T4ejournal Oct2014 Issue 03

News Letter No3 Σεπτέμβριος 2014
Journal
Το Teachers4europe Journal !!! “Teachers4Europe Journal”.
Η Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Ελλάδα

ξεκινώντας το 2011 το δίκτυο Τ4Ε με
τους πρώτους 95 δασκάλους προσπάθησε
να προσφέρει στους εκπαιδευτικούς μας,
Το περιοδικό μας!!!
που εθελοντικά συμμετέχουν στην
επιμόρφωση αυτή, όλη την απαραίτητη
ενημέρωση για την Ευρωπαϊκή Ένωση με
σκοπό να μπορούν να συνεισφέρουν στη
διαμόρφωση των αυριανών ενεργών Το περιοδικό μας είναι γενικού
πολιτών της. Σήμερα, μόλις τρία χρόνια περιεχομένου και δωρεάν
μετά, το δίκτυο αριθμεί 380 μέλη με την προσβάσιμο στους αναγνώστες
συμβολή και των 39 πρεσβευτών Τ4Ε που α) με την μορφή Newsletter από
επιμορφώθηκαν πέρυσι για πρώτη φορά τις εκδόσεις της Ευρωπαϊκής
και συνεχίζουμε. επιτροπής, αλλά και
Το περιοδικό που έχετε στα χέρια σας ή
β) με τη μορφή δυναμικής
στον υπολογιστή σας ξεκίνησε μεν
ιστοσελίδας στον διαδικτυακό χώρο
αργότερα από τα μέλη του δικτύου
της δράσης teachers4europe.
αποτελεί όμως πλέον ένα εργαλείο που
συνεισφέρει στην συνοχή του δικτύου και
Σε αυτή την έκδοση …

την διάδραση του με την εκπαιδευτική
κοινότητα μέσω της ποικιλίας των
θεμάτων του (επίκαιρα ή διαχρονικά).
Καλή συνέχεια λοιπόν σε όλους μας στο Η ομάδα των
δύσκολο έργο, που όμως μας αρέσει να Teachers 4 Europe
επιτελούμε και γι αυτό θα έχει επιτυχία!!!
Αργύρης Περουλάκης
Αναπληρωτής Επικεφαλής
ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα
Teachers4europe Journal News Letter No3 Σεπτέμβριος 2014
Το περιοδικό Teachers4Europe Journal είναι γενικού ενδιαφέροντος, με

ευρύτατη θεματολογία και πολυτροπικό ύφος συγγραφής. Η ποιότητά του
εμφανής, καθώς αποτελείται από άρθρα με τεκμηριωμένες θέσεις των
συντακτών (Teachers4Europe), οι οποίοι και τα υπογράφουν, ανάλογα με
την ειδικότητα, τα ενδιαφέροντά τους, τα όσα απασχολούν την κοινή γνώμη
αλλά και την έρευνα στο χώρο της παιδείας. Όμως, καθοριστικής σημασίας
για την δημιουργία του περιοδικού μας και του Newsletter Νο3που το
συνοδεύει είναι η συμβολή και η συνεργασία των:
*Η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα

*Η Ομάδα έργου της δράσης Teachers 4 Europe
*Οι συντάκτες μας: *Οι υπεύθυνοι για την
Βίτσου Μαγδαληνή, Δήμου Πασχάλης

επιμέλεια των κειμένων
Δρακάκη Μαρία, Εμμανουηλίδου Μαρία Ανδρούτσος Αλέξανδρος, Βίτσου Μαγδαληνή
Καραμηνάς Ιγνάτιος, Κουσκουρίδα Φραγκούλα Δήμου Πασχάλης, Ειρήνη Τζοβλά
Λαζαράκη Φανή, Μανώλη Βάια Ευτυχία Δαμάσκου, Κουλοχέρη Βάνη
Μπαρής Θεόδωρος, Νομικού Χριστίνα Κουσκουρίδα Φραγκούλα, Λαζαράκη Φανή
Στέφας Ιωάννης, Τζοβλά Ειρήνη Μανώλη Βάια, Ντίνου Αφροδίτη
Χουλιάρα Ξανθή Στέφας Ιωάννης, Χουλιάρα Ξανθή
*O σχεδιασμός & η τελική επιμέλεια του Newsletter Νο3 έγινε από τη:
Χουλιάρα Ξανθή
*O σχεδιασμός & η δημιουργία της ιστοσελίδας έγινε από τους:
Χουλιάρα Ξανθή & Ανδρούτσο Αλέξανδρο.
Teachers4europe Journal
News Letter No3
Σεπτέμβριος 2014
2
Ειδικότερα, στο Newsletter Νο3, του περιοδικού Teachers4Europe
Journal, η θεματολογία έχει ως εξής:
Αλληλεπιδραστικός στοχασμός, & Αξιολόγηση - Ο ρόλος των

Καινοτομία: ενεργός γήρανση, με στελεχών εκπαίδευσης, με τον
την Ξανθή Χουλιάρα Θεόδωρο Μπαρή
Ανάπτυξη του γραμματισμού Αγωγή Υγείας, με την

στην Αγγλική γλώσσα με Φραγκούλα Κουσκουρίδα
πολυτροπικά κείμενα, με την
Επιμορφωτικές Δράσεις με
Μαρία Εμμανουηλίδου
Ευρωπαϊκό Προσανατολισμό, με
Ειδική Αγωγή, Ψυχολογία & τον Ιγνάτιο Καραμηνά
Διαπολιτισμικότητα: με την
Ευρωπαϊκή ταυτότητα &
Λαζαράκη Φανή
συνείδηση, Ευρώπη των λαών &
Εκπαιδευτική Πολιτική, με την των πολιτών, με τον Ιωάννη
Μαρία Δρακάκη Στέφα
Θέματα διαπολιτισμικότητας και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση &

εκπαίδευσης, διγλωσσίας, Εκπαίδευση για την Αειφορία,
οργάνωσης και διοίκησης με την Χριστίνα Νομικού
σχολικών μονάδων, με τους
ΤΠΕ και Εκπαίδευση, με τις
Πασχάλη Δήμου & Μαγδαληνή
Ειρήνη Τζοβλά και Βάια Μανώλη
Βίτσου
News Letter No3
3
Περιεχόμενα
Ιστορίες με Ζακυνθινές Νόνες: ενεργός γήρανση (Χουλιάρα Ξανθή, σελ.

5)
Η Αγωγή Υγείας στο Σχολείο (Κουσκουρίδα Φραγκούλα σελ 9)
Στρατηγικές Ανάπτυξης Κριτικού Γραμματισμού μέσα από το
εικονογραφημένο παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο “We’re Going on a Bear
Hunt” (Εμμανουηλίδου Μαρία, σελ 17 )
Το Πρόγραμμα «Teachers4Europe» (T4E) ως Καινοτόμος
Επιμορφωτική Δράση στο Δημοτικό Σχολείο (Ιγνάτιος Καραμηνάς, σελ
22)
Η πολιτιστική πολιτική σε χώρες της Ευρώπης και η αναγκαιότητα
του διαλόγου της εκπαιδευτικής πολιτικής με την πολιτιστική
πολιτική στην Ελλάδα (Δρακάκη Μαρία, σελ 26 )
Ψυχική ανθεκτικότητα και σχολεία που προάγουν την ψυχική
ανθεκτικότητα (Λαζαράκη Φανή, σελ 34 )
Το σχολικό κλίμα και η οργανωτική δομή του. Ο ρόλος του Σχολικού
Συμβούλου στη βελτίωση του σχολικού κλίματος (Μπαρής Θεόδωρος,
σελ. 40)
Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών – Μια
πρόταση για τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στα ελληνικά σχολεία
του εξωτερικού (Τζοβλά Ειρήνη, σελ 52)
Ομιλείτε ελληνικά στην Ευρώπη; (Στέφας Ιωάννης, σελ 60)
Ένα πρόγραμμα προσανατολισμένο στην οικοδόμηση της ιδιότητας του
πολίτη: Υδρο-Ευρωδιαδρομές- Οι δρόμοι του νερού που μας ενώνουν
(Νομικού Χριστίνα, σελ 67)
«Διαδικτυακή ζωή: Συμμετοχή με προσοχή» Εκπαιδευτική παρέμβαση
για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας στη διαδικτυακή ζωή (Βάια
Μανώλη, σελ 77)
Η εκπαιδευτική πολιτική στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως
δεύτερης ή ξένης στη Σουηδία και η επίδρασή της στη διαμόρφωση του
γλωσσικού ιδιώματος της Ελληνικής Κοινότητας (Πασχάλης Δήμου & ,
Μαγδαληνή Βίτσου, σελ 85)
News Letter No3
4
“ Ιστορίες με Ζακυνθινές Νόνες”: Students of the Class C & D of Primary

Ενεργός Γήρανση School of Highland Zone in Zakynthos
(Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έτους Λέξεις κλειδιά: εξ αποστάσεως
Ενεργού Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ εκπαίδευση, ενεργός γήρανση, αλληλεγγύη
των γενεών 2012) 1. Εισαγωγή
Χουλιάρα Ξανθή Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας του
Υπουργείο Παιδείας σχολείου (διαφορετικές εθνικές καταγωγές)
Δασκάλα-Δ/ντρια γεννά ερωτήματα για το πώς γίνεται η
Δημοτικού Σχολείου Ορεινής Ζώνης μετάβαση των γενεών σε κάθε κράτος. Η
(Med, Phd St) χρήση μεθόδων προσέγγισης των
xchouliara@sch.gr ζητημάτων (ανακαλυπτική-συνεργατική
μάθηση), βοηθάει τα παιδιά που
Chouliara Xanthie προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα
Ministry of Education να συνεργαστούν και να παρουσιάσουν τα
Teacher - Head Teacher of χαρακτηριστικά της καταγωγής τους ως
Primary School of Highland Zone, (Med, στοιχεία διεπαφής από γενεά σε γενεά. Το
Phd St) συγκεκριμένο θέμα βρίσκεται σε άμεση
xchouliara@sch.gr συνάφεια με τα ενδιαφέροντα αλλά και τις
ανάγκες των μαθητών και των μαθητριών
Περίληψη: Η ιδέα … Δεν ήταν κάτι που το του σχολείου μας. Η βασική ευρωπαϊκή
είχαμε ποτέ σκεφτεί ως θέμα προστιθέμενη αξία είναι ότι οι περισσότερες
δραστηριότητας. Η παραλαβή του δραστηριότητες έγιναν με συμμετοχή τριών
εκπαιδευτικού υλικού από την Ελληνική γενεών(μαθητές, γονείς, παππούδες και
Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής γιαγιάδες), κάτι που αποτελεί εγγύηση για
μας ευαισθητοποίησε στο ευαίσθητο θέμα τη βιωσιμότητα και επεκτασιμότητα του
της σχέσης μας με τον παππού και τη γιαγιά. σχεδίου αυτού.
Η μελέτη του υλικού μας προξένησε την ΣΚΟΠΟΣ
περιέργεια να μελετήσουμε τις άγνωστες Ο σκοπός του προγράμματος είναι, αφού
μέχρι τώρα έννοιες και σημασίες : έρθουν οι μαθητές σε επαφή με την
 Ενεργός γήρανση Ευρωπαϊκή Ένωση και την ενεργό γήρανση,
 Αλληλεγγύη μεταξύ γενεών και με προσεκτικά επιλεγμένες πολυδιάστατες
 Τι είναι το «Ευρωπαϊκό Έτος δραστηριότητες και σε συνεργασία με τις
Ενεργού Γήρανσης και οικογένειές τους να συμβάλουν στην ενεργό
Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών» γήρανση
Οπότε αρχίσαμε την μελέτη, την έρευνα, τις ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ
αναζητήσεις και το κυνήγι των απαντήσεων Οι στόχοι μας:
μέσα από συνεντεύξεις, οι μαθητές της Γ & Γνωστικοί
Δ Τάξης του Δ/Σ Ορεινής Ζώνης Ζακύνθου Να μελετήσουμε τις άγνωστες μέχρι τώρα
Abstract: The idea ... It was not something έννοιες και σημασίες :
we ever thought as a matter of project.  Ενεργός γήρανση
Receiving the educational material from the  Αλληλεγγύη μεταξύ γενεών και
Greek office of the European Commission it  Τι είναι το «Ευρωπαϊκό Έτος
became a big leap forward in our sensitive Ενεργού Γήρανσης και
issue of our relationship with the grandfather Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών»
and grandmother. The study of our Επιστημονικοί
hardware caused curiosity to study the Εξοικείωση με διαδικασίες και κριτήρια
hitherto unknown concepts and meanings: επιστημονικής μεθοδολογίας και έρευνας:
active ageing, intergenerational solidarity  με τη σύνταξη, χρήση και
and what is the ' European year for active επεξεργασία ερωτηματολογίων και
ageing and intergenerational Solidarity ", so κατευθυνόμενων συνεντεύξεων (δια
we began the study, research, quests and ζώσης ή μέσω τηλεδιασκέψεων)
hunting of responses through interviews.
News Letter No3
Σεπτέμβριος 2014 5
 με την ποιοτική έρευνα πληροφοριών από τις συνεντεύξεις

(συνεντεύξεις με ερωτήσεις καθώς και του υλικού .
ανοικτού τύπου) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ
 με την μελέτη πεδίου ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
 με την παρατήρηση και την Ι.Κοινωνικοπολιτισμική
περιγραφή Αναγνώριση και αξιοποίηση των
Συναισθηματικοί προηγούμενων (και εξωσχολικών)γνώσεων
 Συνειδητοποίηση της ανάγκης για και εμπειριών
αλληλεγγύη μεταξύ γενεών II. Δι-υποκειμενική
 Αποδοχή της νέας οικονομικής Αναγνώριση της συμβολής του δι-
πραγματικότητας που παρατηρείται υποκειμενικού χαρακτήρα των
 Διαμόρφωση θετικών στάσεων αλληλεπιδράσεων και των νοημάτων που
απέναντι στο διαφορετικό προκύπτουν στην οργάνωση και ανάπτυξη
 Έκφραση συναισθημάτων μέσα από των δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη
κείμενα, εικαστικές συνθέσεις, III. Θεσμική
μουσική κ.ά , σχετικών με το θέμα • Αναγνώριση της εναλλαγής
Ψυχοκινητικοί ρόλων(εκπαιδευτικών και
 Δημιουργία και επεξεργασία μαθητών/τριών) με σκοπό τα
ερωτηματολογίου συλλογής μαθησιακά αποτελέσματα.
στοιχείων για τους παππούδες και IV. Επιστημολογική
τις γιαγιάδες • Διερεύνηση των τρόπων
 Προετοιμασία συνεντεύξεων και δημιουργίας και αναπαράστασης
απομαγνητοφώνηση της γνώσης
 Φωτογραφήσεις και οργάνωση V. Δικτύωση Σχολείου–Κοινωνίας
σχετικής έκθεσης • Δημιουργική επικοινωνία και
 Οργάνωση, προετοιμασία και συνεργασία της σχολικής μονάδας
παρουσίαση του λαογραφικού με το κοινωνικό της περιβάλλον και
μουσείου δραστηριοποίηση της εκπαιδευτικής
 Εξοικείωση με φωτογραφικές κοινότητας πέραν των συμβατικών
μηχανές, Η/Υ, διαδίκτυο προγραμμάτων
 Εξοικείωση των μαθητών στη VI. Ενδο-σχολική επικοινωνία και
χρήση βιβλιογραφίας. συνεργασία
 Επεξεργασία με στόχο την εξαγωγή • Διαδραστικότητα και συνέχεια σε
κάποιων πρώτων επιστημονικών όλες τις πτυχές της μαθησιακής
συμπερασμάτων διαδικασίας και μεταξύ όλων των
Κοινωνικοί/ διαπολιτισμικοί εμπλεκόμενων σε αυτήν.
 Κατανόηση της αλληλεπίδρασης VII. Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη και
του ανθρώπου με το φυσικό και Προσαρμογή - Προαγωγή Θετικού
κοινωνικό περιβάλλον. Κλίματος στο Σχολικό Περιβάλλον
 Ενεργοποίηση μηχανισμών ενεργού • Σχολική προσαρμογή, κοινωνική
συνεργασίας μεταξύ εγγονιών και και συναισθηματική επάρκεια-
παππούδων/γιαγιάδων, στο πλαίσιο πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής
της ενεργού γήρανσης και της υγείας στη σχολική κοινότητα.
αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών VIII. Ανάπτυξη Ικανοτήτων για τη
 Αναγνώριση της πολλαπλότητας της Γνώση, την Μάθηση και την Κοινωνική
πολιτισμικής ταυτότητας Συμμετοχή
 Κατανόηση της διαφορετικότητας • Διεύρυνση μαθησιακών στόχων και
ως παράγοντα θετικού και ως αποτίμηση σύνθετων ικανοτήτων,
στοιχείου εμπλουτισμού του μέσω της απόκτησης γνώσεων,
κοινωνικού/πολιτισμικού γίγνεσθαι ανάπτυξης διεξοτήτων,
Αυτομορφωτικοί καλλιέργειας στάσεων και αξιών
 Αξιοποίηση του διαδικτύου, (αποτίμηση τυπικών και άτυπων
εφαρμογών πολυμέσων, μορφών μάθησης)
News Letter No3
IX. Αναπτυξιακή • δ) Ανασχεδιασμός όπου κρίθηκε

• Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για απαραίτητο (δεν υπήρξαν
τη βελτίωση της μαθησιακής απρόοπτα)
διαδικασίας με έμφαση στην Δ΄φάση Αποτίμηση:
επαγγελματική ανάπτυξη του/της (2 διδ.ώρες)
εκπαιδευτικού και στη συνολική • α) Παρουσίαση αποτελεσμάτων
ανάπτυξη της σχολικής μονάδας (flipping book)
• β)Αξιολόγηση (αυτοαξιολόγη-
ΟΜΑΔΑ / ΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ τελική αξιολόγηση-συζήτηση)
ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΕ • γ)Ανατροφοδότηση προγράμματος
Γ και Δ του Δημοτικού Σχολείου Ορεινής (σχεδιάζεται η επεκτασιμότητά του
Ζώνης. Γλώσσα εργασίας: Ελληνικά και σε ευρωπαϊκό ή και παγκόσμιο
Αγγλικά επίπεδο)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
(χρονοδιαγράμματα επιμέρους φάσεων)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
(χρονοδιαγράμματα επιμέρους φάσεων) ΕΝΤΟΣ ‘Η ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (ΑΝΑ
Α΄φάση : Ταυτότητα της ΦΑΣΗ)
δραστηριότητας Α ΦΑΣΗ: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ
(2 διδ.ώρες) ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ
• α)Αφόρμηση (Μελέτη υλικού της ΘΕΜΑΤΟΣ
Αντ της Ευρ. Επ. στην Ελλάδα) -Συζήτηση με τους μαθητές/τριες αμέσως
• β) Αρχική αξιολόγηση ( Διερεύνηση μετά την πρώτη συνάντηση στην Αθήνα
εκπαιδευτικών αναγκών-Διάλογος σχετικά με τα θέματα που αφορούν την
με μαθητές) Ευρωπαϊκή Ένωση και θα τους ενδιέφερε να
• γ)Ευαισθητοποίηση – ενεργός ασχοληθούν ανά τάξη ή οι δύο τάξεις μαζί
δράση (πρώτη επαφή με τους (Γ & Δ).
παππούδες και γιαγιάδες) -Καταγραφή στον πίνακα όλων των
Β΄φάση: Σχεδιασμός & Οργάνωση σκέψεων που διατυπώθηκαν και δημιουργία
(4 διδ.ώρες) εννοιολογικού χάρτη με τη βοήθεια του
• α) Εισαγωγή (Προετοιμασία εντός λογισμικού CmapTool.
του σχολείου με αξιοποίηση του -Σχετική ανάπτυξη επιχειρηματολογίας από
υλικού) όλα τα παιδιά
• β) Ενδο-ομαδικός -Χωρισμός σε ομάδες και επεξεργασία των
Προγραμματισμός και οργάνωση θεμάτων που έχουν προκύψει (σχετική
(δημιουργία ομάδων) επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση από τα
• γ) Σχεδιασμός – λήψη αποφάσεων παιδιά): Καταγραφή των σκέψεων, των
(καταμερισμός αρμοδιοτήτων) σχετικών με το θέμα, σε χαρτί του μέτρου.
Γ΄φάση Εφαρμογή: -Ομαδοποίηση των λέξεων- φράσεων-
(6 διδ.ώρες) Επιλογή θέματος με ψηφοφορία: επέλεξαν
• α) Εφαρμογή όσων αποφασίστηκαν κατά πλειοψηφία την ενασχόληση με την
(συναντήσεις με τους ενεργό γήρανση στον τόπο τους.
παππούδες/γιαγιάδες, ενημέρωση
αυτών, λήψη σχετικών Β ΦΑΣΗ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
συγκαταθέσεων) -Παρουσίαση το έντυπου φυλλαδίου της ΕΕ
• β) Υλοποίηση των δραστηριοτήτων για την ενεργό γήρανση
του προγράμματος (συνεντεύξεις, -Έρευνα στο διαδίκτυο
φωτογραφίσεις, επίσκεψη στο -Επικοινωνία (τηλεφωνική-διά ζώσης) με
λαογραφικό μουσείο, ζωγραφική, παππούδες και γιαγιάδες
μουσική) -Επίσκεψη των γιαγιάδων στο σχολείο και
• γ) Διαμορφωτική αξιολόγηση μετά επιστροφή στα θρανία
από κάθε επιμέρους δραστηριότητα -Συνεντεύξεις
(συζήτηση) -Λήψη Αποφάσεων
News Letter No3
-Παρουσίαση του προγράμματος σε

Γ ΦΑΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ εκδήλωση
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ -Ανοιχτή συζήτηση και συνεντεύξεις
 Τα παιδιά γνωρίζουν τις γιαγιάδες Με ανοιχτή συζήτηση και συνεντεύξεις
(και ένα παππού) μέσα από επιχειρείται η συνολική αποτίμηση του
συνεντεύξεις!!! προγράμματος.
 Δραστηριότητα επεξεργασίας των Τα τελικά αποτελέσματα
προϊόντων της έρευνας με ΤΠΕ αντιπαραβάλλονται με αυτά της αρχικής
1. απομαγνητοφώνηση συνεντεύξεων αξιολόγησης. Η αξιολόγηση όλης της
2. πληκτρολόγηση τελικών κειμένων δράσης αλλά και των επιμέρους
3. αναζήτηση πληροφοριών στο δραστηριοτήτων έγινε επαρκώς.
διαδίκτυο
 Σύγχρονο παιδικό δωμάτιο και Βιβλιογραφικές αναφορές - Δικτυογραφία
δωμάτιο της εποχής των παππούδων
και γιαγιάδων (Λαογραφικό μουσείο  file:///C:/Users/Xanthie/Downlo
Κοιλιωμένου) ads/Age%20Management%20Strate
 Δραστηριότητα τέχνης και gy%20%202007%20GREEK%20(1
δημιουργίας: ).pdf
1. Ζωγραφίζοντας τη γιαγιά μου…  http://www.oke.gr/docs/stud_1_
2. Ζωγραφίζοντας τα εγγόνια μου… 1_78.pdf
 Δραστηριότητα: Μουσικές επιλογές  http://old.50plus.gr/images/cont
παιδιών & γιαγιάδων: Ας μιλήσουμε ent/Greek_shortHealthAgeing_web.
για μουσική… pdf
 Οι γιαγιάδες μαζί μας στο σχολείο
Α. ΜΕΘΟΔΟΙ - ΜΕΣΑ Β.
ΤΡΟΠΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Ξανθή Χουλιάρα (Med – Phd St):
Διευθύντρια του Δημοτικού Σχολείου
Διαμορφωτική Αξιολόγηση Ορεινής Ζώνης Ζακύνθου, International
Παρατήρηση των δραστηριοτήτων Coordinator, teacher4europe 2011,
που έχουν υλοποιηθεί. Συζήτηση- Συντονίστρια του Δικτύου Σχολικής
αξιολόγηση κάθε δραστηριότητας Καινοτομίας 2008-2012, Εκπαιδεύτρια
Οι μαθητές παρουσιάζουν στην Ενηλίκων από το 2002, t4e Ambassador
2013
τάξη τα στοιχεία που έχουν συλλέξει. Τα
συγκρίνουν, κρίνουν και συζητούν τη
συνέχεια της δράσης.
Καταγράφουν όσα στοιχεία τους
δυσκόλεψαν ή δεν κατάφεραν να
ολοκληρώσουν, καταθέτοντας τις απόψεις
τους για τους λόγους που τους οδήγησαν σε
αυτή τη δυσκολία.
Διερευνούν τις δυνατότητες επίλυσης των
προβλημάτων που τυχόν παρουσιάστηκαν.
Διατυπώνουν τα υποθέματα ή τις πτυχές
τους που δεν σκέφτηκαν στην αρχική
εξακτίνωση του θέματος και τα οποία
προέκυψαν από την έρευνά τους,
Επιχειρηματολογούν για το πώς θα τα
διαπραγματευτούν στη συνέχεια.
Ανασχεδιάζουν τη δράση τους.
Δ ΦΑΣΗ : ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ – ΤΕΛΙΚΗ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
News Letter No3
Η Αγωγή Υγείας στο Σχολείο Λέξεις-κλειδιά: υγεία, αγωγή υγείας,

Health Education in School διατροφή, σχολείο, εκπαιδευτικοί, μαθητές.
Φραγκούλα Κουσκουρίδα , Υπουργείο Abstract
Παιδείας, Δασκάλα- Διευθύντρια 5ο Δημ. Health Education is based on scientific
Σχ. Ν. Αλικ/σού, (MSc),. principles and uses programmed learning
kouskourida@gmail.com opportunities that enable people to decide
and to act consciously on matters affecting
Fragoula Kouskourida, Primary School their health. It is predominantly student-
teacher, Head teacher of 5th Primary centered and integrates programs of all
School of Nea Alikarnassos, (MSc),. students, regardless of socio-economic and
kouskourida@gmail.com educational level of the parents. An
Περίληψη important part of health education is
Η Αγωγή Υγείας στηρίζεται σε nutritional therapy, which aims to stop
επιστημονικές αρχές και χρησιμοποιεί eating foundation and promote healthy
προγραμματισμένες ευκαιρίες μάθησης, οι habits. The school environment is fertile
οποίες δίνουν τη δυνατότητα στους ground to provide nutrition education and
ανθρώπους να αποφασίζουν και να ενεργούν guidance for healthy lifestyles to students.
συνειδητά για θέματα που επηρεάζουν την The success of a health education program
υγεία τους. Είναι κατ' εξοχήν in schools requires a comprehensive
μαθητοκεντρική και εντάσσει στα approach regarding information and the
προγράμματα της όλους τους μαθητές, cooperation of all participants - teachers,
ανεξάρτητα από το κοινωνικό-οικονομικό directors, parents, students and community.
και πνευματικό επίπεδο των γονέων τους. The methodology is based on the fact that
Σημαντικό μέρος της Αγωγής Υγείας είναι changing attitudes and behaviors can be
η διατροφική αγωγή, η οποία στοχεύει στη achieved by providing knowledge with
θεμελίωση διατροφικών στάσεων και η traditional teaching methods but also with
προαγωγή υγιεινών συνηθειών. Το σχολικό the development of cognitive, emotional and
περιβάλλον είναι πρόσφορο έδαφος για να social skills.
παρέχει διατροφική εκπαίδευση καθώς και The evaluation examines indicators such as
οδηγίες για υγιή τρόπο ζωής στους μαθητές. the level of participation of stakeholders, the
Η επιτυχία ενός προγράμματος Αγωγής degree of implementation of the planned
Υγείας στο σχολικό πλαίσιο, προϋποθέτει activities, the conformity of the program and
μια συνολική προσέγγιση που αφορά στην its compatibility with the context of the
ενημέρωση και τη συνεργασία όλων των needs of schools and the expectations and
συμμετεχόντων - δασκάλων, διευθυντών, needs of teachers.
γονέων, μαθητών, κοινότητας. Keywords: health, health education,
Η μεθοδολογία βασίζεται στο γεγονός ότι η nutrition, school, teachers, student
αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών δεν
μπορεί να επέλθει με την παροχή γνώσεων Εισαγωγή
με παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας, Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση
αλλά με την ανάπτυξη γνωστικών, Υγείας «Υ γ ε ί α είναι η κατάσταση κατά
συναισθηματικών και κοινωνικών την οποία ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων
δεξιοτήτων. είναι ικανά αφενός μεν να πραγματοποιούν
Η αξιολόγηση εξετάζει δείκτες όπως ο τις επιθυμίες τους και να ικανοποιούν τις
βαθμός συμμετοχής των εμπλεκομένων, ο ανάγκες τους, αφετέρου δε να αλλάζουν ή
βαθμός εφαρμογής των να αντιμετωπίζουν το περιβάλλον τους
προγραμματισμένων δραστηριοτήτων, η (WHO, 1984), ενώ «Π ρ ο α γ ω γ ή Υ γ ε ί α
πιστότητα του προγράμματος καθώς και η ς είναι η διαδικασία που δίνει τη δυνατότητα
συμβατότητά του με το πλαίσιο των στους ανθρώπους να ελέγχουν και να
αναγκών των σχολείων καθώς και των βελτιώνουν την υγεία τους» (WHO, 1986).
προσδοκιών και των αναγκών των Η Προαγωγή Υγείας στηρίζεται στην
εκπαιδευτικών. Πρόληψη, την Προστασία της Υγείας και
την Αγωγή Υγείας και είναι ο συνδυασμός
News Letter No3
των μέτρων για την επίτευξη των τριών εκπαίδευση και συνεπώς στην ίδια τη ζωή
αυτών παραγόντων καθώς και της τους (Whitman et al, 2000).
οργάνωσης των υπηρεσιών στο πλαίσιο
ατομικής και συλλογικής συμμετοχής ( 1.1 Η Αγωγή Υγείας στο Σχολείο
Downie et al.,1990). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό
Η Α γ ω γ ή Υ γ ε ί α ς είναι μια διαδικασία Υγείας, η Αγωγή Υγείας είναι κατ' εξοχήν
που στηρίζεται σε επιστημονικές αρχές και μαθητοκεντρική και εντάσσει στα
χρησιμοποιεί προγραμματισμένες ευκαιρίες προγράμματα της όλους τους μαθητές,
μάθησης, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα ανεξάρτητα από το κοινωνικό-οικονομικό
στους ανθρώπους, όταν λειτουργούν ως και πνευματικό επίπεδο των γονέων τους.
άτομα ή ως σύνολο, να αποφασίζουν και να Επιδιώκει να αναπτύξει θετικές συνήθειες,
ενεργούν συνειδητά για θέματα που που αφορούν την υγεία των μαθητών, πριν
επηρεάζουν την υγεία τους (Draijer & μεταβληθούν σε ανήκεστο πρόβλημα.
Williams, 1991). Προάγει την προσωπική, οικογενειακή και
Διεθνείς οργανισμοί όπως η Παγκόσμια κοινοτική ευθύνη για την υγεία και
Οργάνωση Υγείας, το Συμβούλιο της εφοδιάζει τους μαθητές με τις απαραίτητες
Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα γνώσεις. Στοχεύει στην παροχή αρωγής και
έχοντας χαρακτηρίσει την υγεία και την υποστήριξης για τα οικογενειακά, κοινωνικά
εκπαίδευση ως έννοιες αλληλένδετες και και ψυχολογικά προβλήματα, τόσο στο
έχοντας επισφραγίσει τη σχέση μεταξύ των χώρο του σχολείου όσο και στο χώρο έξω
δύο στις διακηρύξεις τους (WHO 1986), από αυτό. Αποβλέπει στην ενδυνάμωση της
συμφωνούν ότι η ανάπτυξη προγραμμάτων σχολικής κοινότητας, ώστε να μπορούν οι
αγωγής και προαγωγής της υγείας είναι η εμπλεκόμενοι φορείς να χειρίζονται και να
πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος για την προλαμβάνουν αποτελεσματικά
πρόληψη και βελτίωση της υγείας των δυσλειτουργικές καταστάσεις, και τέλος
ανθρώπων και του περιβάλλοντος ( δίνει έμφαση στην κινητοποίηση των
http://www.ypepth.gr/el_ec_page413.htm). δασκάλων και τη δια βίου εκπαίδευσή τους
Γι’ αυτό, συστήνουν και υποστηρίζουν την (W H O, 1999).
πραγματοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων, Ο πληθυσμός των δημοτικών σχολείων
δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον παιδικό μαθαίνει να αναγνωρίζει δια μέσου της
πληθυσμό (WHO, 1986). Αγωγής Υγείας τις συνέπειες των
Το Μάρτιο του 1990 οι ηγέτες του κόσμου καθημερινών αποφάσεων, πράξεων και
επιβεβαίωσαν ξανά στη Διεθνή Διάσκεψη συμπεριφορών που μπορεί να επιφέρουν
για την Εκπαίδευση για Όλους ότι η υγεία αλλαγές στην ατομική και συλλογική υγεία
αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη (Young & William, 1998).
διαδικασία της μάθησης και στην επιτυχία Η σύγχρονη έρευνα έχει να επιδείξει μελέτες
του μαθητή (World Conference on και πορίσματα που μετρούν και
Education for All,1990). αναφέρονται στη χρησιμότητα των δράσεων
Ως εκ τούτου, επειδή οι συνθήκες της αγωγής υγείας και μάλιστα, ειδικά στο
δραματικής κοινωνικής, περιβαλλοντικής χώρο του σχολείου για τους μαθητές
και οικονομικής αβεβαιότητας και η (Young, 2002).
συνεπαγόμενη κακή υγεία των παιδιών σε Η εφαρμογή των προγραμμάτων
παγκόσμιο επίπεδο θέτουν σε κίνδυνο την ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες εμφάνισης
ευκαιρία τους να πετύχουν στο σχολείο και βίαιης συμπεριφοράς και αποτρέπει τη
τη δυνατότητά τους να γίνουν υγιή, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (W H O,
υπεύθυνα, παραγωγικά μέλη της κοινωνίας 1997, p. 25). Οι μαθητές μαθαίνουν να
(WHO, 1997), ειδικοί και φορείς υπό την διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους,
αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αυξάνεται η αυτοεκτίμησή τους,
της Unesco, της Unicef και άλλων διεθνών αποτρέπονται έκτροπα μέσω εκφοβισμού
οργανισμών έστρεψαν την προσοχή και τις και απειλής ενώ αποσοβείται ο κίνδυνος
προσπάθειές τους στη μελέτη του επιπέδου εμφάνισης σεξουαλικών νοσημάτων,
υγείας των παιδιών του κόσμου και τη ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και εκτρώσεων
σχέση του με την πορεία τους στην στο μαθητικό πληθυσμό (W H O, 1997,
News Letter No3
p.26). Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα Τα σχολεία φαίνεται να είναι ένα ιδανικό
ότι τα προγράμματα πρέπει να ενταχθούν περιβάλλον για την καταπολέμηση της
στα αναλυτικά προγράμματα των σχολείων παιδικής παχυσαρκίας και για τη βελτίωση
(Ο' Donnell et al, 1999). της διατροφής καθώς έχουν το μοναδικό
προνόμιο να εκπαιδεύουν τα παιδιά
1.2 Διατροφική αγωγή ακαδημαϊκά αλλά και σε δεξιότητες ζωής (
Ένα σημαντικό μέρος της αγωγής υγείας Passmore, 1996).
είναι η διατροφική αγωγή, σκοπός της Στην Ελλάδα η εφαρμογή προγραμμάτων
οποίας είναι η θεμελίωση διατροφικών διατροφικής αγωγής για την παραδοσιακή
στάσεων και η προαγωγή υγιεινών ελληνική δίαιτα, την υγιεινή διατροφή, την
συνηθειών. Το σχολικό περιβάλλον είναι παχυσαρκία και τη σωματική άσκηση στα
πρόσφορο έδαφος για να παρέχει σχολεία της πρωτοβάθμιας και
διατροφική εκπαίδευση, καθώς και οδηγίες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κρίνεται
για υγιή τρόπο ζωής στους μαθητές απαραίτητη, δεδομένου ότι σταδιακά οι
(Hancock et al., 1996). Η διατροφική διατροφικές επιλογές των Ελλήνων εφήβων
εκπαίδευση στα σχολεία έχει αποδειχθεί ότι και παιδιών έχουν μετατραπεί από
είναι πολύτιμη για την αύξηση της γνώσης «παραδοσιακού ή μεσογειακού» τύπου, σε
των μαθητών για την υγιεινή διατροφή αντίστοιχες, «Δυτικού» τύπου (Yannakoulia
(Contento et al, 1992; Lytle & Achterberg, et al., 2004), χαρακτηριστικά της οποίας
1995). Η σημασία της υποστηρίζεται και είναι η υπερκατανάλωση λίπους, κυρίως
από τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι κορεσμένου (Roma-Giannikou et al, 1997),
πιστεύουν πως η παροχή διατροφικής καθώς και η διαρκώς παρατηρούμενη
εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι στο μείωση στην κατανάλωση φρούτων και,
πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων κυρίως, λαχανικών (Trichopoulou et al.,
(Lambert, 2006). 2003).
Οι κατευθυντήριες γραμμές για την Η αλλαγή του διατροφικού προφίλ των
προώθηση της υγιεινής διατροφής παιδιών και η υιοθέτηση ανθυγιεινών
περιλαμβάνουν συστάσεις σχετικά με επτά προτύπων, οφείλεται στο σύγχρονο
παράγοντες ενός σχολικού προγράμματος: περιβάλλον που ευνοεί και ενθαρρύνει την
διατροφική σχολική πολιτική, συντονισμένο ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Ερευνητικές
και διαδοχικό πρόγραμμα σπουδών, εργασίες στην περιοχή της Κρήτης, όπου η
κατάλληλη εκπαίδευση για τους μαθητές, αλλαγή του τρόπου ζωής και των
ένταξη του προσωπικού των κυλικείων του διατροφικών προτύπων της περιοχής
σχολείου στη διατροφική εκπαίδευση, σήμερα έχει αλλάξει, δείχνουν ότι έχουν
κατάρτιση των εκπαιδευτικών, συμμετοχή αντιστραφεί τα χαμηλά ποσοστά της
της οικογένειας και της κοινότητας, και παχυσαρκίας που προέκυψαν από τη μελέτη
αξιολόγηση του προγράμματος (Centers for των Επτά Χωρών το 1960 (Kafatos, 2000;
Disease Control and Prevention, 1997 ). Μοσχανδρέα,2003).
Ο γνωσιολογικός τομέας επηρεάζεται Ωστόσο, στη χώρα μας η διατροφική
αμεσότερα από τέτοιου είδους εκπαίδευση των εκπαιδευτικών είναι
προγράμματα, όπως προκύπτει από εξαιρετικά περιορισμένη και επαφίεται στο
διάφορες προσπάθειες αξιολόγησης προσωπικό ενδιαφέρον τους, κι αυτό θα
διατροφικών παρεμβάσεων, τα οποία, με μπορούσε να είναι ένας σημαντικός
κατάλληλη προετοιμασία , προσέγγιση και παράγοντας για το βαθμό εφαρμογής των
σχεδιασμό μπορούν να πετύχουν αυτό τον προγραμμάτων και κατ’ επέκταση της
στόχο, γεγονός που δείχνει τη σημασία της αποτελεσματικότητάς τους.
σωστής και πλήρους ενημέρωσης των
παιδιών σε θέματα αγωγής υγείας, ώστε να 2.1 Μεθοδολογία Αγωγής Υγείας
μπορούν να ξεχωρίζουν ποιες τροφές είναι Η μεθοδολογία των σχετικών δράσεων έχει
βλαβερές και ποιες υγιεινές και να αλλάζουν στόχο την αλλαγή στάσεων και
τις επιλογές τους ( Henry & Warren, 2001 , συμπεριφορών και βασίζεται στο γεγονός
Lister-Sharp, 1999). ότι δεν μπορεί να επέλθει με την παροχή
γνώσεων με παραδοσιακές μεθόδους
News Letter No3
διδασκαλίας, αλλά βασίζεται στην ανάπτυξη συχνότητα και την έντασή του, την ηλικία –
γνωστικών, συναισθηματικών και στόχο των συμμετεχόντων και το επίπεδο
κοινωνικών δεξιοτήτων (WHO, 2005). της συμμετοχής των μαθητών, του σχολείου
Οι σύγχρονες προσεγγίσεις της Αγωγής και των γονέων (Thomas, 2006), καθώς και
Υγείας στηρίζονται στην ενεργητική και της ενσωμάτωσης της αυτο-αξιολόγησης και
βιωματική μάθηση, σύμφωνα με την οποία της ανατροφοδότησης ειδικά σε
κίνητρο για μάθηση δημιουργείται από παρεμβάσεις για μεγαλύτερα παιδιά
εμπειρίες που ενεργοποιούν το μαθητή και (Birnbaum et al, 2002).
τη δραστηριότητά του, προκαλούν την Τέλος, σημαντική είναι και η συμβολή των
περιέργεια και ενδυναμώνουν την διάφορων υποστηρικτικών φορέων όπως
πρωτοβουλία ( Dewy,1980). Διεθνείς Οργανισμοί, η Παγκόσμια
Ευρήματα δείχνουν ότι τα οφέλη για την Οργάνωση Υγείας, το Συμβούλιο της
υγεία των μαθητών είναι πιθανό να Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και η
προκύψουν εάν εφαρμόζεται ένα καλά κοινωνία στο σύνολο (Peled et al, 1994).
σχεδιασμένο πρόγραμμα, το οποίο συνδέει 2.2 Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
το αναλυτικό πρόγραμμα με άλλες δράσεις Σύµφωνα µε τη γνωστική θεωρία οι
που προάγουν την υγεία στο σχολείο, εκπαιδευτικοί, µε την ιδιότητα τους ως
περιέχει ουσιαστική επαγγελματική εξέλιξη πρωταρχικοί παράγοντες κοινωνικοποίησης,
των εκπαιδευτικών (St. Leger, 2004) και μπορεί να παίξουν το ρόλο του προτύπου
υποστηρίζεται από ένα θεωρητικό μοντέλο. λειτουργώντας ως άµεσα πρότυπα
Φαίνεται, μάλιστα, ότι τα προγράμματα που συμπεριφοράς (Bandura, 1986).
βασίζονται σε συμπεριφορικές θεωρίες Οι δάσκαλοι, κατά κύριο λόγο στο δημοτικό
χρειάζονται λιγότερο χρόνο εφαρμογής σχολείο, γίνονται «σημαντικοί άλλοι» για
(Sharma, 2007). τους περισσότερους μαθητές και μπορούν
Για την επιτυχία ενός προγράμματος να ασκήσουν θετική επίδραση τόσο στην
Αγωγής Υγείας στο σχολικό πλαίσιο, πρέπει ιδέα που διαμορφώνουν οι μαθητές για την
να υπάρχει μια συνολική προσέγγιση που υγεία τους όσο και στην εφαρμογή αυτών
προϋποθέτει την ενημέρωση και τη στη μετέπειτα πορεία τους (Borda,1984).
συνεργασία όλων των συμμετεχόντων - Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι
δασκάλων, διευθυντών, γονέων, μαθητών, καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας των
κοινότητας- καθώς και από το κατάλληλο σχολικών προγραμμάτων Αγωγής Υγείας
εκπαιδευτικό περιβάλλον που υποστηρίζει γενικότερα, διότι όπως έχει φανεί από
την Αγωγή Υγείας και χρησιμοποιεί διάφορα σχολικά εκπαιδευτικά
πρακτικές διδασκαλίας που βασίζονται στη προγράμματα υγείας για παιδιά από το
βιωματική προσέγγιση του αντικειμένου και νηπιαγωγείο μέχρι και το λύκειο, η
όχι σε παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας αποτελεσματική εφαρμογή της εκπαίδευσης
(Contento et al, 1995; Hancock et al, 1996). υγείας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την
Επιπλέον, προκύπτει η αναγκαιότητα εκπαίδευση και το κίνητρο των
εφαρμογής σχολικών προγραμμάτων εκπαιδευτικών καθώς και ότι οι
Αγωγής Υγείας που να είναι σχεδιασμένα εκπαιδευτικές και περιβαλλοντικές αλλαγές
ώστε να περιλαμβάνουν όσο το δυνατόν είναι αρκετά αποτελεσματικές στην
περισσότερους από τους παράγοντες που προώθηση υγιεινών συμπεριφορών (
επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά τους. Nicklas,1997).
Αυτοί συμπεριλαμβάνουν σχολική Η μερική γνώση των εκπαιδευτικών σε
εκπαίδευση που στοχεύει στους θέματα υγείας, τα μη εξειδικευμένα
προσδιοριστές συμπεριφοράς των παιδιών, προγράμματα, ο λίγος χρόνος που
συμμετοχή των γονέων σε δραστηριότητες αφιερώνεται για την εφαρμογή τους, οι
που γίνονται μαζί με τα παιδιά, παρέχουν δυσκολίες συνεργασίας και η έλλειψη
περιβαλλοντική στήριξη και προκαλούν επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους
αλλαγές στο σχολικό περιβάλλον ( Sahay et εκπαιδευτικούς και τους γονείς είναι τα
al, 2006). σημαντικότερα εμπόδια που αναφέρεται ότι
Η αποτελεσματικότητα σχετίζεται επίσης αντιμετωπίζουν τα προγράμματα αγωγής
με τη διάρκεια του προγράμματος, τη
News Letter No3
και προαγωγής της υγείας στα σχολεία (W προγράμματος καθώς και η συμβατότητά
H O,1997). του με το πλαίσιο των αναγκών των
Όπως έχει υποστηριχτεί σε διάφορες σχολείων καθώς και των προσδοκιών και
μελέτες σχετικά µε την κατάρτιση και των αναγκών των εκπαιδευτικών (Perry et
εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, η υψηλή al,1997).
κατάρτιση, η ευαισθητοποίηση και η Στις περισσότερες παρεμβάσεις η
ενασχόληση τους με θέµατα αγωγής υγείας διαδικασία εφαρμογής ενός προγράμματος
σχετίζονται µε αυξημένες πιθανότητες είτε δεν εξετάζεται είτε δε θεωρείται αρκετά
επιτυχούς διδασκαλίας της στο σχολείο σημαντική ώστε να δημοσιευτεί, με
(Buston et al, 2002; Peterson, 2001; αποτέλεσμα να έχουμε ένα μεγάλο αριθμό
American Association for Health Education, ερευνών όπου αυτή η διαδικασία παραμένει
1996). άγνωστη ή ασαφής (Kafatos et al, 2004).
Επιπλέον, φαίνεται ότι οι δάσκαλοι που Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα
συμμετέχουν σε οργανωμένα προγράμματα στην αξιολόγηση προγραμμάτων Αγωγής
Αγωγής Υγείας είναι αυτοί οι οποίοι έχουν Υγείας είναι η δυσκολία της εκπαίδευσης
σχετική εκπαίδευση μέσω των σπουδών να προκαλέσει αλλαγές στη συμπεριφορά
τους ή με δικές τους πρωτοβουλίες. Ένα των ατόμων (Σώκου,1999, ENHPS, 2006).
μέρος των εκπαιδευτικών που παίρνουν Αυτό συμβαίνει επειδή ο εκπαιδευτικός δεν
μέρος σε τέτοιες δραστηριότητες επιδιώκουν μπορεί για κάθε θεματική ενότητα ή
την προσωπική τους εκπαίδευση και υποενότητα να ερευνά κατά πόσον το τελικό
πληροφόρηση σε θέματα υγείας αποτέλεσμα σε σχέση με τη συμπεριφορά
(Apostolidou & Fontana, 2003). μαθητών /μαθητριών οφείλεται στη δική του
Σημαντική θεωρείται η αποτύπωση των παρέμβαση και όχι σε άλλες ενέργειες που
απόψεων, των στάσεων και των αντιλήψεων συμβαίνουν ταυτόχρονα στο ευρύτερο
των εκπαιδευτικών και των διευθυντών περιβάλλον. Εξάλλου, ο εκπαιδευτικός
των σχολείων για τη χρησιμότητα, την αναμένεται να αξιολογεί την εκπαιδευτική
αποτελεσματικότητα και την εφαρμογή διαδικασία και όχι να ερευνά την επίδραση
των προγραμμάτων καθώς και η αξιολόγησή της παρέμβασής του στη συμπεριφορά
τους από αυτούς (Birch et al, 2001) . (IUHPE, 2009).
Φαίνεται ότι οι εκπαιδευτικοί θεωρούν Τέλος, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση
εμπόδια την έλλειψη χρόνου καθώς και την σχολικής πολιτικής και στην αξιολόγηση
υψηλότερη προτεραιότητα άλλων των διατροφικών προγραμμάτων φαίνεται
μαθημάτων όπως η ανάγνωση, η ότι έχουν οι διευθυντές των σχολείων
αριθμητική και η γλώσσα (Lambert, 2006) (Lambert, 2006).
και ότι ο σωστός σχεδιασμός και η
απαραίτητη εκπαίδευση μπορεί να 4.Συζήτηση
διευκολύνει το ρόλο τους στην προαγωγή Οι σχολικές παρεμβάσεις με στόχο τη
υγείας (Borra et al., 2003). σωστή ενημέρωση των παιδιών σε θέματα
Συνεπώς, για να μην αποτελεί εμπόδιο η υγείας φαίνεται ότι θα μπορούσαν να τα
έλλειψη χρόνου, θα ήταν χρήσιμη βοηθήσουν να αλλάξουν τις στάσεις και τις
περισσότερη έρευνα για να εντοπιστούν οι συνήθειές τους. Ο κοινός παράγοντας κατά
καθοριστικοί παράγοντες επιτυχίας, έτσι την εφαρμογή του σχολικού προγράμματος
ώστε το πρόγραμμα σπουδών να μπορεί να είναι τόσο η διδασκαλία του θεωρητικού
γίνει ακόμη πιο εστιασμένο και να πλαισίου από τους δασκάλους όσο και η
απαιτούνται λιγότερες σχολικές ώρες για εμπέδωση των μηνυμάτων των
την εφαρμογή του. προγραμμάτων με βιωματικές
3. Αξιολόγηση δραστηριότητες, ώστε η μαθησιακή
Κατά την αξιολόγηση της διαδικασίας διαδικασία να επιτυγχάνει το σκοπό της
εξετάζονται δείκτες όπως ο βαθμός κυρίως ως προς την ενημέρωση και τη
συμμετοχής των εμπλεκομένων (μαθητών, μετάδοση κινήτρων σχετικά με τη σημασία
εκπαιδευτικών, γονέων κ.λ.π), ο βαθμός της Αγωγής Υγείας. Αυτό που είναι
εφαρμογής των προγραμματισμένων απαραίτητο να γίνεται στη συνέχεια είναι η
δραστηριοτήτων, η πιστότητα του αυτό-αξιολόγηση και η ανατροφοδότηση
News Letter No3
για τη διατήρηση των θετικών θα πρέπει να καταγράφονται, να

αποτελεσμάτων (Birnbaum et al, 2002). αξιολογούνται και να αναλύονται οι
Στο πλαίσιο της σχολικής πολιτικής υγείας γνώσεις, οι απόψεις και οι συμπεριφορές
και για την αποτελεσματικότητα των των μαθητών, των εκπαιδευτικών αλλά και
προγραμμάτων αυτών, χρέος της πολιτείας της διεύθυνσης των σχολικών μονάδων ως
είναι η παροχή εκπαίδευσης σχετικά με τις προς την αξιολόγηση της διαδικασίας
αρχές της Αγωγής Υγείας στους μαθητές, εφαρμογής και αποτελεσματικότητας της
στους εκπαιδευτικούς αλλά και στο κάθε παρέμβασης, ώστε να αποτελούν τις
προσωπικό του κυλικείου όταν πρόκειται βάσεις για περαιτέρω προσπάθειες οι οποίες
για διατροφικά προγράμματα, μέσα από πρέπει να σχεδιάζονται όσο το δυνατόν
διάφορες πρωτότυπες δράσεις και καλύτερα και να προσαρμόζονται στα
παρεμβάσεις, με στόχο τη συμμετοχή όλων εκάστοτε δεδομένα .
των συμμετεχόντων σε μία διαδικασία Βιβλιογραφία
ενημέρωσης, αξιολόγησης και αποδοχής American Association for Health Education.
όλων των δράσεων. Resolution for Teacher Education.
Το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με το September, 1996
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Apostolidou, M., Fontana D., (2003)
Θρησκευμάτων και με άλλους φορείς θα .Teacher attitudes towards health education
πρέπει να οργανώνει προγράμματα in Greek-speaking Cyprus schools. Health
πληροφόρησης και βιωματικής εκπαίδευσης Education, Vol.103(2), pp. 75-82.
για την Αγωγή Υγείας ώστε, Bandura, A., Social Foundations for
μακροπρόθεσμα, να συμβάλει στη βελτίωση Thought and Action: A social Cognitive
της υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Theory.
Είναι σημαντική η ανάπτυξη παρεμβάσεων Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall; 1986.
που προτείνονται από τα παιδιά, καθώς και Birch, D., Duplaga, C., Seabert, D., &
η συμμετοχή τους στο σχεδιασμό από τα Wilbur, K. 2001, "What do master teachers
πρώτα στάδια, προκειμένου να τους είναι consider important in professional
ελκυστικά και να κρατήσουν το ενδιαφέρον preparation for School Health Education",
τους, ώστε να είναι εγγυημένη η συμμετοχή Journal of School Health, vol. 71, no. 2, pp.
τους στη συνέχιση των προγραμμάτων. Το 56-60.
σχολείο μπορεί να προωθήσει περαιτέρω τα Birnbaum AS, Lytle LA, Story M, et al. Are
προγράμματα Αγωγής Υγείας με την differences in exposure to a multicomponent
ανάρτηση αφισών, τη διανομή φυλλαδίων school-based intervention associated with
και την οργάνωση σχετικών ημερίδων στις varying dietary outcomes in adolescents?
οποίες τα παιδιά θα μπορούν να λάβουν Health Educ Behav 2002;29:427–43.
μέρος ή και να οργανώσουν τα ίδια τις Borda Μ., (1989). Esteem Builders, Rolling
εκδηλώσεις, με την επίβλεψη και Hills Estates, California , USA
καθοδήγηση των δασκάλων τους. Borra, S., Kelly, L., Shirreffs, M., Neville,
Επιπλέον, καταδεικνύεται η αναγκαιότητα K., & Geiger, C. (2003). Developing health
κατάρτισης των εκπαιδευτικών σε θέματα messages: qualitative studies with children,
Αγωγής Υγείας, ώστε να συμβάλλουν parents, and teachers help identify
συνολικά στην εφαρμογή των σχετικών communications opportunities for healthful
προγραμμάτων, με δεδομένο ότι είναι αυτοί lifestyles and the prevention of obesity-
που μπορούν να βρουν τον κατάλληλο Perspectives in Practice. Journal of the
χρόνο κατά τη διάρκεια των μαθημάτων της American Dietetic Association, 103,721-
ημέρας για να τα εφαρμόσουν, 728.
συνδυάζοντάς τα, σύμφωνα με την αρχή της Buston, K., Wight, G., & Scott, S. 2002,
διαθεματικότητας, με διάφορα μαθήματα "Implementation of a teacher delivered sex
όπως των γλωσσικών μαθημάτων, των education programme: obstacles and
μαθηματικών, της γεωγραφίας, της ιστορίας, facilitating factors", Health Education
της φυσικής αγωγής, της βιολογίας, κ.α. Research, vol. 17, no. 1, pp. 59
Τέλος, για να είναι αποτελεσματικές οι Centers for Disease Control and Prevention.
παρεμβάσεις Αγωγής Υγείας στα σχολεία Guidelines for school health programs to
News Letter No3
promote lifelong healthy eating .J.Sch process of a school-based nutrition and

Health. 1997; 67 (1):9-26 media education project in Cretan primary
Contento I, Balch GI, Bronner YL et al. The schools. Public Health Nutr. 2004
effectiveness of nutrition education and Oct;7(7):969-75.PMID:
implications for nutrition education policy, Lambert L. Perceptions of Elementary
programs and research: a review of research. School Nutrition Education Practices by
J Nutr Educ 1995; 27: 279–418. School Foodservice Directors, Teachers, and
Contento, I.R., Manning, A.D., & Shannon, Principals. The Journal of Child Nutrition &
B. (1992). Research perspective on Management Vol. 30, Issue 1, Spring 2006
schoolbased nutrition education. Journal of Lister-Sharp, D., Chapman, S., Stewart-
Nutrition Education, 24, 247-260 Brown, S., & Sowden, A. (1999). Health
Dewey J., Εμπειρία και Εκπαίδευση, Αθήνα, promoting schools and health promotion in
Γλάρος schools: Two systematic reviews. Health
Downie, R.S, Fyfe, C, and Tannahill, A Technology Assessment , 3(22).
(1990) ‘Health promotion models and Lytle, L., & Achterberg, C. (1995).
values’. Oxford, England: Oxford University Changing the diet of Americans children:
Press. What works and why? Journal of Nutrition
Draijer, J., & Williams, T. (1991). School Education, 27, 250-260
Health Education and Promotion in the Μοσχανδρέα, Ι., Χατζής, Χ., Μάμμας, Ι.,
Member States of the European Community. Μπέρτσιας, Γ., Λιναρδάκης, Κυριακάκης,
The Commission of the European Μ., Χατζή, Λ., Μ., Καρκαβίτσας, Ν.,
Communities. Μαργιωρής, Α., Καφάτος, Α. (2003) Δείκτες
ENHPS, Barnekow V., Buijs G., Clift S., παχυσαρκίας και παράγοντες κινδύνου σε
Jensen, B., Paulus P., Rivert D. &Young I. παιδιά αγροτικής ορεινής περιοχής της
(2006). Health-Promoting Schools: A Κρήτης. Παιδιατρική; 66: 264-277.
Resource for Developing Indicators. WHO, Nicklas TA, Johnson CC, Webber LS,
Council of Europe Berenson GS. School-based programs for
Hancock, T., Armstrong, J.E., Dougherty, health-risk reduction. Ann N Y Acad Sci.
J.M., Marcelynas, B., Pond-Smith, D., & 1997 May 28;817:208-24. Review.
Luedecke, L. (1996). An assessment of PMID:9239190
Washington state public school nurses O’Donnell M.P (1989) ‘Definition of Health
regarding school-based nutrition education Promotion’ Part 3, Expanding the definition.
and other nutrition services to children and American Journal of health Promotion,
adolescents. School Food Service Research 3,3,5.
Review, 20, 25-28. Passmore, S. (1996). Nutrition education in
IUEPE (International Union For Health schools--educating the children. Journal of
Promotion and Education), 2009 : Human Nutrition and Dietetics, 9, 357-362.
ACHIEVING HEALTH PROMOTING Peled, E., Jaffe P.G. and Edleson, J.L.
SCHOOLS GUIDELINES FOR (Eds.)(1995). Ending the cycle of violence:
PROMOTING HEALTH IN SCHOOLS Community responses to children of battered
Henry CJ, Warren JM: Family-centered, women. Newbury Park, CA: SAGE.
school-based intervention for the prevention Peterson, F., Cooper, R., & Laird, J. (2001).
of obesity in primary school aged children. Enhancing teacher health literacy in
Food Standards Agency; 2001. school health promotion: a vision for the
Kafatos, A., Verhagen, H., Moschandreas, new millennium. Journal of School Health
J., Apostolaki, I., & Van Westerop, J.2000. Perry CL, Sellers D, Johnson C, Pedersen S,
"Mediterranean diet of Crete: foods and Bachman K, Parcel G, Stone E, Luepker R,
nutrient content", Journal of American Diet Wu M, Nader Ph, Cook K. The Child and
Association, vol. 100, no. 12, pp. 1487- Adolescent Trial for Cardiovascular Health
1493. (CATCH): Intervention, Implementation,
Kafatos I, Peponaras A, Linardakis M, and Feasibility for Elementary Schools in
Kafatos A. Nutrition education and the United States. Health Educ Behav 1997
Mediterranean diet: exploring the teaching 24: 716
News Letter No3
Roma-Giannikou E, Adamidis D, Gianniou Health Promoting Schools, WHO Regional

