See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/350730914

Praymer: Isandaan at Limampung (150) Tanong at

Sagot

Chapter · January 2015

CITATIONS READS

0 10,823

10 authors, including:

John Lee Candelaria Fernan Talamayan

Hiroshima University National Chiao Tung University
24 PUBLICATIONS   6 CITATIONS    20 PUBLICATIONS   17 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Third-party mediation of the Mindanao peace process View project

Comparative analysis of Aceh and Mindanao peace process mediation View project

All content following this page was uploaded by John Lee Candelaria on 08 April 2021.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

SESKISENTENARYO
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON
NG KAPANGANAKAN NG MGA BAYANING SINA
JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

ROBERTO C. MATA
PAT N U G O T

TAGAPAGLATHALA
DIBISYON NG KASAYSAYAN

DEPARTAMENTO NG AGHAM PANLIPUNAN, CAS, UPLB

ADHIKA NG PILIPINAS, BALANGAY NG UPLB-LAGUNA

2015
Seskisentenaryo
Ikasandaan at Limampung Taon ng Kapanganakan
ng mga Bayaning sina
Jose Rizal (2011) at Andres Bonifacio (2013)
Roberto C. Mata (patnugot)

Karapatang sipi © Tagapaglathala: Dibisyon ng Kasaysayan

at mga kontribyutor 2015

Dibisyon ng Kasaysayan
Departamento ng agham Panlipunan
Kolehiyo ng Agham at Sining
Unibersidad ng Pilipinas Los Banos
College, Laguna

Unang Limbag: 2015

Reserbado ang lahat ng karapatan. Walang artikulo o anumang

bahagi ng aklat na ito ang maaaring ilimbag o kopyahin sa
anumang paraan kung walang nakasulat na pahintulot mula sa
may hawak ng karapatang sipi.

Tagapagsuri:
Dr. Lars Raymund C. Ubaldo
Kawaksing Propesor ng Kasaysayan
Pamantasang De La Salle

Disenyo ng Pabalat: John Lee Candelaria

Tagapangasiwa sa Paglilimbag: April Hope Castro
Pagsasa-aklat: Eugene Raymond Crudo
 Mensahe
Pagbati at pagpapahalaga ang aking nais na ipahatid sa
Departamento ng Agham Panlipunan, ADHIKA ng Pilipinas-
Balangay UPLB-Laguna at sa mga may-akda ng aklat na ito. Hindi
matatawaran ang kanilang sigasig sa paghahanda at pagsusulat
ng saliksik hinggil sa mga bayaning sina Dr. Jose Rizal at Gat
Andres Bonifacio. Ito ang kanilang ambag sa pagdiriwang ng
Seskisentenaryo ng kapanganakan ng mga dakilang bayani.
Malawak ang mga materyales na pinagbatayan ng mga
sanaysay at mga katanungan na naging bahagi ng aklat. Tinipon
sa iisang tomo, hinalaw ang mga tanong mula sa iba’t ibang liham
ng pakikipagsulatan ni Rizal sa kanyang mga kapamilya, kapwa-
tagapagpalaganap at mga kaibigan. Sinuyod ng mga awtor ang mga
aklat, artikulo at sanaysay na sinulat ni, at hinggil kay, Rizal para
matiyak na makakakalap ng ilang hindi masyadong popular ngunit
mahalagang detalye ng buhay at kabayanihan ni Jose Rizal. Sa
kabilang dako ang mga sanaysay ay isinulat mula sa mga pananaw
sosyolohikal at historikal. Ang bunga ay kalipunan ng mga akda na
nagbigay pansin sa iba’t ibang aspeto na mahalaga sa pag-unawa
kay Andres Bonifacio at Katipunan sa pamamagitan ng pagsipat
mula sa mga konseptong-disiplinal na ginamit.
Maraming mambabasa ang magkakaroon ng interes dito
hindi lamang sa hanay ng mga guro, kundi maging sa mga mag-
aaral ng Kasaysayan. Mahalagang karagdagan din ang aklat bilang
reviewer sa pagsasanay ng mga mag-aaral sa mga timpalak hinggil
sa kasaysayan o maging sa paghahanda sa mga pagsusulit.
Ang aklat ay isang makabuluhang karagdagan sa literaturang
pangkasaysayan.

Raymundo Andres V. Palad

Pangulo
ADHIKA ng Pilipinas, Inc.

i
 Mensahe
Isang pagbati ang aking ipinapaabot sa Departamento
ng Agham Panlipunan para sa paglabas ng aklat na may titulong
“Seskisentenaryo: Paggunita sa Ikasandaan at Limampung Taon ng
Kapanganakan ng mga Bayaning sina Jose Rizal (2011) at Andres
Bonifacio (2013). Ang mga taong 2011 at 2013 ay anibersaryo ng
kapanganakan ng dalawang dakilang Pilipino. Itinuturing sila ng
maraming mga Pilipino bilang rurok ng kabayanihan at sakripisyo.
Alinsunod rito, naging marubdob ang hangarin ng Unibersidad
ng Pilipinas Los Baños na magkaroon ng pagdiriwang sa loob ng
kampus. At upang maisakatuparan ang hangarin nagbuo ng serye
ng mga gawain para sa buong taon sa ilalim ng pangangasiwa ng
Departamento.
Nilalaman ng aklat ang mga sanaysay na binasa ng mga guro
ng Kasaysayan at Sosyolohiya sa iba’t ibang okasyon at lokasyon na
bahagi ng programa. Hangarin ng mga sanaysay ang pagkilala sa
ambag ni Gat Andres Bonifacio at ng Katipunan sa pagbubuo ng
bansa. Ang ikalawang bahagi naman ay binubuo ng mga katanungan
hinggil sa buhay at kabayanihan ni Rizal na pinagsikapang tipunin
ng mga mga guro ng P.I. 10.
Malinaw na sa pagsasakatuparan ng pagbuo ng aklat,
isinaalang-alang ng mga guro ang pangangailangan ng mga mag-
aaral ng unibersidad. Maaaring magsilbing source book ang libro
para sa mga mag-aaral ng kasaysayan o kahit sa mga interesado
lamang kina Rizal at Bonifacio. Magkaganunpaman, mababanaag
sa aklat ang malalim na hangarin nitong palawakin ang kamalayang
pangkasaysayan at damdaming makabayan ng mga mag-aaral ng
UP Los Baños.
Muli, binabati ko ang Pamunuan at Kaguruan ng
Departamento para sa maipagmamalaking proyektong ito.

