Fakulteti i Shkenca politike dhe diplomaci

Drejtimi : Politika e mbrendëshme

PUNIM I MAGJISTRATURËS
TEMA:

Bashkëpunimi ndërfqinjësor i Republikës

së Maqedonis së Veriut në mbrojtjen e
ambientit jetësor

Mentor: Kandidati:

Prof. Dr. Nazmi Maliqi Numan Kamberov

Shkup, Shkurt 2022

1
 DEKLERATË

Të gjitha fjalitë, frazat dhe idetë nga literatura e shfrytëzuar dhe të përdorura
në këtë punim nga autorë të tjerë janë cituar korrekt me ndër – referenca të qarta dhe
të drejtpërdrejta të lidhura me autorin, ligje, projektet, aktet normative, konventat,
punime dhe ueb – faqe të caktuara. Pas çdo fusnotë ishte obligimi im për sqarime dhe
komente plotësuese.
Si autor i punimit të specializimit, nëse nuk kam vepruar në përputhshmëri me
normat metodologjike hulumtuese, nese jam shërbyer me kopi – past të literaturave, pa
sqarime, nese punimi i diplomës mund të konsiderohet plagjiarizëm, përgjegjësia
morale dhe ligjore është e imja, në këtë punim me temë: “Bashkëpunimi ndërfqinjësor
i Republikës së Maqedonis së Veriut në mbrojtjen e ambientit jetësor“.

Shkup,Maj 2021

Kandidati: Numan Kamberov

Nënshkrimi i kandidatit ____________________

2
 Tema
Bashkëpunimi ndërfqinjësor i Republikës së Maqedonis së
Veriut në mbrojtjen e ambientit jetësor
Abstrakt
Republika e Maqedonisë së Veriut ka për që qëllim që të ketë bashkëpunim me të gjitha
shtetet fqinje që ta mbrojnë ambientin jetësor për të pasur një jetë më të mirë dhe më të
shëndetshme si për R.M.V – në ashtu edhe për shtetet fqinje por për ta arritur këtë qëllim edhe
shtetet fqinje duhet të marrin pjesë me doemos në këtë projekt afat gjatë që edhe ata të kenë
ambientin jetësor më mirë dhe më të shëndetshme.
Si fillim R.M.V – ja ka për detyrë që edhe në rast se shtetet fqinje mund të ndodhë që
mos te kenë interesim në këtë fushë edhe ashtu R.M.V – ja duhet të vazhdojë me punën në
bashkëpunim apo jo me shtetet fqinje për ta mbrojtur ambientin jetësorë në teritorin e vet sidhe
mos dëmitimin në teritoret e shteteve fqinje.
R.M.V – ja pas së gjithash duhet të punoj edhe në fushën e vënies së ligjeve për tu
mbrojtur ambienti jetësorë jo vetëm nga qytetarët por edhe nga qeveria që të mos ketë dëme,
ndotje të ajrit, ndotje të fushave në natyrë, shkatrrime etj.
Por nëse eventualisht ka dëme, shkatrrime, dëmtime atëher qeveria duhet të reagoj në
bazë të ligjit me paralajmërim pastaj nëse akoma vazhdon të ketë dëme shkatrrime atëher duhet
të reagojë me gjoba të lehta dhe të rënda parash.
Ligjet e vendosura nga ana e qeverisë por do ti ceki vetëm disa më të rëndësishmit ato
janë; Ligji për mjedisin jetësor, Ligji për kualitetin e ajrit ambiental, Ligji për mbrojtjen e
natyrës, Ligji për udhëheqjen me mbeturinat si dhe Ligji për planifikim urbanistik dhe hapsinorë.

Fjalë kyqe; Mbrotja e ambientit jetësor, Ligji për mjedisin jetësor, Ligji për kualitetin
e ajrit ambiental, Ligji për planifikim urbanistik dhe hapsinor.

3
Тема
Cоседска соработка на Сецверна Р.Македонија за
заштитата на околината
Абстракт
Република Северна Македонија има цел да има соработка со сите соседни земји за
заштитната средина за да има подобар и поздрав живот за Република Северна Македонија
и за соседните земји, но за да се постигне ова, соседните земји исто така мора да
учествуваат во овој долгорочен проект, така што и тие ке имаат подобро и поздрава
животна средина.
Како почеток, Република Северна Македонија има должност дури и бо слчај
соседните земји да немаат интерес во ова област, Р.С.М, треба да продолжи да работи во
цоработка со соседните ѕемји или да не ја штити животната средина на нејзина територија,
и треитории на соседните земји.
Р.С.М на крајот на сите, мора да работи во областа на спроведување на законот за
заштита на животна средина не само од граѓаните туку и од владата за да избегне
оштетување, загадување, на воздухот, загадување на надворешните поворшини,
уништување итн.
Но ако евентуално има штета, уништување, тогаш владата треба да реагира според
законот со предупредување, ако сепак продолжи да има уштетување на штетата, тогаш
влада треба да реагира со мали и големи казни.
Законите донесени од влада но ќе споменам сами неколку од најважните се; Закон
за животна средина, Закон за квалитет на амбиентниот воздух, Закон за заштитата на
ппиродата, Закон за управувањe со отпад и Закон за урбано и простроно планирање.

Клучни зборови; Закон за животна средина, Закон за квалитет на амбиентниот

воздух, Закон за заштитата на ппиродата, Закон за управувањe со отпад и Закон за урбано
и простроно планирање.

4
Topic
Inter – neighborly cooperation of the Republic of North
Macedonia in the protection of the living environment
Abstrakt
The Republic of North Macedonia aims to have coorperation with all neighbor countries
to protect the environment to fave a better and helthier life for R.M.V and neighbor countries nut
to achive thie neibghor countries must also participate in this long – term procejt so that they
have better and helthier living envionment too.
As a start the R.M.V has a duty that even in case the neighbor countires must not have an
intrest in this field, the R.M.V should continoue to work in cooperation or not with neighbor
countires to protect the living environment in the territory as well as non – damage in the
trritories of neighbors state.
R.M.V – after all, must work in fields of law enforcement to protect the living
environment not only by cityzens but also even by the government to avoid damage, of air
pollution, pollution of outdoor areas, destruction etc.
But if eventually there is damage, destruction, damage the dovernment should react
according to the law with a warrning but if still continoues to have damage destruction then
should react with light and heavy punnishment.
Laws enacted by the government but still I will mention only a few of the most important
ones are: Law on Environment, Low on Ambient air Pollution Quality, Law on Nature
Protection, Law on Waste Management and Law on Urban and Spatial Pllaning.

Keywords: environmental protection, Law on Environment, Law on Ambient Air Pollution

Qualitiy, Law on Urban and Spatial Planning.

5
 Përmbajtja

HYRJE....................................................................................................................................8
1.QASJA TEORIKO - METODOLOGJIKE E HULUMTIMIT..................................9
2.LËNDA E HULUMTIMIT.............................................................................................9
3.QËLLIMI I HULUMTIMIT........................................................................................10
4.ARSYESHMËRIJA SHKENCORE DHE PRAKTIKE E HULUMTIMIT……...10
5.SHFRYTËZUESIT E HULUMTIMIT.......................................................................11
6.HIPOTEZAT.................................................................................................................11
7.INDIKATORËT............................................................................................................12
8.METODA......................................................................................................................12
9.RËNDËSIA E HULUMTIMIT....................................................................................13

KAPITULLI - I......................................................................................................15

1. KORNIZA LIGJORE E REPUBLIKËS SË MAQEDONISË SË VERIUT

DHE DOKUMENTET NDËRKOMBËTARE PËR MBROJTJEN E
MJEDISIT JETËSORË
1.1. Korrniza ligjore të Republikës së Maqedonisë së Veriut për mbrojtjen e mjedisit
jetësorë………………………………………………………………………....14
1.2. Ligji për mjedisin jetësorë……………………………………………………..
1.3. Ligji për kulaitetin e ajrit ambiental……………………………………………
1.4. Ligji për mbrojtjen e natyrës…………………………………………………...
1.5. Ligji për udhëheqjen me mbeturinat…………………………………………...
1.6. Ligji për planifikim urbanistik dhe hapsinorë………………………………….
1.7. Strategjia për ngritjen e vetëdijes publike për mjedisin jetësorë………………
1.8. Plani Nacioal Ekologjik Aksional për R.M.V-së ( PNEA )……………………..

6
 1.9. Dokumentet ndërkombëtare për mjedisin jetësor……………………………...
1.10. Zhvillimi bashkëkohor i mjedisit ( Deklarata e Stokholmit )…………………...
1.11. Deklarata e Rios ( Deklarata për Mjedisin dhe Zhvillimin )……………………
1.12. Protokolli i Kiotës ( 1997 )……………………………………………………...
1.13. Qendra rajonale e mjedisit ( REC )……………………………………………..
1.14. Acquis Communautaire………………………………………………………..
1.15. E drejta për qasje në informacione mjedisore…………………………………..
1.16. Pjesmarrja e publikut në vendimmarrje………………………………………….
1.17. E drejta për t’iu drejtuar gjykatës………………………………………………..

KAPITULLI - II...………………………………………………………………..

2. SFIDAT E MENAXHIMIT TË RI KOMUNAL…………………………....…

2.1. Bazat ligjore dhe dokumentet strategjike për procesin e decentralizimit në
R.M.V-së…………………………………………………………………………
2.2. Qëllimet kyqe të referimit të pushtetit nga ai qëndror në nivel lokal……………
2.3. Si të arrihen qëllimet…………………………………………………………….
2.4. Përforcimi I kapacitetit të vetadiministrimit lokal………………………………
2.5. Sfidat që burojnë nga reformat në vetadministrimin lokal………………………
2.6. Menaxhimi I ri komunal – integrimi i brendshëm dhe adamtimi i jashtëm……...
2.1. Dokumentet ndërkombëtare për bashkëpunim në nivel lokal…………...……
2.1.1. Bashkimi Evropian……………………………………………………………
2.1.2. Këshilli i Evropës....…..………………………………………………………
2.1.3. Dokumentet Të Tjera…………………………………………………………

KAPITULLI - III ………………………………………………………………......

3. ANGLIA.............................................................................................................
3.1. Pasqyrë e përgjithshme e vetëqeverisjes lokale në Angli......................................
3.2. Dispozitat ligjore....................................................................................................
3.3. Instrumentet për pjesëmarrje dhe bashkëpunimi në nivel lokal.............................
3.4. Dokumentet politike dhe strategjitë........................................................................
3.5. Truat për bashkëpunim...........................................................................................
3.6. Financimi................................................................................................................
3.7. Rezultate Kryesore dhe Konkluzione.....................................................................

7
KAPITULLI - IV........................................................................................................

4. KONVENTA E ARHUSIT: HISTORIKU, ORGANET, RATIFIKIMI DHE

TABELA E NËNSHKRUESVE..................................................................................
4.1. Çka rregullon Konventa e Arhus – it......................................................................
4.2. Përmbajtja e Konventës..........................................................................................
4.3. Mekanizmat e Konventës.......................................................................................
4.4. Çështjet të Përgjithshme të Pjesëmarrjes së Publikut.............................................
4.5. Pjesëmarrja e Publikut në Vendimmarrje...............................................................
4.6. Qasja në Drejtësi.....................................................................................................

KAPITULLI - V.........................................................................................................

5. ARSIMI, SPORTI DHE REKREIMI..........................................................................

5.1. Arsimi dhe Komunat.............................................................................................
5.2. Sporti dhe Rekreimi...............................................................................................

KAPITULLI – IV…………………………………………………………………..
HULUMTIME EMPIRIKE……………………………………………………….
6. KOMUNA E HARAQINËS ........
……………………………………………………
6.1. Komuna e
Haraqinës..........................................................................................................
6.2. Kryetari i Komunës...........................................................................................................
6.3. Kompetencat e Kryetarit të
Komunës................................................................................
6.4. Misioni i komunës së
Harqinës..........................................................................................
6.5. Harta e komunës si dhe emblema e komunës së
Haraqinës...............................................

8
7. KOMUNA E
LIPKOVËS…………………………………………………………….

Hyrje

9
10
 QASJA TEORIKO METODOLOGJIKE E HULUMTIMIT
Zgjedhja e kësaj teme “Bashkëpunimi ndërfqinjësor i Republikës së Maqedinisë së Veriut
në mbrojtjen e ambientit jetësorë” është një temë në të cilën ka për qëllim bashkëpunimin me
shtetet fqinje në mbrojtjen e ambientit jetësor
Për t’ju qasur kësaj teme kanë ndikuar disa faktorë në mbrojtjen e ambientit jetësor por që
ministria e mjedisit dhe planifikimit hapsinor e R.M.V duhet të ketë bashkpunim me ministrit e
shteteve fqinjë siq janë këto shtete R. e Shqipëris, R. e Kosovës, R. e Bullgarisë, R.e Serbisë, si
dhe R. e Greqisë që me patjetër duhet të kenë mardhënie për mbrojtjen e ambientit jetësor

LËNDA E HULUMTIMIT

Ashtu siq kam përmendur në hyrje qëllimi kryesor i këtij hulumtimi është që të ketë
kupueshmëri në bashkëpunimin e R.M.V me shtetet fqinje ne sferat e mbrojtjes së ambientit
jetësorë. Rreth bashkëpunimit të R.M.V-së me shtetet fqinjë janë; Bashkëpunimi i R.M.V-së me
Republikën e Shqipërisë, bashkëpunimi i R.M.V-së me Republikën e Kosovës, bashkëpunimi i
R.M.V-së me Republikën e Bullgarisë, bashkëpunimi i R.M.V-së me Republikën e Serbisë,
bashkëpunimi i R.M.V-së me Republikën e Greqisë që me patjetër duhet të bashkëpunojn në
mbrojtjen e ambientit jetnësorë.

11
 QËLLIMI I HULUMTIMIT
Hulumtimi në sferën e mbrojtjes së ambientit jetësorë rezulton me disa rekomandime më
konkrete deri te Minstritë e vendeve faqinje që ta tejkalojnë këtë problem me organizimin e një
bashkëpunimi më të madhë dhe më intenziv për mbrojtjen e ambientit jetësor me vendet fqinje.
Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapsinorë ka dhënë disa rekomandime për bashkpunim në
këtë sferë, mirëpo në rrethana më të larta duhet që tu përmbahen të gjitha protokoleve dhe
domosdoshmërisë për ta mbrojtur ambientin jetësor në vend si dhe të ofrohet ndihma në aspekt
që të mundësohet mbrojtja e ambientit jetësor edhe në shtete fqinje.

ARSYESHMËRIA SHKENCORE DHE PRAKTIKE E HULUMTIMIT

Në një nisëm për këtë hulumtim është edhe kriza momentale e shteteve nga pandemia që
në një farë mënyre e pa mundëson bashkëpunimin e plot mes vete qëllimin në mbrojtjen e
ambientit jetësorë.
Kështu që në këtë kohë patjetër duhet të gjejnë kohën e duhur por ndoshta edhe të
shkurtuar të pashmangshme dhe të mbahet mbledhje e përbashkët që të diskutohen qëllimet
vendimet në mbrojtjen e ambientit jetësor. Qëllimi kryesor është që standardi i marveshjeve nën
korrnizat dhe normat demokratike të bëra mes shteteve fqinje tu përmbahen marveshjes dhe ta
kryejn me sukses këtë mision të filluar.

12
 SHFRYTËZUESIT E HULUMTIMIT
Shfrytëzuesit direktë të këtij hulumtimi kryesor janë shtetet fqinje të R.M.V të cilat shtete
do ti shfrytëzojnë njohurit dhe ndihmesat në mes vete që ta kenë sa më të lehtë në arritjen e
qëllimit.
Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapsinor si dhe zhvillimi i këtyre masave për
mbrojtjen e ambientit jeësor si dhe ministrit e vendeve fqinje duhet të kenë poashtu interesim dhe
të hulumtojnë më gjërësisht për këtë hulumtim dhe të jenë shfrytëzues të njohurive nga të gjitha
anët dhe të gjith shtetet fqinje.

HIPOTEZAT
Hipoteza e përgjithshme
“Bashkëpunimi i R.M.V-së me Shtetet fqinje në mbrojtjen e ambientit jetësorë”
Hipotezat e veçanta
Bashkëpunimi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me Shqipërisë në mbrojtjen e
ambientit jetësorë;
Bashkëpunimi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me Kosovës në mbrojtjen e ambientit
jetësorë;
Bashkëpunimi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me Greqinë në mbrojtjen e ambientit
jetësorë;
Bashkëpunimi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me Bullgarinë mbrojtjen e ambientit
jetësorë;
Bashkëpunimi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me Serbinë mbrojtjen e ambientit
jetësorë.

13
 INDIKATORËT

Mardhëniet e Ministrisë së mjedisit dhe planifikimi hapsinorë i Republikës së

Maqedonisë së Veriut me
 Ministrinë e mjedisit dhe palnifikimit hapsinor të Republikës së Shqipërisë;
 Ministrinë e mjedisit dhe palnifikimit hapsinor të Republikës së Kosovës;
 Ministrinë e mjedisit dhe palnifikimit hapsinor të Republikës së Greqisë;
 Ministrinë e mjedisit dhe palnifikimit hapsinor të Republikës së Bullgarisë;
 Ministrinë e mjedisit dhe palnifikimit hapsinor të Republikës së Serbisë.

METODAT
Përmes këtij hulumtimi do ti përdorë metodat për të krijuar njohuri reale për
bashkëpunimin e Republikës së Maqedonisë së Veriut me shtetet fqinje në mbrojtjen e ambientit
jetësorë.
 Metoda e analizës së përmbajtjes;
 Metoda krahasuese apo komperative;
 Diskripcioni shkencorë;
 Metoda juridike;
 Metoda historike;
 Intervista dhe anketa.
Do të përgatitet pytësor ku do të intervistohen persona adekuat që merren me problemet të
mbrojtjes së ambientit jetësor si dhe përfaqësus të Ministrisë së mjedisit dhe palnifikimit
hapsinorë.
Sa i takon metodës së analizës do të analizohen marveshjet e bëra me shtetet fqinje reth
mbrojtjes së ambientit jetësorë.

RËNDËSIA E HULUMTIMIT
Rëndësia e këtij hulumtitimi për bashkëpunimin e Republikës së Maqedonisë së Veriut me
shtetet fqinje në mbrojtjen e ambientit jetësor ka për synim që tregon se duhet të kenë interesim
të madh mes vete në këtë sferë që të krijohen kushte sa më të mira për ambientin jetësor si në
vend ashtu edhe tek shtetet fqinje.
Për të mos pasur probleme të vazhdueshme R.M.V dhe shtetet fqinje duhet të merren
seriozisht me këtë problem që kemi hasur kohët e fundit dhe të kalohet kjo situat mirëpo për çdo
send, duhet të marri përgjegjësi për aktveprimet secili shtet fqinjë bashkë me R.M.V të cilët nuk

14
duhet të ngurrojn që të merren me këtë sferë dhe mos ta anashkalojnë aspak sepse ambienti
jetësorë është gjysma e shëndetit dhe poashtu kultura e njeriut.

15
KAPITULLI – I

KORRNIZA LIGJORE E REPUBLIKËS SË MAQEDONISË ËS

VERIUT DHE DOKUMENTET NDËRKOMBËTARE PËR
MBROJTJEN E MJEDISIT JETËSOR

1.1.Korrniza Ligjore të Republikës së Maqedonisë ës veriut për mjedisin jetësorë

Edhe R.M.V – së në korrnizat e saj juridike, vend të posatëshëm I kushton edhe mjedisit
jetësor duke filluar nga akti më I lartë I një shteti, Kushtetuta. Në të cilën në nenin 43 tuhet:
‘‘ Secili njeri ka të drejt për mjedis të shëndetshëm jetësor. Secili e ka për detyrë ta
përparojë dhe ta mbrojë mjedisin dhe natyrën. Republika siguron kushte për realizimin e të
drejtës së qytetarëve për mjedis të shëndetshëm jetësor’’. Po ashtu në korrnizat ligjore bëjnë
pjesë edhe një sërë ligjesh, akte, nënakte, strategji, rregulla, programe etj, të cilat kanë të bëjnë
me ruajtjen dhe zhvillimin e mjedisit jetësor, në hartimin e të cilave kanë marrë pjesë ekspert
botëror duke u bazuar në standartet e BE – së, pasi që edhe R.M.V pretendon të jetë anëtare e saj,
andaj mundohemi që në praktikë t’i realizojmë, dhe të jemi sa më afër interimit për në BE, pasi
që mjedisi jetësorë paraqet pothuajse një ndër kushtet kryesore që edhe kërkohet nga BE – ja të
plotësohet për një integrim sa më të shpejtë.

1.2.Ligjet kresore
 Ligji për mjedisin jetësor ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 53/5
 Ligji për kualitetin e ajrit ambiental ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 67/0
 Ligji për ujra ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 87/08
 Ligji për mbrojtjen e natyrës ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 67/04
 Ligji për mbrojtje nga zhurma ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 79/07
 Ligji për udhëheqjen me mbeturinat ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 68/04
 Ligji për planifikim dhe hapsira urbanistike ‘’ Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr 51/05
etj.
Nga dokumentet tjera kemi strategji dhe plane:
 Strategjia për ujrat e R.M.V – së ;
 Strategjia nacionale për zhvillim të qëndrueshëm e R.M.V – së;
 Strategjia nacionale për investime në mjedisin jetësor;

16
  Strategjia për udhëheqje me mbeturinat në R.M.V – së ( 2008 – 2012) sipas protokollit
të Kijotos;
 Strategjia për minisorim, komunikim, dhe ngritjen e vetëdijes publike dhe udhëheqjen
me informata.
Planet
 Plani nacional për mbrojtjen e ambientit ajror;
 Plani nacional për udhëheqjen me mbeturinat ( 2009 – 2015 );
 Plani për mbylljen e deponive jo standarte në R.M.V;
 Plani nacional ekologjik aksional në R.M.V, etj.

1.3.Ligji për mjedisin jetësor

Ky ligj është sjellë nga ana e Parlamentit të R.M.V – së me 22 qershor 2005 I dhënë në ‘’
Gazetën Zyrtare të R.M.V – së’’ nr 53/2005 prej korrik 2005.
Ky ligj përmban 228 nene të sistematizuara në 23 kapituj. Me këtë ligj rregullohen të
drejtat dhe detyrimet e R.M.V – së, komunave, qytetit të shkupit, poashtu të drejtat dhe detyrimet
e personave fizik e juridik për sigurimin e kushteve për mbrojtjen dhe zhvillim të mjedisit
jetësorë, për qëllim të realizimit të drejtës së qytetarëve për mjedisin jetësor të shëndosh ( neni
1 ).
Masat dhe aktivitetet për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit jetësor janë në interes publik.
Qeveria e R.M.V – së është e obliguar të siguroj mjete finaciare nga Buxheti I R.M.V – së, për
mbrojtjen dhe zhvillim të mjedisit jetësor. Komunat, qyteti I Shkupit dhe komunat e tij, janë të
detyruara të sigurojë mjete finaciare nga Buxheti I tyre për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit
jetësor ( neni 3 ).

Qëllimet e këtij ligji janë;

 Ruajtja, mbrojtja, ripërtrirja dhe përparimi I kualitetit të mjedisit jetësor;
 Mbrojtja e jetës dhe shëndetit të njerëzve;
 Mbrojtja e lloj – llojshmërive biologjike;
 Shfrytëzimi racional dhe I përmbajtur I pasurive natyrore;
 Sjellja dhe aplikimi I masave për vendosjen e problemeve regjionale dhe globale të
mjedisit jetësor.
Në ligjin për mjedisin jetësor si një nga mënyrat për plotësimin e qëllimit të Ligjit
theksohet dhe infromimi I publikuar dhe institucioneve relevante për gjendjen e mjedisit jetësorë
dhe inkuadrimi I tyre në mbrojtjen e të të njejtit. Gjithashtu kaptina për pjesëmarrje të publikut
dhe qasje në informacione, është një ndër kaptinat kryesore për mbrojtjen e mjedisit jetësor. Në
këtë ligj theksohet se ‘’ Organet shtetërore, organet e komunave, si dhe organet e qytetit të
shkupit dhe komunave të qytetit të shkupit, janë të obliguar që të sigurojnë të gjitha masat në
informata dhe pjesmarrja në vendimmarrje që kanë të bëjnë me mjedisin jetësor, si dhe të
sigurojnë arsyeshmërin për pubikun në procedurën e sjelljes së vendimeve ‘’ 1 . Po ashtu ky ligj
parasheh edhe dënim në të holla për veprim penal të personave juridik dhe fizik, I cili mes të
tjerash ka të bëjë me mos sigurimin e dhënjes së informacionit për mjedisin jetësor, të cilat
personi juridik apo fizik I posedon. Po ashtu Ligji për mjedisin jetësor parasheh mundësinë për
parashtrim të ankesës deri te Kmisioni I Qeverisë së R.M.V – së për zgjedhjen e çështjeve
administrative në shkallën e dytë nga lakmia e mjedisit jetësor.
1
www.zeleni.org.mk/uploads/,marrur më 18.12.2014

17
1.4.Ligji për kualitetin e ajrit ambiental
Me këtë ligj është futur qasja e re për mbrojtjen e ajrit ambiental gjegjësisht ajrit të jashtëm
troposferik, jashta kufinjëve të pronësisë së burimit në të cilin nuk është përfshirë ajri në vendin
e punës.
Ky instrument ligjor rregullon masat për shmangien, ndalimin, apo zvoglimin e efekteve
dëmtuese nga ndotja e ajrit ambiental përmes:
 Vlersimit të kualitetit të ajrit ambiental;
 Caktimi I vlerave kufizuese të kualitetit të ajrit ambiental;
 Planifikimi I mbrojtjes së ajrit ambiental;
 Vendosja e sistemit monotorues dhe sistemit informativ të ajrit ambiental;
 Mbrojtje të ajrit ambiental nga ndotja nga ana e burimeve stacionare dhe lëvizëse.
Komunat janë të obliguara prë sjellejen e planeve aksionale të cilat definojnë masa afat
shkurte për zvoglimin dhe menjanimin e rrëzikut si dhe të informojnë për gjendjen. Komunat
janë të obliguara që t’I shpallin publikisht programet dhe palnet aksionale. Në përputhje me
parimin për qasje me informatat dhe të dhënat që posedojnë. 2

1.5.Ligji për mbrojtjen e natyrës

Ky ligj rergullon mbrojtjen e natyrës përmes mbrojtjes dhe shfrytëzimit të qëndrueshëm të
lloj – llojshëmërisë biologjike dhe pejsazhore, dhe mbrojtjen e trashigimisë natyrore.
I njejti ligj paraqet kornizë integrale për mbrojtjen e llojeve, vendbanimet e tyre dhe
ekosistemit, ndërsa merr parasysh edhe përdorimin e organizmave të modifikuara gjenetike. Në
sferën e organizmit të mbrojtjes së natyrës, komunat janë të inkuadruara në: udhëheqjen me
rajonet e mbrojtura – kategoria park nacional, përmes përfaqësuesve të komunës në të cilin
territor gjendet Parku Nacional për mbrojtjen e natyrës përmes përfaqësuesit të deleguar nga
BNJVL.3

1.6.Ligji për udhëheqjen me mbeturina

Me këtë ligj definohet koncepti integrues dhe preventive për udhëheqjen me mbeturinat Ii
cili përmban:
 Planifikim ( strategji, plane, programe );
 Vendosje ( grumbullimi, selektimi, transportimi, etj ) me lloje të ndryshme të
mebturinave;
 Deponi dhe djegie e mbeturinave;
 Import, eksport dhe tranisit të mbeturinës;
 Monitoring dhe sistem informativ
2
http://www.alka.org.mk/assets/en/jas_i _mojata_opstina_alb.pdf, marrur më 20.12.2014
3
Po aty

18
 Një numër i rëndësishëm i kompetencave dhe përgjegjësive është transferuar nga punët
komunale dhe atë si në pjesën e planifikimit për udhëheqjen me mbeturinat, po ashtu edhe në
pjesën e zbatimit direkt të përgjegjësive ligjore. Komunat janë të obliguara të përgadisin dhe
miratojnë plane për udhëheqje me mbeturinat. Planet e njësive të vetëqeverisjes lokale për
udhëheqjen me mbeturinat duhen të jenë në përputhje me Planin Nacional për udhëheqjen me
mbeturinat të R.M.V – së dhe i përkasin për një periudhë jo më të shkurtër se 3 vite dhe jo më të
gjatë se 6 vite. Për realizimin e planit, komuna është e obliguar për nxjerrjen e programit për
udhëheqje me mbeturina. Ky program duhet të miratohet në periudhë prej një viti. Njësite e
Vetqeverisjes lokale janë të obliguar që planet dhe programet për udhëheqjen me mbeturinat t’i
shpallin publikisht ndërsa realizime dhe burime tjera. Grumbullimi, transporti, dhe tretmani i
mbeturinave komunale si dhe mirëmbajtja e vendeve për grumbullim selektiv, janë shërbime
publike me karakter lokal.4

1.7.Ligji për planifikim urbanistik dhe hapsinor

Me këtë ligji rregullon kushtet dhe mënyrat e sistemit të planifikimi urbanistik dhe
hapsinorë, pamja dhe përmbajtja e planeve, përpunimi dhe procedura e sjelljes së planeve,
monitorimi i planeve dhe përcjellja e realizimit të planeve, kontrolli, çështje tjera nga lëmia e
planifikimit hapsinorë dhe urbanistik. Planifikimi hapsinor urbanistik është proces kontinuel që
sigurohet rregullimi dhe humanizimi i hapsirës dhe mbrojtja dhe zhvillimi i mjedisit jetësor.
Plani hapsinor dhe ai urbanistik i R.M.V – së janë plane të patjetërsueshme që duhet të sjellen
dhe të zbatohen.
Përpunimi, sjellja dhe zbatimi i planit urbanistik – hapsinorë të R.M.V – së janë çështje me
karakter publik. Me planin urbanistik hapsinor rregullohen çështjet themelore me procesin e
planifikimit dhe rregullimit të hapsirës siç janë:
 Zhvillim hapsinor të drejtë;
 Rregullim dhe shfrytëzim racional të hapsirës;
 Kushte për jetë dhe punë humane të qytetarëve;
 Tejkalimin e barierave urbane të personave me invaliditet;
 Zhvillim të mirëmbajtur;
 Mbrojtje dhe zhvillim të mjedisit jetësor dhe natyrës;
 Mbrojtje të trashëgimisë së palëvizhëshme kulturore;
 Mbrojtej nga shkatrimet e luftës, katastrofës natyrore, dhe teknologjike;
 Proceduar e sjelljes dhe zbatimit të planeve të jetë publike;
 Pajtueshmëri me norma dhe standarte europiane në planifikimin dhe rregullimin e
hapsirës.
Gjatë planifikimit dhe sjelljes së planit hapsinor të Republikës, dhe planet urbanistike
respektohen kontratat dhe marëveshjet të cilat kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe zhvillimin e
mjedisit jetësor të natyrës.5

1.7.1.Strategjia për ngritjen e vetëdijes publike për mjedisin jetësor

Kjo strategji ka për qëllim përmirsimin dhe aftësim më të qëndrueshëm të Ministrisë që të
udhëheqë dhe të marrë pjesë aktive në komunikim me publikun.

