Dziady cz.

III
III cz. Dziadów została napisana przez Adama Mickiewicza w roku 1832 w Dreźnie i w tym
samym roku wydana w Paryżu jako czwarty tom Poezji. Napisał III cz. Dziadów powodowany
wielkimi wyrzutami sumienia, ponieważ nie wziął czynnego udziału w powstaniu
listopadowym. W warstwie fabularnej jest to opowieść o człowieku, który został okrążony
przez ciemne moce i musi walczyć o zbawienie własne, swojej ojczyzny, wszystkich rodaków.

1. Czas akcji – 1823r. (uwięzienie Adama Mickiewicza i jego przyjaciół z Towarzystwa

Filomatów); Prolog (wstęp) – 1 listopad 1823 (Święto Zmarłych); Akcja ostatniej sceny
utworu (IX) – 1824r.

2. Miejsce akcji - Wilno, Warszawa, okolice Lwowa; Prolog – opis podróży bohatera do
Petersburga

3. Problematyka dramatu - cierpienie narodu polskiego po klęsce powstania

- utwór obejmuje zagadnienia natury filozoficznej i moralnej
Całość rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: realnej - ziemskiej, oraz duchowej -
pozaziemskiej.
4. Mesjanizm i prometeizm
MESJANIZM – pojęcie to sięga judaizmu i pochodzi od imienia Mesjasz (uważany był
za zbawcę, który przyniesie Izraelitom wolność i przywróci im panowanie nad
światem), na przyjście którego czekał Izrael; historiozoficzna koncepcja mesjanizmu to
zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata (uważano,
że Polska jest krajem wybranym przez Boga do przyniesienia nowego ładu Europie);
naród polski miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością; ostatecznym
celem mesjanizmu było zbawienie ludzkości w przyszłym Królestwie Bożym.
Historiozofia - filozofia dziejów

Przykładem mesjanizmu w III cz. Dziadów jest Widzenie księdza Piotra jest scena, w
której padają bardzo ważne słowa, określające istotę polskiego mesjanizmu: “Polska
Chrystusem narodów”. (scena V)

PROMETEIZM - W III cz. Dziadów, w scenie Wielkiej Improwizacji, Konrad zmaga się
nie tylko z samym sobą, ale występuje nawet przeciwko Bogu. Tak więc Wielka
Improwizacja jest interpretowana jako wyraz buntu przeciw Bogu, wzniesionego w
imię ludzkości – bunt prometejski (scena II); pojęcie to pochodzi od Prometeusza,
który stworzył człowieka z gliny i dla niego wykradł bogom ogień. Zeus w ramach kary
kazał przykuć go do skały, a ogromny orzeł/sęp codziennie przylatywał i wyrywał mu
wątrobę. Prometeusz był nieśmiertelny, cierpiał straszliwe męki. Jego postawa jest
postawą pełną humanitaryzmu, czyli bezinteresownej miłości do człowieka.
5. Gatunek utworu - dramat romantyczny

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY:
- struktura otwarta - jest częścią większej całości, zatytułowanej Dziady, z drugiej
strony jej zakończenie pozwala na uzupełnienie, dopisanie dalszej części dramatu
- synkretyzm rodzajowy - próba połączenia w jedną całość różnych poglądów
religijnych, filozoficznych i społecznych
- brak klasycznej zasady trójjedności – brak jedności czasu (akcja obejmuje okres
trwający około roku), brak jedności miejsca (rozgrywa się w kilku miejscach), brak
jedności akcji (jest szczątkowa i jakby pourywana)

6. Bohaterowie

Konrad - człowiek o wyjątkowej wrażliwości i bogatym życiu wewnętrznym;

przeczuwa istnienie świata metafizycznego i pragnie go poznać; jest czcicielem Marii
Panny; jego podstawowa cecha to pycha (Mała Improwizacja) , której symbolem staje
się kruk. Pełna osobowość Konrada ukazuje się w Wielkiej Improwizacji (scena II); jest
poetą romantycznym, wieszczem narodowym – przewodnikiem; pragnie władzy
tyrańskiej; bohater bajroniczny - zbuntowany, niezależny, ma poczucie wyższości i
wyjątkowości, niepokorny, woli zginąć, niż się komukolwiek podporządkować; jego
cechą jest także prometejski bunt przeciw układom panującym w świecie.

