Μινωικές Τοιχογραφίες

Τοιχογραφίες στη Κνωσό :

¬ Οι τοιχογραφίες στη Κνωσό προηγούνται

¬ Όλα τα χρώματα είναι φυσικά εκτός από το Αιγυπτιακό κυανό που εισαγόταν.
¬ Είναι νωπογραφίες, υπάρχει συζήτηση για το συνδετικό υλικό
¬ Ζωντανά χρώματα, αγάπη για την κίνηση και το μη στατικό
¬ Καθώς δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για την ιδεολογία της εποχής είναι δύσκολο να ερμηνευτούν.
Ωστόσο υπάρχουν τοπία, καθημερινές σκηνές, πομπές αλλά και θρησκευτικές τελετές.
¬ Συμβάσεις- επίδραση από την Ανατολή.
¬ Καμία τοιχογραφία δεν βρέθηκε σε τοίχο, είναι ανασυνθέσεις → βρέθηκαν σε κομμάτια στο έδαφος
κλπ.

1) Ανασύνθεση από τον Έβανς

¬ Ένα μπλε αγόρι μαζεύει κόκκους
¬ Η μπλε γραμμή πίσω είναι άσχετη
¬ Τοπίο : μια μορφή που μαζεύει κρόκους
¬ Προβλήματα : ποτέ άλλη φορά δεν είχαμε εικόνα με μπλε αγόρι

η γραμμή στο βάθος

2) Τοιχογραφία του πρίγκιπα με τα κρίνα

¬ Σκούρα στοιχεία → ευρήματα / άλλα → ανασυνθέσεις
¬ Φοράει μινωικό περίζωμα και κρατάει κάτι σαν λουρί ζώο

3) Τοιχογραφία με παράσταση ταυροκαθάψιων

¬ Σε ένα λάκκο, βρίσκει κομμάτια πηλού από 7 διαφορετικές εικόνες
¬ Δεν έχουμε μια ενιαία ζωοφόρο, αλλά χωρίζονται σε 7 διαφορετικές που διηγούνται τα
ταυροκαθάψια
¬ Ταυροκαθάψια → διαβατήριες τελετές , όταν ένα αγόρι περνάει στο κόσμο τον ανδρών.
¬ Ο Έβανς από τις 7 εικόνες, πήρε τα κομμάτια και έφτιαξε 1.
¬ Δείχνει έναν ταύρο σε στυλ ιπτάμενου καλπασμού, μια μορφή τον κρατάει από τα κέρατα, μια
άλλη που πηδάει με δύναμη πάνω από τον ταύρο, μια που προσγειώνεται.
¬ 1η ερμηνεία : ότι είναι η ίδια μορφή σε άλλες χρονικές στιγμές
¬ 2η ερμηνεία : είναι 3 διαφορετικές μορφές (καφέ → άντρας / άσπρο → γυναίκες) → αλλά : οι
λευκές μορφές φορούν αντρικά ρούχα → τίθεται έμφυλο ζήτημα

4) Τοιχογραφία της Παριζιάνας

¬ Από τις τελευταίες τοιχογραφίες που σώζονται στην Κνωσό
¬ Γυναικεία μορφή → παριζιάνα γιατί είναι απεικονισμένη όμορφη
¬ Στο πίσω μέρος σχοινί → ο Έβανς το ονόμαζε ιερό κόμβο → δήλωνε μια ιέρεια
¬ Η τούφα που ξεφεύγει από το ωραίο χτένισμα → μόνο στη μινωική τέχνη → εισβολή του τυχαίου
 5) Τοιχογραφία Άνοιξης, Ακρωτήρι Θήρα
¬ Ακρωτήρι → οικισμός με επίδραση από Κρήτη.
¬ Αρχαιολόγος Μαρινάτος
¬ Οι περισσότερες τοιχογραφίες στο ακρωτήρι, είναι σε δωμάτια σε όροφο.
¬ Η συγκεκριμένη είναι σε ισόγειο, βρέθηκε πάνω σε τοίχο
¬ Βλέπουμε την άνοιξη θηραϊκής γης → έχουμε τοπίο – δεν υπάρχει άνθρωπος → άγνωστος ο
συμβολισμός της εικόνας.

6) Αγόρια που πυγμαχούν

¬ Αθλήματα στην αρχαιότητα → σχέση με θρησκευτικές τελετές.
¬ Ξυρισμένο μαλλί με κρεμασμένες τούφες μαλλιά
¬ Η μια μορφή με κοσμήματα / η άλλη χωρίς → φανερώνει κοινωνική θέση

Γεωμετρική Εποχή

¬ Σκοτεινοί αιώνες. Δεν έχουμε στοιχεία για την εποχή.

¬ Μειώνεται ο πληθυσμός, διάσπαρτος σε μικρούς οικισμούς.
¬ Ανεξάρτητοι μεταξύ τους, διοικούσαν ισχυρές οικογένειες.
¬ Απουσία έργων ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής και μεγάλης κλίμακας γλυπτικής. Επιβίωσαν
η χαλκοτεχνία και η αγγειοπλαστική.
¬ 10ος αιώνας → χρήση πάλι σιδήρου

¬ Νεκροταφεία → βασικό της Αθήνας→ Κεραμεικός

¬ Εκτός πόλεων (παλαιότερα μέσα σε σπίτια).

¬ Πρώτα οργανωμένα νεκροταφεία → βρίσκονταν και τα πρώτα αγγεία της γεωμετρικής
περιόδου → είτε μέσα στον τάφο / θάβουν τους νεκρούς και μέσα αυτά, είτε
συνηθέστερα έξω από τον τάφο ως σήμα.

1. Πρωτογεωμετρικός σκύφος από το μουσείο του Κεραμεικού

¬ Αγγεία που συνοδεύουν τους νεκρούς
¬ Σκύφος → αγγείο με το οποίο έπιναν
¬ Αγγεία με απλά γεωμετρικά μοτίβα
¬ Κατά πάσα πιθανότητα αντιγράφουν ανατολικά αγγεία (χάλκινα) που απεικονίζουν
φυτικά μοτίβα (μεταγραφή φυτικού σε γεωμετρικό).
¬ Σχέδια σε κοίλο σημείο.
¬ Αμφορέας → αγγεία με δυο λαβές

2. Γεωμετρικός αμφορέας
¬ Ένταξη ζωικών μοτίβων, χωρίς ελεύθερη τοποθέτηση→ επαναληπτικότητα.
¬ Κάθε σημείο διακοσμείται
 3. Αμφορέας του Διπύλου
¬ Κυρίως πύλη Αθήνας
¬ 1.60 μ , σήμα για τάφο
¬ Γεωμετρικές παραστάσεις σε όλα τα σημεία του αγγείου
¬ Τρύπα στο κάτω μέρος → φεύγει το νερό, ταφική χρήση.
¬ Απεικόνιση τελετουργικού ομαδικού θρήνου.
¬ Αποτύπωση ανθρωπίνων μορφών με απλά γεωμετρικά σχήματα
¬ Γυναίκα→ μακρύ φόρεμα.
¬ Από πάνω διακρίνεται σάβανο.
¬ Άλλη προοπτική → σάβανο καλύπτει από πάνω τη γυναίκα, αυτή μέσα σε αυτό
¬ Συμμετρία μορφών → 2 καθιστές, 2 γονατιστές, 2 άντρες 2 γυναίκες, 2 μπρος 2 πίσω
¬ Δεξιά – αριστερά → χαλάει η συμμετρία , 6 – 7 άτομα, φιγούρα δεξιά, μικρή.
¬ Φόβος του κενού → ανάμεσα σε ανθρωπάκια ίσως δάκρυα, ίσως τυχαία διαγράμμιση.

Βασικά Χαρακτηριστικά Γεωμετρικής Τέχνης

¬ Ζωγραφίζει αυτά που ξέρει και όχι αυτά που βλέπει

¬ Ανθρωποκεντρική
¬ Αφηγηματική
¬ Προσκύνημα του νεκρού πριν από την κηδεία: πρόθεσίν
¬ Οι μορφές με απλά γεωμετρικά μοτίβα
¬ Δυναμικές εκφραστικές χειρονομίες
¬ Νεκροκρέβατο σχηματικό
¬ Προσπάθεια απόδοσης μιας σκηνής-σύνθεση
¬ Το αγγείο βγαίνει από τον τάφο και γίνεται σήμα.

4. Γεωμετρικός Κρατήρας
¬ Ταφικό αγγείο
¬ Απεικόνιση εκφοράς νεκρού.
¬ Αφηγηματική σύνθεση με νεκρό καλυμμένο με σάβανο που τον τραβάνε άλογα.
¬ Πάνω → θρηνωδοί
¬ Κάτω πολεμιστές
¬ Περίπου 725 π.Χ.
¬ Ρόδες κάρου δίπλα – δίπλα, όχι προοπτική.

5. Γεωμετρικό αγγείο τέλος 8ου αιώνα

¬ Άντρας, γυναίκα + πλοίο
¬ Εποχή αποικισμού → θέμα με άνδρα γυναίκα και πλοίο, επίκαιρο
¬ Ίσως Πάρης και Ελένη.

6. Κύλικας, 730 π.Χ.

