Obnovljivi izvori energije

OBNOVLJIVI
IZVORI ENERGIJE

mart 2018
1
SADRŽAJ:
Zašto su štetna fosilna goriva? ...................................................5
Da li se mogu zamijeniti neobnovljivi izvori energije? .............6
Da li su investicije u obnovljive izvore energije ekonomične? ..7
Uticaj čovjeka ...............................................................................8
Obnovljivi izvori energije u Crnoj Gori ........................................9
Hidroenergija ..............................................................................10
Vjetar ...........................................................................................12
Solarna energija .........................................................................15
Bioenergija .................................................................................21
Geotermalna energija ...............................................................24
 Obnovljivi izvori energije

Još od davnina čovjek se dosjetio da proizvede toplotu sagorijevanjem

fosilnih goriva, kako bi pripremao hranu i grijao se. Danas se fosilna gori-
va mnogo šire upotrebljavaju za stvaranje toplote, električne energije,
pokretanje automobila, industrijska postrojenja i slično. Odakle dolazi sva
ta energija? Većinu dobijamo sagorijevanjem fosilnih goriva, kao što su
ugalj, nafta i plin, ali i iz izvora obnovljive energije, kao što je energija
vjetra, Sunca i biomase.

4
 Obnovljivi izvori energije

ZAŠTO SU ŠTETNA FOSILNA GORIVA?

FOSILNA GORIVA, kao što su ugalj i nafta, predstavljaju prirodne resurse

koji su nastajali dugogodišnjom evolucijom na planeti Zemlji. Sagorijevan-
je uglja je najjednostavniji način proizvodnje električne energije. Prilikom
sagorijevanja, u atmosferu se ispuštaju velike količine ugljen-dioksida koje
doprinose zagrijavanju naše planete, pa dolazi do pojave efekta staklene
bašte1. Fosilna goriva nazivamo neobnovljivim resursima, jer su njihove za-
lihe ograničene i u budućnosti će biti potpuno iscrpljene. Tako se predviđa
da će u svijetu uglja biti još 150 godina, nafte 40 godina i plina 50 godina2.

10 Efekat staklene bašte je proces zagrijavanja planete Zemlje koji je nastao poremećajem energetske rav-
noteže između količine zračenja koje Zemljina površina prima od Sunca i vraća u svemir. Dio toplotnog
zračenja, koje stiže do zemljine kore, odbija se u atmosferu i, umjesto da ode u svemir, apsorbuju ga neki
gasovi u atmosferi i ponovno dozračuju na Zemlju. Na ovaj način se temperatura Zemljine površine poveća-
va. Gasovi koji najviše doprinose ovom fenomenu su ugljen-dioksid i metan
20 Podaci kompanija “BP”- British petroleum, jedna od najvećih i vodećih energetskih firmi u svijetu

5
 Obnovljivi izvori energije

DA LI SE MOGU ZAMIJENITI NEOBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE?

Neobnovljive izvore energije je moguće zamijeniti obnovljivim,

što ujedno predstavlja i jedini način za očuvanje planete!

Obnovljiva energija je oblik čiste energije koju pružaju prirodni izvori prisutni
u prirodi.

Koji su glavni oblici obnovljive energije?

➡➡ energija Sunca
➡➡ energija vode
➡➡ energija vjetra
➡➡ energija dobijena iz biomase
➡➡ energija termalnih izvora

6
 Obnovljivi izvori energije

DA LI SU INVESTICIJE U OBNOVLJIVE IZVORE ENERGIJE

EKONOMIČNE?

Da, ulaganja u obnovljive izvore energije su ekonomična. U stvari, Međun-

arodna agencija za obnovljivu energiju nedavno je objavila izvještaj koji
detaljno opisuje kako je obnovljiva energija postala najekonomičniji način
proizvodnje električne energije za stotine miliona ljudi širom svijeta koji
nisu na mreži.

