Mesut FANi Tach ve boplom seg 64 Ocak (989 3-50 Mesut Fani Uzerine TAHA TOROS Yazida Kasim sayimizda yayimlanan Ismail Arar’in yazisinda eksik birakilan ve diizeltilmesi gereken hususlar yeraliyor. TARIH ve TOPLUM'un Kasim sayi- sinm (Kitabiyat) bollimiinde, Saym Is- mail Arar, ‘Bir 150°ligin Kitabr” bas- ig alunda, Mesut Fani Bigil’nin bun- dan 50 yil nce yaymnladigs Atatiark’in Hayat Felsefesi adh kitabym tanitiyor. Sayin Ismail Arat’in cok dikkatli bir arastirmaci oldugu herkesce bilinmek- tedir. Ancak, bu yazismin -belki Ata- tark’an 50. diidm yili nedeniyle, dergi- nin Kasim sayisma yetistirilmesi igin- aceleye getirildigini samyor ve duistlen hatalarin dizeltilmesi agisindan bu sa- turlan yaziyorum. Sayin Arar'm, bunu gok samimi bir anlayisla kargilayacagim da biliyorum. 150'likler listesinin 27. surasinda bu- Junan Mesut Fani, aym listenin 106, rasinda yeralan Ali flmnin oBlu degil- dir, Kiichk kardesidir. Ali imf 1878 do- Zumlu, Mesut Féni 1889 dogumludur. Bu vesileyle konuya biraz daha acik- lik getirmekte yarar gordyorum. Soyle Ki: Bunlarm ortanca kardesleri de 150Vliklerdendir, Listenin 37. sirasinda yer alan, Harriyet ve itilaf Firkast umu- if katibi Zeynelabidin de her ikisinin zbebz kardesidir. Bu suretle 3 kardes de-150'likler grubuna dahil edilmis bu- Iunuyor. 150'likler listesinde 26. sirada bir Zeynelabidin daha vardir Ki, eski Ayan azalarindan olup Konyalcir. Bun- lar ayn ayr kisilerdir. Vaktiyle bir ya- zarimiz, bunlan ayn kisiymis gibi gos- termek gafletine diismista! All limi, Zeynelabidin ve Mesut Fa- niler 7 erkek kardestiler. Bir kardesle- ri, Dr. Baki Bilgili, Istiklal Madalyast almistir. 1979 Haziranmda 100 yasin- dayken Istanbul'da oldd. Babalan Seyh Mehmet Féni, Stley- ‘maniye'den Adana’ya gelerek Kadirli kazasina yerlesmis, Kozan’da, Maray’- ta, Halep’te, Mersin’de, Bingazi’de ve daha cok Adana’da memuriyet yapmis, Arapga ve Farsca’ya fazlasiyla asina, 50+ 50 % sair, hattat, bilgin bir kisi olarak tam Fani Efendi, batiin cocuklarim okut- mustur. lk ‘oglu Ali limi (1878- 1964)'dir? Hirriyet ve itilaf Firkasi umumi ka- tibi olan Zeynelabidin, 1884 dogumlu- dur. Yurtdipina sirgiin edildikten son- ra Baijdad’a gitmis, Irak Kralt Faysal’- sn, daha sonra fran Saht’nin yardimiy- Ja yasamis, 1500liklerin affindan dnce orada olmustar. Mesut Fani, Istanbul Hukuku'ndan pekiyi derecede mezun olduktan sonra Mersin'de hakimlik yapmus, daha son- ra Cebelibereket Mutasarnifi olmustur. 150'likler listesine girince Paris’e gi- derek, Hukuk doktorast_yapmusr. Doktora tezi olan La Nation Kurde et son Evolution Sociale Kimetinden burs alarak Hindistan’a kadar gitmis, Irak ve fran‘da arastirma- larda bulunmustur. Paris'te kaldigi milddet zarfinda felsefe tizerinde de ¢a- ismalan olmustur, 1938 yihna kadar ‘Mesut Fant Bilgill Antakya Lisesi’nde felsefe 6retmenli- Bi yapmustrr. 