ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ

ΡΑΨΩΔΙΑ Α΄

ΕΝΟΤΗΤΑ 1
ΠΡΟΟΙΜΙΟ – ΙΚΕΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ (1-53)

                                ΠΡΟΟΙΜΙΟ (στ. 1-7)

Στ. 1-7: Προοίμιο Συνιστά τον πρόλογο του έπους και χωρίζεται σε τρία δομικά
μέρη
                         Επίκληση στη Μούσα (στ. 1): η Μούσα είναι η
Καλλιόπη, Μούσα της επικής ποίησης, κόρη του Δία και της Μνημοσύνης.
Μπορούσε να βρίσκεται παντού, να ξέρει τα πάντα και να θυμάται τα
πάντα. Ο ποιητής γνωρίζει πόσο δύσκολο είναι το έργο του και γι΄ αυτό
επικαλείται τη Μούσα, ώστε να τον καθοδηγήσει στο δύσκολο εγχείρημα
της δημιουργίας του έπους, να του δώσει έμπνευση, να του δυναμώσει την
αυτοπεποίθηση, αλλά και να προσδώσει στο έργο του κύρος και να το
καταστήσει αναμφισβήτητο ως θεόπνευστο που θα είναι (ο ποιητής ζητά
από τη μούσα να ψάλλει το θυμό του Αχιλλέα).
                          Διήγηση (στ.2-5): σύντομη παρουσίαση της υπόθεσης
(παρουσιάζονται οι καταστροφικές συνέπειες του θυμού του Αχιλλέα).
                          Παράκληση Μούσας (στ.6-7): ο ποιητής ζητά από τη
Μούσα να του ορίσει το χρονικό σημείο εκκίνησης της αφήγησης (εδώ, αντί
της τυπικής παράκλησης, έχουμε ορισμό της χρονικής αφετηρίας της
αφήγησης, καθώς απαντάται το πότε και το γιατί έγιναν όλα αυτά που
περιγράφονται στο προοίμιο).

Στ. 1-7: Το ξεκίνημα του έπους διέπεται από μία αοριστία και η αφήγηση
είναι ελλειπτική (δεν ακούγεται ο πόλεμος και η πολιορκία της Τροίας, αλλά
το κοινό αναγνωρίζει το γνωστό μύθο βήμα βήμα).. έτσι, οι ακροατές
βρίσκονται σε εγρήγορση και αδημονία.. εξάλλου, το θέμα του θυμού
παρουσιάζεται με συναισθηματική φόρτιση γύρω από τις συνέπειές του,
οπότε γεννιούνται συναισθήματα αβεβαιότητας, έντασης και αγωνίας..

Θέμα: Θέμα του έργου είναι ο θυμός του Αχιλλέα που αποτελεί την
απώτερη αιτία όλων των δεινών των Αχαιών.. Η αφήγηση λοιπόν ξεκινά
από έναν μόνο ήρωα, η δράση του οποίου θα διαποτίσει το γενικό χώρο
του ποιήματος, τα άλλα πρόσωπα και όλο τον πόλεμο.. μάλιστα, το θέμα
είναι στενό κι εσωτερικό, αφού μας οδηγεί στην ψυχή και όχι στη δράση
ενός συγκεκριμένου ανθρώπου ( ο θυμός είναι ένα συναίσθημα υπόγειο,
σκοτεινό και με απρόβλεπτες συνέπειες, το οποίο οι αρχαίοι πίστευαν πως
έχει θεϊκή προέλευση.. γι’ αυτό η έννοια της προσωπικής ευθύνης στην
Ιλιάδα απουσιάζει.. εδώ, ο θυμός του Αχιλλέα καταστρέφει αμέτρητες ζωές,
αλλά υπεύθυνος κατά βάση είναι ο Δίας που πήρε την απόφαση, στ. 5)..
Άταφοι νεκροί (στ. 4-5): Τα άταφα σώματα αποτελούν τη μεγαλύτερη
ατίμωση και η εικόνα δημιουργεί αποστροφή, αγανάκτηση και ψυχική
ταραχή.. σύμφωνα με τους αρχαίους, η ψυχή των άταφων νεκρών δεν
έβρισκε το δρόμο για τον Άδη, έμενε μετέωρη, δυστυχισμένη μεταξύ του
κόσμου των ζωντανών και των νεκρών και δεν αναπαυόταν..

Σχήμα του κύκλου: Το όνομα του Αχιλλέα αναφέρεται στον πρώτο και
στον τελευταίο στίχο του προοιμίου και υπογραμμίζεται έτσι ο
πρωταγωνιστικός ρόλος του ήρωα στην ιστορία.

