nentang, 4 - ly Le) Nha xuat ban Lao Déng Lién két xudt ban taveze CTY TNHH TM &DV VH Minh Tri aINicky Hays Nén tang Tam ly hoc N KEN TRUONG: SZ NHA XUAY BAN LAO DONG HA NOI - 2005,LU mét nhanh cla triét hoc schuyén ghién clu tai sao con nguéi: nhan thus va hanh dng nhu thé, dan dan oo nhiéu tiét gia va khea hoc gia, trén con duéng tim toi nghién cau cla minh, da dua ra nhiGu cong trinh anh huéng sau sAc dén su phat tién cua tam ty hoc. Ndi ro hon, chinh két qua rut ra ti cdng tinh 4y. ty nd da minh xac dé hinh thanh nhung gia dinh triét ly va khoa hoc cho mét nganh hoc méi tach ra mét cach déc jap: nganh tam ly hee. Ké tu khi hinh thanh, tam ty hoc da trai qua mot qué trinh dai tyong déi quanh co bang nhiéu gai y. khdi diém, 6 khi bang tranh cai dé 14) tal c& déu dua vao nén ting cila triét hoc do René Descartes, John Lock va Charles Darwin cung cap. tam ly hoc phat trién ngay cang cae hon nhu mot finn vuc kin thac, mot mén khoa hoc Théi quen phé bién ngay nay [a bat dau mot quyén sach vé tam ly hoe, luén tw! diém lam Iy hoc da tr6 thanh mét khoa hee biét lap. Nhu vay la khéng théa dang. Truso hét, no da bé qua hét nhting di san wnt hos to [Gn vOn da khudn dic nén tang dé tam If hoc thanh loai Khoa hoc va sau dé ia mot mén hoe en ich nhu hém nay. Thi dén, nd da bé gat moi khia canh tam If hoc quan rong nam 6 ngoai inh vue khoa noo Lich sti oda bat cli van dé gi thudc bat cir fink vuc nao cting du cé thé col nhu mét dong chay khdng ngling clia cée su kin tuong quan lan nhau. Cé nhiing van dé va cac théc mde dang dude tam ly hoc giai quyét lai chinh hing biéu hién cla nhung van dé va thac mac keo di nhiéu thé ky qua, Vi thé, nhdng ai dang quan tam d&n Lei adi déu nganh tam ly hoe. chde chin phai tuén ludn Gait nhing cau héi la tam by hoc hién dai dén 1 dau va phat trién tu nén tang cét di nao. Tam ly hec van ludn da dang, vi thé tam Wy hoc ngay nay cang da dang va phong phO. Trong lich sit lau déi alia tam ly hoe. chua Wing 66 thoi ndo ma t4t cd cac nha tam ly hoc chép nan chung mot khudn, mau duy nhdt. Nhung tinh trang dé khang mang tinh tidy cuc ma con nguge lai va tat yéu nia 1a khac, Ngay nay khéng con trudng phai ma chi co su i wot cla tinh than CHON LOC, nhac ta nhé dén phudng phap chic nang vé tam ly hoc ma Wiliam James da ggi y. Hay lua chon ti gitta cée ngudn khac nhau. cac ky thuat nao hiéu qua nhat trong viée gidi quyét mot van dé Cling theo James, véin dé [a tim higu con ngui, Ma nhting gi thuge vé con nguéi von phong phi va da dang nhu thé thi knong thé chap nhan chung mét knuon mau duy nhét Hay ding bat cd phuong phap nao hiéu qua nh&t ma chung ta co thé dé tim higu no. Noi dung cuén *Nén tang tam ly hec” trinh bay sic tich va day di nhat vé nguén g6c triét hoc olla tam ly hoc, cc trudng phai tu tuang trong tam ly hos, cae linh vue tam ly hoc va quan diém tam ly hos. Sach khong chi gidi thigu nhiing noi dung can ban, ma con tap trung vo nén ting va ban chat cla tam ly hog nhu la nguon ikién thue G6 d& tra cu van dé Phuong phap bien soan cla sach con nhém dén 3 muc dich chinh: chGng minh rang dd s&ch nghién ctu vist ousi dang giao khoa tam Wy hoc van co thé giai thichnhung quan diém hodn toan phite tap. sti dung nga ngil ré rang, dé hidu; chung minh ring quan digm va tam ly hoc da phat Wien 1 nét va phong pho khoang hon mat thé ky qua va cudi cing ta phan anh nhang gi dang dién ra trong tam Iy hoc hién dai Sach cén 66 su tinh déng dang ké trong each trink bay, mdi chudng déu chia ra nam phan nhd: aéi tudng nghién cu, ti khéa, (om tt. cau héi danh gia, cau hi thdo Iwan, dé gip ngudi nghién cilu ludn tin tudng kha nang n&m bat duse vin G8 mét cach day Gi khi tim hidu qua hét mot ehuong Tom lai, "Nén tang tam ly hoc” da phan Anh duge sy phdi hgp gida cc van a trong tam nén tang truyén théng va cac chil dé Ging dung dusng dai, cung cap mat cach nhin rong, chiét tung luen cap nhat vé nganh tam ly hoo OTs. NeuvEy Kitin TROGNGrE Eee Nguén géc | Cac trudng phai | | triét hoc cua | twtudng trong | tam ly hoc tam ly hoc Déi tugng nghién ctu) 1.1. Quan diém triét hoc a. Nhan dang nhing khai niém triét hoc chinh trong tam ly hoc Mo ta thuyét tién hoa Lién hé tiép can triét hoc voi ly thuyét tam ly hoc 1.2. N6i quan va thuyét hanh vi a. Mo 1a céc nha tam ly hoe ndi quan quan trong ban dau b. Nhan dang khai niém chinh trong suy nghi vé thuyét hanh vi c. So sanh tigp can theo thuyét hanh vi va ngi quan 1.3. Tam ly hoc chau Au a. Nhan dang gia dinh co ban cla Trudng phai cu tric (Gestalt) b. Chitng minh tiép cn cla Piaget lién két vi thuyét tién hoa c. So sanh tiép can chau Au voi thuyét hanh vi 1.4, Tam ly hoc lam sang a. Nhan dang nguén chiing ci trong ly thuyét phan tam hoc b. Mé ta gia dinh co ban trong tam ly hoc nhan van ~~ Cac linh vuc Quan diém tam ly hoc tam ly hoc c. Sosénh tiép can theo thuyét han vi, phan 44m hoc va nhan van trong tam ly hoc 1.5. Céch mang nhan thie a. Neu ly do sura déi ca tam ly hoc nhan thc b. Danh gia phép 2n du vi tinh trong tam ly hoc nhan thtic c. Nhan dang tiép can nhan thc trong céc Tinh vyc khéc thude tam Iy hoc 1.6. Bao