Machine Translated by Google

Haur euskaldunen erbestea 1936-1940

Gerra garaian adingabeen ebakuazioa Euzkadiko

Gobernuak 60 bat espedizio berri antolatu zituen
30 bat ontzitan.
Machine Translated by Google

Haur euskaldunen erbestea 1936-1940

Haurren erbestea. 1937ko ekainaren 10ean, gerra garaian adingabeen ebakuazioa Euzkadiko
Gobernuak 60 bat espedizio berri antolatu zituen 30 bat ontzitan.

Biztanleria zibilaren ebakuazio handiak, 1937ko maiatzaren hasieran hasi zirenak, areagotu
egin ziren urte horretan zehar, eta ez zuten etengo Bilbo erori arte. Itsasontziz ontzi
-batzuetan Sotako “Habana” eta “Goizeko-Izarran”, eta beste batzuetan luxu gutxiagoko
ontzietan-, exodoa ez zen eten Frantzian eta beste herrialde batzuetan itxaroten zen lasaitasuna
lortu arte.

Zentro hauek sortzean Eusko Jaurlaritzaren helburu nagusietako bat haur guztiengana helduko
zen hezkuntza gutxi-asko arautua ezartzea zen guztietan. Agerikoa da agintariek ebakuatutako
umeekin batera irakasle eta andereño ugari egoteari eman zioten garrantzia. Horiek guztiak
errefuxiatu txikien irakaskuntzaz jorratzen hasi ziren bai Eusko Jaurlaritzaren zentroetan, bai
beste erakunde eta erakunde pribatuek sortutakoetan.

Zentzu honetan Donibane-Garaziko "Ziudadela"n ezarritako kolonian egindako irakaskuntza

lana nabarmendu behar dugu. Noren Zuzendaria Vicente Amezaga Aresti doktorea, Euskal
haurren erbestearen baitan duen garrantzia ez da soilik haur kopururik egonkor mantendu zuen
kolonia izateak zehazten, baizik eta zentro hau euskal hezkuntza- eta kultura-heziketa-zentro
bihurtu zelako. Koloniak euskal kulturako pertsonaia ugari hartu zituen eta bere zereginetan
maila handiko irakasle andereño eta erlijioso talde bat izan zuen. Vicente Amézaga Eusko
Jaurlaritzako Lehen Hezkuntzako zuzendaria izan zen koloniako lehen zuzendaria eta bertan
jarritako hezitzaile talde handia koordinatzeaz arduratu zen.

Gehienak aurretik Euzkadi Eskola, Eskola Nazional... hainbat irakasle izan ziren eta jada
ezagutzen zituzten ume gehienak.

Auzo horretako umeen ia bi herenak katolikoak ziren eta euskaldunen tasa handia ere
bazegoen, haur asko Euzkadi Eskoletan izan baitziren; gainerakoak, gehienbat, euskal
abertzaleen familiatik etorri ziren66. Bertan ostatu hartutako haurrak sexuaren, adinaren arabera
eta euskararen ezagutzaren arabera ere banatuta zeuden edo ez, eta horri esker, bi alderdietatik
abiatuta hainbat talde eta hainbat klase osatzea ahalbidetu zuten. Eskolak euskaraz eta
gaztelaniaz ere bazeuden, gainera, hezkuntza maila ugari ezarri ziren, oinarrizko hezkuntzatik
hasi eta gazteentzako tailerren atal bat ezarri arte, Lanbide Heziketarako hastapen gisa
kalifikatu genezakeen honetan, helduagoentzako. hamalau urte baino gehiago.

Aurretik aipatu ditugun gainerako haur-zentroek antzeko eskema jarri zuten martxan, nahiz eta
haur-kopuru txikiagoak ez zuen aukera ematen adin edo sexu aldetik sortutako talde
homogeneoak sortzea.
"Ziudadela"

Leizaolako Departamentuaren helburu nagusietako bat hezkuntzari dagokionez, haur kolonietan

euskarazko irakaskuntza hedatzea, oso baldintzatuta zegoen.
Machine Translated by Google

kolonia ezberdinetako hezitzaileen irizpideak bateratuko lituzkeen hezkuntza programa landu

baten faltagatik eta, batez ere, beharrezko materialaren faltagatik, batez ere gramatika-
eskuliburuak.Muga horiek gorabehera, haurren kolonia batzuetan antolatu ziren. by Eusko
Jaurlaritzan baziren ekimen pertsonal handiko irakasle eta filologoak, ezinbesteko gutxieneko
material falta hori ilusioz eta ahaleginez konpentsatzen saiatu zirenak. Horixe izan zen, besteak
beste, jada aipatu dugun Kataluniako Bergarako haurren koloniako zuzendari Jerónimo de
Olaizoía eta Mikel Arruza "Arrugain", pedagogo eta euskara irakaslea, ohiko kolaboratzailea.
euskarazko aldizkari ugari eta hizkuntza honi buruzko hainbat eskulibururen egilea, hala nola,
Practical Method for Learning Basque (1925)" eta Euskeraz ikasteko bidé erraza (1934),
"Citadelle" auzoan eskolak ematen zituena.

