Rezerwaty przyrody w Polsce

Globalne zagrożenia środowiskowe

Maciej Jopek
Klaudia Ochocka
Dominik Marciniak

Mechanika i budowa maszyn, II stopnia

Niestacjonarne, IV semestr, III rok
Rok akademicki 2022/2023

KALISZ, 2023
 SPIS TREŚCI

1. Co to jest rezerwat przyrody ?............................................................................3

2. Historia rezerwatów przyrody.............................................................................4
3. Organizacje zajmujące się rezerwatami przyrody...............................................6
4. Rodzaje rezerwatów przyrody.............................................................................7
5. Znaczenie rezerwatów przyrody.......................................................................16
6. Przykłady rezerwatów przyrody w regionie.....................................................16
7. Podsumowanie..................................................................................................20
8. Bibliografia.......................................................................................................21

str. 2
1. Co to jest rezerwat przyrody ?

Rezerwat przyrody to obszar ziemi, na którym zachowany jest naturalny lub zmieniony
jedynie w minimalnym stopniu środowisko przyrodnicze, chroniony ze względu na
unikalność i wartość ekologiczną, naukową, kulturową lub krajobrazową. Celem
utworzenia rezerwatu jest ochrona dzikiej przyrody, gatunków zagrożonych wyginięciem
oraz zachowanie różnorodności biologicznej i ekosystemów.

W rezerwatach przyrody obowiązują rygorystyczne przepisy o ochronie środowiska, co

oznacza, że działalność ludzka na tym obszarze jest ograniczona lub całkowicie
zabroniona. Rezerwaty mogą być zarządzane przez organizacje państwowe lub prywatne
oraz mogą mieć różne formy ochrony, np. surowiec leśny, rezerwat leśny, rezerwat
florystyczny lub faunistyczny, park krajobrazowy czy też park narodowy.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,

rezerwatem przyrody może zostać objęty obszar zachowany w stanie naturalnym lub
mało zmienionym, ekosystem, ostoja i siedlisko przyrodnicze, siedliska roślin, zwierząt i
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, posiadające szczególne wartości
przyrodnicze, naukowe, kulturowe lub walory krajobrazowe.

Dla każdego rezerwatu przyrody sporządza się plan ochrony, obowiązujący przez okres
20 lat, który określa konkretne działania na rzecz zachowania wartości przyrodniczych
danego obszaru. Projekt planu ochrony może sporządzić regionalny dyrektor ochrony
środowiska, zarządca rezerwatu lub organ sprawujący nadzór, a ustanowienie planu
ochrony odbywa się w drodze zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska.
Plan ochrony może być zmieniony tylko w przypadku, gdy wynika to z potrzeb ochrony
przyrody.

Ustanowienie rezerwatu przyrody, w tym określenie jego nazwy, położenia lub przebiegu
granicy, otuliny (jeśli została wyznaczona), celów ochrony oraz organu sprawującego
nadzór, odbywa się w drodze zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. W

str. 3
 przypadku potrzeby zmiany obszaru rezerwatu, celów ochrony lub likwidacji rezerwatu,
regionalny dyrektor ochrony środowiska, po uzyskaniu opinii regionalnej rady ochrony
przyrody, może wydać stosowne zarządzenie.
Rezerwat przyrody jest formą ochrony przyrody, która ma na celu ochronę i zachowanie
różnorodności biologicznej, krajobrazowej oraz naukowej. Utworzenie rezerwatu
przyrody wiąże się z ograniczeniami w stosowaniu działań gospodarczych i innych
oddziałujących na środowisko, w celu minimalizacji wpływu człowieka na ochraniany
obszar. Rezerwat przyrody jest objęty szczególną ochroną w ramach systemu ochrony
przyrody, co oznacza, że naruszanie przepisów dotyczących ochrony rezerwatu jest
karalne.

Według stanu na 2021 rok w Polsce istnieje 1528 rezerwatów przyrody, z czego 1499 to
rezerwaty przyrody całkowite, a 29 to częściowe. Rezerwaty te zajmują powierzchnię
ponad 179 tysięcy hektarów i stanowią 1,2% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów
znajduje się w województwach: podkarpackim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim.