¬ Κύλικα, ρηχό ποτήρι, συγκριτικά με σκύφο → γι αυτό διακοσμούσαν και το εσωτερικό
¬ Απεικόνιση λιονταριού με ουρά που καταλήγει σε σπείρα.
¬ Ανατολίγουσα περίοδος → εικόνες που προέρχονται από ανατολή ή στην Αθήνα,
δουλεύουν ανατολίτες τεχνίτες
Αρχαϊκή Τέχνη

¬ Εντάσσονται κούροι και κόρες

¬ Μελανόμορφός και ερυθρόμορφός ρυθμός
¬ Αρχίζει ο αρχαιοελληνικός αποικισμός
¬ Εποχή αποικισμού
¬ Πόλη – κράτος → Αθήνα, Κόρινθος , Θήβα, Σπάρτη
¬ Αριστοκρατία
¬ Αποικισμός
¬ Ίδρυση πανελλήνιων ιερών (Δελφοί) (όχι μόνο Έλληνες).
¬ Στον 8ο αι. η οικονομία χάνει το κτηνοτροφικό χαρακτήρα που είχε κατά τους σκοτεινούς
χρόνους και γίνεται γεωργική→ όσο κι αν αναπτυχθεί το εμπόριο βασική η γεωργία.
¬ Στον 7ο αι. εδραιώνεται η οικονομική ανάπτυξη
¬ Αρχές του 6ου αι., οι νόμοι του Σόλωνα στην Αθήνα → διαμορφωμένοι με βάση το εισόδημα.
→ απελευθερώνει τους ανθρώπους από δουλοπάροικους
¬ Μετά την αριστοκρατία, Τυραννία
¬ Ησίοδος → έργα και Ημέρες Θεογονίας → τι γίνεται σήμερα → πρώτη φορά τέχνη και σήμερα
και όχι παρελθόν / φαντασία.
¬ Χρήση γραφής.
¬ 6ος αι. → Εποχή σημαντικών λυρικών ποιητών, Αρχίλοχος, Σαπφώ.
¬ Άτομο ως μέλος κοινότητας, δημιουργεί και συναισθάνεται
¬ Υπογραφές καλλιτεχνών
¬ Ατομικότητα ως συναίσθημα.
¬ Φυσικοί φιλόσοφοι → εξήγηση φύσης.
Η αρχαϊκή Ελλάδα, Όμηρος :

¬ Προβάλλει την αριστοκρατική κοινωνία μέσα από το βιβλίο του

¬ Κόρινθος → εκτεταμένο αποικιακό σύστημα
¬ Διαχωρισμός αγγείων → μαύρες μορφές πάνω σε καφέ φόντο → πρώτα βήματα
μελανόμορφού ρυθμού.
¬ Πρώτα αγγεία με πινελάκι → στη συνέχεια χάραξη
¬ Άλπη και αρύβαλος

1. Πρωτοκορινθιακή άλπη
¬ Επιζωγραφίσεις και με άλλα χρώματα (λευκό κόκκινο), πάνω στα αγγεία

2. Αγγείο Chigi
¬ Βρέθηκε στην Ιταλία
¬ Σκηνή μάχης.
¬ Φάλαγγα που μάχεται η μια με την άλλη → πρώτη φορά από Κύψελο για να πάρει την
εξουσία.
¬ Δεν προοδεύει το άτομο / ήρωας, αλλά η ομάδα.
¬ Πίσω αυλητής δίνει ρυθμό .
¬ Απεικόνιση οπλισμού → το λατρεύουν
¬ Φάλαγγες → mirror → εσωτερικό μέρος ασπίδας οι μισοί – εξωτερικό οι υπόλοιποι.
¬ Γοργόνιο → κεφάλι μέδουσας → απεικονίζεται από μπροστά
¬ Κάτω μέρος → απεικόνιση κυνηγιού → απευθύνεται σε αριστοκρατικό κοινό.
 3. Πρωτοαττικός αμφορέας
¬ Συνεχίζουν να κάνουν αγγεία για εσωτερικό χώρο.
¬ Τύφλωση Πολύφημου από Οδυσσέα → απεικόνιση στο λαιμό αυτού του αμφορέα → μικρή
επιφάνεια για να καλλιτεχνήσει
¬ Ξεχωρίζει τον Οδυσσέα βάζοντας τον πρώτο και με λευκή μορφή (αυτό δεν συνεχίζεται σε
μελανόμορφη).
¬ Γόνατο Οδυσσέα υπό γωνία → αίσθηση κίνησης.

Δαιδαλική Εποχή 680 – 620 π.Χ.

¬ Αρχαίοι Έλληνες – μεγάλα γλυπτά – δαίδαλα.

¬ Πηγή δαιδαλικής τέχνης – Κρήτη (σύμφωνα με αρχαιολόγους).

1. Dame D’ Auxerre
¬ Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της εποχής.
¬ Τα πρώτα δαιδαλικά αγγεία είναι γυναικεία
¬ Φοράει επενδύτη στους ώμους
¬ Εγχάρακτα μοτίβα, χρωματισμένα
¬ Δεν υπάρχει ιδιαίτερη πλαστικότητα, είναι σαν δισδιάστατο με προσθήκες.
¬ Θυμίζει αιγυπτιακά αγάλματα (επίδραση).
¬ Δεν είναι αρχιτεκτονικά γλυπτά → απλά ελεύθερα στο χώρο → σε βάθρο..

Αρχαϊκή Γλυπτική

¬ Μεγάλη ομάδα εύπορων ανθρώπων – ευκατάστατοι.

Κούροι :

¬ Νεαροί άνδρες, συνήθως γυμνοί (γυμνότητα : παίζει ρόλο σε αθλητισμό και θρησκευτικές
τελετές). *αναλογίες από αιγυπτιακά γλυπτά, όμως είναι πιο κοντά σε αξιοκρατική σημασία
του σώματος.
¬ Πρόκειται για ελεύθερα γλυπτά.
¬ Πιστεύουν ότι ήταν απεικονίσεις του θεού Απόλλωνα.
¬ Οι κούροι πάνω σε βάθρο → σήμαναν τάφους.
¬ Έχουν βρεθεί και σε ιερά, πρόκειται για αναθήματα, που απεικονίζουν είτε ήρωες ή θεούς.
¬ Δεν ήταν πορτραίτα.
¬ Συμβολίζουν το νεαρό σφριγηλό άνδρα.
¬ Από γενικά / αφηρημένα μοτίβα, σε πιο «προσιτή» απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος.
Κανόνες Κούρων :
1. Μετωπικότητα → ενδιαφέρει η μπροστινή όψη.
2. Τυποποίηση → ένα πόδι μπροστά από το άλλο, όρθιοι, δυο χέρια κολλημένα στους γοφούς.
Ο καλλιτέχνης παίζει με το κενό, αλλά και χρηστικά, είναι πιο εύκολο να δημιουργηθεί γλυπτό
με κάτω τα χέρια.
Στο πρόσωπο υπάρχει το αρχαϊκό χαμόγελο → αταξία μορφής (κοιτάει πάνω από εμάς).
3. Σχηματοποίηση → αξονικότητα / συμμετρία.
4. Διακοσμητικότητα.

1. Πολυμήδης ο Αργείος, αδελφοί Κλεόβης και Βίτων

¬ Δυο πανομοιότυποι κούροι → νεότερες θεωρήσεις λένε πως ήταν Διόσκουροι.

2. Κούρος την Ανάβυσσου

¬ Δίπλα στον κούρο → επιγραφή περί τίμησης νεκρού → ταφικός κούρος.
¬ Κροίσος → βασιλιάς Λυδίας →Αλκμαιονίδες.
¬ Θάνατος σε μάχη → ο πιο τιμημένος θάνατος.
¬ Σύμβολο αριστοκρατίας → δείχνει τον τρόπο που θέλει να τον θυμούνται και δηλώνει
απουσία.
Διαφορές 1 με 2 : Φυσιοκρατικό, το πρόσωπο είναι πιο αναλογικό, τα μαλλιά είναι πίσω,
ομαλότερη μετάβαση από ένα μέρος στο άλλο.

3. Μοσχοφόρος, 570 π.Χ.

¬ Αναθηματικό γλυπτό.
¬ Προσφορά σε Θεότητα.
¬ Ένας άνθρωπος κουβαλάει μοσχαράκι για θυσία.
¬ Φοράει ιμάτιο, έχει κοντό γενάκι, τα μάτια είναι βυθισμένα (ίσως οι βολβοί να ήταν
γυάλινοι).
¬ Υπήρχε επιγραφή με το όνομα του αναθέτη (Ρόμβος, γιός Πάλλου)

4. Αριστόδικος, 500 π.Χ.

¬ Ταφικό γλυπτό
¬ Τελευταίο εκ των αρχαϊκών κούρων.
¬ Ξεκολλημένα χέρια από κορμό
¬ Πιο ρεαλιστικό γενικώς (υπάρχει πλαστικότητα).
¬
Κόρες :

¬ Νεαρές ανύπαντρές γυναίκες, πάντα ντυμένες.

¬ Η σεξουαλικότητα της γυναίκας αποτελεί κίνδυνό, ενώ του άντρα είναι επίδειξη.
¬ Δεν είναι ταφικά γλυπτά, αλλά αναθηματικά κατά βάση.
¬ Πολλές βρέθηκαν στην Ακρόπολη.
¬ Κάποιες ήταν και απεικονίσεις θεοτήτων.
 1. Κόρη της Λυών, 6ος αι. π.Χ.
¬ Φοράει χιτώνα και ιμάτιο, έχει τα μαλλιά μπροστά στο κεφάλι, φοράει «πόλο».
¬ Αντρικό σώμα (ώμοι, χέρια → αναλογίες)
¬ Έμφυλο ζήτημα → η γυναίκα θεωρείται ως ένας μη ολοκληρωμένος άντρας (στην αρχαία
Ελλάδα) .