M, Nikolara R, Matsaniotis N (1997). Office for Europe.
Nutritional survey in Greek children: World Health Organisation (1993)
nutrient intake. Eur J Clin Nutr 51:273-85. .Increasing the relevance of education for
Sahay TB, Ashbury FD, Roberts M, health professionals., Report of a WHO
Rootman I. Effective components for Study Group on .Problem-solving education
nutrition interventions: a review and for
application of the literature. Health Promot the health professionals., Technical Report
Pract. 2006 Oct;7(4):418-27. Series 838, WHO, Geneva
Sharma M. International school-based World Health Organisation (1999) . W.H.O.
interventions for preventing obesity in (1999) Obesity: Preventing and managing
children. Obes Rev. 2007 Mar;8(2):155-67. the global epidemic. Report of WHO
Review. PMID: 17300280 Consultation. WHO technical report. Series
St Leger, L. (2004). What’s the place of 894. Geneva, Switzerland.
schools in promoting health? Are we too World Health Organisation (2005). Skills for
optimistic? Health Promotion International, Health. Skills-based health education
Vol.19, pp 405-408. including life skills: An important
Σώκου, Κ. (1994). Οδηγός αγωγής και component of a Child-Friendly/Health-
προαγωγής της υγείας. Πρότυπο πρόγραμμα Promoting School. WHO
«αλκοόλ και ατύχημα». Πρόλογος: Ν. Information Series On School Health,
Ματσανιώτης. Αθήνα: εκδ. Ελληνικά Document 9. WHO.
Γράμματα. World Health Organization. Diet, Nutrition
Thomas H. Obesity prevention programs for and the prevention of Chronic Diseases.
children and youth: why are their results so Report of a Joint WHO/FAO Expert
modest? Health Educ Res. 2006 consultation. Geneva: WHO Technical
Dec;21(6):783-95. Epub 2006 Nov 10. Report Series 916, 2003.
Review. PMID:17099075 World Health Organization. Health for All
Trichopoulou A, Costacou T, Bamia C, Targets. Copenhagen, Denmark:; 1984
Trichopoulos D. Adherence to a Yannakoulia, M., Karayiannis, D., Terzidou,
Mediterranean diet and survival in a Greek M., Kokkevi, A., & Sidossis, L.S.(2004).
population. N Engl J Med. 2003 Jun Nutrition-related habits of Greek
26;348(26):2599-608. adolescents. European Journal of Clinical
Whitman C, Aldinger C, Levinger B, Nutrition, 58, 580 - 586.
Birdthistle I, Jones J. Education for all 2000 Young I. Conference Report: Education and
assessment: Thematic studies on school health in partnership: A European
health and nutrition. WHO Department of Conference on linking education with the
Health Promotion, HHD Education promotion of health in schools. Copenhagen,
Development Center (EDC), Inc. WHO International Planning Committee (IPC),
Collaborating Center to Promote Health European Network of Health Promoting
through Schools and Communities, Dakar, Schools, Egmond aan Zee, the Netherlands,
Senegal, 2000 2002
World Conference on Education for All. Young, I. and William, T. (1989) The
World declaration on education for all: Healthy School. SHEG, Edinburgh
Meeting basic learning needs. Jomtien,
Thailand,1990 Κουσκουρίδα Φραγκούλα, Π.Ε 70,
ου
World Health Organization. The Ottawa Διευθύντρια 5 Δημ. Σχ. Ν. Αλικ/σού.
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα «Δημόσια Υγεία &
Charter for Health Promotion. First
Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας» , Ιατρική Σχολή,
International Conference on Health
Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2012. Κριτής στο
Promotion. WHO, Ottawa, 1986 Περιοδικό «Νέος Παιδαγωγός».
World Health Organisation (1997) .The Συμμετέχουσα στο Δίκτυο Σχολικής
health promoting school-and investment in Καινοτομίας 2013-14. Teachers4Europe 2012-
education, health and democracy. First 13. email: kouskourida@gmail.com
Conference of the European Network of
News Letter No3
Στρατηγικές Ανάπτυξης Κριτικού the teaching of linguistic skills like reading

Γραμματισμού μέσα από το and writing.
εικονογραφημένο παιδικό λογοτεχνικό This particular children’s picture book
βιβλίο “We’re Going on a Bear Hunt” captivates the students due to its exceptional
Μαρία Εμμανουηλίδου illustrations, while the narration in rhymed
2ο Δημ. Σχολείο Διαβατών verse renders the assimilation of vocabulary
maroemma@yahoo.gr much easier than the state mandated
Περίληψη textbooks. Additionally, depending on the
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την way it is approached, it enhances the critical
προσέγγιση περιβαλλοντικού σχεδίου μέσα and analytical thought of students.
από το λογοτεχνικό παιδικό βιβλίο “We’re Key – words: environmental awareness,
going on a Bear Hunt”1 (Rosen, 1989), social action, “text/texts”, audit trail/
καθώς και την ανάπτυξη πρακτικών learning wall
κριτικού γραμματισμού σε μια προσπάθεια 1. Εισαγωγή
πιο συστηματικής ένταξης του στα Το βιβλίο“We’re Going on a Bear Hunt”
προγράμματα σπουδών τα οποία κυρίως εντάχθηκε στο πλαίσιο του περιβαλλοντικού
εστιάζουν στη διδασκαλία δεξιοτήτων όπως προγράμματος «Περπατώ περπατώ εις το
η ανάγνωση και γραφή. δάσος…», που υλοποιήθηκε στο 3ο Δ.Σ.
Το συγκεκριμένο λογοτεχνικό παιδικό Ευόσμου/ Πρότυπο-Πειραματικό στην
βιβλίο κεντρίζει το ενδιαφέρον των μαθητών Αγγλική γλώσσα κατά το διδακτικό έτος
λόγω της εξαιρετικής εικονογράφησής του, 2012-2013 με 16 από τους συνολικά 21
ενώ η αφήγησή του σε έμμετρο λόγο μαθητές/μαθήτριες της Γ′ δημοτικού. Όπως
καθιστά ευκολότερη την αφομοίωση του αναφέρθηκε και στο προηγούμενο τεύχος,
λεξιλογίου σε σύγκριση με τα εγχειρίδια που στο συγκεκριμένο σχολείο η διδασκαλία της
υποδεικνύει το Υ.ΠΑΙ.Θ. Παράλληλα, Αγγλικής γλώσσας γίνεται «ολιστικά»,
ανάλογα με τον τρόπο προσέγγισής του, μέσω της αξιοποίησης αυθεντικών
ενισχύει την κριτική και αναλυτική σκέψη Αγγλικών λογοτεχνικών βιβλίων από τη Γ′
των μαθητών. δημοτικού, ενώ η υλοποίηση ποικίλων
Λέξεις- Κλειδιά: περιβαλλοντική καινοτόμων προγραμμάτων στηρίζεται σε
συνείδηση, κοινωνική δράση, μεγάλο βαθμό στη διαθεματική προσέγγιση
«κείμενο/κείμενα», αυτών.
διαδρομή μάθησης/ τοίχος μάθησης
Strategies for the Development of Critical
Literacy through the utilization of
children’s picture book “We’re Going on
a Bear Hunt”.
Abstract
The present paper discusses the approach of
an environmental project through the use of Σχήμα 1: Αναπαράσταση
children’s picture book “We’re Going on a
Bear Hunt”(Rosen, 1989), as well as the σκηνής στο δάσος
development of critical literacy practices in Ο βασικός στόχος του προγράμματος, το
a more systematic effort to integrate it in the οποίο διήρκησε περίπου ένα μήνα, ήταν η
school curricula which primarily focus on ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης, με
ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την υπεράσπιση
των απειλούμενων ειδών. Όσον αφορά στις
1
στρατηγικές ανάπτυξης του κριτικού
Μπορείτε να αναζητήσετε τη γραμματισμού, μέσα από την προσέγγιση
συγκεκριμένη ιστορία στο διαδίκτυο στο του περιβαλλοντικού προγράμματος και την
σύνδεσμο καλλιέργεια περιβαλλοντικής ευαισθησίας,
https://www.youtube.com/watch?v=pKG οι μαθητές/μαθήτριες ανέλαβαν κοινωνική
CFxJLqbQ δράση καθώς βρέθηκαν αντιμέτωποι με την
κακή διαχείριση εξουσίας του ανθρώπου
News Letter No3
πάνω στα πλάσματα που κατοικούν στη ο αναγνώστης απέναντι στα μηνύματα του
φύση και κλήθηκαν, αναλαμβάνοντας το βιβλίου σε σχέση με τη γλώσσα που
ρόλο του κριτικού αναγνώστη, να θέσουν χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; Ποιανού η
υπό αμφισβήτηση αυτή τη δύναμη και τον ‘φωνή’ κατασιγάζεται και ποιανού η φωνή
έλεγχο του ανθρώπου ως κυρίαρχο ον, κυριαρχεί; Ποιος φτιάχνει τους ‘κανόνες’;
θέτοντας ουσιαστικά ηθικά ερωτήματα για (McLaughlin & DeVoogd, 2004:53,
το τι είναι δίκαιο και τι είναι άδικο για το Molden, 2007:53)3. Οι αναγνώστες που
ζωικό βασίλειο. υιοθετούν μια κριτική στάση απέναντι στα
2. Θεωρητικό Πλαίσιο: Γραμματισμός – κείμενα, αναζητούν μέσω αναλυτικής
Κριτικός γραμματισμός σκέψης και κριτικού στοχασμού τις
Σύμφωνα με τις Pahl και Rowsell (2005:3) ο κοινωνικές πραγματικότητες που
γραμματισμός δεν αποτελεί μια ουδέτερη αναπαρίστανται ή αποσιωπούνται σε αυτά,
συλλογή δεξιοτήτων που αναπτύσσονται ενώ ταυτόχρονα συμμετέχουν ενεργητικά
μέσω της διδασκαλίας και εκμάθησης της στην αναγνωστική διαδικασία
γλώσσας, ούτε περιορίζεται στην αμφισβητώντας και απορρίπτοντας τις
κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση παγιωμένες σχέσεις εξουσίας (Evans,
κειμένων εκτός συμφραζομένων. Ο 2004:11, Molden, 2007:50).
γραμματισμός αντιμετωπίζει τη γλώσσα ως Με βάση τα παραπάνω, ο κριτικός
κοινωνική πρακτική (Baynham, 1995), ενώ γραμματισμός μεταμορφώνει τη διδασκαλία
το εκάστοτε κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο σε μια ‘πολιτική πράξη’(O’Brien, 2001:38) ,
οδηγεί στη διαμόρφωση ιδεολογικών όπου η ενεργητική/κριτική θέση και
στάσεων και σχέσεων εξουσίας, γεγονός αμφισβήτηση αποδυναμώνουν τις ισχύουσες
που υποδηλώνει πως ο γραμματισμός δεν νόρμες και την πεποίθηση πως ο
εκλαμβάνεται ως αυτόνομος, παρά γραμματισμός είναι κάτι ουδέτερο,
ιδεολογικός (Street, 1993). ισοδύναμο του αλφαβητισμού.
Κατά τους Freire & Macedo (Freire & 3. Σχέδιο κοινωνικής/περιβαλλοντικής
Macedo, 1987:29) η κριτική ανάγνωση δεν δράσης
αποτελεί μια απλή πράξη Οι στρατηγικές ανάπτυξης κριτικού
αποκωδικοποίησης της γραπτής γλώσσας, γραμματισμού δημιούργησαν τις
παρά προϋποθέτει και είναι συνυφασμένη με κατάλληλες συνθήκες για ανάληψη
τη γνώση του πραγματικού κόσμου. κοινωνικής δράσης, έτσι μέσα από το
Συνεπώς, καθώς γλώσσα και περιβαλλοντικό πρόγραμμα «Περπατώ
πραγματικότητα αλληλοσυνδέονται σε μια περπατώ εις το δάσος…», οι
δυναμική σχέση, η κριτική ανάγνωση ενός μαθητές/μαθήτριες δεν παρέμειναν
κειμένου συνεπάγεται την αντίληψη της παθητικοί απέναντι στο κείμενο και/ ή τις
σχέσης ανάμεσα στο κείμενο και το εικόνες, παρά έθεσαν υπό αμφισβήτηση το
συγκείμενο2. λόγο για τον οποίο μια οικογένεια
Υιοθετώντας στρατηγικές κριτικού αποφάσισε μια ωραία μέρα να πάει στην
γραμματισμού, οι μαθητές/μαθήτριες, καθώς εξοχή, δηλ. το κυνήγι μιας καφέ αρκούδας.
έρχονται αντιμέτωποι με τα κείμενα, στη Συνοπτικά θα αναφερθούν μερικοί από τους
συγκεκριμένη περίπτωση με το παιδικό επιμέρους στόχους του περιβαλλοντικού
βιβλίο με εικόνες, είναι σε θέση όχι μόνο να προγράμματος:
απαντήσουν, αλλά και να θέσουν 1. Γνωριμία με τους κινδύνους που
ερωτήματα όπως: Σε ποιο κειμενικό είδος απειλούν τα δάση και τα ζώα που
ανήκει το παρακάτω βιβλίο; Τι θέλει να ζουν σε αυτά. Εκτενής αναφορά
σκεφτούμε ο συγγραφέας; Γιατί
απεικονίζονται οι χαρακτήρες με το 3
συγκεκριμένο τρόπο; Βρίσκετε πως το Οι ερωτήσεις είναι ενδεικτικές. Στη
κείμενο είναι δίκαιο για όλους τους βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές λίστες
χαρακτήρες; Ποιος μηχανεύεται τους ερωτημάτων που μπορούν να οδηγήσουν
κανόνες της δικαιοσύνης; Πώς τοποθετείται τους μαθητές στην αναζήτηση
υπόρρητων μηνυμάτων μέσα στα
2
Η απόδοση είναι της γράφουσας. κείμενα.
News Letter No3
έγινε στο ανθρώπινο είδος ως ακόμη ζώο με γούνα, που ναι μεν δε μοιάζει
‘απειλή’ για το δάσος και τα ζώα που με κάποιο από τα ζώα που κατοικούν στα
κατοικούν σε αυτό. Ελληνικά δάση, όμως στην αντίληψη των
2. Προστασία της καφέ αρκούδας μέσα παιδιών, είναι ένα ζώο που θα μπορούσε να
από δράσεις εθελοντισμού και εξοντωθεί για αυτήν.
περιβαλλοντικές οργανώσεις. Τα παιδιά ενίσχυσαν την κοινωνική τους
3. Εκμάθηση λεξιλογίου στην Αγγλική δράση κρατώντας την αφίσα και
γύρω από την χλωρίδα και την φωνάζοντας δυνατά τόσο μέσα στην τάξη,
πανίδα των δασών, όπως και όσο και στους διαδρόμους, ενώ πέρασαν και
λεξιλόγιο σχετικά με καιρικά από τις αίθουσες των υπόλοιπων τάξεων της
φαινόμενα και στοιχεία της φύσης. Γ′ δημοτικού για να μεταδώσουν το μήνυμά
Όσον αφορά στην εικονογράφηση του τους ως ‘ακτιβιστές’. Τέλος, όσον αφορά
συγκεκριμένου βιβλίου, οι μαθητές στις σημειωτικές παροχές και στη
δυσανασχέτησαν με την ‘κατασκευή’ της σημειωτική κωδικοποίηση της αφίσας, οι
ταυτότητας της αρκούδας ως ένα πλάσμα μαθητές/μαθήτριες επέλεξαν χρώματα του
κακό, επιθετικό και εχθρικό, ενώ η ίδια η δάσους για να διατυπώσουν το μήνυμά τους,
οικογένεια έχει βγει στο δάσος για να την γεγονός που αποδεικνύει πως οι ζωγραφιές
εξοντώσει. Πιο συγκεκριμένα, σε όλη τη των παιδιών δεν είναι απλά «δημιουργική
διάρκεια της ιστορίας, επαναλαμβάνεται το διακόσμηση» παρά αλληλεπιδρούν με το
εξής μοτίβο: ‘We’re going on a bear hunt. λεκτικό κείμενο με έναν ισορροπημένο
We’re going to catch a big one τρόπο και έχοντας ένα συγκεκριμένο ρόλο
[αρκούδα].What a beautiful day! We’re not (Kress & Van Leeuwen, 2010: 186).
scared’. Οι μαθητές/μαθήτριες έρχονται 4. Ενεργός εμπλοκή για τη δημιουργία
του audit trail (διαδρομή
μάθησης)/learning wall (τοίχος μάθησης)
Η αναπαράσταση της αρκούδας ως
‘αποκλίνων άλλος’ που πρέπει να εξοντωθεί
αμφισβητείται και απορρίπτεται από τους
μαθητές/ μαθήτριες. Η θέση τους και
κριτική τους στάση οπτικοποιήθηκε μέσω
Σχήμα 2: Προστατεύουμε ζώα
της δημιουργίας της ‘διαδρομής μάθησης’/
με γούνα. Δε φορούμε παλτά- ‘τοίχου μάθησης’ (audit trail/ learning wall)
γούνες. (Vasquez, 2004). Η συγκεκριμένη
αντιμέτωποι με τη θλιβερή πραγματικότητα κατασκευή αποτελεί ένα πολυτροπικό
πως η οικογένεια που βγήκε στο δάσος δε κείμενο με νοηματική συνέχεια και έντονα
θέλει να απολαύσει τις χαρές της φύσης, αφηγηματικά στοιχεία στο οποίο οι μαθητές/
αλλά να πιάσει μια αρκούδα και το ερώτημα μαθήτριες, τοποθετώντας ‘τεχνουργήματα’
που τους προβληματίζει είναι το ‘Γιατί’; Δε (artefacts) συνοψίζουν την ιστορία και
στέκονται, όμως, μόνο σε αυτό το γεγονός, δίνουν εναλλακτικό τέλος για να αποδοθεί
αλλά παράλληλα επισημαίνουν πως δικαιοσύνη σχετικά με την παρουσίαση της
ενδεχομένως η αρκούδα δεν είναι το μόνο αρκούδας στο βιβλίο. Τα ‘τεχνουργήματα’
ζώο του οποίου η ‘φωνή’ αποσιωπάται στη που παρουσιάζονται στη διαδρομή μάθησης
συγκεκριμένη ιστορία καθώς καταπατώνται απεικονίζουν:
τα δικαιώματά του, αλλά γενικότερα η 1. Τους χαρακτήρες που συμμετέχουν
αρκούδα παρουσιάζεται ως εκπρόσωπος των στην ιστορία.
τριχωτών ζώων. 2. Τα φυσικά εμπόδια που
Προκειμένου να εκφράσουν πιο έντονα τη παρεμβάλλονται μέχρι να φτάσει η
δυσαρέσκειά του για την αντιμετώπιση της οικογένεια στη σπηλιά της
αρκούδας από την οικογένεια δημιούργησαν αρκούδας.
μια αφίσα με την οποία στηρίζουν τα 3. Το δάσος που αντιπροσωπεύει τη
δικαιώματα των ζώων με γούνα. Στη φυσική κατοικία ζώων,
συγκεκριμένη αφίσα, εκτός της αρκούδας, απειλούμενων και μη.
παρουσιάζονται δύο αλεπούδες και ένα
News Letter No3
4. Τη σπηλιά που είναι ο χώρος Οι μαθητές/μαθήτριες, ωστόσο, δεν

κατοικίας της αρκούδας. περιορίστηκαν στην επιφανειακή ‘ανάγνωση
5. Το εναλλακτικό τέλος στην ιστορία, των εικόνων’, αλλά μέσα από μια κριτική
που ανατρέπει την επικρατούσα και ουσιαστική διαδικασία αναστοχασμού,
πεποίθηση, δηλ. πώς ή η αρκούδα περνούν στο μεταγνωσιακό επίπεδο,
θα κυνηγά τον άνθρωπο ή ο σχολιάζοντας την επιτυχημένη
άνθρωπος θα κυνηγά την αρκούδα. εικονογράφηση που τους οδήγησε σε
Στη ‘διαδρομή μάθησης’, η οικογένεια διαφορετικά συμπεράσματα από εκείνα που
παρουσιάζεται χαρούμενη και ενωμένη, φαίνονται ‘διαβάζοντας’ τις εικόνες σε
όπως ακριβώς είναι και στο βιβλίο. Καθώς πρώτο επίπεδο.
κατευθύνονται προς το στόχο τους, την Εστιάζοντας, λοιπόν, κυρίως στην τελευταία
αιχμαλώτιση της καφέ αρκούδας, έρχονται εικόνα του βιβλίου που εγείρει πολλά
αντιμέτωποι με στοιχεία της φύσης όπως το ερωτήματα σχετικά με την εχθρική και
ψηλό γρασίδι, το βαθύ ποτάμι, την πηχτή επιθετική πρόθεση της αρκούδας, οι
λάσπη και τη σφοδρή καταιγίδα. Οι μαθητές/μαθήτριες επεσήμαναν πως ο
μαθητές/μαθήτριες αντιλαμβάνονται πως η στόχος της αρκούδας δεν ήταν να εκδικηθεί
φύση συνδράμει στην παρεμπόδιση της την οικογένεια, ούτε να τους
κατακριτέας τρομοκρατήσει. Απεναντίας, η αρκούδα
πράξης τους, τους ακολούθησε για να νικήσει το αίσθημα
συνεπώς δεν μοναξιάς της και να ενταχθεί στην
παραλείπουν
να τα
Σχήμα 6: Εναλλακτικό
Σχήμα 4: Γιατί βρίσκεται εντάξουν στο
‘κείμενό’ τέλος στην ιστορία
η αρκούδα έξω από την
τους, του
πόρτα;
οποίου η
πολυτροπικότ
ητα είναι
τόσο χρωματική, όσο και υλική, καθώς
εκτός από το χαρτί του μέτρου που
χρησιμοποιήθηκε για να εξελιχθεί η δράση
της ιστορίας, χρησιμοποιήθηκαν επιπλέον οικογένεια τους.
υλικά όπως χαρτόνι, γκοφρέ χαρτί και τσόχα Ορμώμενοι από αυτή την ουσιαστική
μέτρου. παρατήρηση, οι μαθητές/μαθήτριες έκαναν
Πολύ ουσιαστική είναι η παρέμβαση των την προσωπική τους παρέμβαση και έδωσαν
μαθητών/μαθητριών όσον αφορά στο τέλος εναλλακτικό τέλος στην ιστορία
της ιστορίας, με αφόρμηση το στιγμιότυπο συνεχίζοντας τη ‘διαδρομή μάθησης’. Με
που όλη η διαδρομή προς το δάσος αυτό τον τρόπο το προσωπικό τους
‘αντιστρέφεται’, η αρκούδα τους ακολουθεί πολυτροπικό κείμενο αναδομεί το βιβλίο ως
στο σπίτι και μοιάζει να τους απειλεί έξω προς το κοινό συμφέρον της αρκούδας και
από την πόρτα τους. Εκ πρώτης όψεως, η των ανθρώπων, με την έννοια πως μπορούν
αρκούδα εκδικείται, είναι θυμωμένη για ό,τι να συνυπάρξουν. Έτσι, όπως παρατηρούμε
προσπάθησαν να της κάνουν και θέλει να στο τέλος της ‘διαδρομής μάθησης’, η
προκαλέσει στην οικογένεια τα ίδια
αρνητικά αισθήματα απειλής, διεκδίκησης Σχήμα 3: Συνεργατική
του χώρου κατοικίας τους, καταπάτηση των διδασκαλία κατά τη
δικαιωμάτων τους όσον αφορά την δημιουργία της διαδρομής
προσωπική τους ασφάλεια και αμφισβήτηση
της δύναμης και κυριαρχίας τους. μάθησης
Σχήμα 5: Κριτική ανάγνωση

της τελευταίας εικόνας του
βιβλίου
News Letter No3
οικογένεια των ανθρώπων και η αρκούδα δράση για την προστασία τους. Όσον αφορά
βρίσκονται στο ίδιο ‘σπίτι’, όπου το σπίτι, στην κριτική ‘ανάγνωση’ κειμένου και
ναι μεν αναπαρίσταται ως μια κανονική εικόνων, ο επιτυχημένος/κριτικός
κατοικία, όμως στην ουσία αντιπροσωπεύει αναγνώστης, είναι αυτός που αντιστέκεται
το δάσος, το οποίο προορίζεται τόσο για στην ανάγνωση που έχει δομηθεί για αυτόν
τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα. (Kress, 2003:85-86), συνεπώς οι μικροί
Μια τελική επισήμανση όσον αφορά στην μαθητές/μαθήτριες αποκωδικοποιώντας τα
κριτική, αποτελεσματική ανάγνωση του ρητά και υπόρρητα μηνύματα του κειμένου,
βιβλίου από τους μικρούς εξέφρασαν επιτυχώς την αντίσταση τους
μαθητές/μαθήτριες φαίνεται μέσα από την στην αντιμετώπιση της αρκούδας ως εχθρό
επιτυχημένη μετάβαση από το ένα κειμενικό μέσω της αφίσας που δημιούργησαν και της
είδος στο άλλο. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο ‘ διαδρομής μάθησης’.
“We’re Going on a Bear Hunt” Η ανάπτυξη ενός πλαισίου που θα
κατατάσσεται στην παιδική λογοτεχνία, ενσωματώσει τον κριτικό γραμματισμό στη
όμως, στο τέλος της ‘διαδρομής μάθησης’ , σχολική πρακτική, με σκοπό την
οι μαθητές/μαθήτριες το μετατρέπουν σε απελευθέρωση των μαθητών από τις
παραμύθι κλείνοντας με τη συνηθισμένη δεσπόζουσες ιδεολογίες και πεποιθήσεις,
επωδό “And they lived happily ever after” είτε όσον αφορά στην αποσιώπηση της
(Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα). ‘φωνής’ και καταπάτηση των δικαιωμάτων
5. Επίλογος μειονεκτούντων ατόμων είτε στην
Κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής οι κακομεταχείριση των ζώων, οδηγεί στην
μαθητές/μαθήτριες έρχονται σε επαφή με ενδυνάμωση των μαθητών/ μαθητριών
πολυτροπικά κείμενα χωρίς όμως να απέναντι στα κείμενα. Ως εκ τούτου, η
παίρνουν κριτική θέση απέναντι σε αυτά. Ο εφαρμογή στρατηγικών για την ανάπτυξη
λειτουργικός γραμματισμός περιστρέφεται του κριτικού γραμματισμού κρίνεται
γύρω από την εκμάθηση δεξιοτήτων, όπως αναγκαία προκειμένου να δημιουργήσουμε
ανάγνωση και γραφή με στόχο την επιτυχία στην σχολική τάξη ‘χώρο’ για δράση
κοινωνικών στόχων (Baynham, 1995:2). απέναντι σε κοινωνικά, πολιτιστικά και
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν επιτρέπει στους προσωπικά ζητήματα.
μαθητές/μαθήτριες να ξεφύγουν από την Βιβλιογραφικές αναφορές
παραδοσιακή διδασκαλία στο πλαίσιο της Baynham, M. (1995). Literacy Practices:
σχολικής ζωής. Investigating Literacy in Social Contexts.
Διδάσκοντας υπό το πρίσμα του κριτικού London & New York: Longman.
γραμματισμού και αντιμετωπίζοντας τη Evans, J. (2004). Introduction: The
γλώσσα ως κοινωνική πρακτική, μπορούμε Changing Nature of Literacy in the twenty-
να θίξουμε πολλά κοινωνικά –στα οποία first Century. Στο Evans J. (Επιμ.) Literacy
μπορούμε να εντάξουμε και τα Moves On: Using Popular Culture, New
περιβαλλοντικά – πολιτιστικά και Technologies and Critical Literacy in the
προσωπικά θέματα δίνοντας την ευκαιρία Primary Classroom (σελ. 6-13). London:
στους μαθητές να ‘αποδομήσουν’ την David Fulton Publishers Ltd.
πραγματικότητα όπως παρουσιάζεται ως Freire, P. & Macedo, D. (1987). Literacy:
φυσική και δεδομένη και να την Reading the Word and the World. London:
αναδομήσουν/αναδημιουργήσουν Routledge.
εφαρμόζοντας κατάλληλες στρατηγικές. Kress, G. (2003). Γλωσσικές Διαδικασίες σε
Η σημειωτική αλληλεπίδραση οπτικού και Κοινωνιοπολιτισμική Πρακτική. (Μτφρ.
λεκτικού τρόπου καθιστά το βιβλίο με Γεωργιάδη, Ε.). Αθήνα: Σαββάλας.
εικόνες ένα προσφιλές κειμενικό είδος για Kress, G. & Van Leeuwen, T. (2010). H
τους μαθητές/μαθήτριες, καθώς μεγάλο Ανάγνωση των Εικόνων: Η Γραμματική του
μέρος των μηνυμάτων πραγματώνεται Οπτικού Σχεδιασμού. (μτφρ.
οπτικά. Επιπλέον, τα ζώα και, Κουρμεντάλα, Γ., επιμ. Παπαδημητρίου,
κατ’επέκταση, ο φυσικός κόσμος είναι ένα Φ.). Αθήνα: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
θέμα που έλκει τα παιδιά και δεν τα αφήνει McLaughlin, M., & DeVoogd, G. (2004).
ασυγκίνητα όταν πρόκειται να αναλάβουν Critical literacy as comprehension:
News Letter No3
Expanding reader response. Journal of Το Πρόγραμμα «Teachers4Europe»

Adolescent & Adult Literacy, Vol. 48, No.1 (T4E) ως Καινοτόμος Επιμορφωτική
(Sep., 2004), 52-62. Ανακτήθηκε Δράση στο Δημοτικό Σχολείο
08.06.2014 από http://www.jstor.org/. The Program «Teachers4Europe» (T4E)
Molden, K. (2007). Critical literacy, the as Innovative Training Activity in
right answer for the reading classroom: Primary School
Strategies to move beyond comprehension
for reading improvement. Reading Ιγνάτιος Καράμηνας, Σχολικός
Improvement, 44 (1), 50-56. Ανακτήθηκε Σύμβουλος, ikaraminas@gmail.com
08.06.2014 από Ignatios karaminas, School Advisor of
https://resources.oncourse.iu.edu/access/cont Primary Education
ent/user/mikuleck/Filemanager_Public_Files
/L501/English%20and%20Literature/Molde Abstract: The training activity entitled
n%202007%20Critical%20Literacy%20Tea «Teachers4Europe», designed and
ching%20Strategies.pdf . implemented by the European Commission
O’Brien, J. (2001).Children Reading Representation in Greece with the main
Critically: A Local History. Στο Comber, B. objective of informing and educating the
& Simpson, A. (Επιμ.) Negotiating Greek primary school teachers in matters
Critical Literacies in Classrooms.(σελ. 37- concerning the European Union, with a
54). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum prospect to contribute to the formation of
Associates active European citizens of tomorrow. In this
Pahl, K. & Rowsell, J. (2005). Literacy and article we will try to show why, in our
Education: Understanding the New Literacy opinion this training program is an
Studies in the Classroom. London: Paul innovative action at the Elementary School
Chapman Publishing. and the argument will focus on the benefits
Rosen, M. (1997) (εικονογράφηση that participants such as students, teachers
Oxenbury, H.). We’re Going on a Bear and primary education executives will
Hunt. London: Walker Books Ltd. obtain.
Street, B. (1993). Cross-cultural Approaches
to Literacy. New York: Cambridge Περίληψη: Η επιμορφωτική δράση με τίτλο
University Press. «Teachers4Europe», σχεδιάστηκε και
Vasquez, V. M. (2004). Negotiating Critical υλοποιείται από την Αντιπροσωπεία της
Literacies with Young Children. Mahwah, Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα με
NJ: Lawrence Erlbaum Associates. βασικό στόχο την ενημέρωση και
επιμόρφωση των Ελλήνων εκπαιδευτικών
Μαρία Εμμανουηλίδου, της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα
Εκπαιδευτικός Αγγλικής Γλώσσας (MA σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με
–UEA/ PhD candidate-School of απώτερο σκοπό τη συνεισφορά στη
Education-AUTH): 2ο Δ.Σ.
Η σχολικήPrimary
τσάντα στο σύγχρονο διαμόρφωση των ενεργών Ευρωπαίων
Διαβατών, συν-συγγραφέας του
Δημοτικό Σχολείο
σχολικού εγχειριδίου της Γ’ Δημ.
πολιτών του αύριο. Στο συγκεκριμένο άρθρο
“Magic Book”, εξετάστρια Προφορικού θα προσπαθήσουμε να δείξουμε γιατί κατά
Λόγου για το ΚΠΓ, teacher4europe 2011 την γνώμη μας το εν λόγω επιμορφωτικό
(maroemma@yahoo.gr) πρόγραμμα αποτελεί καινοτόμο δράση στο
Δημοτικό Σχολείο και η επιχειρηματολογία
μας θα εστιαστεί στα οφέλη που έχουν οι
συμμετέχοντες σε αυτό μαθητές,
εκπαιδευτικοί και στελέχη της
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Λέξεις κλειδιά: επιμόρφωση, καινοτομία,

μανθάνουσα κοινότητα.
News Letter No3
Εισαγωγή σχολικό πρόγραμμα και η

Η επιμορφωτική δράση με τίτλο επιχειρηματολογία μας θα εστιαστεί στα
«Teachers4Europe» σχεδιάστηκε και οφέλη που έχουν ως συμμετέχοντες σε αυτό
υλοποιείται από την Αντιπροσωπεία της μαθητές, εκπαιδευτικοί και στελέχη της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) στην Ελλάδα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
με βασικό στόχο την ενημέρωση και 1. Το Πρόγραμμα Τ4Ε ως
επιμόρφωση των Ελλήνων εκπαιδευτικών Καινοτόμος Δράση στο Δημοτικό Σχολείο
της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη (1998: 811)
σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση με καινοτομώ σημαίνει «εισάγω νέες μεθόδους,
απώτερο σκοπό τη συνεισφορά στη φέρνω αλλαγές και νεωτερισμούς».
διαμόρφωση των ενεργών Ευρωπαίων Λαμβάνοντας υπόψη τον συγκεκριμένο
πολιτών του αύριο. ορισμό υποστηρίζουμε ότι το Πρόγραμμα
Η εν λόγω επιμορφωτική δράση Τ4Ε αποτελεί μια καινοτόμο δράση στο
μετά από έγκριση από το Υπουργείο σχολικό πρόγραμμα καθώς είναι εμφανές
Παιδείας και ύστερα από σχετική ότι η όλη φιλοσοφία, οι σκοποί και οι στόχοι
πρόσκληση ενδιαφέροντος προς όλους τους του, χωρίς να αποκλίνουν από το πλαίσιο
εκπαιδευτικούς των Δημοτικών Σχολείων του αναλυτικού προγράμματος των
της χώρας, ξεκίνησε με πιλοτική εφαρμογή μαθημάτων του Δημοτικού Σχολείου,
το σχολικό έτος 2011-2012. Στην πιλοτική συμβάλλουν στην περαιτέρω εξοικείωση
εφαρμογή επιμορφώθηκαν 97 εκπαιδευτικοί εκπαιδευτικών και μαθητών με νέες
και περίπου 2.500 μαθητές των Δημοτικών μεθόδους και διδακτικές πρακτικές, που
Σχολείων. Το επόμενο σχολικό έτος 2012- προωθούν τη βιωματική και ενεργητική
2013 ακολούθησε ο δεύτερος κύκλος της μάθηση. Ουσιαστικά, δίνουν τη δυνατότητα
επιμορφωτικής δράσης και σε αυτόν σε εκπαιδευτικούς και μαθητές να
επιμορφώθηκαν 79 εκπαιδευτικοί και εμβαθύνουν σε θεματικές που προκαλούν το
περίπου 2.000 μαθητές. Ο τρίτος κύκλος της ενδιαφέρον και παράλληλα υλοποιούνται
επιμορφωτικής δράσης Τ4Ε, υλοποιήθηκε στο πλαίσιο διδασκαλίας όλων των
το σχολικό έτος 2013-2014 και σε αυτόν μαθημάτων και ειδικότερα στην Ευέλικτη
επιμορφώθηκαν 226 εκπαιδευτικοί και Ζώνη με την αξιοποίηση της μεθόδου
περίπου 4.520 μαθητές. Κατά την Project και των Σχεδίων Εργασίας.
υλοποίηση του τρίτου κύκλου του Τ4Ε μετά Επιπλέον, η επιμορφωτική δράση
την ανατροφοδότηση που υπήρξε από τους Τ4Ε είναι μια καινοτόμος πρόταση στο
δυο προηγούμενους κύκλους εφαρμογής, σχολικό πρόγραμμα του Δημοτικού
καθιερώθηκε μια καινοτομία, οι Σχολείου, καθώς κατά τη γνώμη μας
ambassadors-πρεσβευτές μετά από σχετική ανταποκρίνεται με επιτυχία στους τέσσερις
πρόκληση ενδιαφέροντος, και έτσι 39 πυλώνες/ στόχους που πρέπει να είναι
στελέχη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης βασισμένη η εκπαίδευση όπως την
λειτούργησαν ως πολλαπλασιαστές των οραματίστηκε ο πρωτεργάτης της
σκοπών του προγράμματος και Ευρωπαϊκής ιδέας, Jacques Delors (2002:35-
επιμόρφωσαν και καθοδήγησαν τους 36) και είναι οι εξής:
υποψήφιους Τ4Ε 2013-2014. Επομένως, -να μάθουμε πώς να μαθαίνουμε,
μέχρι σήμερα στα τρία χρόνια λειτουργίας -να μάθουμε πώς να ενεργούμε,
του Τ4Ε, επιμορφώθηκαν 39 στελέχη της -να μάθουμε να υπάρχουμε,
εκπαίδευσης, 402 εκπαιδευτικοί και -να μάθουμε πώς να ζούμε μαζί με τους
συμμετείχαν στις δράσεις του άλλους.
Προγράμματος περίπου 9.020 μαθητές από Η επιμορφωτική δράση Τ4Ε, όπως
Δημοτικά Σχολεία της χώρας μας σχεδιάστηκε και υλοποιείται στα τρία
(http://www.teachers4europe.gr/newsite/; χρόνια εφαρμογής της, θεωρούμε ότι
Περουλάκης, 2014). ικανοποιεί με πολύ μεγάλη επιτυχία και τους
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα τέσσερις παραπάνω πυλώνες/ στόχους.
προσπαθήσουμε να δείξουμε γιατί κατά την Συγκεκριμένα, εκπαιδευτικοί και μαθητές
γνώμη μας το εν λόγω επιμορφωτικό μέσα από την διαπραγμάτευση θεμάτων
πρόγραμμα αποτελεί καινοτόμο δράση στο σχετικών με την ευρωπαϊκή ιδέα,
News Letter No3
εξοικειώνονται με μεταγνωστικές δεξιότητες έρχονται πιο κοντά μαθητές και σχολεία από
στο πλαίσιο των σχεδίων δράσης που διαφορετικές γωνιές της χώρας μας.
υλοποιούν και με αυτόν το τρόπο μαθαίνουν --Να προβάλουν τα επιτεύγματά τους μέσω
πώς να μαθαίνουν. Ακόμη, βασικό των σχολικών εφημερίδων, των ιστολογίων
χαρακτηριστικό των μαθησιακών και των ιστοσελίδων των τάξεων και των
δραστηριοτήτων αποτελούν οι βιωματικές σχολείων τους.
δραστηριότητες που εμπεριέχουν --Να πραγματοποιούν επισκέψεις ανάλογα
ενεργητικές και συμμετοχικές δράσεις που με τις δυνατότητες υλοποίησης μιας τέτοιας
βοηθούν τους μαθητές να μαθαίνουν πώς να επιλογής σε φορείς που προωθούν την
ενεργούν ως ευρωπαίοι πολίτες. Επίσης, ο ευρωπαϊκή ιδέα και τις ευρωπαϊκές δράσεις
σχεδιασμός των μαθησιακών (έδρα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην
δραστηριοτήτων αποσκοπεί στο να Αθήνα, κατά τόπους Europe Direct κ.ά.).
βοηθήσει τους μαθητές να συνδιαλέγονται 1.2 Εκπαιδευτικοί του Δημοτικού
στην μαθητική κοινότητα και ευρύτερα στο Σχολείου
κοινωνικό τους περιβάλλον και τέλος όλη η Στο Τ4Ε έχουν την δυνατότητα να
φιλοσοφία της δράσης αποσκοπεί στο να συμμετέχουν οι εκπαιδευτικοί που
μάθουν εκπαιδευτικοί και μαθητές ότι οι διδάσκουν στην Δ΄, Ε΄ και Στ΄ τάξη στο
ίδιοι αποτελούν μέλη μιας ευρύτερης Δημοτικό Σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί
οικογένειας ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κι μπορεί να είναι οι διευθυντές των σχολείων,
αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν μόνο οι οποίοι έχουν υποχρεωτικό ωράριο
δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Στη ανάλογα με την οργανικότητα του σχολείου
συνέχεια, παραθέτουμε τους λόγους που που διευθύνουν κι έτσι έχουν την ευκαιρία
θεωρούμε ότι μαθητές, εκπαιδευτικοί και να υλοποιούν αντίστοιχες δράσεις στο
στελέχη της εκπαίδευσης ωφελούνται πλαίσιο του σχολικού προγράμματος.
σημαντικά από την συμμετοχή τους στο εν Φυσικά, οι εκπαιδευτικοί των τάξεων αλλά
λόγω Πρόγραμμα. και οι εκπαιδευτικοί των ειδικοτήτων
1.1 Μαθητές του Δημοτικού (Αγγλικών, Γαλλικών, Γερμανικών,
Σχολείου Μουσικής, Φυσικής Αγωγής, Θεατρικής
Οι μαθητές της Δ΄, Ε΄ και Στ΄ τάξης μέσω Αγωγής, Εικαστικών κ.ά.). Οι εκπαιδευτικοί
των δασκάλων τους έχουν την ευκαιρία να λοιπόν της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που
συμμετέχουν στο Τ4Ε, κι αυτή η συμμετέχουν στο Πρόγραμμα,
δυνατότητα τους δίνει πολλές επιλογές: συνειδητοποιούν πολύ γρήγορα ότι
--Να παίρνουν μέρος σε μαθησιακές παίρνουν μέρος σε μια καινοτόμο
δραστηριότητες που έχουν βιωματικό εκπαιδευτική δράση που τους δίνει τη
περιεχόμενο και προϋποθέτουν την δυνατότητα:
ενεργητική μάθηση. --Να επιμορφώνονται στο πλαίσιο του
--Να εξοικειώνονται με συμμετοχικές Προγράμματος με βιωματικές
διδακτικές τεχνικές (παιχνίδι ρόλων, δραστηριότητες, σε μικρές ομάδες και με
προσομοίωση, κ.ά.) στο πλαίσιο βάση τις αρχές και τη μεθοδολογία της
υλοποίησης των μαθησιακών τους εκπαίδευσης ενηλίκων.
δραστηριοτήτων. --Να εμβαθύνουν πάνω σε ευρωπαϊκά
--Να σκέφτονται κριτικά και να στοχάζονται θέματα έχοντας τη δυνατότητα να
δημιουργικά ως πολίτες του κόσμου μέσω παρακολουθούν εισηγήσεις από ειδικούς
των θεματικών ενοτήτων που υψηλού επιπέδου.
πραγματεύονται και οι οποίες σχετίζονται με --Να σχεδιάζουν και να υλοποιούν σχέδια
την ευρωπαϊκή ιδέα και την Ευρώπη δράσης που προωθούν την ευρωπαϊκή ιδέα.
γενικότερα. --Να συναποτελούν ένα πανελλήνιο δίκτυο
--Να συνδημιουργούν και να συναποτελούν ανταλλαγής εμπειριών και συζητήσεων
μαθησιακές κοινότητες που επικοινωνούν τόσο μέσω της πλατφόρμας του
και ανταλλάσσουν πληροφορίες με την Προγράμματος όσο και μέσω των μέσων
αξιοποίηση των ΤΠΕ (μέσω skype, κοινωνικής δικτύωσης (ομάδα στο
διαδικτύου) και με αυτόν τον τρόπο facebook).
News Letter No3
--Να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές στα --Να εξοικειώνονται ως ambassadors-

σχολεία τους διαχέοντας τις εμπειρίες τους πρεσβευτές ακόμη περισσότερο με
ως καλές πρακτικές στους μαθητές όχι μόνο ενεργητικές και βιωματικές δράσεις και
της τάξης τους αλλά και στους μελλοντικούς πρακτικές.
τους μαθητές. --Να αποτελούν ως ambassadors-
--Να αντλούν καλές πρακτικές από την πρεσβευτές ένα δίκτυο ανταλλαγής
πλατφόρμα του Προγράμματος, όπου είναι εμπειριών και συζητήσεων τόσο μέσω της
συγκεντρωμένες οι εργασίες όλων των Τ4Ε πλατφόρμας του Προγράμματος όσο και
μέχρι σήμερα. μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
--Να γίνονται προωθητές των σκοπών και (ομάδα στο facebook).
στόχων του Προγράμματος και για τους --Να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές στην
άλλους συναδέλφους εκπαιδευτικούς στα Περιφέρεια ευθύνης τους διαχέοντας τις
σχολεία εργασίας τους. εμπειρίες τους ως καλές πρακτικές και
--Να συνδιαμορφώνουν κοινότητες μάθησης στους άλλους εκπαιδευτικούς.
σε επίπεδο σχολείου, περιφέρειας αλλά και --Αλλά και στο πλαίσιο της επιμορφωτικής
σε πανελλήνιο και γιατί όχι σε παγκόσμιο τους δράσης στην Περιφέρεια ευθύνης τους
επίπεδο. να αξιοποιούν μεθοδολογικά όσα έμαθαν
1.3 Στελέχη της Πρωτοβάθμιας στο πλαίσιο του Προγράμματος.
Εκπαίδευσης --Να συναποτελούν μια κοινότητα μάθησης,
Από το σχολικό έτος 2013-2014 και κατά που συνδιαμορφώνει εκπαιδευτικό υλικό και
τον τρίτο κύκλο υλοποίησης του αναστοχάζεται πάνω σε αυτό με σκοπό την
Προγράμματος, σχεδιάστηκε και καλύτερη αξιοποίηση του στο πλαίσιο του
υλοποιήθηκε με επιτυχία ο T4E ambassador- Προγράμματος αλλά και γενικότερα κατά
πρεσβευτής ο οποίος κατά τη γνώμη μας την επιτέλεση του επιμορφωτικού τους
αποτελεί ακόμη μια καινοτομία στην έργου.
εξέλιξη υλοποίησης του Προγράμματος. Ως
ambassadors- πρεσβευτές επιλέγηκαν μετά 2. Συμπεράσματα
από σχετική πρόσκληση ενδιαφέροντος Με βάση όσα παρατέθηκαν παραπάνω,
παλαιοί Τ4Ε από τα δυο προηγούμενα έτη γίνεται αντιληπτό ότι οι συμμετέχοντες στο
υλοποίησης του Προγράμματος αλλά και Τ4Ε (μαθητές, εκπαιδευτικοί, στελέχη της
στελέχη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης εκπαίδευσης) ο καθένας στο πλαίσιο του
(ΠΕ). Τα στελέχη αυτά της ΠΕ είναι οι ρόλου του, συνδιαμορφώνουν μια
σχολικοί σύμβουλοι πρωτοβάθμιας «μανθάνουσα κοινότητα» (learning
εκπαίδευσης, οι σχολικοί σύμβουλοι community), η οποία εξελίσσεται δυναμικά
Ειδικοτήτων που προέρχονται από την καθώς βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση
δευτεροβάθμια εκπαίδευση και καθοδηγούν και διαρκή δράση. Αποτελούν, ο καθένας
τους εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων, που ξεχωριστά κι όλοι μαζί ως σύνολο τη μαγιά
εργάζονται στα Δημοτικά Σχολεία αλλά και που θα βοηθήσει τους αυριανούς πολίτες να
οι υπεύθυνοι Σχολικών Δραστηριοτήτων γνωρίζουν καλύτερα όσα διαδραματίζονται
των Δ/νσεων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. γύρω τους όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε
Τα στελέχη της εκπαίδευσης, λοιπόν, μέσα ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο με
από αυτή τη δυνατότητα, που τους δίνει το απώτερο στόχο να είναι οι ενεργοί πολίτες
συγκεκριμένο Πρόγραμμα έχουν την του κόσμου. Στο πλαίσιο αυτό, πιστεύω ότι
ευκαιρία (βλ. και Κατσαρού & Δεδούλη, είμαστε τυχεροί όλοι όσοι συμμετέχουμε σε
2008; Καράμηνας, 2013): αυτή την καινοτόμο επιμορφωτική δράση
--Να επιμορφώνονται στο πλαίσιο του μέχρι τώρα αλλά κι όσοι θα διευρύνουν τον
Προγράμματος σε μικρές ομάδες με βάση κύκλο του Τ4Ε τα επόμενα χρόνια.
τις αρχές και τη μεθοδολογία της Ανάλογες εκπαιδευτικές δράσεις
εκπαίδευσης ενηλίκων. εντάσσονται στις πρωτοβουλίες, που έχουν
--Να εμβαθύνουν πάνω σε ευρωπαϊκά οραματικό χαρακτήρα και αντιμετωπίζουν
θέματα έχοντας τη δυνατότητα να τις εξελίξεις τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης
παρακολουθούν εισηγήσεις από ειδικούς όσο και γενικότερα με σχέδιο και
υψηλού επιπέδου. προοπτική. Επομένως, αξίζουν
News Letter No3
συγχαρητήρια στην Αντιπροσωπεία της Η πολιτιστική πολιτική σε χώρες

Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα και της Ευρώπης και η
ειδικότερα στον Αναπληρωτή Επικεφαλής αναγκαιότητα του διαλόγου της
της ΕΕ, κ. Αργύρη Περουλάκη, στους εκπαιδευτικής πολιτικής με την
συνεργάτες του και στην ομάδα έργου γι’ πολιτιστική πολιτική στην
αυτή την πραγματικά εξαιρετική Ελλάδα
πρωτοβουλία που χάρη στην επίπονή τους
προσπάθεια από την αρχική ιδέα μέχρι και
την υλοποίηση, κατέβαλαν πολύ μεγάλο Μαρία Δρακάκη
κόπο που όμως παρά τις όποιες (mdrakaki65@gmail.com)
περιστασιακές δυσκολίες είναι φανερό ότι Σχολική Σύμβουλος Δημοτικής
το εν λόγω εγχείρημα στέφεται με επιτυχία Εκπαίδευσης Ν. Ηρακλείου,
και θεωρώ ότι ήδη καταγράφεται ως μια Πρόεδρος Συλλόγου Φίλων
καινοτόμος εκπαιδευτική δράση στη Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου
συνείδηση μαθητών, εκπαιδευτικών και Χανίων,
γονιών. Msc Διοίκηση Πολιτισμικών
Βιβλιογραφικές αναφορές Μονάδων
Delors, J. et all. (2002). Εκπαίδευση: Ο Υποψήφια Διδάκτωρ του
θησαυρός που κρύβει μέσα της. Έκθεση της Τμήματος Πολιτισμικής
Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση στον Τεχνολογίας και Επικοινωνίας
21ο αιώνα. Μτφρ.: Κέντρο Εκπαιδευτικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου
έρευνας. Αθήνα: Gutenberg. Ιωσήφ Λεκανίδη 7, Χανιά, τ.κ.
Καράμηνας, Ι. (2013). Ο Σχολικός 73134
Σύμβουλος ως Εκπαιδευτής Ενηλίκων.
Θεωρητική Προσέγγιση- Εμπειρική Maria Drakaki (mdrakaki65@gmail.com)
Διερεύνηση- Καλές Πρακτικές. Αθήνα: School Counsellor of Primary School
Γρηγόρη. Education in the Prefecture of Heraklion,
Κατσαρού, Ε. & Δεδούλη, Μ. (2008). President of the Association of Friends of
Επιμόρφωση και Αξιολόγηση στο χώρο της the School Life Museum in the
Εκπαίδευσης. Αθήνα: Παιδαγωγικό Municipality of Chania,
Ινστιτούτο. Msc in Cultural Organizations
Μπαμπινιώτης, Γ. (1998). Λεξικό της Νέας Management,
Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Phd Student in the Department of
Λεξικολογίας. Cultural Technology and Communication
Περουλάκης, Α. (2014). Εισαγωγική ομιλία in the University of the Aegean.
στην παρουσίαση της τελικής φάσης του 7 Iosif Lekanidis str, Chania, 731 34
Τ4Ε 2013-14 στις 23 Ιουνίου 2014
https://www.youtube.com/watch?v=mVGy7 Abstract: The cultural policy in the
aIG7UM&feature=youtu.be (01/08/2014). European countries and the necessity
Ιστοσελίδα Προγράμματος T4E στην for an interaction between the
ηλεκτρονική διεύθυνση: educational policy and the cultural
http://www.teachers4europe.gr/newsite/ policy in Greece.
Culture is a significant engine of
growth. The realisation of the
Ιγνάτιος Καράμηνας, M.Ed Εφαρμοσμένη development value of culture should
Παιδαγωγική ΠΤΔΕ ΕΚΠΑ, M.Εd Εκπ/ση inspire the policymaking integrated in a
Ενηλίκων ΕΑΠ, Δρ Διδακτικής ΠΤΔΕ ΕΚΠΑ. strategy which consists of direct,
Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ στο Χαϊδάρι medium-term and long-term plans.
Αττικής, Εκπαιδευτής Ενηλίκων, The inspired cultural policy is
teacher4europe 2011, t4e Ambassador
eventually an educational policy with
2013 Web Page: www.teachnet.gr e-
mail:ikaraminas@gmail.com
the deeper meaning of the term. The
cultural policy should place in front its
educational component so as to
News Letter No3
facilitate the access and the Εισαγωγή

communication between the public of Ως έννοια ο πολιτισμός προσδιορίζεται με
every age group and the cultural αρκετή δυσκολία, παρ’ όλο που ως πράξη
heritage along with the initiation into αφορά και επηρεάζει την ίδια την
art and the artistic creation. ανθρώπινη ζωή σε ατομικό και κοινωνικό
The article describes the basic shafts of επίπεδο. Ως πολιτική εκφράζεται μέσα από
the cultural policy indicatively in συγκεκριμένες μορφές δράσης και
European countries today and after συνδέεται με διάφορα πεδία όπως η
defining the necessary conditions for a πολιτιστική κληρονομιά, η σύγχρονη
cultural policy with an educational καλλιτεχνική δημιουργία, το περιβάλλον , η
component, it presents suggestions for εκπαίδευση, ο αθλητισμός, ο τουρισμός, η
an educational policy in our country κοινωνική συνοχή , η οικονομική ανάπτυξη,
oriented to the cultural education and αλλά και οι διακρατικές σχέσεις.
the development of the citizens. Αναμφισβήτητα ο πολιτισμός αγγίζει έναν
ευρύ αριθμό δραστηριοτήτων στο πλαίσιο
μιας κοινωνίας. Κατά συνέπεια έχει
Περίληψη: Ο πολιτισμός είναι ενδιαφέρον να αντλείται τεχνογνωσία
σημαντικός μοχλός ανάπτυξης. Η συγκριτικά από τις χώρες της Ευρώπης για
συνειδητοποίηση της αναπτυξιακής το ποιες αρχές και μεθοδολογίες έχουν
αξίας του πολιτισμού θα πρέπει να υιοθετηθεί για τη διαχείριση του πολιτισμού
διαπνέει την χάραξη πολιτικών για τον σε κρατικό και διακρατικό επίπεδο. Η
πολιτισμό οι οποίες θα εντάσσονται σε συγκριτική προσέγγιση συμβάλλει γόνιμα
μια στρατηγική η οποία θα αποτελείται στην αναζήτηση καλών πρακτικών για το
από άμεσα, μεσοπρόθεσμα κα πώς μπορεί ο πολιτισμός να αξιοποιηθεί ως
μακροπρόθεσμα σχέδια Εμπνευσμένη κοινωνικό αγαθό, ως παιδαγωγικό μέσο και
πολιτική πολιτισμού είναι εντέλει ως γέφυρα επικοινωνίας σε διατομεακές
πολιτική παιδείας με το βαθύτερο πρωτοβουλίες σε εθνικό, αλλά και
περιεχόμενο του όρου. Η πολιτιστική υπερεθνικό επίπεδο για την ανάπτυξη των
πολιτική θα πρέπει να προτάσσει την πολιτών.
εκπαιδευτική της συνιστώσα έτσι ώστε
να διευκολύνεται η πρόσβαση και η 1. Η πολιτιστική πολιτική στις
επικοινωνία του κοινού, κάθε ηλικίας χώρες της Ευρώπης σήμερα
κοινού, με την πολιτιστική κληρονομιά Η διαχείριση του πολιτισμού
και την μύηση στην τέχνη και την οργανώνεται στην Ευρώπη σε δύο επίπεδα
καλλιτεχνική δημιουργία. δομών: σε διακρατικό-διευρωπαϊκό επίπεδο,
Το άρθρο περιγράφει τους κύριους αλλά και σε κρατικό επίπεδο. 4 Ο ρόλος
άξονες της πολιτιστικής πολιτικής επίσης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας δεν
ενδεικτικά σε χώρες της Ευρώπης είναι δυνατό να αγνοηθεί στη διαμόρφωση
σήμερα και αφού προσδιορίζει τις της πολιτιστικής πολιτικής τόσο σε διεθνές
απαραίτητες προϋποθέσεις για μια όσο και εθνικό και τοπικό επίπεδο.
πολιτιστική πολιτική με εκπαιδευτική Στις χώρες της Ευρώπης η πολιτιστική
συνιστώσα παρουσιάζει προτάσεις για πολιτική όπως παρουσιάζεται
μια εκπαιδευτική πολιτική στην χώρα επικαιροποιημένη στην ηλεκτρονική
μας προσανατολισμένη στην διεύθυνση
πολιτισμική αγωγή και ανάπτυξη του
πολίτη. 4
Το πρώτο αφορά συλλογικές πρωτοβουλίες
πολιτιστικής πολιτικής από Διεθνείς
Λέξεις κλειδιά: πολιτισμός, Οργανισμούς που θεσμοθετούνται και
εκπαίδευση, Ευρώπη, πολιτιστική υλοποιούνται στο πλαίσιο της συνεργασίας
πολιτική, ανάπτυξη των κρατών –μελών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης . Το δεύτερο αφορά την κρατική
έκφραση σε επίπεδο κυβέρνησης,
περιφέρειας , δήμων.
News Letter No3
http://www.culturalpolicies.net/, πολιτικός9 και ο παράγοντας διεθνούς