Euskal kultura tradizionalak, bere agerpen anitzetan, bultzada izugarria izan zuen haurren
kolonien barruan, haurrak tradizioan eta folklorean hezteko helburuarekin. Kolonia horietako
gehienetan, euskal dantza ezberdinak interpretatzeko gai ziren abesbatza eta dantza talde
ugari sortu ziren, eta kolonien barruan zein kanpoan emanaldi ugari egin zituzten Frantziako
Euskal Herria eta inguruak eszenatoki nagusitzat zituzten bira txikietan. hurrengo69.

Umeen parte-hartzea duen kultur esparru honetan, azpimarratzekoa da “Elai-Alaí” haur taldeak
jokatu duen papera. Bere zuzendari Segundo de Olaetak 1925ean sortutako talde hau
Gernikako haurrek osatzen zuten. Hain zuzen ere, bere jatorria eta bere ahalmen iradokitzailea
bultzatu zuen Agirre Lehendakaria Frantziara joatea erabakitzera Europa garai hartako
frankistek bultzatutako euskaldunen irudia ezagutarazteko ibilgailu gisa.

Frantziara joan zen taldea 48 haurrek osatzen zuten. Beren lehen egoitza St-Jean-Pied-de-Port-
eko "Citadelle"n ezarri zuten, geroago Suresnesera joan ziren eta azkenik Bry-sur-Marnera,
Paristik gertu, non benetako jauregi batean bizi ziren70 "Elai-Alai" , gehienbat helduek osatutako
"Eresoinka" abesbatzarekin batera, Frantziako hainbat antzoki eta aire zabaleko agertokitan
aritu zen, arrakasta handiz eta prentsa kritikarien artean harrera ona izan zuena, Eusko-Deyan
etengabe islatu zen prentsan. Euzkadi Gobernuaren organoa Frantzian.

Erlijioak ere presentzia nabarmena izan zuen Eusko Jaurlaritzako umeen kolonia ezberdinetan,
eguneroko bizitzako elementu bat gehiago bezala, batez ere Leizaolako Departamenduaren
menpeko kolonietan, Donibane-Garaziko "Citadelle" kolonia kasu. Zentro honetan meza eta
errosarioa egunero izaten ziren eta koloniak aktibo egon zen garaian haur asko izan ziren
bertan lehen jaunartzea egiten zutenak.

"Ziudadela" auzoan erlijio-jarduerak izan zuen garrantzia izan arren, egun osoan zehar hainbat
erlijio-elizkizunekin, ez da gainerako auzoetara hedagarria eta egoera guztiz kontrakoa zen
kasuak ere egon ziren, kolonian gertatu zen bezala. Orthezko non giro laikoa nagusitu zen.
Haur eta andereñoek mezatara joatea ere debekatuta egon zen denbora batez, egoera hori
iragankorra izan arren73. Modu generikoan, erlijio-jardunbideei dagokienez, tolerantzia handia
izan zela nabarmendu dezakegu, Euskal Herrian gerra garaian jada gertatu zen bezala.
Machine Translated by Google

.
Ekainaren amaieran Euskal Herritik irtendako umeen kopurua guztira
antolatutako haurren ebakuazioak martxotik 20.854ra igo ziren, gisa
beheko taulan ikus daiteke.

N. taula 1) Martxoaren eta bitartean haurren espedizioetan ebakuatutako euskal haurrak

1937ko ekaina.

Itsasontzia Data Portua zk

irten etorrera haurrak

"B3anche"/"Campbe 20-UI-1937 St-Jean-de 450

H" Argia

"Habana" 6-V-1937 La Pallice 2.273

"Gpizeko Izarra" 6-V-1937 Pauillac 163

'Carimare' 9- 1937ko maiatzak Pauillac 500

Y'Margaux",
"Chateau-Palmer"

"Habana" Í6-V-1937 Pauillac 2.185

"Habana" 1937ko maiatzaren 21a Southampto 3.861

n

"Cape Crown" 1937ko La Pallice 737

maiatzaren 22a.