2. Πεπλοφόρος, 530 π.Χ.

¬ Εντελώς διαφορετικό από κόρη της Λυών.
¬ Πιο γυναικείες αναλογίες.
¬ Μετά την εισβολή των Περσών, οι Αθηναίοι έθαψαν ότι δεν είχε καταστραφεί.
¬ Κενά στα μάτια → ένθετα.
¬ Στα αυτιά τρύπες → σκουλαρίκια.
¬ Μαλλιά / κεφάλι, τρύπες → ξύλινα εξαρτήματα.
¬ Κατά πάσα πιθανότητα ήταν θεότητα..

3. Ναός της Αφαίας, Αίγινα.

¬ Γενικά : στα αετώματα → μεμονωμένες μορφές.
Μορφές → λαξευμένες σε ασβεστόλιθο.
Όλα χρωματισμένα.
Το τύμπανο (φόντο) γαλάζιο ή κόκκινο.
Λουδοβίκος Α’ : αγοράζει γλυπτά (γλυπτοθήκη μονάχου).
Ιδιαιτερότητα γλυπτών (εκστρατείες στην Τροία) :
1. Δουλεμένα και από την πίσω όψη.
→Γιατί : ήταν για γενική χρήση και μετά τα τοποθέτησαν.
2. Έχουν χρονική απόκλιση (Δυτικό Α. : 6ος αι., Ανατολικό Αέτωμα : 5ος αι.)
Δυτικό αέτωμα : εκστρατεία Αγαμέμνονα απέναντι σε Πρίαμο.
Ανατολικό αέτωμα : εκστρατεία Τελαμών.
→ Βασική μορφή και στα δυο, η Θεά Αθηνά.
Μελανόμορφη Κεραμική

¬ Την ανακαλύπτουν οι Κορίνθιοι

¬ Μελανόμορφες εικόνες → μαύρο σχέδιο σε πορτοκαλί χρώμα κεραμικού
¬ Αθήνα παίρνει τα πρωτεία → αρχικά παράγουν μεγάλα αγγεία → αρχίζουν μετά από 6ο αι. και
από εσωτερική αγορά, επεκτείνεται σε μεγάλες αγορές σε Ιταλία και Σικελία.
¬ Αγγειοπλάστης (φτιάχνει τα αγγεία) και Αγγειογράφος (σχεδιάζει στα αγγεία) δεν είναι το ίδιο
άτομο.
¬ Εποίησε (ως υπογραφή) / έγραψε (ως υπογραφή)
¬ Κυρίως θεωρούνται τεχνίτες.
¬ Τεχνοτροπία → χάραξη των σχεδίων με βελόνα και μετά βάψιμο + άλλα χρωματα
¬ Γυναικεία σώματα → λευκά
¬ Γυναίκες → αμυγδαλωτά μάτια Άντρες → στρογγυλά
¬ Γοργώ → μέδουσα
¬ Θέματα σχετικά με : θρησκεία, καθημερινή ζωή, ερωτικά θέματα (σε μεγάλο βαθμό)
¬ Οι Ετρούσκοι, στους οποίους εξήγαγαν αγγεία οι Αθηναίοι, θάβονται με αυτά.

1. Ζωγράφος του Νέσσου

¬ Ταφικό αγγείο
¬ Πίσω μέρος αγγείου → εντελώς αζωγράφιστο
¬ Ζώνες με ζώα και διακοσμητικά στοιχεία και γοργόνες.
¬ Βασική παράσταση : ενώ ο Ηρακλής είχε τοξεύσει τον Νέσσο, ο τεχνίτης ζωγραφίζει να
τον σφάζει λόγω : → έλλειψης χώρου → δραματικότητας.

2. Θραύσμα από λέβητα του Σόφιλου

¬ Σόφιλος → όνομα
¬ Από τα πρώτα αγγεία με υπογραφή από κάτω γράφει κάτι που είναι λάθος (τεχνίτες ήταν
αμόρφωτοι) και μιλάει για τους αγώνες του Αχιλλέα για τον Πάτροκλος
¬ Ζώνες με άγρια ζώα.
¬ Οι ζώνες με παραστάσεις σιγά σιγά θα εξαφανιστούν.

3. Κιονωτός του Λυδού

¬ Κρατήρας → μεγάλο αγγείο για μίξη κρασιού και νερού.
¬ Νέο : όλο το αγγείο μαύρο → μια ζώνη με μία παράσταση.
¬ Συχνό θέμα : Διόνυσος, συγκεκριμένα, προσπαθεί να πείσει τον Ήφαιστο να γυρίσει στον
Όλυμπο, γύρω από τον Διόνυσο, Σάτυροι (ανθρωπόμορφα όντα με ιδιαίτερα τονισμένο το
ανδρικό μόριο)
¬ Λύδος → προέρχεται από κάποιον εκτός Αθήνας, ίσως από Λυδία.
 4. Αμφορέας του Ζωγράφου του Άμουση
¬ Δεν γνωρίζουμε τον καλλιτέχνη, αλλά επειδή ξέρουμε τον τεχνίτη που δούλευε, το
ονομάζουμε έτσι.
¬ Αμφορέας με καπάκι.
¬ Βρέθηκε μέσα σε τάφο → άθικτο.
¬ Απεικονίζονται 5 σάτυροι που ασχολούνται με την παραγωγή του κρασιού.
¬ Μυθική σκηνή που περιγράφει μια ανθρώπινη πράξη.
¬ Διακόσμηση μονάχα σε μία μετώπη.
¬ Σημαντικότερα έργα τέχνης για αρχαίους → χάλκινα και μαρμάρινα γλυπτά, δεν έχει σωθεί
σχεδόν τίποτα.

5. Ο Αχιλλέας και ο Αίας παίζουν πεσσούς

¬ Βρέθηκε σε ετρουσκικό τάφο
¬ Εξηκίας
¬ Πρώτο κόμικ στην ιστορία → πρώτη φόρα εμφανίζεται σε έργο γραπτός ένας διάλογος
¬ Από την άλλη πλευρά → Διόσκουροι.
¬ Σαρδόνιο γέλιο.

Ερυθρόμορφος Ρυθμός

¬ Φιγούρες κόκκινες
¬ Μαύρο φόντο.
¬ Τα μόνα μελανόμορφα έπαθλα σε Παναθήναια.
¬ Πλέον όχι χάραξη όπως σε μελανόμορφα αλλά ζωγραφική.
¬ Λεπτομέρειες με πινελάκι → ζωγραφική, περισσότεροι λεπτομέρεια.

1. Αμφορέας του ζωγράφου του Ανδοκίδη

¬ Γραφική παράσταση μάχης του Ηρακλή με τον Απόλλωνα.
¬ Ελάχιστα δίγλωσσα αγγεία → μια μεριά μελανόμορφη και μια ερυθρόμορφη.

2. Αμφορέας του Ευθυμίδη

¬ Απεικόνιση ανθρωπίνου σώματος σε κίνηση → Αρχίζει να ενδιαφέρει πολύ σαν θέμα
¬ Πρίαμος → δάκτυλο στο στόμα → σημαίνει ότι αυτή η μορφή μιλάει / συμβολισμός.
¬ Διαφορετική προοπτική ποδιών → βράχυνση (δίνει βάθος).
Κλασική Τέχνη

1. Ζωγράφος του Βερολίνου

¬ Αποτύπωση ανθρωπίνου σώματος σε κίνηση.
¬ Μορφές η μια πάνω στην άλλη
¬ Σάτυρος → ένα πόδι σταθερό, ένα σε κίνηση.
¬ Ερμής → σε κίνηση
¬ Στο πίσω μέρος → έγραυσεν ο Ευθυμίδης το Πόλιον και «ως ουδέποτε Ευφρόνιος»
¬ Και οι τρεις μορφές πατάνε πάνω στον ίδιο κανόνα.

2. Σκήφος του Ζωγράφου του Βρύγου (ερυθρόμορφος)

¬ Σκηνή όπου ο Πρίαμος ζητάει το σώμα του νεκρού Έκτορα.
¬ Αχιλλέας ετοιμάζεται να κόψει φαγητό (από κάτω), κάτω νεκρός Έκτορας και Πρίαμος
αριστερά (χρήση λευκού χρώματος / διαχωρισμός Πριάμου ).

3. Καλυκωτός κρατήρας του ζωγράφου των Νιοβίδων

¬ Επειδή η Νιόβη κοροϊδεύει… η μάνα αυτή λέει στα παιδία της (Απόλλωνα και Άρτεμις) να
σκοτώσουν τα παιδιά αυτής.
¬ Μπαρόκ διάθεση → δραματικότητα.
¬ Ελεύθερες στο χώρο φιγούρες, δίνουν αίσθηση χώρου.

4. Αμφορέας Ζωγράφου του Αχιλλέα

¬ Χωρίς σανδάλια – επιγονατίδες κλπ. → ήρωας

Πλεονεκτήματα ερυθρόμορφού

¬ Αποδίδει την ανθρώπινη μορφή και το χρώμα της σάρκας.

