«Σχολική Ψυχολογία»

BΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 9Η
«Συμβουλευτική διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα»

ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 4Η
«Μελέτη Περίπτωσης»

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ

ΑΝΝΑ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ, PhD

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ © 2019-2020

 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Περιεχόμενα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ....................................................................................................................... 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................................. 2

Μελέτη Περίπτωσης: Δομή και Περιεχόμενο ........................................................................... 6

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 1 ......................................................................................... 9

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 2 ........................................................................................11

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 3 ........................................................................................12

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ..................................................................................13

ΣΥΝΟΨΗ/ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ .................................................................14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.......................................................................................................................15

1
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Εισαγωγή
Η μελέτη περίπτωσης ή περιπτωσιολογική μελέτη (case study) είναι μία σε βάθος
μελέτη ενός ατόμου, μιας ομάδας ατόμων (π.χ. σχολικής τάξης, συγκεκριμένης κοινωνικής
ομάδας) ή ενός φαινομένου(περίπτωση) στο φυσικό του περιβάλλον και από την
προοπτική γωνία των συμμετεχόντων στη λειτουργία του φαινομένου αυτού
(Βάμβουκας, 2007). Συνήθως περιέχει δεδομένα που προέρχονται από ποικίλες πηγές και
χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους για τη διερεύνηση της περίπτωσης, όπως είναι οι
άμεσες/επιτόπιες παρατηρήσεις, οι αδόμητες συνεντεύξεις, προσωπικά ημερολόγια,
ζωγραφιές, επιστολές, διάφορα επίσημα έγγραφα, ψυχομετρικές αξιολογήσεις,
εκπαιδευτικές εκθέσεις προόδου κ.ά.
Η μελέτη περίπτωσης παρέχει κυρίως βιογραφικές πληροφορίες, οι οποίες σχετίζονται
με το παρελθόν του ατόμου (περίπτωσης) και με σημαντικά γεγονότα τα οποία
διαδραματίζονται επί του παρόντος στην καθημερινή του ζωή. Παρότι δεν αποτελεί
καθαυτή ερευνητική μεθοδολογία, βασίζεται στη χρήση διάφορων μεθόδων συλλογής και
ανάλυσης δεδομένων, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα σε πλήθος κλινικών,
ερευνητικών και διδακτικών πεδίων. Ως διδακτική μέθοδος, η μελέτη περίπτωσης
διενεργείται βάσει των ίδιων στρατηγικών και μεθόδων που συναντά κανείς σε ερευνητικά
και κλινικά πλαίσια, αλλά παρουσιάζεται προσαρμοσμένη στο ειδικότερο διδακτικό
αντικείμενο και τις επιμέρους διδακτικές ανάγκες.
Στους τομείς της εκπαίδευσης και της σχολικής ψυχολογίας οι συνεντεύξεις (interviews)
αποτελούν μία ιδιαίτερα αποτελεσματική διαδικασία συλλογής δεδομένων. Σημαντικές
πληροφορίες μπορεί κανείς να συλλέξει από το ίδιο το παιδί (ή τον/την έφηβο), αλλά και
από τους γονείς, τους δασκάλους και τους φίλους του ή από άλλα άτομα που το γνωρίζουν
(π.χ. διευθυντής του σχολείου, ειδικός παιδαγωγός, εργοθεραπευτής κ.ο.κ. ).
Οι περισσότερες πληροφορίες που συλλέγονται σε μία μελέτη περίπτωσης είναι πολύ
πιθανό να είναι ποιοτικές – να προκύπτουν, δηλαδή, περισσότερο από λεκτικές περιγραφές
και αφηγήσεις παρά από σταθμισμένες ή άλλου είδους μετρήσεις. Παρά ταύτα, ένας
ψυχολόγος πιθανόν να μπορέσει να συλλέξει και αριθμητικά δεδομένα μέσω της
χορήγησης ψυχομετρικών κριτηρίων ή άλλου είδους μετρήσεων. Στην ελληνική δημόσια
παιδεία τη βασική αρμοδιότητα ψυχοδιαγνωστικής αξιολόγησης και ψυχοπαιδαγωγικής
υποστήριξης (κυρίως μαθητών/-τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες) αναλαμβάνουν
υπηρεσίες όπως (α) τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών

2
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕ.Δ.Δ.Υ.) ή οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί Νέων, τα οποία

βρίσκονται εκτός σχολικών μονάδων αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο τη εκπαίδευσης ή (β)
τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα νοσοκομείων, κέντρα ψυχικής υγείας κ.ά., τα οποία
λειτουργούν εκτός εκπαιδευτικού συστήματος (Αθανασιάδου, 2011).
Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε, ωστόσο, ότι η αξιολόγηση και η
συνακόλουθη παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών δεν είναι δυνατόν να απομονωθεί από
τη συνολική λειτουργία των σχολείων. Απαραίτητη προϋπόθεση σε αυτή τη διαδικασία
καθίσταται η ανάπτυξη συνεργασιών με τους γονείς, το υπόλοιπο προσωπικό και τη
διοίκηση του σχολείου.
Σκοπός:

