TÜRKİYE - AFRİKA

DIŞTİCARET
İLİŞKİLERİNİN
İNCELENMESİ,
ÖNEMİ VE
GELİŞTİRİLMESİ
İÇİN ÖNERİLER

Sinem Demirci
1079 Seminer
 ÖZET

Afrika kıtası ve kıtanın küresel ticari ilişkilerine yönelik

birçok konu, yakın geçmişte hem akademik hem de ticari
alanlarda araştırmaların ilgi odağı olmuştur; ancak bu
ilişkilerin Türkiye özelinde araştırılması ve özellikle iki ülke
arasındaki ticaretin nasıl geliştirilebileceği sorusu daha
fazla çalışma gerektiren bir alandır.

Bu sebeple çalışmada ağırlıklı olarak Türkiye ve Afrika

kıtası dış ticaret ilişkilerinin incelenmesine odaklanılmış ve
sonrasında özellikle yazarın iş deneyimi olan bölgeden
hareket edilerek çözüm önerileri üretilmeye çalışılmıştır
AFRIKA
Ya k l a ş ı k 3 0 m i l y o n k m 2
Dünyanın en büyük 2 kıtası ve Amerika Birleşik
Devletleri'nin yaklaşık üç katı büyüklüğünde
Ekonomisi açısından bakıldığın da oldukça küçük
İhracatının çoğu dünyanın gelişmiş ekonomilerine
ithalatının çoğu aynı gelişmiş ekonomilerden
Mevcut iç ticareti toplam ticaretinin sadece%10’u
Dünyanın diğer bölgeleri, önemli ölçüde daha 2/7/20XX

yüksek iç ticaret seviyelerine sahip, Avrupa

Birliği'ne üye ülkeler için %60'ın üzerinde Kimenyi, Mwangi S., Zenia A. Lewis
(2018)
 Afrika, tek bir bütün olarak incelenme ve yargılanma
eğiliminde olan tek kıtadır

Bu yaklaşım, tarihi geçmişleri ve mevcut durumları

açısından ülkeler arasındaki büyük farklılıkların
gözlemlenmesinde başarısız olmuştur

Yakın geçmişe kadar Avrupa’nın Afrika'ya yönelik ticaret

politikası, kıtayı geleneksel olarak iki bölgeye ayırmıştır:

Kuzey Afrika Ülkeleri ve Sahra Altı Afrika

Schmieg, Evita (2016)

 KUZEY AFRİKA; MISIR, LİBYA,
CEZAYİR, TUNUS VE FAS OLMAK
ÜZERE BEŞ ÜLKEDEN OLUŞAN
YAKLAŞIK 250 MİLYON NÜFUS
SAHİP BİR BÖLGEDİR

CEZAYİR VE LİBYA BÖLGENİN

DOĞAL KAYNAK ZENGİNİ,
MISIR, FAS VE TUNUS İSE,
DOĞAL KAYNAK FAKİRİ
ÜLKELERİDİR

SAHRA ALTI 49 ÜLKEDEN

OLUŞAN 500 MILYONDAN
FAZLA NÜFUS
Temmuz 2006 - Banjul (Gambiya)
Afrika Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları

7 bölgesel Arap Mağrip Birliği (AMU)

ekonomik
topluluğu Sahel-Sahra Devletleri Topluluğu (CENSAD)
tanındı
Doğu ve Güney Afrika için Ortak Pazar (COMESA)

Doğu Afrika Topluluğu (EAC)

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS)

Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD)

Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC)

 .
AFRIKA &
.
TICARET

Afrika'dan AB'ye ithal edilen malların %65'inden fazlası

birincil mallar; hammaddeler, yiyecek, içecek ve enerji

Hammaddeler toplam ithalatın %49'unu oluşturmakta ve bu

ithalatlar arasında AB kritik hammadde listesinde yer alan
Florspar, Helyum, Doğal Kauçuk, Fosfat Kayası, Tantal,
Vanadyum ve Platin bulunmakta

Policy Department, European Parliament (2020)