¬ Δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή γίνονται αντιληπτές από το ανθρώπινο
μάτι.
¬ Διευκολύνει τη σχεδιαστική απόδοση των μορφών και τονίζει την ζωγραφική δεξιότητα του
αγγειογράφου
Σύγκριση Αρχαϊκού – Κλασικού γλυπτού

1. Παιδί του Κριτία

¬ Βρέθηκε σε ιερό λάκο.
¬ Ονομασία από Γερμανό αρχαιολόγο.
¬ Ταύτισε τα χαρακτηριστικά με το «Άγαλμα του Αρμόδιου» → Αθηναίοι φτιάχνουν σύμπλεγμα
τυραννοκτόνων, μοντέρνο, σύγχρονο.
¬ Μαρμάρινα γλυπτά → αντιγράφουν χάλκινα (που δεν υπάρχουν )
¬ Τελευταίο γλυπτό → κούρος

Βασικές Διαφορές με άλλους Κούρους

1. Πιο φυσικό σε μέγεθος.
2. Ο γλύπτης αντιμετωπίζει διαφορετικά την κίνηση.
3. Μάτια από γυαλί ή από πολύτιμους λίθους
4. Κόντρα-πόστο (από τα πρώτα αγάλματα)
▪ Αριστερό πόδι : στηρίζει το σώμα. → στάσιμο.
▪ Δεξί πόδι : λυγισμένο – άνετο.
▪ Ρεαλιστικό γλυπτό (σε θέμα κίνησης)
▪ Οι ώμοι παραμένουν συμμετρικοί.
5. Καταργείται το αρχαϊκό μειδίαμα.
6. Σπάει η συμμετρία

1. Ηνίοχος, 470 π.Χ

¬ Θάφτηκε σε λάκκο στους Δελφούς μετά από σεισμό.
¬ Ανάθημα το μαντείο των Δελφών.
¬ Σύμπλεγμα → εκτός από Ηνίοχο, υπήρχε άρμα με άλογα και υπηρέτες ή αναβάτες.
¬ Μανδύας που χωρίζεται λόγω ζώνης.
¬ Θυμίζει ραβδώσεις κίονα.
¬ Βάρος σώματος → στο αριστερό πόδι.
¬ Ελαφριά κλίση σώματος στα δεξιά.

2. Άγαλμα του Δία από ναυάγιο στο ακρωτήρι Αρτεμίσιο 460 – 450 π.Χ.
¬ Δεν είναι ο Ποσειδώνας
¬ Κρατούσε κεραυνό
¬ Δείχνει τα επιτεύγματα των γλυπτών σε θέματα κίνησης
¬ Πόδια → ένα σταθερό, μεγάλο άνοιγμα, άλλο σε μύτες ποδιού.
¬ Δεν είναι enface.
¬ Χαρακτηριστικές όψεις : μπροστά, πλάι, πίσω (360 ο ).
Κλασσική Πλαστική 5ος – τέλη 4ου αι. π.Χ.

¬ Κατάκτηση χώρου → στάση, κίνηση.

¬ Κατάργηση μειδιάματος.
¬ Ισορροπία έκφρασης.
¬ Πλαστικότητα (ομαλές μεταβάσεις από μέλος σε μέλος).

Περίοδος Περικλή – Δηλιακή συμμαχία, 5ος αι. π.Χ.

¬ Γλυπτικός διάκοσμος Παρθενώνα.

¬ Αετώματα, Μετόπες, Μετωπική Ζωοφόρος (Ιωνική)
¬ Επιστασία εργασιών: Φειδίας.
1. Μετόπη από νότια πλευρά Παρθενώνα
¬ Οι μετόπες έχουν 4 διαφορετικές μάχες.
¬ Ο Παρθενώνας κτίστηκε για να θυμίζει τους Περσικούς Αγώνες και τις Νίκες των Αθηναίων.
¬ Νότια : Θεσσαλική κενταυρομαχία → Κένταυρος παλεύει με νεαρό Λαπίθη.
Δυτική Ζωοφόρος

¬ Ιππείς ετοιμάζονται για την πομπή των Παναθήναιων.

¬ Απεικονίζονται οι Αθηναίοι ως πολιτικό σώμα.
Μετόπη από Βόρεια πλευρά

¬ Ήρα και Αθηνά.

¬ Οι χριστιανοί την άφησαν ανέπαφη, γιατί, θύμιζε τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Δορυφόρος του Πολύκλειτου

¬ Μαρμάρινο αντίγραφο χάλκινου γλυπτού.

¬ Τα μαρμάρινα γλυπτά δεν μπορούν να σταθούν εύκολα μόνα τους όπως τα χάλκινα
¬ Νέα σχέση με το χώρο. Οι μορφές αποκτούν βάθος και γίνονται περίοπτες.
¬ Αποδίδουν πιο έντονα την κίνηση.
¬ Δημιουργούν πολύπλοκες συνθέσεις.
Δυο παραδείγματα Κλασικών χρόνων

¬ Έρμης : δεξί → κάνει σαν τελικό Σ.

¬ Μοιάζει περισσότερο με γυναίκα, παρά με άνδρα → πρωτότυπο.
Αντίγραφο της Κνιδίας Αφροδίτης του Πραξιτέλη

¬ Το πρώτο γυναικείο γυμνό στη Δυτική Τέχνη.

¬ Το σώμα κάνει τελικό Σ.
Ελληνιστική Τέχνη

¬ Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο

¬ Σελευκύδες στην Ασία Μετά τον θάνατο του Μ. Αλέξανδρου.
¬ Αντίγονος στην Μακεδονία
¬ Επίσημη γλώσσα → ελληνιστική κοινή
¬ Μυστικισμός Ανατολής και Φυσική Φιλοσοφία Ελλήνων.
¬ Έξαρση του ατομικισμού – επίκουρος.
¬ Κοσμική και όχι ιερή τέχνη → από διάφορους πολιτισμούς → διεθνής και όχι τοπική.
¬ Ανάπτυξη πορτραίτου και έργων τέχνης που έχουν σχέση με το άτομο.
¬ Ακόμη και τα θρησκευτικά θέματα αποιερωποιούνται.
¬ Εξωστρεφή και όχι εσωστρεφής.
¬ Θεοποίηση μοναρχών.
¬ Τέχνη που αποτυπώνει τα συναισθήματα (παρομοίωση με Μπαρόκ) → γενικά χαρακτιριστικά
περιοχής.

1. Βωμός του Δια από Πέργαμο

¬ Διαφορετικούς από άλλους τύπους Ναών
¬ Ιωνικός ρυθμός.
¬ Ζωοφόρος → σημαντικότερο στοιχείο → παράσταση γιγαντομαχίας → προπαγάνδα
Ευγμένη (Βασιλιάς Περγάμου).
¬ Από ψηλά που συνήθιζε να είναι, στο συγκεκριμένο κατεβαίνει στο ύψος του
ανθρώπου
¬ κάποιες φιγούρες «βγαίνουν έξω»
¬ πλήρης αποιερωποίηση → θεοί κατεβαίνουν στο επίπεδο των ανθρώπων.
¬ μορφές θεοτήτων → πάνω
¬ μορφές γιγάντων → κάτω.
¬ γλύπτες → ένας Αθηναίος και ένας Ρόδιος.
¬ Κάτω φαίνεται η Γαία που προσπαθεί να τον τραβήξει ξανά στη Γη ή
εκλιπαρεί την Αθηνά να τον λυπηθεί
¬ Στιγμή φρίκης και οξύ πόνου.
¬ Δυναμικές → γίγαντας προς τα αριστερά / Αθηνά προς τα δεξιά
¬ Μπαρόκ αισθητική
¬ Αποτελεί το χαρακτηριστικό παράδειγμα που θέτει τα στοιχεία της
Ελληνιστικής τέχνης / εποχής.

Γλυπτική του Ναού

¬ Θέματα καθημερινής ζωής και ιδιωτικού χαρακτήρα

¬ Πορτρέτο με τα ατομικά χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου, όχι τύποι.
¬ Από-ιεροποίηση της γλυπτικής
¬ Δεν διστάζει μπροστά στο άσχημο και το δύσμορφο
¬ Νατουραλισμός.
¬ Ανθρωποκεντρική
¬ Γίνονται πολλά αντίγραφα κλασσικών γλυπτών
¬ Τάση μεγέθυνσης στη κλίμακα
2. Κεφαλή Μ. Αλεξάνδρου
¬ Τα καλύτερα ήταν χάλκινα
¬ Δίνει μόνο σε έναν γλύπτη την δικαιοδοσία να τον απεικονίζει γιατί θέλει πάντα να είναι με
ένα συγκεκριμένο τρόπο.

3. Νίκη της Σαμοθράκης.

¬ Κάβειροι → Μεγάλοι (προστάτες της Ναυτιλίας) στο νησί, γίνονται στο ναό των Καβείρων
ιεροτελεστίες προς τιμήν τους.
¬ Άγνωστοι καλλιτέχνες (πιθανών Ρόδιοι)
¬ Τοποθετήθηκε για να σημειώσει κάποια μεγάλη νίκη
¬ Φαινόταν σαν να βλέπεις το μπροστινό μέρος ενός πλοίου.
¬ Λευκός χιτώνας κολλημένος πάνω στο σώμα της και να δίνει κίνηση προς τα εμπρός.
¬ Όταν βρέθηκε, την βρήκαν μόνο με το αριστερό φτερό.
¬ Σωστή οπτική → ¾ .
¬ Χρωματισμένη αρχικά
¬ Στην ανασκαφή βρέθηκε και ένα κομμάτι του χεριού της.

4. Αφροδίτη της Μύλου

¬ Διαφορετική τάση της αρχαιότητας : ήρεμη κίνηση, στατικότητα
¬ Θυμίζουν περισσότερο κλασσική γλυπτική 4 ου αι.
¬ Έργο για να το βλέπεις από μπροστά → πίσω όψη πιο απλοϊκή
¬ Από τα ελάχιστα γυμνά της αρχαιότητας (το πρώτο, Η Αφροδίτη του Πραξιτέλη).