Προσήμανση (στ. 3-5): μέσω της παρουσίασης των συνεπειών του

θυμού του Αχιλλέα προσημαίνονται οι δεινές ήττες των Ελλήνων και
μεγεθύνονται τα συναισθήματα αγωνίας των ακροατών.

Δομή σκηνής:
 ο ρόλος του Απόλλωνα (στ. 8-11) (οι στίχοι αυτοί έχουν μεταβατικό ρόλο, καθώς
συνδέουν το προοίμιο με την κύρια αφήγηση: αυτός που άναψε την έχθρα Αχιλλέα –
Αγαμέμνονα ήταν ο θεός Απόλλωνας, που οργίστηκε με τον Ατρείδη, επειδή δε
σεβάστηκε τον Χρύση, τον ιερέα του)
 ο Χρύσης ικέτης στο στρατόπεδο των Αχαιών (στ. 12-22)
 η απόρριψη της ικεσίας και η αποπομπή του Χρύση από τον Αγαμέμνονα (στ. 23-
33)
 η προσευχή του Χρύση στον Απόλλωνα για τιμωρία των Αχαιών (στ. 34-43)
 η εκδικητική τιμωρία των Αχαιών από τον Απόλλωνα (στ. 44-53)

Η παρουσία και το αίτημα του Χρύση: Ο Χρύσης έρχεται στο στρατόπεδο των
Αχαιών ως πατέρας – ικέτης και ως λειτουργός του Απόλλωνα – φορέας θεϊκής
εξουσίας.. αν και γέροντας, είναι γενναίος, στοργικός πατέρας και θαρραλέος (ήρθε
ως ικέτης στο στρατόπεδο των αντιπάλων και διακινδυνεύει τη ζωή του για την κόρη
του)..διαθέτει πλούτο και κύρος (συνοδεύεται από πολλά λύτρα και προφανώς από
πολλούς συνοδούς), είναι αξιοπρεπής, σοβαρός, περήφανος, διακριτικός, ήπιος,
ευγενικός, διπλωμάτης.. ως εκπρόσωπος του θεού (σκήπτρο από πολύτιμο μέταλλο
με τα εμβλήματα του Απόλλωνα) προκαλεί δέος.. μάλιστα, η προτροπή του για
ευσέβεια στον Απόλλωνα που περιγράφεται ως δυνατός και με τοξευτική δεινότητα
λειτουργεί ως απειλή (αν οι Αχαιοί δεν συμμορφωθούν, θα αντιμετωπίσουν το θεό)
και συνιστά μια έξυπνη και δραματική κίνηση..

Ομιλία του Χρύση: Ο λόγος του Χρύση, ακριβής και περιεκτικός, διαρθρώνεται ως
εξής:
 γονυκλισία και προσφώνηση στους Αχαιούς, ιδιαίτερα στους Ατρείδες
 διπλή ευχή
 αίτημα με προσφορά λύτρων
 προτροπή για ευλάβεια προς Απόλλωνα (κρυμμένη απειλή)
Στόχος του Χρύση είναι να επηρεάσει συναισθηματικά τους Αχαιούς..

Θέση του λαού στην κοινωνία της Ιλιάδας: Η ύπαρξη γενικής συνέλευσης του
στρατού δεν υποδεικνύει δημοκρατικότητα.. το πολίτευμα ήταν απόλυτη μοναρχία
και στη συνέλευση των πολλών επιβαλλόταν η θέληση του ενός (αν και ο στρατός
επιδοκίμασε το αίτημα του Χρύση, όταν ο Αγαμέμνονας ύψωσε το ανάστημά του, δεν
ακούστηκε καμία διαμαρτυρία)..
Η αντίδραση του Αγαμέμνονα: Αγνοεί την επιδοκιμασία της συνέλευσης των
Αχαιών προς το Χρύση και επιβάλλοντας τη θέλησή του διώχνει τον ιερέα με τρόπο
σκληρό και προσβλητικό.. έτσι, φανερώνεται ένας άνθρωπος που έχει το ύφος, αλλά
όχι και το ήθος ενός μεγάλου ηγέτη, ένας χαρακτήρας αλαζονικός, απόλυτος,
κυνικός, βάναυσος, αναίσθητος, άπονος, ιδιοτελής, ευερέθιστος, που τυφλώνεται από
την έπαρση, χάνει την ευθυκρισία του και δεν αντιλαμβάνεται την επικείμενη θεϊκή
τιμωρία.. όντας ασεβής προς τον ιερέα και τον Απόλλωνα, διαπράττει ύβρη που θα
επιφέρει τη νέμεση του θεού και την τίση (λοιμός στο στρατόπεδο των Αχαιών).