Investicije u obnovljivu energiju stvara tri puta više radnih mjesta od

ulaganja u fosilna goriva. Jedna nacionalna studija pokazala je da stva-
ranje novih radnih mjesta u čistoj energiji prevazilazi fosilna goriva sa
marginom od 3 do 1 - svaki dolar koji se stavlja u čistu energiju stvara
tri puta više radnih mjesta, kao i stavljanje tog dolara u naftu i gas.“

7
 Obnovljivi izvori energije
UTICAJ ČOVJEKA
Čovjek je znatno mijenjao životni
prostor kako bi osigurao zadovolja-
vanje rastućih potreba za resursima,
prvenstveno za hranom i vodom.
Ubrzan ekonomski razvoj i rast popu-
lacije dodatno opterećuje ekosistem
i crpi prirodne resurse planete. Pre-
ma podacima Ujedinjenih nacija do
2025. populacija će narasti na 7,9
milijardi, a do 2050. na 9,3 milijardi
što nameće neophodnost donošen-
ja globalnog plana održivog razvoja.
Ono što skreće pažnju na promjene
u uslovima životne sredine jesu
direktne ili indirektne posljedice
ljudskih aktivnosti u prirodi. Čov-
jek prilagođava prirodu oko sebe
sopstvenim potrebama i nerijetko
je narušava radi zadovoljenja istih.
Promjenama životne sredine pogo-
dovala je snažna industrijalizacija
krajem prošlog i tokom ovog vijeka,
kao i tehnološka i naučna revoluci-
ja čime je data mogućnost čovjeku
da interveniše u prirodi i mijenja
je. Izgradnja saobraćajnica, izgrad-
nja infrastrukture, sječa, crpljenje
nafte, rude i dr. dovelo je do dev-
astacije segmenata životne sredine,
a devestacije su nekad i trajne kao u
slučaju izgradnje velikih brana na ri-
jekama za potrebe proizvodnje elek-
trične energije.
8
Ekonomski razvitak, rast populacije i
klimatske promjene dovode do sve
većeg opterećenja prirodnih zaliha
vode. Snabdijevanje vodom za piće
je veliki izazov u budućnosti, jer
se količina dostupne vode po oso-
bi smanjuje zbog rasta populacije.
Dnevna potreba za vodom po osobi
iznosi između 20 i 50 litara. Kao ve-
liki problem današnjice treba istaći
nedostupnost sigurne vode za piće
za preko 40 miliona ljudi (ruralna
područja centralne i istočne Ev-
rope), dok u svijetu milijarda ljudi
nema pristup sigurnoj vodi za piće.
Tokom posljednjeg vijeka potrošnja
vode u svijetu porasla je čak za 10
puta što je dva puta više u odnosu
na porast ljudi u svijetu.
Osim problema snabdijevenosti
vodom za piće, veliki problem koji
postoji na globalnom nivou jeste
problem lošeg kvaliteta vazduha koji
je glavni ekološki faktor koji utiče na
zdravlje ljudi. Statistika govori da je
čak jedna od devet smrtnih sluča-
jeva širom svijeta posljedica lošeg
kvaliteta vazduha. Sektor proizvod-
nje električne energije jedan je od
glavnih uzročnika emisije CO2 kao i
drugih štetnih gasova koji negativno
utiču na čovjeka, njegovo zdravlje,
kvalitet njegovog života.
 Obnovljivi izvori energije

OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE U CRNOJ GORI:

Sve izraženija zagađenja životne sredine, intezivne promjene klime,

rast cijene fosilnih goriva i predviđanja o njihovom nestanku u blis-
koj budućnosti utiču da se stanovnici Zemlje okrenu ka racionalnom
korišćenju energije kroz primjenu mjera energetske efikasnosti i ko-
rišćenje obnovljivih izvora energije.
Crna Gora raspolaže značajnim resursima obnovljivih izvora energije i
to: hidroenergije, energije vjetra, sunčeve energije, bioenergije, kao i
drugim obnovljivim izvorima energije.
Sjeverni region Crne Gore je najbogatiji hidropotencijalom kao i po-
tencijalom bioenergije, dok je južni region najbogratiji sunčevom en-
ergijom i energijom vjetra.

9
 Obnovljivi izvori energije

HIDROENERGIJA
Ovaj izvor energije se smatra obnovl-
jivim zbog ciklusa vode u prirodi. Sna-
ga tekuće vode može biti vrlo velika.
Hidroenergetski potencijal vodotoko-
va predstavljao je vjekovima važan iz-
vor obnovljive energije, a tragovi ko-
rišćenja vodotokova mogu se pratiti
još od Egipta, Persije i Kine. U kasnom
19. vijeku, hidroenergija je postala
jedan od baznih izvora za proizvod-
nju električne energije. Prva hidroelektrana je napravljena na Nijagarinim
vodopadima 1879. godine. Godine 1882. u gradu Appleton u SAD-u počela je
sa radom prva svjetska hidroelektrana.

