Professional Documents
Culture Documents
Latinskiy Perevod 2015
Latinskiy Perevod 2015
МЕТОДИЧНІ ВКАЗІВКИ
з латинської мови
для студентів філологічного факультету
Луганськ 2014
1
МІНІСТЕРСТВО ОСВІТИ І НАУКИ УКРАЇНИ
СХІДНОУКРАЇНСЬКИЙ НАЦІОНАЛЬНИЙ УНІВЕРСИТЕТ
ІМЕНІ ВОЛОДИМИРА ДАЛЯ
МЕТОДИЧНІ ВКАЗІВКИ
з латинської мови
для студентів філологічного факультету
ЗАТВЕРДЖЕНО
на засіданні кафедри
іноземних мов
протокол № 6
від 31.03.14
Луганськ 2014
2
УДК 811.124(076)
Укладач: Г.М.Курєнкова
3
ВСТУП
4
Урок 1.
5
ЛАТИНСЬКИЙ АЛФАВІТ
Латинський алфавіт склався на основі грецького, але був перейнятий
через етрусків. Він складається із 24 літер – 6 голосних та 18
приголосних.
Aa a (a) Nn en (n)
Bb be (b) Oo o (o)
Cc ce ( k, ts) Pp pe (p)
Dd de ( d) Qq ku (k)
Ee e ( e) Rr er (r)
Ff ef (f) Ss es (s)
Gg ge ( ge ) Tt te (t)
Hh ha ( h) Uu u (u)
I i (J j) i ( i, й ) Vv ve (v)
Kk ka (k) Xx ix (ks)
2. ФОНЕТИКА.
Голосні, дифтонги та диграфи
ДИФТОНГИ
ДИГРАФИ
Це дві голосні, які вимовляються як одна:
6
аё, аē [ае] áёr ( повітря)
оё, оē [ое] рoёta ( поет)
Сполучення І та J з голосними
Приголосні
ЛАТИНСЬКІ БУКВОСПОЛУЧЕННЯ
у позиції перед голосними вимовляються:
7
ГРЕЦЬКІ БУКВОСПОЛУЧЕННЯ:
ch [х] chárta (папір) chórus (хор)
sch [сх] schóla ( школа) schísma ( щілина)
th [т] théa (чай) theátrum (театр)
rh [р] rhýthmus ( розмірність) rhètor ( ритор, оратор)
ph [ф] philosóphia phásіs ( період)
3. ПРАВИЛО НАГОЛОСУ.
Поділ на склади відбувається по кількості голосних звуків. В латинській мові
склади рахуються від кінця слова:
3 2 1------------------------------ 4 3 2 1
po-pu-lus (народ) he-ro-ic-us (героїчний)
8
грецькими буквосполученнями: stó-ma-chus (шлунок)
ch, th, rh, ph:
Вправи:
І. Прочитайте терміни та поясніть вимову голосних, дифтонгів та диграфів:
1.Ager, bellum, dоmĭnus, ego, fаbŭla, fallo, filius, ille, liber, lupus, nauta, nos, puer, solus,
totus, tu, vita, vos, amīcus, castra, cum, deleo, fеmĭna, fero, gigno, iste, longus, malo, nolo, paro,
pello, porto, aēr, praesidium, verus, volo, auctor, labor, auxilium, virgo, anĭmus, opus, orno, alo,
anĭmal;
2.audax, bene, premo, teneo, caedo, sub, nomen, omnis, aestas, ars, brevis, coepi, lex, mare,
pater, puella, fortis, augeo, pastor, ago, mons, aequus, novus, primus, orior, manus, parvus,
praesum, ipse, jus, fama, judex, inter, ventus, proelium, unus, juvěnis, multus, juvo, justus,
injuria, iter .
ІI. Прочитайте терміни та поясніть вимову приголосних, латинських та грецьких
буквосполучень:
1.vinco, cіvĭtas, corpus, caput, celer, civis, сolo, cornu, canis, classis, cor, curro, accipio,
еdŭco, exеrcĭtus, duco, cognosco, campus, оcŭlus, nascor, causa, scio, commūnis, creo,
auctоrĭtas, cultus, carmen, centum, clamo, difficĭlis, canto, decem, contra, cado, cupio, rectus;
2.progredior, legātus, gloria, ingenium, hic, hiems, regio, pingo, gravis, genus, homo, honor,
conjungo, gens, gladius, fuga, gradus, grandis, ignis, rogo, tego, pugno, navĭgo, aggredior, hostis,
prohibeo, gero, nihil;
3.parens, ipse, felix, studium, tempus, tres, sermo, sine, sapiens, pars, vulnus, trans, rex, sed,
statuo, murus, velox, spes, os, malus, signum, mors, levis, ludus, lux, magnus, dies, exprĭmo,
fides, pax, miles, mos, flos, avis, domus, virtus, post, res, sal, sensus, nullus, solvo, navis, pes,
semen, senex, servo, summus, talis, dux, finis, plenus, silva;
4.gratia, constituo, ratio, eques, testis, satis, suus, sententia, sequor, quantus, reliquus, nuntio,
antiquus, relinquo, loquor, quālis, pulcher, institūtum, quaero, quam, bestia, colloquium, initium.
ІІІ. Прочитайте терміни та поясніть правильну постановку наголосу:
1.Passus, floreo, intersum, memoria, voluntas, medius, narro, appello, autumnus, annus,
venio, promitto, fructus, schola, victoria, potestas, rapio, moveo, natūra, imperātor, finio, cresco,
defendo, conficio, contendo, compăro, рerspicio, patria, mortālis, liběro, dormio, numěrus,
morior, arbor, extrēmus, arbitror, servio, possum, provincia, necessarius, experior, secundus,
exerceo, voluptas, accūso, studeo, officium, maneo, fugio, inimīcus, invenio, impěro, alius,
supěro, videor, intellěgo, littěra, exemplum, censeo, varius, sedeo, socius, soleo, tantus, mille,
mundus, fatum, mater, plebs, faber, porta, terra.