dtic hoc va phuong phép luan a. MO ta gia dinh lam nén tang dng dyng dao dic trong tam ly hoc b. Ching minh anh huéng cla nghién céu dao due déi véi phuong phap tam ly hoc c. Lién két phudng phap luan dao due véi cc inh vuc chinh trong tam ly hoc 1.7. Linh vuc tam ly hoc a. Li@t ké linh vye tam ly hoc chinh b. M6 ta inh vue tam ly hoc chinh c. So sanh linh vuc tam ly hoe chinh 1.8. Quan diém a. Dinh nghia thuat ng vé quan diém tam ly hoc b. Nh&n dang tranh luan ty nhién - nudi dung chinh trong tam ly hoc c. Ap dung quan diém chinh vao ly thuyét tam ly hocMac dti Ic dau trong thé ky 19 1a mot dé tai nghién citu riéng biet, nhung, sut the §9 20 tim ly hoc phat trig va mé rong thanh mot mén hoc nit ngay nay, Trong the’ ky 20, tam ly hoc trai qua nhiéu thay 46i, mai suv thay di phin anh su quan fam va quan diém cia ting giai dean trong tich stt. Tam iy hoe ditge dinh nghia fa ngdnh nghién cfu tam tri, cling nhc nghién edu hanh vi, nghién cafe qua trinh xl I thong Gn 6 con nguéi, hay chi don sian TA nganh nghién ctu tai sao con Agudi hank dng nhu thé (mac da cdc nha tam I hoc cing nghién ctu & dong, vat). Tam ly hoc hign dai aé cap tit cd alnting véin dé nay, va tat cd nhang quan diém kh4c nhau nay gop phan vao.sy hiéu biet con ngudi ctia chiing ta. BE higa van dé, ching ta cdi hidu mot digu gi dé trong lich sti tm iy hoe va pham wi tam WW hoe hign dai NGUON G6c TRIET HOC CUA TAM LY Hoc ‘Tam ly hoc 1a m6t nganh kien thie chinh thife thuding duise cho ring xudt phat tt Khoang thap nign 1880, véi céng trink cia ahiing nguéi tién phong trong nganh tam ly hoc: Wilbelm Wundt, William James va Herman Ebbinghaus. Prue thoi diém ay, tam ly hoc thue sur khong tén tai nhu mot mon hoc riéng bigt ma chi duige xem [a mot hank eda triét hoc. Tuy nhién, 6 nhieu trigt gia va khoa hoc gia véi nag cong trink th hudng sau séc dén sy phat trign tim ly hoc vi céng trinh eda ho inh thanh nhang gid dinh trigt ly va khoa hoc cho aganh hoc méi. Ba nhan vat anh hutdng nhiéu nbat la trigt gia Descartes va Tocke, va khoa hoc gia Charles Darwin, Descartes MOt trong nhuing triét gia ban dda 6 anh hung nhat la René Descartes (1596-1650), Descartes ta nguéi dua ra quan diém ma ngay nay goi JA thuyét Nhi nguyén Cartesian: cho rang tinh thin va eo thé tach bi8t, déc lap voi nhau. Co thé chi yéu la mot cd may, mac dis 1a met od may rat phic tap, hoat dong chite nang theo cach may mée va cach lam wiée chil yéu mang tinh tu déng. Mac di: tinh than 1 noi ngu tr ctia link bén. Nhu thé, tae ra mét loai chat, tung tic voi co thé thong qua nao, nhung thc ra khéng phai Ja m6t 66 phan ctia co thé. Vi tinh chat rieng biét nén tinh than khong bi anh huéng béi nhény gi dién ra 6 co the, Tiép cn theo chuyét nhé nguyén nay hinh thanh co st duy_y hee & phuong ‘Tay, chi mdi gan day ching ta mei bat du nghién ctu nghiem te quan niém tinh than va thé xe trong thu f& ca lig ket vai nhau mat thict hon Descartes nght nhigu. Descartes tién hanh mat s& nghién ctu dé chting minh quan diém cia éng Tang co thé 13 mot bé phan tinh vi trong c6 may. Mot trong nhiing bé phan ndi tiéng nhat la giai phau mat bd, qua 46 éng chting minh hinh ant duge chiéu len vang. mac cua mat théng qua con nguai va thdy tinh thé ra sao. Ching cut nay rat ly tha nhung cing hinh thank mét khuén khé nghién ett nha manh quan diém cho rang co thé hoat dong nlur mot c& may, Tip c&n phan lén xem thuding nhuing khis canh mang tinh chinh thé luan hay twong tde qua lai cia cée chate nang hoat dong, cat thé, tr6 thanh phé bign trong y hoc vA sinh hoe. Trong nhiéu cach, hign nay cach suy AghT nay van con tn tai 6 chting ta Mac do thuyét Nhi nguyén Cartesian hong duge thiza nhan ahu céch tim hiéu vé con nguéi, Mot phan, thd thach xudt phat tY anh huéng ctia nhaing dang kin thie khdc ti nhiéu net kha nhau trén the” gidi, van gid lai céch tsp can chinh thé Juan hay théng rhdt doi vei con nguai nhy thuat cham cttu ctia ngudi Tramg Hoa hay yoga ctia ngusti An BS. (Thuyét cia Descartes phan anh truyén thong tu tuding chau Au, va thuyét Nhi nguyén Cartesian Ja cach nhan xét su vat theo kigu phutongTay), Mac di mot phan su khéng thiva aban 1d do két qué nghién cuu y hoc va tam ly hoc cho thay tinh than va thé x4c chung khong d6c lap véi nhau — chang han nhu cing thang dai han cé thé lam gidm tinh dé khang chdng benh tat ctia eo thé. Mét phan, vi bénh suy gidm mién dich AIDS d8 khign cde aha nghien cttu_y hee chi ¥ dén cde khia canh may méc trong hoat dong chic ning ¢ co thé co nghia rang nhitg hé théng chung, nhu cach xd Ly vige nhiém trang va iam lanh vét thubing ¢ chinh co thé, da bi xem nhe. Khia can khée trong thuyét Nhi 2guyén Cartesian Lién quan dén su’ phan bit gitta con ngudi va déng vat. Descartes nght ring dong vat hoat dong theo ban ning, duse lap trinh ma quang dE hoat dang theo cach thich hop a8 séng con. Con ngudi trai lai cé the lap luan, va chink digu may tim cho ho tre thanh ac bigt. Cau ndi n6i ti@ng cia Descartes: “Toi Suy nghi, the la t6i ton tai” (Cogito ergo sium) phat xuat tit diéu may: ong nhan manh rang chinh kha nang lap luan, tren