➡➡ Voda je najčešće korišćen izvor obnovljive energije.

➡➡ Snaga vode se koristi za mljevenje zrna žitarica duže od 2000 godina.
➡➡ Širom svijeta, voda je najčešće korišćena obnovljiva energija, koja
obezbjeđuje dovoljno energije da zadovolji potrebe 28,3 miliona potrošača.

10
 Obnovljivi izvori energije

Kod velikih hidroelektrana negativni na životnu sredinu ukoliko je njihovo

uticaj na životnu sredinu je veliki,
jer pri formiranju akumulacionih
jezera redovno dolazi do značajnih
promjena u životnoj sredini zbog
potapanja čitavih dolina, nasel-
ja, velikih emisija metana (od trul-
jenja potopljenih biljaka), lokalnih
promjena klime zbog velikih količina
vode, itd.
Za razliku od prethodnog, uticaj na
životnu sredinu male hidroelektrane
je bitno manji jer se često može
dobro uklopiti u ambijent (npr. is-
korištavanjem postojećih hidroen-
ergetskih sistema, napuštenih mli-
nova i sl.) mada kumulativni uticaj
malih hidroelektrana može biti veliki
planiranje neodrživo.
Neodrživo planiranje i izgradnja
malih hidroelektrana može dovesti
do negativnih uticaja na život loka-
lnog stanovništva koje se suočava
sa brojnim problemima kao što su:
nedostatak vode za navodnjavan-
je, stanovništvo ostaje bez vode
koju koristi za vodosnabdijevanje
i navodnjavanje svojih usijeva koji
su često neophodni za njihovu eg-
zistenciju.
Pored toga u ovim slučajevima često
može doći do potpune devastacije
rijeka što uključuje potpuno uništa-
vanje biljnog i životinjskog svijeta.

Prednosti hidroelektrana:
➡➡ Ne spaljuje se nikakvo gorivo tako da je zagađenje minimalno;
➡➡ Priroda besplatno obezbjeđuje vodu za pokretanje hidroelektrana;
➡➡ Hidroelektrane igraju veliku ulogu u smanjenju emisije gasova sa
efektom staklene bašte;
➡➡ Uvijek ima “goriva” jer padavine obnavljaju vodu u rezervoaru.

Hidroelektrane imaju neke nedostatke:

➡➡ Zavisnost od padavina;
➡➡ Nekada uzrokuju plavljenje zemljišta i staništa divljih životinja;
➡➡ Nekada se gubi ili mijenja stanište riba;
➡➡ Ribe se zarobljavaju ili im se ograničava prolaz;
➡➡ Nekada se mijenja kvalitet vode u toku i u rezervoaru;
➡➡ Nekada se iseljava lokalno stanovništvo
➡➡ Promjena mikroklime (klima prizemnog sloja vazduha i manje pos-
matrane teritorije do najviše 2 metra visine)

11
 Obnovljivi izvori energije

VJETAR

Postoje djelovi Zemlje na kojima duvaju stalni (planetarni) vjetro-

vi i na tim područjima je iskorišćavanje energije vjetra najispla-
tivije. Dobre pozicije su obale okeana i pučina mora. Pučina se
ističe kao najbolja pozicija zbog stalnosti vjetrova, ali cijene in-
stalacije i transporta energije koče takvu eksploataciju.

12
 Obnovljivi izvori energije

Da bi se na jednom mjestu proizvelo što više električne energije,

vjetroturbine se grade u velikim grupama koje se zovu farme vjetren-
jača. Ove farme se, kako bi bile najefikasnije, grade u predjelima gdje
vjetrovi najčešće duvaju i gdje je brzina duvanja najadekvatnija.

Da bi vjetroturbina uspješno radila, tj. da bi se proizvodila električna

energija, brzina vjetra mora biti veća od 20km/h.