IV. Використовуючи попередні три вправи, випишіть із них слова, що мають:
1. дифтонги;
2. диграфи;
3. латинські буквосполучення;
4. грецькі буквосполучення;
5. довгий за природою другий від кінця склад;
6. довгий за позицією другий від кінця склад: випишіть лише трискладові слова.
9
Урок 2.
відміна 1 2 3 4 5
Gen.sing. - ae - i - is - us - ēi
У словнику всі
латинські іменники записуються у словниковій формі, яка складається із: іменника у
Nom.sing., закінчення іменника у Gen.sing. та скороченого визначення роду – m , f або
n:
10
моряк; patriōta, ae, m; athlēta, ae, m. Відмінюються вони так само, як і іменники
жіночого роду.
Sing. Plur.
Nom. forma formae
Gen. formae formārum
Dat. formae formis
Acc. formam formas
Abl. forma formis
Voc. forma formae
СЛОВОТВІР: СУФІКСИ
Найуживанішими суфіксами І відміни іменників є:
4. Вираження заперечення.
Заперечення здійснюється за допомогою частки non, при цьому конструкція речення
не змінюється: In luna vita non est. – На місяці немає життя. Це ж саме може виражатися і
без частки non за допомогою заперечного слова: In luna nulla vita est (досл.: «на місяці
ніяке життя є»). Як бачимо, у латинській мові в заперечному реченні, як і в нових
західноєвропейських мовах, може стояти лише одне заперечення, виражене або часткою
11
non, або заперечним словом. Якщо ж у реченні вжито два заперечення, то сказане набуває
підкреслено ствердного змісту.
Вправи:
12
2. Ibi victoria, ubi concordia.- Там перемога, де згода.
3. Scientia potentia est.- Знання – сила.
4. Experientia est optĭma magistra.- Досвід – найкращий вчитель.
5. Aurōra musis amīca.- Аврора – подруга Муз.
6. Nulla est doctrīna sine lingua Latīna.- Немає науки без латини.
7. Ad Kalendas Graecas.- До грецьких календ (тобто ніколи, бо календи – перше число
кожного місяця – існували лише у римлян).
8. Persōna grata. – Повноважна особа, дипломат (досл.: приємна, бажана особа).
9. Terra incognĭta.- Невідома земля.
10. Tabŭla rasa.- Чиста дошка (про розум дитини).
11. Sub rosa.- Під розою, таємно.
12. Ubi bene, ibi patria.- Де добре, там батьківщина.
13. Non scholae, sed vitae discĭmus.- Не для школи, а для життя вчимося (тобто для себе).
14. Aquĭla non captat muscas.- Орел не ловить мух.
15. Roma aeterna.- Вічний Рим.
Урок 3.
1.Загальні відомості про граматичні категорії дієслів.
2.Словникова форма дієслів.
3.Утворення теперішнього часу дієслів.
4.Утворення наказового способу дієслів.
13
Словникова форма дієслів у словнику записується скорочено:
amo, āvi, ātum, āre (I) - любити
dormio, īvi, ītum, īre (IV) – спати
Визначення дієвідміни дієслів відбувається по закінченню інфінітива :
І – āre – ignorāre – не знати, stimulāre - прискорювати
II – ēre – vidēre - бачити, valēre – бути здоровим
III – ěre – agěre - діяти, dicěre – говорити
IV – īre – venīre - приходити, audīre - слухати
3.Утворення теперішнього часу дієслів. Дієслово- зв’язка „ бути”.
Для утворення теперішнього часу дієслів використовується дієслівна основа
інфекта, яку можна визначити по формі Infinitivus відкиданням закінчення – re для І,
ІІ та IV дієвідмін, та - ěre для III дієвідміни:
Відмінювання дієслова – зв’язки „ бути” (sum, fui, -, esse ) у Praesens ind. act.:
14
Sing. 1. sum – я є Plur. 1. sumus – ми є
2. es – ти є 2. estis – ви є
3. est – він, вона, воно є 3. sunt – вони є
N.B. 4 дієслова ІІІ дієвідміни, а саме: ducĕre (вести), dicĕre (говорити), facĕre (робити)
та ferre (нести) мають особливості в утворенні імператива.
Форма імператива 2 особи однини цих дієслів уявляє собою чисту основу інфекта:
duc! – веди! dic! – говори! fac! – роби! та fer! – неси!
Утворення форми імператива 2 особи множини відбувається за загальним зразком,
тобто до основи інфекта додається поєднувальна голосна -ĭ- та закінчення -te:
ducĭte! – ведіть! dicĭte! – говоріть! facĭte! – робіть! та ferte! – несіть
Для вираження заборони в латинській мові вживається аналітична форма, яка
складається із сполучення слів noli (sing.) або nolīte (plur.) та інфінітива дієслова:
Sing.: noli ignorāre! - не зневажай! noli tacēre! - не мовчи!
Plur.: nolīte ignorāre! – не зневажайте! nolīte tacēre! – не мовчіть !
Вправи:
І. Прочитайте та перекладіть ріднoю мовою речення:
1.Schola viam scientiārum monstrat. 2.Patriam amāre et defendĕre debēmus. 3.Natūra vitam
terrae quotannis renŏvat. 4.Non est facĭle mutāre natūram. 5. Scientia et potentia humāna
coincĭdunt. 6.Amicitia vitam ornat. 7.Nemo nimiae fortūnae credĕre debet. 8. Tantum scīmus,
quantum memoria tenēmus. 9.Non poena, sed natūra ab injuria arcĕre debet. 10.Qui tacet,
consentit. 11.Quod agĭtis, bene agĭte. 12.Quod nescis, noli dicĕre. 13.Bene dicis, sed male agis.
