სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ვანო მჭედლიშვილი

რეფერატი თემაზე:

ბრალდებულის დუმილის უფლების მიუხედავად, ოპერატიულ-სამძებრო

ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ
ინფორმაციის მტკიცებულებად დასაშვებობა და სისხლის სამართლის
საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის პრაქტიკული გააზრება

ლექტორი: მაკა ხოდელი

საგანი: მტკიცებითი სამართალი

თარიღი: 15.06.2023

შესავალი
 ნაშრომი შეეხება ბრალდებულის მიერ არსებით სხდომამდე გამოძიებისთვის
მიწოდებული ინფორმაციის დასაშვებობის საკითხს, მაშინ როდესაც
ბრალდებული იყენებს დუმილის უფლებას. ბრალდებულს დუმილის უფლების
გამოყენება სისხლის სამართლის პროცესის ნებისმიერ ეტაპზე შეუძლია , რაც
ლოგიკურად გამორიცხავს მის მიერ ამ უფლების გამოყენებამდე საგამოძიებო
ორგანოებისთვის გამოკითხვის ფორმით მიწოდებული ინფორმაციის
მტკიცებულებად დასაშვებობას. თუმცა, ამ წესიდან გამონაკლისია
ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების
შედეგად მიღებულ ინფორმაცია, რომლის მტკიცებულებად არსებობას
ბრალდებულის დუმილის უფლება ვერ ცვლის. როგორ მიემართება ეს
გამონაკლისი ბრალდებულის თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიას
და ტოვებს თუ არა არასამართლიანი პროცესუალური
გადაწყვეტილებებისთვის სივრცეს საინტერესო სასაუბრო თემაა. სწორედ
აღნიშნული იქნება რეფერატის საგანი, რომელიც გაირჩევა სხვადასხვა
სამეცნიერო პოზიციებისა და სასამართლო გადაწყვეტილების გაანალიზების
გზით.
ნაშრომის საგანი აქტუალური იმდენად, რამდენადაც საკონსტიტუციო
სასამართლოს წარმოებაშია საქმე N1542, სადაც მოსარჩელე ასაჩივრებს
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის1 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ
ერთადერთ ნორმატიული შინაარსს, რომელიც გულისხმობს პირთან
ოპერატიული მუშაკის/გამომძიებლის პირადი გასაუბრების შედეგად მიღებული
ინფორმაციის ფარულ დოკუმენტირებას და შემდგომ მის გამოყენებას ამავე
პირის საწინააღმდეგოდ.2 კონსტიტუციური დავა ამ საკითხს აქტუალობასთან
ერთად უდიდეს მნიშვნელობას სძენს, ამდენად მისი შესწავლა და
ყოველმხრივი გააზრება რელევანტური და აუცილებელია.
სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპზე ორიენტირებულ სისხლის
სამართლის პროცესში როგორც წესი ადგილი აქვს ორ ურთიერთსაპირისპირო
ინტერესთა კოლიზიას, კერძოდ, დამნაშავის დასჯის სახელმწიფო ინტერესი
უპირისპირდება ბრალდებულის კანონით მინიჭებულ უფლებების დაცვის
ინტერესს.3 აღნიშნულ ნაშრომში მსჯელობა შეეხება ერთი მხრივ
ბრალდებულის თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიას და მეორე მხრივ
ოპერატიულ-სამძებრო თუ ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად
მოპოვებული ინფორმაციის ურთიერთმიმართებას. მსჯელობის
ლოგიკურობისთვის, რეფერატის საწყის თავებში მოკლედ განივრცობა ისეთი
ფუნდამენტური ინსტიტუტები, როგორიცაა თვითინკრიმინაციისგან დაცვის
პრივილეგია, დუმილის უფლება, მტკიცებულების დასაშვებობა. ხოლო
შემდგომ ნაწილში, საუბარი იქნება 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო
ნორმატიულ შინაარსზე და მოსალოდნელ საკონსტიტუციო გადაწყვეტას.

1
შემდგომში - სსსკ ან კოდექსი
2
საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი N1542; 2020 წლის 13
ოქტომბერი.
3
იხ. თუმანიშვილი, გიორგი, ბრალდებულის პირადი ჩხრეკა, მისი სხეულიდან ნიმუშის აღება და
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია, წიგნში: გურამ ნაჭყებია-75, საიუბილეო კრებული,
2016, გვ. 72.
 თავი 1. თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია

თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია (privilege against self-incrimination)