Najatraktivnije lokacije za iskorišćavanje energetskog potencijala

vjetra u Crnoj Gori jesu sljedeće:

➡➡ Priobalni pojas: najveće brzine vjetra u zemlji izmjerene su u

oblasti Rumije. Još jedno interesantno područje su brda u zaleđu
Petrovca. Pored planine Lovćen, ostale pogodne lokacije mogle bi biti
u planinskim zonama u zaleđu Herceg Novog i Orahovca. U svim ovim
oblastima srednja brzina vjetra iznosi preko 6m/s;

➡➡ Brda u okolini Nikšića: postojeća infrastruktura puteva i elek-

trične mreže u ovim područjima obezbjeđuje dobru osnovu za razvoj
projekata za korišćenje energetskog potencijala vjetra.

U Crnoj Gori sagrađen je

prvi vjetropark instalisane snage
72 MW na Krnovu kod Nikšića.

13
 Obnovljivi izvori energije

Vjetroturbine su toliko jake da jedna vjetroturbina može obez-

bijediti struju za 300 domaćinstva istovremeno.

Energija vjetra takođe je povezana sa Suncem. Sunce zagrijava tlo

što uzrokuje grijanje vazduha. Topli vazduh se podiže,putuje I hladi
iznad mora. Dolazi do strujanja vazduha zbog razlika u temperaturi tj.
nastanka vjetra.

Prednosti vjetroelektrana:
➡➡ nema zagađenja životne sredine jer nema ispuštanja gasova;

Mane vjetroelektrana:
➡➡ prave veliku buku;
➡➡ grade se na izolovanim mjestima pa je pristup težak;
➡➡ predstavljaju opasnost za ptice;

14
 Obnovljivi izvori energije

SOLARNA ENERGIJA

Najveći izvor obnovljive energije je

energija Sunca. Zbog praktično neis-
crpne količine energije Sunčevog
zračenja, koje predstavlja osnovni
izvor života na Zemlji i velikog bro-
ja prednosti u odnosu na sve os-
tale korišćene izvore, danas se sa
izuzetnom pažnjom vrše istraživanja
u cilju razvoja efikasnih tehnologi-
ja korišćenja energije Sunčevog
zračenja za zadovoljavanje čovje-
kovih, svakim danom sve izraženijih,
energetskih potreba.

Solarna energija je energija

sunčevog zračenja koju primjećuje-
mo u obliku svijetla i toplote koju
primamo od najvećeg izvora energi-
je na Zemlji, Sunca. Sunčevo zračen-
je je odgovorno i za stalno obnavl-
janje energije vjetra, morskih struja,
talasa, vodenih tokova. Već deceni-
jama se solarna energija koristi za
zagrijevanje vode, životnog prosto-
ra, a takođe i za hlađenje. Upotre-
ba solarne energije ima višestruke
prednosti. To je tih, čist i pouzdan
izvor energije. Zbog rastuće cijene
fosilnih goriva kao i zbog jačanja
svijesti o potrebi očuvanja životne
sredine sve više raste interes za ko-
rišćenje sunčeve energije.

15
 Obnovljivi izvori energije

Oko 30% primljene energije Zemlja reflektuje nazad u kosmos,

oko 47 % zadrži kao u toplotu, oko 23 % ide na proces kruženja
vode u prirodi dok se ostatak “potroši” na fotosintezu.

Direktno pretvaranje Sunčeve energije u druge oblike, naročito u električnu

energiju, vrši se relativno lako i jednostavno, znatno lakše nego pretvaranje
bilo kog drugog oblika energije. Energija Sunca danas se koristi uz pomoć
solarnih kolektora za zagrijavanje vode i prostora, proizvodnju električne
energije uz pomoć fotonaponskih ćelija ili pasivno u građevinarstvu po-
moću arhitektonskih mjera sa ciljem grijanja i osvjetljavanja prostora.

Karakteristike Sunčeve energije u Crnoj Gori

Na insolaciju (osunčanost) pojedinog mjesta na Zemlji najviše utiču
geografska širina i lokalne klimatske prilike. Naša zemlja ima dobre uslove
za korišćenje solarnih sistema s obzirom na to da na godišnjem nivou broj
Sunčanih sati iznosi preko 2 000 časova godišnje za veći dio teritorije Crne
Gore i više od 2 500 časova godišnje duž morske obale. Količina Sunčevog
zračenja u Crnoj Gori, posebno u priobalnom i centralnom području, može
se uporediti sa količinom Sunčevog zračenja u Grčkoj ili južnoj Italiji. Tačni-
je, Podgorica ima veću godišnju količinu solarne energije (1 602 kWh/m²)
u odnosu na druge gradove jugoistočne Evrope (kao što su Rim ili Atina).
U priobalnom dijelu broj sunčanih sati premašuje vrijednost od 2 500
sunčanih sati godišnje, pri čemu je najintezivnije Sunčevo zračenje tokom