Dr. Felino P. Lansigan

Dekano
Colehiyo ng Agham at Sining

ii
 Pambungad
Ang aklat na ito ay kalipunan ng mga akda na bunga ng
pakikiisa ng Departamento ng Agham Panlipunan sa pamamagitan
ng Dibisyon ng Kasaysasayan sa pagdiriwang ng Seskisentenaryo
ng Kapanganakan ng mga Pambansang Bayani na sina Dr.
Jose Rizal (2011) at Gat Andres Bonifacio (2013). Bumalangkas
ang Dapartamento ng mga gawain para maisakatuparan ang
pagtatampok sa kabayanihan at ambag nina Rizal at Bonifacio
sa kasaysayan ng bansa sa pamamagitan ng magkahiwalay na
programa ng paggunita. Nakapaloob sa mga gawain ang hangaring
mapalawak ang ugnayan ng iba’t ibang sektor sa loob ng UP Los
Baños. Ang isinagawang mga lektura ay pinangunahan ng mga
pinagpipitaganang historyador mula sa loob at labas ng unibersidad.
Sa hangarin namang mapalalim ang ugnayan ng Departamento
at mga lokal na pamahalaan, dinala ang ilang gawain sa Dapitan
(para kay Rizal) at Lunsod ng General Santos (para kay Bonifacio)
Nagbasa ng mga papel ang kaguruan ng Dibisyon para sa iba’t
ibang okasyon na may kinalaman sa pagpaparangal sa dalawang
bayani. Ilan sa mga papel ay naging bahagi ng kasalukuyang aklat.
Nahahati ang aklat sa dalawang bahagi. Ang unang
bahagi ay mga sanaysay. Ang papel ni Dr. Gloria Luz M. Nelson
na may pamagat na “Ang Talambuhay ni Andres Bonifacio: Isang
Sosyolohikal na Pananaw” ang naglapat ng paliwanag kung
paano mauunawaan ang papel ng indibidwal sa lipunan at kung
paanong ang lipunan ang humubog sa mga indibidwal gamit ang
pananaw mula sa disiplina ng Sosyolohiya. Ang papel naman ni
Prop. Roberto C. Mata, “Ang Katipunan, ang “Lakaran”, at ang
Mga Kilusang Panlipunan”, ang nagpaliwanag kung bakit ang mga
kilusang panlipunan ay laging naghahangad ng mga pundamental
na pagbabago sa kalagayan ng mga lipunang ginagalawan ng mga
kasapi nito. Isang pagpapahalaga naman sa papel na ginampanan
ni Gregoria de Jesus sa Katipunan at Himagsikan ang isinalaysay
ni Prop April Hope T. Castro sa kanyang akdang “Si Oriang:
Talambuhay, Gunita at Kasaysayan”. Sa papel ni G Reidan M.
Pawilen na may pamagat na “Sandata at Musika: Ang Rebolusyon
sa mga Musika ni Julio Nakpil”, pinahalagahan ang musika sa
pagpapahiwatig ng kamalayan hinggil sa kalagayan ng kanyang
iii
lipunan.
Ang ikalawang bahagi naman ay tinipong mga katanungan
hinggil kay Gat Jose Rizal. Ang mga tanong ay tumatalakay sa
tatlong paksa (a) ang buhay at pag-ibig; (b) mga akda at gawain;
at (3) pamana at kabayanihan. Nagmula ang mga tanong mula sa
kaguruan at naging kasapi ng kaguruan ng Dibisyon ng Kasaysayan
na nagturo ng P.I. 10, ang kurso sa Unibersidad ng Pilipinas hinggil
sa Buhay at Mga Akda ni Rizal. Kinabibilangan ito ni Prop. Rhina
Alvero-Boncocan, Prop. Ma. Reina Boro-Magbanua, Prop. John Lee
Candelaria, Prop April Hope T. Castro, Prop Ros A. Costelo, Prop.
Dwight David A. Diestro, G. Jeffrey James Ligero, Prop. Roberto
C. Mata, Prop. Fernan Talamayan, at Prop Amelia Salgados-
Ferrer. Kalakip ng mga tanong ang mga pinagsanggunian ng mga
nabanggit na kasapi ng kaguruan.
Naging matagal ang paghihintay sa paglabas ng aklat na
ito dahil na rin sa maraming kadahilanan. Ngayong nailimbag na,
marapat lamang na pasalamatan ang lahat ng may kinalaman sa
pagsasakatuparan nito.
Una sa lahat, taos –pusong pasasalamat ang ipinaaabot sa
lahat ng mga may-akda ng sanaysay at nagbuo ng mga tanong. Kung
wala sila, walang laman ang aklat na ito; sa mga lokal na pamahalaan:
Maitum, Lalawigan ng Saranggani; Tanggapan ng Punong Bayan
ng Lunsod ng Dipolog, at Katipunan, Zamboanga del Norte; sa mga
institusyong pang-akademiko: MSU-Gen Santos, Andres Bonifacio
College, Lunsod ng Dipolog,DepEd ng Lunsod ng San Pablo, at
Southern Luzon Association for Museum. Sila ang naglaan ng
lugar at panahon para maisakatuparan ang mga gawain sa ilalim ng
proyekto. Malaki rin ang naitulong ng Office of the Chancellorng
UPLB at ADHIKA ng Pilipinas- Balangay ng UPLB-Laguna para sa
pagtustos sa kinailangang gugulin sa pagpapalimbag ng aklat na
ito. Marapat ding pasalamatan ang mga mga indibidwal na hindi
matatawaran ang pakikilahok sa pagsasakatuparan ng aklat na
ito: kay Dr. Lars Raymund C. Ubaldo para sa kanyang pagbasa at
pagsusuri sa nilalaman ng publikasyong ito; kay Prop. April Hope
T. Castro para sa pag-iingat sa mga sipi ng sanaysay at mga tanong;
at bilang Business Manager, siya ang nagtiyak na may panahon para
iv
mailabas ang aming munting proyektong ito at siya ring nakikipag-
usap sa tagapaglimbag; sa Tagapangulo ng Departamento ng
Agham Panlipunan. Prop Dwight David A. Diestro para sa suporta
at paniniwala na maisasakatuparan ang aklat na ito; kay Prop. John
Lee Candelaria at G. Eugene Crudo para sa pagle-lay-out ng libro; kay
Prof. Dulce Laforteza para sa mahalagang payo sa pagsasaaklat; kay
Roniel Javier para sa mga pagpi-print ng mga naunang borador; sa
aking pamilya, para sa inspirasyon upang matapos ang proyektong
ito; at sa lahat ng mg tumulong sa malaki at maliit na paraan na
hindi nabanggit, hindi matutupad ang paglimbag ng libro kung
wala kayo.
Lahat ng nabanggit ay nag-ambag ng kanilang kasanayan at
kagalingan upang mabuo ang aklat ngunit inaako ko ang lahat ng
kakulangan ng aklat.

Para kina Tatay at Tonton.

R. C. Mata

UPLB, Laguna
Hunyo, 2015

v
 MGA NILALAMAN
Mga Mensahe i
Pambungad iii
Unang Bahagi: Mga Sanaysay
“Talambuhay ni Andres Bonifacio: Isang Sosyolohikal na Pananaw”
Gloria Luz M. Nelson 1

“Ang Katipunan, ang “Lakaran”, at ang Mga Kilusang Panlipunan”

Roberto C. Mata 6
“Si Oriang: Talambuhay, Gunita at Kasaysayan”
April Hope T. Castro 14
“Sandata at Musika:Ang Rebolusyon sa mga Musika ni Julio Nakpil
Reidan M. Pawilen 21
Ikalawang Bahagi:
PRAYMER: Isandaan at Limampung (150) Tanong at Sagot
Rhina Alvero-Boncocan
Ma. Reina Boro-Magbanua
John Lee Candelaria
April Hope T. Castro
Ros A. Costelo
Dwight David A. Diestro
Jeffrey James Ligero
Roberto C. Mata
Fernan Talamayan
Amelia Salgados-Ferrer
(mga May-akda)

Mga Sanggunian

Tungkol sa May-akda

vi
 SESKISENTENARYO

IKALAWANG BAHAGI:
PRAYMER: Isandaan
at Limampung (150)
Tanong at Sagot

28
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

I. BUHAY AT PAG-IBIG
1. Si Rizal ay may sampung kapatid, isang lalaki at siyam na
babae. Sino sa mga kapatid ni Rizal ang may palayaw na “Panggoy”?

Sagot: Josefa

2. Sa edad na mahigit animnapung taon, pinaglakad ng

Kapangyarihang Kastila ang ina ni Rizal mula Maynila patungong
Sta. Cruz, Laguna. Sa anong pagkakasala pinarusahan ng ganito si
Donya Teodora?

Sagot: ang hindi paggamit ng apelyidong Realonda

3. Kabilang ang mga Rizal sa iilang pamilya na nagkaroon

ng kakayahang pag-aralin ang mga anak sa Maynila. Sa anong
kolehiyong pangkababaihan nag-aral ang mga kapatid na babae ni
Rizal?

Sagot: La Concordia

4. Sa unang taon ng pag-aaral ni Rizal sa Unibersidad ng Santo

Tomas, kumuha siya ng karagdagang kurso sa Ateneo Municipal.
Ano ang kursong ito?

Sagot: Agrimensura

5. Ang pinagkukunang pangkabuhayan ng pamilya Rizal ay

agrikultura. Anong produktong agrikultural ang pinagyaman ng
mga Rizal upang masuportahan ang pag-aaral ni Pepe sa Europa?

Sagot: Tubo

29
 SESKISENTENARYO

6. Ang mga Rizal ay ilan lamang sa mga angkang

nangungupahan sa mga lupaing pag-aari ng mga prayle. Ano ang
bansag o katawagan sa mga ganitong angkan?

Sagot: Inquilino

7. Noong taong 1887, umuwi ng Pilipinas si Pepe. Isang

sundalong Kastila ang itinalaga na magbantay sa kanyang bawat
kilos. Ano ang pangalan ng sundalong ito na kalaunan ay naging
matalik ring kaibigan ni Rizal?

Sagot: Luis Taviel de Andrade

8. Sino ang tinukoy ni Pepe sa kanyang tula na kanyang “dulce

extranjera”?

Sagot: Josephine Bracken

9. Simula Setyembre 1890, isa-isang ipinatapon ng walang

paglilitis ang mga kapamilya ni Rizal sa mga lugar ng Mindoro,
Bohol, at iba pa. Tumukoy ng isa sa mga naipatapong kamag-anak
ni Pepe at isulat kung ano ang kaugnayan nito sa bayani.

Sagot: Paciano Mercado (Kapatid); Antonino Lopez (bayaw);

Silvestre Ubaldo (bayaw); Manuel Hidalgo (bayaw).

10. Ang magkakapatid na Rizal ay labing-isa (11). Ilan sa mga

ito ang babae?

Sagot: Siyam (9)

11. Higit sa isang beses na pinag-initan ng mga Kastila ang

Nanay ni Jose. Bakit ipinakulong ng mga maykapangyarihan ang
ina ni Rizal noong 1872?