Οι μελέτες περίπτωσης που εξετάζονται στη συνέχεια συνοψίζουν την ιδιαίτερη φύση των
περιστατικών κρίσης και της διαχείρισής τους στο σχολικό περιβάλλον. Στις ενότητες που
ακολουθούν αναλύονται τρεις διαφορετικές περιπτώσεις μαθητών σχολικής ηλικίας που
βιώνουν την εμπειρία του γονεϊκού διαζυγίου. Κάθε μελέτη περίπτωσης περιλαμβάνει τη
χρήση πλήθους μεθόδων συλλογής δεδομένων (παρατήρηση, ημιδομημένη συνέντευξη,
ελεύθερο παιχνίδι, ζωγραφική) και ποικίλων πρακτικών εφαρμογών για την ανάπτυξη
συγκεκριμένων δεξιοτήτων, όπως είναι η κοινωνική επάρκεια και η συναισθηματική
εγγραμματοσύνη. Σκοπός της παρούσας ενότητας είναι να αναλύσει και να αναδείξει τα
συνθετικά στοιχεία μιας ολοκληρωμένης θεραπευτικής παρέμβασης, όπως αυτή
πραγματοποιείται σε κάθε στάδιο από τον σχεδιασμό έως την υλοποίησή της. Με αφετηρία
ένα κοινό εκλυτικό γεγονός – το γονεϊκό διαζύγιο – οι ατομικές περιπτώσεις τριών
διαφορετικών μαθητών αναλύεται ξεχωριστά. Επιχειρείται η καταγραφή του ιστορικού
(ατομικού και οικογενειακού), των ιδιαίτερων γνωρισμάτων που διακρίνουν την
ψυχοσύνθεση του κάθε παιδιού και των μοναδικών συνθηκών που βιώνει το καθένα. Η
μελέτη της κάθε περίπτωσης αποκαλύπτει τόσο παράγοντες που θέτουν εμπόδια στη
θεραπευτική διαχείριση του γονεϊκού διαζυγίου αλλά και παράγοντες ανθεκτικότητας, για
την επιτυχή έκβαση της θεραπευτικής παρέμβασης.

3
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Με την ολοκλήρωση της παρούσας συνεδρίας, η οι εκπαιδευόμενοι/-ες θα είναι σε θέση:

✓ Να γνωρίζουν τι είναι οι περιπτωσιολογικές μελέτες, πού αποσκοπούν και με ποιους

τρόπους χρησιμοποιούνται στα πλαίσια της σχολικής ψυχολογίας.
✓ Να αποδομούν μία μελέτη περίπτωσης στα βασικά συνθετικά στοιχεία (περιεχομένου
και δομής) από τα οποία απαρτίζεται.
✓ Να αξιοποιούν τις μελέτες περίπτωσης που παρέχονται σε διδακτικά/επιμορφωτικά
πλαίσια.
✓ Να πραγματοποιούν και να διατυπώνουν μελέτες περίπτωσης (case formulation) και
να προβαίνουν στη διερεύνησή τους.
✓ Να κατανοούν τα στάδια εξέλιξης της συμβουλευτικής διαχείρισης κρίσεων στη
σχολική κοινότητα.
✓ Να αντιλαμβάνονται πως η κάθε περίπτωση αποτελεί δυναμική, άρα και μοναδική
διαδικασία.
✓ Να αντιμετωπίζουν τη θεραπευτική παρέμβαση περισσότερο ως διαδικασία και
λιγότερο ως γεγονός.
✓ Να αντιλαμβάνονται τις διάφορες συνιστώσες που μπορούν να αποτελέσουν
παράγοντα ρίσκου ή παράγοντα προστασίας παιδιών που βιώνουν την εμπειρία του
γονεϊκού διαζυγίου.
✓ Να αποτιμούν θετικά τη συνεργασία μεταξύ γονέων συμβούλων, ψυχολόγων,
εκπαιδευτικού προσωπικού και άλλων ειδικών που εμπλέκονται στην εκπαιδευτική
διαδικασία.
✓ Να εφαρμόζουν τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει σε ποικίλα πλαίσια εντός και εκτός
του σχολικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με το περιεχόμενο και τις μεθόδους του
επαγγέλματός τους.

Έννοιες κλειδιά: μελέτη περίπτωσης (case study), γονεϊκό διαζύγιο, παιδιά σχολικής
ηλικίας, συμβουλευτική διαχείριση, δημιουργικές παρεμβάσεις, διατύπωση μελέτης
περίπτωσης (case formulation)

Μέλη Συγγραφικής Ομάδας Βασικού Κειμένου Μελέτης

Άννα Πολεμικού, MSc, PhD

Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου.