2. Historia rezerwatów przyrody

Historia rezerwatów przyrody na świecie sięga już początków ludzkości, kiedy to

niektóre obszary były uznawane za święte i chronione przed wszelkim ludzkim
wpływem. Współcześnie jednak, początki organizowanej ochrony przyrody sięgają XIX
wieku, kiedy to pojawiły się pierwsze propozycje utworzenia obszarów chronionych.

W 1872 roku w Stanach Zjednoczonych powstał pierwszy narodowy park Yellowstone, a

w kolejnych latach powstały kolejne obszary chronione, w tym również rezerwaty
przyrody. W 1895 roku w Kenii powstał jeden z pierwszych w Afryce rezerwatów - Taita
Hills, a w 1907 roku w Rosji utworzono rezerwat Białowieża, który do dziś jest jednym z
największych lasów pierwotnych w Europie.

str. 4
 Rysunek 1 – park narodowy Yellowstone

W XX wieku rozwój idei ochrony przyrody przyspieszył i pojawiło się wiele

międzynarodowych porozumień, które nakładały obowiązek utrzymywania i ochrony
różnych obszarów naturalnych. W 1928 roku powstał Międzynarodowy Związek
Ochrony Przyrody (IUCN), a w 1933 roku w Polsce utworzono pierwszy rezerwat
przyrody - „Święty Krzyż”. W latach 50. i 60. XX wieku na całym świecie powstało
wiele nowych rezerwatów przyrody, w tym m.in. w Europie i Ameryce Południowej.

Historia rezerwatów przyrody w Polsce sięga XIX wieku. Pierwsze rezerwaty przyrody
powstały w czasie zaborów, kiedy to zaczęto tworzyć prywatne parki krajobrazowe i
rezerwaty myśliwskie. W 1910 roku powstał pierwszy rezerwat przyrody – "Sowia
Dolina" na Śląsku Cieszyńskim, a w 1917 roku utworzono rezerwat "Bukowa Góra" w
Puszczy Białowieskiej. W międzywojniu utworzono kilka rezerwatów, m.in. w Puszczy
Białowieskiej i w Bieszczadach. Po II wojnie światowej powstało wiele nowych
rezerwatów, ale do końca lat 60. XX wieku było ich niewiele.

str. 5
 Dopiero w latach 70. i 80. nastąpił znaczny rozwój systemu ochrony przyrody, co
przyczyniło się do powstania wielu nowych rezerwatów.
Obecnie na świecie istnieje wiele różnych rodzajów obszarów chronionych, w tym
rezerwatów przyrody, parków narodowych, obszarów Natura 2000, a także różnego
rodzaju pomników przyrody. Wiele z tych obszarów jest również wpisanych na listy
UNESCO jako dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze ludzkości.

3. Organizacje zajmujące się rezerwatami przyrody

Istnieje wiele organizacji, które zajmują się ochroną rezerwatów przyrody na świecie. Są
to między innymi:
 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) - to największa na świecie
organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną przyrody. W jej ramach działa
wiele programów i projektów, w tym program ochrony rezerwatów przyrody.
 BirdLife International - organizacja zajmująca się ochroną ptaków i ich siedlisk
na całym świecie. W ramach swojej działalności BirdLife International zajmuje
się także ochroną rezerwatów przyrody.
 WWF - organizacja międzynarodowa, której celem jest ochrona przyrody i dzikiej
przyrody. WWF działa na rzecz ochrony rezerwatów przyrody na całym świecie.
 The Nature Conservancy - organizacja zajmująca się ochroną różnorodności
biologicznej na całym świecie. W ramach swojej działalności The Nature
Conservancy zajmuje się także ochroną rezerwatów przyrody.
 National Parks Conservation Association - organizacja non-profit działająca w
Stanach Zjednoczonych, której celem jest ochrona parków narodowych,
rezerwatów i innych obszarów chronionych. NPCA zajmuje się także
promowaniem ochrony rezerwatów przyrody na świecie.

