Aleksandra Wolska 2preIB b

02.02.2023

Czy w Polsce przestrzega się praw mniejszości narodowych?

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku

regionalnym mniejszość narodowa to grupa obywateli danego kraju, która jest mniej liczna niż
pozostała część ludności Rzeczpospolitej Polskiej, ma świadomość własnej wspólnoty narodowej,
utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie, jej przodkowie zamieszkiwali
obecne terytorium Polski od co najmniej 100 lat, odróżnia się językiem lub kulturą i dąży do ich
zachowania. Jak wszyscy obywatele mają oni swoje prawa, jednak czy ich prawa są przestrzegane? W
mojej opinii nie, a w tym eseju postaram się przytoczyć argumenty i wskazać dowody, aby uzasadnić
tę tezę. Jednak wstępnie pragnęłabym przedstawić z grubsza mniejszości, jakie występują na terenie
Polski. Zgodnie z przepisami ustawy kraj ten zamieszkują przedstawiciele dziewięciu mniejszości
narodowych. Pierwszą i jednocześnie najliczniejszą są Niemcy. Według spisu ludności z 2011 roku
narodowość niemiecką zadeklarowało ponad 144 tysiące obywateli polskich. Po Ukraińcach, których
jest 50 tysięcy, na trzecim miejscu, z niewielką różnicą, pod względem liczebności, bo około 47
tysięcy, jest mniejszość białoruska. Przedstawiciele obu tych grup zamieszkują głównie tereny przy
wschodniej granicy naszego kraju. Kolejne miejsce, z 13 tysiącami osób, zajmują Rosjanie, a następne
Litwini, których liczba, podobnie jak Żydów to 7,5 tysiąca. Społeczność Ormian w Polsce liczy 2
tysiące osób, a osiedlili się na terenach tego kraju w wyniku repatriacji z ziem, które weszły w skład
Związku Radzieckiego. Ostatnimi, a zarazem nielicznymi grupami są Czesi i Słowacy, których liczba
to jedynie kilkaset osób.
II wojna światowa zamieniła wielokulturową II Rzeczpospolitą, której 1/3 stanowiły różne
mniejszości, w kraj prawie homogeniczny narodowo. Dlatego późniejszemu tworzeniu nowych
podstaw prawnych towarzyszyły starania o zapewnienie praw i wolności grupom, które stanowią
mniejszość społeczeństwa, a wyróżniają się odmienną kulturą, obyczajami, tożsamością narodową czy
religią. Wyrazem tego była Konstytucja z 1997 roku, w której w art. 35 wprost napisano, że
Rzeczpospolita Polska „zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i
etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz
rozwoju własnej kultury”. Art. 27 zaś zapewnia, że choć językiem urzędowym jest język polski, to
„przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów
międzynarodowych”. Następnie w 2005 roku przepisy te uzupełniono przez uchwalenie ustawy o
mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym będącą obecną podstawową
regulacją dotyczącą statusu prawnego mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Dokument ten
jest aktem prawnym liczącym 43 artykuły, podzielonym na sześć rozdziałów zawierających przepisy
ogólne, zasady używania języków mniejszości oraz przepisy dotyczące oświaty i kultury. Jednak jak
się to przekłada na rzeczywistość? Wydawać by się mogło, że żyjemy w kraju, gdzie zarówno prządek
prawny, jak i postawy społeczeństwa zapewniają nielicznym członkom mniejszości możliwość
spokojnego zachowania i rozwoju tożsamości narodowej. Nic bardziej mylnego. W Polsce można
dostrzec wyraźną nietolerancję wobec treści pamięci zbiorowej mniejszości narodowych. Największe
emocje budzi pamięć II wojny światowej, okazuje się, że duża część Polaków zapytana o inne narody
w tamtym czasie wymienia głównie Niemców, Rosjan, Ukraińców, Żydów i Anglików, z czego
pierwsze trzy nacje obsadzone zostają w roli wrogów. Wobec nich mamy do czynienia z wyraźną