16
 Obnovljivi izvori energije

ljeta, kasnog proljeća i rane jeseni. Veliki broj sunčanih sati karakterističan
je i za ravničarske predjele. Veće razlike postoje između obalnog područja i
centralnog i planinskog dijela gdje Sunčeva insolacija (količina energije koju
prima Zemlja) može biti nedovoljna.

Energijom Sunca se koristmo oduvijek i svakodnevno, a da toga najčešće

nismo ni svjesni (npr. sušenje veša, zagrijavanje prostorija i sl.) Većina ob-
novljivih izvora energije potiču direktno ili indirektno od sunčeve energije
koja kontinuirano zrači na površinu Zemlje. Direktno prikupljanje sunčeve
energije vrši se pomoću:

➡➡ fotonaponskih ćelija za dobijanje električne energije (fotovoltaik);

➡➡ solarnih kolektora za grijanje vode (solarna energija);
➡➡ ogledala za fokusiranje sunčeve svjetlosti (solarne energane).

17
 Obnovljivi izvori energije

Savremeni, solarni kolektori se jed- koji se koristi kada energija Sun-

nostavno montiraju na krovove kuća
i zgrada i predstavljaju jedan od
najjeftinijh i najefikasnijih načina
upotrebe obnovljivih izvora energi-
je u domaćinstvu. Da bi na taj način
dobijena topla voda bila dostupna
tokom čitave godine, uobičajeno je
energiju Sunca koristiti u kombinaci-
ji sa nekim drugim izvorom energije,
ca nije dovoljna da voda dostigne
željenu temperaturu (npr. energija
biomase, energija vjetra, električ-
na energija i sl.) U prosjeku, ovakvi
sistemi umanjuju potrošnju dru-
gih izvora energije za dvije trećine,
i na taj način se značajno umanju-
ju računi za električnu energiju i
neželjeni uticaji na životnu sredinu.

Solarna fotonaponska energija (FN) je metoda direktnog pretvaranja en-

ergije sunca u istosmjernu električnu energiju pomoću takozvanih solarnih
ćelija. Solarni paneli, sastoje je se od velikog broja malih ćelija (wafer) koje
imaju površine od fotonaponskih materijala. Materijali koji se trenutno ko-
riste za proizvodnju fotonaponskih ćelija su razne vrste silicijuma (hemijski
element kojeg najviše ima u pijesku)

18
 Obnovljivi izvori energije

Ukupna solarna energija apsorbovana u Zemljinoj atmosferi, okeani-

ma i kopnu iznosi oko 3.850.000 EJ godišnje. Količina Sunčeve energi-
je koja stiže na površinu planete je ogromna, tolika da je u jednoj go-
dini dva puta veća od svih Zemljinih neobnovljivih izvora energenata.

Interes za korišćenje sunčeve energije za grijanje prostorija i ko-

rišćenje tople vode u domaćinstvima ponovo raste zbog porasta ci-
jene fosilnih goriva kao i zbog jačanja svijesti o neophodnosti zaštite
životne sredine.
Sistem za grijanje prostora pomoću energije Sunca može biti pasivan,
aktivan, ili kombinacija pasivnog i aktivnog.

Najpoznatiji primjer pasivne upotrebe energije Sunca je staklenik.

Na sličan način, pasivni sistem za grijanje kuće koristi toplotu pomoću el-
emenata same kuće- velikih prozora okrenutih prema jugu, podovima i zi-
dovima koji upijaju toplotu tokom dana i otpuštaju je noću.
Aktivni sistem za zagrijavanje prostora sastoji se od kolektora koji apsorbuju
i prikupljaju sunčevu toplinu, a sadrže električne ventilatore ili pumpe koje
služe za prenos toplote. Takvi sistemi imaju i sistem za skladištenje toplote
da bi u stanu bilo dovoljno toplo i za oblačno vrijeme i tokom noći.

