3 SLAJD

Pierwsze wzmianki o cyklodekstrynach pochodzą z 1891 roku, kiedy to Villers wyizolował je

podczas badań enzymatycznej degradacji skrobi ziemniaczanej w bakteriach. Villiers nazwał
nowe węglowodany "celulozynami" α- i β-dekstrynami i opisał je jako krystaliczne i lekko
słodkie.
Na początku XX wieku austriacki mikrobiolog Franz Schardinger, znany później jako "ojciec
założyciel" chemii CD, wyizolował CD, które nazwał "krystalicznymi dekstrynami",
W latach 40-tych XX wieku niemiecki chemik Freudenberg i jego współpracownicy odkryli a
następnie rozwiązali strukturę cyklicznego oligosacharydu cząsteczek CD. Po odkryciu
możliwości przygotowania kompleksów inkluzyjnych CD,
 już w 1976 roku na rynek w Japonii został wprowadzony pierwszy produkt farmaceutyczny,
który zawierał cyklodekstryny. Była to Prostaglandyna E2/βCD.

4 SLAJD

Cyklodekstryny (CD) są cyklicznymi oligosacharydami zbudowanymi z jednostek

D-(+)-glukopiranozowych, które są połączone poprzez wiązania a-1,4-glukozydowe.

Najbardziej powszechnymi, naturalnymi cyklodekstrynami są: a-CD, b-CD, a g-CD. Wyróżnia

się je na podstawie liczby jednostek D-(+)-glukopiranozowych.

5 SLAJD
Cząsteczka cyklodekstryny ma kształt ściętego stożka/cylindryczny.
Stożkowy kształt cząsteczki cyklodekstryny powoduje, że wolne grupy hydroksylowe
skierowane są na zewnątrz cząsteczki. Drugorzędowe grupy hydroksylowe są zorientowane
na szerszym miejscu stożka cyklodekstryny, natomiast pierwszorzędowe grupy są na
węższym miejscu stożka nadaje to charakter hydrofilowy. Wnęka jest wyłożona
glikozydowymi mostkami tlenowymi oraz atomami wodoru. To charakter hydrofobowy.
Rozmiary wnęk trzech form cyklodekstryny różnią się, ma to znaczenie w ich zastosowaniu.
Najmniejsza a, następnie b i największa g.

6 SLAJD
Każda odmiana cyklodekstryny charakteryzuje się inną liczbą donorów i
akceptorów wiązań wodorowych.
Między liczbami tych wiązań w α-CD, β-CD i γ-CD nie ma znacznej różnicy, jednak istnieje
bardzo duża rozbieżność w wartościach ich rozpuszczalności w wodzie. Zależność ta nie
zmienia się po podwyższeniu temperatury. b-CD ma najniższa rozpuszczalność w wodzie, a
jednak jest najczęściej stosowana cyklodekstryną.

7 SLAJD
Ze względu na budowę, cyklodekstryny mają zdolność tworzenia kompleksów inkluzyjnych z
cząsteczkami, które nie rozpuszczają się w wodzie. Wynika to z ich właściwości
hydrofilowo/hydrofobowych. Tworzenie stabilnych kompleksów inkluzyjnych polega na
powstaniu interakcji między ,,gospodarzem” (cyklodekstrynami), a cząsteczkami ,,gościa”,
które zostają umieszczone we wnęce cyklodekstryny. Wbudowane molekuły ,,gościa” są tak
zorientowane, aby mieć jak największy kontakt z niepolarną wnęką. Molekuła ,,gościa”, aby
mogła ulec kompleksowaniu, musi mieć odpowiedni kształt i rozmiar. między ,,gościem”
a ,,gospodarzem” nie tworzą się wiązania kowalencyjne, tylko występują oddziaływania van
der Waalsa, wiązania wodorowe oraz interakcje dipol-dipol Utworzenie takiego kompleksu
inkluzyjnego powoduje zmiany fizyczne, biologiczne i chemiczne ,,gościa”. Kompleksowanie
jest wykorzystywane między innymi w celu poprawy rozpuszczalności, zmiany właściwości
organoleptycznych oraz wiązania substancji lotnych lub toksycznych