14.Quis in vita nunquam errat? Qui nihil agit.
De puellis Romānis
Tullia et Iulia puellae Romānae sunt. Tunĭcae puellārum albae sunt. Puellae in silvam
propĕrant, in silva cantant et saltant. Syra puellas vocat: «Tullia! Iulia! Properāte! Cena parāta
iam est!» Puellae Syrae obtempĕrant, in villam propĕrant, sed Tullia maesta est et flet. Genae
puellae lacrĭmis madĭdae sunt. «Cur, Tullia, fles?» - Syra puellam rogat. Et Tullia: «Poenam
timeo, - inquit, - nam tunĭca nova iam sordĭda est». Syra ridet et puellam nova tunĭca ornat. «O,
quam (= яка) bona es, Syra!» – puellae ancillam laudant.
15
De Germania antiqua
Gajus Julius Caesar et Publius Cornelius Tacĭtus vitam incolārum Germaniae antiquae
descrībunt. Incŏlae Germaniae antiquae agricultūrae non student et littĕras neglĭgunt. Vita
incolārum libĕra est, nam nulla disciplīna impĕdit. Incŏlae Germaniae excelsam statūram habent,
in pugnis hastas et sagittas gerunt, galeas non habent.
ІІI. Від наступних дієслів утворіть такі форми: повну форму інфінітива, основу
інфекта, стверджувальні форми наказового способу теперішнього часу.
Зразок:
amo, āre – amāre, amā-, ama! – люби! amāte! – любіть!
VII. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
Дебет, кредит, кредо, нігілізм, мутація, гуманний, потенціальний, орнамент, меморіал,
натуральний, консенсус, агент, античний, вітаміни.
16
6. lacrimāre gaudio - плакати від радощів
7. vale, bene vale et me dilĭge – прощавай, бувай здоровий та люби мене (в кінці листа)
Урок 4.
1. ІІ відміна іменників.
2. Словотвір: суфікси іменників ІІ відміни
3. Прикметники І-ІІ відмін
4. Присвійні займенники
5. Суфікси прикметників І-ІІ відмін
6. Граматичнй аналіз речення. Порядок слів
7.Порівняльна таблиця відмінювання іменників І-ІІ відмін.
1. ІІ відміна іменників
До ІІ відміни належать іменники переважно чоловічого роду із закінченнями у
Nom. sing. – us, - er та середнього роду із закінченням – um, а у Gen. sing. вони мають
закінчення - i, напр.:
Сюди належать також декілька іменників жіночого роду із закінченнями: у Nom. sing.
– us та у Gen. sing. - i, напр.: methŏdus, i, f – метод; períŏdus, i, f – період;
Sing. Plur.
Nom. popǔlus magister Nom. popǔli magistri
17
Abl. popǔlo magistro Abl. popǔlis magistris
Voc. popǔle! magister! Voc. popǔli ! magistri !
Sing. Plur.
Nom. exemplum Nom. exempla
Gen. exempli Gen. exemplōrum
Dat. exemplo Dat. exemplis
Acc. exemplum Acc. exempla
Abl. exemplo Abl. exemplis
Voc. exemplum Voc. exempla
18
Прикметники жіночого роду відмінюються за І відміною, чоловічого та середнього –
за ІІ відміною іменників. Основа прикметників визначається за формою жіночого роду,
відкидаючи закінчення:
pulchra – pulchr-; liběra – liber- ; magna – magn- ; varia – vari-.
Sing.
m f n
Nom. pulcher pulchra pulchrum
Gen. pulchri pulchrae pulchri
Dat. pulchro pulchrae pulchro
Acc. pulchrum pulchram pulchrum
Abl. pulchro pulchra pulchro
Voc. pulcher pulchra pulchrum
Plur.
m f n
Nom. pulchri pulchrae pulchra
Gen. pulchrōrum pulchrārum pulchrōrum
Dat. pulchris pulchris pulchris
Acc. pulchros pulchras pulchra
Abl. pulchris pulchris pulchris
Voc. pulchri pulchrae pulchra
4. Присвійні займенники
До І-ІІ відмін відносяться також присвійні займенники. Оскільки вони мають такі ж
самі закінчення, як і прикметники І-ІІ відмін, то і відмінюються вони також за їхнім
зразком. До присвійних займенників відносяться:
meus, a, um – мій, моя, моє noster, tra, trum – наш, наша, наше
tuus, a, um – твій, твоя, твоє vester, tra, trum – ваш, ваша, ваше
suus, a, um – свій, своя, своє
19
- ān-us приєднується до основи іменника та Romānus, a, um (римський);
утворює прикметники І-ІІ відмін зі Latīnus, a, um (латинський)
- īn-us
значенням якості або приналежності
20
Plur. -i (m) - ōrum - is -os (m) - is - i (m)
ІІ - a (n) - a (n) - a (n)
Вправи:
І. Прочитайте та перекладіть рідною мовою речення:
1.Inter domĭnum et servum nulla amicitia est. 2.Natūra sanat, medĭcus curat morbos. 3.Non
muri, sed viri sunt praesidia oppidōrum. 4.Patriam in pericŭlis viri defendĕre debent. 5.Si multos
amīcos habes, magnas divitias habes. 6.Bellum, quod oppressos popŭlos libĕrat, justum est.
7.Lectio sine stilo vel calămo somnus est. 8.Pauci ex multis sunt amīci, qui certi sunt. 9.Neque
ingenium sine disciplīna aut disciplīna sine ingenio valet. 10.Corvus ocŭlum corvi non eruit.
