‫آلکالوئیدها‬

‫دکتر نیازی آچاریا‬

‫⚫ ترم پنجم‬

‫‪IP-NU‬‬ ‫⚫‬

‫معرفی‬
‫=‬ ‫آلکالوئید چیست‪ :‬آلکالوئید به معنای قلیایی دوست دارد‪ .‬داروساز ‪ W.Meissner‬اصطالح آلکالوئیدها را در سال ‪ 1819‬پیشنهاد کرد‪ .‬آلکالوئیدها (قلیایی = پایه‪oid ،‬‬
‫مانند زیر) ترکیبات نیتروژنی پایه با منشاء گیاهی هستند که ساختار مولکولی پیچیده ای دارند‪.‬‬
‫و بسیاری از فعالیت های دارویی‪".‬‬

‫مطابق با لندنبرگ‪ ،‬آلکالوئیدها به عنوان ترکیبات گیاهی طبیعی تعریف می‌شوند که دارای ویژگی پایه هستند و حداقل یک اتم نیتروژن در یک حلقه هتروسیکلیک دارند و دارای فعالیت‌های‬
‫بیولوژیکی هستند ‪.‬‬

‫با توجه به ویژگی های مشخصه آلکالوئیدها منشا گیاهی نیتروژن دار هستند‪ ،‬عمدتا ً از نظر نوری فعال هستند و دارای چرخه های ناهمگن نیتروژن هستند‪ ،‬زیرا واحدهای ساختاری با عملکرد‬
‫فیزیولوژیکی وجود دارد‪.‬‬
‫استثناها‬

‫کلشی سین‪ :‬کلشی سین به عنوان یک آلکالوئید در نظر گرفته می شود‪ ،‬اگرچه هتروسیکلیک نیست و به ندرت بازی می کند‪.‬‬
‫تیامین‪ :‬این پایه نیتروژن دار هتروسیکلیک است اما به عنوان یک آلکالوئید نیست زیرا به طور جهانی در ماده زنده توزیع می شود‪.‬‬
‫نیتروژن به عنوان زنجیره جانبی‪ :‬برخی از ترکیبات در آلکالوئیدها طبقه بندی می شوند‪ ،‬اما در حلقه هتروسیکلیک نیتروژن ندارند‪ ،‬اما حاوی نیتروژن در داخل زنجیره هستند مانند افدرین‪،‬‬
‫هوردنین ‪ ،‬بتانین ‪ ،‬کولین‪ ،‬موسکارین ‪ ،‬استریکنین و تریپتامین و غیره ‪.‬‬
‫ترکیب بازی با زنجیره باز طبیعی‪ :‬این ترکیبات دارای فعالیت فیزیولوژیکی هستند اما در آلکالوئیدها مانند کولین ‪ ،‬اسید آمینه‪ ،‬فنیل اتیل آمین ها و غیره طبقه بندی نمی شوند‪.‬‬
‫پیپرین ‪ :‬نه ویژگی اساسی دارد و نه فعالیت فیزیولوژیکی دارد‪ ،‬بلکه در آلکالوئیدها قرار دارد‪.‬‬

‫آلکالوئیدها‬

‫‪ ،‬آلکالوئیدها ترکیبات حلقوی حاوی نیتروژن در حالت اکسیداسیون منفی هستند‪ .‬که توزیع محدودی در موجودات زنده دارد ‪.‬‬ ‫‪Acc. Pelletier 1983‬‬
‫آلکالوئیدها به عنوان " ترکیبات اساسی فعال فیزیولوژیکی با منشاء گیاهی‪ ،‬که در آن حداقل یک اتم نیتروژن بخشی از یک سیستم حلقوی را تشکیل می دهد " تعریف می شوند‪.‬‬

‫⚫ عمدتا ً از اسیدهای آمینه بیوسنتز می شوند‬

‫طبقه بندی‪:‬‬

‫آلکالوئیدهای واقعی (معمولی) که از اسیدهای آمینه مشتق شده و دارای نیتروژن در یک حلقه هتروسیکلیک هستند‪ .‬به عنوان مثال آتروپین‬

‫پروتوآلکالوئیدهایی که از اسیدهای آمینه مشتق شده اند و در حلقه هتروسیکلیک نیتروژن ندارند‪ .‬به عنوان مثال افدرین‬

‫شبه آلکالوئیدهایی که از اسیدهای آمینه مشتق نمی شوند اما دارای نیتروژن در یک حلقه هتروسیکلیک هستند‪ .‬مثال کافئین‬

‫آلکالوئیدهای کاذب غیر آلکالوئیدهایی هستند که با واکنشگرهای آلکالوئیدی واکنش مثبت کاذب نشان می دهند‪.‬‬
 ‫سه نوع اصلی از آلکالوئیدها وجود دارد‪:‬‬

‫‪colchicine‬‬
‫‪Terpenoids or‬‬
‫‪purines‬‬
 ‫توزیع و وقوع‪:‬‬

‫در گیاهان پایین نادر است‪.‬‬

‫دو لپه ای ها بیشتر از تک لپه ای ها از نظر آلکالوئیدها غنی هستند‪.‬‬

‫و‬ ‫خانواده های غنی از آلکالوئیدها‪Apocynaceae ، Rubiaceae ، Solanaceae :‬‬

‫و غیره‪.‬‬ ‫‪Papaveracea‬‬

‫خانواده های عاری از آلکالوئیدها‪Rosaceae ، Labiatae :‬‬

‫بروز آلکالوئیدها‬
 ‫آلکالوئیدها ترکیبات شیمیایی نیتروژن دار هتروسیکلیک هستند که در طبیعت‪ ،‬حدود ‪ 15‬درصد گیاهان آوندی یافت می شوند و به طور گسترده در گیاهان عالی توزیع می شوند‪- .‬‬