επικεντρώνεται στις αρχές, στους εμπειρίας10 .
φορείς και τα μέσα άσκησης που Στη Γαλλία οι πολιτιστικές
αξιοποιεί, τη σχέση κεντρικής δραστηριότητες καθορίζονται σε μεγάλο
κυβέρνησης-περιφερειακών βαθμό από κυβερνητικούς και κρατικούς
δομών/τοπικής αυτοδιοίκησης(έννοια φορείς. Η εκπροσώπηση των καλλιτεχνικών
αποκέντρωσης) και στη διεθνή και πολιτιστικών κύκλων είναι λιγότερο
προβολή του πολιτισμού ως μέρους ισχυρή καθώς οι αποφάσεις λαμβάνονται
εξωτερικής πολιτικής κάθε κράτους. πολύ σπάνια στη βάση διαπραγματεύσεων
Ενδεικτικά στο παρόν άρθρο μεταξύ κράτους και σωματείων. Το γαλλικό
αναφέρονται σύντομα τα μοντέλα μοντέλο πολιτιστικής διαχείρισης είναι
πολιτιστικής πολιτικής 6 Ευρωπαϊκών ισχυρά συγκεντρωτικό με μικρές μόνο
χωρών5, της Γαλλίας, της Σουηδίας, της τάσεις αποκέντρωσης και πολλά κατάλοιπα
Μεγάλης Βρετανίας, της Γερμανίας, από το ιστορικό παρελθόν της Γαλλίας στο
της Ιταλίας και της Βουλγαρίας με τρόπο διαχείρισης και την κοινωνική στάση
σκοπό μια συγκριτική προσέγγιση που στον πολιτισμό. (Αθανασοπούλου, 2002)
θα βοηθήσει τον αναγνώστη στην Στη Σουηδία αντίθετα δίδεται
εισαγωγή της έννοιας πολιτιστική έμφαση στην αποκέντρωση και τη
πολιτική. μεταφορά των εξουσιών στην τοπική
«Ο προσδιορισμός των αντικειμενικών αυτοδιοίκηση ενώ υπάρχουν μεγάλα
σκοπών και η ιεράρχησή τους αποτελούν
ένα από τα κύρια μέρη του συστήματος της σκοπούς της μέσα από τη διαλεκτική σχέση
πολιτιστικής πολιτικής. Οι σκοποί οι οποίοι παλαιού και νέου.(Κόνσολα:34)
είναι συνήθως γενικές και αφηρημένες 7
Οι σκοποί της πολιτιστικής πολιτικής
«διακηρύξεις αρχών» έχουν μικρή πρακτική συνδέονται άμεσα με τους οικονομικούς
αξία αν δεν εξειδικεύονται σε πόρους που είναι δυνατό να εξασφαλιστούν
επιχειρησιακούς στόχους για συγκεκριμένη για την πραγμάτωσή τους , διαφορετικά
χρονική περίοδο και δεν εκφράζονται σε αποτελούν εκδήλωση προθέσεων και μόνο
ποσοτικούς όρους όπως επιβάλλεται. Και 8
Ο συνθετικός αυτός παράγοντας αφορά
αυτό γιατί «ο βαθμός αποτελεσματικότητας στην έκφραση των πολιτιστικών
των μέτρων πολιτικής εξαρτάται από τη προτιμήσεων και των αναγκών του
σαφήνεια των σκοπών και των στόχων που κοινωνικού συνόλου δηλαδή των ποικίλων
πρόκειται να εξυπηρετήσουν. Η στάθμιση ομάδων που το συγκροτούν και
και ιεράρχηση των σκοπών καταλήγει στην παρουσιάζουν μεγάλες διαφοροποιήσεις.
κατάταξή τους κατά σειρά προτεραιότητας,
με ορισμένο χρονικό ορίζοντα για τον 9
Η πολιτιστική πολιτική δεν μπορεί να
καθένα». (Κόνσολα, 2006 ) Η αντιμετώπιση αποσυνδεθεί από τον περιβάλλοντα πολιτικό
των προβλημάτων του προσδιορισμού και χώρο και επομένως συναρτάται με το
της ιεράρχησης των μακροπρόθεσμων γενικότερο αναπτυξιακό σχεδιασμό μιας
σκοπών της πολιτιστικής πολιτικής χώρας
επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, 10
Οι βασικές κατευθύνσεις για πολιτιστικά
κυριότεροι από τους οποίους είναι ο θέματα που διοχετεύουν στα κράτη –μέλη
ιστορικός6, ο οικονομικός7 ο κοινωνικός8 , ο τους οι Διεθνείς Διακυβερνητικοί
Οργανισμοί (κυρίως η Ουνέσκο και το
5
Η επιλογή έγινε με κριτήριο την Συμβούλιο της Ευρώπηςκαι σε μικρότερο
αντιπροσωπευτικότητά τους όσον αφορά τη βαθμο η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω
γεωγραφική θέση , την πολιτιστική και Συμβάσεων , Συστάσεων, Διακηρύξεων
πολιτική παράδοση και τις ιδιαιτερότητες κλπΟ και η ανταλλαγή εμπειριών και
της πολιτιστκής πολιτκής που εφαρμόζουν απόψεων ανάμεσα στις διάφορες χώρες
6
Η τεκμηριωμένη αναφορά και αξιολόγηση μέσω διεθνών διασκέψεων και συνεδρίων
των στοιχείων που συνθέτουν το παρελθόν ασκούν αναμφισβήτητα επίδραση στον
είναι εισροή κρίσιμη γιατί η δυναμική της καθορισμό της εθνικής και περιφερειακής
πολιτιστικής ανάπτυξης διαμορφώνει τους πολιτιστικής πολιτικής
News Letter No3
κονδύλια για τον πολιτισμό. Ο οικονομικός στην πολιτισμική ζωή.11 Ένας από τους
σχεδιασμός της πολιτιστικής πολιτικής στη πρωταρχικούς στόχους παραμένει η
Γαλλία πραγματοποιείται σε τριετή βάση. ορθολογική οργάνωση και εκλογίκευση των
Ωστόσο η διεθνής παρουσία του σουηδικού μυριάδων νόμων που αφορούν
πολιτισμού είναι περιορισμένη παρά τη διαφορετικούς πολιτιστικούς τομείς
συγκριτικά προνομιακή θέση που κατέχει ο υιοθετώντας περισσότερο
πολιτιστικός τομέας στη σουηδική συστηματοποιημένους και κατανοητούς
επικράτεια παρατηρείται κάποια νόμους. Έμφαση δίνεται στο ρόλο του
εσωστρέφεια (Αθανασοπούλου, 2002) ιδιωτικού τομέα –κερδοσκοπικού και μη-
Ο σχεδιασμός και η άσκηση της καθώς επίσης και στη μεταφορά της
πολιτιστικής πολιτικής στην Ιταλία διαχείρισης πολιτιστικών οργανισμών σε
αναπτύσσονται υπό το βάρος της ιστορικής ιδιωτικές επιχειρήσεις.
και πολιτιστικής παράδοσης της χώρας με Η πολιτιστική πολιτική στη
αποτέλεσμα να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση Βουλγαρία διέρχεται μεταβατική φάση μετά
στην πολιτιστική κληρονομιά απ’ ότι στη το 1989. Μεταξύ των βασικών
σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Η προτεραιοτήτων της είναι η
γραφειοκρατία, ο όγκος της νομοθεσίας που αποκρατικοποίηση των πολιτιστικών
λειτουργεί εντέλει δεσμευτικά και η δομών, η αποκέντρωση και το άνοιγμα του
οριζόντια και κάθετη αλληλοεπικάλυψη των σύγχρονου βουλγαρικού πολιτισμού προς
αρμοδιοτήτων σε θεσμικό επίπεδο και ο μη το εξωτερικό.( Αθανασοπούλου,2002)
συστηματικός σχεδιασμός σε οικονομικό Ιδιαίτερο εμπόδιο στην προσπάθεια αυτή
επίπεδο είναι τα βασικότερα προβλήματα αποτελεί η οικονομική κατάσταση της
που αντιμετωπίζει η πολιτιστική πολιτική χώρας και η εύθραυστη ισορροπία του
στην Ιταλία (Αθανασοπούλου, 2002). Με πολιτικού τοπίου.
την αναθεώρηση του ιταλικού συντάγματος Η πολιτιστική πολιτική στη Μεγάλη
(1998) καθορίζονται οι εξής στόχοι: Βρετανία βασίζεται σε ένα αρκετά
A) Η προστασία και η ενίσχυση της αποκεντρωμένο σύστημα το οποίο
πολιτιστικής κληρονομιάς χαρακτηρίζεται από απουσία κεντρικού
B) Η προαγωγή και προώθηση των συντονισμού και ελέγχου. Αυτή η
γραμμάτων και του βιβλίου κατάσταση οδήγησε στη δημιουργία, σε
Γ) Η προαγωγή της αρχιτεκτονικής και επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης του
πολεοδομικής τέχνης Τμήματος Πολιτισμού, Μέσων
Δ) Η προαγωγή και προώθηση των Επικοινωνίας και Αθλητισμού, με στόχο την
πολιτισμικών δραστηριοτήτων με ειδική καλύτερη εποπτεία των δράσεων στους
μέριμνα στον κινηματογράφο και τις τομείς αρμοδιότητάς του. Από την άλλη
παραστατικές τέχνες. πλευρά, η ύπαρξη χαρακτηριστικών
Ε) Η υποστήριξη της καλλιτεχνικής έρευνας ομοσπονδιακού τύπου με την οριζόντια
και της καινοτομίας λειτουργία ισοδύναμων δομών στην Αγγλία,
ΣΤ) Η εκπαίδευση σε υψηλό βαθμό σε Σκωτία, την Ουαλία και τη Βόρεια Ιρλανδία
όλους τους τομείς του πολιτισμού επέτρεψε την ισόρροπη κατανομή των
Ζ) Η διάχυση της ιταλικής κουλτούρας και πολιτιστικών δράσεων σε όλη την
τέχνης στο εξωτερικό επικράτεια παρά τη συγκριτική υπεροχή του
Αρχή της ιταλικής πολιτιστικής πολιτικής Λονδίνου και των υπόλοιπων αστικών
είναι η αποδοχή του «δυνατού» ρόλου της κέντρων. (Αθανασοπούλου, 2002)
κουλτούρας στην προώθηση της κοινωνικής
συνοχής και της κοινής συνείδησης σε μια 11
Οι έντονες κοινωνικές και γεωγραφικές
πολυπολιτισμική κοινωνία. Λιγότερη
ανισότητες επηρεάζουν την πρόσβαση στην
έμφαση έχει δοθεί στην Ιταλία σε σχέση με
άλλα κράτη στη νομοθεσία η οποία θα πολιτιστική ζωή όμως οι ιταλικές δημόσιες
ρυθμίζει θέματα όπως η πολιτισμική αρχές παρουσιάζουν καθυστέρηση στην
ποικιλότητα και η ισότητα στη συμμετοχή υλοποίηση στρατηγικών που θα
αμβλύνουν τις ανισότητες αυτές.
News Letter No3
Βασική ιδιαιτερότητα του γερμανικού «εκπαίδευση» βρίσκονται σε μια διαλεκτική

μοντέλου αποτελεί η αποκεντρωμένη σχέση.
διάρθρωση των δομών της πολιτιστικής Η πολιτισμική πραγματικότητα προβάλλει
πολιτικής, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την πρότυπα ανάπτυξης επομένως καθορίζει και
έμφαση στον εθελοντισμό και στην ισότητα τα αντίστοιχα πρότυπα των εκπαιδευτικών
της πρόσβασης στον πολιτισμό που παρεμβάσεων. Αλλά και η εκπαιδευτική
θεωρείται κοινωνικό αγαθό. Ο πραγματικότητα διαμορφώνει στάσεις,
κατακερματισμός αυτός οδήγησε πρόσφατα πρότυπα και αντιλήψεις, ουσιαστικές
στην ανάγκη για καλύτερο συντονισμό σε δηλαδή παραμέτρους της πολιτισμικής
ομοσπονδιακό επίπεδο κυρίως κάτω από την πραγματικότητας. (Πετσάλνικος,1997) Μια
πίεση της ενοποίησης της Γερμανίας και την σύγχρονη πολιτιστική πολιτική πρέπει να
ανάγκη λήψης αποφάσεων σε επίπεδο προτάσσει την εκπαιδευτική της συνιστώσα,
Ευρωπαϊκής Ένωσης. προκειμένου να ακολουθεί τις εξελίξεις της
κοινωνίας.
2. Προϋποθέσεις για μια πολιτιστική Στην Ελλάδα η εφαρμογή πολιτιστικής
πολιτική με εκπαιδευτική συνιστώσα πολιτικής με εκπαιδευτική συνιστώσα
Η συνειδητοποίηση από τις εκφράστηκε συστηματικά μέσα από το
κυβερνήσεις των σύγχρονων παγκόσμιων εθνικό πρόγραμμα: «Μελίνα: Εκπαίδευση
κοσμογονικών διαδικασιών που και Πολιτισμός» (1995-2004). Το
μετασχηματίζουν τους όρους και τις μορφές πρόγραμμα « Μελίνα: Εκπαίδευση και
της ανθρώπινης ύπαρξης και δράσης, Πολιτισμός» αποτέλεσε την πρώτη
δημιουργεί προϋποθέσεις για χάραξη από ουσιαστική απόπειρα σε επίπεδο εθνικής
την πλευρά τους, στρατηγικών και ανάληψη πολιτικής στην χώρα μας για μια
πρωτοβουλιών, εναρμονισμένων με τις πολυεπίπεδη κοινή στρατηγική των
απαιτήσεις της σημερινής κοινωνίας. Υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού με
(Ρετσίλα-Αντζουλάτου,1995) Η ένταξη της έμφαση στις εκπαιδευτικές δράσεις. «Μέσα
πολιτιστικής πολιτικής στον εθνικό από την εκπαίδευση το παιδί
προγραμματισμό και η εναρμόνισή της με προετοιμάζεται να ενταχθεί σε ένα
την πολιτική στους άλλους τομείς της κοινωνικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τις
κρατικής δραστηριότητας όπως π.χ η ευρύτερα αποδεκτές αξίες και στάσεις, όλα
εκπαίδευση , το περιβάλλον , ο τουρισμός, τα επιτεύγματα, όλες τις γνώσεις που έχουν
κ.ά αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις κατακτηθεί, όλες δηλαδή τις διαστάσεις του
για τη μορφοποίηση των σκοπών της. πολιτισμού. Κάθε μεταβολή ή προσθήκη
Μια σύγχρονη πολιτιστική πολιτική στην παραπάνω πολιτισμική
προκειμένου να οδηγήσει στην πολιτισμική πραγματικότητα, απαιτεί και κατά κάποιο
ανάπτυξη των πολιτών της πρέπει να τρόπο διαμορφώνει αντίστοιχα ένα νέο
διαπνέεται από συγκεκριμένες αρχές και εκπαιδευτικό σύστημα, προκειμένου το
επιδιώξεις και να εστιάζει στην πολιτισμική παιδί να προετοιμαστεί καλύτερα για το
αγωγή τους. Η μορφοποίηση των τάσεων νέο κοινωνικό πλαίσιο. Αλλά και κάθε
και των νέων δυνατοτήτων, ως συνέχεια εκπαιδευτική παρέμβαση επηρεάζει
μιας εξελικτικής διαδικασίας έχει άμεση σημαντικά την εξέλιξη του παιδιού και
σχέση με τον πολιτισμό, ως το σύνολο των διαμορφώνει ένα νέο τύπο πολίτη που, ως
χαρακτηριστικών που εκφράζουν τη ένα βαθμό, με την αυριανή του
συλλογική ζωή μιας ανθρώπινης ομάδας, δραστηριότητα, θα διαμορφώσει ένα νέο
ως το σύνολο των υλικών, πνευματικών, κοινωνικό πλαίσιο, δηλαδή μια νέα
ηθικών, πολιτικών και κοινωνικών πλευρών πολιτισμική πραγματικότητα που με τη
αυτής της ζωής, ως το σύνολο της υλικής σειρά της θα απαιτήσει ένα ανάλογο
και πνευματικής δημιουργίας μιας κοινωνίας εκπαιδευτικό σύστημα». (Παΐζης &
καθώς και το σύνολο των εκδηλώσεων και Θεοδωρίδης, 1995)
δραστηριοτήτων της. Ταυτόχρονα έχει Η εφαρμογή του προγράμματος σύμφωνα
άμεση σχέση και με την εκπαιδευτική με τις δημοσιευμένες αξιολογήσεις
διαδικασία. Οι έννοιες «πολιτισμός» και (www.prmelina.gr)
News Letter No3
απέδειξε ότι η συνεργασία ΥΠΠΟ-ΥΠΕΠΘ και εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων

προαπαιτεί συγχρονισμό στις παρεμβάσεις σε χώρους πολιτισμού και να ενθαρρύνουν
των φορέων, αλλά και τη διατήρηση και τοπικές πρωτοβουλίες.
προβολή των διακριτών, όσο και
συμπληρωματικών τους ρόλων Επίσης 3. Η πολιτισμική αγωγή και ανάπτυξη του
ανέδειξε τον ρόλο της τοπικής πολίτη
αυτοδιοίκησης και των περιφερειακών «Ο πολιτισμός εννοούμενος όχι ως μια ιερή
δομών για την υποστήριξη της πολιτισμικής και απαραβίαστη παράδοση ή ως μια
αγωγής. «Η πολιτισμική αγωγή για την παγιωμένη , στατική και αναλλοίωτη
ανάπτυξη και συνοχή της τοπικής κοινωνίας ιστορικά ταυτότητα, αλλά ως καθετί που
αποτέλεσε την κατακλείδα της φιλοσοφίας μας επιτρέπει να αναπτύξουμε αυτεπίγνωση
του προγράμματος όπως αυτή αλλά και φαντασία, ιστορική συνείδηση
διαμορφώθηκε μέσα από την νέα αλλά και καινοτομία, πείρα αλλά και
πραγματικότητα για τον ρόλο και την δημιουργικότητα, αποτελεί μέσα από την
προοπτική των τοπικών κοινωνιών στον 21ο ποικιλία των μορφών του , το
αιώνα». (Παΐζης, 2002) σημαντικότερο μέσο για την ανάπτυξη».
Μια σύγχρονη πολιτισμική (Πασχαλίδης, 2002)
πολιτική αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση Την τελευταία εικοσαετία έχει διεθνώς
στον πολιτισμό ως μέρος της αγωγής του αναπτυχθεί μια μεγάλη ποικιλία πολιτικών
πολίτη Μέσα από διαδικασίες παιδευτικές που διέπονται από την πολιτισμοκεντρική
που ξεκινούν από την νηπιακή ηλικία ώστε προσέγγιση της ανάπτυξης».
οι χώροι πολιτισμικής αναφοράς και τα Η ανάπτυξη νοείται πλέον όχι ως υλική
πολιτιστικά αγαθά να γίνουν κτήμα πρόοδος , μετρούμενη με δείκτες
ευρύτερων στρωμάτων και να οικονομικής αύξησης, αλλά ως ανθρώπινη
επικοινωνήσουν με εύληπτο τρόπο. Ο όρος ανάπτυξη, η οποία υπολογίζεται στη βάση:
«πολιτισμός» συναρτάται με τον χρόνο και
τον τρόπο διαχείρισης του, την Α) της πολιτικής , οικονομικής και
κοινωνικότητα, τη δημιουργικότητα, την κοινωνικής ελευθερίας που απολαμβάνει το
συμμετοχή, την επικοινωνία τις δυνατότητες άτομο
ατομικών παρεμβάσεων και πρωτοβουλιών. Β) των υπηρεσιών και των ευκαιριών που
Για την επίτευξη αυτών των στόχων θα προσφέρονται εξίσου σε όλους
πρέπει να ενεργοποιούνται με κεντρικό Γ) των δυνατοτήτων που παρέχονται στον
σχεδιασμό όλες οι υπηρεσίες πολιτισμού καθένα για πολιτισμική αυτοέκφραση και
και οι εποπτευόμενοι πολιτιστικοί δημιουργικότητα
οργανισμοί στον τομέα της δια βίου Δ) των εγγυήσεων και των αρχών που
εκπαίδευσης. εξασφαλίζουν σε όλα τα μέλη μιας
Το κλειδί για την ενδυνάμωση της κοινωνίας ανεξαρτήτως φυλής, φύλου ή
πολιτιστικής πολιτικής εκτός από την τάξης, τα ίδια βασικά νομικά, πολιτικά και
κρατική μέριμνα βρίσκεται και σε τοπικό ανθρώπινα δικαιώματα και ισότιμη
επίπεδο στους ανθρώπους της περιοχής Και μεταχείριση στον χώρο της εργασίας των
σε αυτό το σημείο ο ρόλος των μουσείων παροχών και της υποστήριξης που
είναι καθοριστικός γιατί μπορούν να προσφέρονται σε όλες εκείνες τις ομάδες
συμμετέχουν στα τοπικά κοινωνικά δρώμενα πληθυσμού που παρουσιάζουν ειδικές ή
και να αναλάβουν πρωτοβουλίες στον τομέα έκτακτες ανάγκες». ( Πασχαλίδης, 2002)
της εκπαίδευσης και του πολιτισμού «Ο στρατηγικός σχεδιασμός στον
καταργώντας τον κοινωνικό αποκλεισμό. τομέα του πολιτισμού για να είναι
Μπορούν επίσης να συστρατεύσουν τις σύγχρονος πρέπει να κατευθύνεται σε μια
δυνάμεις τους μαζί με τους πολίτες και να πολιτισμική πολιτική αναπτυξιακού
δημιουργήσουν πυρήνες εθελοντικής χαρακτήρα στην οποία η Πολιτεία θα είναι
κοινωνικής δράσης θέτοντας με αυτόν τον αποφασισμένη να επενδύσει με όλες τις
τρόπο τις βάσεις για μια κοινωνία ενεργών συνέπειες που μπορεί να έχει ο όρος
πολιτών Παράλληλα οι τοπικές αρχές επένδυση Επένδυση με την έννοια της
μπορούν να υποστηρίξουν τον σχεδιασμό φιλοδοξίας του στόχου, δηλαδή των
News Letter No3
σημαντικών κεντρικών μεταβολών σε πολιτιστικής πολιτικής οι οποίες οφείλονται

πολιτιστικό επίπεδο, που θα αφορούν τη στη διαφορετική πολιτική , οικονομική και
χώρα και τους πολίτες και όχι μόνο μικρές, κοινωνική δομή τους, στη διαφορετική
κατά κανόνα προνομιούχες, ομάδες ιστορική και πολιτιστική τους εξέλιξη και
πληθυσμού. Επένδυση, επίσης, με την στις εκάστοτε επικρατούσες αντιλήψεις και
έννοια του σχεδιασμού ενός προτεραιότητες. Ωστόσο παρά τις
ολοκληρωμένου προγράμματος με διαφοροποιήσεις σύμφωνα με την Κόνσολα
μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους ορισμένοι σκοποί (τάσεις) φαίνεται να είναι
στόχους. Επένδυση με την έννοια της κοινοί στις χώρες της Ευρώπης αλλά και
συνέχειας και συνέπειας, ώστε να μη μένουν γενικότερα στις χώρες του κόσμου με
μετέωρες οι επιμέρους ενέργειες και, κατ’ μεγαλύτερη ή μικρότερη έμφαση κατά
αυτό τον τρόπο, να εξουδετερώνονται περίπτωση.(Κόνσολα, 2006 ) Οι σκοποί
εύκολα ή να περιθωριοποιούνται. Επένδυση αυτοί επικεντρώνονται στους παρακάτω
με την έννοια του μεγέθους των ποσών που άξονες:
διατίθενται, ώστε να είναι αποτελεσματικά. Α) Η προστασία της πολιτιστικής
Επένδυση, τέλος, με την έννοια της κληρονομιάς
δημιουργίας υποδομής, σε επίπεδο θεσμών, Β) Η ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής
σύγχρονων προγραμμάτων και ανθρώπινου και πνευματικής δημιουργίας
δυναμικού που θα τα υποστηρίζει, και άρα Γ) Η διεύρυνση της πρόσβασης και
ενός παραγωγικού κύκλου που θα συμμετοχής των πολιτών στην πολιτιστική
αποκτήσει τη δική του δυναμική και, από ζωή
μια ορισμένη στιγμή και μετά θα διαθέτει τη Οι άξονες αυτοί αν επιδιωχθεί να
δυνατότητα να αυτοτροφοδοτείται. Η συναντήσουν με στρατηγικό σχεδιασμό
επένδυση στον πολιτισμό απαιτεί ένα νέο τους αντίστοιχους άξονες της εθνικής μας
όραμα με υψηλές προδιαγραφές και εκπαιδευτικής πολιτικής για δια βίου
ανανεωμένες οπτικές, απαιτεί ρήξη με εκπαίδευση, εκπαίδευση ενεργών πολιτών,
παραδοσιακές αντιλήψεις και πλέγματα ανάδειξη πολιτισμικής δυναμικής της
συμφερόντων, πίστωση χρόνου για να εκπαίδευσης με τις τέχνες και τον πολιτισμό,
αποδώσει, ποσά πραγματικά επενδυτικών θα συμβάλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη
διαστάσεων, κι ακόμη απαιτεί ανθρώπινο της χώρας.
δυναμικό με έμπνευση αλλά και ειδίκευση. Πολιτιστική πολιτική νοείται όταν
Αυτό απαιτεί παράλληλα με την πολιτική παρέχεται ευρύτατη πολιτιστική παιδεία,
βούληση και τη συναίνεση ισχυρών ομάδων όταν υπάρχει ισότιμη επαφή με το ευρύ
διανοουμένων και ανθρώπων του πνεύματος φάσμα του πολιτισμού και όταν όλα αυτά
και της τέχνης». (Ζορμπά, 1994) παρουσιάζουν ενιαία μορφή. Ένα
Η σύγχρονη πολιτιστική πολιτική αποτελεσματικό πρόγραμμα πολιτιστικής
οφείλει να είναι εμπνευσμένη πολιτική πολιτικής προϋποθέτει με σαφήνεια
βάθους και προοπτικής που επιδιώκει να καθορισμένα βήματα για την επίτευξη των
ενδυναμώσει όλες τις πηγές, όλες τις μήτρες σκοπών, δηλαδή ευδιάκριτους στόχους σε
της πολιτιστικής μας δημιουργίας και συνδυασμό με το χρόνο, το ανθρώπινο
σημαίνει γενναίες επενδύσεις στο δυναμικό και τους οικονομικούς πόρους.
«ανθρώπινο κεφάλαιο» με υπέρτατο Ουσιαστική πολιτισμική ανάπτυξη είναι
ζητούμενο και υπέρτατο κριτήριο την δυνατόν να επιτευχθεί μόνο όταν στηρίζεται
ποιοτική πολιτιστική δημιουργία του λαού στην πολιτισμική αγωγή με παιδαγωγική
μας, χωρίς την οποία δεν ανοίγουν οι πόρτες προοπτική.
του μέλλοντος. Και η εμπνευσμένη πολιτική
πολιτισμού είναι εντέλει πολιτική παιδείας Βιβλιογραφικές αναφορές
με το βαθύτερο περιεχόμενο του όρου. 1) Αθανασοπούλου, Α.(2002), «Η συμβολή
(Λαοκράτης, 2003) του πολιτισμού στην κοινωνική και
4. Συμπέρασμα οικονομική ανάπτυξη» στο Αθανασοπούλου
Όπως είναι φυσικό ανάμεσα στις Α.-Γλύτση Ε. &Χαμπούρη-Ιωαννίδου Αικ.
ευρωπαϊκές χώρες απαντώνται στο Οι διαστάσεις των πολιτιστικών
διαφοροποιήσεις στις βασικές επιδιώξεις της
News Letter No3
φαινομένων (σελ.135-222), τόμος Β, online τελευταία επίσκεψη 3/3/2014

Εισαγωγή στον Πολιτισμό, Πάτρα: ΕΑΠ Council of Europe/ERICarts, Compendium
2) Ζορμπά, Μ.(1994), «Κρατική πολιτική of Cultural Policies and Trends in Europe,
βιβλίου και πολιτικές ανάγνωσης» στο 8th edition, 2007 , Italy (Bodo C-Bodo C,
Εθνική Πολιτική Βιβλίου (σελ.35- Associazione per L’Economia della Cultura,
51),Αθήνα: ΥΠΠΟ-ΣΤΕΓΗ ΚΑΛΩΝ Rome, Last profile update: December 2006
ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ στο http://www.culturalpolicies.net
3) Κόνσολα, Ν.(2006), Πολιτιστική online τελευταία επίσκεψη 3/3/2014
ανάπτυξη και πολιτική , Αθήνα, εκδ. Council of Europe/ERICarts, “Compendium
Παπαζήση of Cultural Policies and Trends in Europe,
Λαοκράτης, Β.(2003), «Άνοιγμα εργασιών» 8th edition, 2007, Greece (Dallas C, Critical
στο Πολιτιστικές ταυτότητες και Publics S.A. Athens, Last profile
παγκοσμιοποίηση, Κείμενα update:December 2003
συνεδρίου(σελ.15-18), στο http://www.culturalpolicies.net
Αθήνα:ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ online τελευταία επίσκεψη 3/3/2014
4) Λαοκράτης, Β.(2003), «Άνοιγμα www.prmelina.gr on line τελευταία
εργασιών» στο Πολιτιστικές ταυτότητες και επίσκεψη 4/08/2014
παγκοσμιοποίηση, Κείμενα
συνεδρίου(σελ.15-18),
Αθήνα:ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ Μαρία Δρακάκη: Σχολική Σύμβουλος
5) Παΐζης,Ν. & Θεοδωρίδης, Μ. (1995), Δημοτικής Εκπαίδευσης Ν.
Εκπαίδευση και Πολιτισμός..Πρόγραμμα Ηρακλείου,Πρόεδρος Συλλόγου Φίλων
ΜΕΛΙΝΑ, Αθήνα:ΥΠΠΟ-ΥΠΕΠΘ-ΓΓΕΕ Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου
Χανίων,Msc Διοίκηση Πολιτισμικών
6) Παίζης Ν.(2002) «Ταξιδεύοντας στο
Μονάδων,Υποψήφια Διδάκτωρ του
χρόνο με το πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ. Η αξία Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και
της πολιτισμικής αγωγής στο ΚόκκινοςΓ.- Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου, T4E
Αλεξάκη Ε.,Διεπιστημονικές προσεγγίσεις Ambassador 2013
στη Μουσειακή Αγωγή σελ. 239-243, εκδ.
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
7)Πασχαλίδης, Γρ.(2002), «Βασικές έννοιες
και ζητήματα στη μελέτη του πολιτισμού
και της τέχνης. Μαζική κουλτούρα και
υψηλή τέχνη» στο Πασχαλίδης Γρ.και
Χαμπούρη-Ιωαννίδου Αικ. Οι διαστάσεις
των πολιτιστικών φαινομένων(σελ.19-
150),τόμος Α, Εισαγωγή στον Πολιτισμό,
Πάτρα: ΕΑΠ
8)Πετσάλνικος, Φ.(1997), «Η πολιτιστική
διάσταση στην εκπαίδευση» στο Μέρες
έκφρασης και δημιουργίας ΜΕΛΙΝΑ
Εκπαίδευση Πολιτισμός Περιφερειακή
Ανάπτυξη, (σελ.13-15), Θεσσαλονίκη:1997
9)Ρετσίλα –Αντζουλάτου, Ευρ.(1995),
Μουσειολογικοί διαλογισμοί.Προσεγγίσεις-
εφαρμογές, Αθήνα-
Αρτα:Μουσικοφιλολογικός Σύλλογος
ΣΚΟΥΦΑΣ
Αναφορές στο Διαδίκτυο
Belfiore E. The methodological challenge of
cross-national research: comparing cultural
policy in Britain and Italy» στο
http://www2.warwick.ac.uk/fac/arts/theatre_
s/cp/publications/centrepubs/belfiore.pdf,
News Letter No3
Ψυχική ανθεκτικότητα και σχολεία που επικινδυνότητας. Αναλυτικότερα, ο όρος

προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα χρησιμοποιείται συνήθως σε σχέση με τρεις
τύπους φαινομένων:
Resilience and schools that promote (α) τα θετικά αναπτυξιακά
resilience επιτεύγματα παιδιών / εφήβων και ατόμων,
που ζουν σε πλαίσια ‘υψηλού’ κινδύνου
Λαζαράκη Φανή , Εκπαιδευτικός, (π.χ., συνθήκες χρόνιας φτώχειας,
Ψυχολόγος, Μουσικός κατάχρηση ουσιών από γονείς)
(β) τη σταθερή και αυξανόμενη
Abstract ικανότητα των παιδιών/ εφήβων και ατόμων
What is psychological resilience? Which να ανταπεξέρχονται στις απαιτήσεις του
factors affect it negatively and which περιβάλλοντος κάτω από συνθήκες
contribute to its promotion? Can the school παρατεταμένου άγχους (αναπτυξιακή κρίση,
play a key role to its promotion and how? π.χ., δύσκολο διαζύγιο γονέων)
These are the questions to which this article (γ) την αντιμετώπιση και ανάνηψη
briefly attempts to answer. από τραυματικά γεγονότα (ξαφνική κρίση,
Key words: resilience, risk factors, π.χ. πόλεμος, φυσικές καταστροφές,
protective factors, classrooms – schools απώλεια αγαπημένου προσώπου) (Luthar,
resilience Cicchetti & Becker, 2000, Luthar, 2006,
Περίληψη Masten, 2001, 2007, Rutter, 2006).
Τι είναι ψυχική ανθεκτικότητα; Ποιοι Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν περιορίζεται σε
παράγοντες την επηρεάζουν αρνητικά και κάποιες ικανότητες διαφυγής από αντίξοες
ποιοι συμβάλλουν στην προαγωγή της; Το συνθήκες, αλλά ούτε και ταυτίζεται με
σχολείο μπορεί να παίξει επιτελικό ρόλο κάποια επιφανειακή ικανότητα
στην προαγωγή αυτής, και πως; Σε αυτά τα προσαρμογής / συμμόρφωσης στο
ερωτήματα ,το παρόν άρθρο επιχειρεί να περιβάλλον υποκρύπτοντας σοβαρότερες
δώσει σύντομες απαντήσεις. αδυναμίες ή ελλείψεις, που είναι πιθανό να
Λέξεις κλειδιά: ψυχική ανθεκτικότητα, αναδειχτούν αργότερα σε πιο απαιτητικές
επικινδυνότητα, προστατευτικοί μηχανισμοί, κοινωνικές και αναπτυξιακές απαιτήσεις
τάξεις- σχολεία με ψυχική ανθεκτικότητα (Rutter 2000, Yates, et.a., 2003)
Εισαγωγή Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια
Τις τελευταίες δεκαετίες η ψυχική πολυεπίπεδη, δυναμική και συνεχιζόμενη
ανθεκτικότητα έχει προκαλέσει το διαδικασία, στην οποία τα άτομα με κάποιες
ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. εσωτερικές ικανότητες χάρη και στην
Από την δεκαετία του ’70 οι ψυχολόγοι επίδραση συγκεκριμένων εξωτερικών
άρχισαν να παρατηρούν και να μελετούν το παραγόντων μπορούν να επιτύχουν
γεγονός ότι υπήρχαν παιδιά/ έφηβοι και σημαντικά ή θετικά αναπτυξιακά
άτομα, που ενώ βρίσκονταν στις λεγόμενες αποτελέσματα ακόμα και σε αντιξοότητες.
«ομάδες υψηλού κινδύνου», για την (Κούρκουτας, Χανier, 2007, Fergusson &
εμφάνιση προβλημάτων, παραταύτα Horwood, 2003, Yates et. al, 2003)
κατόρθωναν να πετύχουν και να διαψεύσουν Επίσης, μπορεί να εμπεριέχει πολλές
τα στατιστικά. Μεγάλος αριθμός ερευνών αλλαγές στην πορεία του χρόνου, όντας
αφιερώθηκε στην μελέτη, κατανόηση και δυναμική διαδικασία. Επομένως, τα άτομα
αξιοποίηση των παραγόντων, που παίζουν μπορούν να είναι ανθεκτικά σε μια περίοδο
καθοριστικό ρόλο στην προαγωγή της της ζωής τους, αλλά όχι σε άλλη/ες. (Rutter,
ψυχικής ανθεκτικότητας (Χατζηχρήστου, 2006, Xατζηχρήστου και συν. 2012)
Λαμπροπούλου, Αδαμοπούλου 2012 ). Οι παράγοντες επηρεασμού είναι και η
Ορισμός αναπτυξιακή εξέλιξη, αλλά και οι
Ο όρος ψυχική ανθεκτικότητα (resilience) μεταβαλλόμενες συνθήκες ζωής. Λόγου
αναφέρεται σε μία δυναμική διαδικασία χάρη, ένα παιδί μπορεί να αντιμετωπίσει με
θετικής προσαρμογής απέναντι στις μεγάλη επιτυχία σημαντικά στρεσογόνα
καταστάσεις, παρά τις αντιξοότητες των γεγονότα σε μια περίοδο της ζωής του, όμως
συνθηκών και την έκθεση σε παράγοντες σε μια άλλη μεταγενέστερή περίοδο να
News Letter No3
πληγεί σημαντικά από άλλα στρεσογόνα κοινότητα, στο σχολείο, στις σχέσεις με
γεγονότα (Rutter, 2006, Luthar, 2006, τους συνομηλίκους, στην οικογένεια, στο
Χατζηχρήστου και συν. 2012). άτομο. Επίσης , στη σχετική βιβλιογραφία
Η μελέτη της ψυχικής ανθεκτικότητας αναφέρονται ως επιβαρυντικοί παράγοντες
έγκειται στο σαφή ορισμό, τόσο των στην ομαλή ανάπτυξη των παιδιών, και ο
αναμενόμενων αναπτυξιακών επιτευγμάτων, πρόωρος τοκετός, το διαζύγιο, η φτώχεια, η
όσο και των κριτηρίων αξιολόγησης των κακοποίηση, η ύπαρξη ασθένειας ή
συνθηκών επικινδυνότητας (Master & ψυχοπαθολογίας των γονέων, η μητρότητα
Curtis, 2000). Προκύπτει λοιπόν, ότι η στην εφηβεία και το ψυχικό τραύμα από
ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι μόνο ένα πόλεμο ή φυσικές καταστροφές
ατομικό χαρακτηριστικό ή γνώρισμα, ή μια (Χατζηχρήστου και συν. 2012).
στατική κατάστασή συγκεκριμένων Αρχικά το κέντρο βάρους των ερευνών είχε
δεξιοτήτων (Κουρκούτας, 2007, Luthar et πέσει σε μεμονωμένους παράγοντες
al.,2000,Rutter,2006). επικινδυνότητας. Όμως, καθώς φάνηκε
Ο ορισμός της ψυχικής ανθεκτικότητας άρει ερευνητικά πολλοί αρνητικοί παράγοντες
διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους ειδικούς συνυπάρχουν και συσσωρεύονται με την
(Luthar et. al., 2000, Master, 1999, πάροδο του χρόνου. Στην ουσία αυτό
Χατζηχρήστου, Λαμπροπούλου, σημαίνει, πως η παρουσία πολλών αντίξοων
Αδαμοπούλου 2012). Όμως, παρά τις εξωτερικών κυρίως συνθηκών, συμβάλλει
διαφορές, υπάρχει συμφωνία της στην διαμόρφωση μιας ψυχικής δυναμικής,
επιστημονικής κοινότητας ,πως κάποια που μπορεί εν δυνάμει να οδηγήσει στην
άτομα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως εκδήλωση ψυχοκοινωνικών παρεκκλίσεων
ψυχικά ανθεκτικά ανεξαρτήτως (Κουρκούτας, 2007,Fraser, 2004, Garbarino
συγκεκριμένου ορισμού ή προσέγγισης & Ganzel 2000). Η επίδραση τους λοιπόν
(Χατζηχρήστου, Λαμπροπούλου, είναι πιθανόν πολλαπλασιαστική, παρά
Αδαμοπούλου, 2012). αθροιστική (Wright & Masten, 2005,
Σημαντικές ομοιότητές και συμπεράσματα Χατζηχρήστου και συν., 2009).
της σχετικής βιβλιογραφίας στέκονται στην Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα παιδιά
ικανότητα του ατόμου να αναγεννιέται, να που ζουν σε ακραία στερητικά κοινωνικά
επανέρχεται, να επαναδομεί τον εαυτό του περιβάλλοντα, όπως και σε δυσλειτουργικές
και να προσαρμόζεται με επιτυχία στον οικογένειες, και βιώνουν δυσχερείς και
περιβάλλον αναπτύσσοντας κοινωνική, αντίξοες συναισθηματικές εμπειρίες στην
ακαδημαϊκή και επαγγελματική επάρκεια καθημερινή τους ζωή με ένα συστηματικό
ενάντια των αντιξοοτήτων. Ακόμα, να και επαναλαμβανόμενο τρόπο, συχνά
αντέχει στις δυσκολίες και τις καταστάσεις αδυνατούν να διαμορφώσουν επαρκή
που προκαλούν τις αντοχές του με ένα εσωτερικά αποθέματα, και συχνά αρκετά
τρόπο, που τελικά προσδίδουν στο άτομο από αυτά υπολείπονται σε στρατηγικές
επιπρόσθετους προστατευτικούς αντιμετώπισης ή κατάλληλους μηχανισμούς
μηχανισμούς και δεξιότητες αντιμετώπισης άμυνας στην αντιμετώπιση εσωτερικών ή
αγχογόνων καταστάσεων επιπλέον από εξωτερικών δυσκολιών, ή εντάσεων
αυτές που διέθετε,πριν από τα αντίξοα (Κουρκούρτας, 2007, Garbarino, 1995).
γεγονότα. Επίσης, το υποβαθμισμένο σχολικό
Ψυχική Ανθεκτικότητα και περιβάλλον αποτελεί και αυτό παράγοντα
Επικινδυνότητα επικινδυνότητας, αφού συνδέεται με χαμηλή
Μεγάλος αριθμός ερευνών έχει επίδοση, εγκατάλειψη, προβλήματα
πραγματοποιηθεί για τους παράγοντες συμπεριφοράς και χρήση ουσιών (Reddy,
επικινδυνότητας (risk factors), που Rhodes 7 Mulhall, 2003, Χατζηχρήστου και
επηρεάζουν αρνητικά δημιουργώντας συν. 2012).
προβλήματα σε διάφορους τομείς ανάπτυξης
και προσαρμογής των παιδιών (Durlak, Ψυχική Ανθεκτικότητα και
1995, Master & Obradovic, 2006). Οι Προστατευτικοί Μηχανισμοί/
παράγοντες αυτοί είναι μεταβλητές που Παράμετροι
εντοπίζονται σε πολλά επίπεδα: στην
News Letter No3
Το ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά την ψυχική οικονομικό επίπεδο, η ικανοποίηση βασικών

ανθεκτικότητα έχει πέσει περισσότερο στους αναγκών (Χατζηχρήστου και συν. 2012).
προστατευτικούς παράγοντες, που Περιβαλλοντικοί Προστατευτικοί Παράγοντες
συμβάλλουν στο να ξεπεραστούν οι Η ύπαρξη υποστηρικτικών δικτύων με
αντιξοότητες της ζωής. Αυτοί ορίζονται ως φορείς και ομάδες της κοινότητες, οι καλές
τα «εγγενή» χαρακτηριστικά της σχέσεις με συνομήλικούς και με τη γειτονιά,
προσωπικότητας του ατόμου ή του η δημόσια ασφάλεια και η παροχή
περιβάλλοντος όπου ζει. Μπορούν να κοινωνικών υπηρεσιών και παροχής υγείας
μετριάζουν την αρνητική επίδραση των υψηλού επιπέδου παίζουν σημαντικό ρόλο.
αγχογόνων γεγονότων και καταστάσεων, και Το σχολείο που φροντίζει και νοιάζεται, όχι
επιτρέπουν στο παιδί να επιτύχει, παρά τους μόνο για την παροχή γνώσεων, αλλά και για
παράγοντες επικινδυνότητας την προαγωγή της συναισθηματικής
(Χατζηχρήστου και συν, 2012). ετοιμότητας των παιδιών κατέχει και αυτό
Οι προστατευτικοί παράγοντες σχετίζονται εξέχουσα θέση (Χατζηχρήστου και συν.
με την εμφάνιση θετικών αποτελεσμάτων 2012).
και τη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Κάθε Γενικά οι έρευνες έχουν καταδείξει, πως η
προστατευτικός παράγοντας συμβάλλει ύπαρξη και η διαθεσιμότητα ενηλίκων με
στην πρόληψη περισσοτέρων του ενός επάρκεια στη ζωή των παιδιών και των
αρνητικών αποτελεσμάτων. (Χατζηχρήστου εφήβων, και η ύπαρξη μιας δυνατής
και συν. 2012, Durlak, 1998). Γενικά, η συναισθηματικά σχέσης με κάποιον
έρευνα έχει εντοπίσει σε παιδιά που είναι «μεγάλο», που να είναι και ο ίδιος επαρκής
ψυχικώς ανθεκτικά ένα πυρήνα ατομικών και συναισθηματικά διαθέσιμος, ως πολύ
χαρακτηριστικών (κοινωνικότητα, βασική προϋπόθεση για την προαγωγή της
προσωπική αίσθηση επάρκειας και ελέγχου, ψυχικής ανθεκτικότητας (Masten et. αl.,
κ.α), αλλά και υποστηρικτικών δικτύων 2008, Χατζηχρήστου, 2011).
(καλή σχέση με τον έναν γονέα, υποστήριξη Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας
από συγγενή, φίλο, εκπαιδευτικό, κ.α) στην σχολική κοινότητα
ανεξαρτήτως κοινωνικό-οικονομικού Η βιβλιογραφία καταδεικνύει με συνέπεια
επιπέδου , εθνικότητας ή πολιτισμικού ότι το σχολείο, πέρα από την οικογένεια και
πλαισίου(Masten, 2011, Wright & Masten, την ευρύτερη κοινότητα, αποτελεί
2005). περιβάλλον ιδιαίτερης κρισιμότητας, για την
Από όσα έχουν ήδη αναφερθεί, οι ανάπτυξη εκείνων των χαρακτηριστικών στα
προστατευτικοί παράγοντες μπορούν να παιδιά, που τα καθιστούν ικανά να
εντοπιστούν σε πολλούς τομείς στη ζωή των ανταπεξέρχονται στις αντιξοότητες και τα
παιδιών, και να αφορούν πολλά επίπεδα. προβλήματα.
Υπάρχουν λοιπόν: Σε μια τέτοια συστημική θεώρηση οι τάξεις
Ενδογενείς Προστατευτικοί Παράγοντες και τα σχολεία μπορούν να αποτελέσουν
Πρόκειται για τα ατομικά χαρακτηριστικά, «ψυχικά ανθεκτικές κοινότητες» παρέχοντας
που θεωρούνται ως προστατευτικοί, και στήριξη και καθοδήγηση στα παιδιά και να
ενδεικτικά αναφέρονται στις καλές συμβάλλουν στην διευκόλυνση της
γνωστικές λειτουργίες, στην θετική σχολικής τους προσαρμογής (Esquivel, Doll
αυτοαντίληψη, στη πίστη και στην ύπαρξη & Oades- Sese, 2011, Masten, Herbers,
νοήματος ζωής, στον αυτοέλεγχο, στην Cutuli & Lafavor, 2008, Doll, Zucker &
προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον, στην Brehm, 2009, Hatzichristou, Lykitsakou,
ελκυστικότητα στους άλλους και στην Lampropoulou & Dimitropoulou 2010,
αίσθηση του χιούμορ (Χατζηχρήστου και Xατζηχρήστου και συν., 2009).
συν. 2012). Σύμφωνα με τους Doll, Zucker και Brehm
Οικογενειακοί Προστατευτικοί Παράγοντές (2009) οι τάξεις με ψυχική ανθεκτικότητα
Στην οικογένεια προστατευτικοί παράγοντες παρουσιάζουν τα ακόλουθα
θεωρούνται οι καλές σχέσεις, το θετικό χαρακτηριστικά:
κλίμα, τα σαφή όρια, το καλό μορφωτικό (α) Ακαδημαϊκή
επίπεδο των γονέων και η εμπλοκή τους αποτελεσματικότητα: πρόκειται για τις
στην μάθηση, το καλό κοινωνικό- πεποιθήσεις που έχουν οι μαθητές
News Letter No3
αναφορικά με την ικανότητα τους να από τις αντιλήψεις των γονέων και των
μάθουν και να είναι επιτυχημένοι στην τάξη. εκπαιδευτικών.
Η ακαδημαϊκή αποτελεσματικότητα
επηρεάζει συμπεριφορές σχετικές με τη Τα πρώτα τρία χαρακτηριστικά αναφέρονται
σχολική επίτευξη. Τάξεις με ψυχική στους μαθητές τους ίδιους, τα υπόλοιπα στις
ανθεκτικότητα επιτρέπουν στους μαθητές σχέσεις που πλαισιώνουν τη μαθησιακή
τους να χρησιμοποιούν τις δεξιότητες τους διαδικασία. (Χατζηχρήστου και συν. 2012).
με επιτυχία και να θεωρούν τους εαυτούς Επιγραμματικά αναφέρεται, πως οι Doll et
τους επαρκείς και αποτελεσματικούς κατά al. προτείνουν ως πολύ βοηθητική τεχνική
την διαδικασία της μάθησης πρακτική εφαρμογή των παραπάνω
(β) Ακαδημαϊκό προσδιορισμό: Oι χαρακτηριστικών τη δημιουργία των
μαθητές μπορούν να έχουν προσωπικούς «χαρτών της τάξης» με τη συμπλήρωση των
στόχους για τη μάθηση τους, να είναι σε αντίστοιχων ερωτηματολογίων από τους
θέση να εντοπίζουν και να λύνουν τα μαθητές. Έπειτα, γίνεται η
προβλήματα, που θα μπορούσαν να σταθούν αποκωδικοποίηση και παρουσίαση των
εμπόδιο στην επίτευξη των στόχων τους, αποτελεσμάτων από τον εκπαιδευτικό στην
μπορούν να επιλέγουν και να αναλαμβάνουν ολομέλεια αυτής, Ακολουθεί συζήτηση και
ενέργειες που τους επιτρέπουν να χαράζεται γραμμή δράσεων και
προοδεύουν. παρεμβάσεων στους τομείς που κρίνεται
(γ) Αυτοέλεγχος συμπεριφοράς: Οι απαραίτητο μιας και η βελτίωση της τάξης
μαθητές έχουν την αρμόζουσα συμπεριφορά είναι ευθύνη όλων.
στην εκάστοτε περίπτωση με ελάχιστη Επιπλέον, οι Ηenderson & Milstein (2008),
επιτήρηση από τους ενήλικους Με άλλα με βάση τα ερευνητικά δεδομένα και την
λόγια, η συμπεριφορά των μαθητών είναι η κλινική εμπειρία συνέθεσαν τον τροχό της
κατάλληλη για τη μάθηση ανεξάρτητα από ψυχικής ανθεκτικότητας με 6 βασικούς
τη μορφή κάποιας εξουσίας μέσα στην τάξη. παράγοντες, που συμβάλλουν στην
δ) Θετικές σχέσεις μεταξύ μαθητών προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας στο
και εκπαιδευτικών: Στις τάξεις με ψυχική σχολικό περιβάλλον:
ανθεκτικότητα οι σχέσεις μεταξύ μαθητών Τα 6 κρίσιμα στοιχεία είναι:
και εκπαιδευτικών χαρακτηρίζονται από (α) Ανάπτυξη θετικών κοινωνικών
αμοιβαιότητα, ζεστασιά, ενδιαφέρον. σχέσεων με άλλους ανθρώπους που
Διακρίνονται από υψηλές απαιτήσεις και νοιάζονται και φροντίζουν, εμπλοκή σε
προσδοκίες και παρέχουν στην τάξη σαφή ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες και
όρια και δομή αναγνώριση των προσωπικών προτιμήσεων
(ε) Θετικές σχέσεις μεταξύ μάθησης του κάθε παιδιού. Αυτά
συνομηλίκων: Η τάξη με ψυχική επιτυγχάνονται με την ενεργητική
ανθεκτικότητα έχει νόρμες και κανόνες, για συμμετοχή των γονέων στα σχολικά
τον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι μαθητές, δρώμενα, καθώς και την τακτική τους
ώστε να δημιουργούνται ευχάριστες φιλίες ενημέρωση. Την οργάνωση δραστηριοτήτων
με διάρκεια και να επιλύονται μέσα στο σχολειό (μαθησιακών, αθλητικών
αποτελεσματικά και ικανοποιητικά τυχόν κα.) και την καλλιέργεια της πολλαπλής
συγκρούσεις. νοημοσύνης των παιδιών χρησιμοποιώντας
(στ) Αποτελεσματική, στενή εναλλακτικούς τρόπους μάθησης.
συνεργασία σχολείου- οικογένειας: To (β) Δημιουργία σαφών και
σχολείο και η οικογένεια συνεργάζονται ξεκάθαρων στόχων με την αποσαφήνιση
διατηρώντας ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας των προσδοκιών, για το τι είναι επιθυμητό
στηριζόμενη στην κοινή κατανόηση των και τι όχι, συνεπής εφαρμογή των συνεπειών
αναγκών των παιδιών. Η μάθηση που που έχουν συμφωνηθεί από πριν. Τα
λαμβάνει χώρα είναι γνωστή στις παραπάνω μπορούν να εφαρμοστούν όταν οι
οικογένειες των παιδιών και ενισχύεται από μαθητές εμπλακούν ενεργητικά στην
αυτές, γιατί οι προσδοκίες και οι διαδικασία θεσμοθέτησης των ορίων και
πεποιθήσεις των μαθητών για την σχολική κανόνων συμπεριφοράς, όπως και της
τους επίδοση επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό εφαρμογής αυτών
News Letter No3
(γ) Εκμάθηση κοινωνικών εγκληματικότητας, των αποβολών μαθητών