4
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

5
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Μελέτη Περίπτωσης: Δομή και Περιεχόμενο

Α. Γενικές Πληροφορίες και Ιστορικό

Σε μία τυπική μελέτη περίπτωσης αρχικά αναφέρονται κάποιες γενικές πληροφορίες
σχετικά με το παιδί/έφηβο. Σε αυτές – μεταξύ άλλων –συμπεριλαμβάνονται:

i. η ηλικία, η ιδιότητα, το μέρος διαμονής, τα προσωπικά ενδιαφέροντα του

παιδιού/εφήβου (π.χ. μαθητής δημοτικού) και η πηγή της παραπομπής,
ii. μία σύντομη αναφορά στο ατομικό και αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού με
χρονολογική σειρά έως σήμερα (δυσκολία κατάκτησης αναπτυξιακών οροσήμων,
σημαντικά γεγονότα, ενδεχόμενα ψυχοτραυματικά περιστατικά),
iii. μία σύνοψη της κοινωνικής του ζωής (φιλίες, το είδος σχέσεων που συνάπτει, οι
ψυχοκοινωνικές του δεξιότητες),
iv. οικογενειακά χαρακτηριστικά (οικογενειακό ιστορικό, συγκεκριμένα γεγονότα ή
ορόσημα με τραυματικό χαρακτήρα, στοιχεία σχετικά με την προσωπικότητα των
γονέων και άλλων μελών της οικογένειας, ο ρόλος του κάθε μέλους στην
οικογένεια, η σχέση του παιδιού/εφήβου με το κάθε μέλος της οικογένειας
ξεχωριστά),
v. αναφορά στην πιθανή ύπαρξη προβλημάτων ψυχικής υγείας και εκτίμηση των
νοητικών λειτουργιών του παιδιού/εφήβου (ευρήματα των ψυχομετρικών
εργαλείων που χορηγήθηκαν, προηγούμενες συνεργασίες με ειδικούς ψυχικής
υγείας, εφόσον πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν),
vi. επισημαίνεται η ύπαρξη ιατρικού ιστορικού που θα μπορούσε να επηρεάσει την
ψυχολογική λειτουργία του παιδιού/εφήβου ή τη διαδικασία της θεραπείας.

Β. Έναρξη και Καταγραφή Προβλημάτων

Μία μελέτη περίπτωσης περιλαμβάνει, επίσης, το συγκεκριμένο εκλυτικό γεγονός που
πυροδότησε την προβληματική συμπεριφορά του παιδιού ή το σύνολο των γεγονότων
ζωής που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση (π.χ. γονεϊκό
διαζύγιο, πένθος,). Στη συνέχεια παρέχεται μία αναλυτική καταγραφή των προβλημάτων
που εντοπίστηκαν στο παιδί, σε επίπεδο γνωσιακό, συναισθηματικό συμπεριφορικό και
σωματικό.

6
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Γ. Θεραπευτικός Σχεδιασμός
Ο θεραπευτικός σχεδιασμός συνοψίζει πληροφορίες που αφορούν το θεραπευτικό
πλάνο (τη συχνότητα και τη διάρκεια των συνεδριών με κάποιον σύμβουλο ψυχικής υγείας,
ειδικό παιδαγωγό ή άλλον επαγγελματία), τις θεραπευτικές παρεμβάσεις/τεχνικές που
πραγματοποιήθηκαν, τα σημεία εκείνα που καθορίζουν την πορεία ή την εξέλιξη της
θεραπευτικής προσέγγισης (π.χ. φύση και ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης,
εμπόδια/δυσκολίες κατά την υλοποίηση της θεραπευτικής παρέμβασης και αν/πώς
ξεπεράστηκαν).

Δ. Συνολική Αποτίμηση – Έκβαση της Θεραπείας

Ολοκληρώνοντας, παρέχεται μία συνοπτική εικόνα της έκβασης της θεραπείας από την
έναρξη έως τη λήξη της. Αυτό συμπεριλαμβάνει μία κριτική ανάλυση αναφορικά με τη
διαθεσιμότητα συγκεκριμένων πληροφοριών (π.χ. ψυχομετρικής αξιολόγησης) ή
υπηρεσιών για μία πλήρη διατύπωση της περίπτωσης (case formulation) και τα δυνατά και
αδύναμα σημεία του θεραπευτικού σχεδιασμού για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Τέλος,
αναγράφονται προτάσεις για μελλοντικές κατευθύνσεις (π.χ. η πραγματοποίηση
αναμνηστικών συνεδριών [follow-up] μετά την παρέλευση ενός συγκεκριμένου χρονικού
διαστήματος).

