PAMAGAT: ANG KULTURA AT
TRADISYON NG MGA KANKANAEY
MANANALIKSIK:
ARCALAS, HAZEL MAE
ARISTON, EZA KATE
DEGAY, KIARA MEL
DUBADEB, JESHRIC EARL
MANIPON, ZOPHAR
PACYAYA, LENNIN KARL
PAKIWON, JOHNN LANE
WILLY, GEMMARIELLE
PROGRAM: Komunikasyon at
Pananaliksik
sa Wika at Kulturang Pilipino
SALIGAN NG PAG-AARAL:
Ang Pilipinas ay may maraming
wikang ginagamit. Kaakibat ng mga wikang
ito ay ang mga sari-sarili nilang mga
kultura. Aming tinalakay ang kulturang
Kankanaey sapagkat ito’y mayaman.
Tinalakay namin ang pinagmulan ng
kulturang Kankanaey, ang kanilang
pananamit, paniniwala sa patay, musika,
relihiyon, karakter, pagtatatu, ritwal,
pagkakakilanlan, at wika.
Kapag sa ospital namatay
“paypayan” (tinatawag) nila ang kaluluwa
ng namatay upang sumunod ito sa kaniyang
katawan. Pagdating nila sa kanyang bahay
ay nililinisan nila ang katawan patay.
Pinupunasan nila ito ng maligamgam na
tubig na pinakuluan sa dahon ng bayabas.
Ang mga matatanda, “mabunong” at
pamilya ng namatay ay nag-uusap kung
ilang araw ang kanyang lamay. Ang
kadalasang araw na napipili ay 3,5 at 7 na
araw ng lamay. Pagkatapos mag-usap ng
pamilya ng namatay at matatanda ng
kanilang gagawin ay maha-hati ang mga
tao. Ang kababaihan ang kadalasang
naiiwan at nagbabantay ng bangkay. Ang
mga kalalakihan naman ang kukuha ng
kabaong at mga kahoy na gagamitin sa pag-
luluto. Ang iba naman ay bumibili ng mga
baboy na kakailanganin at iba pang mga
kailangan sa lamay. Meron din naatasan sa
pagbili ng damit ng namatay. Kapag babae
ay “bandala”,”bayaong” at “bakget” , at sa
lalaki naman ay “bandala”, “bayaong”, at
“bedbed” ito ang kadalasang pinapasuot sa
mga patay. Pero ang iba ay gumagamit ng
mga traditional na kasuotan tulad ng
“tapis”.kapag natapos gawin ang kabaong
ay ilalagay na nila ang patay sa loob nito.
Kapag nailagay na ang bangkay sa kabaong
ay doon na nila uumpisahang magbilang ng
araw ng lamay na napag-usapan ng
“manbunog” at pamilya ng namatay.
Magkakatay sila ng isang baboy para
maumpisahan ang pagbibilang ang
pagbibilang ng araw ng lamay. Uumpisahan
ng mga matatanda ang “day-eng”( awitin ng
matatanda),kwentuhan, bugtongan at
kantahan. Sa araw ng libing ay magkakatay
sila ng tatlong baon bilang pabaon sa
namatay. Yung isa ay “baliwang”(harap ng
bahay), yung isa naman ay “dawigi”(sa
gilid) at ang pangatlo ay sa madalin araw.
Pagkatapos ng libing, bibilangin nila ang
mga abuloy na galing sa mga tao.
Kinabukasan ay maglilinis sila at mag-aayos
ng mga gamit. Sa susunod na araw naman
ay “gengen” at may ginagawa silang ritwal.
Ang kapamilya ng namatay ay may
gagawing ritwal na tinatawag nilang
“lawit”. Sa “lawit” na iyon ay may
kakatayin silang baboy o manok upang
tawagin ang kaluluwa ng pamilyang iniwan
ng namatay at huwag itong sumunod sa
namatay. Ang pamilya ng namatay ay “mag-
ngingilin”(pagluluksa ng pamilyang
naiwan) ayon sa sasabihin ng “manbunong”.
Sa kanilang “pag-ngilin” ay bawal sa ang
pagkain malalansa, pagpapagupit ng buhok
o pag-aahit ng balbas , sa mag-asawa ay
bawal muna ang pagniniig at marami pang
ibang bawal na gawin. Sa pangatlong
buwan ay may ginagawa silang ritwal na
tinatawag nilang “kanyaw” upang
“panayawen” nila ang kaluluwa ng namatay
at makarating sa langit ng payapa. Sa
kanyaw ay may kakatayin silang baboy at
tutugtog sila ng “gangsa” at sila ay sasayaw
ng “tayaw”(traditional sa sayaw ng
Kankana-ey).
Pinagmulan
Ang mga Kankanaey ay ang mga
pinag-apuhan ng mga semi-literate na
Malay na dumayo sa Pilipinas sa
pamamagitan ng Lingayen gulf.
Sa pagkakakilanlan nila ay ang
mayorya sa mga Kankanaey ay kawangis ng
mga Nabaloi. Ang pinagkaiba ng mga
babaing Kankanaey sa mga Nabaloi ay
matutunghayan sa kanilang pananamit.
Pisikal Pananamit
Ang mga Kankanaey ay
nagkakaiba sa kanilang pananamit. Ang
tradisyunal na damit naman ng mga babae
ay tinatawag na palingay o tapis. Ang mga
kababaihan na soft-speaking ay may
kombinasyon ng mga kulay puti, itim at
pula. Ang disenyo ng pantaas na damit ay
criss-crossed style ng puti, itim at pula. Ang
pang-ibaba naman ay (tapis) ay