W Polsce najważniejszymi organizacjami zajmującymi się ochroną rezerwatów przyrody

są: Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra", Towarzystwo Przyjaciół
Puszczy Kampinoskiej oraz Stowarzyszenie Ekologiczne "Ekostraż".

str. 6
4. Rodzaje rezerwatów przyrody

Z uwagi na cel ochrony ustanawia się rezerwaty leśne, wodne, stepowe, słonoroślowe,
faunistyczne, florystyczne, torfowiskowe, przyrody nieożywionej lub krajobrazowe.
W Polsce mamy obecnie 1 501 rezerwatów o łącznej powierzchni 169,6 tys. ha, co
stanowi zaledwie 0,5% powierzchni całego kraju. Przeważają rezerwaty leśne (746) o
łącznej powierzchni 68 tys. ha (40% powierzchni wszystkich rezerwatów).
Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce:

 rezerwat faunistyczny – (symbol Fn) Celem rezerwatu przyrody jest ochrona

populacji i siedlisk ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców (czyli
fauny).

Rysunek 2 – Rezerwat przyrody Łabędziniec

str. 7
 rezerwat florystyczny – przedmiotem ochrony są populacje i siedliska gatunków
lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów
kapeluszowych i porostów.

Rysunek 3 – Rezerwat florystyczny Śnieżycowy Jar

str. 8
 rezerwat leśny – rodzaj rezerwatu przyrody, w którym przedmiotem ochrony są
pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy
zbiorowisk leśnych, a także stanowiska drzew na granicach zasięgu.

Rysunek 4 – Rezerwat leśny „Jawora”

str. 9
 rezerwat krajobrazowy – rezerwat przyrody w którym przedmiotem ochrony są
charakterystyczne, przewodnie krajobrazy poszczególnych regionów o cechach
naturalnych, często z zabytkami historycznymi i kultury materialnej. Jest
chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz
walory krajobrazowe.

Rysunek 5 – Rezerwat przyrody Kuźnik

str. 10
 rezerwat torfowiskowy – rodzaj rezerwatu przyrody, w którym przedmiotem
ochrony są zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.

Rysunek 6 – Rezerwat przyrody Torfowisko nad Jeziorem Świętym

str. 11
 rezerwat wodny – przedmiotem ochrony są wody jezior, rzek, potoków i morza
wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt.

Rysunek 7 – Rezerwat wodny "Pełcznica"

str. 12
 rezerwat przyrody nieożywionej – obszar obejmuje odkrywki geologiczne,
miejsca występowania zjawisk krasowych, charakterystyczne profile glebowe,
przykłady erozji lub ślady dawnego kopalnictwa.

Rysunek 8 – Kopalnia soli „Wieliczka”

str. 13
 rezerwat stepowy – w tym rezerwacie przedmiotem ochrony jest kserotermiczna
roślinność stepowa, taka jak murawy ciepłolubne na podłożu wapiennym lub
gipsowym.

Rysunek 9 – Rezerwat przyrody Przęślin

str. 14
 rezerwat słonoroślowy – forma rezerwatu przyrody w Polsce, którego celem jest
ochrona halofitów. W Polsce to najrzadszy typ rezerwatu, obejmujący do 2013
zaledwie 4 rezerwaty o łącznej powierzchni ochrony częściowej 51 ha.

Rysunek 10 – Rezerwat przyrody Ciechocinek

str. 15
5. Znaczenie rezerwatów przyrody

Rezerwat przyrody pozwala na zachowanie jego walorów przyrodniczych,

krajobrazowych, dydaktycznych i naukowych; na przykład poprzez chronienie roślin czy
zwierząt, które nie występują nigdzie indziej, nie licząc danego rezerwatu.
Rezerwaty przyrody tworzy się głównie dla celów zachowawczych – naukowych i
dydaktycznych. Niekiedy obszarom tym przypisuje się także funkcje turystyczne, a nawet
rekreacyjne. Dopuszczalność i sposoby udostępniania rezerwatów do zwiedzania są
szeroko dyskutowane w piśmiennictwie specjalistycznym. Różne są także, zarówno w
kraju jak i za granicą, wprowadzane w rezerwatach elementy infrastruktury służące
realizacji przypisywanych im funkcji dydaktycznych i turystycznych.