19
 Obnovljivi izvori energije

➡➡ Dovoljno sunčevih zraka pada na zemaljinu površinu svakog sata kako

bi zadovoljila svjetsku potražnju energije tokom cijele godine.
➡➡ Silicijum sa samo jednom tonom pijeska, koji se koristi u fotonapon-
skim ćelijama, mogao bi da proizvede toliko električne energije koliko pali
500.000 tona uglja.
➡➡ U 1830-im, britanski astronom John Herschel je koristio solarnu en-
ergiju za kuvanje hrane tokom ekspedicije u Afriku.
➡➡ Albert Ajnštajn dobio je Nobelovu nagradu 1921. godine za svoje eks-
perimente sa solarnom energijom i fotonaponskim sistemom. Najveća fo-
tonaponska (PV) solarna elektrana u svijetu nalazi se u Solar Parku Golmud
u Kini.

Energija sunčeve radijacije više je nego dovoljna da zadovolji sve veće

energetske zahtjeve u svijetu. U toku jedne godine, sunčeva energija
koja dospije na zemlju 10 000 puta je veća od energije neophodne da
zadovolji potrebe cjelokupne populacije naše planete.

20

BIOENERGIJA
Pod bioenergijom se podrazumijeva
energija dobijena korišćenjem čvrs-
tih, tečnih i gasovitih proizvoda bio-
mase. Biomasa je biorazgradivi dio
proizvoda, ostataka/nus produkta i
otpadaka od poljoprivrede (uključu-
jući i biljne i životinjske materije),
šumarske i drvne industrije, kao i
biorazgradivi djelovi komunalnog i
industrijskog otpada.
Biomasa je sunčeva energija pohran-
jena u vidu hemijskih supstanci u
materijalima biljnog i životinjskog
porijekla, a počela je da se koristi još
Obnovljivi izvori energije
otkrićem vatre. Do sada biomasa ne
samo da je obezbjeđivala hranu, već
i energiju, građevinski materijal, pa-
pir tekstil, ljekove i hemikalije. Dan-
as, biomasa se može koristiti za veli-
ki broj različitih potreba, od grijanja
prostorija do pokretanja automobila
i napajanja računara električnom en-
ergijom.
Biomase su stvari koje se obič-
no smatraju otpadom (papir, vrtni
i kuhinjski organski otpad, granje
piljevina iz pilana, stajsko đubrivo,
itd), a postoji veliki broj tehnoloških
načina iskorišćavanja biomase za
dobijanje energije.
21
 Obnovljivi izvori energije

Skoro polovina obnovljive energije proizvedene u SAD dolazi iz

izvora biomase, kao što su proizvodi od drveta i papira.

Veoma je bitno znati da upotreba biomase ne ubrzava proces kli-

matskih promjena. Biljke koriste ugljen dioksid (CO2) tokom svog ras-
ta i pohranjuju ga u svoje organe (korijen, stabla, grane i sl.). Kada se
biljke spale, pohranjena količina CO2 se ispusti u atmosferu, a druge
biljke u svom rastu koriste taj otpušteni CO2. Dakle, upotrebom bio-
mase, zatvara se krug očuvanja ugljen dioksida.

Ugljen dioksid (CO2) je gas koji, kad ga ima previše, što se u poslednjih ne-
koliko decenija posebno primjećuje, uzrokuje «efekat staklene bašte» i kli-
matskih promjena. Upotreba biomase u energetici je prihvatljiva za životnu
sredinu, ali se mora paziti da ne ugrozi zadovoljavanje drugih potreba sta-
novništva. U posljednje vrijeme se pojavio problem korištenja biomase za
proizvodnju biogoriva iz biljaka uljarica, čime se pokušava riješiti problem
sve veće cijene nafte na svjetskom tržištu za zadovoljavanje i dalje rastućih
potreba automobilske, ali i drugih industrija koje koriste naftne derivate.

22
 Obnovljivi izvori energije

Međutim, ovdje se uočava problem nerazvijenih zemalja i zemalja u razvoju

koje proizvode uljarice ili biogorivo za izvoz u razvijene zemlje, dok se sman-
juje proizvodnja poljoprivrednih kultura za ishranu lokalnog stanivništva.
Takođe, za potrebe proizvodnje uljarica uništavaju se velike površine šuma,
a posebno tropskih šuma, koje imaju ogroman značaj u apsorbovanju CO2,
a primjećena je i povećana upotreba hemikalija i genetski modifikovanog
sjemena u ovoj proizvodnji.