Η απάντηση του Αγαμέμνονα στο Χρύση διαρθρώνεται ως εξής:

 απειλή προς το γέροντα
 άσχημη μοίρα της Χρυσηίδας
 επανάληψη φοβέρας και απειλή χειροδικίας

Η προσευχή του Χρύση: Ο Χρύσης απογοητευμένος και πληγωμένος αναζητά

παρηγοριά στην προστασία του Απόλλωνα.. του απευθύνει δίκαιο αίτημα,
προσδοκώντας ικανοποίηση μέσω της αμείλικτης τιμωρίας των Αχαιών.. η προσευχή
του έχει το ακόλουθο τυπικό σχήμα:
 επίκληση στο θεό
 προσφώνηση θεού με αναφορά σε συγκεκριμένες ιδιότητές του
 υπενθύμιση των προσφορών του στο θεό, ώστε η βοήθεια του θεού να έρθει ως
αντάλλαγμα
 αίτημα – κατάρα γι’ αυτούς που τον αδίκησαν

Η αντίδραση του Απόλλωνα: Ο Απόλλωνας θυμωμένος και οργισμένος (του

αποδίδονται γνωρίσματα ψυχολογίας και συμπεριφοράς των ανθρώπων =
ανθρωπομορφισμός) κατέρχεται ορμητικά και με μεγαλοπρέπεια από τον Όλυμπο
και η εικόνα του προκαλεί τρόμο και δέος.. ο θεός του φωτός έχει γίνει υπερβολικά
σκοτεινός, ενώ τα βέλη του αποτελούν σημάδι απειλής.. ρίχνοντάς τα, ο θεός γίνεται
εκδικητής και τιμωρός ανόσιων πράξεων..

Εικόνα του λοιμού: Τα βέλη του θεού προκαλούν επιδημία   στους Αχαιούς που
μεταδίδεται από τα ποντίκια.. η περιγραφή ακολουθεί το σχήμα της
κλιμάκωσης και το νόμο των τριών, καθώς ο θεός πλήττει πρώτα τα σκυλιά (τα
λιγότερο ανθεκτικά και σημαντικά για τη διεξαγωγή του πολέμου), μετά τα μουλάρια
(δυνατά και απαραίτητα ως υποζύγια στον πόλεμο) και τέλος τους ανθρώπους που
συνιστούν το τελειότερο είδος (από το μικρότερο στο μεγαλύτερο, ενώ το τρίτο
στοιχείο είναι το πιο σημαντικό και το καλύτερο)..
Καύση νεκρών: αποτελεί αναχρονισμό, καθώς συνηθιζόταν στην ομηρική
περίοδο αλλά όχι και στη μυκηναϊκή, κατά την οποία οι νεκροί ενταφιάζονταν.. η
εικόνα με την καύση πάντως προκαλεί ένταση, αγωνία και υποβάλλει την
τραγικότητα των στιγμών..

Αφήγηση: Η αφήγηση είναι αναδρομική και χρησιμοποιείται η

τεχνική in medias res (ο ποιητής παρουσιάζει τα γεγονότα όχι από την αρχή τους
αλλά από κάποιο άλλο μεταγενέστερο σημείο).

Σχήμα του κύκλου: Η σκηνή του Χρύση ακολουθεί το σχήμα του κύκλου με κέντρο
τον ίδιο το Χρύση και περίμετρο την οργή του Απόλλωνα (στην αρχή και στο τέλος
της σκηνής επισημαίνεται η αποστολή του λοιμού από το θεό στο στρατόπεδο των
Αχαιών)..

ΕΝΟΤΗΤΑ 2
 Η ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ
 ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ – ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ
Στ. 54-188

Δομή:
 σύγκληση του στρατού των Αχαιών σε συνέλευση με πρωτοβουλία του Αχιλλέα για
την αντιμετώπιση του κακού που τους μαστίζει (στ. 54-68)
 ο μάντης Κάλχας εκφράζει δισταγμούς, αλλά μετά τη διαβεβαίωση του Αχιλλέα για
εγγύηση της προσωπικής του ασφάλειας, αποκαλύπτει την αιτία του κακού και
προτείνει λύση (στ. 68-101)

Η σύγκληση συνέλευσης από τον Αχιλλέα: Η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη λόγω

