Ε Θ ΝΙ ΚΟ ΜΕ ΤΣΟΒ ΙΟ Π Ο ΛΥΤΕ ΧΝ ΕΙΟ

ΣΧΟ Λ Η Α ΡΧΙ ΤΕ ΚΤΟ ΝΩ Ν Μ Η ΧΑΝ Ι ΚΩΝ

Ιστορία και Θεωρία 6 ο υ εξαμήνου: Η σύγχρονη εποχή

Διαδικτυακή εξέταση 15 Ιουνίου 2020

Φοιτήτρια: Τουρίκη Αγγελική (ar17070)

ΘΕΜΑΤΑ

[1] Ποια νέα στοιχεία εισάγονται στην αρχιτεκτονική, το σχεδιασμό, το αστικό περιβάλλον, και
την πόλη κατά την σημερινή εποχή των μηχανών του διαδικτύου. Αναφερθείτε συγκριτικά και
συγκεκριμένα με αναφορές στο τεύχος των Αρχιτεκτονικών Θεμάτων, την βιβλιογραφία και τις
παρουσιάσεις στην τάξη.

[2] Πώς χτίζεται η εμπειρία της αρχιτεκτονικής ιστορικότητας μέσα από εμπειρίες και
ερμηνείες που διατυπώνονται και εξελίσσονται αναδρομικά και σταδιακά. Αναφερθείτε σε
συγκεκριμένα παραδείγματα από την βιβλιογραφία και τις παρουσιάσεις στην τάξη.

[3] Ποια νομίζετε ότι είναι η συμβολή της οικολογικής ευαισθησίας στην διαμόρφωση της
αρχιτεκτονικής και της πόλης τον 21ου αιώνα. Η οπτική μας και οι προτεραιότητες μας φαίνεται
να αλλάζουν, ανατρέποντας τα μέχρι τώρα ισχύοντα. Αναφερθείτε σε δυο συγκεκριμένα
παραδείγματα οικολογικού χαρακτήρα, από αυτά που παρουσιάσαμε στην τάξη, που σας
εκφράζουν, και δικαιολογήστε γιατί.
 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

[1] Όπως αναφέραμε κιόλας από τα πρώτα μαθήματα, «η ερμηνεία του κόσμου, η
συγκρότηση της πραγματικότητας, η γνώση, η αισθητική είναι αποτέλεσμα των κατασκευών
που παράγουμε εμείς οι ίδιοι» (αρχές constructivism, constructionism). Αυτό που θέλω να
τονίσω με την παράθεση της συγκεκριμένης φράσης είναι ότι, ενώ το 1890 πηγή φωτός
αποτελούσαν οι εύφλεκτες πηγές και οι άνθρωποι έχτιζαν και κατασκεύαζαν με αυτές τις
προϋποθέσεις, το 1900 ήρθε ο ηλεκτρισμός και πλέον μπορούσαν να δημιουργήσουν νέες
συνθήκες ζωής, πιο φωτεινές, με ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας (κλιματιστικά) και πιο ψηλά
κτήρια (ανελκυστήρες). Η βιομηχανοποίηση και η μηχανική εποχή, επομένως, άλλαξαν την
καθημερινότητα, το αστικό περιβάλλον και την αρχιτεκτονική ριζικά. Εδώ και αρκετά χρόνια η
γενιά μας βιώνει κι εκείνη μία αλλαγή συνθηκών, καθώς η μηχανική εποχή αντικαθίσταται από
τα ψηφιακά μέσα, δηλαδή μιλάμε για την ψηφιακή εποχή στην αρχιτεκτονική (mechanical ->
digital/computational). Έχουμε μία δεύτερη ‘Machine Age’ (Reyner Banham) με την τεχνολογία
και πάλι στο κέντρο του σχεδιασμού και μία αρχιτεκτονική που πραγματικά θα λειτουργεί σαν
μηχανή και δεν θα είναι επηρεασμένη μόνο αισθητικά από εκείνη, όπως στη μοντέρνα εποχή. Η
νέας επανάσταση επήλθε με την άνοδο της μηχανικής μάθησης (machine learning) και της
τεχνητής νοημοσύνης στο πεδίο της αρχιτεκτονικής.