δεξιοτήτων χρήσιμων στη ζωή, που βοηθούν και της κατάχρησης ουσιών
τις συνεργατικές σχέσεις, την επίλυση Επίλογος
συγκρούσεων, διαχείρισης του άγχους, και Οι διάφορες προσπάθειες ενίσχυσης και
δεξιότητες επικοινωνίας και προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας
διεκδικητικότητας. Η συνεργατική μάθηση μπορούν να εφαρμοστούν σε ποικίλα
και η συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, πλαίσια. Όμως , τα ερευνητικά δεδομένα και
που αφορούν την τάξη και το σχολείο οι ειδικοί χρήζουν το σχολείο και
μπορούν να λειτουργήσουν ως ενισχυτές γενικότερα την σχολική κοινότητα ως έναν
προς την κατεύθυνση αυτή .Επίσης, και τα ιδεατό χώρο για εφαρμογή προγραμμάτων
προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης με στοχοθεσία την ενίσχυση της ψυχικής
βοηθούν. ανθεκτικότητας, αφού αυτό αποτελεί βασικό
(δ) Παροχή στήριξης και φροντίδας πεδίο δράσης και πραγμάτωσης του εαυτού
που εμπεριέχει τη θετική αποδοχή και και της κοινωνικής ταυτότητας του παιδιού
ενθάρρυνση χωρίς όρους, κυρίως σε (Χατζηχρήστου και συν. 2012).
καταστάσεις αντιξοότητας . Αυτό γίνεται όχι Έχει φανεί πως παρεμβάσεις που
μόνο σε επίπεδο στάσεων, αλλά και χρησιμοποιούν συνδυασμό διάφορων
συμπεριφοράς με το γνήσιο ενδιαφέρον, στρατηγικών, ως προς την προαγωγή και
σεβασμό, παροχή κινήτρων και λεκτική ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας
διαβεβαίωση στοιχείων της ψυχικής συμβάλλουν είναι πολύ πιο
ανθεκτικότητας, από την πλευρά του αποτελεσματικές. Βιβλιογραφικά
σχολείου πρωτίστως στα παιδιά που αναφέρεται, πως οι κύριοι άξονες των
παρουσιάζουν δυσκολίες. στρατηγικών , που χρησιμοποιούνται,
(ε) Ύπαρξη υψηλών προσδοκιών στοχεύουν στην μείωση των παραγόντων
και σαφή έκφραση τους με υψηλές, αλλά επικινδυνότητας, στη βελτίωση –αύξηση
ρεαλιστικές προσδοκίες, καθώς και ένδειξη των πηγών στήριξης, που χρειάζονται τα
εμπιστοσύνης με λεκτικά μηνύματα που παιδιά κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης τους
ενισχύουν τις πεποιθήσεις και στην ενεργοποίηση και κινητοποίηση
αυτοαποτελεσματικότητας και περιορίζουν των θεμελιωδών προστατευτικών
τον ανταγωνισμό. Ανάθεση εργασιών με συστημάτων ανάπτυξης (Χατζηχρήστου και
ικανοποιητικό βαθμό δυσκολίας και συν. 2012).
αναγνώριση των διαφορετικών προτιμήσεων Ο απώτερος στόχος όμως, όλων αυτών των
μάθησης. παρεμβάσεων είναι η συνολική
(στ) Παροχή ευκαιριών για ενεργή συναισθηματική στήριξη του παιδιού, η
συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής συναισθηματική του αυτονομία, η
κοινότητας με τους μαθητές να προώθηση της επικοινωνίας , η ένταξή του
αντιμετωπίζονται ως ενεργητικοί στην τάξη και στην κοινωνία , η προαγωγή
διαμορφωτές της μαθησιακής διαδικασίας των διαπροσωπικών κοινωνικών σχέσεων ,
και με ένα πρόγραμμα σπουδών που αλλά και η ενίσχυση της ταυτότητας του.
σχετίζεται με την καθημερινότητα Η ψυχική ανθεκτικότητα λοιπόν, καλό θα
ήταν να μην αποτελεί ένα «άλλο»
Τα πρώτα τρία στοιχεία είναι συνδεδεμένα πρόγραμμα, αλλά να ταυτίζεται με το
με τους παράγοντες επικινδυνότητας και σύγχρονο σχολείο και την παροχή καλών
στοχεύουν στη μείωση τους. Τα υπόλοιπα εκπαιδευτικών παροχών τόσο σε γνωστικό,
τρία αναφέρονται στους προστατευτικούς αλλά και σε συναισθηματικό επίπεδο.
παράγοντες και την ενίσχυση αυτών Βιβλιογραφία
(Χατζηχρήστου και συν. 2012). Doll, B. Zucker, S, 7 Brehm, K (2009)
Έχει διαπιστωθεί πως η συνδυασμένη .Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική
εφαρμογή των έξι στοιχείων οδηγεί στην ανθεκτικότητα: Πώς να δημιουργήσουμε
ανάπτυξη της θετικής εικόνας εαυτού, στη ευνοϊκό περιβάλλον μάθησης. Επιστημονική
στενή σχέση με το σχολειό και θετική στάση επιμέλεια ελληνικής έκδοση και πρόλογος :
προς αυτό, σε καλύτερες αποδόσεις, σε X. Xατζηχρήστου. Μετάφραση: E.
σημαντική μείωση των ποσοστών εφηβικής Θεοχαράκη, Αθήνα: Τυπωθήτω
News Letter No3
Durlak, J.A.(1995). School-based prevention ιδιαίτερες δυσκολίες και Σχολική Ένταξη. ©

programs for children and adolescents. (copyright) Ηλίας Κουρκούτας-Ελληνικά
Thousands Oaks, CA: Sage Γράμματα
Durlak, J.A (1998). Common risk and Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο
protective factors in successful prevention ftp://ftp.soc.uoc.gr/Psycho/Kourkoutas/Math
programs. American Journal Of ima_Metaptyhiakou/A5.Kourk.Xavier.resil..
Orthopsychiatry, 68(4), 512-520. pdf ( 11/08/2014)
Esquivel, G. B, Doll, B,& Oades-Sese , Luthar, S.S. (2006). Resilience in
G.v.( 2011). Introduction to the special development: A synthesis of research across
issue: Resilience in schools. Psychology in five decades. In D. Cicchetti & D. j. Coher
the Schools, 48(7), 649-651 (Eds), Developmental Psychopathology:
Fergusson, D. M 7 Horwood, L.J.( 2003). Risk, disorders, and adaptation (2th edition,
Resilience to childhood adversity : results of pp. 739-395). New York: Wiley
a 21-year study. In S. S. Lutar ( Ed). Luthar, S.S., Cicchetti D., & Becker, B.
Resilience and vulnerability. Adaptation in (2000). The construct of resilience: Α
the context of childhood adversities ( pp. critical evaluation an2000d guideline for
130-155). Cambridge, UK: Cambridge future research. Child Development, 71(3),
Fraser, M. W. (2004). The Ecology of 543-562.
Childhood: A Multisystem Perspective. In Masten , A.S. (1999). Resilience comes of
M.W. age: Reflections on the past and outlook for
Fraser (Ed.), Risk and Resilience in the next generation of research. In m. D.
Childhood. An Ecological perspective, Glantz L, .Johnson, & L. Huffman (Eds).
(pp.1-12). Washington, DC: NAWS Press Resienence an development: Positive life
Garbarino, J. (1995). Raising children in a adaptations (pp. 282-2960. New York:
socially toxic environment. San Francisco: Pienum
Jossey-Bass Masten, A. S. (2001). Ordinary magic.
Garbarino, J. & Ganzel, B. (2000). The American Psychologist, 56(3), 227-238
human ecology of early risk. In J.P. Masten, A.S., & Obradovic, J.( 2006).
Shonkoff & S.J. Meisels (Eds.), Handbook Competence and resilience in development.
of Early Intervention (pp. 76-93). Annals of the New York Academy of
Cambridge: Cambridge University Press. Sciences, 1094, 23-27
Hatzichristou, C.,Lykitsakou, K., Masten, A.S. (2007). Resilience in
Lampropoulou, A.,& Dimitropoulou, developing systems: Progress and promise
P.,(2010). Promoting the well-being of as the fourth wave rises. Development and
scholl communities : Α systemic approach in Psychopathology, 19, 921-930
B. Doll, W. Phohl, & J. Yoon (Eds), Masten, A. S., Herberts, J.J., & Lafavor,
Handbook of Prevention Science , (pp.255- T.LAFAVOR, T.L (2008). Promoting
274). Ney York: Routledge. competence and resilience in the school
Henderson, N. 7 Milstein, M.( 2008). context. Professional School Counselor, 12,
Σχολεία που προάγουν την ψυχική 76-84.
ανθεκτικότητα : Πως μπορεί να γίνει για Masten, A.S. (2011). Resilience in children
τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς . threatened by extreme adversity:
Επιστημονική επιμέλεια έκδοσης:X. Frameworks for research, practice and
Χατζηχρήστου, Μετάφραση : B. Βασσαρά . translational synergy. Development and
Αθήνα : Τυπωθήτω Psychipathology, 23, 141-154.
Κουρκούτας, H., Xavier, M., R., Reddy , R., Rhodes J., & Mulhall, P. (2003).
Ενδυνάμωση Ψυχικής Ανθεκτικότητας The influence of teacher support on student
(Resilience) σε Παιδιά και Εφήβους με adjustment in the middle school years: A
Ακαδημαϊκές και Ψυχοκοινωνικές latent growth curve study. Develppment and
Δυσκολίες/Διαταραχές: Παρεμβάσεις στο Psychopathology, 15, 119-138
πλαίσιο του Σχολείου Στο Catholic Rutter, M. (2006). Implications of resilience
University of Κουρκούτας & R.Caldin concept for scientific understanding. Annals
(Επμ.)(υπό έκδοση) Οικογένειες παιδιών με of New York Academy of Science, 1094, 1-12
News Letter No3
Rutter, M (2000). Resiliencereconsidred:

Conceptual considerations, empirical
findings, and policy implications. In J.P. Το σχολικό κλίμα και η οργανωτική δομή
Shonkoff 7 S. J. Meisels (Eds), Handbook of του. Ο ρόλος του Σχολικού Συμβούλου
Early Intervention ( pp. 651-682). στη βελτίωση του σχολικού κλίματος.
Cambridge: Cambridge University Press
Werner, E (2000). Protective factors and The school climate and the organizational
individual resilience. In J.P., Shonkoff, & S. structure. The role of the School
J., Meisels (Eds.), Handbook of Early Counselor to improve school climate.
Intervention, (pp. 115-132). Cambridge,
UK: Cambridge University Press. Θεόδωρος Μπαρής,
Wright, M.O., & Masten, A.S. (2005). t4e Ambassador
Resilience processes in development:
Fostering positive adaption in the context of Abstract
adversity. In S, Godstein & R. b. Brooks ( The school as an open system cannot remain
Eds) , Handbook of resilience in children ( healthy without having to exchange
pp.17-370. New York: Springer information and communicate with the
Yates, T. M., Egeland, B. & Sroufe, A. wider systems to which it belongs. Due to
(2003). Rethinking Resilience: A the fact that the school environment
developmental process perspective. In S. constitutes an essential element of an
S.Luthar (Ed.), Resilience and vulnerability. effective school, therefore the school climate
Adaptation in the context of childhood improves the effectiveness of the school
adversities (pp. 243-266). Cambridge, UK: unit. The gradual upgrade and autonomy of
Cambridge. Χατζηχρήστου, Χ., school unit and its connection with the local
Λαμπροπούλου ,Α., Αδαμοπούλου, Ειρ., community can create the appropriate
(2012). Ψυχική Ανθεκτικότητα , Βασικά conditions for the development of a positive
Θέματα ανάπτυξης και προσαρμογής των school climate. The function of the school is
παιδιών ,Συν φροντίζω, Connecting enriched with new institutions and
4caring.gr objectives, while the role of the training is
Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο reviewed and redefined. The School
http://connecting4caring.gr/sites/default/files Counselor should focus on fostering a
/%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%B9%C positive school climate in which the
E%BA%CE%AE%20%CE%91%CE%BD involved members of the school community
%CE%B8%CE%B5%CE%BA%CF%84%C will develop the maximum of their abilities
E%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE% and their skills. Taking advantage of the
B7%CF%84%CE%B1%20(2).pdf ( framework provided by the self-assessment
11/08/2014) of the educational work of the school, the
Χατζηχρήστου, Χ., Δημητροπούλου, Α., school unit with the support and guidance of
Λυκιτσάκου, Κ. & Λαμπροπούλου , Α.( the school pedagogical responsibility
2009). Προαγωγή της ψυχικής ευεξίας στη consultant could contribute to the change of
σχολική κοινότητα : Εφαρμογή a closed school climate in order to become
παρεμβατικού προγράμματος σε επίπεδο open, participatory and responsive.
συστήματος : Ψυχολογία, Ειδικό τεύχοs :
Σύγχρονα θέματα Σχολικής Ψυχολογίας , Περίληψη
16(3). 381-401. Το σχολείο, ως ανοικτό σύστημα, δε μπορεί
Χατζηχρήστου, Χ.,( 2011).Σχολική να παραμείνει υγιές χωρίς να ανταλλάσσει
Ψυχολογία , Αθήνα , Τυπωθήτω. Health πληροφορίες και χωρίς να επικοινωνεί με το
ευρύτερο σύστημα στο οποίο ανήκει. Το
Λαζαράκη Φανή :Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός, σχολικό περιβάλλον συνιστά σημαντικό
Μουσικοπαιδαγωγός ,ειδικευθείσα στην ειδική παράγοντα του αποτελεσματικού σχολείου.
αγωγή και στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, με
πολύχρονη πείρα και πέρασμα από πολλές Το σχολικό κλίμα προάγει την
ιδιωτικές και δημόσιες δομές των παραπάνω αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας.
πεδίων. Την περίοδο αυτή υπηρετεί στο 87 ο Η σταδιακή αναβάθμιση και αυτοτέλεια της
Δημ. Σχολείο Διαπολιτισμικής Εκπ. Αθηνών
(lazarakifani@gmail.com)
News Letter No3
σχολικής μονάδας και η σύνδεσή της με την να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και για τη
τοπική κοινωνία μπορεί να δημιουργήσει τις βελτίωση των σχέσεων στη σχολική μονάδα
κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ως σημαντικού παράγοντα διαμόρφωσης
θετικού σχολικού κλίματος. Η λειτουργία του σχολικού κλίματος. Στην εργασία αυτή,
του σχολείου εμπλουτίζεται με νέους αξιοποιώντας μια μελέτη περίπτωσης,
θεσμούς και στόχους, ενώ παράλληλα ο προτείνεται ένα σχέδιο δράσης για τη
ρόλος του εκπαιδευτικού αναθεωρείται και βελτίωση του σχολικού κλίματος.
επαναπροσδιορίζεται. Ο Σχολικός 2. Διοίκηση και Οργάνωση στην
Σύμβουλος κρίνεται αναγκαίο να συμβάλλει εκπαίδευση
στη δημιουργία ενός σχολικού κλίματος Η διοίκηση και η οργάνωση της
μέσα στο οποίο τα εμπλεκόμενα μέλη της εκπαίδευσης αποτελεί πλέον βασικό κλάδο
σχολικής μονάδας να αποδίδουν το μέγιστο των Επιστημών της Αγωγής. Αναφέρονται
των δυνατοτήτων τους. Αξιοποιώντας το στην οργάνωση του έμψυχου αλλά και του
πλαίσιο που παρέχεται από την άψυχου υλικού και βρίσκονται σε στενή
αυτοαξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου σχέση και συνάφεια μεταξύ τους, αφού η
της σχολικής μονάδας, η σχολική μονάδα με οργάνωση προηγείται της διοίκησης. Μια
την υποστήριξη και καθοδήγηση του καλή οργάνωση αποτελεί προϋπόθεση για
σχολικού συμβούλου παιδαγωγικής μια αποτελεσματική διοίκηση και αυτή με
ευθύνης, μπορεί να μετατρέψει ένα κλειστό τη σειρά της συμβάλλει στην καλύτερη
κλίμα σε ανοιχτό και συμμετοχικό. σχολική μάθηση και επίδοση (Πασιαρδής,
Λέξεις κλειδιά: σχολικό κλίμα, Σχολικός 2001). Τρεις θεωρίες έχουν επικρατήσει στο
Σύμβουλος, αυτοαξιολόγηση, σχέδιο δράσης χώρο της διοίκησης της Εκπαίδευσης.
1. Εισαγωγή - Η επιστημονική προσέγγιση της διοίκησης
Τα τελευταία χρόνια, η έννοια του σχολικού (Scientific Management) με κύριο
κλίματος ως παράγοντα εκπρόσωπο τον Taylor.
αποτελεσματικότητας και εύρυθμης - Η προσέγγιση της διοίκησης μέσω των
λειτουργίας των εκπαιδευτικών οργανισμών ανθρωπίνων σχέσεων (Human Relations
έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης. Το Approach) με κύριο εκπρόσωπο τον Mayo.
σχολικό κλίμα συμβάλλει στη διαμόρφωση - Η νεοεπιστημονική προσέγγιση της
του χαρακτήρα του οργανισμού και της διοίκησης μέσω του ανθρώπινου δυναμικού
φιλοσοφίας των μελών του, ενώ παράλληλα (Human Resources or Human Enterprise
επηρεάζει την απόδοση των εκπαιδευτικών Approach) με κύριους εκπροσώπους τους
και την ακαδημαϊκή επίδοση των μαθητών. Chester Barnard, Herber Simon, Douglas
Το σχολείο, και ειδικότερα το δημοτικό McGregor, Warren Bernis, Chris Argyris
σχολείο, έχει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και Rensis Likert (Πασιαρδής, 2001).
στην προσαρμογή, την κοινωνικοποίηση και Η πρώτη δίνει έμφαση μόνο στην τυπική
τη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού, οργάνωση και στις τυπικές διαδικασίες.
συνιστώντας ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό Αντιθέτως, η δεύτερη κάνει μια στροφή
πλαίσιο μελέτης και ανάλυσης της προς τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες
εκπαιδευτικής διαδικασίας (Gettzels & σχέσεις μέσα στο περιβάλλον εργασίας.
Thelen, 1960). Σύμφωνα με τις υπάρχουσες Θεωρεί ότι η παραγωγικότητα των
θεωρίες και μοντέλα, το σχολικό, καθώς εργαζομένων αυξάνεται, όταν
επίσης και το εκπαιδευτικό περιβάλλον ικανοποιούνται οι κοινωνικές ανάγκες στο
εξετάζουν όχι μόνο τα ατομικά χώρο εργασίας. Αυτό επιτυγχάνεται με το να
χαρακτηριστικά, τη συμπεριφορά, τις προσφέρει κανείς στους εργαζόμενους
στάσεις, τη νοοτροπία και τις απόψεις των ευκαιρίες για κοινωνικές επαφές, με την ίση
εκπαιδευτικών και των μαθητών, αλλά και και έντιμη μεταχείρισή τους και με τη
τις ευρύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες και συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων.
κοινωνικές πιέσεις που καθορίζουν τη Τέλος, με τη θεωρία του ανθρώπινου
συμπεριφορά τους. Ο Σχολικός Σύμβουλος δυναμικού έχουμε στροφή στην επιστήμη
έχοντας την ευθύνη της υποστήριξης και της της διοίκησης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι
καθοδήγησης του εκπαιδευτικού, κατά την παραμελούνται οι ανθρώπινες σχέσεις.
άσκηση του παιδαγωγικού έργου, καλείται Βασικό στοιχείο αυτής της θεωρίας είναι η
News Letter No3
επίτευξη των στόχων ενός οργανισμού. Η Με βάση το ρόλο του διευθυντή και τη
ικανοποίηση των εργαζομένων προκύπτει εν συμβολή του στη διαμόρφωση του σχολικού
μέρει από τις επιτυχίες που θα έχουν αυτοί κλίματος περιγράφονται τέσσερα
στο χώρο της εργασίας τους και κατ’ ενδεχόμενα είδη σχολικού κλίματος
επέκταση από το βαθμό επίτευξης των (Ματσαγγούρας, 2000):
στόχων. Επιπλέον, βασικός παράγοντας της 1) Το ανοικτό σχολικό κλίμα, όπου ο μεν
προσέγγισης αυτής είναι η ικανοποίηση που διευθυντής παρέχει στήριξη, αφήνει
συνδέεται με υλικές και ηθικές ανταμοιβές, περιθώρια ελευθερίας στους υφισταμένους
ανάλογες των προσπαθειών που καταβάλλει του και τηρεί μία χαμηλού βαθμού
ο εργαζόμενος. κατευθυντική στάση με λιγότερους
Από τις παραπάνω θεωρίες προήλθε το περιορισμούς, οι δε εκπαιδευτικοί
συμμετοχικό μοντέλο διοίκησης, το οποίο διακρίνονται για την αρμονική συνεργασία
ενθαρρύνει την εμπλοκή του διδακτικού μεταξύ τους και με τον διευθυντή,
προσωπικού στην οργάνωση και διοίκηση επιδεικνύοντας υψηλό αίσθημα
του σχολείου. Ο διευθυντής παίζει το ρόλο επαγγελματικής ευθύνης.
του ενορχηστρωτή και κύριο μέλημά του 2) Το κλειστό σχολικό κλίμα, όπου ο
είναι η δημιουργία ενός ευνοϊκού κλίματος. διευθυντής τηρεί μια στάση σταθερά
Το ευνοϊκό κλίμα έγκειται στη διατήρηση κατευθυντική και περιοριστική και όχι
της ισορροπίας ανάμεσα στις ενθαρρυντική και υποστηρικτική. Αυτό έχει
γραφειοκρατικές δομές από τη μια και τις ως αποτέλεσμα οι εκπαιδευτικοί να
επαγγελματικές αλλά και ανθρώπινες οδηγούνται στην αδιαφορία και την
σχέσεις από την άλλη. Αλληλοκατανόηση, απομόνωση. 3) Το σχεδόν κλειστό σχολικό
αμοιβαιότητα και συνεργασία είναι οι λέξεις κλίμα, όπου οι διευθυντές παρουσιάζουν
κλειδιά, ώστε το σχολείο να αποτελεί μια ταυτόχρονα χαμηλό βαθμό υποστήριξης και
κοινότητα αλληλοεπηρεαζόμενων περιορισμών, οι δε εκπαιδευτικοί υψηλό
προσώπων. Το ζητούμενο είναι η ισορροπία βαθμό αδιαφορίας και χαμηλό βαθμό
ανάμεσα στην επίσημη και την ανεπίσημη συνεργατικότητας.
οργάνωση. Η επίσημη οργάνωση 4) Το σχεδόν κλίμα απάθειας, όπου ενώ οι
αναφέρεται στην ιεραρχία και τις διευθυντές είναι υποστηρικτικοί και όχι
εκπαιδευτικές αρχές που θέτουν στόχους, αυστηροί, οι εκπαιδευτικοί εμφανίζονται
ενώ η ανεπίσημη αναφέρεται στις μάλλον αδιάφοροι και όχι συνεργατικοί.
διαπροσωπικές σχέσεις που διαμορφώνονται Μια σχετική έρευνα έγινε σε δημοτικά
μεταξύ των μελών του σχολείου. Με βάση σχολεία της χώρας μας από τους Τζάνη,
την παραπάνω ισορροπία και το βαθμό Παμουκτσόγλου και Στρατικόπουλο (όπως
επίτευξής της προκύπτουν τρία είδη αναφέρεται στο Ματσαγγούρας, 2003: 185-
σχολικού κλίματος: α) το τυπικό-απρόσωπο, 186). Σε αυτήν διαπιστώνεται ότι επικρατεί
β) το άτονο και γ) το τυπικό-προσωπικό. θετικό εργασιακό κλίμα στην πρωτοβάθμια
Στο πρώτο η προσωπική επικοινωνία εκπαίδευση. Τα χαρακτηριστικά αυτού του
υπονομεύεται από τις τυπικές σχέσεις και θετικού κλίματος είναι: α) οι σχέσεις
υπερισχύουν οι αυστηρά οργανωμένες εμπιστοσύνης μεταξύ των εκπαιδευτικών
γραφειοκρατικές δομές. Στο άτονο κλίμα η και προς το πρόσωπο του διευθυντή, β)
επίσημη οργάνωση επισκιάζεται από την ικανοποίηση για τις ικανότητες του
ανεπίσημη με αποτέλεσμα η μάθηση να διευθυντή, γ) συμμετοχή των εκπαιδευτικών
παραμελείται, αφού δεν υπάρχουν σαφείς στη λήψη αποφάσεων για σοβαρά
ρόλοι και αρμοδιότητες. Τέλος, το τυπικό- προβλήματα του σχολείου, δ) οι ζεστές
προσωπικό κλίμα διαμορφώνεται σε διανθρώπινες σχέσεις μεταξύ συναδέλφων.
σχολεία που είναι οργανωμένα με Τέλος, η Παπαναούμ (1995),
δημοκρατικό τρόπο. Είναι το κλίμα που χρησιμοποιώντας πανελλήνιο δείγμα
διασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στην διευθυντών Γυμνασίου και Λυκείου,
επίσημη και ανεπίσημη οργάνωση και διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι
επομένως τη συνεργασία όλων των φορέων διευθυντές αντιλαμβάνονται το ρόλο τους.
του σχολείου (Πασιαρδής, 2001). Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι αυτοί
θεωρούν πως βασική αποστολή τους είναι η
News Letter No3
διαχείριση του σχολείου και η δημιουργία εργαστηρίων, του κοινόχρηστους χώρους,

παιδαγωγικού κλίματος. Θεωρούν όμως ότι όπως τα γραφεία, τους χώρους εκδηλώσεων
το θεσμικό πλαίσιο είναι ιδιαίτερα και υποδοχής. Επίσης, αναφέρεται στον
περιοριστικό. Οι διευθυντές φαίνεται ότι εξοπλισμό και στα μέσα διδασκαλίας. Το
είναι «μοναχικοί» και «ανίσχυροι» σε ένα κοινωνικό περιβάλλον σχετίζεται με τους
απρόσωπο συγκεντρωτικό σύστημα τυπικούς και άτυπους κανόνες που διέπουν
διοίκησης και η λύση για την αναβάθμιση τις διαπροσωπικές σχέσεις
του ρόλου του διευθυντή είναι η σταδιακή συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων
αναβάθμιση και αυτοτέλεια της σχολικής μαθητών και εκπαιδευτικών, μαθητών
μονάδας και η σύνδεσή της με την τοπική μεταξύ τους, εκπαιδευτικών μεταξύ τους και
κοινωνία (Παπαναούμ, 1995) γονέων εκπαιδευτικών. Το μαθησιακό
περιβάλλον αφορά στις συνθήκες μάθησης,
3. Οργανωτική δομή της σχολικής μονάδας τις ενέργειες εκπαιδευτικών και μαθητών
και διαστάσεις του σχολικού περιβάλλοντος κατά τη μαθησιακή διαδικασία, στον
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ως προγραμματισμό της διδασκαλίας, τις
συγκεντρωτικό έχει τα χαρακτηριστικά του δραστηριότητες – ομαδικές, ατομικές – που
φορμαλισμού και της ομοιομορφίας ανατίθενται στους μαθητές, το κλίμα
(Μπόμπας, 1995). Παρ’ όλα αυτά, κάθε συνεργασίας των μαθητών του
σχολική μονάδα έχει τα δικά της εκπαιδευτικού, την ενεργητική συμμετοχή
χαρακτηριστικά και το δικό της κλίμα, που των μαθητών στη διαδικασία, τη
καθορίζεται κατά ένα μέρος από το συσηματική παρακολούθηση,
περιβάλλον, από τις συνθήκες, όπως ο τύπος ανατροφοδότηση και αξιολόγηση των
και η δυναμικότητα του σχολείου και το μαθητών (Καρατάσιος & Καραμήτρου,
κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των παιδιών 2010). Το φυσικό, κοινωνικό και μαθησιακό
της περιοχής που εδρεύει. Κατά ένα άλλο περιβάλλον αλληλεπιδρούν θετικά και είναι
μέρος, καθορίζεται από ορισμένα ατομικά δυνατό να συμβάλλουν στη δημιουργία
χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών και των κλίματος εμπιστοσύνης και αποδοχής, στη
διευθυντών. Οι αξίες και οι απόψεις των διασφάλιση διαρκούς συμμετοχής και
εκπαιδευτικών, των διευθυντών, των γονέων συνεργασίας, στην ομαλή λειτουργία της
και των σχολικών συμβούλων καθορίζουν σχολικής μονάδας και στη δημιουργία
σε μεγάλο βαθμό το κλίμα. Το σχολικό αισθήματος ικανοποίησης και
περιβάλλον συνιστά σημαντικό παράγοντα ευχαρίστησης.
του αποτελεσματικού σχολείου. Η λειτουργία του σχολείου εμπλουτίζεται με
Ο ρόλος του σχολικού περιβάλλοντος είναι νέους θεσμούς και στόχους, ενώ παράλληλα
ιδιαίτερα σημαντικός στην ανάπτυξη των ο ρόλος του δασκάλου αναθεωρείται και
ικανοτήτων - γνωστικών, συναισθηματικών, επαναπροσδιορίζεται. Η ομαλή ένταξη των
συμπεριφορικών – των μαθητών μέσω της μαθητών στην κοινωνία προϋποθέτει ένα
εκπαιδευτικής διδαδικασίας, αλλά και της σχολείο ελκυστικό, που να διασφαλίζει σε
παραγωγικότητας των εκπαιδευτικών στο διδάσκοντες και διδασκόμενους ένα
διδακτικό τους έργο. περιβάλλον χαράς, μάθησης και
Το σχολείο, ως ανοικτό σύστημα, δε μπορεί δημιουργίας, εφοδιασμένο με μηχανισμούς
να παραμείνει υγιές χωρίς να ανταλλάσσει αντιμετώπισης ειδικότερων προβλημάτων,
πληροφορίες και χωρίς να επικοινωνεί με το όπως η υποεπίδοση, η σχολική εγκατάλειψη
ευρύτερο σύστημα στο οποίο ανήκει. Το ή η νεανική παραβατικότητα (Ανδρέου,
σχολείο λειτουργεί με τις κατάλληλες 2001). Στο σχολείο αυτό το ζητούμενο είναι
συνθήκες περιβάλλοντος, οι οποίες η προώθηση καινοτομιών, η προετοιμασία
σχετίζονται με τα φυσικά, μαθησιακά και για την εισαγωγή στην εκπαιδευτική
κοινωνικά χαρακτηριστικά του (Σαΐτης, διαδικασία νέων γνωστικών αντικειμένων
2008). Το φυσικό περιβάλλον του σχολείου και δράσεων (Ανδρέου &
αναφέρεται στις φυσικές πλευρές της Παπακωνσταντίνου, 1994) και η παροχή
σχολικής μονάδας και συγκεκριμένα με την ενδοσχολικής επιμόρφωσης υψηλού
άνεση, λειτουργικότητα και καλαισθησία επιπέδου, με στόχο την εξέλιξη του
των αίθουσών διδασκαλίας και των διδακτικού έργου των εκπαιδευτικών, ώστε
News Letter No3
να μπορούν να ανταποκριθούν στις σχολικού περιβάλλοντος, τα οποία

απαιτήσεις ενός ετερογενούς και επηρεάζουν τις στάσεις, τη συμπεριφορά, το
πολύμορφου μαθητικού δυναμικού. εκπαιδευτικό έργο των δασκάλων, το
Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι αίσθημα αυτοεκτίμησης δασκάλων και
παραπάνω στόχοι, το ελληνικό σχολείο, μαθητών, καθώς και τη μάθηση και τη
σήμερα, αναζητά εκείνες τις διοικητικές γενικότερη σχολική επίδοση των μαθητών.
πρακτικές, που θα του επιτρέψουν μέσα στο Σε έναν άλλο ορισμό, οι Beare, Caldwell και
πλαίσιο της προβλεπόμενης νομοθεσίας να Millikan (1989) αναφέρουν ότι το σχολικό
λειτουργήσει με επιτυχία και να κλίμα ορίζεται με βάση τις αξίες, τις έννοιες,
ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής τις πρακτικές και τις ιδεολογίες, όσο και τα
μας. Η διοίκηση αποτελεί για τα ελληνικά εκπαιδευτικά προγράμματα και τον τρόπο
δεδομένα μια νέα προσέγγιση στην οργάνωσης, δομής και λειτουργίας του
επιστημονική σκέψη και πρακτική του σχολικού περιβάλλοντος, αντίστοιχα. Το
management, η οποία έχει εφαρμογές και σχολικό κλίμα επηρεάζει τη μάθηση, όπως
στη διοίκηση της εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο και τις γενικότερες ικανότητες των
αυτής της φιλοσοφίας, η σχολική μονάδα μαθητών, καθώς και οι σχέσεις των μελών
αποτελεί ένα ολόκληρο κοινωνικό σύστημα. του σχολικού περιβάλλοντος (δάσκαλος,
Στο εσωτερικό του συστήματος αυτού μαθητής, συμμαθητής) είναι ιδιαίτερα
αναπτύσσονται σχέσεις αμφίδρομες σημαντικοί παράγοντες (Wang et al., 1997).
ανάμεσα στα μέλη που το αποτελούν Συμφωνώντας με τους ανωτέρω και ο
(διευθυντές, εκπαιδευτικούς, μαθητές, Burden (1995), υποστηρίζει ως βασικό
βοηθητικό προσωπικό σχολείου, γονείς, στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τη
τοπική κοινωνία). Η ικανοποίηση των σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή,
αναγκών όλων των «μελών» της σχολικής αλλά και των μαθητών μεταξύ τους,
κοινότητας και ο στρατηγικός σχεδιασμός καταγράφοντας και μελετώντας τις απόψεις
των δράσεων του εκάστοτε εκπαιδευτικού τους, τις σχέσεις τους, τη διαδικασία
οργανισμού συνδέονται άμεσα με τη μάθησης, τον τρόπο εργασίας και τη
βελτίωση της ποιότητας και της συναισθηματική κατάσταση των μελών,
αποτελεσματικότητάς του. Η διοίκηση στην αλλά και το ψυχολογικό κλίμα το οποίο
εκπαίδευση αναφέρεται, επίσης, στη διακρίνει τη σχολική τάξη. Τέλος, σύμφωνα
διασφάλιση της ποιότητας των με τον Ματσαγγούρα (1999), το ψυχολογικό
Προγραμμάτων Σπουδών, των μεθόδων κλίμα αναφέρεται στον τρόπο με βάση τον
διδασκαλίας και χρήσης Νέων Τεχνολογιών, οποίο οι μαθητές μιας σχολικής τάξης
στην παρακολούθηση των επιτευγμάτων αξιολογούν, εκτιμούν και βιώνουν «τις
των μαθητών, στην καταλληλότητα και ψυχοκοινωνιολογικές σχέσεις που
διαθεσιμότητα των διδασκόντων, στην αναπτύσσονται μέσα στην τάξη».
επάρκεια και αξιοπιστία της υλικοτεχνικής Με βάση όσα αναφέρθηκαν σχετικά με τον
υποδομής. ορισμό του σχολικού κλίματος, οι Wubbels
& Levy (1993) υποστηρίζουν ότι οι
4. Ορισμοί και παράγοντες σχολικού λειτουργικές σχέσεις των μαθητών μεταξύ
κλίματος τους, αλλά και των μαθητών με τους
Το σχολικό περιβάλλον έχει οριστεί ως «οι δασκάλους, αποτελούν κρίσιμο παράγοντα
κοινές αντιλήψεις μαθητών και δασκάλων για τη διαμόρφωση ενός θετικού σχολικού
για το σχολείο» (Fraser, 1998), ενώ περιβάλλοντος, όπου η έννοια της
σύμφωνα με άλλους, αναφέρεται στην υποστήριξης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η
ποιότητα και τη συχνότητα της υποστήριξη, ωστόσο, μπορεί να είναι είτε
αλληλεπίδρασης μεταξύ των ενηλίκων και στενά σχολική (academic) είτε ευρύτερα
των μαθητών (Emmons et al., 1996). Ο κοινωνική (social).
Πασιαρδής (2001) υποστηρίζει ότι το Σύμφωνα με τους Cobb (1976) και Cohen &
σχολικό κλίμα περιλαμβάνει το σύνολο των Wills (1985), η υποστήριξη εκλαμβάνεται
δυναμικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ως το ενδιαφέρον προς το άτομο, η
εκπαιδευτικών, των περιβαλλοντικών και εκτίμηση και ο σεβασμός προς το πρόσωπό
των ψυχολογικών χαρακτηριστικών του του, τα οποία συμβάλλουν στη μείωση των
News Letter No3
αρνητικών συναισθημάτων. Επίσης, το παράγοντες, οι οποίοι θα συμβάλουν στην

σχολικό κλίμα της τάξης επηρεάζεται από το εκπαιδευτική επιτυχία τους (Νικολόπουλος,
φυσικό περιβάλλον της, το κοινωνικό 2008). Είναι, επίσης, σκόπιμο να παρέχει με
σύστημα στο οποίο εντάσσεται και τις συνέπεια ασφάλεια και υποστήριξη στο
μεθόδους τις οποίες ακολουθεί, καθώς και σχολικό περιβάλλον, όπου διδάσκονται,
από τις προσδοκίες του δασκάλου για τους μαθαίνονται και εξασκούνται νέες
μαθητές του, τη συμπεριφορά του δασκάλου γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες μέσω
και τα μαθησιακά αποτελέσματα. Με το της μάθησης νέων γνώσεων και της
σχολικό κλίμα συνδέεται άμεσα η ανάπτυξης των σχέσεων του παιδιού με τους
αποτελεσματικότητα της σχολικής τάξης, η συμμαθητές του, αλλά και ευρύτερα με τα
οποία επηρεάζεται από την ποιότητα της μέλη της σχολικής μονάδας
διδασκαλίας, το χρόνο και τις ευκαιρίες για (Ματσαγγούρας, 2003).
μάθηση (Creemers, 1994). Έτσι, ένα θετικό Είναι φανερό ότι το κλίμα προσδίδει σε μια
κλίμα στην τάξη αυξάνει την εσωτερική σχολική μονάδα την ιδιαιτερότητα του
παρακίνηση του μαθητή, προωθεί τη χαρακτήρα της και είναι αυτό που τη
σχολική μάθηση και την αυτοεκτίμησή του διαφοροποιεί σημαντικά από μια άλλη
και παρέχει τη δυνατότητα συνεργασίας στο σχολική μονάδα. Oι Daar & Eaton (2012)
εκπαιδευτικό περιβάλλον επηρεάζοντας τη παρουσιάζουν έντεκα παράγοντες
γενικότερη απόδοση του μαθητή (Freiberg, διαμόρφωσης του σχολικού κλίματος ως
2005). εξής:
Ο μαθητής στο εκπαιδευτικό περιβάλλον • Σχέσεις εκπαιδευτικών – μαθητών
έρχεται σε άμεση επαφή με ενήλικες όπου οι μαθητές υποστηρίζονται,
(δάσκαλο, καθηγητή) και άλλα παιδιά (δηλ. καθοδηγούνται και ενθαρρύνονται από τους
συμμαθητές), που δεν είναι μέλη του εκπαιδευτικούς τους.
άμεσου περιβάλλοντός του, το οποίο ως • Αίσθημα ασφάλειας (φυσικής και
τότε ήταν η οικογένειά του. Σύμφωνα με συναισθηματικής).
τους στόχους της φοίτησης στο σχολείο και • Διοίκηση υπό το διευθυντή – ηγέτη
ευρύτερα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι που θέτει υψηλούς στόχους και ενθαρρύνει
δάσκαλοι δεν επιδιώκουν αποκλειστικά την και όχι του απλού διεκπεραιωτή.
ανάπτυξη των γνωστικών ικανοτήτων του • Προσδοκίες ακαδημαϊκής επίδοσης
παιδιού, αλλά αποβλέπουν συγχρόνως στην με ταυτόχρονη δημιουργία κατάλληλων
κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή προϋποθέσεων και αλληλεπιδράσεων για
του. Η κοινωνική και συναισθηματική την επίτευξή τους.
προσαρμογή του μαθητή έχει διάφορες • Συμπεριφορά μαθητών ως προς το
εκφράσεις, ορισμένες από τις οποίες είναι: η να οδηγηθούν στην ικανότητα αυτορύθμισής
ανάπτυξη σχέσεων φιλίας, κατανόησης των της.
προσωπικών ικανοτήτων μέσω της σχολικής • Καθοδήγηση ως προς την
επίδοσης, της μάθησης, η ανάπτυξη των προσωπική στήριξη και συμβουλευτική
προσωπικών κινήτρων, της αυτοεκτίμησης, βοήθεια που μπορούν οι εκπαιδευτικοί να
της συνεργασίας, της υποστήριξης από και προσφέρουν στους μαθητές ιδιαίτερα όσον
προς το σχολικό περιβάλλον, η συμμετοχή αφορά θέματα ακαδημαϊκής και
στις σχολικές δραστηριότητες και η επαγγελματικής φύσης.
αποτελεσματική κοινωνική ανάπτυξη • Σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους
(Anderson, 1982; Fraser & Walberg, 1991; σε όλα τα επίπεδα της σχολικής ζωής.
Ματσαγγούρας, 2003; Ματσαγγούρας & • Σχέσεις σχολείου – οικογένειας με
Βούλγαρης, 2006; Τσιπλητάρης, 2001). στόχο την επίτευξη ουσιαστικής σχέσης που
Συμπερασματικά, το σχολείο είναι σκόπιμο θα βοηθήσει την πορεία των μαθητών.
να υποστηρίζει και να καλλιεργεί την • Ο επαγγελματισμός των
κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη εκπαιδευτικών στον οποίο, εκτός από την
των μαθητών, να ικανοποιεί τις οργάνωση της διδασκαλίας και τις σχέσεις
αναπτυξιακές και μαθησιακές ανάγκες τους, με τους μαθητές, περιλαμβάνονται στοιχεία
να τους εφοδιάζει με τους απαραίτητους και της προσωπικότητάς τους
τους κατάλληλους προστατευτικούς
News Letter No3
(προσαρμοστικότητα, ευελιξία, διακρίνεται από τα ακόλουθα

κοινωνικότητα, ικανότητα συνεργασίας). χαρακτηριστικά:
• Δραστηριότητες των μαθητών (πέρα - Οι διευθυντές αναλαμβάνουν ηγετικό
από το ασφυκτικό σχολικό πρόγραμμα όπως ρόλο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στη σχολική
θεατρικές παραστάσεις). διαδικασία, αφήνοντας όμως αρκετό βαθμό
• Προσεγμένο εξωτερικό περιβάλλον ελευθερίας στον κάθε εκπαιδευτικό.
(υλικοτεχνική υποδομή, αίθουσες - Οι εκπαιδευτικοί αποδέχονται και
διδασκαλίας, χώροι εκδηλώσεων). συμμετέχουν στις συστηματικές
Οι παραπάνω παράγοντες συνθέτουν ένα προσπάθειες για να αυτοαξιολογηθούν, να
μοντέλο σχολικής αποτελεσματικότητας, αξιολογηθούν και κυρίως να επιμορφωθούν.
που εξασφαλίζει τόσο την πρόοδο των - Η σχολική μονάδα γίνεται αποδεκτή από
μαθητών όσο και την ικανοποίηση όλων των την ευρύτερη κοινότητα. Η αποδοχή αυτή
εμπλεκομένων μερών στη μαθησιακή εκφράζεται και από τη συμμετοχή του
διαδικασία. σχολείου σε πρωτοβουλίες για εκδηλώσεις ή
Οι έννοιες του «σχολικού κλίματος» ή της έργα που αναλαμβάνει από μόνο του ή σε
«σχολικής κουλτούρας» συνδέονται άμεσα συνεργασία με άλλους φορείς.
με μια σειρά εσωτερικών χαρακτηριστικών, Στις σχολικές τάξεις των αποτελεσματικών
που συνθέτουν την ιδιαίτερη ταυτότητα σχολείων επικρατεί κλίμα αισιοδοξίας και
κάθε σχολικής μονάδας. Αναφέρονται υψηλών προσδοκιών. Τόσο οι εκπαιδευτικοί
κυρίως στο είδος της ατμόσφαιρας που όσο και οι μαθητές έχουν την πεποίθηση ότι
επικρατεί, στο πλέγμα των ανθρώπινων ο χώρος των σχολικών τάξεων είναι χώρος
σχέσεων και αλληλεπιδράσεων που πρόκλησης, όπου η πρόοδος και η εξέλιξη
αναπτύσσονται, ενώ συγχρόνως μπορούν να διαρκώς ενισχύονται. Με αυτόν τον τρόπο
αποτελέσουν τη βάση για προβλέψεις αναλαμβάνουν και αποδέχονται την ευθύνη
σχολικών αποτελεσμάτων. να εργαστούν για την επίτευξη των στόχων
Οι παραπάνω παράγοντες αλληλεπιδρούν του Αναλυτικού Προγράμματος. Απώτερος
μεταξύ τους. Η θετική αλληλεπίδρασή τους σκοπός είναι η δημιουργία ενός ζεστού,
συντελεί: φιλόξενου και άνετου σχολικού
 Στη δημιουργία κλίματος περιβάλλοντος, που θα εμπνέει αισθήματα
εμπιστοσύνης και αποδοχής, ευχαρίστησης και ικανοποίησης σε όλους,
 στη διασφάλιση διαδικασιών για την επίτευξη των καλύτερων δυνατών
συμμετοχής και συνεργασίας, αποτελεσμάτων για τους μαθητές.
 στην εύρυθμη λειτουργία της τάξης Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι η έννοια του
και σχολικού κλίματος έχει άμεση σχέση με την
 στην ανάπτυξη αισθήματος έννοια της κουλτούρας. Συγκεκριμένα,
ικανοποίησης και ευχαρίστησης. αντιλαμβάνονται τις δυο έννοιες ως
Το σχολικό κλίμα σε ένα αποτελεσματικό ταυτόσημες. Η σχολική κουλτούρα είναι η
σχολείο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη προσωπικότητα, η οποία διαμορφώνεται,
διδασκαλία και στη μάθηση. Οι και η εικόνα που δίνει το σχολείο προς τα
εκπαιδευτικοί θεωρούν καθήκον και ευθύνη έξω: «είναι οι κανόνες συμπεριφοράς, οι
τους να διδάξουν σε όλους τους μαθητές με αξίες, τα σύμβολα, οι παραδοχές που
επιτυχία, ανεξάρτητα από την κοινωνικο- διέπουν τη λειτουργία της σχολικής μονάδας
οικονομική τους προέλευση, γιατί πιστεύουν και τη διακρίνουν από όλες τις άλλες»
ότι όλοι είναι ικανοί να μαθαίνουν. Σε ένα (Πασιαρδής, 2004).
ευνοϊκό για τη σχολική μάθηση κλίμα Η κουλτούρα προσδίδει στον οργανισμό την
κυριαρχεί το πνεύμα συναδελφικότητας και αίσθηση της ταυτότητας, ενισχύει το
συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη του αίσθημα αφοσίωσης προς αυτόν,
προσωπικού και ανάμεσα στα μέλη του ενδυναμώνει τη σταθερότητα του
διδακτικού προσωπικού και στον διευθυντή συστήματος και καθορίζει τη συμπεριφορά
του σχολείου. και τη στάση των μελών του.
Θα μπορούσε λοιπόν να ισχυριστεί κανείς Η σχολική κουλτούρα διέπεται από ένα
ότι το σχολικό κλίμα που προάγει την βασικό χαρακτηριστικό: μπορεί να επιφέρει
αποτελεσματικότητα της σχολικής μονάδας τροποποιητικές αλλαγές στα μέλη της
News Letter No3
εκπαιδευτικής μονάδας, αλλά και η ίδια να μονάδα σε συνδυασμό με τις κοινωνικές

διαμορφωθεί και να αλλάξει ανάλογα με την δεξιότητες της προσωπικότητας του
κουλτούρα και την κοινωνική αντίληψη των Σχολικού Συμβούλου καθώς θα πρέπει, κατά
ατόμων που μετέχουν στον οργανισμό. Με τον Γούπο (2013), να αναζητά και να
άλλα λόγια δεν είναι στατική, αφού προωθεί συνεργασίες και υποστήριξη για τις
λειτουργεί συνεχώς σε μια μεταβαλλόμενη δραστηριότητες του σχολείου του τόσο στο
κοινωνία. εσωτερικό (εκπαιδευτικοί, μαθητές) όσο και
5. Το Σχολικό Κλίμα και ο ρόλος του στο εξωτερικό (διεύθυνση εκπαίδευσης,
Σχολικού Συμβούλου τοπική κοινωνία) περιβάλλον του σχολείου
Ο Σχολικός Σύμβουλος κρίνεται αναγκαίο «συντελώντας στη διαμόρφωση συνθηκών
να συμβάλλει στη δημιουργία ενός σχολικού φιλικού παιδαγωγικού κλίματος μεταξύ
κλίματος μέσα στο οποίο τα εμπλεκόμενα μαθητών και διδασκόντων και με τους
μέλη της σχολικής μονάδας να αποδίδουν το γονείς και κηδεμόνες των μαθητών.
μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Σύμφωνα με 6. Βελτίωση του κλίματος μιας Σχολικής
το Φ.Ε.Κ. 1340/2002, στο έργο των Μονάδας στο πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης
Σχολικών Συμβούλων είναι είναι η του εκπαιδευτικού έργου
υποστήριξη και η καθοδήγηση του «Σε ένα Δημοτικό Σχολείο, τοποθετείται μία
εκπαιδευτικού κατά την άσκηση του διευθύντρια στη θέση του απερχόμενου
παιδαγωγικού έργου. Το έργο αυτό είναι διευθυντή που διηύθυνε το σχολείο για
σύνθετο και πολυεπίπεδο, διότι ο Σχολικός αρκετά χρόνια. Η καινούρια διευθύντρια, σε
Σύμβουλος ασχολείται με όλα τα θέματα σχετικά νεαρή ηλικία, έχει αναλάβει τα
που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα καθήκοντά της. Έχει δημιουργήσει
της σχολικής μονάδας. Τέτοια θέματα είναι εσωτερικό κανονισμό στο σχολείο που τόσα
οι σχέσεις των εκπαιδευτικών μεταξύ τους χρόνια οι μαθητές δεν ήξεραν τι σημαίνει
και με τους γονείς, η εισαγωγή καινοτομιών κανονισμός και θεωρεί πως ‘έχει βάλει σε
και η αναγνώριση και η αξιοποίηση των τάξη τα πράγματα’. Με το πάθος που τη
καλών διδακτικών πρακτικών. Το έργο του διακατέχει ‘να πηγαίνουν όλα ρολόι στο
Σχολικού Συμβούλου περιλαμβάνει τέσσερις σχολείο’, έχει επιπλήξει κάποιους μαθητές.
βασικές λειτουργίες: Οι γονείς έχουν αγχωθεί, δηλώνουν
• Τη διαχείριση της εκπαιδευτικής καθημερινά την παρουσία τους στο σχολείο,
πολιτικής και την υποστήριξη της συνομιλούν με τη διευθύντρια και
εφαρμογής των εκπαιδευτικών καινοτομιών. εκφράζουν συχνά απορίες. Καλούνται από
Παράλληλα, την αποτύπωση της τη διευθύντρια να παρέμβουν ο Διευθυντής
εκπαιδευτικής πραγματικότητας, Εκπαίδευσης και ο Σχολικός Σύμβουλος που
επισημαίνοντας τις αδυναμίες της έχει την παιδαγωγική ευθύνη του σχολείου».
εφαρμογής και της επισήμανσης λύσεων. Στο παραπάνω σενάριο (πραγματική
• Την επιστημονική και παιδαγωγική περίπτωση), είναι απαραίτητο να παρέμβει ο
καθοδήγηση των σχολείων των σχολικών Σχολικός Σύμβουλος παιδαγωγικής
μονάδων και την επιμόρφωση των καθοδήγησης του σχολείου ως «ρυθμιστής»,
εκπαιδευτικών του κλάδου του. όπως παρατηρεί ο Γούπος (2013), και ο
• Την ενίσχυση της συνεργασίας με οποίος θα πρέπει να δώσει την πλέον
εκπαιδευτικούς, γονείς και κοινωνικούς κατάλληλη λύση, προσπαθώντας να
φορείς. ικανοποιήσει τόσο τις παιδαγωγικές όσο και
• Την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις. Με βασικό
έργου και των εκπαιδευτικών με σκοπό την στόχο πάντα ένα καλύτερο σχολείο. Στην
επισήμανση αδυναμιών και δυσκολιών στην περίπτωση του συγκεκριμένου σχολείου, ο
υλοποίηση του εκπαιδευτικού έργου, την Σχολικός Σύμβουλος, είναι δυνατό να
παροχή βοήθειας, την ενίσχυση παρέμβει σε δύο επίπεδα: σε επίπεδο
πρωτοβουλιών και τη δημιουργία θετικών συλλόγου διδασκόντων και σε επίπεδο
κινήτρων στην εκπαίδευση. συλλόγου γονέων. Στην πρώτη περίπτωση,
Καθεμία από αυτές τις λειτουργίες είναι να καθοδηγήσει τη διευθύντρια και τους
δυνατό να συμβάλλει αποτελεσματικά στη εκπαιδευτικούς για τον κατάλληλο τρόπο
δημιουργία ευνοϊκού κλίματος στη σχολική επικοινωνίας με τους μαθητές και τους
News Letter No3
γονείς τους. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εκπαιδευτικοί και οι γονείς είναι δυνατό να
Σχολικός Σύμβουλος θα προσπαθήσει να εκφραστούν για συγκεκριμένα περιστατικά
έρθει σε επικοινωνία και να παρέμβει στο του σχολείου τους με μεγαλύτερη
σύλλογο γονέων προκειμένου να κατανόηση για το δικό τους πρόβλημα ή το
δημιουργήσει συνθήκες καλής συνεργασίας πρόβλημα του άλλου. Με αυτό τον τρόπο,
για την ανάπτυξη πνεύματος συλλογικής να βιώσουν τη συναισθηματική νοημοσύνη
ευθύνης με το σχολείο. μπαίνοντας στη θέση του άλλου. Είναι
Στις αντίστοιχες συνεδριάσεις ανάμεσα στο δυνατό να βρεθεί λύση όχι μόνο για τα
Σχολικό Σύμβουλο, το σύλλογο θέματα που απασχολούν το σχολείο τους
διδασκόντων και το σύλλογο γονέων του αλλά και κυρίως, για τη δημιουργία
συγκεκριμένου σχολείου, η πρώτη ενέργεια κλίματος αποδοχής, εμπιστοσύνης και
του Σχολικού Συμβούλου θα είναι να τελικά συνεργασίας.
ακούσει ενεργητικά και με ενσυναίσθηση Σε πρακτικό επίπεδο, ο Σχολικός
(Κοντόνη, 2013) τη διευθύντρια, τους Σύμβουλος, προκειμένου να βελτιωθεί το
εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Αυτό θα κλίμα στη συγκεκριμένη σχολική μονάδα,
γίνει χωρίς να τους διακόπτει και με καλή προτείνει στο σύλλογο διδασκόντων να
οπτική επαφή ώστε να είναι σε θέση να εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης στο πλαίσιο
ερμηνεύει παράλληλα τα όσα εκθέτουν αλλά της Αυτοαξιολόγησης του Εκπαιδευτικού
και να τους δείχνει έμπρακτα ότι σκέφτεται Έργου (ΑΕΕ). Έχοντας εφαρμόσει τις
ταυτόχρονα τα όσα ακούει. Η «γλώσσα του παραπάνω ενεργητικές τεχνικές για να
σώματος» (νεύματα του κεφαλιού, στάση ενώσει την κάθε ομάδα - σύλλογο, οι
του σώματος) είναι δυνατό να συμβάλλει εκπαιδευτικοί θα διενεργήσουν ένα σχέδιο
στην ενεργητική ακρόαση η οποία θα τους δράσης που θα σχετίζεται με τη βελτίωση
δείξει ότι αυτά που λέγονται είναι των σχέσεων σχολείου και γονέων.
σημαντικά. Στη συνέχεια, και στις δύο Σύμφωνα με τον οδηγό για την αξιολόγηση
συνεδριάσεις, θα ήταν καλό να του εκπαιδευτικού έργου (Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ,
εφαρμοστούν κάποιες ενεργητικές τεχνικές 2011), «το σχέδιο δράσης αποτελεί ένα
οι οποίες θα συμβάλουν στη δημιουργία σύντομο και σαφές κείμενο όπου
θετικού κλίματος ανάμεσα στις δύο ομάδες περιγράφεται ένα σύνολο δραστηριοτήτων,
(διδακτικό προσωπικό – γονείς): με τις οποίες το σχολείο απαντά στο βασικό
• Αυτοπαρουσίαση των μελών στη ερώτημα «Τι πρέπει και πώς πρέπει να το
συνεδρίαση του συλλόγου. Ο Σχολικός κάνουμε για να βελτιώσουμε την ποιότητα
Σύμβουλος αυτοπαρουσιάζεται και ζητά από της εκπαίδευσης στο σχολείο μας».
τα μέλη της ομάδας να παρουσιάσουν το Καθοδηγεί τα μέλη της σχολικής κοινότητας
διπλανό μέλος. Επίσης, τους ζητά να στην προσπάθειά τους να οργανώσουν
αναφέρουν ένα δύσκολο, κατά τη γνώμη συστηματικά διάφορες πρωτοβουλίες και
τους, περιστατικό που έχουν αντιμετωπίσει δραστηριότητες, προκειμένου να
είτε ως εκπαιδευτικοί είτε ως γονείς. βελτιώσουν συγκεκριμένους τομείς του
• Χωρισμός σε ομάδες – μελέτη εκπαιδευτικού έργου. Περαιτέρω
περίπτωσης. Τα μέλη των συλλόγων στρατηγικές εφαρμογής του σχεδίου δράσης
χωρίζονται σε ομάδες και επιχειρούν να θα είναι:
εκφράσουν με ποιο τρόπο αντιμετώπισαν το  Ενημέρωση γονέων για θέματα της
δύσκολο περιστατικό που τους ζητήθηκε να σχολικής ζωής και συνεργασία με το
περιγράψουν. σχολείο (οργάνωση τακτικών
• Ερωτήσεις – Απαντήσεις – Συζήτηση. Τα συναντήσεων με γονείς για όλα τα
μέλη της κάθε ομάδας (σύλλογος θέματα που αφορούν τα παιδιά).
εκπαιδευτικών, σύλλογος γονέων) απαντούν  Σχεδιασμός και διαμόρφωση
σε ερωτήσεις για τα συναισθήματα που πλαισίου επικοινωνίας και
βίωσαν συζητώντας τα παραπάνω συνεργασίας σχολείου – γονέων
περιστατικά. (εμπλουτισμός τρόπων ενημέρωσης
Εφαρμόζοντας τις ενεργητικές τεχνικές όπως μέσω ιστοσελίδων, emails,
(Αρχοντίδου & Μάνθου, 2013) οι οποίες ενημέρωση σε κινητό τηλέφωνο).
προσεγγίζουν ένα θέμα εναλλακτικά, οι
News Letter No3
 Ενεργοποίηση του συλλόγου Emmons, 1996). Εξίσου σημαντικό και

γονέων σε δράσεις της μαθητικής ιδιαίτερο ρόλο έχουν οι σχέσεις μεταξύ των
κοινότητας (διανομή κανονισμού μαθητών όσον αφορά την κοινωνική,
λειτουργίας, ημερολογίου συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη του
δράσεων). παιδιού-μαθητή. Το αίσθημα του «ανήκειν»
 Οργανωτικές δομές (σχολικές και η σημασία της αποδοχής στο πλαίσιο
δράσεις όπου μετέχουν μαθητές, της σχολικής τάξης, επηρεάζουν σε
εκπαιδευτικοί και εκπρόσωποι του σημαντικό βαθμό τις μετέπειτα κοινωνικές
συλλόγου γονέων). σχέσεις των μαθητών.
 Παρεμβάσεις σε επίπεδο σχολείου ή Επίσης, προχωρήσαμε στην περιγραφή του
σχολικής τάξης (διαφορετικές τάξεις πλαισίου των διοικητικών λειτουργιών που
αναλαμβάνουν διάφορες δράσεις τις είναι δυνατό να εφαρμοστούν στην
οποίες παρουσιάζουν στο σύλλογο εκπαίδευση παρουσιάζοντας το σχολείο ως
γονέων). «ανοικτό σύστημα», το οποίο βρίσκεται σε
Παράλληλα με την εκπόνηση των δράσεων, συνεχή αλληλεπίδραση με το εσωτερικό και
παρακολουθείται η υλοποίηση του σχεδίου εξωτερικό του περιβάλλον. Συνάρτηση του
με την καταγραφή των δραστηριοτήτων σχολικού περιβάλλοντος αποτελεί το
στην ιστοσελίδα του σχολείου και παρέχεται σχολικό κλίμα το οποίο φαίνεται να μπορεί
ανατροφοδότηση με στόχο πιθανές να περιγραφεί γύρω από τρία
τροποποιήσεις στις συναντήσεις – χαρακτηριστικά, το φυσικό (κτίριο), το
παρουσιάσεις των εργασιών. Στο τέλος, θα κοινωνικό (σχέσεις) και το μαθησιακό
δημιουργηθούν εργαλεία αξιολόγησης όπως (διδασκαλία). Στο ρόλο του Σχολικού
ερωτηματολόγιο, τα αποτελέσματα του Συμβούλου να βοηθήσει για να μετατραπεί
οποίου θα παρουσιάσουν οι μαθητές σε το κλειστό κλίμα σε ανοικτό και
ειδική εκδήλωση. συμμετοχικό, ο ίδιος εφαρμόζει κάποιες
7. Συμπέρασμα - Επίλογος ενεργητικές τεχνικές δημιουργίας ομάδας
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να ώστε να βοηθήσει τις δύο ομάδες –
υποστηρίξουμε πως ο ρόλος του σχολικού συλλόγους του σχολείου (εκπαιδευτικών,
περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα σημαντικός γονέων) να λειτουργήσουν σε πλαίσιο
στην ανάπτυξη των ικανοτήτων (γνωστικών, αποδοχής και εμπιστοσύνης. Αφού
συναισθηματικών, συμπεριφορικών) των επιτευχθεί η δημιουργία ομαδικού
μαθητών. Η ύπαρξη θετικού σχολικού πνεύματος, ο Σχολικός Σύμβουλος προτείνει
κλίματος στην τάξη αυξάνει την εσωτερική την εφαρμογή σχεδίου δράσης, κατά τη
παρακίνηση του μαθητή. Επιπλέον, προωθεί διάρκεια της σχολικής χρονιάς, το οποίο θα
τη σχολική μάθηση και την αυτοεκτίμησή εστιάσει στη συμμετοχή των γονέων στη
του, ενώ το θετικό ψυχολογικό κλίμα του σχολική ζωή. Η εφαρμογή του σχεδίου
σχολικού περιβάλλοντος δημιουργεί θετικό δράσης εμπεριέχει την ανάληψη ευθύνης για
ψυχολογικό κλίμα στο εκπαιδευτικό δέσμευση προς την υλοποίηση και
περιβάλλον. Το κλίμα αυτό χαρακτηρίζεται παρουσίαση δραστηριοτήτων από μαθητές,
από υψηλό βαθμό παρακίνησης, ωθεί τους εκπαιδευτικούς και γονείς με σκοπό τη
μαθητές στην άσκηση των κοινωνικο- συμμετοχικότητα και τη συνεργασία όλων
γνωστικών δεξιοτήτων τους και γενικά των εμπλεκομένων στη σχολική μονάδα για
προάγει την ανάπτυξη, την καλλιέργεια και τη βελτίωση της ποιότητας του παρεχόμενου
την πρόοδο των μαθητών. εκπαιδευτικού έργου.
Είναι αναγκαίο ένα σχολικό περιβάλλον να Βιβλιογραφικές αναφορές
παρέχει ευκαιρίες για δημιουργική Ελληνόγλωσση
επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση Ανδρέου, Α. (2001). Τα επίκαιρα
μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Οι προβλήματα της οργάνωσης και της
ευκαιρίες αυτές δύνανται να τους διοίκησης του
βοηθήσουν στη σχολική τους πρόοδο και ελληνικού εκπαιδευτικού
εξέλιξη και, παράλληλα, στην αντιμετώπιση συστήματος, Διοικητική Ενημέρωση, (21):
αρνητικών συναισθημάτων, όπως αυξημένο 20-26.
άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Haynes &
News Letter No3
Ανδρέου, Α. & Παπακωνσταντίνου, Γ. Ματσαγγούρας, Η. - Βούλγαρης, Σ. (2006).