Sagot: Pinagbintangang nilason niya ang kanyang hipag

30
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

12. Maraming babae ang sinasabing naging kasintahan ni Rizal.

Sa mga ito, sino ang dalagang taga-Lipa na sinasabing minahal ni
Pepe?

Sagot: Segunda Katigbak

13. Si Leonor Rivera ang sinasabing unang tunay na pag-ibig ni

Pepe. Bukod sa pagiging kasintahan, ano pa ang kaugnayan ni Rizal
kay Leonor?

Sagot: Sila ay magpinsan o pinsan

14. Isa sa mga kadalagahan na popular sa mga Pilipino sa

Madrid ay ang anak ni Pedro Ortiga y Rey. Ano ang pangalan ng
dalagang ito na niligawan rin ni Rizal?

Sagot: Consuelo Ortiga y Rey

15. Sa bansang Hapon nakakilala si Rizal ng isang dalagang

nagngangalang O sei-san. Sa kanyang paglalarawan rito, sa anong
bulaklak inihalintulad ni Pepe ang dalaga?

Sagot: Cherry Blossoms

16. Sa Inglatera nakilala ni Pepe ang isang dalagang Ingles na

nagngangalang Gertrude Beckett. Ano ang palayaw ng dalaga?

Sagot: Tottie

17. Sa sulat ni Suzanne Jacoby kay Pepe noong ika-1 ng Oktubre

1890, ano ang itinawag ng dalaga kay Pepe?

Sagot: munting pilyong bata/ little bad boy/petite mauvais sujet

18. Sa panliligaw ni Pepe kay Nelly Boustead nagkaroon siya ng

karibal na isa ring Pilipino. Sa kalaunan ang lalaki ay kusang-loob
namang tumigil sa panliligaw sa dalaga. Sino itong karibal ni Pepe
31
 SESKISENTENARYO

na itinuturing rin niyang kaibigan?

Sagot: Antonio Luna

19. Ayon sa isang liham ni Rizal kay Josefa, anong katangian ng

mga babaing Aleman na dapat ring taglayin ng mga Pilipina?

Sagot: Masipag at masigasig sa pag-aral

20. Ano ang ginawa ni Josephine Bracken sa Pilipinas matapos

ang pagbaril sa Bagumbayan kay Rizal?

Sagot: Lumahok sa rebolusyon

21. Sino ang tumayong gabay at ikalawang ama ni Rizal na

siya ring nag-udyok sa kanya upang maisagawa ang mga balak ng
bayani sa kanyang buhay?

Sagot: Paciano Rizal

22. Sa ilalim ng sagisag-panulat na P. Jacinto sumulat ng

kanyang talambuhay si Pepe. Sa akdang ito, anong petsa ang
ikalawang binanggit ni Pepe matapos ibigay ang kanyang araw ng
kapanganakan?

Sagot: 6 Hunyo 1868

23. Sa pagdaraos ng tanghalian at hapunan ng mga Pilipino

sa tahanan ng mga Paterno, binanggit niya sa isang liham na may
petsang 13 Pebrero 1883 na mayroong pagkaing hinahanap-hanap
si Rizal sa Madrid. Ano ang pagkaing ito?

Sagot: Sinigang

24. Magbigay ng isa sa mga larangan ng pag-aaral na

pinahalagahan ni Rizal sa kanyang liham sa kanyang mga magulang
noong 11 Setyembre 1883.
32
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Sagot: Sining/ Industriya/Agrikultura

25. Sa pamamagitan ng isang talumpati, pinuri ni Rizal ang

tagumpay nina Juan Luna at Felix R. Hidalgo sa isang timpalak
pang-sining. Saang uri ng sining naipakita ng dalawang nabanggit
ang kanilang galing?

Sagot: Pagpipinta o Pintura

26. Sa Eksposisyong Unibersal sa Paris, ninais ni Rizal na

magsagawa ng isang kumperensiya ang samahang nakatuon sa
pag-aaral ng Pilipinas at mga Araling Pilipino (Philippine Studies).
Kailan naganap ang eksposisyong nabanggit?

Sagot: 1889

27. Nasangkot ang mag-anak na Rizal noong 1890 sa usaping

panlupa sa loob ng Hacienda de Calamba. Sapilitang pinaalis ng
mga maykapangyarihan ang mga magulang ni Pepe sa kanilang
tahanan. Anong orden ng simbahang Katoliko ang nagmamay-ari
ng Hacienda de Calamba noong mga panahong iyon?

Sagot: Dominiko

28. Sa lugar na ito, kahit panandalian, Si Jose ay naging

matagumpay na pinunong pang-komunidad, negosyante,
manggagamot, magsasaka, mananaliksik ng kulturang Pilipino,
mag-aaral ng mga katutubong wika, guro ng mga bata at tagapag-
isip ng mga inobasyon sa kanyang kapaligiran. Tukuyin ang lugar.

Sagot: Dapitan

29. Sa kanyang pag-alis sa bansa sa unang pagkakataon noong

3 Mayo 1882, ano ang pangalang ginamit ni Jose Rizal sa kanyang
pasaporte?
33
 SESKISENTENARYO

Sagot: Jose Mercado

30. Sa kanyang pag-aaral sa Madrid, sinikap ni Rizal na

makakuha ng maraming kaalaman hangga’t maaari. Kaya kasabay
ng kanyang pag-aaral ng medisina at filosopia y letras nag-aral din
si Pepe ng paglililok at pagdidibuho. Saang kolehiyo hinasa ni Rizal
ang kanyang kakayahan sa mga nasabing sangay ng sining?

Sagot: Academia de Bellas Artes de San Fernando

31. Ano ang pormal na pangalan ng Kolehiyo ng Medisina sa

Universidad Central de Madrid kung saan nag-aral si Rizal?

Sagot: Colegio de San Carlos

32. Nagsanay si Jose Rizal ng panggagamot sa mata o

Optalmolohiya sa ilalim ng isang tanyag na Optalmolohista sa
Europa noong 1885. Sino ang pamosong Optalmolohistang ito?

Sagot: Dr. Louis de Wecker

33. Noong taong 1886 nagkakilala sina Rizal at Dr. Hans Meyer
sa Leipzig. Bilang alaala ng pagkikilala binigyan ni Meyer si Rizal ng
isang munting libro tungkol sa isang grupong etniko sa Pilipinas.
Anong grupong etniko sa bansa ang tampok sa libro?

Sagot: Igorot

34. Sa pagdaong ng barkong sinakyan ni Rizal mula bansang

Hapon patungong Estados Unidos ipinag-utos ng mga may-
kapangyarihan na i-kwarantina ang mga sakay ng nasabing
sasakyang pandagat. Anong lugar sa Estados Unidos ito isinagawa?

Sagot: San Francisco

34
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

35. Sa paglalakbay ni Rizal mula bansang Hapon hanggang

Inglatera may nakasama itong isang Hapon na lubos na humanga
sa galing at talino ni Jose Rizal. Ano ang pangalan ng radikal na
Hapones na ito?

Sagot: Tetcho Suihiro

36. Sa Dapitan, naisakatuparan ni Pepe ang ilan sa kanyang mga

balakin para sa isang komunidad. Sa kabuuan, ilang taon naging
eksilo si Pepe sa Dapitan?

Sagot: Apat (4) na taon

37. Bilang matalik na kaibigan, binigyan ni Rizal ng isa sa

kanyang mga imbensiyon si Blumentritt bilang regalo sa kaarawan
ng huli. Ano ang ibinigay ni Pepe kay Blumentritt?

Sagot: sulpakan

38. Sa huling araw ni Pepe sa kanyang kulungan isa-isa niyang

ipinamigay sa mga kamag-anak ang kanyang mga personal na
kagamitan bilang alaala. Kanino ibinigay ni Rizal ang lamparang
may nakaipit na tula?

Sagot: Trinidad/Trining

39. Nag-iwan ng alaala si Pepe sa kanyang dulce extranjera. Ano

ang titulo ng librong ipinagkaloob ni Pepe kay Josephine?

Sagot: The Imitation of Christ

40. Sa isa sa mga huling sulat ni Pepe, nagpaalam at humingi

ng tawad ang bayani sa isang tao “dahil hindi nya matutulungan sa
pag-aaruga ng kanilang mga magulang”. Sino ang taong ito?

Sagot: Ang kapatid na si Paciano

35
 SESKISENTENARYO

41. Anong bansag ang ginamit ni Rizal para sa kanyang

kasintahang si Leonor?

Sagot: Taimis

42. Magkano ang pangkaraniwang halaga ang nagagasta ni

Rizal sa kanyang pagtaya sa loteri habang nasa Madrid (1883-1884)?

