8/17/2023

Mục tiêu
Trình bày được các điều kiện cần thiết đối với
CHƯƠNG 4 
sinh trưởng của VSV
 Trình bày được đặc trưng sinh trưởng phát
SINH TRƯỞNG triển 4 pha của VSV.
 Trình bày được các sản phẩm chính của VSV
VÀ PHÁT TRIỂN  Trình bày được cơ chế tác dụng của các kháng

CỦA VSV sinh và tính kháng kháng sinh của VSV

 Trình bày được các tác nhân sát khuẩn hóa học
và vật lý.

Sinh trưởng và phát triển
+ Sinh trưởng là sự gia tăng kích
thước và khối lựong tế bào
+Phát triển (hoặc sinh sản là sự
tăng trưởng về số lượng tế bào.
+Sinh trưởng bao gồm phát triển
và ngược lại
1. Điều kiện cho sinh trưởng vi sinh vật
Ngoài chất dinh dưỡng còn có các điều kiện ngoại cảnh...
1.1. Độ ẩm
Đa số VSV ưa nước
Một số xạ khuẩn thuộc nhóm ưa khô,
Chịu được điều kiện khô vd. Mycobacterium tuberculosis.
1.2. Nhiệt độ môi trường
3 mức nhiệt độ để VSV sinh trưởng được
Nhiệt độ tối thiểu sinh trưởng được
Nhiệt độ sinh trưởng tối thích
Nhiệt độ cực đại có thể sinh trưởng được
Phân nhóm VSV theo nhiệt độ sinh trưởng: ưa lạnh, ưa ấm, ưa
nóng

1
 8/17/2023

1.3. Áp suất, thẩm áp, áp suất thủy tĩnh

Dung dịch muối 10-15%, đường 50-80% làm
co sinh chất của VSV. Đa số VSV phát triển
tốt trong MT có nồng độ muối ít hơn 2%, chịu
được nồng độ muối cao đến 30%.
Ưa đường, ưa thẩm áp, ưu muối.
1.4. Khí quyển
+Hiếu khí bắt buộc
+Hiếu khí không bắt buộc
+Vi hiếu khí
+Kỵ khí chịu dưỡng
+Kỵ khí

2
 8/17/2023

1.5. pH môi trường

Đa số vi khuẩn sinh trưởng tốt nhất ở pH
6-8
Một số loài sinh trưởng ở pH 9-11
(Vibrio cholerae, Bacillus sp)
Vi khuẩn lactic trong muối chịu được pH
3-4
Nấm mốc, nấm men có khoảng pH sinh
trưởng rộng hơn VK, nhưng pH tối thích
là 5-6.

3
 8/17/2023

2. Sinh sản của vi khuẩn

+ Đa số VK sinh sản bằng con

đường vô tính
+ Một số VK ví dụ như
Rhodopseudomonas acidophia,
Mycobacterium tuberculosis sinh
sản bằng nẩy chồi giống như nấm
men

• Thời gian thế hệ được xác định bằng cách

3. Sinh trưởng và phát triển của
quần thể vi khuẩn
Do VK rất nhỏ bé nên khi đề cập đến sinh trëng vµ
ph¸t triÓn của VK là nói sinh trëng vµ ph¸t triÓn lîng
lín tÕ bµo cña cïng mét loµi
3.1. ThÕ hÖ sinh trëng cña vi sinh vËt
Thêi gian thÕ hÖ (tg), hay thêi gian béi ®«i ( td ),
tg = t* lg2 / ( lg xn - lg x0 ) (3.5)
sau:
- Tại thời điểm t0 = 0, sinh khối vi sinh vật là x0,
- Sau 1 thế hệ t1, sinh khối là: x1 = 2x0
- Sau 2 thế hệ t2, ta có : x2 = 2x1 = 2 2 x0
- Và sau n thế hệ tn ta có : xn = 2 n x0
(Với x là sinh khối khô hay số tế bào VSV).
Lấy logarit 2 vế đối với :
lgxn = nlg2 + lgx0
Mà n = tn/tg, với t = tn là thời gian nuôi cấy. Thay n vào
ta có :
tg = t* lg2 / ( lg xn - lg x0 )
Thời gian thế hệ (tg) thu được ở đây là giá trị
trung bình

4
 8/17/2023

3.2. Các pha sinh trưởng phát triển của VK

Pha lag (pha tiềm tàng), pha log, pha dừng và
pha suy tàn .
3.2.1. Pha lag (pha thích ứng)
+ Trong khoảng thời gian đầu số tế bào không
thay đổi (ko tăng), nhưng thành phần tế bào thay
đổi mạnh mẽ.
+VSV thích nghi với môi trường mới
+ Trạng thái sinh lý của giống có ý nghĩa quyết
định. (giống là các VSV thể sinh dưỡng, giống là
các tế bào dạng không phát triển (bào tử, đính
bào tử, VSV từ môi trường nghèo).