 .
AFRIKA & Afrika İhracat
. Diğer

TICARET
20%
Avrupa
35%
UAE
4%
Afrika'nın ana ticaret ortağı hem ihracat hem de USA
mal ithalatı için Avrupa Birliği 6%

Hind
2018'de 27 AB üye Devleti ile Afrika arasındaki 8%
Afrika
Çin
toplam mal ticareti 235 milyar Avro değerinde ki 11%
16% Afrika İthalat
bu Afrika toplamının %30'undan fazlası.
Diğer
27% Avrupa
Çin için 125 milyar Euro ve Amerika Birleşik 31%

Devletleri (ABD) için 46 milyar Euro

Eurostat'a göre, AB'nin en büyük dört ekonomisi UAE

3%
olan Fransa, Almanya, İspanya ve İtalya, Afrika'ya
USA
en büyük mal ihracatçıları ve aynı zamanda en 5%
önemli ithalatçıları Hind Afrika
Çin 13%
5%
Policy Department, European Parliament (2020) 16%
 İspanya 4389
Hindistan 5403
Kıta yatırımları projeler, yaratılan istihdam ve sermaye
İsviçre 6432 açısından incelendiğinde;
Almanya 6887
UAE 25278  2014-2018 yılları arasında proje sayısı bakımından
G. Afrika 10185 en büyük yatırımcılar ABD ve Fransa'dır, onu
ÇİN 72235
UK 17768
Birleşik Krallık ve Çin izlemektedir
Fransa 34172  Bu dönem için Çin, yaratılan istihdam ve Afrika'ya
USA 30855
sermaye girişlerinde en büyük paya sahiptir
Sermaye USDM

İspanya 119 İspanya 13837

Hindistan 134 Hindistan 30334
İsviçre 143 İsviçre 13363
Almanya 180 Almanya 31562
UAE 189 UAE 39479
G. Afrika 199 G. Afrika 21486
ÇİN 259 ÇİN 137028
UK 286 UK 40949
Fransa 329 Fransa 57970
USA 463 USA 62004

Proje İstihdam
2014 - 2018
Kıta yatırımcıları 2/7/20XX 9
Avrupa'nın Afrika ekonomilerine yaklaşımında değişiklik özellikle II.
Dünya Savaşı'ndan sonra başlamıştır. fakat bunu çok hızlı bir şekilde
Afrika milliyetçiliğinin yükselişi ve dekolonizasyona doğru hareket
izlemiştir

Bağımsızlık konusunda, ekonomileri çeşitlendirmek ve ticareti

uluslararası ve bölgesel olarak genişletmek kıtanın en önemli
hedefleriydi. Modernleşme teorisi 1950'ler ve 1960'larda
yükselişteydi ve Afrika hükümetleri doğru yatırım politikalarıyla
yabancı yatırımın geleceğinden ve ülkelerinin sanayileşeceğinden
emindi
  Doğal kaynaklar
 Genç nüfus
 Dünya petrol ihtiyacının yaklaşık % 15'ini
karşılamakta
 Toprakları dünyada tarıma elverişli toprakların
yaklaşık l/3'ünü oluşturmaktadır

Tüm bunların doğal bir neticesi olarak Afrika kıtası başta Çin
Halk Cumhuriyeti olmak üzere ABD, AB, Rusya, Japonya ve
Hindistan gibi birçok ülkenin ilgilendiği bölge konumundadır

Arslan, Eylül (2021)

 SORUNLAR
2019'da, Afrika'nın gayri safi yurtiçi hasılasındaki büyümesinin yarısı doğrudan yabancı yatırımlar dahil
olmak üzere yatırımlara atfedilmektedir (AFDB, 2020)

Uluslararası Para Fonu Sahra altı Afrika'daki mal ve hizmet ihracatının ve ithalatının, 2011'den 2026
yılına kadar sırasıyla %70,8 ve %54,7 oranında artacağını öngörmüştür (IMF, 2021)