Sagot: 3 hanggang 6 na peseta

43. Saang lugar sinulat ni Rizal ang konstitusyon ng La Liga

Filipina?

Sagot: Hongkong

44. Saan unang nilibing ang bangkay ni Rizal pagkatapos siyang

barilin sa Bagumbayan?

Sagot: Sementeryo ng Paco

45. Sang-ayon kay Rizal, anong bansa diumano marahil ang

susunod na kolonisador ng Pilipinas pagkatapos ng Espanya?

Sagot: Estados Unidos

46. Sa ikalawang paglalakbay patungo ni Rizal sa Europa, anong

laruan ang dala-dala ni Rizal sa kanyang paglalakbay?

Sagot: yoyo

47. Kanino tumuloy si Rizal habang nasa Barcelona noong

1886?

Sagot: Maximo Viola

36
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

48. Bilang estudyante, anong kaganapan sa Universidad Central

de Madrid ang muntik nang maging sanhi ng pagkakahuli ni Rizal?

Sagot: pagsali niya sa isang rali o demonstrasyon ng mga

estudyante

49. Sa pagdaong sa Espanya sa unang pagkakataon, anong

lugar sa dito ang unang narating ni Rizal?

Sagot: Barcelona

50. Sa hangaring makasabay sa kanyang mga kamag-aral sa

Ateneo naging masigasig ang batang si Pepe sa pagbabasa. Anong
aklat sa kasaysayan ang unang kinawilihang basahin ni Jose Rizal
noong siya ay 12 taong gulang pa lamang?

Sagot: Historia Universal ni Cesar Cantu

37
 SESKISENTENARYO

II. MGA AKDA AT GAWAIN

1. Sa sanaysay na “Ang Pilipinas sa Loob ng Isandaang Taon”,

tinalakay ni Rizal ang mga kinakailangang ipatupad na reporma sa
Pilipinas. Liban sa pagpapadala ng mga mambabatas sa Kongreso
ng Espaya, anong reporma pa ang binanggit ni Rizal dito?

Sagot: kalayaan sa pamamahayag

2. Sa kanyang “Sulat sa mga Kadalagahan ng Malolos”, ayon

kay Rizal, sino ang dapat na sisihin sa kalugamiang dinadanas ng
Asya?

Sagot: Kababaihan

3. Sa pakikipagsulatan ni Rizal sa Pinuno ng mga Heswita na

si Pablo Pastells, ano para kay Rizal ang katotohanang obhetibo at
perpekto?

Sagot: Katotohanang Matematikal

4. Sa anong akda ni Rizal matatgpuan ang mga katagang “…

ang mga reporma ay magiging mabunga kung ito ay nagmula sa
taas, habang ito naman ay magiging marahas at pansamantala
kung mangagaling sa baba.”?

Sagot: Manipesto sa ika-15 ng Disyembre 1896

5. Ano ang akdang sanaysay ni Rizal na naglaan ng mahabang

pagtalakay sa nakaraan ng mga Pilipino bago dumating ang mga
Kastila?

Sagot: Ang Katamaran ng mga Pilipino

38
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

6. Sa sulat ni Rizal sa kapatid na si Trining, anong grupo ng

mga babae ang lubos niyang hinangaan dahil sa pagpapahalaga ng
mga ito sa edukasyon at kaliwanagan ng isip?

Sagot: Mga babaeng Aleman

7. Ano para kay Rizal ang uri ng kaalaman na higit na

makakatulong sa pag-aaral ng kalooban at pakay ng Diyos para sa
sangkatauhan?

Sagot: siyensiya

8. Saang siyudad sa Europa natagpuan ni Rizal ang aklat na

Sucesos delas Islas Filipinas na isinulat ni Antonio de Morga?

Sagot: Londres/London

9. Sa anong katawagan kilala ang ukit ni Rizal na nagpapakita

ng imahe ng buwayang sinagpang ng aso?

Sagot: Higanti ng Ina/Mother’s Revenge

10. Anong kwentong bayan ng mga Pilipino ang isinumite ni

Rizal sa Trubner’s Record, isang dyornal sa Europa na nakatuon sa
literatura ng Asya, upang mapalimbag?

Sagot: Ang Pagong at Matsing

11. Isang eksposisyon ang naganap sa Madrid na naglayong

ipakita sa buong mundo ang lawak ng kolonya ng Espanya bilang
mananakop. Hangad din nitong ipakita kung gaano ka-“atrasado”
ang mga kultura ng sakop upang bigyang-katwiran ang pananakop
ng Espanya. Ang pagtatampok sa Igorot sa eksposisyong ito
ang nagpasama sa loob ni Rizal. Anong taon isinagawa ang
eksposisyong ito?

Sagot: 1887
39
 SESKISENTENARYO

12. Sa kanyang pagtigil sa Europa naging abala si Rizal sa

pagsasalin sa wikang Pilipino ng mga kwento at literaturang
banyaga. Isang isinaling akda ang kanyang ipinadala sa kapatid na
si Paciano upang gawan ng puna. Sa pagtatasa ni Paciano, ang salin
ni Rizal sa nasabing akda ay idiomatiko. Ano ang akdang ito?

Sagot: William Tell

13. Ano ang artikulong isinulat ni Rizal sa Espanya na unang

nalimbag sa pahayagang “Diariong Tagalog”?

Sagot: El Amor Patrio/Pag-ibig sa Bayan

14. Ano ang samahang itinatag ng mga Pilipino, kabilang si

Rizal, sa Paris noong 1889?

Sagot: Klub Kidlat

15. Sa pahayagang “Diariong Tagalog” na nakabase sa Pilipinas

unang nalimbag ang sanaysay ni Rizal na El Amor Patrio. Magbigay
ng isa sa mga kadahilanan ng pagsasara ng nasabing diyaryo noong
1882?

Sagot: a. Epidemya ng Kolera/

b. Mga bagyo sa Maynila

16. Kailan lumabas ang unang isyu ng La Solidaridad sa

Barcelona?

Sagot: Pebrero 15, 1889

17. Noong Abril 1882, isang organisasyon ang itinatag ni Juan

Atayde bilang isang samahan ng mga magkakaibigan. Ngunit
noong Setyembre 1882 nakita ni Rizal ang posibilidad na gamitin
itong instrumento para magkaisa ang mga Pilipino. Ano ang
tinutukoy na samahan?
40
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Sagot: Circulo Hispano-Filipino

18. Ipinaliwanag ni Rizal sa kanyang Liham sa Kadalagahan ng

Malolos ang sa kanyang palagay ay dapat na papel ng kababaihan sa
lipunan. Bukod sa nabanggit, ano pang usapin ang pinaksa ni Rizal
sa nasabing liham?

Sagot: relihiyon/pananampalataya

19. Kung sa Diariong Tagalog unang nalathala ang El Amor Patrio

ni Rizal, saang pahayagan muling nalimbag ang sanaysay noong
Oktubre 1890?

Sagot: La Solidaridad

20. Sa isang artikulong nalathala sa La Solidaridad, sinagot ni

Rizal ang mga usaping tinalakay nina Belloc at Guillen ukol sa
kaangkupan ng reporma sa Pilipinas noong 1889. Ano ang pamagat
ng nasabing artikulo na lumabas noong 31 Hulyo 1889?

Sagot: Mga Bagong Katotohanan

21. Anong usapin ang naging paksa ni Rizal sa artikulong

Walang Ngalan na nalathala sa La Solidaridad noong 28 Pebrero
1890?

Sagot: Usapin ng Hacienda ng Calamba

22. Sa “Ang Katotohanan Para sa Lahat” sinagot ni Rizal ang

mga batikos sa mga pinunong Pilipino. Sa anong pahayagan
nalathala ang nasabing artikulo?

Sagot: La Voz de Espana

23. Bilang ganap na Atenista, ano ang unang tulang inialay ni

Pepe sa kanyang ina?
41
 SESKISENTENARYO

Sagot: Mi Primera Inspiracion

24. Sa liham ni Rizal sa kadalagahan ng Malolos, anong grupo

ng mga babae ang tinukoy ni Rizal bilang ehemplo ng malakas na
kababaihan?

Sagot: Kababaihan ng Esparta

25. Mula sa anong kabanata at kapitulo sa bibliya kinuha ni

Rizal ang pamagat ng kanyang unang nobela na Noli me Tangere”?

Sagot: Juan 20:13-17 (John 20:13-17)

26. Sa Noli me Tangere ipinakita ni Rizal na maaring makatawid

sa hirarkiyang panlipunan sa loob ng lipunang kolonyal sa
pamamagitan ng yaman at kapangyarihan. Sino ang babaeng
tauhan sa nobela ang sumalamin sa katotohanang ito?