het, la dae digm cuia con ngudi. Dong vat khong phdi la con ngudi vi thé ching khong co suy nght. Chting hanh dng mi guaing, theo ban nang may mée, ging nhut la may mée vay. Naay nay, ching ta suy nght vé dong vat c6 phan hoi khdc biét va ching hanh dong ra sao, mot phan vi anh huding cia thuyét tign hoa, mét phan vi didu chéc chan Ja nhan thie cua dong vat va gidi quyét vain dé con tinh vi hon quan diém theo thuyét Nhi nguyén nhigu. Nhung hinh thie thuyét ni nguyén Cartesian nay da c6 Anh huting dang ké trong tam ly hoc cling ni trong xa Adi phuong Tay, chuing ta s@ nhan thay khi khdo sit tim ly trong hanh vi dang vat trong nhting chitong cudi ctia quyén séch nay. Locke Nhung trigt gia khac cling ¢é lai anh hung cia mink trong tim ly hoc. John Cuong 1 QUAN DIS TRON: FAMILY HOC Locke (1632-1704) cho rang tat cd hidu biét od dude théng qua gise quan, va con ngudi khong ké thiia hiéu biét hay ban nang nao cd. Quan diém nay duge goi la chi nghia kinh nghiém, va khéng phai chi riéng Locke ~ cac triét gia khac trong thoi dai dy cing tan thanh, Chui nghia kinh nghiém co nh huding sau rong trong, fam iy hoc. Mgt tong nhiing anh hiding nay 1a sau cing dua dén quan ni€m cho rang sinh vat chi nhan due kich thich ben ngoai, do dé bigu hign hanh vi, duce xem 1a di ligu gid tri dé tim hisu con nguei — hay mat dong vat bat ky khde Nhéng nguttii theo ch nghia kink nghigm cho rang cae qua itinh ben trong chang. han hit suy nghi déu kadng quan trong va khong thé quan sat duoc. Chuing chi la nhting phan ting true kich thich ben ngoai, va nu quan trong thi chuing thé’ hién digu nay bang cach anh hudng hanh vi. Vi thé, quan sat hanh vi phan ting trude kich thich cung di. Mé hinh “hop den” nay Ja nguyen tée co bin trong tring phai tw duy tam Wy hoe goi la thuyét hanh vi, Locke nhan thife ring chung ta khong phan ting truce mdi kich thich riéng le Thay vao dé ching ta chi phan dng trite toan bé su kien hay tinh Hit. Locke nghi niting digu nay chi cé thé vi ching ta Phéi hop mot chudi Hén ket. Ching ta bat dau bing vige lien ket mot kich thich nay voi kich thich khdc, sau dé tigp tuc hinh thanh nhang chudi lién két phite tap hon khi tich My due nhjéu kinh nghiem hon trong ddi s6ng. Vi thé mac di cé ve ahu thé chting ta dang giai quyét mat den vi tuong téc don gin, hoan chinh, thi thyte ra lai bao gém nhiéu su lien két dan gidn, phdi hop cling nhau. Thuyét nay goi 1a thuyét lién tuéng, cting quan trong, trong thuyét hanh vi Darwin Thuyét Tigh héa do Charles Darwin dua ra trong nam i859 cé anh huéng rat Ién1 = cruews 1 QUAN DIEM IRONG TAM LY HOt adi véi tam Iy hoc, ceding nhu déi voi phan thé gidi khoa hoc con lai. Vé co ban, thuyét Tign hoa cho ring yeu cd méi tracing IA nguyén nhan sinh ra mot qua tenh phat trién ching Jodi lién tuc, déng vat din dan thich nghi véi yeu cdu nay. Sy thich nghi dién ra trong mot qua trinh thay déi gien dan dan thutmg ditoe cho 1a “su t6n tai etia cay, con khdée manh nhat” Qué trinh lién tue may sinh ra tinh da dang rét ln & co thé sing, cé thé phan foi thanh nhigu nhém khac nhau. Su phan loai duge biét niu loai Linh trang bao gém khi, vugn cio, khi khong dudi va con nguéi lA mot bo phan cia nhém sau cing ~ khi khong dudi. Vi the con nguér Ja mét,b6 phan trong chudi ti héa lién tue, chung mét sé dic diém v6i déng vat cé quan hé gan, Do dé, mot sO nha tam ly hoe nghién edu hanh vi dong vat dé tim higu cé gitp chung ta hiéu biét nhiéu hon vé hanh vi con nguei hay khong. MOt sé so sinh ban dau thude loai nay do chink Darwin tién hanh. Nam 1872, 6ng cong bé cach so sank gitta dong vat va con ngudi trong viée thé hién cam xtc, chting minh ring dit khoat co nhting, sur tuong dang gitta cach thé hién s¢ hai, gian dif va vui thi ¢ con ngudi véi sy thé hién nhitng cm xc tuong hy d cac lai dong vat ed vu khac. Thuyét tin hoa ngu y ring dae diém riéng biGt cu thé & dong vat chdc chin phat trign néu chting giup dong vat (hay ¢o thé sding) thich nghi véi mdi trudng. Su thich nghi abut thé cho phép ching tan lai, sng s6t qua nhung mdi de doa ma thanh vién khée trong chung loai dang d6i mat va khéng té fa thich nghi tét. Su ln tai ca ching loai chée chan phat trién nhiéu hon va lua truyén dae digém hifu ich cho thé he con chau, vi thé qua nbiéu thé hé, tat cd thanh vien cia ching loi Sy déu chia sé dic digm ay. Tigp can theo thuyét chic nang nay cling anh huéng dén tam ly hoc. Gid dinh con ngudi cé chung dac diém tam ly hoc nhu ¥ thie hay nhan bie xa noi déu phat trigm nham phuc vu mét s& loai chee nang tién Réa hay thich nghi thye ra cé e0i r8 an sau trong tw duy tam ly hoc. CAC TRUONG PHAI TU TUSNG TRONG TAM LY HOC Dua vao nén tang trift hoc do Descartes, Locke, va Darwin (cng nhut abiing aguéti Khdc} cung cap cho ring tam ly hoc ban dau due phat trién nhu mot mén khoa hoc, Ngay t thé ky 17 tect di, s6 trig’ gia quan tim dén hoat déng suy nyhi ctia con nguéi ngay cang nhiéu va bat dau nghi¢n edu thue nghiém. Linh vue quan tim cua ho ic dau due gel 1a Tritt hoe Thue nghiém, nhung phat trign cae hon nhu mt Tinh vile kién thite, mang tink “déc lap” thanh mon