5. Σύμπλεγμα Λαοκόωντα
¬ Επηρεάζει ανθρώπους της Αναγέννησης.
¬ Σε ποια περίοδο τοποθετείται ;
¬ 3 Ρόδιοι γλύπτες.
¬ Λαοκόωντας → ιερέας του Ποσειδώνα - υποπτεύθηκε ότι ο Δούρειος Ίππος είναι κούφιος
/ τέχνασμα → όταν πήγε να το αποδείξει τον έπνιξαν δυο φίδια.
¬ Ρωμαίοι ενδιαφέρονται γιατί ο Ενίας είναι από τους πρώτους ιδρυτές της Ρώμης (Τρώες).
¬ Ενδιαφέρον θέμα → τραγικότητα και ένταση κίνησης, παραστατικότητα → ομοιότητα στην
αποτύπωση της βίας και του πόνου με τη ζωοφόρο του ναού της Περγάμου.
¬ Αρχικά βρέθηκε κομματιασμένο → δεν ξέρουμε ποια σημεία είναι αυθεντικά και ποια
ανασυνθέσεις.
¬ Το χέρι σημαντικό για το πως έπρεπε να αποτυπωθεί.
¬ Το ένα παιδί ήδη νεκρό – το άλλο βλέπει τη θανάτωσή του πατέρα του
¬ Καλλωπισμένο σώμα → όμορφο σώμα.
¬ Ακόμη και η νεκρή μορφή → όμορφη σαν να κοιμάται.
¬ Λαοκόων κοιτάει τον ουρανό → ψάχνει σωτηρία ή λύση (θρησκευτικές απεικονίσεις
χριστιανών στην Αναγέννηση αντιγράφουν αυτό το στοιχείο).
 6. Δημοσθένης (Ρωμαϊκό)
¬ 280 π.Χ., χρονολογία του αυθεντικού που έχει χαθεί.
¬ Γλύπτης του αυθεντικού ο Πολύευκτός.
¬ Χέρια μπροστά → αναπαραστατικό μοτίβο για νεκρούς
¬ Πρόθεση Αθηναίων → παρά την ήττα της Αθήνας, ο Δημοσθένης αποτελεί σύμβολο
πατριωτισμού.
¬ Σεβάσμια μορφή.

7. Τοιχογραφία Αρπαγής Περσεφόνης.

¬ Από ζωγραφική δεν έχει σωθεί σχεδόν τίποτα, αφού οι Έλληνες ζωγράφιζαν σε κινητές
επιφάνειες.
¬ Αυτό το μοναδικό που έχει σωθεί.
¬ Θέμα ταφής → πολύ συχνό.
¬ Μπροστινό μέρος → Ερμής που τρέχει.
¬ Πίσω → φίλη Περσεφόνης τρομαγμένη
¬ Άρμα τοποθετημένο έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτή η κίνηση.
¬ Πριν το τελικό → χαραγμένα προσχέδια πάνω στην ίδια επιφάνεια.

Ελληνιστικά Ψηφιδωτά

1. Ψηφιδωτά του Μ. Αλεξάνδρου.

¬ Επιδαπέδιο ψηφιδωτό
¬ 1.5 εκατομμύριο ψηφίδες.
¬ Ρωμαϊκό ψηφιδωτό.
¬ Λόγω των όπλων και του μεγάλου κενού, οδηγεί τους μελετητές να θεωρήσουν ότι
πραγματικά αντιγράφει ένα ελληνιστικό ψηφιδωτό επιτοίχιο.
¬ Ήττα → ο οδηγός των αντιπάλων οδηγεί προς την άλλη πλευρά τα άλογα.
¬ Κάτω → πεσμένος νεκρός ο Πέρσης του οποίου το πρόσωπο αντικατοπτρίζεται στην
ασπίδα.
¬ Τρόμος στα μάτια Δαρείου και ενός άλλου στρατιώτη.
¬ Άλογο με κώλο, σαν να βγαίνει έξω από το έργο.
OΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία + Χριστιανισμός

¬ Πρώτη φορά → Μονοδοξία + θυσία = έννοιες που φέρνει ο χριστιανισμός

¬ Επαρχιακή τέχνη → νεοκλασικά
¬ Χριστιανισμός → φιλοσοφία + πλατωνισμός
¬ Βασικές αρχές → ιδέες
¬ Πλωτινισμός → κόσμος εφήμερος
¬ Χριστιανισμός → κόσμος αιώνιος
¬ Εκκλησίες σώθηκαν επειδή έγιναν τζαμιά.
¬ Διάταγμα Μεδιολάνων → ανεξιθρησκεία
¬ Θρησκευτική τέχνη → λειτουργικό αντικείμενο για να περάσει μηνύματα στους
ειδωλολάτρες , κυρίως να τους προσελκύσει

1. Θριαμβευτική είσοδος Ιωάννη Τζιμισκή

¬ Μετά από νικηφόρα εκστρατεία → πομπή(όπως οι Ρωμαίοι).
¬ Μπροστά από πομπή, εικόνα της Παναγίας.
Τέχνη → κατηχητικό μέσο για τον λαό που δεν μπορεί να τη μάθει διαβάζοντας.
Σχηματοποίηση και αφαιρετικότητα → δεν είναι σκοπός η αναπαράσταση πραγματικού, αλλά η
προσπάθεια απεικόνισης εξωπραγματικού.

2. Αναπαράσταση σε θόλο στην Αγία Σοφία.

¬ Μορφές παρατακτικά η μία πίσω από την άλλη
¬ Καμία αίσθηση του χώρου.
¬ Επαναληπτικές μορφές χωρίς όγκο
¬ Καθόλου φωτισμός
¬ Ανύψωση σε εξωπραγματικό.

3. Τα εγκαίνια του Ναού και οι ιερείς

¬ Πλήρης απώλεια τρίτης διάστασης.
¬ Αδιαφορία για κλίμακα.
¬ Απόδοση σώματος → κυριαρχία προσώπου
→ αδιαφορία για σώμα
→ βαρύτητα στα μάτια : δείχνουν την πνευματικότητα του ανθρώπου.
¬ Άκαμπτες μορφές.
¬ Μετωπικότητα.
Παντοκράτορας

¬ Πρώτες εικόνες που έρχονται από το Σινά → έντονη επίδραση από Φαγιούμ (νεκρικές
προσωπίδες που βάζουν πάνω στους νεκρούς)
¬ Θεωρείται ότι θα σώσουν καταστάσεις.

Αναγέννηση στο Βυζάντιο

¬ Περίοδος όπου η βυζαντινή τέχνη σπάει την κλασική παράδοση που επικρατεί και προσπαθεί
να επανασυνδεθεί με αρχαιοελληνική τέχνη.

Αναγέννηση Μακεδόνων → ψαλτήρι Παρισιού.

¬ Δαβίδ → αγαπημένο πρόσωπο στο Βυζάντιο → πρώτος βασιλιάς που πιστεύει.

¬ Στοιχεία φύσης ως άνθρωποι
¬ Ενδιαφέρον για ανθρώπινο σώμα, χώρο
¬ Αλληγορία
¬ Παραπέμπει σε Ορφέα και Απόλλωνα.

Παλαιολόγεια Αναγέννηση → Δευτέρα παρουσία

¬ Απόδοση κίνησης και ανθρωπίνου σώματος.

Βασικές Συνθετικές Αρχές :
→κυρίως μετά την Αναγέννηση Μακεδόνων
¬ Ευανάγνωστες συνθέσεις. Στον κεντρικό άξονα τοποθετείται το κυρίως πρόσωπο.
¬ Απλή παράταξη.
¬ Διαφορά στο μέγεθος ανάλογα με την αξία του κάθε απεικονιζόμενου.
¬ Ακόμη και αν κάτι είναι στο εσωτερικό, το φόντο, είναι σαν σε εξωτερικό (κενές οροφές).
¬ Αντιφατικά δομημένος χώρος.
¬ Διακοσμητικά στοιχεία → δίνεται βάση

Πρώιμη Βυζαντινή Τέχνη

¬ Αρχικά σε κατακόμβες στη Ρώμη.
¬ 312 Μάχη της Μιλβίας, ο Κωνσταντίνος ασπάζεται τον Χριστιανισμό.
¬ 313 Διάταγμα των Μεδιολάνων. Ελεύθερη άσκηση των θρησκευτικών δοξασιών των
χριστιανών.
¬ 325 μ.χ. ο Κωνσταντίνος ξεκινά το χτίσιμο της Κωνσταντινούπολης.
¬ 325 Πρώτη Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας. Διαμάχη για τον Αρειανισμό. Συμφιλιωτική τάση
του Κωνσταντίνου για πολιτικούς λόγους. (Ο Χριστός κτίσμα του Θεού )
¬ 331-363 Ιουλιανός. Ο τελευταίος εθνικός αυτοκράτορας.
¬ 379-395 Θεοδόσιος. Ο τελευταίος που κυβερνούσε τόσο στο Ανατολικό όσο και στο Δυτικό
μισό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
¬ 380 αναγνωρίζει τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.
 ¬ 408-450 Θεοδόσιος ο Β. Ιδρύεται το Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης με κυρίαρχη
γλώσσα τα ελληνικά και όχι τα λατινικά.
¬ 450-457 Μαρκιανός. Απομονωτική πολιτική σε σχέση με τη Δύση. Ο πρώτος που κηρύσσεται
αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης.
¬ 476, Κατάρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση.