“AI IS THE NEW ELECTRICITY”, όπως ήταν και ο τίτλος σε μία παρουσίαση του κύριου
Κωτσόπουλου, μία φράση που δεν μπορούσε παρά να μας βάλει σε σκέψεις για το τι έρχεται
στην αρχιτεκτονική και τι ήδη έχει αρχίσει να σχεδιάζεται. Όμως δεν αρκεί να δούμε τις
αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη μόνο από πρακτική σκοπιά, από την εξέλιξη των τεχνικών
αναπαράστασης ως την επικράτηση του Building Information Modeling (BIM), την ψηφιακή
μοντελοποίηση κτιρίων, αλλά πρέπει να δούμε και τη θεωρητική σκοπιά πίσω από τα μέσα. Η
κατανόηση του τρόπου με τον οποίο επηρεάζονται τα ίδια τα θεμέλια της αρχιτεκτονικής
πειθαρχίας είναι εξίσου σημαντική. Πλέον έχουμε σχεδόν κατακτήσει τις νέες τεχνολογίες που
αφορούν υλικά, τρόπους δόμησης και αυτό που μένει να κάνουμε είναι τα αρχιτεκτονικά
στοιχεία να αρχίζουν να λαμβάνουν ερεθίσματα και πληροφορίες και να προσαρμόζονται
(σχήμα, μορφή, υλικά) και έτσι πρέπει να γίνεται η επίλυση των διαφόρων προβλημάτων που
αφορούν την αρχιτεκτονική και την πόλη.

Στα Αρχιτεκτονικά Θέματα ήδη γίνεται μία πρώτη αναφορά σε όλη αυτή την νέα εποχή από
τον Τάκη Ζενέτο, ο οποίος ήταν χρόνια μπροστά από την εποχή του. Με την ‘Ηλεκτρονική
Πολεοδομία’, ο Ζενέτος αναφέρθηκε σε μία τεχνολογική αυτονομία, σε ένα μέλλον όπου η πόλη
θα αναπτύσσεται μέσα σε ένα χωροδικτύωμα. Η ανθρώπινη δραστηριότητα θα είναι σε άλλο
επίπεδο από το φυσικό (γιατί η επέκταση των πόλεων επιφέρει την καταστροφή της φύσης). Η
Ηλεκτρονική Πολεοδομία προσπαθεί να λύσει τα προβλήματα της εποχής με τη χρήση
τεχνολογίας τόσο στις υπηρεσίες, όσο και στη διαδικασία παραγωγής και κατανάλωσης, με την
αυτοματοποίηση, την τηλε-εργασία, την τηλε-εξυπηρέτηση, την τηλε-εκπαίδευση, τις τηλε-
διασκέψεις. Αν και δεν υλοποιήθηκε ποτέ, προφανώς, σαν πρόταση όρισε πολύ ξεκάθαρα τα
προβλήματα της εποχής της και με ώριμες κινήσεις θέλησε να τα επιλύσει και αυτό
επιτεύχθηκε με τη λεπτομερή πρόβλεψη των μερών που απαρτίζουν την πόλη του μέλλοντος
και της τεχνολογίας που χρειάζεται.

Τέλος, στο μάθημα είδαμε ακόμη μία πρώιμη ιδέα του διαδικτύου με την ‘Πόλη της γνώσης’
(Paul Otlet, Henri La Fontaine) και ένα σύστημα αρχειοθέτησης. Από το 1950-60 κιόλας, αντί για
μια τεράστια Αλεξανδρινή βιβλιοθήκη, ο κόσμος τείνει περισσότερο προς έναν ΗΥ, έναν
ηλεκτρονικό εγκέφαλο και τα media γίνονται προέκταση του ανθρώπου, ό,τι ακριβώς βιώνουμε
σήμερα.