Ε. Ζητήματα Δεοντολογίας
Για λόγους ανωνυμίας, ο θεραπευόμενος (ανεξαρτήτως ηλικίας) λαμβάνει ένα τυχαίο
όνομα ή προσφώνηση (π.χ. Πελάτης 1, Μαθητής 1, Θεραπευόμενος 1). Επιπλέον,
προκειμένου να διαφυλαχθεί η ανωνυμία, άλλες πληροφορίες που θα μπορούσαν να τη
θέσουν σε κίνδυνο δεν αναφέρονται, παραποιούνται ή αντικαθίστανται με γενικές
διατυπώσεις.

7
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Επισήμανση

Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους θεραπευτές που

εφαρμόζουν την προσωποκεντρική (person-centered) ή, αλλιώς, πελατοκεντρική
(client-centered) ψυχοθεραπευτική προσέγγιση του Carl Rogers, έχει επικρατήσει η
χρήση του όρου «πελάτης» (client) έναντι άλλων όρων που συναντά κανείς σε άλλες
ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως για παράδειγμα στη γνωσιακή-
συμπεριφορική ή στη ψυχοδυναμική προσέγγιση. O Rogers διέδωσε τη χρήση του
όρου «πελάτης» αντί για θεραπευόμενος ή ασθενής, για να τοποθετήσει τη
θεραπευτική σχέση σε πιο ισότιμους όρους, προσπαθώντας να επισημάνει ότι το
άτομο που δέχεται τη θεραπεία δεν παραμένει παθητικό και ότι ο θεραπευτής δεν
αποτελεί αυθεντία αλλά συμμετέχει στη διαδικασία ως συντελεστής αλλαγής (agent
of change).
Εκτός από τον τομέα της συμβουλευτικής, η προσωποκεντρική προσέγγιση
άσκησε σημαντική επίδραση και στον τομέα της εκπαίδευσης. Συνεπώς ο όρος,
είθισται να απαντάται και στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, αν και αυτό συμβαίνει λιγότερο
συχνά στην ελληνική γλώσσα. Στην παρούσα ενότητα γίνεται η χρήση του όρου
«μαθητής/ -τρια» (έναντι του πελάτη/client που αναφέρουν οι Mahmud και συν
(2011) στο πρωτότυπο) για λόγους ευαναγνωσίας.
Περισσότερα για αυτό το ζήτημα μπορεί να διαβάσει κανείς στον ακόλουθο
σύνδεσμο:
https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/Client-centered_therapy

8
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Περιγραφή Ατομικής Περίπτωσης 1

Η Μαθήτρια 1 είναι δέκα ετών και μοναχοπαίδι. Η μητέρα της δεν είναι Ελληνίδα
υπήκοος. Μετά το διαζύγιο, η μητέρα της επέστρεψε στη χώρα προέλευσής της (χώρα
γειτονική στην περιοχή). Ο πατέρας της εργάζεται σε ατομική επιχείρηση και επιστρέφει
στο σπίτι αργά κάθε βράδυ, αφήνοντάς την μόνη τον περισσότερο χρόνο. Η παραπομπή σε
σύμβουλο έγινε με προτροπή της δασκάλας, η οποία ανέφερε ότι ήταν αμέτοχη στην τάξη,
δεν αλληλεπιδρούσε με τους άλλους μαθητές και δεν ολοκλήρωνε τα μαθήματά της στο
σπίτι.
Στην πρώτη της επίσκεψη παρέμεινε ήσυχη. Δεν ήθελε να μιλά πολύ για την οικογένειά
της, αν και εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της για το διαζύγιο των γονέων της. Η πρώτη
συνεδρία παρουσίασε ιδιαίτερες προκλήσεις, καθώς η μαθήτρια απέφευγε τη βλεμματική
επαφή με τον σύμβουλο και δεν αποκρινόταν σε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου. Αυτό
συνεχίστηκε και στη δεύτερη συνεδρία, όπου και πάλι παρέμενε ήσυχη ή απαντούσε με
«Δεν ξέρω» και «Δεν θα σου πω». Στη δεύτερη συνεδρία, όταν ρωτήθηκε πώς είναι, η
μαθήτρια ανοίχτηκε: «Μου λείπει η μαμά μου. Την πήρα τηλέφωνο μα δεν απάντησε».
Στην τρίτη συνεδρία μίλησε για το πως περνά τη μέρα της στο σπίτι: «… μετά το φαγητό,
παίζω στον υπολογιστή και μετά κάνω τα μαθήματά μου. Όταν δεν είμαι χαρούμενη,
ξαναπαίζω στον υπολογιστή». Η 4η συνεδρία ήταν συναισθηματικά φορτισμένη με δάκρυα
και θλίψη, αφού αποκάλυψε στον σύμβουλο ότι η δασκάλα την είχε μαλώσει επειδή δεν
είχε διαβάσει τα μαθήματά της. Στις συνεδρίες 5 και 6, όταν ρωτήθηκε για τις
προετοιμασίες της Πρωτοχρονιάς, δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρά μόνο είπε: «μόνο
εγώ και ο μπαμπάς μου».
Πρόοδος παρατηρήθηκε στην 7η συνεδρία, κατά την οποία η Μαθήτρια 1 φάνηκε να
είναι λίγο πιο χαρούμενη. Όταν ρωτήθηκε σχετικά, έγραψε σε ένα χαρτί «η μαμά γύρισε
σπίτι». Στις συνεδρίες 8 και 9, η μαθήτρια άρχισε να συμμετέχει στην παιγνιοθεραπεία.
Ξόδεψε αρκετό χρόνο κοιτάζοντας τα παιχνίδια και δε βιάστηκε να επιλέξει κάποιο από
αυτά. Για πρώτη φορά μίλησε χρησιμοποιώντας ολοκληρωμένες προτάσεις: «Θέλω να
βάλω το νερό στην άμμο. Πώς το κάνουμε αυτό, δάσκαλε;». Εξακολουθούσε να δείχνει
φοβισμένη μήπως κάνει κάτι λάθος, αλλά μετά από πολλή ενθάρρυνση και διαβεβαίωση
ότι μπορούσε να παίξει με όποιον τρόπο της άρεσε, άρχισε να χαμογελά. Αποχώρησε από
τη συνεδρία χαμογελώντας.