‫‪Apocynace , papaveraceae , papilanaceae , rananeulaceae ,‬‬

‫‪solenaceae‬‬ ‫‪.‬‬

‫آنها به شکل نمک های اسید آلی مانند اسید استیک‪ ،‬اسید اگزالیک‪ ،‬مالیک‪ ،‬الکتیک‪ ،‬تارتاریک‪ ،‬تانیک‪ ،‬اسید آکونیتیک وجود دارند‪.‬‬

‫‪ .‬به قسمت هایی از گیاهان‪:‬‬ ‫‪Acc‬‬ ‫هستند ‪.‬‬ ‫‪veratrum‬‬ ‫تعداد کمی از آنها با قند به عنوان مثال سوالنوم ‪ ،‬گروه‬

‫توزیع در گیاهان‬

‫همه قطعات به عنوان مثال ‪Datura ، Ephedra، Lobelia‬‬

‫پوست درخت به عنوان مثال ‪Cinchona، Kurchi‬‬
‫دانه ها به عنوان مثال ‪Nux vomica، Colchicum‬‬
 ‫ریشه ها به عنوان مثال ‪Aconite، Rauwolfia ، Ipecac‬‬
‫میوه ها مثال فلفل سیاه‬
‫برگها به عنوان مثال تنباکو‪ ،‬هیوسیاموس‬
‫التکس به عنوان مثال تریاک‬
‫آلکالوئیدها به اشکال مختلف در گیاهان وجود دارند‬

‫پایگاه های رایگان‬

‫‪.‬‬ ‫نمک با اسیدهای آلی به عنوان مثال اگزالیک‪ ،‬اسیدهای استیک نمک با اسیدهای معدنی مانند ‪HCl ، H 2 SO 4‬‬
‫نمک با اسیدهای خاص‪:‬‬
‫اسید کوئینیک در سینچونا‬ ‫به عنوان مثال اسید مکونیک در تریاک‬

‫‪.‬‬ ‫شکل گلیکوزیدی به عنوان مثال سوالنین در ‪Solanum‬‬

‫نامگذاری‬

‫به گفته منبع آنها‪ :‬با توجه به خانواده ای که در آن یافت می شوند نامگذاری شده اند‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
 ‫به عنوان مثال پاپاوارین ‪ ،‬پانارناوین ‪ ،‬افدرین ‪.‬‬

‫با توجه به پاسخ فیزیولوژیکی آنها‪ :‬با توجه به پاسخ فیزیولوژیکی آنها نامگذاری می شوند‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫به عنوان مثال‪ .‬مرفین به معنای خدای رویاها‪ ،‬امتین به معنای استفراغ است‪.‬‬

‫‪ .3‬با توجه به وجود کشف‪ :‬وجود دارد نام بر اساس وجود کشف‪.‬‬

‫نامگذاری شده است‪.‬‬ ‫به عنوان مثال‪ .‬گروه ‪ pelletierine‬کاشف آن ‪PJ Pelletier‬‬
‫به نیتروژن متصل نمی‬ ‫‪ .4‬پیشوندها‪ :‬در نامگذاری آلکالوئیدها با چند پیشوند نامگذاری می شوند‪ .‬به عنوان مثال گروه ‪epi، iso ، neo، pseudo، nor-CH3‬‬
‫شود‪.‬‬

‫پیشوندها‪:‬‬

‫را نشان می دهد ‪.‬‬ ‫"‪ Nor-" N-demethylation‬یا ‪N- demethoxylation‬‬

‫به عنوان مثال نورپسودوافدرین و نورنیکوتین ‪.‬‬

‫‪ "-‬نشان دهنده کم آبی بدن است‪ ،‬به عنوان مثال آپومورفین ‪.‬‬ ‫"‪Apo‬‬
‫" ایزو‪ ، -‬شبه‪ ،-‬نئو‪ -‬و اپی‪ "-‬انواع مختلفی از ایزومرها را نشان می دهد‪.‬‬
‫پسوندها‪:‬‬

‫" ایزومریسم را به عنوان کینیدین و سینچونیدین مشخص می کند ‪.‬‬ ‫"‪dine-‬‬

‫"‪ " ine -‬نشان می دهد که در مورد آلکالوئیدهای ارگوت‪ ،‬فعالیت دارویی کمتری مانند ارگوتامینین از ارگوتامین کمتر است‪.‬‬
 ‫خواص عمومی‬

‫آلکالوئیدها معموالً از اسیدهای آمینه به دست می آیند و در دوزهای کم اثر فارماکولوژیک برجسته ای از خود نشان می دهند‪.‬‬

‫بیشتر آلکالوئیدها جامدات قلیایی مانند کینیدین‪ ،‬امتین و آتروپین هستند‪.‬‬

‫برخی از آلکالوئیدها به شکل مایع مانند کوئینین‪ ،‬نیکوتین و غیره یافت می شوند‪.‬‬