tam ty hoe: TAM LY HOC NOI QUAN Dinh nghia tim ly hee etia cac nha tam ly hoe ban dau a r6: tam ly hoe nghién cfu hoat dong suy nghi caa con ngudti. Nhiéu nghién citu cia ho bao gém ndi quan - ho c& gang tim higu hoat déng suy nghT bang cach phan tich va bae cho kinh aghiém cia riéng minh va kinh nghiém ctia tro ly 6 trinh dé. Ngay nay Oi quan khong duce xem 1a phusng phap nghién cuu thich hop mac dit dang bat du gidnh lai vi tri trong mot so inh, thite nghién ctu tam I¥ hoe. Nhung vao ning nam dau nghién city tim ty hoc, phyong phaép cung cap nhiéu tim nhin dang gid, m6t wai ly thuyét duoc phat trién qua noi quan van cén duge 4p dung cho dén nay. Wundt, James va Ebbinghaus Ba nha tam ly hoc ndi quan néi tiéng ahat Ja Wilhelm Wundt, William James va Herman Ebbinghaus. Méi nguti gop phan trong mén hoc méi theo nhidu cach khac nhau. Phong thi nghiém tam ly dautien do Wilhelm Wundt mo ra & Leipzig nam 1879, sinh vién ten khdp thé gidi Gén day hoc tap. Wundt nghién edu not phan ting va nghién cctu sy chi ¥, ong cling bit dq nghién ctu c6 he théng tim ly hoc xa Oi. Quan tam chinh cia Wundt Ia ban chat ¥ thite con nguéii, va phan tich nhigu yéu t6 khée nhau di déin vige hinh thanh kink nghiém ed nhan thie ké ed nhan thie xa hoi va suy ngtu vé xa hoi. William James, mot nha tim ly hoc nguéi My cGng nghién etfu kinh nghiém tam than bang noi quan, nhung ong tap trang nhiéu hon vao kinh nghiém ca nhan chut khong phai tam ty hoc xa hoi. Nam 1890 Gag xudt ban Neuyén if Tam ly hoc mé6t quyén sdch gido khoa dé cap va phat trién ly thuyét vé mét dai réng kinh nghiém ca nhan, tf tri nhé va cim mic cua ngudi lén cho dén ky nang va kink nghiém cua tré so sinh. Ly thuyét cia James cung cp nén tang che nhiéu cude nghién cttu sau nay, mot sé quan diém ctia 6ng rat gidng vdi ly thuyét ma cae nha tam ly hoe ngay nay 4p dung Nam 1885, Herman Ebbinghaus dua ra mét chuyén khdo phde hoa chuing cit ti nghién ctu eda éng vé tri nhé con ngudi va céch hoat dong. Phan ién ching cit trong chuyén khao nay hién nay van duoc 4p dung, ching ta sé dé cap chi Het trong chuong ndi va tri nhd. Dac diém quan trong nhét trong cong trinh cia Ebbinghaus cé lé 1a sy cong phu, cuc ky chi tiét khi Ong tién hah nghién citu. Ca Ebbinghaus lin Wundt déu dn dinh mét truyén théng chinh xdc trong thc nghiém dé lai én tugng mai mai trong mén tam ly hoe méi ra dvi. Cac Idp hoc trong phong thi nghiém dao tao sinh vién thee nguyén tac co ban ca phyong phap ludn tam ly hoe do Ebbinghaus, Wundt va cde ngudi khde dé ra inh thanh mét phan quan trong trong nghién cttu tam ly hoc. Coxe + QUAN Hil M TKONG Tat LY HO 14 THuvét HANH vi Tiép can ndi quan trong tam ly hoc tip dién trong vai thép nign trade khi bj mat tip cn mdi thach thie: thuyét Hanh vi. Nam 1913, |.B. Watson cong bé bai vist mang tén Tawi iy ive xét tie quan die evia ngudi theo tuyet Hah vi, trong aS ong phic hoa quan diém cia minh vé chiéu huéng méi tong nghién edu tam ly hoe Watson cho rang diéu quan trong nhat 460i véi tam Ty hoc 18 phi mang tinh Khoa hoc: phép ni quan gud mo hé, thiéu tinh Kkhaéch quan. ‘Theo Watson, khong thé nghién ctu suy nghi vi ching ta khéng bao gid nhin thay true tigp. Thay vao do, t8t ca chung ta déu cé thé quan sat true tiép 14 han vi - cho di do la hanh vi bang lei, hanh déng cu thé hay tham chi thdi dé chung chung, Watson nght, bing cach ty gidi han trong nghitn ctu hanh vi, tam Wy hee dua ra nhiéu quan sit 6 thé duce ngudi k! kigm ching, 16 rang khdng bi thanh ki chi quan va xuyén tac Trong, hai thé ky truce, hau hét tat ca ce nganh khea hye chink déu cé nhiing khm pha hay {y thuyét gitip giai thich ro rang va cé ¥ nghia. Trong vat ly hoc cs) thuyét cho rang vat chat bao gdm nguyen fi két hop dé tao thanh phan ti, trong héa hoe 1a khai niém cdc nguyén té, trong, sinh hoc la thuyét t@ bao vat chat, chting, mink moi sinh vat due edu thanh bing té bao, vi thé cho phép cde nha nghien eutu lan dau ten nh§n thie sy lida két Bitia thc va dong vat, va trong di truyén hoc su phat bin duge dinh hudng bang nhiing don vj di tuyén don gian’ gien Watson nght ring chinh vite nhan dang cé¢ yéu t6 e¢ ban hay “khdi xay dung’ da gip mot mdn hoc #é thanh mét nganh khoa hee. Thuyét lién tudng kich thich - phan ving Do dé, Watson nghién evfu nhding don vi co ban din dén vige hinh thank hanh vi,1B — cuuns 1 QUAN DM TRONG TAM LY HOC Sng cho rang nhing doa vi nay sé duce fim thay duéi hinh thite lien tuéng don gidn gita kich thich trong méi trvong ben ngoai va phan Ung ctia co thé sing. Ong cho ring sau cing ching ta cé kha nang gidi thich tt c& anh vi con ngudi theo nghia lién tydng kfeh thich ~ phan ting va nghitn ctu tam ly hee phai la nganh nghién crit nhding Tien tudng ay. Ching ta nhan thay diée nay rat gidng voi Hep can trigt hoc do Locke phac hoa trong thé kg 17, Tip can cia Watson nim 6 5 gid din co ban. The nhat, tap quen Ja you 16 quan trong nha trong viée tin higu hanh vi, vi thé tim higu tap quen din dén vide tim higu hanh vi. Thy hai, tap quen phat sinh tit sy lin tuéng gitta kich thich bén ngoai va phan cing hanh vi. ‘Thi ba, chi