150"iklerin aff erine, aym lisede edebiyat 6fretmeni olan aga- beyi Ali limi, Kedirlilgesine donmiis, Mesut Féni Antakya’da avukathk yap- may. Heri yasinda Istanbulta gelerek, Levent’te son yillarim gecirmistir. ‘Mesut Féni 15.11.1979 giind Istan- bul'da éldd, Zincirikuyu mezarlifina gdmildi, Hatay’da dldagiine dair ya- yim hatalicr. Mesut Féni'nin Fransizca doktor te- ive Atatirk'le ilgili kitabindan baska ‘Manda Idaresinde Hatay Kiltr Hayats ile 5 Temmuz adh eserieri vara. Simf arkadasi olan Burhan Felek’in Mesut Féni'ye dair, Milivergazetesin- de iki yazis! yayinlanmisur.? " Hoes Fi Efendi (1849-1936), Ustad fon Jemin Mahmat Kemal inal iie kardeqi Tefik Bey’ ik hocalandie. Son Asir Turk Sarer, 5.365365; Som Hatatlar, 5538-541, Balarkoy Ab Hastanesi Bastabibi Dr. Fai Ce Ia Bey, vakivle Curshurivetgazetesinde, be. tabi schbelerinin bial Pla Elendiyeiahss ‘unis. Fani Elena, ebeeie tanh dgirmekte usta bir gaia. Arapea ve Farspas ust nite lkteye. Abidin Page'nin, Valli srasinds on ‘Adana merkezinealarak gocuklarina Arapea ve Farspa okutmak Gzere husust ca tayin eu tilinmettedir. Kendisindendilenldgine gore, Simm Pasa Adana’ dan Bagdad'a vali olarak decken Fn Efendi de beraberinde goturmek kes" de ‘amanda babas gibi Ebee ile tarih dajurmeye merakh. Uzun bir kasdesinden setpimie $0 gar bir tesadafa beliiyor: “esap ett harufunfsmimin erkam- Bbc taal kt, birlestik bugdn Sultana sikbete Esl edebyatmu hunerlerinden olan bce ie sana g0re, lif adinn hale 150 rakamamo sbsterior. Sultan hatfleri de ebeete 150 ti: {uyor-Kendisinin 150"Ukerdenolugu ve dsbain sym rakami gOstermes,ebeettariinde, nit Fastlanan bir lay, Ali Tif ile Refi Cevat Ulunay, 15H istede yer almak soredpe,kaderarkadasolmusardit. Al Imiain lomo dzerine Ulunay, bu kader yo ast ign Millet iki makale yaar: Mill. et, 19.1964-7 9.1964, Ulus gazetsinde(Top- Iuigne) taka ada ial yazan Nurein Ar- tam da Al Tinin 30.12.1945 tartinde bir 3 ini yayilamise. Ali fain gai ein be nz: Son Air Turk Sailer, 3703-708 2 Mile, 48.1975 ve 23.12.1979. Son yansnda Burhan Flek-yani kaynaktan alms olaca H- Mesut Fani'nin Antakya"davetat eign ya2 ‘sur. Yukanda da deBindigimi i, Inanbul 4 most.Aeables ‘ Toth ve Toplom seq: SD, asim (988, af 62 ——————— KitaBivaT Bir 150'ligin Kitabi Dr. Mes'ud Fant Bilgili. Atatark’an Hayat Felsefesi. Antakya 1938, 60 s. +1 resim. DR. MES'UD Fant Bilgili, Fransiz i gali strasinda Cebelibereket’de! “‘Mu- tasarnf”ik yapmis. Bu ylzden 150°liKler arasina alinmis. Listede “"Mulkiye ve Askeriyeden”” basligim ta- siyan bélimde ve genel stralamada 27. sirada yer alyor. “\Babasi. Fanizdde Ali limi de 150'IiKlerden. Listede 106. sirada “Gazeteciler”” arasinda bulunuyor. Su- gu, Adana’da, sahibi_bulundugu “Ferda” gazetesinde Milli Mucadele aleyhinde yayin yapmak. Baba Fanizade’nin biraz sailigi de var. Bu sebeple ‘Son Asi Titrk Sairle- rine? alinms. Hakkinda az cok bir bilgi edinmek mamktin oluyor. Aynca, Ti, Mesrutiyet’de Osmanh Meb'usan Meclisi'nin ikinei déneminde (18 Nisan 1912-4 Agustos 1912) Kozan millerve- illigi yaptigimt da