ბრალდებულის უფლებების ხეზე უმსხვილესი ტოტია, რომლიდანაც
გამომდინარეობს სხვა უფლებები. იგი თავის თავში მოიაზრებს ბრალდებულის
დუმილის უფლებას და ბრალდებულის უფლებას საკუთარი ნების საფუძველზე
გადაწყვიტოს მიაწვდის თუ არა საგამოძიებო ორგანოებს მისთვის
მნიშვნელოვან ინფორმაციას. თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის
მიზანია ბრალდებულის დაცვა სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან
განხორციელებული ყველა იმ ზემოქმედებისაგან, რომლებიც ხელყოფს პირის
თავისუფალ ნებას და აქცევს მას სისხლის სამართლის ობიექტად.4
ბრალდებულისთვის ამ პრივილეგიის მინიჭება კონსტიტუციური რანგისაა
(საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 ნაწილი) და ამას გარდა,
აღიარებულია იგი საერთაშორისო შეთანხმებებით, რომელთა შორის
უპირველესად აღსანიშნავია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია 5 და
მისი მე-6 მუხლი.
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია ასევე გულისხმობს პრინციპს,
რომელიც ცნობილია ლათინური ტერმინით: nemo te netur se ipsum accusare
(არავინაა ვალდებული დაიბრალოს დანაშაული). ამ პრინციპის უმთავრესი
დანიშნულებაა სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის პირადი
ინტერესებისა და სახელმწიფოს მიერ დამნაშავის დასჯის ინტერესების
დაბალანსება. თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია აუცილებელი
ელემენტია ინტერესთა დაბალანსების ეტაპზე, რადგან იყო პერიოდი, როდესაც
სახელმწიფო ბრალდების მიზანი იყო არა მართლმსაჯულების განხორციელება
სრულყოფილი გამოძიების გზით, არამედ ბრალდებულის აღიარებითი
ჩვენების მოპოვება, რომელიც მტკიცებულებათა მთავარ იერარქად მიიჩნეოდა
და საკმარისი იყო პირის მსჯავრდებისთვის. ამ მიდგომის შეცვლაში nemo te
netur se ipsum accusare-მ საკუთარი როლი შეასრულა.
რა თქმა უნდა, სსსკ არ შეიცავს თავად ტერმინს - თვითინკრიმინაციისგან
დაცვის პრივილეგიას, თუმცა კოდექსში რამდენიმე მუხლი პირდაპირ აფუძნებს
ბრალდებულის ამ პრივილეგიას. სსსკ-ს 38-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად
ბრალდებულს შეუძლია ნებისმიერ დროს გამოიყენოს დუმილის უფლება. თუ
ბრალდებული ირჩევს დუმილის უფლებას, ეს არ შეიძლება შეფასდეს მისი
ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად. ამავე მუხლის მე-17
ნაწილით ბრალდებული უფლებამოსილია არ მიიღოს მონაწილეობა
საგამოძიებო მოქმედებაში. ამდენად ეს ორი დანაწესი სისხლის სამართლის
პროცესის სუბიექტს, ბრალდებულს, აძლევს უფლებას თავად გადაწყვიტოს
თქვას ის რაც უნდა და იმ დოზით, როგორც ამას საჭიროდ ჩათვლის. 6ამ
დათქმების გარდა სახსენებელია სსსკ-ს მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილი, რომელიც
4
იხ. თუმანიშვილი, გიორგი, ბრალდებულის პირადი ჩხრეკა, მისი სხეულიდან ნიმუშის აღება და
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია, წიგნში: გურამ ნაჭყებია-75, საიუბილეო კრებული,
2016, გვ. 77.
5
ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციის ხელშემკვრელი ქვეყანა საქართველო 1999 წლის
27 წლის აპრილიდან გახდა. ამავე წლის 20 მაისს პარლამენტმა მისი რატიფიცირება მოახდინა.
დაუშვებლად აცხადებს ადამიანის ნების თავისუფლებაზე ზემოქმედებას
წამების, ძალადობის, სასტიკი მოპყრობის, მოტყუების, სამედიცინო ჩარევის,
ჰიპნოზის, ასევე სხვა ისეთი ღონისძიებების გამოყენებით, რომლებიც
ზემოქმედებს ადამიანის მეხსიერებაზე ან აზროვნებაზე. აგრეთვე დაუშვებელია
მუქარა ან ისეთი შეღავათების დაპირება, რომლებიც კანონით არ არის
გათვალისწინებული. ნება არის ის რის საფუძველზეც ბრალდებულმა
გადაწყვეტილებები უნდა მიიღოს, სწორედ ამიტომ გასაკვირი არაა, მასზე
ზეგავლენის აკრძალვა, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში არა თუ
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიით, არამედ ვერცერთი სხვა
უფლებით ბრალდებული ვერ ისარგებლებდა. კანონმდებელი ცდილობს
შექმნას ყველა ბერკეტი, რათა ბრალდებულს ჰქონდეს შესაძლებლობა
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის გამოყენების, რაშიც აგრეთვე
აუცილებელია ინფორმირების ვალდებულება, რომელსაც სსსკ მრავალ
მუხლში გაწერს. კოდექსის სხვა მრავალ მუხლში გაწერილი პრინციპები
პირდაპირ ებმის nemo tenetur-ის პრინციპს. იგი მჭიდრო კავშირშია არა მარტო
სამართლიანი სასამართლოს უფლების სხვა კომპონენტებთან, როგორებიცაა
უდანაშაულობის პრეზუმფცია და დაცვის უფლება, არამედ რიგ ფუნდამენტურ
კონსტიტუციურ პრინციპებთან.7
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია, ისე როგორც არაფერი არც
სამართალში და არც ცხოვრებაში , გარდა ადამიანის ღირსების უფლებისა,
არაა აბსოლუტური ხასიათის და მისი შეზღუდვა სისხლის სამართლის
პროცესში დასაშვებია. ასეთ შეზღუდვას აქვს ადგილი სსსკ-ს 247-ე მუხლის
მეორე ნაწილში. ამ მუხლის პირველი ნაწილით - თუ ბრალდებული
წინააღმდეგია, სასამართლოში საქმის არსებით განხილვამდე მის მიერ
გამოკითხვის დროს მიწოდებული ინფორმაციის სასამართლო სხდომაზე
საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ინფორმაციის აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის
მოსმენა (დემონსტრირება) და ზემოაღნიშნული ინფორმაციის მტკიცებულებად
გამოყენება დაუშვებელია. ეს დანაწესი, რაღა თქმა უნდა, კვლავ
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის გამოხატულებაა პროცესში.
თუმცა 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილით ამ მუხლის პირველი ნაწილით
გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო
ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ
ინფორმაციაზე. გამოდის, რომ თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია
იზღუდება ფარული საგამოძიებო მოქმედებისა და ოპერატიულ-სამძებრო
ღონისძიების ფარგლებში მოპოვებული ინფორმაციით, უფრო კონკრეტულად
ბრალდებულის ნება, სურს თუ არა მას მის მიერ არსებით განხილვამდე
მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენება, გავლენას ვერ ახდენს
მტკიცებულების დასაშვებობაზე. შესაბამისად, განაჩენიც შესაძლოა დაეფუძნოს
ასეთ მტკიცებულებას.