c6 thong tin khach quan, cé thé danh gid mdi duce xem 1a dif liéu Khoa hoe gid tri va thir tu, mét gua trinh tam thin hién nhién bay sy cdn tré nhdng gi dang dién ra bén trong mot co thé séng nén duge tir choi vi didu duy nhat c6 thé quan sat true Hep 1A hanh vi eda e¢ thé séng dy. Nhang gui theo thuyct hanh vi thich ding tir “co thé séing” hon Ja @6ng vat hay con nguéi, vi phan dink gid dinh tht nam, cho rang tat ed hanh vi, dé la dong vat hay con ngudi déu duoc hiéu biét theo cach gidng nha. Mét phan gidi thich ly do sy thinh hanh cca thuyét hanh vi trong tam ly hoc Anh, My 1a vi co ché don gian, dé higu do nhuing ngudi theo thuyét hanh vi dé xuat Phi hop vei tu day “kiéu hign dai” cua thet dai Khi két hop voi ahiéu ngudi trong tht dai, ngudi theo thuyét hanh vi dé nghi va nght ring khoa ‘hoe cung cap phuong tign gidi quyét moi van dé tren the gidi, ke cd tinh chat khé tim hiéu nan tinh. Phuong tién nay due cho ring phai mang hinh thife kham pha cla cdc nha khoa hoc va gp dung mét vai nguyén tae can thiet Chinh Waison néng nhigt ding he quan diém nay. Nam 1928, éng tuyén bo: ‘Hay giao cho ti khong mui tré se sinit khde manh, thé hink 151, diivc audi day trong the” gibi cy thé hia ctia riéng 416i, tO s@ baa dim vide chon ra agdu nbién inBt enn bit ky vi dio tae em nay ind think mde loai chuyén gin bat kp md 66) muon — ied thik bic si, Ingt su, hoa si, thing nhl quan trong om ngay ca lam hinh khét, ke cdp, bat he nang kien, xu huing, thide luting, kid ung, oF ding te eda dug ba cin nay’ Quan diém eye doan nay che ring toan bo kinh nghi¢m con ngudi déu dom thudin 1a van dé tap quen va tré so sinh hoan toan dB day, d& bdo. Nhuing liu $ ring Watson cu thé hoa ring éng cing cin thé gidi cu thé héa cia riéng minh dé nudi sd tre nay, theo ong, sis lién tudng gitfa kich thich va phan ting cin duc kiém soat edn than, tao cho tré diéu kign nudi day binh thing sé tao ra su kich thich ngdu’nhién qué nhiéu dén mac Khong bio dam due két qua Bién déi do ngoai canh cé dién Quan nigm cia Watson rat phi hop vet nghién ctfu vé phén xa cd didu kién do nha tam Iy hoe ngudi Nga Ivan Pavlov tign hand, sau cing tnd thanh thuyel biéu 46i do ngoai canh cé dién. Bién déi do ngoai canh cé dién phat trién khi Pavlov quan sat dong vat e6 phan xq ra sae khi gap kich thich ma chting phdi tim hiéu Trong minh hoa ed dién, ong quan sat thay ché treng thi nghiem fiét nude bet khi nin thay nguéi phu té mang gic dung thie an dén. Vi su tiét nue bot chi Ja phan tng duy hat khi nbin thay thee in, Pavlov lap lnan rang ché phai hoc hoi su lién tudng ay. Bing cach rung chudng mdi lin mang thife an dén cho chs, éng nhan thay sy liém tuémg méi dude hinh thanh gitfa kich thich va phan Ung - tham chi phan ting la nhiing phan xa ty dong. Nghien cttu cia Pavloy din dén vide nhan dang ba yéu to dink hudng dén biend6i de ngoai can. Thu nhat la tinh tiép edn la ov iién ket that gian va khéng gian gitta hai sui kin, Thit hai I tan so sau mot kich thich, phan ving ed thutng xuyén khong. Va thif ba IA cing c@ suf litn tudng da hoc héi duge eving of ra sao. CA Pavlov i Watson déu nghi ring cling o& dién ra théng qua su lap di lip lai lien tucing gitta kich thich va phan ting: duge lap lai cing thing xwyén thi cang them sung edi. Khi tigp can theo thuyét hank vi phat trign, cong vinh ctia BLF Skinner gidi du mot hinh thife cuing 6 khée, LA cach ket qua tich cue cling cting ¢6 suf tién két gidia kich thich va phan ung Bién déi do ngoai canh thuc nghiém Thuyét hanh vi tham chi céa phat trign hon nia qua cong trinh cia B. F Skinner. Skinner nhan dang mot cach khée hink thanh su lign tung kich thich ~ phan ung: théng qua phutong phap tép quen ma dng dat ten bién adi ngoai cdnh thyc aghiém. Watson cho rang lién tudag da hoe héi dude hinh thanh den thudn vi hai kich thich way ra cting luc va duce cing c6 bing cach lip di lap lai kich thich va phan ting. Nhung Skinner che thay tap quen cling di&n ra do két qua ctia hanh dong. Néu mat ca thé sing duge thudng theo cich nao dé khi thc hin hanh dong thi chic chan s@ lap lai hanh déng nay. Chang han phan thudng 6 thé 1S tich cule, duge cho 4n, nei tri an, quan hé tinh dye hay mot s6 su kign khae dai loai nhur thé, hay c6 thé Ja tie cute, tet bd mae so kich thich khé chia hay Iam cho dong vat lang tanh. Urong cd hai, ea thé song chac chin lap lai hanh dong mang lai ket qua thu vi, bang eich nay cot thé song thp quen Ngoai ra, Skinner lap lun cing ca ché’ c6 thé str dung dé hinh thanh hanh dong moi, Didu nay dién ra dan dan, qua mét gua trinh goi ia dink dang hanh vi. Trong dinh dang hanh vi, mot dong vat — hay ding ra mét eo thé sing — duoc thuding do thye high hank dong gin Snes + QUAN HEM TRONG TAM AY Hoc — 13 gidng hay it hat tieng ty vei hanh dong, ma ngudi phat thudng muda chung thyc hien. Dan dan, chting lim diéu nay ngay cang thong hon, khi diéu dé dign va, déi Khi co thé s6ng lam theo céch tham chi con gidng vdi muc tiéu hon. Khi chi nhdng hanh déng that gidng moi duoc thuGng thi dong vat thyc hign hanh dong nay thuiing hon, cho dé khi hanh vi cuia chting dan