Tbdy - Bölüm.9 - Deprem Etki̇si̇ Altinda Çeli̇k Bi̇nalarin Tasarimi İçi̇n Özel Kurallar (2018) (Imo El Ki̇tabi)

I-6.
DEPREM ETKİSİ ALTINDA ÇELİK BİNALARIN

TASARIMI İÇİN ÖZEL KURALLAR
TBDY (2018) BÖLÜM 9
Prof. Dr. Erkan Özer

Prof. Dr. Cavidan Yorgun
Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Vatansever
TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI
TÜRKİYE BİNA DEPREM YÖNETMELİĞİ (TBDY-2018) EĞİTİMİ
Açıklamalar ve Uygulama Örnekleri
Kısım – I : Genel Konular
I-6/ii
I-6. DEPREM ETKİSİ ALTINDA ÇELİK BİNALARIN

TASARIMI İÇİN ÖZEL KURALLAR
TBDY (2018) BÖLÜM 9
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ I-6/1
I-6.1. KAPSAM I-6/1
I-6.2. ÇELİK BİNA TAŞIYICI SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI I-6/1
I-6.3. MALZEME VE BİRLEŞİM ARAÇLARI I-6/3
I-6.3.1. Yapı Çeliği I-6/3
I-6.3.2. Birleşim Araçları I-6/3
I-6.3.3. Olası Malzeme Dayanımı I-6/4
I-6.4. İLGİLİ YÖNETMELİKLER VE TASARIM ESASLARI I-6/4
I-6.4.1. İlgili Yönetmelikler I-6/4
I-6.4.2. Dayanıma Göre Tasarım I-6/5
I-6.4.3. Çelik Yapıların Dayanıma Göre Tasarımı I-6/6
I-6.4.4. Deprem Etkisini İçeren Yük Birleşimleri I-6/7
I-6.4.5. Dayanım Fazlalığı Katsayısı ile Büyütülen Deprem Etkileri I-6/7
I-6.5. KAPASİTE TASARIMI İLKESİ VE UYGULAMALARI I-6/7
I-6.5.1. Temel İlkeler I-6/8
I-6.5.2. Kapasite Tasarımının Çelik Binalara Uygulanması I-6/9
I-6.6. ENKESİT KOŞULLARI I-6/9
I-6.7. KİRİŞLERDE STABİLİTE BAĞLANTILARI I-6/10
I-6.8. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK YATAY YÜK TAŞIYICI SİSTEMLER
İÇİN KAPASİTESİ KORUNMUŞ BÖLGELER I-6/12
I-6.9. KOLON VE KİRİŞ EKLERİ I-6/13
I-6.10. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MOMENT AKTARAN ÇELİK
ÇERÇEVELER I-6/14
I-6.10.1. Genel Koşullar I-6/14
I-6.10.2. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu I-6/14
I-6.10.3. Kiriş – Kolon Birleşim Bölgeleri I-6/15
I-6.10.4. Kolon Ekleri I-6/17
I-6.10.5. Kiriş – Kolon Birleşimlerinin Stabilitesi I-6/17
I-6.11. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MOMENT AKTARAN ÇELİK
ÇERÇEVELER I-6/17
I-6.11.2. Kiriş – Kolon Birleşim Bölgeleri I-6/17
I-6.12. MERKEZİ VE DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER I-6/18
I-6.13. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK
ÇERÇEVELER I-6/19
I-6.13.2. Sistem Analizi I-6/19
I-6.13.3. Çaprazların Boyutlandırılması I-6/20
I-6.13.4. Özel Çapraz Düzenleri İçin Ek Koşullar I-6/21
I-6.13.5. Çapraz – Kiriş – Kolon Birleşimleri I-6/21
I-6.13.6. Çapraz Uç Birleşimlerinin Gerekli Dayanımı I-6/21
I-6/iii

I-6.14. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK
ÇERÇEVELER I-6/22
I-6.14.3. Çaprazların Boyutlandırılması I-6/22
I-6.14.5. Çapraz Birleşimleri I-6/23
I-6.15. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK
ÇERÇEVELER I-6/23
I-6.15.2. Bağ Kirişleri I-6/24
I-6.15.3. Bağ Kirişinin Dönme Açısı I-6/25
I-6.15.4. Rijitlik (Berkitme) Levhaları I-6/25
I-6.15.5. Çaprazlar, Kat Kirişleri ve Kolonların Tasarımı I-6/25
I-6.15.6. Birleşim Detayları I-6/25
I-6.16. BURKULMASI ÖNLENMİŞ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER I-6/26
I-6.16.3. Çaprazlar I-6/27
I-6.16.5. Birleşim Detayları I-6/27
I-6.17. DİYAFRAM İÇİ BAŞLIK VE DİKME ELEMANLARI I-6/28
I-6.17.1. Diyafram Başlığı I-6/28
I-6.17.2. Diyafram Dikmeleri I-6/29
I-6.17.3. Yatay Çapraz Sistemleri ve Uzay Çatı Kafes Sistemleri I-6/29
I-6.18. MOMENT AKTARAN ÇERÇEVELERİN ÇELİK – BETONARME
KOMPOZİT KOLONLARI I-6/29
I-6.18.1. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu I-6/30
I-6.18.2. Moment Aktaran Çerçevelerin Çelik Gömme ve Beton Dolgulu
Kompozit Kolonlarının Tasarımına İlişkin Kurallar I-6/30
I-6.19. TEMEL BAĞLANTI DETAYLARI I-6/31
I-6.20. MOMENT AKTARAN ÇELİK ÇERÇEVELERDE KİRİŞ-KOLON
BİRLEŞİM DETAYLARI I-6/31
I-6.21. KAYNAKLAR I-6/32
I-6/iv
GİRİŞ
TBDY(2018) Bölüm 9, deprem etkisi altındaki çelik bina taşıyıcı sistem elemanlarının
boyutlandırılmasına ve birleşimlerinin düzenlenmesine ilişkin kurallara ayrılmıştır.
Aşağıdaki alt bölümlerde bu kurallar ile bunların dayandığı temel ilkeler ve uygulama esasları
gözden geçirilecektir. İncelenen yapı sistemlerinin tasarımında esas alınan kuralların
uygulanmasına yönelik ayrıntılı bilgiler TBDY(2018) Bölüm 9 içinde yer almaktadır.
I-6.1. KAPSAM
Bu bölümün kapsamı içindeki çelik bina yatay yük taşıyıcı sistemleri, moment aktaran çelik
çerçevelerden, merkezi veya dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerden, burkulması önlenmiş
çaprazlı çelik çerçevelerden veya moment aktaran çelik çerçevelerin çaprazlı çelik çerçeveler
ve/veya betonarme perdelerle birleşiminden oluşabilirler. Ayrıca, moment aktaran
çerçevelerin çelik-betonarme kompozit kolonları da bu bölümün kapsamı içindedir.
Normal kat ve çatı düzlemleri içinde oluşturulan ve deprem etkilerinin yatay yük taşıyıcı
sistemlere aktarılmasını sağlayan sistemlerin tasarımı ile ilgili kurallar bölüm içinde yer
almaktadır.
Çelik binaların ve çelik-betonarme kompozit kolonlu bina temellerinin tasarımına ilişkin
kurallar TBDY(2018) Bölüm 16’da verilmiştir.
I-6.2. ÇELİK BİNA TAŞIYICI SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Çelik binaların yatay yük taşıyıcı sistemleri, süneklik düzeyleri ve depreme karşı davranışları
bakımından aşağıda tanımlanan üç sınıfa ayrılmıştır. Bu üç sınıfı oluşturan taşıyıcı sistemlerin
türleri, özellikleri, sağlamaları gereken koşullar ile çelik binaların deprem hesaplarında
kullanılacak taşıyıcı sistem davranış katsayısı, R ve dayanım fazlalığı katsayısı, D’ye ilişkin
kurallar aşağıda açıklanmıştır.
(a) Bölümün ilgili maddelerinde belirtilen tasarım kriterlerini ve koşulları sağlayan moment
aktaran çelik çerçeve sistemler, merkezi çaprazlı çelik çerçeveler, dışmerkez çaprazlı çelik
çerçeveler, burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçeveler ve moment aktaran çelik çerçeve
sistemlerin çaprazlı çelik çerçeveler ile birleşiminden oluşan sistemler süneklik düzeyi yüksek
sistemler olarak isimlendirilir. Süneklik düzeyi yüksek sistemler, tasarım depremi altında, bu
sistemlerin tasarımında esas alınan R katsayısı için öngörülen süneklik düzeyini sağlayacak
şekilde, doğrusal-elastik sınır ötesinde şekildeğiştirme yapabilmelidir. Bu sistemlerde,
elastoplastik şekildeğiştirmelerin oluşması beklenen bölgeler, öngörülen yeterli süneklik
düzeyine sahip olacak ve gevrek göçme meydana gelmeyecek şekilde boyutlandırılırlar.
(b) Bölümün ilgili maddelerinde belirtilen tasarım kriterlerini ve koşulları sağlayan moment
aktaran çelik çerçeve sistemler, merkezi çaprazlı çelik çerçeveler ve bu sistemlerin
birleşiminden oluşan sistemler süneklik düzeyi sınırlı sistemler olarak isimlendirilir. Süneklik
düzeyi sınırlı sistemler, tasarım depremi altında, bu sistemlerin tasarımında esas alınan R
katsayısı için öngörülen sınırlı düzeydeki sünekliği sağlayacak ve gevrek göçme meydana
gelmeyecek şekilde boyutlandırılırlar.
(c) Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçeve sistemlerin süneklik düzeyi yüksek
çelik çaprazlı çerçeveler ve/veya betonarme perdelerle birlikte kullanılması ile oluşturulan
sistemler Süneklik Düzeyi Karma Sistemler olarak tanımlanırlar. Ancak, süneklik düzeyi
sınırlı kompozit kolonlu moment aktaran çerçeve sistemlerin sadece betonarme perdeler ile
karma sistem oluşturmasına izin verilebilir.
I-6/1
Bu üç sınıfa giren sistemlerin deprem etkileri altında tasarımında uygulanacak taşıyıcı sistem
davranış katsayıları. R ve dayanım fazlalığı katsayıları, D ile izin verilen bina yükseklik
sınıfları (BYS) TBDY Tablo 4.1’de verilmiştir.
TBDY Tablo 4.1. Bina Taşıyıcı Sistemleri için Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı,
Dayanım Fazlalığı Katsayısı ve İzin Verilen Bina Yükseklik Sınıfları
(Çelik Bina Taşıyıcı Sistemleri)
Taşıyıcı İzin Verilen
Sistem Dayanım Bina
Bina Taşıyıcı Sistemi Davranış Fazlalığı Yükseklik
Katsayısı Katsayısı Sınıfları
R D BYS
C. ÇELİK BİNA TAŞIYICI SİSTEMLERİ
C1. Süneklik Düzeyi Yüksek Taşıyıcı Sistemler
C11. Deprem etkilerinin tamamının moment aktaran süneklik düzeyi
8 3 BYS ≥ 3
yüksek çelik çerçevelerle karşılandığı binalar
C12. Deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek dışmerkez
veya burkulması önlenmiş merkezi çaprazlı çelik çerçeveler tarafından 8 2.5 BYS ≥ 2
karşılandığı binalar
C13. Deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek merkezi
5 2 BYS ≥ 4
çaprazlı çelik çerçeveler tarafından karşılandığı binalar
C14. Deprem etkilerinin moment aktaran süneklik düzeyi yüksek çelik
çerçeveler ile süneklik düzeyi yüksek dışmerkez veya burkulması
önlenmiş merkezi çaprazlı çelik çerçeveler veya süneklik düzeyi yüksek 8 3 BYS ≥ 2
bağ kirişli (boşluklu) betonarme perdeler tarafından birlikte
karşılandığı binalar (Bkz.4.3.4.5)
C15. Deprem etkilerinin moment aktaran süneklik düzeyi yüksek çelik
çerçeveler ile süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeveler
6 2.5 BYS ≥ 2
veya süneklik düzeyi yüksek boşluksuz betonarme perdeler tarafından
birlikte karşılandığı binalar (Bkz.4.3.4.5)
C16. Deprem etkilerinin tamamının çatı düzeyindeki bağlantıları
mafsallı olan ve yüksekliği 12 m’yi geçmeyen süneklik düzeyi yüksek 4 2 –
çelik kolonlar tarafından karşılandığı tek katlı binalar
C2. Süneklik Düzeyi Karma Taşıyıcı Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.6)
C21. Deprem etkilerinin moment aktaran süneklik düzeyi sınırlı çelik
çerçeveler ile süneklik düzeyi yüksek dışmerkez veya burkulması
önlenmiş merkezi çaprazlı çelik çerçeveler veya süneklik düzeyi yüksek 6 2.5 BYS ≥ 4
bağ kirişli (boşluklu) betonarme perdeler tarafından birlikte
karşılandığı binalar (Bkz.4.3.1.2)
çerçeveler ile süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeveler
5 2 BYS ≥ 4
veya süneklik düzeyi yüksek boşluksuz betonarme perdeler tarafından
birlikte karşılandığı binalar (Bkz.4.3.1.2)
C3. Süneklik Düzeyi Sınırlı Taşıyıcı Sistemler (Bkz. 4.3.4.1, 4.3.4.7)
C31. Deprem etkilerinin tamamının moment aktaran süneklik düzeyi
4 2.5 BYS ≥ 7
sınırlı çelik çerçevelerle karşılandığı binalar
C32. Deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi sınırlı merkezi
3 2 BYS = 8
çaprazlı çelik çerçevelerle karşılandığı binalar
çerçeveler ile süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçeveler 4 2 BYS ≥ 7
tarafından birlikte karşılandığı binalar
I-6/2
Yukarıda belirtilen yatay yük taşıyıcı sistemlerin her iki yatay deprem doğrultusunda
birbirinden farklı olması durumunda, her iki doğrultuda da aynı süneklik düzeyine sahip
olmaları koşulu ile, farklı doğrultularda birbirinden farklı R katsayıları kullanılabilir.
Taşıyıcı sistem elemanlarının süneklik düzeyine bağlı olarak, elastik deprem etkilerinden
oluşan iç kuvvetler taşıyıcı sistem davranış katsayısı R ile bölünerek tasarım iç kuvvetleri elde
edilir. Ancak bu iç kuvvetlerin, taşıyıcı sistem elemanlarının sünek olmayan davranışına karşı
gelen, örneğin çelik birleşim detayları, basınç kuvveti etkisindeki çelik kolonlar gibi
durumlarda dayanım fazlalığı katsayısı D ile çarpılarak arttırılması gerekmektedir.
Süneklik düzeyi yüksek, sınırlı ve karma olan sistemlerin tasarımında sağlanması gereken
koşullar, her bir taşıyıcı sisteme ait alt bölümlerde açıklanmıştır.
I-6.3. MALZEME VE BİRLEŞİM ARAÇLARI
I-6.3.1. Yapı Çeliği

Deprem yönetmeliği kapsamında, Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair
Yönetmelik’te (ÇYTHYE-2018) tanımlanan tüm yapısal çelikler kullanılabilir. Ancak,
deprem yükü taşıyıcı sistem elemanlarında kullanılacak çelik malzemesinin aşağıdaki
koşulları da sağlaması gerekmektedir.
(a) Düşey yükler ve deprem etkileri altında doğrusal olmayan davranış göstermesi beklenen
elemanlarda kullanılacak yapısal çeliğin karakteristik akma gerilmesi 355N/mm2 değerini
aşmamalıdır. Ayrıca, süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerin kolonları hariç
olmak üzere, yönetmelikte tanımlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerin kolonlarında kullanılacak
yapısal çeliğin karakteristik akma gerilmesi 460N/mm2 değerini aşamaz.
(b) Başlıklarının kalınlığı en az 40mm olan hadde profilleri ile, kalınlığı en az 50mm olan
levhalarda ve bu levhalar ile imal edilen yapma profillerde, ASTM A673 veya eşdeğeri
standartlar uyarınca yapılan deneylerde, minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanımı (Çentik
Tokluğu) değerinin 21C’de 27Nm (27J) olması gereklidir. Böylece, kullanılan yapı çeliğinin
kırılgan olmaması, yeterli sünekliğe ve yorulma dayanımına sahip olması sağlanabilmektedir.
I-6.3.2. Birleşim Araçları
Çelik yapı elemanlarının birleşim ve eklerinde kullanılan başlıca birleşim araçları bulonlar ve
kaynaktır. Bu birleşim araçlarının uygulanmasında, sağlanması gereken başlıca koşullar
aşağıda sıralanmıştır.
(a) Deprem yükleri etkisindeki elemanların birleşim ve eklerinde kullanılacak bulonlar (8.8)
veya (10.9) sınıfında olmalı ve tam ön çekme verilerek uygulanmalıdır. Böylece, bulonlu
birleşimin süneklik düzeyinin arttırılması sağlanabilmektedir. Ayrıca, birleşen parçalar
arasındaki temas yüzeyi, ezilme etkili birleşimlerde en az µ=0.20 değerine eşit bir sürtünme
katsayısını sağlayacak şekilde hazırlanmalıdır. Bu şekilde, deprem etkileri altında kesme
kuvveti etkisindeki birleşimlerde parçalar arasında belirli seviyede kayma dayanımı
sağlanacağından, olası hasar etkilerinde azalma olacağı öngörülmektedir.
(b) Bulonların kesme kuvveti etkisinde olduğu birleşimlerde, bulonların diş açılmamış gövde
enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanmalıdır.
(c) Yatay yük taşıyıcı sistem içinde yer almayan, bu nedenle deprem yükleri etkisinde
olmayan elemanların birleşim ve eklerinde (4.6), (4.8), (5.6), (5.8), (6.8) sınıfı normal
bulonlar kullanılabilir.
(d) Ankraj detaylarında kullanılacak ankraj çubukları malzemesinin özellikleri ÇYTHYE
3.2’ye uygun olacaktır
I-6/3
(e) Kaynaklı birleşimlerde çelik malzemesine ve kaynaklama yöntemine uygun kaynak metali
(elektrot) kullanılmalı ve kaynak metalinin akma dayanımı birleştirilen esas metalin akma
dayanımından daha az olmamalıdır (TBDY Tablo 9.1). Kaynaklarda kullanılan elektrotun
minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanımı (çentik dayanımı) değeri -18oC’de en az 27Nm
(27J) koşulunu sağlamalıdır.
(f) Aynı birleşim detayında, farklı davranış gösteren kaynaklı ve bulonlu birleşimlerin,
birleşimde aktarılan kuvveti veya bu kuvvetin bir bileşenini paylaşacak şekilde bir arada
kullanılmaması gerekir (Bkz. TBDY Ek 9A).
TBDY Tablo 9.1 – Deprem Yükleri Etkisindeki Elemanların Birleşim ve Eklerinde

Kullanılacak Kaynak Metali Özellikleri
Kaynak Metali Sınıfı E 480 E 550
Karakteristik Akma gerilmesi, N/mm2 400 470
Min. Çekme dayanımı, (FE)N/mm2 480 550
Min. Uzama, % 22 19
Çentik Tokluğu (CVN) -18C de min. 27J
I-6.3.3. Olası Malzeme Dayanımı

Yönetmeliğin, kapasite tasarımının uygulandığı ilgili maddelerinde, çelik yapı elemanlarının
ve birleşimlerinin tasarımında olası (beklenen) malzeme dayanımları kullanılır. Dayanımı
belirlenen elemanda olası göçme sınır durumları için, karakteristik dayanım ifadelerinde
karakteristik akma gerilmesi, Fy ve karakteristik çekme dayanımı, Fu yerine sırasıyla; olası
akma gerilmesi, RyFy ve olası çekme dayanımı, RtFu kullanılacaktır. Olası akma gerilmesi ve
olası çekme dayanımının hesabında uygulanacak Ry ve Rt katsayıları, yapı çeliğinin sınıfına ve
eleman türüne bağlı olarak, TBDY Tablo 9.2’de verilmiştir.
TBDY Tablo 9.2–Ry ve Rt Katsayıları
Yapı Çeliği Sınıfı ve Eleman Türü Ry Rt
S 235 çeliğinden imal edilen hadde profilleri ve levhalar 1.4 1.1
S 460 çeliğinden imal edilen hadde profilleri 1.1 1.1
Boru ve Kutu profiller 1.4 1.3
Donatı çeliği 1.2 1.2
I-6.4. İLGİLİ YÖNETMELİKLER VE TASARIM ESASLARI
I-6.4.1. İlgili Yönetmelikler

Çelik bina taşıyıcı sistemlerinin düşey yükler ve deprem etkileri altında tasarımı, TBDY
(2018)’in ilgili bölümlerinde (Bölüm 2, 3, 4, 5) tanımlanan deprem etkileri ve hesap kuralları
I-6/4
ile TS 498 Standardında verilen diğer yükler gözönüne alınarak, ÇYTHYE (2018)’e ve
özellikle TBDY Bölüm 9’daki kurallara göre yapılır.
I-6.4.2. Dayanıma Göre Tasarım
Yapı sistemlerinin düşey yükler ve deprem etkileri altında tasarımına yönelik olarak
geliştirilen ve uygulanmakta olan başlıca yöntemler
(a) Dayanıma göre tasarım
(b) Performansa göre tasarım
yöntemleridir.
TBDY Bölüm 9 çelik bina taşıyıcı sistemlerinin dayanıma göre tasarımına yönelik bilgi ve
kuralları içermektedir.
Dayanıma göre tasarımın temel kriterleri aşağıda açıklanmıştır (Şekil I-6.1).
Dayanıma Göre
Tasarım
Dayanım Rijitlik Süneklik
Kapasite Tasarımı
İlkeleri
Şekil I-6.1
(1) Dayanım kriteri:Taşıyıcı sistemin elemanları, güvenli taşıma kapasiteleri dış yükler ve
deprem yükü azaltma katsayısı ile azaltılmış deprem etkilerinden oluşan toplam iç kuvvetlere
eşit veya daha büyük olacak şekilde boyutlandırılır.
(2) Rijitlik kriteri: Eşit yerdeğiştirme kuralı uyarınca, deprem yükü azaltma katsayısı ile
bölünmemiş elastik deprem yüklerinden oluşan yatay yerdeğiştirmeler ve göreli kat
ötelemelerinin kendilerine ait sınır değerleri aşmaması sağlanır.
(3) Süneklik kriteri:Taşıyıcı sistemin önceden belirlenen bazı kesitlerinin yeterli düzeyde
plastik şekildeğiştirme kapasitesine sahip olması, böylece deprem enerjisinin bu kesitlerin
plastik şekildeğiştirmeleri ile sönümlendirilmesidir.
Süneklik kriterinin sağlanmasının başlıca koşulları
a) bina taşıyıcı sistemi için, göçme öncesindeki kararlı denge koşullarını sağlayan bir
mekanizma durumu seçilmesi,
b) mekanizma durumundaki plastik kesitlerin yeterli düzeyde plastik şekildeğiştirme
kapasitesine sahip olması,
c) taşıyıcı sistemin plastik şekildeğiştirmesi sırasında gevrek göçme meydana gelmemesidir.
Bu koşullar, ileride açıklanacak olan kapasite tasarımı ilkeleri doğrultusunda belirlenen
modern yönetmelik kuralları uygulanarak sağlatılır.
I-6/5
I-6.4.3. Çelik Yapıların Dayanıma Göre Tasarımı

Gelişmiş ülkelerde, yapısal tasarım alanında meydana gelen gelişmelere paralel olarak,
tasarım yönetmelikleri belirli aralıklarla yenilenmektedir.
Buna karşılık, TS 648 (1980) Çelik Yapılar Standardı’nda uzun yıllar herhangi bir revizyon
ve iyileştirme yapılmamıştır.
Büyük bir bölümü deprem riski altında bulunan ülkemizde, Deprem Bölgelerinde Yapılacak
Binalar Hakkında Yönetmelik’te (DBYBHY-2007) yer alan bazı tasarım kuralları ile, çelik
binaların deprem etkileri altında tasarımı, kuramsal alandaki gelişmeleri izleyecek ve
uygulamadaki gereksinimleri kısmen karşılayacak düzeye getirilmeye çalışılmıştır.
Bunun yanında, 2016 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bir proje ile,
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik (ÇYTHYE)
hazırlanmış, 2016 Şubat ayında Resmi Gazete’de yayımlanarak 2016 Eylül ayından itibaren
yürürlüğe girmiştir. Uygulama Kılavuzu hazırlığı aşamasında güncellenerek Bakanlığa
sunulan bu yönetmelik, 15 Şubat 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yeniden yayımlanmıştır.
Böylece, TS 648 (1980) çelik yapılar tasarım standardı kullanım dışı kalmıştır.
Bu gelişmeden yararlanarak, yeni deprem yönetmeliği TBDY (2018) yukarıda adı geçen
Çelik Yapılar Yönetmeliği’ne uygun olarak hazırlanmıştır.
Bu bağlamda, söz konusu Çelik Yapılar Yönetmeliği’nde esasları verilen YDKT ve GKT
tasarım yöntemlerine yeni deprem yönetmeliğinde de yer verilmiştir. Aşağıda, bu tasarım
yöntemlerinin esasları özetlenecektir.
(a) Yük ve dayanım katsayıları ile tasarım (YDKT)
Bu tasarım yönteminde, tüm yapısal elemanlar için tasarım dayanımı, ÇYTHYE 5.3.1’de
verilen YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli dayanıma eşit veya daha büyük
olmalıdır. Buna göre,
Rn : malzeme ve enkesit özelliklerine bağlı olarak hesaplanan karakteristik dayanım
 : dayanım katsayısı
Rn : tasarım dayanımı
Ru : YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli dayanım
olmak üzere
Rn  Ru (I-6.1)
koşulu sağlanmalıdır.
(b) Güvenlik katsayıları ile tasarım (GKT)
Bu tasarım yönteminde, tüm yapısal elemanlar için güvenli dayanımı, ÇYTHYE 5.3.2’de
verilen GKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli dayanıma eşit veya daha büyük
olmalıdır. Buna göre,
Rn : malzeme ve enkesit özelliklerine bağlı olarak hesaplanan karakteristik dayanım
Ω : güvenlik katsayısı
Rn/Ω : güvenli dayanım
Ra : GKT yük birleşimi ile belirlenen gerekli dayanım
olmak üzere
Rn
 Ra (I-6.2)

koşulu sağlanmalıdır.
I-6/6
(c) Dayanıma göre tasarım yöntemlerinin uygulama esasları

Bu tasarım yöntemleri ile çelik yapı elemanlarının ve birleşimlerin dayanımlarının hesabında,
sünek olan akma sınır durumu ve sünek olmayan kırılma sınır durumu farklı katsayılar ile
gözönüne alınabilmektedir.
Yönetmelik kapsamında, YDKT veya GKT yöntemlerinden herhangi biri ilgili tasarım
kuralları uygulanarak kullanılabilir.
Ancak, birleşimlerin ve kompozit kolonların tasarımında sadece YDKT yöntemi
kullanılacaktır.
I-6.4.4. Deprem Etkisini İçeren Yük Birleşimleri
Çelik yapı elemanları, ÇYTHYE Bölüm 5.3’te verilen yük birleşimleri esas alınarak
boyutlandırılır. Bu yük birleşimlerinde yer alan ve yatay, düşey deprem etkilerini içeren yük
birleşimleri, yük ve dayanım katsayıları ile tasarım (YDKT) ve güvenlik katsayıları ile
tasarım (GKT) yöntemleri için aşağıda verilmiştir.
Bu yük birleşimlerindeki terimler aşağıda tanımlanmıştır.
G : sabit yük etkisi
Q : hareketli yük etkisi
S : kar yükü etkisi
H : yatay zemin itkisi
Ed(H) : doğrultu birleşimi uygulanmış, tasarıma esas yatay deprem etkisi
Ed(Z) : (Z) doğrultusundaki, tasarıma esas düşey deprem etkisi
(a) Yük ve dayanım katsayıları ile tasarım (YDKT)
1.2G + Q + 0.2S ± Ed(H) + 0.3Ed(Z) TBDY (4.11)
0.9G + H ± Ed(H) – 0.3Ed(Z) TBDY (4.12)
(b) Güvenlik katsayıları ile tasarım (GKT)
G + 0.75Q + 0.75S + 0.75×0.7(±Ed(H) + 0.3Ed(Z)) TBDY (9.1a)
G + 0.7(±Ed(H) + 0.3Ed(Z)) TBDY (9.1b)
0.6G + 0.75H + 0.7(±Ed (H)
– 0.3Ed )
(Z)
TBDY (9.1c)
I-6.4.5. Dayanım Fazlalığı Katsayısı ile Büyütülen Deprem Etkileri
Yönetmeliğin ilgili maddelerinde açıklandığı şekilde, bazı çelik yapı elemanları ile birleşim
ve ek detaylarının gerekli dayanımları, yukarıda TBDY Tablo 4.1’de verilen dayanım
fazlalığı katsayısı D ile çarpılarak büyütülen Ed deprem iç kuvvetlerinin yukarıda tanımlanan
deprem etkili yük birleşimlerinde kullanılmasıyla elde edilecektir. Ancak bu iç kuvvetlerin,
kapasite tasarımı ilkesi gereği olarak, pekleşme ve malzeme dayanım artışı etkileri de
gözönüne alınarak tanımlanan akma (mekanizma) durumu ile uyumlu iç kuvvetlerden daha
büyük alınmaması gerekmektedir.
I-6.5. KAPASİTE TASARIMI İLKESİ VE UYGULAMALARI
Bina taşıyıcı sistemlerinin depreme dayanıklı tasarımında, genel olarak, aşağıdaki iki farklı
yaklaşımdan biri izlenebilir.
(a) Bina taşıyıcı sistemi, tasarım depremi altında doğrusal-elastik olarak davranacak şekilde
boyutlandırılır. Diğer bir deyişle, tasarım depreminden oluşan iç kuvvetlerin kesitlerin elastik
taşıma kapasitelerini aşmasına ve sistemde plastik şekildeğiştirmelerin meydana gelmesine
I-6/7
izin verilmez. Böylece, sistemin şekildeğiştirmeleri doğrusal-elastik sınırlar içinde kalır; yani
tasarım depremi altında bina taşıyıcı sisteminde hasar oluşmaz. Görüldüğü gibi, bu tasarım
yaklaşımında sistemin öngörülen deprem etkileri altındaki doğrusal-elastik davranışı ve
performansı başlangıçta kolaylıkla tahmin edilebilmektedir. Ancak bu tasarım yaklaşımı genel
olarak ekonomik değildir ve sadece önem derecesi yüksek olan binalara uygulanmaktadır.
(b) Diğer bir yaklaşımda, tasarım depremi altında bina taşıyıcı sisteminin doğrusal-elastik
sınır ötesindeki davranışı gözönüne alınır. Ancak bu davranışın, sistemde en uygun
mekanizma durumunu oluşturması öngörülür ve sadece belirli elemanlarda doğrusal-elastik
sınır ötesindeki şekildeğiştirmelere izin verilir. Yapı sistemi öngörülen bu davranış modeline
uygun olacak şekilde boyutlandırılır. Görüldüğü gibi, bu tasarım yaklaşımı yeter derecede
güvenli ve ekonomik sonuç verebilir. Ancak, bu yaklaşımın etkin olabilmesi için,
boyutlandırmanın kapasite tasarımı ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Aşağıda, çelik yapı sistemlerinde kapasite tasarımının temel ilkeleri ve gerekçeleri
açıklanacak, bu ilkeler doğrultusunda yapılacak boyutlandırmada gözönüne alınması gereken
hususlar tartışılacaktır.
I-6.5.1. Temel İlkeler
Kapasite tasarımının temel prensibi, deprem etkileri altında doğrusal-elastik sınır ötesindeki
davranışına izin verilen bina taşıyıcı sistemlerinin aşağıdaki koşulları sağlayacak şekilde
boyutlandırılmasıdır.
(a) Taşıyıcı sistem, tasarımda kullanılması öngörülen taşıyıcı sistem davranış katsayısı (R)
için gerekli olan süneklik düzeyini sağlayacak şekilde, doğrusal-elastik sınır ötesinde
şekildeğiştirme yapabilmelidir. Sistemde elastoplastik şekildeğiştirmelerin oluşması beklenen
bölgeler yeterli süneklik düzeyine sahip olacak; buna karşılık gevrek ve ani göçme meydana
gelmeyecek şekilde boyutlandırılmalıdır.
(b) Çerçeveler içeren sistemlerde bölgesel kat mekanizması veya benzeri, sünek olmayan
bölgesel ve ani göçme mekanizmalarının oluşmaması sağlanmalı (Şekil I-6.2), bunun için
gerekli önlemler alınmalıdır.
(a) Tümsel Mekanizma (b) Bölgesel Kat Mekanizması

Şekil I-6.2
(c) Bir düğüm noktasında birleşen kolonların eğilme momenti kapasiteleri toplamının, aynı
düğüm noktasındaki kirişlerin eğilme momenti kapasiteleri toplamından daha büyük
olmasının öngörüldüğü güçlü kolon tasarımı ile, plastik mafsalların kirişlerde oluşması
sağlanmakta ve dolayısıyla bölgesel kat mekanizması oluşumu önlenmektedir. Bununla
beraber, tek katlı çerçevelerde ve çok katlı çerçevelerin en üst kat düğüm noktalarında, plastik
I-6/8
mafsalların kirişlerde (Şekil I-6.3(a)) veya kolonlarda (Şekil I-6.3(b)) meydana gelmesi kat
mekanizması oluşumunu değiştirmemektedir. Bu nedenle, tek katlı binalarda ve çok katlı
binaların kolonları üst kata devam etmeyen düğüm noktalarında, güçlü kolon tasarımının,
TBDY 9.3.3.1’e göre, belirli koşullar altında uygulanmasına gerek olmamaktadır.
(a) (b)
Şekil I-6.3
(d) Sistemin tüm elemanları ve birleşim detayları, sünek şekildeğiştirmelerin oluşumundan

önce, ani ve gevrek göçmeye neden olabilecek yetersizlikler meydana gelmeyecek şekilde
boyutlandırılmalıdır.
(e) Kapasite tasarımı ilkesinin uygulanmasında, yapı çeliğinin karakteristik akma gerilmesi ve
karakteristik çekme dayanımında meydana gelebilecek olası artıştan (Bkz. I-6.3.3),
boyutlandırmada hesaba katılan enkesit ve eleman özellikleri ile uygulama arasındaki
farklılıklardan, yapısal olmayan elemanların taşıyıcı sistemin davranışına olan katkılarından
ve benzeri nedenlerden kaynaklanan dayanım fazlalıkları hesaba katılmalı ve bu etkenlerin
taşıyıcı sistemde meydana gelmesi öngörülen mekanizmaların oluşumunu engellemesi
önlenmelidir.
(f) Çelik binaların özellikle kiriş-kolon birleşim bölgeleri, bu bölgede birleşen elemanların
taşıma kapasitelerinden daha büyük bir kapasiteye sahip olacak şekilde boyutlandırılmalı,
böylece birleşime giren elemanlarda plastik şekildeğiştirmelerin oluşması halinde de
birleşimin iç kuvvet kapasitelerinin aşılmaması sağlanmalıdır.
I-6.5.2. Kapasite Tasarımının Çelik Binalara Uygulanması

TBDY (2018)’e göre, deprem etkileri altındaki çelik binalarda kolonların, kiriş-kolon birleşim
bölgelerinin, diğer birleşim detaylarının ve süneklik düzeyi yüksek merkezi ve dışmerkez
çaprazlı çelik çerçevelerin boyutlandırılmasında, ilgili alt bölümlerde açıklanacağı şekilde,
kapasite tasarımı ilkesinin uygulanması öngörülmektedir.
I-6.6. ENKESİT KOŞULLARI
Çelik yapı sisteminin eğilme momenti ve basınç kuvveti etkisindeki elemanlarının sağlaması
gereken enkesit koşulları TBDY Tablo 9.3’te verilmiştir. Yatay yük taşıyıcı sistem
elemanlarının, yerel burkulma olmaksızın, deprem etkileri altında yeterli düzeyde plastik
şekildeğiştirme yapabilmeleri için, elemanların enkesit boyutları arasındaki başlık
genişliği/kalınlık, gövde yüksekliği/kalınlık ve çap/kalınlık oranlarının tabloda verilen
koşulları sağlaması gerekmektedir.
Süneklik düzeyi yüksek sistemlerin plastik şekildeğiştirme kapasitelerinin göreceli olarak
daha fazla olması gerektiğinden, bu sistemleri oluşturan elemanların sağlaması gereken
enkesit koşulları da daha sınırlayıcı olmaktadır.
I-6/9
I-6.7. KİRİŞLERDE STABİLİTE BAĞLANTILARI
Süneklik düzeyi yüksek veya süneklik düzeyi sınırlı olarak tasarlanan yatay deprem yükü
taşıyıcı sistemlerin çelik kirişlerinin alt ve/veya üst başlıkları, aşağıda TBDY Denk.(9.2) veya
TBDY Denk.(9.3) ile verilen koşulları sağlayacak şekilde düzenlenen yanal destek elemanları
ile yanal burulmalı burkulmaya karşı desteklenmelidir.
Betonarme döşemelerin çelik kirişler ile birlikte kompozit olarak çalıştığı çelik taşıyıcı
sistemlerde, kirişlerin betonarme döşemeye bağlanan başlıklarında, bu koşula uyulması
zorunlu değildir.
Yanal destek elemanları arasındaki en büyük Lb uzaklığının
(a) süneklik düzeyi yüksek olarak tasarlanan yatay deprem yükü taşıyıcı sistemlerin
kirişlerinde
E
Lb  0.086iy TBDY (9.2)
Fy
(b) süneklik düzeyi sınırlı olarak tasarlanan yatay deprem yükü taşıyıcı sistemlerin
kirişlerinde
E
Lb  0.17iy TBDY (9.3)
Fy
koşullarını sağlaması gerekmektedir.
Bu denklemlerdeki terimler aşağıda tanımlanmıştır.
iy : kiriş enkesitinin zayıf eksenine göre atalet yarıçapı
E : yapı çeliğinin elastisite modülü, E = 200000N/mm2
Fy : yapı çeliğinin karakteristik akma gerilmesi
Yukarıdaki koşulların ek olarak, sistemin doğrusal olmayan şekildeğiştirmesi sırasında plastik
mafsal oluşabilecek noktalarda, tekil yüklerin etkidiği noktalarda ve kiriş enkesitinin ani
olarak değiştiği noktalarda da kiriş başlıkları yanal ötelenmeye ve burulmaya karşı
desteklenmelidir.
Yanal stabilite destek elemanlarının bu fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için, TBDY
9.2.8.2’de verilen koşullar esas alınarak, yeterli dayanım ve rijitliğe sahip olacak şekilde
boyutlandırılmaları gerekmektedir.
I-6/10
TBDY Tablo 9.3

Sınır değerler
Narinlik
Eleman Tanımı Süneklik Düzeyi Süneklik Düzeyi Açıklama
Oranı
Yüksek Elemanlar,  hd Sınırlı Elemanlar,  md
Dikdörtgen kutu
b/t
kesitler
Yapma dikdörtgen
kutu kesitler ve I
kesitinden kutu
b/t
şeklinde teşkil a 
edilmiş kesitlerin E E
0.55 0.64
başlıkları Fy Fy
I kesitinden kutu
şeklinde teşkil
edilmiş kesitlerin
yan levhaları ve h/t
çapraz eleman olarak
kullanılacak
Rijitleştirilmiş Elemanlar
yapmakutu kesitler
Çapraz eleman
olarak kullanılacak I 1.49
E
1.49
E
h/tw
veya yapma Fy Fy
Ikesitlerin gövdeleri
Kiriş veya kolon Ca  0.125 ise Ca  0.125 ise
olarak kullanılacak I
h/tw E E
veya yapma I 2.45 (1  0.93Ca ) 3.76 (1  2.75Ca )
kesitlerin gövdeleri[b] Fy Fy
Kiriş veya kolon

olarak kullanılacak I Ca  0.125 ise Ca  0.125 ise
profilinden kutu
h/t E E E E
şeklinde teşkil edilen 0.77 (2.93  Ca )  1.49 1.12 (2.33  Ca )  1.49
Fy Fy Fy Fy
enkesitlerin yan
levhaları
Kiriş veya kolon
olarak kullanılacak c Pa Pu
yapma kutu h/t Ca  , c  1.67 (GKT) Ca  , c  0.90 (YDKT)
Fy A c ( Fy A)
enkesitlerin
gövdeleri
Boruenkesitli E E c
D/t 0.038 0.044
elemanlar Fy Fy
I-6/11
TBDY Tablo 9.3 (devamı)

Sınır değerler
Eleman Narinlik Açıklama
Süneklik Düzeyi Süneklik Düzeyi
Tanımı Oranı
Yüksek Elemanlar,  hd Sınırlı Elemanlar,  md
I veya yapma
I kesitlerin
Rijitleştirilmemiş Elemanlar
başlıkları, U
veya T
kesitler,
korniyer (L) E E
veya ayrık çift b/t 0.30 0.38
Fy Fy
korniyerlerin
kolları,
sürekli
birleşik çift
korniyerlerin
kolları
Boru enkesitli
kompozit E E
D/t 0.076 0.15
elemanların Fy Fy
cidarı
[a]
Kiriş veya kolon olarak kullanılan dikdörtgen kutu enkesitlerde, yapma kutu enkesitler ve I kesitinden kutu şeklinde teşkil edilen
kesitlerin başlıklarında enkesit koşulunun sınır değeri 1.12 E / Fy olarak alınacaktır.
[b]
Ca  0.125 için süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çerçevelerdeki I kesitlerde, enkesit koşulunun (h/tw) sınır değeri 2.45 E / Fy ’yi
aşamaz. Ca  0.125 için süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çerçevelerdeki I kesitlerde ise enkesit koşulunun (h/tw) sınır değeri
3.76 E / Fy ’yi aşamaz.
[c]
Kiriş veya kolon olarak kullanılan boru profillerdeki enkesit koşulunun sınır değeri 0.07 E / Fy olarak alınabilir.
I-6.8. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK YATAY YÜK TAŞIYICI SİSTEMLER İÇİN

KAPASİTESİ KORUNMUŞ BÖLGELER
Plastik şekildeğiştirme kapasitesinin yüksek olması beklenen süneklik düzeyi yüksek yatay
yük taşıyıcı sistemlerin kapasitesi korunmuş bölgeler adı verilen belirli bölgelerinde, ilgili
elemanların doğrusal olmayan davranışını olumsuz yönde etkileyen gerilme yığılmalarının
oluşmaması istenmektedir.
Kapasitesi korunan bölgeler,
a) moment aktaran çerçeve kirişlerinin uçlarındaki, kiriş enkesit yüksekliğinin yarısına eşit
uzunluktaki olası plastik mafsal bölgeleri
b) dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin bağ kirişleri
c) merkezi çelik çaprazlı çerçevelerin çapraz elemanlarında, eleman boyunun orta 1/4
uzunluğundaki bölümü ile, eleman uçlarındaki eleman enkesit yüksekliğine eşit uzunluktaki
bölgelerdir (TBDY Şekil 9.1).
Bu bölgeler içinde ilgili elemanların doğrusal olmayan davranışını olumsuz yönde etkileyen
ani enkesit değişikliklerine, ek detayı uygulanmasına, boşluklara (montaj amaçlı geçici
boşluklar dahil), eleman bağlantılarına ve başlıklı kayma elemanlarının kullanılmasına izin
verilmemelidir.
I-6/12
Kapasitesi korunan
bölgeler Kapasitesi korunan
L
bölgeler
4
L/
(a) Moment aktaran çelik çerçeve (b) Dışmerkez çaprazlı çelik çerçeve
d
d
L
4
L/
Kapasitesi korunan
bölgeler
(c) Merkezi çaprazlı çelik çerçeve
TBDY Şekil 9.1

I-6.9. KOLON VE KİRİŞ EKLERİ
Deprem yükü etkisindeki taşıyıcı sistemlerin kapsamı dışında olan kolonlar da dahil olmak
üzere, tüm kolonlar için kolon ekleri kiriş başlıklarının kolona birleşim düzlemlerinden en az
1.2 m uzakta yapılacaktır. Ancak, kolon net yüksekliğinin 2.4 m’den az olması halinde, kolon
eki net yüksekliğin ortasında teşkil edilebilir. Bununla beraber, kolon gövdesi ve başlıklarının
tam penetrasyonlu küt kaynak ile birleştirildiği eklerin, kolon enkesit yüksekliğinden az
olmamak koşulu ile, kiriş başlıklarının kolona birleşim düzlemlerine daha yakın bölgelerde
teşkil edilmesine izin verilebilir.
Kolon eklerinin boyutlandırılmasında ek detayının gerekli dayanımı, kolonun
boyutlandırılmasında esas alınan iç kuvvet durumu esas alınarak belirlenir. Ayrıca, deprem
yükü taşıyıcı sistemin türüne bağlı olarak belirtilen ek kurallar da gözönüne alınmalıdır.
Kolon ekleri bulonlu, köşe kaynaklı veya küt kaynaklı olarak yapılabilir. Ek detayının küt
kaynaklı olması durumunda tam penetrasyonlu küt kaynak uygulanmalıdır.
Deprem yükü etkisindeki taşıyıcı sistemler kapsamındaki kiriş ekleri, kapasitesi korunmuş
bölgelerin dışında teşkil edilmelidir. Kiriş eklerinin boyutlandırılmasında ek detayının gerekli
dayanımı, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen iç kuvvet durumu esas alınarak
belirlenir.
Ek detaylarında, ek levhalarının eklenen elemanlardan birine sadece bulonlu diğerine sadece
kaynaklı olarak bağlantısına izin verilebilir.
I-6/13
I-6.10. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MOMENT AKTARAN ÇELİK

ÇERÇEVELER
Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçeveler, deprem etkileri altında kirişlerinin
önemli ölçüde, kiriş-kolon birleşimlerinin kayma bölgesinin ise sınırlı miktarda doğrusal
olmayan şekildeğiştirme yapabilme özelliğine sahip olduğu taşıyıcı sistemlerdir. Süneklik
düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerin boyutlandırılmasında uyulacak kurallar
aşağıda özetlenmiştir.
I-6.10.1. Genel Koşullar
(a) Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerin kiriş ve kolonlarının başlık
genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı oranları TBDY Tablo 9.3’te bu tür sistemler
için verilen hd sınır değerini aşmamalıdır.
(b) Çerçevelerin kiriş başlıkları, I-6.7’de verilen esaslar doğrultusunda, yanal ötelenmeye
ve burulmaya karşı desteklenmelidir.
(c) Deprem etkisini içeren yük birleşimleri dikkate alınarak elde edilen kesme kuvveti,
eksenel kuvvet ve eğilme momentleri altında boyutlandırılan çerçeve kolonları ayrıca, eğilme
momentleri gözönüne alınmaksızın, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile çarpılarak büyütülen
eksenel çekme ve basınç kuvvetleri altında da tahkik edilmelidir. Kolon uçları arasında
etkiyen yatay kuvvetlerin bulunması halinde, bunların oluşturacağı eğilme momentleri
hesapta gözönüne alınır.
I-6.10.2. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu
Kapasite tasarımının temel ilkeleri (Bkz. I-6.5.1.(c)) doğrultusunda, süneklik düzeyi yüksek
moment aktaran çelik çerçevelerin her bir kiriş-kolon düğüm noktasında, gözönüne alınan
deprem doğrultusunda, TBDY Denk.(9.7) ile uyumlu olarak kolonların kirişlerden daha güçlü
olma koşulunun sağlandığının gösterilmesi gereklidir (TBDY Şekil 9.2).
 M pc*
 1.0 TBDY (9.7)
 M pb*
TBDY Denk.(9.7)’deki M*pc terimi düğüm noktasında birleşen kolonların kiriş ekseni
üzerindeki eğilme momenti kapasiteleri toplamını, M*pb terimi ise aynı düğüm noktasına
birleşen kirişlerin kolon eksenindeki eğilme momenti kapasiteleri toplamını göstermektedir.
Deprem Deprem
yönü yönü
*
Mpc *
Mpc
*
Mpb
*
Mpb
*
Mpb
*
Mpb
*
Mpc *
Mpc
TBDY Şekil 9.2
I-6/14
Kolon eğilme momenti kapasitelerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu olarak, bu
eğilme momenti kapasitelerini en küçük yapan eksenel basınç kuvvetleri gözönüne
alınacaktır.
Aşağıda belirtilen durumlar için, kolonların kirişlerden daha güçlü olması koşulunun
sağlanmasına gerek olmamaktadır.
(a) I-6.4.4’te verilen deprem etkisini içeren yük birleşimleri gözönüne alınmak suretiyle,
TBDY Denk.(9.10)’un sağlandığı kolonlarda, aşağıda belirtilen durumlar için kolonların
kirişlerden daha güçlü olması koşulu aranmayacaktır.