Ancak Afrika'nın ekonomik büyüme beklentilerinin önündeki en büyük engel siyasi ve ekonomik
belirsizliklerdir. Bunlar düzelirse Afrika ekonomileri daha fazla doğrudan yabancı yatırım çekecektir
 Siyasi Sistemlerin İstikrarsızlığı
 Hükümet Krizleri
 Ticaret Açısından Oynaklık
 Tarife Oranlarında Oynaklık
 Sosyo-ekonomik Belirsizlikler
 Kayıt Dışı Ticaret

Ayrıca çoğu çalışmada nüfus, doğal kaynaklar ve endüstriyel gelişme gibi parametreler sabitlenirken
tarife oranları gibi belirsizliklere odaklanılmıştır. Nüfus, işgücü ve doğal kaynakların arzındaki
değişiklikler gibi Afrika'da var olan diğer belirsizlikler dikkate alınmamaktadır; ancak kıta üzerindeki
incelemelerde Afrika'daki belirsizliklerin daha geniş olarak ele alınması gerekmektedir

African Development Bank (2020), African Economic Outlook 2020

International Monetary Fund (2021), “World economic outlook”
 .. .
TURKIYE
& .
AFRIKA
 Anadolu'yu yurt edinmelerinden önce Mısır'da kurdukları Tolunoğulları ve İhşitler
gibi devletler göz önüne alındığında, Afrika kıtası Türklerin bin yıl önce tanıştığı bir
coğrafyadır

Konu ilişki Osmanlı İmparatorluğu döneminde 15. ve 16. yüzyıllar arasında daha de
ilerlemiş ve Kuzey Afrika İmparatorluğun bir parçası haline gelerek Mısır'dan
Cezayir’e uzanmıştır. Ancak Sahra altı bölgesi Osmanlı İmparatorluğu ve sonrasında
Türkiye Cumhuriyeti tarafından bilinmemekteydi

1923'ten soğuk savaşın sonuna kadar Türkiye'nin iç durumunun öncelikli olması

sebebiyle Türk-Afrika ilişkileri çok zayıftı. De-kolonizasyon sürecini destekleyen ve
yeni Afrika Devletlerinin bağımsızlığını tanıyan Türkiye Cumhuriyeti'nin Afrika'daki
ilk diplomatik temsilciliği, 1926 yılında kıtanın tek bağımsız ülkesi olan Etiyopya'da
açıldı. Bu dönemde Afrika kıtasında sadece birkaç Türk uluslararası kuruluşu ve bazı
diplomatların bireysel eylemleri görülmüştür. Türkiye'nin Afrika'ya yönelik
politikaları, 1998'den itibaren ciddi bir dönüşüm gösterdi ve Dışişleri Bakanlığı'nca
bu tarihte 'Afrika'ya açılım' politikası uygulanmaya konuldu

Policy Department, European 14

Parliament (2020)
 1998 YILINDA KABUL EDİLEN PLAN
TÜRKİYE'NİN AFRİKA'YA GERİ
DÖNÜŞÜNÜN BAŞLANGICIDIR

BU PLANIN AMACI, AFRİKA İLE SİYASİ,

AFRIKA’YA AÇILIM EKONOMİK VE KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ
GELİŞTİRMEKTİR
EYLEM PLANI

1998 AFRİKA'DA SÖMÜRGE VARLIĞI

OLAMAYAN TÜRKİYE İLE AFRİKA
İLİŞKİSİNİN DOĞASI, “KAZAN-KAZAN”
ORTAKLIĞINA VE KARŞILIKLI SAYGIYA
DAYANDIRILMIŞTIR
 '
Afrika ülkeleri ile Türkiye arasında yüksek düzeyli ziyaretlerin gerçekleştirilmesi

Afrika'ya Çeşitli uluslararası örgütler içinde kıta devletleri ile temasların artırılması