dan duce dinh dang thee cach oan toin mdi. Mot s6 ing dung khai nigm nay duoc a8 cp trong Khung 1.1 Chiing minh ctia Skinner rang tham chi mOt hanh vi hoan toan moi cting higu dugc trong khudn khd thuyét banh vi phan ldn iam agi bat anh hudng trong fam ly hoc nh mét téng thé. Ong su: dung bin déi ngoai cinh thuc nghiém dé giat thich tinh chat mdi la va tinh chat Khong ngd trong hanh vi con ngudi, thim eh{ qua quyét rang ngon ngc con ng chi co duge théng qua tap quen kich thich ~ phan ting ~ mot qua quyét dén su at ddu gitta ong va nha ngén ng hoc Noam Chomsky, ngu@i cho ring t8 chit ngén ngw mang tinh bim sinh TAM LY Hoc cHAU AU Tuy nhién, Chomsky khong phai lA nguéi day nhét Jap hin phan déi thuyét hank vi. Thuyét banh wi chd yéu la mét tiep can gidn héa Tun trong tam ly hoe, lap Ign ring (a) tam ly hoe con ngusi khong gi khéc hon la thé hign hanh vi, va (b} ‘hanh vi c6 thé higy thuan tiy theo nghia két hgp ahdng don yj ahd. Nhung nhieu nha tam ly hoc, nhat la d chau Au, cam. thay rang 6 nhiéu khia canh trong, kink nghiém va hanh vi con nguéi khong thé higu duse bing céch gidn luce chting thanh nhiing bd phan cau thanh: mét so Kink nghiém con ngudi mang tinh chinh thé luan hay ban thin 48 hoan thanh Tam ly hoc My phan id theo thuyet hanh vi trong khi tam ly hoe chau Au khaynh huong nhan manh su phat tri14 — cwwoxe 1 QUAN bIEM TRONG TAM LY HOC cdc ly thuyét chinh thé luan nhiéu hon vé chic nang hoat dong tam ly hoc, Truéng phai Cau trac G Duc, truding phai tam ly hee phat trién duce goi 1a tim ly hoe cau trae theo tir ‘Gestalt’ trong tigng Due cé nghia hink dang hoan chinh hay thyc thé. Cac nha tam ly hoe Cau unde nghién cfu nhiing khia canh kinh nghigm con ngudi ma ho cho ring ban than ching mang tinh chung ~ ching khéng thé gidn luge thank cdc bo phan cau thanh va van con nhut nhau. Ching han, ho nghi ring cé duge higu bidt dot ngot ban chat van dé hay nhan thie cic mau va sy hoan chink tu hink dni khong hoan chinh la kinh nghigm co bin trong tam ly hee con nguéti khong thé hiéu la lien tuéng kich thich ~ phan img. Chung ta nghien ctu mot sé cOng trinh cia ho khi nghién cxf nhan thtte va mét sé hink thie tu duy va tap quen. Khi cac nha tam ly hoe Cau tée di cur sang My trude hay trong Thé chién IL, ho thay minh déi mat véi thuyét hanh vi va su phan doi thuyét hanh vi cua ho duge phat biéu cé hé théing r6 rang hon nhiéu. Ho bat dau nhain mani cc khia canh kinh aghiém xa hdi nhiéu hon - mot phan do su khang khang cia thuyét hanh vi cho rang kinh nghiém xa hoi khéng quan trong hon mot loai kich thich bat ky. Sur khang khang ctia ho & ché cdi chung chi Ja téng cdc thanh phan, cho dit trong nhan thie, trong suy nghi hay trong t4p quen, ted thanh tiéu digm déi voi nhigu nha tim ly hoc khong sin sang chap nhan thuyét gidn 6a luan trong tiép can hanh vi. Nhitng dp dung diéu tri tam ly hoe Cau tric hinh thanh nén tang phat trign thuyét tam ly hoc nhan van vé sau nay. Nhan thie luan di truyén Ly thayét co anh hudng khdc & chau Au liém quan dén vige phat trién va tién héa kién thie v8 con ngudi. Jean Piaget, mot nha sinh hee nguii Thuy St, quan tim dén viée suy nghi con nguéi phat trign ra sao. Dae biét, Sng lan theo dién tién Gen hha sau cling din dén tinh logic binh thie mA Ong xem IA hinh thie tit duy phat trién cac nhat. Dua trén nguyen tde sinh hoe pho bién cho rang “suf phat trién ci thé tom tt sy phat sink ching loai’. quan niém cho ring sy phat tig ea the (ontogeny) lan theo su phat trién tién hoa cia chiing loai (phylogeny) - Piaget bat dau aghién ctu each phat trién suy nghi 8 tré va hink thete tu duy khac nhau phat trign ra sao mOt qua trinh dng goi lA nhan thie ludn di truyén. Nghitn ctu cach suy nght 6 tre da chiém hét quang dei nghién ctu edn lai ctia Piaget. Ong nghien evtu cdch we tim higu 6 lugng va con sé, vat thé trong thé gidi xung quanh va tham chi tinh huéng kh6 xt Sau cing, nghitn eva may dia dén mot ly thuyét quan trong vé su phat Wign suy nghi ¢ tré, think hanh trong tam. ly hoe tré em trong nhiéu nam. Ching ta sé khao sdt If thuyCt nay 4 cde chuong sau, cling nhu mOt sé phé binh gan day. Nhiing phé binh nay phan ldn tte caéch nghién ctfu cia Piaget trong vai tro mot nh& sinh hoc thudng xem nhe tinh phite tap trong higu biét xa hdi, vi thé ngay nay I thuyét cia éng duge xem 6 phan han ché, Nhung nhiéu quan diém ctia Piaget hign nay vén cén gid tri, va ly thuyéé cua éng lam tang hiéu bist tam ly hoc vé suy nghi é tré rst nhidu. Tam ly hee x4 héi chau Au Trong thoi gian gin day han, tam ly hee chau Au tip tuc tap vung phat trién ly thuyét. Cac nha nghién citu chau Au trong cé tim ly hoe nhan thie Hin xa hai déu nhdm dén viée phat trién ly thuyét qui_mé rong, dinh hung va k¢t hop nghién cufu tam ly hoc thee each cho phép qua trinh tam ly hoe ma ho nghién edu duge xem [2 mot 69 phan trong mot boi cdnh phife tap hon. ‘Trai lai, tam Ly hoc xdSwyona 1 QUAK biCAL TRING, Lv na = 15 Khi Watson rdi khdi thé giéi hoc thuat, do vy tai tiéng lign quan dén thu ky cia éng va nghién edu hanh vi tinh duc d con ngudi, ong chuyén sang qudng cio. Ong dp