Pa  0.3 Fy Ag 1.5  (GKT) TBDY (9.10a)
veya

Pu  0.3 Fy Ag  (YDKT) TBDY (9.10b)
(1) Tek katlı yapılar ve çok katlı yapıların en üst kat kolonları.
(2) Dikkate alınan doğrultuda kolonların kirişlerden daha güçlü olması koşulunu sağlamayan
bir kattaki kolonların kesme kuvveti dayanımları toplamının o katta aynı doğrultudaki
moment aktaran çerçeve kolonlarının kesme kuvveti dayanımları toplamının %20’sinden az
olması durumu ve her bir moment aktaran çerçeve aksındaki söz konusu kolonların kesme
kuvveti dayanımları toplamının, o kolon aksındaki moment aktaran çerçeve kolonlarının
kesme kuvveti dayanımı toplamının %33’ünden küçük olması durumu.
(b) Gözönüne alınan deprem doğrultusunda binanın herhangi bir i’inci katındaki kolonların
mevcut kesme kuvveti dayanımlarının gerekli kesme kuvveti dayanımına oranının, ilgili katın
üstündeki kolonların mevcut kesme kuvveti dayanımlarının gerekli kesme kuvveti dayanımına
oranından %50 daha büyük olması durumunda kolonların kirişlerden daha güçlü olması
koşulu aranmayacaktır.
I-6.10.3. Kiriş – Kolon Birleşim Bölgeleri
Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çerçevelerin kiriş-kolon birleşim bölgelerinin
tasarımında gözönünde tutulması gereken hususlar aşağıda açıklanmıştır.
(a) Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerin kiriş-kolon birleşimlerinde
aşağıdaki üç koşulun birarada sağlanması gerekmektedir.
(1) Birleşim en az 0.04 radyan göreli kat ötelemesi açısı’nı (göreli kat ötelemesi/kat
yüksekliği) sağlayabilecek kapasitede olmalıdır. Bunun için, deneysel ve/veya analitik
yöntemlerle geçerliliği kanıtlanmış olan detaylar kullanılacaktır. Geçerliliği kanıtlanmış olan
çeşitli bulonlu ve kaynaklı birleşim detayı örnekleri ve bunların uygulama sınırları TBDY Ek
9B’de verilmiştir.
(2) Birleşimin kolon yüzündeki Muc gerekli eğilme momenti dayanımı, TBDY Ek 9B’de
tanımlanan detaylarda, düğüm noktasına birleşen kirişin olası plastik eğilme momenti, Mpr ile
kiriş ucundaki olası plastik mafsalın yeri dikkate alınarak, kolon yüzünde hesaplanacak
eğilme momenti dayanımından daha az olmayacaktır.
(3) Birleşimin boyutlandırılmasında kullanılacak Vuc kesme kuvveti, akma (mekanizma)
durumu esas alınarak belirlenen kesme kuvveti ile kiriş ucundaki plastik mafsal noktalarında
(1.2G + 0.5Q + 0.2S) yük birleşimi altında hesaplanacak kesme kuvveti toplanarak elde
edilecektir.
I-6/15
(b) Kiriş-kolon birleşim detayında, kolon ve kiriş başlıklarının sınırladığı kayma bölgesinin
(TBDY Şekil 9.3) Vup gerekli kesme kuvveti dayanımı, kolona birleşen kirişlerin olası plastik
momentlerinin etkisinden meydana gelen kolon kesme kuvveti esas alınarak hesaplanır.
(1) Kayma bölgesi yeterli kesme kuvveti dayanımına sahip olacak şekilde boyutlandırılır.
Bu koşulun sağlanamaması halinde kayma bölgesi, gövde takviye levhaları veya örneğin
köşegen doğrultusunda levhalar eklenerek güçlendirilecektir.
(2) Kolon gövde levhasının ve eğer kullanılmış ise takviye levhalarının her birinin en küçük
kalınlığı, tmin  u / 180 koşulunu (u: kayma bölgesi çevresinin uzunluğu) sağlamalıdır (TBDY
Şekil 9.4).
(3) Kayma bölgesinde takviye levhaları kullanılması halinde, bu levhaların kolon başlık
levhalarına bağlanması için tam penetrasyonlu küt kaynak veya köşe kaynak kullanılacaktır
(TBDY Şekil 9.4).
(c) Moment aktaran kiriş-kolon birleşim detaylarında, kolon gövdesinin her iki tarafına,
kiriş başlıkları seviyesinde süreklilik levhaları konularak kiriş başlıklarındaki çekme ve
basınç kuvvetlerinin kolona (ve iki taraflı kiriş-kolon birleşimlerinde komşu kirişe) güvenle
aktarılması sağlanacaktır (TBDY Şekil 9.3).
kayma bölgesi Vup tbf

süreklilik
levhaları
db
Vup
tcf
dc
TBDY Şekil 9.3
takviye levhaları
tt tt
t t
tt tt
t min = min ( t , t t )
(a) (b)
TBDY Şekil 9.4
(d) Kiriş uçlarındaki kapasitesi korunmuş bölgelerde ani enkesit değişikliklerine, ek detayı
uygulanmasına, boşluklara (montaj amaçlı geçici boşluklar dahil), eleman bağlantılarına ve
başlıklı kayma elemanlarının kullanılmasına izin verilmemektedir.
I-6/16
I-6.10.4. Kolon Ekleri

Kolon ekleri I-6.9’da verilen ilgili koşulları sağlayacak şekilde boyutlandırılır. Ayrıca,
bulonlu ek detayı uygulanması halinde kolon ekinin gerekli eğilme dayanımı, eklenen
elemanlardan küçük enkesitli olanı dikkate alınarak hesaplanacaktır.
I-6.10.5. Kiriş – Kolon Birleşimlerinin Stabilitesi
Çerçeve düzlemi dışına doğru meydana gelebilecek dönmelerin önlenebilmesi amacıyla
kolonlar, kiriş-kolon birleşim bölgelerinde, aşağıdaki durumlar dikkate alınarak
desteklenmelidir.
(a) Kiriş - kolon birleşim bölgelerinin döşeme sistemi veya çatı stabilite bağlantıları ile
yanal doğrultuda desteklendiği durumlarda, kiriş ve kolon gövdelerinin aynı düzlemde olması
halinde ve kayma bölgesi dışında kolonun elastik kaldığı gösterildiğinde, kolon başlıkları
sadece kiriş üst başlıkları hizasında yanal doğrultuda desteklenir. TBDY Denk. 9.7’de verilen
oranın 2.0 den büyük olduğu durumlarda kolonların elastik kaldığı varsayılabilir. Diğer
durumlarda, kolon başlıkları, kiriş alt ve üst başlıkları hizalarından yanal doğrultuda
desteklenmelidir.
(b) Kiriş - kolon birleşim bölgelerinin bulundukları çerçeve düzlemine dik doğrultuda yanal
olarak desteklenmediği durumlarda kolonlar, yanal olarak desteklendikleri noktalar arasında
kalan boy kullanılarak, ÇYTHYE Bölüm 11 esasları çerçevesinde boyutlandırılacaktır.
I-6.11. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MOMENT AKTARAN ÇELİK ÇERÇEVELER
Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçeveler, deprem etkileri altında kirişlerin,
kolonların ve kiriş-kolon birleşimlerinin kayma bölgesinin sınırlı miktarda doğrusal olmayan
şekildeğiştirme yapabilme özelliğine sahip olduğu taşıyıcı sistemlerdir. Süneklik düzeyi sınırlı
moment aktaran çelik çerçevelerin boyutlandırılmasında uyulacak kurallar aşağıda verilmiştir.
(a) Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerin kiriş ve kolonlarının, başlık
genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı oranları TBDY Tablo 9.3’te bu tür sistemler
için verilen md sınır değerini aşmamalıdır.
(b) Çerçevelerin kiriş başlıkları, I-6.7’de verilen esaslar doğrultusunda, yanal ötelenmeye
ve burulmaya karşı desteklenmelidir.
(c) Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçeve kolonlarının tasarımına ilişkin
olarak, I-6.10.1.(c)’de verilen kurallar aynen geçerlidir.
(d) Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerde kolonların kirişlerden daha
güçlü olması koşuluna uyulması zorunlu değildir.
I-6.11.2. Kiriş - Kolon Birleşim Bölgeleri
Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerin kiriş-kolon birleşim bölgelerinin
tasarımında gözönünde tutulması gereken hususlar aşağıda açıklanmıştır.
(a) Süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerin kiriş-kolon birleşimlerinde,
aşağıdaki üç koşulun birarada sağlanması gerekmektedir.
(1) Birleşim en az 0.02 radyan göreli kat ötelemesi açısı’nı (göreli kat ötelemesi/kat
yüksekliği) sağlayabilecek kapasitede olmalıdır. Bunun için, deneysel ve/veya analitik
yöntemlerle geçerliliği kanıtlanmış olan detaylar kullanılacaktır. Geçerliliği kanıtlanmış olan
I-6/17
çeşitli bulonlu ve kaynaklı birleşim detayı örnekleri ve bunların uygulama sınırları TBDY Ek
9B’de verilmiştir.
(2) Birleşimin kolon yüzündeki Muc gerekli eğilme momenti dayanımının hesabında
süneklik düzeyi yüksek sistemler için I-6.10.3.(a-2)’de verilen kurallar geçerlidir.
(3) Birleşimin boyutlandırılmasında kullanılacak Vuc kesme kuvvetinin belirlenmesinde,
süneklik düzeyi yüksek sistemler için I-6.10.3.(a-3)’te verilen kurallar geçerlidir.
(b) Kiriş-kolon birleşim detayında, kolon ve kiriş başlıklarının sınırladığı kayma bölgesinin
(TBDY Şekil 9.3) gerekli kesme kuvveti dayanımı, (YDKT) veya (GKT) yük birleşimleri
altında en elverişsiz sonucu verecek kiriş uç momentleri ile belirlenecektir.
(c) Moment aktaran kiriş-kolon birleşim detaylarında, kolon gövdesinin her iki tarafına,
kiriş başlıkları seviyesinde süreklilik levhaları konularak kiriş başlıklarındaki çekme ve
basınç kuvvetlerinin kolona (ve iki taraflı kiriş-kolon birleşimlerinde komşu kirişe) güvenle
aktarılması sağlanacaktır (TBDY Şekil 9.3).
(d) Kiriş uçlarındaki kapasitesi korunmuş bölgelerde ani enkesit değişikliklerine, ek detayı
uygulanmasına, boşluklara (montaj amaçlı geçici boşluklar dahil), eleman bağlantılarına ve
başlıklı kayma elemanlarının kullanılmasına izin verilmemektedir.
Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerin kolon ekleri için I-6.10.4’te
verilen koşullar süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çelik çerçevelerin kolon ekleri için de
aynen geçerlidir.
I-6.12. MERKEZİ VE DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER
Çaprazlı çelik çerçeveler, mafsallı birleşimli veya moment aktaran çerçeveler ile bunlara
merkezi ve dışmerkez olarak bağlanan çaprazlardan oluşan yatay yük taşıyıcı sistemlerdir. Bu
tür sistemlerin yatay yük taşıma kapasiteleri, eğilme dayanımlarının yanında, daha çok veya
tümüyle elemanların eksenel kuvvet dayanımları ile sağlanmaktadır.
Çaprazlı çelik çerçeveler, çaprazların düzenine bağlı olarak ikiye ayrılırlar. Çaprazların
çerçeve düğüm noktalarına merkezi olarak bağlandığı merkezi çaprazlı çelik çerçeveler
süneklik düzeyi yüksek veya süneklik düzeyi sınırlı sistem olarak boyutlandırılabilirler. Buna
karşılık, çaprazların çerçeve düğüm noktalarına dışmerkez olarak bağlandığı dışmerkez
çaprazlı çelik çerçeveler süneklik düzeyi yüksek sistem olarak boyutlandırılırlar.
(a) Merkezi çaprazlı çelik çerçeveler (TBDY Şekil 9.5).
Diyagonal çapraz X çapraz Ters V çapraz V çapraz K çapraz
Şekil 4.4
TBDY Şekil 9.5
I-6/18
(b) Dışmerkez çaprazlı çelik çerçeveler (TBDY Şekil 9.6).

kiriş bağ kirişi e e
kolon e e
z
p ra
ça
TBDY Şekil 9.6
I-6.13. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK

ÇERÇEVELER
Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeveler, basınç etkisindeki çapraz
elemanların bazılarının burkulması halinde dahi, sistemde önemli ölçüde dayanım kaybı
meydana gelmeyecek şekilde boyutlandırılırlar. Bu sistemlerin boyutlandırılmasında
uygulanacak kurallar aşağıda özetlenmiştir.
(a) Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kiriş, kolon ve çapraz
elemanlarında, başlık genişliği/kalınlığı, gövde yüksekliği/kalınlığı ve çap/kalınlık oranları
TBDY Tablo 9.3’te verilen hd sınır değerlerini aşmamalıdır.
(b) Binanın bir aksı üzerindeki merkezi çapraz sistemi elemanları, o aks doğrultusundaki
her iki deprem yönünde etkiyen yatay kuvvetlerin en az %30’u ve en çok %70’i basınca
çalışan çaprazlar tarafından karşılanacak şekilde düzenlenir. Bu özellik, yapı sisteminin her
iki yöndeki deprem etkileri altında simetrik veya simetriğe yakın bir davranış sergilemesini ve
süneklik düzeyinin yüksek olmasını sağlamaktadır.
I-6.13.2. Sistem Analizi
(a) Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeve sistemlerin kolon, kiriş ve
birleşimlerinin boyutlandırılmasında gerekli dayanımlar, I-6.4.5 esas alınarak hesaplanacaktır.
(b) Kolon, kiriş ve birleşimlerin I-6.4.5’te tanımlanan akma (mekanizma) durumu ile
uyumlu iç kuvvetlerinin hesabı TBDY 9.6.2’de aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır.
(1) Eksenel basınç kuvveti etkisindeki çapraz elemanların burkulma anına karşı gelen tipik
mekanizma durumu TBDY Şekil 9.7a’da gösterilmektedir. Bu durumda, olası eksenel çekme
kuvveti dayanımı, T ve olası eksenel basınç kuvveti dayanımı, P1 sırasıyla, TBDY
Denk.(9.15) ve TBDY Denk.(9.16) ile hesaplanacaktır.
I-6/19
Depremin Yönü Depremin Yönü
P1 P2
T
P1 P2
T
T T
P1 P2
T T
P1
TBDY Şekil 9.7a

(2) Eksenel basınç kuvveti etkisindeki çapraz elemanların burkulma sonrasına karşı gelen
tipik mekanizma durumu TBDY Şekil 9.7b’de gösterilmektedir. Bu durumda, olası eksenel
çekme kuvveti dayanımı, T ve burkulma sonrası oluşan olası eksenel basınç kuvveti dayanımı,
P2 sırasıyla, TBDY Denk.(9.15) ve TBDY Denk.(9.17) ile hesaplanacaktır.
Depremin Yönü
1 P2
T T
P1 P2
T T
T T
P1 P2
T
P1 P2
TBDY Şekil 9.7b

I-6.13.3. Çaprazların Boyutlandırılması
Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin çapraz elemanlarının
boyutlandırılmasında esas alınacak koşullar aşağıda sıralanmıştır.
(a) Çaprazlar, deprem etkisini içeren yük birleşimleri (Bkz. I-6.4.4) kullanılarak
boyutlandırılacaktır.
(b) Çapraz elemanlarda narinlik oranı (çubuk burkulma boyu / atalet yarıçapı) KL/i ≤ 200
koşulunu sağlayacaktır.
(c) Enkesitleri çok parçalı olan çapraz elemanlar, ancak parçalarının sürekli olarak
birleştirilmesi koşulu ile kullanılabilirler.
(d) Çaprazın etkin net enkesit alanı kullanılarak hesaplanan kopma (kırılma) dayanımı,
kayıpsız enkesit alanı kullanılarak hesaplanan akma dayanımından daha az olmamalı, bu
koşulun sağlanamaması halinde net enkesit alanı takviye edilmelidir.
I-6/20
I-6.13.4. Özel Çapraz Düzenleri İçin Ek Koşullar

(a) V veya ters V şeklindeki çapraz sistemlerinde, çaprazların bağlandığı kirişlerin
sağlaması gereken ek koşullar aşağıda verilmiştir.
(1) Kirişler birleştirdiği kolonlar arasında sürekli olacaktır.
(2) Kirişlerin üst ve alt başlıkları, I-6.7’de belirtildiği şekilde, yanal doğrultuda
desteklenecektir. Ayrıca, çaprazların bağlandığı noktalarda da kirişlerin üst ve alt başlıklarının
yanal doğrultuda desteklenmesi sağlanacaktır.
(b) Kirişler ve birleşimlerinin gerekli dayanımları, deprem etkilerini içeren yük
birleşimlerine göre, deprem etkileri olarak I-6.13.2’de belirtilen iç kuvvetlerin meydana
getirdiği dengelenmemiş kuvvetler ve düşey yükler dikkate alınarak hesaplanacaktır.
(c) Süneklik düzeyi yüksek merkezi çelik çaprazlı çerçevelerde K şeklindeki (çaprazların
kolon orta noktasına bağlandığı) çapraz düzenine izin verilmemektedir.
(d) Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerde sadece çekmeye çalışan
çaprazların kullanılmasına izin verilmemektedir.
I-6.13.5. Çapraz – Kiriş – Kolon Birleşimleri
Çapraz elemanın veya düğüm noktası levhasının kiriş-kolon birleşim bölgesine bağlantısında
aşağıdaki koşullara uyulacaktır. Ayrıca, bu koşullara ek olarak, ileride I-6.17’de açıklanacağı
şekilde hesaplanan diyafram dikmelerinin (aktarma elemanlarının) iç kuvvetleri de gözönüne
alınmalıdır.
(a) Kirişin kolona birleşimi mafsallı olarak tasarlandığında, birleşim detayı en az 0.025
radyan dönme açısını sağlayacak şekilde oluşturulacaktır.
(b) Kirişin kolona birleşimi rijit olarak tasarlandığında, birleşim detayı kirişin Mp
plastikleşme momentinin veya düğüm noktasına birleşen kolonların Mp toplam plastikleşme
momentinin 1.1Ry (YDKT) veya 1.1Ry/1.5 (GKT) katından küçük olanını aktaracak şekilde
I-6.13.6. Çapraz Uç Birleşimlerinin Gerekli Dayanımı
Çapraz uç birleşimleri, aşağıda verilen eksenel çekme ve basınç kuvvetleri ile eğilme
dayanımları esas alınarak boyutlandırılacaktır.
(a) Çekme kuvveti dayanımı
Çaprazın çekme etkisinde olması durumunda, çekme kuvveti dayanımı Ry Fy Ag (YDKT) veya
Ry Fy Ag /1.5 (GKT) ile hesaplanacaktır.
(b) Basınç kuvveti dayanımı

Çaprazın basınç etkisinde olması durumunda, basınç kuvveti dayanımı, Ry Fy Ag ve
1.14Fcre Ag ile hesaplanan olası eksenel basınç kuvveti dayanımının küçüğü, (YDKT) için 1.1
veya (GKT) için 1.1/1.5  ile çarpılarak elde edilecektir.
(c) Düğüm noktası levhasının çapraz burkulması ile uyumu
Çapraz birleşimi, çaprazın burkulması nedeniyle oluşacak eğilme etkilerini karşılayacak
dayanıma sahip olacaktır. Bu durum aşağıdaki koşullardan birine uyulmak suretiyle
sağlanacaktır.
I-6/21
(1) Gerekli eğilme momenti dayanımı

Uç plastik mafsalların çapraz elemanın kendisinde oluşması öngörüldüğünde, çapraz
birleşiminin eğilme dayanımı çapraz elemanın olası eğilme dayanımı değerinden daha büyük
olmalıdır. Çaprazın olası eğilme momenti dayanımı, en küçük burkulma dayanımına karşı
gelen eksene göre 1.1Ry M p (YDKT) veya 1.1/1.5  Ry M p (GKT) ile hesaplanacaktır.
(2) Dönme kapasitesi
Uç plastik mafsalların düğüm noktası veya bağlantı levhasında oluşması öngörüldüğünde,
çapraz birleşimi yeterli dönme kapasitesine sahip olacaktır.
Kolon ekleri I-6.9’da verilen koşulları sağlayacak şekilde boyutlandırılacaktır. Kolon
eklerinin eğilme momenti dayanımı, eklenen elemanlardan küçük kesitli olanının eğilme
kapasitesinin %50’sinden az olmayacaktır. Gerekli kesme kuvveti dayanımı, Mpc/Hc
(YDKT) veya Mpc/1.5Hc (GKT) şeklinde hesaplanacaktır. Burada Mpc, ekin üst ve altındaki
kolonların karakteristik plastik eğilme momenti dayanımlarının toplamını göstermektedir.
I-6.14. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER
Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçeveler deprem etkileri altında sınırlı
düzeyde plastik şekildeğiştirme yapabilen sistemlerdir. Bu sistemlerin boyutlandırılmasında
Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kiriş, kolon ve çaprazlarında, başlık
genişliği/kalınlığı, gövde yüksekliği/kalınlığı ve çap/kalınlık oranları TBDY Tablo 9.3’te
verilen md sınır değerlerini aşmamalıdır.
Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçeve sistemlerinin kolon, kiriş ve
birleşimlerinin boyutlandırılmasında gerekli dayanımlar, I-6.4.5’te tanımlanan dayanım
fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen deprem etkilerini içeren yük birleşimleri gözönüne alınarak
belirlenir.
I-6.14.3. Çaprazların Boyutlandırılması
(a) Çaprazlar, deprem etkisini içeren yük birleşimleri (Bkz. I-6.4.4) kullanılarak
(b) Çapraz elemanların narinlik oranı (çubuk burkulma boyu/atalet yarıçapı) KL/i ≤ 200
sınır değerini aşmayacaktır. Ancak, V veya ters V şeklindeki çapraz düzenlerinin kullanılması
durumunda, bu elemanlarda narinlik oranı için 4.0 E Fy koşuluna uyulmalıdır.
(c) Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçevelerde, çapraz elemanlarının
enkesitini oluşturan parçaların tek parça olarak davranmalarının sağlanması koşulu ile çok
parçalı elemanların kullanılmasına izin verilebilir. Bu koşul, elemanları arasındaki uzaklığı bir
bağ levhası kalınlığı kadar olan çok parçalı çubuklarda eşit aralıklı yerleştirilen bağ levhaları
ile, diğer durumlarda ise kafes bağlantılar (örgü elemanları) ile sağlanmalıdır. Çok parçalı
çaprazların ara bağlantı elemanlarının tasarımında, ÇYTHYE 8.4 esas alınacaktır.
I-6/22

(a) V veya ters V şeklindeki çapraz sistemlerinde çaprazların, kiriş-kolon birleşim bölgesi
dışında, bağlandığı kirişlerin sağlaması gereken ek koşullar aşağıda verilmiştir.
(1) Kirişler kolonlar arasında sürekli olacaktır.
(2) Kirişlerin üst ve alt başlıkları, I-6.7’de süneklik düzeyi sınırlı sistemlerin kirişleri için
belirtildiği şekilde, yanal doğrultuda desteklenecektir. Ayrıca, çaprazların bağlandığı
noktalarda da kirişlerin üst ve alt başlıklarının yanal doğrultuda desteklenmesi gereklidir.
(3) Kirişler, çaprazların yok sayılması durumunda düşey yükler ve aşağıda tanımlanan
çapraz eksenel kuvvetleri altında boyutlandırılacaktır.
(i) Çekme etkisindeki çaprazlar için, RyFyAg (YDKT) veya RyFyAg/1.5 (GKT) ile
hesaplanan olası eksenel çekme kuvveti ve dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen çekme
kuvvetinin küçüğü.
(ii) Basınç etkisindeki çaprazlarda karakteristik basınç dayanımının %30’u (0.3FcrAg)
olarak hesaplanan eksenel basınç kuvveti.
(b) Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçevelerde K şeklindeki (çaprazların
kolon orta noktasına bağlandığı) çapraz düzenine izin verilmez.
(c) Süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçevelerde sadece çekmeye çalışan
çaprazların kullanılmasına izin verilebilir. Ancak, sadece çekme kuvveti taşıyacak şekilde
boyutlandırılan çaprazlarda narinlik oranı (çubuk burkulma boyu/atalet yarıçapı) 300’ü
aşmayacaktır. Bu sınırlama çelik kablo ve miller için geçerli değildir.
I-6.14.5. Çapraz Uç Birleşimleri
Çapraz uç birleşimleri, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile çarpılarak büyütülen deprem iç
kuvvetleri esas alınarak boyutlandırılacaktır. Ancak bu iç kuvvetlerin, kapasite tasarımı ilkesi
uyarınca, aşağıda tanımlanan eksenel çekme ve basınç kuvveti dayanımlarından daha büyük
olmasına gerek yoktur.
(a) Çaprazın çekme etkisinde olması durumunda, Ry Fy Ag (YDKT) veya Ry Fy Ag /1.5 (GKT)
ile hesaplanan olası çekme kuvveti dayanımı.
(b) Çaprazın basınç etkisinde olması durumunda, Ry Fy Ag ve 1.14Fcre Ag ile belirlenen olası
çapraz eksenel basınç kuvveti dayanımlarından küçüğünün (YDKT) için 1.1 veya (GKT) için
1.1/1.5  ile çarpılmasıyla hesaplanan olası çapraz dayanımı.
Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kolon ekleri için I-6.13.7’de
verilen koşullar süneklik düzeyi sınırlı merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kolon ekleri için de
geçerlidir.
I-6.15. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK

ÇERÇEVELER
Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçeveler, deprem etkileri altında, bağ kirişi
adı verilen elemanlarının önemli ölçüde doğrusal olmayan şekildeğiştirme yapabilme
özelliğine sahip olduğu yatay yük taşıyıcı sistemlerdir. Bu sistemlerde, bağ kirişlerinin
yerleşim düzeni çeşitli şekillerde olabilir (TBDY Şekil 9.6).
I-6/23
Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçeveler, bağ kirişlerinin plastik
şekildeğiştirmesi sırasında kolonların, çaprazların ve bağ kirişi dışındaki diğer kirişlerin
doğrusal-elastik bölgede kalması sağlanacak şekilde boyutlandırılırlar. Diğer bir deyişle, bu
sistemlerde plastik mafsalların sadece bağ kirişlerinin uçlarında oluşması öngörülür, Şekil I-
6.4. Bunu sağlamak için, bağ kirişlerinin yeterli süneklik düzeyine sahip olması, plastik
şekildeğiştirmeleri sırasında stabilitelerinin (kararlılıklarının) sağlanması ve plastik
şekildeğiştirmelerden dolayı sistemde oluşan yerdeğiştirmelerin sınırlandırılması amacıyla
gerekli önlemler alınır. Bu önlemlere ek olarak, dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin birleşim
detayları, kapasite tasarımı ilkesi doğrultusunda oluşturulur.
Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin boyutlandırılmasında
Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin kiriş, kolon ve çaprazlarında,
başlık genişliği/kalınlığı, gövde yüksekliği/kalınlığı ve çap/kalınlık oranları TBDY Tablo
9.3’te verilen hd sınır değerlerini aşmamalıdır.
I-6.15.2. Bağ Kirişleri
Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin bağ kirişlerinin konumuna ve
tasarımına ilişkin koşullar aşağıda sıralanmıştır.
(a) Süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerde, her çapraz elemanın en
az bir ucunda bağ kirişi bulunmalıdır.
(b) Bağ kirişleri, I-6.4.4’te açıklanan deprem etkilerini içeren yük birleşimleri esas alınarak
hesaplanan iç kuvvetler (eğilme momenti, eksenel kuvvet ve kesme kuvveti) altında
boyutlandırılır.
kiriş bağ kirişi
e e
kolon
raz
raz
çap
çap
(a) Dışmerkez Çaprazlı Çelik Çerçeve (b) Plastik Şekildeğiştirme Mekanizması

Şekil I-6.4
(c) Bağ kirişinin tasarım kesme kuvveti dayanımı, gövdede kesme kuvveti etkisinde akma
ve kesitin eğilme momenti etkisinde akma sınır durumlarından bulunan en küçük kesme
kuvveti dayanımı olarak alınır.
(d) Bağ kirişi geniş başlıklı hadde I profili veya yapma I enkesitli olacak, yapma enkesitli
bağ kirişi kullanılması durumunda, başlık ve gövde levhası birleşimleri tam penetrasyonlu küt
kaynak ile sağlanacaktır. Gövde levhasında boşluk açılmasına izin verilmemektedir.
(e) Bağ kirişinin üst ve alt başlıkları, kirişin iki ucunda, kolon kenarında düzenlenen bağ
kirişlerinde ise kirişin bir ucunda, TBDY 9.2.8.2’de belirtilen koşullar esas alınarak yanal
doğrultuda desteklenecektir.
I-6/24
I-6.15.3. Bağ Kirişinin Dönme Açısı

Bağ kirişinin bulunduğu i’inci katın i göreli kat ötelemesine bağlı olarak
R i
θp  TBDY (9.21)
I hi
denklemi ile hesaplanan göreli kat ötelemesi açısından dolayı bağ kirişi ile bu kirişin
uzantısındaki kat kirişi arasında meydana gelen dönme açısı, aşağıda bağ kirişinin uzunluğuna
bağlı olarak belirlenen sınır değerleri aşmamalıdır.
I-6.15.4. Rijitlik (Berkitme) Levhaları
Çapraz elemanların bağ kirişine ve uzantılarına doğrudan yük aktardığı uçlarında rijitlik
levhaları düzenlenmelidir (TBDY Şekil 9.9). Ayrıca, bağ kirişi uçlarındaki rijitlik levhalarına
ek olarak, bağ kirişinin boyuna bağlı olarak tanımlanan sayıda ara rijitlik levhaları
konulacaktır.
rijitlik levhaları (9.8.5.1)
çapraz ve bağ kirişi

eksenleri bağ kirişi e
içinde kesişecektir.
a
a
sürekli
köşe
ara rijitlik rijitlik
kaynağı
levhaları levhaları
(9.8.5.2)
a-a kesiti
TBDY Şekil 9.9
I-6.15.5. Çaprazlar, Kat Kirişleri ve Kolonların Tasarımı

(a) Çaprazların ve kat kirişlerinin bağ kirişi dışında kalan bölümlerinin gerekli
dayanımlarının belirlenmesi için, I-6.4.4’te verilen deprem etkisini içeren yük birleşimleri
esas alınarak hesaplanan iç kuvvetler, bağ kirişinin plastikleşmesine neden olan yüklemenin
(Bkz. TBDY 9.8.6.1) 1.25Ry katı ile büyütülecektir.
(b) Kolonların ve betonarme döşemelerle birlikte kompozit olarak çalışan kat kirişlerinin
bağ kirişi dışında kalan bölümlerinin gerekli dayanımlarının belirlenmesi için, deprem etkisini
içeren yük birleşimleri ile hesaplanan iç kuvvetler bağ kirişinin plastikleşmesine neden olan
yüklemenin 1.1Ry katı ile büyütülecektir.
I-6.15.6. Birleşim Detayları
Çaprazların bağ kirişi ile birleşim detayının, bağ kirişi-kolon birleşim detayının ve çapraz
veya düğüm noktası levhasının kiriş-kolon birleşim bölgesine bağlantı detayının
tasarımlarında uygulanacak koşulların ayrıntıları TBDY 9.8.8-10’da verilmiştir.
I-6/25

Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kolon ekleri için I-6.13.7’de
verilen koşullar süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin kolon ekleri için
de aynen geçerlidir.
I-6.16. BURKULMASI ÖNLENMİŞ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER
Merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin elemanlarının çekme ve basınç kuvvetleri altında simetrik
olmayan çevrimsel davranış sergilemeleri ve basınç kuvvetleri altında burkulmaları nedeniyle
güç tükenmesine ulaşmaları burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçeve sistemlerin
geliştirilmesine neden olmuştur.
Burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçeveler, çekme ve basınç kuvvetleri altında simetrik ve
sünek davranış sergilemeleri, yapı sistemi için büyük bir yatay rijitlik sağlamaları ve yüksek
enerji sönümleme özellikleri ile günümüzde tercih edilen etkin deprem kuvveti taşıyıcı
sistemler arasında yer almaktadır (Şekil I-6.5).
Şekil I-6.5
Çelik çekirdeğin aderanssız bir tabaka ve mantodan oluşan sargı ile sarılması suretiyle özel
olarak üretilen burkulması önlenmiş çapraz elemanların kirişlere veya kiriş-kolon birleşim
bölgelerine merkezi olarak bağlanmasıyla oluşturulan burkulması önlenmiş çaprazlı çelik
çerçeveler, plastik şekildeğiştirmelerin çekme ve basınç etkileri altında çapraz elemanlarda
oluşması sağlanacak şekilde boyutlandırılırlar. Bu sistemlerin tasarımında uygulanacak
kurallar aşağıda özetlenmiştir.
(a) Burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçevelerin kiriş ve kolonlarında, başlık
genişliği/kalınlığı, gövde yüksekliği/kalınlığı ve çap/kalınlık oranları TBDY Tablo 9.3’te
verilen hd sınır değerlerini aşmamalıdır.
I-6/26
(b) Burkulması önlenmiş çaprazların uç birleşimlerinde kiriş enkesit yüksekliğini aşmayan

miktarda dışmerkezliğe, bu etkinin eleman ve birleşimlerin tasarımda dikkate alınması ile elde
edilen iç kuvvetlerin, plastik şekildeğiştirmelerin çapraz elemanlarda oluşması durumunu
değiştirmediğinin gösterilmesi koşulu ile izin verilebilir.
(c) Burkulması önlenmiş çaprazlar, en az %2 göreli kat ötelemesine ve tasarım göreli kat
ötelemesinin iki katına karşı gelen şekildeğiştirme durumlarının büyüğü esas alınarak
boyutlandırılırlar. Elemanın şekildeğiştirme miktarının belirlenmesinde, çaprazlı çerçevelerde
düşey yük etkileri nedeniyle oluşan yerdeğiştirme durumu da dikkate alınacaktır.
(a) Kolon, kiriş ve birleşimlerin boyutlandırılmasına esas olan gerekli dayanımlar, tasarım
depremi etkisi altında çapraz elemanların çekme ve basınç kuvvetleri etkisinde akmaya
ulaşması durumu esas alınarak, I-6.4.5’te açıklanan kapasite tasarımı ilkelerine uygun olarak
belirlenir.
(b) Burkulması önlenmiş çaprazlar düşey yük etkilerinin aktarılmasında gözönüne
alınmazlar.
(c) Burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçevelerin kolonlarında, deprem etkileri altında
meydana gelen eğilme momentlerinin ihmal edilmesine izin verilebilir. Ancak, kolon uçları
arasında etkiyen yatay kuvvetlerin bulunması halinde, bunların oluşturacağı eğilme
momentleri gözönüne alınmalıdır.
I-6.16.3. Çaprazlar
Burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçevelerin çapraz elemanları aşağıdaki koşulları
sağlayacak şekilde boyutlandırılmalıdır.
(a) Çelik çekirdek olarak 50mm veya daha kalın levhaların kullanılması halinde, bu
levhalar I-6.3.1(b)’de verilen minimum çentik tokluğu koşulunu sağlayacaktır.
(b) Çelik çekirdekte ek oluşturulmasına izin verilmemektedir.
(c) Burkulmayı önleyen manto (sargı) sistemi, olası yerdeğiştirme durumunda, çelik
çekirdeğin yerel ve genel burkulmasını sınırlandırmalıdır.
(d) Çelik çekirdek, çapraz elemana etkiyen eksenel kuvvetin tamamını karşılayacak şekilde
boyutlandırılmalıdır.
(a) V veya ters V şeklindeki çapraz sistemlerinde, kirişler kolonlar arasında sürekli olacak,
alt ve üst başlıkları I-6.7(b) uyarınca yanal doğrultuda mesnetlenecektir.
(b) Kirişler ve birleşimlerinin gerekli dayanımları, sabit ve hareketli yüklerin etkisinde
çaprazların olmadığı varsayımı altında, ilgili yük birleşimlerine göre belirlenecektir. Deprem
etkilerini içeren yük birleşimlerinde, deprem etkileri çapraz elemanların olası çekme ve basınç
dayanımları kullanılarak hesaplanacaktır.
(c) Burkulması önlenmiş çaprazlı çelik çerçevelerde K şeklindeki (çaprazların kolon orta
noktasına bağlandığı) çapraz düzeni kullanılmayacaktır.
I-6.16.5. Birleşim Detayları
Çaprazların veya düğüm noktası levhalarının kiriş ve kolona bağlandığı kiriş-kolon birleşim
bölgelerinin, mafsallı ve rijit kiriş-kolon birleşim detaylarının ve çapraz uç birleşimlerinin
tasarımlarında uygulanacak koşulların ayrıntıları TBDY 9.8.5-6’da verilmiştir.
I-6/27
Çapraz uç birleşimlerinin tasarımında düğüm noktası levhasının burkulma sınır durumları

dikkate alınacak, gerekli olan durumlarda düğüm noktası levhasının yanal olarak
desteklenmesi sağlanacaktır.
Kolon ekleri I-6.9’da verilen koşulları sağlayacak şekilde boyutlandırılırlar. Ek tasarımında
küt kaynağın kullanılması halinde, tam penetrasyonlu kaynak kullanılmalıdır. Kolon eklerinin
eğilme dayanımı, eklenen elemanlardan küçük enkesitli olanının eğilme kapasitesinin
%50’sinden az olmayacaktır.
I-6.17. DİYAFRAM İÇİ BAŞLIK VE DİKME ELEMANLARI
Diyaframlar, normal kat ve çatı düzlemleri içinde teşkil edilen ve kat döşemelerine etkiyen
yatay kuvvetlerin yatay yük taşıyıcı sistemlere güvenle aktarılmasını sağlayan taşıyıcı
sistemlerdir. Betonarme döşeme sistemi içeren tipik bir diyafram sisteminin, örneğin (Y)
ekseni doğrultusundaki deprem etkilerine karşı oluşturulan diyafram başlığı bölgeleri ve
diyafram dikmeleri (aktarma elemanları) TBDY Şekil 9.11’de şematik olarak gösterilmiştir.
TBDY Tablo 4.1’de tanımlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerden birine mesnetlenen yatay
çapraz sistemleri ve uzay kafes çatı sistemlerinin eleman ve birleşimleri de bu bölümde
tanımlanan diyafram kuvvetleri altında boyutlandırılırlar.
1 2 3 4 5
A
Yatay Kuvvet
Taşıyıcı Çerçeve y
Diyafram Diyafram
Dikmesi Dikmesi
x
B
Yatay Kuvvet Yatay Kuvvet
Taşıyıcı Çerçeve Diyafram Taşıyıcı Çerçeve
Dikmesi
Diyafram Başlığı
TBDY Şekil 9.11
I-6.17.1. Diyafram Başlığı

Diyafram başlıkları, döşeme düzlemindeki yatay kuvvetlerin yatay kuvvet taşıyıcı sistem
elemanlarına aktarılması sırasında oluşan eğilme etkilerini temsil eden çekme ve basınç
kuvveti çiftleri gözönüne alınarak boyutlandırılır. Başlık bölgelerinin tasarımında kullanılacak
olan iç kuvvetler, I-6.4.4’te verilen deprem etkisini içeren yük birleşimleri dikkate alınarak
hesaplanacaktır.
Betonarme döşemelerde, basınç bölgesinin en dış beton lifindeki basınç gerilmesinin 0.20fck
(fck : beton karakteristik silindir basınç dayanımı) sınır değerini aşması halinde, ilave basınç ve
I-6/28
sargı donatısı kullanılması gerekmektedir. Diyafram başlığı çekme kuvvetinin ise, betonarme
döşeme içine yerleştirilecek ilave çekme donatısı ve/veya yapısal çelik elemanlar tarafından
güvenle taşınması sağlanır.
I-6.17.2. Diyafram Dikmeleri
Diyafram dikmeleri ve birleşimleri, yatay kuvvet taşıyıcı sistemlerin dışındaki yapı
bölümlerine etkiyen atalet kuvvetlerinin yatay kuvvet taşıyıcı sistemlere güvenle aktarılmasını
sağlayacak şekilde boyutlandırılırlar. Bu elemanların ve birleşimlerinin boyutlandırılmasında
esas alınacak iç kuvvetler, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen deprem etkisini içeren
yük birleşimleri dikkate alınarak hesaplanırlar.
I-6.17.3. Yatay Çapraz Sistemleri ve Uzay Çatı Kafes Sistemleri
Yatay çapraz sistemlerinin ve uzay çatı kafes sistemlerinin elemanları ve birleşimleri, yatay
yük taşıyıcı sistemlerin dışındaki yapı bölümlerinden yatay kuvvet taşıyıcı sistemlere güvenle
yük aktarımını sağlayacak şekilde boyutlandırılırlar. Bu elemanların ve birleşimlerinin
boyutlandırılmasında esas alınacak iç kuvvetler, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen
deprem etkisini içeren yük birleşimleri esas alınarak hesaplanırlar.
I-6.18. MOMENT AKTARAN ÇERÇEVELERİN ÇELİK – BETONARME

KOMPOZİT KOLONLARI
Özellikle deprem bölgelerindeki çok katlı yüksek binaların ve büyük açıklıklı yapıların
tasarımında, çelik-betonarme kompozit kolonların kullanılması önemli yararlar
sağlayabilmektedir.
Betona gömülü ve beton dolgulu çelik-betonarme kompozit kolonların (Şekil I-6.6) sağladığı
başlıca yararlar,
(a) daha küçük boyutlu bir kolon enkesiti ile daha büyük bir eksenel kuvvet dayanımının
sağlanabilmesi
(b) kolonun süneklik kapasitesinin arttırılması
(c) çelik enkesitin yerel burkulma riskinin azaltılabilmesi
(d) betona gömülü kompozit kolonlarda yüksek yangın dayanımı sağlanması
olarak sıralanabilir.
(a) (a) (b) (b) (c) (c) (d) (d)

Çelik gömme kompozit Beton dolgulu kompozit
n n Çelik
Çelik kolonlar
Ankraj
Ankraj Elemanları
Elemanları (Kayma
(Kayma Elemanları)
Elemanları) kolonlar
Şekil I-6.6
Moment aktaran çerçeve türü taşıyıcı sistemlerin çelik-betonarme kompozit kolonları, TBDY
Bölüm 7 ve TBDY Bölüm 9 ile ÇYTHYE Bölüm 12’de verilen kurallar esas alınarak
boyutlandırılırlar. (e) (e) (f) (f)
Çelik-betonarme kompozit kolonlu binalarda yatay yük taşıyıcı sistemler, süneklikleri ve
depreme karşı davranışları bakımından, aşağıda tanımlanan iki sınıfa ayrılmıştır.
I-6/29
(a1) Betonarme kirişler ve çelik gömme kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi yüksek
moment aktaran çerçeve sistemler.
(a2) Çelik kirişler ve beton dolgulu kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi yüksek
(b1) Betonarme kirişler ve çelik gömme kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi sınırlı
(b2) Çelik kirişler ve beton dolgulu kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi sınırlı
Süneklik düzeyi yüksek ve süneklik düzeyi sınırlı kompozit kolonlu sistemlerin, sistem ve
kompozit kolon özellikleri bakımından, sağlaması gereken başlıca koşullar aşağıda
özetlenmiştir.
I-6.18.1. Kolonların Kirişlerden Daha Güçlü Olması Koşulu
(a) Betonarme kirişler ile çelik gömme kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi
yüksek moment aktaran çerçevelerde, gözönüne alınan deprem doğrultusunda, her bir kiriş-
kolon düğüm noktasına birleşen kolonların eğilme momenti kapasitelerinin toplamı, o düğüm
noktasına birleşen kirişlerin kolon yüzü kesitlerindeki eğilme momenti kapasiteleri
toplamından en az %20 daha büyük olmalıdır. Bu koşulun sağlanamadığı kolonlarda,
TBDY 7.3.6’da verilen kurallar esas alınacaktır.
(b) Çelik kirişler ile beton dolgulu kompozit kolonlardan oluşan süneklik düzeyi yüksek
moment aktaran çerçevelerde, gözönüne alınan deprem doğrultusunda, TBDY Denk.(9.7) ile
uyumlu olarak kolonların kirişlerden daha güçlü olma koşulunun sağlandığı gösterilecektir.
Bu koşulun sağlanamadığı kolonlarda, I-6.10.2’de verilen koşullar, gerekli eksenel kuvvet
dayanımının tasarım eksenel kuvveti dayanımına oranı için 0.30 değeri yerine 0.10 değeri
esas alınarak uygulanacaktır.
Kompozit kolonların eğilme momenti kapasitelerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu
olarak, bu moment kapasitelerini en küçük yapan tasarım eksenel kuvvetleri gözönünde
tutulacaktır.
Çelik-betonarme kompozit kolonlu süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran çerçevelerde,
kolonların kirişlerden daha güçlü olma koşulunun sağlanması zorunlu değildir.
I-6.18.2. Moment Aktaran Çerçevelerin Çelik Gömme ve Beton Dolgulu Kompozit
Kolonlarının Tasarımına İlişkin Kurallar
Süneklik düzeyi yüksek ve sınırlı moment aktaran çerçevelerin çelik gömme ve beton dolgulu
kompozit kolonlarının tasarımına ilişkin olarak, ayrıntıları TBDY 9.11.3-6’da verilen başlıca
kuralların başlıkları aşağıda sıralanmıştır.
(a) Beton dolgulu kolonların çelik boru ve kutu enkesitlerinin sağlaması gereken enkesit
koşulları.
(b) Düşey yükler ve depremin ortak etkisi altında hesaplanan eksenel basınç kuvvetinin
sınırlandırılması.
(c) Çelik gömme kolonlarda sarılma bölgesi uzunluğuna ve enine donatı oranına ilişkin
kurallar.
(d) Kolon ek detaylarına ilişkin koşullar.
(e) Çelik kiriş-kompozit kolon birleşimlerinin dönme kapasitesinin sınırlandırılması.
(f) Çelik gömme kompozit kolonlarda minimum ve maksimum boyuna donatı oranları.
I-6/30
I-6.19. TEMEL BAĞLANTI DETAYLARI
Temel bağlantı detaylarının boyutlandırılmasında esas alınacak gerekli dayanımlar, I-6.4.5’te

verilen kapasite tasarımı ilkelerine uygun olarak, aşağıdaki şekilde belirlenir.
(a) Yatay yük taşıyıcı sistem kolonlarının temele bağlantı detaylarının gerekli eksenel
çekme ve basınç kuvveti dayanımları, sözkonusu temele bağlanan diğer eleman
birleşimlerinin gerekli dayanımlarının düşey bileşenleri de gözönünde tutularak hesaplanır.
Ancak bu kuvvetler, kolon ekleri için tanımlanan eksenel basınç ve çekme kuvvetlerinin
büyüğünden az olmamalıdır.
(b) Temel bağlantı detaylarının gerekli kesme kuvveti dayanımı
(1) çaprazlı çerçeve sistemlerin temele bağlanan çaprazlarının birleşimlerinin gerekli
dayanımının yatay bileşenlerinin toplamına,
(2) moment aktaran çerçevelerin kolonlarında, kolon ekleri için tanımlanan kesme kuvveti
dayanımına eşit olarak alınır.
(c) Yatay yük taşıyıcı sistemlerin temele bağlantı detaylarının gerekli eğilme momenti
dayanımı
(1) çaprazlı çerçeve sistemlerin temele bağlanan kolon ve çaprazlarının birleşimlerinin
gerekli eğilme dayanımlarının bileşkesine
(2) moment aktaran çerçevelerin kolonlarında, aşağıda tanımlanan eğilme momenti
değerlerinden küçüğüne eşit olarak alınır.
(i) Kolonların, 1.1Ry FyWp (YDKT) veya 1.1Ry FyWp /1.5 (GKT) ile hesaplanan eğilme
momenti dayanımı.
(ii) 9.2.6’da verilen, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen deprem etkisini içeren yük
birleşimleri dikkate alınarak hesaplanan eğilme momenti dayanımı.
Temel bağlantı detayında kullanılan ankraj çubukları malzemesinin özellikleri I-6.3.2(e)’ye
uygun olacaktır.
I-6.20. MOMENT AKTARAN ÇELİK ÇERÇEVELERDE KİRİŞ-KOLON BİRLEŞİM

DETAYLARI
TBDY Bölüm Ek 9B’de, süneklik düzeyi yüksek ve süneklik düzeyi sınırlı moment aktaran
çelik çerçeveler için, sırasıyla I-6.10.3’te ve I-6.11.2’de öngörüldüğü şekilde, en az 0.04
radyan veya 0.02 radyan göreli kat ötelemesi açısı’nı (göreli kat ötelemesi / kat yüksekliği)
sağlayabilecek kapasitede olduğu deneysel ve/veya analitik yöntemlerle kanıtlanmış olan
çeşitli bulonlu ve kaynaklı birleşim detayı örnekleri verilmiştir.
Bu detaylar, süneklik düzeyi yüksek ve süneklik düzeyi sınırlı çerçevelerin moment aktaran
kiriş-kolon birleşimlerinde, bu bölümde kendileri için verilen uygulama sınırları çerçevesinde
kullanılabilmektedir.
Çelik çerçevelerin moment aktaran kiriş-kolon birleşimleri için verilen detaylar aşağıda
sıralanmıştır.
(a) Tam dayanımlı bulonlu alın levhalı birleşimler.
(b) Bulonlu başlık levhalı birleşimler.
(c) Tam penetrasyonlu küt kaynaklı birleşimler.
(d) Kaynaklı, zayıflatılmış kiriş enkesitli kiriş-kolon birleşimleri.
I-6/31
I-6.21. KAYNAKLAR
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara, 2018.
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik, T.C. Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 2018.
ANSI/AISC 341-16 Seismic Provisions for Structural Steel Buildings, American Institute of
Steel Construction,Chicago, Illinois, USA, 2016.
ANSI/AISC 358-16 Prequalified Connections for Special and Intermediate Steel Moment
Frames for Seismic Applications, American Institute of Steel Construction, Chicago, Illinois,
USA, 2016.
FEMA 350 Recommended Seismic Design Criteria for New Steel Moment-Frame Buildings,
SAC Joint Venture, 2000.
TS 498 Yapıların Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri,
Türk Standardları Enstitüsü, Ankara, 1997.
Ductile Design of Steel Structures, Bruneau M., Uang C. M., Sabelli R., McGraw-Hill, 2011.
Design of Steel Structures for Buildings in Seismic Areas, Landolfo R., Mazzolani F., Dubina
D., Silva L. S., D’Aniello M., Ernst & Sohn, A Wiley Brand, 2017.
Seismic Design of Reinforced Concrete and Masonary Buildings, Paulay T. and Priestley
M.J.N, John Wiley & Sons Inc., New York, 1992.
Depreme Dayanıklı Çelik Bina Tasarımında Modern Yaklaşımlar, Özer E., 7. Ulusal Deprem
Mühendisliği Konferansı, Çağrılı Bildiriler Kitabı, 302-313, İstanbul, 30 Mayıs- 3 Haziran
2011.
I-6/32
ÖRNEK Ç-1: TBDY (2018)’e Göre
Süneklik Düzeyi Yüksek Moment Aktaran
Çelik Çerçeveli Bina Taşıyıcı Sisteminin
Hesabı ve Tasarımı