4
Po aty
5
www.moepp.gov.mk.marrur më 24.12.2014

19
 Strategjia e parashtruar paraqet nevojën e përgaditjes dhe monitorimin e planit 5 vjeçar për
udhëheqjen e politikave në pajtueshmëri me politikat udhëheqëse të ligjdhënit europian apo
‘’ Acquis Communitaire ‘’ të cilin e përmbajnë të gjitha fuqitë politike më të rëndësishme mu për
atë shkak kjo varet nga ndikimi i shkaktuar, nga ndryshimet e mundëshme në përmbajtjen
politike të vendit p.sh: përmes zgjedhjeve. Afati kohor prej 5 viteve duket real për nismën e
programit dhe për rritjen e nevojave institucionale dhe mjeteve dhe aftësive administrative për
monitorimin dhe kontrollin e politikës. Pjesë kryesore nga ky realizim është informimi dhe
komunikimi, si dhe ngritja e vetëdijes publike në nivel sa më të lartë për mjedisin jetësor.
Kërkesa nga ‘’ Acquis Communitaire ‘’ në raport me ligjet nga lëmia e mjedisit jetësor, në shumë
raste shkaktojnë konflikte në grupe të caktuara, siç janë industritë dhe administratat të cilat ende
nuk janë mjaftueshëm të përgaditura. Ashtu që informimi jo me kohë, rishikimi i problemeve dhe
kuptimi i qëllimeve grupore, të cilat priten ta ndryshojnë sjelljen dhe udhëheqjen në pajtueshmëri
me ligjet, në këtë kontekst mbetet që me sukses të realizohen kërkesat e ‘’ Acquis Communitaire
‘’ ( ligjdhënësit europianë ).
Ky koncept jep shembull si të bëhen plane aksionale afatshkurtëra, në bazë të strategjisë
afatmesme. Aksionet afatshkurtëra çdoherë duhet të përmbajnë një nga temat e agjendave
reformuese, ‘’ vizioni 2008 ‘’:6
 Vlersim i rezultateve dhe përparim i ‘’ vizionit 2008 ‘’;
 Dizajnim i koncepteve për komunikim, të përshtatura sipas nevojave të temave të
zgjedhura;
 Vlersim dhe vendim i prioriteteve politike afatshkurtra në bazë të ‘’ vizionit 2008 ‘’
 Kyqjen e palëve të interesuara.7

1.7.2.Plani Nacional Ekologjik Aksional për R.M.V – së ( PNEA)

Ky dokument si qëllim prioritar ka vendosjen e themelit të formimit të sistemit për
menaxhim të mjedisit jetësor dhe njëkohësisht i definon qëllimet për politikat në mjedisin jetësor
sipas regjioneve, si dhe sfidat kryesore me të cilat është ballafaquar vendi në periudhën e
tranzicionit nga aspekti i mjedisit jetësor, i ka identifikuar burimet e ndotjes, institucionet
komponente etj.
Përgaditja e PNEA ka qenë hapi i parë kah integrimi i politikës së mjedisit jetësor në
programet zhvillimore sociale ekonomike të shtetit. Në pajtueshmëri me rekomandimet e tij, si
një prej aktiviteteve më prioritare në fushën e mjedsit jetësor, të vendosura nga aspekti
organizativ dhe me buxhet vetanak.
Në këtë plan janë definuar lëmitë, qëllimet dhe aksionet, dhe është përcaktuar korniza
kohore për implementimin e tyre: afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë, pa i identifikuar burimet
dhe lartësitë e mjeteve finaciare. Aksionet e definuara në PNEA, në periudhën pas përgaditjes së
dokumentit janë finacuar pjesërisht nga buxheti i Ministreisë së Mjedisit jetësor, dhe nga
Ministrai për planifikim hapsinor, nga Fondi i Mjedisit jetësor, si dhe donacionet e jashtme. Në
pajtueshmëri me obligimet e R.M.V – së që dalin nga marrëveshja për stabilizim dhe asocim,
është imponuar detyrimi për revidimin e qasjes që ka të bëjë me legjislacionin dhe politikat nga
lëmia e mjedisit jetësor.

6
‘’ Vizioni 2008 ‘’ Agjenda reformuese.
7
www.moepp.gov.mk,marrur më24.12.2014

20
 Qëllimet kryesore të PNEA janë:
 Reformimi i qasjes në menaxhimin e mjedisit jetësor;
 Përkufizimi i kornizave të planifikimit dhe të menaxhimit të mjedisit jetësor;
 Përforcimi dhe përkufizimi i kapaciteteve institucionale për integrim të mjedisit jetësor
në sferën ekonomike dhe sociale;
 Lehtësimi i procesit të bartjes së kompetencave prej lëmisë së mjedisit jetësor nga
niveli qendror në atë lokal;
 Forcimi i bashkëpunimit ndërmjet resoreve ( bashkëpunimi ndërmjet ministrive );
 Krijim i klimës pozitive të R.M.V – së, për financim dhe investim në mjedisin e jetës.8

1.7.3.Dokumentet ndërkombëtare për mjedisin jetësor

Ndërkohë që përmasat, kompleksiteti, dhe ngutësia e problemeve të mjedisit janë imponuar
gradualisht vëmendjes së publikut, logjika e kësaj thënjeje është bërë çdo ditë e më e dukshme.
Lidhur me mjedisin jetësor dhe zhvillimin e tij ekzistojnë një sërë dokumentesh, si traktate,
protokolle, deklarata, plane, strategji etj.

1.8.Zhvillimi bashkëkohor i mjedisit ( Deklarata e Stokholmit )

Pas Luftës së Dytë Botërore deri te vitet e shtatëdhjeta nuk pati ndonjë zhvillim të hovshëm
për sa i përket mjedisit. Prej viteve 70 – ta e këndej, qysh prej shpalljes së ditës së Tokës më 22
prill 1970 në SHBA, e këndej kemi rritje të përpjekjeve për zhvillim të mjedisit dhe dekadat e
viteve 70 – ta konsiderohet si dekada e lëvizjes mjedisore edhe pse më herët kishte ca lëvizje
mjedisore por ishin shumë të pakta.
Si moment kyç, i cili përbën edhe fillimin e Periudhës Moderrne të së drejtës
ndërkombëtare të mjedisit, konsiderohet organizim i konferencës në OKB për mjedisin njerëzor
( Konferenca e Stokholmit ) në vitin 1972. Në përfundim të kësaj konference u miratua deklarata
e Stokholmit për mjedisin njerëzor si dhe plani i veprimit për mjedisin njerëzor. Dita e fillimit të
punësimeve të Konferencës, 5 qershor 1972 u shpall nga asambleja e përgjithshme e OKB – së si
dita Botërore e mjedisit e cila kremtohet edhe sot e kësaj dite me veprimtari mjedisore anë e
mbanë botës. Deklarata e Stokhlomit përmbën një zhvillim tepër të rëndësishëm për të Drejtën
Ndërkombëtare të mjedisit. Që në preambullën e saj, delarata e shpall mbrojtjen e mjedisit si një
çështje madhore që ndikon në mirëqenien e njerëzve dhe zhvillimin ekonomik. Po ashtu në këtë
deklarat mbrojtja e mjedisit konsiderohet si një dëshirë e popujve dhe detyrë e gjitha qeverive.
Përveq miratimit të deklaratës bazuar në nenin 22 të kartës së OKB – së, në Konferencën e
Stokholmit u themelua programi mjedisor i Kombeve të Bashkuara ( UNEP ), si një organ ditësor
i Asamblesë së përgjithshme, me qendër në Nairobi të Kenias, për të nxitur bashkëpunimin
ndërkombëtar në fushën e mjedisit, të rekomandoj politikat e përshtatshme për këtë qëllim, si dhe
të mundësoj një udhëheqje të përgjithëshme politike për drejtimin dhe kordinimin e programeve
mjedisore brenda sistemit të OKB – së.9 Pas deklaratës së Stokholmit pat një rritje të hovëshme
të numrit të traktateve ndërkombëtare mjedisore.

8
www.moepp.gov.mk marrur më 25.12.2014
9
http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp_content/uploads/2015/02/Eri_Disertacion.pdf, marrur më 10.02.2015

21
1.9.Deklarata e Rios ( Deklarata për Mjedisin dhe Zhvillimin )
Në konferencën e OKB – së për mjedisin dhe zhvillimin të mbajtur më 1999 në Rio de
Zhaneiro ( I ashtu quajtur Samiti i Tokës, ose Samiti i Rios ) u arrit numri më i madhë i
udhëheqësve të lartë të mbledhur ndonjëherë sëbashku. Mbi 130 shtete nënshkruan Konventën –
Kuadër për ndryshime klimatike, konventa për Biodiverzitetin dhe Konventën për të luftuar
Shkretëtirëzimin.
Deklarata e Rios përbëhet nga 27 parime udhëheqëse për veprimtarinë e të gjitha vendeve,
Agjenda 21, një plan veprimi mjedisor për shkeullin 21, si dhe parimet e pyjeve. Deklarata edhe
pse nuk përmend njerëzit në titull në parimin e parë të saj i vendos ato në qendër të shqetësimeve
që kanë të bëjnë me zhvillimin e qëndrueshëm dhe konfirmon të drejtën e tyre për një jetë të
shëndetëshme dhe produktive në harmini me natyrën. Deklarata poashtu e shpall edhe parimin e
sovranitetit të shteteve tjera, eliminimin e varfërisë, kujdesin për të marrë pjesë në vendimmarrje,
pjesëmarrjen e garave të rinjëve dhe popullsive autoktone bashkëpunimin e shteteve, hartimin e
legjislacionit mjedisor efektiv, mbrojtjen e ekosistemeve, parimin ‘’ ndotësi paguan ‘’, vlerësimin
e ndikimit në mjedisin dhe zgjidhjen paqësore të marrëveshjeve.10

1.10.Protokolli i Kiotës ( 1997 )

Në Kioto të Japonisë në dhjetor të vitit 1997 u arrit një kompromis mbi reduktimin e
gazrave serë. Në këtë dokument ranë dakord 38 vende që në vitin 2012 të reduktonin emisionet e
gazrave serë në nivelin e vitit 1990. Qëllimi i protokollit të Kiotos është vendosja e kufijve në
sasinë e gjashtë gazrave e në veçanti të dioksidit të karbonit ( CO2 ) që mund të eliminoj cdo
vend.
Protokolli i KIotës është mirënjohur sepse për herë të parë ligjërisht u vërtetua ndikimi i
patjetërsueshëm në drejtim të kufizimit të emisioneve të gazrave të serave. Veqanarisht janë
definuar obligimet e shteteve të zhvilluara. Është paraparë që këto shtete gjatë periudhës së
angazhimeve të periodit të parë ( 2008 – 2012 ) të zvogëlojnë emisionet e tyre të tërësishme të
gazrave serë për më së paku 5% në krahasim me nivelin e vitit 1990.
Qëllimet e marrëveshjes janë definuarnë mes shteteve të zhvilluara. Ato janë:
 SHBA patjetër zvogloj emisionet e gazrave serë 7%;
 BE për 8%;
 Japonia dhe Kanada për 6%.
Tre shtete kanë fituar mundësinë për të rritur emisionet e tyre ( Australia, Islanda, dhe
Norvegjia ). Ndërsa Rusia, Zelanda e Re, dhe Ukraina që t’i ngrinë emisionet në nivelin
momental.
Tre mekanizmat themelore për realizimin qëllimit të dhënë janë:
 Bashkëpunimi i përbashkët ( Join imlemmentation – JI );
 Mekanizmi i zhvillimit të pastër ( Clean development mechanism – CDM );
 Tregëtia e emisioneve ( Emission trading – ET )11

1.11.Qendra rajonale e mjedisit ( REC )

10
Po aty
11
www.wlwctroluxpalenzo.mk, marrur më 12.02.2015

22
 Kjo qendër është një organizatë ndërkombëtare jofitim prurëse që mbështet zgjidhjen e
problemeve mjedisore në Eurpën Qendrore Lindore duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet
organizatave jo qeveritare, qeverive, bizneseve e aktorëve tjerë mjedisor si dhe duke mbështetur
shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore.
REC është krijuar më 1990 nga SHBA, Komisioni Europian dhe Hungaria. Sot REC
bazohet ligjërisht në kartën e tij e nënshkruar nga 29 vende dhe Komisioni Europian dhe në një
marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre,
Bullgaria, Estonia, Hungaria, Kroacia, Lituania , Litvania, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi,
Polonia, Romania, Republika Çeke, Slovakia, Slovenia, Sërbia, Shqipëria, Turqia.

Fushat kryesore të veprimtarisë janë:

 Program i garantuar për OJF – së;
 Planet lokale të veprimit të mjedisit;
 Informacioni mjedisor;
 Edukimi mjedisor;
 Programi i kualifikimit për OJF – në dhe zyrat të mjedisit;
 Nismat dhe programet vendore, e rajonale, etj.12

1.12.Acquis Communautaire
Kushti për antarsim në BE është që vendet kandidate duhet të harmonizojn sistemet e tyre
ligjore me legjislacionin e BE – së në të gjitha fushat, të ashtuquajtura Acquis Communautaire.
Procesi i integrimit të ligjeve të BE – së në sistemet kombëtare ligjore administrative quhet
proces i përafrimit. Acquis është koleksion i dokumenteve që definojn principet themelore të BE
– së të cilat çdo anëtar i ri duhet t’i pranoj dhe shëndrroj në politika praktike para se t’i
bashkangjitet BE – së. Acquis ka 35 kapituj të cilat duhet të nënshkruhen veç e veç deri sa vendi
anëtar potencial kalon nëpër faza të ndryshme të kandidimit.
Kërkesat për mjedisin përshkruhen në mënyrë të hollësishme në kapitullin 27, i njohur si
njëri nga kapitujt më të ndërlikuar pas bujqësisë dhe lëvizjes së mallrave.
Kapitulli 27 përfshinë më tepër se 200 akte ligjore, rregullore, direktiva, vendime dhe
rekomandime, në mes të cilave janë:
 Legjislacioni horiyontal; cilësia e ajrit dhe ndryshimet klimatike; menaxhimi i
mbeturinave; menaxhimi i ujrave; mbrotja e natyrës; kontrolli i ndotjes industriale;
kemikalet; zhurmat; organizimet e modifikuara gjenetikisht; pylltaria dhe mbrojtja
civile.13

1.14.E drejta për qasje në informacione mjedisore

Kjo e drejtë përbëhet nga dy të drejta: e drejta pasive dhe aktive në informacion. E drejta e
parë obligon autoritete që me mjetet përgjegjëse të informojnë publikun dhe të sigurojnë

12
http://www.mjedisi.gov.al/files/page_files/draft_Udhzime_për_informimin_e_publikut_pdf, marrur më
17.03.2015
13
http://www.iksweb.org/Doc/T_Mendosh_Gjelbër_116952.pdf, marrur më 21.03.2015

23
informacione të sakta dhe me kohë për mjedisin jetësor dhe për ndërmarrjen e aktiviteteve që
mund të kenë ndikim në kualitetin e mjedisit jetësor në shëndetin e njerëzve dhe kafshëve.
E drejta e dytë në informacion paraqet obligim të autoriteteve që të përgjigjet në shprehjen
e interesit të publikut për situatën e mjedisit jetësor.

Sipas konventës informatat që i përkasin mjedisit janë inormata që kanë të bëjnë me:
 Gjendjen e elementeve të mjedisit jetësor: ajri, toka, diverziteti biologjik si dhe
ndërveprimet mes tyre;
 Faktorët ( energjia, zhurma, rrezatimi etj. )
 Aktivitetet dhe masta ( masat administrative, palnet dhe programet, ligjet, analizat
ekonomike që shfrytëzohen për sjelljen e vendimeve që kanë të bëjnë me mjedisin );
 Gjendjen e shëndetit dhe siguris së njerëzve, kushtet e jetesës si dhe monumenteve të
kulturës dhe ndërtesave
Informatat e përmendura paraqesin vetëm minimumin e kërkesave. Sipas formës
informacioni mund të jetë në qfardo forme materiale: I shkruar, vizuel, me zë, elektronik etj.
Shpesh herë dhënja e informatës mund të refuzohet edhe atë në dy raste:
Rasti I parë kur informata është e paqartë ose nuk e posedon organin përkatës, ndërsa rasti
I dytë kur informata përmban sekrete shtetërore mund të ketë ndikim negativ për interesin
publik, ka të bëjë me të dhëna personale etj. Por sidoqoft refuzimi I informatës duhet të sqarohet
dhe arsyetohet nga organet publike. Konventa vendos detyrimet për palët që të sigurojnë se
autoritetet publike në nivel kombëtar të mbledhin, të ruajnë dhe të azhurojnë informatat që i
përkasin mjedisit që janë në fushën e veprimit të tyre. Afat kohor I dhënjes së informatave nuk
duhet të jetë më i gjatë se 1 muaj, por në disa raste kur informata është komplekse mund të
zgjatë deri në 2 muaj.14

1.15.Pjesëmarrja e publikut në Vendimmarrje

Konventa lidhur me pjesëmarrjen e publikut i obligon organet publike që në procesin e
vendimmarrjes mbi çështjet mjedisore të kyçë dhe publikun në veprimet me karakter mjedisor
për të cilat sjellin vendim. Konventa vendos një sër detyrimesh për autoritetet rreth çështjes së
pjesëmarrjes në procesin e vendimmarrjes. Konventa po ashtu përcakton një sër rregullash lidhur
me pjesëmarrjen në procesin e hartimit të aktetve normative dhe rreth aktiviteteve të veçanta
mjedisore. Parakusht themelor për zbatimin efektiv të këtij procesi është që pjesëmarrja e
publikut të sigurohet që nga fillimi i procesit të vendimmarrjes kur të gjitha mundësit janë të
hapura dhe kjo siguron një ndikim përmbajtësor në marrjen e vendimeve. Konventa e Arhusit,
përcakëton listën e aktiviteteve për të cilat pjesë marrja e publikut është e domosdoshme.
Vendimet admisnistrative kanë të bëjnë me nivele të ndryshme të pjesëmarrjes si: planifikimi
urban, lejet për ndërtim, vendimi për nivelet e emisioneve, për ndërtimin e termocentraleve etj.
Auoritetet publike duhet me kohë ta informojnë publikun lidhur me marrjen e njl vendimi
për mjedisin përmes lajmërimit pblik ose individualisht. Sipas Konventës së publikut duhet t’i
mundësohet që të paraqesë në mbledhje publiku ose shqyrtim, çdo koment, informacion, analizë
ose opinion, që konsiderohet i dobishëm.15 Konventa po ashtu obligon palët që të krijoj kushte të
përshtatshme për pjesëmarrjen e publikut edhe gjatë hartimit të palëve dhe programeve

14
http://www.mc.rs/upload/documents/biblioteka/Ekologjia.pdf, marrur më 03.05.2015
15
www.kos.rec.org/albanian/pdf/doracaku%20_%20shqip.pdf marrur më 05.05.2015

24
mjedisore. Publiku i cili do të marrë pjesë dë të identifikohet nga autoritetet përkatëse publike
duke marrë parasyshë objektivat e kësaj Konvente.
Konventa thekson gjashtë grupe të publikut në çështjet mjedisore të cilat paraqesin rëndësi
të veçant për mjedisin ato janë:16
 Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes kur janë në pyetje aktivitetet e
veçanta të cilat Konventa e Arhusit në Aneksin e saj në mënyrë precize dhe relative i
numron;
 Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes për aktivitete të cilat nuk
parashihen në Aneksin e Konventës, por në të cilat mund të ndërrmerren rregullat e
Konventës;
 Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes kur bëhet fjalë për aktivitete që
ripërsërisin ose ndërrohen;
 Pjesëmarrja e publikut në proceset e vendimmarrjes me atë se a të bëhet legjimi i
qëllimshëm i organizatave gjenetike të modifikuara në mjedisin jetësor;
 Pjesëmarrja e publikut në proceset e vendimmarrjes në hartimin e planeve, programeve,
politikave që kanë të bëjnë me mjedisin jetësor;
 Pjesëmarrja e publikut gjatë përgaditjes së regjistrimeve përmbaruese, ose gjatë
nëdrmarrjes së obligueshme të instrumenteve normative.
Posaçërisht nga aspekti i pjesëmarrjes së të drejtës për jetë me rëndësi është pjesëmarrja
publike gjatë proceduareve të përpunimit të analizave të ndikimit në mjedisin jetësor dhe
procedurës së dhënjes së lejës ekologjike.

1.16.E drejta për t’iu drejtuar gjykatës

Konventa obligon palët kontraktuese që brenda kuadrit të legjislacionit vendor të siguroj që
çdo person që mendon se kërkesa e tij për informacion është nënvlersuar, refuzuar gabimisht,
pjesërisht ose tërësisht, nuk është trajtuar në përputhje të Konventës etj, të filloj një procedur
shqyrtimi para një gjykate të pavarur dhe të paanshme të krijuar me ligj.
E drejta për t’iu drejtuar gjykatës mund të bëhet edhe lidhur me pjesëmarrjen e publikut në
vendimmarrje për çështje mejdisore kur personi mendon se si është shkelur një e drejtë e till nga
autoritetet publike. Konventa përcakton se për të ngritur një çështje para gjykatës, personi duhet
të ketë një interes mjaftueshëm për çështjen për të cilën i është cenuar ndonjë e drejtë
individuale. E drejta për t’iu drejtuar gjykatës paraqet garancion për publikun çështjet me
karakter mjedisor.17 Konventa e Arhusit i detyron ogranet vendore për respektimin e procedurave
të parapara dhe në të gjitha sferat tjera që kanë të bëjnë me mbrojtjen e të drejtave të cilat hyjnë
në korpusin e të drejtave për mjedisin jetësor.

KAPITULLI – II
SFIDAT E MENAXHIMIT TË RI KOMUNAL
Punimi është orientuar në sfidat e parashturara para njësive të vetadministrimit lokal të
cialt kanë dalur nga procesi i decentralizimit të pushtetit ku të njejtat shqyrothen nga aspekti i
menaxhimit komunal. Interesimi është i fiksuar në ndikimet e jashtëme dhe njëkohësisht se në

16
http://www.mc.rs/uploads/documents/biblioteka/Ekologjia.pdf marrus më 03.05.2015
17
Po aty

25
cilën mënyrë ato ndikime përmes aktiviteteve i transformon politika e njësive të
vetadiministrimit lokal.
Është me rëdësi të potemcohet se si baza lajmërohet, nevoja për ndryshime në kontekstin e
vlerave të udhëheqjes në njësit e vetadministrimit lokal dhe të zmadhohet efikasiteti i saj është i
rëndësishëm procesi i anticeptimit, implementimit, inicimit me një fjalë udhëheqje me
ndryshimet. Rradhitja e re e funksioneve koncentorohet në një shtullë të re të verave e clia e jep
themelin dhe orijenton realitietin praktik për të gjitha funksionet e tjera dhe ky është menaxhimi i
ri komunal i cili ka për qëllim të ndërtojnë kulturë organizative e cila do të udhëhiqet me
rezultate, do të jap shërbime kualitative, do të formojnë ekipe të sukëseshme dhe koalicione dhe
jashtë komunës. Rroli i menaxhimit në komunat është mëse dominuese në ndërtimin e strategjisë
funksionale e cila do ta reflektoj misionin e organizatës dhe do të vendos sistemin e brendshëm
të punës dhe të komunikimit të bazuar në punë ekipore të prirë që të arrijnë suksese.
Me ndryshimet e krijuara të decentralizimit kreatorët e strategjisë komunale fitojnë liri më
të madhe, por edhe përgjegjësi më të madhe e cila bazohet në ndërtimin e aftësisë personale dhe
të organizuatës në sjelljen e vendimeve politike në kohë dhe me efikasitet, të bëhet implementimi
dhe evaulimi i porgrameve dhe aktiviteteve.
Nëse deri më tani njësitë e vetadministrimit lokal ishin kryesisht të drejtuara nga pushteti
qendrorë dhe në formë separate bënë zgjidhjen e problemeve në karakterin lokal me bartjen e
ingerencave fitojmë një modifikim të ri të funksioneve të njësive të vetadministrimit lokal e cila
kualitativisht dallohet nga gjertanishmja.
Përfundimisht bëhet fjalë për njësi të vetadministrimit lokal, që karakterizohet me
veprimet tejet aktive qëndrore me orijentim strategjik. Imponohet pyetja vijuese: Cili është niveli
i zhvillimit të menaxhimit në njësit e vetadministrimit lokal, në cilën mënyrë arrihet
kompatibiliteti me kërkesat e qytetarëve, çka duhet të ndërmerret ose të adaptohet nevojat e
posakrijuara në punët brenda komunës dhe kërkesave të jashtme.

2.1.Bazat ligjore dhe dokumentet strategjike për procesin e decentralizimit në Republikën e

Maqedonisë së Veriut
Me qëllim që të intensifikohet procesi i decentralizimit si një nga prioritetet kyçe në
reformimin e shtetit, Qeveria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut i sollën këto ligje dhe
komunete;
 Në janar të vitit 2002 Kuvendi e solli ligjin për vetadministrim lokal, i cili është në
përputhje me Kartën Europiane për vetadministrim lokal.18 Ky ligj e paraqet kornizën
juridike për funksionimin e vetadministrimit lokal.
 Në gushtë të vitit 2004 u soll Ligji për organizim territorial dhe Ligji për Qytetin e
Shkupit.19
 Në shtator të vitit 2004 është sjellur Ligji për finansimin e njësive të vetadministrimit
lokal.20
 Qeveria e R.M.V – së në shkurt të vitit 2003 e aprovoi Programin operativ për procesin e
decentralizimit të pushtetit 2003 – 2004.
18
Karta Europiane për vetadministrimin lokal e Këshillit të Europës është aprovuar në vitin 1985. Republika e
Maqedonisë së Veriut e nënshkroi në vitin 1996, ndërsa Parlamenti i Republikës së Maqedonisë së Veriut e ratifikoi
në vitin 1997.
19
Ligji për organizim territorial të vetadminsitrimit lokal në R.M.V – së dhe ligji për Qytetin e Shkupit ( Gazeta
Zyrtare e R.M.V – së nr.55/04 )
20
Ligji për finansimin e komunave ( Gazeta Zyrtare R.M.V – së nr.61/01 )

26
  Qeveria e R.M.V – së në tetor të vitit 2003 aprovoi Strategjinë për komunikimin e procesit të
decentralizimit.
 Në korrik të vitit 2004 Qeveria e R.M.V – së solli Propozim Programin për integrimin e R.M.V
– së në Bashkimin Europian.21
 Në prill të vitit 2005 u aprovua Plani Akcional për realizimin e programit për zbatimin e
decentralizimit ( 2004 – 2007 ).
Me sjelljen e të gjitha këtyre ligjeve dhe dokumenteve qeveritare janë krijuar kushte
normative për pranimin e ingerencave në nivel lokal.

2.2.Qëllimet kyçe të reformimit të pushtetit nga ai qendror në nivel lokal

Reformat kyçe të pushtetit janë:
 Ndërtimi i vetadministrimit lokal të bazuar në demkratizimin dhe decentralizim,
aftësitë që të i rregullojnë dhe të udhëhiqen punët publike lokale;
 Përgjegjësia në interes të popullatës vendore, respektivisht krijimin e kushteve në të
cilat pushteti lokal përmes organeve të tyre të zgjedhura në mënyrë demokratike me
udhëheqje efikase dhe përgjegjëse do të afrojnë vetadministrimin lokal deri tek
qytetarët dhe me sigruimin finansiar dhe autonom do të mundësojnë zgjidhjen e
problemeve të përditshme në mënyrë kualitative dhe më të shpejt.