Açılım İnsani yardımların yapılması

Afrika'daki diplomatik temsilciliklerin sayısının artırılması

Eylem BM'nin kıtaya olan ekonomik - teknik yardım programlarına katkı sağlanması

Planı
Ekonomik, teknik-bilimsel ve ticari işbirliği anlaşmalarının imzalanması

Teknik düzeyde bakanların ve uzmanların Türkiye'ye davet edilmesi

Afrika Kalkınma Bankası’na bağışçı ülke olarak üye olunması

Afrika Îthalat - Îhracat Bankası'na üye olunması

Karşılıklı iş adamlan ziyaretlerinin ve iç konseylerin tertip edilmesi

Akyeampong, Emmanuel (2017)

 Ticaret Hacmi 2000 yılında yaklaşık 742 milyon USD – 2008’de 5,7 milyar USD
2012 yılında ihracat tutarı yaklaşık 1 milyar USD Ticaret hacmi 20,6 milyar USD
Türkiye 2022'de ticari hacmi 100 milyar USD'ye çıkarmak istiyor

Türkiye, Türk ürünlerinin kalitesi ve kıtadaki Türk uzmanların uzmanlığı nedeniyle

Afrika'da önemli bir itibara sahiptir. (10 Gunn)

Türkiye - Afrika ilişkileri, Türkiye açısından Afrika açılımı kapsamında başarılı

kabul edilse de Afrika'da faaliyet gösteren diğer aktörler dikkate alındığında algı
değişebilmekte, sağlanan gelişmeler yeterli görülmeyebilmektedir

Türkiye'yi kıtada faaliyet gösteren diğer aktörlerle karşılaştırarak, ekonomisinin

2000'lerden itibaren hızla büyümesine rağmen Türkiye'nin, Gayri San Milli Hasıla
(GDP), nüfus ve yüzölçümü büyüklüğü dikkate alındığında Çin ve Hindistan
hacminde olmasa da Afrika'ya coğrafi yakınlığı Türkiye'nin avantajıdır (Karagül)

Policy Department, European Parliament (2020)

Türkiye’nin, Osmanlı mirasını ve Modern Türkiye
Cumhuriyeti’nin bünyesinde barındıran melez Türk kimliğiyle,
AB gibi Afrika'daki Batılı güçlere meydan okuması ve Afrika'da
bir “Afro-Avrasya devleti” olarak tanımlanmayı sağlaması
mümkündür

Politik olarak modern, ekonomik olarak gelişmiş orta

büyüklükte bir ülke olan Türkiye deneyimi Afrika ülkeleri için
Çin ve Hindistan'dan daha uygun bir model olabilir

Batı pazarlarındaki küresel ekonomik durgunluk ve Türkiye'nin

ihracat yönelimli ekonomi stratejisi, Türkiye ihracatçıları için
alternatif pazarlar bulunması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.
Küçük ve orta ölçekli şirketlerden oluşan işletmeler yeni
pazarlara açılmak zorundadır ve Afrika, bunun için ideal bir
alandır Karagül,
Arslan (2013)
ÇÖZÜM
. .
ÖNERILERI Afrika’da layıkıyla sonlandırılacak proje ve programlarda yer alınmalı,
üstlenilen taahhütler sorumluluk duygusu hissedilerek yerine
getirilmeli

Türkiye
Markası Türk ürünlerinin kalitesi ve kıtadaki Türk girişimcilerin uzmanlığı
nedeniyle Türkiye Markası itibar kazanmıştır bu kalite algısının
konuması mutlaktır

Kıtada çıkarları olan diğer aktörlerle açık rekabete girildiği algısı

yaratılmamalı ülke adı verilerek Batı karşıtlığı algısı yaratabilecek
söylemlerden olabildiğince uzak durulmalı – Türkiye Markası önde
olmalı
 ÇÖZÜM
. .
ÖNERILERI

Kalkınma, insani yardım, işbirliği, geleceğin birlikte inşaası

üzerinde yoğunlaşılmalıdır. Türkiye'nin Afrika açılımındaki itici
motifler, daha fazla ekonomi, daha az politika olarak
Politik
sürdürülmelidir
Yaklaşım

