r a n la tılırke n
tra vm a tik kiş i ke n d i b a ş a ç ıkm a
yo lla rın ı d a fa rk e tm e ye b a ş la r.
Travma Sonrası Psikolojik
Sağlamlığı Harekete Geçirici
Psikolojik Yardım

Travma Sonrası Psikolojik
Sağlamlığı Harekete Geçirici
Psikolojik Yardım
Tra vm a s o n ra s ı p s iko lo jik ya rd ım
s ü re c in d e , kiş is e l a n la tıla rın
( n a rra tif) ö n e m i b ü yü ktü r. Kiş ile r
tra vm a tik ya ş a n tıyı te kra r te kra r
a n la ta ra k ö ykü le rin i ye n id e n
o lu ş tu ru rla r. An i s a rs ın tın ın
ya ra ttığ ı ya ş a m te h d id in in ve
ya ş a n a n ka yıp la rın kiş is e l
ö ykü le rd e ö zg ü rc e a n la tılm a s ı
o la yın d ış s a lla ş tırılm a s ın a ya rd ım
e d e r.
Ayrıc a , ka yb e d ile n kiş ile rle ilg ili
g e ç m iş a n ıla rın ö ykü le ş tirile re k
a n la tılm a s ı tra vm a tik ya s ı n o rm a l
ya s s ü re c in e d ö n ü ş tü rü r.

Travma Sonrası Psikolojik
Sağlamlığı Harekete Geçirici
Psikolojik Yardım
Tra vm a s o n ra s ın d a p s iko lo jik
ya rd ım s ü re c in d e yü rü tü le n g ru p
ç a lış m a la rı, o rta k a n la m ın s o s ya l
o la ra k ya ra tılm a s ın ı ve to p lu m s a l
o la ra k p a yla ş ılm a s ın ı s a ğ la r.
Tra vm a ka rş ıs ın d a tra vm a tik o la yın
a n la m ın ı d iğ e rle riyle b irlikte
ye n id e n in ş a e d e re k ( s o s ya l
ya p ıla n d ırm a c ılık) b ire yle r b irb irin e
ya rd ım e d e r ve p s iko lo jik
s a ğ la m lıkla rın ı to p lu m s a l d ü ze yd e
h a re ke te g e ç ire b ilirle r.
 Stres kaynağı ve stresin nasıl
a za la b ile c e ğ i h a kkın d a ko n u ş u n .

Ku rb a n ro lü n d e g ö rm e yin .

Psikolojik Sağlamlığı Olu m s u z d u yg u la r h a kkın d a

Güçlendiren ko n u ş m a kta n ç e kin m e yin .

Terapötik İletişim
 Ruminasyona izin vermeyin.

Kiş is e l ö ykü ve a n la tıla rı

c e s a re tle n d irin .