6
იხ. ხოდელი, მაკა, წამების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობის პრობლემა
სისხლის სამართლის პროცესში, სამართლის ჟურნალი #2/ 2014 წ, გვ 254.
7
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №1/4/809
გადაწყვეტილება, II. პ. 41
 თავი 2. ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო
მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციის განსხვავებული ბუნება
სსსკ-ს 247-ე მუხლის მიზნებისთვის

ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებები და ფარული საგამოძიებო

მოქმედებები ორი სხვადასხვა ინსტიტუტია სისხლის სამართლის პროცესში.
მათ შორის უმთავრესი მსგავსება არის ის, რომ ორივე ფარულობა და
შესაბამისად, ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებში ჩარევა ახასიათებს
განსხვავებებზე საუბრისას პირველ რიგში უნდა ითქვას რომ ერთი სამძებრო
მოქმედებაა, ხოლო მეორე საგამოძიებო. პირველ მათგანს არეგულირებს
საქართველოს კანონი ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ, ხოლო
მეორე მათგანს თავად სსსკ-ს 1431-10 მუხლები. ასევე ფარული საგამოძიებო
მოქმედების მოსალოდნელი შედეგია მტკიცებულება, ხოლო ოპერატიულ-
სამძებრო ღონისძიების დროს მოპოვებული მასალა უნდა გადამუშავდეს
გამომძიებლის მიერ, დამაგრდეს და გაფორმდეს პროცესუალური
საშუალებებით. ასე რომ, აღნიშნული მასალა საპროცესო ნორმების
გამოყენებით მოგვიანებით გარდაიქმნება მტკიცებულებად.8
მართალია, როგორც უკვე ითქვა, ორივე ზემოთ ხსენებული ინსტრუმენტი
განსხვავებული რეგულირებით ხასიათდება, მაგრამ სსსკ-ს 247-ე მუხლის მეორე
ნაწილი მათი საშუალებებით მოპოვებულ ინფორმაციას აიგივებს და მათზე
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის მოქმედებას გამორიცხავს.
კანონმდებლის ეს მიდგომა შეიძლება დასაბუთდეს შემდეგი არგუმენტით -
აღნიშნული განპირობებულია იმით, რომ ზოგადად ოპერატიულ-სამძებრო
ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედებების შედეგად, ინფორმაციის
მოპოვება თავიდანვე ბრალდებულის ნების გაუთვალისწინებლად
ხორციელდება (ნების გაუთვალისწინებლობა თითქოს არ გვაქვს იგივე
ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონის მე-7 მუხლის მეორე
ნაწილით გათვალისწინებული პირის გამოკითხვისას, რადგან იგი
ნებაყოფლობითია, თუმცა გამომდინარე იქიდან, რომ პირის ინფორმირება არ
ხდება ისე, როგორც სსსკ-თ გათვალისწინებული გამოკითხვისას, ეს
ერთგვარად ნების ნაკლს ქმნის) და იგი იმ მიზანს ემსახურება, რომ სწორედ
ფარულად იქნეს მოპოვებული გარკვეული სახის ინფორმაცია, რომელიც პირს
დანაშაულის ჩადენაში ამხელს. შესაბამისად, ამ გზით მიღებული ინფორმაციის
გამოქვეყნება, კანონმდებლის აზრით, არც მომავალში საჭიროებს
ბრალდებულის ნებართვას, განსხვავებით იმ შემთხვევისგან, როდესაც
ინფორმაცია საქმის არსებითად განხილვამდე მოპოვებულია ბრალდებულის
ინფორმირებული თანხმობით და შემდგომში იგი მისი გამოქვეყნების
წინააღმდეგია.9 ამ დასაბუთების საფუძველზე 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი სრულ
შესაბამისობაში მოდის ლოგიკასთანაც და კონსტიტუციასთანაც. მაგრამ ,

8
იხ. ბუაძე/მჟავანაძე, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის სამართლებრივი საფუძვლები, 2011,
გვ.23-24

9
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი 2015 წლის 1
ოქტომბრის მდგომარეობით. თბილისი 2015 წელი. გვ. 713
რადგან სამართალში დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, როგორ
ინტერპრეტირდება დანაწესი, ვიტალურია ნორმას არ ჰქონდეს ისეთი
ნორმატიული შინაარსი, რომელიც მის არასწორ გამოყენებას შეუწყობს ხელს.