‫بی رنگ اما برخی از آنها رنگی مانند بربرین (زرد)‪ ،‬بتاین (قرمز) دارند‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫حاوی مقداری گوگرد ‪CHNO‬‬

‫چرخشی فعال نوری از نظر دارویی فعال تر از دکستروچرخشی است‪.‬‬

‫آلکالوئیدها طعم تلخی دارند و به شکل نمک در دسترس هستند‬

‫مشخصات فیزیکی‪:‬‬

‫وضعیت‪:‬‬ ‫‪-I‬‬
‫بیشتر آلکالوئیدها جامدات کریستالی هستند ‪.‬‬
‫تعداد کمی از آلکالوئیدها جامدات آمورف هستند به عنوان مثال امتین‪.‬‬
‫برخی از آنها مایعاتی هستند که عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ،‬یا‬‫فرار به عنوان مثال نیکوتین و ‪coniine‬‬

‫غیر فرار به عنوان مثال پیلوکارپین و هیوسین‪.‬‬

‫رنگ‪:‬‬ ‫‪-II‬‬
 ‫اکثر آلکالوئیدها بی رنگ هستند اما برخی رنگی هستند به عنوان مثال‪:‬‬
‫کلشی سین و بربرین زرد هستند‪.‬‬
‫کانادایی نارنجی است‪.‬‬
‫نمک های سانگوینارین مسی قرمز هستند‪.‬‬

‫انحالل پذیری‪:‬‬ ‫‪-III‬‬

‫هم بازهای آلکالوئیدی و هم نمک آنها در الکل محلول هستند ‪.‬‬

‫به طور کلی‪ ،‬بازها در حالل های آلی محلول و در آب نامحلول هستند استثناها ‪:‬‬

‫پایه های محلول در آب ‪ :‬کافئین‪ ،‬افدرین‪ ،‬کدئین‪ ،‬کلشی سین‪ ،‬پیلوکارپین و پایه های آمونیوم چهارتایی‪.‬‬

‫بازهای نامحلول یا کم محلول در حالل های آلی خاص ‪ :‬مورفین در اتر‪ ،‬تئوبرومین و تئوفیلین در بنزن‪.‬‬

‫نمک ها معموالً در آب محلول هستند و در حالل های آلی نامحلول یا کم محلول هستند‪.‬‬

‫استثناها‪:‬‬

‫نمکهای نامحلول در آب ‪ :‬کینین مونو سولفات ‪.‬‬

‫نمکهای محلول در حاللهای آلی ‪ :‬هیدروکلرایدهای لوبلین و آپوآتروپین در کلروفرم محلول هستند‪.‬‬

‫‪ -‬ایزومریزاسیون‪:‬‬ ‫‪IV‬‬
‫ایزومرهای فعال نوری ممکن است فعالیت های فیزیولوژیکی متفاوتی را نشان دهند‪.‬‬
‫است‪.‬‬ ‫ال ‪-‬افدرین ‪ 3.5‬برابر فعال تر از ‪ -d‬افدرین است‪ l -ergotamine 3-4 .‬برابر فعال تر از ‪d -ergotamine‬‬
‫د ‪ -‬توبوکورارین نسبت به شکل ‪ l‬مربوطه فعالتر است ‪.‬‬

‫کینین ( ‪ )L -form‬ضد ماالریا و ایزومر ‪ d‬آن کینیدین ضد آریتمی است ‪.‬‬

‫راسمیک ( غیر فعال) ‪ dl -atropine‬از نظر فیزیولوژیکی فعال است‪.‬‬

‫خواص شیمیایی‬

‫نیتروژن‪:‬‬ ‫‪-I‬‬
‫به عنوان مثال نورفدرین‬ ‫آمین های اولیه ‪R-NH 2‬‬
‫به عنوان مثال افدرین‬ ‫آمین های ثانویه ‪R2 -NH‬‬
‫به عنوان مثال آتروپین‬ ‫آمین های سوم ‪R3 -N‬‬
‫به عنوان مثال د ‪ -‬توبوکورارین‬ ‫نمک های آمونیوم چهارتایی ‪R4 -N‬‬
 ‫پایه‪:‬‬ ‫‪-II‬‬
‫‪R 2 -NH > R-NH 2 > R 3 -N‬‬
‫هگزاسیکلیک اشباع از آمین های آروماتیک‪ ،‬اساسی تر هستند‪.‬‬
‫آلکالوئیدها بر اساس پایه به دو دسته تقسیم می شوند‪:‬‬

‫پایه های ضعیف مانند کافئین‬

‫پایه های قوی مانند آتروپین‬
‫آلکالوئیدهای آمفوتریک * فنلی مانند مورفین‪ ،‬سفالین ‪ ،‬سایکوترین‬
‫* آلکالوئیدها با گروه های کربوکسیلیک مانند نارسئین‬
‫آلکالوئیدهای خنثی مانند کلشی سین‬

‫اکسیژن‬ ‫‪-II‬‬

‫بیشتر آلکالوئیدها حاوی اکسیژن هستند و طبیعت جامد دارند‬

‫به عنوان مثال آتروپین‪.‬‬

‫برخی از آلکالوئیدها عاری از اکسیژن هستند و عمدتا ً مایع هستند مانند نیکوتین‪ ،‬کونیین‪.‬‬
 ‫ثبات‬ ‫‪-IV‬‬
‫اثر گرما ‪:‬‬
‫آلکالوئیدها در اثر حرارت تجزیه می شوند‪ ،‬به جز‬
‫استریکنین و کافئین ( قابل تصعید )‪.‬‬