11.Si amīcus meus es, tui amīci mei sunt. 12.Nemo patriam suam amat, quia magna, sed quia sua
est. 13.Suus rex regīnae placet. 14.Lutetia est oppĭdum Parisiōrum, quod posĭtum est in insŭla
fluvii Sequănae. 15. Qui discit sine libro, is aquam haurit cribro.
VI. Від наведених слів утворіть іменники IІ-ої відміни за допомогою таких
суфіксів:
21
imitāre (копіювати); delectāre (забавляти); impedāre
(перешкоджати); vestīre (одягати)
- orium conservo, āvi, ātum, āre (зберігати);
laboro, āvi, ātum, āre (працювати);
dirĭgo, rexi, rectum, ěre (керувати);
lego, legi, lectum, ěre (читати);
cremo, āvi, ātum, āre (спалювати);
ambŭlo, āvi, ātum, āre (прогулюватися);
sano, āvi, ātum, āre (оздоровлювати);
observo, avi, ātum, āre (спостерігати)
- arium aqua, ae, f; terra, ae, f; glossa, ae, f (мова ); vocabŭlum, i, n (слово);
inventum, і, n (винахід); Calendae, ārum, f (календи);
delphīnus, i, m; insectum, i, n (комаха)
- arius herba, ae, f; ager, gri, m; frumentum, i, n (зерно, хліб); arena, ae, f
(пісок); bestia, ae, f; argentum, i, n(срібло); bibliotheca, ae, f; ferrum,
i, n (залізо); liber, bri, m; adversus, a, um (протилежний,
супротивний), antiquus, a, um
VIII. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
мур, бібліотекар, президія, консерваторія, окуляри, фундамент, дисципліна,
домінувати, медик, лабораторія, ліберальний, дельфінарій, ера, ініціювати, акваріум,
популярний.
IX. Проаналізуйте фразеологізми, використовуючи їх, складіть 5-7 речень та
перекладіть їх рідною мовою.
1. dicti studiōsus – любитель поговорити
2. distorquĕre ocŭlos – витріщити очі
3. evehĕre alĭquem in caelum – підносити когось до небес
4. explēre anĭmum gaudio – наповнити душу радістю
5. grandia exempla – переконливі приклади
6. incursāre ocŭlis – кидатися в очі
7. ocŭli anĭmi indĭces - очі – дзеркало душі
8. indignum! – ганьба!
9. inīqui ocŭli – заздрісні очі
10. inīquo anĭmo – з невдоволенням
11. speciōsus titŭlus - пристойний привід (предлог)
22
5. Curricŭlum vitae.- Біографія (досл.: пробіжка по життю)
6. Ab ovo usque ad mala.- Від яйця до яблук (від початку до кінця)
7. Otium post negotium. – Відпочинок після праці.
8. Inter arma silent Musae.- Коли гримить зброя, Музи мовчать.
9. De mortuis aut bene, aut nihil.- Про мертвих або добре, або нічого (слід говорити)
10. Aut cum scuto, aut in scuto.- Зі щитом або на щиті.
11. De lingua stulta incommŏdа multa.- Через дурний язик багато неприємностей.
12. Ante victoriam triumphum paras.- Ти святкуєш тріумф до перемоги.
13. Arbĭter elegantiae.- Суддя витонченого.
14. Ex libris.- З книжок (друкований знак на книжках з прізвищем власника книжки).
15. Asĭnus ad lyram.- Осел з лірою (про профана у мистецтві).
Урок 5.
1. Особові займенники. Зворотний займенник
2. Вказівний займенник is, ea, id
3. Займенникові прикметники
4. Прийменники
1. Особові займенники
До них належать: ego – я; tu - ти; nos – ми; vos – ви. Особового займенника для 3
ос. одн. та мн. немає. Його замінюють вказівні займенники. При відмінюванні особових
займенників використовуються суплетивні форми (утворені від різних основ):
Nom. -
Gen. sui себе
Dat. sibi собі
Acc. se себе
Abl. se собою
2. Вказівний займенник is, ea, id - цей, ця, це; той, та, те; він, вона, воно.
23
Цей займенник, подібно до займенникових прикметників, відмінюється за зразком
прикметників І-ІІ відмін, але з такими особливостями: Gen.sing. всіх родів закінчується на
- īus, а в Dat.sing. на – i.
Sing. Plur.
m f n m f n
Nom. is ea id ei eae ea
Gen. eius eius eius eōrum eārum eōrum
Dat. ei ei ei eis eis eis
Acc. eum eam id eos eas ea
Abl. eo ea eo eis eis eis
Sing. Plur.
m f n m f n
Nom. totus tota totum toti totae tota
Gen. totīus totīus totīus totōrum totārum totōrum
Dat. toti toti toti totis totis totis
Acc. totum totam totum totos totas tota
Abl. toto tota toto totis totis totis
Voc. tote tota totum toti totae tota
4. Прийменники
У латинській мові всі прийменники вживаються переважно з двома відмінками:
Accusatīvus та Ablatīvus.
24
propter (внаслідок) propter hoc – внаслідок цього
trans (через) trans mare – через море
2. Прийменники, найбільш уживані з Ablatīvus:
Вправи:
De familia Romāna
Ex libris virōrum Romanōrum doctōrum de familia Romāna cognoscĭmus. Primum locum in
ea vir obtĭnet. Sed in familia Romāna non solum domĭnus et domĭna, filii filiaeque ipsōrum, sed
etiam servi sunt. Varia sunt servōrum officia: alii eōrum, catēnis vincti, agros in latifundiis
colunt, alii in ludis gladiatoriis exercent, alii domi ministrant, alii fabri sunt, ferrum, argentum
aurumque formant, alii alia faciunt. Multi servōrum, praecipue Graeci, viri docti sunt; ei sunt
scribae, medĭci et magistri liberōrum. Servi vitam molestam et misĕram agunt; domĭni eos
injuste puniunt. Nonnulli servi injuriam dominōrum non ferent et contra eos armis pugnant.