dung nguyen tie thuyét hanh vi vae vite xay dung, dinh thdi gian va dia dim quang cdo, té ra rat thanh cong, (Gidi thich 6 thé Khe tai sao thuyét hanh vi chi phdi tim by hoe pheung Tay 1a vi duoc dp dung thanh cong trong thé gist thueng mai). Nhung nguyén t&e kich thich - phan ung cling duge dp dung trong nhidu finn vie khde. N6i tiéng nhdt 1a trong vige diéu ti cde chting sd, quan ly lép hoc, trong hee tap lap trinh va hé thang kinh t& quy ude. Didu tri cde chutng s¢ cing véi cong vide quang céo cia Watson true tiép dua vao su lién tudag gita kich thich va phan ting. Sit dung mau sdc trong quéng cdo chang han nhu cach stt dung mau xanh tdi dé ng ¥ su sing khodi, mau xenh luc ngu ¥ thy gian, 1a san pham truce tiép trony cOng tinh cia Watson. Mac dit mt sé ding dung si dung bith déi do ngoai cénh thue nghiém hon 18 c6 dig, va mhitng bign d6i may co khuynh hudng bao gdm ky thuat dinh dang hanh vi. Trong dinh dang hanh vi, mét loai hanh vi mong muén due dat dén din dan bang hanh vi dude thudng theo he théing la phuong tign dat dén muc tigu sau cling. Ap dung bién aéi ngoai cénh thuc nghiém trong quan ly Iép hee chang han, mét hoc sinh cé van dé pha hoai cé he théng iin déu tien duoc thuéng vi ngdi im khong pha trong vai phtit. Két gua hoe sinh nay ngéi im thuging han, khi hanh dong nay ted Khung 1.1: Ap cung nguyén tac thuyét hanh vi thanh quen thugc, tiéu chudin cing & thay di. Liic nay, edn phai ngéi im | khéng pha lau hon - mét it phat vin chua du. Bang etch diéu chinh diéu ma. Skinner goi 1a su cing of ngau nhién, | hanh vi cia tré dén dan dude dinh dang theo hung x3 hai chap nhan. ! B6 phan quan trong khac trong ap dung bign déi ngoai cénh thuc nghiem Ja tranh ding hinh phat. Quan niém LA phai thuéng cho hinh vi thich hep, vt thé hung dan we tam diéu mink mong muda. Hanh vi khong mong muén phai duge bé qua vi khign ngueri khde chi ¥ thiting c6 the dong mbit mot sling cO khéng theo du dish. ‘Treng truding hop tré hu héng nghiém trong, digu nay dat duce bang nhing khéa “ngoai gid”, trong do tré bi kéo ra khéi lép. He thong kinh t& gui wee, nhu diéu iri cic ching sa, duye dé cap tong Chuong 9, nhung cing boat dong theo cach tuong tw. He théng vc tap lap trinh 1a mot phat trién gido duc khae ttt cong trinh cia Skinner, heat dong tren nguyéa tic nhiém vu hoc tip nén duge cau tric theo cach dé dua ra Kitt dap ding hon IS let dap sai — dé ti da héa cing os. HO théng hoc tip lép tinh heat dong theo hing khoanh nhé, déi vai hoc vién c6 nhieu co Adi dé On lai cdc bitée vA thye hién ding. Skinner du dodn rang c& may giang day sau cing tren co sé hoc tap lap trinh s@ thay thé con nguéi trong tép hoe. Dig nay khing | he xay ra nhung Khai nigm hoc tap lap tinh anh hudng rat lon trong, viee phat trién chuong tinh gidng day va céch suy nghi cua cdc nha gido duc ve chutong trinh ging day hoi My theo truyén thong (Ap trung nhiéu hon trong nghién eitu thy nghiém va ap dung ching cf nghién ctu eu thé, Dn nhién, mac dt cé nhiéu ly thuyét ve tam16 — Gwiore 1 Quan itn TRONG 1AM LY HOE ly hee xa hoi My, thudng duce ding dé gidi thich ching ctr nghién ctu sau khi fm ra ching ef hon 1A inh hudng, dinh hinh nghién cttu. Tam ly hoc xa héi chau Au cé le 1a minh hoa tét nhat khi chon tigp can chau Au hién dai, duse két hop Jai khi Henri Tajfel sing lap Europea Journal of Social Psychology nim 1972. C6 hai ly thuyét quan trong hinh thanh nén tang cia tiép can nay: ly thuyét déng nhat xa hoi va ly thuyet migu td xd hoi Ly thuyét dong nhat x& hoi quan tam dén vie tu céch thank vién trong nhém xa hoi cia cheing fa c6 thé anh Audng va dinh hinh phan ting ctia ching ta déi véi ngudi khéc va déi vdi hanh dong cia rieng ching ta ra sao. Ly thuyét migu té xa hoi khém pha suy nghi x4 h6i thuding due xa hos chap nhan va dua ra lai gidi thich tai sao su vige dién ra nh the, C3 hai ly thuyét nay phat tién do kinh nghiém ctia chau Au trong Thé chign If va sau dé phan lon cOng trinh cia ede nha tam Ly hoc xa héi chau Au dién ra trong béi cdnh ly thuyét. PHAN TAM HOC | ‘Trong khi tét-cd diéu nay dién ra trong Tinh vue tam ly hoe han lam, thi mot khja canh hoan todn khéc trong tam ly hoc duige phat trién ty y hoc. Khia canh tam ly hoc nay tim hiéu cde van dé tam ly hoe, bat déu bang cong trink cla Freud, phat trién cich higu mdi vé bénh tam than bing ky thuat phan tim hoc. Cong tinh cia éng md ra mét loai hiéu bist tam ly hoc méi trong dé nhan manh vao viée phan tich suy nghi tiém thife va suy nghi nay tac dong dén tur duy va tinh trang khée manh ctia co thé ra sao. Phan tam hoc, tén goi Hép can mdi, xem suy nghi con nguéi ché yéu ging nhu ting bang, 4/5 chim dudi mat nude Mat nudéc trong truging hop nay la ¥ thie Cae nha phan tam hee cho rng chting ta shi biét duge mét phan nhé suy nghi cua con ngudi, va hau hét cde qué trinh tam ty quan trong thie day hanh vi va dén cdm xde cila chuing ta déu mang ban chit liém thie. Néu co sur c6i loan trong bo phan suy nght tiém thie nguyén nhan 1S do mau thudn hay chén’thitong ban daa chua duge gidi quyét, sé anh huGng dén hanh dong cia con gud, tao ra hanh vi