3.2.2. Pha log ( pha lũy thừa ) 3.2.2. Pha log ( pha luü thõa )
Nếu ta gọi x là nồng độ sinh khối khô của VSV trong - Khi dinh dưỡng cạn dần, nghiên cứu về
dịch lên men thì dx/dt là tốc độ tăng trưởng sinh
sinh trưởng và phát triển của VSV,
khối trong một đơn vị thời gian. Gọi  tốc độ tăng
trưởng sinh khối riêng của VSV ta có: Monod thấy rằng tốc độ sinh trưởng
= *
1 dx riêng  phụ thuộc vào nồng độ các chất
x dt ức chế
Giả sử x = không đổi ( const. ), ta có:
 = m*S/(KS + S )
t
dx
 x   dt
x0 0
 ln x = μt + ln x0 - Khi có nhiều chất dinh dưỡng bị cạn kiệt
 x  x0 * et  = m*(k1S1/(K S1+ S1)+ k2S2/(K S2+
S2)+...+ kjSj/(KSj + Sj))/ kj
- Hiện tượng sinh trưởng kép.

5

3.2.3. Pha dừng hay pha ổn định
Trong pha dừng này rất nhiều sản phẩm
trao đổi chất có giá trị ( kháng sinh,
vitamin, v.v...) được tạo thành
3.2.4. Pha suy tàn
Đặc trưng của pha này là các chất dinh
dưỡng bị cạn kiệt, năng lượng của tế bào
giảm đến tối thiểu.Tế bào chết đi theo quy
luật khi tăng trưởng trong chu kỳ sinh
trưởng.
4.3. Các vitamin
Nhiều loài VSV có khả năng sinh tổng hợp
được vitamin
+ Ergocalciferol (Vitamin D) có nhiều trong
nấm men (Sac. carlsbergensis)
+ Thiamin (Vitamin B1) có trong Ps.
fluorescens,
+ Pyridoxin (Vitamin B6) có trong Aerobacter
aerogenes,
+ Vitamin B2 (riboflavin) (A.g), VB12 do …
8/17/2023
4. Các sản phẩm trao đổi chất của VSV
Có thể là có haị đối vớiâmcon người, nhưng
cũng có thể là sản phẩm hữu ích.
4.1. Độc tố
Ngoại độc tố
Nội độc tố
4.2. ChÊt g©y sèt
Pyrogen Chất gây sốt không bị nhiệt độ phân
hủy. Để loại bỏ chất gây sốt lọc qua phếu lọc
thủy tinh G5 hay màng lọc amiăng. Nước dùng
pha tiêm nhất thiết không được phép chứa chất
gây sốt.
4.4. CÁC KHÁNG SINH
Định nghĩa kháng sinh
+ Kháng sinh là những sản phẩm trao
đổi chất tù nhiên được các VSV tạo ra,
có tác dụng ức chế phát triển hoặc
tiêu diệt chọn lọc đối với các VSV
khác.
6
 8/17/2023

4.4. CÁC KHÁNG SINH Các đích tác động chính của kháng sinh
Định nghĩa kháng sinh
Tất cả các hợp chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc
tổng hợp có tác dụng ức chế hoặc tiêu diệt chọn
lọc đối với các VSV nhiễm sinh (cũng như cả TB
ung thư) ở nồng độ thấp, mà không có tác dụng
hoặc tác dụng yếu lên người, động vật hoặc
thực vật bằng con đường cung cấp chung.