του λοιμού και του θανατικού που έχει πέσει στο στρατόπεδο των Ελλήνων..
συνεπώς, το ηθικό έχει καμφθεί και υπάρχουν σκέψεις ακόμη και φυγής.. Άρα, λόγοι
ανθρωπιστικοί και πρακτικοί επέβαλαν την εύρεση μιας λύσης.. ωστόσο, ο
Αγαμέμνονας έμενε αδρανής και την πρωτοβουλία αναλαμβάνει ο ένθερμος
Αχιλλέας, που συγκαλεί τη συνέλευση και υποκαθιστά τον Αγαμέμνονα στις
αρμοδιότητές του.. ιεραρχικά η πράξη αυτή δεν ήταν ορθή και γι’ αυτό ο ποιητής τη
δικαιολογεί δηλώνοντας πως η ιδέα ήταν της Ήρας (η παρέμβασή της αποτελεί
παράγοντα εξέλιξης της δράσης, στοιχείο πλοκής και φανερώνει ότι και οι Έλληνες
είχαν κάποιους θεούς ως συμμάχους).. Στο λόγο του Αχιλλέα διακρίνουμε:
 σεβασμό προς το πρόσωπο του Αγαμέμνονα
 ανησυχία για την κατάσταση
 προτροπή να καταφύγουν στη βοήθεια της μαντικής τέχνης
 βεβαιότητα πως πίσω από το θανατικό κρύβεται ο Απόλλωνας
 διάθεση να εξακριβωθούν τα αίτια οργής του θεού και αν οι Αχαιοί του έχουν
στερήσει προσφορές, να τον εξευμενίσουν..

Κάλχας: κατείχε το χάρισμα της μαντικής τέχνης από τον Απόλλωνα και γι’ αυτό
γνώριζε τα μελλούμενα, αλλά μπορούσε να ξεδιαλύνει κι όλα τα δυσερμήνευτα του
παρελθόντος και του παρόντος.. Η παρουσία του πάντως μας γυρίζει πολύ πίσω στο
παρελθόν του τρωικού πολέμου και μας θυμίζει πως ο μάντης είχε προβλέψει ότι η
Τροία θα κυριευόταν μετά από 10 χρόνια πολιορκίας και ότι η άλωση της πόλης δε θα
γινόταν χωρίς τη βοήθεια του Αχιλλέα..

Ο δισταγμός του μάντη: η παρουσία του μάντη γίνεται από τον ποιητή με τρόπο
επίσημο και μεγαλοπρεπή, προκειμένου να μην υπάρχει καμιά αμφιβολία για την
αλήθεια των λεγομένων του.. ο Κάλχας όμως φοβούμενος να αποκαλύψει τον υπαίτιο
της συμφοράς, καθώς αυτός μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνος, εφόσον του
καταλογισθούν τα σφάλματά του (έτσι, στήνεται το ψυχολογικό υπόβαθρο της
αντίδρασης που θα ακολουθήσει από τον Αγαμέμνονα), ζητά από τον Αχιλλέα να
δεσμευτεί προσωπικά και έμπρακτα πως θα τον προστατεύσει.. ο υπαινιγμός αφορά
ξεκάθαρα τον Αγαμέμνονα, τον οποίο «φωτογραφίζει», ενώ το γνωμικό «όταν
θυμώσει στο μικρό, νικά ο βασιλιάς» υποδηλώνει ότι οι ανίσχυροι άνθρωποι όταν
έρχονται σε σύγκρουση με την εξουσία συντρίβονται, ακόμη κι αν έχουν δίκιο..

Οι διαβεβαιώσεις του Αχιλλέα: ο Αχιλλέας με αυτοπεποίθηση και σοβαρότητα

ορκίζεται να προστατεύσει τον μάντη, ακόμα κι αν ο υπαίτιος είναι ο Αγαμέμνονας
(προσήμανση της σύγκρουσης Αχιλλέα – Αγαμέμνονα που θα ακολουθήσει), του
οποίου το ρόλο αμφισβητεί καθαρά (δεν αναγνωρίζει πως ο τίτλος του
αρχιστράτηγου έχει δοθεί αντικειμενικά στον Αγαμέμνονα)..

Η αποκάλυψη της αιτίας του κακού: ο Κάλχας, μετά τις διαβεβαιώσεις του
Αχιλλέα, αποκαλύπτει άμεσα και απροκάλυπτα την αιτία της οργής του Απόλλωνα,
που ήταν η προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στο Χρύση και η άρνηση επί
του αιτήματός του.. προτείνει μάλιστα ως λύση την επιστροφή της Χρυσηίδας στον
πατέρα της χωρίς λύτρα και θυσία στον Απόλλωνα..