Sagot: Doña Victorina

27. Magkano ang halagang siningil ng palimbagang Berliner

Buchdruckrei–Actien - Gesselschaft sa pagimprenta ng 2,000 kopya ng
Noli me Tangere?

Sagot: Php 300

28. Sa El Filibusterismo, nakipaglaro si Simoun ng baraha sa

Gobernador-Heneral at ilang mga prayle sa isang bayan sa Laguna.
Ano ang bayang ito na siya ring pamagat ng nasabing kabanata?

Sagot: Los Baños

29. Anong nobela ni Rizal ang ayon sa kanyang liham kay

Blumentritt ay “hindi magkakaroon ng malaking puwang...ang
politika; etika ang siyang magiging pangunahing paksa; ang mga

42
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

gawi at ugali ng mga Pilipino lamang ang pag-uukulan ko ng

pansin.”

Sagot: Makamisa

30. Noong Hulyo 31, 1889, inilathala sa La Solidaridad ang isang

artikulo na nagpapahayag ng mapait na pagpuna sa pagtanggi
ng mga pari na ilibing si Mariano Herbosa sa Calamba. Ano ang
pamagat ng artikulong ito?

Sagot: Una Profanacion

31. Ipinapalagay ni Retana na isinulat noong 1882 sa Madrid

ang isang akda ni Rizal na naghangad ng pagpapabuti sa mga
paaralan lalo’t higit ang paraan ng pagtuturo. Ipinahayag sa akdang
ito ang paniniwala ni Pepe na ang pagiging huli ng Pilipinas ay hindi
nagmumula sa ating katamaran at animo’y kawalan ng pakialam
sa kalagayan ng bansa. Ano itong akda ni Rizal na nagdidiin sa
pagpapabaya ng mga opisyal ng pamahalaan bilang ugat ng di-
maayos na kalagayan ng bansa?

Sagot: La Instruccion

32. Anong pahayagan sa Barcelona ang nagbigay-papuri sa El

Filibusterismo kung saan inihayag na ang estilo ng nobela ay maaaring
“maging modelo at mahalagang yaman sa sa mga kasalukuyang
dekadenteng literatura ng Espanya”?

Sagot: La Publicidad

33. Habang nasa Hong Kong noong 1891, sumulat si Rizal

ng isang pagsusumamo sa Espanya upang iwasto ang kamaliang
ginawa sa mga kasama sa Calamba. Ano ang pamagat ng akdang
ito?

Sagot: A La Nacion Española (Para sa Nasyong Espanyol)

43
 SESKISENTENARYO

34. Sa isang artikulong nalimbag sa La Solidaridad noong ika-

15 ng Abril, 1890 inilatag ni Rizal ang mga panuntunan ng bagong
ortograpiyang Tagalog na ibinatay sa ortograpiya ni Trinidad Pardo
de Tavera. Ano ang pamagat ng artikulo?

Sagot: Sobre la nueva Ortogarfia de La Lengua Tagala (Bagong Ortograpiya

ng Wikang Tagalog)

35. Sa sanaysay na A La Nacion Española binanggit ni Rizal ang

tatlong lugar na karaniwang kinahahantungan ng mga Pilipinong
sumusuway sa kagustuhan ng Espanya. Anu-ano ang mga lugar na
ito?

Sagot: Bilibid/Marianas/Bagumbayan

36. Sa sanaysay na “Ang Pilipinas sa Loob ng 100 Taon”, ano

ang tinukoy ni Pepe na epekto ng mga patakarang kolonyal sa mga
Pilipino?

Sagot: pagkagising ng diwang Pilipino

37. Sino ang tauhan ng Noli me Tangere na nagsabing “Hindi

lahat ay natutulog sa gabi ng ating mga ninuno”?

Sagot: Pilosopo Tasyo

38. Sino ang karakter sa Noli me Tangere na dumalo sa tanghaliang

inihanda ni Ibarra gayung hindi naman siya inimbitahan sa piging?

Sagot: Padre Damaso

39. Ano ang salitang ayon kay Rizal ay hindi gaanong kilala sa
Pilipinas. Ayon sa kanyang liham kay Blumentritt, nalaman lamang
niya ito noong 1872 nang maganap ang isang insidente ng pagbitay.
Ano ang salitang ito?

44
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Sagot: Filibustero
40. Saang bayan at bansa nalimbag ang El Filibusterismo?

Sagot: Ghent, Belgium

41. Sino ang nagbigay ng tulong pinansiyal kay Pepe upang

mapalimbag ang El Filibusterismo?

Sagot: Valentin Ventura

42. Ano ang pangalan ng bayang pinangyarihan ng kuwento ng

Makamisa, ang ikatlong nobela ni Rizal?

Sagot: Bayan ng Tulig

43. Sinong kapwa-Propagandista ang nagsabi kay Rizal na ang

kanyang El Filibusterismo ay hindi kasing-buti ng Noli me Tangere?

Sagot: Marcelo H. del Pilar

44. Sino ang kaibigan ni Rizal na nagbigay ng tulong-pinansiyal

upang malimbag ang Noli me Tangere?

Sagot: Maximo Viola

45. Ano ang ibinigay ni Ibarra kay Maria Clara na ibinigay ni

Maria Clara sa isang ketongin, na ibinigay ng ketongin kay Basilio,
na ibinigay ni Basilio kay Juli, na ibinigay naman ni Juli kay Kabesang
Tales, at ni kabesang Tales kay Simoun?

Sagot: locket

46. Sino ang abogado sa El Filibusterismo na hiningan ni Isagani

ng tulong upang bigyang reporma ang edukasyon at ituro ang
wikang Kastila sa lahat?

Sagot: Señor Pasta

45
 SESKISENTENARYO

47. Sa kanyang hangaring makapagtayo ng maayos na pasilidad

para sa kanyang klinika at paaralan anu-anong mga istruktura ang
itinayo ni Rizal sa Talisay?

Sagot: Casa Cuadrada/ Casa Octagonal (redonda)/ Casa Hexagonal/

Patubigan

48. Isa sa paksang binibigyang-diin ni Rizal ay hinggil sa

kahalagahan ng paggamit ng sariling wika. Ano ang sinasabing
unang akda ni Pepe na nagpapahalaga wika?

Sagot: Sa aking mga Kabata

49. Sa kagustuhan na makapagtayo ng isang paaralang panggabi

para sa sa mga kababaihan, matapang na hinarap ng mga dalagang
taga-Malolos ang mga umaayaw rito. Bilang pagpapalakas ng loob
sa mga kababaihan sinong Propagandista ang nag-udyok kay Rizal
na sulatan ang mga dalaga ng Malolos?

Sagot: Marcelo H. del Pilar

50. Anu-ano ang mga bugtong na Tagalog ang nasa kamalayan

ni Rizal?

Sagot:
1. Isang butil na palay, sikip sa buong bahay. – ilaw
2. Matapang ako sa dalawa, duwag ako sa isa. – tulay na
kawayan
3. Dala niya ako, dala ko siya. – sapatos
4. Isang balong malalim, puno ng patalim. –bibig
5. Bibingka ni Kaka, di mo mahiwa.- tubig
6. Walang sanga, walang ugat, humihitik sa bulaklak. –mga
bituin sa langit
7. Dalawang urang naghahagaran.- mga binti
8. Tinaga ko sa gubat, sa bahay nag-iiyak.- gitara

46
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

III. PAMANA AT KABAYANIHAN

1. May batas ba na nagtatakda na si Dr. Jose Rizal ang

natatanging pambansang bayani ng Pilipinas?

Sagot: wala

2. Mayroon bang dokumento ng matrimonyo o pagpapakasal

sina Jose Rizal at Josephine Bracken?

Sagot: wala

3. Bilang propagandista, gumamit si Jose Rizal ng hindi

bababa sa apat (4) na sagisag-pangalan. Ano ang kanyang ginamit
na sagisag sa liham niya sa patnugot ng Hong Kong Telegraph
noong ika-15 ng Pebrero, 1892?

Sagot: Philippino

4. Sa kanyang sulat kay Jose Maria Basa noong ika-21 ng

Disyembre, 1889, binanggit ni Jose Rizal ang balak na pagtatatag ng
isang samahan na “walang ibang layon kundi ang pagpapalaganap
ng lahat ng kaalamang mapapakinabangan, maging pang-agham,
pansining, pampanitikan at iba pa sa pilipinas”. Ano ang binabalak
na samahang ito?

Sagot: Sociedad Redencion de los Malayos (Sociedad Rd l. M.)

5. Sa isang liham kay Plaridel, sinabi ni Rizal na “ang isang

artikulong walang tinutukoy o pampanitikan na nilagdaan ng isang
sagisag ay maparaan; ngunit ang isang artikulong may mahalagang
tinutukoy at nauukol sa pulitika na nagtataglay ng pangalan ng
may-akda upang mamalas na ang ating kapanahunan ay iba na,

47
 SESKISENTENARYO

hindi ang panahong nakaraan, na hindi ang panahon ng may-akda

ng “Diputado por Filipinas”. Sino ang may-akda ng “Diputado por
Filipinas”?