Si të arrihen qëllimet
Që të arrihen qëllimet e përmendura dhe që të ndërtohet sistemi i vetadministrimit lokal
sipas standardeve evropiane është mëse e nevojshme të ndërrmerren një mori aktivitetesh:
 Përforcimi i kapaciteteve të vetadministrimit lokal që të përmirsohet efikasiteti dhe të
mundësohet zhvillimi ekonomik lokal; sigurimi ishërbimeve publike në nivel lokal;
mekanizmi i inspekcionit dhe kontrollit që do të garantojnë transparencë dhe trajtim të
njejt të qytetarëve në shfrytëzimin e shërbimeve publike;
 Përforcimi i strukturave demokratike në nivel lokal dhe qverisja e së drejtës, që
pushteti të jetë i të gjith qytetarëve dhe të i mundësoj participimin e tyre.

2.3.Përforcimi i kapacitetit të vetadministrimit lokal

Përforcimi i kapaciteteve të vetadmistrimit lokal nënkupton ndërtimin e administratës
publike që të jenë të aftë të bartë barrën për integrim në Bashkëpunimin Europian dhe
paraprakisht të pranoj edhe obligimet që të dalin nga anëtarsimi dhe në të njejtën kohë të ken
mundësi në mënyrë efikase të i realizojë punët e përditshme duke u bazuar në parimet e
përgjegjësisë, jonjënanëshmërisë dhe transparencës.
Qëllimet e reformave në administratën publike në kontekst të ofrimit të BE – së janë të
orientuar në zbatimin e ligjshmërisë europiane, që nënkupton krijimin e aftësive në administratën
për implementimin e reformave ekonomike, politike dhe sistemit juridik si dhe ndërtimin e
institucioneve që dë të kenë mundësi të gjitha këto edhe të i realizojnë.

2.3.1.Sfidat që burojnë nga reformat në vetadministrimin lokal

Sfidat e reformave në vetadministrimin lokal janë shumë shtresore dhe mund të i ndajmë
në disa fusha;

21
Marrëveshja për stabilizimin dhe asocimin e BE – së me R.M.V – në e cila hyri në fuqi me 1 prill të vitit 2004.
R.M.V – së dorëzoi kërkesën e vet për antarsim në bashkimin Europian më 22 mars të vitit 2004.

27
  Institucionale, që nënkupton krijimin e shtrukturës së re organizative të njësive të
vetadminsitrimit lokal çka do të i përmbaj dhe do të i ralizoj të gjitha kompetencat e
reja në nivel të sektorëve, seksioneve, vendeve të punës dhe ndërmarrjeve publike dhe
do të mundësoj ngritjen e kualiteteve të shërbimeve dhe efikasitet në punë.
 Individuale, të punësuar në vetadministrimin lokal janë nënpunësit shtetëror ( për të
cilët vlen ligji për nënpunësit shtetëror.22) dhe duhet të posedojnë dituri dhe shkathtësi
që të jenë të përgaditura që të ruajnë funksionalitetin, efikasitetin dhe përgjegjësinë e
komunës duke i rrespektuar ligjet pa dallime të ndryshme zgjedhore.
 Ndër – institucionale, nevoja e vendosjes së bashkëpunimit efikas të ndërsjellt të
komunave nga aspekti i ndarjes dhe bashkimit të kompetencave për përfaqsim të
përbashkët.
 Ndër – institucionale, nga aspekti i bashkëpunimit të komunave me pushtetin qëdror.
 Ofrimi, tek qytetarët dhe ngritja e participimit të tyre.
 Sfidat kulturore, që do të kenë domethënjen e ndryshimit të kulturës organizative në
komuna në drejtim të krijimit të integritetit të brendshëm që do ta avansojë kapacitetin
e shërbimeve kualitative publike dhe transparencën me qytetarët.23

2.3.2.Menaxhimi i ri komunal – integrimi i brendshëm dhe adaptimi i jashtëm

Pa dallim të disperitetit të madh që është prezent në mes komunave në republikën e
Maqedonisë së Veriut,24 mund të dallojmë disa qëllime të cilët imponohen si bazë nisëse nga e
cila duhet të veproj menaxhimi i ri komunal:
 Qëllimi parë ka të bëjë me nxitjen e dinamikës ekonomike dhe sociale në komuna;
 Qëllimi i dytë ka të bëjë me përparimin e shkathtësive, strukturës organizative, vlerat
dhe qëllimet, nga të cilat mvaren kapacitetet individuale dhe institucionale që të
kultivojnë dhe implementojnë vendime të cilat do ta drejtojnë ardhmërinë në komuna.
Këto sfida e imponojnë nevojën për ndryshime të mëdha në punët e gjerimëtanishme.
Zbatimi i sukseshëm i ndryshimeve në njësitë e vetadministrimit lokal pa kurfarë shmangëje e
impoonon përvojën e arritur për kërkesat dhe barierat nga ana e të punsuarëve dhe qytetarëve.
Përmbledhja në këtë mënyrë e ndodhive në njësitë e vetadministrimit lokal, si lëndë e
interesimit e imponon pyetjen që vijonë: ‘’ Cila është mënayra e re e funksionimit të njësive të
vetadministrimit lokal, çka mundet në mënyrë efikase të përmbajë ndryshimin organizativ dhe
cilat janë parimet e reja me të cilat duhet të udhëhiqet administrimi i mirë ‘’. Lajmërohet kërkesa
e modelit të ri menaxhimit me komunat çka paraqet një ndërlidhje për kërkesat punuese,
kompetenca, strategjia organizative dhe kultura përkufizimit të jashtëm.
Ndryshimet në përkufizimin e njësive të vetadministrimit lokal (normat edhe
parashikimet), ingerencat e reja imponojnë nevojën që njësitë e vetadministrimit lokal të
veprojnë si njësi e plot organizative dhe të ndërtojnë aftësi të brendëshme që të i përgjigjen
kërkesave të cilat dalin nga ndryshimet. Si aspekt tejet i rëndësishëm me ballafaqimin e sfidave
në njësitë e vetadministrimit lokal paraqitet nevoja që të i kushtohet vëmendje më e madhe
kulturës organizative me çka është e mundshme integrimi i sukseshëm i brendshëm dhe adaptimi
i jashtëm.

22
Funksionarët nuk bëjnë pjesë në këtë kategori.
23
Kultura organizative paraqet një mori vlera dominuese në organiztë të cilat i ndajnë anëtarët dhe të njejtat i
pranojnë si mënyrë e sjelljes.
24
Të mëdha /të vogla, urbane/ rurale, të zhvilluara/ të pazhvilluara.......

28
 Çdo njesi e vetadministrimit lokal ka sistemin e vet të vlerave, parashikimet bazë, normat
dhe rregullat implicite që janë bazë për sjellje të përditdshme e të punsuarve dhe të përfaqësimit
të kulturës së tyre organizative.
Kjo flet se çdo vetadministrim lokal e zhvillon kulturën e vet. Në këtë kontekst organizatat
kanë kultur relativisht të pavarur, unike, respektivisht kulturë specifike e cila krijon identitetin
dhe integritetin e organizatës soe njisë së vetadministrimit lokal.
Koncepti i kulturës organizative në vitet e fundit nxit një nitres të madh në shkencat
shoqërore, veçmas në antropologji, sociologji, psikologji, gjithsesi edhe në menaxhmentin.
Në literaturën e menaxhimit në vitet e tetëdhjeta kultura organizative ishte top temë.
Dominimi i konceptit për kulturën organizative rrjedh nga aspekti i rëndësisë për veprimin e saj
në suksesin e organizatës. Rrethi i brendshëm i organizatës në tërësi e reflekton kulturën
organizative. Kultura organizative paraqet një përmbledhje të vlerave, parashikimet themelore
kuptimi dhe mënyra e të menduarit që e kanë anëtarët si mënyr korrekte të sjelljes.
Duke i marrë parasyshë ngjarjet ndryshimet dhe sfidat që krijohen ngjarje që kanë për
qëllim që në mënyrë kopetente të ndërtojnë rolin primar i cili rezulton me mirëqenie të
qytetarëve në vetadministrimin lokal, në këtë kontekst duhet ti kushtohet rëndësi vëmendjes
përkatëse kulturore.
Në plotësimin e ‘’rolit primar’’ e ashtuquajtura ‘’Core Mission’’, secili vetadminsitrim
lokal patjetër duhet të zhvilloj konceptin e vet të filozofisë orgganizative, misionin dhe
strategjinë. Me fjalë të tjera, ‘’arsyen që të jenë’’ të ekzstohet në vete ngërthen shkakun e thellë
mënyrën si të ekzistohet në rrethin përkatës duke e manifestuar identitetin e krijuar.
Çdo vetadministrim lokal, patjetër duhet të zvhillojnë konceptin e përbashkët për vet
ekzistencë. Definimin e filozofisë organizative misioni dhe strategjia involvon mendimin më të
thellë dhe pjesëmarrje me problemet e qytetarëve në komunën e caktuar ( rrethin ).
Për realizimin e strategjisë së vet komunës i duhet koncenzus i brendshëm për qëllimet
operative, të cilat burojnë nga misioni. Duke e pasur parasyshë faktin që misioni i
vetadminsitrimit lokal mundet jo gjithëher mund të artikulohet mirë misioni nga anëtarët dhe
qytetarët është i patjetërsueshëm mekanizmi për ndërtimin e gjuhës së përbashkët dhe të
parashikimeve të përbashkëta që do të kenë domethënjen e lartë të shkallës së harmonizimit dhe
të pajtueshmëris në kontekst të zgjidhjes së përbashkët të problemeve komunale.

Koncenzusi i kriteriumeve për vlerësimin e rezultateve çdo rreth i vetadministrimit

lokal patjetër duhet të kontestojnë kriteriumet adekuate unike për matjen e rezultateve të veta që
janë me rëndësi të veçant për realizimin dhe vlerësimin e veprimit të vet organizativ. Lëmia
kurciale është në drejtim të ndërtimit të qasjes të qartë gjatë zgjedhjeve të problemeve të cilat
janë me prioritet për qytetarët.

Koncenzues për kriteriumet strategjike. Roli esencial i koncenzuesit organizativ paraqet

formimin e strategjisë zhvillimore të harmonizuar atëherë kur nuk janë ralizuar të gjitha qëllimet
organizative. Koncenzus më së shumti realizohet përmes ndërtimit të mekanizmit adekuat me
strategji korigjuese plotësuese. Roli ndikues gjatë realizimit të strategjisë korektuese e kanë
perfektët. Por gjithësesi e nënvizojmë rëndësinë e inkuadrimit të shtresave të tjera në
vetadministrimin lokal në ndërtimin e këtij koncenzuesi më se të rëndësishëm.
Si përfundim imponohet sfida e përbashkët për kreatorët dhe realizatorët e strategjive
komunale dhe të sigurohen që të punsuarit kanë kapacitet e nevojshme të diturisë, mençurisë,

29
aftësi dhe shkathtësi që të i menaxhojnë sfidat dhe kufizimet dhe të insistojnë të kultivojnë
parashikime institucionale që të mundësojnë punë integruese. Këtë do të jetë në mundësi të
realizojnë nëse insistojnë të kultivojnë kulturë organizative që do të udhëhiqet me rezultate.
Koncenzuesi i brendshëm është baza në të cilën mbështet ndërtimin dhe zhvillimin e integrimit
komunal i nxitur nga kultura e rezultateve. Të gjitha këto dukshëm ndikojnë në realizimet dhe të
arriturat e qëllimeve komunale.
Kultivimi i të ardhmës së dëshiruar do të varet nga krijimi i rrethit virtual në mes formave
të reja të meaxhimit komunal mga njëra anë dhe dinamizmi teknologjik, ekonomik dhe social
nga ana tjetër.

2.4. DOKUMENTE NDËRKOMBËTARE PËR BASHKËPUNIM NË NIVEL LOKAL25

2.4.1.Bashkimi europian
Qasja për pjesëmarrje gjatë përgaditjes së politikave dhe ligjeve në nivel të BE – së dhe
shteteve të saja anëtare është inkorporuar në Marëveshjen e Lizbonës.26 Më konkretisht neni 10
rregullon se: ‘’Çdo qytetar ka të drejtë të marrë pjesë në jetën demokratike të Unionit. Vendimet
miratohen sa është e mundur në mënyë më të hapur dhe sa më afër qytetarit’’. Kjo gjithashtu
është një reflektim i obligimeve të autoriteteve lokale të kontribuojnë drejtë demokracisë
pjesëmarrëse në pajtim me përpjekjet e BE – së.
Në vitin 2009 Parlamenti Europian miratoi rezolutë për perspektivat e Zhvillimi i dialogut
qytetar në pajtim me Marrëveshjen E Lisbonës. 27 Rezoluta është e rëndësishme sepse kjo
forcon rëndësinë e konsultimit dhe i bën thirrje institucioneve të BE – së që të miratojnë drejtime
obliguese për organizimin e konsultimeve dhe rezultateve nga të njejtit dhe i bën thirrje të
udhëheqin regjistër të OQ aktive. Më tej rezoluta i bën thirrje institucioneve të BE – së dhe
shteteve anëtare tërësisht ti përdorin dispozitat dhe praktikat më të mira që të ‘’ të vendosin
dialog me qytetarët dhe OQ’’ ndërsa veçanarisht në ato regjione dhe sektorë ku nuk janë
zhvilluar tërësisht. Rezoluta gjithashtu vërteton se dialogu me qytetarët në të gjithë nivelet
kërkon resurse finacniare e sipas kësaj i bn thirrje palëve të prekura dhe organeve përgjegjës të
sigurojnë që dialogu i tillë të finacohet në mënyrë adekuate.28
Bile edhe para se të miratohet Marrëveshja e Lisbonës, Komisioni Europian në viti 2011 e
zhilloi Librin e bardhë për udhëhqje europiane. 29 I cili mes tjerash pati për qëllim që ta
forcojë kulturën e konsultimit dhe dialogut, në nivele të BE – së dhe në këtë mënyrë ka rritë
legjitimitetin e vendimeve. Libri thekson pesë parime të ‘’udhëheqjes së mirë’’: të qenit të hapur
pjesëmarrja dhënia e llogarisë sfektiviteti dhe konsekuenca të cilat jo vetëm që ‘’ e forcojnë
demokracinë dhe sundimin e drejtë në shtetet anëtare, por edhe aplokohen në të gjitha nivelet e
qeverisë – globalisht, europiane, nacionale, rajonale, lokale.

2.5.Këshilli i Europës

25
Pjesa e ardhëshme u zhvillua me ndihmën e Hana Asipoviq ( Hanna Aipovich ), ECNZ
26
Versioni i konoliduar i Marrëveshjes për Bashkimin Europian, http://euro-lex.europa.eu/LexUriServ.do?
uri=OJ:C2010:083:0013:0046:EN:PDF
27
P6_TA(2009)0007, 13 janar 2009
28
Për informata plotësuese, shih: EurActiv.com, ‘’DNJ bëjnë pjesë për ’Dialogun e strukturuar të BE – së’ me
qytetarët e BE – së’’, 14 janar 2009, http://euractiv.com/en/socialeurope/meps-push-structured-dialogue-eu-
citizens/article-178503, e pranuar më 14 shtator 2010
29
COM(2001) 428

30
 Këshilli i Europës zhvilloi dokumente dhe rekomandime të shumta me qëllim që të rritet
fuqia dhe pjesëmarrja e qytetarëve në procesin demokratik në nivel lokal, rajonal dhe nacional.
Marrëveshja e parë obliguese ndërkombëtare që i garanton të drejtat e bashkësive dhe
autoritetet e tyre të zgjedhuar dhe e vendosi parimin e subsidiaritetit Karta Europiane për
vetëqverisje lokale që u përgadit në kuadër të Këshillit Europës dhe hyri në fuqi më 1 shtator
1998 (në teksitin e mëtejshëm: ‘’Karta Europiane’’). Me nënshkrimin e Kartës Europiane shtetet
u obliguan ta respektojnë thelbin e parimeve kryesore, inter alia, e drejta e qytetarëve të marrin
pjesë në udhëheqjen me punët publike.
Pjesa 3 në nenin 4 e artikulon parimin e subsidiaritetit siç vjon: ‘’kompetencat publike në
përgjithësi realizohen nëse është e mundur nga ana e atyre pushteteve të cilat janë më afër
qytetarëve. Dhënia e përgjegjësisë së pushtetit tjetër duhet me vëmedje ti marrë parasyshë
vëllimin dhe natyrën e detyrave dhe kërkesave për efikasitet dhe ekonomizim.30
Mundësia për pjesëmarrje të qytetarëve është inkuadruar në konceptin e vetëqeverisjes
lokale që është sqaruar me nenin 3:
‘’1. Vetëqeverisja lokale e transferon të drejën dhe aftësinë e pushtetit lokal, në suaza të
ligjit që ta rregullojnë dhe të menaxhojnë pjesën e madhe të punëve publike, të cilat janë nën
përgjegjësinë e tyre, ndërsa në interes të popullatës lokale.
‘’2. Këtë të drejtë do ta realizojnë këshillat ose kuvendet e përbëra nga anëtarët të zgjedhur
në mënyrë të lirë me vota të fshehta, në bazë të votimit të drejtëpërdrejtë të barabartë dhe të
përgjithshëm dhe të cilat mundë të kenë organe ekzekutive të cilat do ti japin llogari. Kjo
dispozitë në asnjë mënyrë nuk do të ndikojë që të shkohet kah shoqata të qytetarëve, referndum
ose ndonjë formë tjetër e pjesëmarrjes së drejtëpërdrejtë të qytetarëve atje ku është lejuar me
statut.’’
Ministrat europian do ta realizojnë për demokracin lokale dhe rajonale në mbledhjen e
mbajtur në Konferencën në Valencia në viti 2007 e përgatitën ‘’ Deklarata nga Valencia’’ që jep
theksin e nevojës që shtetet të miratojnë masa që të sigurohet sjellja etike nga ana e autoriteteve
lokal dhe transparencë në udhëheqjen publike dhe venimmarrje. 31 Mbledhja dha motivim që të
zhvillohet një protokoll plotsues drejt Kartës Europine për vetëqeverisjen lokale dhe formalisht e
miratoi Strategjinë për inovacion dhe udhëheqje të mirë që më vonë në vitin 2008 u miratua nga
ana e Komitetit të ministrave të Këshillit Europës.32

2.6.Protokolli plotësues drejt Kartës së Euuropiane për vetëqeverisjen lokale për të

drejtën e pjesmarrjes në punët e pushtetit lokal33
Është rezultat i më shum se dy dekadave përvojë praktike me punën ndërqeveritare të
Këshillit të Europës lidhur me pjesëmarrjen në nivel lokal. Protokollin e përgatiti Komiteti
Europian për demokraci lokale dhe rajonale ( KLRD ) dhe është hapur për nënshkrim nga viti
2009. Protokolli plotësues ka për qëllim në kuadër të Kartës ta inkorporojë të drejtën e çdo
individi të marrë pjesë në punët e pushtetit lokal.34

30
http://convetntions.ceo.int/Treaty/EN/Treaties/Html/122.htm
31
Ministrat e Këshillit të Europës promovojnë udhëheqje të mirë demokratike në nivel lokal:
wwweukn.org/E_library/Urban_Policy/Council_of_Europe_ministers_promote_good_democratic_governance+at_l
ocal_level
32
Strategjia për inovacion për udhëheqje të mirë (2008):
www.coe.int/t/dgap/localdemocracy/Strategy_Innovation/Strategy_Brochure_E.pdf
33
http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Treates/Html/207.htm
34
Lexoni komentin ndaj Protokollit: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/Reports/Html/207.htm

31
 Neni 1 nga Protokolli rregullon se:
 Shtetet anëtare do ta sigurojnë të drejtën e pjesëmarrjes në punën e pushtetit lokal të
secilit që është në kompetencat e tyre;
 E drejta të marrë pjesë në punën e vetëqeverisjej lokale cakton të drejtën të kërkohet të
vërtetohet ose të ndikohet në realizimin e autorizimeve dhe përgjegjësive të pushtetit
lokal.
Ajo që është e rëndësishme është se në pjesën 3 nga 1 vërtetohet përgjegjësia e shtetit
nënshkrues të venods dhe të ketë korrnizë ligjore që e lehtëson të drejtën e pjesëmarrjes në punët
e pushtetit lokal.
Më tej Protokolli rregullon se shtetet duhet të ndërmarrin masa për mbështeje të
pjesëmarrjes. Këto masa siç janë rregulluar me nenin 4 përfshijnë;
 ‘’Tu jepen autorizime pushteteve lokale që tu mundësohet ta avancojnë dhe ta
lehtësojnë realizimin e të drejtës së pjesëmarrjes të rregulluar në këtë protokoll;
 Të sigurohet vendosja e:
o Proceduart për involvimin e njerzve që mund të përbëhet nga procese
konsultative, referendume dhe peticione lokale, e atje ku pushteti lokal ka më
shumë banorë dhe/ose përfshinë rajon më të madhë gjeografik, masa që të
involvohen njerzit në nivel që është më afër tyre;
o Proceduar për qasjen në pajtim me rregullimin kushtetues dhe obligimet
juridike ndërkombëtare të palës deeri te dokumentet zyrtare që i kanë autoritetet
lokale;
o Masa për plotësimin e nevojave të kategorive t njerëzve të cilat ballafaqohen
me pengesa të caktuara gjatë pjesëmarrjes; dhe
o Mekanizma dhe proceduar për zgjidhjen e veprimeve dhe sugjerimeve lidhur
me funksionimin e pushtetit lokal dhe shërbimeve publike lokale;
o Nxitja që të shfrytëzohen dhe teknologji komunikuese për avancimin e të
drejtës së pjesëmarrjes të caktuar në këtë protokoll’’
Protokolli pranon se proceduart masat dhe mekanizmat mund të jenë të ndryshëm për
kategori të ndryshme të pushteteve lokale, duke marrë parasyshë madhësinë dhe komptetncat e
ndryshme. Ai gjithashtu e thekson rëndësinë e konsultimit me autoritetet lokale të cialt zhvillojnë
mekanizma të këtill në nivel nacional.
Njohja e rëndësisë së dialogut me qytetarët dhe përfaqësuesve të zgjedhur se suksesi i
cilësdo politikë për pjesëmarrjen demokratike lokale varet nga përpjekja e autoriteteve lokale në
vitin 2001
Komiteti i ministrave të Këshillit të Europës e miratoi Rekomandimin 19 deri te
shtetet anëtare për pjesëmarrje të qytetarëve në jetë publike lokale ( në tekstin e mëtejshëm:
‘’Rekomandimi’’.35
Komiteti i ministrave u rekomandon qeverive të shteteve anëtare:
 Të vendosin politika duke i përfshirë edhe ato lokale dhe ku mund të aplikohet,
autoritetet rajonale të dizajnuara ta avancojnë psjeëmarrjen e qytetarëve në jetën
politike lokale, e cila do të bazohet mbi parimet e Kartës Europiane si dhe mbi parimet
e përmbajtura në Rekomandim:

35
http://wcd.coe.int/wcd/com.instrante.instraServlet?command=com.instranet.CmdBlobGet&-
instranetimage=871861&SecMode=1&Docld=1268766&Usage=2

32
  Të miratojë masa në kuadër të autorizimeve të tyre veçanarisht me qëllim që të
përmirsohet korrniza ligjore për pjesëmarrje dhe të sigurohet legjislacioni nacional dhe
rregulloret tu mundësojë autoritetet lokale dhe rajonale të përfshijnë numër të madh të
instrumenteve për pjesëmarrje;
 Ti fitojnë në mënyrë adekuate autoritetet lokale dhe rajonale;
o Të angazhohen për parimet e rekomanimit dhe të ndërmarrin zbatim efektiv të
politikave për avancimin e pjesëmarrjes së qytetarëve në jetën publike lokale;
o Ti përmirësojnë rregullore lokale dhe organizimet praktike lidhur me
pesëmarrjen e qytetarëve në jetën publike lokale dhe të ndërmarrin masa të tjera
në kuadër të autorizimeve të tyre, që të avancohet pjesëmarrja e qytetarëve duke
i rrespektuar tërësisht masat e caktuara në Protokoll;
 Të sigurojnë që Protokolli të përkthehet në gjuhën ose gjuhët zyrtare të vendeve të tyre
adekuate dhe në mënyrë të cilën ata e llogarisin si adekuat dhe për atë informacion
autoritetet lokale dhe rajonale.
Komiteti i ministrave i theksoi 13 parimet themelore që vijojnë të politikës së pjesëmarrje
demokratike lokale:
o Garanci e të drejtës së qytetarëve të kenë të drejtën në qasje deri te informata të
qarta gjithëpërfshirëse:
o Këskesë të mënyrave të reja që të përmirsohet interesimi aktiv qytetarë për
nevojat e bashkësisë;
o Zhvillimi i vetëdijes së pëskatësisë ndaj një bashkësie;
o Inkurajimi i liderëve lokalë që të japin theks për pjesëmarrje të qytetarëve;
o Miratimi i qasjes gjithëpërfshirëse për çshtjet e pjesëmarrjes së qytetarëve;
o Sigurimi i një spektri të gjërë të instrumenteve për pjesëmarrje;
 Fillimi i një vlerësimi të thellë të gjendjes dhe vendosja e sistemit për
vëzhgim;
 Sigurimi i shkëmbimit të informatave dhe të mësuarit të përbashkët për
efektivitetin e metodave të ndryshme për pjesëmarrje;
o Si kushtohet vëmendje e veçantë atyre të cilët mbetën jasht jetës publike lokale;
o Pranimi i rëndësisë nga përfqaësimi i drejtë i gruas në politikat lokale;
o Theksimi i rolit te fëmijët dhe te të rinjët;
o Pranimi dhe avancimi i rolit që e kanë shoqatat dhe grupet e njerëzve; dhe
o Sigurimi i mbështetjes për përpjekje të çërbashkëta të autoriteteve në çdo nivel
teritorial
Në dritën e parimeve të sipërme, Rekomadimi cakton hapa dhe masa konkrete për nxitjen
dhe forcimin e pjesëmarrjes së qytetarëve në jetën publike lokale.
Rekomandimet e Komitetit të ministrave të Këshillit të Europës deri te shtetet
anëtare për statusin juridik të OQ nga viti 2007 rregullojnë se ‘’ Mekanizmat qeveritar dhe
huazi qeveritre në të gjitha nivelet duhet të sigurojnë pjesëmarrje efektive të OQ në dialogun dhe
konsultimin për qëllimet dhe vendimet për politikën publike pa kurrfarë diskriminimi.
Pjesëmarrja e këtillë të sigurojë shprehjen e lirë të mendimeve të personave të ndryshëm në
pikëpamje të funksionimit të shoqërisë. Kjo pjesëmarrje dhe bashkëpunim duhet të lehtësohen
me atë që do të sigurohet dhënja ose qajsa adekuate deri te informata zyrtare. OQ duhet të

33
konsultohen gjatë përgaditjes së propozim legjislacionit primar dhe sekondar që ndikon mbi
statusin e tyre financimin ose fushln e punës.36
Strategjia për inovacion dhe udhëheqje të mirë në nivel lokal ishte përgaditur si
instrument praktikë që të jenë sinergji mes të gjitha palëve të prekura dhe të sigurojnë
përmirsminin e udhëheqjes lokale. Strategjia bazohet mbi 12 parime të cilat përfshijnë një
definicion gjithëpërfshirës për udhëheqje demokratike me kualitet të mirë dhe mund tl shpërbejë
si përcaktues për punën e shtetit lokal. Parimi i parë ka të bëjë me zbatimin e drejtë të
zgjedhjeve, avokim dhe pjesëmarrje. Mes tjerash këtu thuhet se: ‘’Të gjithë meshkujt dhe femrat
të kenë të drejtë vote në vendimmarrje qoftë drejtëpërdrejtë ose përmes ruoave ndërmjetësuse
legjitim, të cilët i përfshijnë interesat e tyre. Pjesëmarrja e këtillëe gjërë bazohet mbi lirinë e
shprehjes grumbullimit dhe shoqërimit’’.
Strategjia vendos një mekanizëm për zbatim i cili bazohet në katër shtylla
 Angazhimi i autoriteteve individuale lokale që ta përmirësojë punën e tyre pikëpamje të
12 parimeve:
 Programe aksionare nacionale;
 Përshkrimi i udhëheqjes së mirë demokratike37; dhe
 Platëformë e të gjitha palëve të prekura
Strategjia në mënyrë plotësuese u mbështet me dokumentin për zbatim ‘’ Drejt
Implementimit’’38 që i zhvillon shtyllat e sipërme.
Edhe krahas asaj që nuk ka karakter ligjor, gjithashtu vlen të përmented edhe Kodeksi për
praktikë të mirë për pjesëmarrje qytetare në procesin e vendimmarrjes, i cili u miratua në
konferencën e MGO me 1 tetor 2009 ( në tekstin e mëtejshëm ‘’Kodeksi për praktikë të mirë’’). 39
Kodeksi i praktikës së mirë rregullon një përmbledhje të parimeve politike me qellim që të
zbatohet në nivel lokal, rajonal dhe nacional.