kombinasyon ng stripes ng itim, puti at pula.
Ang mga kababaihang hard-speaking naman
ay nagsusuot ng pang-itaas na mas pansin
ang pula at itim, at saka kaunting puting
istayl. Ang kanilang palda o tapis ay
tinatawag na bakget at gating. Ang mga
kalalakihan naman ay nagsusuot ng bahag at
tinatawag itong wanes. Ayon kay David
Barrows, ang mga kalalakihan ay
nagpapahaba ng buhok at nagpapatubo ng
bigote. Kung sila ay nagluluksa, ang mga
kalalakihan ay nagsusuot ng amoso
(headband). Ngunit, sa paglipas ng panahon,
ito ay nabago rin (maliban sa mga
nakakatanda). Kung sila ay nagtatanim,
hindi sila nagsusuot ng pang-itaas na damit.
Kung nasa bahay naman, sila ay nagsusuot
ng kaba.
Pagtatatu
Unti-unting nawala ang tradisyon
ng pagtatatu at pagsusuot ng leglet (pulseras
sa binti). Ang kanilang palamuti – mga
palamuti sa buhok at kwintas – ay
karaniwang gawa sa beads.
Karakter
Ang mga Kankanay ay mahiyain at
mapagsarili ngunit konserbatibo sa kanilang
mga kaugalian, tradisyon, at pamamaraan.
(Igualdo, 1989) Kultura Ang kultura ay
ginagamit ng tao upang masanay sa kanyang
kapaligiran at magkaroon ng komunikasyon
sa iba pang miyembro ng lipunan, nang sa
gano’n ay kaniyang maka-istratehiya at
organisa ang mga ito. Hindi taliwas ang
Hilagang Kankanaey sa ganitong uri ng
pagsasanay sa kanilang mga paniniwala at
ritwal. Isa sa laganap na gawain ng
Hilagang Kankanaey ay ang pag-aalay ng
mga hayop.
Relihiyon
Bawat pangyayari sa isang buhay
ng tao na kabilang sa Kankanaey at Ibaloi
ng Benguet ay may kani-kaniyang ritwal:
mula pagbubuntis at panganganak hanggang
sa kamatayan at maging ang mga okasyon
tulad ng kagalingan ng isang tao at
pagpapasalamat ng buong komunidad.
Pinaniniwalaang nakaka-apekto ang
relihiyon at tradisyon sa kanilang mga
pananim, na siya ring paniniwala sa iba
pang grupong etniko sa Cordillera. Mayroon
ding kritisismo sa mga tribo ng hilaga lalo
na noong panahon ng kolonisasyon ng
Espanya. Ang mga ritwal ng mga
Kankanaey ay maaaring mahati sa dalawa:
Ang pagbibigay pasasalamat o ang
prestehiyosong sida (Cañao) at ang mga
ritwal na panggamot.
Musika
Ang kagamitang pang-musika ay
mga tambol at gong na may iba’t-ibang
tawag. Ginagamit nila ang mga ito upang
tumugtog sa mga ritwal na ipinagdiriwang.
Ang kanilang mga sayaw at kanta ay
sinasabayan nila ng tugtog ng mga
instrumento. Ang solibao (drums) at ang
gangsa, pinsak, katlo, kap-at, kalima
(gongs), at ang tak-ik (a piece of elongated
iron) ay ginagamit pa rin ng mga
Kankanaey. Mayroon ding mga
instrumenting gawa sa kahoy: ang tal-lak.
Ang tunog ng silibao at gongs ay
nagpapahiwatig na mayroong sida (cañao)
na nagaganap.
Istruktura ng Bahay
Ang istruktura ng kanilang bahay ay
simple lamang, ang bubong ay gawa sa
cogon at ang loob ay apat na sulok lamang.
Ito na ang nagsisilbing tulugan, lutuan at
tanggapan ng kanilang mga bisita.
KAHALAGAHAN NG PAG-AARAL
Ang kahalagahan ng pag-aaral ng
kultura at tradisyon ng ating wika ay hindi
lamang upang palalimin ang ating kaalaman
tungkol sa ating pinagmulan at kasaysayan,
ngunit nakakatulong din ito sa atin na
umunlad bilang isang tao habang tayo ay
lumalaki upang matuto nang higit pa
tungkol sa wikang ating sinasalita at sa ating
mga ninuno. Mas matututuhan natin ang
mga halaga nito, hindi lamang tungkol sa
kung ano ang mga ito, ngunit tungkol sa
kung ano ang maaari nilang ituro sa atin,
sabihin sa atin, at maiaalok sa atin.
Napapahalagahan at nauunawaan natin ang
ating kultura at kung bakit mas ginawa ito
ng mga tao. Sa pamamagitan ng pakikilahok
sa mga kultura gaya ng pagsasayaw,
musika, mga kwentuhan, pagdalo sa mga
family/clan reunion, at iba pa, patuloy
nating binubuhay sila lalo na bilang isang
bagong henerasyon. Umuunlad tayo sa ating
kaalaman sa ating sariling kultura at
tradisyon habang kinikilala natin ang ating
sarili sa tabi nito.
Limitasyon: Sakop ng pag-aaral na ito ang
Kankanaey ng mga taga-Benguet.
Karamihan ng mga nabanggit na
impormasyon ay galing sa mga matatanda at
di madaling ma-access sa internet.