(1994). Εξουσία και οργάνωση-διοίκηση Το ψυχολογικό κλίμα της σχολικής τάξης
του στο Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο.
εκπαιδευτικού συστήματος. Αθήνα: Στο: Α. Τριλιανός κ.ά. (Επιμ.), Αναγνώριση:
Νέα Σύνορα. Τιμητικό αφιέρωμα στον Καθηγητή
Αρχοντίδου, Δ., Μάνθου, Χ., (2013) Θεόδωρο Γ. Εξαρχάκο, Εθνικό και
Γνωριμία και Δέσιμο Ομάδας στον Οδηγό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Εκπαιδευτικού Σχολείων Δεύτερης Αθηνών. Αθήνα, σ. 315-343.
Ευκαιρίας Αθήνα: Γ.Γ.Δ.Β.Μ Μπόμπας, Λ. (1995). «Συγκεντρωτισμός και
Γούπος, Θ. (2013) Ο Ρόλος του Σχολικού αποκεντρωτισμός στην εκπαίδευση: μια
Συμβούλου στο Εκπαιδευτικό Υλικό για το απόπειρα συγκριτικής
Επιμορφωτικό Πρόγραμμα προσέγγισης», Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ.
Επιμόρφωση σε Θέματα Επιστημονικής – 22: 79-111
Παιδαγωγικής Καθοδήγησης για την Νικολόπουλος, Β.Ι. (2008). Το σχολικό
Απόκτηση Πιστοποιητικού Καθοδηγητικής κλίμα στο Ελληνικό σχολείο: Εμπειρική
Επάρκειας Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας & μελέτη σε μαθητές του Δημοτικού
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αθήνα: σχολείου και Γυμνασίου. Μεταπτυχιακή
ΕΚΔΔΑ & ΙΝΕΠ Διπλωματική Εργασία. Τμήμα
Καρατάσιος, Γ., & Καραμήτρου, Α., (2008) Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και
Η Διαμόρφωση Θετικού Κλίματος ως του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού. Σχολή
Παράγοντας Ποιότητας της Ανθρωπιστικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο
Εκπαιδευτικής Μονάδας σ.σ. 48-53στο Αιγαίου.
Εκπαίδευση και ποιότητα στο Παπαναούμ-Τζίκα, Ζ. (1995). Η διεύθυνση
ελληνικό σχολείο: Πρακτικά διημερίδων, του Σχολείου: Θεωρητική Ανάλυση και
Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Εμπειρική Διερεύνηση,
διαθέσιμο στα Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.
http://hdl.handle.net/10795/104 και Πασιαρδής, Γ. (2001). Το Σχολικό Κλίμα.
http://repository.edulll.gr/104 Θεωρητική Ανάλυση και Εμπειρική
προσπελάστηκε [15/12/2013] Διερεύνηση των Βασικών
Κοντόνη, Α., (2013). Βασικές Αρχές Παραμέτρων του. Αθήνα: Τυπωθήτω - Γ.
Επικοινωνίας Εκπαιδευτικό Υλικό για το Δαρδανός.
Επιμορφωτικό Πρόγραμμα Πασιαρδής, Π. (2004). Εκπαιδευτική
Επιμόρφωση σε Θέματα Επιστημονικής – ηγεσία. Από την περίοδο της ευμενούς
Παιδαγωγικής Καθοδήγησης για την αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή.
Απόκτηση Πιστοποιητικού Αθήνα: Μεταίχμιο.
Καθοδηγητικής Επάρκειας Σαίτης, Χ. (2008). Η Εκπαιδευτική Μονάδα
Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας & ως Σύστημα. Το Εσωτερικό & Εξωτερικό
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Περιβάλλον του Σχολείου. Το Σχολικό
Αθήνα: ΕΚΔΔΑ & ΙΝΕΠ Κλίμα σς. 31-43 στο Εκπαιδευτική
Ματσαγγούρας, Η. (1999). Αντικείμενο της Πολιτική και Διοίκηση Αθήνα: Υ.Π.Ε.Π.Θ.
επιστημονικής διδακτικής. Στο: Τσιπλητάρης, Α. (1984). Αντιαυταρχική
Ματσαγγούρας, Η. (Επιμ.), Η αγωγή. Αλλαγή συμπεριφοράς του
εξέλιξη της διδακτικής. Επιστημολογική δασκάλου μέσα στην τάξη.
προσέγγιση. Αθήνα: Gutenberg. Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου, Τεύχος
Ματσαγγούρας, Η. (2000). Η Σχολική Τάξη. 3, Αθήνα.
Χώρος, Ομάδα, Πειθαρχία, Μέθοδος. ΅ Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ (2011). Διαδικασία
Αθήνα. Αυτοέκδοση. Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα –
Ματσαγγούρας, Η. (2003). Θεωρία και εκπαιδευτικός Σχεδιασμός –
πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη. Παραδείγματα Σχεδίων Δράσης στο
Χώρος-ομάδα-πειθαρχία-μέθοδος. Αξιολόγηση
Αθήνα Γρηγόρης του Εκπαιδευτικού Έργου Αθήνα:
Ματσαγγούρας, Η. (2003). Η σχολική τάξη Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας
– Α’ Τόμος. Αθήνα. Ξενόγλωσση
News Letter No3
Anderson, C.S. (1982). The search of school for the Study of Education.
climate: A review of the research. Chicago: University of Chicago Press.
Review of Educational Research, Haynes, N.M. - Emmons, C.L. - Gebreyesus,
52, 368-420. S. - Ben-Avie, M. (1996). The school
Beare, H. - Caldwell, B.J. - Millikan, R. development program evaluation
(1989). Creating an excellent school. Some process. In. J.P. Comer - N.M. Haynes - E.T.
new management techniques: Joyner - M. Ben-Avie (Eds.), Rallying the
Routledge. whole village (pp. 123-146). New York:
Burden, P. (1995). Classroom management Teachers College Press.
and discipline. White Plains, NY: Wang, M.C. - Haertel, G.D. - Walberg, H.J.
Longman. (1997). Learning influences. In H.J.
Cobb, S. (1976). Social support as a Walberg - G.D. Haertel (Eds.),
mediator of life stress. Psychosomatic Psychology and educational practice (pp.
Medicine, 38, 300-314. 199-
Cohen, S. - Wills, T.A. (1985). Stress, social 11). Berkeley, CA: McCuthan.
support, and the buffering hypothesis. Wubbels, Τ. - Levy, J. (1993). Do you know
Psychological Bulletin, 98, 310-357. what you look like? Interpersonal
Creemers, B.P.M. (1994). The effective relationships in education.
classroom. London: Cassell. Washington, DC: Falmer.
Daar, B, & Eaton S., (2012) School Climate,
Teacher Satisfaction and Receptivity to
Change U.S Indiana State Θεόδωρος Μπαρής, Προϊστάμενος
Επιστημονικής Παιδαγωγικής Καθοδήγησης
University
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης περιφερειακής
Emmons, C. L., Comer, J. P., & Haynes, N. διεύθυνσης εκπαίδευσης Δ. Ελλάδας.
M. (1996). “Translating Theory into Σχολικός Σύμβουλος από το 2007. Διευθυντής
Practice: Comer‟s Theory of School σχολικής μονάδας 2002-2007. Επιμορφωτής
Reform” in Rallying the Whole Village: β΄ επιπέδου ΤΠΕ. Εκπαιδευτής Ενηλίκων από
The Comer Process for Reforming το 2002.
Schools edited by James P. Comer, Norris
M. Haynes, Edward T. Joyner, and
Michael Ben-Avie. New York:
Teachers College, Columbia
University, pages 27-41.
Fraser, B.F. (1998). Classroom environment
instruments: Development, validity, and
applications. Learning
Environments Research, 1, 7-33.
Frazer, B.F. - Walberg, H.J. (1991).
Educational environments: Evaluation,
antecedents, and consequences.
London: Pergamon.
Freiberg, H.J. (2005). School climate:
Measuring, improving and sustaining
healthy
learning environments. New York:
Taylor Francis.
Getzels, J.W. - Thelen, H.A. (1960). The
classroom group as a unique social system.
In N.B. Henry (Ed.), The dynamics
of instructional groups, sociopsychological
aspects of teaching and learning:
The 59th yearbook of the National Society
News Letter No3
Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και Στην ομάδα αυτή ανήκουν και οι Έλληνες

επιμόρφωση εκπαιδευτικών – Μια εκπαιδευτικοί που αποσπώνται στο
πρόταση για τους εκπαιδευτικούς που εξωτερικό για να υπηρετήσουν την
διδάσκουν στα ελληνικά σχολεία του ελληνόγλωσση εκπαίδευση. Στο παρόν
εξωτερικού άρθρο με βάση τα αποτελέσματα έρευνας
που πραγματοποιήθηκε σε εκπαιδευτικούς
Distance education and teacher training - της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στην
A proposal for teachers who teach in Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας,
Greek schools abroad τις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
και της εκπαίδευσης ενηλίκων, προτείνεται
Ειρήνη Τζοβλά, Εκπαιδευτικός Π.Ε. 70, ένας εναλλακτικός τρόπος επιμόρφωσης για
etzovla@yahoo.gr τη συγκεκριμένη ομάδα εκπαιδευτικών.
Eirini Tzovla, Teacher, etzovla@yahoo.gr Λέξεις κλειδιά: επιμόρφωση, εκπαιδευτικοί
εξωτερικού, εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Abstract: Over the last decades the Εισαγωγή
educational systems of European Union Στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης των
face the challenge of managing an ίσων ευκαιριών και του σεβασμού της
increasingly diverse population in terms of γλώσσας και της πολιτισμικής κουλτούρα
language, religion, and nationality. των πολιτών της πολλά από τα εκπαιδευτικά
Respecting the language and culture of the συστήματά της έχουν εντάξει στο
different ethnic groups the educational πρόγραμμά τους τη διδασκαλία των
systems of E.U. have integrated teaching the μητρικών γλωσσών των διαφορετικών
mother tongue of the citizens to their εθνοτήτων. Στο παρόν άρθρο περιγράφεται
program. Teachers who teach this student μια πρόταση επιμόρφωσης για
population have special educational needs. εκπαιδευτικούς που υπηρετούν σε
In this group belong the Greek teachers too, εκπαιδευτικές μονάδες του εξωτερικού,
who have to serve the Greek language δεδομένου ότι αυτοί έχουν να
education abroad. αντιμετωπίσουν ιδιαιτερότητες που δεν
Greek teachers, employed aboard, are in συναντώνται στον ελλαδικό χώρο. Η
need of special training to cope with the συγκεκριμένη πρόταση διαμορφώθηκε μετά
peculiarities of Greek speaking education in από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στους
foreign countries. Α specific research carried υπηρετούντες την ελληνόγλωσση
out for the needs of the particular εκπαίδευση Έλληνες εκπαιδευτικούς σε
assignment, focused on teachers that serve κρατίδιο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας
on the Greek-speaking educational system in της Γερμανίας αλλά είναι έτσι
the Federal Republic of Germany. Based on διαμορφωμένη, ώστε να μπορεί να
the results of this research and the principals εφαρμοστεί σε όλους τους εκπαιδευτικούς
of distance learning and adult education, an που υπηρετούν στο εξωτερικό. Αντικείμενο
alternative way of training for the particular της εν λόγω έρευνας ήταν η διερεύνηση των
group of teachers is proposed. επιμορφωτικών αναγκών των
Περίληψη: Τα εκπαιδευτικά συστήματα της αποσπασμένων και ομογενών
Ευρωπαϊκής Ένωσης καλούνται εδώ και εκπαιδευτικών και της στάσης τους απέναντι
μερικές δεκαετίες να διαχειριστούν έναν, σε ένα εξ αποστάσεως επιμορφωτικό
διαρκώς αυξανόμενο, ανομοιογενή πρόγραμμα. Τα αποτελέσματα της έρευνας
πληθυσμό, ως προς τη γλώσσα, τη θρησκεία κατέδειξαν την αναγκαιότητα επιμόρφωσης
και την εθνότητα. Στο πλαίσιο του της συγκεκριμένης ομάδας εκπαιδευτικών
σεβασμού της γλώσσας και του πολιτισμού και τη θετική διάθεση συμμετοχής σε ένα
των διαφορετικών εθνοτήτων εντάσσουν πρόγραμμα επιμόρφωσης με τη μέθοδο της
στο πρόγραμμά τους τη διδασκαλία των εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
μητρικών γλωσσών των πολιτών της. Οι 1. Η έρευνα
εκπαιδευτικοί που καλούνται να διδάξουν το Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε
συγκεκριμένο μαθητικό πληθυσμό όμως εκπαιδευτικούς της ελληνόγλωσσης
έχουν ιδιαίτερες επιμορφωτικές ανάγκες. εκπαίδευσης στην Ομοσπονδιακή
News Letter No3
Δημοκρατία της Γερμανίας. Καταγράφηκαν πονήματος ήταν το σύνολο των

και αξιολογήθηκαν οι απόψεις τους για τα εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και
υπάρχοντα επιμορφωτικά προγράμματα, οι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η συλλογή
προτιμήσεις τους για τη μορφή και τον των δεδομένων έγινε από ένα
τρόπο διεξαγωγής ενός επιμορφωτικού αντιπροσωπευτικό υποσύνολο του
προγράμματος, οι στάσεις τους απέναντι συνολικού πληθυσμού και χρησιμοποιήθηκε
στις νέες τεχνολογίες και οι αντιλήψεις τους η μέθοδος της τυχαίας δειγματοληψίας
για τα εξ αποστάσεως παρεχόμενα (Cohen & Manion, 1994). Σε σύνολο
επιμορφωτικά προγράμματα με σκοπό να διακοσίων σαράντα (240) εκπαιδευτικών
καταγράψει, να αναλύσει και να διανεμήθηκαν ιδιοχείρως και στάλθηκαν με
παρουσιάσει: α) τις επιμορφωτικές ανάγκες μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου εκατό
των εκπαιδευτικών και β) τη διάθεσή τους (100) ερωτηματολόγια. Από αυτά
να συμμετάσχουν σε ένα πρόγραμμα εξ απαντήθηκαν τα εβδομήντα εννιά (79) με
αποστάσεως επιμόρφωσης με θεματικές αποτέλεσμα το ποσοστό των απαντημένων
ενότητες που ανταποκρίνονται στις ερωτηματολογίων να είναι υψηλό και η
επιμορφωτικές τους ανάγκες, όπως αυτές παρούσα έρευνα να μπορεί να θεωρηθεί
προκύπτουν μέσα από την έρευνα. στατιστικά έγκυρη.
Η συγκεκριμένη προσπάθεια είχε Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων
περιγραφικό – διερευνητικό χαρακτήρα και του δείγματος της παρούσας έρευνας
ήταν τύπου επισκόπησης, η συνηθέστερη χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο για
δηλαδή περιγραφική μέθοδος, της οποίας η τις κοινωνικές επιστήμες SPSS και
εφαρμογή προσφέρεται, όταν πρόκειται να συγκεκριμένα η έκδοση 15.
μελετηθούν παράγοντες, οι οποίοι Με έναυσμα και σημείο αναφοράς τα
συμβάλλουν στο σχηματισμό μιας άποψης, αποτελέσματα αυτά, επιχειρήθηκε η
στη δημιουργία μιας συμπεριφοράς ή στην διαμόρφωση ενός πλαισίου προτάσεων,
πραγματοποίηση συμβάντων (Cohen & βασισμένων στις αρχές της ανοιχτής και εξ
Manion, 1994). αποστάσεως εκπαίδευσης, που να
Ως προς το είδος της, πρόκειται για υποστηρίζουν αποτελεσματικά την
ποσοτική εφαρμοσμένη έρευνα, η οποία επιμόρφωση των εκπαιδευτικών
κατά τους Cohen & Manion, (1994) ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στην
επιλέγεται, όταν αναζητάμε πληροφορίες Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.
των οποίων τα συμπεράσματα επιθυμούμε Το συγκεκριμένο επιμορφωτικό πλαίσιο
να γενικευτούν σε ευρύτερους πληθυσμούς. προτάθηκε για να εξυπηρετήσει την
Ως τεχνική συγκέντρωσης των δεδομένων αναγκαιότητα επιμόρφωσης που προέκυψε
χρησιμοποιήθηκε το γραπτό ανώνυμο κατά τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης
ερωτηματολόγιο με ένα σύνολο γραπτών έρευνας και διαμορφώθηκε σύμφωνα με τις
ερωτήσεων σχετικών με το θέμα, οι οποίες προτάσεις και ανάγκες της πλειοψηφίας των
απευθυνθήκαν ομοιόμορφα στα υποκείμενα συμμετεχόντων στην έρευνα εκπαιδευτικών.
του δείγματος προκειμένου να Ωστόσο, με την κατάλληλη
συγκεντρωθούν τα απαραίτητα στοιχεία για παραμετροποίηση το πρόγραμμα αυτό
την έρευνα. Η επιλογή αυτή επέτρεψε τη μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε
συλλογή πλήθους δεδομένων σε σύντομο σημείο του πλανήτη παρέχεται
χρόνο, κάτι που θα ήταν εξαιρετικά ελληνόγλωσση εκπαίδευση, καθώς, όπως θα
χρονοβόρο και επομένως δύσκολα εφικτό με φανεί και στη συνέχεια, για την υλοποίησή
άλλη τεχνική, εξαιτίας του εύρους του του αξιοποιούνται συγκεκριμένες
θέματος και του αριθμού των υποκειμένων. προδιαγραφές και χαρακτηριστικά της
Τα δεδομένα του ήταν δυνατόν να Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης
ποσοτικοποιηθούν και να εξαχθούν με που εξυπηρετούν, ανεξάρτητα από τη
στατιστικές μεθόδους συμπεράσματα που η γεωγραφική απόσταση, μεγάλο αριθμό
γενίκευση τους αφορά ευρύτερα εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων
πληθυσμιακά σύνολα (Βάμβουκας, 1991,  και μάλιστα χωρίς να απαιτείται τεράστιο
Cohen & Manion, 1994). οικονομικό κόστος από την πλευρά της
Ο πληθυσμός στόχος του ερευνητικού ελληνικής πολιτείας.
News Letter No3
Ειδικότεροι στόχοι της επιμορφωτικής προσφερόμενων θεματικών ενοτήτων, αυτές

αυτής πρότασης είναι: που ο ίδιος πιστεύει πως εξυπηρετούν τις
α) η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων και ανάγκες του (Λιοναράκης, χ.χ.) και να
η υιοθέτηση στάσεων (Κόκκος, 1999) από διαμορφώσει ένα πρόγραμμα
τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, ώστε προσαρμοσμένο στη «μικροκλίμακά» του
να γίνουν περισσότερο αποτελεσματικοί (Τζεκάκη, Σανίδης & Καρτσιώτης, 2002).
στην εκπαίδευση των ομογενών μαθητών, Η οργανωτική δομή του συγκεκριμένου
β)ο εμπλουτισμός του πλαισίου μοντέλου που προτείνεται αποτελεί
επιμόρφωσης με την εφαρμογή μεθόδων εκπαίδευση e-learning και προκύπτει από
συμβατικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και συνδυασμό μοντέλων εξ αποστάσεως
με τη χρήση των δικτυακών τεχνολογιών επιμόρφωσης, χρησιμοποιεί τις νέες
παρέχοντας στον επιμορφούμενο τεχνολογίες σε συνδυασμό με τη χρήση
εκπαιδευτικό τη δυνατότητα επιλογής νέων παιδαγωγικών μεθόδων
χρόνου, χώρου και ρυθμού της πρόσληψης προσαρμοσμένων στη μέθοδο εξ
επιμόρφωσης (Δρίγκας, χ.χ.), αποστάσεως εκπαίδευσης (Παντάνο –
γ) η υποστήριξη του επιμορφούμενου, τόσο Ρόκου & Σακελλαρίδης, 2001), συμβάλει
από τον εκπαιδευτή όσο και από την στην ανάπτυξη κοινοτήτων μάθησης και
πλατφόρμα εργασίας, στη διαδικασία προάγει την ενεργητική εμπλοκή και
αναζήτησης – ανάκτησης – ανανέωσης του αλληλεπίδραση των μελών τους σε κοινές
εκπαιδευτικού υλικού (Δρίγκας, χ.χ.), δραστηριότητες (Σγουροπούλου &
δ) η δυνατότητα να εγγράφονται οι Κουτουμάνος, 2001, Λιοναράκης, χ,χ),
επιμορφούμενοι στο πρόγραμμα ανάλογα με συνδυάζει ανεξάρτητη μάθηση και
τις ανάγκες τους αλλά και η δυνατότητα τηλεκπαίδευση, χρησιμοποιεί τη σύγχρονη
πιστοποίησης της συμμετοχής τους στο και ασύγχρονη μορφή επικοινωνίας και
πρόγραμμα (Δήμου, 2004). βασίζεται στην αλληλεπίδραση διαχείριση
2. Διάρθρωση του εκπαιδευόμενου – εκπαιδευτικού υλικού
προγράμματος (Αναστασιάδης, 2007). Με δεδομένη την
Το προτεινόμενο πρόγραμμα απαιτεί για την ύπαρξη όλων των ειδικοτήτων
υλοποίησή του υιοθέτηση των εργαλείων εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας και
της Ανοικτής Εκπαίδευσης, του αρθρωτού Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης επιλεχθήκαν
δηλαδή συστήματος (modular system) θεματικά πεδία που καλύπτουν όλες τις
οργάνωσης των μαθημάτων και της μεθόδου ειδικότητες. Η επιλογή του αρθρωτού
της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Το συστήματος εξυπηρετεί και αυτή τη
αρθρωτό σύστημα έχει ως βασική σκοπιμότητα καθώς κάθε ειδικότητα
λειτουργική μονάδα τη θεματική ενότητα, η επιλέγει τις θεματικές ενότητες που την
οποία διαθέτει μορφωτική αυτονομία και ενδιαφέρουν.
καλύπτει πλήρως ένα γνωστικό αντικείμενο. Για την επιλογή των συμμετεχόντων
Συνδυασμός θεματικών ενοτήτων καλύπτει εκπαιδευτικών σε πρώτη φάση με
ευρύτερες γνωστικές περιοχές και οδηγεί σε ανακοίνωση του Συντονιστικού Γραφείου
ευέλικτα προγράμματα σπουδών σύμφωνα Εκπαίδευσης θα κληθούν οι ενδιαφερόμενοι
με τη μορφωτική φυσιογνωμία του να υποβάλουν αίτηση συμμετοχής, σε
επιμορφούμενου, τις ανάγκες και τα συγκεκριμένες προθεσμίες, για όσες
ενδιαφέροντά του(Λυκουργιώτης, 1998). θεματικές ενότητες τους ενδιαφέρουν να
Για τη διευκόλυνση εφαρμογής του το παρακολουθήσουν κατά τη διάρκεια του
πρόγραμμα αυτό θα οργανωθεί σε επιμέρους σχολικού έτους. Θα πραγματοποιηθεί
θεματικές ενότητες. Το μεγαλύτερο ηλεκτρονική κλήρωση και θα επιλεγούν για
πλεονέκτημα του επιμορφωτικού αυτού την κάθε θεματική ενότητα έως είκοσι (20)
προγράμματος είναι πως με την εφαρμογή εκπαιδευτικοί. Οι υπόλοιποι θα έχουν τη
του αρθρωτού συστήματος ο κάθε δυνατότητα να παρακολουθήσουν το
συμμετέχων μπορεί ελεύθερα, χωρίς να πρόγραμμα σε επόμενη φάση, κάτι που
είναι υποχρεωτικό, να επιλέξει τη δική του μπορεί εύκολα να πραγματοποιηθεί αφού η
μοναδική πορεία μέσα στο πρόγραμμα, να υποδομή και το υλικό θα είναι διαθέσιμο.
διαλέξει, μέσα από ένα αριθμό
News Letter No3
Η παρακολούθηση των θεματικών ενοτήτων σύγχρονες τηλεδιασκέψεις εμπερικλείουν τα

θα γίνεται δωρεάν για τον εκπαιδευτικό και πλεονεκτήματα της εξ αποστάσεως
θα διαρκεί έξι (6) εβδομάδες για κάθε εκπαίδευσης, καθώς επιτρέπουν τη
θεματική ενότητα μέσα από την - κατά το γεφύρωση της γεωγραφικής απόστασης, τον
δυνατόν-, μη γραμμική προσπέλαση του άμεσο διάλογο και την αμφίδρομη
γνωστικού αντικειμένου, ώστε ο κάθε επικοινωνία καθώς δίνουν τη δυνατότητα
χρήστης να μπορεί να επιλέξει τον τρόπο οπτικής και ακουστικής επαφής
που θα κινηθεί μέσα στο εκπαιδευτικό υλικό (Λιοναράκης, χ.χ.).
(Ρώσσης & Τζέπογλου, 2001, Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει έξι (6)
Λιοναράκης,χ.χ). βασικούς επιμορφωτές που θα προέρχονται
Οι επιμορφούμενοι θα μελετούν αυτόνομα από τον πανεπιστημιακό χώρο και θα
την ύλη κάθε θεματικής ενότητας, θα ειδικεύονται στις αντίστοιχες θεματικές
συντάσσουν εργασίες και θα τις στέλνουν με ενότητες. Το προτεινόμενο πρόγραμμα θα
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή θα τις αναρτούν περιλαμβάνει τα γνωστικά πεδία στα οποία
σε πλατφόρμα προς αξιολόγηση στους οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίθηκαν θετικά
επιμορφωτές. Για την αξιολόγηση της κατά τη διεξαχθείσα έρευνα. Αυτά είναι:
προόδου τους και του βαθμού αφομοίωσης 1. Βασικές γνώσεις (γερμανικής) γλώσσας
της νέας γνώσης την ευθύνη θα έχει ο 2. Βασικές γνώσεις χρήσης Η/Υ
επιμορφωτής, ο οποίος θα παρακολουθεί 3. Θεωρίες Μάθησης
την πορεία του κάθε εκπαιδευτικού χωριστά 4. Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας
και θα τον ανατροφοδοτεί μέσα από τα σε δίγλωσσους μαθητές
σχόλια των εργασιών που θα αποστέλλει 5. Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική
(Λιοναράκης, χ.χ.). Εκπαίδευση
Το πρόγραμμα θα έχει δύο (2) συντονιστές 6. Διαχείριση τάξης ομογενών μαθητών
με αρμοδιότητες συντονισμού των Τα γνωστικά αυτά πεδία θα αποτελέσουν
εμπλεκομένων μερών και των επιμέρους και τη θεματολογία των επιμέρους
φορέων της εκπαιδευτικής κοινότητας, θεματικών ενοτήτων του προτεινόμενου
δηλαδή των διδασκόντων, των προγράμματος επιμόρφωσης. Η προσφορά
διδασκομένων, των στελεχών εκπαίδευσης του εν λόγω προγράμματος θα γίνεται σε
και του φορέα παροχής επιμόρφωσης ετήσια βάση (Οκτώβριος – Ιούνιος) και θα
(Χλαπάνης & Δημητρακοπούλου, 2004). παρέχεται η δυνατότητα στον κάθε
Συγκεκριμένα, ο πρώτος θα συντονίζει συμμετέχοντα να εκμεταλλευτεί τα
ακαδημαϊκά το πρόγραμμα, θα επιβλέπει πλεονεκτήματα της ανοικτής και εξ
δηλαδή τη διάρθρωση των θεματικών αποστάσεως εκπαίδευσης και ανάλογα με
ενοτήτων και θα προέρχεται από το χώρο την ειδικότητά του και τις απαιτήσεις του,
της διαπολιτισμικής αγωγής. Ο δεύτερος θα να παρακολουθεί τις ενότητες που επιθυμεί,
υποστηρίζει τεχνικά το πρόγραμμα, που θα τη χρονική στιγμή που αυτές προσφέρονται.
περιλαμβάνει τηλεδιασκέψεις και για αυτό Για κάθε θεματική ενότητα προβλέπονται
θα προέρχεται από την ομάδα των όλες οι μορφές εκπαιδευτικού υλικού της εξ
εκπαιδευόμενων, ώστε να βρίσκεται αποστάσεως εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα
γεωγραφικά στον τόπο διεξαγωγής των προβλέπεται είκοσι (20) ώρες μελέτης
τηλεδιασκέψεων. Θα είναι καθηγητής έντυπου και οπτικοακουστικού
πληροφορικής ή άλλης ειδικότητας με εκπαιδευτικού υλικού, είκοσι πέντε (25)
πιστοποιημένες γνώσεις στο συγκεκριμένο ώρες μελέτης εκπαιδευτικού υλικού στο
αντικείμενο. Οι τηλεδιασκέψεις, εργαλείο διαδίκτυο με αλληλεπιδραστικές ασκήσεις
της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης και πέντε
επιλέχτηκαν να αντικαταστήσουν τις (5) ώρες συμμετοχής σε ομαδικές
συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο, για να συναντήσεις μέσω τηλεδιάσκεψης. Κατά τη
περιοριστεί το κόστος μετάβασης διάρκεια της ενότητας ο επιμορφούμενος θα
εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων σε εκτελεί τις προβλεπόμενες εργασίες και στο
συγκεκριμένο χώρο και να δοθεί η τέλος κάθε ενότητας το τεστ αξιολόγησης. Η
δυνατότητα χρησιμοποίησης μεγάλου συνολική, επομένως, διάρκεια του
αριθμού επιμορφωτών. Εξάλλου οι προγράμματος είναι τριακόσιες (300) ώρες
News Letter No3
για όποιον επιθυμεί να το παρακολουθήσει που διαρκεί η κάθε θεματική ενότητα.

πλήρως. Αναλυτικότερα το πρόγραμμα θα
Από τις συνολικά έξι (6) προσφερόμενες περιλαμβάνει :
θεματικές ενότητες η επιτυχής Α. Διανομή ενός λεπτομερούς οδηγού
παρακολούθηση τεσσάρων (4) ενοτήτων σπουδών στους επιμορφούμενους, ο οποίος
επιτρέπει την απόκτηση τίτλου. Για την θα περιέχει τις αναγκαίες πληροφορίες για
πιστοποίηση επιτυχούς παρακολούθησης μια επιτυχή συμμετοχή στο πρόγραμμα,
προβλέπονται τέσσερις (4) ωριαίες όπως περίληψη περιεχομένου της κάθε
εξετάσεις μετά το τέλος τεσσάρων ενότητας, χρονοδιάγραμμα μελέτης, τις
αντίστοιχων θεματικών ενοτήτων που σκοπό υποχρεώσεις των συμμετεχόντων (Δήμου,
έχουν να ελέγξουν τις γνώσεις, δεξιότητες 2004), τους ακριβείς σκοπούς και στόχους
και στάσεις που αποκτήθηκαν (Κόκκος, του προγράμματος, διευκρινίσεις για την
1999). Αυτές θα πραγματοποιούνται μέσω ανάπτυξη των ομαδικών και ατομικών
ηλεκτρονικού υπολογιστή (Η/Υ) και αν δεν εργασιών, οδηγίες για τη χρήση του
είναι εφικτή η φυσική παρουσία του εκπαιδευτικού υλικού και πληροφορίες για
επιμορφούμενου σε συγκεκριμένο την αξιολόγηση του προγράμματος.
εργαστήριο πληροφορικής, ενός σχολείου Β. Παραγωγή κατάλληλου εκπαιδευτικού
για παράδειγμα, θα πραγματοποιείται από το υλικού και διανομή του στους
σπίτι του με τον προσδιορισμού επιμορφούμενους. Το εκπαιδευτικό υλικό θα
συγκεκριμένου πλαισίου εξέτασης. Ο είναι κυρίως πολυμεσικό, όπως CD/DVD–
τελικός βαθμός θα προκύπτει από τη ROM και εφαρμογές μέσω διαδικτύου,
συμμετοχή και τις απαντήσεις των ατομικών επικουρικά έντυπο, ώστε να επιτρέπει τη
και ομαδικών εργασιών κατά τη διάρκεια συμμετοχή στο πρόγραμμα και
των θεματικών ενοτήτων, από την εκπαιδευτικών χωρίς άνεση στη χρήση νέων
αξιολόγηση της ανταπόκρισης και τεχνολογιών αλλά και γιατί έχει
συμμετοχής κατά τη διάρκεια του αναμφισβήτητη χρηστικότητα σε κάθε
προγράμματος και από το μέσο όρο των μορφή εκπαίδευσης και τέλος
βαθμών των τελικών εξετάσεων. Στο σημείο οπτικοαουστικό (Δήμου, 2004).
αυτό πρέπει να σημειωθεί πως κατάλληλοι Γ. Διοργάνωση και πραγματοποίηση
φορείς πιστοποίησης μπορεί να είναι ομαδικών συναντήσεων με τηλεδιάσκεψη,
δυνητικά φορείς πιστοποίησης στην μεταξύ επιμορφωτή/συμβούλου και
εκπαίδευση ενηλίκων, όπως για παράδειγμα επιμορφούμενων, με απώτερο στόχο και
σήμερα το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της εξ
Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας. αποστάσεως εκπαίδευσης την καθοδήγηση
Στην αρχή κάθε επιμορφωτικής περιόδου, οι και υποστήριξη των συμμετεχόντων.
επιμορφούμενοι που επιλέχθηκαν θα Στόχος της πρώτης τηλε-συνάντησης που θα
λαμβάνουν με συμβατικό ή με ηλεκτρονικό προηγηθεί όλων των ενοτήτων, είναι να
ταχυδρομείο έναν οδηγό σπουδών, καθώς παράσχει πληροφόρηση σχετικά με την
και ένα χρονοδιάγραμμα μελέτης. Με πλατφόρμα εργασίας στην οποία καλούνται
δεδομένο ότι οι περίοδοι διακοπών και οι εκπαιδευτικοί να συμμετέχουν, να
αργιών σε κάθε κράτος είναι διαφορετικές ο δημιουργηθεί κλίμα εμπιστοσύνης και να
σχεδιασμός του προγράμματος θα διασφαλιστεί η ενεργητική εμπλοκή των
ακολουθεί τις διακοπές και αργίες του επιμορφούμενων στη διαδικασία,
κράτους απόσπασης των εκπαιδευτικών, με παράμετροι σημαντικές, όταν πρόκειται για
την πρόβλεψη για κάθε θεματική ενότητα να εκπαίδευση ενηλίκων. Μέσα από τις
αναλογούν έξι (6) εβδομάδες μελέτης. Το «πρόσωπο με πρόσωπο» τηλε-συναντήσεις
χρονοδιάγραμμα μελέτης θα καθορίζει τη θα επιδιωχθεί, ακόμη, η εξάσκηση των
μελέτη του επιμορφούμενου σε εβδομαδιαία συμμετεχόντων σε δεξιότητες που απαιτεί η
βάση, ώστε ο κάθε εκπαιδευτικός, σύμφωνα συλλογική και συμμετοχική εκπαίδευση
με τις αρχές της εξ αποστάσεως αλλά και η γνωριμία με τη μέθοδο της εξ
εκπαίδευσης να καθορίσει αυτόνομα το αποστάσεως εκπαίδευσης.
χρόνο και το ρυθμό μελέτης που απαιτείται Δ. Διεξαγωγή διαδραστικών ασκήσεων και
μέσα στη διάρκεια των έξι (6) εβδομάδων μελέτης περιπτώσεων μέσα από την
News Letter No3
ανάπτυξη μηχανισμών συνεργατικής απορίες και για να ενημερωθούν οι

μάθησης (Silverman, 1995, όπ. αναφ. στο συμμετέχοντες για τις ασκήσεις
Δήμου, 2004). αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης που
Ε. Δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, οφείλουν να κάνουν online για να υπάρξει
όπου θα βρίσκονται: α) καταχωρημένο το και η απαιτούμενη ανατροφοδότηση
πρόγραμμα σπουδών και οι σχετικές (Αναστασιάδης, 2007).
πληροφορίες, οι οποίες θα παρουσιάζονται Στη λήξη κάθε θεματικής ενότητας θα
στους πιστοποιημένους χρήστες μέσα από διεξάγεται μια συνάντηση μέσω
μία σειρά ιστοσελίδων, β) τα στοιχεία των τηλεδιάσκεψης, διάρκειας δύο ωρών, όπου
χρηστών, με τα οποία θα γίνεται η θα πραγματοποιείται απολογισμός της
ταυτοποίηση τους, ώστε να τους επιτραπεί η πορείας των συμμετεχόντων, θα εξάγονται
πρόσβαση στις προαναφερόμενες συμπεράσματα από τους εκπαιδευόμενους,
ιστοσελίδες και κατ’ επέκταση στις θα πραγματοποιείται αξιολόγηση σχετικά με
πληροφορίες που αφορούν το πρόγραμμα την επίτευξη των στόχων της ενότητας μέσα
σπουδών. από πραγματοποίηση και συζήτηση
Το έντυπο και οπτικοακουστικό δραστηριοτήτων, ώστε να εφαρμοστεί η
εκπαιδευτικό υλικό και το χρονοδιάγραμμα γνώση που αποκτήθηκε και ο
μελέτης θα αποστέλλονται στους εκπαιδευόμενος, σύμφωνα με τις αρχές
επιμορφούμενους τρεις (3) εβδομάδες πριν εκπαίδευσης ενηλίκων, να μάθει
την έναρξη του προγράμματος, ώστε να «κάνοντας» (Λιοναράκης, χ.χ.).
έχουν τον απαιτούμενο χρόνο να Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος οι
εξοικειωθούν με αυτό. Στον ιστότοπο συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να
αναφοράς που θα δημιουργηθεί για την συμμετέχουν σε ομάδες εργασίας, ώστε να
εξυπηρέτηση των αναγκών του στηρίζεται και να ενισχύεται η ενεργητική
προγράμματος θα υπάρχει ένας σύνδεσμος εμπλοκή, η συνεργασία και αλληλοβοήθεια
για κάθε θεματική ενότητα. Οι σύνδεσμοι μεταξύ των εκπαιδευόμενων –συστατικό
αυτοί θα είναι διαρθρωμένοι σε στοιχείο της αλληλεπιδραστικής
υποφακέλους. Αυτοί θα περιλαμβάνουν επικοινωνίας που η εξ αποστάσεως
περιγραφή των στόχων και του εκπαίδευση προσφέρει (Λιοναράκης, χ.χ.).
περιεχομένου της θεματικής ενότητας, Αναλυτικότερα, στο πλαίσιο των
υποστηρικτικό βιβλιογραφικό υλικό και ένα δραστηριοτήτων της κάθε θεματικής
πεδίο, όπου οι εκπαιδευόμενοι θα ενότητας, θα επιλέγεται ένα θέμα προς
καταθέτουν τις εργασίες – ασκήσεις – συζήτηση σχετικό με την προς μελέτη ύλη
δραστηριότητες που πρέπει να υλοποιηθούν της ενότητας ή με πραγματικά προβλήματα
για την ολοκλήρωση της ενότητας που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στη
(Ηλιοπούλου, 2004). σχολική τάξη. Στη συνέχεια θα δίνεται το
Στην έναρξη κάθε θεματικής ενότητας θα χρονικό περιθώριο τεσσάρων ημερών,
διεξάγεται μια συνάντηση μέσω καθώς και συμπληρωματικό εκπαιδευτικό
τηλεδιάσκεψης, διάρκειας μιάμιση ώρας, υλικό μέσα από συνδέσμους σχετικών
στην οποία οι επιμορφούμενοι θα διαδικτυακών τόπων. Η ομάδα θα
παρακολουθούν τον υπεύθυνο του ανταλλάσσει απόψεις, προβληματισμούς και
προγράμματος από το σπίτι τους μέσω του θα παρέχονται διευκρινίσεις από τον
Η/Υ τους, πλεονέκτημα που παρέχει η εξ επιμορφωτή, με ασύγχρονη επικοινωνία. Θα
αποστάσεως εκπαίδευση και οι νέες ακολουθεί η πραγματοποίηση
τεχνολογίες. Σε αυτές τις συναντήσεις οι δραστηριοτήτων (ατομικών και ομαδικών)
συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί θα και ο κύκλος θα κλείνει με την παρουσίαση
ενημερώνονται για τη λειτουργία της των εργασιών από τους εκπαιδευόμενους
ενότητας και για τον τρόπο παρουσίασης και αξιολόγηση των δραστηριοτήτων από
των μαθημάτων (Αναστασιάδης, 2007). τους επιμορφωτές, γεγονός που θα
Στη μέση περίπου της προόδου της λειτουργεί ανατροφοδοτικά για το
θεματικής ενότητας θα διεξάγεται μια ακόμη πρόγραμμα (Χλαπάνης &
συνάντηση μέσω τηλεδιάσκεψης, διάρκειας Δημητρακοπούλου, 2004  Λιοναράκης,
μιάμιση ώρας, για να διατυπωθούν πιθανές χ.χ.).
News Letter No3
Η επιμορφωτική αυτή πρόταση παρέχει δύο προγραμμάτων από τις επιλογές των φορέων
δυνατότητες στους συμμετέχοντες που σχεδιάζουν με συγκεντρωτική λογική
εκπαιδευτικούς: την εκπαιδευτική πολιτική
α) επιλογή μιας ή περισσοτέρων (Μαυρογιώργος,1996).
εκπαιδευτικών ενοτήτων σύμφωνα με τις Συμπεράσματα
ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους στο Μέσα από την προσπάθεια, που έγινε στο
χρόνο που οι ίδιοι επιθυμούν (just in time παρόν άρθρο, να καταγραφεί μια
training) και συγκεκριμένη πρόταση επιμόρφωσης των
β) επιλογή μιας μεγαλύτερης διάρκειας αποσπασμένων και ομογενών
επιμόρφωσης (τουλάχιστον τέσσερις εκπαιδευτικών της ελληνόγλωσσης
θεματικές ενότητες) με δυνατότητα εκπαίδευσης σε κρατίδιο Ομοσπονδιακή
πιστοποίησης στο τέλος της διαδικασίας, ως Δημοκρατία της Γερμανίας, κατέστη δυνατή
ηθικό αλλά και ουσιαστικό κίνητρο για την η εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων.
επαγγελματική εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Αρχικά, η συγκεκριμένη πρόταση έχει
3. Πλεονεκτήματα της επιμορφωτικής σχεδιαστεί με γνώμονα τις ανάγκες και τα
πρότασης ενδιαφέροντα των συμμετεχόντων
Σε μια εποχή που όλο και περισσότερο το εκπαιδευτικών, όπως αυτά προέκυψαν από
εκπαιδευτικό αγαθό τείνει να αποτιμάται την έρευνα, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να
ως προς την οικονομική του καθορίζουν οι ίδιοι σε μεγάλο βαθμό τη
«ανταποδοτικότητα» (Mace, Lambropoulos μορφή και τη συμμετοχή τους στο
& Karadjia, 2000, στο Δήμου, 2004), θα προσφερόμενο πρόγραμμα. Ακόμη, ο
πρέπει να διερευνάται και το κόστος τρόπος δόμησης του επιμορφωτικού αυτού
ανάπτυξης των προγραμμάτων σε σχέση με προγράμματος αποσκοπεί στο να
την αποδοτικότητα της επένδυσης. απεγκλωβιστούν οι εκπαιδευτικοί από την
Έτσι, τα πλεονεκτήματα της «απομόνωσή» τους και μέσω της
παρούσας πρότασης συνίστανται στο ότι: ανταλλαγής απόψεων μεταξύ τους και με
Α. Εξαλείφει το εμπόδιο της τους επιμορφωτές τους να αισθανθούν μέλη
γεωγραφικής απόστασης και επιτρέπει τη μιας ομάδας που η ενεργή συμμετοχή τους
μαζική συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο συμβάλλει στην επιμόρφωσή τους και την
πρόγραμμα ανεξάρτητα από ειδικότητα. επαγγελματική τους ανάπτυξη. Ο τρόπος
Β. Αποτελεί την προσφορότερη αυτός σχεδιασμού, ανάπτυξης και
οικονομικά λύση, καθώς χρησιμοποιούνται υλοποίησης του επιμορφωτικού
ήδη υπάρχουσες υποδομές και δεν προγράμματος συνάδει απόλυτα με τις αρχές
απαιτείται η εξαρχής δημιουργία τους. Πιο της ανοικτής και εξ αποστάσεως
συγκεκριμένα, αποφεύγεται το κόστος α) εκπαίδευσης και της μάθησης ενηλίκων και
των κτιρίων, αφού ο κάθε εκπαιδευτικός θα το προτεινόμενο πρόγραμμα φιλοδοξεί να
παρακολουθεί το πρόγραμμα από το σπίτι έχει ουσιαστικά αποτελέσματα σε επίπεδο
του, και β) της μετακίνησης επιμορφωτών γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων των
και επιμορφούμενων (οδοιπορικά και εκτός συμμετεχόντων εκπαιδευτικών.
έδρας). Παραμένει το κόστος αμοιβής των Έπειτα, έγινε φανερό πως ο συνδυασμός της
επιμορφωτών, της δημιουργίας του συμβατικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με
επιμορφωτικού υλικού και το κόστος την εξ αποστάσεως εκπαίδευση που
επικοινωνίας, που είναι μικρό (Μιχαηλίδης, παρέχεται κυρίως μέσω διαδικτύου
2000). προσφέρεται στην περίπτωσή μας ως η
Γ. Αξιοποιεί την εμπειρία όλων των κατεξοχήν επιλογή για την υλοποίηση
υπαρχόντων φορέων και το ανθρώπινο προγράμματος επιμόρφωσης. Η τεκμηρίωση
δυναμικό μέσα από τις συνεργασίες φορέων της πρότασης αυτής πραγματοποιείται
που προτείνει οι οποίοι θα μπορούσαν να ουσιαστικά από τις ίδιες τις απαιτήσεις που
συμβάλλουν στην ανάπτυξη εξ αποστάσεως η σύγχρονη πραγματικότητα εγείρει.
επιμορφωτικών προγραμμάτων σε θέματα Αρχικά, η εφαρμογή ενός προγράμματος με
Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. στοιχεία συμβατικής εξ αποστάσεως
Δ. Οδηγεί στον απεγκλωβισμό των εκπαίδευσης θα προσελκύσει ακόμη και
προσφερόμενων επιμορφωτικών εκπαιδευτικούς που δεν είναι εξοικειωμένοι
News Letter No3
με τις νέες τεχνολογίες και σταδιακά θα τηλεπαρουσίασης, τηλεεργασίας και

συμβάλει στη γνωριμία τους με τα ανάπτυξη ευφυούς συστήματος και
προτερήματα του διαδικτύου. Έπειτα, το περιβάλλοντος τηλεεκπαίδευσης,
μικρό πλέον κόστος απόκτησης Η/Υ και http://imm.demokritos.gr/odisseas/m
σύνδεσης στο διαδίκτυο κάνει την παροχή ain/PARADOTEA/arxika.doc
εκπαίδευσης και επιμόρφωσης μέσω (προσπελάστηκε στις 9/5/2013).
διαδικτύου ιδιαίτερα ελκυστική. Ηλιοπούλου, Ι. (2004). Επιμόρφωση
Επομένως, από τη μια οι ιδιαιτερότητες της φιλολόγων από απόσταση: η
ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό περίπτωση της Κοινότητας Μάθησης
και οι ανάγκες των εκπαιδευτικών που την Εκπαιδευτικών του Πανεπιστημίου
υπηρετούν για επιμόρφωση και από την Αιγαίου,
άλλη οι συνεχείς εξελίξεις στο χώρο της http://www.etpe.gr/extras/index.php
τεχνολογίας και των εφαρμογών μέσω ?sec=conferences (προσπελάστηκε
διαδικτύου σηματοδοτούν πως κάθε στις 9/5/2013)
απόπειρα οργάνωσης και υλοποίησης Κόκκος, Α. (1999). Εκπαίδευση Ενηλίκων:
επιμορφωτικού προγράμματος εξ Το πεδίο, Οι αρχές μάθησης, Οι
αποστάσεως πρέπει να συνδυάζει στοιχεία συντελεστές, τ. Α΄, Πάτρα: Ελληνικό
της συμβατικής και της διαδικτυακής εξ Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
αποστάσεως εκπαίδευσης. Λιοναράκης, Α. (χ.χ). Για ποια εξ
Βιβλιογραφικές αναφορές αποστάσεως εκπαίδευση μιλάμε;
Αναστασιάδης Π. (2007). Οι Προηγμένες http://www.eap.gr/news/EXAGGEL
Μαθησιακές Τεχνολογίες Σύγχρονης IA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sec
και Ασύγχρονης Μετάδοσης στην t2/34.htm (προσπελάστηκε στις
Υπηρεσία της εξ Αποστάσεως 9/5/2013).
Εκπαίδευσης: Ζητήματα Σχεδιασμού Μαυρογιώργος, Γ. (1996). Η επιμόρφωση
και Υλοποίησης Συστήματος Μικτής των εκπαιδευτικών: Οι μορφές της
Μάθησης (Blended Learning) για και το κοινωνικοπολιτικό τους
την Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών πλαίσιο. Στο: Γκότοβος, Α.,
της Ομογένειας. Στο Α. Λιοναράκης Μαυρογιώργος Γ., και
(Επιμ.), Πρακτικά του 4ου Διεθνούς Παπακωνσταντίνου Π., Κριτική
Συνεδρίου Ανοικτής & εξ παιδαγωγική και εκπαιδευτική πράξη
Αποστάσεως Εκπαίδευσης, (σελ. 85-103), Αθήνα: Gutenberg.
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Μιχαηλίδης, Π., (2000). Το Διαδίκτυο ως
Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής & εξ μια προσιτή μέθοδος επιμόρφωσης
Αποστάσεως Εκπαίδευσης, Αθήνα των εκπαιδευτικών,
23-25 Νοεμβρίου 2007. http://www.etpe.gr/extras/index.php
Βάμβουκας, Μ., (1991). Εισαγωγή στην ?sec=conferences (προσπελάστηκε
Ψυχοπαιδαγωγική Έρευνα και Μεθοδολογία. στις 9/5/2013).
Αθήνα: Γρηγόρης. Παντάνο – Ρόκου Φ., Σακελλαρίδης Ο.
Cohen L., Manion L. (1994) Μεθοδολογία (2001). Διδακτικά μοντέλα για χρήση
εκπαιδευτικής έρευνας Αθήνα: Μεταίχμιο. στην Πανεπιστημιακή Διδασκαλία
Δήμου Χ. (2004). Ευέλικτο μοντέλο από απόσταση σε προσαρμοσμένο
επιμόρφωσης εκπαιδευτικών από υπερμεσικό περιβάλλον. Διαθέσιμο
απόσταση, επικεντρωμένο σε ένα στο δικτυακό τόπο:
τεχνολογικά εξελιγμένο και http://www.eap.gr/news/EXAGGEL
ολοκληρωμένο ψηφιακό περιβάλλον IA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sec
μάθησης, t5/12.htm (προσπελάστηκε στις
www.etpe.gr/extras/index.php?sec= 9/5/2013)
conferences (προσπελάστηκε στις Σγουροπούλου Κ., Κουτουμάνος Α. (2001).
9/5/2013). Η επικοινωνία μέσω υπολογιστή για
Δρίγκας Α.(χ.χ). Ανάπτυξη δικτύου Κέντρων την υποστήριξη των κοινοτήτων
Τηλεεικονοδιάσκεψης για την μάθησης. Διαθέσιμο στο δικτυακό
υποστήριξη τηλεεκπαίδευσης, τόπο:
News Letter No3
http://www.eap.gr/news/EXAGGEL Στέφας Ιωάννης,

IA_SYNEDRIOU/synedrio/html/sec Stefas Ioannis
t6/6.htm (9/5/2013). Υπουργείο Παιδείας
Τζεκάκη, Μ., Σακονίδης, Χ., Καρτσιώτης Ministry of Education
Θ.(2002). Πιλοτικά προγράμματα Δάσκαλος, Υπ/ντής Δημ. Σχ. Ισθμίας
Σύγχρονης Επιμόρφωσης Teacher of Primary School of Isthmia
εκπαιδευτικών από απόσταση: Μια stefasioan@yahoo.gr
Μελέτη Περίπτωσης Επιμόρφωσης stefasioan@yahoo.gr
Δασκάλων στα Μαθηματικά
Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: Ομιλείτε ελληνικά στην Ευρώπη;
http://www.etpe.gr/extras/index.php «Μού δόθηκε να γράφω σε μια γλώσσα που
?sec=conferences(5-2-2008) μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια
Χλαπάνης, Γ., Δημητρακοπούλου, Α. ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά μια γλώσσα που
(2004). Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς
μέσω Διαδικτύου: Παρουσίαση της διακοπή και με ελάχιστες διαφορές».(
περίπτωσης της Κοινότητας Ελύτης Οδυσσέας, Βραβείο Νόμπελ
Μάθησης Εκπαιδευτικών (ΚΜΕ) του λογοτεχνίας τον Δεκέμβριο του 1979).
Πανεπιστημίου Αιγαίου,
http://www.etpe.gr/extras/index.php Do you speak greek in Europe?
?sec=conferences (προσπελάστηκε «I had to write in a language that is spoken
στις 9/5/2013). only by a few million people. Nevertheless,
a language spoken on five hundred years
without interruption and with minimal
differences». (Odysseas Elytis, Nobel Prize
Η Ειρήνη Τζοβλά είναι εκπαιδευτικός for Literature in December 1979).
Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης με μεταπτυχιακές
σπουδές στα Παιδαγωγικά. Στο πεδίο των
ενδιαφερόντων της εμπίπτουν δράσεις που
αφορούν τη χρήση των Νέων τεχνολογιών Περίληψη
στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ανήκει στους
Teachers4Eurore 2012-13. Emai:
Το παρόν σενάριο διδασκαλίας έχει ως
etzovla@yahoo.gr στόχο να αναδείξει τη σπουδαιότητα της
ελληνικής γλώσσας, μιας γλώσσας η οποία
μιλιέται εδώ και 3.500 περίπου χρόνια και η
οποία έδωσε λέξεις της και σε άλλες
γλώσσες με αποτέλεσμα να καλύπτει όλες
τις λέξεις της καθομιλουμένης και τις λέξεις
όλων των επιστημονικών κλάδων, πλην της
βοτανολογίας, χημείας και ζωολογίας.
Επομένως, η ελληνική γλώσσα, είναι η
γλώσσα των επιστημών και της λόγιας
έκφραση είναι η πολιτιστική μας
κληρονομιά άρα και η εθνική μας
ταυτότητα. Το ταξίδι στον ονειρεμένο και
ποιητικό κόσμο της ελληνικής γλώσσας
ξεκινά μέσα από το μάθημα της Γεωγραφίας
και με τη χρήση των ΤΠΕ συμβάλλει στο να
κατανοήσουν οι μαθητές όχι μόνο τη
διαχρονικότητα αλλά και την παγκόσμια
ισχύ της ελληνικής γλώσσας.
Λέξεις- κλειδιά: ελληνική γλώσσα, ΤΠΕ,