2.7.Dokumente Të Tjera
Ekzistojnë koventa të tjera të shumta ndërkombëtare të cilat e theksojnë rëndësinë e qasjes
deri te informatat dhe pjesëmarrjes publike në proceset e venidmmarrjeve. Komisioni ekonomik
për Europën e Komebeve të Bashkuara, më 25 qershor 1998 e miratoi Konventën për qasje deri
te informatat pjesëmarrjen publike në vendimmarrje dhe qasja deri te drejtësia për çshtje
nga mjedisi jetësor në qytetin danez Arhus në Konventën e katërt të ministrave për procesin e
‘’Mjedisit jetësor për Europë’’ ( në tekstin e mëtejshëm: ‘’Konventa nga Arhusi’’). 40 Konventa
nuk është vetëm marrëveshje për mjedisin jetësorë,por gjithashtu edhe konventë lidhur me
dhënien e llogarisë së qeverisë, transparencës dhe përgjegjësisë. Konventa e Arhusit i jep të
drejtat publike dhe ua imponon si autoriteteve të huaja, ashtu edhe publike obligime lidhur me

36
Këshilli i Europës, Rekomandimi CM/Rec (2007) 14 nga Komiteti i ministrave deri te shtetet anëtare për statusin
juridik të organizatave joqeveritare në Europë.
37
Përshkrimi europian i udhëheqjes së mirë:
http://www.ceo.int/dgap/localdemocracy/Strategy_Innovation/ELoGE_en.asp
38
Стратегија за иновација и добро управувание на локално ниво – кон спроведуванје:
http://wcd.ceo.int/wcd/com.instranet.instraServelt?command=com.instranet.CmdBlobGet&instranetimage=17+
+689&SecMode=1Docld=1696278&Usage=2
39
Teksti i Kodeksit për praktikë të mirë mund të gjendet në internet faqen që vijon:
http://www.coe.int/t/ngo/Source/Code_English_final.pdf
40
Teksti i kodeksit për praktikë të mirë mund të gjendet në internet faqen që vijon:
http://unece.org/env/pp/documents//cep43.pdf

34
qasjen deri te informatat dhe pjesëmarrjen publike dhe qasje deri te drejtësia. 41 Konventa e
Arhusit nuk bënë dallime mes niveleve qeveritare nga shtetet kërkohet gjithashtu ti zabtojë
rregulloret për autoritetet publike në nivel nacional, rajonal dhe lokal.42

KAPITULLI – III
PASQYRË E PËRGJITHSHME VETQEVERISJES LOAKLE
3.1. Angli është ndarë në nëtë regjione
Anglia është ndarë në nëntë regjione. Niveli nën – regjional dhe duke mos përfshirë
Londrën, Anglia ka dy lloje të ndryshme të pushtetit lokal. Në disa rajone ka këshilla qarkore
përgjegjëse për shërbime siç janë arsimi, menxhimi me mbeturina dhe planifikimi strategjik në
kuadër të qarkut, me disa këshilla rajonale përgjegjës për shërbime, siç janë strehimi mbledhja e
mbeturinave dhe palnifikimi lokal. Disa rajone kanë vetëm një nivel të pushtetit lokal dhe ato
quhen pushtete unitare.
Dispozitat Ligjore
Dispozitat për dhënien e informatave të cilat i posedojnë pushtetet publike – duke i
përfshirë edhe vetëqeverisjet lokale dhe persona të cilë për ato sigurojnë që janë përcaktuar me
Aktin për liri të informimit 2000.43 Ai i thekson të drejtat e përgjithshme të qasjes deri te
informata të cilat i posedojnë pushtetet publike, sipas të cilave sicili person i parashtron kërkesë
për informata deri te pushteti ka të drejtë:
Të informohet me shkrim nga ana e psuhtetit se a posedon atë informatë publike nga
përshkrimi i dhënë në kërkesë;
Nëse po ato informata duhet ti jepen personit.
Pushteti duhet të përgjigjetnë afat prej 12 ditësh, pos nëse kërkesa nuk është problematike.
Pushteti mundet ta informon parashturesin e kërkesës me shkrim për shumën të cilën duhet të
paguaj për ta siguruar informatën. Në rast se kërkesa refuzohet pushteti poashtu do ta informojë
palën për këtë fakt duke e cekur përjashtimin për të cilin bëhet fjalë dhe shpjegon pse përjashtimi
zbatohet.
Pushteti do të përpilojë plan për publikimin i cili duhet tl miratohet nga ana e komisarit për
mbrojtjen e të dhënave. Psuhteti publik do ti shpall inofrmatat në pajtim me planet e tyre për
publikim.
Sekretari shtetëror shpall kodeks të praktikës i cili përfshin informata për pushtetin publik
nga aspekti i praktikës e cila sipas mendimit të tij do të jetë mirë ata ndjein.
Nëse komisari mendon se praktika e pushtetit publik nuk është në pajtim me kodeksin e
praktikës, ai mundet psuhteti ti jep rekomandim që ti caktojë hapat që duhet të ndërmerren për
përmirsimin e asah praktike.
41
http://www.unece.org/env/pp/velcome.html
42
Burime plotësuese: Demokracia lokale dhe rajonale – internet faqen e CoE:
http://www.ceo.int/t/dgap/localdemocarcy/default_en.asp
43
Krejt teksin e Aktit mundeni ta lexoni në internet faqen ql vijon:
http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2000/36/pdfs/ukpga_20000036_en.pdf

35
 Akti për demokraci lokale, zhvillim ekonomik dhe ndërtim 2009 përfshin dispozitat
për qëllimet e përmirsimi të kyqjes së opinionit nga aspekti i pushtetit lokal dhe pushtetve tjera
publike.44
Sipas këtij Akti pushtetet lokale – duke i përfshirë edhe këshillat qarkore apo rajonal në
Angli këshilli i një pjese të Londrës dhe këshilli i përbashkët i Qytetit të Londrës, kanë obligim
ta përmirsojnë kuptimin mes njerëzve për gjërat n[ vijim:
1) Funksionet e pushtetit;
2) Aranzhimet demokrtike të pushtetit;45
3) Si anëtarët e opinionit mundet të marrin pjesë në këto aranzhime demokratike dhe çka
përfshijnë pjesëmarrja ( më saktë si të bëhen pjesët e pushtetit kryesor lokal, çka bëjnë
anëtarët e pushtetit lokal themelor çfar ndihme kanë në dispozicion anëterët e pushtetit
lokal).
Pushteti nacional mundet të jep rekomandime për pushtetet lokale për kryerjen e
përgjegjësive të tyre.
Rekomandimi mundet të jetë gjeneral apo për një apo më tepër pushtete lokale, mundet të
dallon për pushtete të ndryshme lokale kryesore dhe duhet të shpallet.
Akti i përcakton rregullat për zgjidhjen e peticioneve të dorëzuara deri te pushtetet lokale.
Një pushtet kryesor lokal duhet të siguron që peticionet të jepen në formë elektornike deri te
pushteti dhe do të përgatis dhe shpall plan për peticion në internet faqen e vet apo në mënyrën të
cilën pushteti e mendon adekuat. Pushteti duhet patjetër të dërgon vërtetim me shkrim për
peticion deri te organizatori i peticionit në kuadër të periudhës së caktuar. Në vërtetim duhet
patjetër të jepen inofrmata për atë se çka ka bë apo çka propozon pushteti të bëj si përgjigje të
peticionit.
Akti për vetëqeverisje lokale 2003 nuk përkushton pjesë të veçanta për pjesëmarrje
qytetare në sjelljen e vendimeve por në tema tëveçanta tregon me cilën duhet qytetari të
konsultohet para se të sjell vendim ( për shembull ‘’cilët do qoftë persona tjerë të cilët sipas tij
duket se i përfaqësojnë interesat për të cilët ekziston mundësia se janë goditur’’)46
Instrumentet për pjesëmarrje dhe bashkëpunim në nivel lokal
Në vitin 2007 Komisioni për integrim dhe kohezion në mënyrë eksplicite tregoi se
banëorët të cilët besojnë se mundet të ndikojnë në vendimet lokale me siguri u besojnë
pushteteve lokale 30%.47
Anglia ka spektër të gjërë të praktikës dhe vegla të shumta ( programe, 48 doracak,49
kontrata, plane për implementim50) për ta artikuluar nevojën për kyçje të sektorit civil në
procesin e sjelljes së vendimeve në mënyrë të barabartë si në nivel nacional ashtu edhe në nivel

44
Tërë tekstin e Aktit mundet ta lexoni në internet faqen që vijon:
http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2009/20.pdfs/ikpga_20090020_en.pdf
45
Aranzhimet demokratike donë të thotë aranzhmane prë anëtarët të opinionit të marrin pjesë apo të ndikojnë në
sjelljen e vendimeve të pushteteve
46
Tërë tekstin e Aktit mundeni ta gjeni në internet faqen në vijim:
http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2003/26/pdfs/ukpga_20030026_en.pdf
47
Informatat u cituan nga interneti në faqen në vijim: http://www.peopleandparticipation.net/pages/viewpage.action?
pageld=26707077
48
Projekti për përmirsimin e partneritetit lokal, Programi për përmirsimin e partneritetit
49
Doracak për zbatimin e marrëveshjes lokale të shpalur nga ana e NCVO
50
Bashkësi të forta dhe përparimtare – Libri i bardhë i pushtetit lokal ( plani për zbatimi final ) i shpallur nga ana e
Departamentit për bashkësi dhe pushtet lokal

36
lokal. Para së gjithash, vetëqeverosja lokale kanë praktikë të gjatë të miratimit të marrëveshjes
lokale si mjet për ndërtimin e kuptimit dhe besimit të ndërsjellë.

Përdoren metoda konkrete në vijim të pjesëmarrjes për kyçje të bashkësive në sjelljen

lokale të vendimeve:

Appreciative Citizens’ Citizens Consensus

buildig
inquiry Panels juries dialogue

Consensus Deliberativ
Deliberative Deliberativ
meeting of citizens
conference mapping (democs)
polling

Interactiv electronic Open space

Future
processes Participatory
search
(e.g.online forums) event appraisal

Youth
Participatory
Planning for real User panels empowerment
strategic planning
initiatives

Interneti luan rol gjithnjë e më të rëndësishëm në kyçjen e opinionit në procesin e sjelljes

së vendimeve. Madje edhe ato të cilët nuk munden personalisht të marrin pjesë në takimet e
këshillit dhe në forma tjera munden ti ndjekin ndjarjet ose duke luajtur menjëherë apo duke
inçizuar dhe dë të luajnë kur të duan. Interneti darja është gjithashtu interaktive dhe shfrytëzesit
munden të dërgojnë komente dhe pytje nëpërmjet një test – vegle nëpërmjet së cilës munden të
marrin përgjigje menjëher.

37
 Një nga shembujt është Harigari drejtëpërdrejtë në korrik 2007. Kjo është një rrjetë e
udhëhequr nga qytetarë ku fitohet shpërblimi i dyfisht dhe ka 4000 shfrytzues të
regjistruar. Në vitin 2008 u regjistruan rezultatet në vijim:
 Pas një viti pune internet faqja ka pothuajse 1000 anëtar, të cilët paraqesin reth 5% e
popullatës. Ky numër rrithet vazhdimisht nga java në javë;
 Çdo ditë ueb faqja ka mbi 200 vizitor prej mbi 100 persona të ndryshëm;
 Ueb faqja jep rishikim të banorëve me prioritet të cilët kanë marrë përgjigje prej 70%.
Kjo dorëzohet deri te pushteti lokal së bashku me rezultatet e planit dhe kjo të përdoret
si bazë për kartën lokale;
 Ueb faqja ka realizuar fushata në lidhje me çështjet të komunkacionit për organizimin e
peticionit drejtëpërdrejtë. Peticioni ka qenë qa i sukseshëm sa që pushteti lokal ka
rishikuar palnet;
 Anëtarët e ueb faqes mësojnë për informata të reja dhe aftësi të reja për atë se si në
mënyrë të drejtëpërdrejtë të kyçen në çështje për të cilat mendojnë se janë të
rëndësishme. Policia lokale në mënyrë aktive kontribuon për ueb faqen;
 Ueb faqja tani më ka kërkuar të ndërtohet elementi për tu lidhur me qytetin tjetër fqinjë
dhe inicion lidhje mes grupeve heteregjene në rajon;
 Anëtarët raportojnë se kanë dobi të madhe për shkak të aftësisë së ueb faqes tu
mundëson anëtarëve që mes veti të japin përkrahje praktitke dhe motive nga aspekti i
problemeve dhe pengesave;
 Me atë se punon drejtëpërdrejtë ueb faqja mundëson të zhivllohen miqësi të shumta të
reja dhe lidhje me fqinjët;
 Në viti 2008 ueb faqja i koordinon anëtarët ta organizojnë festimin më të madhë veror
në lagje.51

3.2.Dokumentet politike dhe strategjike lokale

3.2.1.Marrëveshja nacionale
Marëveshja – marrëveshja mes qeverisë dhe sektorit të tretë filloi në vitin 1998 në nivel
nacional dhe mendohej të jetë një instrument i cili do të nxjerr një sërë çështjesh nga maragjinat
e politikës qeveritere dhe të bëhen praktikë e pritur ( për shembull tre vite financim, tre muaj
periudha këshillëdhënëse ). Edhe pos asaj se i përket nivelti nacional qeveria gjithashtu e
artikulon qëllimin e saj ‘’ në mënyrë aktive ta inkurajon zgjerimin e saj... të qeverisë lokale, e
cila do të ftohet të miraton marrëveshje e cila do ti përgjigjet marrëdhënieve të tyre me sektorin
vulnetar apo komunal’’.
Në bazë të përvojave marrëveshja e re nacionale u miratua në dhjetor të vitit 2009. Sipas
propozim marrëveshjes të cilën e dha Simon Blek, Marrëveshja nacionale duhet të siguron
korrnizë për inicimin e aksionit të marrëveshjes lokale, me çka do të sigurohen marrëdhënie
produktive në të gjitha nivelet.
Në marrëveshje janë ppërcaktuar parimet e përbashkëta si korrnizë për marrëveshjen
lokale: respektim, pavarsi, llojllojshmëri, barazi, dhënie pushtetet qeveritare, vullnetarizëm.52

3.2.2.Marrëveshja lokale dhe aktivitetet të cilat e përkarahin implementimin

51
http://www.peopleparticipation.net/pages/viewpage.action?pageld=26707077 dhe
http://www.harringayonline.com/
52
Marrëveshja për marrëdhëniet me Qeverinë dhe Sektorin e tretë në Angli.

38
 100% e rajoneve lokale në Angli janë të përkushtuar për funskionim më të mirë të
partneriteteve mes vetëqeverisjes lokale, organeve publike lokale dhe organizatave lokale
vullnetare dhe organizatave të bashkësive nëpërmjet marrëveshjes lokale. Marrëveshjet lokale
janë dokumente të gjalla të cilët informojnë pëe spektër të gjerë të punës së përbashkët në nivel
lokal, duke filluar nga policia e cila punon me sektroin e bashkësisë për zgjidhjen e sjelljes
anti – sociale, e deri te shërbimet sociale të cilat e përmisrsjonë kontaktimin me organizatat për
kujdes social.

Dobia e të pasurit marrëveshje lokale për sektorin e tretë është përbledhur në vijim:
 Dobi për bashkësinë ( zhvillimi i shërbimeve në bazë të nevojave të bashkësisë);
 Realizimi i qëllimeve organizative ( përmirsimi i kauzës së organizatës );
 Përmirësimi i i marrëdhënieve të partneritetit ( bashkëpunim i ngusht me pushtetet
lokale );
 Përdorimi i mjeteve të jashtëme në mënyrë më efektive;
 Kyçja e grupeve lokale si vlerë më e mirë dhe planifikim në bashkësi.53
Internet faqja për marrëveshjen ishte shumë burim i dobishëm prej ku rajonet mundeshin ti
marrin marrëveshjet lokale.54
Pa marrë parasyshë popullaritetin e marrëveshjeve, kishte nevojë të përmirësohet
implementimi i këtyre dokumenteve. Si prkrahje për këtë Këshill nacional për organizata
vullnetare përpiloi një ‘’Doracak për implementimin e marrëveshjes lokale’’, udhërrëfyesh
gjithëpërfshirës edhe i dobishëm i cili do të bëj që marrëveshjet lokale të funksionojnë në
praktikë. Më saktë informata dhe këshillat janë drejtuar drejt asaj që mundet të arrihet me
Marrëveshjen dhe ofrojnë disa mënyra për ‘’zbulimin e problemeve’’ për të ndihmuar në
diagnostifikimin dhe zgjidhjen e punëve që nuk funksionojnë.
Doracaku për imolementimin e marrëveshjes lokale i thekson angazhimet për konsultime të
marrëveshjes lokale:
 Këshilli i Liverpulit angazhohet për tu konsultuar me sektorin që nga faza e zhvillimit;
 Marrëveshja me Barnet angazhohet që grupet të konsulltohen me organet publike nga
aspekti i ndryshimeve të cilat mundet të ndikojnë në shërbimet e tyre;
 Northemtonshir: konsultime për barazi mes grupeve të financuara dhe jo të
financuara;
 Kraven: tu lehtësohet grupeve të reja të shprehin lirshëm gjatë konsultimeve;
 Ealing: koordinimi i konsultimeve dhe komunikimit mes departamenteve për ta hequr
barrën nga grupet lokale;
 Bakingemshir: Plani aksionar apo Marrëveshja përfshinë përpilimin e kalendarit për
konsultime;
 Ashford: Vlerësimi i konsultimeve së bashku me qëllim që të zhvillohet dhe të
përhapet praktika më e mirë.
Marrëveshja lokale nga Bakingemshir ka rregulla mjaftë të hollësishme, të cilat kanë të
bëjnë me procesin e konsultimeve, i cili meriton të zbatohet në tërësi.55
53
H Nilda Bullen dhe Radost Tofirsova (2004): Analizë gjithëpërfshirëse për politikat europiane dhe praktika të
OJQ – ve. Bashkëpunimi qeveritar. ECNZ, Budapest.
54
Komisini për marrëveshje u ndal së punuari më 31 mars 2011, megjithatë burimet e informatave janë akoma në
dispozicion në internet faqen e arkivës të Qeverisë së Britanisë së Madhe
55
Tërë tekstin e Marrëveshjes lokale Bakingemshir mundeni ta gjeni në internet faqen në vijim:
http://www.webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110314111751/

39
 Konsultim
Dy sektorët pranojnë se konsultimi është një proces dykahësor mbi të cilin në të shumtën e
rasteve ndikon qeveria. Dy sektorët pajtohen të punojnë si në vijim:
o Koordinim, zhvillim dhe përmirësim të metodave aktuale për konsultim për të
siguruar që ata ti kyçin të gjithë;
o Qasje deri te iniciativa adekuate të reja, materiale për konsultime politika dhe
veprime;
o Shqyrtimi i domethënies së kyçjes të përfqa[suesve të njejtë në konsultime dhe
partneritete dhe përfaqsuesit të kenë autorizime adekuate.
 Nga të dy sektorët bashkarisht do të zhvillohet doracak për praktikë më të mirë si
përkrahje të kësaj pune

3.3.Korniza kohore të konsultimeve

Si dhe shumica e komiteteve për menaxhim në sektorin vullnetar këto takohen në çdo dy
tre muaj, sektori statutar do të ketë për qëllim të ndjekë rekomanidmet e Qeverisë për tu
mundësuar 12 javë për konsultime të shkruara. Por të dy sektorët i pranojnë kufizimet kohore në
të cilat punojnë dhe në qoftë se janë të domosdoshme korniza më të shkurta kohore, ata do ti
kenë parasyshë metodat alternative dhe qasje me qëllim që të sigurojnë që konsultimet të mbahen
me kualitet të mirë dhe të jenë efektiv.
Të dy sektorët do të synojnë drejt koordinimit të kohës për konsultime dhe atje ku mundet
do ti ndajnë resurset për të ndihmuar në zvoglimin e numrit të konsultimeve.
Konsultimi Qeveritar
Të dy sektorët u morë vesh që të bëjnë si në vijim:
o Të infrmohet mes veti për konsultimet e ardhëshme me pushtetin qendror;
o Të zbatojnë qëndrimet dhe ti koordinojnë atje ku janë të dobishme të jepet
qëndrimi apo mendimi;
o Të punojnë së bashku për ta inkurajuar Qeverinë në kohë ta raporton për
kornizat kohore për konsultime dhe për korniza kohore reale.
Informim për konsultim
 Të dy sektorët u morën vesh të bëjnë si në vijim:
 Të sqarohet në lidhje me çka është konsultimi dhe qëndrimet e kujt kërkohen;
 Të sqarohet pse e kanë zgjedhur metodën e dhënë e cila do të përdoret në konsultime;
 Atje ku mundet të jepet sqarim i shkurtër për konsultimin dhe të tregohet a është në
dispozicion versioni i plotë;
 Të përdoret gjuhë e thjeshtë pa fjalë të panevojshme apo nëse ajo nuk është e
mundëshme të sqarohen terminët e veçanta;
 Të sqarohet si dhe kur do të përdoret informata e marrë gjatë konsultimeve;
 Tu jepen informata atyre të cilët kanë marrë pjesë në konsultimet për të njëjtën;
 Të jepet përgjigje e përbashkët atje ku është e mundshme.
Sektori statutar do të bëjnë si në vijim:
 Të bëjnë qartë me dije kur konsultimi mundet të sjellë deri në ndryshimi;
 Të ceket sa faza do të ketë konusltimi dhe kush do të konsultohet;

http://www.thecompact.org.uk/shared_asp_files/GFSR.asp?NodelD=100475

40
  Të bëjnë qartë me dije pse një grup i caktuar vullnetarë apo grup i bashkësisë është
konsultuar për çështje të caktuara ( p.r.sh, si dhënës i shërbimit, si përfaqësues apo
vullnetarë për çështjet të BCS – së, si prganizatë për menaxhimin e fushatës etj ).
BCS do të bëjë si në vijim
 Do të siguron dhe do të shpall informata për konsultime atje ku ka nevojë;
 Do ta përdorë rrjetin e vet të organizatave të inkurajuara dhe të përkrahë pjesëmarrje
aktive në konsultime;
 Të bëjnë me dije se a përgjigjet ai si dhënës i shërbimit përfaqësues i bashkësisë apo
vullnetarëve, shfrytëzues i shërbimit apo organizatës për menaxhimin me fushatën;
 Të bëjnë qartë me dije se a bazohen përgjigjet e tyre në konsultime me anëtarët apo
përvojën e tyre personale apo diturinë.
Në vitin 2008 instituti për hulumtime të aksioneve vullnetare përgatiti një projekt raport
‘’ Çka e bën të sukseshëm një marrëveshje lokale’’ 56, në të cilën u identifikuan faktorët dhe
praktikat e mira të cilat kontribuojnë për zbatimin më efikas të marrëveshjes lokale.
Faktorët kyçë për sukses të marrëveshjeve lokale janë si në vijim:
Faktor i rëndësishëm për sukseset Si të arrihet ajo
Drejtuar kah rezultatet Shrbime më të mira Përmirësime praktike
Vendosja e strukturës dhe lidhjeve të vërteteta Lidhje me LSP57 dhe LAA Rrënjëzim në pagesa dhe
furnizime
Udhëheqje të Marrëveshjes Udhëhqje e shkëlqyer Resurse dhe përkrahje për
kampionët
Kyçje të palëve të prekura Kyçje shumësektoriale Anëtarë të zgjedhur Drejtori për
shërbime
Të jetë sektori i tretë efektiv Përdorim i strukturave të vendosura kyçje të sektorit të
tretë më të gjerë
Divestim i Marrëveshjes Punëtor të përkushtuar Rrënjëzim të Marrëveshjes në role
të shumta
Marrëveshja të jetë reale Vegla praktike Informata të qasshme Kyçje të personelit
Kyçje të suksesëshme të Marrëveshjes
Marrëveshja të funksionon në lëmi dytësore Mekanizam për kontrollë Grupe pune me përfaqësim nga
të gjitha shtresat Zgjidhje të dallimeve lokale Konsultim i
vazhdueshëm
Revidimi i rregullt i marrëveshejve lokale është e rëndësishme me qëllim që të vlerësohet
suksesi i zbatimit të tyre – çka ka funksionuar mirë dhe çka duhet akoma të bëhet. Në saseksun

56
Tekstin mund ta gjeni në internet në faqen në vijim:
http://www.webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110314111751/http://www.thecompact.org.uk/files/102330/
FileName/WhatmakesasuccessfulLocalCompact-Report.pdfatmakessuccessfulLocalCompact-Report.pdf
57
Partneritet lokal strategjik

41
Lindor grupi përdorte anketa të cilën e përpiloi NCVO 58 e cila pastaj dërgohej te njerëzit dhe deri
te sektori publik dhe qytetar. Grupi i Marrëveshjes i vlerësoi marrëveshjet i tregoi rezultatet dhe
LSP – së i propozoi aksionet që duhet të ndërmerren.
Organizata tjera siç është Zëri i Marrëveshjes59 gjithashtu u angazhuan ta theksojnë
rëndësinë e një partneriteti mes OJQ – ve dhe pushtetit. Ai kohëve të fundit shpalli portofoli të
studimeve të shkurta me çka e treguan zbatimin praktik të marrëveshjeve lokale të quajtur
‘’Marrëveshje lokale të punës’’60

Trupat për bashkëpunim

Si pranim të rënëdsishëm të marrëveshjeve lokale te disa pushtete siç është rasti me
Islingston ekziston puntor i përkushtuar Marrëveshjes. Partnerët lokal pajtohen se punëtori i
përkushtuar marrëveshjes si ‘’ fytyrë markante e Marrëveshjes’’ do të ketë përparësi ashtu që do
të punon pa pasur konflikt interesash. Duke i falenderuar punës së puntorit të përkushtuar
marrëveshjes, Islington ishte në gjendje të organizon tre ngjarje me qindra pjesëmarrës nga të dy
sektorët për ti festuar sukseset e Marrëveshjes lokale.
Gjithashtu rregullisht formohet grup menaxhues i marrëveshjes për ta mbikëqyrur
implementitmin e marrëveshjes lokale siç është rasti me Kalderdale dhe Hetvordish. Këto janë
grupe shumë – sektoriale, duke i përfshir edhe përfaqësuesit të sektorit të tretë , këshillit, lidhjes
për kujdes primar, odat lokale ekonomike.
Në disa raste siç është Levisham ekziston edhe përfaqësues i Marrëveshjes dhe grup
menaxhues i mrrëveshjes për të siguruar që të tejkalohet dallimi i cili ndojnëherë ekziston mes
dy palëve.
Ekzistojnë edhe forma tjera të zhvilluara të përfaqësimit të interesave të sektorit të tretë në
procesin e sjelljes së vendimeve. Në birmingham ekziston anëtar në kabinet i cili i menaxhon
marrëdhëniet në sektorin e tretë dhe siguron që sektori i tretë të ketë qasje te kabineti i Këshillit (
përsh në rolin e nikoqirit në parime të liderit të sektorit të tretë lokal).61
Qarku i Devonit është shembull i mirë për përfaqësim në pushtetin dyshtetësor. Qarku dhe
9 – të rajonet kanë LSP – ja të veta dhe çdo LSP delegon nga një person nga sektori qytetar dhe
sektori publik në Qendrën e Marrëveshjes në nivel të vendit. Roli i pjesëmarrësve në Qendrën
e marrëveshjes është të inicion çështjet strategjike nga fushat e veta dhe të kthehen në
nën – rajonet e veta si ambasadorë për marrëveshjen Devon.62
3.4.Financimi

58
Këshilli nacional për organizata vullnetare
59
Zëri i marrveshjes është e përbërë nga 2,300 anëtarë e cila jep këshilla dhe trajnime për marrëveshjen dhe i
përfaqëson interesat e sektorit
60
Teksin mund ta gjeni këtu: http://www.compactvoice.org.uk/sites/default/files/local_compacts_at_work.pdf
61
Mundet të gjeni shembuj plotësues të mirë për bashkëpunim në marrëveshjet lokale për punë.
62
‘’Çka e bën të sukseshëm një marrëveshje lokale’’

42
 Marrëveshja lokale e punës e thekson shembullin e qytetit Merton se në gjendjen e
tanishme ekonomike kritike kyçja e OQ – së në procesin e sjelljes së vendimeve është e një
rëndësie të madhe.
Bisedimet mes sektorëve për atë si ti përgjiget recesionit filluan në vitin 2008. Në korrik tl
vitit 2010 Këshilli filloi të konsulltohet me OJQ – të për atë se si të sehtësohet ndikimi i
zvoglimeve të planifikuara. Këto biseda ndihmuan të përcaktohen aktivitetet për të dyja palët dhe
sektori vulnetar dhe sektori i bashkësive ishin në gjendje ta bëjnë fillimin kryesor për tu bërë
kursime efikase nëpërmjet bashkëpunimit dhe rrjetëzimit. Në këtë mënyrë ata ishin në gjendje ta
zbusin ndikimin duke i zvogluar mjetet për vitin 2009/2010 për 10%. Që atëher pushteti lokal
vendisi ta mbaj shumën e financimit në nivel të njejtë në vitin 2010/2011 si pranim të faktit se
mjetet e pakthyeshme mundet të sigurojnë vlerë të shkëlqyer për paratë. Por edhe pis zvoglimit
Këshilli jo vetë që i ruajti marrëdhëniet e mira me sektorin vullnetar edhe sektorin e bashkësisë
por edhe fitoi besimin dhe e përmirësoi bashkëpunimin.