9
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Στη 10η συνεδρία έγραψε σε ένα χαρτί «Η μαμά πέθανε». Όταν της ζητήθηκε να εξηγήσει
είπε «Αυτό είπε ο μπαμπάς». Αργότερα ο σύμβουλος έμαθε ότι η μητέρα της είχε φύγει
ξανά από το σπίτι και ότι δε θα επέστρεφε. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας
εκμυστηρεύτηκε ότι την επόμενη φορά ήθελε να φέρει μαζί της έναν φίλο από το σχολείο
και τη δασκάλα. Στις επόμενες δύο συνεδρίες, έδειχνε να έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση,
έχοντας μαζί τον φίλο της (Μαθητής 3). Είπε: «Η μαμά έχει φίλο στη χώρα της. Τη μισώ.
Δεν θα της μιλήσω αν επιστρέψει». Είπε ότι απλά ήθελε να ξεχάσει τη μητέρα της, να
επικεντρωθεί στα διαβάσματά της και να ζήσει με τον πατέρα της. Επιπλέον, έγραψε ένα
ευχαριστήριο σημείωμα στη δασκάλα της.
Κατά την κοινή τους συνεδρία, ο σύμβουλος συνεργάστηκε με τη δασκάλα της τάξης. Η
δασκάλα συμμετείχε σε δύο συνεδρίες, άκουγε και έπαιζε με την Μαθήτρια 1 και τον
Μαθητή 3. Μετά το πέρας των συνεδριών, η δασκάλα και ο σύμβουλος συζήτησαν
διάφορες στρατηγικές για να βοηθήσουν την Μαθήτρια 1. Αντάλλαξαν πληροφορίες
σχετικά με την κατάστασή της και το είδος της υποστήριξης που θα μπορούσε να
προσφέρει η δασκάλα. Συμφώνησαν ότι η δασκάλα θα ήταν περισσότερο υπομονετική και
ενθαρρυντική με την Μαθήτρια 1 από εδώ και στο εξής. Θα της αφιέρωνε μεγαλύτερη
προσοχή και θα τις πρόσφερε λίγα λεπτά κάθε μέρα μετά το μάθημα για να την
συμβουλέψει για τα μαθήματά της προτού πάει στο σπίτι.
Ενημέρωσαν την Μαθήτρια 1 για αυτή την απόφαση, την οποία αποδέχτηκε με
χαμόγελο. Μετά από μερικές συνεδρίες, οι δασκάλες ανέφεραν ότι η Μαθήτρια 1
παρουσίαζε βελτίωση της επίδοσής της, όπως φαινόταν από τις ασκήσεις που ολοκλήρωνε
στο σπίτι. Η δασκάλα δήλωσε ότι πλέον δεν επικεντρωνόταν στα λάθη της μαθήτριας, αλλά
της παρείχε περισσότερη ενθάρρυνση για κάθε βελτίωση, όσο μικρή κι αν ήταν αυτή.
Συνολικά, η Μαθήτρια 1 ολοκλήρωσε 14 ατομικές συνεδρίες.