‫واکنش با اسیدها‪:‬‬

‫تشکیل نمک‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫دیل آلکالوئیدهای استر مانند آتروپین را هیدرولیز می کنند‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ .‬اسیدها ممکن است باعث شوند‬ ‫‪Conc‬‬ ‫‪-3‬‬

‫کم آبی بدن‪:‬‬

‫آتروپین → آپوآتروپین مورفین → آپومورفین دمتوکسیالسیون ‪:‬‬
‫به عنوان مثال کدئین‬
 ‫اثر قلیایی ها ‪:‬‬

‫‪.‬‬‫قلیا دل اکثر آلکالوئیدها را از نمک هایشان آزاد می کند‪ ،‬مانند ‪NH3‬‬ ‫‪-1‬‬
‫آنها ممکن است باعث ایزومریزاسیون ( راسمیزه شدن) آلکالوئید به عنوان تبدیل هیوسیامین به آتروپین شوند‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫آنها همچنین می توانند با آلکالوئیدهای حاوی یک گروه کربوکسیلیک مانند نارسئین نمک تشکیل دهند ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫با آلکالوئیدهای فنلی نمک تشکیل می دهند‪.‬‬ ‫قلیاهای قوی‪ :‬مانند ‪ NaOH‬آبی و ‪KOH‬‬ ‫‪-4‬‬
‫قلیاهای قوی باعث هیدرولیز آلکالوئیدهای استر (مانند آتروپین‪ ،‬کوکائین و فیزوستیگمین ) و آلکالوئیدهای آمید ( کلشیسین ) می شوند‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫قلیاهای قوی باعث باز شدن حلقه الکتون می شوند‪.‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ygen‬‬ ‫اثر نور و گاو اثر نور و اکسیژن‪:‬‬
‫برخی از آلکالوئیدها هنگام قرار گرفتن در معرض نور ناپایدار هستند و‬
‫اکسیژن و اکسیژن ناپایدار هستند ‪:‬‬
 ‫⚫ بازهای آزاد آلکالوئیدها در آب نامحلول و در حالل‌های آلی مانند کلروفرم‪ ،‬اتر و غیره محلول هستند‪.‬‬

‫⚫ نمک های آلکالوئیدی و آلکالوئیدهای چهارتایی در آب بسیار محلول هستند اما در حالل های آلی نامحلول هستند (استثناء‪:‬‬

‫‪ ،‬سولفات کینین به ندرت در آب محلول است‪.‬‬ ‫لوبلین ‪ HCl‬محلول در ‪CHCl3‬‬

 ‫طبقه بندی‬

‫بر اساس تاکسونومیک‪ :‬با توجه به خانواده آنها به عنوان مثال سوالناسه ‪ ،‬پاپیلیوناسه بدون اشاره نوع شیمیایی آنها وجود دارد و دیگری بر اساس جنس‪ .‬به عنوان مثال‪.‬‬ ‫‪)A‬‬
‫افدرا‪ ،‬سینچونا و غیره‬

‫ب) مبتنی بر فارماکولوژیک‪ :‬فعالیت یا پاسخ دارویی آنها‪ .‬مثال‪:‬‬ ‫‪)B‬‬

‫آلکالوئیدهای ضد درد‬ ‫‪.1‬‬
‫آلکالوئیدهای فعال قلبی و غیره شباهت شیمیایی در گروه خود ندارند‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ج) بر پایه بیوسنتتیک‪ :‬بر اساس این آلکالوئیدها بر اساس نوع آنها طبقه بندی می شوند‬

‫پیش سازها یا ترکیبات بلوک ساختمانی که توسط گیاهان برای سنتز ساختار پیچیده استفاده می شود‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ .‬مورفین‪ ،‬پاپاورین ‪ ،‬نارکوتین ‪ ،‬توبوکورارین و کلشی سین در پایه مشتق شده از فنیل آالنین تیروزین‪.‬‬
‫د) طبقه بندی شیمیایی‪ :‬این طبقه بندی به طور جهانی پذیرفته شده و به ساختار حلقه اساسی بستگی دارد‪ .‬با توجه به این دو گروه اصلی‬

‫طبقه بندی تاکسونومیک‬

 ‫" یعنی طبقه بندی طبقه بندی سروکار دارد‪ .‬رایج ترین گونه ها جنس‪ ،‬زیرجنس‪ ،‬گونه‪ ،‬زیرگونه‪ ،‬انبوهی از آلکالوئیدها هستند که به طور‬ ‫‪Taxon‬‬ ‫این طبقه بندی خاص اساسا ً با "‬
‫انحصاری مبتنی بر "نظم طبیعی" هستند‪ .‬چند نمونه معمولی از خانواده‌های گیاهی و گونه‌های مختلف مرتبط با آن‌ها در زیر بیان شده‌اند‪ ،‬یعنی‪:‬‬