25
De Suēbis
Gajus Julius Caesar in libro suo «Commentarii de bello Gallĭco» vitam populōrum
antiquōrum descrībit. In quarto ejus «Commentariōrum» libro de Suēbis legĭmus. Suēbi,
Germaniae incŏlae bellicōsi, centum pagos habent. Quotannis alii in armis sunt, alii domi manent
et se atque armātos alunt et agros colunt. Sed privāti ac separāti agri apud eos nulli sunt neque
uno in loco remănent. Cibum durum edunt et cotidie se in bello exercent. Vita eōrum libĕra est,
nam e puĕris nullum officium aut disciplīna eis impĕdit. Viri ea de causa excelsam statūram
habent. Eōrum finitĭmi Ubii, qui in ripa Rheni habĭtant, vitam misĕram agunt, nam Suēbis magna
tribūta pendunt.
VIIІ. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
мізерний, тотальний, егоїст, оккультний, альтернатива, нульовий, доктор, окуляри,
офіціант, армія, приватний, офіційний, сепаратний, локалізуватися, ліберальний, статура.
26
1. neque mihi aut vobis – ні мені, ні вам
1. descendit verbum in pectus – слово запало в душу
2. flamma emĭcat in ocŭlis – очі виблискують вогнем
3. ex improvīso – зненацька, несподівано
4. incurrĕre in ocŭlos - попадатися на очі
5. omnia infra se esse - бути у всьому гірше
6. nomen mihi est… - мене звуть…(моє ім`я …)
7. propter notitiam – по знайомству
8. ocelle mi! – радість (краса) моя!
9. excitāre fluctus in simpŭlo - підняти бурю в склянці з водою
10. verbo tenus - лише на словах
Урок 6.
27
Plur. 1 amā-mur – нас кохають vidē-mur - нас бачать
2 amā-mĭni – вас кохають vidē-mĭni - вас бачать
3 amā-ntur - їх кохають vidē-ntur - їх бачать
Infinitivus Infinitivus
praesentis praesentis
activi passivi
28
III leg-ĕre читати leg-i бути читаним
IV audī-re слухати audī-ri бути слуханим
Вправи:
De Minerva
Minerva dea sapientiae, belli et armōrum est. Ex cerĕbro Jovis nata, inter cetĕras deas consilio
et prudentia atque pudicitia praestat. Minerva a Graecis Athenārum patrōna putātur, Attĭca tota in
Minervae tutēla est. Cetĕrae deae sunt Juno, nuptiārum dea, Diāna, regīna silvārum et dea
agricultūrae.
Thesēus et Ariadna
In insŭla Creta, ubi regnat Minos, Daedălus, artĭfex ingeniōsus, magnum labyrinthum
aedifĭcat, plenum viārum flexuosārum. Labyrinthus a saevo monstro Minotauro custodītur.
Aegēus, rex Attĭcae, tribūtum pendіt in Cretam, scilĭcet septem (7) puĕros et puellas mittĕre
debet ad victĭmas monstro. Ei misĕri a monstro statim devorantur. Thesēus, Aegēi filius,
propōnat sibi bestiam saevam necāre et patriam ab ea horrĭda poena liberāre. Ităque cum sociis
suis ex Attĭca navĭgat et in Cretam advĕnit. Ibi Ariadna, filia Minōis (Gen.) adjuvāre eum
constituit atque filum longum et gladium mirum donat. Thesēus, ut intrat labyrinthum, allĭgat id
filum ad portam, et ita certa via in labyrintho servātur. Gladio miro felicĭter Minotaurus necātur,
Thesēus vero fili auxilio ex labyrintho venit. Denĭque cum Ariadna in Attĭcam navĭgat.
29
2. Aegēus tribūtum pendіt in Cretam.
3. Ariadna Thesēо filum longum et gladium mirum donat.
4. Thesēus allĭgat filum ad portam.
5. Thesēus patriam ab ea horrĭda poena libĕrat.
ІX. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
меморіал, порт, навігація, пленум, бестія, вал, конституція, соціум, філія, когнітивний,
екземпляр, епістолярний, доцент, патронат, репутація, тотальний, монстр, пропонувати,
пеня, гладіатор.
30
9. Malo alieno saepe docēmur.- Ми часто вчимося на чужій біді.
10. Contra factum non datur argumentum.- Проти факту немає доказів.
11. Bene dignoscĭtur, bene curātur.- Що добре розпізнається, те добре й лікується.
12. Amīcus certus in re incerta cernĭtur.- Справжній друг пізнається у біді.
13. Tempŏra mutantur et nos mutāmur in illis.- Часи змінюються та ми змінюємось
разом з ними.
14. Cetĕra desiderantur.- Все інше – бажане.
15. Approbātur. – Дозволено.
Урок 7.
1. Mинулий час недоконаного виду дійсного способу активного та пасивного
станів - Imperfectum indicativi activi et passivi
2. Mайбутній час дійсного способу активного та пасивного станів -
Futūrum I indicativi activi et passivi
3. Наказовий спосіб майбутнього часу
4. Cистематизація дієслів системи інфекта. Утворення дієслів системи
інфекта.
activi passivi
31
3 ag-ēba-t- він veni-ēba-t - він
робив приходив
Plur. 1 ag-ebā-mus veni-ēbā-mus
2 ag-ebā-tis veni-ēbā-tis
3 ag-ēba-nt - вони veni-ēba-nt - вони
робили приходили
32
Sing. 1 amā-b-o docē-b-o
2 amā-b-i-s docē-b-i-s
3 amā-b-i-t – docē-b-i-t –
він кохатиме він навчатиме
Plur. 1 amā-b- ĭ -mus docē-b- ĭ -mus
2 amā-b- ĭ -tis docē-b- ĭ -tis
3 amā-b-u-nt- docē-b-u-nt -
вони кохатимуть вони навчатимуть
33
2. eris – ти 2. erĭtis – ви будете
будеш
3. erit – він буде 3. erunt – вони будуть
3. НАКАЗОВИЙ СПОСІБ
Наказовий спосіб майбутнього часу має форми другої і третьої особи однини та
множини.