3.5.Rezltate Kryesore dhe Konkluzione

Vezhdimisht theksohet se sa e rëndësishme është kyçja dhe bashkëpunimi në nivel
nacional dhe lokal. Marrëveshja e kantonit Sarajevë jep një pasqyrë të mirë të shkurtër të vlerave
kyçe të bashkëpunimit ndër – sektorial:
‘’OJQ – të mundet ta ndajnë diturinë dhe ekspertizën e vet për të dhënë një kontribut të
dukshëm dhe të pavarur në procesin e sjelljes së vedimeve. Prandaj qeveritë në të gjitha nivelet,
duke filluar nga ato lokalet e deri te ato rajonalet dhe nacionalet dhe institucionet ndërkombëtare
mundet ta përdorin përvojën adekuate dhe njohuritë e OJQ – ve gjatë zhvillimit dhe zabtimit të
politikave të palnifikuara. OJQ – të kanë besim të veçantë mes anëtarëve të vet, si edhe në gjithë
shoqërinë, sepse u lejonë anëtarëve ta shprehin brengosjen e vet duke i përfaqësuar interesat e
tyre dhe u lejonë të ndikojnë në çështje të rëndësishme, duke e realizuar kështu pjesëmarrjen e
tyre për zhvillimin e politikave konkrete’’.
Në nivel europian ekzistojnë dokumente të obligueshme dhe jo obligtive të cilat kanë të
bëjnë me çështjen e bashkëpunimit dhe pjesëmarrjes në nivel lokal. Ekzistojnë disa dokumente të
BE – së dhe të Këshillit Europës të cilët theksojnë se vendimet duhet të sillen sa më tepër në
bashkëpunim me qytetarët. Gjithashtu nga shtetet pritet tl zhvillojnë rregulla të veta të cilat do ta
përmirësojnë kornizën ligjore për pjesëmarrje dhe të zhvillojnë rregulla, mekanizma dhe masa
për përmirësimin e pjesëmarrjes së tillë si në nivel nacional ashtu edhe në nivel lokal.
Në nivel të BE – së Marrëveshja e Lisbonës e siguron të drejtën e pjesëmarrjes në jetën
demokratike dhe është pasqyrim i obligimit të pushteteve lokale për ti përmirësuar proceset e
pjesëmarrjes. Pos kësaj Marrëveshjeje Rezoluta për zhvillimin e dialogut të Paralmentit
Europian, në pajtim me Marrëveshjen e Lisbonës e përforcon rëndësinë e pjesëmarrjes në të
gjitha nivelet. Ajo çka është me rëndësi se e thekson angazhimin në të cilët duhet ta bëjnë shtetet
për të siguruar resurse financiare për përkrahje të kësaj pjesëmarrjeje.

43
 Këshilli i Europës zhvilloi disa dokumente, në llojë të kartave, protokoleve,
rekomandimeve, strategjive dhe kodekseve. Më e rëndësishme është Karta Europiane për
vetëqeverisje lokale e cila ishte Marrëveshja e parë ndërkombëtare e cila garanton pavarsi
politike, drejtuese dhe financiare të pushteteve lokale. Edhe pos asaj që Karta në mënyrë të
dretjëpërdrejtë nuk e rregullon pjesëmarrjen e qytetarëve koncepti shihet në nenin 3 i cili pranon
se mundet të ekzistojnë forma të ndryshme të pjesëmarrjes së drejtëpërdrejtë të cilën qytetarët
munden ta realizojnë. Akoma më tepër Protokolli plotësues i Kartës Europiane përcakton se
shtetet duhet ta rregullojnë të drejtën e pjesëmarrjes dhe definon si të drejtë të ‘’kërkon të
caktohet apo të ndikohet në realizimin e pushtetit dhe ingerencat e pushtetit lokal’’. Në
protokollin janë caktuar disa masa të cilat duhet të ndërmerren për tu siguruar kjo e drejtë.
Dokument tjetër i rëndësishëm në nivel të Këshillit të Europës është Rekomandimi 19 i cili
përfshin principe të poltikës lokale demokratike dhe përcakton hapa dhe masa që ajo të arrihet.
Mes tjerave ajo rekomandon se shtetet do të duhet të zhvillojnë politika dhe ta përmirësojnë
kornizën ligjore që të munden pushtetet lokale dhe rajonale të zbatojnë dhe të shfrytëzojnë masa
të ndryshme në lidhje me pjesëmarrjen lokale. Gjithashtu inkurajohen pushtetet lokale ta
përmirësojnë rregullimin lokal dhe të ndërmarrin hapa ta promovojnë pjesëmarrjen e qytetarëve.
Në nivel nacional ( në bazë të informatave nga shetet e anketuara në këtë dokument ),
pjesëmarrja njihet apo rregullohet me kushtetutën, ligjet, strategjitë nacionale, kodekse,
dokumente të vetëqeverisjes lokale apo rregulla dhe strategji të miratuara në nivel rajonal apo
lokal.
Pjesëmarrja lokale nuk kuptohet vetë si e drejtë e dhënë me kushtetutë por ajo rrjedh edhe
nga të drejta tjera ( për shembull lirai e shprehjes, liria e bashkimit, e drejta për referndum ).
Megjithatë, kushtetuta e Kroacisë thotë se ‘’qytetarët munden në mënyrë të drejtëpërdrejtë të
marrin pjesë në realizimin e punëve lokale nëpërmjet takimeve, referendumit dhe formave tjera
të sjelljes së vendimeve në pajtim me ligjin dhe rregullave lokale’’.
Disa aspekte prë pjesëmarrje të qytetarëve janë caktuar në ligjet të cilat e rregullojnë
vetëqeverisjen lokale, lirinë e qasjes në informata, pastaj ligjet me të cilat rregullohet procesi
ligjdhënës dhe në veçanti ligjet për procesin e sjelljes sl vendimeve. Ligjet për vetëqeverisje
lokale e rregullojnë pjesëmarrjenë në përgjithësi dhe i lejnë nivelit lokal që vetë ta precizojë me
dekrete ( Hungari, Kroaci ). Megjithatë në nivel lokal nuk ekziston praktikë e dukshme që qytetet
të miratojnë dekrete apo rregulla me të cilat rregullohet pjesëmarrja dhe bashkëpunimi. Një
shembull i tillë është komuna e Budapestit e cila miratoi një dokument të tillë. Duke pasur
parasyshë se nuk ekziston praktikë e madhe që pjesëmarrja të rregullohet lokalist ligjet nacionale
munden të kyçin korniza më të hollsishme për pjesëmarrje specifikat në bazë të rrethanave të
tyre lokale.
Strategjitë nacionale dhe kodekse luajnë rol shumë të rëndësishëm si kompas për miratimin
e dokumenteve lokale. Ata shërbejnë si mdele dhe inspirim për vetëqeverisje lokale ti ndjekin
tendencat nacionale dhe ti zbatojnë në nivel lokal në pajtim me nevojat e bashkësive. Deklaratat,
principet dhe qëllimet e dokumenteve nacional duket se më lehtë interpretohet dhe zbatohen nga
ana e aktorëve lokal sepse aa njihen mes veti dhe komunikojnë më lehtë. Bisedat lokale dhe
‘’marrëveshjet’’ zakonisht kanë më tepër aspekt praktik e më pak politik ( konceptual ) nga ato

44
nacionlet.63 Prsh, marrëveshjet lokale për bashkëpunim në Kroaci, Hungari dhe Angli u
nënshkruan pas miratimit të strategjive nacionale nga ana e qeverive. Në Bosnje dhe
Hercegovinë edhe pos asaj se miratimi i marrëveshjes nacionale i paraprinte marrëveshjeve
lokale ata u zhvilluan paralelisht. Serbia tani i ndërmerr hapat e para drejt qasjes së këtillë.
Bashkëpunimi dhe pjesëmarrja në nivel lokal kryesisht rregullohen me dokumente jo
obliguese të cilat njihen me emrin si marrëveshje, karta etj. Sipas kësaj ekziston nevoja për hapa
të mëtutjeshëm dhe angazhim i zmadhuar për tu siguruar zbatimi i tyre efektiv në praktikë. Edhe
pos kësaj duket se dokumentet e këtilla janë shumë të popullarizuar dhe mundet të vërejmë një
përhapje të marrveshjeve lokale në Kroaci, Hungari, Angli dhe në Bosnje dhe Hercegovinë. Në
Angli marrëveshjet lokale janë aq të zhvilluara sa që orvatjet e tanishme janë drejtuar kah një
zbatim i cili përkrahet me ushtrime dhe praktika pozitive me qëllim që të ndahen përvojat dhe të
sigurohet suksei. Në vendet tjera fokusi në masë të madhe është në sigurimin që këto dokumente
të miratohen. Sipas kësaj, nuk mundeshin të gjejmë shumë shembuj për efektet e zbatimit të tyre.
Zbatimi i këtyre marrëveshjeve si praktikë e përgjithshme në Federatën e Bosnjes dhe
Hercegovinës, Hungarisë dhe Kroacis përkrahet nëpërmjet zhvillimit të planeve vjetore për
aksion dhe formimin e organeve ( këshilllave ) si përkrahje për zbatimin.
Me rëndësi është tëceket se bashkëpunimi dhe pjesëmarrja nuk përmirësohet vetëm me
shoqata dhe fodacione por gjithashtu është hapur për qytetarët si dhe për grupe të paregjistruara
dhe joformale. Në kroaci, Kodeski për praktikimin e konsultimeve ka të bëjë me opinionin e
interesuar, i cili përfshinë qytetarët, OJQ të regjistruara dhe jo të regjistruara, institucione
private, sindikatë etj.
Gjetëm vetëm disa shembuj ku konsultimi dhe pjesëmarrja në proceset e sjelljes së
vendimeve është lokalisht e rregulluar. Njëri nga ato është Dekreti i Komunës së Budapestit,
kurse tjetri është mmarrveshjet lokale në Angli ( prsh. Marrëveshja lokale në Bakingesmshir e
cila përmban shumë procedurë të hollësishme për këtë ). Në pajtim me rekomandimet europiane,
qytetarët do të duhet të kenë mundësi të kyçen në proceset e sjelljes së vendimeve kurse sa më
herët do të duhet të kyçen edhe në fazat e ndryshme të procesit. E një rëndësie të madhe është të
kihet parasyshë se konsultimi është proces dykahësor ku të dy palët kanë përgjegjësi të vete
personale dhe munden të kenë dobi nga e njejta.
Aspekti i finnacimit të bashkëpunimit mund të vlersohet nëpërmjet prizmës së asaj sa para
ka në dispozicion për OJQ – në lokale dhe për përkrahjen e bashkëpunimit dhe pjesëmarrjes dhe
si ato shpërndahen. Kroacia theksohet si vend i cili jep përkrahje për zhvillim të OJQ – së në
nivel rajonal dhe lokal, kurse përkrahja e këtill analizohet çdo vit nga ana e Zyrës për
bashkëpunim me shoqatat në bazë të rezultateve hyrëse të pushteteve rajonale dhe lokale. Në
vendet tjera shuma e mjeteve dallon nga qyteti në qytet, por marrë në përgjethësi do të duhet të
zmadhohet dhe ti përgjigjet nivelit real të kyçjes së OJQ – ve në zbatimin e detyrave publike
lokale.
Nga aspekti i asaj si shpërndahen ato nëpërmjet tenderave kryesisht në Hungari, Kroaci,
dhe Angli

Mekanizma dhe modele që përdoren për ta përmirësuar pjesëmarrjen

63
Nilda Bullain dhe Radost Toftisova ( 2004 ): Analizë komperative e politikave europiane dhe praktika të
bashkëpunimit të OJQ – qeveri. ECNL Budapest.

45
 Pos modeleve të kyçura në kushtetutat dhe aktet themelore ligjore ( referendum, qytetearë
dhe peticione ), vendet e analizuara në këtë dokument kanë miratuar edhe mekanizma dhe
modele tjera me qëllim që ta lehtësojnë bashkëpunimin dhe ti kyçin OJQ – të në proceset lokale.
Këto modele mundet të grupohen në disa kategori
Rregulla: edhe pos asaj që zakonishtë që nuk janë praktikë, rregullat janë dokumente të
rëndësishme sepse ata janë të obligueshme dhe me këtë qeverisjet lokale sigurojnë qasje deri te
informatat dhe i kyçin qytetarët në proceset e sjelljes së vendimeve.
Poltika lokale ( marrëveshjet ): ky është modeli më i zakonshëm që ekziston në shtete.
Qëllimi i tyre kryesor është të merret parasyshë gjendja e tanishme e bashkëpunimit, të caktohen
qëllimet e veçanta dhe të ndahen detyrat dhe rekomandimet me qëllim që të njejtat të plotësohen.
Dokumentet lokale zakonisht kanë përmbajtje të ngjashme me atë të përfshirë në dokumentet
nacionale, por ata synojnë të jenë më specifike dhe të orientuara dejt praktikës. Poltikat lokale
duhet ta vlersojnë minimumin një herë në vit. Disa politika lokale propozojnë miratimin e
planeve konkrete të aksionit si përkrahje të procesit të zbatimit. Tjerë gjithashtu formojnë organë
të veçant të përbërë nga përfaqësues edhe vetëqeverisjes lokale dhe OJQ – ve për të siguruar
mbikqyrje dhe zbatimin më të mirë.
Zyra/qndra lokale: disa vetëqeverisje lokale formojnë njësi apo zyra, rolet e tyre janë të
ndryshme disa sigruojnë hapsira për zyrë dhe pajisje si përkrahje të punës së OJQ – së ( shmebull
Serbia ). Të tjerët kryejnë detyra për ta zgjeruar bashkëpunimin, prsh mbajtjen e internetfaqeve,
punë me bazë të dhënash dërgimin e buletinëve, koordinim dhe përkrahje të punës së organeve
ndër – sektoriale, informim për mundësitë e financimit dhe shpërndarjen e mjeteve të OJQ – së
vlersimin e sektorit qytetarë dhe rregulla adekuate për përmirsimin e mjedisit për punën e tyre.
Persona përgjegjës për bashkëpunim: mundet të ekzistojnë në ato qytete ku nuk ka
mjete të mjaftueshme për ta informuar zyrën e veçantë (prsh. Hungari ). Ata zakonisht kanë role
të ngjajshme si zyrat e veçanta. Ata mundet të jenë pjesë e zyrës së kryetarëve të komunave apo
të jenë në zyrat e departamenteve për marrëdhënie me opinionin.
Organe ndër – sektoriale: ( këshill, komisione ) formohen për qëllime të ndryshme ata
mundet të formohen për të punura dhe të japin këshilla për nevoja konkrete të bashkësisë siç
është zhvillimi i qytetit, sportit, persona me pengesa në zhvillim, ( prsh. Serbi ). Ata mundet të
japin mendime për dokumetet të cilat i japin organet e vetëqeverisjes lokale, mundet të japin
propozime për çështje konkrete, përcaktimin e prioriteteve për financim të bashkësisë lokale dhe
të OJQ – ve dhe të caktojnë drejtime për zhvillim të shoqërisë civile. Në disa shtete ata formohen
me qëllim që ta përkrahin zbatimin e dokumenteve politike ( prsh. Kroaci, Bosnje dhe
Hercegovinë ). Për tu siguruar përfshirje më e gjërë e bashkëpunimit, mundet të formohen grupe
punuese ( rasti me Kardeldale dhe Hertforshir në Angli ), të cilët sigurojnë kyqje në nivel nën –
sektorial në procesin e sjelljes së vendimeve ( të cilët i kyçin vetëqeverisjet lokale të OJQ – ve,
odave ekonomike etj ).
Organe të udhëhequra nga OJQ – të: Organet e udhëhequra dhe të përbëra vetëm nga
OJQ janë iniciativë të nivelit më të ulët të formimit i të cilave varet nga kyqja aktive e OJQ – ve
dhe angazhimi për tu formuar organe të tilla. Ata janë zyrtarishtë partner i pranuar nga
vetëqeverisja lokale. Ky model ekziston në Budapest në formë të puntorive qytetare dhe në
Szentes si këshill qytetar. Nevojitet numër minimal i anëtarëve që organi të mundet të
funksionon në mënyrë efikase.
Fondacione lokale: Ky model ekziston në Krocai, Fondacioni në rajonin Istra është njëri
nga fondacionet e cili punon në nivel rajonal për të siguruar financim dhe përkrahje të OJQ – ve.

46
Ai është fondacion publik – privat i cili pos burimeve tjera merr para edhe nga Fondacioni
Nacional dhe buxhetet e vetëqeverisjes lokale. Ai la funksion financiar, arsimor dhe informativ.
Bazë e të dhënave: Disa qytete kanë formuar bazë të të dhënave të OJQ – së lokale të
cilat përdoren për mbledhjen e informatave për OJQ – të aktive dhe të interesuara në bashkësi.
Këto baza të të dhënave përdoren për tu lehtësuar proceset e financimit, komunikimit dhe
bashkëpunimit ( prsh. Për dërgimin e buletinëve, lehtësimin e lidhjeve mes palëve të interesuara
të cilët duan të jenë partner në çështje konkrete ).
Përdorimi i internet – tekonologjisë: Interneti përdoret në masë të madhe duke e pasur
parasysh mekanizmin më të lirë i cili siguron qarkullimmë të lehtë të informatave, mundet të
depërton deri te grupi më i gjërë në bashkësi dhe mundet të ndihmon të rritet transparenca e
punës në vetëqeverisje lokale. Detyrë e rëndësishme e pushtetit lokal është të sigurohet elzistimi
i bazës teknike ashtu që personat me pozitë jo të volitshme sociale gjithashtu të kenë qasje në
internet dhe të kenë dobi nga përdorimi i tij. Për këtë qëllim, në formimin e teleshtëpive shohim
si në pranimin e përgjegjësisë ndër – sektoriale dhe partneritet për sigurimin e qasje derit te
informatat për të gjithë. Ata janë një llojë e ‘’infotekës’’ e cila i lidhë bashkësit e izoluara rurale
duke e dërguar IT pajisjen deri te bashkësitë e vogla dhe në këtë mënyrë sigurojnë mundësi të
shumta për angazhimin edhe zhvillimin e njerëzve të cilët përndryshe janë të izoluar në jetën e
tyre të përditshme. Në Hungari dhe Angli ekzistojnë shembuj të internet faqeve të
veçanta të krijuara me qëllim të përmirësimit të bashkëpunimit dhe shkëmbimit të informatave.
Ata i shpalosin informatat në lidhje me aktivitetet e pushtetit lokal , informatat dhe aktivitetet e
OJQ – ve lokal dhe listën e OJQ – ve në bashkësi në Budapest internet faqja përdoret për
mbledhjen e mendimeve për propozim ligje. Listat elektronike gjithashtu përdoren internet –
shpërndarja si metodë interneti si metodë interneti për kyçjen e qytetarëve të cilët nuk janë në
gjendje personalisht të marrin pjesë në takim ata mundësojnë drejtëpërdrejt të merret pjesë në
takime të këshillave dhe forumeve tjera dhe të dërgojnë komente dhe pytje nëpërmjet internetit.

KAPITULLI – IV
4.KONVETA E ‘’ARHUSIT’’ – KUPTIMI, RËNDËSIA DHE ASPEKTET TË
ZBATIMIT TË SAJ NË PRAKTITKË

Konventa e Arhusit: Historiku, organet, ratifikimi dhe tabela e nënshkruesve

Konventa e Arhusit është miratuar në Konferencën e IV Ministrore të mabjtur më 23 – 25
qershor 1998 në qytezën e Arhusit të Danimarkës nën autoritetin e Komisionit Ekonomik
Europian të Kombeve të Bashkuara ( UNECE ). Konventa ka hyrë në fuqi më 30 tetor 2001 deri
tani 20 shtete janë palë të Konventës.
Qëllimi kryesor i Konventës është të kontribujonë në mbrojtjen e të drejtës të secilit që I
takonë gjeneratës së tanishme, por edhe të ardhmen për të jetuar në një mjedis të shëndetshëm
dhe për mirqenien e saj. Konventa e bënë të përgjegjëshme çdo palë që garanton të drejtën e
publikut për të pasur informacion për mjedisin për të marrë pjesë në marrjen e vendimeve
mjedisore dhe për t’ju drejtuar gjykatës në lidhje me çështjet mjedisore në përputhje me
klauzolat e kësaj Konvente.

47
Çka rregullon Konventa e Arhusit
Si akt nomrativ me karakter ndërkombëtar, Konventa e Arhusit vendos një numër të
drejtash për publikun ( qytetarët dhe asocacionet e tyre ) në lidhje me mjedisin. Autoritetet
publike ( në nivel kombëtar rajonal ose lokal ) duhet të konribuojnë që këto të drejta të mos
mbahen vetëm në rrafshin teorik por të bëhen efektiv duke u zbatuar në praktikë. Në përmbajtjen
e saj, Konveta rregullon tri fusha kryesore:
 Të drejtën e secilit që të marrë inofrmata mjedisore që mbahen nga autoritet publike.
Kjo përfshinë informacionet mbi gjendjen e mjedisitm por edhe politikat dhe masat e
ndërmarra ose gjendjen e shëndetit të njerëzve dhe sigurinë kur ajo mund të ndikohet
nga gjendja e mjedisit. Qytetarëve iu garantohet që mund të marrin informacionin e
kërkuar brenda një muaji pas paraqitjes së kërkesës pa qenë të detyruar t’i japin arsyet
se pse e kërkojnë atë informacion. Për më tepër autoritetet publike sipas Konventës
janë të përgjegjshëm të ofrojnë qytetarëve informacionin mjedisor me të cilin
disponojnë ( ‘’ qasja në informacionin mjedisor’’ );
 Të drejtën për të marrë pjesë në fazat e nismës të procesit të vendimmarrjes për
mjedisin. Autoritetet duhet të bëjnë të gjitha veprimet e duhura për t’ju mundësuar
qytetarëve dhe organizatave mjedisore të ofrojnë komente dhe propozime përkitazi me
projektet që trajtojnë mjedisin, planet dhe programet mjedisore, dhe ato komente të
merren në konsideratë gjatë procesit të vendimmarrjes ( ‘’pjesëmarrja e publikut në
vendimmarrje mjedisore’’ );
 Të drejtën e individit t’I drejtohet gjykatave për shkeljen e së drejtës së tij për qasje në
informacione mjedisore apo lidhur me vendimet publike që janë marrë pa u rrespektuar
e drejta e pjesëmarrjes publike përcaktuar me nenin 6 të Konventës (‘’qasja në
drejtësi’’)

Përmbajtja e Konventës
Konventa e arhusit është një dispozitë juridike me karakter ndërkombëtar. Struktura
normative e Konventës është si vijon
Neni 1 Qëllimi
Neni 2 Definicionet
Neni 3 Dispozitat e përgjithshme
Neni 4 Qasja në informatat mjedisore
Neni 5 Mbledhja dhe shpërndarja e informacionit mjedisor
Neni 6 Pjesëmarrja e publikut në vendimet për aktivitete të veçanta
Neni 7 Pjesëmarrja e publikut lidhur me planet, programet dhe politikat që kanë të bëjnë me mjedisin
Neni 8 Pjesëmarrja e publikut gjatë përgaditjes së rregulloreve ekzekutive ose normative të përgjithshme
ligjore
Neni 9 Qasja në drejtësi
Neni 10 Takimi I palëve
Neni 11 E drejta e votës
Neni 12 Sekretariati

48
 Neni 13 Shtojcat
Neni 14 Amendametet në Konventë
Neni 15 Shqyrtim i përmbushjes
Neni 16 Zgjidhja e konfliktit
Neni 17 Nënshkrimi
Neni 18 Depozitimi
Neni 19 Ratifikimi, Pranimi, Miratimi dhe Aderimi
Neni 20 Hyrja në fuqi
Neni 21 Tërheqja
Neni 22 Teksti autentik
Shtojca I Lista e aktiviteteve sipas nenit 6 par ( 1 )
Shtojca II Arbitrazhi

Mekanizmat e Konventës
Trupi qeverisës për konventën është Takimi i palëve organ ky i cili takohet çdo 2 – 3 vjet
për të vlersuar shkallën e përparimit në ratifikimin e Konventës jetësimin e saj si dhe të vendos
për hapat e ardhshëm nën përkujdesjen e saj përmes adoptimit të Programit të Punës.
Në periudhën ndërmjet takimeve, grupet punuese të palëve mbajnë takime vjetore në
zyrën që njëkohësisht shërben edhe takimin e palëve.
Komiteti për Zbatimin e Konventës është themeluar me qëllim të administrimit të
problemeve të mospërmbushjes së pretenduar të Konventës së Arhusit.
Nga takimi i parë i Palëve kanë dal të themeluar 5 Grupe Punuese ( Taskë Forcë ) për t’u
marrë me çështje specifike:
1. Grupe punuese për Organizmat e Modifikuar Gjenetikisht;
2. Grupi Punues për Lirimin e Ndtësve dhe Transferin e Regjistrave;
3. Grupi punues për mjetet elektronike;
4. Grupi punues për Qasje në Drejtësi dhe
5. Grupi punues për Çështjet Financiare.

4.2. Çështje të Përgjithshme Të Pjesëmarrjes së Publikut

Nocioni i pjesëmarrjes së publikut
Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes është vitale për demokracinë dhe
shtetin e së drejtës. Pjesëmarrja në vendimmarrje krijon një urë komunikimi në mes të
autoriteteve publike në një anë dhe qytetarët në anën tjetër, çështjet që përfshijnë interesin e
përgjithshëm dhe publik. Përmes pjesëmarrjes së pbulikut në procesin e vendimmarrjes,
qytetarëve ju sigurohet e drejta e pejsëmarrjes të kontrollit dhe monitorimit të aktiviteteve dhe
veprimeve të organeve lokale dhe qendrore në çështjet që ndikojnë në jetën e tyre në kuptimin
publik, ekonomik, social, shëndetsorë, dhe mjedisor. Një interaksion i tillë mundëson
shkëmbimin e ideve dhe komenteve që janë relevante për autoritetet pbulike në procesin e
natyrës publike.

49
 Nocioni i pjesëmarrjes së publikut nuk nënkupton thjeshtë ofrim të garancive juridike dhe
institucionale për pjesëmarrje të publikut në porcesin e vendimmarrjes. Kuptimi i saj i plotë dhe
efektiv i saj praktik kushtëzohet nga niveli i reflektimit dhe inkorporimit të zgjidhjeve të orfuara
nga publiku gjatë procesit të vendimmarrjes. Sa më e larët të jetë shkalla e konultimit publik dhe
inkorporimi i saj në procesin e vendimmarrjes aq më domethënës dhe kuptimplotë do të jetë
parimi i pjesëmarrjes së publikut në proceset e vendimmarrjes.
Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes ka mbështetje juridike dhe
kushtetuese. E drejta në shprehje dhe qasje në infromacion i detyron autoritetet publike të
fasilitojnë pjesëmarrjen e publikut gjatë procesit të vendimmarrjes. Mjedisi bashkëkohor i
otganivuar sipas normave juridike shtron nevojën e informimit dhe konsultimit të gjërë publik në
proceset ligjëvënëse, normative dhe politikëbërëse përmes ofrimit të mundësive dhe kushteve
qytetarëve për pjesëmarrje në proceset e vendimmarrjes. Pjesëmarrja e qytetarëve krojon
përgjegjësi dhe transparencë e autoriteteve publike në procesin e vendimmarrjes dhe fuqizon
mbështetjen publike për vendimet që merren.

Nocioni ‘’autoritet publik’’

Në pytjen se çfarë nënkuptohet me ‘’autoritet publik’’ për qllimet të Konventës së
Arhusit ajo përkufizon se togfjalëshi autoritet publik nënkupton:
 Qverinë në nivel kombëtar, rajonal dhe nivel lokal, në Kosovë këtu përfshihen organet
kezekutive në nivel qendror dhe ato lokal. Pra jo vetëm qeverinë në kuptim të ngushtë
të fjalës por të tërë spektrin e organeve (agje,ncit ekzekutive, instituetet, departmentet
dhe njësitë tjera administrative dhe ekzekutive)
 Personat fizikë ose juridik që krejnë funksione publike administrative sipas ligjit duke
përfshirë dhe detyra aktivitete ose shërbime të veçanta që kanë të bëjnë me mjedisin.
Në këtë kategori bëjnë pjesë prsh. Ndërmarrjet publike të cilat ushtrojnë një lloj
pushteti publik në bazë të autorizimeve publike;
 Çdo person tjetër fizik ose juridik, që ka përgjegjësi ose funksione publike ose që ofron
shërbime publike në lishje me mjedisin nën kontrollin e një organi ose personi i cili
përfshihet në nënparagraget 1 dhe 2;
 Institucionet e çdo organizatë rajonale për integrimi ekonimik referuar në nenin 17 e
cila është palë në këtë Konventë;
Duke theksuar se Konventa përjashton organet legjislative dhe gjyqësore nga nocioni
‘’autoritetet publike’’ për qëllimet të Konventës. Një përjashtim i tillë është i pranuar në të
drejtën publike të krahasuar meqë këto kategori ushtrojnë pushtete të veçanta ( ligjbërja dhe
ndarja e drejtësisë ) në kuadrin e pushteteve kushtetuese dhe si të tilla përjashtohen nga kuptimi i
autoritetit publik.

Akterët e pjesëmarrjes së Publikut

Konventa e Arhusit jep një përkufizim të gjërë të nocionit ‘’publiku’’ për qëllime të
vendimmarrjes, siapas Konventës me nocionin ‘’publiku’’ nënkuptohet një ose shumë persona

50
fizikë ose juridikë në përputhje me legjislacionin dhe praktikat ndërkombëtare, shoqatat,
organizatat dhe grupimet e tyre. Konkretisht pjesëmarrës në procesin e vendimmarrjes janë
qtetarët, shoqatat dhe organizatat jo – qeveritare, asocacionet dhe grupimet e ndryshme sociale
që legjitimohen si pjesëmarrjës në procesin e vendimmarrjes. Konventa, sidoqoftë nuk përdor
kritere përjashtuese në kuptim të legjitimit të palëve të interesuara. Lloji i akterëve dhe aspekteve
të legjitimitetit të tyre në kuptim të mundësisë për pjesëmarrje mbeten objek rregullimi i
legjislacionit vendor dhe praktikave të ndërtuara mbi të.