8 SLAJD
. Rodzaj kompleksu klasyfikuje się na podstawie stosunku ilości cząsteczek cyklodekstryny do
cząsteczek ,,gościa”. Kompleks 1:1 jest najbardziej powszechny. Odnotowano również inne
typy gdzie np. jedna cząsteczka ,,gościa” może oddziaływać z dwiema cząsteczkami
cyklodekstryny czy też jedna cząsteczka cyklodekstryny z kilkoma cząsteczkami ,,gościa”
Kompleksy mogą być tworzone na różne sposoby. Zastosowana metoda otrzymywania
kompleksów inkluzyjnych ma istotny wpływ na właściwości fizykochemiczne (między innymi
na wydajność, rozpuszczalność i stabilność kompleksu) końcowego produktu. Technikę
wybiera się na podstawie późniejszego zastosowania kompleksu oraz musi być dopasowana
do poziomu produkcji
Metoda współodparowywania.
Procedura polega na zmieszaniu odpowiednich ilości składnika gościnnego i
cyklodekstryny (zazwyczaj w równomolowych ilościach) i rozpuszczeniu w
odpowiednim rozpuszczalniku. Następnie mieszanina jest wytrząsana i
odparowywana. Proces ten można przyspieszyć poprzez odparowanie pod
próżnią w wyparce obrotowej. Otrzymany produkt jest mniej lub bardziej
krystaliczny, w zależności od charakterów zastosowanych składników.
Metoda liofilizacji.
Odpowiednie ilości cyklodekstryny i ,,gościa” rozpuszcza się w wodzie.
Roztwory są następnie zamrażane w celu całkowitego zestalenia, a na koniec
liofilizowane. Metoda ta pozwala na otrzymanie kompleksu o trzykrotnie wyższej
rozpuszczalności.

Metoda ugniatania.
Związek ,,gościa” ugniata się razem z cyklodekstryną w moździerzu do
osiągnięcia odpowiedniej konsystencji. Uzyskaną mieszaninę zwilża się przez
dodatnie niewielkiej objętości wody lub wodnego roztworu etanolu, kwasu lub
zasady w celu otrzymania zawiesiny. Następnie produkt jest ugniatany do
momentu otrzymania jednorodnej pasty lub całkowitego odparowania
rozpuszczalnika. Pasta jest suszona i proszkowana.

Metoda mieszanki fizycznej.

W moździerzu umieszcza się odpowiednie ilości cyklodekstryn i związek ,,gościa”. Po
rozdrobnieniu dodaje się niewielką objętość wodnego roztworu etanolu, aby uzyskać pastę.
Następnie produkt przepuszcza się przez odpowiednie sito, a otrzymaną mieszaninę należy
przechowywać w szczelnych pojemnikach
9 SLAJD
Konkretny przykład kompleksu b-CD i ibuprofenu. Ibuprofen należy do klasy niesteroidowych
leków przeciwzapalnych. Jest związkiem optycznie czynnym, posiada dwa enancjomery: R(-)-
i S(+)-ibuprofen. (S)-izomer jest bardziej aktywny biologicznie, ale (R)-ibuprofen, który jest
nieaktywny, może być przekształcony w aktywną formę. Ibuprofen tworzy z b-CD komplekst
o stechiometrii 1:1.
Na podstawie badań ustalono, że Struktura kompleksu β-CD/R-ibuprofen jest najbardziej
stabilną konstrukcją, gdzie wskazuje, że mniej polarna część cząsteczki gościa jest
umieszczona we wnęce, podczas gdy bardziej polarna grupa COOH jest w pełni wystawiona
na działanie rozpuszczalnika poza szerszym otworem wnęki

10 SLAJD
Naturalne cyklodekstryny mają ograniczoną rozpuszczalność w wodzie. Wynika to z
tworzenia się wiązań wodorowych pomiędzy grupami hydroksylowymi. Poprzez
podstawienie grup hydroksylowych przez inne cząsteczki (nawet cząsteczki hydrofobowe),
następuje wzrost rozpuszczalności w wodzie cyklodekstryn oraz ich kompleksów. Na przykład
reakcja b-CD z 1,4-butanosultonem pozwala na wytworzenie sulfobutyloeterów
cyklodekstryny np. SBE-b-CD
11 SLAJD

A w reakcji b- CD z tlenkiem propylenu, otrzymuje się hydroksypropylowane pochodne

cyklodekstryny (na przykład HP-β-CD.