Επιβράδυνση: ο ποιητής καθυστερεί να αποκαλύψει την αιτία του λοιμού,

επιδιώκοντας την αύξηση της δραματικότητας και της αγωνίας των ακροατών.. μέσα
της επιβράδυνσης είναι:
 ο λόγος που εκφωνεί ο Αχιλλέας στη συνέλευση και οι υποθέσεις που κάνει για να
ερμηνεύσει την κατάσταση..
 η μεγαλοπρεπής παρουσίαση του Κάλχα..
 η διστακτικότητα του μάντη..
 η δέσμευση του Αχιλλέα για εγγύηση της ασφάλειας του μάντη..
 η μεθοδική αποκάλυψη του μάντη που ξεκινά με την αναίρεση των άστοχων
υποθέσεων που είχε κάνει ο Αχιλλέας, ώστε η αλήθεια να είναι πιο οδυνηρή..

Δομή:
 οργισμένη αντίδραση του Αγαμέμνονα στο άκουσμα της μαντείας (στ. 102-121)..
 απαντητικός λόγος του Αχιλλέα και προτροπή του για συμμόρφωση του
Αγαμέμνονα (στ. 122-130)..
 λόγος του Αγαμέμνονα και συμφωνία για επιστροφή της Χρυσηίδας, αλλά με
προβολή απαιτήσεων (στ. 131-148)..
 δεύτερος λόγος του Αχιλλέα, οργισμένη αντίδρασή του και απειλή για αποχώρησή
του από τον πόλεμο (στ. 149-172)..
 ανταπάντηση του Αγαμέμνονα, περιφρόνηση του Αχιλλέα και απειλή για αρπαγή
της Βρισηίδας (στ. 173-188)..

Η αντίδραση του Αγαμέμνονα στο άκουσμα της μαντείας:   

 αμφισβητεί την αντικειμενικότητα του χρησμού του Κάλχα και, φέρνοντας στη
μνήμη του τα γεγονότα της Αυλίδας, σχολιάζει ότι πάντα ο μάντης ήταν
αγγελιοφόρος κακών ειδήσεων, προσβλητικός απέναντί του και του υποδείκνυε
πράγματα αντίθετα προς τα συμφέροντά του..
 δεν αναγνωρίζει την ευθύνη του για τον λοιμό και προσπαθεί να δικαιολογήσει την
συμπεριφορά του προς το Χρύση παίρνοντας απολογητικό ύφος και επαινώντας τα
χαρίσματα της Χρυσηίδας (όμορφη, έξυπνη, νοικοκυρά = πρότυπο γυναίκας στην
ομηρική εποχή).. συγκρίνοντάς τη μάλιστα με την Κλυταιμνήστρα, δικαιολογεί το
γιατί δεν την έδωσε πίσω στον πατέρα της, αλλά και τονίζει το μέγεθος της θυσίας
που είναι έτοιμος να κάνει επιστρέφοντάς τη..
 υποχωρεί για χάρη του κοινού συμφέροντος, θέτοντας όμως ως όρο την
αντικατάσταση του δώρου που χάνει με άλλο βραβείο ίσης αξίας (προοικονομείται η
σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, που θα προκαλέσει την οργή του
πρώτου).. πάντως, το γεγονός ότι στα δύσκολα συμβιβάζεται και υποχωρεί (στην
προκειμένη περίπτωση δέχεται να επιστρέψει την Χρυσηίδα) προοικονομεί και τη
μεταμέλειά του αργότερα προς τον Αχιλλέα, όταν τα πράγματα θα οδηγούν τους
Έλληνες σε ήττα..
 αποκαλύπτεται ο αυταρχισμός, η ιδιοτέλεια, ο εγωκεντρισμός και η αλαζονεία του
αρχιστράτηγου..