αγγλικές-ελληνικές λέξεις
Abstract
News Letter No3
This scenario teaching aims to highlight the συμπεριλαμβανόμενης της λατινικής και της
importance of the Greek language, a κυριλλικής γραφής.
language which is spoken here about 3,500 Η ελληνική σήμερα αποτελεί τη μητρική
years and which gave words in other γλώσσα περίπου 12 εκατομμυρίων
languages to encompass all of colloquial ανθρώπων, κυρίως στην Ελλάδα και την
words and the words of all scientific Κύπρο. Εξαιτίας της μετανάστευσης η
disciplines other than botanology, chemistry γλώσσα ομιλείται ακόμα σε χώρες-
and zoology. Therefore, the Greek language προορισμούς ελληνόφωνων πληθυσμών
is the language of science and scholarly μεταξύ των οποίων η Αυστραλία, ο
expression is our cultural heritage and Καναδάς, η Γερμανία, το Ηνωμένο
therefore our national identity. The trip to Βασίλειο, η Ρωσία, και οι Ηνωμένες
the dreamy and poetic world of the Greek Πολιτείες. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός
language begins through the course of αριθμός ανθρώπων που μιλούν ελληνικά ως
Geography and the use of ICT helps students πρώτη ή δεύτερη γλώσσα είναι γύρω στα 25
to understand not only the timelessness and εκατομμύρια.
global force of Greek language. Η Αγγλική γλώσσα έχει, σύμφωνα με το
Keywords: Greek language, ICT, English- μεγάλο Αμερικάνικο λεξικό Merriam-
Greek words Webster περίπου 166.724 λεξίτυπους
Εισαγωγή (σύμφωνα με το ίδιο λεξικό 41.214 από
Η γλώσσα που μιλάμε συμβάλλει στον αυτές τις λέξεις είναι αμιγώς Ελληνικές,
προσδιορισμό της ταυτότητάς μας. Οι χωρίς να υπολογίζουμε τις σύνθετες και τις
πολυάριθμες γλώσσες που μιλούν τα 500 Ελληνογενείς).
εκατομμύρια πολίτες της Ευρωπαϊκής Στη διαχρονική πορεία της ελληνικής
Ένωσης είναι κατανεμημένες στην γλώσσας μπορούν να διαπιστωθούν δύο
ευρωπαϊκή ήπειρο με τρόπο που την κάνει παράλληλα ρεύματα: το ένα είναι τα διεθνή
να μοιάζει με ένα τεράστιο ψηφιδωτό. ελληνικά, το άλλο είναι τα νέα ελληνικά. Tο
Οι 23 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής πρώτο αναφέρεται στον τεράστιο αριθμό
Ένωσης, μεταξύ των οποίων και τα φιλοσοφικών, επιστημονικών και άλλων
ελληνικά, έχουν πολλές ρίζες. Οι όρων που υπάρχουν στις νεότερες γλώσσες
περισσότερες ανήκουν στη μεγάλη και στηρίζονται σε αρχαία ελληνικά
οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών οι λεξ(ιλογ)ικά στοιχεία. Tο άλλο είναι μία
κυριότεροι κλάδοι της οποίας είναι οι ολοκληρωμένη γλώσσα, που όμως
γερμανικές, οι ρομανικές, οι σλαβικές και οι περιορίζεται γεωγραφικά και αριθμητικά
κελτικές γλώσσες. Τα ελληνικά και οι στην Ελλάδα, την Kύπρο και στις ελληνικές
βαλτικές γλώσσες, λιθουανικά και παροικίες του εξωτερικού. Tα δύο ρεύματα
λεττονικά, είναι επίσης γλώσσες σήμερα συναντιούνται, καθώς οι
ινδοευρωπαϊκές, αλλά δεν ανήκουν στους εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις των «διεθνών
κύριους κλάδους γλωσσών. ελληνικών» έρχονται στα νέα ελληνικά.
Η ελληνική υπήρξε στην αρχαιότητα η πιο (Πετρούνιας, 2007)
διαδεδομένη γλώσσα στην Μεσόγειο και Θεωρητική προσέγγιση
στην Νότια Ευρώπη κυρίως εξαιτίας του
πλήθους των αποικιών που είχαν ιδρυθεί Το παρόν σενάριο στηρίζεται στις
από τους Έλληνες στις ακτές της Μεσογείου κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις για τη
και έφτασε να είναι η γλώσσα του εμπορίου μάθηση και στοχεύει στη δημιουργία ενός
ακόμα και μέχρι τα τέλη της Αλεξανδρινής νέου μαθησιακού περιβάλλοντος στο οποίο
περιόδου. Το ελληνικό αλφάβητο είναι το χρησιμοποιείται το συνεργατικό - συλλογικό
αλφαβητικό σύστημα γραφής που μοντέλο εργασίας των μαθητών σε μικρές
χρησιμοποιείται για τη γραφή της ελληνικής ομάδες, κατά το οποίο ευνοείται η
γλώσσας, από τον 8ο αιώνα π.Χ. συλλογική προσπάθεια, η επικοινωνία και η
Προέρχεται από το φοινικικό αλφάβητο και συνεργασία (Ράπτης Α. & Ράπτη Α.,
με τη σειρά του έγινε ο πρόγονος 2007:158-159). Το νέο μαθησιακό
πολυάριθμων συστημάτων γραφής της περιβάλλον λειτουργεί ως ένα σύστημα
Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, διαφοροποιημένο, όπου η εργασία των
News Letter No3
μαθητών είναι μοιρασμένη σε ομάδες και ερευνά, χρησιμοποιεί την τεχνολογία

κάθε μαθητής μαθαίνει, πιθανώς, (διαδίκτυο), προσφέρει πληροφορίες, τις
διαφορετικά πράγματα. Ακόμα, δίνεται οργανώνει, τις παρουσιάζει, συγκρίνει και
έμφαση στη συμμετοχή των μαθητών στις καταλήγει σε συμπεράσματα.
διαδικασίες μάθησης και την ενεργοποίησή Σκοπός
τους και όχι στο παραγόμενο αποτέλεσμα. Μέσα από το μάθημα της Γεωγραφίας και
Κέντρο όλων των διενεργούμενων πιο συγκεκριμένα, το μάθημα που αφορά
διαδικασιών αποτελεί, όπως πάντα, ο την Αρκτική και την Ανταρκτική, να
μαθητής. Η εμπλοκή των μαθητών με τα ανακαλύψουν τη δύναμη της σύνθεσης και
γνωστικά αντικείμενα γίνεται σταδιακά με της παραγωγής της ελληνικής γλώσσας,
κατάλληλη επεξεργασία και μέσα από καθώς και την πληθώρα των λέξεων που
αλληλεπιδραστικές δραστηριότητες ώστε να έχει δανείσει σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.
διευκολύνεται η αφομοίωση των νέων Στόχοι
γνώσεων, η κατανόηση των φαινόμενων και Η παρακάτω πρόταση διδασκαλίας
η διαπραγμάτευση των νέων εννοιών ακολουθεί το Ενιαίο Διαθεματικό πλαίσιο
(Βοσνιάδου 2002). Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας και
Μεθοδολογική προσέγγιση ειδικότερα το αναλυτικό πρόγραμμα
Οι δραστηριότητες είναι συμβατές με το σπουδών και επιδιώκει να υπηρετήσει τους
Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών των παρακάτω στόχους:
προαναφερόμενων μαθημάτων για την Στ΄ Διδακτικοί στόχοι
τάξη του Δημοτικού (Δ.Ε.Π.Π.Σ.,2001). Η  Να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα ως
καινοτομία που εισάγεται με την κώδικα επικοινωνίας, αλλά και ως
υλοποίηση αυτού του σχεδίου εργασίας σύστημα σκέψης, για να
είναι η εμπλοκή των νέων τεχνολογιών ανακαλύπτουν και να κατανοούν
που λειτουργούν προσθετικά στις νέες γνώσεις και εμπειρίες,
παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας με την ικανοποιώντας έτσι τις πρακτικές,
χρήση μόνο του σχολικού εγχειριδίου συναισθηματικές, πνευματικές και
(Βοσνιάδου 2002) Η δε χρήση της κοινωνικές τους ανάγκες.
διαθεματικής προσέγγισης δίνει τη  Να κατανοήσουν ως σημασία και
δυνατότητα να μελετηθεί ολόπλευρα η ως πρόθεση το περιεχόμενο κάθε
συγκεκριμένη θεματική με τη συμβολή και είδους λόγου με το οποίο έρχονται
των άλλων επιστημονικών χώρων σε επαφή και να χρησιμοποιήσουν
(μαθηματικά, κοινωνική και πολιτική τα γλωσσικά μέσα με τρόπο, ώστε
αγωγή). Για τη διαθεματική προσέγγιση να παράγουν λόγο αποτελεσματικό
της ενότητας αυτής θα χρησιμοποιηθούν και κατάλληλο για κάθε ειδική
μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας όπως περίσταση επικοινωνίας.
το σχέδιο εργασίας (project) και η  Να εκτιμήσουν τη σημασία της
ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, καθώς Γλώσσας ως βασικού φορέα της
προσφέρονται για συμμετοχή όλων των έκφρασης και του πολιτισμού κάθε
παιδιών στην εκπαιδευτική διαδικασία λαού.
(Ματσαγγούρας, 2003). Ο ρόλος του  Να κατανοήσουν ότι οι
εκπαιδευτικού θα είναι καθοδηγητικός, αλληλεπιδράσεις των ευρωπαϊκών
διευκολυντικός, συμβουλευτικός αλλά λαών, αποτυπώνονται και στη
συνάμα και συντονιστικός, εφόσον είναι γλώσσα τους.
αυτός που εξασφαλίζει την ποιότητα και τη  Να αποκτήσουν αίσθηση και γνώση
διεξαγωγή της έρευνας για τη συλλογή των της γλωσσικής τους παράδοσης και
δεδομένων (Ταρατόρη - Τσαλκατίδου, να ενισχύσουν το γλωσσικό του
2003). Συντονίζει τις ομάδες, συζητά για την αυτοσυναίσθημα.
εργασία και τη χωρίζει σε γνωστικά  Να συνειδητοποιήσουν την
αντικείμενα τα οποία αναθέτει σε κάθε κοινωνική και τη γεωγραφική
ομάδα, συμβουλεύει για την εξέλιξη της ποικιλία της ελληνικής γλώσσας.
εργασίας, δίνει πληροφορίες και διευθύνσεις  Να κατανοήσουν τη θέση που
ιστοσελίδων. Ο μαθητής συνεργάζεται, κατέχει η γλώσσα, γενικά, στον
News Letter No3
πολιτισμό ενός λαού, τη σημασία γνωστικά πεδία: Γλώσσα, Γεωγραφία,

της για τα έθνη, και να έρθουν σε Αγγλικά, Πληροφορική και Αισθητική
επαφή και με γλωσσικής υφής Αγωγή και απαιτεί 4- 5 διδακτικές ώρες για
πολιτισμικά στοιχεία άλλων λαών. την υλοποίηση του.
 Να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά Προτείνεται η οργάνωση των μαθητών σε
τα διαχρονικά στοιχεία που ομάδες των 2-3 ατόμων. Μέρος των
λειτουργούν στη σημερινή ζωντανή δραστηριοτήτων μπορούν να γίνουν στο
γλώσσα χώρο της τάξης, ενώ δραστηριότητες που
 Να αποκτήσουν νέες γνώσεις για αφορούν τη χρήση των ΤΠΕ η χρήση του
την Αρκτική και την Ανταρκτική. εργαστηρίου Η/Υ είναι αυτονόητη και
Παιδαγωγικοί στόχοι προϋποθέτει την ομαδοσυνεργατική
o Να εξοικειωθούν οι μαθητές με την διδασκαλία αφού αυτή έχει σαν
συνεργατική μέθοδο μάθησης, ώστε αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση της
να συνεργάζονται δημιουργικά μέσα επιτυχίας των διδακτικών στόχων
στην ομάδα, αλλά και να (Ματσαγγούρας, 2004).
αυτενεργούν. Α΄ φάση Διερεύνηση – Συζήτηση του:
o Να καλλιεργήσουν, μέσα στην θέματος- χωρισμός σε ομάδες
ομάδα, ατομικές και κοινωνικές Ο εκπαιδευτικός οργανώνει τους μαθητές σε
αξίες και αρχές. ανομοιογενείς ομάδες των 2-3 ατόμων,
o Να αναπτύξουν αισθήματα κοινής γράφει στον πίνακα τις λέξεις Αρκτική,
ευθύνης, αλληλοϋποστήριξης και Ανταρκτική, ανασύρει τις προϋπάρχουσες
σεβασμού των άλλων. γνώσεις των μαθητών και τους δίδεται το
o Να αυξηθεί η αυτοεκτίμηση και η παρακάτω φύλλο εργασίας με τους Πόλους
κοινωνικοποίηση του κάθε ατόμου της Γης.
μέσα στην ομάδα.
o Να αναπτύξουν δεξιότητες που 1ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
σχετίζονται με την οργάνωση και
την εργασία στο πλαίσιο ομάδων. ΑΡΚΤΙΚΗ - ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ
o Να εξοικειωθούν με τη χρήση των
ΤΠΕ στη διδασκαλία.
Ως προς τη χρήση των νέων τεχνολογιών
 Εμπλοκή των μαθητών και

μαθητριών σε νέες διαδικασίες
μάθησης στην επαφή τους με τις
νέες τεχνολογίες «Η Μεγάλη Άρκτος»
 Να εξασκούν τις βασικές δεξιότητες
πλοήγησης και αναζήτησης στο Αν κοιτάξεις τον ουρανό τη νύχτα
διαδίκτυο χρησιμοποιώντας μηχανές προς το Βορρά, θα δεις μια σειρά από
αναζήτησης. αστέρια, δηλαδή έναν αστερισμό, με το
 Να αξιοποιούν διδακτικά το σχήμα που δείχνει η εικόνα .
διαδίκτυο αναζητώντας Οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν
πληροφορίες και να τις ονομάσει αυτό τον αστερισμό Μεγάλη
διαχειρίζονται κριτικά. Άρκτο, δηλαδή Μεγάλη Αρκούδα. Δίπλα
 Να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές του υπήρχε και ένας πιο μικρός αστερισμός
εγκυκλοπαίδειες. που τον έλεγαν Μικρή Άρκτο.
Οργάνωση διεξαγωγής του διαθεματικού Η Μεγάλη και η Μικρή Άρκτος
σεναρίου και παρουσίαση των φάσεων με βρίσκονται πάνω από το Βόρειο Πόλο της
δραστηριότητες Γης και έτσι η περιοχή αυτή ονομάστηκε
Αρκτική.
Το παρόν διδακτικό σενάριο απευθύνεται σε Στο Νότιο Πόλο η περιοχή
μαθητές της Στ΄τάξης ενός σχολείου, ονομάστηκε Ανταρκτική, γιατί βρίσκεται
εμπλέκει στοιχεία από διαφορετικά στο αντίθετο σημείο της γης. Το αντι-
News Letter No3
μπροστά από μια λέξη σημαίνει αντίθετο,

ανάποδο. Δραστηριότητα 1η
Η Αρκτική, λοιπόν, βρίσκεται στο Ανατρέξτε στο Google Earth ή Google
άκρο του Βόρειου Ημισφαιρίου και η Maps κι εντοπίστε τις θέσεις της Αρκτικής
Ανταρκτική στο άκρο του Νότιου και της Ανταρκτικής σε σχέση με τον τόπο
Ημισφαιρίου. στον οποίο ζείτε.
(Μπορείτε να πάρετε μια γεύση ανοίγοντας
τις φωτογραφίες των περιοχών )
Δραστηριότητα 2η
Aνοίξτε στις παρακάτω υπερσυνδέσεις και
παρακολουθήστε τα video με προσοχή. Θα
ακολουθήσει συζήτηση και σχολιασμός.
Arctic- Αρκτική
Antarctic- Ανταρκτική
«Η Υδρόγειος Σφαίρα» Δραστηριότητα 3η
Ενώστε και διαβάστε τις λέξεις που
ταιριάζουν:
σειρά micro
μικρός Arctic
Αρκτική pole
πόλος series
αστέρι star
Aνοίξτε τις παρακάτω υπερσυνδέσεις και
στη συνέχεια ζωγραφίστε με τη σειρά σας
την Αρκτική και την Ανταρκτική.
Χάρτης Ανταρκτικής
Χάρτης Αρκτικής
3ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (διαθεματική
εφαρμογή στη Γλώσσα και στα Αγγλικά)
Ενώστε τις αντίθετες λέξεις στα αγγλικά
και μετά στα ελληνικά. Στη συνέχεια
προσπαθήστε να βρείτε κι εσείς αγγλικές
λέξεις που προέρχονται από ελληνικές.
Arctic antipathy
Ο βόρειος και ο Νότιος Πόλος empathy antonym
(Ανταρκτική) synonym Antarctic
cyclone antidote
Β΄ φάση: Υλοποίηση Δραστηριοτήτων dose anti-hero
hero antiseptic
Σε αυτή τη φάση οι μαθητές επισκέπτονται septic antisymmetric
την αίθουσα Υπολογιστών, όπου τους symmetric anticyclone
δίνονται τα υπόλοιπα φύλλα εργασίας Αρκτική αντικυκλώνας
συμπάθεια αντιπάθεια
2ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (διαθεματική συνώνυμο Ανταρκτική
εφαρμογή στη Γεωγραφία, την κυκλώνας αντώνυμο
Πληροφορική και την Αισθητική Αγωγή) δόση αντίδοτο
ήρωας αντισυμμετρικός
News Letter No3
σηπτικός αντισηπτικός has to be a metron between economic

συμμετρικός αντιήρωας strategic and philanthropic scopes.
In an epoch characterized by monopolies,
Δραστηριότητα 2η oligopolies, monopolistic antagonism and
Συμπληρώστε το σταυρόλεξο polymorphous inelasticities, our policies
have to be more orthological, but this should
ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ not be metamorphosed into plethorophobia,
which is endemic among academic
ΚΑΘΕΤΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ economists.
1. STAR 7. ATMOSPHERE Nomismatic symmetry should not
2. ACROBAT 8. POLE antagonize economic acme. A greater
3. SYMPATHY 9. HEMICYCLE harmonization between the practices of the
4. HEMISPHERE 10. ANTARCTICA economic and nomismatic archons is basic.
5. ACROPOLIS Parallel to this we have to synchronize
6. SYNONYM and harmonize more and more our economic
and nomismatic policies panethnically.
These scopes are more practicable now,
when the prognostics of the political end
economic barometer are halcyonic.
The history of our didimus organization
on this sphere has been didactic and their
gnostic practices will always be a tonic to
the polyonymous and idiomorphous ethnical
Λύσεις: ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ, ΠΟΛΟΣ,
economies. The genesis of the programmed
ΑΣΤΕΡΙ, ΑΚΡΟΒΑΤΗΣ, ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ,
organization will dynamize these policies.
ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ, ΗΜΙΚΥΚΛΙΟ,
Therefore, I sympathize, although not
ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ, ΑΚΡΟΠΟΛΗ,
without criticism one or two themes with the
ΣΥΝΩΝΥΜΟ
apostles and the hierarchy of our organs in
4ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ(διαθεματική
their zeal to program orthodox economic
εφαρμογή στη Γλώσσα, στην Πληροφορική
and nomismatic policies.
και στα Αγγλικά)
I apologize for having tyranized you with
Διαβάστε προσεκτικά το παρακάτω κείμενο.
my Hellenic phraseology. In my epilogue I
Πρόκειται για μέρος της αυτούσιας ομιλίας
emphasize my eulogy to the philoxenous
του Ξ. Ζολώτα (1904-2004). Προσπαθήστε
aytochtons of this cosmopolitan metropolis
να το μεταφράσετε αποδίδοντας ένα πλήρες
and my encomium to you Kyrie, and the
νόημα. Θα ακολουθήσει συζήτηση και
stenographers.
σχολιασμός μεταξύ των ομάδων.
Υπογραμμίστε τις λέξεις που σας θυμίζουν
Το δεύτερο κείμενο του Ξ. Ζολώτα, το
παρόμοιες λέξεις στα ελληνικά.
1959 έχει ως εξής:
Σημείωση: Για τη μετάφραση επισκεφτείτε
Kyrie, It is Zeus' anathema on our
την παρακάτω ιστοσελίδα
epoch and the heresy of our economic
http://gym-
method and policies that we should agonize
karper.gre.sch.gr/Magazine/2005_3/35_Zolo
the Skylla of nomismatic plethora and the
tas.htm
Charybdis of economic anaemia.
It is not my idiosyncracy to be ironic or Δραστηριότητα 2η
Επισκεφτείτε την παρακάτω ιστοσελίδα:
sarcastic but my diagnosis would be that
https://www.youtube.com/watch?v=5h3P-
politicians are rather cryptoplethorists.
WclRSo#t=42 και ακούστε το τραγούδι.
Although they emphatically stigmatize
Σημειώστε στο πρόχειρο σας λέξεις που σας
nomismatic plethora, they energize it
θυμίζουν κάτι από ελληνικά.
through their tactics and practices. Our
Πρόκειται για ένα τραγούδι Ισπανών το
policies should be based more on economic
οποίο ωστόσο είναι γεμάτο με ελληνικές
and less on political criteria. Our gnomon
λέξεις! Ναι δεν έχει ούτε μία ισπανική αλλά
News Letter No3
μόνο ελληνικές οι οποίες λόγω της λέξεις οι οποίες προέρχονται από την
ισπανικής προφοράς ακούγονται σχεδόν Ελληνική γλώσσα.
ίδιες με την ελληνική προφορά. Ο Αξίζει να αναφέρουμε πως ο σχεδιασμός και
Αργεντινός συνθέτης Ντανιέλ Αρμάντο, η υλοποίηση ενός διαθεματικού σεναρίου
δήλωσε σε συνέντευξη του, ότι το μπορεί να είναι δύσκολος αλλά είναι
εμπνεύστηκε όταν είχε πάει στην Κούβα και απαραίτητος για ένα θετικό αποτέλεσμα που
εισερχόμενος σε ένα βιβλιοπωλείο είδε ένα σέβεται, υποστηρίζει και βοηθά τους
βιβλίο με τίτλο: «Οι 17,000 Ελληνικές μικρούς μαθητές και μαθήτριες να
λέξεις στην Ισπανική γλώσσα». κατακτήσουν τον κόσμο της γνώσης.
Δραστηριότητα 3η Βιβλιογραφικές αναφορές
Τέλος επισκεφτείτε την παρακάτω Βοσνιάδου Σ. (2002). Οι ΤΠΕ στην
ιστοσελίδα: εκπαίδευση. Προοπτικές, προβλήματα,
http://www.24grammata.com/?p=1055 προτάσεις. Πρακτικά 3ουΠανελληνίου
και διαβάστε ένα τραγούδι στα γαλλικά, Συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή «Οι
ιταλικά και ισπανικά με ελληνικές λέξεις. Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της
Τι παρατηρείτε; Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Σεπτ.,
Γ΄ φάση: Αξιολόγηση Ρόδος, σ.49-54.
Κατά την υλοποίηση του διδακτικού Κωνσταντινίδης Α. (2004). Οι ελληνικές
σεναρίου πραγματοποιήθηκαν: λέξεις στην αγγλική γλώσσα Θεσσαλονίκη.
α) διαμορφωτική αξιολόγηση στη διάρκεια Ματσαγγούρας Η. (2003). Η
διεξαγωγής των δραστηριοτήτων από τους Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση:
μαθητές (παρατήρηση του εκπαιδευτικού Εννοιοκεντρική Αναπλαισίωση και Σχέδια
κατά τη διάρκεια της εργασίας των μαθητών Εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρη.
σε ομάδες, καταγραφή σε σημειωματάριο, Ματσαγγούρας, Η. (2004).
ερωτήσεις του εκπαιδευτικού στις ομάδες Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση.
κ.ά.), με σκοπό την αναδιαμόρφωσή τους. Αθήνα: Γρηγόρη.
β) τελική αξιολόγηση (μέσα από διάλογο Μήτσης Ν. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και
του εκπαιδευτικού και των μαθητών για τα μέθοδοι της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας.
προβλήματα που προέκυψαν κατά τη Εισαγωγή στη διδασκαλία της Ελληνικής ως
διαδικασία εφαρμογής του σεναρίου και δεύτερης ή ξένης γλώσσας, Αθήνα:
καταγράφηκαν κατά τη διαμορφωτική Gutenberg, σ. 331-333. (διασκευή).
αξιολόγηση). Πετρούνιας, Ε. (1996). Γλωσσικές σχέσεις
Συμπεράσματα Ελλάδας και Δύσης: Λεξιλόγιο και
Η ελληνική γλώσσα έχει την πιο μακρά διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας
ιστορία από τις Ευρωπαϊκές γλώσσες. Αυτό /Linguistic relations between Greece and the
καταμαρτυρείται από επιγραφές που έχουν West: Vocabulary and diachronicity of the
βρεθεί στην ελληνική γη και που Greek language. Στο H ελληνική γλώσσα
χρονολογούνται από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ [The Greek Language/ La Langue grecque]
καθώς και από λογοτεχνικά κείμενα τα (τρίγλωσση έκδ.), Aθήνα: Yπουργείο
οποία είναι 2500 χρόνων. Eθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, σ. 37-
Θεωρούμε πως οι μαθητές μας μέσα από ένα 40 [91-94/163-166].
μάθημα της Γεωγραφίας, απόκτησαν νέες Πετρούνιας Ε. (2007): Οι τύχες των αρχαίων
γνώσεις και ταξίδεψαν στον κόσμο της ελληνικών λέξεων στο νεότερο κόσμο:
ελληνικής λαλιάς καθώς συνειδητοποίησαν Λεξιλόγιο και διαχρονικότητα της ελληνικής
τον μαγικό κόσμο της Γλώσσας και την γλώσσας. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:
επιρροή της στις άλλες γλώσσες της http://www.greek-
Ευρώπης. language.gr/greekLang/studies/history/them
Υπάρχει δυνατότητα επέκτασης με την a_16/index.html
εκπόνηση άρθρου για την σχολική
εφημερίδα αφιερωμένου στο σενάριο που Ράπτης, Α., (2006), Μάθηση και Διδασκαλία
ακολουθήθηκε, ανάρτηση στην ιστοσελίδα στην Εποχή της Πληροφορίας. Συνολική
του σχολείου και δημιουργία λεξικού με Προσέγγιση. Α΄ Τόμος. Αθήνα: Έκδοση
αγγλικές, γαλλικές ή άλλες ευρωπαϊκές Συγγραφέων.
News Letter No3
Ταρατόρη - Τσαλκατίδου, Ε. (2003). Η Ένα πρόγραμμα προσανατολισμένο στην

μέθοδος project στην θεωρία και στην πράξη. οικοδόμηση της ιδιότητας του πολίτη:
2η έκδ. - Αθήνα : Κυριακίδη Αφοί . Υδρο-Ευρωδιαδρομές- Οι δρόμοι του
Πηγές από το διαδίκτυο: νερού που μας ενώνουν
http://www.merriam-webster.com/ A project oriented to building students'
http://www.pi- citizenship...Hydro-Eurorouts: the routs
schools.gr/books/dimotiko/geografia_st/dask of water that unite us
/dask_1_104.pdf
http://www.pi- Νομικού Χριστίνα, Δασκάλα, Θεολόγος,
schools.gr/books/dimotiko/geografia_st/mat Κοινωνιολόγος, Διευθύντρια 7ου
h/math_1_10.pdf Δημoτικού Σχολείου Αγίου Δημητρίου
http://www.cga- Nomikou Christina, Teacher, Theologian,
m.de/assets/files/Parathemata%20gia%20tin Sociologist, Head Teacher of 7th Primary
%20elliniki%20glossa_J-Babiniotis.pdf School of St Dimitrios,
http://gym- nomikchri@gmail.com
karper.gre.sch.gr/Magazine/2005_3/35_Zolo Abstract:
tas.htm The environmental education project
http://europedirect.pde.gov.gr/images/pubs/ “Hydro-Euro-courses” aims to instill in
%CE%9C%CE%B9%CE%BB%CF%8E%C pupils the ability of being an active citizen.
E%BD%CF%84%CE%B1%CF%82- Starting with the water in nature and rivers
%CE%B3%CE%B9%CE%B1- of Greece and Europe, the pupils get to
%CF%84%CE%B7%CE%BD- know the role of rivers and their importance
%CE%95%CF%85%CF%81%CF%8E%CF in shaping the social, financial and cultural
%80%CE%B7.pdf profile of the countries they cross. At the
same time they approach the European
culture and the European legislation, while
meeting good and bad water resources
Στέφας Ιωάννης, δάσκαλος του Δημοτικού management practices. The starting point
Σχολείου Ισθμίας, Κάτοχος Διπλώματος was the immediate environment of the
Μετεκπαίδευσης στη Γενική Αγωγή,
pupils (Pikrodafni stream) and then the
μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΕΑΠ; Σπουδές
program expanded to include national and
στην Εκπαίδευση, Teacher4Europe 2012-
2013 email: stefasioan@yahoo.gr
European issues. The pupils got to know the
local stream, the Pikrodafni stream and its
offers to the local people. Following this,
they studied rivers of Greece and Europe.
Focusing on the rivers Evros and Danube,
they came closer to know the natural
environment and the culture of the countries
that these rivers flow through. They became
aware of the common problems and the need
for cooperation in order to resolve these
problems. They focused on the Framework
Directive 200/60EU for the water resources,
which foresees the improvement of the
quality of all the waters (surface and
underground) of EU by 2015. The member
states are obliged to monitor the quality of
their water resources and plan for the
improvement of this quality by 2015. In this
framework the pupils approach the issue of
the surface waters on local, national and
European level, in an active, discovery and
critical way.
News Letter No3
περιβάλλοντος και τη χρήση των φυσικών

Περίληψη: πόρων. Η εκπαίδευση θα πρέπει να
Το πρόγραμμα «Υγρο-ευρωδιαδρομές» έχει αντιμετωπίσει την περιβαλλοντική κρίση ως
ως στόχο να καλλιεργήσει στους μαθητές ένα σοβαρό κίνδυνο για το παρόν και το
την ιδιότητα του ενεργού πολίτη. Με μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών.
αφορμή το νερό στη φύση και τα ποτάμια
της Ελλάδας και της Ευρώπης, οι μαθητές Σε αυτό το πλαίσιο, το σχολείο θα πρέπει να
γνωρίζουν το ρόλο των ποταμών και παρέχει στους μαθητές/τριες τις γνώσεις, να
εντοπίζουν τη σημασία του στη διαμόρφωση καλλιεργεί τις στάσεις και να αναπτύσσει τις
των κοινωνικών, οικονομικών και ικανότητες εκείνες που τους είναι
πολιτιστικών συνθηκών των περιοχών που απαραίτητες για να μπορούν να
διαρρέουν. Ταυτόχρονα προσεγγίζουν τον αντιλαμβάνονται καλύτερα τον κόσμο γύρω
ευρωπαϊκό πολιτισμό και την ευρωπαϊκή τους, τις λειτουργίες του και τη θέση τους
νομοθεσία, αλλά γνωρίζουν παράλληλα μέσα σε αυτόν (European Commission,
καλές και κακές πρακτικές στη διαχείριση 1995). Πολλά διεθνή κείμενα, που
των υδάτινων πόρων. Αφόρμηση αποτέλεσε προέκυψαν από παγκόσμιες διασκέψεις,
το τοπικό περιβάλλον και στη συνέχεια το αναγνωρίζουν το ρόλο της εκπαίδευσης
πρόγραμμα διευρύνθηκε σε εθνικό και στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής
ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι μαθητές/τριες κρίσης, που είναι αλληλένδετη με την
γνώρισαν το ρέμα της γειτονιάς, το Ρέμα της κοινωνική και οικονομική κρίση (UNESCO,
Πικροδάφνης, και τα οφέλη που προσφέρει. 1992, 1997, 2002). Τα κείμενα όμως δεν
Στη συνέχεια ασχολήθηκαν με τα ποτάμια επαρκούν ώστε το όραμα για ένα καλύτερο
της Ελλάδας και της Ευρώπης. Εστιάζοντας μέλλον να γίνει πραγματικότητα. Για να
στη μελέτη του Έβρου και του Δούναβη διαδραματίσει η εκπαίδευση καθοριστικό
γνώρισαν καλύτερα το φυσικό περιβάλλον ρόλο προς την κατεύθυνση της
και τον πολιτισμό των περιοχών που ρέουν. περιβαλλοντικής και κοινωνικής βελτίωσης,
Κατανόησαν τα κοινά προβλήματα και την θα πρέπει μέσα από την εκπαιδευτική
ανάγκη συνεργασίας για την αντιμετώπισή διαδικασία να καλλιεργούνται στους
τους. Εστίασαν στην οδηγία πλαίσιο για τα μαθητές αρχές, αξίες, καθώς και η
ύδατα, που αποτελεί την κυριότερη ικανότητα για δράση, ώστε να οικοδομείται
νομοθεσία της ΕΕ στον τομέα των υδάτινων σταδιακά η ιδιότητα του ενεργού πολίτη, ο
πόρων και προβλέπει ότι όλα τα ποτάμια, οι οποίος θα οραματιστεί και θα ενδιαφερθεί
λίμνες, τα παράκτια και τα υπόγεια ύδατα να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον
πρέπει να είναι καθαρά έως το 2015. Τα (Φλογαΐτη 2006, Κάτσενου 2012).
κράτη μέλη οφείλουν να ελέγξουν την Να διευκρινιστεί ότι η σύγχρονη αντίληψη
κατάσταση των υδάτων τους και να για την ιδιότητα του πολίτη καλύπτει ένα
καταρτίσουν σχέδια που θα εξηγούν τον ευρύ φάσμα συμμετοχικών δραστηριοτήτων,
τρόπο καθαρισμού τους. Μέσα σε αυτό το όπως είναι η ψηφοφορία στις εκλογές, το
πλαίσιο, οι μαθητές προσεγγίζουν ενδιαφέρον για την πολιτική και τις
βιωματικά, ανακαλυπτικά και κριτικά το τρέχουσες υποθέσεις, αλλά και η εθελοντική
ζήτημα των επιφανειακών υδάτων σε δράση και η συμμετοχή στη ζωή της τοπικής
τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. και της ευρύτερης κοινότητας. Ο Oldfield
Λέξεις κλειδιά: επιφανειακά ύδατα, οδηγία (1990) διακρίνει την ιδιότητα του πολίτη σε
ΕΕ για τα ύδατα, ιδιότητα του πολίτη δύο μορφές: α. Ως νομική θέση, που
1. Θεωρητικό πλαίσιο περιλαμβάνει τα δικαιώματα του πολίτη ως
Σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο της μέλους μιας κοινωνίας, που του επιτρέπει να
Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση συμμετέχει στα κοινά (να είναι πολίτης) και
και την κατάρτιση τον 21ο αιώνα (European β. Ως πρακτική θέση, που αναφέρεται στη
Commission, 1995), ανάμεσα στα ζητήματα λειτουργία- δράση του κάθε μέλους μιας
που προβλέπεται ότι θα είναι σημαντικά στα δημοκρατικής κοινωνίας ως πολίτη (να
εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών μελών, ενεργεί ως πολίτης). Αναφέρεται δηλαδή
είναι και τα προβλήματα που σχετίζονται με στην πολιτική δράση, αλλά και σε
την υποβάθμιση της ποιότητας του δραστηριότητες που συμβάλλουν στην
News Letter No3
ευηµερία της κοινότητας και δεν έχουν διαδικασία είναι ιδιαίτερα σημαντικός, από
πάντα άμεση σχέση με την πολιτική. Ο τα σύγχρονα δεδομένα προκύπτει ότι
πολίτης, ο οποίος δεν είναι απλώς υπάρχει ένα τεράστιο κενό ανάμεσα στη
ενημερωμένος ή πληροφορημένος αλλά και ρητορική γύρω από την ανάγκη για μια
ενεργός, μπορεί να αναλάβει έναν υπεύθυνο δημοκρατική ιδιότητα του ενεργού πολίτη
ρόλο, να συμβάλλει στη ζωή της κοινότητάς και αυτού που συμβαίνει στην πράξη. Πλέον
του, να αναλάβει πρωτοβουλίες στο τοπικό αμφισβητείται η αποτελεσματικότητα
και κοινοτικό πλαίσιο, αλλά και στο επίπεδο παραδοσιακών μεθόδων πολιτικής
της χώρας και του ευρύτερου κόσμου. εκπαίδευσης, οι οποίες επικεντρώνονται
Αντιλαμβανόμενες τα οφέλη οι σύγχρονες στη μετάδοση και μεταφορά ακαδημαϊκής
κοινωνίες ενδιαφέρονται για την γνώσης που διδάσκεται με τυπικές μορφές
ενδυνάµωση και την πιο ενεργή συµµετοχή διδασκαλίας και μάθησης. Η βασική
των πολιτών στην κοινωνική και πολιτική αντίρρηση είναι ότι με τον τρόπο αυτό η
ζωή. Όπως επισημαίνεται και από την πολιτική εκπαίδευση περιορίζεται σε ένα
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2000), είναι είδος ενημέρωσης-πληροφόρησης πάνω σε
απαραίτητη η ενθάρρυνση της ενεργού γεγονότα και ιδανικά συστήματα, σε μια
συμμετοχής των πολιτών για την περίοδο μάλιστα κατά την οποία οι πολίτες
αντιμετώπιση των κοινωνικών και χρειάζεται να αναπτύξουν πρακτικές
οικονομικών αλλαγών, διότι η συμμετοχή δεξιότητες, ικανότητες και δυνατότητες
στις κοινές υποθέσεις, τους οδηγεί να συμμετοχής σε δημοκρατικές διαδικασίες
αισθάνονται συμμέτοχοι στη διαδικασία της (Καρακατσάνη, 2005)
πολιτικής εξουσίας, περιορίζοντας έτσι τον Με αυτούς του προβληματισμούς κατά νου
κίνδυνο αυταρχικών παρεκτροπών. Συνεπώς αναζητείται ένα νέο παιδαγωγικό –
η ιδιότητα του πολίτη έχει άμεση σχέση με διδακτικό πλαίσιο που ευνοεί την ενεργό
τη συμμετοχή, η οποία συνδέεται στενά με συμμετοχή των μαθητών. Ένα κατάλληλο
την ικανότητα για δράση. παιδαγωγικό – διδακτικό πλαίσιο προτείνει
Ειδικά στην εκπαίδευση, η οικοδόμηση της η κριτική εκδοχή της Εκπαίδευσης για την
ικανότητας για δράση τείνει να καταλάβει Αειφορία, καθώς επιδιώκει την ανάπτυξη
μια εξαιρετικά επίκαιρη θέση και συνδέεται της ικανότητας των μαθητών/τριών για
άμεσα με τη συμμετοχή των μαθητών στη βαθιά σκέψη και προβληματισμό, με στόχο
μαθησιακή διαδικασία, με ενεργούς και να υιοθετήσουν τις αρχές και τις αξίες της
βιωματικούς τρόπους. Είναι γεγονός πως η αειφορίας (αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση,
συμμετοχή προβάλλει, ολοένα και κοινωνική και οικολογική δικαιοσύνη,
περισσότερο, ως η απαραίτητη προϋπόθεση δημοκρατία κ.α.) και να συμπεριφέρονται
για την προετοιμασία των μαθητών ώστε να ανάλογα. Η Εκπαίδευση για την Αειφορία
γίνουν ενεργά μέλη μιας δημοκρατικής (ΕγΑ), θεωρείται ως η «νέα γενιά» της
κοινωνίας. Πρόκειται για μια διδακτική Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Breiting,
αρχή που αναβαθμίζει τη θέση του μαθητή 2000) που διευρύνει και εμπλουτίζει σε
στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής βάθος την προβληματική και τα οράματα,
διαδικασίας και ταυτόχρονα εξασφαλίζει αντιδρώντας σε μια εκδοχή με απολιτικές,
την έκφραση λόγου από όλους τους μαθητές νατουραλιστικές ή τεχνοκρατικές μορφές
σε ζητήματα που τους αφορούν (Jensen (Huckle, 1999, Fien & Tilbury 2002).
2000, Hart 1997). Η συμμετοχή τελικά, Συγκεκριμένα η κριτική εκδοχή της ΕγΑ
διασυνδέεται άμεσα και αλληλένδετα με τις καλλιεργεί θέσεις, απόψεις και διαδικασίες
έννοιες της δράσης, της συνεργασίας και της που αφορούν τα ζητήματα εξουσίας και
δημοκρατίας, καταλαμβάνοντας μια θέση- ελέγχου και μια δέσμευση για δράση
κλειδί στην προσπάθεια για την οικοδόμηση προσανατολισμένη στην κοινωνική αλλαγή
του ενεργού πολίτη (Jensen 1998, Κάτσενου για το κοινό καλό (Green, 1990). Στόχος
2012). είναι μέσα από καινοτόμα προγράμματα,
Ωστόσο, αν και διαπιστώνεται ότι υπάρχει που εκπονούνται στο πλαίσιο της ΕγΑ, οι
ανάγκη να οικοδομηθεί και να ενδυναμωθεί μαθητές να αναπτύξουν οικολογικό και
η ιδιότητα του ενεργού πολίτη και ότι ο πολιτικό αλφαβητισμό, ώστε να επιτευχθεί
ρόλος της εκπαίδευσης σε αυτή τη η πλήρης συνειδητοποίησή τους ως πολιτών
News Letter No3
και να εξασφαλιστεί η ενεργή συμμετοχή εμπειρίες κυρίως του άμεσου περιβάλλοντός

τους στην τοπική και ευρύτερη κοινότητα τους (Hart 1992, Schnack 2008). Έτσι η
(Sterling, 1996, Νομικού κ.α. 2014). ΕγΑ γίνεται το όχημα για την εισαγωγή του
Η ικανότητα συμμετοχής δεν προϋποθέτει πολιτικού αλφαβητισμού στην εκπαίδευση.
ούτε αναζητά μαθητές σε ρόλο εξουσίας, Με αυτό το σκεπτικό υλοποιήθηκε το
αλλά μαθητές ως πολίτες (Neale, 2004), οι πρόγραμμα «Υδρο-ευρωδιαδρομές» με το
οποίοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως Στ2 του 7ου Δημοτικού Σχολείου Αγίου
μέλη μιας ευρύτερης κοινότητας, όπου όλοι Δημητρίου, το σχολικό έτος 2013-14. Οι
– ενήλικες και παιδιά – εμπλέκονται από μαθητές/τριες ασχολήθηκαν με το νερό στη
κοινού στο διάλογο. Σύμφωνα με τον φύση και συγκεκριμένα εστίασαν στα
Bauman (1999) η καλλιέργεια της επιφανειακά ύδατα, συνδέοντας το θέμα με
ικανότητας συμμετοχής «...πρέπει να την οδηγία πλαίσιο της ΕΕ, που αποτελεί
δημιουργεί ελεύθερους πολίτες: ελεύθερους την κυριότερη νομοθεσία της στον τομέα
όχι με αρνητική έννοια π.χ. να μην είναι των υδάτινων πόρων και προβλέπει ότι όλα
υποχρεωμένοι να κάνουν κάτι που δε τα ποτάμια, οι λίμνες, τα παράκτια και τα
θέλουν, αλλά ελεύθεροι με θετική έννοια, υπόγεια ύδατα πρέπει να είναι καθαρά έως
δηλαδή να είναι ικανοί να αξιοποιούν την το 2015. Το περιεχόμενο της Οδηγίας
ελευθερία τους για να διαμορφώνουν τις 2000/60 αποτελεί καινοτομία, καθώς
συνθήκες της ζωής τους, να υιοθετεί τα αποτελέσματα επιστημονικών
αντιλαμβάνονται τη σημασία του «κοινού ερευνών για αύξηση της ρύπανσης των
καλού» και να επηρεάζουν τους θεσμούς της υδάτων και απαιτεί από τα κράτη – μέλη την
κοινωνίας. Η ΕγΑ μπορεί να συμβάλλει στο αναδιάρθρωση της εθνικής νομοθεσίας και
να διαμορφωθεί η ιδιότητα του πολίτη, αφού την δημιουργία αποτελεσματικότερης
σήμερα επιδιωκόμενο μοντέλο είναι ο δημόσιας διοίκησης για ζητήματα που
πολίτης που δεν είναι απλώς ενημερωμένος άπτονται της διαχείρισης υδατικών πόρων.
ή πληροφορημένος αλλά και ενεργός. Ο Προτείνει, μάλιστα, την υιοθέτηση των
πολίτης δηλαδή που μπορεί να αναλάβει αρχών της βιωσιμότητας και της αειφορίας
έναν υπεύθυνο ρόλο, να συμβάλλει στη στη διαχείριση των υδάτων, στην εφαρμογή
βελτίωση της ζωής της κοινότητάς του, να προγραμμάτων αξιοποίησης υδατικών
αναλάβει πρωτοβουλίες στο τοπικό και πόρων και σε κάθε έργο παρόμοιας φύσης.
κοινοτικό πλαίσιο, αλλά και στο επίπεδο της Επιπλέον, αναδεικνύει και προϋποθέτει την
χώρας και του ευρύτερου κόσμου άμεση και ενεργό συμμετοχή όλων των
(Καρακατσάνη, 2005). εμπλεκομένων φορέων και των πολιτών στη
Σε αυτό το προτεινόμενο παιδαγωγικό λήψη αποφάσεων (Πισπιρίγκος, 2008). Τα
πλαίσιο της ΕγΑ, οι μαθητές/τριες μπορούν κράτη μέλη συνεπώς οφείλουν να ελέγξουν
να αντιληφθούν το μελλοντικό τους ρόλο ως την κατάσταση των υδάτων τους και να
πολίτες της χώρας μας, αλλά και της καταρτίσουν σχέδια που θα εξηγούν τον
Ευρώπης, να κατανοήσουν το ρόλο των τρόπο καθαρισμού τους. Οι πολίτες κάθε
εθνικών και ευρωπαϊκών θεσμικών κράτους, καθώς η ευθύνη είναι συλλογική
οργάνων, τις σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλλά και ατομική, οφείλουν να είναι
την ανάγκη ανάπτυξης διαλόγου και ενημερωμένοι και να δράσουν προς αυτή
συνεργασιών. Κατά την εκπόνηση ενός την κατεύθυνση. Με βάση το παραπάνω
προγράμματος βασισμένου στις αρχές της σκεπτικό, έγινε προσπάθεια οι μαθητές να
ΕγΑ, οι μαθητές/τριες εξετάζοντας ένα ενημερωθούν, να προβληματιστούν και να
πραγματικό πρόβλημα που σχετίζεται με την συνεργαστούν για την αναζήτηση λύσεων
καθημερινότητά τους διερευνούν την σε πραγματικά προβλήματα.
τοπική, εθνική και παγκόσμια διάστασή του Αφορμή για την έναρξη του προγράμματος
και διερευνούν τρόπους επίλυσής του. αποτέλεσε το ενδιαφέρον των μαθητών για
Άλλωστε η συμμετοχή δε νοείται ως μια τα επιφανειακά ύδατα στο τοπικό
αφηρημένη έννοια, η οποία είναι δυνατό να περιβάλλον και στη συνέχεια η μελέτη
διδαχθεί, αλλά ως μια «ικανότητα» διευρύνθηκε στο εθνικό και το ευρωπαϊκό.
(competence), την οποία τα παιδιά Όπως έχει διαπιστωθεί για να συμμετέχει ο
αναπτύσσουν σταδιακά μέσω της επαφής με πολίτης ενεργά στα κοινά, θα πρέπει με
News Letter No3
κατάλληλες μεθόδους μάθησης να υπάρχουν σε σχέση με το νερό στο τοπικό

αποκτήσει την εμπειρία της αντιμετώπισης και το ευρωπαϊκό περιβάλλον.
προβλημάτων της κοινωνικής και πολιτικής Β. Να αναγνωρίσουν τη σηµασία του νερού
ζωής, που τον απασχολούν καθημερινά. στην ιστορία και τον πολιτισµό της Ελλάδας
Θεωρήθηκε λοιπόν ότι ένα πολύ κατάλληλο και της Ευρώπης.
θέμα για να ασκηθούν οι μαθητές προς αυτή 3ο Επίπεδο: Επικοινωνώντας και
την κατεύθυνση είναι το ρέμα της συνεργαζόμενοι με τους άλλους
Πικροδάφνης, ένα ζήτημα που ενδιαφέρει Α. Να επικοινωνήσουν με συμμαθητές και
και απασχολεί τη σχολική αλλά και την γονείς και ειδικότερα από χώρες της ΕΕ,
τοπική κοινότητα. Άλλωστε όπως ώστε να ενημερωθούν γύρω από θέματα που
επισημαίνει η Νικολάου (2006), η σχετίζονται με το νερό σε άλλες χώρες.
εμπειρική διαδικασία μάθησης στο πλαίσιο Β. Να συνεργαστούν μεταξύ τους, να
της σχολικής τάξης αναφέρεται στην σχεδιάσουν και να οργανώσουν δράσεις για
επίλυση προβλημάτων σε μικροεπίπεδο. Στη την αντιμετώπιση προβλημάτων που
συνέχεια οι μαθητές/τριες διευρύνοντας το σχετίζονται με τα επιφανειακά ύδατα σε
πρόγραμμα ασχολήθηκαν με τον Έβρο και τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
το Δούναβη και αναζήτησαν και μελέτησαν 4ο Επίπεδο: Συνδέοντας με τη ζωή:
τις χώρες της ΕΕ που συνδέονται με τους Α. Να συνδέσουν την ποιότητα των
συγκεκριμένους ποταμούς. Μια τέτοιου επιφανειακών υδάτων με τις χρήσεις τους
είδους πρακτική ενασχόληση σημαίνει ένα και με την καθημερινή ζωή.
είδος πολιτικής εκπαίδευσης, μέσω της Β. Να συνδέσουν τις υποχρεώσεις και τα
οποίας τα άτομα δεν είναι παθητικοί δέκτες δικαιώματα της Ελλάδα με τη νομοθεσία της
της γνώσης, αλλά μαθαίνουν να ΕΕ, της οποίας είναι μέλος.
αναγνωρίζουν τα προβλήματα και να τα Γ. Να συνειδητοποιήσουν ότι τα
αντιμετωπίζουν περιβαλλοντικά προβλήματα δεν έχουν
Το πρόγραμμα συνδέθηκε διαθεματικά με σύνορα.
τα μαθήματα της Γλώσσας, της Ιστορίας, Δ. Να αντιληφθούν τη σχέση που υπάρχει
της Γεωγραφίας, της Φυσικής, της Αγωγής ανάμεσα στην πολιτιστική και οικονομική
του Πολίτη, των Καλλιτεχνικών και ανάπτυξη ενός τόπου και στο φυσικό
ιδιαίτερα της Μουσικής και υλοποιήθηκαν περιβάλλον.
δραστηριότητες στο πλαίσιο της ευέλικτης Ε. Να συνδέσουν την επίλυση προβλημάτων
ζώνης. με την ατομική και συλλογική προσπάθεια
2. Το πρόγραμμα και δράση.
Στόχοι του προγράμματος με βάση τη Το πρόγραμμα εξελίχθηκε σε τρία επίπεδα,
στοχοθεσία της Unesco είναι οι καθώς οι μαθητές διερεύνησαν το ζήτημα σε
μαθητές/τριες: τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
1ο Επίπεδο: Γνωρίζοντας και Τοπικό επίπεδο: Η ευαισθητοποίησή των
κατανοώντας(γνώσεις) μαθητών/τριών γύρω από το νερό στη φύση
Α. Να ονομάζουν τα κυριότερα κράτη, τις άρχισε με την υλοποίηση δίωρου
πρωτεύουσες και τα ποτάμια της Ευρώπης, εκπαιδευτικού προγράμματος με θέμα «Το
με έμφαση στις χώρες που διαρρέουν ο δώρο της Βροχής», με εμψυχωτή-
Δούναβης και ο Έβρος παιδαγωγό, συνεργάτη του Μεσογειακού
Β. Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους Γραφείου Πληροφόρησης για το
σχετικά με το τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό Περιβάλλον, τον Πολιτισμό και την
περιβάλλον Αειφόρο Ανάπτυξη. Επίσης
Γ. Να ενημερωθούν για τη νομοθεσία της παρακολούθησαν πρόγραμμα σχετικό με το
ΕΕ και ειδικότερα την οδηγία για τα ύδατα. νερό και τις χρήσεις του από συνεργάτιδα
Δ. Να γνωρίσουν καλές πρακτικές του δικτύου Μεσόγειος SOS, καθώς το
διαχείρισης ποταμών στην Ευρώπη. σχολείο ανήκει στο δίκτυο Υδρο-
2ο Επίπεδο: Διερευνώντας και εντοπίζοντας οικολογικών σχολείων. Στη συνέχεια οι
(δεξιότητες) μαθητές/τριες αναζήτησαν το νερό στη
Α. Να διερευνήσουν και να φύση και ειδικότερα στα όρια του Δήμου
ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήματα που που ανήκει το σχολείο. Συγκεκριμένα
News Letter No3
ασχολήθηκαν με το κοντινό ρέμα της Όταν οι μαθητές/τριες ολοκλήρωσαν τη

Πικροδάφνης, που διασχίζει τον Άγιο σχετική μελέτη, συνεργαζόμενοι
Δημήτριο και τους γειτονικούς δήμους. Πριν διατύπωσαν και κατέγραψαν τις προτάσεις
τη μελέτη πεδίου παρακολούθησαν τους. Στη συνέχεια επισκέφθηκαν τη
παρουσίαση ppt από τη διευθύντρια, για την δήμαρχο Αγίου Δημητρίου για να
πορεία των ρεμάτων της Αττικής συζητήσουν μαζί της το θέμα του ρέματος
διαχρονικά, έμαθαν για το ρόλο τους στη και να μεταφέρουν τις προτάσεις τους. Η
φύση και τις ωφέλειές τους, συμμετείχαν σε δήμαρχος κα Μαρία Ανδρούτσου τους
σχετική συζήτηση, προβληματίστηκαν και ενημέρωσε για την προσπάθεια που γίνεται
στη συνέχεια αναζήτησαν πληροφορίες από για μια ολοκληρωμένη ερευνητική
διάφορες πηγές σχετικές με τα ρέματα της προσέγγιση, καταγραφή και ανάλυση
Αττικής. Διαπίστωσαν την αξία των περιβαλλοντικών δεδομένων σε κομβικά
ποταμών και ρεμάτων για τους κατοίκους σημεία κατά μήκος του ρέματος, καθώς και
της αρχαίας Αθήνας. Στη συνέχεια έμαθαν για τις μελέτες που γίνονται, ώστε να
τους τρόπους με τους οποίους οι Αθηναίοι αποκτηθεί η απαιτούμενη γνώση και
τα διαχειρίστηκαν τα νεότερα χρόνια, κατανόηση των οικο-υδρολογικών
συνδέοντας τη διαχείρισή τους με τις διεργασιών του ρέματος. Επίσης τους
κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της ενημέρωσε για την προσπάθεια που γίνεται
μεταπολεμικής εποχής. Επισκέφθηκαν σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο να
αρκετές φορές και σε διαφορετικές εποχές σχεδιαστούν κατάλληλα μέτρα
το ρέμα της Πικροδάφνης για μελέτη αποκατάστασης, διατήρησης και διαχείρισης
πεδίου. Μελέτησαν το ρόλο του στο αστικό του ρέματος, όπως επιβάλλει και η Οδηγία
περιβάλλον, κάνοντας μετρήσεις, Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΕ). Τους
παρατηρώντας τη χλωρίδα, την πανίδα και υποσχέθηκε μάλιστα πως θα κρατάει
τα χαρακτηριστικά του ρέματος, ενήμερη τη σχολική και ευρύτερη τοπική
συμπληρώνοντας σχετικά φύλλα εργασίας κοινότητα για το θέμα. Οι μαθητές
(Καλαϊτζίδης & Ψαλλιδάς, 1999). ικανοποιήθηκαν, διότι αφενός
Αναγνώρισαν την αξία του ως εντυπωσιάστηκαν από την επίσκεψη στο
οικοσυστήματος και εστίασαν στη θετική δημαρχείο και από τη διαπίστωση ότι είναι
του επίδραση στο μικροκλίμα της περιοχής. δικαίωμά τους να συναντήσουν τη δήμαρχο
Παρατήρησαν και κατέγραψαν τις και να διεκδικήσουν την υλοποίηση των
ανθρώπινες παρεμβάσεις, εξηγώντας κι προτάσεών τους και αφετέρου διότι
ερμηνεύοντας τους λόγους αυτών των διαπίστωσαν ότι οι προτάσεις τους
παρεμβάσεων. Μάλιστα κατά τη μελέτη συμφωνούν με τα σχέδια που προωθεί η
πεδίου πήραν συνεντεύξεις από κατοίκους τοπική αυτοδιοίκηση για τη διαχείριση του
της παραρεμάτιας περιοχής, προκειμένου να ρέματος. Με το Ρέμα της Πικροδάφνης η
διαπιστώσουν τις θέσεις τους για το ζήτημα σχολική κοινότητα που ενημερώθηκε, θα
που εδώ και δεκαετίες απασχολεί το δήμο ασχοληθεί και το επόμενο σχολικό έτος και
Αγίου Δημητρίου.. Στη συνέχεια μάλιστα όχι μόνο σε επίπεδο Δήμου, αλλά
αναζήτησαν πληροφοριακό υλικό στο και Περιφέρειας.
διαδίκτυο σχετικό με το ρέμα της Εθνικό επίπεδο: Αφού διαπιστώθηκαν με
Πικροδάφνης. Ενδιαφέρον υλικό εντόπισαν βιωματικό τρόπο, από τη μελέτη του
στον ιστότοπο ενημέρωσης και επικοινωνίας ρέματος, τα οφέλη από τα επιφανειακά
για το Ρέμα Πικροδάφνης, που νερά (ρυάκια, ποτάμια, λίμνες), σταδιακά
δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου επεκτάθηκε η μελέτη στους ποταμούς της
«Αποτίμηση της Οικολογικής Κατάστασης Ελλάδας. Οι μαθητές έκαναν βιβλιογραφική
του ρ. Πικροδάφνης και προτάσεις έρευνα και αναζήτησαν πληροφορίες για τα
αποκατάστασης, ανάδειξης και διαχείρισής ποτάμια της Ελλάδας, εστιάζοντας στον
του» Έβρο. Παρακολούθησαν σχετικά βίντεο που
http://www.sarc.gr/readmore.php?id=19222 αναδεικνύουν το φυσικό περιβάλλον του
54&grp=868000 Έβρου.
https://www.youtube.com/watch?v=btSsH5
VICzg
News Letter No3
https://www.youtube.com/watch?v=fELHZx από τις πλημμύρες που εκδηλώνονται