Ksiądz Piotr - bernardyn, odważny, patriota, odwiedza więźniów, podnosi ich na

duchu, pociesza; w odróżnieniu od Konrada, najważniejszą cechą duchownego jest
pokora - dzięki niej ma moc egzorcysty, potrafi zwyciężać złe duchy; pomaga
Konradowi podnieść się z upadku, jest tak szlachetny, że bierze na siebie grzech jego
bluźnierstw; posiada zdolność przewidywania przyszłości (przepowiada śmierć
zausznikom senatora, mówi matce Rollisona, że jej syn żyje); odważny, przenikliwy i
stanowczy.

Młodzież uwięziona przez carską policję (Jakub - Jakub Jagiełło, Adolf - Adolf
Januszkiewicz, Żegota - Ignacy Domejko, Tomasz - Tomasz Zan, Feliks Kółakowski, Jan
Sobolewski) - Mickiewicz podkreśla ich niewinność, a czasem nieświadomość powodu
aresztowania. Więźniowie są jednak świadomi, jakie wyroki zapadną, wiedzą też, że
śledztwo odbywa się za ich plecami, tajnie i nie mają możliwości obrony. Są to ludzie
odważni, szlachetni, gotowi oddać życie za ojczyznę.

Nowosilcow (Senator) - bohater drugoplanowy; uosobienie zła. Pojawia się w scenie

VI i znowu, jak w przypadku poprzednich bohaterów, poznajemy jego życie
wewnętrzne poprzez sen. Diabły opanowały duszę Senatora i dręczą go, podsuwając
mu najpierw wizję łask, które spadną na niego z rąk cesarza, a potem obraz niełaski.
Jest to samowolny tyran, manipulujący ludźmi w poczuciu bezkarności. Okrutny,
bezlitosny, obłudny.
Anioły - bohaterowie epizodyczni, fantastyczni; duchy dobre, czuwają nad Konradem;
Jako głosy z prawej strony walczą o duszę Konrada ze złymi duchami i nim samym w
scenie Wielkiej Improwizacji. Potem modlą się za niego i proszą, by Bóg mu przebaczył
pychę i bluźnierstwo.

Bestużew - bohater epizodyczny; młody oficer rosyjski, późniejszy dekabrysta,

solidaryzujący się z Polakami w scenie VIII „Pan Senator”.

Cichowski - bohater opowiadania Adolfa; męczennik narodowy. Wesoły, inteligentny,

młody człowiek, dusza każdego towarzystwa, dopiero co się ożenił. Nagle zniknął bez
śladu, mimo starań nie odnaleziono go, rodzinie tłumaczono, że pewnie się utopił,
gdyż znaleziono jego płaszcz nad brzegiem Wisły. Żona przez przypadek dowiedziała
się, że przebywa w więzieniu. Bezskutecznie starała się o jego uwolnienie. Kiedy
wyszedł po kilku latach był zupełnie inny - milczał, nie poznawał znajomych, uważał na
każde słowo, sądząc iż jest śledzony. Był zupełnie złamany psychicznie.

Diabły - bohaterowie epizodyczni, fantastyczni; złe duchy, głosy z lewej strony, budzą
w duszy Konrada złe myśli o zemście, rozniecają pychę, chęć równania się z Bogiem,
żądania władzy nad duszami ludzkimi. Myślą, że uda się im zgubić bohatera, nakłaniają
go do bluźnierstwa i pewnie by się im udało, gdyby nie czuwały nad nim i dobre
duchy. Diabły dręczą również duszę Nowosilcowa we śnie, podsuwając obrazy niełaski
carskiej.