Afrika'da islam vurgusuyla politika geliştirilmemesi, kıtaya

yaklaşımların bu alanda sınırlandırılmaması gerekmektedir.
Kıtada birçok ülkede birden çok dinin ve bu dinleri kabul etmiş
milyonlarca insanın bulunduğu unutulmamalıdır. Nijerya gibi
ülkelerde süre gelen dini çatışmalar da göz ardı edilmemelidir

Tepeciklioglu, Elem Eyrice (2012)

ÇÖZÜM
. .
ÖNERILERI

Afrika'nın sorunlarının çözümünde bölgesel kuruluşların önemi

büyüktür. Bu kuruluşlarla ilişkiler geliştirilmelidir
Sosyal
Yaklaşım

Türk - Afrika işbirliği, Afrika sivil toplumu ile entegre haraket

etmelidir. Afrika'daki bazı İslami örgütlerin Türk sivil toplumu ile
belli bir ilişkisi vardır ancak bunun dışında Türk sivil toplumu
yok denecek kadar azdır. Türk devleti, Türk sivil toplumu ile
Afrika sivil toplumu arasındaki işbirliğini teşvik etmelidir
ÇÖZÜM
. .
ÖNERILERI Gümrük Anlaşmaları: bölgedeki yüksek gümrük tarifleri Türk ticareti ve firmaları için en büyük sorun olarak öne
çıkmaktadır. Konu tariflerin yüksek olması sebebiyle iç Pazar alım gücünü yakalamak adına ürün kaliteleri düşürülmekte
bunun da yakın gelecekte Türkiye Markasına zarar vereceği öngörülmektedir

Ödeme yöntemleri: Bölgedeki çoğu banka yurtdışında tanınmadığından banka transfer işlemlerinde çok yüksek masraflar
doğmaktadır. Ayrıca bankalar dövizi ülkede tutmak adına para transferlerinde işlemleri zorlaştırmakta ve sürecin
işleyişine mani olmaktadır. Bölgedeki belirli bankalarla yapılacak işbirliği elzemdir

Ticari
Devlet teşviklerinin sağlıklı uygulanması: devlet tarafından yurtdışı yatırım veya ticari girişimler gibi birçok alanda teşvik
Yaklaşım programları uygulanmaktadır ancak konu programların fiili ödemelerinde büyük sıkıntılar yaşanmaktadır. Yine ihracatta
birçok firmanın KDV alacaklarının ödemelerinin yapılmaması sebebiyle üreticiler ihraç kayıtlı satıştan kaçmakta bu da
KDV’nin müşteriye yansıtılarak fiyat avantajının kaybedilmesine sebep vermektedir

Sabit depo: bölgede tam donanımlı, özellikle gıda ürünlerin depolanabileceği depo sayısı yok kadar azdır. Ancak bu veya
benzeri depolama ihtiyaçları karşılanacak devlet yatırımı ile yapılacak ortak kullanımlı bir depo birçok üretici veya dış
ticaret firmalarının bölgeye ürünlerini göndererek dağıtım yapmasını kolaylaştıracaktır

Sabit Expo: bölgede Türk ürünlerine olan ilgi aşikardır, bu ilgiyi daha efektif kullanabilmek adına yıl boyu sürecek Expo
veya tanıtım merkezi gibi bir organizasyonla sürekli farklı sektörlerden üreticilerin yer alacağı bir fuar alanı yaratmak
yararlı olacaktır
 SONUÇ

Gerek doğal kaynakları, gerek genç nüfusu, gerekse küresel anlanma diğer
kıtalarda yaşanan yığılmalar sebebiyle Afrika kıtası günümüzün yükselen ve
yatırıma elverişli bölgeleri içerisinde öne çıkamaktadır

Ekonomik ve politik anlamda Dünya lideri olarak kabul edilen birçok ülkenin
iştahını kabartan bu coğrafyada Türkiye başarıya ulaşma yolunda, konu ülkelere
göre sahip olduğu ekstra avantajlar sebebiyle, daha az efor ve yatarımla daha
büyük geri dönüşler alabilecek durumdadır