"Habana" l-VI-1937 La Pallice 2.318

. "Habana" 1937ko ekainaren 6an La Pallice 2.337

"Goizeko-Izarra" 1937-VI-10 Baiona 139

"Goizeko-Izarra" 1937-VI-13 Baiona 131

"Habana" 1937-VI-13 Pauillac 4.500

"Ploubazlanec" 1937-VI-13 Panillac 300

Machine Translated by Google

"Alice Marie" 15- VI- i 937 La Pallice 150

''Ploubazlanec'' 23^VI-1937 Pauillac 800

Machine Translated by Google

2. taula. 1937ko martxoa eta ekaina bitartean haurren espedizioetan herrialde ezberdinetara
ebakuatutako euskal haur kopurua.

Heldu den herrialdea Haur kopurua

Frantzia 15.383

Britainia Handia 3.861

SESB 1.610

Guztira 20.854

Ebakuazio Balantzea

Egin dugun azterketa sakonaren ondoren, 1937ko martxotik urrira bitartean 32.000 haur euskaldun baino
gehiago atzerriratu zirela baiezta dezakegu.

Umeen ebakuazio garaian, 1937ko martxoa eta ekainaren amaiera bitartean, 20.854 ume irten ziren atzerrira.
15.383 iritsi ziren Frantziara, 3.861 Britainia Handira eta 1.610 SESBera.

Bilbo erori ostean, ekain amaieratik urrira bitartean Kantauri eta Asturiasko portuetatik hustutako euskal umeen
zifrara hurbiltzeak zailtasun handiagoak sortzen ditu, izan ere -azterketa osoan adierazi dugunez- batzuetan
itsasontzien arteko harremanak. bidaiari kopurua bakarrik islatu eta ez bereizten errefuxiatu euskaldun,
kantabriar edo asturiar, engaina gaitzaketen alderdi guztiak.

Muga horiek konpontzeko espedizio kopuru onetako kideen adinari eta jatorriari buruzko datuak aztertu ditugu.
Abuztuan zehar egindako bidaien zerrendetan zentratzen bagara, ikusten dugu nola bertaratzen diren haur
euskaldunen batez besteko portzentajea pasabidearen % 30 (31,34) ingurukoa den.

Beraz, nabaria da hilabete horretan zehar egindako espedizioetan euskal umeen presentzia handia, presentzia
ez zen txikiagoa uztailean zehar, prentsan eta frantses iturrietan haur eta emakumeen presentzia gehiena
adierazten duten datuen arabera. Premisa hauekin, zifren dogma egin nahi izan gabe, ekain amaieratik urrira
ebakuatutako haur euskaldunen kopurua 11.000 haur baino gehiagokoa izan daitekeela uste dugu.

Oro har, martxotik urrira bitartean, 26.000 haur euskaldun baino gehiago lehorreratu ziren Frantziako
kostaldean. Frantzian, 22.800 geratu ziren, nahiz eta halako umeak ez ziren inoiz bat etorri denboran
Frantziako lurraldean. 3.278 haur heldu ziren Belgikara etapaka; 250 txiki inguru Suitzan eta beste 100
Danimarkan hartu zituzten.
Machine Translated by Google

Aztertutako ontziak honako hauek dira: "Marvia" eta! Abuztuak 4 539 haur/2.600 errefuxiatu
(%20,7). "Pilton" abuztuaren 8an 928 haur/2.424 errefuxiatu (%38,2), "Bramden" abuztuaren
10ean 295/743 errefuxiatu (%39,7). "Stanwool" abuztuaren 1ean 401/1.350 errefuxiatu (%29,7),
"Nausea Vale" abuztuaren 17an 853/2.331 errefuxiatu (%28,4). Guztira 3.016 haur ebakuatu
zituzten bost espedizio hauetan.

1937an zehar erbesteratutako 32.000 umeren azken zifrak, termino globaletan, 5 eta 14 urte
bitarteko haurren biztanleriaren ia % 20 (19,64) adierazten du, 1930ean Bizkaia eta Gipuzkoan
bizi zirenak. Kontuan hartzen badugu ebakuatutako haur gehienak 5 eta 12 urte bitarteko adin
tartean zeudela, ebakuatutako biztanleriaren ehunekoa adin horietako biztanleria osoaren
artean %24,11ra igoko litzateke. Horregatik guztiagatik, baiezta dezakegu gerrak kaltetutako
euskal haur-populazioaren %20 gutxienez atzerrira ebakuatu zutela haren ondorio latzak
ekiditeko.