6. Przykłady rezerwatów przyrody w regionie

Polska oferuje nam wiele oszałamiających miejsc, w których można oddychać

czystym powietrzem i natknąć się na nienaruszoną faunę i florę. Obecnie mamy aż
1505 rezerwaty przyrody rozsiane po całym kraju, każdy o unikatowych walorach
przyrodniczych, każdy z ciekawą historią i legendą. Z kolei, jeśli chodzi o Nasz rejon to
według rejestru wojewody wielkopolskiego na terenie województwa wielkopolskiego
znajduje się 97 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 5835 ha, co stanowi 0,20%
powierzchni województwa.
Pierwszy rezerwat w Wielkopolsce powstał już w 1907 r. w okolicach Czeszewa
(powiat wrzesiński), jednak nie przetrwał do naszych czasów.

Poniżej omówiono ciekawsze rezerwaty znajdujące się w regonie:

 „Buczyna”, rezerwat leśny, utworzony w 1958 r. na powierzchni 15,75 ha.
Położony w gminie Rogoźno, 3 km na południowy wschód od wsi Słomowo
(powiat obornicki). Rezerwat chroni jeden z najpiękniejszych i najbardziej
interesujących lasów bukowych Wielkopolski, położony w terenie
pagórkowatym, przy wschodniej granicy naturalnego zasięgu buków.

str. 16
 „Buczyna Helenopol”, rezerwat leśny, utworzony w 1995 r. na powierzchni
41,99 ha, położony w gminie Zduny, 6 km na południe od Krotoszyna.
Utworzono go dla ochrony zbiorowiska lasu bukowego na granicy występowania
buków. Walory florystyczne rezerwatu podkreślają gatunki chronione, rzadkie i
zagrożone, np. sromotnik bezwstydny, konwalia majowa, marzanka wonna,
kruszyna pospolita, perłówka zwisła, czyściec leśny i traganek szerokolistny.
 „Buki nad Jeziorem Lutomskim”, rezerwat leśny, utworzony w 1958 r. na
powierzchni 55,17 ha. Leży on w gminie Sieraków, 3 km na południe od
Sierakowa. Rezerwat chroni fragment lasu bukowego rosnącego na zboczu rynny
polodowcowej, wypełnionej wodami Jez. Lutomskiego. Krawędź rynny pocięta
jest w wielu miejscach malowniczymi, głębokimi i rozgałęzionymi jarami i
wąwozami, wyrzeźbionymi przez spływające wody opadowe i roztopowe.
 „Czeszewski Las”, rezerwat leśny utworzony w 2004 r. na powierzchni 222,62
ha, położony jest w gminach Miłosław i Żerków, na lewym brzegu Warty na
wysokości przeprawy promowej w Czeszewie (powiat wrzesiński). W skład
rezerwatu weszły m.in. istniejące na tym terenie od 1959 r. rezerwaty „Czeszewo”
i „Lutynia”.
Celem powołania rezerwatu jest ochrona łęgu wiązowo-jesionowego oraz grądu
niskiego, rosnących na okresowo zalewanych terasach doliny Warty. Rosną tu
wspaniałe drzewostany, a wśród nich dęby osiągające wiek ok. 160 lat, wysokość
do 34 m i do 400 cm obwodu pni.
 „Dąbrowa Smoszew”, rezerwat leśny, powstał w 1963 r. i obejmuje
powierzchnię 13,46 ha. Leży w gminie Krotoszyn, 7 km na południowy wschód
od Krotoszyna. Chroni las grądowy oraz niewielkie fragmenty łęgów.
 „Dębina”, rezerwat leśny o powierzchni 30,39 ha, utworzony w 1957 r., chroni
fragment lasu grabowo-dębowego. Położony w gminie Wągrowiec, 4 km na
zachód od centrum Wągrowca. Jest to obiekt szczególnie cenny dla badań
naukowych oraz dla dydaktyki. Część tego terenu poddano ochronie już w 1933
r., kiedy to utworzono tu rezerwat o nazwie „Durowo” dla ochrony kolonii czapli
siwych, liczącej wówczas ponad 200 gniazd.