Rëndësia e pjesëmarrjes në vendimmarrje

Pjesëmarrja e qytetarëve respektivisht e publikut në vendimmarrje për çështjet mjedisore
reflektohet në të gjitha pjesëmarrësit në proces. Nga aspekti i prpozuesit të një projekti kjo e
drejtë i jep legjitimitet propozimit të tij dhe njëherit siguron përkrahjen e publikut të gjërë që nga
fazat e hershme të vendimmarrjes. Nga aspekti i marrësit të vendimeve, kjo siguron një proces të
hapur dhe të përgjegjshëm të sjelljes së vendimit si dhe siguron zabtimin e atij vendimi me
pajtimin e të gjithë akterëve. Nga aspekti i publikut pjesëmarrja e publikut siguron mundësinë e
ndikimit në procesin e vendimmarrjes rrit mjohuritë për procesin e vendimmarrjes ( kush dhe kur
venods ) dhe ngrit vetëdijen qytetare për rëndësinë e pjesëmarrjes së publikut në procesin e
vendimmarrjes edhe pse konsultohen ekspertët nuk është e thënë që mendimet e tyre gjithmonë
të përputhen me interesat e publikut të gjërë.

Arsyet e mungesës së pjesëmarrjes në vendimmarrje

Tendenca e mungesës së pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes janë të
ndryshme dhe varen nga pozitat e palëve të interesuara në at ë proces. Propozuesi i një projekti,
prsh detyrohet të pranojë të drejtën e publikut në procesin e vendimmarrjes nëse një gjë e tillë
përcaktohet me ligj. Përndryshe ai mundet të evitojë këtë nga frika e zvarritjes si dhe
komplikimeve që mund të shfaqen në procesin e marrjes së vendimit.
Nga ana e vendimmarrësve tendenca e përjashtimit të publikut në procesin e
vendimmarrjes synohet me qëllim të ruajtjes së një lloj ‘’monopoli’’ për marrjen e vendimit dhe
me mungesën e dëshirës që procesin e vendimmarrjes ta ndajnë me të tjerët ( përfaqësues të
publikut ). Nga aspkti i publikut mungesa e pjesëmarrjes në venidmmarrje nglizhohet shpeshherë
me arsyetimin se edhe ashtu është e vështirë për të mos thënë e pamundur të ndikohet në
procesin e vendimmarrjes.64

Burimet ndërkombëtare
Miratimit të Konventës së Arhusit i kanë pararendë një numër i akteve ndërkombëtare për
të drejtat e njeriut të cilat shprehimisht kanë trajtuar çështjen e pjesëmarrjes së publikut në
proceset e vendimmarrjes. Pakti Ndërkombëtar për të drejtat Civile dhe Politike i Organizatës së

64
Maja kostic – Mandic, ‘Prirucnik za Primjenu Arhuske Konvencije’. ( Beograd: REC, 2003 ) f.10.

51
Kombeve të Bashkuara në nenin 19/2 i garanton secilit të drejtën e kërkimit pranimit dhe
shpërndarjes së ideve dhe informatave të scilës natyrë. Konventa Europiane për të drejtat e
njeriut ( 1950 ) përcakton se çdo person ka të drejtën e shprehjes. ‘’Kjo e drejtë përfshinë lirinë e
opinionit dhe lirinë për të marr ose për të dhënë informata apo mendime pa ndërhyrjen e
autoriteteve publike dhe pa marrë parasyshë kufijtë shtetëror’’. Në kuptim të akteve
ndërkombëtare të natyrës mjedisore rol të rëndësishëm në hartimin e Konventës së Arhusit dhe
parimeve të përcaktuara në të kishte Deklarata e Rios për mjedisin dhe zhvillimin ( 1992 ) e cila
në nenin 10 përcakton nevojën e pjesëmarrjes së qytetarëve në trajtimin e çështjeve mjedisore.
Sipas saj çdo qytetar duhet të ketë qasje adekuate në informacionin mjedisor që mbahet nga
autoritetet publike dhe pjesëmarrjen në proceset vendimmarrëse. ‘’ Shteete duhet të fasilitojnë
dhe inkurajojnë vetëdijesimin publik publik dhe pjesëmarrjen publike duke bërë informacionet
mjedisore gjerësisht të arritshme’’ përcakton Konventa. Nga perspektiva e së drejtës Europiane
vlen të përmendet Direktiva 2003/4/EC e parlamentit Europian dhe Këshillit Europian ( 28 janar
2003 ) mbi qasjen e publike në informata mejdisore ( e cila revokoi Direktivën e Këshillit
90/313/EEC ), e cila përcakton një sërë garancishë juridike për shtetet Anëtare të Bashkimit
Europian përkatëzi me qasjen dhe ushtrimin adekuat të së drejtës për informacionin mjedisor.

Burimet vendore
E drejta e aplikueshme në Kosovë ofron një sërë mundësish juridike për realizimin e së
drejtës për pjesëmarrje në vendimmarrje publike. Korrniza Kushtetuese për Institucionet e
Përkohëshme të Vetëqeverisjes në Kosovë ( miratuar në vitin 2001 ) shprehet për zbatimin dhe të
drejtat e njeriut dhe në këtë drejtim edhe të Konventës së Arhusit. 65 Ndonëse teksti i Kornizës
Kushtetuese nuk përmban një kapitull të veçantë mbi të drejtat e kushtetuese ajo bën një referim
shprehimor në aktet relevenate ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, duke përcaktuar se
‘’institucionet e përkohshëm vetëqeverisës do të respektojnë dhe sigurojnë standardet e pranuara
në fushën e të drejtave të njariut dhe lirive fundamentale, përfshirë këtu edhe të drejtat dhe
liritë’’ të përfshira në instrumentet themelore ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. 66 Shikuar
nga ky këndvështrim autoritetet publike në Kosovë jo vetëm se kanë të drejtë por obligohen të
respektojnë instrumentete ndërkombëtare për të drejtat e njeriut përfshirë këtu edhe aktetet
relevante ndërkombëtare në fushën e qasjes në informata mjedisore. Cilido autoritet publik në
Kosovë qoftë i nivelit lokal apo qendror detyrohet të respektojë parimet e përcaktuara me të
drejtën e ndërkombëtare për të drejtat e njeriut pjesë e së cilës është edhe Konventa e Arhusit.
Instrument i rëndësishëm juridik për pjesëmarrje të publikut në proceset e vendimmarrjes
në Kosovë është Ligji për Qasje në Dokumentet Zyrtare ( i muratuar në viti 2003 ). 67 Ky ligj
definon parimet, kushtet dhe kufizimet në bazë të interesave publike apo private që kanë të bëjnë

65
Korrniza Kushtetuese për Institucionet e Përkohëshme të Vetëqeverisjes në Kosovë mund të gjendet në internet në
adresën http://www.unmikonline.org
66
Deklarata Universale për të drejtat e njeriut 1. Konventa Europiane për Mbrojtjen e të drejtave dhe lirive
fundamentale të njeriut dhe protokollet e saj; 2. Konventa ndërkombëtare për të drejtat civile dhe politike dhe
protokolet përkatëse ; 3. Konventa për eleminimin e të gjitha formave të diskriminimeve raciste; 4. Konventa për
eliminimin e të gjitha formave diskriminuese kundrejt grave; 5. Konventa për të drejtat e fëmijës; 6. Marrëveshja për
gjuhët rajonale apo minoritare; 7. Konventa korrnizë e Këshillit Europian për mbrojtjen e minoriteteve ncionale.
67
Ligji për qasje në Dokumente Zyrtare shih faqen elektronike: www.unmikonline.org.

52
me qasjen e dokumenteve të organeve publike.68 Qëllimi i këtij ligji është të sigurojëpublikimin
dhe zbulimin e punës së organeve publike në Kosovë dhe paraqet një bazë të shëndoshë ligjore
për fasilitimin e të drejtave individuale për kërkimin e informatave të natyrës publike. Ligji është
i gjërë dhe gjithëpërfshirës që do të thotë se mund të shërbejë edhe për realizimin e të drejtave që
i përkasin legjislacionit mjedisor, respektivisht qasjes në informata mjedisore. Praktikisht secili
që interesohet për çështjet mjedisore mund të kërkojë informacion të dhënë në formë të shkruar
apo verbale ( dokumentet të dhëna dhe forma të tjera komunikimi ) nga autoritetet relevante dhe
të informohet rreth politikave, vendimeve dhe programeve mjedisore. Ligji ndihmon në
përmirësimin e qasjes në informata mjedisore dhe kntribuon në ngritjen e vetëdijësimit mjedisor
për të realizuar një pjesëmarrje më efikase të publikut në proceset e vendimmarrjes që përfshijnë
mjedisin.
Pjesëmarrja publike është afirmuar edhe një numër ligjesh vendore në fushën e mjedisit.
Kështu për shembull pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes trajtohet në Ligjin për
Ujrat e Kosovës ( 2004 ) dhe Ligjin për Mbrojtjen e Natyrës ( 2005 ). Ligji për ujrat e Kosovës
ngarkon autoritetet që të sigurojnë një pjesëmarrje të qytetarëve në procesin e vendimmarrjes
rreth menxhimit të ujrave dhe resurseve ujore. Parim i pjesëmarrjes publike është përfshirë në një
kontekst më gjithëpërfshirës dhe më të përgjithshëm gjë që nënkupton komunikim aktiv mes
autoriteteve publike dhe qytetarëve në porcesin e vendimmarrjes sa i përket menaxhimit të ujrave
dhe resurseve ujore. Ligji për Ujrat e Kosovës shkon edhe më tutje duke siguruar ql dokumentet
themelore për planifikimin dhe zhvillimin e menaxhimit ujor po ashtu duhet t’i nënshtrohet
diskutimeve publike.69 Me përjashtim të palnit për mbrojtje nga vërshimet, zhvillimi i planit
stategjik i ujrave, plani për menaxhimin e ujrave dhe plani për menaxhimin e pellgjeve lumore
kërkojnë përfshirje publike aktive para se të finalizohen. Ligji siguron që secili autoritet i cili
propozon planin duhet ta informojë publikun tre vite para se të fillojë procesi i hartimit duke
siguruar kështu pjesëmarrje aktive dhe me kohë gjatë hartimit. 70 Para se të fillojë procesi i
hartimit autoritetet relevante duhet të sigurojnë që të gjitha palët relevante qeveriteare nga
qeveritë lokale dhe qendrore organizata jo – qeveritare mbajtsit e të drejtave ujore dhe palët tjera
të interesuara kanë pasur mundësi të mjaftueshme për të kontribuar në përgaditjen e planit në
fjalë. Pasi të ketë përfunduar procesi i hartimit palët e involvuara do të kenë edhe një mundësi
për të dhënë komentet e tyre mbi draftin e përgaditur në periudhë prej 6 muajsh nga data e
shpalljes.71
4.3. E Drejta për qasje në Informacione Mjedisore
Të kuptuarit e Informacionit mjedisor
Konventa nuk definon togfjalëshin ‘’informacion mjedisor’’ por kuptimi i tij mund të
merrt si informacion që i përket mjedisit. Sipas Konventës ‘’informata që i përkasin mjedisit’’
janë informata që kanë të bëjnë me:

68
Pjesa 1 e-Ligjit prë qasjeenë
Gjendjen DokumentetëZyrtare.
elementeve mjedisit jetësor: ajri, uji, toka, diversitetit biologjik si
69
Ligji për Ujratdhe
e Kosovës ( Rregullorja
ndërveprimet mes tyre; e UNMIK – ut Nr. 2004/41), neni 64.
70
Ibid paragrafi 2.
71 - Faktorët ( energjia, zhurma, rrezatimi );
Ibid paragrafi 6.
- Aktivitetet dhe masat ( masat administrative, planet dhe programet, ligjet ),
analizat ekonomike që shfrytëzohen për53sjelljen e vendimeve që kanë të bëjnë me
mjedisin dhe
- Gjendjen e shëndetit dhe siguris së njerëzve, kushtet e jetesës si dhe
monumenteve të kulturës dhe ndërtesave nëse këto informacione mund të
 Dihet mirë se informatat e përmendura paraqesin vetëm minimumin e kërkesave, ndërsa
që secila plaë mund ta zgjerojë spektrin e informacioneve që i përkasin mjedisit. Sipas formës
informacionet mund të jenë në çfardo forme matriale: të shkruara, pamore, me zë, elektronike etj.
Informacionet mjedisore që disponohen nga autoritetet publike
Konveta vendos detyrimet për palët që të sigurojnë se autoritetet publike në nivel
kombëtar të mbledhin, të raujnë, dhe të azhurnojnë informatat që janë në fushëveprimin e tyre.
Konventa nuk jep udhëzime se në çfarë mënyre duhet të sigurohet kjo, por mënyra më e
zakonshme është zhvillimi i sistemit informativ mjedisor, i cili siguron rrjedhjen e
informacioneve dhe të tjerëve që kanë informacione relevante si dhe autoritetet publike.
Me Konventën parashihet që të vendoset një sistem i rrjedhjes së informatave në drejtim
të administratës publike e kjo munt të sigurohet në atë mënyrë që organet shtetërore të vendosin
parametrat që duhen përcjell për më tepër që nga ndërmjetët të cilat e bëjnë monitorimin e
emisioneve të vetë, të kërkohen raporte periodike të monitorimit.
Palët Kontraktuese duhet të sigurojnë që regjitrat e ndotësve janë korrekt të
kompjuterizuar dhe të paraqesin një bazë të të dhënave të hapura në nivel qendror. Informatat
nga kjo bazë e të dhënave sigurohen në formë të raporteve standarde mbi kimikatet dhe
substancat tjera që përdoren në procesin e prodhimit, emisionet e dëmshme si dhe zhvendosja e
substancave prej vendi në tjetrin me qëllim përdorimin, deponimin apo riciklimi.
shembulli 172
Z. Genci si mjek i përgjithshëm ushtron profesionin në një qytet të vogël afër një fabrike
kimikatesh. Z. Genci vëzhgon me kujdes gjendjen shëndetsore të pacientëve të tij dhe veçanarisht të
fëmijëve. Ai thotë: Çdo herë unë shohë mundësinë dhe përpiqem të harxhojë kohë më shum për të
zbuluar lidhjet midis sëmundjeve alergjike në pacientët e mi fëmijëve në veçanti dhe ndotjes sl
shkaktuar nga fabrika e kimikateve aty afër. Veçanarisht shqetësimi im është kur bëhet fjalë për
zgjerimine veprimtarisë së fabrikës. Por për të arritur ndojnë rezultat në këtë drejtim kam nevojë të
dijë më shumë për natyrën e rrezatimit nga fabrika dhe përqendrimit të tyre. Me fjalë të tjera kam
nveojë për qasje në informacionet e duhura. Shumë herë jam përpjekur të kontaktoj aurotitetet
72
Shembulli i poshtëshnuar
lokale, por ata asnjëherështë
nuk huazuar nga faqja kërkesave
i janë përgjigjur elektronike të
www.milieukontakt.nl
mija ose të shpjegojnë që një informacion
i till është i klasifikuar sipas fabrikës. Për më tepër në vendin fqijnë në kufijë ndodhet një tjetër
54
fabrikë, aktiviteti i të cilës ka gjithashtu ndikim në qytetin tonë, veçanarisht kur era fryen në atë
drejtim. Me qëllim që të punjonë me më saktësi unë gjithashtu kam nevojë për informacione të
përditshme për ndotjen e shkaktuar nga fabrika. Më është thënë megjithatë që un nuk mund të kem
një informacion duke u nisur nga fakti që unë isha i huaj. Nuk mund ta kuptoj ç’lidhje ka kjo me
Cilat informacione mjedisore shpërndahen nga administrata publike
Neni 5/1 i Konventës së Arhusit përcakton

‘’në rast të ndojnë kërcënimi të rëndësishëm të shëndetit të njeriut ose mjedisit, shkaktuar nga
aktivitetet e njrëzve apo shkaqe natyrore i gjithë informacioni i cili mund të ndihmojë publikun të
marrë masa për të parandaluar ose zbutur dëmin që rrjedh nga ky kërcënim dhe i cili zotërohet
nga një autoritet publik t’u shpërndahet menjëher dhe pa vonesë anëtarëve të publikut të cilët
mund të jenë ndikuar’’

( Neni 5/1 ).

Në rast të rrezikimit të shëndetit të njerëzve dhe mjedisit pavarsisht nga burimi i

rrezikimit, organet e administratës janë të obliguar të njoftojnë publikun me indormatat relevante
në mënyrë që dëmet eventuale të parandalohen apo të zvoglohen. Me Konventën parashihet edhe
përgaditja dhe publikimi i rregullt i Raportit Kombëtarë për gjendjen e mjedisit ( në 3 – 4 vjet ).73
Palët Kontraktuese janë të detyruara të sigurojnë që në suaza të kuadrit legjislativ dhe
praktikave kombëtare të bëjnë inofrmacionin mjedisor, i cili duhet të jetë transparent të
disponueshëm për publikun, përderisa e drejta për të pasur inofrmacione të mund të ushtrohet
efektivisht nga publiku.
Palët obligohen që të publikojnë informacionet relevante dhe analizat të cilat janë
domethënëse në përgaditjen e politikave për mbrojtjen e mjedisit. Gjtihashtu ato obligohen të
marrin masa për informimin e publikut sa i përket ligjeve dokumenteve politike siç janë:
strategjitë, planet e veprimit, si dhe të infomojnë për implementimin e tyre. Palët po ashtu
detyrohen të shpërndajnë dhe të bëjnë publike edhe marrëveshjet ndërkombëtare bilaterale dhe
multilaterale dhe dokumentet tjera të rëndësishme në lëmin e mjedisit.74
Qasja në të dhëna
Palët obligohen që të sigurojnë qasje efektive në informatat që kanë të bëjnë me mjedisin,
kushtet dhe parimet e qasjes në informacione mejdisore duhet të jenë të qarta. Në të vërtetë kjo
ka të bëjë me listat regjistrat dhe data bazat ku gjenden informatat e mbledhura nga autoritetet
publike si dhe informatat që i japin ndërmarrjet ashtu edhe të tjerët. Krahas kësaj mund të
përmbajnë edhe udhëzimet se cilat informata i përmban një dokument i caktuar, si dhe mënyrën
se si munt të vihet te ato. Përveç dokumenteve të shkuara, kohëve të fundit zbatohet edhe forma
elektronike e shkëmbimit dhe qasjes në informata. Konventa obligon Palët Kontraktuese të
sigurojnë që raportet për gjendjen e mjedisit si dhe ligjet mjedisore të ofrohen në mënyrë
elektoronike për të siguruar një qasje më të gjërë publike.75

73
Kostic – Mandic, ( supra note 2 ) f.16.
74
Konventa e Arhusit , neni 5.2.
75
Kostic – Mandic, ( supra note 2 ) f.17.

55
Si t’i përgjigjemi kërkesës për informacion mjedisor
Është shumë e rëndësishme në kontekst të zabtimit të kërkesave që dalin nga Konventa se
si zyrtarët komunal duhet t’iu përgjigjen një kërkese për informacion mjedisor. Konventa
përcakton se autoritetet publike në përgjigje të kërkesave për informacion mjedisor duhet ti
ofrojnë informacion të disponueshëm por qytetarët sa më shpejtë që të jetë e mundur dhe jo më
vonë se një muaj pas paraqitjes së kërkesës nëse volumi dhe kompleksiteti i informacionit e
justifikon zgjatjen e kësaj periudhe deri dy muaj pas depozitimit të kërkesës ( Neni 4 para. 1 dhe
2 ). Konventa e Arhusit afirmon parimin e barazisë në mes përfaqësuesve të publikut dhe
autoriteteve publike ku iu drejtohen përfaqësuesve të administratës me kërkesë për qasje në
informacionin mjedisor ( Neni 4 ).76
Konventa nuk paraqet të nevojshme dhënien e arsyeve nga të interesuarit për qasje në
informacion mjedisor. Për më tepër autoritete publike duhet të sigurojnë informacionin mjedisor
në formën e kërkuar nga kërkuesi përveç nëse nuk është e arsyeshme për autoritetet publike të
bëjnë atë të disponueshme në formën e kërkuar ( dhe në këtë rast duhet të jepen arsye përse e
kanë bërë të siponueshme në formën përkatëse ) apo në një formë të till e dokumentit nuk është e
disponueshme nga autoritetet publike.
Shembulli 2:
5 maj 2006

I.e nderuar;

KËRKESË PËR QASJE NË INFORMACION

Në bazë të Ligjit për mjedisin Nr.______Neni_______ dhe Ligjin për Qasje në Dokumente Zyrtare
Nr._________Neni_______kërkoj të më ofroni kopjen e vendimit mbi_____Nr._______të
datës________lëshuar nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor.

Ju lutem, nëse shuma e bërjes publike të dokumentit është me e lartë se 10 euro, më njoftoni
paraprakisht për të.

Sipas Nenit_______të Konventës së Arhusit ( i cili është një instrument i zbatueshëm në Kosovë ),
presim një përgjigje nga autoritetet e sipërpërmendur por jo më vonë se 10 qershor 2006.

Ju lutem na njoftoni për pranimin e kërkesës.

Me respekt.
______________________________
Emri dhe Mbiemri

Afati kohor për përgjigje në kërkesë

Sa i përket afatit kohor për përgjigje në kërkesë, Konventa niset nga parimi jurdik se
informacioni mjedisor duhet të bëhet i disponueshëm ‘’sa më shpejt të jetë e mundur’’ por jo më
vonë se një muaj pas paraqitjes së kërkesës ( Neni 4, para 2 ). Përjashtimisht kur komleksiteti i
informataeve të kërkuara e justifikon zgjatjen e këtij afati kohor, organi i administratës është i

76
Ibid. F.17.

56
obliguar të sigurojë qasjen në informacion mjedisor në afatin prej dy muajsh pas parashtimit të
kërkesës.

Rafuzimi i qasjes në informacioni mjedisor

Konventa përcakton dy kategori rrethanash për refuzimin e një krëkese për qasje në
informacion mejdisor:
 Rrethanat teknike – në rast se organi i administratës nuk e posedon informatën e
kërkuar. Kjo rrethanë nuk e liron atë nga obligimi ndaj palës që bënë këreksë. Organi i
administratës është i oliguar që në afatin sa më të shkurtër të njofotjë atë se cili organ
posedon informatën e kërkuar ose në rastin tjetër më të mirë të përcjell kërkesën tek
organi kompetent dhe për këtë të njofotjë palën; në rast se kërkesa është paraqitur në
mënyrë tepër të paarsyeshme ose ëshët themeluar në një mënyrë shumë të përgjithshme
apo nëse kërkesa ka të bëjë me një matrial që ëshët në përfundim ose ka të bëjë me
komunikimin e brendshëm të autoriteteve publike.
 Rrethanat juridike dhe kufizimet e legjitimuara – një kërkesë për informcion mjedisor
të refuzohet në qoftë se dhënia e tij cenon konfidencialiteitin e të dhënave, mund të
cenojë mbrojtjen kombëtare apo sigurinë publike kur cenon të drejtën e privatësisë
lidhur me të dhënat personale dhe dosjeve të personit fizik, kur ky person nuk ka dhënë
pëlqimin e tij për dhënien e inforamcionit për publikun ose nëse cenon
konfidencialitetin e informacionit tregëtar dhe industrial ( përfshirë edhe të drejtat për
pronën intelektuale ) në rast se një konfidencialitet i tillë mbrohet me ligj me qëllim që
të mbrohet një interes legjitim ekonomik.

Vendimi për refuzimin e qasjes në informacion

Një vendim i autriteteve publike për refuzimin e qasjes në informacion duhet të përmbaj
këto elemente;
 Të jepet në formë të shkruar;
 Të jepet në një afat sa më të shkurtër;
 Të përmbajë bazën juridike për refuzim;
 Të specifikojë natyrën e të dhënave, bërja publike mbi bazën e të cilave është bërë
refuzimi i kërkesës.
Shpenzimet procedurale
Autoritetet publike mund të vendosin një taksë të arsyeshme dhe të përballueshm për
procedimin e kërkesës për dhënien e informacionit mjedisor. Shuma dhe mënyra e pagesës duhet
t’i bëhen të ditura paraprakisht parashtruesit të kërkesës.77

Shpërndarja e informatave publike sipas të drejtës së zabtueshme në Kosovë

77
Ibid, f.19.

57
 Sipas ligjit për qasje në Dokumente Zyrtare (Rregullorja Nr.2003/32.datë 06 nëntor
2003), ‘’cilido ka të drejtë në qasje të dokumenteve të institucioneve duke iu nënshtruar
parimeve, kushteve dhe kufizimeve të përkufizuara me këtë ligj ( Neni 3.1. )’’. Kërkesat për
qasjen në dokumente parashtrohen në formë të shkruar ( përfshinë edhe formën elektronike )
duke identifikuar qartë dokumentin që kërkohet. Sipas ligjit parashtruesi i kërkesës nuk është ti
detyruar t’i jap arsyet për parashtrimin e kërkesës ( Neni 5.1 ). Ligji parasheh që procedura për
trajtimin e kërkesës për qasje në dokumente të ralizohet me procedurë të shpejtë. Së pari
parashtruesi notifikohet me shkrim për kërkesën e pranuar kurse organi përkatës vendos mbi
kërkesë për qasje në informacion brenda 15 ditëve të punës prej kohës së regjistrimit të kërkesës.
Autoriteti publik ofron përgjigje me shkrim për lejimin apo kufizimin e qasjes në informacion
duke dhënë arsyet për refuzimin e plotë apo të pjesërishëm të kërkesës për informacion mjedisor.
Qasja në informcioe zyrtare mund të kugizohet nëse konstatohet se bërja publike e informacionit
mund të rrezikojë mbrojtjen e interesit publik lidhur me:
 Sigurinë publike
 Mbrojtjen e qytetarëve
 Bashkëpunimin ndërkombëtar
 Politikën financiare apo ekonomike të IPVQ – ve
 Jetën private dhe ndershmërinë e individit, veçanarisht në pajtim me ligjin në fuqi
që ka të bëjë me mbrojtjen e të dhënave personale ( Neni 4.1 ).
Ligji po ashtu përcakton se ‘’institucionet krijojnë praktika të mira administrative për ta
lehtësuar ushtrimin e së drejtës për qasje të cilave e garanton ky ligj’’ ( Neni 14.1 ).

Qasja në informacion mjedisor

E drejta e publikut për informim garantohet me Ligjin e Mjedisit ( Rregullorja Nr.
2003/9). Në pjesën mbi parimet themelore ky ligj përcakton: ( Parim i qasjes publike në
informata ) ‘’të gjithë personat kanë në përgjithësi të jenë të informuar për gjendjen e mjedisit.
Informatat që kanë të bëjnë me gjendjen e mjedisit dhe informatat tjera të lidhura me mjedisin
për proceduarat dhe aktivitetet e autoriteteve publike dhe shërbimeve vepruese të autoriteteve
publike që bëjnë shërbimet publike bë fushën e mbrojtjes të mjedisit deri në masën e kërkuar me
Ligjin për Lirinë e informatave, do të mundësojnë orfimin e informacionit publik dhe do t’i
ofrojnë publikut qasje në informata’’.
Më tutje neni 35 paragrafi 3 definon se ‘’të dhënat e grumbulluara nga monitorimi i
gjendjes së mjedisit përbëjnë informacion publik dhe përfshihen në Sistemin Informativ të
mbrojtjes së mjedisit. Këto të dhëna publike i bëhen të njohura nëpërmjet mediave publike ose
formave të tjera të informimit publik’’.
Për më tepër dhe Ligji për Mbeturina ( Rreg.Nr.2006/31 datë 5 maj 2006 ) i referohet
qartë dhe drejtëpërdrejtë Konventës së Arhusit sa i përket qasjes në informacion. Neni 5 para 8
( parim për qasje të publikut në informacione ) siguron që të gjithë personat natyror dhe juridik
kanë të drejtën pa pasur nevojë të dëshmojnë një interes special, të kenë qasje në të gjitha
informatat që kanë të bëjnë me aktivitetet për menaxhimin e mbeturinave ‘’ në pajtim me
parimet e Konventës së Arhusit’’. Përderisa ligji nuk përmban një kapitull të veçant për qasjen në

58
informata, afirmim i parimit për qasje në informata duke ju referuar në mënyrë eksplicite
Konventës së Arhusit i ofron një instrument të përshtatshëm i cili siguron korrnizë të
mjaftueshme normative për transparencë në aktivitetet e kreijimit të politikave dhe
vendimmarrjes në menaaxhimin e mbeturinave si dhe qasje të sigurtë në të dhënat për aktivitetet
dhe autoritetet e menaxhimit të mbeturinave. Lligji përcakton qartë standardet e Arhusit për qasje
në informata të cilat duhet të përcillen nga autoritetet vis – a – vis personave natyrorë dhe juridik.

4.4. Pjesëmarrja e publikut në Vendimmarrje

Konventa e Arhusit në nenin 6,7 dhe 8, trajton detyrimet e autoriteteve publike për
pjesëmarrjen e publikut në procesin vendimmarrjes për çështje të mjedisit. Përgjithësisht
Konventa vendos një sërë detyrimesh për autoritetet përkitazi për pjesëmarrjen në procesin e
vendimmarrjes. Konventa poashtu përcakton një sërë rregullash lidhur me pjesëmarrjen në
procesin e hartimit të akteve normative dhe rreth aktiviteteve të veçanta mjedisore. Parakusht
themelor për zbatimin efektiv të këtij koncepti është pjesëmarrja e publikut të sigurohet që nga
fillimi procesit të vendimmarrjes, kur të gjitha mundësit janë të hapura dhe kjo siguron një
ndikim përmbajtësorë në marrjen e vendimeve. Kjo për t’u bërë e mundëshme është e
domosdoshme që në nivel vendi të sigurohen parakushtet nga aspekti i legjislacionit dhe atij
institucional që publiku të jetë i përfshirë në vendimmarrje78

Administrata publike
Më lartë e kemi përshkruar se çfarë kuptohet me termin ‘’autoritetet publike’’ në qëllime
të Konventës. Në kuptim të përgjithshëm, togfjalishë ‘’administrata publike’’ nënkupton tërësinë
e organeve administrative të cilat ushtrojnë shërbime publike. Sot në të drejtën administrative
gjithënjë e më tepër gjenë referim termi administratë publike për dallim nga administrata
shtetërore, për faktin se një pjesë e madhe e pushtetit administrativ konsiston në ushtirmin e
funksioneve dhe shërbimeve publike ‘’është shumë më i gjërë se sa nocioni i administratës
shtetërore sepse përfshinë administratën shtetërore dhe veprimtaritë e institucioneve të cilat
ushtrojnë punët të karaterit publik.