10
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Περιγραφή Ατομικής Περίπτωσης 2

Η Μαθήτρια 2 είναι εννέα χρονών και επίσης μοναχοπαίδι. Ζει σε ένα σπίτι όπου οι
γονείς της ζουν εναλλάξ. Από τη Δευτέρα έως την Παρασκευή ζει με τη μητέρα της και τα
Σάββατα και τις Κυριακές επιστρέφει ο πατέρας της και η μητέρα της πηγαίνει να μείνει
στο σπίτι της γιαγιάς. Οι γονείς της τσακώνονται κάθε φορά που συναντιούνται. Η
Μαθήτρια 2 παραπέμφθηκε από τη δασκάλα της γιατί χτύπησε έναν συμμαθητή της στο
κεφάλι. Της αρέσει να ζωγραφίζει, αλλά συνήθως «βομβαρδίζει» τις ζωγραφιές της με
σύμβολα έκρηξης και μουτζούρες για να εκφράσει τον θυμό της. Η Πελάτης 2 ανησύχησε
γιατί νόμιζε ότι την τιμωρούσαν επειδή είχε χτυπήσει τον συμμαθητή της. Ζητούσε συνεχώς
συγγνώμη και ισχυριζόταν ότι δεν το έκανε επίτηδες. Φάνηκε να ανακουφίζεται όταν ο
σύμβουλος της εξήγησε πως ο στόχος της συνεδρίας ήταν να την βοηθήσει να
αντιμετωπίσει το διαζύγιο των γονιών της. Στις απόμενες συνεδρίες, ο σύμβουλος της
κρατούσε συντροφιά ενόσω ζωγράφιζε ήσυχα. Ζωγράφισε χρωματιστά λουλούδια, σπίτια,
τον ήλιο, αυτοκίνητα και κτίρια. Δεν υπήρχαν άνθρωποι στις ζωγραφιές της.
Αρνήθηκε να μιλήσει για τους γονείς της, αλλά ανέφερε τους τσακωμούς τους:
«Θυμώνω όταν οι γονείς μου τσακώνονται»,
«Τσακώνονται ακόμα και στα συμβούλια γονέων».
Τα ακραία συναισθήματα της Πελάτη 2 άρχισαν να αναδύονται κατά την 5η και 6η
συνεδρία, μέσω των ζωγραφιών της. Ζωγράφισε βόμβες και σύμβολα έκρηξης και είπε:
«Βόμβα, βόμβα, τρέξτε μακριά».
Εξακολουθούσε να παραμένει σιωπηρή όταν ρωτήθηκε για τη μητέρα της και για την
ίδια. Στη συνεδρία 7, ζωγράφισε αερόστατα, πυραύλους και ένα διαστημόπλοιο στο πάνω
μέρος του χαρτιού και στο κάτω μέρος ζωγράφισε λίμνες και βουνά. Στην 8η συνεδρία
ζωγράφισε ένα όμορφο ουράνιο τόξο, αλλά για άλλη μια φορά γέμισε ολόκληρο το χαρτί
με βόμβες. Ζωγράφισε μόνο γραμμές σε τέσσερα χαρτιά στην συνεδρία 9, αλλά δεν ήθελε
να μιλήσει. Στην 10η και 11η συνεδρία, η Πελάτης επέλεξε να παίξει με lego και εκδήλωσε
αντιδράσεις θυμού, χτυπώντας, σφαλιαρίζοντας και γδέρνοντας τον εαυτό της. Κοίταξε μία
αφίσα που απεικόνιζε εκφράσεις προσώπου, έδειξε τα θυμωμένα πρόσωπα με το δάχτυλο
και παρέμεινε σιωπηρή.

11
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ο σύμβουλος συναντήθηκε ξεχωριστά με τον κάθε γονέα. Οι γονείς συμφώνησαν να

μη τσακώνονται στο τηλέφωνο ήταν μπροστά το παιδί. Στην 12η συνεδρία, φαινόταν λίγο
πιο χαρούμενη όταν ήρθε και μοιράστηκε τα εξής με τον σύμβουλο «χμμμ… τους άκουσα
να μιλάνε στο τηλέφωνο, αλλά δεν τσακώνονταν». Μέχρι τη 12η (τελευταία) ατομική
συνεδρία, η Μαθήτρια 2 δεν ήταν έτοιμη να αποδεχθεί το διαζύγιο των γονιών της. Δεν
παρουσίαζε προβλήματα με μαθήματά της στο σπίτι, αλλά χρειαζόταν να βελτιώσει τον
τρόπο που σχετιζόταν με τους συμμαθητές της.