Ang pag-aaral tungkol sa kultura at

tradisyon ay may ilang mga pakinabang. Ito
ay isang paraan upang maipasa sa mga
susunod na henerasyon. Ang pag-aaral ng
ating sariling kultura ay nagpapataas ng
kamalayan sa kung saan tayo nanggaling at
nagkakaroon ng pagpapahalaga sa kung ano
ang ginagawa ng ating mga pamilya. Ang
pag-aaral tungkol sa kultura at tradisyon ng
iba ay maaaring magbigay-daan sa isang tao
na magkaroon ng pag-unawa at
pagpapahalaga sa pagpapalaki, personalidad
at gawi ng iba. Sa proseso, pinalawak natin
ang ating mga pananaw sa ating sarili at sa
lipunan. Ito rin ay nagpapahintulot sa atin na
kahit papaano ay pumuna sa ating sariling
mga kultura habang pinahahalagahan ang
iba't ibang sining.

LAYUNIN AT SULIRANIN NG PAG-

AARAL:
Ang kultura ng mga Kankanaey ay
may mga suliraning hinaharap bawat
okasyon. Ang bawat okasyon ng mga
Kankanaey ay may sariling tradisyon at
patakarang sinusunod. Ang pag-aaral na ito
ay naglalayong matukoy at maipaliwanag
ang pagkakaunawa sa mga kultura ng
Kankanaey para mapalawak ang kaisipan ng
mga taong nag-aaral tungkol dito. Layunin
ng pag-aaral na ito na masagot ang
sumusunod na katanungan:

1. Ano ang mga dapat gawin sa mga

okasyong pang-Kankanaey?

2. Ano ang angkop na pag-asta sa iba’t

ibang klase ng mga okasyon?

SAKLAW AT LIMITASYON
SAKLAW: Tinalakay namin ang
pinagmulan ng kulturang Kankanaey, ang
kanilang pananamit, paniniwala sa patay,
musika, relihiyon, karakter, pagtatatu,
ritwal, pagkakakilanlan, at wika.