str. 17
 „Diabli Skok”, rezerwat leśny, powstał w 1961 r. Leży na terenie gminy
Jastrowie, w niewielkiej odległości od szosy Szwecja-Sypniewo. Po powiększeniu
obejmuje obecnie obszar 20,98 ha i otoczony jest otuliną o powierzchni 37,28 ha.
Wcześniej, bo już od 1935 r., istniał w tym miejscu rezerwat o nazwie
„Teufelsspring”.

 „Klasztorne Modrzewie koło Dąbrówki Kościelnej”, rezerwat leśny o

powierzchni 6,20 ha, powstał w 1962 r. Położony w gminie Murowana Goślina, w
głębi lasów na wschód od wsi Zielonka (powiat poznański). Nazwa rezerwatu
pochodzi od cystersów z Wągrowca, do których w XVI i XVII w. lasy te należały.
Rezerwat chroni najstarszy w Wielkopolsce drzewostan modrzewiowo-sosnowy o
strukturze piętrowej, z udziałem dębów szypułkowych i buków.

 „Kolno Międzychodzkie”, rezerwat leśny, powstał w 1959 r. i zajmuje

powierzchnię 14,77 ha. Jest malowniczo położony między jeziorami Koleńskim i
Kludno, w gminie Międzychód, w niewielkiej odległości na wschód od
Międzychodu.

 „Kuźnik”, rezerwat krajobrazowy, utworzony w 1959 r. na powierzchni 96,00 ha,

położony w granicach Piły. Obejmuje fragmenty dwóch rynien polodowcowych;
wschodnią wypełnia Jez. Rudnickie, natomiast w zachodniej znajdują się trzy
jeziorka, z których północne jest całkowicie zarośnięte, a dwa jeziorka leżące
dalej na południe to Mały i Duży Kuźnik.

 „Las Liściasty w Promnie”, rezerwat leśny, istnieje od 1954 r. i zajmuje obszar

6,09 ha. Położony w gminie Pobiedziska, na południowy wschód od wsi Promno
(powiat poznański). Chroni wielogatunkowy las liściasty z bogatym i
różnorodnym runem, porastający dwa wzniesienia morenowe rozdzielone
podmokłym zagłębieniem terenu.

 „Meteoryt Morasko”, rezerwat krajobrazowy o powierzchni 54,54 ha,

utworzony w 1976 r., leży w granicach Poznania na jego północnym skraju.

str. 18
 Obejmuje otoczenie Góry Moraskiej, najwyższego wzniesienia w okolicach
Poznania (153,75 m n.p.m.), będącego fragmentem równoleżnikowego pasa
wzgórz moreny czołowej, oznaczającej zasięg tzw. fazy poznańskiej ostatniego
zlodowacenia.

 „Mszar Bogdaniec”, rezerwat florystyczny, powstał w 1995 r. na powierzchni

21,98 ha. Leży w gminie Zduny, w kompleksie leśnym między Konarzewem a
Baszkowem (powiat krotoszyński). Rezerwat utworzono dla ochrony boru
bagiennego wraz z mszarem leśnym, na którym rośnie wiele gatunków roślin
chronionych. Torfowisko wypełnia podłużną nieckę leżącą u podnóża pasa wydm.

 „Olbina”, rezerwat leśny utworzony w 1958 r., leży w gminie Brzeziny, 2 km na

wschód od wsi Pieczyska (powiat kaliski). Jego powierzchnia obejmuje 16,30 ha.
Głównym przedmiotem ochrony jest drzewostan jodłowy, rosnący na północnej
granicy zasięgu jodeł.

