Fili 102 (eksplanasyon)

TEORYA NG BANGA

Sa sanaysay na pinamagatang “Kaalamang Bayang Dalumat ng Pagkataong Pilipino” na pinag

sikapang ipaliwanag ng antropologo na si Propesor Prospero Covar, kabilang na dito ang
“Pagkatao at Katauhan”. Bago ang lahat, bilang mamamayang Pilipino may kasabihan tayo na
“Madali ang maging tao; Mahirap magpakatao”. Ano nga ba ang nais ipahiwatig ng kasabihang
ito? Sa ganang akin, sa katagang “Madali ang maging tao”, ay siyang tunay ano po, sapagkat
tayo ay nilalang ng ating dakilang Panginoon bilang tao dagdag pa dito isinilang tayo sa mundo
ng ating mga ina bilang tao sa madaling sabi tayo ay nakatadhana na maging tao. Sa kabilang
banda, “Mahirap magpakatao”. Bakit nga ba mahirap ang magpakatao? Sa ganang akin mahirap
ang magpakatao sapagkat tayong mga tao ang responsable dito partikular na sa ating mga buhay
at bukod pa nasa atin mismong mga palad ang ating pamamaraan sa kung paano tayo kikilos ng
naaayon sa ganap natin sa mundo o lipunang ating ginagalawan. Sa madaling sabi, ang pagiging
tao ay isang prosesong bayolohikal at ang pagpapakatao ay naaayon sa prosesong kultural.

Saan nga ba nanggaling ang metapora ng Banga?

Metapora ng Katawan at Banga

Kung tayo po ay nagbabasa ng bibliya, ating mapapansin at mababasa na tayong pong mga tao
ay nagmula sa isang kipil ng putik, na siyang hiningahan ng Panginoon at naging si Adan. Ito ay
palasak na pananampalatayang Kristiyano, kung kaya’t sinasabi na kapag tayong mga tao ay
pumanaw sinasabi na sa alabok tayo nagmula at sa alabok ri tayo babalik.
Samakatuwid, sa putik nagbuhat ang banga kagaya ng kung saan nagmula tayong mga tao.
Bilang tao ang katawan natin ay parang banga. Kung atin titignan ang wangis ng banga ito ay
may labas, loob, at ilalim. Gayundin naman ang kaluluwa ng tao. Sisidlan ng banga. Ang laman
nito ay kaluluwa. Sa ilalim tumatahan ang kaluluwa kaniig ng budhi.

Istruktura ng Pagkataong Pilipino

(ipakikita yung eskima 1.0)

Ang pag uugnay ng iba’t-ibang konsepto ay isang pagtatangka na makabuo ng isang sistema o
teorya tungkol sa pagkataong Pilipino.

Labas, Loob, at Lalim

Tambalang lapit ang pamamaraan sa pag dalumat ng pagkataong Pilipino.
Kung may labas may loob
Kung may kaluluwa may budhi
(ipakikita yung eskima 2.0)
Tambalang Labas, Loob at Lalim

Ayon kay Covar tambalang lapit ang nagbuyo sa kanya upang saliksikin ang konsepto ng
pagkataong panlabas. Bukod dito siya ay sumulat ng isang patulang sanaysay na may pamagat na
“Mukha”. Dahil sa mukha masasalamin ang samu’t-saring karanasan. Salamin ang mukha ng
damdami’t kalooban ng pagkataong nililok ng kulturang karanasan.
Ang loob ang pinag-ukulan ng maraming pag-aaral. Kabilang na si Kaut sa konsepto ng utang
na loob, sina Lynch at Hollsteiner sa pagtanaw ng utang na loob para sa mga Pilipino, si Ileto
sa aklat niyang “Pasyon and Revolution” na tiningnan ang lakas ng loob sa konteksto ng
kasaysayan, si De Mesa sa pag-aaral ng teolohiya ang loob ng Diyos sa tao at ng tao sa Diyos, si
Salazar sa konsepto ng loob at labas, si Enriquez sa yaman ng kalooban, si Alejo na nagsabi na
ang loob ay may laman, lalim, at lawak, at si Mercado na kinalasipay ng limang kategoryang:
intelektuwal, emosyonal, bolisyunal, etikal at sari-sari.
Malalim at malawak ang pinag-ugatan ng konseptong loob. Mula sa salitang ugat na loob,
nakakagawa tayo ng mga salitang kalooban ng Diyos, saloobin, kaloob, looban, magandang
loob, at iba pa.