Περιγραφή Ατομικής Περίπτωσης 3

Ο Μαθητής 3 είναι ένα 12χρονο αγόρι, το οποίο προσκλήθηκε να συμμετέχει στις

τελευταίες τρεις ατομικές συνεδρίες των Μαθητριών 1 και 2. Μία από αυτές τις συνεδρίες
έγινες με την παρουσία ενός γονέα, και οι άλλες δύο με την παρουσία των δασκάλων. Ο
Μαθητής 3 έχει μία μικρότερη αδερφή. Όταν χώρισαν οι γονείς του μετακόμισε με τον
πατέρα και τη γιαγιά του. Η νέα σχέση του πατέρα του είναι μία γυναίκα η οποία αφιερώνει
χρόνο και προσοχή στον Μαθητή 3 και στην αδερφή του, με αποτέλεσμα ο Μαθητής 3 να
αισθάνεται αρκετά άνετα, παρότι οι γονείς του έχουν χωρίσει. Κυρίως ανησυχούσε για
θέματα ασφάλειας κάθε φορά που ο πατέρας του έβγαινε έξω με τη νέα του σχέση:
«Φοβάμαι να μείνω σπίτι μόνο με την αδερφή και τη γιαγιά μου».
Ο Μαθητής 3, ο οποίος είναι λίγο μεγαλύτερος από τις δύο προαναφερθείσες
περιπτώσεις (Μαθήτριες 1 και 2), αποτελεί θετική επίδραση καθώς ενθαρρύνει τα άλλα
παιδιά να μιλήσουν και να εκφραστούν. Στην τελευταία συνεδρία η Μαθήτρια 1
μοιράστηκε με την ομάδα ότι ο πατέρας της πήγε στο δικαστήριο για να διεκδικήσει τα
δικαιώματα επιμέλειας. «Ο μπαμπάς μου πήγε στο δικαστήριο σήμερα και τώρα ζω μόνο
μαζί με τον μπαμπά μου». Η Μαθήτρια 2 πρόσθεσε ότι οι γονείς της δεν έκαναν κάτι τέτοιο
γιατί συμφώνησαν να μοιραστούν τα γονεϊκά δικαιώματα». Η Μαθήτρια 2 δήλωσε ότι στην
πραγματικότητα θα προτιμούσε να ζει με την μητέρα της. Ο Μαθητής 3 πρόσθεσε ότι είναι
χαρούμενος που μπορεί να βλέπει και τους δύο γονείς του, αν και όχι ταυτόχρονα. «Τους
αγαπώ και τους δύο που με έφεραν στον κόσμο». Διαβεβαίωσε τα άλλα δύο παιδιά ότι δεν
θα πρέπει να ανησυχούν για γονεϊκά ζητήματα, καθώς δεν μπορούν να πάρουν εκείνα
αποφάσεις που αφορούν τους γονείς τους.

12
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Συμπτώματα και Λανθασμένοι Στόχοι

Συντελεστικές
Σκέψεις & Αντισταθμιστικές
Συναισθήματα πεποιθήσεις
Πεποιθήσεις Συμπεριφορές
/Λανθασμένοι
στόχοι
Μοναξιά. Τους λείπει ο γονέας «Κανείς δεν είναι σπίτι *Θέλω να αποφύγω ** Δεν κάνω τα μαθήματά μου
που είναι απών (Μαθητής 1) να με ενθαρρύνει» τις δυσκολίες **Περνάω χρόνο παίζοντας στον
υπολογιστή
Τσακώνονται μεταξύ τους και
«Κανείς δεν μου *Χρειάζομαι ** Τραυματίζω τον εαυτό μου στη
δεν ασχολούνται μαζί μου
δίνει σημασία» προσοχή θεραπεία
(Μαθήτρια 2)

«Τι θα γίνει
αν με εγκαταλείψει *Πρέπει ** Αγχώνομαι όταν πρέπει να φύγω
Ανησυχεί για τον χωρισμό και ο πατέρας μου;» να δείχνω δυνατή από την τάξη για να παραστώ στις
(Μαθήτρια 1) (για να με συνεδρίες συμβουλευτικής
«Δεν πρέπει
προστατεύσω)
να εμπιστεύομαι
**Δεν μιλώ στον σύμβουλο
κανέναν»

Μισεί την μητέρα της επειδή «Δεν νοιάζεται **Δεν θα της ξαναμιλήσω,
*Πρέπει να εκδικηθώ
έφυγε (Μαθήτρια 1) για εμένα» ακόμα κι αν επιστρέψει

** Χτυπώ τους συμμαθητές μου στην

Θυμός για τους τσακωμούς των
τάξη
γονέων «Δεν μπορώ να κάνω «Δεν πρέπει να *Πρέπει να επιδείξω
**Βομβαρδίζω τις ζωγραφιές μου,
τίποτα για τους τσακωμούς των τσακώνονται» δύναμη
τραβάω γραμμές πάνω στα χαρτιά
γονιών μου» (Μαθήτρια 2)
κατά τη θεραπεία

Ζωγραφιές ευτυχισμένης οικογένειας

«Θέλω μία Χαμογελώ όταν η μητέρα επιστρέφει
Ευσεβής πόθος
ευτυχισμένη
(Μαθήτρια 1) (Μαθήτρια 2) σπίτι (έστω προσωρινά)
οικογένεια»
Χαμογελώ όταν οι γονείς μου δεν
τσακώνονται στο τηλέφωνο
«Γίνονται πολλές
Φόβος ασφάλειας κλοπές, αλλά ο Πρέπει εγώ να φροντίσω την αδερφή,
(Μαθητής 3) πατέρας μου βρίσκεται
τη γιαγιά και το σπίτι μου.
σε ραντεβού»

«Αποδέχομαι ότι
Είμαστε φίλοι με τη νέα σχέση του
οι γονείς μου
Αισθάνομαι άνετα μπαμπά μου, η οποία νοιάζεται
δεν είναι πια μαζί»
(Μαθητής 3) για εμένα και την αδερφή μου.