Na podstawie danych zawartych w tabeli powyżej można zauważyć, że pochodne b-

cyklodekstryny wykazują się o wiele wyższą rozpuszczalność w wodzie niż naturalna b-CD. Na
przykład HP-b-CD wykazuje się również lepszą zdolnością kompleksowania oraz mniejszą
toksycznością

12 SLAJD
pCD to związki polimerowe zawierające jednostki CD. Polimery CD (pCD) mogą zapewniać
unikalne funkcje oraz właściwości fizyczne i chemiczne, których nie ma w pojedynczych
cząsteczkach CD. Zalety wnękowej struktury dekstryny obejmują proste tworzenie inkluzji z
cząsteczkami gościa, kontrolę kierunku i szybkości uwalniania cząsteczek gościa oraz
modyfikowalność grup na krawędzi wnęki; dodatkowo mogą łączyć doskonałe właściwości
polimerów, w tym wytrzymałość mechaniczną i twardość, wysoki względny ciężar
cząsteczkowy oraz dobrą stabilność termiczną. 
PCD Obejmują usieciowane pCD, liniowe pCD, utrwalone pCD, związki inkluzyjne pCD i
hiperrozgałęzione pCD.

13 SLAJD
Cyklodekstryny posiadają zdolność przyjmowania szeregu nierozpuszczalnych w wodzie
związków chemicznych w swoich hydrofobowych wnękach poprzez tworzenie kompleksów
inkluzyjnych. Umożliwia to lepszą kontrole właściwości ,,gościa”, między innymi
rozpuszczalności, lotności, reaktywności chemicznej. Ze względu na takie możliwości oraz ich
niską cenę, dobrą dostępność oraz niską toksyczność cyklodekstryny są szeroko stosowane w
wielu dziedzinach przemysłu takich jak przemysł farmaceutyczny, spożywczy, kosmetyczny
czy też w ochronie środowiska.

14 SLAJD
Cyklodekstryny są powszechnie stosowane w produktach leczniczych do stosowania
doustnego, dożylnego, doodbytniczego, donosowego, transdermalnego (czyli podanie
substancji leczniczej przez skórę). Substancje aktywne w lekach są często nierozpuszczalne w
wodzie. Utworzenie kompleksu cyklodekstryna-lek pozwala na zwiększenie rozpuszczalność
w wodzie substancji leczniczej, a za tym zwiększenie jej biodostępności. Tworzenie
kompleksów ma również duże znaczenie w kontrolowaniu uwalniania leku w organizmie. Do
leków o szybkim uwalnianiu – bardziej rozpuszczalna cyklodekstryna. Do leków o wolnym
uwalnianiu – cyklodekstryna o mniejszej rozp lub cyklodekstryna odporna na działanie
enzymów.
Powoduje również zmniejszenie działania drażniącego leku co ważne jest w przypadku
podaniu miejscowym leku do oka.

15 SLAJD
Zachowanie smaku --- np. przyprawy, nie wietrzeją zachowanie aromatu.
Poprawa smaku i maskowanie goryczy czyli w kawie, winie, sokach grejpfrutowy. CD wiąże
się tez z substancjami słodzącymi np. aspartam.
Ochrona składników --- soki owocowe
Usun substancji

W produktach spożywczych b-CD jest zapisana jako dodatek E459.

16 SLAJD

17 SLAJD
wielofunkcyjny adsorbet chitozan-EDTA-β-cyklodekstryna (CS-ED-CD) przygotowany przy
użyciu EDTA jako czynnika sieciującego do adsorpcji toksycznych metali i organicznych
zanieczyszczeń śladowych w ściekach. Stała wnęka CD wychwytywała związki organiczne,
podczas gdy grupa EDTA tworzyła kompleksy z metalem. 

18 SLAJD
wpływ cyklodekstryn na szybkość wodnych reakcji Dielsa Aldera 9-antracenometanolu z
różnymi N -podstawionymi maleimidami. Reakcje te zachodziły w łagodnych warunkach
reakcji (rozpuszczalnik wodny, 40 ° C) i były najbardziej wydajne w przypadku reakcji N-
cykloheksylomaleimid z dodatkiem metylo-β-cyklodekstryny (94% konwersji w ciągu 24
godzin). Badania wykazują, że wzrost szybkości uzyskiwany w obecności cyklodekstryny
polega na indukowanej przez cyklodekstrynę aktywacji podwójnego wiązania
maleimidowego poprzez wiązanie podstawników hydrofobowych w celu pobudzenia reakcji i
osiągnięcia znacznego przyspieszenia szybkości.