Друга і третя особа однини утворюється шляхом додавання до основи інфекта
закінчення -to, друга особа множини — -tōte, третя особа множини — -nto (у IV
дієвідміні -unto); у III дієвідміні ці закінчення приєднуються за допомогою голосних -
i або -u:
accusāre, 1 — звинувачувати
Persōna Singulāris
Persōna Plurālis
defenděre, 3 — захищати
Persōna Singulāris
Persona Plurālis
audīre, 4 — слухати
Persōna Singulāris
Persōna Plurālis
esse — бути
34
Persōna Singulāris
2 estōte! - будьте!
3 sunto! - хай вони будуть!
Вправи:
35
І. Прочитайте та перекладіть рідною мовою:
1.Describebātur a Homēro bellum longum, quod Graeci cum Trojānis gerēbant. 2.In bello
portae templi Jani in Roma non claudebantur. 3.Apud Romānos mortui plerumque cremabantur.
4.Romāni multa bella gerēbant, post victoriam multi captīvi pro servis Romam ducebantur. 5.In
familia Romāna primum locum vir obtinēbat, qui pater familiae appellabātur. 6.Apud Romānos
primo parvus numĕrus servōrum erat, nam ager non solum a servis, sed etiam a domĭnis
colebātur. 7.Aut inveniam viam, aut faciam. 8.Quod hodie non est, id cras erit. 9.Ut salūtas, ita
salutabĕris. 10.Qui semĭnat mala, metet mala. 11.Qui omnĭbus diffĭdit, is nunquam amīcos sibi
comparābit. 12.Quidquid prаecipies, esto brevis. 13.Verum amīcum pecunia non parābis.
14.Nunquam a bonis amabĕris, si malos amābis.
15.Donec eris felix, multos numerābis amīcos,
Cum fortūna perit, nullus amīcus erit.
36
V. Узгодивши іменник з прикметником, утворіть словосполучення та
провідміняйте його у Sing. та Plur.:
1. oppĭdum, i, n; proxĭmus, a, um;
2. amīcus, i, m; noster, tra, trum;
3. scriba, ae, m; perītus, a, um;
4. taurus, i, m; niger, gra, grum;
IX. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
Порт, спіритизм, акваріум, статуя, кремація, апеляція, океан, реанімація, нумерація,
агрокультура, сервіс, міграція, домінувати, альтернатива, мандат, комерція, тераріум,
армія, репутація, орнамент, респондент.
37
10. toto vertĭce supra esse – бути вищим на цілу голову
11. inter vilia habēre - ні в що не ставити, зневажати
Sing. Plur.
mf n mf n
38
Nom. Voc. motor vox viscus motōres voces viscěra
Gen. motōris vocis viscěris motōrum viscěrum
vocum
Dat. motōri voci viscěri motōrĭbus viscеrĭbus
vоcĭbus
Acc. motōrem vocem viscus motōres voces viscěra
Abl. motōre voce viscěre motоrĭbus viscеrĭbus
vоcĭbus
39
значенням якості або властивості solus, a, um (єдиний) –
solitūdo, ĭnis, f (пустеля)
Вправи:
1.- or:
guberno, āvi, ātum, āre керувати
rego, rexi, rectum, ěre керувати, спрямовувати
censeo, censui, censum, ēre оцінювати, критикувати
imĭto, āvi, ātum āre наслідувати
lego, legi, lectum, ěre читати
audio, ivi, ītum, īre слухати, перевіряти
credo, dĭdi, dĭtum,ěre вірити
recipio, cēpi, ceptum, ěre сприймати
40
traho, traxi, tractum, ěre тягнути
moveo, movi, motum, ēre рухати
2.- io :
narro, āvi, ātum, āre повідомляти
video, vidi, visum, ēre бачити
declāmo, āvi, ātum, āre виразно читати
subscrībo,scripsi, scriptum, ěre підписувати
transcrībo, scripsi, scriptum, ěre переписувати
erudio, ivi, ītum, īre навчати, вчити
declāro, āvi, ātum, āre проголошувати
invĭto, āvi, ātum, āre запрошувати
repĕto, ivi, ītum, ěre повторювати
definio, ivi, ītum, īre визначати
3.- ( ĭ ) - tas:
fraternus, a, um братерський
dignus, a, um гідний
quantus, a, um який (по кількості )
verus, a, um справжній, істинний
sanus, a, um здоровий
humānus, a, um людяний
bonus, a, um добрий, лагідний
probus, a, um чесний, скромний
postěrus, a, um майбутній
liber, ěra, ěrum вільний
(без поєднувальної – і-)
4. - ( ĭ ) - tūdo:
pulcher, chra, chrum красивий
beātus, a, um щасливий
latus, a, um широкий
longus, a, um довгий
altus, a, um високий, глибокий
magnus, a, um великий
multus, a, um численний
41
VIII. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни, виділіть відомі вам суфікси:
раціональний, гуманний, фабула, лабораторія, міністр, гоноровий, корпоративний,
пастор, фірма, локалізація, орнамент, номінація, пацифіст, урбанізація, патріотизм,
легальний, темп, опера, новизна, ерудиція, оперативний, віртуальний.