 „Śnieżycowy Jar”, rezerwat florystyczny utworzono w 1975 r. Leży w gminie

Murowana Goślina, 3 km na południowy zachód od wsi Uchorowo (powiat
poznański). Zajmuje zbocza jaru schodzącego w kierunku doliny Warty. Po
powiększeniu obejmuje obecnie obszar 9,27 ha i otoczony jest otuliną o
powierzchni 8,84 ha. Utworzono go dla ochrony występującej tu masowo
śnieżycy wiosennej, rośliny objętej w Polsce ochroną gatunkową.

 „Świetlista Dąbrowa”, rezerwat leśny, utworzony w 1998 r. Leży w gminie

Obrzycko, w pobliżu wsi Brączewo (powiat szamotulski), i obejmuje
powierzchnię 79,86 ha. Jest obiektem wielokierunkowych badań naukowych oraz
terenem odbywania praktyk studenckich. Rezerwat powstał dla ochrony
fragmentu lasu reprezentującego zanikający typ świetlistej dąbrowy.

 „Wydymacz” jest rezerwatem florystyczno-krajobrazowym, utworzonym w 1987

r. w gminie Przygodzice (powiat ostrowski). Jego powierzchnia wynosi 45,93 ha.
Nazwa rezerwatu pochodzi od znajdującego się na jego terenie malowniczego
stawu Wydymacz (powierzchnia 10,80 ha).
str. 19
  „Zielona Góra”, rezerwat leśny, utworzony w 1968 r. w gminie Wyrzysk, w
pobliżu miejscowości Osiek nad Notecią (powiat pilski). Obecnie jego
powierzchnia wynosi 96,09 ha. Leży w terenie o urozmaiconej konfiguracji, przy
północnej stromej krawędzi doliny Noteci. Chroni las grądowy występujący tu w
kilku podzespołach.

7. Podsumowanie

Podsumowując, rezerwaty przyrody obejmują obszary zachowane w stanie

naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także
siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody
nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Rezerwaty przyrody w całości lub jego części mogą podlegać ochronie ścisłej,
czynnej i krajobrazowej. Korzystanie z walorów przyrodniczych rezerwatów przyrody
jest możliwe wyłącznie w postaci wyznaczonych przez właściwego regionalnego
dyrektora ochrony środowiska szlaków, tras i miejsc. Ruch turystyczny jest
skanalizowany w sposób kontrolowany, bez szkody dla chronionej przyrody.
Rezerwaty przyrody tworzy się dla zachowania w stanie niezmienionym
ekosystemów uznawanych za naturalne, zapewniających różnorodność genetyczną
organizmów oraz regenerację procesów ekologicznych. Rezerwaty odgrywają ważną rolę
w krajowym systemie obszarów chronionych, dlatego ważne jest umiejętne korzystanie z
ich naturalnego piękna oraz dbanie o ich czystość.

str. 20
8. Bibliografia

[I] https://www.edukanda.org/
[II] https://www.zpkwl.gorzow.pl/index.php/publikacje/artykuly/puls-rolniczy/703-vii-
viii-2022-rezerwaty-przyrody-w-pszczewskim-parku-krajobrazowy
[III] https://pl.wikipedia.org/
[IV] https://radomsko.lodz.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody/-/asset_publisher/1M8a/
content/rezerwat-lesny-jawora-#.ZGO9snZBxPY
[V] https://regionwielkopolska.pl/katalog-obiektow/rezerwat-florystyczny-sniezycowy-
jar/
[VI] https://www.kopalnia.pl/kopalnia-wiedzy/rezerwaty-przyrody-nieozywionej-w-
polsce-skamieniale-miasteczko-i-inne-cuda-7dxh
[VII] https://www.szczecin.lasy.gov.pl/rezerwaty-przyrody
[VIII] https://regionwielkopolska.pl/przyroda-i-jej-ochrona/ochrona-przyrody/
wielkopolskie-rezerwaty-przyrody/
[IX] https://www.ekologia.pl/srodowisko/przyroda/rezerwaty-przyrody-w-
polsce,28926.html

str. 21