Sagot: Antonio Ma. Regidor

6. Sa isang liham na may petsang ika-28 ng Disyembre 1889,

pinapurihan ni Rizal ang mga Pilipinong nakapagtapos ng pag-
aaral sa Madrid. Ayon sa bayani, “sa panahon pa namang itong
tayo’y nakikipaglaban ay kinakailangang pag-ibayuhin ang ating
mga pagsisikap”. Sino ang doktor na taga-Lipa, Batangas na
kinilala ni Rizal kasama nina Gregorio Aguillera, Julio Llorente at
Ariston Bautista?

Sagot: Baldomero Roxas

7. Sa isang liham na may petsang ika-11 ng Hunyo 1890,

isinulat ni Rizal kay Del Pilar: “hindi tayo nagkaroon ng kapalaran
ng ibang mga binata na nakakapagpasiya sa kanilang panahon at sa
kanilang kinabukasan; sa ati’y may nakaatang na isang tungkulin:
ang pagtubos sa ating ina sa pagkakabihag: ang ina nati’y nasasanla;
kailangang ating tubusin muna, bago tayo makapag-aliw.” Sino ang
tinutukoy ni Rizal na “ina natin”?

Sagot: Pilipinas

8. Nang mapadaan si Rizal sa Singapore noong bumiyahe

siya papuntang Espanya noong 1896, maraming Pilipino ang
nanghikayat sa kanya na huwag nang tumuloy sa paglalakbay. Sino
ang abogado at mason na nanguna sa pangungumbinsi kay Rizal na
umahon sa barko?

Sagot: Manuel Camus

9. Dahil sa talino at katangian ni Rizal, humanga sa kanya si

Dr. Reinhold Rost, dalubhasa sa mga wika at kaugaliang Malayo.
Ano ang ibinansag ng butihing doktor kay Jose Rizal?

48
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Sagot: una perla de hombre

10. Sa isang liham kay Blumentritt, sinabi ni Rizal na kung hindi

niya mabibigyan ng kalayaan ang kanyang bayan, “kahit papaano
nais ko itong ibigay sa aking mga kababayan sa ibang lupain.” Saan
binalak ni Rizal na itatag ang isang kolonya at maging pinuno ng
mga magsasaka?

Sagot: Borneo

11. Ayon kay Rizal, walang duda na ang bansang ito ay isang
dakilang bansa ngunit marami itong depekto. Ayon sa kanya,
walang tunay na kalayaang sibil sa bansang ito, sa ilang estado,
pagpapatuloy ni Rizal, ang mga negro ay hindi maaaring mag-
asawa ng babaing puti, o kaya ay ang babaing negro ay mag-asawa
ng lalaking puti. Anong bansa ang tinutukoy na ito ni Rizal?

Sagot: Estados Unidos ng Amerika

12. Ipinakilala siya ni Rizal bilang kulturado, matuwid,

makatarungan, at liberal. Kinatawan siya ni Fr. Florentino sa nobela
ni Rizal. Sino itong natibong pari na tinutukoy ni Pepe?

Sagot: Pari Leoncio Lopez

13. Sa nobelang Noli me Tangere, binanggit ni Rizal sa kabanata

40 ang pangalan ng opisyal na Kastila na pumupuna sa katangian
at pag-uugali ng parehong Kastila at natibo, kasama na ang maling
gawain ng mga opisyal na Kastila at mga prayle. Nagsulat rin ang
opisyal na ito ng maraming akda hinggil sa Pilipinas at isa sa mga
ito ay hindi pinahintulutang makapasok sa kolonya. Sino ang
tinutukoy na Kastilang manunulat?

Sagot: Don Francisco de Canamaque

14. Ayon kay Ben Zayb si Don Custodio ang pinakamasipag

na arbitrador/hukom sa mundo. Sa nobelang El Filibusterismo,
inilarawan ang hukom bilang Direktor ng isang samahan na

49
 SESKISENTENARYO

tumutok sa gawain para sa pagsulong pangkabuhayan at kultural

ng bansa. Ano ang samahang ito kung saan naging kasapi sa tunay
na buhay si Dr. Ferdinand Blumentritt?

Sagot: Sociedad Economica de los Amigos del Pais

15. Habang nasa Dapitan, nagkaroon ng pagkakataon si Rizal

na makapalitan ng kuro at pananaw sa ukol sa relihiyon at marami
pang bagay ang isang Heswita. Sino ang paring ito na siya ring
pinuno ng mga Heswita nang panahong iyon?

Sagot: Padre Pablo Pastells

16. Isang polyeto ang naging batayan ng akusasyon, at sa

kalaunan ay naging basehan ng desisyon ng mga kastila sa
pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan. Ano ang pamagat ng akdang
ito?

Sagot: Pobres Frailes

17. Sa paghahangad na palawakin ang edukasyon sa hanay ng

mga natibo nagtayo ng sariling eskuwelahan si Rizal sa Dapitan.
Ilan ang naging mag-aaral ni Rizal sa kanyang eskuwelahan sa
Dapitan?

Sagot: dalawampu’t apat (24)

18. Anong lugar sa Dapitan ang pinagtayuan ni Rizal ng kanyang

tahanan na isinalarawan niya sa kanyang tulang “Mi Retiro”?

Sagot: Talisay

19. Sino ang madrasto/amain ni Josephine Bracken na

sinamahan ng dalaga sa Dapitan upang magpagamot kay Rizal?

Sagot: George Taufer

20. Sinong kasapi ng Katipunan ang bumisita kay Pepe sa

50
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Dapitan upang ibalita ang pagkakatatag ng Katipunan at sa planong

pagtatakas kay Rizal mula sa Dapitan?
Sagot: Pio Valenzuela

21. Ano ang samahang itinatag ni Rizal para sa mga magsasaka

sa Dapitan?

Sagot: Asosasyon ng mga Magsasaka sa Dapitan

22. Anu-ano ang mga proyektong pangkomunidad na itinatag

ni Rizal na makikita pa rin hanggang sa kasalukuyan sa Dapitan?

Sagot: Patubig ng Dapitan/Relief Map ng Mindanao sa harap ng sim-

bahan ng Dapitan/ Plaza ng Dapitan

23. Bukod sa ari-arian sa Talisay mayroong lupang sakahan na

pagmamay-ari ni Pepe ang matatagpuan sa Katipunan, Zamboanga
del Norte. Paano napasakamay ni Rizal ang ari-ariang ito?

Sagot: ibinayad sa kanya ng isa niyang pasyente

24. Anu-anong mga produkto ng Dapitan ang binalak ni Rizal

na ikalakal?

Sagot: isda/ kopra/ abaka

25. Mula nang ipatapon ito sa Dapitan hindi tinangka ng bayani

na lisanin ang Mindanao. Kailan nilisan ni Rizal ang Dapitan?

Sagot: 30 Hulyo 1896

26. Kumpara sa SS Salvadora na isang barkong pag-aari

ng Espanya, namangha si Jose sa barkong Djemnah dahil sa
makabagong anyo nito kasama na ang mga kagamitan at kahusayan
ng serbisyo. Anong bansa ang nagmamay-ari ng nasabing barko?

Sagot: Pransiya

27. Ang pagbubukas ng Suez Canal noong 1869 ang nagpabilis

51
 SESKISENTENARYO

ng transportasyon at komunikasyon sa pagitan ng silangan at

kanluran? Sino ang inhinyerong gumawa nito?
Sagot: Ferdinand Marie de Lesseps

28. Bilang pagpupugay sa pagkapanalo nina Juan Luna at Felix

Resurreccion Hidalgo sa Eksposisyon sa Madrid noong 1884,
nag-alay ng talumpati si Jose Rizal sa dalawang pintor sa isang
pagtitipon. Saan ginanap ang pagtitipong ito?

Sagot: Restaurante Ingles

29. Si Salvadorcito Tont ng akdang Por Telefono ay isang

Agustinong prayle na nagbabawal ng pagbabasa ng Noli me
Tangere. Sinong Agustinong prayle ang pinagbasehan ni Rizal ng
nasabing karakter?

Sagot: Salvador Font

30. Sa pagbisita ni Rizal sa Borneo, napansin niya na mayroong

isang rehiyon na maraming naninirahang Pilipino. Ano ang
pangalan ng lugar na ito?

Sagot: Manila River/Ilog Manila

31. Sa paglalakbay ni Rizal papuntang Cuba noong 1896, may

kumalat na usap-usapan na tatakas siya pagdaong niya sa isang
bansang bahagi ng kanyang ruta. Saang bansa inasahang tatakas
si Rizal?