FOtZc συχνά. Οι μαθητές εντόπισαν κάποιες από
Αξιοποιώντας τις βιωματικές γνώσεις που τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις κάθε χώρας
απέκτησαν, έγινε προσπάθεια οι μαθητές να για την αντιμετώπιση των προβλημάτων,
κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ ρέματος καθώς και τις ατομικές ευθύνες των
και ποταμού. Επίσης να αναγνωρίσουν τη κατοίκων των περιοχών αυτών. Ανέδειξαν
διαχρονική αξία του Έβρου και τη συμβολή την ανάγκη για διακρατική συνεργασία των
του στην ανάπτυξη της περιοχής, να τριών χωρών, με βάση την ευρωπαϊκή
αντιληφθούν ότι είναι ένα ποτάμι που νομοθεσία, σε κλίμα συνεργασίας και
ενώνει λαούς και δίκαια θεωρείται ως o εμπιστοσύνης, ώστε να θέσουν ως στόχο την
μικρός Νείλος της περιοχής. Συγκεκριμένα από κοινού διαχείριση της λεκάνης
οι μαθητές αναζήτησαν τη διαδρομή του απορροής και να προληφθούν επικίνδυνες
Έβρου στο χάρτη, μελέτησαν την συνέπειες για τους κατοίκους, την
ιστοσελίδα του φορέα διαχείρισης του οικονομία, και το περιβάλλον. Καθώς οι
Δέλτα του, βρίσκοντας πληροφορίες για την συμπεριφορές των ανθρώπων
αξία του ποταμού και ιδιαίτερα του Δέλτα. καθοδηγούνται κατά κύριο λόγο από τις
Έμαθαν ότι ο υγρότοπος του Δέλτα του αξίες τους έγινε προσπάθεια να
Έβρου προστατεύεται τόσο από την εθνική αναγνωριστούν και αποσαφηνιστούν οι
όσο και από την Ευρωπαϊκή και τη διεθνή αξίες, ώστε στη συνέχεια να ερμηνευθούν οι
νομοθεσία. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία συμπεριφορές που οδήγησαν στα
92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών προβλήματα (Καλαϊτζίδης & Ουζούνης,
οικότοπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας 2002). Όλα τα παραπάνω παρουσιάστηκαν
και πανίδας (Οδηγία των Οικότοπων) σε σχετικό παιχνίδι ρόλων που οργάνωσαν
σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει τις και έπαιξαν οι μαθητές, σε μια προσπάθεια
ιδιαίτερες προκλήσεις και απειλές που να διασαφηνιστούν αξίες που οδηγούν σε
αντιμετωπίζουν οι οικότοποι και τα είδη της συγκεκριμένες δράσεις όλων των
Ευρώπης. Έμαθαν για τη δημιουργία ενός εμπλεκόμενων ομάδων, γύρω από το ζήτημα
συνεκτικού οικολογικού δικτύου Ειδικών του ποταμού Έβρου.
Ζωνών Διατήρησης (Special Areas of Ευρωπαϊκό επίπεδο: Στη συνέχεια
Conservation - SACs) (Άρθρα 3 και 4) με συνδυάζοντας το πρόγραμμα με το μάθημα
την ονομασία Natura 2000, που είναι το της Γεωγραφίας, οι μαθητές αναζήτησαν
μέτρο που επιλέχθηκε από τα κράτη-μέλη. τους πιο σημαντικούς ποταμούς της
Το δίκτυο αυτό περιλαμβάνει επίσης και τις Ευρώπης και τους εντόπισαν στο χάρτη.
Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Αξιοποιώντας τις γνώσεις που ήδη είχαν
Protection Areas - SPAs) που ορίστηκαν με αποκτήσει, έγινε καταιγισμός ιδεών
βάση την Κοινοτική Οδηγία για τη προκειμένου να αναδειχθούν τα
διατήρηση των άγριων πουλιών – οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά
79/409/ΕΟΚ ή Οδηγία για τα Πουλιά. οφέλη των περιοχών από τις οποίες ρέουν.
http://www.evros-delta.gr/ Παρακολούθησαν σχετικά βίντεο,
Συνειδητοποίησαν τη συμβολή του ποταμού ενδεικτικά παραθέτουμε:
Έβρου στον τουρισμό, την αξία των https://www.youtube.com/watch?v=eJ0_Kra
σημαντικών φυσικών οικοσυστημάτων του, G5iI
τη διαπολιτισμικότητα που συνδέεται με τον Στη συνέχεια εστίασαν στο Δούναβη και
ποταμό και το πλούσιο πολιτιστικό εντόπισαν στο χάρτη τις χώρες και τις
απόθεμα. Διαπίστωσαν όμως, μετά από μεγαλύτερες πόλεις από τις οποίες περνάει.
έρευνα στο διαδίκτυο, πως ο ποταμός Προσέγγισαν το Δούναβη μέσα από την
κινδυνεύει από ρύπανση λόγω τέχνη και κυρίως τη μουσική και τις
φυτοφαρμάκων, αστικών λυμάτων και καλλιτεχνικές επιρροές που έχει ασκήσει,
βιομηχανικών αποβλήτων, ρύπανση που διότι το πρώτο πράγμα που χρειάζεται για
επηρεάζει όλες τις περιοχές της Βουλγαρίας, την ανάπτυξη της ικανότητας για
της Τουρκίας και της Ελλάδας τις οποίες δημιουργική σκέψη και δράση είναι η
διαρρέει. Σοβαρά προβλήματα συναισθηματική εμπλοκή του υποκειμένου
αντιμετωπίζουν επίσης οι περιοχές αυτές (Ross, 2011). Επίσης αναζήτησαν τα οφέλη
News Letter No3
για το φυσικό περιβάλλον και τις τοπικές

κοινωνίες. Βέβαια κατά την αναζήτηση Επίσης, αναζητώντας πληροφορίες στο
πληροφοριών διαπίστωσαν και προβλήματα διαδίκτυο ανακάλυψαν τη γέφυρα πάνω από
ανάλογα με αυτά που υπάρχουν στο ρέμα το Δούναβη, ανάμεσα στις πόλεις Ρούσε της
της Πικροδάφνης και τον Έβρο, όπως η Βουλγαρίας και Γκιουργκίου της Ρουμανίας,
ρύπανση και οι πλημμύρες, αλλά σε πολύ η οποία είναι κάτι περισσότερο από μία
μεγαλύτερη κλίμακα. Παρακολούθησαν απλή γέφυρα που πάει στην απέναντι όχθη.
επίσης την εκπομπή Η Γέφυρα Φιλίας, όπως ονομάζεται,
https://www.youtube.com/watch?v=0fQkHJl συμβολίζει δύο χώρες που ανακαλύπτουν
vXBw, η οποία συνδέει τις λανθασμένες σήμερα η μία την άλλη. Πριν ενταχθούν το
ανθρώπινες επιλογές με τα περιβαλλοντικά 2007, στην ΕΕ οι δύο χώρες, ο Δούναβης
προβλήματα του Δούναβη και αναδεικνύει αποτελούσε σύνορο. Σήμερα, ο ποταμός
την ανάγκη συντονισμού και συνεργασίας αποτελεί σημείο συνάντησης πολιτισμών
των χωρών προκειμένου να (http://www.europarl.europa.eu/news/el/new
αντιμετωπιστούν. s-room/content/)
Συγκεκριμένα, οι μαθητές χωρισμένοι σε Οι μαθητές κατά την εξέλιξη του
ομάδες ανέλαβαν να συλλέξουν προγράμματος δημιούργησαν σχετικά
πληροφορίες για τις χώρες που ρέει ο κρυπτόλεξα και σταυρόλεξα, έγραψαν
Δούναβης. Μία ομάδα αναζήτησε τους κείμενα για αλληλοενημέρωση των ομάδων,
πολιτικούς χάρτες, τις σημαίες των χωρών δημιούργησαν κολάζ και ζωγραφιές,
τις οποίες διαρρέει, εικόνες και έπαιξαν ανατροφοδοτικά παιχνίδια στο
πληροφοριακό υλικό. Άλλη ομάδα συνέλεξε διαδίκτυο, ενδεικτικά:
φωτογραφίες και δημιούργησε ppt για τις http://e-geografia.eduportal.gr/geo-
πόλεις από τις οποίες περνάει. Τρίτη ομάδα st/gstd15_danube/index.html
ασχολήθηκε με τον πολιτισμό που http://users.sch.gr/sitsil/images/stories/myvi
αναπτύχθηκε γύρω από το Δούναβη, deos/Geo/EuropeCapitol.swf
συνέλεξε υλικό σχετικά με τη μουσική και http://www.purposegames.com/game/1fedda
τη λογοτεχνία. Αναζήτησαν μάλιστα το 4211
χαρακτηριστικό μουσικό έργο «Ο Γαλάζιος http://www.purposegames.com/game/europe
Δούναβης» του Γιόχαν Στράους. Έτσι an-mountains-rivers-quiz
ανακάλυψαν με ενδιαφέρον πολιτιστικά Τελικά γνώρισαν καλύτερα της χώρες που
στοιχεία των παραδουνάβιων χωρών. διαρρέει ο Δούναβης και έκαναν ιδιαίτερη
Αναφέρθηκαν επίσης στο Danube Music αναφορά στα περιβαλλοντικά και
Festival. Πρόκειται για ένα μουσικό έθνικ πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά.
φεστιβάλ που γεννήθηκε το 2007 από μια 3. Συμπεράσματα
ιδέα της σκηνοθέτριας Zlatina Rousseva, το Οι μαθητές διερευνώντας ολιστικά και
οποίο πραγματοποιείται σε ένα συστημικά το ζήτημα των επιφανειακών
κρουαζιερόπλοιο που διασχίζει το Δούναβη. υδάτων μέσα από τη μελέτη των τριών
Μουσικοί της ανατολικής Ευρώπης και των περιπτώσεων σε τοπικό, εθνικό και
Βαλκανίων και πολλοί άλλοι καλεσμένοι, ευρωπαϊκό επίπεδο, κατέληξαν στο
ταξιδεύουν κατά μήκος του Δούναβη, συμπέρασμα πως λόγω λανθασμένης
κάνοντας μικρές στάσεις σε ευρωπαϊκές διαχείρισης και ποικίλων συμφερόντων
πόλεις, όπως το Βελιγράδι, το Νόβισαντ, η υπάρχουν παρόμοια προβλήματα, και στις
Βουδαπέστη, η Μπρατισλάβα, το τρεις υπό μελέτη περιπτώσεις, σε
Βούκοβαρ, η Βιέννη, το Μέλκ, το Πασό. διαφορετική βέβαια κλίμακα. Έτσι
Επάνω στο καράβι, επιχειρείται μια αναδείχθηκε η ατομική και η συλλογική
ενδιαφέρουσα μουσική συνάντηση: ευθύνη, οι ευθύνες των τοπικών αρχών και
https://www.youtube.com/watch?v=EiqydiI των κρατών, καθώς και το γεγονός ότι κάθε
7skk περιβαλλοντικό πρόβλημα δεν έχει σύνορα.
https://www.youtube.com/watch?v=9NfRC Τονίστηκε η ανάγκη συνεργασίας των
LIZRBY πολιτών, των τοπικών αρχών και των
https://www.youtube.com/watch?v=v7bZm κρατών, καθώς και η σημασία της
mKsQHg
News Letter No3
εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για ευρωπαϊκά ζητήματα που αφορούν τα

την επίλυση των προβλημάτων. επιφανειακά ύδατα, προσέγγισαν τα
Οι μαθητές κατά τη διάρκεια του δικαιώµατα και τις ευθύνες που έχουν τα
προγράμματος είχαν ενεργή συμμετοχή. άτοµα και οι οµάδες στις δηµοκρατικές
Συνεργάστηκαν αρμονικά, παρήγαγαν κοινωνίες. Αντιλήφθηκαν ότι πρέπει να
γραπτό και προφορικό λόγο και δίνουν αγώνες για την αντιμετώπιση
εξασκήθηκαν στη χρήση Η/Υ. Οικοδόμησαν ζητηµάτων που αφορούν το κοινό καλό. Σε
γνώσεις με τρόπο βιωματικό και συνδύασαν αυτό το πλαίσιο αφενός έγινε κατανοητός ο
τις γνώσεις προκειμένου να δημιουργήσουν ρόλος των πολιτών, αφετέρου
μια ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με την καλλιεργήθηκε στους μαθητές η ιδιότητα
την προσφορά και τα προβλήματα των του μελλοντικού πολίτη.
ποταμών. Εντοπίστηκαν οι λάθος πρακτικές ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
διαχείρισης των υδάτινων πόρων και ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
αναδείχθηκε η ανάγκη αλλαγής αξιών και Bauman, Z. (1999). In search of politics.
προτεραιοτήτων, ώστε να βελτιωθεί η Stanford: Stanford University Press
ποιότητα ζωής σε τρεις τομείς ταυτόχρονα: Breiting, S. (2000). Sustainable
φυσικό περιβάλλον, κοινωνία και οικονομία Development, Environmental Education and
των περιοχών που διαρρέουν τα ποτάμια. Action Competence. In B.B. Jensen, K.
Κατανόησαν το ρόλο των θεσμικών Schnack and V. Simovska (eds) Critical
οργάνων, αρχίζοντας από την τοπική Environmental and Health Education.
αυτοδιοίκηση και στη συνέχεια το ρόλο των Research Issues and Challenges.
εθνικών και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων Copenhagen NV: Research Centre for
στην επίτευξη αυτών των στόχων, αλλά και Environmental and Health Education. The
την ατομική ευθύνη των πολιτών. Danish University of Education, 151-166
Επιπλέον η ενασχόληση τους με τα Europian Commission, (1995). White Paper:
πολιτιστικά στοιχεία των χωρών που Teaching and Learning towards the learning
διαρρέει ο Δούναβης τους society. Brussels: COM (95) 590
ευαισθητοποίησαν ιδιαίτερα και Fien, J. & Tilbury, D. (2002). The global
ενδιαφέρθηκαν να γνωρίσουν καλύτερα τη challenge of sustainability. In: D. Tilbury, R.
Γερμανία, Αυστρία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Stevenson, J. Fien and D. Schreuder (eds)
Κροατία, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Education and Sustainability. Responding to
Μολδαβία και Ουκρανία, καθώς και τις the Global Challenge. Gland: IUCN, 1-12.
πρωτεύουσες Βιέννη, Μπρατισλάβα, Hart, R. (1992). Children’s Participation:
Βουδαπέστη και Βελιγράδι. Το γεγονός ότι From Tokenism to Citizenship. Gland:
παρακολούθησαν (στο Youtube) το μουσικό UNICEF.
φεστιβάλ στο πλοίο που διασχίζει το Hart, R. (1997). Children’s Participation,
Δούναβη τους εντυπωσίασε και the theory and practice of involving young
διαπίστωσαν τις κοινές επιρροές στην citizens in community development and
ευρωπαϊκή μουσική. Η μελέτη των δύο environmental care. London: Earthscan
ποταμών, Έβρου και Δούναβη και των Publications Ltd
κοινών περιβαλλοντικών προβλημάτων που Huckle, J. (1999). Education for
αντιμετωπίζουν, παρ’ όλες τις προσφορές Sustainability: An invitation to join a debate.
τους, ανέδειξε την ανάγκη συνεργασίας των Available online at://john.huckle.org.uk
χωρών για καλύτερα αποτελέσματα σε Jensen, B.B. (1998). Action, health and
διάφορους τομείς. education. Experiences from the Danish
Η διεπιστημονική και ολιστική προσέγγιση, network of health promoting schools.
η προσπάθεια για προσανατολισµό στις Research Journal from the Royal Danish
αξίες, η χρήση πολλαπλών διδακτικών School of Educational Studies. 2, 61-80.
µεθόδων, η μετάβαση από το τοπικό στο Jensen, B.B. (2000). Participation,
εθνικό και το ευρωπαϊκό, έδωσε τη Commitment and Knowledge as
δυνατότητα οι μαθητές/τριες να Components of Pupils’ Action Competence.
ευαισθητοποιηθούν, να γνωρίσουν και να In B.Β Jensen, Κ. Schnack and V. Simovska
κατανοήσουν σύγχρονα τοπικά, εθνικά και (eds) Critical Environmental and Health
News Letter No3
Education: Research Issues and Challenges. Εκπαίδευση», Τμήμα Επιστημών της

Copenhagen: Research Centre for Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Πατρών
Environmental and Health Education.The Κάτσενου, Χ. (2012). Η έννοια της
Danish University of Education, 219-238. συμμετοχής στο πλαίσιο του αειφόρου
Neale, B. (ed) (2004). Young Children’s σχολείου. Μια έρευνα δράσης σε δημοτικό
Citizenship Ideas into Practice. York: σχολείο, Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και
Joseph Rowntree Foundation. Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
Oldfield, A., (1990). Citizenship and Νικολάου, Σ. Μ., (2006). Από την Ιδιότητα
Community: Civic Republicanism and the του Πολίτη στην Ιδιότητα του Ευρωπαίου
Modern World, London: Routledge Πολίτη στη Δημοκρατική Πολιτεία – Ο
Ross, M. (2011). Cultivating the Arts in ρόλος της Εκπαίδευσης, Πρακτικά του
Education and Therapy. London: Routledge. Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης
Schnack, K. (2008). Participation, Education Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης, 3ο
and Democracy: Implication for Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Κριτική,
Environmental Education, Health Education Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη στην
and Education for Sustainable Development. Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη», Αθήνα
In Α. Reid, Β.Β. Jensen, J. Nikel and V. Νομικού, Χ., Μπίμπα Μ., Κοκμοτού, Κ.,
Simovska (eds) Participation and Learning. (2014). Εκπαίδευση για την Αειφορία: Από
Perspectives on Education and the τη θεωρία στην πράξη. Teachers4 Europe
Environment, Health and Sustainability. Journal, 1, 67-76
Springer, 181- 196. Πισπιρίγκος, Π., (2008), Μελέτη
Sterling, S. (1996). Education in Change. In Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Διασυνοριακών
J. Huckle and S. Sterling (eds) Education for Ποταμών, Διπλωματική εργασίας,
Sustainability. London: Earthscan, 18-39. Διεπιστημονικό - Διατμηματικό Π.Μ.Σ. του
UNESCO (1992). United Nations Ε. Μ. Πολυτεχνείου "Περιβάλλον και
Conference on Environment and Ανάπτυξη", Αθήνα
Development: Press Summary of AGENDA Φλογαΐτη, Ε., (2006). Εκπαίδευση για το
21. 3-14 June 1992, Rio de Janeiro, Brazil. περιβάλλον και την αειφορία. Αθήνα:
UNESCO. Ελληνικά Γράμματα.
UNESCO (1997). Educating for a
Sustainable Future: A Transdisciplinary
Vision for Concerted action, International Νομικού Χριστίνα: Δασκάλα, θεολόγος,
κοινωνιολόγος, διευθύντρια στο 7 ο 12/θέσιο
Conference on Environment and Society, Δημοτικό Σχολείο Αγίου Δημητρίου. Κάτοχος
Thessaloniki, 8-12 December 1997 EPD- Διπλώματος Μετεκπαίδευσης στη Γενική Αγωγή.
97/CONF.401/CLD.1. Υποψήφια διδάκτωρ στην Περιβαλλοντική
Εκπαίδευση/Εκπαίδευση για την Αειφορία στο
UNESCO (2002). Education for Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο.
Sustainability From Rio to Johannesburg: Teacher4Europe 2012-2013. E-mail:
nomikchri@gmail.com
Lessons learnt from a decade of
Commitment, Paris: UNESCO.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Καλαϊτζίδης, Δ. & Ψαλλιδάς, Β. (1999).
Εγχειρίδιο Παιδαγωγικών Δραστηριοτήτων
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για το Ποτάμι.
Εκδ. Κριτική, Αθήνα.
Καλαϊτζίδης, Δ. & Ουζούνης, Κ. (2000).
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Θεωρία και
Πράξη. Ξάνθη: Εκδόσεις Σπανίδη.
Καρακατσάνη, Δ., (2005). Στρατηγικές
Πολιτικής Διαπαιδαγώγησης στην
Εκπαίδευση και Επαναπροσδιορισμός του
Ρόλου του Εκπαιδευτικού, Εισήγηση στην
ημερίδα «Ενεργοί Πολίτες και
News Letter No3
«Διαδικτυακή ζωή: Συμμετοχή με προωθώντας τη διεθνή συνεργασία με

προσοχή» επίκεντρο τα προβλήματα του
Εκπαιδευτική παρέμβαση για τα κυβερνοχώρου.
δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας στη Το σύγχρονο σχολείο οφείλει να
διαδικτυακή ζωή διαχειριστεί με τον καλύτερο τρόπο τις
προκλήσεις της εποχής και με τις
"Life in the Web; Rights and obligations κατάλληλες παρεμβάσεις να εφοδιάσει τους
for our participation" μαθητές με τις απαραίτητες ψηφιακές
δεξιότητες και την εξοικείωση σε θέματα
Βάια Μανώλη, 10/θ Δημ. Σχ. Ισθμίας, ασφαλούς διαδικτύου.
Δασκάλα, Δ/ντρια, vamano@otenet.gr Με αυτό το σκεπτικό αναπτύσσεται και η
εκπαιδευτική παρέμβαση που ακολουθεί η
Vaia Manoli, Headteacher at Primary οποία αποσκοπεί στη συνειδητοποίηση από
School of Isthmia Korinthias τους μαθητές των δυνατοτήτων αλλά και
των περιορισμών τους στο διαδικτυακό
Abstract: ICT has a key role in everyone's κόσμο και την εξοικείωση με ορθές
life nowadays, especially for children. In πρακτικές δράσης κάτω από την
their daily life they contact with a tool that προστατευτική ομπρέλα της Ευρωπαϊκής
offers huge opportunities, but also hide Ένωσης. Οι μαθητές μέσα από
traps. ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες
The policy of the European Union promotes καταθέτουν τις εμπειρίες τους, άμεσες και
and in the cyber space the core values of έμμεσες, για όσα συμβαίνουν στο
respect and giving guidance on security. It διαδικτυακό κόσμο, ερευνούν για το πλαίσιο
also promotes the international cooperation προστασίας όπως έχει καθοριστεί από την
focusing on the problems of cyberspace. Ε.Ε., προβληματίζονται και συζητούν για
The school today has to manage, with the τον τρόπο προστασίας τους.
better way, the current challenges and Λέξεις - κλειδιά: Διαδίκτυο, Ευρωπαϊκή
provide the students with the necessary Ένωση, ασφάλεια, καλές πρακτικές
digital skills and familiarity for a safe 1.Θεωρητικό πλαίσιο
internet. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και
With this thought in mind, it has been Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην εποχή μας έχουν
developed the following educational διεισδύσει σε όλους τους τομείς της ζωής
program which aims for the students / και επηρεάζουν την καθημερινότητα των
internet users to raise awareness of ανθρώπων. Έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον
capabilities and limitations in the online οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν,
world and also to familiarize them with best ενημερώνονται, ψυχαγωγούνται. Τα
practices under the protective umbrella of σημερινά παιδιά ως ψηφιακοί ιθαγενείς
the European Union. It was implemented (Prensky, 2010) είναι εξοικειωμένα με τις
with the 19 students of 6th grade in Primary ΤΠΕ καθώς αυτός είναι ο κόσμος τους. Τα
School of Isthmia Korinthias. παιδιά στην Ευρώπη χρησιμοποιούν σε
Keywords: Internet, European Union, μεγάλο ποσοστό τα ηλεκτρονικά μέσα και
safety, good practices τις δυνατότητες που τους προσφέρουν.
Περίληψη: Οι Τεχνολογίες της Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά στις
Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) ηλικιακές ομάδες 10-14 ετών βρίσκονται
παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη ζωή όλων στο διαδίκτυο 88 λεπτά κάθε μέρα και
αλλά ιδιαίτερα των παιδιών, τα οποία στην έρχονται σ’ επαφή και αντλούν πληροφορίες
καθημερινότητά τους έρχονται σε επαφή με από κείμενα κυρίως πολυτροπικά, που
ένα εργαλείο που τους προσφέρει τεράστιες συνδυάζουν στατική ή κινούμενη εικόνα και
δυνατότητες αλλά κρύβει και παγίδες. γλώσσα ή ακόμα περισσότερους τρόπους
Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) όπως ήχο, κίνηση κ.α. (Kress, 2006).
προάγει και στον κυβερνοχώρο την τήρηση Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) με το Χάρτη
των βασικών αξιών της δίνοντας βαρύνουσα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (http://eur-
σημασία σε θέματα ασφάλειας και lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?ur
News Letter No3
i=OJ:C:2010:083:0389:0403:EL:PDF) Το σύγχρονο σχολείο καλείται να

συγκέντρωσε σε ένα έγγραφο δικαιώματα καλλιεργήσει τη συνείδηση του ευρωπαίου
που μέχρι τότε ήταν διάσπαρτα σε διάφορες πολίτη και την προώθηση των πολλαπλών
νομοθετικές πράξεις –Εθνικές Νομοθεσίες, εγγραμματισμών, με βαρύνουσα σημασία
Διεθνείς Συμβάσεις και Νομοθεσία της Ε.Ε. στην απόκτηση των ψηφιακών δεξιοτήτων
και έχει αναγνωρίσει δικαιώματα που είναι απαραίτητες στην κοινωνία της
προσωπικά, αστικά, πολιτικά, οικονομικά γνώσης (ΑΠΣ, 2003). Καλείται, επίσης, να
και κοινωνικά για τους πολίτες και μόνιμους ασκήσει τους μαθητές στην ανάγνωση
κατοίκους της τα οποία και καθιερώνει στη πολυτροπικών κειμένων, να τους εφοδιάσει
Νομοθεσία της. Ο χάρτης περιλαμβάνει 54 με τις κατάλληλες δεξιότητες ώστε να
άρθρα που κατανέμονται σε 7 κεφάλαια και μπορούν να αποκωδικοποιήσουν την
αφορούν αξιοπρέπεια, ελευθερία, ισότητα, πραγματικότητα στην οποία ζουν και να
αλληλεγγύη, ιθαγένεια, δικαιοσύνη και τους εκπαιδεύσει στην πρακτική και κριτική
γενικές διατάξεις. χρήση των ΤΠΕ.
Για την ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η
ειδικότερα και την πρόληψη και συγκεκριμένη παρέμβαση όπου οι μαθητές
αντιμετώπιση διαταραχών και επιθέσεων μέσα από ερευνητικές και βιωματικές
δημοσιεύτηκε η στρατηγική για την δραστηριότητες και με όχημα την
ασφάλεια με τίτλο «Ο ανοιχτός, ασφαλής τεχνολογία προβληματίζονται για τη
και προστατευόμενος Κυβερνοχώρος». συμπεριφορά τους στο διαδικτυακό κόσμο,
Αφορά στον καλύτερο δυνατό τρόπο για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους,
πρόληψης και αντιμετώπισης διαταραχών γνωρίζουν το πλαίσιο προστασίας τους όπως
και επιθέσεων στο Διαδίκτυο και ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και
αντιπροσωπεύει το όραμα της Ε.Ε. μαθαίνουν να πλοηγούνται στο διαδικτυακό
(http://ec.europa.eu/information_society/ne κόσμο με ασφάλεια αναπτύσσοντας και την
wsroom/cf/dae/document.cfm?doc_id=1667 κριτική τους σκέψη (Πλειός, 2000).
) ώστε να προωθηθούν οι ευρωπαϊκές αξίες 2. Το σχέδιο εργασίας
της ελευθερίας και της δημοκρατίας και να Το συγκεκριμένο σχέδιο εργασίας
εξασφαλιστεί ότι η ψηφιακή οικονομία θα «Διαδικτυακή ζωή: Συμμετοχή με
μπορέσει να αναπτυχθεί με ασφάλεια. Οι προσοχή»
ειδικότερες δράσεις έχουν ως στόχο την αναδείχτηκε μέσα από το έντονο ενδιαφέρον
ενίσχυση των πληροφοριακών συστημάτων, των μαθητών της Στ τάξης για το διαδίκτυο
τη μείωση των εγκλημάτων στον και συνδέεται άμεσα με τα βιώματα και
Κυβερνοχώρο, την ενίσχυση της διεθνούς ενδιαφέροντά τους. Σχεδόν όλοι οι μαθητές
πολιτικής της Ε.Ε. σε θέματα ασφάλειας. έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο όπου
Για τα παιδιά και την ελεύθερη ανάπτυξη επισκέπτονται σελίδες κοινωνικής
της προσωπικότητάς τους, η Ε.Ε. έχει δικτύωσης, επικοινωνούν, αναζητούν υλικό
προχωρήσει σε νομοθετικές ρυθμίσεις για τις εργασίες τους και έρχονται σε επαφή
προκειμένου να διασφαλίσει την προστασία με ένα μέσο με απεριόριστες δυνατότητες,
τους στην ψηφιακή εποχή, γεγονός που το οποίο όμως κρύβει και κινδύνους.
παρά τις όποιες πολιτιστικές και νομικές Για την υλοποίηση του σχεδίου
διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, συνεργάστηκαν οι 19 μαθητές και μαθήτριες
κρίνεται ως εξαιρετικά απαραίτητο. της Στ τάξης του Δημ. Σχ. Ισθμίας για 6
Η Εκπαίδευση, στο πλαίσιο και της διδακτικά δίωρα.
ευρωπαϊκής της διάστασης, έχει θέσει ως 2.1 Συμβατότητα με ΑΠΣ-ΔΕΠΠΣ
κοινό σκοπό τη διαφύλαξη της Η δραστηριότητα είναι συμβατή με τους
δημοκρατικότητας, του πολιτικού βίου, της στόχους των Αναλυτικού Προγράμματος
ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας, της Σπουδών και Διαθεματικού Ενιαίου
συλλογικότητας, της αλληλεγγύης, του Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών (Π.Ι.,
διεθνισμού, της δικαιοσύνης, του 2003) και τα Αναλυτικά Προγράμματα όπως
πολιτισμού, της εργασίας, της πνευματικής διαμορφώνονται στο Νέο Σχολείο (Π.Ι.,
καλλιέργειας και της κοινωνικής συνοχής 2011).
σε ανοιχτές πλουραλιστικές κοινωνίες.
News Letter No3
Οι δεξιότητες που χρειάζεται να αποκτήσει Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι

για τον 21ο αι. σχετίζονται με την να μπορέσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες
επικοινωνία, την αποτελεσματική χρήση να συνειδητοποιήσουν τις
των αριθμών και των µαθηµατικών εννοιών δυνατότητες/δικαιώματα και τους
στην καθημερινή ζωή, την ικανότητα περιορισμούς/υποχρεώσεις του
χρήσης ποικίλων πηγών και εργαλείων διαδικτυακού κόσμου στον οποίο καλούνται
πληροφόρησης, τη συνεργασία µε άλλα να ζήσουν, να εκφραστούν, να
άτοµα σε οµαδικές εργασίες, την ικανότητα δημιουργήσουν και να κατανοήσουν το
κριτικής επεξεργασίας πληροφοριών, αξιών πλαίσιο προστασίας που έχει τεθεί από την
και παραδοχών, την επίλυση προβληµάτων, Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και τρόπους
τις μεταγνωστικές δεξιότητες, την ικανότητα βοήθειας σε θέματα διαδικτύου.
διαχείρισης πόρων (φυσικών, οικονομικών, 2.6 Επιμέρους Στόχοι
κοινωνικών κ.ά.), την ικανότητα της Γνωστικοί
δημιουργικής επινόησης, την ικανότητα Με τη συγκεκριμένη δράση επιδιώκεται οι
«ευαίσθητης αντίληψης της τέχνης» κ.α. μαθητές και οι μαθήτριες
(Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003). Ο  Να προβληματιστούν για τις
ψηφιακός εγγραμματισμός αποτελεί πλέον δυνατότητες και τους περιορισμούς
ζητούμενο για τους μαθητές μας του διαδικτυακού κόσμου.
προκειμένου να αποκωδικοποιούν την  Να γνωρίσουν το πλαίσιο
πραγματικότητα στην οποία ζουν. προστασίας των δικαιωμάτων του
2.2 Σύνδεση με γνωστικές περιοχές ανθρώπου από τα θεσμικά όργανα
Μπορεί να συνδεθεί με αρκετά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
γνωστικά αντικείμενα όπως ΤΠΕ,  Να ερευνήσουν για οργανώσεις και
Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Γλώσσα, φορείς που παρέχουν βοήθεια σε
Αισθητική Αγωγή, Θεατρική Αγωγή κ.α. θέματα διαδικτύου.
Ενδεικτικές δραστηριότητες για την Παιδαγωγικοί
εξακτίνωση της δράσης: Με τη συγκεκριμένη δράση επιδιώκεται οι
ΤΠΕ: Ψηφιακά παιχνίδια, Επισκέψεις μαθητές και οι μαθήτριες
σχετικών ιστοσελίδων, Χρήση γενικών  Να αναπτύξουν δεξιότητες
εργαλείων. συνεργασίας και επικοινωνίας μέσα
Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: από την εργασία τους σε ομάδες στο
Δικαιώματα /Υποχρεώσεις, Ορθή πλαίσιο ενός σχεδίου εργασίας.
συμπεριφορά στο διαδίκτυο.  Να ασκηθούν στην έρευνα,
Γλώσσα: Δημιουργία κειμένων, Ανάγνωση αναζήτηση, επεξεργασία
σχετικών κειμένων. πληροφοριών.
Αισθητική Αγωγή: Δημιουργία  Να αναπτύξουν την κριτική τους
σελιδοδεικτών, Τραγούδια για το διαδίκτυο. ικανότητα.
Θεατρική αγωγή: Παιχνίδια ρόλων,  Να εφοδιαστούν με τρόπους
δραματοποιήσεις. ανεξάρτητης μάθησης.
2.3 Τάξεις Τεχνολογικοί
Προτείνεται για τη Στ τάξη αλλά με Με τη συγκεκριμένη δράση επιδιώκεται οι
κατάλληλες τροποποιήσεις μπορεί να μαθητές και οι μαθήτριες
υλοποιηθεί και με μικρότερες τάξεις.
 Να αποκτήσουν θετική στάση για
2.4 Διάρκεια
τις ΤΠΕ.
Η προτεινόμενη διάρκεια είναι 6 διδακτικά
 Να συνειδητοποιήσουν τα
δίωρα.
δικαιώματα και τις υποχρεώσεις
Η διάρκεια ενασχόλησης ποικίλει ανάλογα
με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα κάθε τους στην χρήση του διαδικτύου.
ομάδας, το πλήθος των γνωστικών  Να εξοικειωθούν με λογισμικά και
αντικειμένων με τα οποία θα θελήσουν να εργαλεία ΤΠΕ.
εμπλακούν οι μαθητές και τις πιθανές  Να αξιοποιήσουν δημιουργικά τις
επεκτάσεις. ΤΠΕ.
2.5 Σκοπός
News Letter No3
3. Μεθοδολογική προσέγγιση και Μέσα από τεχνικές του θεάτρου έχουμε τη

προστιθέμενη αξία δυνατότητα της παρατήρησης του Άλλου,
Οι νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις οι της γνωριμίας του διαφορετικού.
οποίες προτείνονται από τα σύγχρονα Μπαίνοντας στη θέση του Άλλου,
εκπαιδευτικά συστήματα προωθούν νιώθοντας την ένταση των συναισθημάτων
μεθόδους συνεργατικές, διερευνητικές και που ο Άλλος έζησε σε μια συγκεκριμένη
βιωματικές που προωθούν τον κατάσταση, μέσα από το θεατρικό
πολυεγγραμματισμό και αξιοποιούν όλους αυτοσχεδιασμό, μέσα από το θεατρικό
τους τύπους νοημοσύνης (Gardner, 1993). παιχνίδι, μέσα από τη καλλιέργεια της
Στην συγκεκριμένη παρέμβαση οι μαθητές φαντασίας, έχω τη δυνατότητα να γνωρίσω
εργάζονται μέσα από ένα σχέδιο εργασίας. βαθύτερα την οπτική γωνία του Άλλου και
Το σχέδιο εργασίας ορίζεται ως κάθε να «σχετικοποιήσω» τη δική μου (Ζώνιου,
οργανωμένη μαθησιακή δραστηριότητα, 2006).
συλλογικής συνήθως μορφής, που Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη γελοιογραφία
αναπτύσσεται με βάση προκαθορισμένο ως ένα ιδιαίτερο κειμενικό είδος που
σχέδιο και αποβλέπει στη διερεύνηση, προωθεί τους πολλαπλούς
οργάνωση και διαχείριση γνώσεων, υλικών, εγγραμματισμούς. Είναι μια γλώσσα
αξιών και δράσεων. Η γνώση προσεγγίζεται κατανοητή παγκοσμίως η οποία προκαλεί
ολιστικά και συνδέεται με τα βιώματα και τις αισθήσεις, εγείρει το ενδιαφέρον των
τα ενδιαφέροντα των εμπλεκόμενων παιδιών και απογειώνει τη φαντασία τους
μαθητών. Τονίζεται η κοινωνική διάσταση (Βurton, 1995).
της διδασκαλίας αφού οι μαθητές Η αξιοποίηση των ΤΠΕ ενισχύει τη
εργάζονται σε ομαδοσυνεργατικό δημιουργία ενός περιβάλλοντος
περιβάλλον, αλληλεπιδρούν και «επιλύουν μαθητοκεντρικού και την εμπλοκή των
προβλήματα είτε μόνοι τους είτε με τη μαθητών/τριών σε δραστηριότητες επίλυσης
διαμεσολάβηση κατάλληλων πολιτισμικών προβλημάτων με βιωματικό και διαθεματικό
εργαλείων και ερεθισμάτων ώσπου να χαρακτήρα (Δαγδιλέλης & Παπαδόπουλος
δραστηριοποιούνται χωρίς βοήθεια και να 2008).
λειτουργούν κατά τρόπο αυτόνομο» (Ράπτης Οι παιγνιώδεις δραστηριότητες στον
& Ράπτη, 2003: 112). υπολογιστή αποτελούν πεδίο αναζήτησης
Με τη μέθοδο αυτή οι μαθητές έχουν τη και κατασκευής ενός ευχάριστου
δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν με τους μαθησιακού περιβάλλοντος, που εκτός από
συμμαθητές τους (Frey, 1986), με το τα πλεονεκτήματα του παιδαγωγικού
δάσκαλό τους, αλλά και με το ευρύτερο παιχνιδιού, παρέχει συγχρόνως και ποικιλία
περιβάλλον τους, αναπτύσσοντας έτσι την αυθεντικών «συνδετικών στοιχείων της
κριτική τους σκέψη και τις συνεργατικές μάθησης» στους εικονικούς χώρους της
τους δεξιότητες (Ματσαγγούρας, 2002) δράσης, της γνωστικής εξερεύνησης και της
μέσα από πειραματισμό και διαλεκτική επίλυσης προβλημάτων, μαζί με χρήσιμα
αντιπαράθεση. εργαλεία και πληροφορίες για την επίλυσή
Η εργασία σε ομάδες συμβάλλει στην τους (Ράπτης και Ράπτη, 2003: 118).
απρόσκοπτη λειτουργία της τάξης καθώς: α) Στη νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα οι
αυξάνει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή εκπαιδευτικοί από φορείς γνώσεων
των μαθητών, β) βελτιώνει τις διαμαθητικές αποκτούν συντονιστικό ρόλο. Χρειάζεται
σχέσεις και γ) δίνει στο δάσκαλο τη να καθοδηγούν τη μαθησιακή διαδικασία,
δυνατότητα να αποκεντρώσει μέρος της να οργανώνουν και να διευκολύνουν τις
εξουσίας του (Ματσαγγούρας, 2002). σχολικές δραστηριότητες έτσι ώστε να
Αξιοποιούνται τεχνικές της Δραματικής ενθαρρύνεται η συνεργασία, να δίνεται η
Τέχνης στην Εκπαίδευση γιατί η Δραματική δυνατότητα στους μαθητές να παίρνουν
Τέχνη διασυνδέει το γνωστικό με το πρωτοβουλίες. Χρειάζεται, επίσης, να
συναισθηματικό και αισθητικό τομέα, μάθουν να εμπλέκονται με τους μαθητές σε
προωθεί τη βιωματική μάθηση μέσω της δραστηριότητες ουσιαστικής επικοινωνίας,
κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Vygotsky, να διευκολύνουν την επίλυση προβλημάτων,
1978) και οδηγεί στην ολική του ανάπτυξη. τις προσπάθειες επικοινωνίας και
News Letter No3
πρόσκτησης πληροφοριών και να βοηθούν

τα παιδιά να σκέφτονται και να συσχετίζουν
τους συλλογισμούς που χρησιμοποιούν στα
τεχνολογικά περιβάλλοντα (Βοσνιάδου,
2006).
4. Η Υλοποίηση της παρέμβασης
Α φάση –Ευαισθητοποίηση (1 ώρα)
 Γίνεται εισαγωγική συζήτηση με
θέμα τη ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΖΩΗ.
Οι μαθητές καλούνται να ανασύρουν
γνώσεις, εμπειρίες και βιώματα και οι
απαντήσεις τους καταγράφονται σε χαρτί
του μέτρου, το οποίο τοποθετείται σε
εμφανές σημείο της αίθουσας.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΖΩΗ
Καταγράφηκαν οι παρακάτω απαντήσεις

πολλές πληροφορίες – ταινίες – εικόνες –
ταχύτητα - αγορές/πωλήσεις – παιχνίδια -
mail – σύνδεση – άνθρωποι σε όλο τον Boligan Angel Μιχάλης
κόσμο - πολλές δυνατότητες – φίλτρα - Κουντούρης
απάτες - προγράμματα - με παρασέρνει – Εικόνα 1: Γελοιογραφίες για το
μουσική – παράθυρο στον κόσμο - εργασίες διαδίκτυο
για το σχολείο – φοβίες - chat - ανωνυμία -
ιστοσελίδα – επικοινωνία - διαφημίσεις –  Επισκεπτόμαστε σελίδες στο
ψευδώνυμο - κίνδυνος - πιο εύκολη ζωή – Διαδίκτυο, παρακολουθούμε
facebook - ψέμα - απειλές - εμμονή/κόλλημα σχετικά βίντεο και ζητάμε από τους
εξάρτηση - υγεία μαθητές να σχολιάσουν. Συζητάμε
ψυχική/πνευματική/συναισθηματική με τους μαθητές για δικαιώματα και
 Δείχνουμε στους μαθητές υποχρεώσεις στον πραγματικό και
επιλεγμένες γελοιογραφίες (πηγή: τον διαδικτυακό κόσμο,
www.educartoon.gr) και ζητάμε να συμπληρώνουμε τον σχετικό
τις παρατηρήσουν και να πίνακα και σχολιάζουμε.
εκφράσουν τις απόψεις, τις ιδέες και  Παίζουμε ψηφιακά παιχνίδια και
τα συναισθήματά τους για καθεμιά. προβληματιζόμαστε για τον τρόπο
συμπεριφοράς μας σε κάθε
περίπτωση.
Β φάση – Σχεδιασμός και Οργάνωση (1

ώρα)
Οι μαθητές καταγράφουν ζητήματα που
αφορούν στο διαδίκτυο και θεωρούν
σημαντικά. Συζητούν τον τρόπο εργασίας
News Letter No3
τους, τις ενέργειες που χρειάζεται να γίνουν, συγκεκριμένων φορέων , τους

τη διαμόρφωση της αίθουσας και το υλικό τρόπους αναζήτησης βοήθειας κ.α.
που χρειάζονται. Παίζουν παιχνίδια ρόλων ζητώντας
Έπειτα δημιουργούν ομάδες εργασίας. Τα βοήθεια.
μέλη κάθε ομάδας οριοθετούν τη δική τους
«γωνιά», το χώρο εργασίας τους στη Δ φάση – Αξιολόγηση (1 ώρα)
σχολική αίθουσα. Συζητούν επίσης το δικό Η αξιολόγηση σχετίζεται με όλους τους
τους ενδοομαδικό προγραμματισμό και το στόχους, συμβαίνει σε όλη τη διάρκεια της
ρόλο του κάθε μέλους. δράσης και προωθεί την ανάπτυξη
Κάθε ομάδα επιλέγει θέματα με τα οποία κριτηρίων και μεθόδων κριτικής και
θέλει να ασχοληθεί: προσωπικά δεδομένα, αυτοκριτικής στους μαθητές (Δάλκος,
κοινωνικά δίκτυα, ηλεκτρονικές αγορές, 2002).
επιθετικότητα κ.α. Η αξιολόγηση αφορά και στον τρόπο
εργασίας των ομάδων και τα αποτελέσματά
Γ φάση – Διεξαγωγή έργου (3 ώρες) τους. Οι μαθητές κάθε τάξης αναλογίζονται
Οι μαθητές κάθε ομάδας εμπλέκονται σε για ενέργειες που δεν απέδωσαν, πώς θα
δραστηριότητες, όπως: μπορούσαν να είχαν γίνει καλύτερα,
 Αναζητούν έρευνες για τη χρήση προβληματίζονται για τις ενδοομαδικές τους
του διαδικτύου στην Ευρώπη και σχέσεις.
σχολιάζουν τα αποτελέσματα. Καταθέτουν στην ομάδα της τάξης τι
 Στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής καινούργιο έμαθαν όπως και τι άλλο θα
Ένωσης ερευνούν για την ήθελαν να μάθουν. Μιλούν για όσα τους
«Προστασία των δεδομένων στην άρεσαν ή δεν τους άρεσαν, όσα τους
Ευρωπαϊκή Ένωση». Κάθε ομάδα ενόχλησαν και θα άλλαζαν την επόμενη
καταγράφει και παρουσιάζει στις φορά.
υπόλοιπες σημαντικά στοιχεία της Η παρουσίαση των εργασιών των μαθητών
νομοθεσίας και όλη η τάξη συζητάει αποτελεί και εναλλακτικό τρόπο
για την αναγκαιότητα προστασίας αξιολόγησης μέσα από δραστηριότητες
των προσωπικών δεδομένων. δημιουργικής ανασύστασης.
 Δημιουργούν γελοιογραφίες για τα  Οι ομάδες συνθέτουν με τις
δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις γελοιογραφίες μία αφίσα με την
παγίδες του διαδικτύου. οποία συμμετείχαν ως πρεσβευτές
 Διαβάζουν και σχολιάζουν κάρτες στην Ημέρα Ασφαλούς Διαδικτύου.
με μελέτες περίπτωσης και τις
παρουσιάζουν στις άλλες ομάδες.
 Δραματοποιούν και παρουσιάζουν
μια μελέτη περίπτωσης δίνοντας δύο
ή τρεις διαφορετικές εκδοχές.
Συζητάνε με την υπόλοιπη τάξη την
κάθε εκδοχή και ψηφίζεται η ορθή
πρακτική ώστε να μη θίγονται
βασικά δικαιώματα στο διαδικτυακό
κόσμο.
 Γράφουν κάρτες με δικαιώματα στο
διαδίκτυο, βρίσκουν και
καταγράφουν για κάθε δικαίωμα και
την υποχρέωση που δημιουργείται.
 Επισκέπτονται σελίδες που Εικόνα 2 : Η αφίσα – σύνθεση των ομάδων
παρέχουν βοήθεια σε θέματα
διαδικτύου. Συζητάνε για την  Κατασκευάζουν σελιδοδείκτες με
αναγκαιότητα δημιουργίας των κανόνες προστασίας με σκοπό να
τους μοιράσουν στους άλλους
News Letter No3
μαθητές του Σχολείου κατά την ξεκινώντας από τους συμμαθητές

Ημέρα Ασφαλούς Διαδικτύου. τους στο σχολείο, όταν κατά τη
 Δημιουργούν τις δικές τους μελέτες διάρκεια της Ημέρας Ασφαλούς
περίπτωσης προβάλλοντας και τις Διαδικτύου εξηγούσαν την αφίσα
άμεσες και έμμεσες εμπειρίες, τις τους, μοίρασαν τους σελιδοδείκτες
παρουσιάζουν δραματοποιημένες τους και οργάνωσαν μια
και συζητάνε με τους συμμαθητές παρουσίαση τους σε συμμαθητές
τους για την πλέον κατάλληλη και συμμαθήτριές τους άλλων
συμπεριφορά. τάξεων στο Σχολείο.
 Στο Λογισμικό Παρουσιάσεων Η προστιθέμενη αξία της συγκεκριμένης
δημιουργούν με τις παρουσιάσεις δράσης έγκειται στη δημιουργία ενεργών
τους μια σύνθεση για δικαιώματα μελλοντικών πολιτών μέσα από την
και υποχρεώσεις στο διαδικτυακό υπεύθυνη και συνετή χρήση του διαδικτύου
κόσμο (Διαθέσιμη στην ιστοσελίδα με σεβασμό στη χάρτα θεμελιωδών
του Δ. Σ. Ισθμίας http://dim- δικαιωμάτων των χρηστών.
isthm.kor.sch.gr/autosch/joomla15/i 6.Επίλογος
ndex.php/2013-10-22-04-43- Το σύγχρονο σχολείο οφείλει να
45/2013-10-22-04-44-41?start=15 αξιοποιήσει τα ενδιαφέροντα και τα
βιώματα των μαθητών και τις τεχνικές που
θα ενεργοποιήσουν τους μαθητές και θα
δώσουν νόημα στην εκπαίδευσή τους και
την καθημερινότητά τους στο σχολείο.
Οφείλει, επίσης, να εφοδιάσει τους
σημερινούς μαθητές - αυριανούς πολίτες με
τις απαραίτητες δεξιότητες (τεχνικές,
λειτουργικές, κριτικές) που θα τους
διευκολύνουν στην πρόσληψη και
αποκωδικοποίηση της πραγματικότητας που
βιώνουν για να ζήσουν με ασφάλεια και
Εικόνα 3: Αρχική σελίδα της στον ψηφιακό κόσμο.
παρουσίασης των ομάδων Από τα σχόλια των παιδιών:
5.Αποτελέσματα
Κατερίνα: Το διαδίκτυο είναι χρήσιμο αλλά
Μέσα από τη συγκεκριμένη παρέμβαση οι
μαθητές και επικίνδυνο. Σάρα: Χάρηκα που παίξαμε
 Προβληματίστηκαν για το τόσα παιχνίδια και μάθαμε πράγματα. Κρίστο:
διαδικτυακό αποτύπωμά τους. Δεν ήξερα πώς μπορούσα να προστατευτώ στο
 Μοιράστηκαν τους φόβους και τις διαδίκτυο. Αναστάσης: Δουλέψαμε ωραία αν
ανησυχίες τους για τη σημερινή και μερικές φορές διαφωνούσαμε.
κατάσταση, την καταπάτηση των Παναγιώτης: Μου έκανε εντύπωση που και
δικαιωμάτων στον πραγματικό και στο διαδίκτυο υπάρχει το αποτύπωμά μας.
στον εικονικό κόσμο.
Κωνσταντίνος: Μου άρεσε όπως δουλέψαμε
 Συνειδητοποίησαν ότι τα πάντα
είναι καταγεγραμμένα και ότι όσα και όσα έμαθα. Μαρία: Χρειάζεται μεγάλη
ισχύουν στον πραγματικό κόσμο προσοχή στο διαδίκτυο… χαίρομαι που έμαθα
ισχύουν και στο διαδικτυακό. τρόπους να προστατεύω τον εαυτό μου και τους
 Αναγνώρισαν την σπουδαιότητα του άλλους.
πλαισίου της προστασίας τους από
την Ευρωπαϊκή Ένωση όπως και Εικόνα 4 : Από τα σχόλια των μαθητών
του σεβασμού των δικαιωμάτων και
τήρησης των υποχρεώσεών τους. Βιβλιογραφικές αναφορές
 Έγιναν πραγματικά
πολλαπλασιαστές της ενημέρωσης
News Letter No3
Gardner, H. (1993). Multiple Intelligences. Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος

The theory in practice. New York: Basic Σπουδών, ΦΕΚ 303-B΄/13-3-2003
Books.
Prensky, M. (2001). Digital Game-Based Πηγές από το Διαδίκτυο
Learning, McGraw Hill http://internet-safety.sch.gr Ανάκτηση
Vygotsky, L.S. (1978). Mind in society: The Δεκέμβριος 2013
development of higher http://www.esafetykit.net/index2.html
psychological processes. Harvard Ανάκτηση Ιανουάριος 2014
University Press http://ec.europa.eu/0-
Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, Σχολεία 18/wrc_index_el.jsp?main=true&initLang=
και Υπολογιστές. Αθήνα: Gutenberg. EL Ανάκτηση Ιανουάριος 2014
Δαγδιλέλης, Β., Παπαδόπουλος, Ι. (2008). http://internet-
Επιμορφωτικό υλικό για την safety.sch.gr/IS/html/oppilaille.htm
επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Ανάκτηση Ιανουάριος 2014
στα Κέντρα Στήριξης http://www.saferinternet.gr Ανάκτηση
Επιμόρφωσης. Τεύχος 1: Γενικό Ιανουάριος 2014
Μέρος. Πάτρα: ΙΤΥ. http://www.safeline.gr Ανάκτηση
Δάλκος, Γ. (2002). Η Μέθοδος των σχεδίων Δεκέμβριος 2013
εργασίας στο Οδηγός Σχεδίων Εργασίας. http://www.e-
Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-ΠΙ. yliko.gr/htmls/pc_use/publish/loputon_mets
Ζώνιου, Χ. και Γουναράς, Α. (2007). Το a.html Ανάκτηση Δεκέμβριος 2013
θεατρικό εργαστήρι στο σχολείο για την http://www.e-
κατασκευή της ομάδας, τη yliko.gr/htmls/pc_use/publish/annin_uudet_
διαχείριση των συγκρούσεων και τη kaverit.html Ανάκτηση Ιανουάριος 2014
διαπολιτισμική αγωγή. Πρακτικά ημερίδων http://europa.eu.int/citizens Ανάκτηση
2005-2006 του Δεκέμβριος 2013
http://www.educartoon.gr Ανάκτηση
Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Το Δεκέμβριος 2013
Θέατρο στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
Πράξη. Αθήνα: Παπαζήση. Ανάκτηση Δεκέμβριος 2013 από http://eur-
Kress, G. (2006). Τα παιδιά στο σύγχρονο lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?ur
κόσμο των αναπαραστάσεων: i=OJ:C:2010:083:0389:0403:EL:PDF
δραστηριοποίηση, αυθεντία και Ανοιχτός , ασφαλής και προστατευόμενος
ηθική, Γέφυρες τ. 31 Κυβερνοχώρος. Ανάκτηση Δεκέμβριος
Ματσαγγούρας, Η.(2000). 2013 από
Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία http://ec.europa.eu/information_society/new
και Μάθηση στη διδακτική sroom/cf/dae/document.cfm?doc_id=1667
Πράξη. Αθήνα: Gutenberg.
Ματσαγγούρας, Η. (2002). Η Σχολική .
Τάξη. Αθήνα: Γρηγόρη.
Βάια Μανώλη (Med – Phd Candidate
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2011). ΕΚΠΑ/ΤΕΑΠΗ) Δασκάλα, Δ/ντρια του
Πρόγραμμα Σπουδών για το Νέο 10/θ Δημ. Σχ. Ισθμίας Κορινθίας. Μέλος
Σχολείο. συγγραφικής ομάδας για τη Μελέτη
Πλειός, Γ. (2000). Πολιτισμός της Περ/ντος Α Δημ. Επιμορφώτρια
εικόνας και εκπαίδευση. Ο Εκπαιδευτικών. Κριτής άρθρων σε
Συνέδρια και επιστημονικά περιοδικά.
ρόλος της εικονικής Teacher4Europe 2011, Ambassador
ιδεολογίας. Αθήνα: 2013-14. vamano@otenet.gr
Πολύτροπον.
Ράπτης, Α. κ Ράπτη Α. (2003). Μάθηση
και διδασκαλία στην εποχή της
πληροφορίας. Αθήνα.
ΥΠΕΠΘ-ΠΙ (2003). Αναλυτικό Πρόγραμμα
Σπουδών και το Διαθεματικό
News Letter No3
Η εκπαιδευτική πολιτική στη διδασκαλία Περίληψη: Στην παρούσα μελέτη