თავი 3. ბრალდებულის შეცდომაში შეყვანის გზით მოპოვებული

ინფორმაცია

სსსკ-ს მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილი კრძალავს ადამიანის ნების თავისუფლებაზე

ზემოქმედებას სხვადასხვა არაკანონიერი ღონისძიებების გამოყენებით , მათ
შორის მოტყუებით. რა არის შეცდომაში შეყვანა და შეიძლება თუ არა მას
ადგილი ჰქონდეს კანონმდებლობით დატოვებულ სამართლებრივ სივრცეში.
მაგალითისთვის, გამომძიებელმა იცის, რომ პოტენციური ბრალდებულის
გამოკითხვა დიდი შანსია არ შეიცავდეს გამოძიებისთვის საინტერესო
ინფორმაციას, რადგან ამ საგამოძიებო მოქმედებისას ხდება პირის
ინფორმირება უფლებებზე და შესაძლო პასუხისმგებლობაზე. (ასევე იცის, რომ
დუმილის უფლების გამოყენების შემთხვევაში ეს გამოკითხვის ოქმი
დაუშვებელ მტკიცებულებად იქცევა სსსკ-ს 247-ე მუხლის პირველი ნაწილის
საფუძველზე) ამასთან, გამომძიებელს აქვს უფლება პირი გამოკითხოს
არაფორმალურად ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონში
გათვალისწინებული გამოკითხვის ფარგლებში და ეს გამოკითხვა ფარულად
გადაიღოს, ანუ მოახდინოს მისი დოკუმენტირება. ასე მიღებული ინფორმაცია
ქართული კანონმდებლობით დასაშვები იქნება, მიუხედავად იმისა
ბრალდებული გამოიყენებს დუმილის უფლებას თუ არა. მოცემული მაგალითი
ქართული საგამოძიებო ორგანოების პრაქტიკაში რეალურად არსებობს ,10
რამაც გამოიწვია სსსკ-ს 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობის
შემოწმების ინტერესი. საინტერესოა იცავს თუ არა თვითინკრიმინაციისგან
დაცვის პრივილეგია ბრალდებულს ტყუილისგან; კერძოდ, შეცდომაში შეყვანის
გზით მიღებული ინფორმაციისგან, რაც შეიძლება გამოიხატოს მის ფარულად
ჩაწერაში, რათა შემდგომში აღნიშნული ჩანაწერი გამოყენებული იქნეს
ბრალდებულისვე საწინააღმდეგოდ სასამართლოში საქმის არსებითი
განხილვისას.11 ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მსჯელობა უნდა გაგრძელდეს
სასამრთლო პრაქტიკის ანალიზზე.