Haur horietako asko Venezuelara bidaiatu zuten 1939 eta 1940 urteetan, eta han bizi izan ziren
helduen bizitza, eta Venezuelan jaiotako ondorengoak.

Amézaga Aresti, Vicente:

Eusko Jaurlaritzako Lehen Hezkuntzako zuzendaria.
Donibane-Pied-de-Port-eko "Citadelle" koloniako lehen zuzendaria, 1937
Machine Translated by Google

! ) Euskal emigrazioa. Euskal herritarrak Frantzian sartu ziren

ONTZI IRTEN PERTSONARI IRITSI DAGOEN DATA

"Marrakech" Santander 37-06-20 La Pallice 1.500

"Marion Moller" Santander 37-06-24 La Pailice 1.800

"Kenfig-Pool" Santander 02-06-37 Pauillac ; . .2.000

"Candlestcme Castle" Santander 03-07-37 pauillac 1.600

"Keilwyn" : Santander 03-07-37 St-Nazaire 1.000

"Molton" Santander 05-07-37 pauílfac 2.000

Stancroft Santander 05-07-37 pauillac 1.500

"Guirec txakurrak" Santander 0edo-07-37 St-Nazaire 1.100

Sarastone Santander 09-07-37 St-Nazaire 2.500

-

"Pilton" Santander 09-07-37 St~ Nazaire 2.000

"Marvia" Santander 07-12-37 pauillac 2.600

"Stanwoor Ribadesella 17-07-37 pauillac 850

"Kellwyn" Ribadesella 2G-07-37 Pauiflac 1.000

'Alice Marie' • Santander 07-22-37 pauillac 1.460

"MaoGregor" Santander 07-23-37 pauillac 1.420

"Sarastone" Gijón-Musel 28-07-37 pauillac 2.000

"bramden" Gijón-Musel 28-07-37 - Nantes 1.000

"Thorpebay" Ribadesella 31-07-37 pauillac 1.750

Stangrove Ribadesella 01-08-37 pauuiac 500

"Jakobo" Gijón-Musel 02-08-37 St-Nazaire 1.200

"Marvia" Santander 04-08-37 pauillac 2.600

"Pilton" Aviles 08-08-37 pauillac 2.000

"Bramden" Aviles 37-10-08 pauillac 1.000

Machine Translated by Google

"Stanwool" Ribadesella 37-08-10 Paulillae 1.350

;