της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης ή διερευνάται το πλαίσιο μέσα στο οποίο
ξένης στη Σουηδία και η επίδρασή της δημιουργήθηκαν στη Σουηδία οι
στη διαμόρφωση του γλωσσικού προϋποθέσεις διαμόρφωσης του ελληνικού
ιδιώματος της Ελληνικής Κοινότητας γλωσσικού ιδιώματος στους κόλπους της
παροικίας, όπως η συνάντηση των γλωσσών
Educational policy in teaching Greek as και των πολιτισμών και η μεταξύ τους
second or foreign language in Sweden αλληλεπίδραση, οι οποίες οδηγούν σε
and its impact in shaping the idiom of the διάφορους τύπους διγλωσσίας και
Greek community προπάντων στη δημιουργία ιδιολέκτων, ή
κατ’ άλλους ερευνητές εθνολέκτων.
Πασχάλης Δήμου, Υπουργείο Παιδείας, Επιχειρήθηκε η έρευνα των πρωτογενών και
Δάσκαλος, Διευθυντής 30ου Δημ.Σχ. δευτερογενών πηγών, οι οποίες
Βόλου, Med, Phd St., συγκεντρώθηκαν και ελέχθησαν για την
padimavi@hotmail.com αξιοπιστία τους παρουσιάζοντας την εξέλιξη
Paschalis Dimou, Ministry of Education, των τελευταίων 50 χρόνων ύπαρξης της
Teacher-Head Teacher of 30st Primary Ελληνικής παροικίας στη Σουηδία. Η
School of Volos, Med, Phd St., ανίχνευση της διαλεκτικής σχέσης (σχέση
padimavi@hotmail.com αλληλεπίδρασης) ανάμεσα σε ορατές και
βαθιές αιτίες καθόρισε, εξάλλου, την
Μαγδαληνή Βίτσου, Υπουργείο Παιδείας, ερμηνεία ορισμένων γεγονότων και
Νηπιαγωγός, Med , Phd St., εξελίξεων. Εξετάστηκαν επίσης και οι
magvits@gmail.com οικονομικές συνθήκες που ισχύουν για την
Magdalini Vitsou, Ministry of Education, επίτευξη των στοχεύσεων, εθνικών,
Kindergarden Teacher, Med , Phd St., κοινωνικών, επαγγελματικών, ηθικών και
magvits@gmail.com πολιτισμικών, όπως επίσης και το αναλυτικό
πρόγραμμα (läroplan) σχετικά με την
Abstract: αντιμετώπιση της διδασκαλίας της μητρικής
The present study investigates the context in γλώσσας των Ελλήνων μεταναστών στη
which the conditions shaping the Greek Σουηδία .
idiom were created in Sweden within the Λέξεις κλειδιά: ομογένεια, δημοτική
community, such as the meeting of γλώσσα, γλωσσικό ιδίωμα, μετανάστευση
languages and cultures and their interaction, 1.Εισαγωγή
which lead to different types of bilingualism Η θεματική της παρούσας εισήγησης
and especially in creating dialects or by εντάσσεται στον επιστημονικό κλάδο της
other researchers ethnolekton. We attempted Ανθρωπολογίας της Γλώσσας και εξετάζει
a survey of primary and secondary sources, θέματα της γλωσσικής εξέλιξης
which were collected and tested for μεταναστών/ομογενών στη χώρα υποδοχής,
reliability by presenting the evolution of the στη συγκεκριμένη περίπτωση των Ελλήνων
last 50 years of existence of Greek στη Σουηδία, αλλά και την εκπαίδευση των
community in Sweden. The detection of the Ελληνοπαίδων. O όρος «Ελληνόπαιδες»
dialectical relationship (interaction) between χρησιμοποιείται συμβατικά για τα παιδιά
visible and root causes determined the εκείνα, των οποίων τουλάχιστον ο ένας
interpretation of certain events and γονέας είναι ελληνικής καταγωγής
developments. We also examined the (Δαμανάκης, 2004). Επιπλέον, εξετάζει
economic conditions which apply to the θέματα που αφορούν τη σχέση γλώσσας και
attainment of the target, ethnic, social, ταυτότητας των νεαρών Ελλήνων ομογενών
professional, ethical and cultural, as well as στο πολυπολιτισμικό τοπίο της χώρας
the Swedish curriculum (läroplan) on διαμονής.
dealing with the teaching of the mother Βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής
tongue of immigrants. ομογένειας είναι ο πλουραλισμός που τη
χαρακτηρίζει, και ο οποίος
αντικατοπτρίζεται τόσο σε ζητήματα
News Letter No3
εθνοπολιτισμικής ταυτότητας των μελών της κοντά στα πλαίσια μιας «συμβολικής
όσο και σε ζητήματα ιδεολογίας, χρήσης και ελληνικότητας», μιας ελληνικότητας δηλαδή
υποκειμενικής πρόσληψης της ελληνικής που εμφανίζεται απλά με τη μορφή
γλώσσας. πεποιθήσεων, ιδεολογημάτων και –ως ένα
Ξεκινώντας από το πρώτο σημείο, από τα βαθμό– συναισθηματικών δεσμών με ό,τι
ζητήματα εθνοπολιτισμικής ταυτότητας, ας είναι ελληνικό, χωρίς να συνοδεύεται από
σημειωθεί προκαταρκτικά ότι στη πραγματολογικά στοιχεία (Δαμανάκης,
Διασπορά, όπως και γενικότερα άλλωστε, η 2006). Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα,
διαδικασία συγκρότησης ταυτοτήτων είναι εντοπίζονται εθνοπολιτισμικές ταυτότητες
συνεχής και προκύπτει από τη συνομιλία και σε όλη την γκάμα των αποχρώσεων και των
την αλληλεπίδραση κοινωνικών, διαφοροποιήσεων.
οικονομικών, πολιτισμικών και Μέσα σε ένα γλωσσικά στεγανοποιημένο
ψυχολογικών διαδικασιών στη χώρα και κοινωνικοπολιτισμικά περιχαρακωμένο
διαμονής των ομογενών, όπου οι τελευταίοι, περιβάλλον, το γλωσσικό αισθητήριο των
προσπαθώντας να επιβιώσουν και να μεταναστών στη Σουηδία ακολούθησε τον
προοδεύσουν, δημιουργούν πολύπλοκα εξελικτικό δρόμο που αναζητεί μια ζωντανή
δίκτυα σχέσεων τόσο με πληθυσμιακές γλώσσα. Η δημοτική γλώσσα υπήρξε γι’
ομάδες της χώρας διαμονής όσο και με αυτούς το μοναδικό όργανο επικοινωνίας,
πληθυσμιακές ομάδες της χώρας καταγωγής δίπλα από τη σουηδική γλώσσα, που
τους (Benmayor, Skotnes, 1994). Έτσι, οι υποχρεωτικά εξελίσσονταν σε κύριο όργανο
κατά τόπους διασπορές ανάγονται σε επικοινωνίας και συνεννόησης με τα μέλη
πολιτισμικά σταυροδρόμια και πολιτισμικά της μείζονος κοινωνίας και με τα μέλη των
τρίστρατα, όπου τα μεταναστευτικά υπολοίπων μειονοτήτων που εργάζονταν
υποκείμενα συγκροτούν νέες ταυτότητες στη χώρα (Gougoulakis 2006).
(Erfurt, 2003), κυρίως μέσα από την 2. H πληθυσμιακή εξέλιξη
εμπειρία της μετανάστευσης αλλά και μέσα των Ελλήνων μεταναστών στη
από μια γενικότερη εμπειρία διάβασης Σουηδία
γεωγραφικών συνόρων και χωρο-χρονικών, Μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα η ελληνική
ιστορικών, γλωσσικών και πολιτισμικών παρουσία στη Σουηδία δεν ξεπερνάει τα 400
οριοθετήσεων (Tölölian,1996). Οι άτομα και αφορά εμπόρους. Παρατηρώντας
ταυτότητες αυτές αντικατοπτρίζουν, διαπιστώνουμε ότι μέχρι και τη δεκαετία του
σύμφωνα με τον Δαμανάκη (1997), πολλές εξήντα ο αριθμός τους ήταν ασήμαντος. Το
εκφάνσεις της «ελληνικότητας», δηλαδή 1965 οι Έλληνες έφθασαν στα 3.945 άτομα,
των συγχρονικών και διαχρονικών εκείνων αριθμός που μας επιτρέπει πλέον να μιλάμε
στοιχείων που αφορούν τον ελληνικό για ελληνική μεταναστευτική κοινότητα. Το
πολιτισμό στο σύνολό του. Ανάλογα με το πρώτο μεγάλο κύμα Ελλήνων οικονομικών
βαθμό της κοινωνικής ένταξης και ανέλιξης μεταναστών έφθασε στα μέσα της δεκαετίας
των ομογενών στον τόπο διαμονής τους, τις του εξήντα. Η εξεύρεση εργασίας μέχρι τα
διασυνδέσεις τους με την παροικία και τις μέσα της δεκαετίας του εξήντα ήταν εύκολη.
σχέσεις τους με τον τόπο προέλευσης, Οι περισσότεροι έπιαναν δουλειά εντός μιας
συγκροτούνται και μετεξελίσσονται οι βδομάδας από την είσοδό τους στη χώρα,
ταυτότητες της διασπορικής ελληνικότητας. κυρίως στη βιομηχανία ξύλου και μετάλλου.
Κάποιες εθνοπολιτισμικές ταυτότητες, Στη συνέχεια τα πράγματα δυσκόλεψαν
συνήθως αυτές των παλιότερων γενιών, λίγο, αφού οι μετανάστες υπερκάλυψαν τις
βρίσκονται αρκετά κοντά στα πλαίσια μιας θέσεις εργασίας και ελήφθησαν
«ελλαδικής ελληνικότητας» (εξωελλαδικής περιοριστικά μέτρα για τη μετανάστευση
και ελλαδοκεντρικά προσανατολισμένης). (Boukas, 1993).
Στις περιπτώσεις αυτές, εντοπίζονται Οι Έλληνες αυξάνονται στις αρχές του ΄70
συγχρονικά, πραγματολογικά στοιχεία, όπως στις 10.000 παρά τον έλεγχο, που επιβάλλει
η ελληνική γλώσσα, το Ορθόδοξο δόγμα, η σουηδική πλευρά. Αυτή την περίοδο οι
ελληνικά ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Άλλες ομογενείς αναπτύσσουν έντονη
πάλι εθνοπολιτισμικές ταυτότητες, συνήθως αντιδικτατορική δράση (Γαρεφαλάκης,
αυτές των νεότερων γενιών, βρίσκονται πιο 1999). Τα επόμενα χρόνια συνεχίζεται το
News Letter No3
μεταναστατευτικό ρεύμα προς τη Σουηδία. μετανάστευση στις Σκανδιναβικές χώρες,

Υποχώρηση στα μεγέθη με επιστροφή ήδη, από τη δεκαετία του 1960. Στα
αρκετών ομογενών στην Ελλάδα σχολεία των Σκανδιναβικών χωρών
παρατηρείται στις αρχές της δεκαετίας του παρέχεται η δυνατότητα διδασκαλίας της
΄80. ελληνικής γλώσσας κάτω από ορισμένες
Σήμερα σε όλη τη Σουηδία συναντούμε προϋποθέσεις. Η οργάνωση της διδασκαλίας
περίπου 25000 Έλληνες της ελληνικής ως μητρικής γλώσσας
συμπεριλαμβάνοντας και τα άτομα που (modersmål) στα σουηδικά σχολεία, αρχίζει
γεννήθηκαν στη Σουηδία από Έλληνες ουσιαστικά όπως και για τις υπόλοιπες
γονείς με Σουηδική υπηκοότητα αλλά και τα γλώσσες των μεταναστών στη Σουηδία από
παιδιά οικογενειών που ο ένας από τους δύο το 1969 (Διδακτέα ύλη βασικής
γονείς είναι ελληνικής καταγωγής εκπαίδευσης - LGR 69). Όμως, η ανάπτυξη
(Γαρεφαλάκης, ο.π.). ενός ολοκληρωμένου προγράμματος για τη
2.1. Κοινωνικοπολιτική σύνθεση μητρική γλώσσα αρχίζει με τη
των ομογενών της Σουηδίας μεταρρύθμιση του 1976/77. Η
Το μορφωτικό επίπεδο της πρώτης γενιάς μεταρρύθμιση αυτή στηρίχτηκε σε μία
ήταν πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ ένας δέσμη νομοθετικών μέτρων για τις μορφές
σημαντικός αριθμός -ιδιαιτέρως των παιδιών διδασκαλίας (Νομοσχέδιο 1975/76:118),
που γεννήθηκαν εδώ- έχει σήμερα στη χρηματοδότηση (Νομοσχέδιο
τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο επαγγελματικός 1976/78:22) και στην επιμόρφωση των
προσανατολισμός τους δεν διαφέρει από εκπαιδευτικών (Νομοσχέδιο 1976/77:22)
αυτόν των Σουηδών. Οι μισοί περίπου από (Skolverket, 2009).
το σύνολο των Ελλήνων κατοικούν στη Η μητρική γλώσσα (modersmål) όπως
Στοκχόλμη και τις γύρω περιοχές και οι ονομάζεται επίσημα, είναι προαιρετικό
υπόλοιποι στα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα μάθημα. Ο μαθητής δηλώνει συμμετοχή από
της Σουηδίας. Αρκετοί έχουν ιδιόκτητα την έναρξη του σχολικού έτους και είναι
σπίτα ή διαμερίσματα, αλλά η μεγάλη υποχρεωμένος να συμμετάσχει στη
πλειοψηφία κατοικεί σε ενοικιαζόμενα διδασκαλία όπως ακριβώς και στο υπόλοιπο
διαμερίσματα σε περιοχές όπου ως επί το σχολικό πρόγραμμα. Ο μαθητής
πλείστον κατοικούν μετανάστες (Boukas, βαθμολογείται στο μάθημα της μητρικής
1993). γλώσσας ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως
Η πρώτη γενιά των Ελλήνων μιλούσε και σε όλα τα άλλα μαθήματα από τη
ελληνικά στο σπίτι μια και οι οικογένειες δευτέρα τάξη γυμνασίου. Το σύνολο των
ήταν αμιγώς ελληνικές. Οι επόμενες γενιές - ελληνικής καταγωγής μαθητών που
εδώ παρατηρούνται οι μικτοί γάμοι- μιλούν συμμετέχουν στα ενταγμένα ΤΕΓ σε όλη τη
ελληνικά και σουηδικά στο σπίτι με Σουηδία, ανέρχονται το σχολικό έτος 2009-
φθίνουσα γλώσσα την ελληνική. Οι 2010 σε 930. Επρόκειτο, πράγματι, για ένα
συναναστροφές των παιδιών που φιλόδοξο πρόγραμμα ένταξης της γλώσσας
γεννήθηκαν στη Σουηδία, είναι διαφόρων των μεταναστών στο σχολικό πρόγραμμα,
εθνικοτήτων και η γλώσσα επικοινωνίας μέσα στο πλαίσιο της πολιτικής του ενιαίου
είναι η σουηδική. Σε αμιγώς ελληνικές ή σχολείου.
μεικτές οικογένειες που υπάρχουν Επισημαίνεται ιδιαιτέρως, ότι οι Έλληνες
περισσότερα του ενός παιδιά, αυτά, ήταν μεταξύ των μεταναστών που
συνήθως, μιλούν σουηδικά μεταξύ τους. αξιοποίησαν σε υψηλό βαθμό τις
Επίσης, στις καθαρά αμιγείς ελληνικές δυνατότητες που δόθηκαν από τη σουηδική
οικογένειες οι γονείς στην εκφορά του πολιτεία για την οργάνωση της μητρικής
λόγου τους, χρησιμοποιούν πολύ συχνά μαζί γλώσσας.
με τα ελληνικά και σουηδικές λέξεις της Οι μορφές οργάνωσης της διδασκαλίας που
καθομιλουμένης (Klinthäll, 1999). αναπτύχθηκαν ήταν:
3.Η Ελληνόγλωσση εκπαίδευση - Οι τάξεις μητρικής γλώσσας όπου οι
στη Σουηδία μαθητές είναι όλοι ελληνικής καταγωγής και
Η ελληνόγλωσση διδασκαλία σε παιδιά ακολουθούν δίγλωσσο πρόγραμμα
σχολικής ηλικίας συνδέεται με την ελληνική διδασκαλίας. Το ελληνόγλωσσο πρόγραμμα
News Letter No3
μειώνεται προοδευτικά στις ανώτερες τις 13.15 ακολουθώντας το Σουηδικό

τάξεις. Ο δάσκαλος της τάξης είναι Έλληνας πρόγραμμα λειτουργίας και αργιών.
εκπαιδευτικός μητρικής γλώσσας. 2)Παράλληλα λειτουργούν τα απογευματινά
- Οι μεικτές τάξεις όπου οι μισοί είναι τμήματα μητρικής γλώσσας σε διάφορες
Έλληνες και οι υπόλοιποι Σουηδοί. περιοχές, τα οποία δημιουργούνται μετά από
Παρακολουθούν όλα τα μαθήματα μαζί γραπτό αίτημα τουλάχιστον πέντε γονέων
εκτός του ελληνόγλωσσου προγράμματος και εφόσον βέβαια υπάρχει διαθέσιμος
που γίνεται ξεχωριστά για τους Έλληνες. εκπαιδευτικός της αντίστοιχης βαθμίδας. Τα
- Τμήματα μητρικής γλώσσας όπου μια απογευματινά τμήματα μητρικής γλώσσας
ομάδα μαθητών, ακόμη και διαφορετικών λειτουργούν υπό το ίδιο καθεστώς με το
τάξεων, διδάσκονται ελληνικά αντί κάποιου Σαββατιάτικο Σχολείο αλλά η διάρκεια του
άλλου μαθήματος. Σύμφωνα με τον μαθήματος είναι συνήθως τρίωρη. Τόσο το
ισχύοντα Σχολικό Κανονισμό Σαββατιάτικο όσο και τα Τ.Μ.Γ.
(Grundskoleförordningen), η διδασκαλία της λειτουργούν υπό την εποπτεία του
μητρικής γλώσσας στο σχολείο μπορεί να Συντονιστή Εκπαίδευσης ο οποίος
οργανωθεί στο εννιάχρονο σχολείο: επιλέγεται από το Υ.ΠΑΙ.Θ. και αποτελεί
1. Ως γλώσσα επιλογής (språkval). Ο τον διοικητικό και παιδαγωγικό υπεύθυνο.
μαθητής μπορεί να επιλέξει τη μητρική του 4.Ζητήματα εκμάθησης της
γλώσσα. Iσχύει για τις τάξεις 6η-9η. ελληνικής γλώσσας ως
2. Ως επιλογή του μαθητή (elevens val). πρώτης/μητρικής γλώσσας ή ως
3. Στο πλαίσιο των επιλογών του σχολείου δεύτερης/ξένης γλώσσας
(inom ramen för skolans val). Ως πρώτη/μητρική γλώσσα είθισται να
4. Πέραν του ημερησίου υποχρεωτικού χαρακτηρίζεται εκείνη η γλώσσα, που
ωρολoγίου προγράμματος (utanför den κατέχει καλύτερα κάποιος και στην οποία
obligatoriska schemalagda tiden). μπορεί να εκφράζεται με μεγαλύτερη άνεση.
Το ποσοστό συμμετοχής ήταν σταθερό αν Αντίστοιχα, ως δεύτερη/ξένη γλώσσα
και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει ορίζεται αυτή την οποία αποκτά κανείς σε
κάποια μείωση. Κατά τη δεκαετία του 1980 ύστερη χρονική φάση της ζωής του και σε
σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, τα 2/3 λιγότερο υψηλό επίπεδο σε σχέση με την
των Ελληνοπαίδων συμμετείχαν στη πρώτη/μητρική γλώσσα (Μήτσης, 1998).
διδασκαλία του βασικού σχολείου Ωστόσο, είναι γνωστό ότι συχνά
(Grundskolan), ενώ στο Λύκειο (Gymnasiet) παρατηρούνται συναρπαστικές αλλαγές,
η συμμετοχή κυμαινόταν γύρω στο 55-65%. μεταβάσεις και διαφοροποιήσεις όσον
Αν υποθέσουμε ότι ο ελληνισμός στη αφορά το ποια κάθε φορά είναι η πρώτη ή η
Σουηδία έχει σταθεροποιηθεί, τότε οι δεύτερη γλώσσα των ατόμων, τόσο όσον
αριθμοί δείχνουν ότι μειώθηκε η συμμετοχή αφορά τον άξονα του χρόνου όσο και όσον
των παιδιών στο 58%, ενώ στο γυμνάσιο η αφορά τον άξονα του χώρου. Η γλώσσα που
μείωση είναι πολύ μεγαλύτερη (Skolverket, για κάποιο χρονικό διάστημα ή σε κάποιο
2010). συγκεκριμένο τόπο ήταν η πρώτη/μητρική
Παράλληλα λειτουργούν τα τμήματα ενός ατόμου, σε κάποιο άλλο χρονικό
μητρικής γλώσσας ελευθέρου χρόνου υπό διάστημα της ζωής του ίδιου ατόμου και σε
την επίβλεψη του Υ.ΠΑΙ.Θ. ( τότε κάποιον άλλο τόπο δύναται να παραχωρήσει
ΥΠΕΠΘ) (Γεωργογιάννης, Κυπριανού, τη θέση της σε άλλη γλώσσα και η ίδια να
2009). αποτελέσει τη δεύτερη/ξένη γλώσσα, να
Στην περιοχή της Στοκχόλμης τα τμήματα περιπέσει σε λήθη ή να επανακαλλιεργηθεί
μητρικής γλώσσας τα διακρίνουμε σε δύο και να επανακτηθεί στη μνήμη του ατόμου
ομάδες: (Hoffman, 1994). Οι συγκεκριμένες
1)Το Σαββατιάτικο Σχολείο παρέχει βασική συγκυρίες της ζωής, το κοινωνικό
εκπαίδευση, προσχολικής-δημοτικής και περιβάλλον και ο χώρος στον οποίο ζει
δευτεροβάθμιας. Το πρόγραμμα ξεκινά με κανείς, οι πρακτικές και συναισθηματικές
την έναρξη του Σουηδικού Σχολείου το ανάγκες, που εξυπηρετεί η κάθε γλώσσα για
τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου και ένα άτομο, οι προσωπικοί του στόχοι αλλά
λειτουργεί για 36 Σάββατα από τις 9.00 έως και πτυχές της γλωσσικής πολιτικής σε
News Letter No3
εθνικά και υπερ-εθνικά πλαίσια, είναι «έξω», «πατρίδα»-«διασπορά» (Champers,

μερικά μόνο από τα σημεία που συμβάλλουν 1994, Brah, 1996). Η συνεχής διαδικασία
στις προαναφερθείσες αλλαγές, μεταβάσεις συγκρότησης ταυτοτήτων, καθώς οι
και διαφοροποιήσεις όσον αφορά την τελευταίες δεν είναι κάτι που μεταφέρεται
πρώτη/μητρική και τη δεύτερη/ξένη γλώσσα «αυτούσια» από τη χώρα καταγωγής,
των ατόμων (Σκούρτου, 2005). προκύπτει από την αλληλόδραση
Όπως αναφέρεται στον Δαμανάκη, η κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών και
συνάντηση των γλωσσών και των ψυχολογικών διαδικασιών στο καινούριο
πολιτισμών και η μεταξύ τους περιβάλλον, όπου οι ομογενείς, στην
αλληλεπίδραση οδηγούν σε διάφορους προσπάθειά τους για επιβίωση και πρόοδο,
τύπους διγλωσσίας και προπάντων στη δημιουργούν πολύπλοκα δίκτυα σχέσεων
δημιουργία ιδιολέκτων, ή κατ’ άλλους τόσο με τις πληθυσμιακές ομάδες της χώρας
ερευνητές (Tamis, 1990) εθνολέκτων, στους υποδοχής και με τα μέλη της δικιάς τους και
κόλπους της παροικίας και φυσικά και της των υπόλοιπων μεταναστευτικών ομάδων
οικογένειας. όσο και με τον τόπο καταγωγής (Benmayor
Είναι γεγονός ότι η γλώσσα του μετανάστη & Skotnes, 1994). Στα νέα αυτά γλωσσικά
δέχεται επιδράσεις από τον νέο και πολιτισμικά σταυροδρόμια, με τις
κοινωνικοπολιτισμικό περίγυρο και η καινούριες γλωσσικές πρακτικές, τα όρια
διείσδυση της γλώσσας της χώρας υποδοχής μετατίθενται και μέσα από αισθήματα
στη μεταναστευτική οικογένεια και στην αμφιθυμίας τα μεταναστευτικά υποκείμενα
παροικία είναι αναπόφευκτη. Ο βαθμός συγκροτούν νέες ταυτότητες (Erfurt, 2003).
διείσδυσης εξαρτάται, κυρίως από τη 5.Ερευνητική μέθοδος-Δείγμα
μαζικότητα και την οργάνωση της Πρόκειται για την αρχή μιας έρευνας σε
παροικίας, από τη συμμετοχή ή μη της εξέλιξη, η οποία, επομένως, θα μπορούσε να
οικογένειας στην παροικιακή ζωή, από την χαρακτηριστεί ότι είναι πιλοτική και ότι
ύπαρξη και εύρυθμη λειτουργία θέτει περισσότερα ερωτήματα από εκείνα
εκπαιδευτικών θεσμών, καθώς και από τις που ενδεχομένως καταφέρνει να απαντήσει.
επαφές με την Ελλάδα. Με αυτή την έννοια Έλαβε χώρα στη Σουηδία, τμηματικά από το
η γλωσσική διατήρηση ή μετακίνηση είναι Σεπτέμβριο 2009 μέχρι τον Ιανουάριο 2010.
συνάρτηση των παραπάνω παραγόντων Τα ερευνητικά εργαλεία που
(Γκότοβος, 2007) . χρησιμοποιήθηκαν, ήταν η βιβλιογραφική
4.1.Ιδεολογικά ζητήματα γλώσσας έρευνα των αρχείων των ελληνικών
και ταυτότητας κοινοτήτων στη Σουηδία, τα επίσημα αρχεία
Στην περίπτωση των Ελλήνων ομογενών της του σουηδικού κράτους, η επιτόπια έρευνα,
Στοκχόλμης, όπως και όλης της Διασποράς, η συμμετοχική παρατήρηση, η χρήση
έχουμε να κάνουμε με διασπορικές ημερολογίου, οι συνεντεύξεις ημιδομημένης
ταυτότητες, οι οποίες συγκροτούνται στα μορφής και ελεύθερες συζητήσεις με 42
πλαίσια της εμπειρίας της μετανάστευσης άτομα ελληνικής καταγωγής, τουλάχιστον
αλλά και μιας γενικότερης εμπειρίας από τον ένα γονέα τους, τα οποία ανήκαν σε
διάβασης γεωγραφικών συνόρων και χωρο- 10 διαφορετικές, τυχαία επιλεγμένα,
χρονικών, ιστορικών, γλωσσικών και οικογένειες.
πολιτισμικών οριοθετήσεων (Tölölian, Από τους 42 αυτούς πληροφορητές, οι 16
1996). Έτσι, η συνεχής αναζήτηση είναι παιδιά. Πρόκειται για Ελληνόπαιδες,
ταυτότητας, ως διαδικασία απόκτησης ομογενείς τρίτης γενιάς, δηλαδή για παιδιά
εσωτερικής και εξωτερικής των οποίων οι παππούδες είχαν
αναγνωρισιμότητας μέσα από μηχανισμούς μεταναστεύσει κάποια χρονική στιγμή μετά
συμβολικών ταυτίσεων και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα στη
διαφοροποιήσεων, φαίνεται να αποκτά Σουηδία ή ομογενείς δεύτερης γενιάς,
ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της δηλαδή παιδιά των οποίων οι γονείς ή
διασποράς, καθώς, μέσα σε ένα τουλάχιστον ο ένας από τους δύο γονείς είχε
ποικιλοδιάστατο και ετερογενές παρόν, μεταβεί στη Σουηδία για εργασία ή για
θέτει τους ομογενείς συνεχώς αντιμέτωπους σπουδές, τις τελευταίες δεκαετίες του
με τις έννοιες «εμείς»-«άλλοι», «μέσα»- προηγούμενου αιώνα. 9 από αυτά τα παιδιά-
News Letter No3
πληροφορητές βρίσκονται στις τρεις υπάρχει αξιοσημείωτο ποσοστό συμμετοχής

τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου, Ελλήνων. Επίσης, σημαντική χρήση της
έτσι ώστε έχουν αναπτύξει ως ένα ελληνικής γλώσσας γίνεται κατά τη διάρκεια
ικανοποιητικό βαθμό τη σκέψη και το λόγο των καλοκαιρινών διακοπών στην Ελλάδα,
τους, γεγονός που θεωρήθηκε απαραίτητο όπου το ταξίδι αποκτά συμβολική σημασία
για να είναι εφικτή μια ημικαθοδηγημένη ως μετάβαση, όχι μόνο γεωγραφική αλλά
συζήτηση μαζί τους. Οι 7 πληροφορητές και πολιτισμική-γλωσσική. Σε όλους τους
είναι μαθητές γυμνασίου. Οι 14 άλλους χώρους, συμπεριλαμβανομένου,
πληροφορητές είναι ενήλικες Έλληνες, όπως προαναφέρθηκε, και του σπιτιού στις
γονείς των προαναφερθέντων παιδιών και μεικτές οικογένειες, διαπιστώθηκε ότι
12 είναι Έλληνες μετανάστες πρώτης γενιάς, ιδιαίτερα τα παιδιά εκφράζονται και
δηλαδή παππούδες και γιαγιάδες των χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη ευκολία τη
συγκεκριμένων παιδιών. Οι διαφορετικές σουηδική γλώσσα.
ηλικίες ατόμων που απευθυνθήκαμε, και οι Ας σημειωθεί ότι από τις 6 μεικτές
οποίες αναδεικνύουν, πράγματι, την οικογένειες μόνο μία στέλνει τα παιδιά της
ιδιαίτερη ετερογένεια του` προς μελέτη στο ελληνικό σχολείο, και μάλιστα μόνο μία
επιλεχθέντος πληθυσμού, ήταν κάτι φορά την εβδομάδα, το Σάββατο. Επίσης, ο
ηθελημένο και από την αρχή ζητούμενο της βαθμός συμμετοχής της εκάστοτε
έρευνας, καθώς ένα από τα θέματα που οικογένειας (ελληνικής ή μεικτής) στις
εξετάζονται, είναι ο ρόλος που δραστηριότητες της ελληνικής κοινότητας
διαδραματίζει η γλώσσα στις διαγενεακές φάνηκε ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο
σχέσεις των πληροφορητών. Όσον αφορά το για το βαθμό που «προωθούνται» στην κάθε
φύλο των συμμετεχόντων στην έρευνα, οι οικογένεια πτυχές της ελληνικής
22 είναι γυναίκες και κορίτσια, και οι 20 κουλτούρας, της ελληνικής γλώσσας
είναι άντρες και αγόρια. Ως προς το συμπεριλαμβανομένης. Διαπιστώθηκε,
επάγγελμα και το κοινωνικό status των ωστόσο, ότι η συμμετοχή των ελληνικών ή
ενήλικων πληροφορητών, ισχύουν τα εξής: μεικτών οικογενειών-πληροφορητών στη
Από τους 14 Έλληνες γονείς, οι 8 ζωή της ελληνικής κοινότητας εξαντλείται
εργάζονται σε δημόσιες υπηρεσίες της κυρίως στη συμμετοχή τους σε κάποιες
Στοκχόλμης, οι 5 έχουν δική τους εργασία «ελληνικές γιορτές», οι οποίες, όμως, ως ένα
και ο 1 είναι άνεργος. Από τους 12 σημαντικό βαθμό δεν αποφεύγουν κάποιες
πληροφορητές-μετανάστες πρώτης γενιάς, στερεοτυπικές αναπαραστάσεις για την
νυν συνταξιούχοι στο σουηδικό κράτος, 4 Ελλάδα και τον «ελληνικό λαό». Συνεπώς,
ήταν πρώην εργαζόμενοι σε εργοστάσια όπως κάθε στερεοτυπική αποτύπωση,
μετάλλου της περιοχής, 3 στο χώρο της στερούνται της δυνατότητας παρουσίασης
γαστρονομίας, 3 στο χώρο των οικοδομικών της πολυμέρειας και της εξαιρετικά
κατασκευών και των τεχνικών ενδιαφέρουσας εσωτερικής ετερογένειας της
επαγγελμάτων και 2 στο χώρο της ελληνικής κουλτούρας (Cummins, 1999).
βιομηχανίας-βιοτεχνίας. Αν και οι Στη συγκεκριμένη πιλοτική έρευνα,
περισσότεροι πέρασαν από διάφορους επαληθεύτηκε, λοιπόν, η
χώρους εργασίας, στην παρούσα έρευνα πρωτοϋποστηριχθείσα από το Fishman
κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με την (1972) άποψη ότι τα δίγλωσσα άτομα
εργασία που έκαναν το μεγαλύτερο χρονικό εναλλάσσουν ανάμεσα στις γλώσσες τους,
διάστημα της ζωής τους στη Σουηδία. όταν αλλάζουν χώρο χρήσης της γλώσσας
6.Αποτελέσματα τους, υπακούοντας σε εξωτερικές επιταγές
Στην παρούσα έρευνα διαπιστώθηκε ότι σε ορθότητας στη χρήση της γλώσσας,
κάποιους συγκεκριμένους χώρους, σε ανάλογα με το πού βρίσκονται, με ποιον
κάποια «τοπία» τα παιδιά αλλά και οι συνομιλούν και για ποιο θέμα επικοινωνούν.
ενήλικες χρησιμοποιούν καλύτερα την Τα ίδια άτομα εναλλάσσουν ανάμεσα στις
ελληνική γλώσσα, και συγκεκριμένα στο γλώσσες τους, όταν παραμένουν στον ίδιο
ελληνικό σχολείο και στους ελληνικούς χώρο και εμπλέκονται στην ίδια
τόπους συνάθροισης (κοινότητες) ή σε επικοινωνιακή περίσταση, υπακούοντας σε
ελληνικές εκδηλώσεις, στις οποίες συνήθως μια εσωτερική ανάγκη να δηλώσουν ποιοι
News Letter No3
είναι και πού ανήκουν. Η δυναμική της (transfer/interference) ή της διαγλωσσικής

εναλλαγής κωδίκων (code-switching) επιρροής (cross-liguistic influence), όπως
στηρίζεται ακριβώς σε αυτό το δηλωτικό πιο πρόσφατα έχει αρχίζει να μετονομάζεται
στοιχείο της ταυτότητας. (Barnes, 2006, Μπέλλα, 2007). Πράγματι, η
Ακόμη διαπιστώθηκε οτι τα παιδιά, των εναλλαγή κωδίκων είναι, συνήθως, μια
οποίων και οι δύο γονείς είναι ελληνικής συνειδητή συμπεριφορά, επιλογή και
καταγωγής και δίνουν έμφαση στην πρόθεση του ομιλητή, η οποία αποκαλύπτει
ελληνική γλωσσική εκπαίδευση των παιδιών την ικανότητα του ατόμου να περνά
τους στο σπίτι, έχουν την ελληνική ως γρήγορα και αποτελεσματικά από τον ένα
πρώτη γλώσσα μέχρι και λίγα χρόνια μετά γλωσσικό κώδικα στον άλλο, και η οποία
την έναρξη της υποχρεωτικής τους σχολικής αποτελεί ένδειξη της υψηλής
εκπαίδευσης, η οποία για τη Σουηδία επικοινωνιακής του ικανότητας σε καθεμιά
τοποθετείται στην ηλικία των 2,5 ετών. Με από τις δύο γλώσσες (Σελλά-Μάζη, 2001).
την ένταξη των Ελληνόπαιδων στο Αντίθετα, η παρεμβολή σηματοδοτεί την
σουηδικό σχολείο και την αυξημένη ακούσια διασταύρωση δύο γλωσσών και σε
συμμετοχή τους σε ποικίλες εξωσχολικές μεγάλη κλίμακα δηλώνει την ημιτελή
δραστηριότητες (λ.χ. καλλιτεχνικές, εκμάθηση της δεύτερης/ξένης γλώσσας, στη
αθλητικές), γεγονός που συνεπάγεται την συγκεκριμένη περίπτωση της ελληνικής. Η
εντατικού ρυθμού κοινωνικοποίηση των ακούσια διασταύρωση δύο γλωσσών στα
παιδιών στην κοινωνία της χώρας διαμονής, παιδιά των γλωσσικά μεικτών ζευγαριών
η σουηδική αρχίζει να γίνεται πλέον η εμφανίζεται στην αρχή της δίγλωσσης
πρώτη, η επικρατούσα γλώσσα των εκμάθησης. Με την πάροδο, όμως, των
Ελληνόπαιδων. Από την άλλη πλευρά, χρόνων, η ανάμειξη παραχωρεί προοδευτικά
διαπιστώθηκε ότι η σουηδική γλώσσα είναι τη θέση της στην εναλλαγή (Hagège, 2005).
η επικρατούσα στην περίπτωση των παιδιών Επιπρόσθετα, οι ενήλικες πληροφορητές της
μεικτών οικογενειών (λ.χ. ελληνοσουηδών). πρώτης γενιάς των μεταναστών (παππούδες
Μεικτές ήταν οι 6 από τις 10 οικογένειες και γιαγιάδες) εστίασαν στη συμβολική
που εξετάστηκαν, γεγονός που επιβεβαιώνει σχέση της γλώσσας με ζητήματα
την αυξημένη τάση της εξωγαμίας στις κουλτούρας και ταυτότητας, συνδέοντας τη
νεότερες γενιές των μεταναστών. Από αυτές χρήση της ελληνικής γλώσσας με την
τις μεικτές οικογένειες μόνο σε 2 υιοθέτηση ενός είδους «ελληνικής
οικογένειες γνώριζε σε ικανοποιητικό βαθμό ταυτότητας». Η χρήση του όρου είναι
ελληνικά ο μη Έλληνας γονέας. Οπότε, καταχρηστική, καθώς η κάθε ταυτότητα, ως
συχνά, για λόγους πρακτικής ευκολίας, στα νοητική κατασκευή , βρίσκεται υπό συνεχή
νοικοκυριά των μεικτών οικογενειών, η διαπραγμάτευση και έχει ως συστατικό της
επικοινωνία των παιδιών ακόμη και με τον χαρακτηριστικό τη ρευστότητα όσον αφορά
Έλληνα γονέα τους φαίνεται να λαμβάνει τη διαδικασία συγκρότησης και
χώρα (με την πάροδο των χρόνων όλο και ανασυγκρότησής της (Τσοκαλίδου &
πιο συχνά) στη σουηδική γλώσσα. Παπαρούση, 2005).
Πράγματι, στα συγκεκριμένα παιδιά Επιπλέον, ζητήματα γνωστικής διάστασης
διαπιστώθηκε η συχνή εναλλαγή κωδίκων (λ.χ. πόσο καλά κατέχει ένα παιδί την
με την έννοια της εναλλασσόμενης χρήσης εκάστοτε γλώσσα) και ζητήματα
δύο γλωσσών από τη μια φράση στην άλλη, θυμικής/συναισθηματικής διάστασης (λ.χ. τι
ή, ακόμη και μέσα στην ίδια φράση, από το είδους βιώματα ενός παιδιού συνδέονται με
ένα τμήμα της στο άλλο (Androutsopoulos, μια γλώσσα) συμβάλλουν στο σχηματισμό
2003). Παρατηρήθηκε κυρίως ότι εισάγουν γλωσσικών στάσεων, θετικών ή αρνητικών,
μεμονωμένες σουηδικές λέξεις ή και ομάδες απέναντι σε μια γλώσσα σε μια δεδομένη
σουηδικών λέξεων μέσα σε ελληνικές χρονική στιγμή και σε δεδομένες
φράσεις. Το αντίθετο παρατηρήθηκε μόνο περιστάσεις. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι, αν και
σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Το γλωσσικό σχεδόν όλα τα παιδιά-πληροφορητές τείνουν
αυτό φαινόμενο της εναλλαγής κωδίκων να συμφωνήσουν ότι η σουηδική υπερτερεί
διαφέρει από το γλωσσικό φαινόμενο της της ελληνικής από άποψη κύρους και
γλωσσικής παρεμβολής χρησιμότητας και εξυπηρετεί καλύτερα τους
News Letter No3
ενδο-οικογενειακούς επικοινωνιακούς εφικτό να αξιολογηθεί επακριβώς, είναι

στόχους, κυρίως στις περιπτώσεις των θεμιτό να υποστηριχθεί ότι υπάρχει: (α) μια
μεικτών γάμων, τα παιδιά που κατέχουν την εμφανής διαδικασία γλωσσικής φθοράς της
ελληνική γλώσσα σε υψηλότερο γνωστικό ελληνικής και (β) γλωσσική απόκλιση προς
επίπεδο (επομένως μπορούν να τη τη σουηδική σε διαγενεολογικό επίπεδο.
χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη άνεση για να Η γλωσσική αφοσίωση που θα επιδείξει η
επικοινωνούν και να δημιουργούν βαθιές τέταρτη γενιά των Ελλήνων (μετά το 2010)
διαπροσωπικές σχέσεις) διάκεινται θετικά θα είναι καθοριστικής σημασίας (α) για τη
απέναντί της. Κυρίως τα παιδιά αυτά λειτουργική συνέχεια της ελληνικής στη
αποσπούν συχνά ενθαρρυντικούς επαίνους Σουηδία (β΄) για το βαθμό και την έκταση
του περιβάλλοντός τους, που λειτουργούν της ενδογλωσσικής σταθερότητας και (γ)
εποικοδομητικά για την περαιτέρω χρήση τον βαθμό της αποδεκτικότητάς της σε
της ελληνικής γλώσσας. Έτσι, τα βιώματά γλωσσικούς (κοινωνικούς) χώρους.
τους σε σχέση με την ελληνική γλώσσα Ιστορικά, τα άτομα της πρώτης γενιάς
χαρακτηρίζονται μάλλον ως ιδιαίτερα μεταναστών φάνηκαν να λειτουργούν πιο
θετικά, γεγονός που αποτελεί βασικό αρωγό πολύ μονόγλωσσα στη γλώσσα της χώρας
στοιχείο για τον επαναπροσδιορισμό της προέλευσης (ειδικά τα πρώτα χρόνια της
σχέσης τους με τη συγκεκριμένη γλώσσα. άφιξής τους στη Σουηδία), της δεύτερης
Στις περιπτώσεις αυτές ενισχύεται η γενιάς δίγλωσσα και της τρίτης γενιάς πιο
γλωσσική τους συνείδηση και ταυτότητα, η πολύ μονόγλωσσα στη γλώσσα της χώρας
οποία με τη σειρά της λειτουργεί ως διαμονής (ειδικά με την πάροδο των χρόνων
αφετηρία για την ενδυνάμωση της επιλογής και εφόσον δεν προβαίνουν σε γλωσσική
και της καλλιέργειας της ελληνικής συνειδητοποίηση για τη δεύτερη/ξένη
γλώσσας. γλώσσα, δηλαδή την ελληνική). Η γλωσσική
7.Συμπεράσματα αυτή μετατόπιση φάνηκε να συνάδει με
Αμέσως με την άφιξή τους στη Σουηδία οι ζητήματα διαφορετικής επιλογής γλώσσας
Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με νέες στις τρεις γενιές ανάλογα με τους στόχους
έννοιες (ακουστικές εικόνες) και ονόματα που κάθε φορά τίθενται και τις ταυτότητες
του νέου περιβάλλοντός τους. Οι που αναδύονται.
ακουστικές αυτές εικόνες εκφράζονται στον Σήμερα, λοιπόν, το δείγμα των Ελλήνων
προφορικό κυρίως λόγο, αντλώντας λέξεις ομογενών στη Στοκχόλμη χρησιμοποιούν
από το ελληνικό λεξιλόγιο ή υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα και τη μαθαίνουν ως
λέξεις και φράσεις από τη σουηδική δεύτερη/ξένη. Η σουηδική γλώσσα έχει το
(Kostoulas-Makrakis,1993). προβάδισμα, όχι μόνο στις μεικτές
Υπάρχει ένας αριθμός λέξεων στη νόρμα οικογένειες, αλλά και στις οικογένειες
των Ελλήνων, που μεταφέρονται από τη εκείνες των οποίων και οι δύο γονείς είναι
σουηδική, οι οποίες προσαρμόζονται ελληνικής καταγωγής και δίνουν έμφαση
μορφοφωνητικά, καθώς και ορισμένες στην εκμάθησή της από τα παιδιά τους, το
συντακτικές, εννοιολογικές και αργότερο, λίγο μετά την έναρξη της
διαπολιτιστικές παρεκκλίσεις οι οποίες υποχρεωτικής προσχολικής τους
χρησιμοποιούνται σχεδόν από όλους τους εκπαίδευσης. Παράγοντες, όπως το κύρος
δίγλωσσους. Οι διαμορφωμένοι αυτοί της σουηδικής γλώσσας σε παγκόσμια
γλωσσικοί τύποι στην ομιλία των Ελληνο- κλίμακα, ο βαθμός εμπλοκής της
Σουηδών είναι το αποτέλεσμα της επαφής οικογένειας στην παροικιακή ζωή, οι
των δύο γλωσσών και δεν έχουν σχέση με το σχέσεις των παιδιών με τον ευρύτερο κύκλο
φαινόμενο της διγλωσσίας του σογιού και των φίλων στην Ελλάδα και
Η υιοθέτηση από τη σουηδική γλώσσα η συχνότητα, χρονική διάρκεια και ποιότητα
συντελείται είτε με την πλήρη μεταφορά των ταξιδιών και των διαμονών τους στη
των λέξεων και της έννοιάς τους από την χώρα καταγωγής των γονιών τους, η τυχόν
σουηδική ή με κάποιο βαθμό προσαρμογής ανατροφοδότηση που λαμβάνουν στην
στην ελληνική φωνολογία και τυπολογικό. προσπάθεια εκμάθησης της ελληνικής και
Αν και η συνέπεια της πλήρους επίδρασης τα οποιαδήποτε βιώματα, θετικά ή αρνητικά,
της σουηδικής επί της ελληνικής δεν είναι που έχουν με αυτήν, διαδραματίζουν καίριο
News Letter No3
ρόλο στη δημιουργία των ατομικών τους “Multisprech”: Hybridität, Variation,

στάσεων για την ελληνική γλώσσα και για Identität (Osnabrücker Beiträge zur
τη διάθεση εμπλοκής τους στη διαδικασία Sprachtheorie, 65). Duisburg: OBST, 5-33.
εκμάθησής της (Γκότοβος,1988). Fishman, J. (1972). Language in
Ωστόσο, υιοθετώντας την ευρεία αντίληψη Sociocultural Change. Stanford: Stanford
ότι «κάθε γλώσσα είναι και ένα παράθυρο University Press.
στον κόσμο», αξίζει πραγματικά να Gougoulakis, P., (2006). Bildning och
καλλιεργηθεί η γλωσσική συνειδητοποίηση lärande – om folkbildningens pedagogik.
και η ενίσχυση των δίγλωσσων αυτών Stockholm: Bilda/ABF.
παιδιών της διασποράς και στη Hagège, C. (2005). L’enfant aux deux
δεύτερη/ξένη γλώσσα, την ελληνική. Για langues. Paris: Odile Jacob.
την καλλιέργεια μιας τέτοιας γλωσσικής Hoffman, C. (1994). An Introduction to
συνειδητοποίησης, θα βοηθούσε να Bilingualism. London: Longman.
διαφοροποιηθεί αρκετά ο ορίζοντας Klinthäll, M. (1999). "Greek Return
πρόσληψής μας γλωσσικών θεματικών. Migration from Sweden 1968-
Έτσι, αντί να γίνεται λόγος για ανταγωνισμό 1993", European Societies or European
των γλωσσών, ας θεωρηθεί η διγλωσσία ως Society? Migrations and Inter-Ethnic
ένα ορατό αποτέλεσμα της επαφής γλωσσών Relations in Europe, European Science
και πολιτισμών, ως ένας δίαυλος μέσα από Foundation, Obernai, France
τον οποίο οι ομιλητές και οι γλώσσες Kostoulas-Makrakis, N., (1995). Language
αλληλεπιδρούν. maintenance or shift? a study of Greek
Βιβλιογραφικές αναφορές background students in Sweden, Studies in
Ξενόγλωσση comparative and international education 33,
Androutsopoulos, J. (2003). “Jetzt speak Institute on International Education,
something about italiano. Sprachliche Stockholm University
Kreuzungen im Alltagsleben”, in: Erfurt, J. Skolverket, (2009). Report 321, With
(Hg.), “Multisprech”: Hybridität, Variation, another mother tongue – students in
Identität (Osnabrücker Beiträge zur compulsory education and the organisation
Sprachtheorie, 65). Duisburg: OBST, 79- of teaching and learning. Stockholm, Fritzes.
110. Skolverket, (2010). Läroplan för förskolan
Barnes, J. (2006). Early Trilingualism. A Lpfö 98 Reviderad 2010. Stockholm
focus on Questions (Second Language Tamis, A. M., (1990). Language change,
Acquisition, 16). Clevedon, Buffalo & language maintenance and ethnic identity:
Toronto: Multilingual Matters. The case of Greek in Australia. Journal of
Benmayor, R. & Skotnes, A. (1994). “On Multilingual Development 11 (6): 481-500.
Migration and Identity”. Στο: Benmayor, R. Tölölian, K. (1996). “Rethinking
& Skotnes, A. (eds.), International Yearbook Diasporas(s): Stateless Power in the
of Oral History and Life Stories. Migration Transnational Moment”. Diaspora 5 (1), 3-
and Identity (vol. 3). Oxford: Oxford 30.
University Press, 1-18. Ελληνόγλωσση
Brah, A. (1996). Cartographies of Diaspora. Γεωργογιάννης, Π. & Κυπριανού, Δ. (2009).
Contesting Identities. London: Routledge. Η ελληνική πολιτική για την ελληνόγλωσση
Boukas, A. (1993), Greker i Sverige: en bit εκπαίδευση στις χώρες της ευρωπαϊκής
svensk historia, från argonauterna till ένωσης. Στο: Γεωργογιάννης, Π. (επιμ.), Η
nutid/Greeks in Sweden: a piece of Swedish διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή
history, from the Argonauts to the present, ξένης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πάτρα:
Stockholm: Grekiskt bibliotek och arkiv i ΚΕ.ΔΕ.Κ..
Sverige, Γκότοβος, A. (1988). H εξέλιξη της
Champers, I. (1994). Migracy, Culture, ελληνικής γλώσσας στους μετανάστες της
Identity. London & New York: Routledge. δεύτερης γενιάς. Yπαρκτές μορφές
Erfurt, J. (2003). ““Multisprech”: Migration προφορικού και γραπτού λόγου ως
und Hybridisierung und ihre Folgen für die προϋποθέσεις για τη διδασκαλία της
Sprachwissenschaft”, in: Erfurt, J. (Hg.), μητρικής γλώσσας. Eπιστημονική Eπετηρίδα
News Letter No3
του Παιδαγωγικού Tμήματος Δημοτικής

Eκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, Μάγδα Βίτσου(Med – Phd St): Νηπιαγωγός
του 3ου Νηπιαγωγείου Νέας Ιωνίας Βόλου,
273-480.
Med Παιδαγωγικό Παιχνίδι και Παιδαγωγικό
Γκότοβος, Α. (2007). Εθνική, εθνοτική και Υλικό στην Πρώτη Σχολική Ηλικία,
πολιτισμική ταυτότητα: Διασπορές, Υποψήφια Διδάκτορας του Τμ. Θεατρικών
διαφορές και πατρίδες. Επιστήμες της Σπουδών του Παν. Πελοποννήσου,
Αγωγής (Πρώην Σχολείο και Ζωή). Θεατροπαιδαγωγός, Εξειδίκευση στη
διδασκαλία της διδασκαλίας της Ελληνικής
Νεοελληνική Διασπορά. Όψεις της ισορίας
Γλώσσας ως Δεύτερης ή ως Ξένης,
της και της εκπαίδευσής της (τχ.3), σσ. 23- Εξειδίκευση στη χρήση του Κουκλοθέατρου
48. ως παιδαγωγικού εργαλείου από το London
Cummins, J., (1999). Ταυτότητες υπό School of Puppetry, magvits@gmail.com
διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την
ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας.
Επιμέλεια Ε. Σκούρτου, μετάφραση Σ.
Αργύρη. Αθήνα: Gutenberg. Πασχάλης Δήμου(Med in Management
Δαμανάκης, Μ. (επιμ.)/Εργαστήριο of Education, Med in Anthropology of
Education – Phd St): Διευθυντής του
Διαπολιτισμικών και Μεταναστευτικών ου
30 Δημοτικού Σχολείου Βόλου, ,
Μελετών (Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.) (2004), Παιδεία teacher4europe 2012, t4e Ambassador
Ομογενών. Θεωρητικό πλαίσιο και 2013, Ταμίας του Παγκοσμίου Σωματίου
Προγράμματα Σπουδών για την Αποδήμων Μαγνήτων «Το Κοινό Των
ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη Διασπορά. Μαγνήτων». Συγγραφέας-Ερευνητής
Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών padimavi@hotmail.com
Βιβλίων.
Δαμανάκης, Μ. (2006). Ελληνική γλώσσα
και διασπορά. Περιβάλλον, γλώσσα,
υποκείμενο. Στο: Πρακτικά του Διεθνούς
Συνεδρίου με θέμα: «Η Ελληνική Γλώσσα ως
δεύτερη/ξένη. Έρευνα, Διδασκαλία,
Εκμάθηση», Φλώρινα 12-14 Μαΐου 2006,
σσ. 19-
33.[http://www.ediamme.edc.uoc.gr/downlo
ad.php?id=1068203,396,4 (ανακτήθηκε στις
8.9.2011)]
Μήτσης, Ν. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και
μέθοδοι της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας.
Εισαγωγή στηδιδασκαλία της ελληνικής ως
δεύτερης (ή ξένης) γλώσσας. Αθήνα:
Gutenberg.
Μπέλλα, Σ. (2007). Η δεύτερη γλώσσα.
Κατάκτηση και διδασκαλία (Γλώσσα –
Κείμενο – Επικοινωνία). Αθήνα: Ελληνικά
Γράμματα.
Σελλά-Μάζη, Ε. (2001). Διγλωσσία και
Κοινωνία. Η ελληνική πραγματικότητα.
Αθήνα: Προσκήνιο.
Σκούρτου, Ε. (2005). “Η γλώσσα της
διασποράς και η διασπορά της γλώσσας”.
Στο: Τσοκαλίδου, Ρ. & Παπαρούση, Μ.
(επιμ.), Θέματα ταυτότητας στην ελληνική
διασπορά. Γλώσσα και λογοτεχνία. Αθήνα:
Μεταίχμιο, 33-48.
News Letter No3
Η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα δε φέρει ουδεμία ευθύνη για το
περιεχόμενο και τις απόψεις που εκφράζονται στο παρόν έντυπο.
Οι απόψεις δεσμεύουν αποκλειστικά τους συγγραφείς των άρθρων που δημοσιεύονται εντός.
Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά του συγγραφέα.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή-Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα
Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Aντιπροσωπεία στην Ελλάδα

Βασιλίσσης Σοφίας 2-106 74 Αθήνα
Τηλ. +30 210 72 72 100
Φαξ: +30 210 72 44 620
E-mail: comm-rep-athens@ec.europa.eu
Ιστοσελίδα: http://ec.europa.eu/greece
Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα
@EEAthina
Χρειάζεστε πληροφορίες για την Ε.Ε.; καλέστε δωρεάν στο 00800 67891011 από
οπουδήποτε στην ΕΕ (Δευτέρα-Παρασκευή 10.00-19.30)
© Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Aντιπροσωπεία στην Ελλάδα, 2014
Το παρόν ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2014.
Titre: TEACHERS EUROPE JOURNAL VOLUME 1 - n° 3

Catalogue number IA-AA-14-003-EL-N ISSN 2315-3105
News Letter No3

T4ejournal Oct2014 Issue 03

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

T4ejournal Oct2014 Issue 03

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

News Letter No3 Σεπτέμβριος 2014

Η Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Ελλάδα

Σε αυτή την έκδοση …

Το περιοδικό Teachers4Europe Journal είναι γενικού ενδιαφέροντος, με

*Η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα

*Οι συντάκτες μας: *Οι υπεύθυνοι για την

Βίτσου Μαγδαληνή, Δήμου Πασχάλης

Δρακάκη Μαρία, Εμμανουηλίδου Μαρία Ανδρούτσος Αλέξανδρος, Βίτσου Μαγδαληνή

Καραμηνάς Ιγνάτιος, Κουσκουρίδα Φραγκούλα Δήμου Πασχάλης, Ειρήνη Τζοβλά

Λαζαράκη Φανή, Μανώλη Βάια Ευτυχία Δαμάσκου, Κουλοχέρη Βάνη

Μπαρής Θεόδωρος, Νομικού Χριστίνα Κουσκουρίδα Φραγκούλα, Λαζαράκη Φανή

Στέφας Ιωάννης, Τζοβλά Ειρήνη Μανώλη Βάια, Ντίνου Αφροδίτη

Χουλιάρα Ξανθή Στέφας Ιωάννης, Χουλιάρα Ξανθή

*O σχεδιασμός & η δημιουργία της ιστοσελίδας έγινε από τους:

Χουλιάρα Ξανθή & Ανδρούτσο Αλέξανδρο.

Ειδικότερα, στο Newsletter Νο3, του περιοδικού Teachers4Europe

Journal, η θεματολογία έχει ως εξής:

Αλληλεπιδραστικός στοχασμός, & Αξιολόγηση - Ο ρόλος των

Ανάπτυξη του γραμματισμού Αγωγή Υγείας, με την

Θέματα διαπολιτισμικότητας και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση &

Ιστορίες με Ζακυνθινές Νόνες: ενεργός γήρανση (Χουλιάρα Ξανθή, σελ.

“ Ιστορίες με Ζακυνθινές Νόνες”: Students of the Class C & D of Primary

 με την ποιοτική έρευνα πληροφοριών από τις συνεντεύξεις

IX. Αναπτυξιακή • δ) Ανασχεδιασμός όπου κρίθηκε

-Παρουσίαση του προγράμματος σε

Δ ΦΑΣΗ : ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ – ΤΕΛΙΚΗ

Η Αγωγή Υγείας στο Σχολείο Λέξεις-κλειδιά: υγεία, αγωγή υγείας,

για τη διατήρηση των θετικών θα πρέπει να καταγράφονται, να

promote lifelong healthy eating .J.Sch process of a school-based nutrition and

Roma-Giannikou E, Adamidis D, Gianniou Health Promoting Schools, WHO Regional

Στρατηγικές Ανάπτυξης Κριτικού the teaching of linguistic skills like reading

4. Τη σπηλιά που είναι ο χώρος Οι μαθητές/μαθήτριες, ωστόσο, δεν

Σχήμα 5: Κριτική ανάγνωση

Expanding reader response. Journal of Το Πρόγραμμα «Teachers4Europe»

Λέξεις κλειδιά: επιμόρφωση, καινοτομία,

Εισαγωγή σχολικό πρόγραμμα και η

--Να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές στα --Να εξοικειώνονται ως ambassadors-

συγχαρητήρια στην Αντιπροσωπεία της Η πολιτιστική πολιτική σε χώρες

facilitate the access and the Εισαγωγή

http://www.culturalpolicies.net/, πολιτικός9 και ο παράγοντας διεθνούς

Βασική ιδιαιτερότητα του γερμανικού «εκπαίδευση» βρίσκονται σε μια διαλεκτική

απέδειξε ότι η συνεργασία ΥΠΠΟ-ΥΠΕΠΘ και εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων

σημαντικών κεντρικών μεταβολών σε πολιτιστικής πολιτικής οι οποίες οφείλονται

φαινομένων (σελ.135-222), τόμος Β, online τελευταία επίσκεψη 3/3/2014

Ψυχική ανθεκτικότητα και σχολεία που επικινδυνότητας. Αναλυτικότερα, ο όρος

Το ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά την ψυχική οικονομικό επίπεδο, η ικανοποίηση βασικών

(γ) Εκμάθηση κοινωνικών εγκληματικότητας, των αποβολών μαθητών

Durlak, J.A.(1995). School-based prevention ιδιαίτερες δυσκολίες και Σχολική Ένταξη. ©

Rutter, M (2000). Resiliencereconsidred:

διαχείριση του σχολείου και η δημιουργία εργαστηρίων, του κοινόχρηστους χώρους,

να μπορούν να ανταποκριθούν στις σχολικού περιβάλλοντος, τα οποία

αρνητικών συναισθημάτων. Επίσης, το παράγοντες, οι οποίοι θα συμβάλουν στην

(προσαρμοστικότητα, ευελιξία, διακρίνεται από τα ακόλουθα

εκπαιδευτικής μονάδας, αλλά και η ίδια να μονάδα σε συνδυασμό με τις κοινωνικές

 Ενεργοποίηση του συλλόγου Emmons, 1996). Εξίσου σημαντικό και

Ανδρέου, Α. & Παπακωνσταντίνου, Γ. Ματσαγγούρας, Η. - Βούλγαρης, Σ. (2006).

Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και Στην ομάδα αυτή ανήκουν και οι Έλληνες

Δημοκρατία της Γερμανίας. Καταγράφηκαν πονήματος ήταν το σύνολο των

Ειδικότεροι στόχοι της επιμορφωτικής προσφερόμενων θεματικών ενοτήτων, αυτές

Η παρακολούθηση των θεματικών ενοτήτων σύγχρονες τηλεδιασκέψεις εμπερικλείουν τα

για όποιον επιθυμεί να το παρακολουθήσει που διαρκεί η κάθε θεματική ενότητα.

ανάπτυξη μηχανισμών συνεργατικής απορίες και για να ενημερωθούν οι

με τις νέες τεχνολογίες και σταδιακά θα τηλεπαρουσίασης, τηλεεργασίας και

Οι συντάκτες μας: Οι υπεύθυνοι για την