Affe tm e yi ko n u ş u n .
Psikolojik Sağlamlığı
Güçlendiren
Terapötik İletişim Eş d u yu m ya d a ş e fka t yo rg u n lu ğ u
ya ş ıyo r o lm a ih tim a lin izi yo k
s a ym a yın .
Travma Sonrasında Psikolojik
Sa ğ la m lığ ı Gü ç le n d ire n
Ps iko s o s y a l Mü d a h a le
Pro g ra m la rı
Ps iko lo jik s a ğ la m lık, d o ğ a l b ir
p s iko lo jik b a ğ ış ıklık s is te m i o la ra k
d e ğ e rle n d irilirs e , p s iko lo jik
b a ğ ış ıklık s is te m in in a yn ı
za m a n d a g ü ç le n d irile b ilir o ld u ğ u
fikri d e o rta ya ç ıkm a kta d ır.
Travma Sonrasında Psikolojik
Sa ğ la m lığ ı Gü ç le n d ire n
Ps iko s o s y a l Mü d a h a le
Pro g ra m la rı
Ps iko lo jik s a ğ la m lığ ı g ü ç le n d ire n
fa ktö rle r o la ra k s ıra la n a n iyim s e rlik,
b iliş s e l e s n e klik, a ktif b a ş a ç ıkm a
b e c e rile rin i ku lla n m a k, fiziks e l
s a ğ lığ a ö ze n g ö s te rm e k, s o s ya l
d e s te k a ğ ı ku rm a k, kiş is e l/ tin s e l
ih tiya ç la rın fa rkın a va rm a k;
tra vm a tik o la y ö n c e s in d e
m ü d a h a le p ro g ra m la rı ile
d e s te kle n irs e , tra vm a tik o la y
s o n ra s ın d a b u fa ktö rle r b ire yi g ü ç lü
ve d a ya n ıklı kıla r.
Travma Sonrasında Psikolojik
Sa ğ la m lığ ı Gü ç le n d ire n
Ps iko s o s y a l Mü d a h a le
Pro g ra m la rı
Wo lm e r'in 20 11 yılın d a , o ku l te m e lli
p s iko lo jik s a ğ la m lığ ı g ü ç le n d irm e
a m a c ıyla h a zırla d ığ ı p s iko s o s ya l
p ro g ra m , s a va ş o rta m ın d a ka lm ış
ç o c u kla ra u yg u la n m ış tır. Stre s yö n e tim i,
fiziks e l g e rg in liğ i ko n tro l e tm e , d u yg u
d ü ze n le m e , b iliş s e l d ü ze ltm e , m iza h ,
s o s ya l- d u yg u s a l ye te rlilikle r ü ze rin e
h a zırla n m ış 15 h a fta lık p ro g ra m ın
s o n u c u n d a ; ka tılım c ı ç o c u kla r ko n tro l
g ru b u n a g ö re d a h a a z tra vm a tik
b e lirtile r g ö s te rm iş le rd ir.
Travma Sonrasında Psikolojik
Sa ğ la m lığ ı Gü ç le n d ire n
Ps iko s o s y a l Mü d a h a le
Pro g ra m la rı
J o rd a n s , Ko m p ro e ve a rka d a ş la rı'n ın
20 10 yılın d a , o ku l te m e lli p s iko s o s ya l
m ü d a h a le p ro g ra m ı, Ne p a l'd e ş id d e t ve
ç a tış m a o rta m ın d a ya ş a m a d e va m
e d e n ç o c u kla rla yü rü tü lm ü ş tü r. 15
o tu ru m lu k p ro g ra m d a p s iko e ğ itim ,
d ra m a , d a n s ve m ü zik, ç izim yo lu yla
tra vm a yı ö ykü s e l o la ra k a n la m la n d ırm a
yö n te m le ri ku lla n ılm ış tır. Pro g ra m
s o n u c u n d a , e rke k ç o c u kla rd a
s a ld ırg a n lık e ğ ilim i a za lm ış , kız
ç o c u kla rd a s o s ya l b e c e ri d ü ze yle ri
a rtm ış tır.
Travma Sonrasında Psikolojik
Sa ğ la m lığ ı Gü ç le n d ire n
Ps iko s o s y a l Mü d a h a le
Pro g ra m la rı
Ülke m izd e s ıklıkla ra s tla n a n tra vm a tik
o la yla r o lm a d a n ö n c e , b ire yle rin
p s iko lo jik s a ğ la m lıkla rın ı a rttıra c a k
p s iko s o s ya l m ü d a h a le p ro g ra m la rı
g e liş tirm e k ö n e m lid ir. Tra vm a ka rş ıs ın d a
p s iko p a to lo ji ris kin i a za lta c a ğ ı g ib i a yn ı
za m a n d a b ire yle rin g e liş im s e l
ih tiya ç la rın a ya n ıt ve re c e ğ in d e n ya ş a m
ka lite le rin i d e yü ks e lte c e ktir. Bu a n la m d a
ru h s a ğ lığ ı m e s le k ö rg ü tle rin i te k ç a tı
a ltın d a to p la ya n Afe t le rd e Ps iko lo jik
Hizm e t le r Birliğ i'n e ( APHB) ö n e m li
g ö re vle r d ü ş m e kte d ir.
Kaynakça
• Agaibi, C.E. (2005). Trauma, PTSD, and resilience. Trauma, Violence and Abuse, 6,3.
• Block, J.H. ve Block, J. (1998).The role of ego - control and ego - resiliency in the organization of behavior. ın W.A. Collins (Ed. ),
the Minnesota Symposia on Child Psychology. Hillsdale, NJ:Erlbaum.
• Bonanno, G.A. (2005). Resilience in the face of potential trauma. CurrentDirections in Psychological Science,14, 13.
• Bonanna, G.A. ve Mancini, A.D. (2012). Beyond resilience and PTSD: Mapping the heterogeneity of responses to potential
trauma. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice and Policy. 4(1).
• Connor - Davidson Resilience Scale (CD - RISC). Depression and Anxiety, 18, 76 - 82.
• Danials, J.K. et al. (2012). Neural correlates and predictive power of treit resilience in an acutely traumatized sample: a p ilo t
investigation. Journal of Clinical Psychiatry, 73(3).
• Faller, g. (2002). Positive psychology: Aparadigm shift. Journal of Pastoral Counseling 36, 7 - 20.
• Flach, f. (1988). Resilience: Discovering a new stregth in times of stress. New York: Ballantine.
• Greene, R.R. (2002). Holocaust survivors: A study in resiliencw. Journal of Gerentologial Social Work; 37.
• Hass, a. (1995). The aftermath: Livingwith the Holocaust. New York:Cambridge University Press.
• Jordans, M.J. ve Komproe, I.H. (2010). Evaluation of a classroom - based psychosocial intervention in conflict - affected Nepal.
Journal of child Psychologynand Psychiatry, 51,7.
• Masten, A.S. (2001). Ordinary magic: Resilience process in development. American Psychologist, 56,3.
• Polk, L.V. (1997). Toward a middle - range theory of resilience. Advancesin Nursing Science, 19,3.
• Richertson, G.E. et al.(1990). The resiliency model. Helth Education, 21,6.
• Rutter, M.(1985). Resilience in the face of adversty: Protective factors and resistance to psychiatric disorder. British Jour nal
of Psychiatry, 147.
• Seligman, M.E.P. (1998). Building human strength: Psychology's forgetten mission. The APA Monitor, 29(1).
• Wolmer, l. et al. (2011). Teacher - delivered resilience - focused intervention schools with traumatized children following
thesecond Lebanon War. Journal of Traumatic Stress, 24.