biliyoruz.? Ya Pinizade Mes’ud? ““Cebelibere- ket Mutasarnfa Esbaks” oldugunu bil ‘mek yeterli mi? Paik Resit Unat* omrti boyunca bir “Turk Biyografya Enstitisi” kurulma- stigin aba harcadh, Bunun igin yazilar yazdh,* basvurularda bulundu ve bu Blizel dis gerceklesemedi. Bu ylzden Dugiin, cok degil 50-60 yil onceki olay- Jara adi karigmis kimselerin pek cofu hakkinda bildiklerimiz yok denecek ka- dar az, Boyle giderse, hele bir $0 yil da- hha gersin, o zaman siz seyreyleyin cur- cunayi. Atatirk’dn yakin gevresi icin Amerika'dan, Ittihad-Terakki koda- manlari icin de Hollanda’dan uzman getirtmek zorunda kabrsak buna hig sasmamak gerekecek. Dr. Mes'ud Fant Bilgili icin, tama- ‘men bir rastlanti sonucu, su bilgileri el de edebildim: “Benim Hukuk Mektebi’nde, gegen- lerde Antakya’da vefat ettigini teessirle haber aldifim, Mes'ud Fant adinda 24 ayar atesin zekah bir arkadasim vardi. Bu ocugun bencer kusuru, fakat ha- kKikatte buginka atmosfere nazaran meziyeti, muayyen bir fikri ve mesrebi yoktu, Bugtin ak dedigine yarin rahat- kla kara derdi. Ben de buna kizar, Kendisine: -Mes'ud, senin gibi bir adam ‘bu oynakigt nasil yapar? diye item et- tifim zaman sogukkanhlikla ve gilerek cevap verirdi: -Burhan kardasim. (Ada- nal idi bu boyOk Fan ailesi) Asi olan 62 © 318 benim! Ust tarafi gecelik gold gibiir. Her gtin degistirebilirim! derdi. Ad na'da kimbilir aile ocagindan_né kkurtarmak igin Fransizlarla sbi yaptiginr digmanlar: haber verdiler. 150'liKlerden olarak memleket disina sirildd, Paris’e git Orada, galiba Sorbonne’da, hukuk tahsili yapts ve 150'likleraffedilince memlekete dondo. Bir daha politikaya kangmadi. Istan- bul’a nddiren gelirdi. Antakya’da avu- athk ederek gecindi gitti” “Atatark tan Hayat Felsefesi” su b0- Hamlerden olusuyor: 1- Son Zaferi, 2 Atatirk’tin Yaksek Esigine, 3- Bi Kag Séz, 4- Tann’nin Yura Kulum De- digi; Yikan ve Yapan Adam, 5- Ata turk'an Hayat Felsefesi, 6- Atattirk Soylayor, 7- Son S02. figing buldugum baz: almular yapi- yorum: — “Osman Sultan: kendi sarayim kurtarabilmek igin bu sevgili Bereket dagins Fransizihtirasma peskes gekiyor- du, Gururu kadar cahil Sadnzam da Sevr sarayinin kubbesi altinda kemali ‘htigam ve rezaletle (Toroslarin Obu ta- rafinda Turk yoktur) diye essiz bir bil si ve gOrgi cinayetiirtikép etmisti. Bir yandan senin dsman cizmeleri altinda ezilen Tork ellerini kurtarmak igin and igen ilaht sadam isitiyor, oteki yandan dz her &n biraz daha kollarimizdan ko- pani gibi gekilen bu Toroslarin ébiir tarafindaki anayurdum igin carpump ha- rap oluyordum. Onun, Fransiz kin ihtirasi alunda yer yer duyulan iniltisi- ne kulagums tikamak kabil olmad. Bu kutlu topraklara g6ziimin Ontinde Er- ‘meni géntlloleri yerlestiriliyor, Tork koyler silah aramak bahanesile soyu- Jup dagitibyordu, istila ve intikam seli ‘stnde bocahyan bu aziz yurdun siz Jani sabrim tuketti, nihayet bana tek- lifedilen Mutasarrifigs kabuld mili bir borg bildiri”. — ‘*U¢ yil Once bizi gormege