"Kenfig^Igerilekua" Santander 37-08-12 San Nazajre 1.200

-

Pviaevia. Ribadesella 37-08-13 PauÜIac 2.400

"StatigrQVe Ribadesella 15-08-37 nantes 650

"BranhliF Gijón-Musel 16-08-37 pauillac L25G

"Ma^itsasoa-Ondo da Aviles 37-08-17 pauiílac 3.000

"Thorpebay Santander Í9-08-3? pauillac' 2.100

"Seven-Seas* Spray" Aviles . 37-08-22 pauillac 2.000

gizon Ribadesella 08-25-37 pauillac 3.000

"San Martin" Santander 08-25-37 pauillac 185

"Gánguil Raos" Santander 08-25-37 pauillac 814

Hainbat arrantza-ontzi Santander 08-25-37 pauillac 2.075

"Stanwool" Gijón-Musel 31-08-37 pauillac 1.441

"brataden" Gijón-Musel 31-08-37 pauillac 915

"Siaiígrove" Ribadesella 2-09-37 pauillac 1.928

"staogrbve" Ribadesella 6-09-37' pauillac 3.-143

"Eeees" Gijón-Musel 6-09-37 . pauillac 2.000

"stanfrove" Ribadesella 37-10-09 pauillac 850

"ceita" Gijón-Musel 37-11-09 pauillac 846

"Santiago Lopez" Gijón-Musel 37-11-09 PauiÜac 2.780

"StaEñbridge" Ribadesella 37-09-18 pauillac 601

"Bramifetf- Aviles 37-09-21 pauillac 1.577

"Margare! Arrosa" Aviles 09-24-37 pauillac 477

"mydol" Gijón-Musel 37-09-24 pauillac '3.354

Machine Translated by Google

"Hillfer Gijón-Musel 09-27-37' pauillac 2.200

"Staaray"; Gijón-Musel 09-28-37 pauillac 1.740

"Stánray". Gijón-Musel 37-10-09 pauillac 1.700

"Stangro-ve" Gijón-Musel 09-10-.37 Pauflac 700

"Kelíwyn" Gijón-Musel 11-10-37 pauillac 4.000

"Maria Sanfeste" Gijón-Musel 10-23-37 pauillac 659

"Alfredo Arrantzalea" Aviles 37-10-23 - pauillac 215

"Pesquero Alfonso" Aviles 10-23-37 pauillac 255

"zerbariak" Gijón-Musel 10-23-37 pauillac 291

Machine Translated by Google

ONTZI IRTEERA IRTEERA DATA PERTSONAK

"Maria Elena" Gíjón-Musei 23-10-3? . pauiliak 1.800

"Manuel" Giján-Museí 24,10-37 paitillac 254

"Loria" Villaviciosa 10-24-37 pafleak 130

"Plutoio" Gijón-Musel 24-10-37 pauillac 184

Stangrove Gíjóa-Músel 24-10-37 patifflac 706

"Branden" Gijón-Müsel 24-10-37 ;

Paulillae 250

"branfeill" Gijón-Musel 24-10-37 Patiüac 598

"HiTlferii" Gijoíi-Musel 10-24-37 pauiílac 300

Azken txostenak 1937an itsasoz egindako ebakuazioei buruzko datu hauek erakusten ditu

.
HELBIDEKO PORTUA PERTSONA KOPURUA

pauillac 84.111

LaPallice 21635

.St-Nazaire 9.000

nantes 1.650

versdon 350

EBAKUATUTAKO PERTSONA KOPURUA 116.746

Machine Translated by Google

2) Haur euskaldunak Euskadira aberriratzea

1937tik 1944ra, Frantziatik aberriratu zituzten hainbat pertsona modu kontrolatuan.

zortzi mila haur baino gehiago. Kopuru horri Euskal Herrira itzuli zirenak gehitu behar zaizkio eta
Kataluniari 1937ko "itzultzea"gatik, hamaika mila haur baino gehiagori eragin zion
Frantzian errefuxiatuak aurkitu zituzten euren familiekin.

Ondorengo aberriratzeak
Deskribatutako prozesu osoa gorabehera, 1940. urtearen hasieran oraindik Frantzian zeuden a
euskal umeen talde garrantzitsua eta agintari frankistek, Espainian
sekretu txostenak hamar mila inguru ziren47. Hilabeteetan zehar, eta baita urteetan ere
aberriratzeak jarraituz erregulartasun gutxiagorekin jarraitu zuten arren, ekoizten

1940an 502 haur euskaldun iritsi ziren Irunera, horietatik 173 ekainean.

1939an zehar Frantziatik aberriratu diren euskal haur kopurua.

Hilabetea Haur kopurua

Apirila 940

Maiatza 641

ekaina 168

uztaila 287

Abuztu 164

Iraila 1.045

urria 2.281

Azaroa 669

abendua 1.092

1939 urte osoa 7.287

Belgikako haur euskaldunen etxeratzea, guztira 1.704 haur gehitu behar zaizkie 46.
1938an zehar Gurutze Gorriaren bitartez itzuli ziren, eta 1.750era iritsi ziren.
1937 eta 1939 artean erakunde horiek aberriratu dituzten adingabeen guztirako.
gutxi gorabehera 2.900 haur

Errealitate berriarekin lehen kontaktua mugan gertatu zen, hain zuzen ere
Irunen kasu gehienak. Han jaso zituzten haurrek lehen inpresioak
bizpahiru urte lehenago alde egin zuten herrialde batetik. Muga-postura iristea eta
Machine Translated by Google

Euskal lurraldearekin lehen harremana bizitako esperientziaren benetako inflexio-puntu gisa agertzen da
oroimenean, eta euskal haurtzaroko erbestearen memorian funtsezko unea da, aurretik eta ondoren bat
markatzen baitu.

Beren familiekin elkartu ondoren, haur horietako askok Ameriketan egingo zuten bizitza.

Vicente Amezaga Aresti

Doktorea Lehen Hezkuntzako Zuzendaria Eusko
Jaurlaritzako Zuzendaria Haurren Kolonia (500) Donibane-Garazi Frantziako "Citadelle"

Vicente Amezaga Aresti libururako esteka, Zuzendaria Colonia niños (500) "Citadelle" by
Donibane-Garazi Frantzia

https://www.scribd.com/document/480922604/Vicente-Amezaga-Aresti-Director-Colonia
Ziudadela-1937

Konpilazio edizioa eta argitalpena

Xabier Inaki Amezaga Iribarren

Editorial Xamezaga Lanen Katalogoa (1.200)

Venezuelako euskaldunen oroimena
Ameriketako euskal presentziari dagokionez zabalena
www.editorialxamezaga.blogspot.com
xabieramezaga@gmail.com
https://www.facebook.com/xabieramezaga
@xabieramezaga