თავი 4. ორი პრეცედენტის შედარებითი ანალიზი - ალანი გაერთიანებული

სამეფოს წინააღმდეგ12 და ბიკოვი რუსეთის წინააღმდეგ.13

10
იხ.: თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 9 იანვრის განჩინებაN105/18 საქმეზე,
თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 5 თებერვლის განჩინებაN725/18 საქმეზე და
თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 16 აპრილის განჩინება 2217/18 საქმეზე.
11
მაღლაკელიძე ლავრენტი, ბრალდებულის შეცდომაში შეყვანის გზით მოპოვებული
ინფორმაცია და თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია ქართული და ადამიანის
უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, გერმანულ-ქართული
სისხლის სამართლის ჟურნალი (DGStZ) 3/2018, გვ 61.
12
იხ. Allan v. UK; განაცხადი №48539/99; EctHR, 2002 წლის 5 ნოემბრის გადაწყვეტილება
13
იხ. Bykov v. Russia, განაცხადი №4378/02, EctHR, 2009 წლის 10 მარტის გადაწყვეტილება
 დუმილის უფლების გამოყენება ბრალდებულს ნებისმიერ სტადიაზე შეუძლია
და ამდენად, დაუშვებელია ბრალდებულის გამოვლენილ ნებაზე
სამართალდამცავი ორგანოთა წარმომადგენლის მიერ ამ გადაწყვეტილების
უპატივცემულობა და სხვადასხვა გზის მოძიება ბრალდებულის დუმილის
უფლების შესალახად. უნდა ითქვას, რომ იგივე ნიმუშის აღება დუმილის
უფლების შელახვად არ ითვლება, რადგან ადამიანის უფლებათა ევროპულმა
სასამართლომ როგორც აღნიშნა, ასეთ დროს მტკიცებულება ბრალდებულის
ნებისგან დამოუკიდებლად არსებობს. თუმცა ამ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვანია
ნიმუშის სახე და იძულების ინტენსივობა, რათა თვითინკრიმინაციისგან დაცვის
პრივილეგიასთან არ მოდიოდეს წინააღმდეგობაში. ამდენად, შესაბამისი
წესების დაცვით აღებული ნიმუში, მიუხედავად ბრალდებულის დუმილის
უფლებისა, შეიძლება გახდეს მტკიცებულება, რომელზეც სასამართლო
განაჩენის დაფუძნება სამართლიანი იქნება.14
ბრალდებულის დუმილის უფლებასთან წინააღმდეგობაში უფრო აქტიურად
მოდის სწორედ შეცდომაში შეყვანის გზით, მოტყუებით მისგან
მაინკრიმინირებელი ინფორმაციის მიღება. სწორედ ასეთ შემთხვევასთან
ჰქონდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს საქმეზე ალანი
გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ. ამ საქმეში ლორენ ალანი
აპროტესტებდა იმ ინფორმაციის მტკიცებულებების დასაშვებობას, რომელიც
მან მიაწოდა პოლიციის გამოცდილ ინფორმატორს, მისი დაჟინებული
შეკითხვების საფუძველზე. ალანი ამ სისხლის სამართლის საქმეში იყენებდა
დუმილის უფლებას, თუმცა საგამოძიებო ორგანომ ინფორმატორის ხრიკებით
სცადა და მიიღო ბრალდებულისგან ის ინფორმაცია, რომელიც მომავალში
მსჯავრდების საფუძველი გახდა. ევროპულ სასამართლოს არ ევალება,
განსაზღვროს, შეიძლება თუ არა დასაშვები იყოს კონკრეტული მტკიცებულება –
მაგალითად, ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად, უკანონოდ მოპოვებული
მტკიცებულება ან მართლაც დამნაშავეა თუ არა განმცხადებელი. მთავარ
შეფასების საკითხს წარმოადგენს, იყო თუ არა სამართლიანი
სამართალწარმოების მთელი პროცესი. ამდენად, რადგან ალანი
გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ საქმეში განაჩენი დაეფუძნა
არასამართლიანად მოპოვებულ მტკიცებულებას, უფრო კონკრეტულად
დაირღვა თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია, სასამართლომ
დაადგინა დარღვევა. ამისგან განსხვავებით თვითინკრიმინაციისგან დაცვის
პრივილეგიის დარღვევა და დუმილის უფლება დარღვეულად არ მიიჩნია
სასამართლომ საქმეზე ბიკოვი რუსეთის წინააღდეგ. ამ შემთხვევაში
განმცხადებელი აპელირებდა იმ მტკიცებულების დაუშვებლობაზე, რომელიც
საგამოძიებო ორგანოებმა მოიპოვეს ფარულად, განმცხადებლის მიერ
დაქირავებული მკვლელთან თანამშრომლობით. მკვლელობის ინსცენირების
შემდეგ დაქირავებულ მკვლელსა და განმცხადებელს შორის შედგა საუბარი,
რომლის ფარული აღბეჭდა მოხდა. რუსულმა სასამართლომ მსჯავრი დაადო
ბიკოვს, რაშიც ადამიანის ევროპულმა სასამართლომ კონვენციის მე-6 მუხლის
დარღვევა არ დაადგინა. აღნიშნული დაასაბუთა იმით, რომ ამ საქმეში ეს
ფარულად მოპოვებული ბრალდებულის აღიარება ერთადერთი მტკიცებულება
14
იხ. Saunders v. UK, განაცხადი №19187/91, EctHR, 1996 წლის 17 დეკემბრის გადაწყვეტილება,
არ ყოფილა. ასევე განმარტა, რომ ბრალდებული არ იმყოფებოდა
საგამოძიებო ან საპოლიციო ორგანოსა თუ თანამშრომლების გარემოცვაში ,
შესაბამისად ბიკოვის ნებაზე პირდაპირი გავლენა არ ჰქონიათ. იურიდიულ
ლიტერატურასა და სამოსამართლეო სამართალში გაბატონებული მოსაზრების
თანახმად თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია პირს იცავს მხოლოდ
დანაშაულის ჩადენაში იძულებით თავის მხილებისგან და არა შეცდომებისგან.15
ეს პოზიცია გაზიარებულად უნდა ჩაითვალოს სასამართლოს მიერ ბიკოვის
საქმეში, რადგან აქაც ბიკოვმა დაუშვა შეცდომა და მის ნებაზე იძულებითი
ღონისძიება საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან არ ჰქონია.
განხილული ორი საქმის ანალიზიდან ირკვევა, რომ სასამართლოსთვის
მნიშვნელოვანია ბრალდებულისგან ინფორმაციის მიღების ადგილი და
გარემო, კონკრეტულად, თუ ეს ხდება საგამოძიებო ორგანოში სადაც
ბრალდებულს საკუთარი დუმილის უფლების და მიუხედავად, ხრიკების გზით
მაინკრიმინერებელ ინფორმაციას გასცემს, აქ სახეზეა იძულება, მოტყუება ანუ
ბრალდებულის ნებაზე არაკანონიერი გავლენის მოხდენა. ხოლო მაშინ, როცა
ბრალდებული იმყოფება საკუთარ სივრცეში, სადაც ხდება მისგან ინფორმაციის
მიღება ოპერატიული მუშაკისა თუ ფარული საგამოძიებო მოქმედებების
შედეგად, მაშინ მას „ეკისრება რისკი არ გასცეს საკუთარი თავი“ და თუ იგი
შეცდება მაშინ თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის მოქმედების
სფეროში მის მიერ მიწოდებული ეს ინფორმაცია არ მოექცევა.