<<
Ç-1/ii
<<
Süneklik Düzeyi Yüksek Moment Aktaran
İÇİNDEKİLER
GENEL Ç-1/1
Ç-1.1. BİNA TAŞIYICI SİSTEMİ Ç-1/2
Ç-1.2. SABİT VE HAREKETLİ YÜKLER Ç-1/4
Ç-1.3. DEPREM YÜKLERİ Ç-1/4
Ç-1.3.1. Bina Kullanım Sınıfı (BKS) ve Bina Önem Katsayısı (I) Ç-1/4
Ç-1.3.2. Deprem Tasarım Sınıfı (DTS) Ç-1/5
Ç-1.3.3. Bina Yükseklik Sınıfı (BYS) Ç-1/5
Ç-1.3.4. Bina Performans Hedefi Ç-1/5
Ç-1.3.5. Düzensizliklerin Kontrolü Ç-1/6
Ç-1.3.6. Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodunun Belirlenmesi Ç-1/7
Ç-1.3.7. Deprem Yükü Azaltma Katsayısı (Ra(T)) Ç-1/9
Ç-1.3.8. Toplam Yatay Eşdeğer Deprem Yükü (VtE) Ç-1/9
Ç-1.3.9. Katlara Etkiyen Yatay Eşdeğer Deprem Yükleri Ç-1/9
Ç-1.3.10. Düşey Deprem Etkisi Ç-1/10
Ç-1.3.11. Yatay Deprem Yüklerinin Etkime Noktaları Ç-1/10
Ç-1.4. RÜZGAR YÜKLERİ Ç-1/11
Ç-1.5. YÜK BİRLEŞİMLERİ Ç-1/15
Ç-1.6. BİNA TAŞIYICI SİSTEMİNİN YAPISAL ANALİZLERİ Ç-1/16
Ç-1.6.1. Etkin Göreli Kat Ötelemelerinin Kontrolü Ç-1/16
Ç-1.6.2. İkinci Mertebe Etkileri Ç-1/18
Ç-1.7. BOYUTLANDIRMA HESAPLARI Ç-1/19
Ç-1.7.1. İkincil Döşeme Kirişlerinin Boyutlandırılması Ç-1/19
Ç-1.7.2. Moment Aktaran Çerçeve Kolonlarının Boyutlandırılması Ç-1/21
Ç-1.7.3. Moment Aktaran Çerçeve Kirişlerinin Boyutlandırılması Ç-1/27
Ç-1.7.4. Taşıyıcı Sistem Elemanlarının Enkesit Profilleri Ç-1/35
Ç-1.8. KOLONLARIN KİRİŞLERDEN DAHA GÜÇLÜ OLMASI
KOŞULUNUN KONTROLLERİ Ç-1/35
Ç-1.9. DETAY HESAPLARI Ç-1/37
Ç-1.9.1. Kiriş-Kolon Birleşim Detayının Tasarımı Ç-1/37
Ç-1.9.2. Kolon Ek Detayının Tasarımı Ç-1/47
Ç-1.9.3. Kolonların Temele Bağlantı Detayının Tasarımı Ç-1/48
Ç-1.10. KAYNAKLAR Ç-1/60
Ç-1/iii
<<
Ç-1/iv
<<
GENEL
Binanın coğrafi konumu, İstanbul/Maslak bölgesi içinde olmak üzere, enlem ve boylam
değerleri sırasıyla, 41.1105 ve 29.0220 olarak verilmektedir. Binanın ZA yerel zemin sınıfı
üzerinde inşa edileceği varsayılmaktadır.
Birbirine dik her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi süneklik düzeyi yüksek moment
aktaran çelik çerçevelerden teşkil edilen binanın kolon ve kirişleri I-enkesitli elemanlardan
oluşmaktadır. Bu çerçevelerin kiriş-kolon birleşimleri, plastik şekildeğiştirmelerin (plastik
mafsalların) kiriş uç bölgelerinde oluşmasını sağlayan özel kural ve koşullar esas alınarak
boyutlandırılmaktadır. Bu tür taşıyıcı sistemler için öngörülen sünek göçme durumunda, kiriş
uçlarında oluşan plastik mafsalların sistem geneline yayılmasının sağlanması gerekmektedir.
Bu durumda, deprem enerjisi kiriş uçlarında oluşan plastik mafsallar yardımıyla
sönümlenirken, kiriş-kolon birleşimleri ve kolonların, esas itibariyle elastik bölgede kalması
sağlanır.
Bina taşıyıcı sistem elemanlarının boyutlandırılmasında, Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve
Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik (ÇYTHYE) 2018 ve Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği
(TBDY) 2018 kullanılacaktır. Moment aktaran çerçevelerin kiriş-kolon birleşimlerinin
tasarımında ayrıca, ANSI/AISC 358-16 ve AISC Steel Design Guide 4’ten yararlanılacaktır.
Moment aktaran çelik çerçeveler için kiriş-kolon birleşimleri, TBDY Ek 9B’de verilmektedir.
Bu bölümde yer alan birleşimlerden herhangi biri, kendisi için belirtilen koşullara uyulmak
suretiyle, moment aktaran kiriş-kolon birleşimi olarak kullanılabilir. Bu örnekte, TBDY Ek
9B.2’de tasarım esasları açıklanan tam dayanımlı bulonlu alın levhalı kiriş-kolon birleşimi
kullanılacaktır.
Kolon eki birleşimi, tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılarak teşkil edilmektedir. Kolonlar
betonarme temele, kuvvetli eksenleri etrafında moment aktaracak şekilde, buna dik doğrultuda
ise mafsallı olarak bağlanmaktadır. Moment aktaran çerçevelerin kolonlarının temele
birleşimleri, AISC Steel Design Guide 1 ve ACI 318M – 08’den yararlanılarak
Taşıyıcı sistemi oluşturan kiriş ve kolonların yapısal çelik sınıfı sırasıyla, S275 ve S355 olarak
öngörülmektedir. Kaynak metali sınıfı, birleştirilecek elemanların yapısal çelik sınıfına göre,
E480 ve/veya E550 olarak belirlenmektedir. Yatay yük taşıyıcı sistemi oluşturan moment
aktaran çerçevelerin kiriş-kolon birleşimlerinde yüksek dayanımlı 10.9 bulon sınıfı
kullanılmaktadır.
Bina taşıyıcı sisteminin yapısal analizleri, ayrıntıları ÇYTHYE 6.3’te açıklanan genel analiz
yöntemi kullanılarak gerçekleştirilecektir. Buna göre, göreli kat ötelemeleri ve sehim
kontrollerinde azaltılmamış eleman rijitlikleri esas alınırken, taşıyıcı sistemi oluşturan
elemanların gerekli dayanımları azaltılmış eleman rijitlikleri ve ikinci mertebe etkileri
gözönünde tutularak elde edilecektir. İkinci mertebe etkilerinin elemanların gerekli dayanımına
etkisi, ayrıntıları ÇYTHYE 6.5’te açıklanan yaklaşık ikinci mertebe analizi yapılarak dikkate
alınacaktır.
Analiz ve boyutlandırma hesaplarında, ayrıntıları ÇYTHYE 5.3.1’de açıklanan Yük ve
Dayanım Katsayıları ile Tasarım Yöntemi (YDKT) kullanılacaktır.
Ç-1/1
<<
Ç-1.1. BİNA TAŞIYICI SİSTEMİ
Üç boyutlu taşıyıcı sistem genel görünüşü ve bilgisayar hesap modeli Şekil Ç-1.1’de, normal
kat sistem planı Şekil Ç-1.2’de, tipik sistem enkesiti Şekil Ç-1.3’te verilen ve işyeri amacıyla
kullanılacak olan dört katlı çelik binanın analizine ait başlıca sonuçlar ile tipik elemanlarının
boyutlandırma ve detay hesapları açıklanacaktır.
Binanın her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi, TBDY 9.3’te tanımlanarak ilgili tasarım
koşulları verilen, süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçevelerden oluşmaktadır.
Kat döşemeleri, çelik kirişlere mesnetlenen trapez profilli sac levhalar üzerindeki yerinde
dökme betonarme döşeme sisteminden meydana gelmektedir. Betonarme döşemenin çelik
kirişlere bağlantısı için, boyutları ve yerleşimi konstrüktif olarak seçilen başlıklı çelik
ankrajlardan yararlanılmıştır. Böylece, döşeme sisteminin düzlemi içinde rijit bir diyafram
oluşturması sağlanmaktadır. Bu örnekte çelik kirişlerin, düşey yükler altında, betonarme
döşeme ile birlikte kompozit olarak çalışması hesaba katılmamaktadır.
2.0m aralıklarla teşkil edilen ikincil ara kirişler, ana kirişlere mafsallı olarak bağlanmaktadır.
Akslardaki ana çerçeve kirişlerinin kolonlara bağlantısı ise, 1-2 ve 4-5 aksları arasında mafsallı,
diğer akslarda kolonların zayıf eksenlerine dik doğrultuda bağlanan uçlarında mafsallı, kuvvetli
eksenlerine dik doğrultuda bağlanan uçlarında rijit olacaktır. Kolonların, 0.00 kotunda temele,
kuvvetli eksenleri etrafında ankastre, zayıf eksenleri etrafında ise mafsallı olarak mesnetlendiği
gözönünde tutulacaktır.
Şekil Ç-1.1 Genel Sistem Görünüşü ve Bilgisayar Hesap Modeli
Ç-1/2
<<
moment aktaran
1 2 çerçeve (tipik) 3 4 5
8.00 8.00 8.00 8.00
HEB
D
2.00 2.00 2.00

2.00 2.00 2.00 2.00
6.00
Plastik mafsal bölgesi yanal

destek elemanı (tipik) IPE
0.75 2.50 3.00 2.50
C as
an
sö
r
mer
6.00
IPE
IPE
1.50
dive
betonarme
döşeme
n
trapez sac
B :Mafsallı
0.75 1.75
:Rijit
Plastik mafsal bölgesi yanal yanal destek

6.00
destek elemanı (tipik) elemanı (tipik)

y
A x
IPE
ikincil ara
moment aktaran
moment aktaran kirişler (tipik)
çerçeve (tipik) çerçeve (tipik)
Şekil Ç-1.2 Normal Kat Sistem Planı
1 2 3 4 5
8.00 8.00 8.00 8.00
betonarme döşeme +
Çatı trapez sac
3. Kat
33.0 = 9.00
2. Kat IPE
1. Kat HEB
4.00
±0.00
Şekil Ç-1.3 Tipik Sistem Enkesiti ( A aksı çerçevesi)
Ç-1/3
<<
Ç-1.2. SABİT VE HAREKETLİ YÜKLER
Bina çatısı, gezilebilir bir teras çatı olarak öngörülmektedir. Bu nedenle çatı katında alüminyum
doğrama kullanılarak oluşturulan çepeçevre parapet teşkil edileceği varsayılmaktadır.
a) Çatı döşemesi : kaplama 0.5 kN/m2
izolasyon 0.4 kN/m2
trapez sac + betonarme döşeme 2.1 kN/m2
asma tavan + tesisat 0.5 kN/m2
çelik konstrüksiyon 0.5 kN/m2
G = 4.0 kN/m2
hareketli yük Qr = 2.0 kN/m2
kar yükü S = 1.3 kN/m2
Not: Meteorolojik verilere göre, İstanbul geneli için yerdeki maksimum kar yüksekliği 75cm
olarak verilmektedir. Ancak bu örnekte bu değer, güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla, 80cm
olarak alınmıştır. Bu durumda, TS EN 1-3’e uygun olarak, karın ortalama birim hacim ağırlığı
2.0kN/m3 olmak üzere, üniform yayılı olarak etkiyen çatı kar yükü 0.80(2.0 kN/m3  0.80m)
 1.3 kN/m2 şeklinde hesaplanmaktadır.
b) Parapet yükü (çatı katında) Gd = 2.0 kN/m
c) Normal kat döşemesi: kaplama 0.5 kN/m2
bölme duvarları 1.0 kN/m2
çelik konstrüksiyon (kolonlar dahil) 0.8 kN/m2
G = 4.9 kN/m2
hareketli yük Q = 2.0 kN/m2
Not: Merdiven ve asansör bölgesindeki sabit ve hareketli yüklerin döşemenin diğer
bölgelerindeki sabit ve hareketli yüklere eşit olduğu varsayılmıştır.
d) Dış duvar yükü (normal katlarda): Gd = 3.0 kN/m
Ç-1.3. DEPREM YÜKLERİ
Tasarımı yapılacak olan dört katlı çelik binanın deprem karakteristikleri ve ilgili yönetmelik
maddeleri aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır.
Ç-1.3.1. Bina Kullanım Sınıfı (BKS) ve Bina Önem Katsayısı (I)
Binanın işyeri olarak hizmet vermesi öngörülmektedir. Bu durumda, TBDY Tablo 3.1’e göre
bina kullanım sınıfı, BKS = 3 ve bina önem katsayısı, I = 1.0 olarak tanımlanmaktadır.
Ç-1/4
<<
Ç-1.3.2. Deprem Tasarım Sınıfı (DTS)
Türkiye Deprem Tehlike Haritaları (https://tdth.afad.gov.tr/) kapsamında, Deprem Tasarım

Sınıfı (DTS)’nın belirlenebilmesi amacıyla DD-2 deprem yer hareketi düzeyinde elde edilen
parametreler Şekil Ç-1.4’te verilmiş ve aşağıda sıralanmıştır.
Şekil Ç-1.4 Yatay Elastik Tasarım Spektrumu Parametreleri
Kısa periyot harita spektral ivme katsayısı, SS = 0.706

1.0 saniye periyot için harita spektral ivme katsayısı, S1 = 0.205
Yerel zemin etki katsayıları, FS = 0.80 ve F1 = 0.80
Bu durumda, TBDY 2.3.2.2’ye göre, tasarım spektral ivme katsayıları SDS ve SD1, TBDY
Denk.(2.1) ile
SDS  SS FS   0.706  0.80   0.565
SD1  S1 F1   0.205 0.80   0.164

olarak elde edilmektedir.
Bu durumda binanın deprem tasarım sınıfı (DTS), bina kullanım sınıfı, BKS = 3 olmak üzere
ve DD-2 deprem yer hareketi düzeyi için tanımlanan kısa periyot tasarım spektral ivme
katsayısı, SDS’nin, TBDY Tablo 3.2’ye göre, 0.50  SDS = 0.565 < 0.75 koşulunu sağlaması
nedeniyle, DTS = 2 olarak belirlenmektedir.
Ç-1.3.3. Bina Yükseklik Sınıfı (BYS)
Binanın, bina tabanından itibaren ölçülen yüksekliği, HN = 4.0 + 3.0  3 = 13.0m olarak
hesaplanmaktadır. Bu durumda TBDY Tablo 3.3’e göre, deprem tasarım sınıfı, DTS = 2 için,
10.5 < HN = 13.0  17.5 olduğundan, bina yükseklik sınıfı, BYS = 6 olmaktadır.
Ç-1.3.4. Bina Performans Hedefi
TBDY Tablo 3.4(a)’ya göre deprem tasarım sınıfı, DTS = 2 ve deprem yer hareketi düzeyi,
DD-2 için yeni yapılacak bu çelik binanın performans hedefi; normal performans hedefi,
kontrollü hasar (KH) ve değerlendirme/tasarım yaklaşımı, dayanıma göre tasarım (DGT)
yaklaşımı olarak belirlenmektedir.
Ç-1/5
<<
Ç-1.3.5. Düzensizliklerin Kontrolü
TBDY 3.6 uyarınca düzensizlik kontrolleri yapılacaktır.
Bina kat planlarında çıkıntıların olmaması, döşeme süreksizliklerinin ve döşemelerde büyük
boşlukların bulunmaması, yatay yük taşıyıcı sistemlerin planda düzenli olarak yerleşmesi
nedeniyle planda düzensizlik durumları mevcut değildir.
Benzer şekilde, taşıyıcı sistemin düşey elemanlarında süreksizliklerin ve ani rijitlik
değişimlerinin olmaması ve kat kütlelerinin yapı yüksekliği boyunca değişiklik göstermemesi
nedeniyle, düşeyde düzensizlik durumları da mevcut değildir.
TBDY 3.6.2.1 uyarınca, burulma düzensizliği (A1 türü düzensizlik) ve komşu katlar arası
rijitlik düzensizliği (B2 türü düzensizlik), TBDY 4.6.2’ye göre deprem hesap yönteminin
belirlenebilmesi amacıyla ayrıca incelenecektir. Bu inceleme, deprem tasarım sınıfı, DTS = 2
ve bina yükseklik sınıfı, BYS = 6 olarak belirlenen bu bina için TBDY Tablo 4.4’ün ilk
satırındaki koşullar esas alınarak yapılabilir.
Bu durumda, her bir kat için A1 türü burulma düzensizliği katsayısı, bi, hesaplanarak, bi 
2.0 koşulunu sağladığı ve ayrıca binada B2 türü rijitlik düzensizliğinin bulunmadığı
gösterilmelidir. Bu koşulların kontrolü sırasıyla, Tablo Ç-1.1 ve Tablo Ç-1.2’de
özetlenmektedir. Aşağıdaki tablolarda verilen yerdeğiştirme değerleri, taşıyıcı sistem
elemanlarının kesin boyutlandırma işlemi tamamlandıktan sonra oluşan sistemin analizleri
sonucunda elde edilen değerlerdir.
Tablo Ç-1.1 – A1 türü burulma düzensizliği koşulunun kontrolü
   i
X
max
   
i
X
ort
   
i
Y
max
   
i
Y
ort
bi  bi 
X Y
Kat (m) (m) Koşul (m) (m) Koşul
Çatı 0.00191 0.00185 1.032  2.0 0.00219 0.00202 1.084  2.0
3 0.00273 0.00265 1.030  2.0 0.00327 0.00301 1.086  2.0
2 0.00322 0.00312 1.032  2.0 0.00396 0.00365 1.085  2.0
1 0.00312 0.00302 1.033  2.0 0.00424 0.00392 1.082  2.0
Tablo Ç-1.2 – B2 türü rijitlik düzensizliği koşulunun kontrolü
Kat    h 
i
X
i
ort
  
X
i 1 h i 1  ort ki 
X
Koşul    h 
i
Y
i
ort
   Y
i 1 h i 1  ort ki 
Y
Koşul
Çatı - 3 0.000617 - - - 0.000677 - - -
3-2 0.000887 0.000887 1.44  2.0 0.001007 0.001007 1.49  2.0
2 -1 0.001037 0.001037 1.17  2.0 0.001220 0.001220 1.21  2.0
1 - Zemin - 0.000757 1.37  2.0 - 0.000982 1.24  2.0
Not: Tablo Ç-1.2’nin oluşturulmasında, ortalama göreli kat ötelemesi oranının, kütle
merkezinin göreli kat ötelemesi oranına eşit olduğu varsayılmaktadır.
Tablo Ç-1.1 ve Tablo Ç-1.2 incelendiğinde, her bir katta binanın A1 türü burulma düzensizliği
katsayısının, bi  2.0 koşulunu sağladığı, ayrıca binada, B2 türü rijitlik düzensizliğinin de
bulunmadığı görülmektedir. Bu durum, incelenen sistemin TBDY Tablo 4.4’ün ilk satırındaki
koşulları sağladığını ve Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulanabileceğini göstermektedir.
Ç-1/6
<<
Bununla birlikte, deprem tasarım sınıfı ve bina yükseklik sınıfına göre, incelenen sistem, TBDY
Tablo 4.4’ün ikinci satırındaki koşulu da sağlamaktadır.
Ç-1.3.6. Binanın Hakim Doğal Titreşim Periyodunun Belirlenmesi
Dayanıma göre tasarım kapsamında kullanılacak deprem hesap yöntemi, ayrıntıları TBDY
4.7’de açıklanan Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi olarak öngörülmüş ve bu yöntemin
uygulanabileceği Ç-1.3.5’te gösterilmiştir.
Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulanmasında, TBDY 4.7.3.2’ye göre, TBDY
Denk.(4.26) ile hesaplanan, binanın her iki deprem doğrultusundaki birinci doğal titreşim
periyotları, TBDY Denk.(4.27) kullanılarak elde edilen periyot değerinin 1.4 katından daha
büyük alınmayacaktır.
1/ 2
 N  X 2 
  mi dfi 
Tp  = 2  Ni=1
X
 TBDY (4.26)
  F fiX  dfi X  
 i=1 
TpA = Ct H N3 4 TBDY (4.27)
Bu denklemde, mi toplam kat kütlelerini göstermektedir ve wi , Gi , Qi sırasıyla, toplam kat
ağırlıkları ile katların toplam sabit ve hareketli yükleri, n, hareketli yük kütle katılım katsayısı
olmak üzere, normal katlar için
wi 1
mi   Gi  n  Qi  
g g
bağıntısı ile hesaplanır. Üçüncü normal kat için, TBDY Tablo 4.3’e göre n = 0.30 alınarak, kat
ağırlığı ve kat kütlesi hesabı aşağıda ayrıntılı olarak verilmiş ve diğer sonuçlar Tablo Ç-1.3’te
topluca gösterilmiştir.
w3  18  32    4.9  0.3  2.0   2  (18  32)  3.0  3468.0 kN
3468.0
m3   353.52 kN-s 2 m
9.81
Çatı katı ağırlığı, sabit çatı yükleri ve hareketli yük kütle katılım katsayısı n=0.30 ile çarpılarak
gözönüne alınan çatı kar yükü toplanarak, (G + 0.30S) şeklinde hesaplanmaktadır.
Tablo Ç-1.3 - Kat ağırlıkları ve kat kütleleri
wi mi
Kat (kN) (kN-s2/m)
Çatı 2728.64 278.15
3 3468.00 353.52
2 3468.00 353.52
1 3468.00 353.52
 13132.64 1338.71
Ç-1/7
<<
TBDY Denk.(4.26)’daki Ffi fiktif kuvvetleri kat ağırlıkları ve kat yükseklikleri ile orantılı
kuvvetlerdir ve her iki doğrultu için aşağıdaki bağıntı ile hesaplanabilirler.
mi H i
Ffi = Fo N
 mj H j
j=1
Burada Fo, seçilen herhangi bir yükü göstermektedir ve bu örnekte Fo = 500 kN olarak
alınacaktır. Bu şekilde hesaplanan Ffi  fiktif kuvvetleri Tablo Ç-1.4’ün ikinci kolonunda
X
verilmişlerdir.
Kesin boyutlandırma sonucunda kiriş ve kolon enkesitleri belirlenen sistemin, (X)
doğrultusunda kat kütle merkezine etkitilen Ffi  fiktif kuvvetleri altında analizi ile elde edilen
X
d fi  yatay kat yerdeğiştirmeleri Tablo Ç-1.4’ün üçüncü kolonunda görülmektedir. Bu

X
büyüklükler TBDY Denk.(4.26)’da yerlerine konularak yapı sisteminin (X) doğrultusundaki

hakim doğal titreşim periyodu hesaplanır. Bu hesaplar, Tablo Ç-1.4 üzerinde gösterilmiştir.
Tablo Ç-1.4 – (X) Doğrultusu için fiktif yüklerden oluşan kat yerdeğiştirmeleri
Ffi X 
d fi  (m)  X 2
Ffi X  d fi 
X X
Kat (kN) mi mi d fi
Çatı 163.768 0.01494 278.15 0.06208 2.44670

3 160.110 0.01239 353.52 0.05427 1.98377
2 112.077 0.00868 353.52 0.02664 0.97283
1 64.044 0.00428 353.52 0.00648 0.27411
 500.0 0.14946 5.67740
(X) doğrultusundaki hakim doğal titreşim periyodu

1/ 2
 N  X 2 
  mi d fi   0.14946 
1/ 2
X
Tp = 2  i=1   2    1.019 sn
 F Xd X   5.67740 
N
  fi fi 
 i=1 
olarak bulunur. Benzer şekilde, (Y) doğrultusundaki hakim doğal titreşim periyodu da
Tp  = 1.120 sn
Y
değerini almaktadır. Bu durumda, TBDY 4.7.3.4’e göre, Ct = 0.08 olmak üzere,
Tp  1.4Ct H N3 4  1.4  0.08 13.0 

X   34
= 1.019 sn  TpA  0.767 sn
X
Tp  1.4Ct H N3 4  1.4  0.08 13.0 

Y   34
= 1.120 sn  TpA  0.767 sn
Y
olduğundan TBDY 4.7.3.2 uyarınca,
Tp   Tp   0.767 sn

X Y
olarak hesaba katılacaktır.
Ç-1/8
<<
Ç-1.3.7. Deprem Yükü Azaltma Katsayısı (Ra(T))
TBDY Tablo 4.1’e göre, izin verilen bina yükseklik sınıfına uygun olarak (BYS = 6  3),
deprem etkilerinin tamamının moment aktaran süneklik düzeyi yüksek çelik çerçevelerle
karşılandığı binalar için taşıyıcı sistem davranış katsayısı, R = 8 ve dayanım fazlalığı katsayısı,
D = 3 olarak verilmektedir.
Her iki doğrultu için, deprem yükü azaltma katsayısı, Ra(T), Tp
X
 Tp
Y
 0.767 sn alınarak
hesaplanmalıdır. Buna göre, Tp   Tp   0.767 sn  TB  0.290 sn olduğundan,
X Y
R  R  8
   
X Y
Ra Tp   Ra Tp     8
X Y
I I 1
Ç-1.3.8. Toplam Yatay Eşdeğer Deprem Yükü (VtE)
Deprem etkileri altında uygulanacak hesap yönteminin seçimine ilişkin olarak, TBDY Tablo
4.4’te tanımlanan koşullar sağlandığından, Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi uygulanabilecektir.
TBDY 4.7.1’e göre, gözönüne alınan deprem doğrultusunda binanın tümüne etkiyen toplam
eşdeğer deprem yükü (taban kesme kuvveti), VtE , TBDY Denk.(4.19) ile belirlenecektir.
VtE(X) = mt SaR (Tp(X) )  0.04 mt I SDS g TBDY (4.19)
Binanın (X) ve (Y) doğrultularındaki taban kesme kuvveti,
TB = 0.290 sn < T = 0.767 sn  TL = 6 sn olduğundan
SD1 0.164
Sae T    =0.214
T 0.767
Sae T  0.214
SaR T     0.0268
Ra T  8
VtE(X) = VtE(Y)  1338.71 0.0268  9.81  0.04 1338.711.0  0.565  9.81
VtE(X) = VtE(Y)  351.958 kN  296.800 kN

şeklinde hesaplanır.
Ç-1.3.9. Katlara Etkiyen Yatay Eşdeğer Deprem Yükleri
TBDY 4.7.2’ye göre toplam eşdeğer deprem yükü, bina katlarına etkiyen eşdeğer deprem
yüklerinin toplamı olarak ifade edilir. Binanın N’inci katına (tepesine) etkiyen ek eşdeğer
deprem yükü, FNE , (X) ve (Y) doğrultuları için
FNE
(X)
= 0.0075 N VtE(X)  0.0075  4  351.958   10.559 kN
FNE
(Y)
= 0.0075 N VtE(Y)  0.0075  4  351.958   10.559 kN
Toplam eşdeğer deprem yükünün FNE tepe kuvveti dışında geri kalan kısmı, N’inci kat dahil
olmak üzere, binanın katlarına TBDY Denk.(4.23) ile dağıtılacaktır.
Ç-1/9
<<
mi H i
FiE(X) = (VtE(X)  FNE
(X)
) N
TBDY (4.23)
 mj H j
j=1
mi H i
FiE( X ) =FiE( Y )   351.958  10.559  N
 mj H j
j=1
denklemi ile hesaplanan FiE(X) ve FiE(Y) eşdeğer deprem yükleri, Tablo Ç-1.5’te topluca
verilmiştir. En üst kat döşemesine etkiyen eşdeğer deprem yükleri, FNE tepe kuvvetlerini de
içermektedir.
Tablo Ç-1.5 – Katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri
FiE(X) FiE(Y)
Kat wiHi / wiHi (kN) (kN)
Çatı 0.3275 122.379 122.379
3 0.3202 109.323 109.323
2 0.2242 76.526 76.526
1 0.1281 43.729 43.729
 1.0000 351.958 351.958
Ç-1.3.10. Düşey Deprem Etkisi
TBDY 4.4.3’e göre düşey deprem etkisinin de deprem hesabında dikkate alınması
gerekmektedir. Bu bina için düşey deprem etkisi, TBDY 4.4.3.2’ye uygun olarak, özel bir hesap
yapılmaksızın TBDY Denk.(4.10) ile yaklaşık olarak hesaba katılacaktır.
Ed(Z)  (2/3) SDS G TBDY (4.10)
TBDY Denk.(4.10) ile hesaba katılacak düşey deprem etkisi, sabit yük G’nin yük katsayısı
içine dahil edilecektir. Buna göre bu etki, TBDY 4.4.4.2(a) uyarınca ve TBDY Denk.(4.11) ile
TBDY Denk.(4.12) gözönünde tutularak aşağıdaki şekilde dikkate alınacaktır.
G 1.2  0.3  2 3 SDS   G 1.2  0.3  2 3 0.565   1.313G
G  0.9  0.3  2 3 SDS   G  0.9  0.3  2 3 0.565   0.787G
Bu durumda deprem etkisini içeren yük birleşimleri, TBDY Denk.(4.11) ve TBDY

Denk.(4.12) ile TBDY 9.2.5.1’de dikkate alınarak aşağıdaki şekilde oluşturulabilir.
1.313G  0.5Q  0.2 S  Ed(H)
0.787 G  H  Ed(H)
Ç-1.3.11. Yatay Deprem Yüklerinin Etkime Noktaları
Binada A2 ve A3 türü düzensizliklerin bulunmadığı ve döşeme düzlemi içinde önemli

şekildeğiştirmelerin meydana gelmeyeceği öngörülerek, döşemeler rijit diyafram olarak
modellenmektedir.
Ç-1/10
<<
TBDY 4.5.10’a göre, bu tür binalarda, katlara etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin, ek
dışmerkezlik etkisinin hesaba katılabilmesi amacı ile, gözönüne alınan deprem doğrultusuna
dik doğrultudaki bina genişliğinin + %5’i ve – %5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalara
ve ayrıca kat kütle merkezine uygulanması öngörülmektedir. Bu örnekte (X) ve (Y)
doğrultularındaki ek dışmerkezlikler,
e X   0.05  32.00  1.60 m
e Y   0.05 18.00  0.90 m

değerlerini alırlar.
Ç-1.4. RÜZGAR YÜKLERİ
TS EN 1991-1-4’e göre rüzgar yüklerinin belirlenmesi ve bu yükler altında yapıya etkiyen

toplam taban kesme kuvveti ile katlara etkiyen eşdeğer statik tekil kuvvetlerin hesabı aşağıda
açıklanmaktadır.
ÇYTHYE 5.3’e göre, rüzgar hızının temel değeri, Vb,o = 28 m/sn (100 km/sa)’den ve binanın
ana taşıyıcı sistemine, dış cephe kaplamalarına ve rüzgara maruz yapısal ve yapısal olmayan
elemanlarına etkiyen rüzgar yükleri 0.50 kN/m2’den az olmayacaktır. Buna göre, rüzgar hızının
temel değeri, Vb,o = 28 m/sn (100 km/sa) olarak alınmıştır.
Not: Binanın bulunduğu arazi koşullarına göre, gerektiğinde rüzgar hızının temel değeri
bölgesel meteorolojik ölçümler alınarak değerlendirilmelidir. Rüzgar hızının temel değeri, yılın
herhangi bir bölümünden ve rüzgar doğrultusundan bağımsız olarak, çayır gibi az bitki örtüsüne
ve aralarında en az engel yüksekliğinin 20 katı kadar mesafe bulunan engellere sahip açık ve
kırsal alanda, yer seviyesinden 10m yukarıda ölçülen karakteristik 10 dakikalık ortalama rüzgar
hızı olarak tanımlanır.
Buna göre esas rüzgar hızı, TS EN 1991-1-4 Denk.(4.1)’e göre
vb  cdir cseasonVb,0
olmak üzere, doğrultu katsayısı, cdir ve mevsim katsayısı, cseason değerleri tavsiye edilen değer
olan, 1.0 olarak alındığında, esas rüzgar hızı vb  Vb,0  28m/sn şeklinde elde edilir.
Bir arazide yer seviyesinden (z) metre yükseklikteki ortalama rüzgar hızı vm(z), o arazinin
engebeliğine, orografik özelliklerine ve esas rüzgar hızı vb değerine bağlı olarak TS EN 1991 -
1 -4 Denk.(4.3) ile hesaplanır.
Arazi orografisi için TS EN 1991-1-4 4.3.3 esas alındığında, orografinin rüzgar hızını
arttırmadığı varsayımı ile orografi katsayısı, co(z), tavsiye edilen değer olan 1.0’e eşit olarak
alınmaktadır (Bkz. TS EN 1991-1-4 4.3.1 Not 1).
İşyeri binasının inşa edileceği arazinin kategorisi, IV olarak varsayıldığında, arazi parametreleri
TS EN 1991-1-4 Çizelge (4.1)’de aşağıdaki gibi verilmektedir.
z0  1.0 m
zmin  10 m
İncelenen binada, yer seviyesinden yükseklik, z = 13.0m olduğundan, TS EN 1991-1- 4
Denk.(4.5) ve Denk.(4.6) ile sırasıyla, arazi katsayısı, kr ve engebelilik katsayısı cr(z)
zmin  10m  z  13m  zmaks  200m
Ç-1/11
<<
Arazi kategorisi II için, TS EN 1991-1-4 Çizelge (4.1)’göre, z0,II  0.05 olmak üzere,
0.07
 z   1.0 
0.07
kr  0.19  0   0.19    0.234

z   0.05 
 0,II 
 z  13 
cr  z   kr ln     0.234  ln    0.60
 z0   1.0 
olarak elde edilir.
Bu değerler TS EN 1991-1- 4 Denk.(4.3)’te yerine yazılarak, (z) metre yükseklik için ortalama
rüzgar hızı, vm(z),
vm  z   cr  z  co  z Vb   0.60 1.00  28   16.80 m sn
olarak hesaplanır. (z) metre yükseklikteki, ortalama ve kısa süreli hız değişikliklerini içeren
tepe hız kaynaklı rüzgar basıncı, qp(z), TS EN 1991-1-4 4.5’e uygun olarak hesaplanır.
Bunun için, (z) metre yükseklikteki türbülans şiddeti, lv(z), TS EN 1991-1- 4 Denk.(4.7) ile,
zmin  10m  z  13m  zmaks  200m olduğundan,
kI 1.0
lv  z     0.39
 z  13 
co  z  ln   1.0  ln  
 z0   1.0 
olmak üzere, qp(z), TS EN 1991-1-4 Denk.(4.8) kullanılarak, aşağıdaki şekilde
1
qp  z   1  7lv  z  vm2  z   ce  z  qb
2
1
qp  z   1  7  0.39  1.2516.80  103  0.66 kN/m2
2
2
veya TS EN 1991-1-4 Şekil (4.2) yardımıyla, co(z) = 1.0 olan düz arazilerde, arazi kategorisi
IV ve yer seviyesinden yükseklik, z = 13m için, maruz kalma katsayısının, ce(z) = 1.35 olarak
belirlenmesinin ardından,
1 1
qb  vm2  1.25 28  490 N/mm2
2
2 2
qp  z   ce  z  qb  1.35 490 103  0.66 kN/m 2
Yüzeylere etkiyen dış we ve iç wi rüzgar basınçları, tepe kaynaklı hız basıncı, qp(z), referans
yüksekliği, zi olmak üzere, dış ve iç basınç katsayılarına bağlı olarak, aşağıda sırasıyla verilen
TS EN 1991-1-4 Denk.(5.1) ve Denk.(5.2) ile elde edilir.
we  q  ze  cpe
wi  q  zi  cpi
Ç-1/12
<<
Bu durumda, binanın düşey yüzeyleri için TS EN 1991-1-4 7.2.2’de tanımlanan etki
bölgelerinde kullanılması gereken dış basınç, cpe,10 ve iç basınç, cpi katsayıları hesaplanmalıdır.
Buna göre,
rüzgar etkime doğrultusuna dik boyut, b = 18m için, h = 13m ve d = 32m olmak üzere (Şekil
Ç-1.5), h / d oranı,
0.25 < h / d = 13 / 32 = 0.406 < 1.0,
rüzgar etkime doğrultusuna dik boyut, b=32m için, d = 18m olmak üzere (Şekil Ç-1.5), h / d
oranı ise,
0.25 < h / d = 13 / 18 = 0.720 < 1.0
şeklinde değerlendirilmektedir.
d = 32m A
1 2
Diyafram
b = 18m B
Dikmesi
Yatay Kuvvet
Taşıyıcı Çerçeve
b = 18m
Rüzgar
C
h = 13m
D Plan E
D
d = 18m
b = 32m
Rüzgar D Plan E b = 32m
h = 13m
D
Şekil Ç-1.5 Rüzgar Etkime Yönüne Bağlı Olarak D ve E Yüzeyleri
Bu oranlar gözönüne alınarak, TS EN 1991-1-4 Çizelge (7.1) yardımıyla belirlenen dış basınç
katsayıları, cpe,10, Tablo Ç-1.6’da verilmektedir. Güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla, h / d ≤
1.0 olan binalar için önerilen 0.85 katsayısı kullanılmamış ve ara değerler için enterpolasyon
yapılmamıştır.
Tablo Ç-1.6 – Dış basınç katsayıları
Bölge D E
cpe 0.8 -0.5
TS EN 1991-1-4 5.2 uyarınca, bir yüzeye etkiyen net basınç, elemanların zıt yüzeylerinde
oluşan basınçların, yönleri (işaretleri) de dikkate alınarak hesaplanan farkına eşittir.
İç basınç katsayısı, bina cephelerindeki boşlukların dağılımına ve boyutlarına bağlıdır.
Genellikle boşluk oranı belli olmadığından, iç basınç katsayısı, cpi, TS EN 1991-1-4 7.2.9 Not
2’ye göre, tavsiye edilen değerler olan +0.2 veya -0.3’ten en elverişsiz durumu oluşturan değer
olarak belirlenmiştir. Bu durumda net basınç katsayıları, cpnet, Tablo Ç-1.7’de verildiği gibi
elde edilmektedir.
Ç-1/13
<<
Tablo Ç-1.7 – Net basınç katsayıları
Bölge D E
cpnet = cpe – (+0.2) 0.6 -0.7
cpnet = cpe – (-0.3) 1.1 -0.2
Buna göre, binanın D ve E yüzeylerindeki (Şekil Ç-1.5) rüzgar basınçları aşağıdaki bağıntı ile
belirlenir.
w  q  z   cpe  cpi   q  z  cpnet
Dikdörtgen planlı olan bu binada, rüzgarın yaklaştığı yöndeki düşey yüzey (D yüzeyi) için,
binanın plandaki her iki boyutu (18m veya 32m) da, h=13m ≤ b (18m veya 32m) koşulunu
sağladığından, TS EN 1991-1-4 7.2.2’ye göre, rüzgar yükü bina yüksekliği boyunca üniform
yayılı şekilde oluşmaktadır. Böylece, D yüzeyine etkiyen hız kaynaklı rüzgar basıncının
yayılışı, bina yüksekliği boyunca üniform olarak gözönüne alınır ve referans alan, Aref,
Aref  bh
olmak üzere, taşıyıcı sisteme etkiyen toplam rüzgar yükü, w
w  q  z   cpe  cpi  Aref  q  z  cpnet Aref  0.66 1.3 Aref  0.858  Aref  kN/m2
şeklinde hesaplanır. Rüzgar yükünün, kat döşemelerinin ağırlık merkezlerine etkiyen statikçe
eşdeğer tekil kuvvetler olarak katlara dağılımı, yüzey genişliğine bağlı olarak Tablo Ç-1.8 ve
Tablo Ç-1.9’da gösterilmektedir.
Tablo Ç-1.8 – b = 18m genişliğindeki yüzeye dik olarak etkiyen rüzgar kuvvetleri
Yükseklik Rüzgar kuvveti

Döşeme (m) (kN)
Çatı katı 1.5 23.16
3.kat 3.0 46.33
2.kat 3.0 46.33
1.kat 3.5 54.05
 200.76
Tablo Ç-1.9 – b = 32m genişliğindeki yüzeye dik olarak etkiyen rüzgar kuvvetleri
Yükseklik Rüzgar kuvveti

Döşeme (m) (kN)
Çatı katı 1.5 41.18
3.kat 3.0 82.37
2.kat 3.0 82.37
1.kat 3.5 96.10
 356.93
Ç-1/14
<<
Ç-1.5. YÜK BİRLEŞİMLERİ
Bina taşıyıcı sisteminin sabit ve hareketli yükler ile deprem ve rüzgar kuvvetleri altında
analizleri sonucunda elde edilen iç kuvvetler, ÇYTHYE 5.3.1, TBDY 4.4 ve TBDY 9.2.5’e
uygun olarak, aşağıdaki şekilde birleştirileceklerdir. Yatay doğrultuda etkiyen ve stabilite
analizinde başlangıç kusurlarının etkisini hesaba katmak amacıyla tanımlanan fiktif yükler,
ÇYTHYE 6.2 uyarınca, sadece düşey yükleri içeren yük birleşimlerinde dikkate
alınabilmektedir. Bu uygulamanın uygunluğu Ç-1.7’de ayrıca değerlendirilecektir.
a) Düşey yük birleşimleri 1.4(G + NG)
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr) + 1.0(Q + NQ)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS) + 1.0(Q + NQ)
1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed 
X Y
b) Düşey yük + deprem birleşimleri
1.313G + 0.5Q + 0.2S 0.3Ed   Ed 

X Y
0.787G  Ed   0.3Ed 

X Y
0.787G 0.3Ed   Ed 

X Y
b) Düşey yük + rüzgar birleşimleri 1.2G + 1.6Qr ± 0.8W

1.2G + 1.0Q + 0.5Qr ± 1.6W
0.9G ± 1.6W
Not: Gerekli dayanımların hesabında rüzgar kuvvetleri, deprem kuvvetlerinin etkisi yanında
daha elverişsiz sonuçlar vermemektedir.
Yatay deprem kuvvetleri (kat kesme kuvvetleri), ± %5 dışmerkezlik etkisi dikkate alınarak
uygulanmaktadır. Birbirine dik (X) ve (Y) doğrultularındaki deprem etkilerinin birleştirilmesi
amacıyla oluşturulan yük birleşimlerinde (  Ed   0.3Ed  ve 0.3Ed   Ed  ), 0.30 katsayısı
X Y X Y
ile çarpılan deprem kuvvetleri, binanın kütle merkezine etkimektedir.

Yukarıdaki düşey yük birleşimlerinde yer alan fiktif yükler, NG, NQ, NQr,ve NS, ÇYTHYE
Denk.(6.1) ile, örneğin NG için tipik olarak aşağıda ve Tablo Ç-1.10’da gösterildiği şekilde
hesaplanmaktadır.
Yi  Gi ,   1.0 ve i kat numaralarını göstermek üzere, NGi  0.002Gi
Tablo Ç-1.10 – Fiktif yük, NG’nin her bir kat için değeri
G NG
Kat (kN) (kN)
Çatı 2304.0 4.608
3 2822.4 5.645
2 2822.4 5.645
1 2822.4 5.645
Ç-1/15
<<
TBDY 4.3.5’e göre, yönetmeliğin gerekli gördüğü yerlerde, çelik yapı elemanlarının ve
birleşim detaylarının tasarımında arttırılmış deprem yüklemeleri gözönüne alınacaktır.
Arttırılmış deprem yüklemelerinde, deprem etkilerinden oluşan iç kuvvetler, dayanım fazlalığı
katsayısı, D ile çarpılarak arttırılır. TBDY Tablo 4.1’e göre, süneklik düzeyi yüksek moment
aktaran çelik çerçeveler için dayanım fazlalığı katsayısı,
D = 3.0
değerini almaktadır.
Ç-1.6. BİNA TAŞIYICI SİSTEMİNİN YAPISAL ANALİZLERİ
Şekil Ç-1.1–Ç-1.3’te tanımlanan ve kesin boyutlandırma sonucunda enkesit profilleri

belirlenen bina taşıyıcı sisteminin, yukarıdaki bölümlerde hesaplanan düşey ve yatay yükler
altında analizi yapılmış ve Ç-1.7’de elemanların boyutlandırma hesaplarında kullanılacak
gerekli dayanımlar elde edilmiştir.
Taşıyıcı sistem elemanlarının gerekli dayanımları, ayrıntıları ÇYTHYE 6.3’te açıklanan genel
analiz yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Buna göre, elemanların gerekli dayanımları
azaltılmış eleman rijitlikleri ve ikinci mertebe etkileri gözönünde tutularak gerçekleştirilen
yapısal analizler ile elde edilmektedir. İkinci mertebe etkilerinin elemanların gerekli
dayanımına etkisi, ayrıntıları ÇYTHYE 6.5’te açıklanan yaklaşık ikinci mertebe analizi
yapılarak dikkate alınmaktadır. Göreli kat ötelemeleri ve sehim kontrollerinde ise azaltılmamış
eleman rijitlikleri kullanılmaktadır.
Sistem analizleri SAP2000 bilgisayar yazılımından yararlanarak gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki
bölümlerde, analiz sonuçları değerlendirilerek, göreli kat ötelemeleri ve ikinci mertebe etkileri
kontrol edilecektir.
Ç-1.6.1. Etkin Göreli Kat Ötelemelerinin Kontrolü
Etkin göreli kat ötelemelerinin kontrolü, TBDY 4.9.1’e göre yapılacaktır.

Herhangi bir kolon için, ardışık iki kat arasındaki yatay yerdeğiştirme farkını ifade eden
azaltılmış göreli kat ötelemesi, i(X)
i(X) = ui(X)  ui(X)

-1 TBDY (4.32)
denklemi ile hesaplanır. Bu denklemde ui(X) ve ui(X)-1 , tipik (X) doğrultusu için binanın ardışık
iki katında, herhangi bir kolonun uçlarında, azaltılmış deprem yükleri etkisinde meydana gelen
en büyük yatay yerdeğiştirmeleri göstermektedir. Bu örnekte, her bir deprem doğrultusu için ui
yerdeğiştirmelerinin en büyük değerleri, sayısal değerleri Tablo Ç-1.5’te verilen ve ±%5 ek
dışmerkezlikle uygulanan azaltılmış deprem yüklerinden meydana gelmektedir.
TBDY 4.9.1.1’e göre, etkin göreli kat ötelemelerinin hesabında, TBDY 4.7.3.2’de verilen
koşulun ve ayrıca TBDY Denk.(4.19)’da tanımlanan minimum eşdeğer deprem yükü
koşulunun gözönüne alınmaması gerekmektedir. TBDY 4.7.3.2’de verilen koşulun gözönüne
alınmaması, toplam eşdeğer deprem yükü ile katlara etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin yeniden
belirlenmesini gerektirir. Ancak hesap kolaylığı sağlamak amacıyla ve güvenli tarafta kalmak
üzere, bu örnek bina için daha önce hesaplanan toplam eşdeğer deprem yükü ve katlara etkiyen
eşdeğer deprem yükleri aynı şekilde kullanılacak ve bu yükler için de yatay yerdeğiştirme
koşullarının sağlandığı gösterilecektir.
Tipik (X) deprem doğrultusu için, binanın i’inci katındaki kolonlarda etkin göreli kat ötelemesi,
δi(X) ,
Ç-1/16
<<
R (X)
δi(X) = i TBDY (4.33)
I
bağıntısı ile elde edilecektir.
Birbirine dik (X) ve (Y) doğrultularında ±%5 ek dışmerkezlikle uygulanan azaltılmış deprem
yükleri altında, yapı sisteminin analizi ile elde edilen ui(X) ve ui(Y) yatay yerdeğiştirmelerinin
her katta aldığı değerler sırasıyla, Tablo Ç-1.11 ve Tablo Ç-1.12’nin üçüncü kolonunda,
ardışık katlar arasındaki azaltılmış göreli kat ötelemeleri, i(X) ve i(Y) ise, tabloların dördüncü
kolonunda verilmiştir. Hesaplarda, ana deprem doğrultusundaki deprem yüklerinden dolayı, bu
doğrultuya dik doğrultudaki yerdeğiştirmelerin bileşke yerdeğiştirmeye etkisi terkedilmektedir.
Her bir deprem doğrultusu için, binanın her katındaki azaltılmış göreli kat ötelemeleri söz
konusu deprem doğrultusundaki deprem yükü azaltma katsayısı, (R / I) ile çarpılarak i(X) ve
i(Y) etkin göreli kat ötelemeleri hesaplanmış ve tabloların beşinci kolonuna yazılmıştır. Bu
değerlerin kat yüksekliklerine oranlarının,  katsayısı ile çarpılması sonucunda elde edilen
değerler ise tabloların son kolonunda yer almaktadır.
Her bir deprem doğrultusu için, binanın herhangi bir i’inci katındaki kolonlarda,TBDY
Denk.(4.33) esas alınarak hesaplanan δi(X) ve i(Y) etkin göreli kat ötelemelerinin kat içindeki
(X) (Y)
en büyük değeri δi,max ve δi,max ’nin, TBDY 4.9.3.1(b)’de verilen koşulu sağlaması
öngörülmüştür. Buna göre, her bir deprem doğrultusu için elde edilen en büyük etkin göreli kat
ötelemesi değeri, tipik (X) doğrultusu için verilen TBDY Denk.(4.34b) esas alınarak
hesaplanan sınır değeri aşamaz.
(X)
δi,max
  0.016  TBDY(4.34b)
hi
Burada,  ve  katsayıları TBDY 4.9.1.4’e uygun olarak elde edilecektir. Bu durumda,
Tp   Tp   0.767 sn olmak üzere, TBDY 2.2’de tanımlanan DD-3 deprem yer hareketinin
X Y
TBDY 2.3.4.1’e göre hesaplanan elastik tasarım spektral ivmesi değeri, DD-2 deprem yer
hareketi düzeyi için yapılan benzer hesap adımları ile, Sae (Tp )DD-3  0.089 olarak bulunmuştur.
Böylece,  katsayısı,
Sae (Tp )DD-3 0.089
   0.416
Sae (Tp )DD-2 0.214
olarak hesaplanır.  katsayısı çelik binalar için 0.5 olarak verilmektedir. Bu durumda, her bir
deprem doğrultusu için en büyük etkin göreli kat ötelemesi değeri, 0.008 sınırını aşmamalıdır.
Ç-1/17
<<
Tablo Ç-1.11 – (X) Doğrultusu için etkin göreli kat ötelemelerinin kontrolü
R (X)
X δi(X) = i δi(X)
hi ui i(X) I 
Kat (m) (m) (m) (m) hi
Çatı 3.00 0.01098 0.00191 0.01528 0.0021
3 3.00 0.00907 0.00273 0.02184 0.0030
2 3.00 0.00634 0.00322 0.02576 0.0036
1 4.00 0.00312 0.00312 0.02496 0.0026
Tablo Ç-1.12 – (Y) Doğrultusu için etkin göreli kat ötelemelerinin kontrolü
R (Y)
ui Y  i(Y)
δi(Y) = i δi(Y)
hi I 
Çatı 3.00 0.01366 0.00219 0.01752 0.0024
3 3.00 0.01147 0.00327 0.02616 0.0036
2 3.00 0.00820 0.00396 0.03168 0.0044
1 4.00 0.00424 0.00424 0.03392 0.0035
Tablolardan görüldüğü gibi,   δi hi  oranlarının en büyük değerleri, (X) ve (Y) doğrultuları

için sırasıyla,
(X) (Y)
δi,max δi,max
  0.0036 ve   0.0044
hi hi
olmakta ve TBDY 4.9.3.1(b)’de öngörülen
(X) (Y)
δi,max δi,max
  0.0036  0.008 ve   0.0044  0.008
hi hi
koşulunu sağlamaktadır.
Ç-1.6.2. İkinci Mertebe Etkileri
TBDY 4.9.2 uyarınca, gözönüne alınan tipik (X) deprem doğrultusunda her bir i’inci katta,
ikinci mertebe etkilerini temsil eden ikinci mertebe gösterge değeri, (X)
II,i hesaplanarak
N
(i(X) )ort  wk
(X)
II,i  (X)
k=i
TBDY(4.35)
Vi hi
koşulu kontrol edilecektir. Bu bağıntıda,
(i(X) )ort : i’inci kattaki kolonlarda (X) deprem doğrultusunda hesaplanan azaltılmış göreli
kat ötelemelerinin kat içindeki ortalama değerini
Vi (X) : (X) deprem doğrultusunda i’inci kattaki azaltılmış kat kesme kuvvetini
hi : i’inci katın yüksekliğini
Ç-1/18
<<
wk : hareketli yük kütle katılım katsayısı kullanılarak hesaplanan, k’ıncı kata etkiyen
toplam ağırlığı göstermektedir.
Kat döşemeleri için rijit diyafram varsayımı yapıldığı bu binada, ±%5 dışmerkezlik etkisini
içeren deprem yüklemelerinden dolayı kat kütle merkezinde meydana gelen azaltılmış göreli
kat ötelemelerinin ortalaması, (X) doğrultusu için (i(X) )ort olarak alınabilmektedir. Benzer
durum (Y) doğrultusu için de geçerlidir.
Her iki deprem doğrultusu için, bütün katlarda TBDY Denk.(4.36) koşulunun sağlanması
durumunda, ikinci mertebe etkileri ÇYTHYE Bölüm 6’ya uygun olarak değerlendirilecektir.
Bu koşulun herhangi bir katta sağlanmaması durumunda ise, taşıyıcı sistemin rijitlik ve/veya
dayanımı yeterli ölçüde arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır.
Her iki deprem doğrultusu için her katta hesaplanan II,i parametrelerinin en büyük değeri, (Y)
doğrultusunda ve ikinci katta meydana gelmektedir. Bu durumda, en büyük ikinci mertebe
gösterge değeri,
((Y)
2 )ort  u2   u 
(Y)
ort
(Y)
1
ort
 0.00366 m
4
 wk  2  3468  2728.64  9669.64 kN
k=2
V2(Y)  308.228 kN
h2  3.0 m
olmak üzere,
4
( (Y)
2 ) ort  wk
(Y)
 0.00366  9669.64   0.038
II,max  II,2  
(Y) k=2
V2(Y) h2  308.228 3.0 
olarak hesaplanır. Bu değer, dayanım fazlalığı katsayısı D = 3.0, taşıyıcı sistem davranış
katsayısı R = 8 ve TBDY 4.9.2.2 uyarınca, taşıyıcı sistemin doğrusal olmayan histeretik
davranışına bağlı olarak tanımlanan Ch katsayısı, çelik bina için Ch = 1.0 olmak üzere, TBDY
Denk.(4.36)’da verilen koşulu sağlamaktadır.
D 3
(Y)
II,max  II,2  0.038  0.12
(Y)
 0.12  0.045
Ch R 1.0 8
Bu koşul sağlamakla beraber, ÇYTHYE 6.1 uyarınca, çelik yapı elemanlarının tasarımında
ikinci mertebe etkilerinin dikkate alınması gerekmektedir.
Ç-1.7. BOYUTLANDIRMA HESAPLARI
Ç-1.7.1. İkincil Döşeme Kirişlerinin Boyutlandırılması
Ana çerçeve kirişlerine mafsallı olarak mesnetlenen ve deprem yükleri etkisinde olmayan
normal kat ikincil döşeme kirişlerinin (Bkz. Şekil Ç-1.2) düşey yükler (1.2(G + NG) + 1.6(Q +
NQ) + 0.5(Qr + NQr) yük birleşimi) altında dayanım ve işletme yükleri (G + Q) altında
kullanılabilirlik sınır durumu kontrolleri yapılacaktır. Normal kat ikincil kirişlerinde, bu yük
birleşimindeki Qr değerinin sıfır olduğu hatırlanmalıdır.
Ç-1/19
<<
Çelik sınıfı
S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2 (ÇYTHYE Tablo 2.1A)
Enkesit
IPE 360
Ix = 16270 cm4 Wex = 903.6 cm3 Wpx = 1019 cm3 J = 37.32 cm4
d = 360 mm h = 298.6 mm bf = 170 mm tf = 12.7mm
tw = 8 mm iy = 37.9 mm
Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi

ÇYTHYE 5.4 uyarınca,
Yerel burkulma sınır durumu için enkesitin sınıflandırılması
Başlık parçası (Tablo 5.1B, Durum 10)
b bf 170 E 200000
    6.69   p  0.38  0.38  10.25
t 2tf 2 12.7  Fy 275
Gövde parçası (Tablo 5.1B, Durum 15)

h 298.6 E 200000
   37.33   p  3.76  3.76  101.40
tw 8 Fy 275
Yerel burkulma sınır durumuna göre, enkesitin başlık ve gövde parçalarının genişlik/kalınlık
oranları ÇYTHYE Tablo 5.1B’de verilen λp sınır değerini aşmadığından, enkesit (IPE 360)
kompakt olarak değerlendirilir.
Bu durumda, kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, çift simetri eksenli I-enkesitli
elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, ÇYTHYE 9.2 uyarınca belirlenecektir.
Akma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn
M n  M p  FyWpx  275 1019 103  280.23 kNm
Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn
Kirişin basınç başlığı (üst başlık) başlıklı çelik ankrajlar yardmıyla kiriş boyunca betonarme
döşemeye bağlı olduğundan, basınç başlığı mesnet noktaları arasında yanal doğrultuda sürekli
olarak desteklidir. Bu durumda ÇYTHYE 9.2.2(a) ile uyumlu olarak, yanal burulmalı
burkulma sınır durumunun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
Böylece, karakteristik eğilme momenti dayanımı akma sınır durumu ile belirlenen değere eşit
olur.
M n  M p  280.23 kNm
Kirişin karakteristik kesme kuvveti dayanımının belirlenmesi
Çift simetri eksenli I-enkesitte ÇYTHYE 10.2.1(a) uyarınca,
h / tw  298.6 / 8  37.33  2.24 E / Fy  2.24 200000 / 275  60.41 olduğundan,
ϕv = 1.00 (YDKT) ve Cv1=1.0 olarak alınacaktır.
Ç-1/20
<<
ÇYTHYE 10.2’ye göre,
Vn  0.6 Fy Aw Cv1
Vn  0.6  275 360  8 1.0 10   475.20 kN

3
Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü

1.2G + 1.6Q yük birleşimi altında elde edilen gerekli eğilme momenti dayanımı, Mu
M u  145.28 kNm
M d  b M n
M d  0.90  280.23  252.21kNm
M u 145.28
  0.58  1.0
M d 252.21
Kirişin tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
1.2G + 1.6Q yük birleşimi altında elde edilen gerekli kesme kuvveti dayanımı, Vu
Vu  72.64 kN
Vd  vVn
Vd  1.0  475.20   475.20 kN
Vu 72.64
  0.15  1.0
Vd 475.20
Kirişte kullanılabilirlik sınır durumunun kontrolü
Kirişte kullanılabilirlik sınır durumu kontrolü (sehim kontrolü) ÇYTHYE 15.1 uyarınca, G+Q
yük birleşimi altında değerlendirilecektir. Yerdeğiştirme sınır değeri olarak (L / 300) esas
alınmaktadır. Bu ifadede L, kirişin sistem boyunu göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre
mesnetler arasındaki göreli en büyük düşey yerdeğiştirme,
 maks 0.022 1 1
maks  0.022 m L  8.0 m   
L 8 364 300
Ç-1.7.2. Moment Aktaran Çerçeve Kolonlarının Boyutlandırılması
1. Kat, B/4 kolonunun (Bkz. Şekil Ç-1.2) tasarım dayanımı kontrolü, TBDY 9.3.1.3’e göre
belirlenen ve genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman rijitlikleri ile ikinci mertebe
etkilerin gözönüne alınması suretiyle, deprem etkisini içeren yük birleşimleri altında
hesaplanan en elverişsiz iç kuvvetler (gerekli dayanımlar) altında yapılacaktır. B/4 kolonunun
enkesitine ait karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Ç-1/21
<<
Enkesit
HE 450 B
Ix = 79890 cm4 Iy = 11720 cm4 J = 440.5 cm4 Cw = 5258000 cm6
Wex = 3551 cm3 Wpx = 3982 cm3 A = 218 cm2
d = 450 mm h = 344 mm bf = 300 mm tf = 26 mm
tw = 14 mm ix = 191.4 mm iy = 73.3 mm
B/4 kolonu için gerekli dayanımlar, TBDY 9.3.1.3(a)’ya göre,
1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed 

X Y
(1a)
0.787G  Ed   0.3Ed 

X Y
(2a)
yük birleşimlerinden elde edilen kesme kuvveti, eksenel kuvvet ve eğilme momentleri ve
TBDY 9.3.1.3(b)’ye göre, eğilme momentleri gözönüne alınmaksızın, TBDY 9.2.6 uyarınca,
(1b) 
1.313G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed 
X Y

(2b) 
0.787G  D Ed   0.3Ed 
X Y

yük birleşimlerinden elde edilecek eksenel çekme ve basınç kuvvetleridir. B/4 kolonu için (1a)
ve (1b) numaralı yük birleşimleri, gerekli dayanımların elde edilmesinde belirleyici olmaktadır.
Gerekli eğilme momenti dayanımı, Mr ve eksenel kuvvet dayanımı, Pr, (1a) ve (1b) numaralı
yük birleşimleri altında ÇYTHYE 6.5’e göre, yaklaşık ikinci mertebe analizi yapılarak
aşağıdaki bağıntılar yardımıyla hesaplanacaktır.
M r  B1M nt  B2 M1t
Pr  Pnt  B2 P1t
Yukarıdaki bağıntılarda verilen Mnt ve Pnt, yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT yük
birleşimleri altında hesaplanan sırasıyla, birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet
olarak tanımlanır. Bu iç kuvvetler, boyutlandırmada belirleyici olan (1a) ve (1b) yük
birleşimlerindeki, sadece düşey yüklerden (1.313G + 0.5Q + 0.2S ) oluşan iç kuvvetler olarak
elde edilebilmektedir. Bu durumda, sadece düşey yükler altında oluşan küçük yatay
yerdeğiştirmelerin sınırlandırılması nedeniyle oluşacak küçük yatay kuvvetler, Mlt ve Plt
hesabında ihmal edilebilmektedir.
Mlt ve Plt, yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan
sırasıyla, birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak tanımlanır. Bu iç kuvvetler,
boyutlandırmada belirleyici olan ve +%5 dışmerkezliğin uygulandığı (1a) ve (1b) yük
X Y X
 Y

birleşimlerindeki, sadece yatay yüklerden (  Ed   0.3Ed  ve D  Ed   0.3Ed  ) oluşan iç
kuvvetler olarak elde edilebilmektedir.
TBDY 9.3.1.3(a) esas alınarak yapılacak dayanım kontrolü için yukarıda açıklandığı gibi, ilgili
yük birleşiminin sadece düşey yükleri (1.313G + 0.5Q + 0.2S ) etkisinde, B/4 kolonunda oluşan
Ç-1/22
<<
eksenel basınç kuvveti, Pnt ve kolon enkesiti yerel eksen takımına göre oluşan eğilme momenti,
Mnt,
Pnt  1319.314 kN (Basınç)
M ntx,alt  19.755 kNm M ntx,üst  41.219 kNm
olarak elde edilir.
Aynı kolonda, ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde oluşan
X Y
eksenel basınç kuvveti, Plt ve eğilme momenti, Mlt ise,

Pltx  34.592 kN (Basınç)
M ltx,alt  93.247 kNm M ltx,üst  17.474 kNm
değerlerini almaktadır.
ÇYTHYE 6.5.2.1’e göre,
B1 arttırma katsayısının belirlenmesi
Cmx
B1x  1   1.0
Prx
1
Pelx
M 1  M 2 ve çift eğrilikli eğilme durumunda  M 1 M 2  oranı pozitif işaretli olmak üzere,
M1  M ntx,alt  19.755 kN ve M 2  M ntx,üst  41.219 kNm olarak belirlenir. Bu durumda,
Cmx  0.6  0.4( M 1 / M 2 )  0.6  0.4 19.755 41.219   0.41
Prx  Pnt  Pltx  1319.314  34.592  1353.906 kN

ÇYTHYE 6.2.3(b) uyarınca, eksenel kuvvet düzeyine bağlı olarak uygulanacak, b katsayısının
değeri, daha sonra uygunluğu kontrol edilmek koşuluyla, b  1.0 olarak alınmıştır.
2 EI x* 2  0.80  200000  79890 104 3

Pelx   10  78848.270 kN
  
2
( K1x Lx ) 2 1.0 4000
0.41
B1x   0.42  1.0 olduğundan, B1x  1.0 olarak alınır.
1.0 1353.906 
1
 78848.270 
ÇYTHYE 6.5.2.2’ye göre,
1
B2x  1   1.0
Pkat
1
Pe,katx
Ç-1/23
<<
HxL
Pe,katx  RMx RMx  1  0.15( Pmfx / Pkat )
 Hx
Pmfx  12708.523 kN
Pkat  17464.646 kN
RMx  1  0.15 12708.523 /17464.646   0.891
H x  351.958 kN
Hx  0.00381 m
Pe,katx  RMx
Hx L
  0.891
 351.958 4.0   329233.153 kN
 Hx  0.00381
1 1
B2x    1.056  1 olduğundan, B2x  1.056 olarak alınır.
Pkat 1.0 17464.646 
1 1
Pe,katx  329233.153
B2x  1.056  1.7 koşulu sağlandığından, fiktif yüklerin sadece düşey yükleri içeren yük
birleşimlerinde dikkate alınmasının uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Bu durumda B/4 kolonu için TBDY 9.3.1.3(a) uyarınca, eksenel kuvvet dayanımı ve kolon
enkesitinin yerel eksen takımına göre gerekli eğilme momenti dayanımı,
Prx  Pnt  B2x P1tx  1319.314  1.056  34.592   1355.843 kN
M rx  B1x M ntx  B2x M 1tx  1.0  41.219   1.056  93.247   139.688 kNm
olarak, gerekli kesme kuvveti dayanımı ise, (1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed  ) yük
X Y
birleşimi altında
Vy  42.923 kN
Yukarıdaki bağıntıda, Mrx, kolon üst ucundaki Mnt ile kolon alt ucundaki Mlt eğilme momentleri
birleştirilerek elde edilmiştir. Bu birleştirme işlemi, eşdeğer sabit moment yayılışına
dönüştürme katsayısı Cmx’in sabit bir eğilme momenti yayılışı oluşturmak amacıyla
kullanılmasının gerekliliğinden kaynaklanmaktadır.
ÇYTHYE 6.2.3(b)’ye göre
Pns  Fy Ag   355  21800 103  7739 kN
Pr 1.0 1355.843

  0.18  0.50 olduğundan, b  1.0 alınmasının uygun olduğu ve bu
Pns 7739
durumda eğilme rijitliğinin ayrıca azaltılmasına gerek olmadığı görülmektedir.
TBDY 9.3.1.3(b) esas alınarak, sadece eksenel basınç kuvveti dayanımının kontrolü için,
 
1.313G + 0.5Q + 0.2S + D Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında eksenel basınç kuvveti, Puc
X Y
Ç-1/24
<<
Puc  1319.314   3.0 1.056  34.592   1428.901 kN

olarak hesaplanmaktadır.
TBDY 9.3.1 uyarınca kolon enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı
oranları, TBDY Tablo 9.3’te verilen, λ hd sınır değerini aşmayacaktır. Buna göre,
Başlık parçası,
b 300 2 200000
  5.77  0.30  7.12 olduğundan, süneklik düzeyi yüksek enkesit için
t 26 355
verilen koşulu sağlamaktadır.
Gövde parçası,
Puc 1428.901
Ca    0.205  0.125 olmak üzere,
c  Fy A   0.90  7739 
h 344 E 200000
  24.57  0.77  2.93  Ca   0.77  2.93  0.205   49.80
tw 14 Fy 355
200000
24.57  49.80  1.49  35.37
355
olduğundan süneklik düzeyi yüksek enkesit için verilen koşulu sağlamaktadır.
Kolonun tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
X-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcx 1.0  4000  E
K x  1.0   20.90  4.71  111.79
ix 191.4 Fy
 Fy
 2 E
Fcrx  0.658  Fy
Fex
Fex  2
 4521.116 MPa Fcrx  343.523 MPa
   Lcx 
 
 ix 
Y-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcy

1.0  4000   54.57  4.71 E
 111.79
K y  1.0
iy 73.3 Fy
 Fy
 2 E
Fcry  0.658  Fy Fey   663.256 MPa Fcry  283.750 MPa
Fey
 
2
   Lcy 
 
 iy 
Boyuna eksen (Z-ekseni) etrafında burulmalı burkulma sınır durumu
 2 EC  1
K z  1 .0 Fez   w
 GJ   1079.299 MPa
  Lcz   I x  I y
2
Ç-1/25
<<
Fy 355  Fy

  0.33  2.25 Fcrz  0.658  Fy  309.343 MPa
Fez
Fe 1079.299  
Pn  Ag Fcry  6185.749 kN
Pd  Pn  0.9  6185.749   5567.174 kN

Kolonun tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi
E
Lb  4000 mm Lp  1.76iy  3063 mm Lb  Lp olduğundan Lr hesaplanmalıdır.
Fy
2 2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95 its     6.76  
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
bf
c  1 .0 ho  d  tf  450  26  424 mm its   82.463 mm
 1 htw 
12 1  
 6 bf tf 
2 2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95 its     6.76    11045 mm
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
Bu durumda, Lp  3.063 m  Lb  4.0 m  Lr  11.045 m olduğundan, karakteristik eğilme
momenti dayanımı, aşağıdaki ÇYTHYE Denk.(9.3) ile hesaplanacaktır.
  Lb  Lp 
M n  Cb  M p  ( M p  0.7 FyWex )     M p
  Lr  Lp
  
Moment düzeltme katsayısı, Cb’nin hesabında kolon yüksekliği boyunca eğilme momenti
yayılışı dikkate alınmalıdır. B/4 kolonunda eğilme momenti yayılışı doğrusal olup, alt ve üst
uçlardaki eğilme momentleri,
M x,alt  B1x M ntx,alt  B2x M ltx,alt  1.0  19.755   1.056  93.247  =  118.224 kNm
M x,üst  B1x M ntx,üst  B2x M ltx,üst  1.0  41.219   1.056 17.474  =59.672 kNm
değerlerini almaktadırlar. Bu durumda Cb katsayısı,
M maks  118.224 kNm M A  73.779 kNm M B  29.334 kNm M C  15.141 kNm
12.5M maks
Cb   2.174
2.5M maks  3M A  4 M B  3M C
olarak hesaplanır. Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mnx ise,
  Lb  Lp 
M nx  Cb  M px  ( M px  0.7 FyWex )     2937.639 kNm  M px  1413.610 kNm
  Lr  Lp
  
Ç-1/26
<<
olduğundan, M nx  1413.610 kNm olarak elde edilir. Buna göre, tasarım eğilme momenti
dayanımı, Mdx
M dx  b M nx
M dx  0.90 1413.610   1272.249kNm
Eğilme momenti ve eksenel basınç kuvveti etkisinde, TBDY 9.3.1.3(a)’ya göre tasarım
dayanımı kontrolü
Pr 1355.843
  0.244  0.20 olduğundan,
Pd 5567.174
Pr 8  M rx M ry  1355.843 8  139.688 
        0   0.341  1.0

Pd 9  M dx M dy  5567.174 9  1272.249 
Sadece eksenel basınç kuvveti etkisinde, TBDY 9.3.1.3(b)’ye göre dayanım kontrolü
Pd  Pn  0.9  6185.749   5567.174 kN  Puc  1428.901 kN
Kolonun tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
h / tw  344 /14  24.57  2.24 E / Fy  2.24 200000 / 355  53.17 olduğundan,

Vn  0.6  355 344 14 1.0 10   1025.808 kN

3
Vd  vVn
Vd  1.0 1025.808   1025.808 kN
Vu 42.923
  0.042  1.0
Vd 1025.808
Ç-1.7.3. Moment Aktaran Çerçeve Kirişlerinin Boyutlandırılması
B Aksı boyunca 3-4 aksları arasındaki 1. Kat, kirişinin (Bkz. Şekil Ç-1.2) tasarım dayanımı
kontrolü, TBDY 9.3.1.4’e göre belirlenen ve genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman
rijitlikleri ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle, deprem etkilerini içeren yük
birleşimleri altında hesaplanan en elverişsiz iç kuvvetler (gerekli dayanımlar) altında
yapılacaktır. B/3-4 kirişi enkesitine ait karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
IPE 450
Ç-1/27
<<
Ix = 33740 cm4 Iy = 1676 cm4 J = 66.87 cm4 Cw = 791000 cm6

Wex = 1500 cm3 Wpx = 1702 cm3 A = 98.80 cm2
d = 450 mm h = 378.8 mm bf = 190 mm tf = 14.6 mm
tw = 9.4 mm ix = 184.8 mm iy = 41.2 mm
B/3-4 kirişi için gerekli dayanımlar, TBDY 9.3.1.4’e göre,
1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed 

X Y
(1a)
yük birleşiminden elde edilen en elverişsiz kesme kuvveti, eksenel kuvvet ve eğilme momenti
dayanımlarıdır. Gerekli eksenel kuvvet dayanımı, ihmal edilebilir düzeyde küçük olduğundan
boyutlandırma hesaplarında dikkate alınmayacaktır.
Gerekli eğilme momenti dayanımı, Mr, ÇYTHYE 6.5’e göre, yaklaşık ikinci mertebe analizi
yapılarak aşağıdaki bağıntı yardımıyla hesaplanacaktır.
Yukarıdaki bağıntıda verilen Mnt, yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT yük birleşimleri
altında hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti olarak tanımlanır ve boyutlandırmada
belirleyici olan (1a) yük birleşimindeki sadece düşey yüklerden (1.313G + 0.5Q + 0.2S) oluşan
eğilme momenti dayanımı olarak elde edilebilmektedir.
Mlt, yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan birinci
mertebe eğilme momenti olarak tanımlanır ve boyutlandırmada belirleyici olan ve -%5
dışmerkezliğin uygulandığı (1a) yük birleşimindeki sadece yatay yük (  Ed   0.3Ed  )
X Y
etkisinde oluşan eğilme momenti dayanımı olarak elde edilebilmektedir.

TBDY 9.3.1.4 esas alınarak yapılacak dayanım kontrolü için yukarıda açıklandığı gibi, ilgili
yük birleşiminin sadece düşey yükleri (1.313G + 0.5Q + 0.2S) etkisinde, kiriş enkesiti yerel
eksen takımına göre kiriş uçlarında oluşan eğilme momentleri,
M ntx,1  142.763 kNm M ntx,2  107.731 kNm
olarak elde edilir.
Aynı kirişte, ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde kiriş
X Y
uçlarında oluşan eğilme momentleri ise,

M ltx,1  43.101 kNm M ltx,2  45.115 kNm
Kirişte eksenel basınç kuvveti ihmal edilebilir düzeyde küçük olduğundan, Pr  0.0 olarak
varsayılabilir.
Cmx
B1x  1   1.0
Prx
1
Pelx
Ç-1/28
<<
ÇYTHYE 6.5.2.1(b) uyarınca, eğilme düzleminde mesnetler arasında yanal yük
bulunduğundan, güvenli tarafta kalmak üzere, Cmx = 1.0 değeri kullanılabilir. Bu durumda,
Cmx 1.0
B1x    1.0  1 olduğundan B1x  1.0
Prx 1.0  0.0 
1 1
Pelx Pelx
olarak elde edilir.
Bu katsayı, B/3-4 kirişinin bulunduğu döşeme seviyesinin alt ve üst katları için hesaplanan B2
değerlerinin büyüğüne eşit olarak alınacaktır. Buna göre, zemin kat için, kolon boyutlandırma
hesabı içinde
B2x  B2x,ZK  1.056
olarak elde edildiği hatırlanmalıdır. Birinci kat için
1
B2x,1K   1.0
Pkat
1
Pe,katx
HxL
Pe,katx  RMx RMx  1  0.15( Pmfx / Pkat )
 Hx
Pmfx  9308.093 kN
Pkat  12788.934 kN
RMx  1  0.15  9308.093 /12788.934   0.891
H x  308.228 kN
Hx  0.00405 m
Pe,katx  RMx
HxL
  0.891
 308.228 3.0   203430.480 kN
 Hx  0.00405 
1 1
B2x,1K    1.067  1.0 olduğundan B2x,1K  1.067
Pkat 1.0 12788.934 
1 1
Pe,katx  203430.480 
olarak hesaplanır. Böylece
B2x  maks 1.056 ;1.067   1.067
değerini alır.
Bu durumda B/3-4 kirişi için TBDY 9.3.1.4 uyarınca, kiriş enkesiti yerel eksen takımına göre
gerekli eğilme momenti dayanımı,
M rx  B1x M ntx  B2x M 1tx  1.0 142.763  1.067  43.101  188.752 kNm
Ç-1/29
<<
olarak hesaplanır.
Kiriş enkesiti için enkesit koşulunun kontrolü
TBDY 9.3.1 uyarınca kiriş enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı
Başlık parçası,
b 190 2 200000
  6.51  0.30  8.09 olduğundan süneklik düzeyi yüksek enkesit
t 14.6 275
için verilen koşulu sağlamaktadır.
Gövde parçası,
Puc 0
Ca    0  0.125 olmak üzere,
c  Fy A   0.90  275  9880 
h 378.8
tw

9.4
 40.30  2.45
E
Fy
1  0.93Ca   2.45
200000
275
1  0.93  0.0    66.07
B/3-4 kirişinin üst başlığı, açıklık boyunca başlıklı çelik ankrajlarla bağlanan betonarme
döşeme tarafından sürekli olarak yanal doğrultuda desteklidir. Kiriş alt başlığı ise, kiriş
uçlarında ve plastik mafsal bölgeleri ile kiriş açıklığı boyunca belirli noktalara yerleştirilen
destek elemanlarıyla burulma ve yanal ötelenmeye karşı desteklenmektedir (Bkz. Şekil Ç-1.2).
Buna göre, plastik mafsal bölgesi için kullanılan yanal destek elemanı gözönüne alındığında,
desteklenmemiş en elverişsiz (en uzun) kiriş parçası için, Lb = 2.500 – 0.752  1.75 m olarak
elde edilir.
TBDY 9.2.8.1(a)’ya göre, süneklik düzeyi yüksek kirişlerin alt ve üst başlıklarının
desteklendiği noktalar arasındaki uzaklık Lb’nin
E
Lb  0.086iy
Fy
koşulunu sağlaması gerekmektedir.

200000 3
Lb  1.75 m  0.086  41.2  10  2.58 m olduğundan,
275
belirtilen koşul, desteklenmemiş en elverişsiz (en uzun) Lb değerine sahip kiriş parçası için
sağlanmaktadır.
Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü esas olarak, yanal doğrultuda
desteklenen noktalar arasındaki her bir parça (Şekil Ç-1.6) için ayrı ayrı yapılmalıdır. Ancak
burada, bu kontrol, en büyük eğilme momenti değerinin elde edildiği, yanal olarak
desteklenmeyen uzunluğu, Lb = 0.75m olan kiriş parçası için yapılacaktır.
E
Lb  750 mm  Lp  1.76iy  1955 mm
Fy
Ç-1/30
<<
olduğundan, karakteristik eğilme momenti dayanımının elde edilmesinde akma sınır durumu
belirleyicidir ve bu dayanım aşağıdaki ÇYTHYE Denk.(9.2) ile hesaplanacaktır.
M n  M p  FyWpx
B/3-4 kirişi boyunca eğilme momenti yayılışı, kiriş uçlarındaki eğilme momentleri,
M x,1  B1x M ntx,1  B2x M ltx,1  1.0  142.763  1.067  43.101 =  188.752 kNm
M x,2  B1x M ntx,2  B2x M ltx,2  1.0  107.731  1.067  45.115  =  59.593 kNm
olmak üzere, Şekil Ç-1.6’da verilmektedir.
-188.752
-110.927
-59.593
-18.737
1 2
M u(kNm)
56.037 69.104
0.75 1.75 1.50 1.50 1.75 0.75
Şekil Ç-1.6 B/3-4 Kirişinde Eğilme Momenti Yayılışı
Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mnx ise,

M nx  M px  FyWpx  468.050 kNm
olarak elde edilir. Buna göre, tasarım eğilme momenti dayanımı, Mdx
M dx  b M nx
M dx  0.90  468.050   421.245kNm
Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü
1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında elde edilen gerekli eğilme momenti
X Y
dayanımı, M u  188.752 kNm olmak üzere,

M u 188.752
  0.45  1.0
M d 421.245
Kirişin tasarım kesme kuvveti dayanımının belirlenmesi
h / tw  378.8 / 9.4  40.30  2.24 E / Fy  2.24 200000 / 275  60.41 olduğundan,

Ç-1/31
<<
Vn  0.6  275 378.8  9.4 1.0 10   587.519 kN

3
Vd  vVn
Vd  1.0  587.519   587.519 kN
Kirişin tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
1.313G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında elde edilen gerekli kesme kuvveti
X Y
dayanımı, Vu  107.207 kN olmak üzere,

Vu 107.207
  0.18  1.0
Vd 587.519
yük birleşimi altında değerlendirilecektir. Yerdeğiştrime sınır değeri olarak (L / 300) esas
 maks 0.004 1 1
maks  0.004 m L  8.0 m   
L 8 2000 300
Kiriş alt başlığının noktasal olarak yanal doğrultuda desteklenmesi
TBDY 9.2.8.2(b) uyarınca, olası plastik mafsal bölgesinde kiriş alt başlığı, yeterli dayanım ve
rijitliğe sahip yanal mesnet elemanı ile desteklenmelidir. Bu elemanın dayanım bakımından
yeterliliği, TBDY Denk.(9.5b) ile hesaplanan gerekli dayanım, Pbr esas alınarak, rijitlik
bakımından yeterliliği ise, ÇYTHYE Denk.(16.8) ile hesaplanan rijitlik esas alınarak
sağlanmalıdır.
Lb = Lbr = 0.75m olmak üzere (Şekil Ç-1.2), olası plastik mafsal bölgesini kapsayan kiriş
bölümü alt başlığı için öngörülen tipik yanal destek elemanı uygulaması, Şekil Ç-1.7’de
görülmektedir.
HE 450 B
IPE 450
IPE 400
L 90909
2000.0
Şekil Ç-1.7 Alt Başlık için Tipik Yanal Destek Elemanı

TBDY 9.2.8.2(b)’ye göre, kiriş noktasal stabilite bağlantısının gerekli dayanımı, Pbr, TBDY
Denk.(9.5b) kullanılarak,
Ç-1/32
<<
 Ry FyWpx   1.3 275 1702 103  3

Pbr  0.06    0.06  10  83.849 kN
 ho   450  14.6 
Yanal destek elemanının uzunluğu, Lds, desteklenen kirişin alt başlık ağırlık merkezi ile destek
elemanının bağlandığı ikincil kirişin üst başlık ağırlık merkezleri arasındaki diyagonal uzunluk
olarak alınabilir. Buna göre,
Lds   450  14.6 2  12.7 2   20002  2047 mm

2
olarak elde edilir.

Destek elemanı olarak, L 90909 enkesit boyutları ve S235 yapısal çelik sınıfına sahip eşit
kollu tek korniyer kullanılacaktır. Bu durumda korniyer, ÇYTHYE 8.3 uyarınca,
b 90 E 200000
  10  0.71  0.71  20.71
t 9 Fy 235
koşulunu sağladığından sadece eğilmeli burkulma sınır durumunun dikkate alınması yeterlidir.
Ayrıca, ÇYTHYE 8.3(a)-(e)’de verilen koşulların sağlanması durumunda dışmerkezlik etkisi
ihmal edilebilmektedir. Bu durumda dayanım kontrolü, ÇYTHYE 8.3(1)’e göre hesaplanan
etkin narinlik oranı kullanılarak, sadece eksenel basınç kuvveti etkisi altında
gerçekleştirilebilmektedir. Buna göre,
(a) Korniyer, her iki ucunda aynı kolundan basınç kuvveti etkisindedir.
(b) Korniyer uçları kaynakla (veya en az iki adet bulonla) bağlıdır.
(c) Korniyere etkiyen, boyuna eksenine dik yük bulunmamaktadır.
(d) Lc / i oranı 200 sınırını aşmamalıdır. Bu durumda,
L 2047
  74.98  80 olduğundan
ia 27.3
Lc L
 72  0.75  72  0.75  74.98   128.24  200
i ia
koşulunun sağlandığı görülür.
Ayrıca, bu narinlik oranı aşağıdaki koşulu da sağlamalıdır.
Lc L 2047
 128.24  0.95  0.95  111.12
i iz 17.5
(e) Eşit kollu korniyer kullanılması nedeniyle, kol uzunluklarının oranı 1.0’e eşit olup,
1.7’den küçüktür.
Destek elemanın tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımının kontrolü
Lc
 128.24 için Pd  144.461 kN  83.849 kN
i
Destek elemanının yatay düzlemdeki rijitliğinin yeterliliği
L 90909 korniyerin yatay düzlemdeki rijitliği, k
Ç-1/33
<<
EA
k cos 2 
Lds
bağıntısı ile hesaplanır. Bu durumda,
 450  14.6 2  12.7 2 
  tan 1    12.3076
 2000 
EA  200000 1550  cos2 12.3076  144560 N mm
k cos 2    
Lds 2047
şeklinde elde edilir. Eksenel rijitlik bakımından yeterlilik için, L 90909 korniyerin eksenel
rijitliği, k’nın ÇYTHYE Denk.(16.8) ile hesaplanan gerekli rijitlik br’den küçük olmaması
gerekmektedir. Ayrıca, incelenen bu kirişte olduğu gibi, noktasal stabilite elemanı tarafından
desteklenen noktanın her iki tarafındaki kiriş bölümlerinin farklı Lbr uzunluklarında
(Lbr(sol)=0.75m ve Lbr(sağ)=1.75m) olması (Şekil Ç-1.2) nedeniyle, farklı Mr / Lbr değerlerinin
elde edilmesi durumunda, destek elemanının gerekli rijitliğinin belirlenmesinde, ÇYTHYE
16.3.1.2’ye uygun olarak, büyük olan değer, başka bir deyişle, daha kısa olan kiriş parçasının
Lbr uzunluğu esas alınmıştır. Buna göre,
M r  Ry FyWpx  1.3 275 1702 103 106  608.465 kNm
1  10M r Cd  1  10  608.465 10  1.0  

6
br       24844 N mm
  Lbr ho  0.75   750  450  14.6  
 
k  144560 N mm  24844 N mm
olduğundan korniyerin yatay doğrultuda yeterli eksenel rijitliğe sahip olduğu görülür. Yukarıda
açıklanan hesap adımları, Pbr için ÇYTHYE Denk.(16.7) kulanılmak ve Cd = 2.0 alınmak
koşuluyla kiriş büküm noktasının yanal destek elemanı için, Cd = 1.0 alınarak da kiriş büküm
noktasının dışındaki bir yanal destek elemanı için benzer şekilde uygulanabilir.
Bu örnekte kiriş-kolon birleşim detayı olarak, rijitlik levhalarının bulunduğu alın levhalı
bulonlu birleşim kullanılması öngörüldüğünden, kapasitesi korunmuş bölgenin (Şekil Ç-1.8),
birleşen kolon başlığı yüzünden itibaren uzaklığı, Lkb, TBDY Tablo 9B.1’e göre, aşağıdaki
şekilde belirlenmektedir. Ayrıca betonarme döşemenin kolon başlığı yüzünden en az 25mm
uzakta bitirilmesi gerekmektedir. Bunun için birleşim detayının boyutlandırma aşamasının
tamamlanmasının gerektiği hatırlanmalıdır.
 d   450 
Lkb  min  tp  Lst  b ; 3bbf    25  277   527 mm ; 3 190   570 mm   527 mm
 2   2 
Ç-1/34
<<
 25mm
Kapasitesi korunmuş
bölge uzunluğu
25.0 277.0 225.0
Lkb= 527.0
Bu bölge (L=1.5d b) içinde kayma
bağlantıları kullanılmayacaktır.
Şekil Ç-1.8 Moment Aktaran Kiriş-Kolon Birleşiminde Kapasitesi Korunmuş Bölge
Ç-1.7.4. Taşıyıcı Sistem Elemanlarının Enkesit Profilleri
Önceki bölümlerde, örnek olarak seçilen ikincil kiriş ve moment aktaran çerçeve kirişi ile bir
kolon üzerinde ayrıntılı bir şekilde açıklanan boyutlandırma hesaplarının taşıyıcı sistemin tüm
elemanları için tekrarlanması sonucunda belirlenen enkesit profilleri Tablo Ç-1.13’te
verilmiştir.
Tablo Ç-1.13 – Taşıyıcı sistem elemanlarının enkesit profilleri

Taşıyıcı Sistem Elemanı Enkesit Profili
İkincil kirişler (tüm katlarda) IPE 360
A ve E Akslarının kirişleri (tüm katlarda) IPE 450
B – D Akslarının kirişleri (tüm katlarda) IPE 400
1 – 4 Akslarının kirişleri (tüm katlarda) IPE 450
±0.00 /+13.00 kotları arasındaki tüm kolonlar HE 450 B
Ç-1.8. KOLONLARIN KİRİŞLERDEN DAHA GÜÇLÜ OLMASI KOŞULUNUN

KONTROLLERİ
TBDY 9.3.2’ye göre, süneklik düzeyi yüksek olan bu sistemde, kolonların kirişlerden daha
güçlü olması koşulu TBDY Denk.(9.7) ile kontrol edilecektir. Bu koşulun değerlendirilmesinde
1. Kat, B/3 kolonu (Bkz. Şekil Ç-1.2) esas alınmıştır.
Hesap adımlarının uygulanması sırasında kullanılan bazı parametreler Şekil Ç-1.9’da
açıklanmaktadır.
 M pc*
 1.0 TBDY(9.7)
 M pb
*
Ç-1/35
<<
Deprem yönü
302.0 302.0
HE 450 B
S355 M pc1
*
M pc1
V ucL *
M pbL
M prR
450.0
*
M prL M pbR
Vd V ucR
IPE 450 IPE 450 Vd
S275 M *pcZ S275
HE 450 B
M pcZ
S355
450.0
Şekil Ç-1.9 Kiriş-kolon Birleşim Bölgesi
TBDY Denk.(9B.1) kullanılarak kirişin olası eğilme momenti kapasitesi, Mpr,

Fy  Fu 275  430
Cpr    1.28  1.2 olduğundan Cpr  1.2 alınmak üzere,
2 Fy 2  275 
M pr  M prR  M prL  Cpr Ry FyWp  1.2 1.3 275 1702 103 106  730.158 kNm
olarak hesaplanır.
dc 0.450
ln  L  2  2lh  8.0  2  2  0.302   6.946 m
2 2
2M prR 2  730.158 
VucR   VdR   84.748  125.490 kN
ln 6.946
2M prL 2  730.158 
VucL   VdL   50.311  260.549 kN
ln 6.946
Yukarıdaki bağıntılarda sadece düşey yük etkisinde hesaplanan VdR ve VdL kesme kuvvetleri
(1.2G + 0.5Q + 0.2S) yük birleşimi altında elde edilmiştir.
M uv  VucR  VucL  lh  dc 2   125.490  260.549  0.302  0.450 2   203.443 kNm
M pb  2 1.1Ry FybWpb   2 1.11.3 275 1702 103 106  1338.623 kNm
M pb
*
 M pb  M uv  1338.623  203.443  1542.066 kNm
M pcZ  WpcZ  Fyc  PucZ AgZ 
Ç-1/36
<<
 
1.313G + 0.5Q + 0.2S + D Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında eksenel basınç kuvveti, PucZ
X Y
PucZ  1360.877   3.0 1.067  0.0   1360.877 kN
 
M pcZ  3982 103 355  1360.877 103  21800 106  1165.031 kNm
 
1.313G + 0.5Q + 0.2S + D Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında eksenel basınç kuvveti, Puc1
X Y
Puc1  997.045   3.0 1.067  0.0   997.045 kN
M pc1  Wpc1  Fyc  Puc1 Ag1 
 
M pc1  3982 103 355   997.045 103  21800 106  1231.489 kNm
Kiriş ekseni hizasındaki kolon enkesiti plastik eğilme momenti değerleri, M pcZ* *
ve M pc1 , kat
orta noktarında dönme şekildeğiştirmesinin sıfır olduğu ve eğilme momentinin doğrusal
değiştiği varsayımları esas alınarak hesaplanabilir. Buna göre, M pcZ
* *
ve M pc1
 2.0 
*
M pcZ  1165.031   1312.711 kNm
 2.0  0.450 2 
 1.5 
*
M pc1  1231.489    1448.811 kNm
 1.5  0.450 2 
şeklinde elde edilirler. Bu durumda,
 M pc* 1312.711  1448.811

  1.79  1.0
 M pb
*
1542.066 
koşulu sağlanmaktadır. Ancak, bu oranın 2.0’den küçük olması nedeniyle, TBDY 9.3.6
uyarınca, kolon başlıklarının kiriş alt ve üst başlıkları hizalarından yanal doğrultuda
desteklenmesi gerekmektedir. Her bir yanal destek elemanı, kiriş başlığı akma dayanımının
%2’sine (0.02FyAfb) eşit bir eksenel kuvvet etkisinde boyutlandırılmalıdır.
Ç-1.9. DETAY HESAPLARI
Ç-1.9.1. Kiriş-Kolon Birleşim Detayının Tasarımı
Moment aktaran kiriş-kolon birleşimi olarak, B/2 kolonunun başlığına bağlanan kirişin
birleşimi boyutlandırılacaktır. Bu birleşim, TBDY 9.3.4.1(a) uyarınca, en az 0.04 radyan göreli
kat ötelenmesi açısını (göreli kat ötelenmesi/kat yüksekliği) sağlayabilecek kapasitede olduğu
deneysel ve analitik yöntemlerle kanıtlanmış olan ve uygulama sınırları TBDY 9B.2’de verilen
tam dayanımlı bulonlu alın levhalı birleşim (Şekil Ç-1.10) olarak öngörülmektedir. Birleşimin
boyutlandırılmasında AISC Steel Design Guide 4’ten yararlanılmıştır.
Ç-1/37
<<
215
25
130
90 30
HE 450 B
160
94.6
277
90
8 M24-10.9
M24 - 10.9
160.8
450
770
IPE 450
40 40
12
300.0 450
Şekil Ç-1.10 Tam Dayanımlı Bulonlu Alın Levhalı Birleşim İçin Öngörülen Detay
Şekil Ç-1.10’da görülen birleşim detayına ait karakteristik bilgiler aşağıda verilmiştir.
Kiriş (S275)
IPE 450
db = 450 mm hb = 378.8 mm bbf = 190 mm
tbf = 14.6 mm tbw= 9.4 mm Wpx = 1702 cm3
Kolon (S355)
HE 450 B
dc = 450 mm hc = 344 mm bcf = 300 mm
tcf = 26 mm tcw= 14 mm Wpx = 3982 cm3
Bulonlar : M24-10.9 Fub=1000N/mm2

(Fnt=750N/mm2 ÇYTHYE Tablo 13.7 veya ÇYTHYE Denk.13.7)
Söz konusu birleşim tasarımı, TBDY 9.3.4 ve TBDY 9.B.1.4’te verilen esaslar çerçevesinde
TBDY Tablo 9B.1 uyarınca, tam dayanımlı bulonlu alın levhalı birleşim için uygulama
sınırlarının kontrolü
Ç-1/38
<<
90mm ≤ pb=90mm ≤ 100mm

40mm ≤ pfi = pfo = pf = 40mm ≤ 50mm
450mm ≤ db = 450mm ≤ 950mm
14mm ≤ tbf = 14.6mm ≤ 35mm
125mm ≤ g = 130mm ≤ 155mm
215mm ≤ bp = 215mm ≤ 400mm
18mm ≤ tp = 25mm ≤ 65mm
dc =450mm ≤ 950mm
Plastik mafsaldaki olası en büyük eğilme momenti, Mpr
M pr  Cpr Ry FyWp TBDY (9B.1)
Fy  Fu 275  430
Cpr    1.28  1.2 olduğundan, Cpr  1.2
2 Fy 2  275 
S275 malzeme sınıfı için olası akma gerilmesinin karakteristik akma gerilmesine oranı, Ry
TBDY Tablo 9.2’ye göre Ry =1.3 olarak verilmektedir.
M pr  1.2 1.3 275 1702 103  730.16 kNm
Bu birleşim tipi için, TBDY Tablo 9B.1’e göre plastik mafsalın, kolon başlığı dış yüzünden
itibaren uzaklığı, lh,
lh  Lst  tp  277  25  302 mm
Kiriş boyunca plastik mafsallar arasındaki uzaklık, ln
ln  L  2  d c / 2   2lh  8000  2  450 / 2   2  302   6946 mm
TBDY 9.3.4.1(c)’de tanımlanan (1.2G+0.5Q+0.2S) yük birleşimi altında kirişin plastik mafsal
noktasında hesaplanan kesme kuvveti, Vd,
1.2G  0.5Q  0.2S  1.2  4.9   0.5  2.0   0.2  0   6.88 kN/m 2
 6.946 
Vd   6.88   2    47.79 kN
 2 
değerini alır.
TBDY 9.3.4.1(b) ve (c) uyarınca birleşimin kolon yüzündeki gerekli eğilme momenti dayanımı
Muc ve gerekli kesme kuvveti dayanımı Vuc TBDY Şekil 9B.1 esas alınarak sırasıyla,
M uc  M pr  Vuclh TBDY (9.11)
M uc  730.16  258  0.302   808.08 kNm
Ç-1/39
<<
Vuc  Vd   M pri  M prj  / ln TBDY (9.12)
Vuc  47.79   730.16  730.16  6.946  258 kNm

olarak bulunur.
Gerekli bulon çapının belirlenmesi için, ilgili parametreleri Şekil Ç-1.11’de gösterilen
aşağıdaki denklem kullanılabilir.
2M uc
d b grk     0.75
Fnt  h1  h2  h3  h4 
90 30
90 40 40 90 30
94.6
90
h1=572.7
h2=482.7
M24 - 10.9
160.8
h3=388.1
770.0
160.8
h4=298.1
40 40
12
Şekil Ç-1.11 Tam Dayanımlı Bulonlu Alın Levhalı Birleşime Ait Geometrik Büyüklükler
2  808.08106
d b grk    22.9 mm
  0.75 750  572.7  482.7  388.1  298.1
M 24 – 10.9 bulon seçildiğinde, bir bulonun karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Bnt
  242  3
Bnt  Fnt Ab  750  10  339.30 kN
 4 
olarak hesaplanır.
Not: Süneklik düzeyi yüksek moment aktaran çelik çerçeve sistemlerinin tasarımında esas
alınan kuvvetli kolon, kuvvetli birleşim ve zayıf kiriş felsefesi ile, plastik şekildeğiştirmelerin
büyük bir bölümünün kirişlerde, bir bölümünün de kiriş-kolon panel bölgesinde oluşması
öngörülür. Bunu sağlayabilmek amacıyla, alın levhası ve kolon başlığı, bulonlarda ilave
kaldırma kuvveti etkilerinin oluşmasını önleyecek şekilde, başka bir deyişle, eğilme
şekildeğiştirmelerinin sınırlandırıldığı kalın levha davranışı sağlanacak şekilde
boyutlandırılabilir. Bu durumda, kadırma kuvveti etkisi gözönüne alınmaksızın, verilen esaslar
çerçevesinde, bulonların çekme dayanımları ve her bir bulonun, belirlenen tarafsız eksene göre
olan uzaklığı dikkate alınarak, eğilme momenti, Mnp
N
M np  nFnt Ab  hi
i 1
Ç-1/40
<<
bağıntısı ile hesaplanır.
Buna göre, Şekil Ç-1.9’da geometrik büyüklükleri verilen birleşimde, bulonlarda ilave
kaldırma kuvveti etkisinin oluşmadığı varsayımı ile kolon başlığı dış yüzeyindeki eğilme
momenti, Mnp
M np  2 Bnt  h1  h2  h3  h4   2  339.3 572.7  482.7  388.1  298.1103  1181.84 kNm
olarak elde edilir.
Kolon başlığı ve alın levhasının eğilme şekildeğiştirmelerinin sınırlandırılabilmesi amacıyla,
birleşimin tasarımında bulonların çekme dayanımının belirleyici olduğu, Mnp eğilme momenti
esas alınarak tasarım eğilme momenti dayanımı elde edilmeli ve ayrıca bu tasarım eğilme
momenti dayanımına göre birleşimin yeterliliği gösterilmelidir. Buna göre,
M np  0.75 1181.84   886.38 kNm  M uc  808.08 kNm
Birleşimde ilave kaldırma kuvvetinin oluşmadığı varsayımı esas alındığından, alın levhası
kalınlığının bu varsayımı sağlayacak şekilde belirlenmesi ve birleşen kolon başlığı kalınlığının
da bu varsayım altında kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu durumda, alın levhası ve birleşen
kolon başlığı kalınlıkları, kaldırma kuvveti etkisini içermeyen eğilme momenti değeri, Mnp
gözönüne alınarak, akma çizgileri yönteminin esasları çerçevesinde değerlendirilebilir. Alın
levhası ve kolon başlığının akma çizgileri yöntemine göre hesaplanan eğilme momenti
dayanımları sırasıyla, Mpl ve Mcf, olmak üzere, öngörülen kalın levha davranışının
sağlanabilmesi için, bu değerlerin, alın levhası kalınlığının belirlenmesi ve kolon başlığı
kalınlığının kontrolünde, sırasıyla aşağıda verilen koşulları sağlaması gerekmektedir.
M pl  1.11M np ve M cf  1.11M np
Gerekli alın levhası kalınlığının belirlenmesi

Başlangıç için, Yp parametresinin, birleşim tipi ve alın levhasında oluşan akma çizgileri
düzenine bağlı olarak aşağıdaki bağıntı ile elde edilmesi gerekmektedir.
bp   1   1   1   1 
Yp   h1    h2    h3    h4     ....
2   2d e   pfo   pfi   s 
2  p   3p   p   3p  
....   h1  d e  b   h2  pfo  b   h3  pfi  b   h4  s  b   pb2   g
g  4   4   4   4  
Bu bağıntıya göre kritik mesafe, s’nin aşağıdaki gibi hesaplanması gerekir.
1 1
s bp g   215130  83.59 mm (Bkz. AISC 358-16 Tablo 6.4)
2 2
Birleşim geometrisi gözönüne alındığında,
pfi  40mm  s  83.59mm
olduğundan, pfi = 40mm alınarak ve de  30 mm  s  83.59 mm
olması nedeniyle, Durum 1’e göre, Yp
Ç-1/41
<<
215   1   1   1   1 
Yp  572.7    482.7    388.1   298.1    ...
2   2  30    40   40   83.59  
2   90   3  90    90   3  90   
...  572.7  30    482.7  40    388.1 40    298.1 83.59    90   ...
2
130   4  4   4  4  
...  130  6331.32 mm
şeklinde elde edilmektedir. Böylece gerekli alın levhası kalınlığı, tp(grk)
1.11M np 1.11 886.38106

tp grk     22.05mm  tp  25mm
b FypYp 0.9  355  6331.52 
olarak belirlenir.
Alın levhası için kullanılan rijitlik levhasının kalınlığı, ts(grk) aşağıdaki bağıntı ile,
 Fyb   275 
ts grk   tbw   9.4    9.4 mm  ts  12 mm
 F   275 
 ys 
Rijitleştiricinin minimum uzunluğu, Lst, TBDY 9B.2.6 uyarınca,
hst 160
Lst    277 mm TBDY (9B.2)
tan 30 tan 30
olarak belirlenir.
Rijitlik levhasının yerel olarak buruşmasının önlenmesi bakımından yeterliliği,

hst E
 0.56 koşulu esas alınarak
ts Fys
160 200000
 13.33  0.56  15.10
12 275
şeklinde gösterilir.
Rijitlik levhasının kaynaklı birleşimleri, TBDY 9B.2.7(b) uyarınca, kalınlığın 10mm’yi aşması
nedeniyle, tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılarak teşkil edilmelidir.
Birleşimin basınç bölgesindeki bulonlarında kayma kırılması sınır durumu için dayanım
kontrolü
Bu kontrolde tasarım dayanımının aşağıdaki koşulu sağladığı gösterilecektir.
Rn  nb Fnv Ab  Vuc
TBDY 9.2.3.2 uyarınca, bulonların kesme kuvveti etkisinde olduğu durumda, bulonların diş
açılmamış gövde enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanacaktır. Buna göre, ÇYTHYE
Denk.13.9 veya Tablo 13.7’den Fnv= 563 N/mm2 olarak belirlenir ve
Ç-1/42
<<
   24 2 
Rn  0.75  8  0.563    1528.17 kN  Vu  258 kN
 4 
 
koşulunun sağladığı görülür.
Bulon deliklerinin ezilme kuvveti dayanımının yeterliliği,
Rn  2.4dtFu  0.75  2.4  24  25 510 103  551kN
lc  30  0.5  24  2   17 mm
Rn  lctFu  0.75 17  25  510 103  162.6 kN  551kN
lc  90   24  2   64 mm
Rn  lctFu  0.75  64  25  510 103  612 kN  551kN
 R  Vuc
2 162.6   6  551  3631.2kN  Vuc  258 kN
şeklinde gösterilir.
Kolon başlığı kalınlığı, tcb = 26mm ≥ tpl = 25mm olduğundan, kolon başlığındaki bulonlar için
 R  Vuc koşulunu değerlendirmeye gerek yoktur.
Kolon başlık kalınlığının yeterliliğinin kontrolü
Başlangıç için, Yc parametresinin, birleşim tipi ve kolon başlığında oluşan akma çizgileri
düzenine bağlı olarak aşağıdaki bağıntı ile elde edilmesi gerekmektedir.
  c   pb c  
 h1  pb  s  s   h2  2  4   ...
b  1  1  2      g
Yc  cf  h1    h4     
2  s  s  g   pb c   2
...  h3     h4  s   pb
2

  2 2 
Bu bağıntıya göre kritik mesafe, s’nin aşağıdaki gibi hesaplanması gerekir.
1 1
s bcf g  300 130  98.74 mm (Bkz. AISC 358-16 Tablo 6.6)
2 2
olarak hesaplanır.
c  pfo  tbf  pfi  40  14.6  40  94.6mm olmak üzere, Yc
Ç-1/43
<<
  94.6  
572.7  90  98.74  98.74   ...
   