Γλυπτική , αφορά κυρίως πλούσιους, → χρηστικό αντικείμενο → κοσμική λειτουργία.

1. Ο κάλος ποιμήν
¬ Άγαλμα τραπεζοφόρου
¬ Αναπαράσταση Ιησού ως τραπεζοφόρο, απαγορεύεται μετέπειτα από ορθοδοξία.

Ψηφιδωτό → Πρωτοβυζαντινή Τέχνη.

¬ Επιδαπέδια σε κοσμικά κτίρια

¬ Κυρίως εντοίχια → κυρίως σε ψηλότερα τμήματα, πιο κάτω με ορθομαρμάρωση.
¬ Πλούσια και ακριβή διακόσμηση → παιχνιδίσματα φωτός – ανώμαλη επιφάνεια.
¬ Δεν σώθηκε τίποτα από Κωνσταντινούπολη.

1. Άγιος Απολλινάριος, Ραβένα

¬ Ψηφιδωτά του Θεοδώριχου → κάποια τα κρατάνε και κάποια τα καταστρέφουν και
φτιάχνουν δικά τους καινούργια.
¬ Βασιλική.
¬ 2 πομπές :
¬ 1η πομπή : Άγιος Μαρτίνος που πάει να προσκυνήσει το Χριστό (παλιά στη
θέση του μάλλον ήταν ο Θεοδώριχος).
¬ 2η πομπή : 3 μάγοι με δώρα που έρχονται από το λιμάνι της Ραβένας με πομπή
γυναικών και πάνε να προσκυνήσουν την παναγία.
¬ Διάφορες σκηνές με τη ζωή του Χριστού. (παραστατικότητα).
¬ Επανάληψη με φυτά και ανθρώπους και πρόσωπα.
¬ Ιερό παλάτι : από εκεί ξεκινούσε η πομπή (έκαναν επέμβαση οι βυζαντινοί και
έβγαζαν τις μορφές που υπήρχαν) → το καταλαβαίνουμε από τα χεράκια που
φαίνονται στις κολόνες , μάλλον οικογένεια θεοδόλιχου.
 2. Άγιος Βιτάλιος, Ραβένα (2 ψηφιδωτά, Ιουστινιανός και Θεοδώρα)
Ιουστινιανός :

¬ Έργα πολιτικής προπαγάνδας → έλκει τη δύναμη του από Ιουστινιανό.

¬ Βασική μορφή → κέντρο → Ιουστινιανός, γύρω του 1.βυζαντινός στρατός,
2.αυλή (διοίκηση), 3.εκκλησία
¬ Θρησκευτικές μορφές → κρατάνε από ένα λειτουργικό αντικείμενο.
¬ Χρυσό φόντο.
¬ Μορφές σαν να αιωρούνται.
¬ Ιουστινιανός → Στέμμα και φωτοστέφανο.
¬ Από πάνω Χριστός → από εκεί αντλεί την εξουσία ο Ιουστινιανός
¬ Θέμα προοπτικής → στο πάνω μέρος → μπροστά φαίνεται να είναι ο
Ιουστινιανός.
¬ Κάτω μέρος → μπροστά ο Μαξιμιανός.
Θεοδώρα :

¬ Κύπελλο → για Θεία Ευχαριστία.

¬ Υψηλά στρώματα → από τα ρούχα τους.
¬ Πομπή
¬ Κανένα στοιχείο χώρου.
¬ Διακοσμητικά στοιχεία → ύφασμα πάνω χωρίς κάποιο λόγο.
→ Ψεύτικη αναπαράσταση. Ιουστινιανός και Θεοδώρα δεν είχαν πατήσει ποτέ στη Ραβένα.

Άγιος Δημήτριος, Θεσσαλονίκη

¬ Χτίστηκε πάνω στον τάφο του Αγ. Δημητρίου.

¬ Αναθηματικά σύνολα → δεν υπάρχει κάτι ενιαίο / αφιερωματικά.
¬ Ασυνάρτητη προοπτική → κίονας από πλάγια και πάνω.
¬ Ψηφιδωτό με Αγ. Δημήτριο και δυο Αγίους → φαίνεται σαν να βγαίνουν φωτογραφία 3 μπρος.

Άγιος Γεώργιος (Ροτόντα)

¬ Αρχικά μάλλον μαυσωλείο → μετατρέπεται σε εκκλησία

¬ Ψηφιδωτό σύνολο σε κακή κατάσταση → το μοναδικό ψηφιδωτό της εποχής που σώζεται σε
όλη την βαλκανική
¬ Ουράνια Ιερουσαλήμ.

Εικόνες

¬ Πρώτες εικόνες προέρχονται από Σινά → κάποιοι πίστευαν ότι κάποιες έγιναν όταν ζούσε ο
Χριστός ή μάλιστα ότι τις έκανε ο ίδιος (γι αυτό δεν γίνονται αλλαγές, απλώς αναπαραγόταν η
ίδια παράσταση).
¬ Άγιος Πέτρος, κρατάει τα κλειδιά του Παραδείσου.
¬ Και άλλοι που θεωρούνται μάρτυρες → έχουν σταυρό που συμβολίζουν τα μαρτύρια τους →
σύνδεση με Χριστό.
 1. Ελεφαντοστό Barberini
¬ Λούβρο
¬ Δείχνει πως συνδυάζεται Χριστιανισμός και Ελληνορωμαϊκή παράδοση :
¬ Αυτοκράτορας πάνω σε άλογο του οποίου του τραβάει το κεφάλι πίσω.
¬ Τον στέφει η θεά Νίκη.
¬ Πίσω βάρβαροι.
¬ Γυναίκα κάτω → αλληγορία γης .
¬ Σακί (πόδια της νίκης)→ λάφυρα πολέμου.
¬ Κάτω → φιγούρες που φέρνουν λάφυρα στον κατακτητή.
¬ Κλασσική Ελληνορωμαϊκή Παράσταση

¬ Πάνω μέρος → χριστός (διαφορετικός)

¬ Σύνδεση αυτοκράτορα – Χριστού → από εκεί αντλεί τη δύναμή του

¬ Χριστιανισμός.

Εικονομαχίες

¬ 726 Καταστροφή εικόνας του Χριστού πάνω από τη Χαλκή Πύλη από τον Λέοντα τον Γ
¬ 787 Η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία συγκαλεί την Ζ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια.
Αναστήλωση των εικόνων.
¬ 815 Ο Αυτοκράτορας Λέοντας ο Ε συγκαλεί νέα Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Νέα φάση
της εικονομαχίας.
¬ 843 Η Θεοδώρα συγκαλεί νέα Σύνοδο που οριστικά αναστηλώνει τις εικόνες
¬ Αντίδραση και στον μοναχισμό. Στρατιωτικοί αυτοκράτορες από την Ανατολή. Αραβικός
κίνδυνος.
¬ Θεολογικό ζήτημα αν μπορεί να απεικονιστεί ο Χριστός εφόσον πήρε ανθρώπινη
μορφή.(ενανθρωπήσαντα )
¬ Ελάχιστα σώζονται σήμερα από τις διακοσμητικές συνθέσεις από την εικονομαχία.
¬ Όλες οι γραπτές μαρτυρίες εκπροσωπούν την εικονόφιλη πλευρά.
¬ Κυρίως διακόσμηση με ζώα, φυτά και τον Σταυρό.
¬ Εικονομαχικός διάκοσμος στον Ναό της Αγίας Σοφίας στην Θεσσαλονίκη. Στο τετρατοσφαίριο
της Αψίδας σταυρός που αντικαταστάθηκε από την Παναγία. Σώζεται ωστόσο ο σταυρός στην
καμάρα του ναού.
¬ Εικονομαχική εικόνα από το ψαλτήρι Chludov.
¬ Παναγία Βρεφοκρατούσα. Ψηφιδωτό αψίδας, 9ος αιώνας, Βιθυνία, Νίκαια. Στο βάθος ο
αντικατεστημένος σταυρός. Σήμερα ο ναός κατεστραμμένος.
Μεσοβυζαντινή Περίοδος

¬ 843 λήγει η εικονομαχία → αναπαράσταση ιερών προσώπων γίνεται αποδεκτή στο Βυζάντιο
και στη Βυζαντινή Τέχνη.
¬ 1204 → άλωση Πόλης από σταυροφόρους (4η σταυροφορία)
¬ Κυριαρχεί η δυναστεία των Μακεδόνων και Κομνηνών.
¬ Περίοδος εδραίωσης εικονογραφικών προγραμμάτων μέσα στους ναούς → πως θα
αναπαραστήσουμε αυτά τα πρόσωπα και ποιες σκηνές θα αναπαρίστανται στις εκκλησίες.
¬ 1054 → τελικό Σχίσμα ανάμεσα σε Ανατολική και Δυτική Εκκλησία
Τέχνη

¬ Ακμάζει το ψηφιδωτό
¬ Χαρακτηριστική η τάση για αφαίρεση→ μόνο βασικά στοιχεία , οι μορφές που αποτελούν την
παράσταση.
¬ Ελάχιστα αρχιτεκτονικά στοιχεία.
¬ Αγνοείται προοπτική, αίσθηση βάθους, 3 η διάσταση
¬ Μορφή, άκαμπτη σαν άγαλμα
¬ Κανένα ενδιαφέρον αποτύπωσης ανθρώπινης ανατομίας
¬ Τα συναισθήματα δεν εξωτερικεύονται και είναι πολύ συγκρατημένα.