თავი 5. სსსკ-ს 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსი

და საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსალოდნელი გადაწყვეტილება

საქართველოში გახშირდა შემთხვევები როდესაც, გამომძიებელი პირს

იბარებს ეგრედ წოდებულ „პირად გასაუბრებაზე“ 16, როგორც წესი ეს ხდება
პოლიციის ადმინისტრაციულ შენობაში განთავსებულ დაკითხვის ოთახებში.
მიუხედავად, იმისა რომ ეს გამოკითხვა ნებაყოფლობითია, მასზე დათანხმებაც
და უარიც პირისთვის უმეტესად არასასურველი შედეგისაა. სახელწმიფოს
ოფიციალური წარმომადგენლის მიერ ასეთ გარემოში ჩატარებული
არაფორმალური დაკითხვის პირობებში, საკუთარ უფლებებში
გაუთვითცნობიერებელი, პოტენციური ბრალდებულის ნების თავისუფლება,
ყოველგვარი დაცვითი გარანტიების გარეშე, ფაქტიურად სრულადაა
მოქცეული გამოცდილი გამომძიებლის კონტროლის ქვეშ, რაც, თავის მხრივ,
ქმნის ნების თავისუფალი გამოვლენისათვის იმდენად არა-შესაფერის
გარემოს, რომ ზრდის ოპერატიული მუშაკის/გამომძიებლის მხრიდან,
სასურველი ინფორმაციის მოსაპოვებლად, არაჯეროვანი ზეწოლის

15
იხ. თუმანიშვილი. გიორგი. სისხლის სამართლის პროცესი, ზოგადი ნაწილის მიმოხილვა 2014
წელი, გამომცემლობა „იურისტთა სამყარო“; გვ 281
16
ტერმინში იგულისხმება „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს
კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ცნება - პირის
გამოკითხვა.
განხორციელების საფრთხეს. 17 მაგალითისთვის, საქმეზე სადაც მალხაზ
კობაურს მსჯავრი დაედო, ბრალდებული ფარულად იყო ჩაწერილი „პირად
გასაუბრებაზე“ სადაც იგი თავის თავს ამხელდა. 18შესაბამისად, ქართული
კანონმდებლობა ასეთ მტკიცებულებას დასაშვებად და უფრო მეტიც ისეთ
მტკიცებულებად განიხილავს რომელსაც შეიძლება დაეფუძნოს
გამამტყუნებელი განაჩენი.
სახელმწიფოს ოფიციალური წარმომადგენლის მიერ პირის ასეთი
გამოკითხვა და შემდგომ მისი ფარული დოკუმენტირება წარმოადგენს პირის
მოტყუებას, რომელიც სსსკ-ს მე-4 მუხლის მეორე ნაწილით და
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიის უგულებელყოფას პროცესში.
როგორც ეს რამდენჯერმე ითქვა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-
11 ნაწილით - არავინ არის ვალდებული მისცეს თავისი საწინააღმდეგო ჩვენება,
სწორედ ამ პრივილეგიას აფუძნებს ამდენად, აუცილებელია 247-ე მუხლის მე-2
ნაწილის ნორმატიული შინაარსი არ მოდიოდეს ამ კონსტიტუციურ დათქმასთან
წინააღმდეგობაში.
ცხადია 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი თავისი არსით საჭირო ნორმაა, რადგან
ხაზს უსვამს ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში და ფარული
საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში მოპოვებული ინფორმაციის
განსხვავებულ ბუნებას თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიასთან.
ორივე ნახსენები ბერკეტია დანაშაულის გამოძიებისა და მათი ხასიათიდან
გამომდინარე ბრალდებულის ნებას ამ მოქმედებებისთვის მნიშვნელობა არ
აქვს, შესაბამისად დუმილი უფლების გამოყენება ამ ინფორმაციის
დაუშვებლობას ვერ გამოიწვევს. ფარული საგამოძიებო მოქმედება და
ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა ბრალდებულის ნებას არ ითვალისწინებს
და მასზე ზეგავლენასაც არ ისახავს მიზნად, ეს მოქმედებანი ბრალდებულის
მოტყუებად ან სხვაგვარ იძულებად არ უნდა იქნეს გაგებული. ამდენად , მათი
პროცესში არსებობა აუცილებელია გამოძიებისთვის, გამოძიების მიზანი კი
თავის მხრივ დანაშაულის სწრაფი და სრული გახსნა, ბრალეული პირი
მხილება, მტკიცებულებათა შეგროვება და გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით
გამოტანილი საბოლოო გადაწყვეტილებაა. 19თუმცა 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილს
გააჩნია ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სახელმწიფოს ოფიციალური
წარმომადგენლის მიერ საგამოძიებო ან სხვა მსგავსი ორგანოს შენობაში
ბრალდებულის ოპერატიული-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში
გამოკითხვის ფარულ დოკუმენტირებას დასაშვებ მტკიცებულებად განიხილავს ,
რომელსაც შესაძლოა დაეფუძნოს განაჩენი. ეს ნორმატიული შინაარსი
ეწინააღმდეგება თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგიას და მისი
კონსტიტუციურ სამართლებრივი გამართლება რთულად დასასაბუთებელია .
განაჩენის დაფუძნება მტკიცებულებაზე, რომელიც თავისი არსით ვერ
აკმაყოფილებს სანდოობის სტანდარტს და უხეშად არღვევს ბრალდებულის