Η απάντηση του Αχιλλέα: ο Αχιλλέας με αντικειμενική επιχειρηματολογία

προσπαθεί να εξηγήσει ότι α) δεν υπάρχει περίσσευμα λαφύρων για μοιρασιά, β) δεν
είναι λογικό ό,τι έχει μοιραστεί να συγκεντρωθεί και να αναδιανεμηθεί, γ) ο
αρχιστράτηγος θα αποζημιωθεί πολλαπλά όταν θα γίνει η άλωση της Τροίας..
ωστόσο, ο Αχιλλέας αφήνει να διαφανεί με διακριτικότητα ότι έχει ενοχληθεί από τη
συμπεριφορά του Αγαμέμνονα..
Ο δεύτερος λόγος του Αγαμέμνονα: ο Αγαμέμνονας οδηγεί σταδιακά τη
σύγκρουση σε προσωπικό επίπεδο, υπαινίσσεται προσπάθεια εξαπάτησής του και
επισημαίνει πως ως αρχιστράτηγος δικαιούται μερίδιο λαφύρων.. πάντως, προς το
παρόν η κορύφωση της έντασης απομακρύνεται και η προσωπική αντιδικία
αποφεύγεται.. Μάλιστα, ο Αγαμέμνονας αναγνωρίζει τη γενναιότητα του Αχιλλέα
(132), υπογραμμίζει τη μοναδικότητά του ανάμεσα στους ανθρώπους (147),
αναφέρεται και σε άλλους ήρωες, όταν λέει πως θα πάρει το λάφυρο κάποιου
αρχηγού, ώστε να μη φανεί πως η απειλή στρέφεται κατά του Αχιλλέα (139) και
αναβάλλει τη λύση του προβλήματος για αργότερα (141).. Επομένως, ο Αγαμέμνονας
παρουσιάζεται αδιάλλακτος, απαιτητικός, απόλυτος και τυφλωμένος από την
αλαζονεία της εξουσίας..

Ο δεύτερος λόγος του Αχιλλέα: ο Αχιλλέας απαντά με οξύτητα και απειλητικό

ύφος:
 με οργή εκτοξεύει βαρείς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς κατά του
Αγαμέμνονα και μάλιστα δημόσια..
 αρνείται να υλοποιήσει ό,τι του αναθέσει ο Αγαμέμνονας..
 δηλώνει ότι η συμμετοχή του στην εκστρατεία δεν έγινε για προσωπικό όφελος,
ούτε είχε κάποιον λόγο για να τα βάλει με τους Τρώες, αλλά για να βοηθήσει στην
αποκατάσταση της τιμής των Ατρειδών.. έτσι, καταλογίζει αχαριστία και
αγνωμοσύνη στον αρχιστράτηγο..
 εκφράζει την πικρία και την αγανάκτησή του για την άδικη και εις βάρος του
μοιρασιά των λαφύρων σε σχέση με τον Αγαμέμνονα, μολονότι αυτός σηκώνει το
βάρος της μάχης..
 απειλεί με άμεση αποχώρηση από τον πόλεμο..
 ο Αχιλλέας αποδεικνύεται υπερβολικά ευαίσθητος, ιδίως στο θέμα της τιμής,
γενναίος, ευθύς, ειλικρινής, υπερήφανος.. συνάμα, όμως, είναι ιδιαίτερα οξύς και
ασυγκράτητος, καθώς μιλά προσβλητικά ακόμα και στον ίδιο τον αρχιστράτηγο (η
προσβλητικότητα του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα, δείγμα της κρίσης του θεσμού
της βασιλείας, είναι χαρακτηριστικό που συναντάται στην ομηρική εποχή και όχι στη
μυκηναϊκή = αναχρονισμός)..

Ο τρίτος λόγος του Αγαμέμνονα:

 αδιαφορεί για την απειλή του Αχιλλέα να αποχωρήσει..
 αρνείται την ευθύνη της σύγκρουσης μεταφέροντάς τη στον αντίπαλό του (174, 178,
181)..
 αφαιρεί το θέμα της τιμής από τον Αχιλλέα και το ιδιοποιείται (175-176)..
 αναγνωρίζει την ανδρεία του Αχιλλέα, αλλά την αποδίδει ως δώρο των θεών..
 απειλεί ανοιχτά πλέον πως θα πάρει τη Βρισηίδα, το προσωπικό δώρο του Αχιλλέα..
 προσπαθεί να προλάβει οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απειθαρχίας (187-188)..
 αναφέρεται στο Δία, υφίσταται όμως τραγική ειρωνεία, καθώς γνωρίζουμε από
το προοίμιο ότι ο Δίας θα οδηγήσει τα πράγματα κατά τρόπο τέτοιο ώστε να
δικαιωθεί ο Αχιλλέας..
 ο Αγαμέμνονας συνεχίζει να εμφανίζεται ατομιστής, άπληστος, αυταρχικός και
εγωκεντρικός.. παράλληλα, όμως, καθώς προκαλεί τον Αχιλλέα να αποχωρήσει, δε
δείχνει διορατικότητα και σύνεση, αφού θα έπρεπε να συνειδητοποιεί τις συνέπειες
μιας τέτοιας εξέλιξης..