gelen sair Akif’, disindp icini cektikten sonra, Gazi icin: -Biyik adam. vesse- lim! Keske Halife olmak isteseydi! Ona ik defa ben biat eder ve simdi Boyle Va- tan hasretile diyar diyar siriimmezdim, dedi” — ‘“Isnat olunan diktatérlak hezeya- ‘mda buna benzer. Vatani kurtanp yak- seltmek igin en ince diguncelerle hazu- Jadigi program ve planlant kavramak- tan bile actz birtakam kaba saba insan- Jara mirildamp durmak firsats verilme- mek diktatoriak ise, benim dyle dikta- torluge camm kurban. — “Bazi gazetelerimizin lizumlu It- ‘zumsuz onun acini sayfalarina gesirme- Jeri, bir kisim yazicilanymizin -hatta mevzularina hig bir taalluku yokken- yavan bir bahane bularak ondan, hem de en basit bir espri ile bahsetmeleri Atatirk gibi bayiklagind arsiulusal medeniyet alemine tasdik ettirmis bir adama nes"e vermez. Bilakis, bizim bi- yagimizt hakkile tamyamadigami osterir””. — “‘Atatirk igin baska dillerle yazr- Jan eserler bizimkinden daha cok. Bu- ‘nun mandsim sormyalm. Cevabi aci- dur! Kendi kendimize diginup. bula- hm, — “‘Muthalifleri ona neler isnat etme- diler. Padisahhg: kuruyor dediler, ol- madi; Halife olacak dediler, olmadi; diktatbr olmak istiyor dediler, olmadi milyonlar tutan hediyeler aldi dediler, verdi; ciftlikiere kondu dediler, verdi; hazinelere sahip oldu dediler, verdi; nesi varsa hepsini milletine baisladi". Mes’ud Fant Bilgili, kitabina bir de resmini bastirmis, altina da syle yaz- 5: “Onbes yildir vatan cennetinden diinya zindanma atilan adam”. Burhan Felek'in arkadasinin karakterini tasvir eden satirlarim okumamis olsam, nere- de ise aciyacaktim, Ne demisler: Kendi disen aglamaz!* ISMAIL ARAR » Cebelibereket, Osmanl Imparatorluy yBnetim birimle! inde Adana vildyetine bagh bir Live (Gancak) di, Cumhuriyet doneminde de on yt sree I) olarak kale, 1939'de 2197 sayh Ke- nunlakaldinid. Mutasarat (daha sonra VA) Os- ‘manie'de otururdu, *Tbntlemin Mahmud Kemal dna), Son Aor Turk Saver, Istanbul 1930, «703-708 Bk, Feroz Ahmad ve Dankwart A.Rustow, “kine! Meseutyet Doneminde Messer 1908. 1918". Gney- Dofu A rupa Arastrmalon. Der ais, Say 4-5 (975-1970), 5245-286, “Bk, Muzaffe: Goksman, "Faik Rei Unat (1899. 1968) ve Bibiyoprafyes". Bellen, C. XXVII, S.111 Cremmuzy 1960, 5 5058 Bk, Uius, 15 Temmuz 1960. Burhan Fels. "Birbirie Giriler", liye, 23 ‘Arable 1979 Pazar. 7 Mehmed Atif soskonusudur, * Finke Mes'ud’un 1930'de Parise (L-Rodes- tein) Aitapevitarafindan yaymlanan bir ita var: “La Nation Kurde t Son Evolution So Je", Ineelenmeye defer buluyorum. Ama elde cdemedim. Anti-Nazi Direnis Hareketinin Istanbul'daki Faaliyetleri Margarete Schitte-Lihotzky, Erinnerungen aus dem Widerstand 1938-1945, [Direnig Anilari 1938-1945], (Herausgegeben von Chup Friemert), Verlag Volk und Welt, Berlin, 1985 ‘MARGARETE Schiitte-Lihotzky (1897 ‘Viyana dogumlu; Mimar), anti-fasist4 AHMET TURAN ARSLAN Kadihan buyurdu ki: Aletle ahenkli sesler {ukarmak gibi ejilenceye kulak yermek haram ve ma'siyyettir. Giinkti Peygamberiin -aleyhisselam!