bat thudng va tham chi bénh tam than. Ngay c4 dt con ngudi binh thudng, suy nghi tiém thife déi khi tao ra phan ting khéng phi hp hay phi ly. Khi Freud dua ra ly thuyét vao ddu thé ky, day ia su thach thie eo ban déi véi suy nghi da duce chap nhan trong, thé ky: teude. Truée phan tam hoc, ngudi ta hau hét cho rang suy nghi con nguai mang tinh duy ly, ¢6 thé kiém sodt bing suy nghi c6 that ti va rén luyén tinh than. Tigp can nay con goi chi nghta duy ly, chi phoi suy nghr va gid tei trong thé ky 19, Nghién ctu cia Freud khong thifa han diéu nay va eting dua ra cich Em. higu mot s@ khia canh alan tinh khd higu hon ing nén 18 ring, va khong thé giai thich bang phuiong tién duy iy. Tigp can tham chi duge nhiéu ngudi chap nhan do két qua cugc chém gist trong Thé chién T = mdt kinh nghigm khong thé gidi thich bang mé hinh duy ly. Phan tam hoe gitip cde nha tri eu mot cach tim niéu khde vé beh tinh 6 con nguai. Co mot 66 ngudi mang tide chung cap tinh chang han nhu dau nhie co thé hay bi bet mot chi, 06 vé khong co nguyén nhan cy thé, khong két gud khi diéu wi tam than thee guy ube. Freud va nhting nha phaa tam hoc kha do éng dao tao gidi thich nhiing tevang hop nay theo nghia mau thudn va Je Au noi tam bi chén sau. Freud lp juan, suy nght bao g6m ba phan: ego (cdi tai, ban nga), kha thie tf vao hoat déng nhu mét giao dign gidia suy nghi va thyc tai; id (xung dong ban nang), bao gém cam xtc, mong, muén, xting déng bén trong cin duuc dap ting nh&t théi tat cd nhu ciu hay nguyénvongi vi superego (céi siéu ng’), lay thie nhigm vu, tréch nhigm va Lumg tam trong xd hoi - mot téc dong rat thuyet Phuc trong x3 hoi tién tidu the. Theo Freud, siéu nga va xung dong ban nang déu doi hdi khét khe va khéng thuc @, cd bai tranh gianh nh huéng dén cai ti, Cai t6i duy tri suv can bing déng gitta yew cdu mau thuan ching, nhudng mét it cho yeu cau nay va mét it cho yéu cau Khac nhung dim bao ring kiém sodt duoc ca hai. Ca cai t0i vA sidu nga déu la tiém thc, nhung cé thé suy luan su hién hetu ca ching va quan tam cla chting khi ching dot pha vao ¥ thtic duéi hink thie ig loi, gic mo bidu tuong va lo au tam ly, Muc dich cia nha tri liga 1a phai cing of e4i t0i bang cach lam cho con ngudi nhan biel co ¥ thie nhéng tée dong noi tam nay, cho phép ho gidi quyét mau thudn va chan thyong ban dau gitip ho them nghi hte Phan tam hoc khac Aan vii nhiing tiép can sit dung trong tam ly hoc han lam — khéng nhitng vé ly thuyét ma con vé c&ch gil thich chitng cit. Noi nao tam ly hoc han lam trung thanh vdi suy nghi ching ctf tam ly phai nén phat xuat tte nghien su khoa hoc va mot sé logi chting cut thuc nghiém, thi noi dy phan tim hoe hoat dong tren co sé tigp can mang tink hign tvgng hoc shiéu hon — xem kink nghiém tim than la théng tin quan trong nal. Cae nha phan tam hoc cho ring “chan ly tam Iy hee” chi gid tri trong vie 8m hi€u con ngudi trong ty edch thee thé khéch quan, hétu hinh ~ va hitu dung hen ohiéu trong tam ly li¢u phap, Ly thuyét phan tam hoe 6 anh huéng dang ké dén mét sé linh vue tam ly hoc, nat la trong vite tim hiéu sut pha? trién 6 tre. Chung ta sé nghién cttu chi tiet hon nhding quan diém nay ¢ phan digu tri tam ly cting nhu tam ty hoe phat trién, Ly thuyét phan tam hoc chi padi hiéu biét anh vi bat thuong trong mia dau thé ky 20 va cling dé lai dau ain 6 xa hdi néi Cruces 1 QUAN HEM TRUNG TAM LY Hoe — 17) chung, ki khdi nigan phan tam hoc — hay it nh3t, phién ban phé bin cia ching — trd thanh mét bé phan trong hidu bist xa hOi bang ngay. Nhung ching rat khac biet vai nhiing ly thuyst ma cae nha tam ly hoc han lam phat trign, it nhié: phan Si toan bo thuyét hank vi vén la tigp can thinh hanb trong tam ly hoc khodng thap nién 1930 ° [ itu |ANH VI Tuy nhién hi tim Iy hoe phat trign, cae nha tim ly hee bat dau tim kiém nhttng cach mdi tim hie bénh nhan va phan tich hand vi bat thudng. Tham chi mét vai nhi tam ly hoe 66 ging san bang khoJng tréng gida phan tim hec va theyét hanh vi. Co Ie thanh cong hat trong 56 nay La mét nhém nha tim ly hoe My (nhit nhém| cua Dollard, 1939), nhttg nguoi da chon khdi niém phan tam hoc lau déi va Khai niém lai theo nghia bién dé: ngoai canh <3 dién va thufe nghidm. Cong tinh eda he cung cap cho ede nha tam ly hoc Lam sing co sd ap dung nguyén tdc ly thuyét hoc tip dutee cae nha tam Iy hot han lam phat trign dé diéu t h tinh cu thé nh cde chting so. Biéi tri mdi thanh cong dang ké, khi so sinh voi nheng diéu tri khde trong théi dai, diéu tri hanh vi nhanh chong tré thanh mot bé phan cé nghla trong tam Iy hoc lam sang. Mét so diéu tri hanh vi tren co sd nguyén ide kich thich ~ phan ung, Pigu tri cée ching so, chang han cé ging pha méi lién két kich thich — phan ung hién co ya dé hinh thanh nhting lién két moi (xem, Chutong 9}. Titp can cing chon quan diém, vi t&t ca hanh vi con ngusi déu duge tap quen (mét suy nghr theo thuyét hanh vi), hanh vi bat thutng do cae ching s¢ tao ra cling dude tim higu. Vi thé ban chat diéu ti la phai nhin dang mdi lin két gitia kich thich va phan tmy, dé thay thé nhéng phan ng xen ke d6i voi cting mot kich thich.