Sagot: Malta

32. Sino ang unang nagsalin sa wikang tagalog ng tula ni Rizal

na “Mi Ultimo Adios”?

Sagot: Andres Bonifacio

33. Anong mga krimen ang ipinaratang ng kolonyal na

pamahalaan laban kay Rizal noong Disyembre 21, 1896 na

52
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

nagbunsod ng hatol na kamatayan sa bayani?

Sagot: pagtatatag ng mga ilegal na samahan/pagpapalaganap ng

rebelyon bilang paraan upang baguhin ang pamahalaan

34. Ano ang sagisag-panulat na ginamit ni Rizal sa isang liham

na may petsang Agosto 20, 1890 para sa kanyang kaanak?

Sagot: Madude

35. Anong bisyo ng mga kabataang Pilipino na nasa Madrid ang

mahigpit na tinuligsa ni Jose na makikita sa isang liham niya kay
Marcelo del Pilar noong Mayo 20, 1890?

Sagot: Pagsusugal

36. Ano ang pamagat ng awit sa kabanata 23 ng Noli me Tangere

na tumutukoy sa prediksiyon ni Rizal sa kanyang kasasapitan sa
hinaharap?

Sagot: Awit ni Maria Clara/Canto de Maria Clara

37. Kasabay ng pag-aaral niya ng medisina. pilosopiya at letras,

at sining, kumuha rin ng mga asignaturang pangwika si Jose Rizal
habang siya ay nasa Madrid. Nang lumaon, naging kasangkapan
niya sa pagbasa sa mga akdang banyaga tungkol sa Pilipinas ang
mga wikang ito. Anu-ano ang mga wikang pinag-aralan ni Rizal sa
Madrid?

Sagot: ang mga wikang Pranses, Aleman, Ingles.

38. Sa museo Antropolohiko-Etnograpiko na pinangangasiwaan

ni Dr. A.B. Meyer, may mga kapana-panabik na exhibit na nakita si
Rizal. Saang mga lugar nagmula ang mga nakapukaw ng pansin ni
Pepe?

Sagot: Palau at Pilipinas

53
 SESKISENTENARYO

39. Papunta sa Amerika si Rizal nang tanungin siya ng anak

ng isang Ingles na nagngangalang Jackson kung kilala niya ang
sumulat ng Noli me Tangere. Sa anong pangalan kilala ng Ingles ang
awtor ng nobela?

Sagot: Richal

40. Habang nasa bansang Alemanya, bumisita si Pepe sa

isang malaking pagawaan ng serbesa. Marami siyang nakitang
mga kakaibang bagay at teknolohiya sa loob ng pagawaan. Ano sa
kanyang mga nakita ang nagpaalala sa kanya ng Calamba?

Sagot: Malalaking Kawa (pinaglulutuan ng katas ng tubo)

41. Sa pag-aaral niya ng kasaysayan ng mga Pilipino, sa anong

paksa o aspeto ng mga sulatin naging malalim ang interes ni Pepe?

Sagot: Ang pinagmulan ng mga tao sa Pilipinas.

42. Sa kanyang pagbabasa ng mga libro hinggil sa paglalakabay

ng mga Europeano sa Pilipinas, isang tala ng paglalakbay sa
Pilipinas ng Alemang si Feodor Jagor ang ninais ni Rizal na isalin sa
Tagalog. Ano ang pamagat ng akdang ito ni Jagor?

Sagot: Reisen in den Philippinen.

43. Sa kanyang pag-aaral sa kasaysayan ng mga Pilipino

bago dumating ang mga Kastila sa kapuluan, maraming
pinagsangguniang batis si Rizal. Isa rito ay ang aklat na isinulat ni
Marsdeu. Anong libro ng nabanggit na manunulat ang ginamit ni
Rizal para sa paksang ito?

Sagot: History of Sumatra/Kasaysayan ng Sumatra

54
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

44. Sa akdang Tradiciones Filipinos Sobre La Creacion Del Mundo

nagkomento si Rizal na may mga maling paliwanag ang awtor ng
aklat hinggil sa alamat ng paglikha ng daigdig ng mga Pilipino.
Patunay dito ang paggamit ng bansag na “Ilokano” at ang mga
kaugalian at kagawiang tunay na Pilipino ay tinatawag na kaugalian
at kagawiang Ilokano. Sino ang may-akda ng nasabing libro?

Sagot: Isabelo de los Reyes

45. Maliban sa balak niyang magsaliksik tungkol sa paksang

Pilipinas sa mga aklatang Aleman, ano pa ang mga dahilan ng
pagtungo ni Rizal sa Alemanya?

Sagot: Upang maunawaan ang progreso ng agham-Aleman at

makapagsalita ng mahusay na wikang Aleman.

46. Anu-ano ang mga aklat na isinulat ni Blumentritt ang kanya

ring ibinigay kay Jose Rizal upang makatulong sa pag-aaral ng huli
hinggil sa Pilipinas?

Sagot: Ethnographie von Mindanao, Memoria, Las Razas del Archipelago

Filipino, Mindanao Volkstamme, Monatsschrift fur den Orient

47. Sino ang itinuturing ni Rizal na pinakamahusay na Pilipinista

o mananaliksik hinggil sa Pilipinas sa lahat ng mga Europeo?

Sagot: Si Ferdinand Blumentritt.

48. Bukod sa pagbibigay-diin sa pag-aaral ng kasaysayan ng

Pilipinas, makikita rin na interesado si Rizal sa kasaysayan ng
kanyang bayang Calamba. Ano ang isinulat na akda ni Pepe hinggil
sa Calamba ?

Sagot: “Ang Nangasipagpuno sa Bayan ng Calamba Sapol ng Maging

Bayan, Hangan sa Hinaharap na Panahon: Alinsunod sa mga Sulat
na Iniingatan ni Dona Vicenta Llamas, ni D. Mariano Alcasid, ni D.
Gervasio Alviar”

55
 SESKISENTENARYO

49. Si Reinhold Rost ay nakilala ni Rizal sa London, Inglatera.

Ito ang tumulong sa kanya na maisagawa ang ilan sa kanyang mga
pananaliksik hinggil sa Pilipinas. Mula sa anong bansa nagmula si
Dr. Rost?

Sagot: Alemanya

50. Ang Association des Philippinistes ang kapisanang itinatag ni Jose

Rizal sa Pransiya. Ninais niya itong maging kapulungan ng
mga dalubhasa at mananaliksik hinggil sa anong paksa?

Sagot: Araling Pilipino/Pilipinas

56
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

MGA SANGGUNIAN

Agoncillo, Teodoro A. History of the Filipino People. Quezon City:

RP Garcia Publishing House. (Seventh Edition) 1987.
____________________. The Revolt of the Masses: The Story of
Bonifacio and the Katipunan. Quezon City: UP Press. 1996.
Almario, Virgilio. Si Rizal, Nobelista: Pagbasa sa Noli at Fili Bilang
Nobela. Quezon City: UP Press. 2008.
Alvarez, Santiago. The Katipunan and the Revolution: Memoir of a
General. Quezon City: Ateneo de Manila University Press.
1992.
Bonoan, Raul. The Rizal-Patells Correspondence. Quezon City:
Ateneo de Manila University Press. 1994.
Bracken, Josephine. Discriptions (sic) of my Life, 22nd Febuary (sic) 1897,
Monday. One Hundred Letters of Jose Rizal to His Parents,
Brother, sisters, Relatives. Manila. Philippine National
Historical Society. 1959.
Coates, Austin. Rizal- Filipino Nationalist and Patriot. Manila:
Solidaridad Publishing House. 1992.
De La Costa, Horacio (Patnugot). The Trial of Rizal: W. E, Retana’s
Transcription of the Official Spanish Documents. Quezon
City: Ateneo de Manila University Press. 1996.
De Ocampo, Esteban. Who Made Rizal Our Foremost National Hero and
Why? Jose Rizal: Life, Works and Writing of a Genius,
Writer, Scientist and National Hero. Quezon City: All
Nations Publishing Co. Inc. 2007.
Despujol, Eulogio. Decree Banishing Rizal. Governor General Eulogio
Despujol. Manila. 7 July 1892. http//www.filipiniana.net/
publication/decree-banishing-rizal-governor-general-
eulogio-despujol-manila-7-july-1892. Petsa ng pagkuha
sa website: 7 Agosto, 2011.