- gu s6zii var- dir: "(Gayr-i megra) ezlenceleri dinlemek bir ma’siyet, eiflence meclisinde otur- mak fisikhk ve ondan haz duymak bir tir kiifirdir”. Peygamber -Aleyhisselam- bu sézii igi sailam tutma yollu sdylemistir. Bindenaleyh, kisi onu anstzin isitirse ona herhangi bir giinah yoktur ve o melahiyi duymamak igin vargticiinii harcamast gerekir. Ciinkil Peygamber‘in -aleyhisselam!- (bu yiizden) parmazim kulagina soktugu rivayet edilmistir. Birgide senin igtin durmaga kabiliyyet yokdur, dirler. Lakin bu fakire yaki gelmez. CUnkt, kille'-cithd me'marun bih olicak , lizim old ki, bir mikdar dt ravuz. Bger nefs-i emir kabil deil ise gikavuz. Zird mehlekeye ilka olur, &ziir olur; kille-ctthd emrine muhalif olmaz, Amma ibtida ¢rkmak -ilim gelmeden- Killle-ciihd emrine muhalif olur. Bu i*lamdan garaz, sonra igidiib, dahi sebeb neiki? deyi muzdarib olmayacagrz. Ve eer Birgi'de durub Bozdai'a gikmamak abil ise gayet haz iderdik. Viiedh-1 kesfre ile: Azam tenhaca olub kulagimrz ding olup ibadete huzur-1 kalble teveccith it- mekdir. Talebe dahi bilece kalurlar; musthabet-i ‘ilmiyye dahi fevt olmaz. Allah'in yardimiyla risale tamam olmustur. fit Arasurmalar 5, Istanbul 1997 s tS- BO. BI504 FANIZADE ALi imi Bry Ali BIRINCI* Fanizde Ali imi Bey, nce Adana Vakasindaki (14 Nisan 1909), sonra da ‘Mittareke'den sonra gikardigit Ferd gazetesiyle istiklal Harbi aleyhindeki faaliyet- leriyle dikkati geken ve nihayet iki kardesiyle 1SOTikler listesine dahil edilerek yurt digina gikantan sahsiyetlerden biridir. Gergek ne olursa olsun yakin tarihin tanin- mast gereken isimlerinden biridir ve hakkinda bilinenler, bilinebilecek olanlara nisbetle, kifayetsizdir. I. Hayati ve Memuriyetleri Ali Ilmi, Sileymaniyeli Abdiilbaki Mehmed Fani Efendi'nin! oglu olarak 1877 senesinde Kars Zillkadriye (Kadirli) kasabasinda diinyaya gelmistir2 Yedi erkek kardesin en bilyitydil3 Annesi dofdugu Kadirli'den Ayse Stdika Ha- nimdir.4 * Dog, Dr., Polis Akademisi . 1 Abditbaki Mehmet Fan? Efendi (26 Haziran 1850-3 Ocak 1936), Suleymaniye ulemasmndan ve teardan Ahmed Inayetllah Etendnin our, Si, lim ve hata bit sani edt bflundan Ogh1SOtikerIistsinegmigu.Ibalemin Mahmud Kemal lle Karey Ahmed ‘eve ie middetArap ve Fars Edebiyas veh dese vermit. Gey is gin BOA Sicill-i Ahval Defleri, c. XXI, s. 101-102; ibniilemin Mahmud Kemal inal, Son Asir Tiirk Savers, Ian 1969s, 364-365; Ilenin Son Hata, stnbul 1933, 5 388-54 2 Alt, Hie 1294, Run 1293 senesnde dog, Simdiye kar 1878 senesinde doug Selicitmigie. Hien 129% son gin 4 Ocak 198 olduna gor Gogom senesinin 1877 eign vabul etmek peri Kardeslerden Mesud Flot ilgili (1889-15 Arak 1979) yur dina gkarékiansoara Fransaya perk aline devamn elt ve La Nation Kurd ef Son Evolution Sociale sine bir doktor tet Bana. Tein bir km Prt br. Ax Sl taratnda etme edlrek bast 3000 nasha bablan Ata Hayat Peles! (Antaya 1938, 60 9) isa zumanda kenecek kadar bly alka gird, Anakya