‫کانابیناس ‪ :‬به عنوان مثال‪ ،‬شاهدانه ساتیوا‪( ،‬کنف‪ ،‬ماری جوانا)‪.‬‬ ‫(‪)i‬‬
‫‪( .‬کینین)؛ میتراژینا درست‌نما کورث ( کاتوم ‪،‬‬ ‫یاقوتی ‪ :‬به عنوان مثال‪Cinchona sp ،‬‬ ‫(‪)ii‬‬
‫( جان )‪.‬‬ ‫کراتوم ‪ ،‬پنبه )؛ پاوزینیستالیا ) ‪johimbe (K. Schum‬‬
‫سوالناسه ‪ :‬به عنوان مثال‪ ،‬آتروپا بالدونا ال‪( ،.‬شیب شب کشنده‪ ،‬بالدونا )؛ برونفلسیا ‪uniflorus (Pohl) D. Don ( Manaca ,‬‬ ‫(‪)iii‬‬
‫) ‪ ;Manacan‬فلفل دلمه ای‪ ،‬فلفل دلمه ای‪ ،‬پاپریکا؛ ‪ ( . Datura candida (Pers.) Saff‬بوراچرو ‪ ،‬فلوریپوندیو )؛ سوالنوم‬

‫‪( ،.dulcamara L‬تلخ شیرین‪ ،‬شب تلخ‪) Felonwood ،‬؛ ویتانیا ‪somniferum (L.) Dunal ، ( Ashwagandha‬‬
‫) و غیره‪.‬‬

‫طبقه بندی فارماکولوژیک‬

‫مورفین به عنوان مسکن مخدر؛‬ ‫(‪)i‬‬

‫کینین به عنوان ضد ماالریا؛‬ ‫(‪)ii‬‬
‫استریکنین به عنوان تحریک پذیری رفلکس‪.‬‬ ‫(‪)iii‬‬
 ‫لوبلین به عنوان محرک تنفسی‪.‬‬ ‫(‪)iv‬‬
‫بولدین به عنوان کلرتیک و ملین‪.‬‬ ‫(‪)v‬‬
‫آکونیتین به عنوان نورالژی‪.‬‬ ‫(‪)vi‬‬
‫پیلوکارپین به عنوان عامل ضد گلوکوم و میوتیک ‪.‬‬ ‫(‪)vii‬‬
‫;‬‫‪ Ergonovine‬به عنوان ‪Oxytocic‬‬ ‫(‪)viii‬‬
‫افدرین به عنوان گشادکننده برونش؛‬ ‫(‪)ix‬‬
‫نارسئین به عنوان مسکن (مخدر) و ضد سرفه‪.‬‬ ‫(‪)x‬‬
‫طبقه بندی آلکالوئیدها بر اساس منشاء‪:‬‬

‫⚫ ( الف) آلکالوئیدهای واقعی‪ :‬اینها در طبیعت پایه هستند‪ ،‬مشتقات اسیدهای آمینه دارای نیتروژن در حلقه هتروسیکلیک‪ ،‬در گیاهان به عنوان نمک اسیدهای آلی وجود دارد‪ .‬به عنوان مثال‪ :‬کینین‪،‬‬
‫مورفین‪ ،‬آتروپین‪.‬‬

‫⚫ ( ب) پروتو‪ /‬آمینو آلکالوئیدها‪ :‬اینها آمین های بیولوژیکی ساده‪ ،‬پایه ای‪ ،‬مشتقاتی از اسیدهای آمینه‪ ،‬فاقد اتم نیتروژن هتروسیکلیک در سیستم حلقه (اما در زنجیره جانبی) هستند‪ .‬به عنوان مثال‬
‫افدرین‪ ،‬کلشی سین‬

‫⚫ ( ج) شبه آلکالوئیدها‪ :‬اینها ترکیبات نیتروژن دار ضعیف بازی هستند که از اسید آمینه مشتق نمی شوند اما اتم نیتروژن هتروسیکلیک دارند‪ .‬به عنوان مثال پایه های پورین مانند کافئین‬

‫د) طبقه بندی شیمیایی‪ :‬این طبقه بندی به طور جهانی پذیرفته شده و به ساختار حلقه اساسی بستگی دارد‪ .‬با توجه به این دو گروه اصلی‪.‬‬
‫آلکالوئیدهای غیرهتروسیکلیک‪ :‬در این گروه از آلکالوئیدها یک حلقه هتروسیکلیک در ساختار آنها وجود ندارد‪ .‬به عنوان مثال هوردینین ( ‪Hordeum‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ ،) vulgare‬افدرین ( ‪. Genateceae ) Ephedra gerardiana‬‬

‫آلکالوئیدهای هتروسیکلیک‪ :‬بر اساس حلقه هتروسیکلیک‪ ،‬آلکالوئیدها به زیر تقسیم می شوند‬ ‫‪.2‬‬
 ‫تست های کیفی‬

‫معرف های بارشی‪:‬‬

‫آنها عادت دارند‪:‬‬

‫عدم وجود یا وجود آلکالوئیدها را نشان می دهد ‪ -2‬آزمایش کامل استخراج‬ ‫‪-1‬‬

‫معایب‪ :‬برخی از غیر آلکالوئیدها مانند پروتئین ها‪ ،‬الکتون ها‪ ،‬کومارین ها تداخل دارند‪.‬‬
‫طبقه بندی عوامل رسوب دهنده آلکالوئیدی‪:‬‬