1. Amīcus Plato, sed magis amīca verĭtas.- Платон мені друг, але істина дорожча.
2. Si vis pacem, para bellum.- Хочеш миру – готуйся до війни.
3. O tempŏra, o mores!- О часи, о звичаї!
4. Labor est etiam ipsa voluptas.- Праця сама по собі є задоволення.
5. Aurea mediocrĭtas.- Золота середина.
6. Tempus vulněra sanat.- Час лікує рани.
7. Una hirūndo non facit ver.- Одна ластівка не робить весни.
8. Arbor mala, mala mala.- Погане дерево, погані плоди.
9. Dura lex, sed lex.- Суворий закон, але закон (закон є закон).
10. Repetitio est mater studiōrum.- Повторення – мати навчання.
11. Consuetūdo est altĕra natūra.- Звичка – друга природа.
12. Vanĭtas vanitātum et omnia vanĭtas.- Марнота марнот і все марнота.
13. Nomĭna sunt odiōsa.- Імена ненависні (не називаючи імен).
14. Sancta simplicĭtas.- Свята простота (іронічно).
15. Littěris et artĭbus.- Наукам і мистецтвам.
Урок 9.
42
Sing. Plur.
Nom. animal mare animālia maria
Voc.
Gen. animālis maris animālium marium
Dat. animāli mari animālĭbus márĭbus
Acc. animal mare animālia maria
Abl. animāli mari animālĭbus márĭbus
Sing. Plur.
Nom. urbs classis urbes classes
Voc.
Gen. urbis classis urbium classium
Dat. urbi classi úrbĭbus clássĭbus
Acc. urbem classem urbes classes
Abl. urbe classe úrbĭbus clássĭbus
Sing. Plur.
Nom. vis vires
Gen. ---- virium
Dat. ---- virĭbus
Acc. vim vires
Abl. vi virĭbus
43
Відміна Число Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.
І Sing. -a - ae - ae - am -a -a
І Plur. - ae - ārum - is - as - is - ae
Sing. -us, - er (m) - e, - er
ІІ (m)
- um (n) -i -o - um -o
- um (n)
Plur. -i (m) - ōrum - is -os (m) - is - i (m)
ІІ - a (n) - a (n) - a (n)
III Sing. різні - is -i - em -e = Nom.
III Plur. - es (m,f) - ium - ĭbus - es (m,f) - ĭbus = Nom.
- a, - ia (n) - um - a, - ia
(n)
Вправи:
De mari
Mare altum est plenum piscium et aliōrum animalium. In mari alto sunt multa et varia genĕra
animalium. Maria habent litŏra, flumĭna ripas. In litorĭbus marium multae sunt aves. In maria
magna et multa flumĭna influunt. Hominĭbus utilitāti agri et maria parent. Natūra marium varia
est: alia maria frigĭda, alia calĭda sunt. Multa maria Graecis et Romānis ignōta erant. Deus
flumĭnum et marium erat Neptūnus.
De Scythia
Scythia includĭtur ab uno latěre Ponto, ab altěro - montĭbus Riphaeis, a tergo - Asia ac Phasi
flumĭne. Ea multum in longitudĭnem et in latitudĭnem patet. Hominĭbus inter se sunt nulli fines,
neque enim agrum exercent, nec domicilium aut tectum aut sedes habent; armenta et pecŏra
semper pascunt et per incultas solitudĭnes semper errant. Uxōres liberosque (=et libĕros) suos
secum in plaustris vehunt, quae pro domĭbus habent. Justitia gentis morĭbus regĭtur, non legĭbus.
Nullum scelus apud eos sic grave est, quam furtum, quippe sine munimento pecŏra et armenta
habent. Aurum et argentum, quae relĭqui mortāles appětunt, neglĕgunt. Lacte et melle vivunt.
Usus lanae iis ignōtus est, nam pelles ferīnas pro vestĭbus habent.
44
tenēre, teguntur, mittēbant, delētur, finiēbant, sunt, errant, patet, regĭtur, includitur, pascunt,
erat.
VIIІ. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
анімаліст, легальний, мариніст, моральний, фініш, ноктюрн, вертикаль, екземпляр,
Монтана (штат), менталітет, одіозний, гравітація, міліція, фронтон, урбанізація, клас,
канал, цивільний, пацифіст, артист, провінція, експедиція, юстиція.
45
1. Finis corōnat opus. – Кінець вінчає справу.
2. Ars longa, vita brevis. – Життя коротке, мистецтво вічне (Гіпократ).
3. Mens sana in corpŏre sano. – У здоровому тілі – здоровий дух.
4. Sine labōre non erit panis in ore. – Без праці не буде й хліба в роті.
5. Contra vim mortis non est medicāmen in hortis. – Проти сили смерті немає ліків в
садах.
6. Fames – artium magistra. – Голод – наставниця мистецтв.
7. Quod licet Jovi, non licet bovi. – Що дозволено Юпітеру, те не дозволено бику.
8. Panem et circenses! – Хліба і видовищ! (вимога римської юрби за часів імперії).
9. Lege artis. – За законами мистецтва (за всіма правилами; досконально).
10.Urbi et orbi. – Риму (місту) та світові (вступна формула імператорських едиктів).
11.Cum grano salis. – З дрібкою солі (іронічно).
12.Alma mater. – Мати-годувальниця (про навчальний заклад).
Урок 10.
Sing. Plur.
m f n m, f n
Nom. acer acris acre acres acria
46
Voc.
Gen. acris acris acris acrium acrium
Dat. acri acri acri acrĭbus acrĭbus
Acc. acrem acrem acre acres acria
Abl. acri acri acri acrĭbus acrĭbus
Sing. Plur.
m, f n m, f n
Nom. brevis breve breves brevia
Voc.
Gen. brevis brevis brevium brevium
Dat. brevi brevi brevĭbus brevĭbus
Acc. brevem breve breves brevia
Abl. brevi brevi brevĭbus brevĭbus
Sing. Plur.
mf n mf n
Nom. felix felix felīces felicia
Voc.