Lise flste muah ve Svukate yap Son senelerntgegidiiItanbutda Gk. Biggin bk Ismail Arar, “Bie 1SOTIBin Kit". Toth ve Tetum a 59, Kas 1988, s. 62; Taha Tore, “Mest Fant Lrerne, Tat ve opium, et, Ocak 1989,» 50; Meso ntnin San Nabi Oren, 27 Ocak 1964 ait mektubunda vedi bilgi, 150k digerkadey Zeynelabidi earsAli [mi Fani (Bilgili)’nin Bir Mektubu ‘ileymaniyeli muallim Seyh S Mehmed Abdiilbaki Fani’ nin’ oglu olan Ali Llmi, 1878'de Kozan dahilinde Kadirli kasabasinda diinyaya geldi* 1908den énce Adana‘da resmi gazete yazarhg: ile matbaa mii- diirligiinde, Cebel-i Bereket Tah- rirat miidiirliigiinde, Adana Mek- tabi Kalemi miimeyyizliginde ve Adana Sultanisi edebiyat ve Fars- ca muallimliginde bulundu. Il. Mesrutiyet’ten sonra ise Osmanh ‘Meclis-i Mesusn’run ikinci dé- neminde (18 Nisan 1912-4 Agus- tos 1912) Kozan mebusu secildi *. Adana’da yayimlanan Anadolu ve Tecedditd gazetelerinin basya- zarhgim yaptr, aynica yine Ada- na’da Reiter ve Ferd@ adlanyla iki gazetecikard. — Kurtulug Savasi srasinda Ferd gazetesin- de Milli Miicadele aleyhinde nes- riyat yapmasi yiiziinden 150'lik- er listesine dahil edilen Ali mi ‘, bir siire 0 sirada Tiirkiye sr- Jan disinda bulunan Antakya’da lisede edebiyat hocahg yapti *. 1938'de 150'liklerin affi iizerine dogup biiyiidigii Kadirlitye dén- TARIH ve TOPLUM / Haziran 1999 / Saye 114 ABDULLAH UCMAN dii ve 1964 yilnda burada vefat etti’ Ali Iimt‘nin kardesi olan Mesut Fant ile Hiirriyet ve Itilaf Firkast umumi katibi Zeynelabidin de 150'likler arasinda yer almusts. Gagdaglart arasinda belli bir siir zevki olan, ayni zamanda kendi dé siirler yazan Ali Imi’nin siirle- ri toplu halde yayimlanmamsti. Nurettin Artam (Toplu igine tak- ma adhyla) 30 Aralik 1945'te Ulus gazetesinde Ali fimtnin bir siirini yayinlamus, Ibniilemin Mahmud Kemal Inal da Son Asir Tirk Sair- leri ‘nde ig siirine yer vermistir. Taha Torés Ali imf‘nin beste- Jenmig sarkilan da bulundugunu, ayrica babasi gibi ebcedle tarih diigiirmeye merakh oldugunu yyler ve bir kasidesinden sectigi su beytin garip bir tesa ettigini belirtir: Hesdb.ettim hurdfun ismimin erkam-1 ebcedle, . Yaz elli git, bit nekbete *. stk bu gin sultanla Gériilecegi gibi biraz hiiziin, bi- raz eski giinlere hasret, biraz da obiir diinyaya giciip giden eski dostlara ézlem duygulanyla dolu olan burada yayimladigimiz mektup, 23 Kanun-1 evvel 1940 tarihinde Kadirli‘den Riza Tev- fik’e hitaben yazilmug olup Riza Tevfik’in evrakt arasidan cik- must’, 23 Kanun-t evvel 1940 Muhterem, biiyiik tistadimaz; Goktan beri izinizi kaybetmis ve bir aralik Bagdat’a gittiginizi igitmigtim. Seyahatinizin sebebini diigiinmege liizum gérmedim clinkii sizin gibi serazad bir 6m- en saygilt yasinda -ve biitin mé-meleki yiice baginda-bulunan bir hakim-it cihangerde nereye, nicin gittigi sorulmaz ve kargi du- rulmaz. Hankaha ilaht dervisleri- nin seyahatleri mukadderdir, mu- karrer olmaz; yeter ki ulu Tannt bir kere ona yiirii kulum desin! 39-359