  90 94.6  
300   1   1   2 ...  482.7  2  4   ....  130
Yc   572.7    298.1        2 ...
2   98.74   98.74   130  
 90 94.6 
...  388.1    ... 
  2 2  
...  298.1 98.74  
 
 3771.59 mm
değerini alır. Böylece kolon başlığı kalınlığı, tcf’nin yeterliliği için aşağıdaki koşulun
1.11M np 1.11 886.38 106

tcf  26 mm    28.57 mm
b FycYc 0.9  355 3771.59 
sağlanmadığı görülür. Bu durumda, kolon enkesiti büyütülmeli veya süreklilik levhaları (Şekil
Ç-1.12) kullanılarak kolon başlıklarının eğilme dayanımı arttırılmalıdır.
Burada, ts=15mm kalınlığında süreklilik levhaları kullanılması halinde, rijitliği ve eğilme
dayanımı artan kolon başlığının değişen akma çizgileri düzenine göre Yc parametresi,
bcf   1   1   1   1 
Yc   h1    h2    h3    h4     ...
2  s  pso   psi   s 
  pb   3 pb  
 h1  s  4   h2  pso  4   ... 
2    
...   g
g  pb   3 pb  2
...  h3  psi    h4  s    pb 
  4   4  
bağıntısı ile hesaplanmalıdır.
1 1
s bcf g  300 130  98.74 mm
2 2
c  ts 94.6  15
pso  psi    39.80 mm olmak üzere,
2 2
psi  39.8mm  s  98.74 mm olduğundan, psi = 39.8 mm olarak alınır. Bu durumda,
300   1   1   1   1 
Yc   572.7    482.7    388.1   298.1    ...
2   98.74   39.8   39.8   98.74  
  90   3  90   
572.7  98.74    482.7  39.8    ... 
2   4  4  
...     130  7774.88 mm
130  90  
...  388.1 39.8    298.1 98.74  3  90  
  90 
2
  4   4  
Ç-1/44
<<
olarak elde edilir. Süreklilik levhaları kullanılması durumunda kolon başlığı kalınlığının
1.11M np 1.11 886.38 106

tcf  26 mm    19.90 mm
b FycYc 0.9  355 7774.88 
koşulunu sağladığı görülür. Böylece, kolon gövdesinde kiriş başlıkları seviyesinde ts=15mm
kalınlığında süreklilik levhaları (Şekil Ç-1.12) kullanılması durumda kolon başlık kalınlığının
yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Süreklilik levhalarının dayanım kontrolü
TBDY 9.3.4.3(a) uyarınca, süreklilik levhalarının kalınlığının
ts  15 mm  tbf  14.6 mm
koşulunu sağladığı görülür.
Kiriş başlıkları vasıtasıyla aktarılan tekil kuvvet, Ffu
Ffu 
M uc

808.08103  1856 kN
 d  tbf   450  14.6 
şeklinde hesaplanabilir.
Süreklilik levhaları ile rijitleştirilen kolon başlığının tasarım eğilme momenti dayanımı, Mcf
ve tekil kuvvete dönüştürülen karşılığı, Rn
M cf  b FycYctcf2  0.9  355 3771.51 26  106  814.58kNm

2
Rn 
M cf

 814.58103
 1870.87 kN  Ffu =1856 kN
 d  tbf   450  14.6 
olarak elde edilir ve kolon başlığının tekil kuvvet etkisinde yeterli eğilme dayanıma sahip
olduğu görülür.
Süreklilik levhaları için gerekli enkesit alanının belirlenebilmesi veya bu levhaların dayanım
kontrolleri amacıyla, kolon gövdesi yerel akma, burkulma ve yerel burkulma sınır durumlarının
incelenerek süreklilik levhaları için gerekli dayanımın elde edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla,
kolon gövdesinin, yerel akma sınır durumuna göre,
Rn   Ct  6kc  2tp  2tfb   Fyctcw
Rn  1.0 1.0  6  35.6   2  25  2 14.6    35514 103  1455.22 kN  Ffu  1856 kN
yeterli dayanıma sahip olmadığı ve takviye edilmesi gerektiği anlaşılır.

Kolon gövdesinin, burkulma sınır durumuna göre de,
24tcw 0.9  24 14   200000  355

3 3
EFyc
Rn   103  1451.81kN  Ffu  1856 kN
h 344
yeterli dayanıma sahip olmadığı ve takviye edilmesi gerektiği görülür.
Kolon gövdesinin, yerel burkulma sınır durumuna göre de
Ç-1/45
<<
  lb  tcw   EFyctcf
Rn  0.80tcw
2
1  3    
  d c  tcf   tcw
2   9.4  14  
Rn  0.75  0.80 14  1  3 
 200000  355 26  103
  
  450  26   14
Rn  1399 kN  Ffu  1856 kN
yeterli dayanıma sahip olmadığı ve takviye edilmesi gerektiği anlaşılır. Bu durumda,
süreklilik levhaları için gerekli dayanım, Fcu,
Fcu  Ffu  min Rn  1856  min 1455.22 kN;1451.81 kN;1399 kN   457 kN
şeklinde belirlenir. Buna göre,
süreklilik levhası için gerekli enkesit alanı, Ast(grk)
Ffu  min Rn  457 10
3
Ast  grk     1846 mm 2

Fys 0.9  275
olarak bulunur.
Kolon başlıklarının iç yüzü tarafına ve kolon gövdesinin her iki yanına yerleştirilen süreklilik
levhaları, Levha 15100 (kalınlıkgenişlik) olarak seçilebilir. Buna göre,
Ast  grk   1846 mm 2  Ast  2 15 100   3000 mm 2
seçilen boyutların yeterli olduğu görülür.

Süreklilik levhalarının kolon gövdesi ve başlıklarına bağlantısı için TBDY 9.3.4.3(b) uyarınca
tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılacaktır.
Kolon ve kiriş başlıklarının sınırladığı kayma bölgesi için gerekli kontroller
TBDY 9.3.4.2 uyarınca, kolon ve kiriş başlıklarının sınırladığı kayma (panel) bölgesinin, Vup
gerekli kesme kuvveti dayanımı,
 1 1 
Vup   M uc    TBDY (9.13)
 d b  tf H ort 
denklemi ile hesaplanmaktadır. Bu durumda, Vup
 1 1 
Vup  2   730.16 103     2867 kN
 450  14.6 3000 
değerini alır.
Panel bölgesinin plastik şekildeğiştirme durumunun çerçeve stabilite analizine etkisi gözönüne
alındığından, gövde karakteristik dayanımı, Rn, ÇYTHYE 13.9.6(b)’ye göre
değerlendirilmelidir. Buna göre,
 
-%5 dışmerkezliğin dikkate alındığı, 1.313G + 0.5Q + 0.2S   Ed   0.3Ed  yük birleşimi
X Y
altında,
Pr  Pnt  B2 Plt  1324.895  1.056  35.302  1362.174 kN ve  = 1.0 (YDKT) olmak üzere,
Ç-1/46
<<
Pr  0.75Py  1.0 1362.174   1362.174 kN  0.75  355  21800 103  5804.25 kN koşulu
sağlandığından, gövde karakteristik dayanımı, Rn, ÇYTHYE Denk.13.29c kullanılarak ve
TBDY 9.3.4.2(a) uyarınca v = 1.0 alınmak suretiyle,
 3  300  26   3
2
 3b t 2 
v Rn  v 0.60 Fy d ctw 1  cf cf   0.60  355  450 14  1  10  1342 kN
 d b d ctw   450  450 14  

şeklinde elde edilir. Bu durumda,
v Rn  1342 kN  2867 kN
olduğundan kayma bölgesi, t = 10mm kalınlığında iki adet levha ile takviye edilecektir (Şekil
Ç-1.12). Böylece,
 3  300  26   3
2
v Rn  0.60  355  450 14  2 10  1  10

  450  450 14  2 10  
 
v Rn  3547 kN  2867 kN
koşulunun sağlandığı görülür.
TBDY 9.3.4.2(b) uyarınca,
u 2  450  450 
tmin  10 mm    10 mm
180 180
koşulu da sağlanmaktadır.
Kayma bölgesinde kullanılan takviye levhalarının kolon başlıklarına bağlantısı için TBDY
9.3.4.3(c) uyarınca tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılacaktır. Bu kaynaklar takviye levhası
tarafından karşılanan, Fcu
Fcu  Vup  v Rn  2867  1342  1525 kN
kesme kuvvetine göre boyutlandırılacaktır.
Süreklilik ve takviye levhalarının yerleşimi Şekil Ç-1.12’da gösterilmektedir.
Ç-1/47
<<
25 25
HE 450 B
160 Tam penetrasyonlu
160
küt kaynak
277 Tam 277

penetrasyonlu
küt kaynak
450
450
8 M24-10.9
Süreklilik
Levhası
IPE 450 IPE 450
Takviye
Levhası
450
Şekil Ç-1.12 Moment Aktaran Kiriş-Kolon Birleşim Detayı
Ç-1.9.2. Kolon Ek Detayının Tasarımı
Kolon eki, detayı Şekil Ç-1.13’de görülen tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılarak teşkil
edilecektir. Bu detayda, başlıklara uygulanacak küt kaynağın sürekliliğini sağlamak amacıyla,
gövde-başlık kesişim bölgesinde ÇYTHYE Şekil 13.1(a)’da görülen kaynak ulaşım deliği
detayı oluşturulacaktır. Ayrıca küt kaynak uçlarında krater kayıplarının önlenebilmesi için,
kaynağın başlangıç ve bitiş noktalarında, kaynak işleminden sonra kaldırılmak üzere, uzatma
levhaları kullanılmalıdır.
Bu tür kolon eki detayı, kiriş üst başlığı dış yüzeyinden itibaren en az kolon enkesit yüksekliği
(450mm) kadar uzakta oluşturulabilir.
TBDY 9.2.3.3 uyarınca ve TBDY Tablo 9.1’e göre kaynak metali sınıfı E550 olmalıdır.
HE 450 B
30 338 30
Tam
penetrasyonlu
küt kaynak
Kaynak
ulaşım deliği
HE 450 B
Şekil Ç-1.13 Kolon Eki Detayı
Ç-1/48
<<
Şekil Ç-1.13’de verilen detayda, sadece kesme kuvveti dayanımının kontrol edilmesi yeterli
olmaktadır. Bu kontrolde kesme kuvvetinin, kaynak ulaşım deliği boşlukları çıkarıldıktan sonra
kalan gövde parçası (dmw = 338mm) tarafından güvenle aktarıldığı gösterilmelidir. Buna göre,
TBDY 9.3.5 uyarınca, güvenle aktarılması gereken en büyük kesme kuvveti değeri,
M pc
Vu 
Hc
bağıntısıyla hesaplanacaktır. Bu durumda en büyük kesme kuvveti değeri,
M pc 2  Fy Wpx  2  355  3982 103 6

Vu    10  942.407 kN
Hc 3.0 3.0
olarak hesaplanır. Bu kesme kuvvetinin güvenle aktarılabilmesi için gerekli olan gövde
yüksekliği, dgw ise,
dgw 
Vu

 942.407 103  316.0 mm
v 0.6 Fytw Cv1 1.0  0.6  355 14 1.0 
şeklinde elde edilir. Buna göre,
dgw  316.0 mm  d mw  338 mm olduğundan ek kesitinde kolon gövdesi kesme kuvveti
dayanımı bakımından yeterlidir.
Kolon ek detayının tam penetrasyonlu küt kaynak kullanılarak teşkil edilmesi, ek birleşiminin
eksenel kuvvet ve eğilme momenti dayanımı bakımından yeterli olmasını sağlamaktadır.
Ç-1.9.3. Kolonların Temele Bağlantı Detayının Tasarımı
İncelenen bina taşıyıcı sisteminin B/4 kolonunun (Bkz. Şekil Ç-1.2) temel bağlantı detayı,
TBDY 9.12’ye uygun olarak boyutlandırılacaktır. Temel sisteminin radye temel olduğu
öngörülmektedir. Beton sınıfı C30 (fck = 30 MPa) olarak esas alınacaktır. Ankraj çubuğu
malzeme sınıfı, ÇYTHYE 2.3 ve TBDY 9.12.6’da verilen koşullarla uyumlu olacak şekilde,
çekme ve akma dayanımları sırasıyla, Fu = 600 MPa ve Fy = 480 MPa olan 6.8 malzeme sınıfı
olarak öngörülmüştür. Taban levhası için öngörülen yapısal çelik sınıfı S355’tir.
TBDY 9.12.1 uyarınca, temel bağlantı detayının boyutlandırılmasında gerekli dayanımlar,
TBDY 9.2.6 ile uyumlu olarak elde edilmelidir. Buna göre, dayanım fazlalığı katsayısı D ile
büyütülen deprem etkilerini içeren ve en elverişsiz iç kuvvetlerin oluştuğu

1.313G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed 
X Y


0.787G  D  Ed   0.3Ed 
X Y

yük birleşimleri altında kolon taban kesitindeki gerekli eksenel kuvvet dayanımı ve kolon
enkesiti eksen takımına göre gerekli eğilme momenti ve kesme kuvveti dayanımları,

+%5 dışmerkezliğin dikkate alındığı, 1.313G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed  yük birleşimi
X Y

için
Pu  Pnt  DB2 Plt  1319.314   31.056  34.592   1428.901 kN (Basınç)
M ux  B1x M ntx  DB2x M ltx  1.0 19.755    31.056  93.247   315.161 kNm
Ç-1/49
<<
Vuy  Vnty  DVlty  15.243   3 27.680   98.283 kN
 
-%5 dışmerkezliğin dikkate alındığı, 0.787G  D  Ed   0.3Ed  yük bileşimi için
X Y
Pu  Pnt  DB2 Plt  698.068   31.056  35.301  586.234 kN (Basınç)
M ux  B1x M ntx  DB2x M ltx  1.0  10.244    31.056  95.371  291.891 kNm
Vuy  Vnty  DVlty  7.902   3 28.330   77.088 kN

olarak elde edilmektedir. Gerekli kesme kuvveti dayanımının elde edilmesinde ikinci mertebe
etkilerin katkısı, eğilme momenti ve eksenel kuvvet dayanımlarının elde edilmesindeki
katkıdan farklı olup, daha küçük ve ihmal edilebilir düzeydedir. Bu nedenle, gerekli kesme
kuvveti dayanımı, ikinci mertebe etkiler terk edilerek elde edilebilir.
Boyutlandırma için kullanılacak gerekli eğilme momenti ve kesme kuvveti dayanımlarının,
TBDY 9.2.6 uyarınca, akma (mekanizma) durumu ile uyumlu olması gerekir. Buna göre,
TBDY 9.12.3(b) uyarınca, gerekli kesme kuvveti dayanımı, Vu, esas alınan deprem
doğrultusuna paralel olan kolon enkesiti eksenine göre,
M pcx
Vuy 
Hc
bağıntısı ile hesaplanan kesme kuvveti dayanımı gözönünde tutularak belirlenecektir. Bu
durumda,
M pcx 2  Fy Wpx  2  355  3982 103 6

Vuy    10  706.805 kN  98.283 kN
Hc 4.0 4.0
olduğundan gerekli kesme kuvveti dayanımı,
Vuy  706.805 kN
olarak alınacaktır.
TBDY 9.12.4(b) uyarınca, gerekli eğilme momenti dayanımı, Mu, esas alınan deprem
doğrultusuna dik olan kolon enkesiti eksenine göre,
M ux  1.1Ry FyWpx
bağıntısı ile hesaplanan eğilme momenti dayanımını aşmamalıdır. Bu durumda,
M ux  1.1Ry FyWpx  1.11.25 355   3982 103 106  1943.714 kNm
 315.161 kNm 
M ux  1943.714 kNm   
 291.891 kNm 
olduğundan gerekli eğilme momenti dayanımı,
 
1.313G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında, M ux  315.161 kNm
X Y
 
0.787G  D  Ed   0.3Ed  yük bileşimi altında, M ux  291.891 kNm
X Y
olarak alınacaktır.
Ç-1/50
<<
Kolonun diğer ekseni için elde edilen iç kuvvetler ihmal edilebilir düzeyde küçük olduğundan
hesapta terkedilecektir.
Uygulanması öngörülen temel bağlantı birleşiminin detayı Şekil Ç-1.14’te verilmiştir. Şekilde
görüldüğü gibi, detayın oluşturulmasında, 60350750 boyutunda taban levhası ve 22 adet
M24-6.8 ankraj çubuğu ile kesme kuvvetinin aktarılmasını sağlamak amacıyla, enkesit
boyutları 15170 olan 2 adet levha ile takviye edilen HE 200 B kayma elemanı
kullanılmaktadır.
150.0 450.0 150.0 N=750.0
25.0
HE 200 B
Tam penetrasyonlu
küt kaynak
B=350.0
Köşe
300.0
kaynak
60.0
50.0
Levha 15170
25.0
200.0
150.0 450.0 150.0

he=400.0
HE 200 B
d=24mm (Ø24)
ankraj çubuğu
Malzeme sınıfı: 6.8 60.0
39.98
60.0
60.0 36.0 60.0
Şekil Ç-1.14 Temel Bağlantı Detayı
Hesap adımlarının oluşturulmasında AISC Steel Design Guide 1 ve ACI 318M Ek D’den
yararlanılmıştır.
+%5 dışmerkezliğin dikkate alındığı, 1.313G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed  yük birleşimi
X Y
 
için tasarım
Pu  1428.901 kN (Basınç)
M ux  315.161 kNm
Vuy  706.805 kN
Taban levhası için dışmerkezliğin değerlendirilmesi
M ux 315.161
e   0.221 m  221 mm
Pu 1428.901
Kritik dışmerkezlik, ekrit
N Pr
ekrit  
2 2qmaks
Taban levhası altında en büyük gerilme, qmax, levha genişliği, B olmak üzere,
qmaks  f p(maks) B
Ç-1/51
<<
A2
f p maks     0.85 f ck 
A1
A2
Radye temel nedeniyle, için, izin verilen en büyük değer olan 2.0 değeri
A1
kullanılabilmektedir. Burada, A2 taban levhası geometrisi ile uyumlu beton alanını A1 ise, taban
levhası alanını göstermektedir. ÇYTHYE 13.7 esas alınarak,
A2
f p maks     0.85 f ck   0.65  0.85  30  2.0   33.15 MPa
A1
qmaks  f p(maks) B   33.15  350   11602.5 N mm  11.603 kN mm
Pr  Pu olmak üzere,
N P 750 1428.901103
ekrit   u    313.4 mm
2 2qmaks 2 2 11602.5 
e  221 mm  ekrit  313.4 mm olduğundan temel bağlantı detayının boyutlandırılmasında

küçük eğilme momenti etkisi için belirlenen esasların gözönünde tutulması gerekmektedir. Bu
durumda, Şekil Ç-1.15’te verilen gerilme yayılışı varsayımı yapılabilir.
f =300.0 e=221.0 e
75.0
150.0
Pr Pr Pr
Pr e
150.0
Vr
75.0
q q
T qY
75.0 Y /2 Y /2
Y /2
=e
Y
N=750.0
Şekil Ç-1.15 Taban Levhası Altında Basınç Gerilmelerinin Yayılışı
Bu varsayıma göre,
Beton yüzeyi için ezilme bölgesi uzunluğu, Y,
Y  N  2e  750  2  221  308 mm
bileşke kuvvet olarak tanımlanan qY’nin (Bkz. Şekil Ç-1.15) etkime noktasının kolon
merkezine olan uzaklığı, 
N Y 750 308
     221 mm
2 2 2 2
Ç-1/52
<<
Beton ezilme dayanımının kontrolü
Pu 1428.901103
q   4639.289 N mm  qmaks  11602.5 N mm
Y 308
Şekil Ç-1.15 esas alınarak sistem dengesi oluşturulduğunda, T = 0 olduğu ve bu yükleme
durumunda ankraj çubuklarında herhangi bir çekme kuvveti meydana gelmediği anlaşılır.
Ancak, taban levhasının kalınlığının belirlenmesinde bu yükleme durumunun daha elverişsiz
sonuç (daha kalın taban levhası) verebileceği öngörülerek, aşağıdaki hesap adımlarının
oluşturulmasına devam edilmiştir.
Taban levhası kalınlığının belirlenmesi,
Taban levhası kalınlığının belirlenmesinde kullanılan parametreler, Şekil Ç-1.16’da
gösterilmektedir.
N=750.0
d
n
B=350.0
HE 450 B
bf
B=450.0
n
m m
Şekil Ç-1.16 Taban Levhası Kalınlığının Belirlenmesinde Kullanılan Parametreler
N  0.95d 750  0.95  450 

m   161.25 mm
2 2
Pu 1428.90110
3
fp    13.255 MPa
BY  350  308
Y  308 mm  m  161.25 mm olduğundan, konsol boyu, m esas alındığında, gerekli minimum
taban levhası kalınlığı,
fp
tp grk   1.49m
Fy
bağıntısı ile hesaplanabilir. Buna göre,

fp 13.255
tp grk   1.49m  1.49 161.25   46.4 mm
Fy 355
konsol boyu, n esas alındığında ise, gerekli minimum taban levhası kalınlığı
B  0.8b f 350  0.8  300 
n   55 mm
2 2
Ç-1/53
<<
fp 13.255
tp grk   1.49n  1.49  55   15.8 mm
Fy 355
olarak hesaplanır.

+%5 dışmerkezliğin dikkate alındığı, 0.787G  D  Ed   0.3Ed  yük birleşimi için tasarım
X Y

Pu  586.234 kN (Basınç)
M u  291.891 kNm
Vu  706.805 kN
Taban levhası için dışmerkezliğin değerlendirilmesi
M u 291.891
e   0.498 m  498 mm
Pu 586.234
N P 750 586.234  103

ekrit   u    349.7 mm
2 2qmaks 2 2 11602.5 
e  498 mm  ekrit  349.7 mm olduğundan temel bağlantı detayının boyutlandırılmasında

büyük eğilme momenti etkisi için belirlenen esasların gözönünde tutulması gerekmektedir. Bu
durumda, Şekil Ç-1.17’de verilen gerilme yayılışı varsayımı yapılabilir.
e=221.0 e=498.0 f =300.0 75.0
450.0
x=88.0 V uc Mpr
lh
Pr Pr Pr HE 450 B
re Pr e
Vr
qmaks
qY qmaksY T
Y /2 Y /2
Y /2
 
Y
N=750.0
Şekil Ç-1.17 Taban Levhası Altında Basınç Gerilmelerinin Yayılışı
Öngörülen taban levhası boyutları (B ve N) ile diğer parametrelere bağlı olarak,

N  2 Pr  e  f 
2

 f    koşulu sağlanmalıdır. Aksi durumda, taban levhası boyutları
 2 qmaks
büyütülerek hesapların tekrarlanması ve bu koşulun sağlanması gerekmektedir.
N
f   75  300 mm
2
2 2
 N  750 
 f     300    455625 mm
2
 2   2 
Ç-1/54
<<
2 Pu  e  f  2  586.234 10   498  300 

3
  80640.333 mm 2
qmaks 11602.5
2 Pr  e  f 
2
 N
 f    455625   80640.333
 2 qmaks
olduğundan, taban levhası boyutlarında herhangi bir büyütme yapılmasına gerek olmaksızın
boyutlandırma işlemine devam edilebilir.
N  2P  e  f 
2
 N 
Y  f    f    u
 2  2 qmaks
Y  675  455625  80640.333  62.6 mm
Tu  qmaksY  Pu   11602.5 62.6    586.234 103 103  140.083 kN
Taban levhası kalınlığının belirlenmesi,

N  0.95d 750  0.95  450 
m   161.25 mm
2 2
f p  f p maks   33.15 MPa
Konsol boyu olarak m esas alındığında, Y  62.6 mm  m  161.25 mm olduğundan, gerekli

minimum taban levhası kalınlığı,
 Y
f p maks Y  m  
tp grk   2.11  2
Fy
bağıntısı ile hesaplanabilir. Buna göre,
 Y
 33.15 62.6  161.25 
62.6 
f p maks Y  m   
tp grk   2.11  2
 2.11  2 
 58.2 mm
Fy 355

Konsol boyu olarak, n esas alındığında,
B  0.8bf 350  0.8  300 
n   55 mm
2 2
Y  62.6 mm  n  55 mm olduğundan, gerekli minimum taban levhası kalınlığı,
f p maks  33.15
tp grk   1.49n  1.49  55   25.0 mm
Fy 355
olarak hesaplanır.
Ç-1/55
<<
Çekme kuvveti T esas alındığında gerekli minimum taban levhası kalınlığı ise,
N d tf 750 450 26
x    75     75  88 mm
2 2 2 2 2 2
tp grk   2.11

Tu x
 2.11
140.083 103   88
 21.0 mm
BFy  350  355
değerini alır.
Taban levhasının minimum kalınlığı en elverişsiz durum gözönününde tutularak,
tp=maks(46.4mm; 15.8mm; 58.2mm; 25.0mm; 21.0mm) olmak üzere,
tp  60 mm
olarak belirlenir.
Ankraj çubuğu çapı, d’nin belirlenmesi
Ankraj çubuğu malzeme sınıfı, 6.8 olup, bu malzeme için çekme ve akma dayanımları sırasıyla,
Fu = 600 MPa ve Fy = 480 MPa olarak verilmektedir.
Ankraj çubuğu çapının, ÇYTHYE 13.8’e uygun olarak d=24mm olması öngörülmektedir.
Kesme kuvvetinin taban levhası altında teşkil edilen kayma elemanı yardımıyla aktarılması
sağlanacağından, ankraj çubukları sadece çekme etkisi altında boyutlandırılacaktır. Bu nedenle,
ÇYTHYE Tablo 13.12’ye uygun olarak kullanılması öngörülen levha biçimindeki pullar,
ÇYTHYE 13.8 uyarınca, taban levhasına kaynaklanmayacaktır. Bu durumda sadece çekme
etkisi altındaki ankraj çubukları için gerekli çap, d
Fnt  0.75Fu  0.75  400   300 MPa
Bnt  Tu1
Tu 140.083
Tu1    70.042 kN
2 2
 d 2 
Fnt    Tu1
 4 
4Tu1 4  70.042 103

d   19.9 mm
Fnt   0.75  300 
ÇYTHYE 13.8 uyarınca, çekme etkisindeki bir ankraj çubuğunun minimum çapı, d, 22mm’den
küçük olamaz. Bu durumda, ankraj çubuğu çapı başlangıçta öngörüldüğü gibi, d = 24 mm
olarak kullanılabilmektedir.
Ankraj çubuklarının çekme etkisinde betondan sıyrılarak ayrılmalarının önlenebilmesi
amacıyla, alt uçta ikişer adet somun ile sabitlenen levhalar (S355) kullanılarak yerinde gömülü
şekilde (Şekil Ç-1.18) teşkil edilmektedir. Ankraj çubuğu için etkin gömme derinliği, he
ÇYTHYE 13.8 uyarınca, 15d’den az olmamak koşuluyla,
he = 400mm > 15(24) = 360mm
olarak belirlenmiştir.
Ç-1/56
<<
he=400
60.0
39.98
60.0
60.0
36.0
Şekil Ç-1.18 Ankraj Çubuğu Uygulaması
Ankraj çubuğu için gerekli dayanım kontrolleri, ACI 318M Ek D’de verilen bağıntılar ile,
aşağıdaki hesap adımları izlenerek yapılacaktır. Bu hesap adımları ankraj çubuğu ve beton
malzemelerini esas alan göçme durumları dikkate alınarak oluşturulmaktadır. Bu örnekte radye
temel sisteminin kullanıldığı öngörüldüğünden, çekme etkisindeki ankraj çubuğu grubu için (a)
kopma, (b) beton kütlenin konik parça halinde kırılarak ayrılması, (c) betondan sıyrılarak
ayrılma sınır (göçme) durumları gözönünde tutulacaktır. Buna göre,
(a) Çekme bölgesindeki ankraj çubuğu grubunun kopma sınır durumu
Tasarım çekme dayanımının kontrolü,
Nsa  nAse,N f uta (Bkz. ACI 318M Denk. D-3)   0.75 (Bkz. ACI 318 D.4.4(a)(i))
n2 n : Çekme bölgesindeki ankraj çubuğu sayısı

d 2
Ase,N  0.75  339.3 mm 2
4
Ase,N aşağıdaki bağıntı kullanılarak da hesaplanabilir.
2
 0.9743 
Ase,N  d   (Bkz. ACI 318M RD 5.1.2)
4 nt 
Burada, d ve nt sırasıyla, ankraj çubuğu karakteristik çapını ve birim uzunluk için diş yivi
sayısını göstermektedir. 24mm çapındaki ankraj çubuğu (24) için uygulanan diş adım
uzunluğu, 3.0 mm/diş olarak varsayıldığında, nt = 1 / 3.0 = 0.3333 şeklinde elde edilmektedir.
Bu durumda,
2
 0.9743  
2
0.9743 
Ase,N  d     24    348.9 mm
2
4 nt  4 0.3333 
değerini alır. Bu örnekte, güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla, Ase,N = 339.3 mm2 olarak
alınmaktadır.
f uta  600 MPa  min 1.9 Fy ;860   1.9  480   912 ;860   860 MPa
Ç-1/57
<<
Nsa  nAse,N f uta  0.75  2  339.3 600 103  305.370 kN  140.083 kN

(b) Çekme bölgesindeki ankraj çubuğu grubunu kapsayan beton kütlenin konik parça halinde
kırılarak ayrılması (Şekil Ç-1.19) sınır durumu
1.5he 1.5he
1.5he s1 1.5he
1.5he
s1=200
he=400
1.5he
ANc
Şekil Ç-1.19 Beton Kütlenin Konik Parça Halinde Ayrılması

ANc
N cbg   ec,N  ed,N  c,N  cp,N N b (Bkz. ACI 318M Denk. D-5)
ANco
 ec,N  1.0 (Bkz. ACI 318M D.5.2.4)
ed,N  1.0 (Bkz. ACI 318M D.5.2.5)
 c,N  1.0 (Bkz. ACI 318M D.5.2.6)
cp,N  1.0 (Bkz. ACI 318M D.5.2.7)

olarak varsayılabilir.
ANc   2 1.5he  s1  2 1.5he  (Bkz. Şekil Ç-1.17 ve ACI 318M Şekil RD.5.2.1(b))
ANc   2 1.5  400   200   2 1.5  400    1680000 mm 2
ANco  9hef2  9  400   1440000 mm2 (Bkz. ACI 318M Denk. D-6)
2
Ankraj çubuğu etkin gömme derinliği, he’nin, 280 mm  he  635 mm koşulunu sağlaması
halinde, tek bir ankraj çubuğu için betonun konik parça halinde kırılarak ayrılmasına karşı gelen
çekme dayanımı, Nb
N b  3.9 f ck he5 3 (Bkz. ACI 318M Denk. D-8)
şeklinde hesaplanabilir. Ancak, ankraj çubuğu gömme derinliğinin yukarıda belirtilen koşulu
sağlamaması durumunda, Nb
N b  10 f ck he1.5 (Bkz. ACI 318M Denk. D-7)
şeklinde elde edilmelidir. Bu bağıntılardaki  katsayısı, beton karışımındaki agrega bileşimini

dikkate alan bir düzeltme katsayıdır ve normal beton için =1.0 olarak alınır. Bu tasarımda,
280 mm  he  400 mm  635 mm olduğundan,
Ç-1/58
<<
N b  3.9 a f ck he5 3  3.9 1.0  30  400  103  463.865 kN

53
ANc 1680000
N cbg   ec,N  ed,N  c,N  cp,N N b  1.0 1.0 1.0 1.0  463.865  541.176 kN
ANco 1440000
Taban levhası birleşiminin çekme etkisi altında gevrek bir davranış göstererek göçme sınır
durumuna ulaşmasını olabildiğince azaltmak amacıyla, ankraj çubuğu ile betonun birlikte
belirlediği sınır durumlar için hesaplanan dayanımlar, ACI 318M D.3.3.6 uyarınca, dayanım
azaltma katsayısı, 0.40 ile çarpılarak azaltılabilir. Buna göre,
0.40  0.75  N cbg  0.4  0.75  0.75  541.176   121.765 kN  140.083 kN
olduğundan, bu göçme sınır durumunun önlenebilmesi amacıyla, ilave donatı yerleştirilmesi
gerekmektedir. Gereken ilave donatı miktarı, As aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
As 
Tu

140.083103
 593 mm 2
0.75f y 0.75  0.75 420
Bu ilave donatının yerleşimi, ACI 318M Şekil RD.5.2.9’a uygun olarak yapılmalıdır.
(c) Çekme etkisindeki ankraj grubunun betondan sıyrılarak ayrılması sınır durumu
0.4  0.75  N pn  0.4  0.75  n c,P N p (Bkz. ACI 318M Denk. D-14)
  0.70 (Bkz. ACI 318M D.4.4(c)ii, Durum B)

 c,P  1.0 (Bkz. ACI 318M D.5.3.6)
Bir ankraj çubuğunun betondan sıyrılarak ayrılması sınır durumunda karakteristik çekme
kuvveti dayanımı, Np, ankraj çubuğu alt ucundaki levhanın net ezilme yüzey alanı, Abrg olmak
üzere,
N p  8 Abrg f ck (Bkz. ACI 318M Denk. D-15)
bağıntısıyla hesaplanır. Bu durumda,
   39.98 2 
Abrg  Alevha  Asomun   60  60      2344.619 mm 2
 4 
 
N p  8  2344.619  30 103  562.709 kN
olarak elde edilir.
0.4  0.75 N pn  0.4  0.75 0.7  2 1.0  562.709   236.338 kN  140.083 kN
Ankraj çubuğu alt ucundaki levhanın ezilme gerilmeleri altında birim genişlik için tasarım
eğilme momenti dayanımının kontrolü,
Birim genişlikteki levha şeridinin plastik mukavemet momenti, Wp
1.0 15
2
Wp   56.25 mm3 mm
4
M n  FyWp   355  56.25  19968.75 Nmm mm
Ç-1/59
<<
M d  0.4M n  0.4  0.90 19968.75  7188.75 Nmm mm

Birim genişlikteki konsol levha şeridinin uzunluğu, l
60  36
l  12 mm
2
Levhanın ezilme etkisindeki yüzeyi üzerinde oluşan basınç gerilmeleri (yük), wu
wu 
140.083103 2
 29.873 N mm 2
2344.619
Birim genişlikteki konsol levha şeridi için gerekli eğilme momenti dayanımı, Mu ve tasarım
eğilme momenti dayanımının kontrolü,
w l 2  29.87312 
2
Mu  u   2150.856 Nmm mm  7188.75 Nmm mm

2 2
Kesme kuvvetinin taban levhası altında teşkil edilen kayma elemanı yardımıyla aktarılması,
Kayma elemanı yüzeyi ile aktarılan kesme kuvveti etkisinde betonun karakteristik ezilme
dayanımı, ezilme yüzeyi alanı , Al olmak üzere, aşağıdaki bağıntı ile hesaplanabilir.
Pbrg  1.3 f ck Al   0.65 olmak üzere,
Pbrg  Vu alınarak gerekli ezilme yüzeyi alanı aşağıdaki şekilde hesaplanabilmektedir. Buna
göre,
Al 
 706.805103
 27881.9 mm 2
0.65 1.3 30
Böylece, ezilme yüzeyi alanı, 150mm200mm (d  bf) olarak belirlenebilir (Şekil Ç-1.20). Bu
durumda,
150  200  30000 mm2  27881.9 mm2
Ezilme etkisindeki
N=750.0 yüzey
HE 200 B
B=350.0
bf
Levha 15170
Vr
50.0
d=150.0
HE 200 B
he=400
60.0
39.98
60.0
Ezilme etkisindeki
yüzeyler
60.0
36.0
Ç-1/60
<<
Şekil Ç-1.20 Kesme Kuvvetinin Kayma Elemanı ile Aktarılması
Not: Ayrıca kayma elemanının, eğilme momenti ve kesme kuvveti dayanımları bakımından da
yeterliliği sırasıyla, ÇYTHYE Bölüm 9 ve 10’a göre gösterilmelidir. Bununla birlikte, kayma
elemanının taban levhasına kaynaklı bağlantısı için de gerekli kontrollerin ÇYTHYE 13.2.4
esas alınarak yapılması gerekmektedir.
Kolon-taban levhası kaynaklı birleşiminin dayanım kontrolü,
Kolon başlıkları taban levhasına TBDY 9.2.15’e uygun olarak tam penetrasyonlu küt kaynak,
kolon gövdesi ise, taban levhasına çift taraflı köşe kaynak kullanılarak birleştirilecektir. Bu tür
birleşim detayı için kolon gövdesini taban levhasına bağlayan çift taraflı köşe kaynağın
dayanımının kontrol edilmesi yeterli olacaktır. Buna göre,
Uygulanabilir köşe kaynak uzunluğu, L
L  d  2  t f  r   450  2  26  27   344 mm
TBDY 9.2.3.3 uyarınca ve TBDY Tablo 9.1’e uygun olarak E550 kaynak metali sınıfının
kullanılması öngörülmektedir. Bu durumda kaynak metali dayanımına bağlı olarak ve krater
kayıplarının olmadığı varsayımıyla, Le=300 mm alınarak gerekli kaynak kalınlığı a,
a
Vu

 706.805103
 4.76 mm
  0.6 FE  Le 0.75  0.6  550  2  300 
Güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla, kaynak kalınlığı, a = 6 mm olarak seçilebilir.
Ç-1.10 KAYNAKLAR
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik, T.C. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı, Ankara, 2018.
Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik Uygulama Kılavuzu,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 2017.
TS EN 1991-1-3 Yapılar Üzerindeki Etkiler-Bölüm 1-3: Genel Etkiler-Kar Yükleri, Türk
Standardları Enstitüsü, Ankara, 2007.
TS EN 1991-1-4 Yapılar Üzerindeki Etkiler-Bölüm 1-4: Genel Etkiler-Rüzgar Etkileri, Türk
ANSI/AISC 358-16 Prequalified Connections for Special and Intermediate Steel Moment
Frames for Seismic Applications, American Institute of Steel Construction, Chicago, Illinois,
USA, 2016.
AISC Steel Design Guide 1 Base Plate and Anchor Rod Design, Fisher J. M. and Kloiber L. A.,
American Institute of Steel Construction.
AISC Steel Design Guide 4 Extended End-Plate Moment Connections Seismic and Wind
Applications, Murray T. M. and Sumner E. A., American Institute of Steel Construction.
Ç-1/61
<<
AISC Steel Design Guide 13 Stiffening of Wide-Flange Columns at Moment Connections:
Wind and Seismic Applications, Carter C. J., American Institute of Steel Construction.
ACI 318M – 08 Building Code Requirements for Structural Concrete, American Concrete
Institute.
FEMA 350 Recommended Seismic Design Criteria for New Steel Moment-Frame Buildings,
SAC Joint Venture, 2000.
Ç-1/62
<<
Ç-1/63
<<
Ç-1/64
Süneklik Düzeyi Yüksek Merkezi Çaprazlı

<<
Ç-2/ii
<<
Süneklik Düzeyi Yüksek Merkezi Çaprazlı
İÇİNDEKİLER
GENEL Ç-2/1
Ç-2.7.1. Çaprazların Boyutlandırılması Ç-2/17
Ç-2.7.2. Merkezi Çaprazlı Çerçevelerin Kolonlarının Boyutlandırılması Ç-2/21
Ç-2.7.3. Çaprazların Orta Noktalarına Bağlandığı Kirişlerin
Boyutlandırılması Ç-2/27
Ç-2/iii
<<
Ç-2/iv
<<
GENEL
Binanın coğrafi konumu, İstanbul/Avcılar bölgesi içinde olmak üzere, enlem ve boylam
değerleri sırasıyla, 40.9935 ve 28.7029 olarak verilmektedir. Binanın ZC yerel zemin sınıfı
üzerinde inşa edileceği varsayılmaktadır.
Birbirine dik her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi süneklik düzeyi yüksek merkezi
çaprazlı çelik çerçevelerden teşkil edilen bina, basınç etkisindeki çapraz elemanlarının
bazılarının burkulması halinde dahi, sistemde önemli seviyede dayanım kaybı olmayacak
şekilde boyutlandırılmalıdır.
(TBDY) 2018 kullanılmıştır.
Yatay yük taşıyıcı sistemi süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerden teşkil
edilen binanın kolon ve kirişleri I-enkesitli elemanlardan, çaprazları ise kutu enkesitli
elemanlardan oluşmaktadır. Çapraz ve kirişler için S275, kolonlar için S355 yapısal çelik sınıfı
öngörülmektedir. Kaynak metali sınıfı, birleştirilecek elemanların yapısal çelik sınıfına göre,
E480 ve/veya E550 olarak belirlenmektedir. Merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin çapraz uç
birleşimlerinde ve çapraz-kiriş-kolon birleşimlerinde bulon malzeme sınıfı 10.9 olan yüksek
dayanımlı bulonlar kullanılmaktadır.
alınacaktır.
kullanılacak olan sekiz katlı çelik binanın analizine ait başlıca sonuçlar ile tipik elemanlarının
boyutlandırma hesapları açıklanacaktır.
Binanın her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi, TBDY 9.6’da tanımlanarak ilgili
tasarım koşulları verilen, süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerden
oluşmaktadır.
Kat döşemeleri, çelik kirişlere mesnetlenen ve trapez profilli sac levhalar üzerindeki yerinde
Akslardaki ana çerçeve kirişlerinin kolonlara bağlantısı da mafsallı olacaktır. Çapraz-kiriş-
kolon birleşim bölgesinde, çaprazların düğüm noktasına bağlantısı ile kirişlerin kolonlara
Ç-2/1
<<
birleşimi mafsallı olarak teşkil edilecektir. Kolonların, 0.00 kotunda temele, her iki ekseni
etrafında mafsallı olarak mesnetlendiği gözönünde tutulacaktır.
Ç-2/2
<<
1 2 3 4 5
7.50 7.50 7.50 7.50
Merkezi çaprazlı çelik çerçeve
1.75
1.75
7.00
1.75
1.75
C r
nsö
asa
ven
Betonarme
7.00
rdi
döşeme
me
Trapez
IPE sac
B
7.00
A x
HEB
İkincil ara kirişler
1 2 3 4 5
7.00 m 7.00 m 7.00 m 7.00 m

Çatı
7.Kat
6.Kat
5.Kat
3.5 x 8 = 24 m
4.Kat
3.Kat
2.Kat
1.Kat
0.00
Şekil Ç-2.3 Tipik Sistem Enkesiti ( A Aksı Çerçevesi)
Ç-2/3
<<
izolasyon 0.4 kN/m2
G = 4.0 kN/m2
olarak alınmıştır. Bu durumda, TS EN 1-3’e uygun olarak, karın ortalama birim hacim ağırlığı
2.0kN/m3 olmak üzere, üniform yayılı olarak etkiyen çatı kar yükü 0.80(2.0 kN/m3  0.80m)
 1.3 kN/m2 şeklinde hesaplanmaktadır.
G = 4.9 kN/m2
Tasarımı yapılacak olan sekiz katlı çelik binanın deprem karakteristikleri ve ilgili yönetmelik

Sınıfı (DTS)’nın belirlenebilmesi amacıyla, DD-2 deprem yer hareketi düzeyinde elde edilen
Ç-2/4
<<

Bu durumda, TBDY 2.3.2.2’ye göre tasarım spektral ivme katsayıları SDS ve SD1, TBDY
Denk.(2.1) ile
SDS  SS FS  1.2111.20   1.453
SD1  S1 F1   0.328 1.50   0.492

katsayısı, SDS’nin, TBDY Tablo 3.2’ye göre 0.75  SDS = 1.453 koşulunu sağlaması nedeniyle,
DTS = 1 olarak belirlenmektedir.
Binanın, bina tabanından itibaren ölçülen yüksekliği, HN =3.5  8 = 28.0m olarak
17.5 < HN = 28.0  28.0 olduğundan, bina yükseklik sınıfı, BYS = 5 olmaktadır.