17
იხ. საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი N1542; 2020 წლის 13
ოქტომბერი.
18
იხ. http://rustavi2.ge/ka/news/126745
19
ფაფიაშვილი ლ, თუმანიშვილი გ, აქუბარდია ი, მეურმიშვილი ბ, გოგნიაშვილი ნ, ივანიძე მ,
საქართველოს სისხლის საპროცესო სამართალი, კერძო ნაწილი, 2017; გვ 23.
უფლებებს, არასამართლიანია. ამ ნორმის ასეთი შინაარსი, რომელიც
პრაქტიკამ აითვისა, ბრალდებულს რომელსაც სურს დუმილის უფლების
გამოყენება უქარწყლებს მის უფლებას და რეალურად რომ ვთქვათ, იძულების
გზით ცვლის ბრალდებულის გამოხატულ ნებას.
წინა აბზაცში მსჯელობა შეეხებოდა 247-ე მე-2 მუხლის გამამტყუნებელი
განაჩენის საფუძვლად გამოყენებას, თუმცა ასევე საინტერესოა თავად
ცალკეული მტკიცებულების სანდოობაზე ყურადღების გამახვილებაც. სსსკ-ს მე-
5 მუხლის მე-3 ნაწილიც - მტკიცებულების შეფასების დროს წარმოშობილი ეჭვი,
რომელიც არ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს
ბრალდებულის (მსჯავრდებულის) სასარგებლოდ. In dubio pro reo 20პრინციპი
გულისხმობს როგორც მთლიანად ბრალდების დასაბუთებულობასთან
დაკავშირებულ ეჭვს, ასევე ცალკეულ მტკიცებულებასთან დაკავშირებულ
ეჭვს.21 ამდენად, ნებისმიერი მტკიცებულების შეფასებისას ამ მტკიცებულებების
სანდოობასთან დაკავშირებით ეჭვები არ უნდა არსებობდეს. მაშინ, როდესაც
სასამართლო აფასებს საგამოძიებო ორგანოში ფარულად დოკუმენტირებულ
„პირად გამოკითხვას“, რომელიც ემსახურება არაინფორმირებული დასაკითხი
პირისგან მაინკრიმინირებელი ინფორმაციის მიღებას, ობიექტური პირისთვის
ეს ყოველთვის დატოვებს ეჭვს, რომ ბრალდებულის ნება ამ გამოკითხვის
„ნებაყოფლობითობის“ და მიუხედავად იძულებითად არის შეცვლილი. ეს
იმიტომ, გამოკითხვისას ერთ მხარეს არის გამოცდილი სახელმწიფო ორგანოს
თანამშრომელი გამოკითხვისთვის განკუთვნილ ოთახში, ხოლო მეორე მხარეს
არის არაინფორმირებული ადამიანი, რომელიც ძირითად შემთხვევაში
განიცდის სტრესს. დაჟინებული შეკითხვებით პირის ასეთი გამოკითხვის
მცდელობა, რა საკვირველია აჩენს ეჭვს არის თუ არა ეს ჩვენება სანდო,
ეფუძნება თუ არა ის რეალობას და ხომ არ შეიცვალა ჩვენება რაიმე
არაკანონიერი გზით. ამდენად, ეს ეჭვიც ამ მტკიცებულების დაუშვებლობისკენ
უნდა გადაიხაროს, რადგან In dubio pro reo ვრცელდება ცალკეულ
მტკიცებულებაზეც.

თავი 6. შეჯამება

დუმილის უფლება ბრალდებულის შესაძლებლობაა თავად გადაწყვიტოს

იქნება თუ არა იგი მტკიცებულების შემქმნელი სისხლის სამართლის პროცესში.
თუ იგი გადაწყვეტს, რომ არ დაიკითხოს მოწმედ და აირჩევს დუმილის
უფლებას სსსკ-ს 247-ე მუხლის საფუძველზე ყველა ის ინფორმაცია, რომელიც
ბრალდებულმა თავად მიაწოდა შესაბამისს ორგანოებს დაუშვებელი
მტკიცებულებაა, რადგან ბრალდებულს დუმილის უფლების გამოყენება
ნებისმიერ დროს შეუძლია. საერთო წესიდან გამონაკლისია ოპერატიულ-
სამძებრო ღონისძიების და ფარული საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში
მოპოვებული ინფორმაცია, რომელიც საკუთარი ხასიათით, არ ექვემდებარება
ბრალდებული ნებას, შესაბამისად მის მიერ დუმილის უფლების გამოყენება ამ
20
ითარგმნება, როგორც ყოველგვარი ეჭვი, ბრალდებულის სასარგებლოდ
21
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი 2015 წლის 1
ოქტომბრის მდგომარეობით. თბილისი 2015 წელი. გვ. 53
ინფორმაციის როგორც მტკიცებულების ბედს ვერ ცვლის. პრობლემურია სსსკ-ს
247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პრაქტიკამ
აითვისა და რომლის საფუძველზეც ბრალდებულისგან ხდება ინფორმაციის
მიღება შემდეგი გზით: ე. წ. „პირადი გამოკითხვით“ გამომძიებელი
გამოძიებისთვის განკუთვნილ ან მსგავსი დატვირთვის მქონე ორგანოში იღებს
პირისგან ინფორმაციას და ეს პროცესი აღიბეჭდება ფარული საგამოძიებო
მოქმედებით. შემდგომში ამ მტკიცებულებაზე არ ვრცელდება 247-ე მუხლის მე-2
ნაწილი, რადგან ფორმალურად სახეზეა ფარული საგამოძიებო მოქმედება .
გამოდის, რომ ბრალდებამ მოიძია ხერხი უგულებელყოს ბრალდებულის
თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია კანონის მიერ დატოვებულ
სივრცეში. სახალხო დამცველი კონსტიტუციური სარჩელით 22 სწორედ ამ
ნორმატიულ შინაარსს აპროტესტებს და მიაჩნია, რომ იგი წინააღმდეგობაში
მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 ნაწილთან. ამ ნორმის
დანაწესის მთლიანად გაუქმება რა თქმა უნდა არ მოხდება რადგან ეს ფარული
საგამოძიებო მოქმედების და ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების გაუქმებას
გულისხმობს, თუმცა გასაზიარებელია პოზიცია, არსებული პრაქტიკისთვის
პრობლემურია სივრცე და გარემო, სადაც ეს პირადი გამოკითხვები ტარდება,
რადგან სწორედ ეს სივრცე და გარემო ზრდის შანსს ბრალდებული
განიცდიდეს ფსიქოლოგიურ ზეწოლას23, რაც თავის მხრივ დუმილის უფლების
შეზღუდვაში გადაიზრდება. ნების თავისუფლებაზე ზეგავლენის მოხდენის ეს
მცდელობა არაკანონიერია, რადგან არ შეიძლება ბრალდებული აღქმული
იყოს სისხლის სამართლის პროცესის ობიექტად, რომლისგანაც
მტკიცებულების მიღება გამოძიების მთავარი იდეაფიქსია. გარდა ამისა,
მრავალჯერ ნახსენები გზით მოპოვებული ინფორმაცია სანდოობის სტანდარტს
ვერ აკმაყოფილებს და აჩენს ობიექტურ ეჭვს, რომ ეს ჩვენება არ წარმოადგენს
ნამდვილ გარემოებებთან დაკავშირებულ ინფორმაციას. ამიტომაც , ამ
ინფორმაციის დასაშვებ მტკიცებულებად აღიარება და მასზე გამამტყუნებელი
განჩინების დაფუძნება არასამართლიანია. (როგორც ამას ადამიანის
უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც ამბობს)
ამგვარად, რადგან საერთო სასამართლოებმა საკუთარი განჩინებებით
მტკიცებულებად დაუშვეს ნაშრომში სადავოდ მოყვანილი ინფორმაცია ,
აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლომ გაავლოს ზღვარი და მოგვცეს
განსაზღვრება 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ნორმატიული შინაარსზე და მოდის
თუ არა ეს ნორმატიული შინაარსი თანხმობაში თვითინკრიმინაციისგან დაცვის
პრივილეგიასთან.