dyskryminacją historyczną. Jej wyrazem bywa postawa wobec pomników i tablic fundowanych przez
środowiska mniejszości. Na pytanie, czy powinno się pozwalać mniejszościom narodowym
mieszkającym w Polsce na wznoszenie pomników upamiętniających ważne dla nich postaci i
wydarzenia? – „tak, zawsze” wynosiło tylko nieliczny procent odpowiedzi. Większość dodawała
dodatkowy warunek „jeśli nie wyraża treści sprzecznych z interesami Polski”. A przecież artykuł 6.
ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym mówi o tym, że zabrania
się dyskryminacji wynikającej z przynależności do mniejszości oraz, że organy władzy publicznej są
zobowiązane podejmować odpowiednie środki w celu ochrony tych osób.
Następnym przykładem jest realizacja praw mniejszości litewskiej, jednakże zanim o tym
chciałabym wyjaśnić znaczenie pojęcia jakim jest transliteracja, oznacza zapis tekstu odpowiednimi
znakami innego alfabetu niż pierwotny, bez tłumaczenia i uwzględnienia wymowy. Przechodząc do
sedna, w dzisiejszych czasach najwięcej Litwinów zamieszkuje województwo podlaskie, a w nim
gminę Puńsk, której stanowią ponad 75% mieszkańców. Skorzystali oni w 2006 roku z możliwości
wpisania do rejestru gmin, w których używany jest język pomocniczy (art. 9. ustawy o mniejszościach
narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, który zapewnia, że „przed organami gminy, obok
języka urzędowego, może być używany, jako język pomocniczy, język mniejszości”) oraz możliwości
zawartej w przepisie art. 12 ust. 1 u.m.n.e. („Dodatkowe tradycyjne nazwy w języku mniejszości mogą
być używane obok: 1) urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych, 2) nazw ulic –
ustalonych w języku polskim na podstawie odrębnych przepisów”) i dzięki zapisom ustawy obok
polskich nazw 30 wsi wprowadzono także tradycyjne nazwy miejscowości pisanie w języku
litewskim. Niestety doszło do zamalowania kilkunastu tablic. Po tym zdarzeniu na kilka miesięcy
zdjęto tablice z dwujęzycznymi nazwami.
Oczywiście przykładów jest znacznie więcej, jednakże wydaje mi się, że taka ilość wystarczy
aby dojść do konkluzji, czy prawa mniejszości narodowych w Polsce są przestrzegane? Przedstawione
przeze mnie przykłady i argumenty dowodzą, że nie. Chociażby patrząc na zjawisko niechęci oraz
dyskryminacji w stosunku do pewnych mniejszości jedynie ze względu na udział tych narodowości w
historii, wandalizmu fundowanych przez nie pomników czy legalnie nabytych tablic, których
zadaniem było wyłącznie zachowanie język mniejszości poza granicami ich państwa. Pomimo
artykułu 35 Konstytucji Rzeczypospolitej czy ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz
o języku regionalnym, które dowodzą, iż polskie ustawodawstwo faktycznie zwraca wręcz szczególną
uwagę na prawa mniejszości narodowych, te wciąż nie są przestrzegane na tyle, na ile powinny.

Bibliografia
 Zbigniew Smutek, Beata Surmacz, Jan Maleska, Podręcznik do szkół ponadpodstawowych:
Wiedza o społeczeństwie, OPERON, 2020
 Jędrzej Błaszczak, Problemy nauk prawnych. Tom 13. Realizacja praw mniejszości
narodowych w Polsce na przykładzie mniejszości litewskiej, Wrocław, 2019
 Joanna Beata Banach-Gutierrez, Mariusz Jabłoński, Aktualne problemy ochrony wolności i
praw mniejszości w Polsce i na świecie, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, 2017
 Wikipedia, Mniejszość narodowa, https://pl.wikipedia.org/wiki/Mniejszo%C5%9B
%C4%87_narodowa

Akty prawne
 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku
regionalnym (Dz. U. 2017 poz. 823).
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 78
poz. 483)