§.fi.

Budowa i funkcje
układu oddechowego
o(§
.!ć
f Zadanie 1.
d Oceń prawdziwość stwierdzeń . Zaznacz Ł jeślistwierdzenie jest prawdziwe, lub Ę ieślijest
fałszywe.

1, i Naprzemienne wdechy i wydechy zapewniają wentylację płuc. F

2. Krew transportuje dwutlenek węgla z płuc do komórek ciała. F

, W mitochondriach tlen jest wykorzystywany podczas oddychania tlenowego

, do wytwarzania ATP. P F

.i.,iłĘ;,:r,"ii,*
";..
B;] Uporządkuj narządy w takiej kolejności, aby przedstawić drogę przepływu powietrza opuszcza
jącego miejsce, w którym dochodzi do wymiany gazowej, '§(/'pisz w odpowiednich miejscach
cyfry 1-6.

-- gardło

____ płuca

krtań
__ oskrzela główne
.-- jama nosowa

__ tchawica

tred*atłę S"
Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy opisanych w niej narządów. Następnie wskaż i podpisz
te narządy na ilustracji odpowiednimi literami.

Litera Nazwa
Opis narządu
narządu
Narząd ten jest wyścielony orzęsionym
A nabłonkiem, który oczyszcza wnikające
do niego powietrze.

Ten odcinek dróg oddechowych umozliwia ]

B doprowadzenie powietrza z tlenem l

i
do pęcherzyków płucnych.

Stanowi wspólną częśćukładu pokarmo-

c wego i układu oddechowego.

W tej częściukładu oddechowego

D
dochodzi do wymiany gazowej.
 Zadanie Ą.
Oceń prawd ziwośćstwierdzenia: ,,Drogi oddechowe, które pełnią funkcję ochronną, można
PorównaĆ do filtra oczyszczającego powietrże". Odpowiedź uzasadnijjednym argumentem,
uwzględniając budowę dróg oddechowych.

Zadanie 5.
Skłeślbłędne wyrazy taĘ by informacje na temat płuc były prawdziwe.

Płuca są Parzystym narządem, przy czym prawe / lewe płuco jest zbudowane z trzechpłatów Płuca
składają się z pęcherzyków płucnych, których ścianysą zbudowane z nabłonka jednowarstwowego /
wielowarstwowego płaskiego. Niewielkie wymiary pęcherzyków orazich duża liczbaumożliwiają
zwiększenie l zmniejszenie powierzchni płuc, co zwiększa efektywność wymiany gazowej.

Zadanie 6.
ZaPoznaj się z poniższym opisem narządu układu oddechowego, a następnie wykonaj polecenia.

Ten nieParzysty narząd jest początkowym odcinkiem dolnych dróg oddechowych.

|edna z jego chrzą-
stek - nagłoŚnia - oddziela drogi oddechowe od przełyku, co zabezpieczatennarząd przed,d,ostawa-
niem się do niego pokarmu. W częścitego narządu zwanej głośniąznajdująsię fałdy głosowe. podczas
swobodnego oddechu są one rczluźnione i powietrze może swobodnie przepływaćprzezten narząd.
I(iedY faĘ głosowe są napięte, powietrze przechodzące przez szparę głośniwprawia je w drgania,
co Powoduje wYtworzenie głosu. Na barwę głosu wpływają puste przestrzenie, takie jak jama nosowa
czY zatokL Natomiast siła głosu jest uzależniona od szybkościprzepływupowietrza przechodzącego
przez głośnię.