Ancak bu yatarımlardan geri dönüş alınması için Türkiye’nin 20 yıl önce

başlatmış olduğu politikaların çok daha üzerine çıkması, bölge dinamiklerini çok
daha iyi ve detaylı okuyabilmesi ve özellikle bölgede hali hazırdaki yatırımcıların
ve girişimcilerin önünü açacak daha efektif ve çözüm odaklı uygulamalar
geliştirmesi gereklidir
KAYNAKÇA
Arslan, Eylül (2021). An Analysis of Turkey’s Foreign Policy towards Africa and Its Inroad. Journal of African Foreign
Affairs.
African Development Bank (2020), African Economic Outlook 2020, African Development Bank, Abidjan, available at:
https://www.afdb.org/en/documents/african-economic-outlook-2020 (accessed 08 July 2021).
Akyeampong, Emmanuel (2017). History of African Trade. African Export-Import Bank (Afreximbank).
Dal, Emel (2018). Assessing the Role of Trade in the Formation of Turkey’s Civilian Power in Africa. PERCEPTIONS.
Doğan, Adem (2016). Türkiye- Kuzey Afrika Ticaretinin Temel Karakteristikleri. Sakarya İktisat Dergisi Cilt 5, Sayı 4.
Economic Development in Africa Report 2019 (2019). United Nations Conference on Trade and Development.
Genç, Savaş ve Tekin, Oğuzhan. Turkey’s Increased Engagement in Africa: The Potential, Limits and Future Perspective
of Relations. European Journal of Economic and Political Studies 7.
Günay, Enver ve Çelik, Onur (2021). Yakın Tarihte Afrika ve Asya’dan Türkiye’ye Göçün Çekim Modeli ile Analizi.
Toplum ve Sosyal Hizmet.
KAYNAKÇA
International Monetary Fund (2021), “World economic outlook”, available at: https://www.imf.org/en/
Publications/WEO/weo-database/2021/April.
Jean, Têtê, Gunn, Philippe (2020). The Presence of Turkey in Africa: Results and Perspectives. Stratejik ve Sosyal
Araştırmalar Dergisi.
Karagül, S., Arslan, İ. (2013). Türkiye'nin Afrika Açılım Politikasi: Tarihsel Arka Plan, Stratejik Ortaklık ve Geleceği.
Kimenyi, Mwangi S., Zenia A. Lewis (2018). Introduction: Intra-African Trade in Context.
Lesser, C., and E. Moisé-Leeman. 2009. Informal Cross-Border Trade and Trade Facilitation Reform in Sub-Saharan
Africa.
OECD Trade Policy Working Paper 86. Paris: Organization for Economic Cooperation and Development.
Pak, Simon J. (2007). Capital movement through trade misinvoicing: the case of Africa.
Policy Department. European Parliament (2020). A Comprehensive EU Strategy for Africa Trade and Investments.
KAYNAKÇA

Schmieg, Evita (2016). Global Trade and African Countries. Working Paper RD EU.
Serven, L. (1997), Uncertainty, Instability, and Irreversible Investment: Theory, Evidence, and Lessons for Africa, Policy
Research Working Paper 1722, The World Bank, Washington, DC.
Shibasaki, Ryuichi (2021). Predicting African trade considering uncertainty by scenario planning. Maritime Business
Review Emerald Publishing Limited.
Strengthening Africa’s capacity to trade (2019). World Trade Organization.
Tepeciklioglu, Elem Eyrice, Afrika Kıtasının Dünya Politikasında Artan Önemi ve Türkiye-Afrika İlişikleri, Ankara
Üniversitesi Afrika Çalışmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Bahar 2012.
The African Continental Free Trade Area (2019). World Bank Group.
Uche, Ewelukwa Ofodile (2016). Emerging Market Economies and International Investment Law: Turkey–Africa Bilateral
Investment Treaties.
TESEKKURLER
Sinem Demirci