Ovo sve samo potvrđuje činjenicu da neograničena upotreba određenog

resursa za proizvodnju energije ne može biti dugoročno rješenje, posebno
ukoliko potražnja za energijom neprestano raste.

Energija biomase u Crnoj Gori

Crna Gora ima veliki potencijal za korišćenje energetskog potencijala bio-
mase, što se prevashodno odnosi na sektor šumarstva, a potom i na sektor
poljoprivrede. Godišnji prirast količine drveta, kao najznačajnijeg energenta
ove vrste, ukupno je ocijenjen na 2,6 m3/ha godišnje, dok je trenutni nivo
potrošnje drveta procijenjen na oko 1,03 m3/ha godišnje Procijenjeni prirast
drveta je između 850 hiljada m3/godišnje i 1.060 hiljada m3/godišnje. Ipak,
podatke o raspoloživoj biomasi u energetske svrhe treba još usaglasiti.

23
 Obnovljivi izvori energije

GEOTERMALNA ENERGIJA

Vruća voda i para iz dubine zemlje su se koristile od davnina, prvobitno u

različite banjske svrhe, a kasnije i u tekstilnoj industriji. Zemlja ovdje služi
kao veliki bojler koji zagrijava vodu, a ta se voda na pojedinim mjestima iz-
liva na površinu ili nalazi na dubinama sa koje je moguće iskorištavati je za
potrebe proizvodnje toplotne električne energije.
Geotermalna elektrana je kao svaka druga elektrana, osim što se para ne
proizvodi izlaganjem goriva već se dobija iz zemlje. Dalji postupak sa par-
om je isti kao kod konvencionalne elektrane. Izgradnja jedne elektrane koja
koristi geotermalnu energiju je relativno jeftina u odnosu na to da u svom
radnom vijeku nema troškova sirovine kao što je to slučaj kod termoelek-
trane na ugalj ili gas.

Geotermalna energija odnosi se na toplotu Zemljine unutrašnjosti koja u

samom središtu dostiže temperaturu između 4.000 i 7.000 °C što je otpri-
like jednako temperaturi površine Sunca. Čak i nekoliko kilometara ispod
površine, temperatura može biti preko 250 °C. Ova toplota se može koris-
titi u vidu pare ili tople vode i upotrijebiti se za zagrijavanje objekata. Na-
jpraktičnija za eksploataciju geotermalne energije su područja gdje se vrela
masa nalazi blizu površine naše planete.

24
 Obnovljivi izvori energije

Geotermalna energija je obnovljivi izvor energije jer se toplo-

ta neprekidno proizvodi unutar Zemlje različitim procesima.
Na prvom mjestu je prirodno raspadanje radioaktivnih eleme-
nata (prvenstveno urana, torijuma i kalijuma), koji se nala-
ze u svim stijenama i proizvode ogromnu toplotnu energiju.
Osim radioaktivnim raspadom, toplota u Zemljinoj kori se st-
vara i na druge načine (egzotermnim hemijskim reakcijama3,
kristalizacijom rastopljenih materijala4 i trenjem pri kretanju
tektonskih masa.

30 Egzotermne reakcije -reakcije tokom kojih se oslobađa toplota npr. egzotermne reakcije su znojenje,
gorenje,..
40 Kristalizacija je nastajanje kristala u kojem se osnovne čestice (atomi, joni ili molekuli) pravilno slažu u
prostoru stvarajući kristalnu rešetku

25
 Obnovljivi izvori energije

Kada je u pitanju geotermalna energija stijena, današnja tehnologija je

ograničena na dubinu bušenja do 10 km, i samim tim je moguća eksp-
loatacija do tih dubina. Ako se računa sa većim dubinama ta je energija
višestruko veća. U neposrednoj budućnosti i do časa kada bude ostvarena
tehnologija koja će omogućiti iskorišćavanje ove energije, ostaje kao ener-
getski izvor samo hidrogeotermalna energija. Nje ima mnogo manje, ali je
njena tehnička upotrebljivost velika.