@ nagłośnia

szpara głośni
fałdy głosowe

a) Podaj nazwę narządu, którego dotyczy opis.

b) Zaznacz ilustrację, która przedstawia ułożenie fałdów głosowych podczas mówienia.

c) OkreŚI, dlaczego podczas infekcji górnych dróg oddechowych zmienia się barwa głosu.
 5.2. Wentylacja iwymiana gazowa
Zadanle 1, t! :§".T,Y-""1ijlixas.lzz
Przeczytaj opis i przeanalizuj ilustrację przedstawiającą zmianywymiarów płuca i lokalizacji
oskrzeli w czasie wdechu oraz wydechu. Następnie wykonaj polecenia.

d ,,Powiększanie klatki piersiowej podczas wdechu angażuje mięśnie

międzyżebrowe i przeponę [,..], warstwę mięśniszkieletowych
tworzącą dolną ścianę jamy klatki piersiowej. I(urcząc się, jeden
z zestaw ów m ię śnimiędzy żebrowych t ozszer za j amę klatki pier-
siowej, ciągnąc żebra w górę, a mostek na zewnątrz. \W tym
samym czasie przepona kurczy się, powiększając klatkę piersiową
w dół. Działanie opadającej przepony jest podobne do wyciągnię-
cia tłoka ze strzykawki".
Zródło: N.A. Campbell, Biologia,Poznań 201B, s.939,

a) Określ,jakim odcieniem różowego - jasnym czy ciemnym - Żrodło: K. Czechowicz, Zarys

oznaczono na ilustracji wymiary płuca i lokalizację oskrzeli anatomii człowieka z elementami
l antropologii, Katowice 1993, s. 239.
podczas wdechu. Odpowiedź uzasadnij.

I b)Zaznacz ilustrację, która przestawia kształt przepony podczas wdechu.

._ i

-. *l
-_J $

..,:i,-,.:]l.'i;a: l.:

powietrze atmosferyczne
Przeanalizuj ilustrację, a następnie oceń prawdziwość Po,160 mmHg
stwierdzeń. Zaznacz Ę ieślistwierdzenie jest prawdziwe, P.,-., 3 mmHg
lub Ę jeślijest fałszywe.
- -2
I

ł
Ciśnienie cząstkowe CO, we krwi płynącej w tętnicy tętnica żyla
1 płucnej jest wyższe niż ciśnienie cząstkowe CO, P F płucna płucna

-
w pęcherzykach płucnych,
Po,40 mmHg Por95 mmHg
Na skutek różnicy ciśnień parcjalnych gazy
Pco"46
2. oddechowe dyfundują między pęcherzykami P F 40 mmHg
płucnymi a naczyniami włosowatymi.
eMrocyt naczynie
Tlen przenika zpęcherzyków płucnych do krwi,
krwionośne
3 ponieważ w pęcherzykach panuje nizsze ciśnienie P F
cząstkowe. Żrodło: Egzamin maturalny z biologii,
poziom (ozszerzony, CKE, maj 2015.

i,

ł
 Zadanie 3. erytrocyt
pęcherzyk
Ptzeanalizuj ilustrację, a następnie wykonaj polecenia. płucny

a) Wskaż na ilustracji strzałką kierunek przeplywu dwutlenku

węgla między pęcherzykiem ptucnym a krwią.
o(!
f o
-!ć
b) \Mymień dwa przystosowania w budowie erytrocytów
d do transportu tlenu.

1.

2.

ci Skreślbłędne wyrazy tak, aby informacje byty prawdziwe.

Spadek / Wzrost wartościpH powoduje przyspieszenie uwalniania tlenu przez oksyhemoglobinę.
Natomiast wyższa l niższatemperatura w tkankach ułatwia oddawanie przez nią tlenu.

l::, Zarlanle 4.
§l
Korzystając z informacji zawartych w tekścieoraz z własnej wiedzy, wykonaj polecenia.

i Hemoglobina to barwnik oddechowy występujący w erytrocytach. Składa się ona z cztercch podjed-
:i nostek. I(ażda z nich zawiera cząsteczkę hemu z centralnie ułożonym jonem że|aza. Hemoglobina
wi4że tlen w płucach, a następnie oddaje go w innych częściachorganizmu. Proces ten wymaga współ-
dzialania pomiędzy podjednostkami hemoglobiny, ponieważ kiedy cząsteczka tlenu wiąże się z jedną
podjednostką, pozostałe podjednostki zmieniają swój kształt, co zwiększa ich powinowactwo do tlenu.
Natomiast gdy cztery cząsteczkitlenu są związane z hemoglobiną, a jedna z podjednostek uwolni tlen,
następuje zmiana kształtu całej cząsteczki hemoglobiny. Powoduje to zmniejszenie powinowactwa
podjednostek hemoglobiny do tleau, przez co jest on łatwiej uwalniany.

a} Określ, czy hemoglobina wiąże się z tlenem trwale, czy nietrwale. Odpowiedź uzasadnij.

b) Podaj nazwę zwi1zku organicznego,zktórego jest zbudowana każda podjednostka hemo,

globiny.