Ç-2/5
<<
   
i
X
max
   i
X
ort
   
i
Y
max
   
i
Y
ort
bi  bi 
X Y
Çatı 0.00164 0.00158 1.039  2.0 0.00176 0.00169 1.043  2.0
7 0.00165 0.00160 1.035  2.0 0.00177 0.00171 1.036  2.0
6 0.00175 0.00171 1.027  2.0 0.00188 0.00183 1.023  2.0
5 0.00147 0.00143 1.024  2.0 0.00158 0.00154 1.026  2.0
4 0.00152 0.00147 1.039  2.0 0.00163 0.00159 1.025  2.0
3 0.00108 0.00104 1.033  2.0 0.00115 0.00112 1.032  2.0
2 0.00108 0.00097 1.114  2.0 0.00114 0.00102 1.123  2.0
1 0.00051 0.00050 1.033  2.0 0.00054 0.00052 1.036  2.0
Kat    h 
i
X
i
ort
  
X
i 1 h i 1  ort ki 
X
Koşul    h 
i
Y
i
ort
  Y
i 1 h i 1  ort ki 
Y
Koşul
Çatı - 7 0.000452 - - - 0.000483 - - -
7-6 0.000456 0.000456 0.99  2.0 0.000489 0.000489 0.99  2.0
6-5 0.000487 0.000487 0.94  2.0 0.000524 0.000524 0.93  2.0
5-4 0.000410 0.000410 1.19  2.0 0.000440 0.000440 1.19  2.0
4-3 0.000419 0.000419 0.98  2.0 0.000454 0.000454 0.97  2.0
3-2 0.000298 0.000298 1.40  2.0 0.000319 0.000319 1.42  2.0
2-1 0.000277 0.000277 1.08  2.0 0.000290 0.000290 1.10  2.0
1 - Zemin - 0.000142 1.95  2.0 - 0.000148 1.96  2.0
Ç-2/6
<<
bulunmadığı görülmektedir Bu durum, incelenen sistemin TBDY Tablo 4.4’ün ilk satırındaki
koşulları sağladığını ve Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulanabileceğini göstermektedir.
Bununla birlikte, deprem tasarım sınıfı ve bina yükseklik sınıfına göre, incelenen sistem, TBDY
Tablo 4.4’ün ikinci satırındaki koşulu da sağlamaktadır.
periyotları TBDY Denk.(4.27) kullanılarak elde edilen değerin 1.4 katından daha büyük
alınmayacaktır.
1/ 2
 N  X 2 
  mi dfi 
Tp  = 2  Ni=1
X
 TBDY (4.26)
  F fiX  dfi X  
 i=1 
wi 1
mi   Gi  nQi 
g g
w3   21 30    4.9  0.3  2.0   2  (21  30)  3.0  3771.0 kN
3771.0
m3   384.4 kN-s 2 m
9.81
göz önüne alınan çatı kar yükü toplanarak (G + 0.30S) şeklinde hesaplanmaktadır.
Ç-2/7
<<
wi mi
Kat
(kN) (kN-s2/m)
Çatı 2969.70 302.72
7 3371.00 384.40
6 3371.00 384.40
5 3371.00 384.40
4 3371.00 384.40
3 3371.00 384.40
2 3371.00 384.40
1 3371.00 384.40
 29366.70 2993.55
mi H i
Ffi = Fo N
 mj H j
j=1
Burada Fo, seçilen herhangi bir yükü göstermektedir ve bu örnekte Fo = 500 kN olarak
alınacaktır. Bu şekilde hesaplanan Ffi  fiktif kuvvetleri Tablo Ç-2.4’ün ikinci kolonunda
X
verilmişlerdir.
Kesin boyutlandırma sonucunda kiriş, kolon ve çapraz enkesitleri belirlenen sistemin, (X)
doğrultusunda kat kütle merkezine etkitilen Ffi X  fiktif kuvvetleri altında analizi ile elde edilen
X

Tablo Ç-2.4 – (X) doğrultusu için fiktif yüklerden oluşan kat yerdeğiştirmeleri
Ffi X  d fi
X
X
X
Kat (kN) (m) mi mi d fi
Çatı 91.838 0.01071 302.72 0.03470 0.9833

7 102.041 0.00906 384.40 0.03159 0.9250
6 87.463 0.00741 384.40 0.02113 0.6484
5 72.866 0.00566 384.40 0.01233 0.4128
4 58.309 0.00419 384.40 0.00676 0.2446
3 43.732 0.00267 384.40 0.00274 0.1168
2 29.154 0.00159 384.40 0.00098 0.0465
2 14.577 0.00051 384.40 0.00010 0.0075
 500.0 2993.55 0.11033 3.3848
Ç-2/8
<<
1/ 2
 N  X 2 
  mi dfi  1/ 2
 0.11033 
Tp  = 2  Ni=1  2   1.134 sn
X
 
  F fiX  dfi X    3.3848 
 i=1 
olarak bulunur. Benzer şekilde, (Y) doğrultusundaki hakim doğal titreşim periyodu ise
Tp  = 1.172 sn
Y
değerini almaktadır. Bu durumda, TBDY 4.7.3.4’e göre, Ct = 0.08 olmak üzere
Tp  = 1.134 sn < TpA

X
 1.4Ct H N3 4  1.4  0.08  28.0   1.363 sn
X 34
Tp  = 1.172 sn < TpA

Y
 1.4Ct H N3 4  1.4  0.08  28.0   1.363 sn
Y 34
Tp   1.134 sn
X
Tp   1.172 sn
Y

deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeveler
tarafından karşılandığı binalar için taşıyıcı sistem davranış katsayısı, R = 5 ve dayanım fazlalığı
katsayısı, D = 2 olarak verilmektedir.
Her iki doğrultu için, deprem yükü azaltma katsayısı, Ra(T), Tp X   1.134 sn , Tp Y   1.172 sn
alınarak hesaplanmalıdır. Buna göre,
Tp
X
 1.134 sn ve Tp   1.172 sn  TB  0.339 sn olduğundan,
Y
R  R  5
   R T 
X Y
X Y
Ra Tp a p    5
I I 1
VtE(X) = mt SaR (Tp(X) )  0.04 mt I S DS g TBDY (4.19)
TB = 0.339 sn < Tp   1.134sn  TL = 6 sn olduğundan

X
Ç-2/9
<<
 
Sae Tp   D1
X S

0.492
Tp  1.134
X
=0.434
   0.434  0.0867
Sae Tp 
X
  R T  5
X

 
SaR Tp
X
a p
VtE(X)   2993.55  0.0867  9.81  0.04  2993.55 1.0 1.453  9.81
VtE(X) = 2547.37 kN  1706.79 kN
TB = 0.339 sn < Tp   1.172 sn  TL = 6 sn olduğundan

Y
 
Sae Tp   D1
Y S
Tp

0.492
 Y  1.172
 0.420
   0.420  0.0839
Sae Tp 
Y
 
SaR Tp  
Y
R T   
Y5
a p
VtE(Y)   2993.55  0.0839  9.81  0.04  2993.55 1.0 1.453  9.81
VtE(Y)  2464.64 kN  1706.79 kN

FNE
(X)
= 0.0075 N VtE(X)  0.0075  8  2547.37   152.84 kN
FNE
(Y)
= 0.0075 N VtE(Y)  0.0075  8  2464.64   147.88 kN
mi H i
(X)
) N
TBDY (4.23)
 mj H j
j=1
mi H i mi H i
FiE( X )   2547.37  152.84  N
ve FiE( Y )   2464.64  147.88  N
 mj H j  mj H j
j=1 j=1
Ç-2/10
<<
denklemleri ile hesaplanan FiE(X) ve FiE(Y) eşdeğer deprem yükleri, Tablo Ç-2.5’te topluca
içermektedir.
FiE(X) FiE(Y)
Kat wiHi / wiHi
(kN) (kN)
Çatı 0.184 592.658 573.411
7 0.204 488.678 472.808
6 0.175 418.867 405.264
5 0.146 349.056 337.720
4 0.117 279.244 270.176
3 0.087 209.433 202.632
2 0.058 139.622 135.088
1 0.029 69.811 67.544
 1.000 2547.369 2464.644
gerekmektedir. Bu bina için düşey deprem etkisi, TBDY 4.4.3.2’ye uygun olarak özel bir hesap
yapılmaksızın, TBDY Denk.(4.10) ile yaklaşık olarak hesaplanacaktır.
Ed(Z)  (2/3) SDS G TBDY (4.10)

G 1.2  0.3  2 3 SDS   G 1.2  0.3  2 31.453  1.4906G
G  0.9  0.3  2 3 SDS   G  0.9  0.3  2 31.453  0.6094G

Denk.(4.12) ile TBDY 9.2.5.1 de dikkate alınarak aşağıdaki şekilde oluşturulabilir.
1.4906G  0.5Q  0.2 S  Ed(H)
0.6094G  H  Ed(H)

modellenmektedir.
Ç-2/11
<<
e X   0.05  30.00  1.50 m ve e Y   0.05  21.00  1.05 m

toplam taban kesme kuvveti ve katlara etkiyen eşdeğer statik tekil kuvvetlerin hesabı Örnek Ç-
1’de açıklanmaktadır.
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr) + 1.0(Q + NQ)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS) + 1.0(Q + NQ)
b) Düşey yük + deprem birleşimleri 1.4906G + 0.5Q + 0.2S  Ed X   0.3Ed Y 
1.4906G + 0.5Q + 0.2S 0.3Ed X   Ed Y 
0.6094G  Ed X   0.3Ed Y 
0.6094G 0.3Ed X   Ed Y 

1.2G + 1.0Q + 0.5Qr ± 1.6W
0.9G ± 1.6W
Not: Gerekli dayanımların hesabında, rüzgar kuvvetleri, deprem kuvvetlerinin etkisi yanında
Ç-2/12
<<
amacıyla oluşturulan yük birleşimlerinde (  Ed X   0.3Ed Y  ve 0.3Ed X   Ed Y  ), 0.30 katsayısı
hesaplanmaktadır.
Yi  Gi ,   1.0 ve i kat numaralarını göstermek olmak üzere, NGi  0.002Gi
Tablo Ç-2.6 – Fiktif yük, NG’nin her bir kat için hesabı
G NG
Kat (kN) (kN)
Çatı 2724.00 5.448
7 3393.00 6.786
6 3393.00 6.786
5 3393.00 6.786
4 3393.00 6.786
3 3393.00 6.786
2 3393.00 6.786
1 3393.00 6.786
TBDY 9.6.2 uyarınca, süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kolon, kiriş
ve birleşimlerinin boyutlandırılmasında gerekli dayanımlar, TBDY 9.2.6 esas alınarak
belirlenecektir. TBDY 9.2.6’ya göre, gerekli dayanımlar, deprem etkilerinin dayanım fazlalığı
katsayısı ile çarpılarak büyütülmesi ile belirlenen iç kuvvetlerin TBDY 9.2.5’te tanımlanan yük
birleşimlerinde kullanılmasıyla elde edilecektir. Ancak, bu iç kuvvetler mekanizma durumu ile
uyumlu iç kuvvetlerden daha büyük alınmayacaktır. Ayrıca, yönetmeliğin ilgili maddelerinde
açıklandığı yerlerde, gerekli dayanımlar, mekanizma durumu esas alınarak hesaplanan iç
kuvvetlerin TBDY 9.2.5’te tanımlanan yük birleşimlerinde kullanılmasıyla elde edilecektir.
Kapasite tasarımı ilkesinin gereği olarak, pekleşme ve malzeme dayanım artışı etkileri de
gözönüne alınarak tanımlanan mekanizma durumu ile uyumlu iç kuvvetler, TBDY 9.6.2.2 ve
TBDY 9.6.2.3’e göre belirlenecektir.
TBDY Tablo 4.1’e göre, süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçeveler için
dayanım fazlalığı katsayısı,
D = 2.0

altında analizi yapılmış ve Ç-2.7’de tipik elemanların boyutlandırma hesapları verilmiştir.
Ç-2/13
<<

azaltılmış göreli kat ötelemesi, i(X)
i(X)  ui(X)  ui-1

(X)
TBDY (4.32)
denklemi ile hesaplanır. Bu denklemde ui(X) ve ui(X)-1 , tipik (X) doğrultusu için binanın ardışık
koşulunun gözönüne alınmaması gerekmektedir. Bu örnek bina için daha önce hesaplanan
toplam eşdeğer deprem yükü ve katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, ilgili maddelerde
belirtilen koşullarla uyumlu olduğundan, yatay yerdeğiştirme koşullarının kontrolünde aynı
şekilde dikkate alınacaktır.
Tipik (X) deprem doğrultusu için, binanın i’inci katındaki kolonlar için etkin göreli kat
ötelemesi, δi(X) ,
R (X)
δi(X) = i TBDY (4.33)
I
yükleri altında, yapı sisteminin analizi ile elde edilen ui(X) ve ui(Y) yatay yerdeğiştirmelerinin
her katta aldığı değerler sırasıyla, Tablo Ç-2.7 ve Tablo Ç-2.8’in üçüncü kolonunda, ardışık
katlar arasındaki azaltılmış göreli kat ötelemeleri, i(X) ve i(Y) ise, tabloların dördüncü
Ç-2/14
<<
Her bir deprem doğrultusu için, binanın herhangi bir i’inci katındaki kolonlarda, TBDY
en büyük değeri δi,max
(X) (Y)
, ve δi,max ’nin, TBDY 4.9.3.1(b)’de verilen koşulu sağlaması
(X)
δi,max
  0.016  TBDY(4.34b)
hi
Burada,  ve  katsayıları TBDY 4.9.1.4’e uygun olarak elde edilecektir. Buna göre,
Tp   1.134 sn ve Tp   1.172 sn olmak üzere, TBDY 2.2’de tanımlanan DD-3 deprem yer
X Y
hareketinin TBDY 2.3.4.1’e göre hesaplanan elastik tasarım spektral ivmesi değerleri, DD-2
deprem yer hareketi düzeyi için yapılan benzer hesap adımları ile, Sae (Tp (X) ) DD-3  0.155 ve
Sae (Tp (Y) ) DD-3  0.150 olarak bulunmuştur. Her bir deprem doğrultusu için  katsayıları,
Sae (Tp (X) ) DD-3 0.155

 (X)
 (X)
  0.357
Sae (Tp ) DD-2 0.434
Sae (Tp (Y) ) DD-3 0.150

 (Y)
 (Y)
  0.357
Sae (Tp ) DD-2 0.420
R (X)
X
i(X)
δi(X) = i δi(X)
hi ui I 
Çatı 3.50 0.01070 0.00164 0.00821 0.00084
7 3.50 0.00906 0.00165 0.00826 0.00084
6 3.50 0.00741 0.00175 0.00875 0.00089
5 3.50 0.00566 0.00147 0.00734 0.00075
4 3.50 0.00419 0.00152 0.00762 0.00078
3 3.50 0.00267 0.00108 0.00539 0.00055
2 3.50 0.00159 0.00108 0.00540 0.00055
1 3.50 0.00051 0.00051 0.00256 0.00026
Ç-2/15
<<
R (Y)
Kat
hi ui Y  i(Y) δi(Y) = i 
δi(Y)
(m) (m) (m)
I hi
(m)
Çatı 3.50 0.01145 0.00176 0.00882 0.00090
7 3.50 0.00969 0.00177 0.00887 0.00091
6 3.50 0.00792 0.00188 0.00938 0.00096
5 3.50 0.00604 0.00158 0.00790 0.00081
4 3.50 0.00446 0.00163 0.00815 0.00083
3 3.50 0.00283 0.00115 0.00576 0.00059
2 3.50 0.00168 0.00114 0.00570 0.00058
1 3.50 0.00054 0.00054 0.00269 0.00027

için, TBDY 4.9.3.1(b)’de öngörülen
(X) (Y)
δi,max δi,max
  0.00089  0.008 ve   0.00096  0.008
hi hi
II,i hesaplanarak
N
(X)
II,i  (X)
k=i
TBDY(4.35)
Vi hi
(i(X) )ort : i’inci kattaki kolonlarda (X) deprem doğrultusunda hesaplanan azaltılmış göreli
Kat döşemelerinin rijit diyafram varsayımı yapıldığı bu binada, ±%5 dışmerkezlik etkisini
kat ötelemelerinin ortalaması, (X) doğrultusu için (i(X) )ort olarak alınabilmektedir. Benzer
Ç-2/16
<<
doğrultusunda ve dördüncü katta meydana gelmektedir. Bu değer,
((Y)
4 )ort  u4 
(Y)
ort
 0.00150 m
N
 wk  4  3771.00  2969.70  18053.70 kN
k=4
V4(Y)  2059.38 kN
h4  3.5 m
olmak üzere en büyük ikinci mertebe gösterge değeri
8
( (Y)
4 )ort  wk
(Y)
 0.00150 18053.7   0.0038
II,max  II,4  
(Y) k=4
V4(Y) h4  2059.38 3.5
olarak hesaplanır.
TBDY 4.9.2.2’ye göre, bu değerin TBDY Denk.(4.36)’da verilen koşulu sağlaması
durumunda, ikinci mertebe etkilerinin tasarıma esas iç kuvvetlerin hesabında göz önüne
alınması gerekli değildir. Bu değer, dayanım fazlalığı katsayısı D = 2.0, taşıyıcı sistem davranış
Denk.(4.36)’ verilen koşulu sağlamaktadır.
D 2
(Y)
II,max  II,4  0.0038  0.12
(Y)
 0.12  0.048
Ch R 1.0  5
Ç-2.7.1. Çaprazların Boyutlandırılması
İki ucu mafsallı olarak mesnetlenen çapraz elemanlara ait dayanım kontrolü, TBDY 9.6.3’e
göre verilen koşullar ve ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle hesaplanan en
elverişsiz iç kuvvetler (gerekli dayanımlar) altında yapılacaktır. 3 aksı boyunca A-B aksları
arasındaki birinci kat çaprazının (Bkz. Şekil Ç-2.5) enkesitine ait karakteristikler aşağıda
verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
Kutu 1251258
d = 125 mm t = 8 mm i = 47 mm A = 3520 mm2
Ç-2/17
<<
Çapraz için enkesit koşulu kontrolü
TBDY 9.6.1.1 uyarınca, çapraz enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde

yüksekliği/kalınlığı oranları, TBDY Tablo 9.3’te verilen, λ hd sınır değerini aşmayacaktır. Bu
örnekteki kutu profillerin toz altı ark kaynağı kullanılarak üretildiği öngörülerek, tasarım et
kalınlığı, ÇYTHYE 5.4.2’ye göre karakteristik et kalınlığına eşit olarak alınacaktır. Buna göre,
b E
 0.55
t Fy
b 125  3  8.0  200000

  12.63  0.55  14.83
t 8.0 275
olduğundan süneklik düzeyi yüksek enkesit için verilen koşulu sağlamaktadır. Ayrıca çapraz
elemanın narinlik oranı, TBDY 9.6.3.1’de verilen
KL 1.0(4950)
   105.32  200
i 47
koşulunu da sağlamaktadır.
TBDY 9.6.1.2’ye göre, binanın bir aksı üzerindeki merkezi çapraz sistemi elemanları, o aks
doğrultusundaki her iki deprem yönünde etkiyen yatay kuvvetlerin en az %30’u ve en çok
%70’i basınca çalışan çaprazlar tarafından karşılanacak şekilde düzenlenmiştir.
TBDY 9.6.3.3 uyarınca çaprazlar, TBDY 9.2.5’te verilen deprem etkisini içeren yük
birleşimleri dikkate alınarak boyutlandırılacaktır. Buna göre, söz konusu çapraz için en
elverişsiz iç kuvvet, +%5 dışmerkezliğin uygulandığı
1.4906G + 0.5Q + 0.2S  Ed X   0.3Ed Y 
yük birleşiminden elde edilmektedir. Dayanım kontrolü için eksenel kuvvetler, ilgili yük
birleşiminin sadece düşey yükleri (1.4906G + 0.5Q + 0.2S) etkisinde,
Pnt  335.07 kN
ve ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed X   0.3Ed Y  ) etkisinde ise
Plt  131.10 kN
Ç-2/18
<<
3A 3B B C
7000 8000
Çatı Çatı HE 200 M
10 10
0x 10
3500
3500
0x x6
HE 240 B
10 10 0x
0x 1 00 0x 10
6 x 10 x
1 00 1 00
7. Kat 7. Kat HE 220 M HE 220 M
5 12 8 12
3500
3500
0x 0x 5x 5x
HE 240 B
12 12 12 12
x 0x x 5x
1 20 5 1 25 8
6. Kat 6. Kat HE 240 M
12 14
3500
3500
0x x5 0x x8
HE 240 B
12 0 14 40
0x x 12 0x x1
5 0 8 0
5. Kat 12 5. Kat HE 240 M 14 HE 240 M
12 14
6 0x 10 0x
0x 0x 14
3500
3500
12
HE 240 B
12 0x 14 0x
x 6 x 10
1 20 1 40
12 14
0x 3
12 6. 0x 10
3500
3500
0x 14 0x
HE 340 B
0x
6. x 12 0x
10 x 14
3
1 20 1 40
3. Kat 3. Kat HE 180 M HE 180 M
12 0 15
6 x1 0x
3500
3500
5x 5x
HE 340 B
12 0 15
x 12 5x x 15 0x
25 6 50 10
1 1
12 16
HD360x196
5x .3 0x 0
3500
3500
12 x6 16 x1
5x
6. 1 25 0x 1 60
3 5x 10 0x
1. Kat 12 1. Kat HE 240 M 16 HE 240 M
ÇAPRAZ-1
HD360x196
8
HD360x196
5x 10
17
12
4000
3500
12 5x
5x
5x
x 7
17
12
25 x1
5x
5x
1 5
17
10
zemin
8
zemin
Şekil Ç-2.5 Tasarımı Yapılan Merkezi Çaprazlı Çelik Çerçeve Sistemi
Gerekli eksenel basınç kuvveti dayanımı, Pr, ilgili yük birleşimi altında ÇYTHYE 6.5.2’ye
göre, yaklaşık ikinci mertebe analizi yapılarak aşağıdaki bağıntı yardımıyla hesaplanacaktır.
Pr  Pnt  B2 Plt
1
B2   1.0   1.0
Pkat
1
Pe,kat
HL
Pe,kat  RM RM  1  0.15( Pmf / Pkat )
H
Çaprazlı çelik çerçevelerde, Pmf = 0 olması nedeniyle, RM  1
Birinci kat için
Pkat  39335.47 kN
H y  2464.64 kN
Ç-2/19
<<
L  3500 mm
 Hy  3.6 mm
HL 2464.64  3500 
Pe,kat  RM  1.0  2396177.78 kN
H 3.6
1 1
B2    1.017  1 olduğundan B2  1.017
Pkat 1.0  39335.47 
1 1
Pe,kat  2396177.78
B2  1.017  1.7 olduğundan, ÇYTHYE 6.2.2.1’e göre fiktif yüklerin sadece düşey yükleri
içeren yük birleşimlerinde dikkate alınmasının uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Pr   335.07   1.017 131.10   468.40 kN
Çaprazın tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
Kutu enkesitli çapraz elemanın eksenel basınç kuvveti etkisinde tasarım dayanımı kontrolü için
karakteristik basınç dayanımı, Pn eğilmeli burkulma sınır durumu esas alınarak, ÇYTHYE
8.2.1’e göre belirlenecektir.
200000
  105.32  4.71  127.02
275
2 E 2  200000 
Fe    177.98 N mm 2
 105.32 
2 2
Fy 275
Fcr  0.658 Fe Fy  0.658177.98  275   144.03 N mm 2
Çaprazın karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn

Pn  Ag Fcr   3520 144.03103  507.0 kN
Pd  Pn  0.9  507.0   456.30 kN
Pr 468.40
  1.0  1.0
Pd 456.30
Çaprazın eksenel çekme kuvveti etkisinde tasarım dayanımı kontrolü de akma ve kırılma sınır
durumları esas alınarak ÇYTHYE Bölüm 7’ye göre yapılmalıdır.
Ç-2/20
<<
Ç-2.7.2. Merkezi Çaprazlı Çerçevelerin Kolonlarının Boyutlandırılması
Birinci kat 3/B kolonunun (Bkz. Şekil Ç-2.2) enkesitine ait karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
HE 450 B
Ix = 79890 cm4 Iy = 11720 cm4 J = 440.5 cm4
tf = 26 mm A = 218 cm2 Cw = 5258000 cm6
d = 450 mm h = 344 mm bf = 300 mm
tw = 14 mm ix = 191.4 mm iy = 73.3 mm
TBDY 9.6.2.2 uyarınca, kolonların TBDY 9.2.6’da tanımlanan mekanizma durumu ile uyumlu
iç kuvvetlerinin hesabı için gözönüne alınan çapraz elemanların iç kuvvetleri, aşağıda verilen
olası eksenel çekme kuvveti (T), burkulma anına karşı gelen olası eksenel basınç kuvveti (P1),
ve burkulma sonrası olası eksenel basınç kuvveti (P2) dayanımlarıdır.
T  Ry Fy Ag TBDY(9.15)
P1  1.14 Fcre Ag TBDY(9.16)
P2  0.30(1.14 Fcre Ag ) TBDY(9.17)

Çelik sınıfı S275 olan çapraz elemanlar için Tablo TBDY 9.2.’de olası malzeme dayanım
katsayısı, Ry = 1.3 olarak verilmiştir.
Çaprazların akma (mekanizma) durumu ile uyumlu iç kuvvetlerinin belirlenmesi
Çapraz elemanlarının sistem uzunluğu 4950mm’dir. Çaprazların düğüm noktası levhalarına
bağlantısında, düğüm noktası levhası kalınlığı, t olmak üzere, sağlanması gereken minimum 2t
ve maksimum 4t olarak öngörülen plastik bölge uzunluğu nedeniyle, etkili boy yaklaşık olarak
sistem boyunun %80  85’i alınabilir. Buna göre, L = 4200mm olarak alınmıştır.
Çaprazın olası eksenel çekme kuvveti dayanımı
T  Ry Fy Ag  1.3  275  3520 103  1258.40 kN
Çaprazın olası eksenel basınç kuvveti dayanımı

KL 1.0(4200)
   89.36
i 47
200000
  89.36  4.71  127.02
275
2 E 2 200000
Fe    247.19 N mm 2
( ) 2
(89.36) 2
 Ry Fy
  (1.3)275

Fcre  0.658 Fe  Ry Fy  0.658 247.19  1.3(275)  195.16 N mm 2
   
Ç-2/21
<<
P1  1.14 Ag Fcre  1.14(3520)(195.16)10 3  783.12 kN
P2  0.30 1.14 Ag Fcre   0.30  783.12   234.94 kN
Sadece birinci kat çaprazına ait olası çekme ve basınç kuvveti dayanımları yukarıda
hesaplanmıştır. Aynı şekilde her kattaki çapraz elemanın benzer dayanımları da yukarıdaki gibi
hesaplanarak, Tablo Ç-2.9’da verilmiştir.
Tablo Ç-2.9 – Çaprazların olası çekme ve basınç kuvveti dayanımları
Ry Fy Ag 1.14Fcre Ag 0.3 1.14Fcre Ag 

Katlar Çapraz eleman (kN) (kN) (kN)
Çatı Katı 100×100×6 772.20 348.71 104.61
7.Kat 120×120×5 800.80 498.35 149.50
6.Kat 120×120×5 800.80 498.35 149.50
5.Kat 120×120×6 943.80 571.92 171.58
4.Kat 120×120×6.3 975.97 591.42 177.43
3.Kat 125×125×6 986.70 629.56 188.87

2.Kat 125×125×6.3 1018.87 650.09 195.03
1.Kat 125×125×8 1258.40 783.12 234.94
3A 3B 3A 3B 3A
7000 7000
Çatı Çatı Çatı

3500
3500
3500
348.71 772.2 104.61 772.2

7. Kat 7. Kat 7. Kat
3500
3500
3500
800.8 498.35 800.8 149.5

3500
3500
3500
498.35 800.8 149.5 800.8

3500
3500
3500
943.8 571.92 943.8 171.58

3500
3500
3500
591.42 975.97 177.43 975.97

3500
3500
3500
986.7 629.56 986.7 188.87

3500
3500
3500
650.09 1018.87 195.03 1018.87

3500
3500
3500
1258.4 783.12 1258.4 234.94

zemin zemin zemin
Şekil Ç-2.6 Çaprazların Durum-1 ve Durum-2 için Olası Eksenel Kuvvet Dayanımları
Ç-2/22
<<
Çapraz elemanlarının olası eksenel kuvvet dayanımları, burkulma anına karşı gelen mekanizma
için Durum-1 ve burkulma sonrasına karşı gelen mekanizma için Durum-2 olarak Şekil Ç-
2.6’da gösterilmiştir.
Mekanizma durumu ile uyumlu kolon iç kuvvetlerinin hesabı
Kiriş orta noktasında birleşen çaprazların, bu noktada oluşturdukları bileşke düşey kuvvetleri,
Py ve bu kuvvetlerin kiriş uç noktalarında meydana getirdikleri kesme kuvvetleri, Vy’nin hesabı
Durum-1 ve Durum-2 için aşağıda ve Şekil Ç-2.7’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Durum-1
Py,7
Py,7  (772.2  348.71  800.8  498.35)sin(45)  85.59kN Vy,7   42.79kN
2
Py,5
Py,5  (800.8  498.35  943.8  571.92)sin(45)  49.09kN Vy,5   24.55kN
2
Py,3
Py,3  (975.97  591.42  986.7  629.56)sin(45)  19.38kN Vy,3   9.69kN
2
Py,1
Py,1  (1018.87  650.09  1258.4  783.12)sin(45)  75.30kN Vy,1   37.65kN
2
Durum-2
Py,7
Py,7  (772.2  104.61  800.8  149.5)sin(45)  11.52kN Vy,7   5.76kN
2
Py,5
Py,5  (800.8  149.5  943.8  171.58)sin(45)  85.51kN Vy,5   42.75kN
2
Py,3
Py,3  (975.97  177.43  986.7  188.87)sin(45)  0.51kN Vy,3   0.25kN
2
Py,1
Py,1  (1018.87  195.03  1258.4  234.94)sin(45)  141.15kN Vy,1   70.57kN
2
Ç-2/23
<<
3A 3B 3A 3B
Çatı Çatı
3500
3500
348.71 772.2 104.61 772.2
7. Kat 42.79 42.79 7. Kat 5.76 5.76

3500
3500
800.8 498.35 800.8 149.5
6. Kat 6. Kat
3500
3500
498.35 800.8 149.5 800.8
5. Kat 24.55 24.55 5. Kat 42.75 42.75

3500
3500
943.8 571.92 943.8 171.58
4. Kat 4. Kat
3500
3500
591.42 975.97 177.43 975.97
3. Kat 9.69 9.69 3. Kat 0.25 0.25

3500
3500
986.7 629.56 986.7 188.87
2. Kat 2. Kat
3500
3500
650.09 1018.87 195.03 1018.87
1. Kat 37.65 37.65 1. Kat 70.57 70.57

3500
3500
1258.4 783.12 1258.4 235.94

zemin zemin
Şekil Ç-2.7 Mekanizma Durumlarında Oluşan İç Kuvvetler

Birinci kat 3/B kolonu için mekanizma durumları esas alınarak denge denklemleri ile
hesaplanan eksenel çekme ve basınç kuvveti dayanımları aşağıdaki gibi elde edilmektedir.
Durum-1 için,
P1Emh  (772.2  498.35  800.8  571.92  975.97  629.56  1018.87)sin(45)
(42.79  24.55  9.69  37.65)  3732.40 kN
T1Emh  (348.71  800.8  498.35  943.8  591.42  986.7  650.09)sin(45)
(42.79  24.55  9.69  37.65)  3398.44 kN
Durum-2 için,
P2Emh  (772.2  149.5  800.8  171.58  975.97  188.87  1018.87)sin(45)
(5.76  42.75  0.25  70.57)  2990.74 kN
T2Emh  (104.61  800.8  149.5  943.8  177.43  986.7  195.03)sin(45)
(5.76  42.75  0.25  70.57)  2267.06 kN
Ç-2/24
<<
Dayanım fazlalığı katsayısı (D) ile arttırılmış deprem etkileri ile kolon iç kuvvetlerinin hesabı
3/B kolonu için gerekli dayanımlar, TBDY 9.2.6’ya göre,

1.4906G + 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed 
X Y


0.6094G  D Ed   0.3Ed 
X Y

yük birleşimlerinden elde edilecek eksenel çekme ve basınç kuvvetleridir.
Gerekli eksenel kuvvet dayanımı, Pr, en elverişsiz yük birleşimleri altında ÇYTHYE 6.5’e
göre, yaklaşık ikinci mertebe analizi yapılarak aşağıdaki bağıntılar yardımıyla hesaplanacaktır.
Yukarıdaki bağıntılarda verilen Pnt, yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT yük
birleşimleri altında hesaplanan birinci mertebe eksenel kuvvet olarak tanımlanır. Bu iç kuvvetr,
boyutlandırmada belirleyici olan yük birleşimlerinde sadece düşey yüklerden (1.4906G + 0.5Q
+ 0.2S ) oluşan iç kuvvetler olarak elde edilebilmektedir. Bu durumda, sadece düşey yükler
altında oluşan küçük yatay yerdeğiştirmelerin sınırlandırılması nedeniyle oluşacak küçük yatay
kuvvetler, Plt hesabında ihmal edilebilmektedir.
Plt, yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan sırasıyla,
birinci eksenel kuvvet olarak tanımlanır. Bu iç kuvvetler, boyutlandırmada belirleyici olan ve
+%5 dışmerkezliğin uygulandığı en elverişsiz yük birleşimlerindeki sadece yatay yüklerden
(  Ed X   0.3Ed Y  ) oluşan iç kuvvetler olarak elde edilebilmektedir.
Dayanım kontrolü için yukarıda açıklandığı gibi, ilgili yük birleşiminin sadece düşey yükleri
(1.4906G + 0.5Q + 0.2S ) etkisinde, 3/B kolonunda oluşan eksenel basınç kuvveti, Pnt
Pnt  2741.94 kN
olarak elde edilir.
Kolonda, ilgili yük birleşiminin +%5 dışmerkezliğin uygulandığı, sadece yatay yükleri
(  Ed X   0.3Ed Y  ) etkisinde oluşan eksenel basınç kuvveti, Plt ise,
Plt  1537.26 kN
B2  1.017 olmak üzere,
Pr  (2741.94)  1.017(1537.26)  4305.33 kN
ÇYTHYE 6.2.3(b)’ye göre aşağıdaki kontrolün yapılması gerekmektedir.
Pns  Fy Ag   355  21800 103  7739 kN
Ç-2/25
<<
Pr 1.0  4305.33
  0.56  0.50
Pns 7739
Bu durumda, eğilme rijitliklerinin b  1.0 katsayısı ile çarpılarak azaltılması yerine, tüm düşey
ve yatay yük birleşimlerinde hesaba katılmak üzere 0.001Yi ek fiktif yüklerinin uygulanması
koşuluyla, b  1.0 katsayısının kullanılmasına izin verilir. Bu örnekte, 0.56  0.50 olduğu
varsayılarak, yapısal analizler tekrarlanmamıştır.
Buna göre, kolonda ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde
X Y
oluşan eksenel basınç kuvveti, PE ikinci mertebe etkiler dahil edilerek,

PE  B2 Plt  1.017 1537.26   1563.39 kN
olarak hesaplanır. Böylece, dayanım fazlalığı katsayısı D ile arttırılmış deprem etkilerinden elde
edilen kolon eksenel basınç kuvveti,
PEmh  DPE  2 1563.39   3126.79 kN
olur.
Süneklik düzeyi yüksek merkezi çaprazlı çelik çerçevelerin kolonlarının gerekli dayanımları,
deprem etkilerinin dayanım fazlalığı katsayısı D ile çarpılarak büyütülmesiyle belirlenen iç
kuvvetlerin TBDY 9.2.5’te tanımlanan yük birleşimlerinde kullanılmasıyla elde edilecektir.
Ancak bu iç kuvvetler, TBDY 9.6.2.4 uyarınca, kapasite tasarımı ilkesi’nin gereği olarak,
pekleşme ve malzeme dayanım artışı etkileri de gözönüne alınarak tanımlanan akma
(mekanizma) durumu ile uyumlu iç kuvvetlerden daha büyük alınmayacaktır.
Buna göre, mekanizma (akma) durumu ile uyumlu en elverişsiz kolon eksenel basınç kuvveti,
Durum 1 için P1Emh=3732.40 kN olarak gözönüne alındığında,
PEmh  DPE  3126.79kN  P1Emh  3732.40 kN
olduğundan kolon dayanımı dayanım fazlalığı katsayısı D ile çarpılarak büyütülmesiyle
belirlenen iç kuvvet ile kontrol edilmelidir.
Bu durumda, eksenel basınç kuvveti dayanımının kontrolü için,

1.4906G+ 0.5Q + 0.2S  D Ed   0.3Ed 
X Y

yük birleşimi altında gerekli eksenel basınç kuvveti dayanımı,
Puc  2741.94   2.0 1.017 1537.26   5868.73 kN
TBDY 9.6.2.1 uyarınca kolon enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı
başlık parçası,
b 300 2 200000
t 26 355
Gövde parçası,
Ç-2/26
<<
Puc 5868.33 103
Ca    0.84  0.125 olmak üzere,
c  Fy A   0.90  355  21800 
E 200000 E
0.77  2.93  Ca   0.77  2.93  0.84   38.20  1.49  35.37
Fy 355 Fy
h 344
  24.57  38.20
tw 14
Zayıf eksen (Y-ekseni) etrafında eğilmeli burkulma sınır durumu
y 
Lcy

1.0  3500   47.75  4.71 E
 111.79
K y  1.0
i 73.3 Fy
 Fy

Fcry  0.658  Fy 2 E
Fcry  299.03 MPa
Fey
Fey   866.09 MPa
   Lcy 
2
 
 
 iy 
 2 EC  1
K z  1 .0 Fez   w
 GJ   1296.06 MPa
  Lcz   I x  I y
2
Fy 355  Fy

  0.27  2.25 Fcrz  0.658  Fy  316.55 MPa
Fez
Fe 1296.06  
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr=299.03 MPa alınarak,

Pn  Ag Fcr   21800  299.03103  6518 kN
Pd  Pn  0.9  6518   5867 kN
Pr 5868.33
  1.00  1.0
Pd 5867
Kolonun eksenel çekme kuvveti etkisinde tasarım dayanımı kontrolü de akma ve kırılma sınır
durumları esas alınarak ÇYTHYE Bölüm 7’ye göre yapılmalıdır.
Ç-2.7.3. Çaprazların Orta Noktalarına Bağlandığı Kirişlerin Boyutlandırılması
3 Aksı boyunca A-B aksları arasındaki 1. kat, kirişinin (Bkz. Şekil Ç-2.8) tasarım dayanımı
kontrolü, TBDY 9.6.2.4 uyarınca yapılacaktır. Buna göre, kirişin gerekli dayanımının
belirlenmesinde, TBDY 9.2.5’te verilen yük birleşimlerindeki deprem etkileri yerine, TBDY
9.6.2.3’e göre tanımlanan mekanizma durumları ile uyumlu hesaplanan iç kuvvetlerden en
elverişsiz olanları kullanılacaktır. Sistem analizleri sonunda, sabit ve hareketli yükler altında
sözkonusu kirişte oluşan iç kuvvetler,
Ç-2/27
<<
VG  43.411 kN M G  36.431 kNm
VQ  8.536 kN M Q  14.877 kNm
olarak elde edilir.

Kiriş enkesitine ait karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
HE 300 B
Ix = 25170 cm4 Iy = 8563 cm4 J = 185 cm4 Cw = 1688000 cm6
Wex = 1678 cm3 Wpx = 1869 cm3 A = 149.1 cm2
d = 300 mm h = 208 mm bf = 300 mm tf = 19 mm
tw = 11 mm ix = 129.9 mm iy = 75.8 mm
3A 3B 3A
Deprem yönü 7000
2. Kat 2. Kat
12
5x .3
12 6
3500
3500
5x 5x
6 12 KİRİŞ-1
.3 5x
12
1. Kat HE300B 1. Kat Px1
8 12
3500
3500
5x 5 x1
2 25
5 x1 x8
12
zemin zemin
Şekil Ç-2.8 Çaprazların Orta Noktasına Bağlandığı Kiriş

Akma (mekanizma) durumunda kiriş iç kuvvetlerinin belirlenmesi
Ç-2/28
<<
3A 3B 3A 3B
7000 7000
2. Kat 3500 2. Kat
3500
650.09 1018.87 195.03 1018.87
1. Kat Px1=131.72 1. Kat Px2=98.80

3500
3500
1258.4 783.12 1258.4 234.94
Py1=75.31 Py2=141.15
zemin zemin
Durum-1 Durum-2
Şekil Ç-2.9 Mekanizma Durumu ile Uyumlu İç Kuvvetler
Durum-1,
Py,1  (1018.87  650.09  1258.4  783.12)sin(45)  75.31 kN
Py,1
VEmh   37.65 kN
2
Py L (75.31)(7)
M Emh    131.79 kNm
4 4
∑ (Kirişin altındaki çaprazlar) ∑ (Kirişin üstündeki çaprazlar)
Px=(cos45o)( − )
2 2
 1258.4  783.12 650.09  1018.87 
Px,1  (cos 45o )     131.72 kN
 2 2 
Durum-2,
Py,2  (1018.87  195.03  1258.4  234.94)sin(45)  141.15 kN
Py,2
VEmh   70.58 kN
2
Py L (141.15)(7)
M Emh    247.02 kNm
4 4
∑ (Kirişin altındaki çaprazlar) ∑ (Kirişin üstündeki çaprazlar)
Px=(cos45o)( − )
2 2
 1258.4  234.94 195.03  1018.87 
Px,2  (cos 45o )     98.80 kN
 2 2 
Çaprazların mekanizma durumuna göre kirişte oluşan iç kuvvetler, Durum-1 ve Durum-2 için
en elverişsiz (1.4906G + 0.5Q + 0.2S+EEmh) yük birleşimi altında aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.
1.4906G + 0.5Q + 0.2S  EEmh

Durum-1
Ç-2/29
<<
Vu  1.4906  43.41  0.5  8.536   0.2  0    37.65   106.62 kN

M u  1.4906  36.43  0.5 14.877   0.2  0   131.79   193.53kNm
Pu  1.4906  0   0.5  0   0.2  0    131.72   131.72 kN
Durum-2
Vu  1.4906  43.41  0.5  8.536   0.2  0    70.58   139.55 kN
M u  1.4906  36.43  0.5 14.877   0.2  0    247.02   308.76 kNm
Pu  1.4906  0   0.5  0   0.2  0    98.80   98.80 kN
Kiriş enkesit koşullarının kontrolü

TBDY 9.6.2.1 uyarınca kiriş enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı
başlık parçası,
bf 300 200000
2tf 2 19  275
Gövde parçası,
Pu 98.80 103
Ca    0.027  0.125 olmak üzere,
c  Fy A   0.90  275 14910 
E 200000 E
2.45 1  0.93Ca   2.45 1  0.0251  64.41  1.49  40.18
Fy 275 Fy
h 208
  18.91  64.41
tw 11
Kirişin yanal doğrultuda desteklenmesi
TBDY 9.2.8’e göre, süneklik düzeyi yüksek olarak tasarlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerin
çelik kirişlerinin alt ve üst başlıklarının, TBDY 9.2.8.2(b)’de verilen özel koşullar esas alınarak
yanal doğrultuda desteklenmesi gerekmektedir. Bu durumda, bu destek noktaları arasındaki Lb
uzaklığının, süneklik düzeyi yüksek sistemlerin kirişlerinin alt ve üst başlıklarının desteklendiği
noktalar arasındaki uzaklık için verilen,
Ç-2/30
<<
E
Lb  0.086iy TBDY(9.2)
Fy

200000 3
Lb  0.086  75.8  10  4.741 m
275
olduğundan, Lb= 3.50 m olacak şekilde stabilite bağlantıları kullanılmalıdır (Bkz. Şekil Ç-2.2).
Ayrıca, kirişin üst başlığı başlıklı çelik ankrajlar yardımıyla kiriş boyunca betonarme döşemeye
bağlı olduğundan mesnet noktaları arasında yanal doğrultuda sürekli olarak desteklidir.
Bu elemanların dayanım bakımından yeterliliği, TBDY Denk.(9.5b) ile hesaplanan gerekli
dayanım, Pbr esas alınarak, rijitlik bakımından yeterliliği ise, ÇYTHYE Denk.(16.8) ile
hesaplanan rijitlik esas alınarak sağlanmalıdır.
Kuvvetli asal eksen etrafında eğilme etkisindeki, çift simetri eksenli I-enkesitli elemanın
karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn ÇYTHYE 9.2 uyarınca belirlenecektir. Kirişin
basınç başlığı (üst başlık) başlıklı çelik ankrajlar yardımıyla kiriş boyunca betonarme döşemeye
bağlı olduğundan basınç başlığı mesnet noktaları arasında yanal doğrultuda sürekli olarak
desteklidir. Bu durumda ÇYTHYE 9.2.2(a) ile uyumlu olarak, yanal burulmalı burkulma sınır
durumunun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
Akma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn ve tasarım eğilme momenti
dayanımı, Md
M n  M p  FyWpx  275 1869 103  513.975 kNm
M d  M p  0.90  513.975   462.58 kNm

Kirişin tasarım basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
Eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcx 1.0(7000)
x    53.89
ix 129.9
E
 maks  53.89  4.71  127.02
Fy
 Fy

2 E
Fcry  0.658  Fy
Fey
Fex   679.69 MPa Fcrx  232.16 MPa
   Lcx 
2
 
 
 ix 
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr = 232.16 MPa alınarak,
Pn  Ag Fcr  14910  232.16 103  3461.51 kN
Pd  Pn  0.9  3461.51  3115.36 kN

Durum-1 ve Durum-2 incelendiğinde, Durum-2’nin daha elverişsiz sonuç verdiği görülmüştür.
Buna göre,
Ç-2/31
<<
M u  308.76 kNm
Pu   98.80 kN
Vu  139.55 kN
Pu 98.80
  0.032  0.2 olduğundan
Pd 3115.36
Pu M u 98.80  139.55 
     0.318  1.0
2 Pd M d 2(3115.36)  462.58 
Tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
h / tw  248.6 / 7.1  35.01  2.24 E / Fy  2.24 200000 / 275  60.41 olduğundan,

Vn  0.6  275 300  2 19 111.0 10   475.53 kN

3
Vd  vVn
Vd  1.0  475.53  475.53 kN
Vu 139.55
  0.29  1.0
Vd 475.53
yük birleşimi altında değerlendirilecektir. Yerdeğiştrime sınır değeri olarak (L / 300) esas
 maks 0.001 1 1
maks  0.001 m L  3.5 m   
L 3.5 3500 300
Ç-2.8 KAYNAKLAR
Ç-2/32
<<
Steel Construction Manual Fifteenth Edition, American Institute of Steel Construction, 2017.
Ç-2/33
<<
Ç-2/34
Süneklik Düzeyi Yüksek Dışmerkez Çaprazlı

<<
Ç-3/ii
<<
Süneklik Düzeyi Yüksek Dışmerkez Çaprazlı
İÇİNDEKİLER
GENEL Ç-3/1
Ç-3.7.1. Bağ Kirişlerinin Boyutlandırılması Ç-3/17
Ç-3.7.2. Bağ Kirişi Dışında Kalan Kiriş Bölümünün Boyutlandırılması Ç-3/23
Ç-3.7.3. Çaprazların Boyutlandırılması Ç-3/28
Ç-3.7.4. Dışmerkez Çaprazlı Çerçeve Sisteminin Kolonlarının
Boyutlandırılması Ç-3/32
Ç-3.7.5. Taşıyıcı Sistem Elemanlarının Enkesit Profilleri Ç-3/35
Ç-3.8. DETAY HESAPLARI Ç-3/36
Ç-3.8.1. Çapraz-Bağ Kirişi Birleşim Detayının Tasarımı Ç-3/36
Ç-3.8.2. Çapraz-Kiriş-Kolon Birleşim Detayının Tasarımı Ç-3/43
Ç-3/iii
<<
Ç-3/iv
<<
GENEL
Binanın coğrafi konumu, İstanbul/Tuzla bölgesi içinde olmak üzere, enlem ve boylam değerleri
sırasıyla, 40.8140 ve 29.2903 olarak verilmektedir. Binanın ZC yerel zemin sınıfı üzerinde inşa
edileceği varsayılmaktadır.
Birbirine dik her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi süneklik düzeyi yüksek dışmerkez
çaprazlı çelik çerçevelerden teşkil edilen binanın kolon ve kirişleri I-enkesitli elemanlardan
oluşmaktadır. Bina taşıyıcı sisteminin, bu tür taşıyıcı sistemler için öngörülen sünek göçme
durumunda, plastik şekildeğiştirmelerin (plastik mafsalların) sadece bağ kirişlerinde oluşmasını
sağlayan özel kurallar ve koşullar esas alınarak boyutlandırılması öngörülmektedir. Böylece,
deprem enerjisi bağ kirişlerinde meydana gelen plastik şekildeğiştirmeler tarafından
sönümlenirken, birleşimlerin, kolonların, çaprazların ve bağ kirişi dışında kalan kiriş
bölümlerinin, esas itibariyle elastik bölgede kalması sağlanır.
(TBDY) 2018 kullanılacaktır.
Taşıyıcı sistemi oluşturan kirişlerin yapısal çelik sınıfı S275, kolonların ve çaprazların S355
olarak öngörülmektedir. Kaynak metali sınıfı, birleştirilecek elemanların yapısal çelik sınıfına
göre, E480 ve/veya E550 olarak belirlenmektedir. Yatay yük taşıyıcı sistemi oluşturan
dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerin çapraz-bağ kirişi ve çapraz-kiriş-kolon birleşimlerinde
bulon malzeme sınıfı 10.9 olan yüksek dayanımlı bulonlar kullanılmaktadır.
alınacaktır.
kullanılacak olan yedi katlı çelik binanın analizine ait başlıca sonuçlar ile tipik elemanlarının
boyutlandırma ve detay hesapları açıklanacaktır.
Binanın her iki doğrultudaki yatay yük taşıyıcı sistemi, TBDY 9.8’de tanımlanarak ilgili
tasarım koşulları verilen, süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçevelerden
oluşmaktadır.
Kat döşemeleri, çelik kirişlere mesnetlenen ve trapez profilli sac levhalar üzerindeki yerinde
Akslardaki ana çerçeve kirişlerinin kolonlara bağlantısı da mafsallı olacaktır. Çaprazlar bağ
Ç-3/1
<<
kirişlerine rijit olarak bağlanmaktadır. Çapraz-kiriş-kolon birleşim bölgesinde, çaprazların
düğüm noktasına bağlantısı ile kirişlerin kolonlara birleşimi mafsallı olarak teşkil edilecektir.
Kolonların, 0.00 kotunda temele, her iki ekseni etrafında mafsallı olarak mesnetlendiği
gözönünde tutulacaktır.
Ç-3/2
<<
1 2 3 4 5
7.00 m 7.00 m 7.00 m 7.00 m
Dışmerkez çaprazlı çelik çerçeve
Betonarme
7.00 m
döşeme
Trapez
sac
HEB
C
sör
an
as
7.00 m
ven
rdi
B me
1.75 1.75 1.75 1.75
1.75 1.75 1.75 1.75

7.00 m
IPE Mafsallı
A x
HEB İkincil ara kirişler
7.00 m 7.00 m 7.00 m

Çatı 0.90
6. Kat 0.90
5. Kat 1.10
63.0=18 m
4. Kat 1.10
3. Kat 1.40
HEB HEB
2. Kat 1.40
1. Kat 1.40
fsallı HEB Mafsallı
t Rijit
3.50 m
0.00
Şekil Ç-3.3 Tipik Sistem Enkesiti ( 1 Aksı Çerçevesi)
Ç-3/3
<<
izolasyon 0.4 kN/m2
G = 4.0 kN/m2
olarak alınmaktadır. Bu durumda, TS EN 1-3’e uygun olarak, karın ortalama birim hacim
ağırlığı 2.0kN/m3 olmak üzere, üniform yayılı olarak etkiyen çatı kar yükü 0.80(2.0 kN/m3 
0.80m)  1.3 kN/m2 şeklinde hesaplanmaktadır.
G = 4.9 kN/m2
Tasarımı yapılacak olan yedi katlı çelik binanın deprem karakteristikleri ve ilgili yönetmelik
Ç-3/4
<<

Sınıfı (DTS)’nın belirlenebilmesi amacıyla, DD-2 deprem yer hareketi düzeyinde elde edilen

Bu durumda, TBDY 2.3.2.2’ye göre tasarım spektral ivme katsayıları SDS ve SD1, TBDY
Denk.(2.1) ile
SDS  SS FS  1.286 1.20   1.543
SD1  S1 F1   0.3511.50   0.526

katsayısı, SDS’nin, TBDY Tablo 3.2’ye göre 0.75  SDS = 1.543 koşulunu sağlaması nedeniyle,
DTS = 1 olarak belirlenmektedir.
Binanın, bina tabanından itibaren ölçülen yüksekliği, HN = 3.5 + 3.0  6 = 21.5m olarak
17.5 < HN = 21.5  28 olduğundan, bina yükseklik sınıfı, BYS = 5 olmaktadır.
Ç-3/5
<<

    i
X
   
i
X
   
i
Y
   
i
Y
bi  bi 
max ort max ort
X Y
Çatı 0.00280 0.00266 1.053  2.0 0.00281 0.00259 1.085  2.0
6 0.00357 0.00339 1.053  2.0 0.00364 0.00335 1.087  2.0
5 0.00395 0.00375 1.053  2.0 0.00402 0.00371 1.084  2.0
4 0.00420 0.00399 1.053  2.0 0.00430 0.00396 1.086  2.0
3 0.00375 0.00356 1.053  2.0 0.00383 0.00353 1.085  2.0
2 0.00355 0.00338 1.050  2.0 0.00364 0.00336 1.083  2.0
1 0.00413 0.00393 1.051  2.0 0.00427 0.00394 1.084  2.0
Kat  
i
X
hi  ort
  X
i 1 h i 1  ort
ki 
X
Koşul  
i
Y
hi  ort
  Y
i 1 h i 1  ort
ki 
Y
Koşul
Çatı - 6 0.000887 - - - 0.000864 - - -
6-5 0.001130 0.001130 1.27  2.0 0.001118 0.001118 1.29  2.0
5–4 0.001251 0.001251 1.11  2.0 0.001237 0.001237 1.11  2.0
4-3 0.001329 0.001329 1.06  2.0 0.001321 0.001321 1.07  2.0
3-2 0.001188 0.001188 1.12  2.0 0.001178 0.001178 1.12  2.0
2 -1 0.001125 0.001125 1.06  2.0 0.001122 0.001122 1.05  2.0
1 - Zemin - 0.001122 1.00  2.0 - 0.001127 1.00 -
Ç-3/6
<<
bulunmadığı görülmektedir. Bu durum, incelenen sistemin TBDY Tablo 4.4’ün ilk satırındaki
koşulları sağladığını göstermektedir. Bununla birlikte deprem tasarım sınıfı ve bina yükseklik
sınıfına göre incelenen sistem, TBDY Tablo 4.4’ün ikinci satırındaki koşulu da sağlamaktadır.
periyotları TBDY Denk.(4.27) kullanılarak elde edilen değerin 1.4 katından daha büyük
alınmayacaktır.
1/ 2
 N  X 2 
 mi dfi
 i=1 
X
Tp = 2  N  TBDY (4.26)
  F fiX  dfi X  
 i=1 

wi 1
mi   Gi  n  Qi  
g g
w3   21 28    4.9  0.3  2.0   2  (21  28)  3.0  3528.00 kN
3528.00
m3   359.63 kN-s 2 m
9.81
gözönüne alınan çatı kar yükü toplanarak, (G + 0.30S) şeklinde hesaplanmaktadır.
Ç-3/7
<<
wi mi
Kat (kN) (kN-s2/m)
Çatı 2777.32 283.11
6 3528.00 359.63
5 3528.00 359.63
4 3528.00 359.63
3 3528.00 359.63
2 3528.00 359.63
1 3528.00 359.63
 23945.32 2440.90
mi H i
Ffi = Fo N
 mj H j
j=1
Burada Fo, seçilen herhangi bir yükü göstermektedir ve bu örnekte Fo = 1000kN olarak
alınacaktır. Bu şekilde hesaplanan Ffi X  fiktif kuvvetleri Tablo Ç-3.4’ün ikinci kolonunda
verilmişlerdir.
Kesin boyutlandırma sonucunda kiriş, kolon ve çapraz enkesitleri belirlenen sistemin, (X)
doğrultusunda kat kütle merkezine etkitilen Ffi X  fiktif kuvvetleri altında analizi ile elde edilen
X