Parimet themelor
Sipas ligjit për Procedurën Administrative ( rreg.Nr.2006/33, datë 13 maj 2006 )
veprimtaria e përgjithëshme e administratës publike mbështetet në disa parime themelore siç
janë:
 Parim i ligjshmërisë ( tërë aktiviteti i organeve të administratës publike
mbështetet në ligj );
 Parim i balancimit të interesave publik dhe private ( organet e administratës
publike në ushtirim të veprimtarsië administrative, duhet të vendosin një balancim
të drejtë mes interesave publik dhe interesave privat të përfshira në të në mënyrë

78
Shih http://www.tearce.gov.mk/shq.

59
 që të evitohen ndërhyrjet e panevojshme në të drejtat dhe interesat e personave
fizikë dhe juridikë):
 Parimi barazisë para ligjit ( organet e administratës publike nuk bëjnë dallimet
lidhur me personat fizikë dhe jurdikë si: gjini, rracë, ngjyrë, opinion politik ose
opinion tjetër, origjinë kombëtare ose sociale, pasuri, lindje ose ndojnë status
tjetër, gjatë veprimtarisë administrative );
 Parimi i proporcionalitetit ( gjatë ushtrimit të kompetencave të tyre ligjore në
zbatim të interesit publik, organet e administratës publike do të përdorin mjetet që
janë në proporcion me qëllimet që synohen të arrihen );
 Parimi i dyshkallshmërisë ( e drejta e palës që të atakoj vendimet e shkallës së
parë );
 Parimi i efiktivitetit ( detyrimi i organeve të administratës publike që çështjet
administrative të vendosen në afatin më të shpejtë të mundur );
 Parimi i transparencës publike ( në veprimtarinë e tyre organet e administratës
publike udhëhiqen nga një politikë transparente );
 Parimi i pjesëmarrjes së publikut në politikat publike ( organet e administratës
publike duhet të inkurajojnë pjesëmarrjen publike në hartimin e politikave
publike).

Organet e administratës publike në Kosovë

Administrata publike në Kosovë është e organizuar në dy nivele:
 Niveli qendror që përfshinë autoritetet publike në nivel qendror ( përfshinë
institucionet e UNMIK – ut dhe institucionet qendrore të IPVQ – ve ):
 Niveli lokal – i cili përfshinë organizimin dhe ushtrimin e autoritetit publik në
nivel komunal.
Sipas rregullores së UNMIK – ut Nr.2000/45 ( 11 gusht 2000 ), mbi vetëqeverisjen e
komunave të Kosovës, ‘’ njësia themelore territoriale e vetëqeverisjes lokale i cili nuk është i
rezervuar shprehimisht për Pushtetin Qendror ( Neni 2.1. )’’. Sipas nenit 2.2. të rregullores ‘’
Komunat rregullojnë dhe udhëheqin çështjet publike në territorin e tyre brenda kufijve të
përcaktuar me ligj për të siguruar kushte për jetë normale dhe të qetë për të gjithë banorët e
Kosovës. Ato mund të kujdesen për çështje me interes të përgjithshëm që kanë të bëjnë me
komunën dhe të cilat nuk i përkasin vetëm Pushtetit Qendror apo ndojnë organi tjetër’’. Komunat
nxjerrin rregullore lokale të komunës që i përkasin çështjeve përbrenda kompetencave të
komunës. Statuti i komunës duhet të mundësojë kushte për miratimin dhe publikimin e tyre pas
konsultimit publik ( Neni 4 ).
Në Kosovë tanimë vepron Instituti i Kosovës për administratën Publike si agjenci
ekzekutive në kuadër të Ministrisë së Shërbimeve Publike ( Urdhëresa Administrative e
PSSP – së nr.2003/25 ) për të mbështetur shërbimin civil në Kosovë , në nivel lokal dhe qendror
përmes trajnimeve dhe programeve në fushën e administratës publike.79

79
Për strukturën dhe mandatin e Institutit Kosovar të Administratës Publike, shih këtu http://www.ikap.org

60
Korrniza juridike mbi administratën publike
Në Kosovë nuk ekziston një ligj i veçantë që rregullon fushën e administratës publike.
Aspekte të administratës publike rregullohen me ligje të veçanta që trajtojnë çështjet të caktuara
të administratës publike. Në këtë drejtim për shembull çështjet e shërbimit civil rregullohen me
Rregulloren e UNMIK – ut 2001/36 mbi Shërbimin Civil në Kosovë. Aspekte të procedurës
administrative rregullohen me ligjin për procedurën administrative ( Rreg. Nr.2006/33 me datë
13 maj 2006 ). Ky i fundit definon parimet kushtet dhe kufizimet lidhur me qasjen në dokumente
zyrtare të IPVQ – ve, organeve komunale, organeve të pavarura si dhe Agjenciontit Kosovarë të
Mirëbesimit.80

Çfarë nuk përbënë administrata publike

Ekzistojnë një numër faktorësh që ndajnë administratën publike nga ajo private. Në këtë
kuptim në literaturën amerikane ‘’dallimi ndërmjet administratës publike dhe asaj private
shprehet në karakterin e tyre sepse administrata konsiderohet politike ndërsa ajo private është e
zhveshur nga politika’’.81 Ekziston edhe një pikëpamje sipas së cilës adninistratë private
konsiderohet tërë ajo që nuk bënë pjesë në administratën publike. Për shembull ndërmarrjet
private, korporatat dhe kompanitë private, organizatat tregtare etj. Nuk bëjnë pjesë në konceptin
e administratës publike, forma të tilla të organizatave nuk janë të pajisura me autorizime për të
ushtruar funksione dhe autoritete publike andaj nuk hyjnë në kuadrin e administratës publike.

Detyrimet e aturoiteteve publike në lidhje me vendimmarrjen

Në procesin e informmit të publikut të interesuar përmes lajmërimit publik ose
individual, konventa detyron Palët të sigurojnë që publiku të jetë në kohë i informuar inter alia
edhe për:
 Aktivitetet e propozuara dhe aplikacionin mbi të cilën do të merret një vendim;
 Natyrën e vendimeve të mudëshme ose draftin e vendimit;
 Autoritetet Publik përgjegjës për marrjen e vendimit;
 Procedurën e parashikuar e kur ka mundësi edhe informimi për fillimin e
procedurës mundësinë e pjesëmarrjes së publikut kohën dhe vendin e çdo
mbledhje publike, të parashukuar; adresimin tek autoriteti publik prej të cilit
mund të merret informacion përkatës dhe ku ky informacioni depozitohet për
shqyrtim nga publiku, dhe adresimin tek autoriteti publik ose çdo organ tjetër
zyrtarë të cilit mund t’i drejtohen komente ose pyetje si dhe informimi për
kohën ose afatet kohore të paraqitjes së këtyre pyetjeve apo komenteve;
 Faktin që aktiviteti i nënshtrohet një procedure kombëtare apo ndërkufitare të
vlerësimit të ndikimit në mjedis.

80
Ligji për Qasjen në Dokumente Zyrtare është i shkarkueshëm në faqen vijuese elektronike
http://www.unmikonline.org
81
http://www.tearce.gov.mk

61
Shembulli 2
Familja e Gencit ka në zotërim disa toka në afërsi të një linje të rëndësishme transporti.
Ata kanë ndërmend të zhvillojnë atje një blegtori shumë efikase dhe të frytshme, por disa
ndryshime në mjedis, ngren disa dyshime serioze tek ata. Ja qfar thotë Z. Genc: ‘’Jam shumë i
shqetësuar nga numri dhe shpjetësia e ndërtimeve kohët e fundit. Kanë mbetur shumë pak nga
rruga e rehatshme dhe e qetë e fshatit. Tani po planifikohet të ndërtohet një autostradë. Kjo do të
çojë në rritjen e trafikut dhe prej këtu – në nivelet e larta të zhurmës dhe ndotjes. Kjo do të ketë
një ndikim negativ në prodhimtarinë e bagëtive të mia’’. ‘’Planet për ndërtimin e një linje
transmetimi të fuqishme janë gjithashtu shumë alarmante – shton Z. Genc. Kam dëgjuar se
elektriciteti dhe valët magnetike kanë një ndikim negativ në shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve
dhe bile pengojnë rritjen normale të bimëve. Çfarë do i ndodhë biznesit tonë atëherë?.82
Qasja efektive në informata është një ndër parakushtet themelore për pjesëmarrje efektive
të publikut në procesin e vendimmarrjes. Në këtë drejtim Konveta kërkon nga palët që të
sigurojnë një qasje të lirë në informacione në pajtim me legjislacionin duke paraparë informata
minimale të mundëshme që përfshijnë:
 Një përshkrim të vendit dhe karakteristikave fizike e teknike të aktivitetit të
propozuar;
 Përshkrimin e ndikimeve të aktiviteteve në mjedis;
 Përshkrimin e masave të parapara për evitimin respektivisht zvogëlimin e atyre
ndikimeve në formë rezymeje të kuptueshme edhe për qytetarët e thejshtë;
 Një përmbledhje të alternativave kryesore të studiuara nga parashtruesi i kërkesës;
 Raportet dhe sugjerimet kryesore të dërguara përfaqësuesve të publikut pas
informimit të tyre për fillimin e procedurës.83

Roli i administratës publike

Konventa përcakton që palët kontraktuese të sigurojnë që përfaqësuesit e administratës
shtetërore të japin udhëzimet e duhura publikut për t’i mundësuar realizimin e të drejtave të veta:
të drejtën për informim, pjesëmarrje në vendimmarrje dhe qasje në sistemin e drejtësisë
( Neni 3/2 ). Në kushte bashkëkohore një nga format më të lehta padyshim është interneti dhe
format tjera të komunikimit masiv elektoronik. Në Kosovë sidoqoftë kjo formë e komunikacionit
ndodhet në fazat e zhvillimit.
Në rastet më të mira duhet bërë përpjekje që zyrtarët që mund të jenë të ndërlidhur
drejtëpërdrejtë me kërkesa të Konventës së Arhusit të posedojnë njohuritë themelore për
Konventën.

82
Shembulli i sipërpërmendur është huzuar nga faqja elektorinike www.milieukontakt.nl
83
Kostic – Mantic, ( supra note 2 )

62
Edukimi mjedisor
Palët nënshkruese të Konventës marrin përgjegjësi që të rrisin shkallën e edukimit dhe
vetëdijësimit të popullatës për të drejtën e tyre për informim dhe vendimmarrje në çështjet
mejdisore. Konventa në këtë mënyrë edukimin dhe ngritjen e vetëdijes së popullatës për
informim dhe vendimmarrje e vendos në nivelin e ibligimeve ndërkombëtare. Sidoqoftë mënyra
se si shtetet anëtare të Arhusit e zbatojnë këtë detyrim përfshirë format e realizimit mbetet
çështje e Palëve Kontraktuese.
Ngritja e vetëdijes për çështjet e mjedisit duhet të fillojë qysh në nivelin parashkollor
ndërsa që nevoja e ruajtjes së mjedisit duhet të shoqërohet në të gjitha fazat e ruajtjes së mjedisit
duhet të shoqërohet në të gjitha fazat tjera të arsimit. Individi i arsimuar në këtë mënyrë do të jetë
më i përgjegjshëm në relacion me mjedisin jetësor dhe do të pajiset me njohuri themelore për
detyrimet qytetare ndaj mjedisit si dhe të drejta e tij në lidhje me informimin dhe procesin e
vendimmarrjes në zgjidhjen e problemeve mjedisore.
Përveç kësaj, Palët Kontraktuese marrin detyrime të përcaktojnë masa ëpër njohejn e
duhur dhe mbështetjen e shoqatave, organizatave, ose grupeve që promovojnë mbrojtejen e
mjedisit dhe të sigurojnë që sistemi kuridik të jetë më përputhje me këtë detyrim që përcakton
Konventa ( Neni 3/4 ).

Standardet minimale
Konventa vendos standarde minimale për Palët Kontrakuese sepse disa nga ato mund të
kenë standarde juridike të pjesëmarrjes së publikut më të avancuara se që përcakton vetë
Konveta. Me këtë, Konventa vendos standardet themelore ( minimale ) nën të cilat nuk mund të
lejohet e Palët mund të ndërmarrin masa të cilat sigurojnë përfshirjen cilësore dhe të
gjithëmbarshme të pjesëmarrjes së publikut, në informim, vendimmarrje dhe qasje në gjykata.
Në këtë mënyrë, aktet nomrative të Palëve Kontraktuese për pjesëmarrjen e publikut
konsiderohen të jenë në pajtueshmëri me Konventën për aq sa përcaktojnë zgjedhje të njejtë ( ose
më të avancuar ), me standarde minimale të përcaktuara me Konventën kur ka të bëjë me
informimin, pjesëmarrjen në vendimmarrje dhe qasjen në drejtësi.

Jo masa ndëshkuese

Palët Kontraktuese do të sigurojnë që personat të cilët ushtrojnë të drejtat e tyre në

përputhje me rregullat e Konventës nuk do të gjykohen, perskuetohen ose ngacmohen në çfardo
mënyre për veprimet e tyre. Në masë represive bëjnë pjesë: denimi, ndjekja gjyqësore ose
kërcënimi në cilën do formë qoftë të motivuar nga zbatimi efektiv i konceptit të pjesëmarrjes
publike.
Pjesëmarrja Publike në Kontekst të marrjes së vendimeve për aktivitetet e posaçme
Konventa e Arhusit përckaton listën e aktiviteteve për të cilat pjesëmarrja publike është e
domsdoshme. Vendimet administrative kanë të bëjnë me nivele të ndryshme të vendimmarrjes si:
planifikimi urban; lejet e ndërtimit; vendimet për nivelet e emisioneve etj. Autoritetet publike
janë të detyruara ta informojnë publikun e interesuar qoftë përmes lajmërimit publik ose

63
individualisht në procedurën e hershme të marrjes së një vendimi për mjedisin dhe në një mënyrë
të pranueshme efektive dhe në kohë. Sipas Konventës procedurat për pjesëmarrjen e publikut
duhet t’i mundësojnë publikut të paraqesë në një mbledhje publike ose shqyrtim të zhvilluesit
çdo koment, informacion, analizë ose opinion, që konsiderohet i dobishëm për aktivitin e
propozuar ( Neni 6.7. ). Autoritetet publike duhet ti sigurojnë që në marrjen e
vendimit për aktivitin e propozuar rezultatet e pjesëmarrjes së publikut të merren parasyshë dhe
publiku të informohet me kohë që rezultatet e vendimmarrjes. Po ashtu është i rëndësishëm që
autoritetet publike të përgadisin procesverbalin e mbledhjes dhe të njejtin të bëjnë të arritshëm
për palët e përfshira në proces, si dhe të notifikohen për rezultatet e vendimit.
Listat e dhëna në shtojcën e Konventës përfshijnë dhënien e pëlqimit gjegjësisht lejeve
për rreth 20 sektorë ku bëjnë pjesë:
 Sektori energjetik
 Prodhimi dhe përpunimi i metaleve
 Industria minerale
 Industria kimike
 Menaxhimi i mbeturinave
 Impiantet për trajtimin e ujërave të zeza
 Impiantet e caktuara industriale
 Hekurudhat dhe aeroportet
 Sistemet për mbledhjen e ujërave nëntoksore
 Punët në transportin e ujërave
 Nxjerrja e naftës dhe gazit natyror
 Digat
 Gypat
 Fermat e shtazëve
 Minierat dhe mihjet sipërfaqësore
 Ndërtimi i largpërquesve
 Impiantet për deponimin e karburantëve etj.

Pjesëmarrja e publikut gjithashtu është e nevojshme edhe në procedurën e ndërrimit ose

zgjerimit të aktiviteteve. Duhet theksuar se pjesëmarrja e publikut nuk është vetëm për marrjen e
lejeve të aktiviteteve të përfshira në shtojcë, nëse ka për qëllim hulimtimin, testimin dhe
zhvillimin e prodhimeve të reja për periudhë më pak se 2 vite, përveç nëse aktivitetet të tilla me
siguri do të shkaktonin dëme në mjedis. Pjesëmarrja e publikut në bazë të ligjeve gjtihashtu
mund të kufizohet në rastet kur mund të cenohet siguria kombëtare.
Vlersimi i Ndikimit në Mjedis ( VNM )
Konventa nuk përcakton një procedurë të veçantë për Vlersimin e Ndikimit në Mjedis
( NMV ). Sidoqoftë një procedurë VNM siguron që efektet mjedisore të projekteve të
identifikohen dhe të vlersohen para se të jepet një vendim për to. Publiku ka të drejtë të jap
komente dje të ofrojë sugjerime përkitazi me projektine propozuar dhe rezultatet e një procedure

64
të tillë që duhet të merren parasysh në procesin e dhënies së lejes së VNM – së. Në shumë shtete
ligji përcakton kategoritë e projekteve për të cilat kërkohet VNM – ja procedura që duhet ndjekur
si dhe përmbajtja e vlerësimit.

Aspekte të VNM – së në nivel të së drejtës europiane rregullohen me Direktivën ( 27

Qershor 1985 ) Nr.85/337 për vlerësimin e efekteve mjedisore të disa porjekteve provate
dhe publike. Direktiva është amandamentuar në vitin 1997 dhe 2013.

Në Kosovë aspektet procedurale të lëshimit të një pëlqimi mjedisor apo lejeve mjedisore
për vlerësimin e ndikimeve mjedisore të një porjekti të propozuar ( për projekte për të cilat
kërkohet VNM ) rregullohen me ligjin për mbrojtjen e mjedisit ( Rregullorja 2003/09 ) dhe
udhëzimin administrativ Nr.09/2004.
Në kontekst të pjesëmarrjes publike dhe kërkesave të Konventës së Arhusit është me
rëndësi të theksohet se udhëzimi Administrativ 9/2005 përcakton mbajtjen e konsultimeve
publike për shqyrtimin e konkludimeve dhe rekomandimeve kryesore në raportin mbi VNM –
në.
Sipas nenit 14, aplikuesi është i detyruar të:
Të informojë publikun, nëpërmes mjeteve të informimit ku përfshihet shpallja më së paku në
një gazetë ditore kombëtare dhe në një lokale, dhe këta tri herë gjatë një jave se përmbledhja
jo – teknike dhe drafti i vendimit janë të gatshme si dhe vendin dhe datat ku mund të bëhet
kontrollimi i tyre.
Njoftimi i publikut duhet të informojë publikun se komentet e shkruara mund të dërgohen
drejtëpërdrejtë në AKM dhe në këtë rast të shënohet adresa dhe afati për dorëzimin e shkresës
në AKM.
Të sigurojë kopje të përmbledhjes jo – teknike të repartit të VNM – së si dhe të draftit të
vendimit për zyrat lokale të Ministrisë, për komunën, shkollat dhe bashkësitë lokale ashtu që
publiku i gjërë të ketë kopje të mjaftueshme për ta konsultuar.
T’i sigurojë AKM – ja në afat prej 5 ditësh nga shpallja kopje të të gjitha shpalljeve si dëshmi
nga aplikanti për publikun e tyre në mjetet e informimit në një datë të caktuar.

65
Pjesëmarrja në hartimin e planeve dhe programeve mjedisore
Konventa obligon çdo palë që të krijojë kushte të përshtatshme praktike për pjesëmarrjen
e publikut gjatë përgaditjes së planeve dhe programeve mjedisore brenda një kuadri transparent
dhe korrekt duke i siguruar informacionin e nevojshëm paraprakisht. Publiku i cili mund të marrë
pjesë do të identifikohet nga autoritetet përkatëse publike duke marrë parasyshë objektivat e
kësaj Konvente. Duhet theksuar se në nivel europian çështjet e pjesëmarrjes së publikut në
hartimin e planeve dhe programeve mjedisore rregullohen me Direktivën Nr.2001/42/EC, të
miratuar më 27 Qershor 2001,për vlersimin e efekteve të disa planeve dhe programeve më të
larta të mbojtejs së mjedisit dhe integrimit të shqetsimeve mjedisore duke kërkuar realizimin e
një vlersimi mjedisor për plane dhe programe të caktuara që mund të prodhojnë efekte serioze
për mjedisin.84

Pjesëmarrja në hartimin e akteve normative mjedisore

Qëllimi kryesor i nenit 8 të Konventës qështë që palët Kontraktuese të promovojnë në
mënyrë efektive pjesëmarrjen e publikut në procedurën e hartimit dhe nxjerrjes së akteve të
rëndësishme normative mjedisore. Për këtë qëllim Konventa përcakton që autoritetet e Palëve
Kontraktuese duhet të caktojnë afatet kohore të mjaftueshme për pjesëmarrje efektive; të
publikojnë ( ose të mundësohet qasja e publikut ) draft rregullat juridike dhe duhet t’i japin
publikut mundësi të konsiderueshme që ato draft rregulla juridike t’i komentojnë drejtëpërdrejtë
ose nëpërmjet organeve përfaqësuese këshillimore. Në draft rregulla juridike përfshihen ligjet
dhe aktet nënligjore që trajtojnë çështjet mjedisore.

Pjesëmarrja publike në legjislacionin mjedisor të Kosovës

E drejta e aplikueshme në Kosovë parasheh pjesëmarrjen e publikut në procesin e
vendimmarrjes dhe detyrimin e autoriteteve publike për të marrë parasyshë rezultatet e
pjesëmarrjes së publikut. Kështu për shembull e drejta e qytetarëve për të marrë pjesë në
procesin e vendimmarrjes përcaktohet me Ligjin për mbrojtjen e mjedisit ( Rreg. 2003/9 ).
Ndonëse ligji për mbrojtjen e mjedisit nuk i referohet në mënyrë të drejtëpërdrejtë parimit të
pjesëmarrjes publike në disa aspekte gjejmë mundësi praktike të inkorporimit të parimit të tillë
për shembull, me rëndësi të veçantë për pjesëmarrjen e publikut është kërkesa për të publikuar
procesin e vendimmarrjes gjatë VNM – së. Ligji përcakton se Ministria e Mjedisit dhe
Planifikimit Hapsinor përmes agjencisë për Mbrojtjen e Mjedisit duhet të publikojë çdo vendim
paraprakisht për pëlqimin mjedisor në një periudhë prej 30 ditësh nga data e shpalljes. Kjo ju
mundëson qytetarëve rishqyrtim të drafteve të VNM – së dhe të ofrimit të mendimit dhe
komenteve para marrjes së vendimit përfundimtar për VNM – në.
Një referim më të përmbajtur të parimit të pjesëmarrjes së publikut në procesin e
vendimmarrjes përmban Ligji i Ujërave të Kosovës ( rregullorja e UNMIK – ut Nr.2004/14 ).

84
Direktiva 2001/42/EC ( 27 Qershor 2001 ) për vlersimin e efekteve të disa planeve dhe programeve mjedisore
është e arritshme në interent faqen www.europa.eu.int

66
Ligji për Ujrat e Kosovës afirmon pjesëmarrjen publike sipas të cilës qytetarëve u jepet mundësi
e mjaftueshme që të marrin pjesë në procesin e vendimmarrjes rreth menaxhimit të ujërave dhe
resureseve ujore. Parimi i pjesëmarrjes publike është përfshirë në një kontekst më
gjithëpërfshirës dhe të përgjithshëm me Ligjin për ujërat e Kosovës në kuptim të një komunikimi
më aktiv mes autoriteteve publike dhe qytetarëve në procesin e vendimmarrjes sa i përket
menaxhimit të ujërave dhe resurseve ujore.
Po ashtu ky ligj siguron që dokumentet themelore për planifikimin dhe zhvillimin e
menaxhimit ujorë po ashtu duhet t’i nënshtrohet diskutimeve publike. 85 Me përjashtim të planit
për mbrojtje nga vërshimet, zhvillimi i Planit Strategjik i Ujërave, Plani për menaxhimin e
Ujërave dhe Planet për menaxhimin e Pellgjeve Lumore kërkojnë përfshirje publike aktive para
se të finalizohen. Ligji siguron që secili autoritet i cili propozon planin duhet të informojë
publikun 3 vite para se të fillojë procesi i hartimit duke siguruar kështu pjesëmarrje aktive dhe
me kohë të gjatë të hartimit.86 Para se të fillojë procesi i hartimit autoritetet relevante duhet të
sigurojnë që të gjitha palët relevante qeveritare nga qeveritë lokale dhe qendrore, organizatat jo –
qeveritare mbajtësit e të drejtave ujore si dhe palët tjera të interesuara kanë pasur mundësi të
mjaftueshme për të kontribuar në përgaditjen e planit në fjalë. Pas përfundimit të hartimit palët e
involvuara do të kenë edhe një mundësi për të ofruar komentet e tyre mbi draftin e përgaditur në
periudhë prej 6 muajsh nga data e shpalljes.87

Qasja në drejtësi
E drejta për t’ju drejtuar gjykatës
Aspekte të mbrojtjes gjyqësore të së drejtës për qasje në informacion dhe të drejtës për
pjesëmarrje përckatohet në Neni 9 të Konventës. Në këtë drejtim Konventa obligon Palët
Kontraktuese që brenda kuadrit të legjislacionit kombëtar të sigurojnë që çdo person i cili
mendon se kërkesa e tij për informacion ( sipas nenit 4 ) është ‘’nënvlersuar, në mënyër të
pamjaftueshme’’ ose nuk është trajtuar në përputhje me rregullat e Konventës të filloj një
procedurë shqyrtimi para një gjykate të pavarur dhe të paanshme të krijuar me ligj. Për më tepër
sipas Konventës, palët duhet të parashikojnë që një shqyrtim i tillë nga një gjykatë të zhvillohet
pa vonesë të jetë efektiv dhe i mbështetur në ligj. Vetëm duke iu drejtuar organeve të drejtësisë
vendimet e autoriteteve publike mudn të vlerësohen nga pozicioni i një pale të tretë – gjykatat. 88
E drejta për t’ju drejtuar gjykatës, sipas Konventës shtrihet edhe për korpusin e të drejtave që
përcaktohen në nenin 6 të Konventës – pjesëmarrja e publikut në proceset e
vendimmarrjes për çështjet që kanë të bëjnë m mjedisin. Konventa përcakton se për të ngritur një
çështje para gjykatës personi duhet të ketë një interes të mjaftueshëm dhe cenim të një të drejte
Konventa referon te kërkesat e legjislacionit kombëtar në mënyrë që publiku t’i jepen të drejta
me të zgjeruara për t’ju drejtuar gykatës për çështjet që kanë të bëjnë me qasjen në informacione
apo pjesëmarrje të publikut në procesin e vendimmarrjes.

85
Ligji për Ujërat e Kosovës ( Rregullorja e UNMIK – ut Nr.2004/41 ), neni 64
86
Ibid., para 2.
87
Ibid., para 6.
88
Shih Akos Kapitany.’Handouts Public Participation training’. ( www.milieukontakt.nl ).

67
Përgjegjësia penale për ndotjen e mjedisit
Kodi i përkohshëm penal i Kosovës ( Rregullorja Nr.2003/25 ), në Kapitullin XXIV
përcakton veprat penale kundër mjedisit, kafshëve, bimëve dhe objekteve kulturore. Kodi penal
përcakton përgjegjësi penale për një numër veprimesh të cilat shkaktojnë dëme në mjedis dhe si
të tilla tërheqin përgjegjësi penale. Neni 276 i Kodit Penal të Kosovës përcakton se ‘’kushdo që
duke e shkelur ligjin bën ndotjen ose degradimin e mjedisit apo shfrytëzon jashtë mase burimet
natyrore dhe me këtë shkakton rrezik për mjedisin dhe jetën a shëndetin e një numri të madhë të
nerëzve dënohet me burgim deri në 2 vjet’’. Nëse vepra penale ( nga paragrafi 1 neni 276 )
kryhet nga pakujdesia, ‘‘kryerësi dënohet me gjobë apo me burgim deri në 1 vit’’. Nëse vepra
penale ( nga paragrafi 1 apo 2 i nenit 276 ‘’rezulton me dëmtimin e shëndetit të një numri të
madh të nerëzve apo me asgjësimin e plotë ose të pjesërishëm të botës shtazore, botës bimore ose
rezervave të ujit të pijshëm apo me shtimin e nivelit të ndotjes në shkallë kritike ose në masë
kritike apo dëmtimin kritik të mjedisit, kryerësi për veprën penale nga paragrafi 1 i këtij neni
dënohet me burgim deri në 5 vjet, ndërsa për veprën penale nga paragrafi 2 i këtij neni dënohet
me burgim deri 2 vjet’’. Kodi i përkohshëm Penal i Kosovës inkiriminon edhe majtjen e
paligjëshme të substancave dhe mebturinave të rrezikshme ( Neni 277 ), veprimet e paligjëshme
me instalimet e rrezikshme ( Neni 278 ), prodhimin, shitjen dhe vënien në qarkullim të
materieve të dëmshme për mjekimin e shtazëve ( Neni 279 ), ndotje e ushqimit dhe ujit të
shtazëve ( Neni 282 ), shkatërrimi i botës bimore me mjete të dëmshme ( Neni 283 ), dhe
shkatërrimi i pyjeve ( Neni 284 ).