Zadanie 5.
Oceń prawdziwośćstwierdzenia:,,§(/ wysokich partiach gór u himalaistówwystępuie niekiedy
obrzęk płuc i m6zga, co jest związane ze spadkiem ilościtlenu w powietrzu wraz z wysokością".
Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.
5.3, Zaburzenia fun kcjonowania
układu oddechowego
Zadanie tr,

Skład powietrza ma bardzo dużć znaczenie dla funkcjonowania układu oddechowego.

a} Uzupełnij tabelę. Padaj nazwy zanieczyszczeń powietrza, których dotycząponiższe opisy.

Substancja rakotwórcza występująca m.in. w spalinach

samochodowych

Związki, które po połączeniu z wodą powodują kwaśne

opady.

b) Podaj dwa działania człowieka, które pomogłyby ograniczyć powstawanie smogu kwaśnego.

1.

2.
ó

Zadanie 2.
Czad jest związkiem zagrażającym życiu człowieka.
a) Podkreśl nazwę chemiczną czadu.

dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenek siarki, tlenek azotu

b) lvyjaśnij,dlaczego w ciężkich przypadkachzaczadzenia u ludzi należy przeprowadzić

transfuzję krwi.

Zadanie 3,
Podaj po jednym argumencie negatywnego wpływu palenia papierosów na wymienione niżej
układy narządów.

A. Układ nerwowy:

B. Układ krwionośny:

C. Układrozrodczy:

D. Układ kostny:
 Zadanie 4.
Podaj, jakie badanie należy wykonać, by ocenić pojemnośćptuc.

Zadanie 5.
Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenia.

Iedną z chorób układu oddechowego jest gruźlica płuc. }est to choroba wywoływan a przez bakterie -
prątki gruŹlicy, zwane też prątkami Kocha. Najczęściej przenoszą się one drogą kropelkową. Do zaka-
żenia dochodzizazwyczaj wwyniku bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi. Można się również
zaraziĆ przezwypicie zakażonej wody lub nieprzegotowanego mleka pochodzącego od zakażonych
krów. W Polsce obowiązują szczepienia przeciw gruźlicy.

a) Podaj przyczynę gruźlicypłuc.

b) lMymień trzy sposoby zapobiegania gruźlicy ptuc.

1.

2.

3.

. :.,lłlili,i-:;.
Astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to choroby rożnychstruktur
układu oddechowego. Mimo to można pomiędzy nimi dostrzec pewne podobieństwa.
, Zaznacz w każdym wierszu tabeli odpowiedni punkt (A lub B) zawierający cechywspólne
astmy oskrzelowej i POChP.

palenie papierosów
ł
czynniki alergeny i drobnoustroje
A genetyczne
i
B ł
chorobotwórcze

u n i kani e zanieczy szczenia

A B środowiska i niepalenie
papierosów

obnizona wydolność
A B świsty
wysiłkowa i duszności

A B spirometria i bronchoskopia

[ł} Dokończ zdanie. Wybierz poprawną odpowiedź spośród podanych.

U osób chorych na astmę stan zapalny rozwija się w
A. jamie nosowej.
B. gardle.
C. tchawicy.
D. oskrzelach.
 swoją wiedzę ś,
c
o
§)

o
ą
o-
o
doprowadzanie o
J
powietrza wymiana o
do płuc gazowa
. choroby wirusowe €
. dym tytoniowy i bakteryjne (nieżyt
,:J . smog nosa, przeziębienie,
. pyłowe zanieczyszczenia grypa, angina, 9ruźlica)
powietrza o rak płuc
Drogi Płuca . czad o astma oskrzelowa
oddechowe . POChP