Ewa - bohaterka epizodyczna; młoda panienka. W scenie IV klęczy przed obrazem

Najświętszej Panny i modli się za ojczyznę, ojca i mamę oraz za ludzi cierpiących na
zesłaniu i w więzieniach dla ojczyzny. Ma jasną, czystą jak kryształ duszę.

Feliks - bohater epizodyczny; jeden z więźniów, ceniony za dowcip i żarty, które często
są gorzkie. Wróży np. Jackowi, że jego nowo narodzony syn na pewno spotka się z
ojcem w więzieniu.

Frejend - bohater epizodyczny; jeden z więzionych filomatów. Proponuje na spotkanie

celę Konrada, gdyż położona jest najdalej od wejścia i blisko kościoła, skąd
dopływające śpiewy będą tłumić odgłosy rozmów zebranych. Zaradny, dowcipny. Za
Tomasza lub Konrada chętnie oddałby życie.

Ksiądz Lwowicz - bohater epizodyczny; także więzień, filomata. Wypytuje Żegotę o

nowiny. Proponuje modlitwę za męczenników i zmarłych. Jest przerażony szatańską
pieśnią Konrada.

Zenon Niemojewski - bohater epizodyczny; uczestnik przyjęcia w salonie

warszawskim; wypytuje przybyłego z Litwy Adolfa o toczące się tam śledztwo; jest
zwolennikiem wspólnych działań.
Pelikan - bohater epizodyczny; zausznik Nowosilcowa, rozmawia z nim o Rollisonie,
którego pobito podczas śledztwa, a jednak nic nie powiedział. Rywalizuje z Doktorem
w podlizywaniu się Senatorowi. Jest zwolennikiem szybkiego i radykalnego
zakończenia śledztwa, by wiadomości o traktowaniu więźniów nie rozeszły się i nie
dotarły do carskich uszu.

Justyn Pol - bohater epizodyczny; przedstawiciel młodzieży o nastrojach wybitnie

antycarskich; nienawidzi caratu, wyraża chęć zamordowania cara; gorąca głowa,
nierozważny, koledzy muszą studzić jego zapał.

Rollison - bohater epizodyczny; student aresztowany za udział w antycarskim spisku.

Ponieważ odmawiał zeznań, okrutnie go pobito, a wreszcie by zatuszować sprawę,
wypchnięto przez okno celi pozorując samobójstwo. Według ks. Piotra, który
odwiedzał więźniów, jeszcze żył.

Rollisonowa - bohaterka epizodyczna; niewidoma matka studenta, nieludzko

potraktowanego przez carskich siepaczy, wdowa. Prawdziwa tragiczna matka - Polka.
Jedyną radością jej życia był syn, który ją utrzymywał. Liczy, że zaapeluje do sumienia
Nowosilcowa, że przekona go o niewinności syna. Cierpi, gdy dowiaduje się od
księdza, że syna pobito. Mówi, że słyszy poprzez mury jego jęki. Odwołuje się do
uczuć, ale ludzie, z którymi rozmawia, nie mają sumień ani serc, okłamują biedną
matkę. Gdy zjawia się po raz drugi, już nie prosi - wyklina, złorzeczy, grozi, bluźni. Żąda
widzenia z synem, posłania mu księdza.

Suzin - bohater epizodyczny; jeden z uwięzionych; cieszy się z możliwości poznania

Tomasza, którego zawsze podziwiał; obserwuje ze zdziwieniem zachowanie Konrada.

Jan Sobolewski - jeden z filomatów. Był w mieście na przesłuchaniu, więc koledzy

wypytują go o nowiny. Opowiada o wywózce na Sybir młodzieży ze Żmudzi, o dzielnej
postawie Janczewskiego i o męczeństwie Wasilewskiego.