Ομηρικά επίθετα: δε θεωρούνται διακοσμητικά, αλλά σε συνδυασμό με το

ουσιαστικό που προσδιορίζουν δημιουργούν αυτόνομες οπτικές εικόνες..
ταυτόχρονα, τα επίθετα αυτά είναι στερεότυπα (=τυπικοί στίχοι), προέρχονται από
την παράδοση της προφορικής ποίησης και αποτυπώνουν την ουσία του ουσιαστικού
στο οποίο αναφέρονται (π.χ. λευκοχέρα Ήρα, μεγαλόψυχοι – γενναίοι Αχαιοί κ.τ.λ.)..
 ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Η ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΤΗΝ ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗ
Στ. 189-247

Δομή:
 Το τρομερό δίλημμα του Αχιλλέα (στ. 189-193)
 Η εμφάνιση (επιφάνεια) της Αθηνάς (στ. 194-199)
 Η αντίδραση του Αχιλλέα και ο λόγος του προς τη θεά (στ. 200-206)
 Η συμβουλή και οι υποσχέσεις της Αθηνάς στον Αχιλλέα (στ. 207-215)
 Η υπακοή του Αχιλλέα και η αποχώρηση της θεάς για τον Όλυμπο (στ. 216-223)
 Το ξέσπασμα του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα και η δέσμευση του ήρωα για
οριστική αποχώρηση από τον πόλεμο (στ. 224-248)

Το δίλημμα του Αχιλλέα: να σκοτώσει ή όχι τον Αγαμέμνονα: μετά την

προκλητική απειλή του Αγαμέμνονα ότι θα πάρει τη Βρισηίδα, ο Αχιλλέας φουντώνει
από οργή, αγανάκτηση και μίσος.. η προσβολή ήταν πολύ μεγάλη για τον ήρωα, αν
λάβουμε υπόψη τον ηρωικό κώδικα περί τιμής.. έτσι, διχάζεται ανάμεσα σε αυτό που
τον σπρώχνει να κάνει το πάθος και ο αυθόρμητος χαρακτήρας του (παθιασμένη
μανία για εκδίκηση και ικανοποίηση της ποδοπατημένης ηρωικής τιμής) και σε αυτό
που υπαγορεύει η φρόνηση, η οποία όμως επιφέρει ταπείνωση.. πάλη λοιπόν
ανάμεσα στο συναίσθημα και στη λογική!

Η εμφάνιση της Αθηνάς ως από μηχανής θεού: στην τρομερή συναισθηματική

αμφιταλάντευση του Αχιλλέα δίνεται αυτόματα η ποθητή λύση με την παρέμβαση
της θεάς Αθηνάς, την οποία στέλνει η Ήρα για να συγκρατήσει την οργή του Αχιλλέα
και να κατευνάσει τη μανιασμένη ψυχή του. Έτσι, αποτρέπεται την τελευταία στιγμή
το κακό.. βέβαια, η επιφάνεια της θεάς Αθηνάς δεν καθιστά τον Αχιλλέα άβουλο
όργανο στα χέρια των θεών ούτε μειώνει την αυτοσυγκράτηση και τη σύνεση που ο
ήρωας επιδεικνύει την κρίσιμη στιγμή (η ανθρώπινη ευθύνη και η θεϊκή παρέμβαση
συνυπάρχουν)..

Ο λόγος του Αχιλλέα προς την Αθηνά: μετά το πρώτο ξάφνιασμα, ο Αχιλλέας

αναγνωρίζει τη θεά και εκφράζει το παράπονό του για την αδικία του Αγαμέμνονα,
δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι ο αρχιστράτηγος θα πληρώσει με την ίδια του τη ζωή την
υπεροπτική του συμπεριφορά..