Tablo Ç-3.4 – (X) Doğrultusu için fiktif yüklerden oluşan kat yerdeğiştirmeleri
Ffi X  d fi
X
X
X
Kat (kN) (m) mi mi d fi
Çatı 204.103 0.01307 283.11 0.04833 2.66660

6 223.092 0.01175 359.63 0.04964 2.62111
5 186.915 0.01001 359.63 0.03601 1.87027
4 150.738 0.00803 359.63 0.02319 1.21035
3 114.561 0.00590 359.63 0.01252 0.67585
2 78.384 0.00398 359.63 0.00569 0.31185
1 42.207 0.00215 359.63 0.00166 0.09055
 1000.000 2440.90 0.17703 9.44660
Ç-3/8
<<
1/ 2
 N 
  mi d fi
 X 2
 1/ 2
 0.17703 
Tp
X
= 2  i=1   2    0.860 sn
   9.44660 
N
  F fi d fi
X X

 i=1 
olarak bulunur. Benzer şekilde, (Y) doğrultusundaki hakim doğal titreşim periyodu da
Tp  = 0.856 sn
Y
değerini almaktadır. Bu durumda, TBDY 4.7.3.4’e göre, Ct = 0.08 olmak üzere

Tp  1.4Ct H N3 4  1.4  0.08  21.5 
X   34
= 0.860 sn  TpA  1.118 sn
X
Tp  1.4Ct H N3 4  1.4  0.08  21.5 

Y   34
= 0.856 sn  TpA  1.118 sn
Y
Tp   0.860 sn
X
Tp   0.856 sn
Y

deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek dışmerkez çaprazlı çelik çerçeveler
tarafından karşılandığı binalar için taşıyıcı sistem davranış katsayısı, R = 8 ve dayanım fazlalığı
katsayısı, D = 2.5 olarak verilmektedir.
Her iki doğrultu için, deprem yükü azaltma katsayısı, Ra(T), Tp X   0.860 sn ve Tp Y   0.856 sn
alınarak hesaplanmalıdır.
Buna göre, Tp X   0.860 sn ve Tp Y   0.856 sn  TB  0.341 sn olduğundan,
R  R  8
   
X Y
Ra Tp   Ra Tp     8
X Y
I I 1
VtEX = mt SaR (Tp(X) )  0.04 mt I SDS g TBDY (4.19)
TB = 0.341 sn < T(X) = 0.860 sn  TL = 6 sn olduğundan
Ç-3/9
<<

Sae T (X)   SD1 0.526

T (X) 0.860
 0.612
   0.612  0.0765
Sae T (X)

SaR T (X)
 R
a T  8
(X)
VtE(X)   2440.90  0.0765  9.81  0.04  2440.90 1.0 1.543 9.81
VtE(X)  1831.81 kN  1477.90 kN
TB = 0.341 sn < T(Y) = 0.856 sn  TL = 6 sn olduğundan

Sae T (Y)   SD1 0.526

T (Y) 0.856
 0.614
   0.614  0.0768
Sae T (Y)

SaR T (Y)
 R
a T  8
(Y)
VtE(Y)   2440.90  0.0768  9.81  0.04  2440.90 1.0 1.543 9.81
VtE(Y)  1838.99 kN  1477.90 kN

FNE
(X)
= 0.0075 N VtE(X)  0.0075  7 1831.81  96.17 kN
FNE
(Y)
= 0.0075 N VtE(Y)  0.0075  7 1838.99   96.55 kN
mi H i
(X)
) N
TBDY (4.23)
 mj H j
j=1
mi H i mi H i
FiE( X )  1831.81  96.17  N
ve FiE( Y )  1838.99  96.55  N
 mj H j  mj H j
j=1 j=1
denklemleri ile hesaplanan FiE(X) ve FiE(Y) eşdeğer deprem yükleri, Tablo Ç-3.5’te topluca
içermektedir.
Ç-3/10
<<
FiE( X ) FiE( Y )
Kat wiHi / wiHi (kN) (kN)
Çatı 0.2041 450.419 452.184
6 0.2231 387.208 388.726
5 0.1869 324.418 325.689
4 0.1507 261.627 262.653
3 0.1146 198.837 199.616
2 0.0784 136.046 136.579
1 0.0422 73.256 73.543
 1.0000 1831.810 1838.990
gerekmektedir. Bu bina için düşey deprem etkisi, TBDY 4.4.3.2’ye uygun olarak, özel bir hesap
yapılmaksızın TBDY Denk.(4.10) ile yaklaşık olarak hesaplanacaktır.
Ed(Z)  (2/3) SDS G TBDY (4.10)
G 1.2  0.3  2 3 SDS   G 1.2  0.3  2 31.543  1.5086G
G  0.9  0.3  2 3 SDS   G  0.9  0.3  2 31.543  0.5914G

Denk.(4.12) ile TBDY 9.2.5.1’de dikkate alınarak aşağıdaki şekilde oluşturulabilir.
1.5086G  0.5Q  0.2 S  Ed(H)
0.5914G  H  Ed(H)

modellenmektedir.
e X   0.05  28.00  1.40 m ve e Y   0.05  21.00  1.05 m
Ç-3/11
<<

toplam taban kesme kuvveti ile katlara etkiyen eşdeğer statik tekil kuvvetlerin hesabı Örnek Ç-
1’de açıklanmaktadır.
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(Qr + NQr)
1.2(G + NG) + 1.6(Q + NQ) + 0.5(S + NS)
1.2(G + NG) + 1.6(Qr + NQr) + 1.0(Q + NQ)
1.2(G + NG) + 1.6(S + NS) + 1.0(Q + NQ)
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed
X Y
b) Düşey yük + deprem birleşimleri
1.5086G + 0.5Q + 0.2S 0.3Ed   Ed

X Y
0.5914G  Ed   0.3Ed

X Y
0.5914G 0.3Ed   Ed

X Y

1.2G + 1.0Q + 0.5Qr ± 1.6W
0.9G ± 1.6W
Not: Gerekli dayanımların hesabında, rüzgar kuvvetleri, deprem kuvvetlerinin etkisi yanında
amacıyla oluşturulan yük birleşimlerinde (  Ed   0.3Ed  ve 0.3Ed   Ed  ), 0.30 katsayısı
X Y X Y

hesaplanmaktadır.
Yi  Gi ,   1.0 ve i kat numaralarını göstermek üzere, NGi  0.002Gi
Ç-3/12
<<
Tablo Ç-3.6 – Fiktif yük, NG’nin her bir kat için değeri
G NG
Kat (kN) (kN)
Çatı 2548.00 5.096
6 3175.20 6.350
5 3175.20 6.350
4 3175.20 6.350
3 3175.20 6.350
2 3175.20 6.350
1 3175.20 6.350
TBDY 4.3.5’e göre, yönetmeliğin gerekli gördüğü yerlerde, çelik yapı elemanlarının ve
birleşim detaylarının tasarımında arttırılmış deprem yüklemeleri gözönüne alınacaktır.
Arttırılmış deprem yüklemelerinde, deprem etkilerinden oluşan iç kuvvetler, Ç-3.7 ve Ç-3.8’in
ilgili yerlerinde açıklandığı şekilde, Vn / VE oranı olarak tanımlanan tasarım büyütme katsayısı
esas alınarak veya dayanım fazlalığı katsayısı, D ile çarpılarak arttırılır.
Bağ kirişinde, sadece yatay deprem etkisi altında elde edilen kesme kuvveti, VE, TBDY
9.8.2.2’ye göre, karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Vn ise, TBDY 9.8.2.3 uyarınca
belirlenecektir.

altında analizi yapılmış ve Ç-3.7’de elemanların boyutlandırma hesaplarında kullanılacak
gerekli dayanımlar elde edilmiştir.

azaltılmış göreli kat ötelemesi, i
(X)
i(X)  ui(X)  ui-1

(X)
TBDY (4.32)
(X) (X)
denklemi ile hesaplanır. Bu denklemde ui ve ui-1 , tipik (X) doğrultusu için binanın ardışık
Ç-3/13
<<
koşulunun gözönüne alınmaması gerekmektedir. Bu örnek bina için daha önce hesaplanan
toplam eşdeğer deprem yükü ve katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, ilgili maddelerde
belirtilen koşullarla uyumlu olduğundan, yatay yerdeğiştirme koşullarının kontrolünde aynı
şekilde dikkate alınacaktır.
Tipik (X) deprem doğrultusu için, binanın i’inci katındaki kolonlarda etkin göreli kat ötelemesi,
δi(X) ,
R (X)
δi(X) = i TBDY (4.33)
I
(X) (Y)
yükleri altında, yapı sisteminin analizi ile elde edilen ui ve ui yatay yerdeğiştirmelerinin
her katta aldığı değerler sırasıyla, Tablo Ç-3.7 ve Tablo Ç-3.8’in üçüncü kolonunda, ardışık
katlar arasındaki azaltılmış göreli kat ötelemeleri, i ve i ise, tabloların dördüncü
(X) (Y)

Her bir deprem doğrultusu için, binanın herhangi bir i’inci katındaki kolonlarda, TBDY
en büyük değeri δi,max
(X) (Y)
, ve δi,max ’nin, TBDY 4.9.3.1(b)’de verilen koşulu sağlaması
(X)
δi,max
  0.016  TBDY(4.34b)
hi
Burada,  ve  katsayıları TBDY 4.9.1.4’e uygun olarak elde edilecektir. Buna göre,
Tp   0.860 sn ve Tp   0.856 sn olmak üzere, TBDY 2.2’de tanımlanan DD-3 deprem yer
X Y
hareketinin TBDY 2.3.4.1’e göre hesaplanan elastik tasarım spektral ivmesi değerleri, DD-2
deprem yer hareketi düzeyi için yapılan benzer hesap adımları ile, Sae (Tp (X) ) DD-3  0.230 ve
Sae (Tp (Y) ) DD-3  0.231 olarak bulunmuştur. Her bir deprem doğrultusu için  katsayıları,
Sae (Tp (X) ) DD-3 0.230

 (X)  (X)
  0.376
Sae (Tp ) DD-2 0.612
Ç-3/14
<<
Sae (Tp (Y) ) DD-3 0.231
 (Y)  (Y)
  0.376
Sae (Tp ) DD-2 0.614
R (X)
ui X   i
X δi(X) = i
hi δi(X)
I 
Çatı 3.00 0.02596 0.00280 0.0224 0.0028
6 3.00 0.02316 0.00357 0.0286 0.0036
5 3.00 0.01959 0.00395 0.0316 0.0040
4 3.00 0.01564 0.00420 0.0336 0.0042
3 3.00 0.01144 0.00375 0.0300 0.0038
2 3.00 0.00769 0.00355 0.0284 0.0036
1 3.50 0.00413 0.00413 0.0331 0.0036
R (Y)
ui Y   i
Y δi(Y) = i
hi δi(Y)
I 
Çatı 3.00 0.02650 0.00281 0.0225 0.0028
6 3.00 0.02369 0.00364 0.0291 0.0036
5 3.00 0.02006 0.00402 0.0322 0.0040
4 3.00 0.01604 0.00430 0.0344 0.0043
3 3.00 0.01174 0.00383 0.0306 0.0038
2 3.00 0.00791 0.00364 0.0291 0.0037
1 3.50 0.00427 0.00427 0.0342 0.0037

için,
δi,max
(X)
δi,max
(Y)
  0.0042 ve   0.0043
hi hi
olmakta ve TBDY 4.9.3.1(b)’de öngörülen

δi,max
(X)
δi,max
(Y)
  0.0042  0.008 ve   0.0043  0.008

hi hi
Ç-3/15
<<
II,i hesaplanarak
N
(X)
II,i  (X)
k=i
TBDY(4.35)
Vi hi
( i(X) )ort : i’inci kattaki kolonlarda (X) deprem doğrultusunda hesaplanan azaltılmış göreli
Kat döşemelerinin rijit diyafram varsayımı yapıldığı bu binada, ±%5 dışmerkezlik etkisini
kat ötelemelerinin ortalaması, (X) doğrultusu için ( i(X) )ort olarak alınabilmektedir. Benzer
doğrultusunda ve birinci katta meydana gelmektedir. Bu değer,

(1(Y) )ort  u1(Y)  ort
 0.00394 m
N
 wk  6  3175.20  2548.00  21599.20 kN
k=i
V1(Y)  1838.99 kN
h1  3.5 m
olmak üzere en büyük ikinci mertebe gösterge değeri
4
(1(Y) )ort  wk
(Y)
 0.00394  21599.20   0.014
II,max  II,1  
(Y) k=1
V 1
(Y)
h 1 1838.99  3.5
olarak hesaplanır. Bu değer, dayanım fazlalığı katsayısı D = 2.5, taşıyıcı sistem davranış
Denk.(4.36)’da verilen koşulu sağlamaktadır.
Ç-3/16
<<
D 2.5
(Y)
II,max  II,1  0.014  0.12
(Y)
 0.12  0.037
Ch R 1.0 8
Ç-3.7.1. Bağ Kirişlerinin Boyutlandırılması
5 Aksı boyunca, B-C aksları arasındaki ikinci kat bağ kirişinin (Bkz. Şekil Ç-3.2) tasarım
dayanımı kontrolü, TBDY 9.8.2.2’ye göre belirlenen ve genel analiz yöntemi gereğince
azaltılmış eleman rijitlikleri ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle, TBDY
9.2.5’te verilen deprem etkilerini içeren yük birleşimleri altında hesaplanan en elverişsiz iç
kuvvetler (gerekli dayanımlar) esas alınarak yapılacaktır. Söz konusu bağ kirişi enkesitine ait
karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
HE 300 B
A = 149.1 cm2 h = 208 mm Wex = 1678 cm3 Wpx = 1869 cm3
d = 300 mm tw = 11 mm Ix = 25170 cm4 Iy = 8563 cm4
bf = 300 mm tf = 19 mm ix = 129.9 mm iy = 75.8 mm
J = 185 cm4 Cw = 1688000 cm6
Sistem analizleri sonunda, sabit ve hareketli düşey yükler ile deprem etkileri altında bağ
kirişinde oluşan iç kuvvetler,
PG = 0.34 kN PQ = 0.12 kN PE = 0 kN
VG = 5.10 kN VQ = 1.23 kN VE = 204.58 kN
MG = 8.93 kNm MQ = 2.48 kNm ME = 143.21 kNm
Söz konusu bağ kirişi için gerekli dayanımlar,
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed

Y X
(1a)
0.5914G  Ed   0.3Ed

Y X
(2a)
yük birleşimlerinden elde edilen en elverişsiz kesme kuvveti, eksenel kuvvet ve eğilme
momenti dayanımlarıdır. Bağ kirişi için en elverişsiz iç kuvvetler (1a) yük birleşimi altında elde
edilmiştir.
Gerekli eksenel kuvvet dayanımı, ihmal edilebilir düzeyde küçük olduğundan boyutlandırma
hesaplarında dikkate alınmayacaktır.
Ç-3/17
<<
Gerekli eğilme momenti dayanımı, Mr, ÇYTHYE 6.5’e göre yaklaşık ikinci mertebe analizi
Yukarıdaki bağıntıda verilen Mnt, yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT yük birleşimleri
altında hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti olarak tanımlanır ve boyutlandırmada
belirleyici olan yük birleşimindeki sadece düşey yüklerden (1.5086G + 0.5Q + 0.2S) oluşan
eğilme momenti dayanımı olarak elde edilebilmektedir.
Mlt, yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan birinci
mertebe eğilme momenti olarak tanımlanır ve +%5 dışmerkezliğin uygulandığı ve
boyutlandırmada belirleyici olan yük birleşimindeki sadece yatay yük (  Ed   0.3Ed  )
Y X
etkisinde oluşan eğilme momenti dayanımı olarak elde edilebilmektedir.
TBDY 9.8.2.2 esas alınarak yapılacak dayanım kontrolü için yukarıda açıklandığı gibi, kiriş
enkesiti yerel eksen takımına göre bağ kirişi uçlarında oluşan eğilme momentleri, ilgili yük
birleşiminin sadece düşey yükleri (1.5086G + 0.5Q + 0.2S) etkisinde,
M ntx  14.71 kNm
ve ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde ise
Y X
M ltx  143.21 kNm

Bağ kirişinde gerekli eksenel basınç kuvveti dayanımı ihmal edilebilir düzeyde küçük
olduğundan, Pr  0.0 olarak varsayılabilir.
Cm
B1x  1   1.0
Pr
1
Pel
bulunduğundan, güvenli yönde kalmak üzere, Cm=1.0 değeri kullanılabilir. Bu durumda,
Cm 1.0
B1x    1.0 olduğundan B1x  1.0
Pr 1.0  0.0 
1 1
Pel Pel
olarak elde edilir.
Bu katsayı, söz konusu bağ kirişinin bulunduğu döşeme seviyesinin alt ve üst katları için
hesaplanan B2 değerlerinin büyüğüne eşit olarak alınacaktır.
Ç-3/18
<<
Buna göre, ikinci kat için,
1 HyL
B2y,2K  1 Pe,katy  RM
Pkat  Hy
1
Pe,katy
çaprazlı çelik çerçevelerde, Pmf = 0 olması nedeniyle, RM  1 ,
Pkat  1.5086   2548  5  3175.20   0.5   5 1176   0.2  764.4  30887.33 kN
H y  452.184  388.726  325.689  262.623  199.616  136.579  1765.42 kN
 Hy  0.0046 m
Pe,katy  RMy
HyL
 1.00 
1765.42  3.0   1151360.87 kN
 Hy  0.0046 
1 1
B2y,2K    1.028  1 olduğundan B2y,2K  1.028
Pkat 1.0  30887.33
1 1
Pe,katy 1151360.87 
Üçüncü kat için
Pkat  1.5086   2548  4  3175.20   0.5   4 1176   0.2  764.4  25509.22 kN
H y  452.184  388.726  325.689  262.623  199.616  136.579  1628.84 kN
 Hy  0.0048 m
Pe,katy  RM
HyL
 1.00 
1628.84  3.0   1018025.00 kN
 Hy  0.0048
1 1
B2y,3K    1.026  1 olduğundan B2y,3K  1.026
Pkat 1.0  25509.22 
1 1
Pe,katx 1018025.00 
olarak hesaplanır. Böylece
B2y  maks 1.028 ;1.026   1.028
değerini alır.
Bu durumda söz konusu bağ kirişi için TBDY 9.8.2.2 uyarınca, kiriş enkesiti yerel eksen
takımına göre gerekli eğilme momenti dayanımı,
M rx  B1x M ntx  B2y M 1tx  1.00 14.71  1.028 143.21   161.93 kNm
olarak hesaplanır.
Burada B1 katsayısı eleman bazında hesaplandığından, “x” alt indisi, yerel eksen takımına göre
eğilme eksenini, sistem genelinde hesaplanan B2 katsayısındaki “y” alt indisi ise, iç kuvvet
hesabında esas alınan y-ekseni doğrultusundaki aks sisteminin doğrultusunu göstermektedir.
Ç-3/19
<<
Bağ kirişi enkesiti için enkesit koşulunun kontrolü
TBDY 9.8.1 uyarınca bağ kirişi enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde
yüksekliği/kalınlığı oranları, TBDY Tablo 9.3’te verilen, λ hd sınır değerini aşmayacaktır.
Başlık parçası,
b 300 2 200000
t 19 275
Gövde parçası,
Puc 0
Ca    0  0.125 olmak üzere,
c  Fy A   0.90  275 14910 
h 208
tw

11
 18.91  2.45
E
Fy
1  0.93Ca   2.45
200000
275
1  0.93  0.0    66.07
Bağ kirişinin yanal doğrultuda desteklenmesi
TBDY 9.8.3’e göre, bağ kirişinin iki ucundaki alt ve üst başlıklarının, TBDY 9.2.8.2(b)’de
verilen özel koşullar esas alınarak yanal doğrultuda desteklenmesi gerekmektedir. Buna göre,
bağ kirişinin alt ve üst başlığı, bağ kirişi uçlarından (çapraz birleşim noktalarından) burulma ve
yanal ötelenmeye karşı desteklenmektedir (Bkz. Şekil Ç-3.2). Bu durumda, bu destek noktaları
arasındaki Lb uzaklığının, süneklik düzeyi yüksek kirişlerin alt ve üst başlıklarının desteklendiği
noktalar arasındaki uzaklık için verilen,
E
Lb  0.086iy TBDY(9.2)
Fy
200000 3
Lb  1.40 m  0.086  75.8  10  4.74 m olduğundan
275
belirtilen koşul sağlanmaktadır. Bu elemanların dayanım bakımından yeterliliği, TBDY
Denk.(9.5b) ile hesaplanan gerekli dayanım, Pbr esas alınarak, rijitlik bakımından yeterliliği
ise, ÇYTHYE Denk.(16.8) ile hesaplanan rijitlik esas alınarak sağlanmalıdır.
Bağ kirişinin tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi
Kuvvetli asal eksen etrafında eğilme etkisindeki, çift simetri eksenli I-enkesitli elemanın
karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn ÇYTHYE 9.2 uyarınca belirlenecektir.
Bağ kirişi alt ve üst başlığı, bağ kirişi uçlarından (çapraz birleşim noktalarından) burulma ve
yanal ötelenmeye karşı desteklendiğinden, (Bkz. Şekil Ç-3.2), burulma ve yanal ötelenmeye
karşı desteklenmeyen uzunluk Lb=1.40m olarak alınır.
E 200000
Lb  1400 mm  Lp  1.76iy  1.76  75.8   3597 mm
Fy 275
Lb ≤ Lp olduğundan, bağ kirişinin karakteristik eğilme momenti dayanımını, Mn, ÇYTHYE

9.2.1’e uygun olarak aşağıdaki gibi belirlenir.
Ç-3/20
<<
M n  M p  FyWpx  275 1869 103  513.97 kNm
Buna göre, tasarım eğilme momenti dayanımı, Mdx
M dx  b M nx
M dx  0.90  513.97   462.57 kNm
Bağ kirişinin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında elde edilen gerekli eğilme
X Y
momenti dayanımı, Mu = 161.93 kNm olmak üzere,

M u 161.93
  0.35  1.0
M d 462.57
Bağ kirişinin tasarım kesme kuvveti dayanımının belirlenmesi
TBDY 9.8.2.3’e göre, bağ kirişinin karakteristik kesme kuvveti dayanımı, TBDY Denk.(9.18)
ile, kiriş gövdesinin kesme kuvveti etkisinde akma ve enkesitin eğilme momenti etkisinde akma
sınır durumlarından elde edilen en küçük kesme kuvveti dayanımı olarak belirlenmektedir
 2M p 
Vn  min  Vp ;  TBDY(9.18)
 e 
TBDY 9.8.2.3 uyarınca, TBDY Denk.(9.19) ile
Pr 0
  0  0.15 olduğundan
Py Py
Vp  0.6 Fy Aw  0.6 Fytw  d  2tf   0.6  275 11 300  2 19 103  475.53 kNm
M p  FyWpx   275 1869 103  513.97 kNm

bağ kirişi uzunluğu, e = 1400 mm olmak üzere, karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Vn
 2  513.97 
Vn  min  475.53 kN ;  734.24 kN   475.53 kN
 1.40 
olarak elde edilir.
Bağ kirişinin tasarım kesme kuvveti dayanımı
Vd  vVn
Vd  1.0  475.53  475.53 kN
Bağ kirişinin tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed  yük birleşimi altında elde edilen gerekli kesme kuvveti
X Y
dayanımı, Vu = 212.89 kN olmak üzere,

Vu 212.89
  0.45  1.0
Vd 475.53
Ç-3/21
<<
Bağ kirişinin dönme açısının kontrolü
TBDY 9.8.4 uyarınca,

R i
p  TBDY(9.21)
I hi
denklemi ile bulunan göreli kat ötelemesi açısından dolayı meydana gelen p bağ kirişi dönme
açısı, incelenen bağ kirişinin bulunduğu ikinci katın göreli kat ötelemesi açısı,
8  0.00364 
p     0.0097 rad olmak üzere,
1  3.00 
Şekil Ç-3.5’te verilen bağıntıdan yararlanılarak
7
p  0.0097  0.0485 rad şeklinde elde edilmektedir.
1.40
Şekil Ç-3.5 Bağ Kirişinin Dönme Açısı (TBDY Şekil 9.8)
Bağ kirişinin uzunluğu
Mp 513.97
e  1.40 m  1.6  1.6  1.73 m
Vp 475.53
koşulunu sağladığından, TBDY 9.8.4(a) uyarınca bağ kirişi dönme açısı 0.08 radyanı
aşmamalıdır.
 p  0.0485 rad  0.0800 rad
Rijitlik (Berkitme) levhalarının boyutlarının belirlenmesi ve yerleşimi
TBDY 9.8.5.1’e göre gövde levhasının her iki tarafına yerleştirilecek olan rijitlik levhalarının
boyutları gövde yüksekliğine eşit yükseklikte ve
 bf  tw  / 2   300  11 / 2  144.5 mm genişliği ile
maks  0.75 11  8.25 ; 10   10 mm kalınlığında olacaktır.
Ç-3/22
<<
Mp 513.97
e  1.40 m  1.6  1.6  1.73 m olduğundan TBDY 9.8.5.2(b) uyarınca bağ kirişi
Vp 475.53
dönme açısının 0.02 rad   p  0.0485 rad  0.08 rad olması durumu için ara rijitlik
levhalarının ara uzaklıkları, s, doğrusal interpolasyon yapılarak,
 db   db  
  52tw  5    30tw  5    0.08   p 
     d 
s   30tw  b 
0.08  0.02  5 
 300   300  
  52 11  5    30 11  5    0.08  0.0485 
     300 
s   30 11    397 mm
0.08  0.02  5 
şeklinde hesaplanır. Bu durumda,
s  350 mm  397 mm olarak seçilmesi uygundur.
Ayrıca ara rijitlik levhalarına ek olarak çapraz bağlantı noktalarında da rijitlik levhaları
kullanılacaktır.
Ç-3.7.2. Bağ Kirişi Dışında Kalan Kiriş Bölümünün Boyutlandırılması
Sistem analizleri sonunda, sabit ve hareketli düşey yükler ile deprem etkileri altında kat kirişinin
bağ kirişi dışında kalan bölümünde oluşan iç kuvvetler,
PG = 16.86 kN PQ = 4.13 kN PS = 0 kN PE = 239.53 kN
VG = 14.08 kN VQ = 3.53 kN VS = 0 kN VE = 38.65 kN
MG = 10.85 kNm MQ = 3.02 kNm MS = 0 kNm ME = 108.23 kNm
Söz konusu kat kirişi için gerekli dayanımlar, genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman
rijitlikleri ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle, deprem etkilerini içeren
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed
Y X
(1a)
0.5914G  Ed   0.3Ed

Y X
(2a)
yük birleşimlerindeki yatay deprem etkilerinden oluşan iç kuvvetler, TBDY 9.8.6.3 uyarınca,
bağ kirişinin plastikleşmesine neden olan yüklemenin 1.1Ry katı ile büyütülerek elde
edilecektir. Bu kat kirişi için en elverişsiz iç kuvvetler (1a) yük birleşimi altında elde edilmiştir.
Buna göre, bağ kirişi karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Vn = 475.53 kN ve yukarıda verilen
yük birleşimlerinde yatay deprem etkileri altında bağ kirişinde oluşan kesme kuvveti
VE=204.58kN olmak üzere, kat kirişi için gerekli dayanımların hesabında yatay deprem
etkilerinden oluşan iç kuvvetler,
1.1RyVn

1.11.3 475.53  680.01  3.32
katsayısı ile arttırılacaktır.
VE 204.58 204.58
Bu durumda, kat kirişinin bağ kirişi dışında kalan kısmı için deprem etkili iç kuvvetler
PEmh  3.32 PE  3.32  239.53  861.64 kN
Ç-3/23
<<
VEmh  3.32VE  3.32  38.65   128.32 kN
M Emh  3.32M E  3.32 108.23  359.32 kNm

olarak elde edilir.
Gerekli eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet dayanımı, ÇYTHYE 6.5’e göre yaklaşık
ikinci mertebe analizi yapılarak aşağıdaki bağıntı yardımıyla hesaplanacaktır.
M r  B1M nt  B2 M 1t
Yukarıdaki bağıntıda verilen Mnt ve Pnt sırasıyla yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT
yük birleşimleri altında hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak
tanımlanır ve boyutlandırmada belirleyici olan yük birleşimindeki sadece düşey yüklerden
(1.5086G + 0.5Q + 0.2S) oluşan eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet dayanımı olarak
elde edilebilmektedir.
Mlt ve Plt sırasıyla yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında
hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak tanımlanır ve
boyutlandırmada belirleyici olan ve +%5 dışmerkezliğin uygulandığı yük birleşimindeki sadece
arttırılmış yatay yükten (  Ed   0.3Ed  ) oluşan eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet
Y X
dayanımı olarak elde edilebilmektedir.

Dayanım kontrolü için, yukarıda açıklandığı gibi, ilgili yük birleşiminin sadece düşey yükleri
(1.5086G + 0.5Q + 0.2S) etkisinde, kiriş enkesiti yerel eksen takımına göre oluşan iç kuvvetler,
Pnt  27.50 kN M ntx  17.88 kNm olarak elde edilir.
Aynı kirişte, ilgili yük birleşiminin sadece TBDY 9.8.6.3 uyarınca belirlenen arttırılmış yatay
yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde kiriş ucunda oluşan iç kuvvetler ise,
Y X
Plt  861.64 kN M ltx  359.32 kNm değerini almaktadır.

Kat kirişinin bağ kirişi dışında kalan bölümünün tasarımında bağ kirişinin plastikleşmesine
karşı gelen arttırılmış deprem yükleri kullanıldığından P-Δ etkilerinin hesaba katılmasına gerek
kalmamaktadır. Buna göre, B2y = 1.00 olarak kullanılacaktır.
Cmy
B1x   1.0   1.0
Pr
1
Pel
Pr  Pnt  B2 P1t  27.50  1.00  861.64   889.14 kN
2 0.8EI 2 0.8  200000   25170 104 

Pel   103  58797.15 kN
 KL 
2 2
2600
Ç-3/24
<<
bulunduğundan, güvenli yönde kalmak üzere, Cm=1.0 değeri kullanılabilir.Bu durumda,
Cm 1.0
B1x    1.02  1 olduğundan B1x  1.02
Pr 1.0  889.14 
1 1
Pel 58797.15
olarak elde edilir.
Buna göre söz konusu kiriş için, kiriş enkesiti yerel eksen takımına göre gerekli eğilme momenti
dayanımı ve gerekli eksenel kuvvet dayanımı,
Pr  Pnt  B1x P1t   27.50   1.00  861.64   889.14 kN
M rx  B1x M ntx  B2y M 1tx  1.02 17.88   1.00  359.32   377.56 kNm
olarak hesaplanır.
Enkesit koşullarının kontrolü
TBDY 9.8.1 uyarınca bağ kirişinin dışında kalan kat kirişi enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı
ve gövde yüksekliği/kalınlığı oranları, TBDY Tablo 9.3’te verilen, λ hd sınır değerini
aşmayacaktır. Buna göre,
başlık parçası,
b 300 2 200000
t 19 275
Gövde parçası,
Puc 889.14 103
Ca    0.241  0.125 olmak üzere,
c  Fy A  0.90  275 14910 
h 208 E 200000
  18.91  0.77  2.93  Ca   0.77  2.93  0.241  55.84
tw 11 Fy 275
200000
18.91  55.84  1.49  40.18
275
Tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi
TBDY 9.2.8 uyarınca, süneklik düzeyi yüksek olarak tasarlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerin
kirişlerinin alt ve üst başlıkları yanal burkulmaya karşı desteklenmelidir. Söz konusu kat
kirişinin üst başlığı açıklık boyunca başlıklı çelik ankrajlarla bağlanan betonarme döşeme
tarafından sürekli olarak yanal doğrultuda desteklidir. Kat kirişi alt başlığı ise, kolona bağlanan
uçlardan ve bağ kirişi uçlarından (çapraz birleşim noktalarından) burulma ve yanal ötelenmeye
karşı desteklenmektedir (Bkz. Şekil Ç-3.2).
Destek noktaları arasındaki Lb uzaklığının, süneklik düzeyi yüksek elemanlar olarak tasarlanan
kirişlerin alt ve üst başlıklarının desteklendiği noktalar arasındaki uzaklık için verilen,
Ç-3/25
<<
E
Lb  0.086iy TBDY(9.2)
Fy
koşulunu sağlaması gerekmektedir. Buna göre,

d   0.40 
L  e  2  c  7.00  1.40  2  
Lb   2  2   2.60 m
2 2
200000 3
Lb  2.60 m  0.086  75.8 10  4.74 m olduğundan
275
belirtilen koşul sağlanmaktadır.
Tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi
E 200000
Lb  2600 mm  Lp  1.76iy  1.76  75.8   3155 mm
Ry Fy 1.3  275
olduğundan, kat kirişinin karakteristik eğilme momenti dayanımını enkesitin plastik eğilme
momenti dayanımı belirleyecektir
M n  M p  Ry FyWpx  1.3  275 1869 103  668.17 kNm
M dx  b M nx
M dx  0.90  668.17   601.35 kNm
Tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
Kuvvetli eksen (X-ekseni) etrafında eğilmeli burkulma sınır durumu,
Lcx 1.0  2600  E
K x  1.0   20.01  4.71  111.40
ix 129.93 Ry Fy
 Ry Fy
 2 E
Fcrx  0.658 Fex  Ry Fy Fex  2
 4929.87 MPa Fcrx  346.81 MPa
   Lcx 
 
 ix 
K y  1.0
Lcy

1.0  2600   34.30  4.71 E
 111.40
iy 75.8 Ry Fy
 Ry Fy
 2 E
Fcry  0.658 ey  Ry Fy Fey   1677.80 MPa Fcry  327.00 MPa
F
 
2
   Lcy 
 
 iy 
Ç-3/26
<<
 2 EC  1
K z  1 .0 Fez   w
 GJ   1884.55 MPa
  Lcz   I x  I y
2
Ry Fy 1.3  275  Ry Fy

  0.19  2.25 Fcrz  0.658 Fez  Ry Fy  330.21 MPa
Fe 1884.55  
Kritik burkulma gerilmesi

Fcr  min 346.81; 327.00 ; 330.21  327.00 kN
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pn  Ag Fcr  4875.57 kN
Buna göre, tasarım basınç kuvveti dayanımı, Pd
Pd  Pn  0.9  4875.57   4388.01 kN değerini almaktadır.
Bileşik etkiler altında dayanım kontrolü
Arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında elde edilen gerekli eğilme momenti
Pu  889.14 kN
M u  377.56 kNm
Pu 889.14
  0.21  0.2 olduğundan
Pd 4388.01
Pu 8 M u 889.14 8  377.56 
      0.76  1.0
Pd 9 M d 4388.01 9  601.35 
Tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü
Çift simetri eksenli I-enkesit için ÇYTHYE 10.2.1(a) uyarınca,

Vn  0.6 Ry Fy Aw Cv1
Vn  0.6 1.3  275 208 111.0 10   490.78 kN

3
Vd  vVn
Vd  1.0  490.78  490.78 kN
Arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında elde edilen gerekli kesme kuvveti
dayanımı,
Vu  1.5086 14.08  0.50  3.53  0.2  0   128.32  151.33 kN
Ç-3/27
<<
Vu 151.33
  0.31  1.0
Vd 490.78
Ç-3.7.3. Çaprazların Boyutlandırılması
5 aksı boyunca B-C aksları arasındaki ikinci kat çaprazının (Bkz. Şekil Ç-3.2) enkesitine ait
karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
HE 240 B
A = 106.0 cm2 h = 164 mm Wex = 938.3 cm3 Wpx = 1053 cm3
d = 240 mm tw = 10 mm Ix = 11260 cm4 Iy = 3923 cm4
4 6
J = 102.7 cm Cw = 486900 cm
Sistem analizleri sonunda, sabit ve hareketli düşey yükler ile deprem etkileri altında çapraz
elemanda oluşan iç kuvvetler,
PG = 25.80 kN PQ = 6.38 kN PS = 0 kN PE = 340.67 kN

VG = 0.47 kN VQ = 0.13 kN VS = 0 kN VE = 8.52 kN
MG = 1.92 kNm MQ = 0.54 kNm MS = 0 kNm ME = 34.98 kNm
Söz konusu çapraz için gerekli dayanımlar, genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman
rijitlikleri ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle, deprem etkilerini içeren
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed
Y X
(1a)
0.5914G  Ed   0.3Ed

Y X
(2a)
edilecektir. Bu çapraz için en elverişsiz iç kuvvetler (1a) yük birleşimi altında elde edilmiştir.
Buna göre, bağ kirişi karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Vn = 475.53 kN ve yukarıda verilen
yük birleşimlerinde yatay deprem etkileri altında bağ kirişinde oluşan kesme kuvveti
VE=204.58kN olmak üzere, kat kirişi için gerekli dayanımların hesabında yatay deprem
etkilerinden oluşan iç kuvvetler,
1.25RyVn

1.251.3 475.53  772.74  3.78
katsayısı ile çarpılarak arttırılacaktır.
VE 204.58 204.58
Buna göre çapraz elemanda deprem etkili iç kuvvetler,
PEmh  3.78PE  3.78  340.67   1287.73 kN
Ç-3/28
<<
VEmh  3.78VE  3.78  8.52   32.21 kN
M Emh  3.78M E  3.78  34.98  132.22 kNm

olarak elde edilir.
Gerekli eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet dayanımı, ÇYTHYE 6.5’e göre yaklaşık
ikinci mertebe analizi yapılarak aşağıdaki bağıntılar yardımıyla hesaplanacaktır.
M r  B1M nt  B2 M 1t
Yukarıdaki bağıntıda verilen Mnt ve Pnt sırasıyla yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde YDKT
yük birleşimleri altında hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak
tanımlanır ve boyutlandırmada belirleyici olan yük birleşimindeki sadece düşey yüklerden
(1.5086G + 0.5Q + 0.2S) oluşan eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet dayanımı olarak
elde edilebilmektedir.
Mlt ve Plt sırasıyla yatay ötelenmesi önlenmemiş sistemde YDKT yük birleşimleri altında
hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti ve eksenel kuvvet olarak tanımlanır ve
boyutlandırmada belirleyici olan ve +%5 dışmerkezliğin uygulandığı yük birleşimindeki sadece
arttırılmış yatay yükten (  Ed   0.3Ed  ) oluşan eğilme momenti dayanımı ve eksenel kuvvet
Y X
dayanımı olarak elde edilebilmektedir.

Dayanım kontrolü için, yukarıda açıklandığı gibi, ilgili yük birleşiminin sadece düşey yükleri
(1.5086G + 0.5Q + 0.2S) etkisinde, çapraz enkesiti yerel eksen takımına göre oluşan iç
kuvvetler,
Pnt  42.11kN M ntx  3.17 kNm olarak elde edilir.
Aynı çaprazda, ilgili yük birleşiminin sadece yatay yükleri (  Ed   0.3Ed  ) etkisinde çapraz
Y X
ucunda oluşan iç kuvvetler ise,

Plt  1287.73 kN M ltx  132.22 kNm değerini almaktadır.
Çaprazların tasarımında bağ kirişinin plastikleşmesine karşı gelen arttırılmış deprem yükleri
kullanıldığından P-Δ etkilerinin hesaba katılmasına gerek kalmamaktadır. Bu durumda,
B2y=1.00 olarak dikkate alınacaktır.
Cmy
B1x   1.0   1.0
Pr
1
Pel
Desteklenen noktalar arasında kalan çapraz uzunluğu
L  e  dc 
2
7000  1400  400 
2
Lb   hi  d b       3000  300      3750 mm

2 2
 2   2 
Pr  Pnt  B2 P1t  42.11  1.00 1287.73  1329.84 kN
Ç-3/29
<<
2 0.8EI 2 0.8  200000  11260 104 

Pel   103  12644.32 kN
 KL  1.0  3750 
2 2
ÇYTHYE 6.5.2.1(a) uyarınca,

Cm  0.6  0.4  M 1 M 2   0.6  0.4  0   0.6
Cm 0.6
B1x    0.67  1.0 olduğundan B1x  1.00
Pr 1.0 1329.84 
1 1
Pel 12644.32
olarak elde edilir.
Bu durumda söz konusu çapraz için, çapraz enkesiti yerel eksen takımına göre gerekli eğilme
momenti dayanımı ve gerekli eksenel kuvvet dayanımı,
Pr  Pnt  B1x P1t   42.11  1.00 1287.73  1329.84 kN
M rx  B1x M ntx  B2y M 1tx  1.00  3.17   1.00 132.22   135.39 kNm
olarak hesaplanır.
Çapraz eleman için enkesit koşullarının kontrolü
TBDY 9.8.1.1 uyarınca çapraz enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde
yüksekliği/kalınlığı oranları, TBDY Tablo 9.3’te verilen, λ hd sınır değerini aşmayacaktır. Buna
göre,
başlık parçası,
b 240 2 200000
t 17 355
Gövde parçası,
h 164 E
  18.91  1.49  35.36 olduğundan süneklik düzeyi yüksek enkesit için
tw 10 Fy
verilen koşulu sağlamaktadır.
Çaprazın tasarım eğilme momenti dayanımının belirlenmesi
Lb  3750 mm Lp  2540 mm Lr  10931 mm
Lp  Lb  Lr
olduğundan, karakteristik eğilme momenti dayanımını, yanal burulmalı burkulma sınır
durumundan elde edilen eğilme momenti dayanımı ile enkesitin plastik eğilme momenti
dayanımından küçük olanı belirleyecektir. Bu durumda, plastik eğilme momenti dayanımı, Mp
M p  FyWpx  355 1053 103  373.81 kNm
yanal burulmalı burkulma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı,
M n  353.53 kNm
Ç-3/30
<<
çaprazın karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn
M n  min 373.81; 353.53  353.53 kNm
olarak elde edilir.
M dx  b M nx
M dx  0.90  353.53  318.17 kNm
Çaprazın tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi
Lcx 1.0  3750  E
K x  1.0   36.37  4.71  111.79
ix 103.1 Fy
 Fy
 2 E
Fcrx  0.658  Fy
Fex
Fex  2
 1492.25 MPa Fcrx  321.35 MPa
   Lcx 
 
 ix 
K y  1.0
Lcy

1.0  3750   61.67  4.71 E
 111.79
iy 60.8 Fy
 Fy
 2 E

Fcry  0.658  Fy Fey   519.01 MPa Fcry  266.62 MPa
Fey
 
2
   Lcy 
 
 iy 
 2 EC  1
K z  1 .0 Fez   w
 GJ   973.33MPa
  Lcz   I x  I y
2
Fy 355  Fy

  0.36  2.25 Fcrz  0.658  Fy  304.74 MPa
Fez
Fe 973.33  
Kritik burkulma gerilmesi

Fcr  min 321.35 ; 266.62 ; 304.74  266.62 kN
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pn  Ag Fcr  2826.17 kN
Buna göre, tasarım basınç kuvveti dayanımı, Pd
Pd  Pn  0.9  2826.17   2543.55 kN değerini almaktadır.
Ç-3/31
<<
Çaprazın bileşik etkiler altında dayanımının kontrolü
Arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında elde edilen gerekli eğilme momenti
Pu  1329.84 kN
M u  135.39 kNm
Pu 1329.84
  0.52  0.2 olduğundan
Pd 2543.55
Pu 8 M u 1329.84 8  135.39 
      0.90  1.0
Pd 9 M d 2543.55 9  318.17 
Çaprazın tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü

Vn  0.6  355164 10 1.0 10   349.32 kN

3
Vd  vVn
Vd  1.0  349.32   349.32 kN
Arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında elde edilen gerekli kesme kuvveti
dayanımı,
Vu  1.5086  0.47   0.50  0.13  0.2  0   32.21  32.98 kN
Vu 32.98
  0.10  1.0
Vd 349.32
Ç-3.7.4. Dışmerkez Çaprazlı Çerçeve Sisteminin Kolonlarının Boyutlandırılması
İkinci kat B/5 kolonunun (Bkz. Şekil Ç-3.2) tasarım dayanımı kontrolü, TBDY 9.8.6’ya göre
belirlenen arttırılmış deprem etkileri ve genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman
rijitlikleri ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle hesaplanan en elverişsiz iç
kuvvetler (gerekli dayanımlar) altında yapılacaktır. B/5 kolonu enkesitine ait karakteristikler
aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Ç-3/32
<<
Enkesit
HE 400 B
A = 197.8 cm2 h = 298 mm Ix = 57680 cm4 Iy = 10820 cm4
d = 400 mm tw = 13.5 mm ix = 170.8 mm iy = 74.0 mm
bf = 300 mm tf = 24 mm Cw = 3817000 cm6
Sistem analizleri sonunda, sabit ve hareketli düşey yükler ile deprem etkileri altında B/5
kolonunda oluşan iç kuvvetler,
PG = 798.07 kN PQ = 240.25 kN PS =31.75 kN PE = 591.79 kN
olarak elde edilir.