Cơ chế kháng thuốc kháng sinh của vi khuẩn

Cơ chế tác động của kháng sinh
 Tổng hợp thành tế bào: β -lactam
 Màng tế bào: valicomycin
 ADN: Actinomycin
 Tổng hợp protein: Aminoglycosid
 Trao đổi chất hô hấp: antimycin
 Trao đổi chất folat: Sulfamid
* Kháng thuốc là hiện tưởng VSV mất đi tính nhạy
cảm ban đầu của nó trong một thời gian hay vĩnh
viễn với tác dụng của kháng sinh hay hóa trị liệu.
* Những hạn chế khi xác định sự nhạy cảm của
VK với KS.
+ Khảo sát độ nhạy kháng sinh rất khó khăn
+ Vấn đề sử dụng kháng sinh hiện nay

7

Kháng thuốc
Kháng thuốc tự nhiên:
+ Là đặc trưng của từng nòi VSV nhất định đối
với 1 số KS nhất định nào đó
+ Tính chất này đã có sẵn từ trước khi sử dụng
KS đó.
Kháng thuốc mới nhận:
VSV phát triển với hàm lượng cao đáng kể so với
VSV mà nó bắt nguồn
CƠ CHẾ DI TRUYỀN HỌC TÍNH KHÁNG
THUỐC
Kháng thuốc do đột biến nhiễm sắc thể :
+ Kiểu streptomycin ( xuất hiện mạnh mẽ )
+ Kiểu penicillin ( từ từ nhiều bước )
Kháng thuốc plasmid ( phổ biến chiếm 90 %
sốVSV kháng thuốc)
+ Cơ chế di truyền biến nạp, tải nạp, tiếp hợp
+ Hiện tượng kháng chéo
8/17/2023
Kháng thuốc -Đề kháng giả
Vi khuẩn có biểu hiện đề kháng nhưng không do
nguồn gốc di truyền.
VD: +Vi khuẩn nằm tại các ổ apxe lớn hoặc các
tổ chức hoại tử bao bọc => KS không thấm vào
ổ viêm.
+Vi khuẩn ở trạng thái nghỉ (không phát
triển, không chuyển hóa) => KS ức chế quá
trình tổng hợp chất ko có tác dụng.
+ Hệ thống MD suy giảm or chức năng của
Đại thực bào bị hạn chế =>cơ thể không đủ loại
bỏ VK bị KS ức chế, hết KS VK phục hồi và
phát triển trở lại.
CƠ CHẾ SINH HÓA KHÁNG THUỐC
MỚI NHẬN
• Thay đổi tính thấm thành tế bào
Enzym chịu trách nhiệm tính thấm thay đổi, do
đó KS không qua được thành tế bào.
• Vô hiệu hóa KS bằng enzym
+ β - lactamase phá vỡ vòng lactam của β-lactam
+ Adenylase và phosphorylase tác dụng lên cấu
trúc của Aminosid.
Thay đổi phân tử đich
Hoạt hóa con đường trao đổi chất thay thế khác
8
 8/17/2023

VÞ trÝ cña β-lactamase Vô hiệu hoá các kháng sinh bằng enzym

Phosphoryl hoá
Acetyl hóa

H OH
H H2N
OH
R CH3 R CO N S
CO N S OH
O NH2
CH3 HO O
N OH
N O R' H2N
O O
COOH HO O
O
COOH H2N NH2 Acetyl hoá

Vô hiệu hoá các Cloramphenicol bằng

enzym acetyltransferase
O

C CHCl2

H NH2

O 2N C C CH2OH
H
OH

Acetyl hóa

9

Cơ chế lan truyền đề kháng
Trong TB: gen đề kháng có thể truyền từ phân tử
ADN này sang phân tử ADN khác trong cùng
một TB
Giữa các TB: Thông qua các hình thức tiếp hợp,
tải nạp, biến nạp
Trong quần thể VSV: Thông qua chọn lọc dưới
tác dụng của KS=> VK có gen kháng phát triển
Trong quần thể đại sinh vật: VK đề kháng lây
truyền từ người này sang người khác qua con
đường trực tiếp hoặc gián tiếp.
8/17/2023
5. Các tác nhân sát khuẩn
5.1. Các tác nhân vật lý
Nhiệt ẩm, khô
UV, tia gama
5.2. Các tác nhân hoá học
 Phenol, etanol
 Các chất chứa Halogen hoạt động: cloramin B
 Các chất chứa oxy hoạt động: H2O2, KMnO4
 Chứa kim loại nặng: Hg2Cl2, timerosel
 Các chất tẩy rửa, formaldehyd
10
8/17/2023

11