‫معرف هایی که نمک های مضاعف را تشکیل می دهند‪ :‬الف‪ -‬معرف مایر‪ :‬یدید جیوه پتاسیم‪ .‬ب‪ -‬معرفهای‬
‫دراگندورف ‪ :‬یدوبیسم متات پتاسیم ‪ .‬ج‪ -‬کلرید طال‪.‬‬

‫معرف های حاوی هالوژن‪ :‬الف‪ -‬معرف واگنر‪ :‬ید‪ /‬یدید پتاسیم‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪ -3‬اسیدهای آلی‪:‬‬
 ‫الف‪ -‬معرف هاگر‪ :‬اسید پیکریک ب‪ -‬اسید تانیک‪.‬‬

‫‪ -4‬اسیدهای با وزن مولکولی باال اکسیژن دار‪ :‬الف‪ -‬اسید فسفومولیبدیک ب‪ -‬اسید فسفو تنگستیک ج‪ -‬اسید‬
‫سیلیکوتنگستیک‬

‫رنگی ‪:‬‬

‫فروهد ‪ :‬اسید فسفومولیبدیک‬ ‫‪-1‬‬

‫معرف ‪Marqui's : Formaldehyde/ Conc. H 2 SO 4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫معرف ماندالین ‪ :‬اسید سولفوانیدیک‬ ‫‪-3‬‬
‫معرف ‪Erdmann's: Conc. HNO 3 / Conc. H 2 SO 4‬‬ ‫‪-4‬‬
‫مکه ‪ :‬اسید سلنیوس ‪ -conc. H 2 SO 4 6 /‬معرف ‪Shaer : Hydrogen‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ - peroxide / conc. H 2 SO 4 7‬معرف روزنتالر ‪ :‬آرسنات پتاسیم ‪conc. H 2 SO 4 /‬‬
 ‫‪ :‬رنگ مایل به قرمز‬ ‫‪Conc. HNO 3 -8‬‬
‫تعداد این معرف های خاص باید در بخش زیر توضیح داده شود‪:‬‬

‫الف(الف) معرف فروهد ‪ 5 :‬میلی گرم مولیبدیک اسید یا مولیبدات سدیم را در ‪ 5‬میلی لیتر ‪ H2SO4‬غلیظ خالص حل کنید‪.‬‬

‫معرف ‪ :Erdmann‬مخلوطی از ‪ 10‬قطره کنسانتره ‪ HNO3‬و ‪ 100‬میلی لیتر آب به ‪ 20‬میلی لیتر ‪ H2SO4‬غلیظ خالص اضافه می شود‪.‬‬ ‫(‪)b‬‬

‫‪ : Marqui's‬مخلوطی از ‪ 3-2‬قطره محلول فرمالدئید (‪ )%40‬با ‪ 3‬میلی لیتر ‪ H2SO4‬غلیظ ‪.‬‬ ‫(‪)c‬‬

‫ماندالین ‪ 1 :‬گرم پودر آمونیوم وانادات ریز را در ‪ 200‬گرم غلظت خالص حل کنید‪.H2SO4 .‬‬ ‫(‪)d‬‬

‫‪ Mecke‬گرم اسید سلنیوس را در ‪ 200‬گرم ‪ H2SO4‬غلیظ خالص حل کنید‪.‬‬ ‫‪:1‬‬ ‫(‪)e‬‬

‫(و) حجم ‪ Dragendrof‬اصالح شده به ‪ 100‬میلی لیتر آب‪.‬‬

‫روزنتالر ‪ 1 :‬گرم آرسنات پتاسیم را در ‪ 100‬گرم غلیظ خالص حل کنید‪.‬‬ ‫(‪)g‬‬

‫‪.H2SO4‬‬

‫‪ H2O2‬خالص را با ‪ 10‬حجم ‪ H2SO4‬غلیظ مخلوط کنید‪.‬‬ ‫‪ Schaer's : 1‬حجم از ‪30%‬‬ ‫(‪)h‬‬

‫توجه‪ :‬معرف همیشه قبل از استفاده از نو آماده می شود‪.‬‬
‫آزمایشات شیمیایی‬
 ‫تست های خاص‬

‫⚫ برای آلکالوئیدهای ارگوت‪ :‬رنگ آبی تولید شده توسط آلکالوئیدهای ارگوت با ‪Van Urk‬‬
‫⚫ معرف (یا معرف ارلیخ) یعنی پارادیمیل آمینو بنزآلدئید در ‪H2SO4 %65‬‬
‫‪،‬‬

‫⚫ برای تخمین کمی آلکالوئیدهای ارگوت استفاده شده است‪.‬‬

‫برای سنجش آنها استفاده می شود‪.‬‬ ‫⚫ ( ‪ )ii‬برای آلکالوئیدهای بالدونا ‪ :‬رنگ بنفش ناشی از آلکالوئیدهای بالدونا با بخار ‪ HNO3‬و محلول الکلی ‪KOH‬‬
‫استخراج‪ ،‬خالص سازی و جداسازی آلکالوئیدها از گیاهان پودری‬

‫استخراج و تصفیه‬
‫روش اول‪:‬‬
‫پودر با مواد قلیایی درمان می شود تا بازهای آزاد آزاد شود که سپس می توانند با حالل های آلی غیر قابل اختالط آب استخراج شوند‪.‬‬