B/5 kolonu için gerekli dayanımlar, genel analiz yöntemi gereğince azaltılmış eleman rijitlikleri
ile ikinci mertebe etkilerin gözönüne alınması suretiyle, deprem etkilerini içeren
1.5086G + 0.5Q + 0.2S  Ed   0.3Ed
Y X
(1a)
0.5914G  Ed   0.3Ed

Y X
(2a)
edilecektir. Bu kolon için en elverişsiz iç kuvvetler (1a) yük birleşimi altında elde edilmiştir.
Gerekli kesme kuvveti ve eğilme momenti dayanımları ihmal edilebilir düzeyde küçük
olduğundan boyutlandırma hesaplarında dikkate alınmayacaktır.
Buna göre, kolon için gerekli dayanımlar, yatay deprem etkilerinden oluşan iç kuvvetler,
1.1RyVn

1.11.3 475.53  680.01  3.32
VE 204.58 204.58
katsayısı ile arttırılarak hesaplanacaktır.
Bu durumda deprem etkisi altında kolonda oluşan eksenel basınç kuvveti
PEmh  3.32 PE  3.32  591.79   1964.74 kN
olarak gözönüne alınmalıdır.
Gerekli eksenel kuvvet dayanımı, ÇYTHYE 6.5’e göre yaklaşık ikinci mertebe analizi
Kolonların tasarımında bağ kirişinin plastikleşmesine neden olan arttırılmış deprem yükleri
kullanıldığından, P-Δ etkilerinin hesaba katılmasına gerek yoktur. Bu durumda, B2y=1.00 olarak
alınacaktır. Sadece düşey yükler etkisinde, ihmal edilebilir düzeydeki eğilme etkileri altında
küçük şekildeğiştirmeler oluştuğundan, B1 = 1.0 olarak alınmıştır.
Böylece, söz konusu kolon için gerekli eksenel kuvvet dayanımı,
Pr  Pu  1.5086  798.07   0.50  240.25   0.2  31.75   1964.74  3295.18 kN
Ç-3/33
<<
olarak hesaplanır.
Kolon için enkesit koşullarının kontrolü
TBDY 9.8.1 uyarınca kolon enkesitinin başlık genişliği/kalınlığı ve gövde yüksekliği/kalınlığı
başlık parçası,
b 300 2 200000
t 24 355
Gövde parçası,
Puc 3295.18 103
Ca    0.521  0.125 olmak üzere,
c  Fy A  0.90  355 19780 
h 298 E 200000
  22.07  0.77  2.93  Ca   0.77  2.93  0.521  44.03
tw 13.5 Fy 355
200000
22.07  44.03  1.49  40.18
275
Lcx 1.0  3000  E
K x  1.0   17.56  4.71  111.79
ix 170.8 Fy
 Fy
 2 E
Fcrx  0.658  Fy
Fex
Fex  2
 6401.48 MPa Fcrx  346.85 MPa
   Lcx 
 
 ix 
K y  1.0
Lcy

1.0  3000   40.54  4.71 E
 111.79
iy 74 Fy
 Fy
 2 E
Fcry  0.658  Fy
 Fey   1201.05 MPa Fcry  313.69 MPa
Fey
 
2
   Lcy 
 
 iy 
 2 EC  1
K z  1 .0 Fez   w
 GJ   1623.01MPa
  Lcz   I x  I y
2
Ç-3/34
<<
Fy 355  Fy

  0.22  2.25 Fcrz  0.658  Fy  323.94 MPa
Fez
Fe 1623.01  
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr

Fcr  min 346.85 ; 313.69 ; 323.94  313.69 kN
karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn
Pn  Ag Fcr  6204.79 kN
tasarım basınç kuvveti dayanımı, Pd
Pd  Pn  0.9  6204.79   5584.31 kN
Kolonun eksenel basınç kuvveti altında dayanımının kontrolü
Arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında gerekli eksenel kuvvet dayanımı,
Pu  3295.18 kN
Pu 3295.18
  0.59  1.0
Pd 5584.31
Ç-3.7.5. Taşıyıcı Sistem Elemanlarının Enkesit Profilleri
Önceki bölümlerde örnek olarak seçilen ikinci kat bağ kirişi, kat kirişinin bağ kirişi dışında
kalan bölümü, çapraz ve kolon boyutlandırma hesaplarının, tüm katlardaki dışmerkez çaprazlı
çelik çerçeve elemanları için tekrarlanması ile elde edilen enkesit profil bilgileri Tablo Ç-
3.9’da verilmiştir.
Tablo Ç-3.9 – Dışmerkez çaprazlı çelik çerçeve elemanlarının enkesit profilleri

Enkesit Profili
Kat Kiriş Çapraz Kolon
7 HE 200 B HE 180 B HE 360 B
6 HE 200 B HE 180 B HE 360 B
5 HE 240 B HE 200 B HE 360 B
4 HE 240 B HE 200 B HE 400 B (3 nolu aksta HE 450 B)
Sadece düşey yükler altında tasarımı yapılan elemanların hesap adımları Örnek Ç-1’de
verildiğinden bu örnekte tekrarlanmayacaktır. Ancak kullanılan enkesit profilleri özet halinde
Tablo Ç-3.10’da verilmiştir.
Ç-3/35
<<
Tablo Ç-3.10 – İkincil elemanların enkesit profilleri
Eleman Enkesit Profili
Tali kirişler (tüm katlarda aynı) IPE 300
Ana kirişler (tüm katlarda aynı) HE 300 B
B/1-4, C/1-4 akslarındaki ana kirişler (tüm katlarda aynı) HE 340 B
Ç-3.8. DETAY HESAPLARI
Ç-3.8.1. Çapraz-Bağ Kirişi Birleşim Detayının Tasarımı
5 aksı boyunca, B-C aksları arasındaki ikinci kat çapraz-bağ kirişi birleşiminin (Bkz. Şekil Ç-
3.2) tasarım dayanımı kontrolü, TBDY 9.8.8 uyarınca çapraz elemanın boyutlandırılmasında
gözönüne alınan iç kuvvetler esas alınarak yapılacaktır.
Bu durumda söz konusu çapraz için (Bkz. Ç-3.7.3), çapraz enkesiti yerel eksen takımına göre
gerekli arttırılmış iç kuvvetler,
Pu  1.5086  25.8   0.50  6.38   0.2  0   1287.73  1329.84 kN
Vu  1.5086  0.47   0.50  0.13  0.2  0   32.21  32.98 kN
M u  1.5086 1.92   0.50  0.54   0.2  0   132.22  135.39 kNm

Eğilme momenti aktaracak şekilde boyutlandırılacak olan çapraz-bağ kirişi birleşimi için
bulonlu başlık levhalı birleşim detayı kullanılacaktır. Başlık levhaları, bağ kirişi başlığına tam
penetrasyonlu küt kaynak, çapraz başlıklarına ise bulon malzeme sınıfı 10.9 olan yüksek
dayanımlı bulonlar kullanılarak birleştirilecektir. Çaprazın gövde bağlantısı için kullanılacak
kayma levhası bağ kirişi başlığına kaynaklı olarak bağlanacak, çapraz gövdesi-kayma levhası
bağlantısı ise bulonlu olarak sağlanacaktır.
Bu birleşimde eğilme momentinin ve eksenel kuvvetin başlık levhaları ile, kesme kuvvetinin
ise kayma levhası ile aktarıldığı varsayılacaktır.
Birleşime etkiyen eğilme momenti ve eksenel kuvvet altında her bir başlıkta oluşan eksenel
kuvvetler,
Pu 1329.84
Eksenel kuvvet etkisinde, Pfa    664.92 kN
2 2
M u 135.39
Eğilme momenti etkisinde, Pff    564.12 kN
d 0.24
Güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla, çaprazda oluşacak çekme kuvvetinin, hesaplanan basınç
kuvvetine eşit olduğu varsayılmaktadır. Buna göre,
Başlık bölgesinde karşılanması gereken toplam eksenel kuvvet, Pf
Pf  Pfa  Pff  664.92  564.12  1229.04 kN
değerini alır.
Ç-3/36
<<
Birleşimde çapraz başlığının çekme kırılmasına ulaşmasını önlemek amacıyla kullanılabilecek
en büyük bulon deliği çapı, ÇYTHYE 9.13.1(a) gözönüne alınarak hesaplanır. Bu durumda,
enine doğrultuda iki sıra bulon kullanılması öngörülerek,
Fy 355
  0.70  0.80 olduğundan, Yt  1.0 olmak üzere,
Fu 510
Y F A   1.0  355 17  240  

Afg   t y fg  17  240    
d h,maks   Fu 
  510   36.5 mm
2tf 2 17 
olarak elde edilir. Böylece,
dh  22  2.0  24 mm  dh,maks  36.5 mm
olduğundan, enine doğrultuda 2 sıra M22 10.9 bulon kullanılması uygundur. Bu durumda,
standart delik çapı, dh ve etkin delik çapı, de
dh  24 mm de  dh  2mm  26 mm
Başlık levhasının çapraz başlığı ile aynı genişlikte olması öngörülmektedir. Bu durumda 20mm
olarak öngörülen başlık levhası kalınlığı aşağıdaki şekilde belirlenebilir.
Başlık levhası atalet yarıçapı, i
tp 20
i   5.77 mm
12 12
Başlık levhası narinliği,
KL 0.65 125 
  14.08  25
i 5.77
olduğundan basınç kuvveti etkisinde burkulma sınır durumu etkin olmayacaktır.
Başlık levhasının eksenel çekme kuvveti etkisinde akma sınır durumu için,
Pf 1229.04 103
tp,min    16 mm
Fybfp 0.9  355  240 
Başlık levhasının eksenel çekme kuvveti etkisinde kırılma sınır durumu için,
Pf 1229.04 103
tp,min    17.1mm
Fu  bfp  nd e  0.75  510  240  2  26 
Ç-3/37
<<
tp  20 mm  tp,min  17.1mm
20mm olarak öngörülen başlık levhası kalınlığının uygun olduğu görülmektedir.
6
Tam penetrasyonlu
küt kaynak
PL1085140
HE300B
4 140
12
5
Tam penetrasyonlu M22 10.9

75
küt kaynak PL20240400

75
75
HE240B
50
Şekil Ç-3.6 Çapraz-Bağ Kirişi Birleşim Detayı
Öncelikle bulon gövdesinde kayma kırılması ve bulon deliğinin oval form alması sınır
durumları için bulon sayısı hesaplanacak daha sonra bulon aralıkları belirlenecektir.
TBDY 9.2.3.2 uyarınca, birleşimde bulonlar kesme kuvveti etkisinde olduğundan, uygulamada
diş açılmamış gövde enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanmalıdır. Buna göre, bir bulon
için bulon gövdesinin tasarım kayma kuvveti dayanımı, Bdv
Bdv  0.563Fub Ab  0.75  0.563 1000  380.13103  160.51 kN
Bir bulon için bulon deliğinin oval form alması sınır durumunda tasarım ezilme kuvveti
dayanımının belirlenmesinde, tp > tf olduğundan çapraz başlığındaki bulon deliklerinin oval
form alması sınır durumu belirleyicidir
Bdb,maks  2.4dtf Fu  0.75  2.4  22 17  510 10 3  343.33 kN
Bu durumda çapraz elemanın bir başlığının bağlantısı için kullanılması gereken toplam bulon
sayısı, n
Pf 1229.04
n   7.7  8 adet olarak belirlenir.
min  Bdv ; Bdb,maks  160.51
Bulon aralıkları ve kenara olan uzaklıkları ÇYTHYE 13.3.6-8 ile ÇYTHYE Tablo 13.9’da
verilen kurallara uygun olarak seçildiğinde,
Boyuna doğrultuda
smaks  min 14 17  238mm ; 200mm   200mm  s  75mm  smin  3  22  66mm
Ç-3/38
<<
Le,maks  min 12 17  204mm ; 150mm   150mm  Le  50mm  Le,min  29mm
Enine doğrultuda
smaks  min 14 17  238mm ; 200mm   200mm  s  140mm  smin  3  22  66mm
Le,maks  min 12 17  204mm ; 150mm   150mm  Le  50mm  Le,min  29mm
Ayrıca, montaj kolaylığı açısından, başlık levhalarının bağ kirişine birleşen kenarları ile bulon
deliği merkezleri arasında minimum 125mm mesafe bırakılması öngörülmüştür.
En dıştaki bulon deliği için kesme etkisinde levhanın kırılma sınır durumuna göre tasarım
dayanımı, Bdb,e
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2  50  0.5  24 17  510 10 3  296.51 kN
olarak bulunmaktadır.
Levhanın kesme etkisinde kırılma sınır durumuna göre minimum tasarım dayanımına sahip en
dıştaki bulon deliğinin, bulon sayısının belirlenmesinde esas alınan bulon gövdesinin tasarım
kayma kuvveti dayanımından büyük olması nedeniyle, bulonlu kayma birleşimi için ilave bir
incelemeye gerek yoktur.
Blok kırılma sınır durumunda dayanım kontrolü

Blok kırılma sınır durumunda Şekil Ç-3.7’de gösterildiği gibi dört adet göçme modu dikkate
alınacaktır. Sınır durumlardan 3 tanesi başlık levhasında, bir tanesi de çapraz elemanının
ucunda oluşacaktır.
50 75 75 75 50 75 75 75
50
50
V
140
140
M22 10.9
50
50
50 35
Durum 1 Durum 2
(Başlık levhasında) (Başlık levhasında)
50 75 75 75 125 75 75 75
50
50
140
140
50
50
Durum 3 Durum 4
(Başlık levhasında) (Çapraz elemanda)
Şekil Ç-3.7 Blok Kırılma Göçme Modları
Ç-3/39
<<
Durum 1 için blok kırılma dayanımı,
Brüt kayma alanı Agv  2   n  1 s  Le  tp  2  3  75  50  20  11000 mm 2
Net kayma alanı Anv  2   n  1 s  Le  nr d e  tp  2  3  75  50  3.5  26  20  7360 mm 2
Net çekme Alanı Ant  2  Le  nr d e  tp  2  50  0.5  26  20  1480 mm 2
Burada, n ve nr, sırasıyla, kırılma çizgisi üzerindeki bulon deliği sayısını ve kırılma çizgisi
üzerindeki bulon deliği kayıplarının sayısını göstermektedir.
ÇYTHYE 13.4.3 uyarınca, karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn ve tasarım blok kırılma
dayanımı, Rd’nin kontrolü,
0.6  510  7360 103  1 510 1480 103  0.6  355 11000 103  1 510 1480 103
3006.96 kN  3097.80 kN olduğundan,
Rn  3006.96 kN
Rd  Rn  0.75  3006.96  2255.22 kN  Pf  1229.04 kN
Benzer hesap adımları takip edilerek diğer göçme modları için de tasarım blok kırılma
dayanımları aşağıdaki gibi kontrol edilebilir.
Durum 2 → Rd  2561.22 kN  Pf  1229.04 kN
Durum 3 → Rd  1999.71 kN  Pf  1229.04 kN
Durum 4 → Rd  2382.21 kN  Pf  1229.04 kN
Birleşimdeki kesme kuvveti, kayma levhası ile aktarılacaktır. Kayma levhası detayı Şekil Ç-
3.8’de verilmiştir.
Çift taraflı köşe kaynak

35
M22 10.9
70
35
50 35
Şekil Ç-3.8 Kayma Levhası Detayı
Ç-3/40
<<
Kesme kuvveti etkisinde kayma levhası kontrolü,
ÇYTHYE 13.4.2’ye göre, kesme kuvveti etkisinde kayma levhasının
tasarım akma dayanımı, Rdy
Rdy  0.6 Fy Agv  0.90  0.6  355 10 140 10 3  268.38 kN  Vu  32.98 kN
tasarım kırılma dayanımı, Rdu
Rdu  0.6 Fu Anv  0.75  0.6  510 10 140  2  26 103  201.96 kN  Vu  32.98 kN
Kesme kuvveti etkisinde bulonların kontrolü,
Diş açılmış gövde enkesitinin kayma düzlemi dışında olması durumunda bir bulon için bulon
gövdesinin tasarım kayma kuvveti dayanımı, Bdv
Bdv  0.563Fub Ab  0.75  0.563 1000  380.13103  160.51 kN
olarak hesaplanır.
dayanımının belirlenmesinde, tp = tw =10mm olduğundan çapraz gövdesindeki bulon
deliklerinin oval form alması sınır durumu belirleyicidir
Bdb,maks  2.4dtf Fu  0.75  2.4  22 10  510 103  201.96 kN
Levhanın kesme etkisinde kırılma sınır durumunda tasarım dayanımı, güvenli tarafta kalan bir
yaklaşımla, lc = 35 - 0.5dh = 23mm alınarak,
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2  2310  510 103  105.57 kN
şeklinde elde edilir.
Bir bulonda oluşan kesme kuvveti değeri,
Vu 32.98
Rx    16.46 kN
n 2
Bulon grubu ağırlık merkezi ile kayma levhası kaynaklı birleşimi arasındaki dışmerkezlik
nedeniyle burulma momenti etkisindeki bulonlarda oluşan kesme kuvveti, aşağıdaki hesap
adımlarında olduğu gibi dikkate alınabilir. Bu durumda, kesme kuvvetinin bulon grubu ağırlık
merkezinde oluşturacağı dışmerkezlik momenti,
M bg  Vu e  32.98  0.05   1.65 kNm
bu moment etkisinde bir bulonda oluşan kesme kuvveti,
M bg 1.65
Ry    23.57 kN
s 0.07
değerlerini alır.
Bileşke kesme kuvvetine göre dayanım kontrolü,
Ra  Rx 2  Ry 2  16.462  23.57 2  28.75 kN  min  Bdv ; Bdb,maks ; Bdb,e   105.57 kN
Kesme kuvveti etkisinde kaynak kontrolü,

Kaynak kalınlığı, a  4.0 mm olarak seçildiğinde,
Ç-3/41
<<
çift taraflı köşe kaynağın tasarım kayma dayanımı,
Rd  2  0.6 FE  a  lw  2a   0.75  2  0.6  550  4 140  2  4 10 3  261.36 kN
Rd  261.36 kN  Vu  32.98 kN
esas metalin tasarım kayma dayanımı sırasıyla akma ve kırılma sınır durumları için,
Rd,BMy    0.6 Fy  t  lw  2a   1.00  0.6  35510 140  2  4 103  281.160 kN
Rd,BMu    0.6 Fu  t  lw  2a   0.75  0.6  510 10 140  2  4 103  302.94 kN
Rd,BM  281.160 kN  Vu  32.98 kN

Kayma levhasında blok kırılma sınır durumu kontrolü,
Brüt kayma alanı Agv   70  35 10  1050 mm 2
Net kayma alanı Anv   70  35  1.5  26 10  660 mm 2
Net çekme Alanı Ant   35  0.5  26 10  220 mm 2
U bs  1.0 alınarak karakteristik blok kırılma dayanımı
0.6  510  660 103  1.0  510  220 103  0.6  355 1050 103  1.0  510  220 103
314.16 kN  335.85 kN olduğundan
Rn  314.85 kN
Tasarım blok kırılma dayanımının kontrolü,
Rd  Rn  0.75  314.85  236.138 kN  Vu  32.98 kN
Bölgesel tek kuvvet altında kiriş gövdesinde yerel akma kontrolü,
Kiriş başlığına etkiyen eksenel kuvvetin düşey bileşeni
 h   3000 
  tan 1  1
  tan    46.97
o
 0.5  L  e    0.5  7000  1400  

Vuf  Pf sin   1229.04sin  46.97o   898.42 kN
Kuvvetin kirişe uygulanma noktası, kiriş ucundan itibaren, y  2600 mm  d  300 mm

koşulunu sağladığından, kiriş gövdesinin tasarım yerel akma dayanımı,
  300  208   3
Rd  Rn  Fyw tw  5k  lb   1.00  275  11 5    20 10  726.25 kN
  2  
Rd  726.25 kN  Vuf  898.42 kN
olduğudan kiriş gövdesinin rijitlik (berkitme) levhaları ile takviye edilmesi gerekmektedir.
Bölgesel tek basınç kuvveti altında kiriş gövdesinde yerel buruşma kontrolü,
Kuvvetin kirişe uygulanma noktası, kiriş ucundan itibaren y  2600 mm  0.5d  150 mm
koşulunu sağladığından, kiriş gövdesinin tasarım yerel buruşma dayanımı,
Ç-3/42
<<
  lb   tw   EFyw tf
1.5
Rd  Rn  0.80tw 2
1  3      Qf
  d   tf   tw
  20  11   200000  275 19

1.5
Rd  0.75  0.80 11 1  3  1.0 10 3  769.96 kN

2
  
  300  19   11
Rd  769.96 kN  Vuf  898.42 kN

Bölgesel tek çekme kuvveti altında kiriş başlığında yerel eğilme kontrolü,
Kiriş başlığının tasarım yerel eğilme dayanımı,
Rd  Rn  6.25Fyf tf 2  0.75  6.25  27519  103  465.35 kN  Vuf  898.42 kN

2
Çapraz uç bölgesinde kiriş gövdesi ve başlığı için rijitlik levhası dayanımının kontrolü,
Rijitlik levhası için gerekli dayanım
Vuf  min  Rd  898.42  465.35
Ps    216.54 kN
2 2
Ç-3.7.1’de belirlenen rijitlik levhalarının boyutları esas alındığında, kiriş gövdesinin ve
başlığının takviyesi için kullanılacak rijitlik levhalarının,
Pd  Fybt  0.90  355 144.5 10 103  461.67 kN  Ps  216.54 kN
koşulu sağlandığından yeterli dayanıma sahip oldukları görülür.
TBDY 9.8.5.1 uyarınca rijitlik levhası – bağ kirişi gövdesi bağlantısını sağlayan kaynaklar,
rijitlik levhası enkesit alanı ile malzeme akma gerilmesinin çarpımından oluşan kuvvetleri
aktaracak kapasite olacaktır. Buna göre, a  6.0 mm ve lw  200 mm  h  208 mm olarak
belirlendiğinde,
çift taraflı köşe kaynağın tasarım kayma dayanımı,
Rd  2  0.6 FE  a  lw  2a   0.75  2  0.6  550  6  200  2  6 103  558.36 kN
R  btFy  144.5 10  355 103  512.97 kN
Rd  558.36 kN  R  512.97 kN
Ç-3.8.2. Çapraz-Kiriş-Kolon Birleşim Detayının Tasarımı
5/C aksı, ikinci kat çaprazı ile birinci kat kiriş kolon bölgesi birleşimi (bkz. Şekil Ç-3.2)
mafsallı olarak tasarlanacaktır. Bulonlu çapraz-düğüm noktası levhası bağlantısında birleşim
elemanı olarak 2×½I enkesit profilleri kullanılacaktır. Düğüm noktası levhası-kiriş birleşimi
çift taraflı köşe kaynak kullanarak sağlanacaktır. Kiriş-kolon ve düğüm noktası levhası-kolon
birleşimlerinde kayma levhalı basit birleşim kullanılacaktır.
Ç-3/43
<<
Söz konusu birleşimin tasarımı için gerekli dayanımların hesabında iki durum gözönünde
tutulacaktır.
1. durumda, çapraz eleman ve bağ kirişi dışında kalan kat kirişi iç kuvvetleri, arttırılmış deprem
etkilerini de içeren (1a) yük birleşiminden elde edilerek bu duruma karşı gelen diyafram
dikmesinde oluşan eksenel kuvvet, düğüm noktası dengesi ile hesaplanacaktır.
2. durumda, deprem etkisi altında kat kesme kuvveti dikkate alınarak diyafram dikmesinde elde
edilen eksenel kuvvet, TBDY 9.10.3 uyarınca, dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülerek,
çaprazda oluşan eksenel kuvvet, düğüm noktası dengesi ile hesaplanacaktır.
Her iki durumda da bağ kirişi dışında kalan kat kirişine ait iç kuvvetler arttırılmış deprem
etkilerini içeren (1a) yük birleşiminden elde edilecektir. Burada, deprem etkileri, bağ kirişinin
plastikleşmesine neden olan yüklemenin 1.25Ry katı ile büyütülecektir.
Sistem analizleri sonucu elde edilen sabit ve hareketli düşey yükler ile deprem etkileri altında
birleşim bölgesi elemanlarında oluşan iç kuvvetler, şematik olarak Şekil Ç-3.9’da
gösterilmektedir.
PG= 25.80 kN
PQ= 6.38 kN
PE= 340.67 kN
VG= 0.47 kN
VQ= 0.13 kN
VE= -8.52 kN
PG= 16.94 kN 43.0°

PQ= 4.18 kN
PE= 249.02 kN
PD= 6.13 kN 802.10 kN
VG= 5.44 kN
VQ= 1.08 kN
VE= -48.16 kN
Şekil Ç-3.9 Birleşim Bölgesi Elemanlarında Oluşan İç Kuvvetler

Gerekli dayanımların hesabı,
Çapraz-kiriş-kolon birleşimi için gerekli dayanımların hesabında deprem etkileri, birinci kat
bağ kirişinin plastikleşmesine neden olan yükleme durumu esas alınarak, bağ kirişi karakteristik
kesme kuvveti dayanımı, Vn = 475.53kN ve deprem etkileri altında birinci kat bağ kirişinde
oluşan kesme kuvveti, VE = 248.810 kN olmak üzere,
1.25RyVn
 3.11
VE
katsayısı ile büyütülecektir.
Bağ kirişi dışında kalan kat kirişi için arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi altında
elde edilen gerekli kesme kuvveti ve eksenel kuvvet,
Pu,kiriş  1.5086 16.94   0.50  4.18   0.2  0   3.11 249.02   802.10 kN
Vu,kiriş  1.5086  5.44   0.50 1.08  0.2  0   3.11 48.16   141.03 kN
Ç-3/44
<<
1. durum dikkate alındığında çapraz için arttırılmış deprem etkilerini içeren yük birleşimi
altında elde edilen gerekli kesme kuvveti ve eksenel kuvvet
Pu,çapraz  1.5086  25.80   0.50  6.38   0.2  0   3.11 340.67   1101.60 kN
Vu,çapraz  1.5086  0.47   0.50  0.13  0.2  0   3.118.52   27.27 kN

Düğüm noktası dengesinden diyafram dikmesinde oluşacak eksenel kuvvet
PD1  Pu,kiriş  Pu,çapraz sin  θ   802.10  1101.60  sin  43  50.81 kN olarak hesaplanır.
2. durum dikkate alındığında, diyafram dikmesinde dayanım fazlalığı katsayısı, D ile büyütülen
eksenel kuvvet,
PD2  DPD  2.50  6.13  15.33 kN
Düğüm noktası dengesinden çaprazda oluşan eksenel kuvvet
Pu,çapraz2   Pu,kiriş  PD2  cosec  θ   802.10  15.33 cosec  43  1153.62 kN
olarak hesaplanır.
Pu,çapraz2  1153.62 kN  Pu,çapraz  1101.60 kN olduğundan 2. durumda elde edilen çapraz iç
kuvveti belirleyici olacaktır. Dolayısıyla Pu  1153.62 kN olarak dikkate alınacaktır
Güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla çaprazda oluşacak çekme kuvvetinin hesaplanan basınç
kuvvetine eşit olduğu varsayılacaktır. Ayrıca çaprazdaki kesme kuvveti ihmal edilecektir.
1101.60 kN 1153.62 kN
8.52 kN
802.10 kN 50.81 kN 802.10 kN 15.33 kN
141.03 kN 141.03 kN
Durum 1 Durum 2
Şekil Ç-3.10 Birleşim Bölgesinde İç Kuvvet Dağılımı
Çapraz eleman-düğüm noktası levhası birleşiminin tasarımı,
Birleşimde M20-10.9 bulon kullanılması öngörülmektedir. Bulon gövdesinde kayma kırılması
ve bulon deliğinin oval form alması sınır durumları için bulon sayısı hesaplanarak bulon
aralıkları belirlenecektir. M20 bulon için standart delik çapı, dh ve etkin delik çapı, de
dh  22 mm de  dh  2mm  24 mm
şeklinde elde edilmiştir.
diş açılmamış gövde enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanacaktır. Buna göre, çift
kayma düzlemine sahip bir bulon için bulon gövdesinin tasarım kayma kuvveti dayanımı, Bdv
Ç-3/45
<<
Bdv  m0.563Fub Ab  0.75  2  0.563 1000  314.16 10 3  265.31 kN
olarak hesaplanır.
dayanımı, çapraz gövdesindeki bulon deliklerinin oval form alması sınır durumu esas alınarak
belirlenecektir. Düğüm noktası levhası ve birleşim elemanı enkesit profillerinin (1/2 I) başlık
kalınlıkları, çapraz gövdesinin kalınlığına eşit veya çapraz gövdesinin kalınlığından büyük
seçilerek bu durum sağlanacaktır.
Bdb,maks  2.4dtf Fu  0.75  2.4  20 10  510 10 3  183.60 kN
Bu durumda kullanılması gereken toplam bulon sayısı
Pu 1153.62
n   6.28 olduğundan 8 adet bulon kullanılacaktır.
Bulon aralıkları ve kenara olan uzaklıkları ÇYTHYE 13.3.6-8 ve ÇYTHYE Tablo 13.9’da
verilen kurallara uygun olarak seçildiğinde,
Boyuna doğrultuda
smaks  min 14 10  140 mm 200 mm   140 mm  s  80 mm  smin  3  20  60 mm
Le,maks  min 12 10  120 mm 150 mm   120 mm  Le  40 mm  Le,min  26 mm

Enine doğrultuda
smaks  min 14 10  140 mm 200 mm  140 mm  s  100 mm  smin  3  20  60 mm
Le,maks  min 12 10  120 mm 150 mm   120 mm  Le  30 mm  Le,min  26 mm

Bu durumda en dıştaki bulon deliği için levhanın kesme etkisinde kırılma sınır durumunda
tasarım dayanımı,
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2  40  0.5  22 10  510 103  133.11 kN
içteki bulon delikleri için levhanın kesme etkisinde kırılma sınır durumunda tasarım dayanımı,
Bdb,i  1.2lctf Fu  0.75 1.2  80  22 10  510 103  266.22 kN olarak bulunmaktadır.
Bulonlu çapraz-düğüm noktası levhası birleşiminin tasarım dayanımı
Rd  2  min  265.31; 183.60 ; 133.11  6  min  265.31; 183.60 ; 266.22
Rd  2 133.11  6 183.60   1367.82 kN  Pu  1153.62 kN

Çapraz eleman gövdesinde blok kırılma sınır durumu kontrolü,
Brüt kayma alanı Agv  2  3  80  40 10  5600 mm 2
Net kayma alanı Anv  2  3  80  40  3.5  24 10  3920 mm 2
Net çekme Alanı Ant  100  24 10  760 mm 2
U bs  1 alınarak karakteristik blok kırılma dayanımı
Ç-3/46
<<
0.6  510  3920 103  1 510  760 103  0.6  355  5600 10 3  1 510  760 103
1587.12 kN  1580.40 kN  Rn  1580.40 kN
Tasarım blok kırılma dayanımı
Rd  Rn  0.75 1580.40  1185.30 kN  Pu  1153.62 kN
Çapraz eleman-düğüm noktası levhası bağlantısı için birleşim elemanı tasarımı,
Çapraz eleman-düğüm noktası levhası bağlantısını sağlamak amacıyla 2×½I enkesit profilleri
kullanılacaktır. HE 240 B enkesit profilinden oluşan çapraz elemanın gövde yüksekliği
h=164mm olduğundan, ½HE160B enkesit profilinin kullanılması montaj açısından uygun
bulunmuştur. Söz konusu birleşim elemanı profiline ait karakteristikler aşağıda verilmiştir.
Çelik sınıfı
Enkesit
½HE160B
d = 80 mm tw = 8 mm Ix = 91.27 cm4 Iy = 444.02 cm4
2
A = 27.15 cm y  14.75 mm
Birleşim elemanının çekme kuvveti etkisinde akma dayanımı

Tdy  Ag Fy  0.90  2  2715  355 103  1734.89 kN  Pu  1153.62 kN
Birleşim elemanının çekme kuvveti etkisinde kırılma dayanımı
Birleşim elemanı sadece başlığından bağlı olduğundan etkin alan hesabında gerilme
düzensizliği katsayısı kullanılmalıdır. ÇYTHYE Tablo 7.1’de tanımlanan Durum 2 dikkate
alındığında, gerilme düzensizliği katsayısı, U
 x
U  1   l  3  80  240 mm x  y  14.75 mm
 l
 14.75 
U  1    0.939 şeklinde hesaplanır
 240 
Ae  UAn
An  2715  2  24 13  2091 mm2
Tdu  Ae Fu  0.75  2  0.939  2091 510 103  1502.04 kN  Pu  1153.62 kN

Birleşim elemanının basınç dayanımı
Desteklenen noktalar arasındaki boy, çaprazdaki son bulonun merkezi ile düğüm noktası
levhasındaki ilk bulonun merkezi arasındaki uzaklık alındığında,
lb  10  2  40  90 mm olarak hesaplanır.
Ç-3/47
<<
 Lcy  0.65  90  Lcy  0.65 90   1.45  3.20  25
min    3.20   olduğundan akma
 iy 18.3 iy 40.44 
durumu etkindir.
Çapraz elemanın çekme etkisi altında kırılma dayanımı kontrolü,
Çapraz eleman sadece gövdesinden bağlı olduğundan etkin alan hesabında gerilme düzensizliği
katsayısı kullanılmalıdır. ÇYTHYE Tablo 7.1’de tanımlanan Durum 2 dikkate alındığında,
gerilme düzensizliği katsayısı, U
 x
U  1   l  3  80  240 mm
 l
 b  b   t   d  t   240  240   10  240  10 
tf      w    tf   w  17        17  
x          4    2  4   2  2  4   48.41 mm
2 4 2 2
   
b t d   240   
10 240 
tf     w    tf  17       17 
 2   2  2   2   2  2 
 48.41 
U  1    0.798 şeklinde hesaplanır.
 240 
Ae  UAn
An  10600  2  24 10  10120 mm2
Tdu  Ae Fu  0.75  0.798 10120  510 103  3088.98 kN  Pu  1153.62 kN

Düğüm noktası levhasının basınç dayanımı kontrolü,
Whitmore enkesiti uzunluğu, Lw  100  2  3  80  tan 30  377.13 mm
59  261  173
Desteklenmeyen ortalama boy, L   164.33 mm
3
Ç-3/48
<<
HE240B
30
0 ½HE160B
10
30
M20 10.9
40
80
10
80
30°
80
40
40
680
59
30°

26
8
17
3
510
400
15
300
24
HE300B 
19
HE400B
Şekil Ç-3.11 Çapraz – Düğüm Noktası Levhası Bağlantı Detayı

Düğüm noktası levhası kalınlığı çapraz elemanın gövde kalınlığına eşit seçilirse
tg  14 mm
14
Atalet yarıçapı i  4.04 mm
12
Lc 0.65 164.33 200000
25    26.44  4.71  111.79
i 4.04 355
2 E 2 200000
Fe    2823.62 MPa
 26.44 
2 2
 Lc 
 
 i 

Fcr  0.658
Fy Fe
 F   0.658
y
355 2823.62
 355  336.80 MPa
Düğüm noktası levhasının tasarım basınç dayanımı
Pd  Fcr Ag  0.9  336.80 14  377.13103 =1600.42 kN  Pu  1153.62 kN
Düğüm noktası levhası – kiriş ve düğüm noktası levhası – kolon birleşim yüzeylerindeki iç
kuvvetlerin hesabı,
d kiriş 300 d kolon 400
eb    150 mm ec    200 mm   43 g  15 mm
2 2 2 2
Üniform kuvvet dağılımı yöntemi (Uniform Force Method) kullanılarak
Ç-3/49
<<
 505  15 
   15  260 mm
 2 

 ec     e 
 200  260   150  343 mm    340 mm
seçilebilir
tan  tan  43 
b
r  ec      eb      200  260   150  340   672.08 mm

2 2 2 2
eb 150
Vub  Pu  1153.62  257.47 kN
r 672.08
 340
Vuc  Pu  1153.62  583.61 kN
r 672.08
 260
H ub  Pu  1153.62  446.29 kN
r 672.08
ec 200
H uc  Pu  1153.62  343.30 kN
r 672.08
1153.62 kN
343.30 kN
583.61 kN
446.29 kN
257.47 kN
Şekil Ç-3.12 Düğüm Noktası Levhası Birleşim Yüzeylerinde Oluşan İç Kuvvetler

Düğüm noktası levhasının kiriş üst başlığına kaynaklı birleşiminin kontrolü
amin  4.0 mm → a  4.0 mm seçilirse
Çift taraflı köşe kaynak uzunluğu
Lw  2    g   2  260  15   490 mm
Etkin kaynak uzunluğu
L   Lw  2a   490  2  4  482 mm
Kaynağa etkiyen bileşke kuvvetin açısı
 257.47 
w  tan 1    29.98
 446.29 
Ç-3/50
<<
Kaynak metalinin birim uzunluktaki tasarım dayanımı
f d  0.6 FE 1  0.5sin1.5 w  2a
 
f d  0.75 0.6  550 1  0.5sin1.5 29.98  2  4 103  2.330 kN
mm
Birim uzunluktaki kaynakta oluşan etkiler
H ub 446.29
f uv    0.926 kN
L 482 mm
Vub 257.47
f ut    0.534 kN
L 482 mm
Birim uzunluktaki kaynakta oluşan en büyük etki
f ur  f uv 2  f ut 2  0.9262  0.5342  1.069 kN

mm
Bu değer, kaynağın gevrek kırılmasını önlemek amacıyla, 1.25 katsayısı ile çarpılarak
büyütülecektir.
f ur  1.25 f ur  1.25 1.069   1.336 kN  f d  2.330 kN

mm mm
Kırılma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı
f d,BM    0.6 Fu  t  0.75  0.6  510 14  103  3.213 kN
mm
Akma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı
f d,BM    0.6 Fy  t  1.00  0.6  355 14  103  2.982 kN
mm
Birim uzunluktaki esas metalde oluşacak en büyük etki
2a  2 4 
f uBM  f ur  1.336    0.763
kN  f  2.982 kN
tg  14  mm d,BM mm
Bölgesel tek kuvvet etkisinde kiriş gövdesinin yerel akma kontrolü,

Kuvvetin kirişe uygulanma noktası kiriş ucundan itibaren   260 mm  d  300 mm
olduğundan, kiriş gövdesinin tasarım yerel akma dayanımı
  300  208   3
Rd  Rn  Fyw tw  2.5k  lb   1.00  275  11 2.5    482 10  1805.92 kN
  2  
Rd  1805.92 kN  Vub  257.47 kN
Bölgesel tek basınç kuvveti etkisinde kiriş gövdesinin yerel buruşma kontrolü,
Kuvvetin kirişe uygulanma noktası kiriş ucundan itibaren   260 mm  0.5d  150 mm
olduğundan, kiriş gövdesinin tasarım yerel buruşma dayanımı
  482  11   200000  275 19
1.5
Rd  0.75  0.80 11 1  3  1.0 103  2210.08 kN

2
  
  300   
19 11
Rd  2210.08 kN  Vub  257.47 kN
Ç-3/51
<<
Bölgesel tek çekme kuvveti altında kiriş başlığının yerel eğilme kontrolü,
Kiriş başlığının tasarım yerel eğilme dayanımı
Rd  Rn  6.25Fyf tf 2  0.75  6.25  27519  103  465.35 kN  Vub  257.47 kN

2
Düğüm noktası levhasının kolona birleşiminin tasarımı

Düğüm noktası levhası – kolon birleşimi kayma levhası ile sağlanacaktır. Düğüm noktası
levhası kayma levhasına M20-10.9 bulonlar kullanılarak, kayma levhası kolona çift taraflı köşe
kaynak ile bağlanacaktır.
Düğüm noktası levhasının kolona birleşimi için gerekli bulon sayısı, bulon gövdesinin kayma
kırılması ve bulon deliğinin oval form alması sınır durumları esas alınarak belirlenecektir.
diş açılmamış gövde enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanacaktır. Buna göre, tek kayma
düzlemine sahip bir bulon için bulon gövdesinin tasarım kayma kuvveti dayanımı, Bdv
Bdv  m0.563Fub Ab  0.75 1 0.563 1000  314.16 103  132.65 kN
dayanımı, düğüm noktası levhasındaki bulon deliklerinin oval form alması sınır durumu için
belirlenmektedir. Bu durum, kayma levhasının kalınlığı, düğüm noktası levhasının kalınlığına
eşit seçilerek sağlanacaktır.
Bdb,maks  2.4dtf Fu  0.75  2.4  20 14  510 103  257.04 kN
Birleşim yüzeyine gelen bileşke kuvvet,
Ru  343.302  583.612  677.09 kN

Bu durumda kullanılması gereken toplam bulon sayısı,
Ru 677.09
n   5.10  6 adet olarak belirlenmektedir.
verilen kurallara uygun olarak seçildiğinde, bulonlar Şekil Ç-3.13’te verildiği gibi
yerleştirilebilir.
HE400B
30 50 PL1480600
100 50
100
680
100
tg=14 mm
100
M20 10.9 4 600

50 100
15
Şekil Ç-3.13 Düğüm Noktası Levhası-Kolon Bağlantı Detayı
Ç-3/52
<<
Levhanın kesme etkisinde kırılma sınır durumunda tasarım ezilme dayanımı, güvenli tarafta
kalan bir yaklaşımla, lc = 30 - 0.5dh = 19 mm alındığında,
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2 19 14  510 10 3  122.09 kN olarak bulunmaktadır.
Bulonlu düğüm noktası levhası - kayma levhası birleşiminin tasarım dayanımı
Rd  6  min 132.65 ; 257.04; 122.09  732.54 kN  Ru  677.09 kN
Brüt kayma alanı Agv   5 100  50 14  7700 mm 2
Net kayma alanı Anv   5 100  50  5.5  24 14  5852 mm 2
Net çekme Alanı Ant   30  0.5  24 14  252 mm 2
0.6  510  5852 103  1.0  510  252 103  0.6  355  7700 103  1.0  510  252 103
1919.23kN  1768.62 kN  Rn  1768.62 kN
Rd  Rn  0.75 1768.62  1326.46 kN  Ru  677.09 kN
Kayma levhası – kolon kaynaklı birleşiminin kontrolü
a  4.0 mm olarak belirlendiğinde, çift taraflı köşe kaynak uzunluğu
Lw  5 100  2  50  600 mm
L   Lw  2a   600  2  4  592 mm
Kaynağa etkiyen bileşke kuvvet açısı
 343.30 
w  tan 1    30.47
 583.61 
f d  0.6 FE 1  0.5sin1.5 w  2a
 
f d  0.75 0.6  550 1  0.5sin1.5 30.47  2  4 103  2.337 kN
mm
Vuc 583.61
f uv    0.986 kN
L 592 mm
H uc 343.30
f ut    0.580 kN
L 592 mm
Ç-3/53
<<
f ur  f uv 2  f ut 2  0.9862  0.5802  1.144 kN

mm
Bu değer, kaynağın gevrek kırılmasını önlemek amacıyla, 1.25 katsayısı ile çarpılarak
büyütülecektir.
f ur  1.25 f ur  1.25 1.144   1.430 kN  f d  2.337 kN

mm mm
Kırılma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı
f d,BM    0.6 Fu  t  0.75  0.6  510 14  103  3.213 kN
mm
Akma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı
f d,BM    0.6 Fy  t  1.00  0.6  355 14  103  2.982 kN
mm
Birim uzunluktaki esas metalde oluşan en büyük etki
2a  2 4 
f uBM  f ur  1.430    0.817
kN  f d,BM  2.982 kN
tg  14  mm mm
Bölgesel tek kuvvet etkisinde kolon gövdesinin yerel akma kontrolü,

Kuvvetin kolona uygulanma noktası, kolon ucundan itibaren eleman enkesit yüksekliğinden
daha büyük bir uzaklıkta olduğundan, kolon gövdesinin tasarım yerel akma dayanımı
  400  298   3
Rd  Rn  Fyw tw  5k  lb   1.00  355 13.5  5    592 10  4059 kN
  2  
Rd  4059 kN  H uc  583.61 kN
Bölgesel tek basınç kuvveti etkisinde kolon gövdesinin yerel buruşma kontrolü,
Kuvvetin kolona uygulanma noktası, kolon ucundan itibaren eleman enkesit yüksekliğinin
yarısından daha büyük bir uzaklıkta olduğundan, kolon gövdesinin tasarım yerel akma
dayanımı
  592  13.5   200000  355  24
1.5
Rd  0.75  0.80 13.5  1  3  1.0 103  3529.73 kN

2
  
  400  24   13.5
Rd  3529.73 kN  H uc  583.61 kN
Bölgesel tek çekme kuvveti etkisinde kolon başlığının yerel eğilme kontrolü,
Kolon başlığının tasarım yerel eğilme dayanımı
Rd  Rn  6.25Fyf tf 2  0.75  6.25  355 24  103  958.50 kN  H uc  583.61 kN

2
Kiriş – kolon birleşiminin tasarımı

Mafsallı davranması öngörülen kiriş – kolon birleşimi, kayma levhası kullanılarak teşkil
edilecektir. Kayma levhası-kiriş bağlantısı M20-10.9 bulonlar kullanılarak, kayma levhası-
kolon bağlantısı ise çift taraflı köşe kaynak uygulanarak oluşturulacaktır.
Kirişin kayma levhasına birleşimi için gerekli bulon sayısı, bulon gövdesinin kayma kırılması
ve bulon deliğinin oval form alması sınır durumları esas alınarak belirlenecektir.
Ç-3/54
<<
diş açılmamış gövde enkesitinin kayma düzleminde olması sağlanacaktır. Buna göre, tek kayma
düzlemine sahip bir bulon için bulon gövdesinin tasarım kayma kuvveti dayanımı
Bdv  m0.563Fub Ab  0.75 1 0.563 1000  314.16 103  132.65 kN
dayanımı, kiriş gövdesindeki bulon deliklerinin oval form alması sınır durumu için
belirlenecektir. Bu durum, kayma levhasının kalınlığı, kiriş gövde kalınlığına eşit veya kiriş
gövde kalınlığından daha büyük seçilerek sağlanacaktır.
Bdb,maks  2.4dtf Fu  0.75  2.4  20 11 430 103  170.28 kN
Birleşime etkiyen toplam kesme kuvveti,
Vu  Vub  Vkiriş  257.47  141.03  398.50 kN
Birleşime etkiyen eksenel kuvvet aşağıda belirtilen 3 durumdan el elverişsizi dikkate alınarak
belirlenecektir.
Durum 1 H u  PD2  15.33 kN
Durum 2 H u  Pu,kiriş  H ub  802.10  446.29  355.81 kN
Durum 3 H u  H ub  446.29 kN olduğundan birleşime etkiyen eksenel kuvvet
H u  min 15.33 ; 355.81; 446.29  446.29 kN olarak bulunur.

Birleşime etkiyen bileşke kuvvet
Ru  398.502  446.292  598.31 kN

Bu durumda kullanılması gereken toplam bulon sayısı
Ru 598.31
n   4.51  6 olarak belirlenmektedir.
verilen kurallara uygun olarak seçildiğinde, bulonlar Şekil Ç-3.14’te verildiği gibi
yerleştirilecektir.
HE400B
35 70 55
M20 10.9 PL16160210

35 70 70 35
300
19
HE300B 15 6 210
24
Şekil Ç-3.14 Kiriş-Kolon Bağlantı Detayı
Ç-3/55
<<
Levhanın ve profil gövdesinin kesme etkisinde kırılma sınır durumunda tasarım ezilme
dayanımı, güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla levha için, lc = 35 - 0.5dh = 24 mm ve profil için
lc = 40 - 0.5dh = 29 mm alındığında
levhada
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2  24 16  510 103  196.26 kN olarak bulunmaktadır.
profil gövdesinde ise
Bdb,e  1.2lctf Fu  0.75 1.2  29 11 430 103  123.45 kN olarak hesaplanmaktadır.
Bulonlu kiriş - kayma levhası birleşiminin tasarım dayanımı
Rd  6  min 132.65 ; 170.28 ; 123.45  740.70 kN  Ru  598.31 kN
Kiriş gövdesinde blok kırılma sınır durumu kontrolü,
Brüt kayma alanı Agv  2  70  40 11  2420 mm 2
Net kayma alanı Anv  2  70  40  1.5  24 11  1628 mm 2
Net çekme Alanı Ant   2  70  2  24 11  1012 mm 2
0.6  430 1628 103  1 430 1012 103  0.6  275  2420 103  1 430 1012 103
855.18kN  834.46 kN  Rn  834.46 kN
Rd  Rn  0.75  834.46  625.85 kN  Ru  598.31 kN
Brüt kayma alanı Agv   2  70  35 16  2800 mm 2
Net kayma alanı Anv   2  70  30  2.5  24 16  1840 mm 2
Net çekme Alanı Ant   70  35  1.5  24 16  1104 mm 2
0.6  510 1840 103  0.5  510 1104 103  0.6  355  2800 103  0.5  510 1104 103
589.56 kN  877.92 kN  Rn  877.92 kN
Rd  Rn  0.75  877.92  658.44 kN  Ru  598.31 kN
Kayma levhası – kolon kaynaklı birleşiminin kontrolü
a  6.0 mm olarak belirlendiğinde, çift taraflı köşe kaynak uzunluğu
Lw  2  70  2  35  210 mm
Ç-3/56
<<
L   Lw  2a   210  2  6  198 mm
Kaynağa etkiyen bileşke kuvvetin açısı
 446.29 
w  tan 1    48.24
 398.50 
f d  0.6 FE 1  0.5sin1.5 w  2a
 
f d  0.75 0.6  550 1  0.5sin1.5 48.24  2  6 10 3  3.927 kN
mm
Vu 398.50
f uv    2.013 kN
L 198 mm
H u 446.29
f ut    2.254 kN
L 198 mm
f ur  f uv 2  f ut 2  2.0132  2.2542  3.022 kN

mm
f ur  1.25 f ur  1.25  3.022   3.777 kN  f d  3.927 kN

mm mm
Kırılma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı,
f d,BM    0.6 Fu  t  0.75  0.6  510 16 10 3  3.672 kN
mm
Akma sınır durumunda esas metalin birim uzunluktaki tasarım dayanımı,
f d,BM    0.6 Fy  t  1.00  0.6  355 16 103  3.408 kN
mm
Birim uzunluktaki esas metalde oluşan en büyük etki
2a  2 6 
f uBM  f ur  3.777    2.833
kN  f d,BM  3.408 kN
tg  16  mm mm
Bölgesel tek kuvvet altında kolon gövdesinin yerel akma kontrolü,

Kuvvetin kolona uygulanma noktası kolon ucundan itibaren eleman enkesit yüksekliğinden
daha büyük bir uzaklıkta olduğundan, kolon gövdesinin tasarım yerel akma dayanımı
  400  298   3
Rd  Rn  Fyw tw  5k  lb   1.00  355 13.5  5    198 10  2171.00 kN
  2  
Rd  2171.00 kN  H u  446.29 kN
Ç-3/57
<<
Bölgesel tek basınç kuvveti altında kolon gövdesinin yerel buruşma kontrolü,
Kuvvetin kolona uygulanma noktası kolon ucundan itibaren eleman enkesit yüksekliğinin
yarısından daha büyük bir uzaklıkta olduğundan, kolon gövdesinin tasarım yerel akma
dayanımı
  198  13.5   200000  355  24
1.5
Rd  0.75  0.80 13.5  1  3  1.0 103  1998.19 kN

2
  
  400  24   13.5
Rd  1998.19 kN  H u  446.29 kN
Bölgesel tek çekme kuvveti altında kolon başlığında yerel eğilme kontrolü,
Kolon başlığının tasarım yerel eğilme dayanımı
Rd  Rn  6.25Fyf tf 2  0.75  6.25  355 24  103  958.50 kN  H u  446.29 kN

2
Yukarıda ayrıntıları açıklanan boyutlandırma hesaplarına dayanarak, çapraz-kiriş-kolon

birleşim detayının tipik görünüşü Şekil Ç-3.15’te verilmektedir.
HE240B
30 PL1480600
0 ½HE160B
10 30 50
30
100 50
40
HE400B
80
10
100
16
0
40
680
100
M20 10.9
100
4 600
50 100
4 495
M20 10.9
PL16160210
M20 10.9
35 70 70 35
300
HE300B
6 210
19
15
35 70 55
505 400
Şekil Ç-3.15 Çapraz-Kiriş-Kolon Birleşim Detayı
Ç-3/58
<<
Ç-3.9 KAYNAKLAR
Steel Construction Manual Fifteenth Edition, American Institute of Steel Construction, 2017.
Ç-3/59

Tbdy - Bölüm.9 - Deprem Etki̇si̇ Altinda Çeli̇k Bi̇nalarin Tasarimi İçi̇n Özel Kurallar (2018) (Imo El Ki̇tabi)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tbdy - Bölüm.9 - Deprem Etki̇si̇ Altinda Çeli̇k Bi̇nalarin Tasarimi İçi̇n Özel Kurallar (2018) (Imo El Ki̇tabi)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I-6.

DEPREM ETKİSİ ALTINDA ÇELİK BİNALARIN

Prof. Dr. Erkan Özer

I-6. DEPREM ETKİSİ ALTINDA ÇELİK BİNALARIN

I-6.13.7. Kolon Ekleri I-6/22

I-6.2. ÇELİK BİNA TAŞIYICI SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

I-6.3. MALZEME VE BİRLEŞİM ARAÇLARI

I-6.3.1. Yapı Çeliği

TBDY Tablo 9.1 – Deprem Yükleri Etkisindeki Elemanların Birleşim ve Eklerinde

Kaynak Metali Sınıfı E 480 E 550

Karakteristik Akma gerilmesi, N/mm2 400 470

Min. Çekme dayanımı, (FE)N/mm2 480 550

Çentik Tokluğu (CVN) -18C de min. 27J

I-6.3.3. Olası Malzeme Dayanımı

TBDY Tablo 9.2–Ry ve Rt Katsayıları

Yapı Çeliği Sınıfı ve Eleman Türü Ry Rt

S 235 çeliğinden imal edilen hadde profilleri ve levhalar 1.4 1.1

S 275 çeliğinden imal edilen hadde profilleri ve levhalar 1.3 1.1

S 355 çeliğinden imal edilen hadde profilleri ve levhalar 1.25 1.1

S 460 çeliğinden imal edilen hadde profilleri 1.1 1.1

Boru ve Kutu profiller 1.4 1.3

Donatı çeliği 1.2 1.2

I-6.4. İLGİLİ YÖNETMELİKLER VE TASARIM ESASLARI

I-6.4.1. İlgili Yönetmelikler

Dayanım Rijitlik Süneklik

I-6.4.3. Çelik Yapıların Dayanıma Göre Tasarımı

(c) Dayanıma göre tasarım yöntemlerinin uygulama esasları

I-6.5. KAPASİTE TASARIMI İLKESİ VE UYGULAMALARI

(a) Tümsel Mekanizma (b) Bölgesel Kat Mekanizması

(d) Sistemin tüm elemanları ve birleşim detayları, sünek şekildeğiştirmelerin oluşumundan

I-6.5.2. Kapasite Tasarımının Çelik Binalara Uygulanması

I-6.6. ENKESİT KOŞULLARI

I-6.7. KİRİŞLERDE STABİLİTE BAĞLANTILARI

TBDY Tablo 9.3

Kiriş veya kolon

TBDY Tablo 9.3 (devamı)

I-6.8. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK YATAY YÜK TAŞIYICI SİSTEMLER İÇİN

(c) Merkezi çaprazlı çelik çerçeve

TBDY Şekil 9.1

I-6.10. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MOMENT AKTARAN ÇELİK

TBDY Şekil 9.2

kayma bölgesi Vup tbf

TBDY Şekil 9.3

TBDY Şekil 9.4

I-6.10.4. Kolon Ekleri

I-6.11. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MOMENT AKTARAN ÇELİK ÇERÇEVELER

I-6.12. MERKEZİ VE DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER

Diyagonal çapraz X çapraz Ters V çapraz V çapraz K çapraz

(b) Dışmerkez çaprazlı çelik çerçeveler (TBDY Şekil 9.6).

TBDY Şekil 9.6

I-6.13. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK

Depremin Yönü Depremin Yönü

TBDY Şekil 9.7a

TBDY Şekil 9.7b

I-6.13.4. Özel Çapraz Düzenleri İçin Ek Koşullar

(b) Basınç kuvveti dayanımı

(1) Gerekli eğilme momenti dayanımı

I-6.14. SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI MERKEZİ ÇAPRAZLI ÇELİK ÇERÇEVELER

I-6.14.4. Özel Çapraz Düzenleri İçin Ek Koşullar

I-6.15. SÜNEKLİK DÜZEYİ YÜKSEK DIŞMERKEZ ÇAPRAZLI ÇELİK

(a) Dışmerkez Çaprazlı Çelik Çerçeve (b) Plastik Şekildeğiştirme Mekanizması

I-6.15.3. Bağ Kirişinin Dönme Açısı

çapraz ve bağ kirişi