Czynniki niekorzystnie
Budowa
działające na układ
oddechowy

. RTG klatki
piersiowej
o spirometria
. bronchoskopia

ł
Wymiana
i,
9azowa
]

l
i
i,
Transport
gazów il
Mechanizm oddechowych ,i,ł
,/\ /\
,ii,
/\
/\ /\
' wdech i wydech dyfuzja tlen: dwutlenek węgla;
dzięki mięśniom . w formie . w postaci HCO;
oddechowym oksyhemoglobiny . związany z białkami,
. rozpuszczony głównie
fizycznie w osoczu karbaminohemoglobiną
. r ozp u szczo ny f izy czni e
W osoczu
:ł
wymiana gazowa wymiana gazowa
zewnętrzna WeWnętrzna
I

ł
w płucach w tkankach
 .3
'l:'O
Karta powtórzen'iowa
o
o
o
oo Zadamie t-
o(§ l lustracja przedstawia budowę u kład u oddechowego,
a} Wyjaśnij,jakie znaczenie dla funkcjonowania układu odde-
3 chowego ma nabłonek rzęskowy występujący w odcinku
d oznaczonym na ilustracji literą A. Podaj nazwę tego odcinka.

znaczenie nabłonka:

Nazwa odcinka:

b} Wskaz na ilustracji i podpisz narząd, w którym powstaje

głos.
::,.,

ąi'il e} Wykaż związek między budową a funkcjonowaniem płuc,

i:,

]i

Zadan§e 2,
Na ilustracjach przedstawiono dwie fazy wentylacji płuc,
a w punktach A-J podano informacje dotyczące tych faz,
A. Podczas leltazy wykonuje się RTG klatki piersiowej.
B. W czasie tejfazy jest mozliwe swobodne śpiewanie
oraz wypowiadanie słów.
C. Podczas tejfazy następuje spadek ciśnienia
w pęcherzykach płucnych.
r^-^ t
laLal
D. W tej fazie mięśniemiędzyzebrowe są w stanie
rozkurczu.
E. Podczas IĄtazy następuje wzrost ciśnienia
w pęcherzykach płucnych.
F. W tej fazie żebra zostają uniesione nazewnąIrz i ku górze.
G. Podczas tejfazy następuje obnizenie przepony.
H. W czasie lejfazy jest mozliwe usuwanie powietrza zpłuc,
l. Podczas lejfazy przepona jest w stanie rozkurczu.
Faza2
J. Faza ta jest nazywana fazą czynną.
Uzupełnij tabelę. Wpisz oznaczenia literowe informacjiwe właściwychkolumnach

Faza1. Faza2.
 Zadałłie 3,
Jedną z głównych funkcji układu oddechowego jest przeprowadzanie wymiany gazowej.
Podkreślw kazdym wierszu tabeli (1-4) nazwę gazu, którego dotyczy opis.
Opis Gaz
Ten gaz, łącząc się z hemoglobiną,lwoĘy
1. tlen dwutlenek węgla tlenek węgla
karbaminohemoglobinę.

Do tego gazu hemoglobina ma największe

2, tlen dwutlenek węgla tlenek węgla
powinowactwo.

Gaz ten jest transportowany przede

3. tlen dwutlenek węgla tlenek węgla
wszystkim w formie oksyhemoglobiny.

Gaz ten jest transportowany głównie

4. tlen dwutlenek węgla tlenek wę9la
W osoczu.

Ęac§mr:ie 4.
IIustracje przedstawiają jeden z elementów układu oddechowego: zdrowy orazbędący w stanie zmian
chorobowych.

oznaczono ilustrację przedstawiającą omawiany element w stanie chorobo-

a} Podaj literę, którą
wym. Następnie podaj nazwę choroby powodującejten stan.

Litera: Nazwa choroby:

si Podkreśl nazwę narządu układu oddechowego, w którym występuie element przedstawiony

na ilustracjach.
krtań, oskrzela, tchawica, płuca

Wymień dwa czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby, o której była mowa w punkcie a.

1.

2.

Zadanie 5.
Określ, jaką funkcję pełni śluzwystępujący w jamie nosowej