22
ხელმისაწვდომია: https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=10168
23
მაღლაკელიძე ლავრენტი, ბრალდებულის შეცდომაში შეყვანის გზით მოპოვებული
ინფორმაცია და თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია ქართული და ადამიანის
უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, გერმანულ-ქართული
სისხლის სამართლის ჟურნალი (DGStZ) 3/2018, გვ 65
სამეცნიერო ლიტერატურა:

1. ფაფიაშვილი ლ, თუმანიშვილი გ, აქუბარდია ი, მეურმიშვილი ბ,

გოგნიაშვილი ნ, ივანიძე მ, საქართველოს სისხლის საპროცესო სამართალი,
კერძო ნაწილი, 2017;
2. ფაფიაშვილი ლ, თუმანიშვილი გ, კვაჭანტირაძე დ, ლიპარტელიანი ლ,
დადეშქელიანი გ, გუნცაძე შ, მეზვრიშვილი ნ, თოლორაია ლ, საქართველოს
სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი, 2015.
3. თუმანიშვილი, გიორგი, ბრალდებულის პირადი ჩხრეკა, მისი სხეულიდან
ნიმუშის აღება და თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია, წიგნში:
გურამ ნაჭყებია-75, საიუბილეო კრებული, 2016.
4. ხოდელი, მაკა, წამების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობის
პრობლემა სისხლის სამართლის პროცესში, სამართლის ჟურნალი #2/ 2014 წ,
5. ბუაძე/მჟავანაძე, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის სამართლებრივი
საფუძვლები, 2011,
6. მაღლაკელიძე ლავრენტი, ბრალდებულის შეცდომაში შეყვანის გზით
მოპოვებული ინფორმაცია და თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია
ქართული და ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს
პრაქტიკის მიხედვით, გერმანულ-ქართული სისხლის სამართლის ჟურნალი
(DGStZ) 3/2018, გვ 61.
 7. თუმანიშვილი. გიორგი. სისხლის სამართლის პროცესი, ზოგადი ნაწილის
მიმოხილვა 2014 წელი, გამომცემლობა „იურისტთა სამყარო“;

ნორმატიული მასალა:

1. საქართველოს კონსტიტუცია (24/08/1995), საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე

https://matsne.gov.ge/ka/document/view/30346?publication=36
2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (03/11/2009),
საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე https://matsne.gov.ge/ka/document/view/90034?
publication=152
3. საქართველოს კანონი ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ (30/04/1999),
საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე https://matsne.gov.ge/ka/document/view/18472?
publication=52

სასამართლოების გადაწყვეტილებები:

1. თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 9 იანვრის განჩინებაN105/18 საქმეზე.

2. თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 5 თებერვლის განჩინებაN725/18
საქმეზე.
3. თბილისის საქალაქო სამართლოს 2018 წლის 16 აპრილის განჩინება 2217/18
საქმეზე.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები:

1. Allan v. UK; განაცხადი №48539/99; EctHR, 2002 წლის 5 ნოემბრის

გადაწყვეტილება
2. Bykov v. Russia, განაცხადი №4378/02, EctHR, 2009 წლის 10 მარტის
გადაწყვეტილება
3. Saunders v. UK, განაცხადი №19187/91, EctHR, 1996 წლის 17 დეკემბრის
გადაწყვეტილება,