ΜΑΡΙΑ Π.

ΒΟΥΒΟΥΣΗ
φιλόλογος, Msc Επιστ. Εκπ. & διά βίου μάθησης

Οικισμοί του Δήμου Δεσκάτης στο Κατάστιχο

του κώδ. 248 του έτους 1771 της μονής Βαρλαάμ*

Τ ο βόρειο όριο της επισκοπής Σταγών διερχόταν από την περιοχή

της Δεσκάτης ήδη από τον 13ο αι., όπως προκύπτει από το χρυ-
σόβουλο του Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγου.1 Το όριο αυτό, κατερχόμενο
από το όρος Μπουνάσα, άφηνε την περιοχή της αριστερής όχθης του
χειμάρρου Σουσίτσα, της σημερινής Σιούτσας, που εκβάλλει στον Α-
λιάκμονα (κοντά στη σημερινή Παλιουριά της Δεσκάτης), στην επι-
σκοπή Γρεβενών και στη Δυτική Μακεδονία, καθώς και την περιοχή
της δεξιάς όχθης του στην επισκοπή Σταγών (Καλαμπάκας) και στη
Θεσσαλία.
Το 1881, όταν απελευθερώθηκε η Θεσσαλία και ενσωματώθηκε
στο ελληνικό κράτος, η περιοχή αυτή και ένα μικρό τμήμα γύρω από
τα σημερινά όρια των επαρχιών Καλαμπάκας-Γρεβενών, με 16 συνο-
λικά οικισμούς της επισκοπής Σταγών, παρέμειναν στην οθωμανική
επικράτεια έως το 1912.
Για λόγους εθνικούς, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ίδρυσε κατά το
1882 την αρχιεπισκοπή Δισκάτης και στη συνέχεια τη μητρόπολη Δι-

* Ευχαριστώ τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ και τον κ. Κώστα Σπα-
νό για τη διάθεση της Εικ. 1.
1. F. Miklosich – J. Müller, Acta et diplomata graeca medii aevi sacra profana,
τ. 5, Βιέννη 1887, σ. 272.
46 ΜΑΡΙΑ Π. ΒΟΥΒΟΥΣΗ

σκάτης,2 στην οποία υπήχθησαν οι αποκομμένοι από την επισκοπή

Σταγών οικισμοί. Η μητρόπολη Δισκάτης διαλύθηκε κατά το 1896,
ενώ η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποφάσισε να υπα-
χθεί η Δεσκάτη και οι γύρω οικισμοί της στη μητρόπολη Ελασσόνας –
στην οποία και ανήκουν σήμερα–, ενώ οι οικισμοί στα δυτικά της Δε-
σκάτης στη μητρόπολη Γρεβενών.
Στη μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων σώζονται 45 Κατάστιχα της
επισκοπής Σταγών,3 στα οποία υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για
τους οικισμούς της, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και οι
οικισμοί οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια. Οι πληροφορίες προ-
έρχονται από το Κατάστιχο του κώδ. 248 της μονής Βαρλαάμ.4 Το
Κατάστιχο αυτό αποτελεί ένα από 22 κατάστιχα εισπράξεων, στα
οποία καταχωρίσθηκαν τα χρηματικά ποσά τα οποία έλαβε ο επίσκο-
πος Σταγών από τους οικισμούς της περιφέρειάς του: το κανονικό,
δηλαδή η ετήσια εισφορά των οικογενειαρχών προς τον επίσκοπο, η
ιερολογία, δηλαδή η ετήσια εισφορά των εφημερίων προς τον επίσκο-
πό τους, και οι άδειες των γάμων.5
Το ποσό των κανονικών είναι πολλαπλάσιο του 25,6 ώστε μπο-
ρούμε να υπολογίσουμε τον αριθμό των οικογενειών κάθε οικισμού.
Οι άδειες των γάμων είχαν διαφορετικό κοστολόγιο. Για τον πρώτο
γάμο η επισκοπή ελάμβανε 135 άσπρα, για τον δεύτερο 270, ενώ για
τον τρίτο 405 άσπρα. Οι τέσσερις οικισμοί, που περιλαμβάνονται στο
φ. 11r, με τα αναφερόμενα στοιχεία, έχουν ως εξής:

2. K. Σπανός, «Η λιγόχρονη Μητρόπολη της Δισκάτης», Μακεδονικά 13 (1973)

403-415.
3. Ν. Α. Βέης, Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, τ. Β΄: Τα χειρόγραφα της Μονής
Βαρλαάμ, [ΚΕΜΝΕ/Ακαδημία Αθηνών], Αθήνα 1984, σ. 350.
4. Ευχαριστώ τον εκδότη του Θεσσαλικού Ημερολογίου κ. Κ. Σπανό για τη
διάθεση φωτοαντιγράφου από τον παραπάνω κώδικα.
5. Β. Κ. Σπανός, «Το κατάστιχο 23 της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Πλη-
ροφορίες για τους οικισμούς της Επισκοπής των Σταγών και τον πληθυσμό
τους (1759)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο 70 (2016) 37-39.
6. Β. Κ. Σπανός, «Το κατάστιχο 23 της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων»,
σ. 38.
ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΔΗΜΟΥ ΔΕΣΚΑΤΗΣ 47

1) Ζ η μ ν ι ά τ ζ ι (Ζημνιάτσι): η σημερινή Παλιουριά.

Η ιερολογία των ιερέων 480 άσπρα7
Τα κανονικά των χριστιανών 1.550
Ο Θεόδωρος παπά γάμος α΄ 135
Ο Γιάννης παπά γάμος α΄ 135
Ο Θανάσης Δημήτρη γάμος α΄ 135
Ο Θεόδωρος Στεφανή γάμος α΄ 135
Ο Θανάσης Δήμου γάμος α΄ 135
Ο Βασίλης Δήμου γάμος β΄ 270
Ο Γάννης Θύμιου γάμος β΄ 270
Ο Δημήτρης Γεωργίου γάμος β΄ 270
Ο Δήμος Αργύρη γάμος γ΄ 405
Με βάση το ποσό των κανονικών, το Ζημνιάτζι (Παλιουριά) περί
το 1771 είχε 62 οικογένειες (1.550:25 = 62).

2) Κ α τ ά κ α λ ο ν : η σημερινή Κατάκαλη.
Η ιερολογία των ιερέων 150 άσπρα
Τα κανονικά των χριστιανών 475
Ο Στάθης Ζήση γάμος α΄ 135
Με βάση το ποσό των κανονικών, το Κατάκαλον (Κατάκαλη)
περί το 1771 είχε 19 οικογένειες (475:25 = 19).

3) Κ ο μ μ ά τ ι : εγκαταλειμμένος οικισμός ανάμεσα στην Παλιουριά

και στη Δήμητρα.8
Η ιερολογία των ιερέων 150 άσπρα
Τα κανονικά των χριστιανών 550
Ο Χρύσος Παναγιώτη γάμος β΄ 270
Με βάση το ποσό των κανονικών, το Κομμάτι περί το 1771 είχε
22 οικογένειες (550:25 = 22).

4) Σ ί ν ι τ ζ α (Σίνιτσα): το σημερινό Τριφύλλι.

Η ιερολογία του παπά — άσπρα
Τα κανονικά των χριστιανών 175

7. Η τιμή του άσπρου ισοδυναμούσε με το 1/120 του οθωμανικού γροσίου.

8. Ευχαριστώ τον κ. Κώστα Σπανό για την πληροφορία αυτή.
48 ΜΑΡΙΑ Π. ΒΟΥΒΟΥΣΗ

Με βάση το ποσό των κανονικών, η Σίνιτζα (Τριφύλλι) περί το

1771 είχε 7 οικογένειες (175:25 = 7).

Εικ. 1. Κατάστιχο του κώδ. 248 της Ι. Μ. Βαρλαάμ (έτ. 1771), φ. 11r,
που περιλαμβάνει τους οικισμούς Σίνιτζα, Κατάκαλον, Κομμάτι, Ζημιάτσι.