➡➡ Ukoliko se računa sa iskorišćavanjem do dubine od 3 km, rezerve hi-

drogeotermalne energije su oko 2.000 puta više nego rezerve uglja.
➡➡ Godine 1864. hotel u Oregonu zagrijao je sobe koristeći geotermalnu
energiju iz podzemnih toplih izvora.
➡➡ Prva geotermalna elektrana otvorena je u Kaliforniji 1921. godine.
➡➡ Profesor na Državnom univerzitetu u Ohaju izmislio je prvi geotermal-
ni sistem grijanja 1948.

Vulkani i gejziri su primjeri geotermalne energije

26
 Obnovljivi izvori energije

Ankete pokazuju da je svjetska baza resursa za geotermalnu

energiju veća od kombinacije resursa za ugalj, naftu, gas i
uranijum.

Prednosti korišćenja geotermalne energije su:

➡➡ Korišćenje geotermalne energije uzrokuje zanemarljiv uticaj na život-
nu sredinu, i ne doprinosi efektu staklene bašte,
➡➡ Geotermalne elektrane ne zauzimaju mnogo prostora i samim tim
malo utiču na životnu sredinu,
➡➡ U pitanju je ogromni energetski potencijal (obezbjeđuje neograniče-
no napajanje energijom),
➡➡ Eliminisana je potreba za gorivom,
➡➡ Kada je geotermalna elektrana izgrađena, energija je gotovo besplat-
na, uz manju lokalnu potrošnju,
➡➡ Mogućnost višenamjenskog korišćenja resursa (utiče na ekonomsku
opravdanost eksploatacije).

Nedostaci korišćenja geotermalne energije su:

➡➡ Nema mnogo mjesta gde je moguće graditi geotermalna postrojen-
ja (uslovljenost položajem, dubinom, temperaturom, procentom vode u
određenom geotermalnom rezervoaru),
➡➡ Ograničenja obzirom na sastav stijena i mogućnost pristupa i eksp-
loatacije,
➡➡ Izvor toplotne energije može biti iscrpljen usljed neodgovarajuće ek-
sploatacije,
➡➡ Prisustvo opasnih gasova i minerala predstavljaju poteškoću prilikom
eksploatacije,
➡➡ Potrebne visoke početne investicije(početak korišćenja i razvoj) i vi-
soki troškovi održavanja (izazvani korozijom, naslagama minerala i dr.).

27
 Obnovljivi izvori energije

28
 Obnovljivi izvori energije

Svijetu treba sve više i više energije. Stalni porast populacije za sobom
donosi i konstantno veće potrebe za energijom i čovječanstvo je u kon-
tinuiranoj potrazi za izvorima energije koji bi pokrili energetske potrebe.

Svijet pokriva svoje energetske potrebe uglavnom neobnovljivim izvorima

energije, većinom fosilnim gorivima – ugljem, naftom i prirodnim gasom.
Kao što i samo ime govori, ovi izvori energije nisu obnovljivi, a to znači da ne
mogu trajati vječno te će u određenom trenutku biti potrošeni. Fosilna gori-
va su takođe vrlo štetna za životnu sredinu zbog ispuštanja velike količine
ugljen dioksida (CO2), zagađenja životne sredine u obliku izlivanja nafte u
more te takođe zbog izazivanja smoga koji je vrlo štetan za zdravlje. Najna-
glašeniji negativni efekt fosilnih goriva globalno zagrijavanje – vjerovatno i
najveći izazov s kojim se čovječanstvo srelo u svojoj istoriji.

Ukoliko u atmosferu uđe previše gasova sa efektom staklene bašte tem-

perature na Zemlji će rasti i dalje. Vjeruje se da se to dogodilo na planeti
Veneri gdje je koncentracija ugljen dioksida u atmosferi na ogromnih 96,5%,
pa su zbog efekta staklene bašte(1) temperature na površini i preko 460 °C.

Zbog tih problema logično je potražiti bolje rješenje za energetske potrebe.

Postoji rješenje za začarani krug između emisije štetnih gasova, globalnog
zagrijavanja, klimatskih promjena i rasta potrošnje energije, a rješenje je
UPOTREBA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE!
Mnogi naučnici vjeruju da će ubrzo doći do punog prelaska na obnovljivu
energiju i da je to samo pitanje vremena. Nadamo se! Budućnost i blagos-
tanje naše planete zavisi od toga!

30
 NVO Green Home - Zeleni dom
Dalmatinska 78,81000 Podgorica, Crna Gora;
Tel: +382 20 609 375, Fax: +382 20 609 376;
www.greenhome.co.me