Piotr Wysocki - bohater epizodyczny; uczestnik przyjęcia w salonie warszawskim.

Wypowiada słynne zdanie, oceniające naród polski jako wielowarstwową lawę.
Późniejszy belwederczyk w powstaniu listopadowym.

Tomasz - przywódca młodzieży filomackiej, uczestnik zebrania w celi Konrada.

Rozwiewa optymizm Żegoty, wierzącego w rychłe uwolnienie. Wyjaśnia ich sytuację
wynikającą z ambicji Senatora, by popisać się gorliwością w tępieniu spisków.
Ponieważ przypuszcza, że muszą być skazani, bez względu na ich niewinność,
proponuje, by kilku poświęciło się dobrowolnie ratując w ten sposób resztę.
 Żegota - bohater epizodyczny; nowy więzień przybyły do klasztoru bazylianów.
Opowiada o atmosferze strachu panującej w Litwie i o okolicznościach swego
aresztowania. Pragnąc podnieść kolegów na duchu wygłasza bajkę Goreckiego o
ziarnie wiary i wolności.

7. Akcja Prologu ma miejsce w celi klasztoru: bazylianów

Prolog rozpoczyna się mottem zaczerpniętym z: Ewangelii wg św. Mateusza
Scena I rozgrywa się w: Wigilię
Żegota opowiada bajkę o: ziarnie
Konrad przechodzi przemianę? W prologu
W utworze opisane są sny: Ewy i Senatora
Kogo mają przedstawiać Rakus i Borus, oprawcy Chrystusa, występujący w Widzeniu
księdza Piotra?: Austrię i Prusy
Więźniów na Sybir wywożono: kibitkami
Łańcuchy na nogach więźniów ważyły: dziesięć funtów
Kto popełnił samobójstwo w więzieniu: Rollison
"Towarzystwo stolikowe" rozmawiało po: francusku
Mickiewicz najpełniej charakteryzuje społeczeństwo polskie w scenie: salonu
warszawskiego
O kim opowiada Adolf w Salonie Warszawskim? O Jankowskim
Do kogo porównana jest Francja w widzeniu ks. Piotra? Do Piłata
Co Konrad ma na czole? Ranę
Czego śladem jest rana na czole Konrada? Zwady z Bogiem
Jak ginie Doktor? Uderza go piorun kulisty
Kogo symbolizuje diabeł w bajce Żegoty? Senatora
Na czym polega mesjanizm w Dziadach? Uznaniem Polski za Chrystusa narodów
Czym charakteryzuje się dramat romantyczny? Otwartą kompozycją i obecnością sił
nadprzyrodzonych
Jaki obraz społeczeństwa rosyjskiego przedstawia Mickiewicz? Obraz zróżnicowany
przedstawiający złych i okrutnych, ale także przyjaciół
Na czym polega uniwersalizm Dziadów? Na poruszeniu tematów patriotyzmu i walki
dobra ze złem
Kto i kiedy opowiada bajkę o ziarnie, które zakopał diabeł, by zniweczyć Boski plan?
Żegota w scenie więziennej
Jakie dwa ptaki pojawiają się w scenie Małej improwizacji? Orzeł i kruk
Kiedy rozgrywa się Wielka Improwizacja? W noc wigilijną
Kto w scenie Widzenie księdza Piotra stoi u stóp ukrzyżowanej Polski? Matka -
Wolność
Jaką moc przypisuje Konrad poezji w scenie Wielkiej Improwizacji? Poezja porusza
wszechświat, potrafi wprawić w ruch kometę
W jakim typie literatury gustują Polacy, zdaniem jednego z literatów towarzystwa
stolikowego? W sielankach
Kto towarzyszy pani Rollison podczas wizyty u Nowosilcowa? Ksiądz Piotr i Kmitowa
Kto dopowiada przekleństwo nazwania Boga carem za Konrada? Diabeł