Πίνακας 1. Συγκεντρωτική παράθεση της γνωσιακής-συμπεριφορικής διατύπωσης του

προβλήματος για τους Μαθητές 1, 2 και 3. (Προσαρμοσμένος από τους Mahmud, Yunn,
Aziz,et al., 2011).

13
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας

Αρχικός σκοπός της παρούσας συνεδρίας ήταν επιδοθεί σε μία γενική περιγραφή της
μελέτης περίπτωσης ως προσέγγισης σε ερευνητικά, κλινικά και διδακτικά πλαίσια. Με
αυτόν τον σκοπό, παρουσιάστηκαν τα ειδικότερα στοιχεία που είθισται να περιλαμβάνει
μία μελέτη περίπτωσης – σε επίπεδο δομής και περιεχομένου – προκειμένου οι
επιμορφούμενοι να εξοικειωθούν και να κατανοήσουν τη συλλογιστική βάσει της οποίας
συντίθεται μία περιπτωσιολογική διατύπωση (case formulation). Ταυτόχρονα, έγινε
επισήμανση των ζητημάτων ανωνυμίας ή εμπιστευτικότητας που εγείρει αυτού του είδους
η προσέγγιση.
Tο διαζύγιο αποτελεί μία δύσκολη περίοδο προσαρμογής για τα παιδιά και τους γονείς.
Βασικός στόχος της παρούσας συνεδρίας ήταν να παρουσιάσει τρεις διαφορετικές
ατομικές περιπτώσεις παιδιών σχολικής ηλικίας που είχαν βιώματα γονεϊκού διαζυγίου. Σε
κάθε μελέτη περίπτωσης δόθηκε έμφαση στο κλινικό προφίλ του παιδιού, όπως αυτό
προκύπτει από τις γενικές πληροφορίες για το ατομικό, αναπτυξιακό, οικογενειακό και
ψυχολογικό ιστορικό του/της. Επίσης, παρουσιάστηκαν τα εκλυτικά γεγονότα που
οδήγησαν στην παραπομπή του κάθε παιδιού σε ειδικό ψυχικής υγείας και οι
συμπεριφορές που δημιούργησαν προβληματισμούς στους εμπλεκόμενους
εκπαιδευτικούς ώστε να αναζητήσουν ειδική στήριξη. Τέλος, παρουσιάστηκαν αναλυτικά
οι θεραπευτικές παρεμβάσεις, οι οποίες στηρίζονταν στην αξιοποίηση των δυνατών
σημείων κάθε παιδιού και στην κατάλληλη διαχείριση των αδυναμιών του. Κατά τη
διαδικασία της υλοποίησης των παρεμβάσεων επισημάνθηκαν παραδείγματα
συνεργατικής διαχείρισης των δυσκολιών που αντιμετώπιζε το κάθε παιδί, με την
συμμετοχή των γονέων, των εκπαιδευτικών και των συμμαθητών. Τέλος, κάθε μελέτη
περίπτωσης ολοκληρώθηκε με μία σφαιρική αποτίμηση της έκβασης που των
παρεμβάσεων που επιχειρήθηκαν.

14
 Άννα Πολεμικού, PhD Email: apolemikou@aegean.gr
Νευροψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Web: https://armosbooks.gr/shop/authors/polemikou-anna
Επιστημονική Συνεργάτις Πανεπιστημίου Αιγαίου

Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση

Mahmud, Z., Yunn, Y.P., Aziz, R., Salleh, A., & Amat, S. (2011). Counseling children of divorce.
World Applied Sciences Journal (Learning Innovation and Intervention for Diverse
Learners), 14, 21-27.

Ελληνόφωνη

Αθανασιάδου, Χ. (2011). Η συμβουλευτική ψυχολογία στο σχολικό πλαίσιο. Hellenic Journal

of Psychology, 8(3), 289-308.
Βάμβουκας, Μ. Ι. (2007). Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και
μεθοδολογία.Γρηγόρης.
Μαγγόπουλος, Γ. (2014). Η μελέτη περίπτωσης ως ερευνητική στρατηγική στην αξιολόγηση
προγραμμάτων: θεωρητικοί προβληματισμοί. Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών,
16(64), 73-93.
Πολεμικού, Α. (2013). Συμβουλευτική και παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσεων. Στους Α.
Κοντάκος & Φ. Καλαβάσης (Επ. Επιμ). Θέματα εκπαιδευτικού σχεδιασμού 5: διαχείριση
κρίσεων και διακυβέρνηση εκπαιδευτικών μονάδων (σσ. 242-254). Διάδραση.

15