57
 SESKISENTENARYO

Diestro, Dwight David A. Wensley Reyes, at Ruel Pagunsan. (Mga

Pat.) Si Heneral Paciano Rizal sa Kasaysayang Pilipino. UP
Los Baños: Sentro ng Wikang Filipino, 2006.
Fernandez, Jose Baron. Jose Rizal: Filipino Doctor and Patriot.
Manila: ML Morato 1980.
Guerrero, Leon Ma. The First Filipino: A Biography of Jose Rizal.
Manila: National Historical Institute. 1987.
http//www.joserizal.ph/fmo1.html
http//www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/culture-profile-
nationalhero.php. Petsa ng pagkuha sa website: 27
Disyembre, 2010.
Majul, Cesar A. On the Concept of National Community. Himalay. Manila:
Cultural Center of the Philippines. 1991.
Ocampo, Nilo S. Etikang Tagalog: Ang Ikatlong Nobela ni Rizal.
Lungsod Quezon: Lathalaing P.L. 1997.
______________. May Gawa Kaming Natapus Dini: Si Rizal at ang
Wikang Tagalog. Lungsod Quezon: Office of the Vice-
Chancellor for Research and Development. 2002.
Orendain, Juan Claro. Rizal; Model Citizen of Dapitan. Lungsod
Quezon: International Graphic Service. 1966.
Osias, Camilo. Jose Rizal: His Life and Times. Manila. Oscol
Education Publishers Inc. 1948.
Palma, Rafael. The Pride of the Malay Race: A Biography of Jose
Rizal. Lungsod Quezon: Prentice-Hall. 1949.
Pecson, Geronima T. Rizal and the Role of Filipino Women in National
Development. Selected Rizal Day Lectures. Manila: National
Historical Institute.2002.
Pineda, Gertrudes, Consolacion Sauco at Gloria Garcia. Dr. Jose
Rizal: ang Dakilang Pilipino. Manila: Bookmark. 1979.

58
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

Quibuyen, Floro C. A Nation Aborted: Rizal, American Hegemony

and Philippine Nationalism. Quezon City: Ateneo de
Manila University Press. 2008
Quirino, Carlos. The Dapitan Interlude. Selected Rizal Day Lectures.
Manila: National Historical Institute.2002.
______________. The Great Malayan. Manila: Philippine Education
Company. 1949.
Resurreccion, Celedonio O. Conduct of Life in the Candlelight. Jose Rizal
Annual Lectures, 1977-1985. Manila: National Historical
Institute. 1987.
Reyes, Raquel A. G. Love, Passion, and Patriotism:Sexuality and the
Philippine Propaganda Movement, 1882-1892. Quezon
City: Ateneo de Manila University Press. 2008.
Rizal, Jose. El Filibusterismo. Salin ni Soledad Lacson-Locsin.
Lunsod ng Makati. Bookmark, Inc. 1997.
_________. Epistolario Rizalino. Manila: Bureau of Printing. 1938.
_________. Letters Between Rizal and Family Members. Manila:
National Historical Institute. 1993.
_________. Mga Akdang Pampulitika at Pangkasaysayan ni Jose
Rizal, 1872-1896. Maynila: Pambansang Komisyon ng
Ikasandaang Taon ni Jose Rizal. 1961.
_________. Noli me Tangere. Salin ni Soledad Lacson-Locsin.
Lunsod ng Makati. Bookmark, Inc. 1996.
_________. Pakikipagsulatan sa Mga Kasama Niya sa
Pagpapalaganap, 1882-1896. Maynila. Pambansang
Komisyon ng Ikasandaang Taon ni Jose Rizal. 1961.
__________. Pakikipagsulatan sa mga Kasambahay. Maynila:
Pambansang Komisyon ng Ikasandaang Taon ni Jose
Rizal. 1961.

59
 SESKISENTENARYO

__________. Political and Historical Writings, vol VII. Manila:

Pambansang Suriang Pangkasaysayan. 2000.
_________. Quotation From Rizal’s Writings. Manila. National
Historical Institute.
_________. Reminiscences and Travels of Jose Rizal. Manila:
National Historical Institute. 1977.
_________. The Rizal-Blumentritt Correspondence. Manila:
National Historical Institute. 1992.
Roth, Dennis.Church Lands and the Agrarian History of the Tagalog
Region. Philippine Social History: Global trade & Local
Transformations. Quezon City: Ateneo de Manila
University Press. 1982.
Schumacher, J. The Propaganda Movement, 1880-1895. Quezon
City: Ateneo de Manila University Press. 2000.
Wickberg, Edgar. The Chinese in Philippine Life, 1850-1898.
Quezon City: Ateneo de Manila University Press. 2000.
Zaide, Gregorio F. at Sonia M. Zaide. Jose Rizal: Buhay, Mga Ginawa
at mga Sinulat ng Isang Henyo, Manunulat, Siyentipiko
at Pambansang Bayani. Lungsod Quezon: All Nations
Publishing Co. Inc. 2007.
________________________. Jose Rizal: Life, Works and Writing
of a Genius, Writer, Scientist and National Hero. QC: All
Nations Publishing Co. Inc. 2007.

60
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

MGA TALA HINGGIL SA MGA

MAY-AKDA

RHINA ALVERO-BONCOCAN. Siya ay nagtapos ng kanyang BA

Kasaysayan at Master in Philippine Studies mula sa UP
Diliman. Kasalukuyan siyang kumukuha ng doktorado sa
School of Environmental Science and Management sa UP
Los Baños. Siya ay Katuwang na Propesor sa Departamento
ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

MA. REINA BORO-MAGBANUA. Siya ay nagtapos ng kanyang BA

Kasaysayan at Master in Women and Development mula
sa UP Diliman. Kumukuha siya ng doktorado sa Kolehiyo
ng Agham Panlipunan at Pilosopiya sa UP Diliman. Siya
ay Katuwang na Propesor sa Departamento ng Agham
Panlipunan, CAS, UPLB.

JOHN LEE P. CANDELARIA. Siya ay nagtapos ng kanyang B.A. (cum

laude) at M. A. sa UP Diliman. Siya ay Katuwang na Propesor
sa Departamento ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

APRIL HOPE T. CASTRO. Siya ay nagtapos ng kanyang BA Kasaysayan

(cum laude) at Master of Arts in Asian Studies mula sa UP
Diliman. Kumukuha siya ng doktorado sa Kasaysayan mula
sa Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pilosopiya UP Diliman.
Siya ay Katuwang na Propesor sa Departamento ng Agham
Panlipunan, CAS, UPLB.

61
 SESKISENTENARYO

ROS A. COSTELO. Siya ay nagtapos ng kanyang BA (cum laude) at

MA sa Kasaysayan mula sa UP Diliman. Siya ay Katuwang
na Propesor sa Departamento ng Kasaysayan sa UP Diliman.

DWIGHT DAVID A. DIESTRO. Siya ay nagtapos ng BA Kasaysayan

at Master in Philippine Studies mula sa UP Diliman.
Kumukuha siya ng doktorado sa Kasaysayan mula sa
Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pilosopiya UP Diliman.
Siya ay Kawaksing Propesor at kasalukuyang Tagapangulo
ng Departamento ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

JEFFREY JAMES C. LIGERO.Siya ay nagtapos ng BA Kasaysayan sa

UP Diliman. Kasalukuyan niyang tinatapos ang kanyang
MA sa Kasaysayan mula sa UP Diliman. Siya ay Instruktor sa
Departamento ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

ROBERTO C. MATA. Siya ay nagtapos ng kanyang BA Kasaysayan

at MA in Philippine Studies mula sa UP Diliman. Siya
ay Katuwang na Propesor sa Departamento ng Agham
Panlipunan, CAS, UPLB.

GLORIA LUZ M. NELSON. Siya ay nagtapos ng kanyang BS sa

Philippine Normal College, Masterado sa UP Diliman at
ng kanyang Doktorado sa Sosyolohiya sa Louisiana State
University. Siya ay kasalukuyang Propesor ng Sosyolohiya sa
Departamento ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

62
IKASANDAAN AT LIMAMPUNG TAON NG KAPANGANAKAN NG MGA
BAYANING SINA JOSE RIZAL (2011) AT ANDRES BONIFACIO (2013)

REIDAN M. PAWILEN. Siya ay nagtapos ng kanyang BA Social Sci-

ence sa UP Baguio. Kasulukuyang kumukuha ng kanyang
Masterado sa UP Diliman.Siya ay Instructo sa Departamento
ng Agham Panlipunan, CAS, UPLB.

AMELIA SALGADOS-FERRER. Siya ay nagtapos ng BA at MA

Kasaysayan mula sa UP Diliman. Siya ay Katuwang na
Propesor at kasalukuyang Tagapangulo ng Dibisyon ng
Kasaysayan sa Departamento ng Agham Panlipunan, CAS,
UPLB.

FERNAN L. TALAMAYAN. Siya ay nagtapos ng kanyang BA at MA

Kasaysayan mula sa UP Diliman. Siya ay kasulukuyang Polit-
ical Affairs Officer III sa House of Representatives.

63
View publication stats