Διάκοσμος Ναών :

¬ Απεικόνιση πολιτείας Θεού,, ιεράρχηση θεμάτων από πάνω προς τα κάτω :

¬ Στον τρούλο → Χριστός , Παντοκράτορας.
¬ Άλλο εικονογραφικό πρόγραμμα → παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού, Παναγία,
Αγίων κλπ. → Σχηματοποιείται αυτήν την περίοδο το πρόγραμμα.

1. Κωνσταντινούπολη, Αγία Σοφία, Ψηφιδωτό.

¬ Η βρεφοκρατούσα Παναγία στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας → διάδοση λατρείας Παναγίας →
γέφυρα ανάμεσα σε άνθρωπο και Χριστό.
¬ Στο πρόσωπο της , γλυκύτητα και σοβαρότητα → φτιάχνεται με τα μάγουλα.
¬ Θυμίζει σε κάποια σημεία αρχαία ελληνική τέχνη.

2. Ένθρονος Χριστός πάνω από τη βασιλική πύλη.

¬ Βασιλείς προσκυνούν τον Χριστό ή την Παναγία.
¬ Χριστός στο κέντρο.
¬ Αριστερά : μετάλλιο με παναγία, δεξιά : αρχάγγελος Γαβριήλ.
¬ Απόλυτη μετωπικότητα.
¬ Εύληπτη εικόνα → ξεκάθαρο το τι γίνεται
¬ Ξεκάθαρες οι σχέσεις των εικονιζόμενων.
¬ Αφαίρεση , μόνο βασικά στοιχεία.
¬ Κανένα στοιχείο χώρου, βάθους, διακοσμητικό.
¬ Αναλογίες με βάση την αξία των προσώπων.
¬ Πιθανόν βασιλιάς Λέων Στ’ ο Σοφός, αλλιώς → γενικά βασιλιάς → συμβολισμός, βασιλική
εξουσία πηγάζει από τον Χριστό.
 3. Βρεφοκρατούσα Θεοτόκος
¬ Δεξιά → Μ. Κωνσταντίνος : αυτοκράτορας που έκανε την Κωνσταντινούπολη
¬ Αριστερά → Ιουστινιανός : Ιδρυτής Αγ. Σοφίας.
¬ Κωνσταντίνος → προσφέρει ομοίωμα Κωνσταντινούπολης
¬ Ιουστινιανός → προσφέρει ομοίωμα Αγ. Σοφίας.
¬ Κέντρο : Παναγία → σημαντικός ρόλος.
¬ Τάση για αφαίρεση
¬ Χρυσό φόντο → φανταστικός κόσμος.
¬ Ο αυτοκράτορας δεν απεικονίζει τον εαυτό του, αλλά τους άλλους 2 → συνδέει τον εαυτό τους
2 σημαντικότερους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης.
3 Μεγάλα Ψηφιδωτά Σύνολα
1. Όσιος Λουκάς : 5η δεκαετία 11ος αι. + διακόσμηση με τοιχογραφίες
¬ Απομάκρυνση από φυσιοκρατική αισθητική που επικρατούσε σε Παναγία Αγ. Σοφίας.
¬ Μορφές απολύτως επίπεδες, σοβαρή έκφραση
¬ Συνθέσεις λιτές με ελάχιστα αφηγηματικά στοιχεία
¬ Στα ημιθόλια διάφορες παραστάσεις από ζωή Χριστού, πχ Βάπτιση
¬ Σταύρωση → κεντρικά : Χριστός, αριστερά : Παναγία, δεξιά : Ιωάννης
¬ Αφαίρεση
¬ Ο λόφος συμβολίζεται λίγο
¬ Ο θάνατος συμβολίζεται με σχηματοποιημένη νεκροκεφαλή
¬ Μορφές πλήρως σχηματοποιημένες → καμία αίσθηση ανθρώπινου σώματος (στήθος
Χριστού : μια καμπύλη + μια ευθεία).
¬ 2 διακοσμητικά στοιχεία
¬ Χρυσό φόντο
¬ Μορφές εύληπτες, παρατακτικά τοποθετημένες
¬ Καμία εκδήλωση συναισθημάτων / καμία ένταση θλίψη ίσα που φαίνεται
¬ Ανάσταση → ο Χριστός πατάει πάνω στον Άδη και βγάζει από αυτόν τον Αδάμ και την Εύα.
¬ Κέντρο → Χριστός.
¬ Απόλυτη μετωπικότητα
¬ Βασικά στοιχεία
¬ Σπάει τις πόρτες του Άδη → συμβολική κίνηση
¬ Ιμάτιο Χριστού → ανάγλυφο γραμμικό στοιχείο.
¬ Βασικά Στοιχεία Οσίου Λουκά :
¬ Λιτές συνθέσεις με ελάχιστα αφηγηματικά στοιχεία
¬ Μορφές επίπεδες, επικρατούν μεγάλα μάτια (έκφραση)

2. Νέα Μονή στη Χίο

¬ Οι παραστάσεις (πχ βάπτιση), συγγενεύουν με τα έργα στον Όσιο Λουκά → αντικλασική
στάση.
¬ Σε αντίθεση με Όσιο Λουκά → εντονότερα χρώματα εδώ.
¬ Ανάσταση → Ο Χριστός βγάζει τα Αδάμ και την Εύα από τον Άδη.
¬ Χρώματα πολύ πιο έντονα και λαμπερά → εντονότερες αντιθέσεις.
¬ Προσπάθεια δήλωσης παραπληρωματικών στοιχείων πχ πίσω από δίκαιους ή
προφητάνακτες, κάποια στοιχεία που δηλώνουν βουνό (Όσιος Λουκάς → μόνο βασικά).
 3. Μονή Δαφνιού, Αθήνα
¬ Το πιο καλλιτεχνικό εγχείρημα του 2 ου μισού του 11ου αιώνα στην Ελλάδα (ψηφιδωτό)
¬ Σε αντίθεση με τα άλλα δυο → κάποια επιστροφή στην κλασική αρχαιότητα.
¬ Ελαφριές κινήσεις
¬ Πιο άνετες στάσεις μορφών
¬ Καμπύλες (αντί για ευθείες που είχε ο Όσιος Λουκάς)
¬ Μορφές πιο φυσικές, ελεύθερες
¬ Πλουσιότερες συνθέσεις.
¬ Τρούλος, Χριστός Παντοκράτορας→ αυστηρός, βλέπει τα πάντα.
Σταύρωση (Διαφορές με Όσιο Λουκά)

¬ Τα αισθήματα εκφράζονται πολύ πιο έντονα → Παναγία : μάνα που θρηνεί το γιό της.
¬ Πατάνε κάπου → έδαφος με παραπληρωματικά διακοσμητικά στοιχεία (φυτά).
¬ Δεν είναι γραμμικά → καμπυλότητα → καλύτερη κατανόηση ανθρώπινου σώματος (στήθος,
χέρια).
¬ Εντονότερα χρώματα → μπλε.
¬ Αποτύπωση νεκροκεφαλής → ρεαλιστική. (Όσιος Λουκάς → συμβολική)
¬ Σώματα φυσιοκρατικά δομημένα
¬ Μορφές πιο ελεύθερες → πιο φυσικές
Ανάσταση

¬ Ο Χριστός πατά στον Άδη (κυριολεκτικά) → τον αναπαριστά με ανθρώπινη μορφή

(αρχαία ελληνική τέχνη).
¬ Πολύ πιο φυσικός τρόπος που πιάνει τον Αδάμ (γυριστά δάκτυλα)
12ος αι. : Δυναστείες Κομνηνών και Αγγέλων → τοιχογραφιές

1. Νερέζι, Άγιος Παντελεήμων – Τοιχογραφία

¬ Νωπογραφία
¬ Για πρώτη φορά στη βυζαντινή τέχνη → αποτύπωση συναισθήματος σε όλη την ένταση.
¬ Σχεδόν εξπρεσιονιστικό έργο, ψιλόλιγνες, κάνουν έντονες κινήσεις (Ιωάννης σκύβει, Παναγία
αγκαλιάζει)
¬ Θρήνος που υπάρχει στο κάτω μέρος του πραγματικού κόσμου, αντανακλάται στο πάνω
μέρος → θρήνος αγγέλων.
¬ Σκούρες τριγωνικές σκιές κάτω από τα μάτια αυτών που θρηνούν.
¬ Ίδια περίοδος → αντίστοιχος θρήνος σε Ιταλική Τέχνη →Τζόττο (αρχή Αναγέννησης)

2. Μονή Στουντένιτσα, Σερβία

¬ Τοιχογραφικό σύνολο
¬ Βυζαντινός ο τοιχογράφος
¬ Σε αντίθεση με Νερέζι → ήρεμη θλίψη, χωρίς έντονη εκφραστικότητα
¬ Σύνθεση με καλές αναλογίες → καλλιτέχνης δημιουργεί με άνεση το ανθρώπινο σώμα
Υστεροβυζαντινή (Τέχνη) Περίοδος :