‫روش دوم‪:‬‬
‫مواد پودر شده با آب یا الکل آبی حاوی اسید رقیق استخراج می شود ‪ .‬آلکالوئیدها به عنوان نمک آنها همراه با ناخالصی های محلول استخراج می شوند ‪ .‬بسیاری از اسیدها را می توان‬
‫‪ ،‬سولفوریک‪ ،‬سیتریک‪ ،‬تارتاریک)‪ ،‬اما همیشه در غلظت های بسیار رقیق (‪.)%5-1‬‬ ‫استفاده کرد (‪HCL‬‬
 ‫روش سوم‪:‬‬
‫که حالل های خوبی برای نمک ها و بازهای آزاد هستند استخراج می شود‪.‬‬ ‫پودر با حالل های آلی محلول در آب مانند ‪ MeOH‬یا ‪EtOH‬‬

‫آزادسازی پایگاه های آزاد‪:‬‬

‫از قلیاها برای آزادسازی پایه های آزاد استفاده می شود‪ .‬قلیاها باید به اندازه کافی قوی باشند تا پایه های آزاد را آزاد کنند‪.‬‬

‫با این حال‪ ،‬در برخی موارد باید از انتخاب قلیایی قوی اجتناب شود‪:‬‬

‫آلکالوئیدهای استر به عنوان مثال آلکالوئیدهای سوالناس ‪ ،‬محلول های کربنات استفاده می شود‬ ‫‪-1‬‬

‫آلکالوئیدهای آمید مانند کلشی سین‬ ‫‪-2‬‬

‫آلکالوئیدهای فنلی مانند مورفین‬ ‫‪-3‬‬

‫آلکالوئیدهای الکتون مانند پیلوکارپین‬ ‫‪-4‬‬

‫داروهای چرب ناشی از صابونی شدن و تشکیل امولسیون‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫در برخی موارد‪ ،‬به عنوان مثال پوست سنجد‪ ،‬مخلوطی از هیدروکسید کلسیم و هیدروکسید سدیم باید استفاده شود زیرا آلکالوئیدها به تانن ها متصل می شوند‪.‬‬
 ‫‪:‬‬‫‪NH 4 OH‬‬
‫بیشترین استفاده به دلیل مزایای بسیاری‪:‬‬

‫به اندازه کافی قوی است که بیشتر آلکالوئیدها را از نمک آنها آزاد کند‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫مالیم تر از قلیایی های ثابت‪ ،‬بنابراین ایمن تر‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫فرار بسیار آسان برای خالص شدن از شر آن‪.‬‬ ‫‪-3‬‬

‫سایر مواد قلیایی‪:‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪Na 2 CO 3 , NaHCO 3 , Ca(OH) 2 , MgO‬‬

‫استخراج پایه های آزاد‪:‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪CHCl 3‬‬

‫حالل قوی می تواند بیشتر آلکالوئیدها را استخراج کند‪.‬‬
‫عصاره ها حاوی ناخالصی های بیشتری هستند‪.‬‬
‫سرطان زا‬
‫اتر‪:‬‬
‫عصاره تمیزتری می دهد اما دارای معایبی است‪:‬‬

‫نوسانات باال‬ ‫‪-1‬‬

 ‫تشکیل پراکسید‬ ‫‪-2‬‬
‫امتزاج پذیری آب باال‬ ‫‪-3‬‬
 ‫استخراج در محیط قلیایی‬
‫مرحله ‪ : 1‬گیاه پودر شده و بدون چربی با محلول آبی قلیایی مخلوط می شود‪.‬‬
‫• این آلکالوئیدها را از ترکیب نمک آنها جابجا کرد‪.‬‬
‫سپس بازهای آزاد با حالل های آلی استخراج می شوند‪.‬‬
‫حالل آلی‪ :‬کلروفرم‪ ،‬دی کلرومتان یا اتیل استات ‪ -‬به سمیت‪ ،‬ایمنی‪ ،‬هزینه و سهولت بازیابی و بازیافت‬
‫حالل بستگی دارد‪.‬‬
‫مرحله ‪ : 2‬حالل آلی حاوی آلکالوئیدها (بازها) از باقیمانده جدا شده و در صورت نیاز تحت فشار تغلیظ‬
‫می شود‪.‬‬
‫حالل با محلول آبی اسیدی هم زده می شود‪ :‬آلکالوئیدها به صورت نمک وارد محلول می شوند‪.‬‬
‫ناخالصی ها در فاز آلی باقی می مانند‪ .‬تا زمانی که فاز آلی دیگر حاوی آلکالوئید نباشد‪ ،‬تکرار شود‪.‬‬
 ‫استخراج آلکالوئید‪ :‬مرحله سوم‬
‫محلول آبی نمک های آلکالوئید با یک حالل آپوالر (هگزان) شسته می شود‪.‬‬

‫با استفاده از یک حالل آلی غیرقابل اختالط با آب با پایه قلیایی می شود‪.‬‬

‫آلکالوئیدها در فاز آلی رسوب کرده و حل می شوند‪.‬‬

‫استخراج فاز آبی تا زمانی ادامه می یابد که همه آلکالوئیدها به فاز آلی منتقل شوند (هنگامی که واکنش‬
‫مایر روی فاز آبی منفی می شود آزمایش می شود)‪.‬‬

‫این مرحله تصفیه ممکن است در یک قیف جداسازی یا در استخراج گرهای گریز از مرکز انجام شود‪.‬‬
 ‫استخراج آلکالوئید در محیط اسیدی‬
‫‪ 2‬روش های ممکن‬