[2] Ενώ στη μοντέρνα αρχιτεκτονική απουσίαζαν γενικές συνθετικές αρχές και τυπολογίες
που χαρακτήριζαν την αρχιτεκτονική προηγούμενων εποχών και δεν δίνεται σημασία στην
ιστορική γνώση και στις αξίες του παρελθόντος, αλλά χαράζεται μία αμιγώς ριζοσπαστική
πρωτο-πορεία που ουσιαστικά έρχεται να «καθαρίσει» τα απομεινάρια του χτες στην πόλη,
έρχεται η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική να συμφιλιωθεί με το παρελθόν και να διεκδικήσει την
παρουσία του. Οι μεταμοντέρνοι θεωρούν ότι είναι η αφετηρία για την αρχιτεκτονική του
παρόντος και του μέλλοντος και επιδιώκουν μία συνέχεια, οικεία στη μνήμη της κοινωνίας και
μέσα σε αυτό το πλαίσιο από το ’65 και έπειτα άρχισε να θεωρείται απαραίτητη η αναβίωση
των ιστορικών κέντρων και γειτονιών των μεγαλουπόλεων. Οφείλουν να ξανακατασκευαστούν,
αφού η μοντέρνα πολεοδομία κατέστρεψε όσα οι προηγούμενοι πόλεμοι μαζί...

Ένα αρχικό παράδειγμα είναι η συνοικία του Le Marais στο Παρίσι, στην οποία
αναφερθήκαμε στα μαθήματα. Τη δεκαετία του ’60 ήταν μία συνοικία με εγκαταλελειμμένα
μισογκρεμισμένα σπίτια και λίγα χρόνια πριν αυτό ίσως να αποτελούσε την αφορμή για μία
«ανατίναξη» της περιοχής σε μία προσπάθεια να σχεδιαστεί από το μηδέν με τις αρχές της
μοντέρνας πολεοδομίας. Ωστόσο, ευτυχώς δεν συνέβη, καθώς οι μεταμοντέρνοι πίστευαν ότι
μέσα στα μισογκρεμισμένα κτήρια κρύβονται αξίες που οφείλουν να συντηρήσουν, να
αναδείξουν και, γενικότερα, οφείλουν να έχουν επαφή με το παρελθόν τους και να το
απολαμβάνουν με τις αρετές του παρόντος. Άρα, δεν μιλάμε για «βήματα πίσω», αλλά για έναν
σεβασμό στο ‘πριν’, ώστε να μην υπάρξει αυθαίρετα το ‘μετά’. Το 1965, επομένως, στο Marais
ξεκινάει μία πολύ αναλυτική μελέτη και καταγραφή του κάθε κτηρίου και της χρήσης του,
ώστε να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο προστασίας και να υπάρξει προσπάθεια συντήρησης των
παλιών κτηρίων και ανάδειξης του δημόσιου χώρου (πλατείες, δρόμοι, τοπόσημα). Είναι η
πρώτη φορά που γίνεται μία τόσο συστηματική μελέτη και αργότερα το μοντέλο αυτό
ακολουθήθηκε σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Μπολόνια και η Βενετία.
Παρόμοιες προσπάθειες έγιναν και στην Αθήνα και συγκεκριμένα στην περιοχή της Πλάκας με
ισχυρές παρεμβάσεις για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στο κέντρο της
πόλης. Ακόμη, στο ΔΣΑ του 1977 έγιναν αναφορές για μελέτες και επισκευές των ελληνικών
παραδοσιακών οικισμών και μπήκαν μαθήματα αντίστοιχα του 5Α στις αρχιτεκτονικές σχολές.
Έτσι, ενώ το 1966 οι γειτονιές και τα χωριά ήταν γραφικοί τόποι, αλλά όχι για να ζουν οι
άνθρωποι, το 1982 έφτασαν να θεωρούνται ιδανικοί τόποι διαβίωσης με μικρή κλίμακα και
ανθρώπινη διάσταση.
 Με λίγα λόγια, τις θεωρητικές αναζητήσεις για προτάσεις ολοκληρωμένων νέων πόλεων, τη
δημιουργία ενός «χτιστού» περιβάλλοντος που να ευνοεί τον νέο τύπο ανθρώπου και τη
μεταμόρφωση ολόκληρης της κοινωνίας που απαιτούν οι νέες συνθήκες με την
βιομηχανοποίηση (μοντέρνα πολεοδομία), διαδέχθηκε η μεταμοντέρνα πολεοδομία με την
ανάκτηση του παρελθόντος και την εκκαθάριση του μοντέρνου. Και με την ‘ανάκτηση του
παρελθόντος’ εννοούμε το σύνολο των μεταλλάξεων που έχει υποβληθεί η πόλη ανά τους
αιώνες λόγω κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, γεωγραφικών συνθηκών και το
πολυδιάστατό της, τα layers που κρύβονται, τις αντιθέσεις και την πολυπλοκότητά της. Μην
ξεχνάμε τα σχέδια-κολλάζ του Aldo Rossi, ο οποίος ασχολήθηκε εκτενώς με το συγκεκριμένο
ζήτημα. Σημαντική φυσιογνωμία ήταν, επίσης, ο Leon Krier που κατακρίνει την
«αρχιτεκτονική των μορφών» και τον Le Corbusier και αναζητά έναν νοσταλγικό αναχρονισμό.