KAPITULLI – V

5.ARSIMI, SPORTI DHE REKREIMI

Arsimi bëhet i obligim i rëndësishëm i komunave. Ky është rast për të ndikuar pozitivisht
me qëllim të përmirësimit të gabimeve të qëllimta dhe të paqëllimta, si dhe jokonsekuenca
në menaxhimin e këtij segmentit të shërbimeve. Mundohuni të bëni gjithqka, që është në
mundësinë e juaj, që fëmijët, pronëdis jonë më e vlefshme, të ndjehen krenar për shkollën
dhe komunën e tyre.
Faktori më i sukseshëm për krijimin e të ardhmes së suksesshme për gjeneratat që vijnë
është të ofrohet arsim me kuaalitet të lartë që do të jetë në hap me ndryshimet e shpeshta të
rrethinës.
Me aplikimin e Maqedonisë së Veriut për anë trasim në Unionin Europian u thadhuan edhe
kërkesat në aspekt të sistemit arsimor. Gjatë kësaj jo vetëm që duhet të përshtatet dhe vendoset

68
sistemi arsimor në pajtim me nevojat e ndryshueshme të ekonomisë së tregut por poashtu duhet
të kryhet reforma e sistemit arsimor si një ndërparakushtet për anëtrasim në Unionin Europian.

Arsimi dhe Komunat

Komunat e Maqedonis së Veriut të sotme nuk kanë përvoja paraprake në përmbajtjen e
arsimit në nivel lokal. Procesi i decentralizimit parasheh marrje të kompetencave të shumta.
Ndërmjet këtyre kompetencave është edhe arsimi. Pas zgjedhjeve lokale, pas themelimit të
këshillave të reja të komunave dhe zgjedhjes së kryetarëve të komunave, arsimi fillor dhe i
mesëm do të jetë nën kompetencat e komunave. Kjo do të ndodhë atë herë kur komunat do të
bëhen pronare të ndërtesave shkollore dhe pronësisë tjetër ërcjellëse të shkollave fillore dhe të
mesme. Komunat duke u bërë gjithnjë e më të fuqishme dhe duke u zmadhuar kapacitetin e tyre (
në aspektin e zmadhimit të të ardhurave ), do të marrin përgjegjësi gjithnjë e më të mëdha.
Mirëmbajtja e ndërtesave shkollore si dhe rrogat e personelit ndihmës, që punon në to do të jetë
përgjegjësi e komunës edhe atë vetë fillimin e decentralizimit.
Komunat patjetër duhet të jenë të dedikuara t’ju ndihmojnë shkollave në arritjen e
suksesit të tyre me përmirësim konstant të programeve, shërbimeve dhe proceseve të tyre.
Anëtarët e këshillave komunal duhet të shfrytëzojnë përvojën personale për t’ju ndihmuar
arsimit në nivel shtetëror dhe në nivel lokal në përpjekjet e tyre për përmirësimin e shërbimeve
arsimore. Gjithashtu duhet të përmirësojnë edhe rezultatin e punës së tyre në aspekt të sistemit të
përgjithshëm arsimor te nxënësit me pengesa në zhvillim si dhe të nxënësit e tjerë në përgjithësi.
Participimi i pamjaftueshëm i nxënësve në procesin e marrjes së vendimeve në shkolla,
duhet të ndryshohet me particioim aktiv të tyre në këto procese. Kjo do të zhvillon përgjegjësinë
sociale të nxënësve.
Po ashtu duhet të vendoset akcenti në
 Motivimin e nxënësve për mësim; aplikimin e proceseve proaktive, arsimore dhe
mësimore; krijimin e përgjegjësisë më të madhe për zhvillimin arsimorë dhe
profesional të nxënësve si dhe zhvillimin e përkushtimit të tyre drejt arsimit dhe
zhvillimit profesional;
 Arsimtarët dhe profesorët duhet të zhvillojnë teknika inovative me të cilat do të bëjnë
metodologjitë edukatove më moderne; të kenë motivim profesional për punën e tyre
dhe me sukses t’i përparojnë këto etknika,
 T’ju mundësohet prindërve të përmirësojnë pjesëmarrjen dhe kyçjen e tyre në arsimin e
fëmijëve të tyre;
 Transparenca në përgjithësi e zmadhon mundësinë për krahasim të kualitetit të arsimit
e kjo do të mundëson procesi të shpejtuar të zhvillimit drejtë sistemeve arsimore më të
avansuara;
 Potencim i veçantë i edukimit të femrave;
 Të mos lihet anash as një fëmijë.
Përmirësimi i kualitetit të infrastrukturës dhe pajisjeve konsiderohet si çështje me
prioritet për zhvillim të më tutjeshëm të sektorit arsimor.

69
 Duhet të potencohet nevoja për krijimin e sistemit të standardeve për kualitet në të gjitha
nivelet arsimore, si prsh
 Aspektet funksionale dhe ambientale të ndërtesave të shkollave dhe niveli i
përgaditjes së shkollave ( siç janë: oborri i përshtatshëm shkollor, sipërfaqe të
gjelbërta, gardhe për sigurim si dhe heqja e pengesave arkitetonike për fëmijët me
nevoja të posaçme etj );
 Standardet arsimore ( klasa, ripërtrirje të pajisjeve, mjetet mbikqyrëse, laboratori
gjuhësor dhe kompjuterike, palestra sportive hapsira për lojra edhe aktiveitete tjera
jashtë shkollore për mxënësit );
 Kompetenca profesionale qartë të definuara për ata që ofrojnë aktivitete arsimore dhe
udhëheqin me shkollën.
Njëri nga qëllimet kryesore të komunës është përmirësimi i kualitetit të arsimit fillor dhe
standard të nxënësve; lehtësimi i arritshëmërisë së arsimit dhe zmadhimi i numrit tl nxënësve që
do të vazhdojnë me arsim – akademik. Popullatës që gjeografiksiht larg shkollave duhet t’i
kushtohet vëmendje e posaçme. Nga shumë faktorë të cilët ndikojnë në kualitetin e arsimit fillor
faktorët e paraqitur më poshtë duhet me qenë në fokusin e vetëqeverisjes lokale:
 Lokacioni, objektet, koha dhe përmbajtja e trajtimit të arsimtarëve;
 Zhvillim profesional i të gjitha kategorive të pedagogëve dhe kujdestarëve;
 Rroli i pushtetit dhe organizatave joqeveritare, komunave dhe prindërve në arsim;
 Mbikqyrje e kushteve në secilën shkollë;
 Përkrahje të udhëheqësisë së shkollës në përpjekjet e tyre drejt përmirësimit të
kushteve në shkollë;
 Marrëdhënie dhe komunikim me shoqatat lokale afarste;
 Komunikim me organizatat ndërkombëtare donuese;
 Dhënie të ndihmës dhe përkrahjes të inicijativave për modernizim të shkollave.
Vetëqeverisja lokale duhet të përmbaj projekte arsimore si dhe investimet financiare që
janë të koncentruara në stimulimin e zhvillimit dhe mundësive për edukim të fëmijëve,
ekonomikisht të margjinalizuara.
Iniciativa të tjera kryesore të vetëqeverisjes lokale, në kuadër të sistmit janë si në vijim;
 Pajisje me kompjuterë me qëllim të lehtësimit të mësimit dhe të përmirësimit të
metodave për mësim;
 Përmirësim të infrastrukturës fizike, posaqërisht në shkolla të cila janë të
vendosura në vende më të largëta;
 Përmirësim të kompetencave të spjegimit nga ana e arsmtarëve nëpërmjet
institucioneve të ndryshme për zhvillim arsimor;
 Iniciativa arsimore, përmirësim të trajnimit të arsimtarëve dhe shpejtim të
metodave edukative të ndihmuara me kompjuter.
Përfaqësusesit e komunave të cilët flasin në gjuhë të ndryshme nga gjuha maqedone do të
shfrytëzojnë gjuhën e tyre dhe librat e shkruara në gjuhën e tyre.
Në fillim rrogat e arsimtarëve të t’i sigurojë pushteti qendror nëpërmjet bllok
dotacioneve. Këto janë mjete të ndara në nivel vjetor të dedikuara vetëm për rroga dhe në asnjë

70
mënyrë nuk do të mund të shfrytëzohen për qëllime tjera.
Në fazën e mëvonshme të decentralizimit komunat do të duhet patjetër të zmadhojnë
afëtisnë e tyre për financim të arsimit fillorë dhe të mesëm me mjete që do t’i mbledhin
nëpërmjet tatimeve të mbledhura në nivel lokal.
Këshilli shkollor
 Këshillit të komunës i dorëzon projekt – plan vjetorë për punë si dhe raport për punën e
shkollës;
 Këshillit të komunës i dorëzon projekt – plan vjetor financiar;
 Këshillit të komunës i dorëzon projekt – bilanc vjetor;
 Kryetarit të komunës i propozon një kandidat për drejtor.
Në pajtim me ligjet e reja për arsim fillor dhe të mesëm, këshilli i komunës dë të:
 Themelojë ose pushojë punën e shkollave;
 Lajmërojë gjyqin për vendimet e tija në afat prej 3 ditëve pas aprovimit të aktit;
 Sigurojë arritshmëri të arsimit fillor dhe të mesëm për të gjithë fëmijët;
 Vendos për lokacionin e shkollës;
 Emërojë dy anëtarë në këshillat shkollore të shkollave fillore, gjegjësisht 3 anëtar
në këshillat shkollore të shkollave të mesme të cilët do të përfaqësojnë
vetëqeverisjen lokale.
Kryetari i komunës
 Do të emërojë dhe/ose do të shkarkojë drejtorat e shkollave;
 Do të sjell vendim për hapje të shpalljes për funksonin e drejtorit të shkollës edhe
atë 3 muaj para mbarimit të mandatit të drejtorit paraprak, poashtu do të thërret
këshillin e shkollës të shpall shpalljen për drejtor të shkollës;
 Emëron drejtorin e ri pesëmbëdhjetë ditë pas marrjes së propozimit nga ana e
këshillit shkollor;
 Nëse për arsye të çfardo shkaku i drejtorit nuk emërohet, përsëritet e tërë
procedura dhe në afat prej 5 ditëve kryetari i komunës emëron drejtor dhe
 Në rast të largimit nga puna e drejtorit, kryetari i komunës emëron person të
besuar për kryerjen e funksionit të drejtorit por jo më gjatë se për 6 muaj.
Njëri ndër faktorët i cili mund të jep kontributin në arsim të suksesshëm është edhe
drejtor i shkollës i cili është personi themelor në procesin e udhëheqjes së shkollës. Poashtu ai
është personi i cili mbikqyr dhe ju ndihmon arsimtarëve gjatë paraqitjes së mjeshtrive të reja në
klasat e tyre.

Nadati i drejtorit është katër vjet. Kandidati

Këshilli i shkollës është organi i cili do të udhëheq
me shkollën. Te shkollat e vogla këshillat do të
përmbahen prej 7 anëtarëve ndërsa për shkollat e
mëdha këshilli do të përmban 9 anëtarë. Në të dy
rastet këshilli i komunës do të emërojë 2 anëtar në
këshillin e shkollës fillore dhe 3 anëtar në këshillin e
shkollës së mesme, të cilët do të përfaqësojnë
vetëqeverisjen lokale.
71
për drejtor mundet të jetë personi i cili ka 5
vite përvojë pune në lëmin e arsimit dhe i cili
ka kaluar provimin për drejtor. Në rast se nuk
ka kaluar provimin kandidati edhe pa provimin
e kaluar mund ta merr funksionin e drejtorit
por në afat prej 1 viti do të duhet të kalon
povimin në fjalë. Nëse nuk e kalon provimin
në afatin e paraparë kohor atëher ai nuk to të
jetë më i kualifikuar për pozitën e dretorit.
Sporti dhe Rekreimi
Problemet e evidentuara në Republikën e Maqedonisë së Veriut në lëminë e sportit dhe
rekreacionit janë si në vijim;
a) Kompetencat e vetëqeverisjes lokale në lëminë e sportit dhe rekreimit;
b) Prona, pronësia dhe udhëheqja e objekteve për sport;
c) Finacimi i sportit.
Kompetencat e vetëqeverisjes lokale në lëminë e sportit dhe rekreimit
Sipas ligjit për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për sport, komunat në lëminë e sportit
janë kompetent për zhvillimin e soritit masovik dhe aktivitetet reaktive të qytetarëve, të përfshira
në programet e klubeve sportive dhe rekrativo – sportive.
Pushteti lokal është kompetent për mirëmabjtjen dhe ndërtimin e objekteve të sportit;
klasifikim të tyre; shfrytëzim etj. Pastaj për organizimin e shfaqjeve dhe manifestimeve sportive;
për mbajtjen e garave tradicionale me karakter nacional dhe kombëtarë; për mabjtjen e sistemit
shkollor dhe studentor të garave dhe për mbajtjen e lidhjeve komunale, si formë më të lartë të
organizimeve të aktiviteteve dhe sigurim të hapsirës, kushteve matriale dhe kadrovike për
funksionimin e klubeve sportive.
Për realizimin e kompetencave të këtilla, këshillat e komunave sjellin programe me
proozim të lidhjeve sportive. Programet e tilla financohen prej buxhetit të komunave.
Prona, pronësia dhe udhëheqja e pbjekteve për sport
Me ndryshimet e deritanishme të Ligjit nuk janë paraparë kompetenca plotësuese për
vetëqeverisje lokale. Një gjë e tillë do të ishte më tepër se e levërdishme për zhvillimin e sportit.
Prona, pronësia dhe udhëheqja me objektet për sport edhe më tej mbetet kompetencë e
Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, gjegjësisht Agjencionit për rini dhe sport.

Finacimi i sportit
Në lëminë e financimit të sportit finacat kyqe do t’i përcaktojnë komunat prej buxheteve
të tyre. Poashtu finacime do të sigurohen edhe nga sponzorë dhe donatorë të ndryshëm të cilët
janë të interesuar për ndihmë të aktiviteteve sportive. Komunat sipas kompetencave ligjore mund
të themelojnë edhe fndacion për zhvillim të sportit.
Korrniza ligjore:

72
  Ligji për vetëqeverisje lokale ( ‘’Gazeta Zyrtare e R.M.V – së’’ nr.5/2002 );
 Ligji për arsimin fillor;
 Ligji për arsimin e mesëm;
 Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për arsim të mesëm;
 Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për sport ( neni 22 – a dhe 22 – b ).

KAPITULLI I IV

HULUMTIME EMPIRIKE
6. Komuna e Haraqinës
Historia e Komunës së Haraqinës
Komuna e Haraqinës është komunë që shtrihet në pjesën veriore të Maqedonisë së Veriut.
Qendra e komunës gjendet në Haraqinë.
Komuna e Haraqinës e formuar në vitin 1996 prej kur u nda nga komuna e Gazi Babës,
gjeografisht gjendet rrethe 220 m lartësi mbidetare me pjesën veriperendimore të rrafshnaltës së
Shkupit përfshin pjesë të rrafshinës jugperendimore të Malit të Zi të Shkupit dhe pjesë prej
rrafshinës së Shkupit.
Ajo kufizohet me komunën e Gazi Babës, Ilindenit, Kumanovës dhe Likovës. Komuna
përfshinë katër vendbanime edhe atë vendbanimin e Haraqënës me 2.250 familje, v.b Orlancë me
140 familje, v.b Grushinë me 180 familje, v.b Mojancë me 50 familje. Komuna përfshinë gjithsej
30 km2 sipërfaqe ( sipas ndarjes së re teritoriale ) dhe mund të numërohet si njëra ndër më të
voglat komuna sipas sipërfaqes në Republikë.
Haraqina është komunë e dendur me banorë rreth 15.000 banorë, kurse dendësia mesatare
për kokë banori është afër 500 banorë në 1km 2. Popullata e komunës është me përbërje të pastër
nacionale ku 100% janë shqiptarë.

73
 Komuna e Haraqinës siç dihet është komuna nga më të varfurat në rrethinën e Kryequtetit
por edhe në shtet. Ajo qysh nga sistemi i mëparshëm njëpartiak para disa dekadave por edhe në
kohën e sistemit të pluralizmit është lënë nën harresë edhe e zhytur nga ana e shtetit, pa kurfar
kujdesje për përmirësimin e kushteve jetësore të qytetarëve, pa kurfar investime publike nga ana
e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Edhe para edhe pas formimit të saj e deri në
ditët e sotme në komunën tonë në krahasim me komunat tjera, shumë pak dhe asgjë nuk është
investuar nga ana e shtetit.

Kryetari i Komunës
Milikije Halimi e lindur në Haraçinë ku edhe jeton me familjen. E martuar për Agron
Halimin nënë e dy fëmijëve, vajzës Djellza dhe djalit Donit Halimit.
Shkollimin fillorë e mbarojë në vendlindje në shkollën Gjergj Kastrioti – Skenderbeu në
vitin 1995. Pas përfundimit të shkollës fillore për shkak edhe të vështirësive që gjeneratat e asaj
kohe ( në veçanti vajzat ) ndesheshin me vazhdimin e shkollimit të lartë.
Një arsye shtesë për të kërkuar shkollimin me çdo kusht ishte edhe familja e saj, edhe unë
me shumë përkushtim vendosa të ndjek shkollimin e mesëm duke thyer lshtu stereotipet e kohës
që kishte shoqëria jonë dhe vendosa të regjistrohem në shkollën e mesme Mjeksore në Tetovë
Nikkola Shtejn (1996 – 2000).
Pas kryerjes së shkollës së mesme më pas rregjistorva Fakultetin Pedagogjik të cilin e
mbarova në vitin 2006. Trajtimet përveç shkollimit formal kam ndjekur shumë kurse dhe trajtime
nga institucione relevante ndërkombëtare në fusha të ndryshme, por me theks ë veçantë mbi rolin
dhe kontribuimin e femrës në zhvillimin e shoqërisë.
Ndër trajtime të shumta do të veçoja kurin ( Women in Politics ) me organizatën
Amerikane NDI dhe në bashkëpunim me USAID, ambasada e Britanisë së Madhe, Ambasada
Franveze si dhe Ambdasada e Holandës në Shkup. Krus tjetër kam ndjekur gjatë këtij viti, është
me trajtim me temën Dhuna mbi gratë, e organizuat nga UNDP ( Organizata e Kombeve të
Bashkuara për Zhvillim ), e cila më ka krijuar mundësinë për të avancuar edhe më tej vetëdijen
mbi rolin e femrës në familje dhe shoqëri.
Ndërsa në kuadër të partisë time ku kontribuoj LSDM për disa muaj jemi trajnuar në të
ashtuquajturën Shkollën për aktivizimin e gruas. Mendoj se të gjitha këto trajtime shtesë më kanë
pajisur me dijen e nevojshme për të ndërmarrë sfida që kanë për qëllim ndryshimin dhe
zhvillimin e shoqërisë ku jetoj dhe veproj gjithmonë për të mirë.
Përvoja profesionale karriera ime profesionale lidhet kryesisht me sektorin privat, pasi në
fillet e karrierës sime kam menaxhuar me një nga pikat e shitjes së farmacisë Zegin, në Maxhari
të Shkupit, duke parë gjendjen e dobët shëndetësore të Komunës së Haraqinës, isha iniciatore që
të hapet një farmaci në vendbanimin tim. Pasi hapëm farmacinë në fshatin Haraqinë kam
menaxhuar në të njejtën kohë për disa vite deri në angazhimin tim në politikë.

74
Kompetencat e Kryetarit të Komunës
Kryetari brenda kompetencave të tyre:
1. Përfaqëson komunën
2. Kontrollimi i lighshmërisë së dispozitave të këshillit
3. Publikimi i rregullave të këshillit në gazetën zyrtare të komunës
4. Të sigurojë zbatimin e vendimeve të këshillit
5. Të sigurojë kryerjen e detyrave nga ana e ligjit deleguar të komunës
6. Inicion dhe propozon nxjerrjen e rregullores buy essey nën autoritetin e këshillit
7. Propozon buxhetin vjetorë dhe llogarinë vjetore të buxhetit të komunës
8. Zbatimin e buxhetit të komunës
9. Sjell vendime të agjencive publike të themeluara nga komuna në bazë të konkursit
publik
10. Merr vendime për përcaktimin e tatimit në pronë për pronën e cila gjendet në komunë
11. Mban evidencë të objekteve hotelierike dhe orarit të punës së objekteve hotelierike që
veprojnë në territorin e komunës
12. Jep vendime për marrjen me qira të ndërtesave apo pjesët e ndërtesave të
institucioneve publike me dhe pa pajisje për komunën
13. Menjëherë do të informojë ministrinë kompetetnet për kryerjen e punëve të pushtetit
vendor për paraqitjen e një prej thesis paper kushteve për shpërbërjen e hershme të
këshillit
14. Në rast të shpërbërjes së hershme të këshillit deri te një këshillë të ri kryen funksionet
e një këshilli me kufizime të caktuara dhe përcakturar me ligjë
15. Anëtar i trupti kordinues të kryetarëve të komunave të Shkupit për të krijuar
bashkëpunim dhe çështje me interes të përbashkët të ndërsjelltë
16. Përgjaditja e një buxheti suplementar për tejkalimin e jostabilitetit financiar të
komunës e cila është miratuar nga komisioni për të kaluar jostabilitetit financiar të
komunës
17. Rregullisht e informon këshillin për kryerjen e funksioneve të tij sipas statutit
18. Vendos në të drejtat administratieve, obligimet dhe interesat e personave juridik dhe
fizik në përputhje me ligjin
19. Miratimi i rregullores për sistematizimin e administratës komunale
20. Vendos për punësim, të drejtat, detyrat dhe përgjegjësitë e të punësuarve në
administratën komunale përveq ku parashihen ndryshe me ligj
21. Siguronë me ligjë përdorimin, mirëmbajtjen dhe mbrojtjen e pronës së komunës në
pajtim me ligjin dhe shtetin
22. Kryen edhe punë të tjera të përcaktuara me ligj ose në statut

Misioni i komunës së Harqinës

Kjo komunë është komunë efikase dhe efektive që është plotësisht e fokusuar në nevojat
e banorëve të saj. Një komunë e lidhur me të gjithë aktorët kyqë për zhvillimin e standardeve
socio – ekonomik të banorëve.

75
 Qëllimi është që të krijojmë një klimë më të mirë për nxitjene ndërmarrjeve të vogla dhe
të mesme për zhivillimin e papunësisë ndërsa do të zbutet edhe efekti social në familjet që
kërkojnë punë për të dalë nga verfëria.

Harta e komunës si dhe emblema e komunës së Haraqinës

76
6.1Komuna e Likovës
Historia e komunës së Likovës
Hulumtimet e shumta shkencore të deritanishme kanë treguar se vendbanimet e komunës
së Likovës kanë qenë të formuar shumë vite para erës sonë, gjatë kohës së ilirëve. Janë
parashtruar shumë hipoteza se toponimet janë shfrytëzuar gjatë kohës së Dardanëve dhe
Peonëve. Këta vërtetojnë gropimet e ndryshme të argjilit dhe matrialet tjera na lokalitetin Drezga
– Llopat dhe Rimnik – Mateç. Vërtetimi i madha për atë është edhe bunari ekzistues nga koha e
romakëve, si dhe gropimi i dy arkivoleve në kohën e ndërtimit të liqenit artificial të Likovës prej
viti 1951 deri 1958. Prej 1389 deri 1912 rajoni i Likovës i ka takuar peradnorisë së Turqisë. Për
këtë ka të shkruar të dhëna në librat e Turqisë për grumbullimin e taksave “Staro Nagoriçane
Nahija” prej 1519.
Në vitin 1919 disa fshatar nga rajonet e Likovës kanë qenë të organizuar në komunën e
Hotlës e cila ka numruar 5400 banorë. Këtë lloj të organizimiz të jetës komunale në këtë rajon e
vërtetojnë edhe shumëudhpërshkirme, gjeografi, demografi dhe punëtor tjerë shkencorë.
Hulumtitmet më të reja shkencore gjeografike për rajonin e Likovës i ka bërë Prof.Dr. Asllan
Selmani. Në përbërjen e Republikës Federative të Jugosllavisë është formuar komuna e Likovës
në vitin 1955 dhe është shpërbrë në vitin 1965. Pas pavarsisë së Republikës së Maqedonisë së
Veriut, me kërkesë të vetë qytetarëve përsëri të formohet komuna e Likovës.

77
Përshkrimi gjeografik
Komuna e sotshme e Likovës hynë në grupin e komunave rurale të mesme të vogla të
Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe gjendet në pjesën veriore të saj. Pjesa më e madhe e
territorit i takon rajonit të lumit të Likovës, pastaj limit të Llojanit dhe Vakcincës. Territori i
komunës së Likovës e ka formën e trekëdnëshit të barabartë të kthyer prap dhe drejtimi i shtrirjes
veri – jug. Në veri kufizohet me republikën e Kosovës dhe Republikën e Sërbisë, në lindje me
komunën e Kumanovës, në jug me komunën e Haraqinës dhe në perëndim me komunën e
Gazi Babës dhe Çuçer Sandevës.
Vendbanimet fushore janë të lidhur kryesisht me rrugl me asfalt, e me arterie kryesore të
rrugës në relacionin Likovë – Kumanovë, me të cilën janë lidhur rrugët të tjera. Në vitin 2000
është ndërtuar drejtimi rrugor Vakcincë – Sllupqan, Sllupqan – Orizare dhe Mateç – Nikushtak.
Këtu gjenden 22 vendbanime që shtrihen në lartësi mbidetare prej 365 m me çka është
nën mesataren për shtetin. Më të lartat janë Strazha dhe Strima me 1050 m, kurse më të ultat janë
Opaja, Orizarja, Sllupqani etj. Këtu jetojnë gjithësej 27,058 banorë ose 103,03 m2 çka është larg
nga mesatarja e shtetit. Për dallim prej 1994 numri i banorëve është rritur për 4,224 banorë ose
për 18,50% në vendbanimin qendrorë të Likovës jetojnë 2,644 banorë ose 11,60% nga numri i
përgjithshëm në komunë. Vendbanimet më të mëdha se vendbanimet qendrore janë; Mateçi,
Sllupqani, Hotla dhe Llojani. Në relacion me përkatësi etnike në këtë komunë jetojnë kryesisht
shqipëtar nga nacionalitetet tjera çka jetojnë në shtet janë të evidentuar.

Pushteti komunal në Likovë

Kryetari i Komunës së Likovës
Kryetari zgjedhet në zgjedhje të drejtëpërdrejta me mandat 4 vjeçar. Kryetari i tanishëm
është profesor i edukatës fizike. Kryetari i përfaqëson dhe prezanton interesat e komunës, për
punë vetë kryetari është përgjegjës para qyetarëve të komunës së Likovës.
Kryetari nën kuadër të kompetencave të tijë:
- Inicion dhe propozon sjellje të dispozitave nga kompetenca e Këshillit të komunës;
- I siguronë kryerjen e punëve të cilat janë të deleguara nga organi i drejtësisë
shtetërore;
- E propozon buxhetin vjetorë dhe llogarinë përfundimtare të buxhetit të komunës;
- E kryen buxhetin e komunës;
- Vendos për punë juridike, obligime dhe interese të personave juridik dhe fizik në
pajtim me ligjin;
- Udhëheq me administratën e komunës;
- Sjell rregullore për sistematizimin e vendeve të punës të adninistratës komunale;
- Vendos për punësime, të drejtat, kompetencat dhe përgjegjësitë për të punësuarit në
administratën komunale, nëse ndryshe nuk është e përcaktuar me ligj;
- Zgjedh drejtor të shërbimeve publike që i ka themeluar komuna në bazë të konkursit
publik;

78
 - Kryen edhe punë tjera të përcaktuara me ligjë dhe me statut.
Kryetari i komunës së Likovës mund të autorizojë udhëheqës zyrtarë të komunës të
ngrejë procedurë dhe të vendos në punët drejtuese si dhe të nënshkruaj akte.

Mbrojtja e Ambientit Jetësorë

Plani aksionar lokal për mjedisin jetësorë ( LEAP ) për komunën e Likovës është sjellur
në vitin 2004 dhe ka për qëllim të ballafaqohet jo vetëm me mjedisin jetësorë por edhe me
qështjet për shfrytëzim të qëndrueshëm të resurseve si dhe me problemet sociale dhe ekonomike.
Krijimi dhe zabtimi i LEAP – it është shenjë e pushtetit që merrë prgjegjësitë kujdesin
për mjedisin jetësorë dhe i zgjedhë prioritetet për mbrojtjen e mjedisit jetësorë.

Menaxhimi me Mbeturinat
Në komunën e Likovës mbeturinat grumbullohen në mënyrë të organizuar nga ana e
ndërmarrjes publike për pastrim dhe gjelbërim “Pisha”, fshati Orizare për kryerjen e
veprimtarive komunale nga interesi publikë dhe i përgjithshëm. Edhe pse mbeturinat
grumbullohen në mënyrë të organizuar mbeturinat prap janë të shumë të agrsive ndaj ajrit,
mirëpo bohet edhe djegia e tyre sidhe poashtu bëhet ndotja e lumenjëve të komunës.
Komuna nuk deponon vend të special për bagëtitë e ngordhura kështu që deponimi dhe
ngordhja e bagëtive bëhet në sipërfaqet publike ose i djegin në sipërfaqe publike dhe shkaktojnë
ndotje të ambientit dhe ajrit jetësor. Në lidhje me mbeturinat medicinale bëhet deponimi në
deponi ekzistuese për mbeturina në komunën e Likovës.

79
Përfundimi

80