¬ 1453 → Τέλος βυζαντινής τέχνης (μετά → μεταβυζαντινή τέχνη όπου ζει μέσα από τη
μεταφορά της σε άλλες πόλεις).
¬ Περίοδος Παλαιολόγων → 2η Παλαιολόγεια αναγέννηση.
¬ Ενώ φθορά Βυζαντίου → φοβερή ανάπτυξη σε τέχνες
¬ Νέου τύπου συνθέσεις → παλαιότερες εικόνες εμπλουτίζονται με νέα γραφικά και
εικονογραφικά μοτίβα → πολυπληθέστερες, πολυπρόσωπες, συχνότερες αρχαίες
προσωποποιήσεις, σύμβολα, εικόνες, ρεαλιστικότερες μορφές, έντονη κίνηση και
εκφραστικότητα → προσπάθεια να συνδεθούν ξανά με πηγές

1. Η Δέηση, Κωνσταντινούπολη, Αγία Σοφία

¬ Μονή της Χώρας : Σημαντικότερο τοιχογραφικό μνημείο της υστεροβυζαντινής περιόδου.
¬ Θεόδωρος Μετοχίτης : μέλος διοικητικής ιεραρχίας → προσφέρει ομοίωμα της νέας μονής
της Χώρας στον Ιησού Χριστό.
¬ Ανάσταση → πολυπρόσωπή η μορφή, οι μορφές δεν είναι απλά παρατακτικά η μια δίπλα
στην άλλη αλλά επικοινωνούν.
¬ Μεγαλύτερη αίσθηση κίνησης
 FINALLY FUCKING SUMMING UP
Μινωικές Τοιχογραφίες

¬ 1η σε Κνωσό
¬ Φυσικά χρώματα , εκτός από Αιγυπτιακό κυανό
¬ Νωπογραφίες
¬ Ζωντανά χρώματα
¬ Αγάπη για κίνηση – μη στατικό
¬ Τοπία, καθημερινές σκηνές, πομπές και θρησκευτικές τελετές
¬ Συμβάσεις – επιρροές από Ανατολή
¬ Τοιχογραφία στη Θήρα – πρώτες περιπτώσεις που απεικονίζεται πόλη στην Τέχνη.

Γεωμετρική Εποχή

¬ Σκοτεινοί Αιώνες
¬ Απουσία έργων ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής και μεγάλης κλίμακας γλυπτικής → επιβίωσαν η
χαλκοτεχνία και η αγγειοπλαστική
¬ Χρήση σιδήρου

Γεωμετρική Τέχνη

¬ Ζωγραφίζει αυτά που ξέρει, όχι αυτά που βλέπει

¬ Ανθρωποκεντρική
¬ Αφηγηματική
¬ Προσκύνημα του νεκρού πριν από την κηδεία : πρόθεσιν
¬ Οι μορφές με απλά γεωμετρικά μοτίβα
¬ Δυναμικές εκφραστικές χειρονομίες
¬ Νεκροκρέβατο σχηματικό
¬ Προσπάθεια απόδοσης μιας σκηνής – σύνθεση
¬ Το αγγείο βγαίνει από τον τάφο και γίνεται σήμα
¬ Ζωικά μοτίβα → χωρίς ελεύθερη τοποθέτηση
¬ Επαναληπτικότητα
¬ Κάθε σημείο διακοσμείται
¬ Δεν υπάρχει προοπτική

Αρχαϊκή Τέχνη

¬ 700 – 620 π.Χ. → πρωτοαττική κεραμική κυρίως για εσωτερική και ταφική χρήση
¬ Ο Οδυσσέας που τυφλώνει Πολύφημο
¬ Ταιριάζει τις μορφές σε μικρό χώρο σε λαιμό αγγείου.
Δαιδαλική Τέχνη

¬ Κρήτη
¬ Μεγάλα Γλυπτά – Δαίδαλα
¬ Dame D’ Auxerre, πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της εποχής
¬ Πρώτα δαιδαλικά αγγεία → γυναικεία
 ¬ Εγχάρακτα μοτίβα, χρωματισμένα
¬ Δεν υπάρχει πλαστικότητα
¬ Ελεύθερα στο χώρο → πάνω βάθρο

Αρχαϊκή Γλυπτική
Κούροι :

¬ Ελεύθερα γλυπτά
¬ Αποτυπώνουν νεαρό σφριγηλό άνδρα
¬ Αναθήματα – σημάνουν τάφους.
¬ Όχι πορτραίτα
¬ Γυμνότητα : αθλητισμός και θρησκευτικές τελετές
¬ Κανόνες : 1) Μετωπικότητα 2) Τυποποίηση
3) Σχηματοποίηση 4) Διακοσμητικότητα

Κόρες :

¬ Όχι ταφικό γλυπτό

¬ Αναθηματικά
¬ Απεικονίσεις Θεοτήτων

Μελανόμορφη Κεραμική

¬ Μελανόμορφες φιγούρες σε πορτοκαλί χρώμα κεραμικού.

¬ Την ανακαλύπτουν οι Κορίνθιοι → πρωτεία Αθήνα
¬ Τεχνοτροπία → χάραξη με των σχεδίων βελόνα και μετά βάψιμο.
¬ Κι άλλα χρώματα
¬ Πρώτοι φορά όνομα τεχνίτη
¬ Γυναικεία σώματα → λευκά
¬ Γυναίκες → αμυγδαλωτά μάτια
¬ Άνδρες →στρογγυλά μάτια
¬ Θέματα : θρησκεία, καθημερινή ζωή, ερωτικά θέματα.

Ερυθρόμορφος Ρυθμός

¬ Φιγούρες σε πορτοκαλί χρώμα κεραμικού και φόντο μελανόμορφο.

¬ Πλέον όχι χάραξη αλλά ζωγραφική με πινελάκι → περισσότερη λεπτομέρεια
Πλεονεκτήματα :

¬ Αποδίδει την ανθρώπινη μορφή στο χρώμα της σάρκας

¬ Δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή γίνονται αντιληπτές
από το ανθρώπινο μάτι.
¬ Διευκολύνει την σχεδιαστική απόδοση των μορφών και τονίζει την
ζωγραφική δεξιότητα του αγγειογράφου
Κλασική Γλυπτική

¬ Απομάκρυνσή από συμβάσεις αρχαϊκής τέχνης

¬ Κατάκτηση χώρου – αντιθετικές ροπές σωμάτων : κοντραπόστο → αριστερό πόδι στηρίζει / δεξί
πόδι χαλαρή κίνηση.
¬ Σπάει η συμμετρία, κίνηση στο σώμα
¬ Πλαστικότητα
¬ Αξίες της ισορροπίας στην έκφραση
¬ Καταργείται μειδίαμα
¬ Αποφυγή ακροτήτων

Ελληνιστική Τέχνη

¬ Κοσμική και όχι ιερή τέχνη

¬ Διεθνής και όχι τοπική
¬ Εξωστρεφής και όχι εσωστρεφής
¬ Θεοποίηση των μοναρχών (Μ. Αλέξανδρος)
¬ Τέχνη που αποτυπώνει τα συναισθήματα.
¬ Σκηνές φρίκης και οξύ πόνου → παραμόρφωση μορφών.
¬ Παιχνίδι σκιάς – φωτός

Βυζαντινή Τέχνη

¬ Κατηχητικό μέσο για αμόρφωτο λαό

¬ Σχηματοποίηση και αφαιρετικότητα
¬ Δημιουργία εξωπραγματικού κόσμου
¬ Έλλειψη βάρους και σκιών
¬ Σκοπός δεν είναι η αναπαράσταση ενός πραγματικού κόσμου, αλλά του κόσμου του Θείου.
¬ Ελληνορωμαϊκός νατουραλισμός.

Επαρχιακή Τέχνη

¬ Διακοσμητικότητα
¬ Απώλεια 3ης διάστασης
¬ Αδιαφορία για κλίμακα
¬ Αδιαφορία για οργανική απόδοση ανθρώπινης μορφής
¬ Βαρύτητα σε πρόσωπο και μάτια → πνευματικότητα
¬ Ακαμψία
¬ Ακινησία
¬ Μετωπικότητα
¬ Λιτότητα στα μέσα
¬ Αντικλασική στάση
¬ Νεοπλατωνισμός → οδήγησε στην αναζήτηση της ουσίας και όχι το εφήμερου
Αναγέννηση στο Βυζάντιο

¬ Στοιχεία φύσης ως άνθρωποί (μελωδία)

¬ Ενδιαφέρον για ανθρώπινο σώμα / χώρο
¬ Αλληγορία
¬ Συνθέσεις ευανάγνωστες. Κεντρικός άξονας → κύριο πρόσωπο
¬ Απλή παράταξη
¬ Μέγεθος μορφών ανάλογα με την αξία τους
¬ Ακόμη κι αν κάτι είναι στο εσωτερικό , φαίνεται σαν εξωτερικό → κενές οροφές
¬ Αντιφατικά δομημένος χώρος
¬ Διακοσμητικά στοιχεία

Ψηφιδωτά → Πρωτοβυζαντινή Τέχνη

¬ Επιδαπέδια σε κοσμικά κτίρια

¬ Εντοίχια → κυρίως σε ψηλότερα τμήματα
¬ Πλούσια και ακριβή διακόσμηση → ανώμαλη επιφάνεια , παιχνιδίσματα φωτός
¬ Δεν σώθηκε τίποτα από Κωνσταντινούπολη

Εικόνες

¬ Χαρακτήρας :
¬ Λατρευτικός
¬ Διδακτικός
¬ Λειτουργικός
¬ Εγκαυστική τέχνη
¬ Σχέση με Φαγιούμ
¬ Πρώτες από Σινά
¬ Αντικείμενα που βοηθούν στην κατανόηση της ταυτότητας του απεικονιζόμενου
¬ Σταυρός → σύνδεση μαρτυρίου με Χριστό