[3] Στο Metropolis του 1927 δρόμοι, τρένα, αεροπλάνα, αυτοκινητόδρομοι περνάνε πάνω και
μέσα από την πόλη και αποτελούν ένα από τα βασικά συστατικά της. Η μηχανική εποχή αυτό
έχει στο μυαλό της και αυτό προσπαθεί να υλοποιήσει. Ωστόσο, τον 21ο αιώνα, οι
προτεραιότητες και οι όροι ζωής αλλάζουν και στο επίκεντρο ενδιαφέροντος δεν είναι πια το
αυτοκίνητο, αλλά ο άνθρωπος. Εξ’ άλλου, τα προβλήματα της βιομηχάνισης είναι σαφή
(αποξένωση του ανθρώπου, ρύπανση, κακές συνθήκες ζωής).

Έτσι, ενώ από την αρχή έως το τέλος του 20ου αιώνα γίνονται γιγάντια έργα οικοδομής που
μετατρέπουν φυσικούς και τεχνητούς κόσμους της πόλης (ποτάμια, γειτονιές) σε
αυτοκινητόδρομους, τώρα αυτά μεταβάλλονται ξανά (λίγα χρόνια μετά) και γίνονται πάρκα. Η
μεταβιομηχανική εποχή επιζητά την βιώσιμη κινητικότητα και την κατάκτηση μίας καλύτερης
ποιότητας ζωής με πράσινο στις πόλεις και υγιεινές συνήθειες. Η απομάκρυνση των ΙΧ από τα
ευρωπαϊκά κέντρα και η ήπια πια κινητικότητα είναι το πρώτο βήμα. Το δεύτερο βήμα είναι νέα
γιγάντια έργα που τώρα δεν θέλουν να οικοδομήσουν, αλλά να «πρασινίσουν» το τοπίο.

Ένα τρανταχτό παράδειγμα τέτοιου έργου είναι η High Line της Νέας Υόρκης, ένα πάρκο
που δημιουργήθηκε στη στενή λωρίδα μιας υπερυψωμένης παλιάς σιδηροδρομικής γραμμής.
Στη διαδρομή αυτή των 6,5 χιλιομέτρων βλέπει κανείς από τη μια μεριά την καταπληκτική θέα
του ποταμού Hudson και από την άλλη μερικά από τα ιστορικά κτίρια του Μανχάταν.
Υπάρχουν καλοσχεδιασμένα παγκάκια που μπορεί κανείς να ξαπλώσει, παρτέρια με λουλούδια
και φυτά, στροφές και ισιάδες, στοές. Μακρινές οπτικές φυγές, αλλά και η δυνατότητα να
κρυφοκοιτάξεις μέσα σε γραφεία και σπίτια που βρίσκονται στο επίπεδο των ματιών. Η
απρόσωπη Νέα Υόρκη επιτέλους μπορεί να έρθει πιο κοντά στον επισκέπτη της και να γίνει
πιο ‘οικολογική’. Μιλάμε πια για έναν ecological urbanism και μία φύση πιο κοντά στην
καθημερινότητα και την αστική ζωή.

Αντίστοιχες τακτικές εφαρμόσθηκαν στη Βαλένθια, τη Μαδρίτη και άλλες πόλεις, όχι μόνο
στην Ευρώπη. (σημαντικοί είναι, επίσης, οι λαχανόκηποι μέσα στην πόλη και το παραγωγικό
πράσινο που ξεκίνησε να υπάρχει στο ίδιο πλαίσιο)