Pagtatakda ng Bahagi ng Katawan

May mga pares ng bahagi ng katawan ang nagtatakda ng pagkataong Pilipino. Ang tambalan ay
nabuo ayon sa konsepto ng tambalan ng labas at loob.
● Mukha at isipan
Ang bawat bahagi ng mukha ay may sari-sariling kakanyahan.
Halimbawa:
Malapad ang noo matalino
Salubong ang kilay matapang, galit, mainitin ang ulo
Sa kabilang banda, ang isip ang pinagmulan ng diwa, kamalayan, ulirat, talino at bait. Sa
pag-iisip din nakasalalay ang pag-unawa.
● Dibdib at puso
Sa mga Pilipino ang pag-aasawa ay tinutukoy na pag-iisang dibdib at hindi pag-iisang puso.
Marahil ang pag-aasawa ay dapat dibdiban at hindi isang biro. Maliban sa dibdiban, mayroon
din tayong ginagamit na maluwag ang dibdib, masikip ang dibdib at mababang dibdib. Ang
mababang dibdib ay wala pong kinalaman sa malaki ang hinaharap. Ang dibdib ay kaugnay ng
mga salitang “damdam” at “dama.” Ang dibdib ang siyang pandama ng damdamin.
● Tiyan at bituka
Kaunti lang ang may talinhaga na may kaugnayan sa tiyan at bituka. Ang pariralang “malaki ang
tiyan” ay maaaring mangahulugang: busog, matakaw, may bulate sa tiyan o mapagkamkam.
Ang katambal nito na “maliit o walang tiyan” ay maaaring: gutom, mahirap o kulang sa kain.
Ang “bitukang sala-salabid” naman ay nangangahulugang buhay na punong-puno ng balakid.
Ito’y naglalarawan ng kalagayan ng pagkatao.
 ● Sikmura at atay
Ang mga pariralang kaugnay sa sikmura ay: masama, malakas, maghapdi o maasim. Ang
sikmurang masama ay nangangahulugang di-mabuting pakiramdam. Ang mahapding sikmura o
nangangasim ay ngangahulugang hindi matanggap ang isang bagay. Malakas ang sikmura ng
isang tao kung natatanggap niya ang lahat, lalo na yaong karima-rimarim na bagay o
pangyayari. Ang sikmura ay may kinalaman sa pagduwal o pagsuka o di-matanggap ng sikmura
ang pagkaing nilulon. Ang sikmura ay bahagi ng katawan na ginagamit na pagtantiya ng
damdamin, pag-iisip, kilos at gawa ng ibang tao. Samantala, sa katutubong pamayanan, ang atay
ay ginagamit na panawas ng mambubunong upang matamo ang magiging kapalaran ng isang
desisyon.
● Kaluluwa at budhi
Gaya nga ng sinabi na ang pagkataong Pilipino ay nabuo ayon sa konsepto ng tambalan ng
labas at loob at ng budhi at kaluluwa. Sa doktrina ng Simbahang Kristiyano, ang Tres Persona
ay binubuo ng Dios Ama, Anak at Espiritu Santo. Ang kaluluwa ay tumutukoy sa espirituwal na
aspeto ng tao habang ang budhi naman ay tumutukoy sa kanyang moral na aspeto. Naging
bayolohikal ang pinag-uugatan ng Santicima Trinidad. Dahilan sa sila ay persona, ang bawat
persona sa kanila ay mayroong katawan at kaluluwa.

Sikolohiya ng Pagkataong Pilipino

Atin pong mapapansin na ang pagkatao ng isang Pilipino ay nagbabago ngunit wala pang tiyak
na patunay kung anong parte ng pagkataong Pilipino ang nagbabago kung baga, nanatili tayong
nakagapos sa mga palatandaan lamang. Ang palatandaan ay pinahihiwatig sa pagbabago ng
damdamin, isipan, kilos, gawa, pati na ang wika. Ang mga pagbabagong ito kaipala ay itinakda
ng iba’t-ibang bahagi ng katawan at ng kaluluwa. Sa madaling salita, may dalawang klase ng
pagkataong klase ng pagkataong Pilipino na pinatotohanan ng pag-aaral ng tao: (1) likas na
pagkatao at (2) pagkataong may sapi. Marahil marami pang kategorya ng pagkatao ang ating
matatalos sa pamamagitan ng malawak at malalim na pag-aaral.