Ο κατευναστικός λόγος της Αθηνάς: α) η Αθηνά δηλώνει το σκοπό της

επίσκεψής της, β) αποκαλύπτει πως ενεργεί κατόπιν εντολών της Ήρας, γ)
συμβουλεύει τον Αχιλλέα να αφήσει το ξίφος του και να εκτονώσει το θυμό του με τα
λόγια, δ) τον ενημερώνει, καθώς ως θεά γνωρίζει το μέλλον, για τη μελλοντική
δικαίωση απέναντι στην προσβολή που τώρα υφίσταται, ε) τον προτρέπει να
υπακούσει στις θεϊκές εντολές..
    Στα λόγια της θεάς εντοπίζουμε στοιχεία προσήμανσης για γεγονότα που θα
συμβούν αργότερα (στ. 213-215)..
    Ο Αχιλλέας δέχεται αδιαμαρτύρητα τις εντολές της Αθηνάς και αποκαλύπτει την
ευσέβειά του απέναντι στο θείο θέλημα.. ο στίχος 219 έχει γνωμικό χαρακτήρα..
πρέπει επίσης να επισημανθεί πως η τιμή του ήρωα έχει αποκατασταθεί βάσει των
αποκαλύψεων της θεάς περί του μέλλοντος, αλλά στα μάτια των συμπολεμιστών του
ο Αχιλλέας παραμένει εκτεθειμένος και ηττημένος στην αντιπαράθεσή του με τον
Αγαμέμνονα.. γι’ αυτό, καθώς αδυνατεί να φανερώσει τον πραγματικό λόγο της
υποχώρησής του, προσπαθεί να ξαναβρεί το χαμένο του γόητρο με ένα επιθετικό
λόγο προς τον αρχιστράτηγο..
Ο υβριστικός λόγος του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα: ο ήρωας μετά την
αποχώρηση της Αθηνάς εκτονώνεται σε ένα καταιγισμό ύβρεων πολύ προσβλητικών
για το ήθος, την τιμή και την αξιοπρέπεια του Αγαμέμνονα.. Ειδικότερα:
 εν μέσω ενός απερίγραπτου ψυχικού βρασμού, κατηγορεί τον Αγαμέμνονα ως
θρασύδειλο, αναιδή, εκδικητικό και άρπαγα, πλήττοντας το κύρος του ως
αρχιστράτηγου, αλλά φτάνοντας ταυτόχρονα και στην υπερβολή..
 απευθύνει έμμεσα κατηγορία για την παθητική στάση τους και στους υπόλοιπους
Αχαιούς, χαρακτηρίζοντάς τους αχρείους.. εννοεί πως μόνο τιποτένιοι άνθρωποι θα
ανέχονταν σιωπηλά την αλαζονεία του βασιλιά τους, μόνο και μόνο για την
προσωπική τους ασφάλεια και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους..
 δηλώνει με βαρύ όρκο (γεμάτος αυτοπεποίθηση από τις αποκαλύψεις της Αθηνάς)
ότι αποχωρεί οριστικά και αμετάκλητα από τον πόλεμο..
 προβλέπει την τιμωρία των Αχαιών από το χέρι του Έκτορα και την αδυναμία του
Αγαμέμνονα να τους βοηθήσει, παρά το γεγονός ότι θα υποφέρει από τις απώλειες..
 εμμέσως δηλώνει πως δε θα βοηθήσει τους Αχαιούς, όταν θα αποδεκατίζονται από
τον Έκτορα, μολονότι θα είναι ο μόνος που θα μπορεί να τους σώσει..
    Επομένως, η εκδίκηση του Αχιλλέα είναι μεθοδευμένη και μακροπρόθεσμη και
οδηγεί κατευθείαν στην αποκατάσταση της τιμής του ήρωα..
    Στους στίχους 241-245 υπάρχει προσήμανση της πρεσβείας που θα στείλει
αργότερα ο Αγαμέμνονας και οι άλλοι αρχηγοί των Αχαιών στον Αχιλλέα,
παρακαλώντας τον να γυρίσει στη μάχη, για να μην υπάρξει ολοκληρωτικός
αφανισμός του στρατού των Ελλήνων από τους Τρώες..
    Στην ένορκη δήλωση του Αχιλλέα πως θα αποχωρήσει από τον πόλεμο, ο Όμηρος,
για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση και παραστατικότητα, χρησιμοποιεί
το εκφραστικό σχήμα του αδυνάτου (εξωλογικό στοιχείο). Η έννοια του όρκου
είναι ότι αν το ξύλινο σκήπτρο που κρατά ο ήρωας βγάλει φύλλα και κλαριά, τότε
μόνο θα συμμετάσχει ξανά στη μάχη.. Αυτό βέβαια μόνο εκ θαύματος θα μπορούσε
να γίνει.. έτσι, στον Όμηρο και στη δημοτική ποίηση, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι
κάτι δεν πρόκειται να γίνει ποτέ και με κανένα τρόπο, το αντιπαραβάλλουμε με
πράγματα ανέφικτα, όπως με την παραβίαση της φυσικής τάξης πραγμάτων..
    Η περιγραφή του σκήπτρου συνιστά επιβράδυνση που καθυστερεί την εξέλιξη
της πλοκής και επιτείνει την αγωνία των ακροατών, αλλά είναι αναγκαία, καθώς:
 το σκήπτρο αποτελεί μέρος της τελετουργίας των όρκων..
 μέσω του σκήπτρου, δίνεται η δυνατότητα στον Αχιλλέα να τονίσει τη λειτουργία
του ως συμβόλου απονομής δικαιοσύνης, σε αντίθεση με την αδικία που έχει
υποστεί..
 η περιγραφή του σκήπτρου καθορίζει και το ίδιο το περιεχόμενο του όρκου..
ΚΑΛΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΑΣΤΕΡΙΑ ΜΟΥ!