‫داروی پودر شده مستقیما ً با آب اسیدی استخراج می شود‬

‫یا‬

‫داروی پودر شده با الکل اسیدی یا محلول هیدروالکلی استخراج می شود ‪.‬‬
‫سپس تقطیر در خالء انجام می شود (الکل را از بین می برد‪،‬‬
‫باقی مانده و آبی اسیدی‬
‫محلول نمکهای آلکالوئیدی) تقطیر خالء در هر دو مورد‪ :‬نتایج = محلول آبی‬
‫نمکهای آلکالوئیدی که نیاز به خالص سازی دارند‪.‬‬

‫تصفیه حاصل شده توسط‬

‫محلول قلیایی کننده و پایه های استخراج با حالل آلی غیر قابل امتزاج‪.‬‬

‫آلکالوئیدهای موجود در محلول را به صورت انتخابی روی رزین تبادل یونی‬

‫جذب کرده و سپس آنها را با اسید قوی شستشو دهید‪.‬‬

‫رسوب آلکالوئیدها به صورت یدومرکورات ‪ .‬آلکالوئیدهای حاصل با فیلتراسیون بازیابی می شوند‪ ،‬در مخلوطی از آب‪ ،‬الکل و استون حل می شوند و با عبور از یک رزین تبادل یونی‬
‫تجزیه می شوند‪.‬‬
 ‫آلکالوئیدهای فرار‬

‫بهترین راه برای استخراج آنها تقطیر با بخار است‪.‬‬

‫مواد گیاهی ‪ +‬آب ‪ +‬قلیایی ثابت‬

‫حرارت‬
‫بخار حاوی‬

‫اسیدی ‪.‬‬ ‫‪sloutation‬‬ ‫آلکالوئیدهای دریافت شده در‬

‫خالص سازی فراکسیون آلکالوئیدی خام‪:‬‬

‫روش های تکراری اسید‪-‬باز‪:‬‬

‫عصاره را اسیدی کنید ‪ ،‬با حالل آلی استخراج کنید (ناخالصی های غیر آلکالوئیدی را حل کنید)‪ ،‬قلیایی کنید و دوباره با حالل های آلی استخراج کنید (حالل آلکالوئیدها)‪.‬‬
‫رسوب با عامل رسوب دهنده آلکالوئیدی‪.‬‬
‫تبدیل به نمک های کریستالی‪.‬‬
 ‫محل تشکیل آلکالوئیدها در گیاهان‬

‫آلکالوئیدهای طبیعی که در اندام‌ها یا قسمت‌هایی از یک گیاه خاص وجود دارند‪ ،‬منطقا ً نشان نمی‌دهند که آنها در آن اندام‌های خاص سنتز یا تشکیل شده‌اند‪.‬‬

‫که قبالً در مورد آن صحبت شد‪ ،‬بیشتر توضیح داده شود‪ ،‬همیشه در‬ ‫ممکن است با مثال معمولی از آلکالوئیدهای موجود در چندین گونه ‪ Datura‬و گونه‌های ‪Nicotiana‬‬
‫ریشه‌ها تشکیل می‌شوند‪ ،‬اما به سرعت به برگ‌ها منتقل می‌شوند ‪.‬‬

‫در نتیجه‪ ،‬برگ‌های این گونه گیاهان دارویی که معموالً آلکالوئیدها در آن‌ها تجمع می‌یابند‪ ،‬بخش ایده‌آل و حیاتی برای استخراج بعدی و جداسازی مقادیر نسبتا ً قابل‌توجهی از آلکالوئیدها است‪.‬‬

‫عملکرد آلکالوئیدها در گیاهان‬

‫به عنوان عوامل سمی دارای موقعیت استراتژیک در گیاهان از این طریق آنها را در مقابل محافظت می کند‬ ‫(‪)a‬‬
‫حیوانات یا حشرات گیاهخوار‪،‬‬

‫به عنوان محصوالت جانبی احتمالی واکنش های سم زدایی مختلف که نشان دهنده یک قفل متابولیک است‬ ‫(‪)b‬‬
 ‫از ترکیبات‪ ،‬در غیر این صورت مضر یا مضر برای گیاه‪،‬‬

‫به عنوان عوامل رشد تنظیمی برجسته‪ ،‬و‬ ‫(‪)c‬‬

‫به عنوان مواد ذخیره در گیاه قادر به تامین نیتروژن یا سایر عناصر ضروری برای اقتصاد آن است‪.‬‬ ‫(‪)d‬‬
 ‫پیش نشانگرهای اصلی برای آلکالوئیدها‬

‫‪ -‬اورنیتین و لیزین‬ ‫گروه ‪ :1‬آلیفاتیک ‪AA‬‬

‫* پیش نشانگرهای آلکالوئیدهای پیرولیدین ‪ ،‬پیپریدین و تروپان‬

‫معطر ‪ -‬فنیل آالنین‪ ،‬تیروزین‪ ،‬تریپتوفان‬ ‫‪AA‬‬

‫منجر به آلکالوئیدهایی با منشاء بیوسنتزی مخلوط می شوند‪.‬‬ ‫ج پیش سازهای ترپن ها‪ ،‬استروئیدها و پلی کتیدها ‪ -‬اغلب همراه با آلیفاتیک یا آروماتیک ‪AA‬‬