Gen. felīcis felīcis felicium felicium
Dat. felīci felīci felicĭbus felicĭbus
Acc. felīcem felix felīces felicia
Abl. felīci felīci felicĭbus felicĭbus
Зразки відмінювання
Sing. Plur.
Nom. Voc. persōna humĭlis persōnae humĭles
Gen. persōnae humĭlis persōnārum humĭlium
Dat. persōnae humĭli persōnis humĭlĭbus
Acc. persōnam humĭlem persōnas humĭles
Abl. persōna humĭli persōnis humĭlĭbus
Sing. Plur.
Nom. miles perītus milĭtes perīti
Gen. milĭtis perīti milĭtum perītōrum
Dat. milĭti perīto milĭtĭbus perītis
Acc. milĭtem perītum milĭtes perītos
Abl. milĭte perīto milĭtĭbus perītis
Voc. miles perīte! milĭtes perīti
Sing. Plur.
47
Nom. Voc. bellum civīle bella civīlia
Gen. belli civīlis bellōrum civīlium
Dat. bello civīli bellis civīlĭbus
Acc. bellum civīle bella civīlia
Abl. bello civīli bellis civīlĭbus
4. Субстантивація прикметників.
У латинській мові прикметники часто вживаються у значенні іменників. Так,
прикметникового походження іменники amīcus (друг), inimīcus (ворог), Romānus
(римлянин) та ін. Багато слів мають паралельні значення як іменників, так і прикметників.
Наприклад:
48
ІІ Plur. -i (m) - ōrum - is -os (m) - is - i (m)
- a (n) - a (n) - a (n)
III Sing. 1)- er (m),
- is (f),
- e (n)
- is -i - em -e = Nom.
2)- is (m,f),
- e (n)
3)- s, - r, - x
(m, f, n)
III Plur. - es (m,f) - ium - ĭbus - es (m,f) - ĭbus = Nom.
- a, - ia (n) - um - a, - ia
(n)
Вправи:
De nummis Romanōrum
In multis Romanōrum nummis una ex parte Minervae caput, ex altĕra – navis imāgo erat.
Ităque puĕri Romāni ludum, qui “caput aut navis” nominabātur, agēbant. Pro exemplo Marcus,
nummum in terram jacit et: ”Navis! – exclāmat, sed nummus altĕra parte cadit.
Tum Lucius nummum jacit iterumque “Navis!” – clamat; nunc autem mummus ea parte cadit,
ubi imāgo navis est. Ob eam rem Lucius victoriam reportat.
Erant etiam alii nummi. In una parte eōrum verbum „Roma” erat, ex adversa parte –
Victoriae deae imāgo.
Ordĭnes in Roma
Romae libĕri cives et servi erant. Libĕri cives in negotiis publĭcis totum fere tempus
consumēbant et in Foro congregabantur, in servos autem omnes difficĭles labōres imposĭti erant.
Tamen etiam cives non omnes inter se pares putabantur. Nam eis, qui claros majōres habēbant,
via ad omnes honōres patēbat, nomen eis erat patricii. Relĭqua autem pars, quae nomen plebis
habēbat, minus in civitāte valēbat, inter eos multi mercatōres et opifĭces erant.
Erat apud Romānos quoque vetus mos, quo (за яким) homĭnes paupěres sibi inter nobĭles
patrōnos sumēbant et eis se commendābant. Patrōnus clientes suos (id autem nomen habēbant) in
judiciis defenděre, praeterea cibo aut pecunia adjuvāre debēbat. Grati clientes patrōno multa
officia praestābant etiam quotidieque mane domĭnum salutābant et in Forum eum deducēbant.
Quo plures clientes patricius habēbat, eo magis inter cives valēbat.
Erat etiam inter liběros cives et servos discrīmen in vestimentis. Nam servi modo tunĭcam,
libĕri super tunĭcam togam induēbant. Toga insigne civis Romāni putabātur.
49
ІІІ. Зробіть морфологічний аналіз дієслівних форм:
induēbant, erant, debēbat, sunt, adjuvāre, crede, congregantur, defenděre, exprĭmunt,
putabantur, consumēbant, oppugnābat.
Урок 11.
Infinitivus PPA
І laborā-re працювати labōrans працюючий
ІІ studē-re прагнути studens прагнучий
ІІІ assist-ěre допомагати assistens той, що допомагає
ІV audī-re слухати audiens той, що слухає
51
Зразок відмінювання
Sing. Plur.
m, f n m, f n
Nom. Voc. labōrans labōrant-es labōrant-ia (а)
Gen. labōrant-is labōrant-ium (um)
Dat. labōrant-i labōrant- ĭbus
Acc. labōrant-em labōrans labōrant-es labōrant-ia (а)
Abl. labōrant-i (e) labōrant- ĭbus
N.B.
Якщо PPA виступає в реченні у ролі іменника, то він відмінюється за зразком
іменників ІІІ відміни приголосного типу, якщо ж він виступає у ролі прикметника, то
відмінюється за зразком прикметників. Наприклад:
De homĭne laboranti – про працюючу людину.
De absente – про відсутнього.
2. Відносний займенник.
qui, quae, quod – який, яка, яке
Sing.
m f n
Nom.Voc. qui quae quod
Gen. cuius cuius cuius
Dat. cui cui cui
Acc. quem quam quod
Abl. quo qua quo
Plur.
m f n
Nom.Voc. qui quae quae
Gen. quōrum quārum quōrum
Dat. quibus quibus quibus
Acc. quos quas quae
Abl. quibus quibus quibus
52
N.B.
Відносний займенник часто виконує роль співвідносного (той…, який) причому
вживання вказівного займенника в основному реченні не обов’язкове. Наприклад:
Mihi placet, qui de fato victoriam parit. - Мені подобається той, хто вириває перемогу в
долі.
3. Питальні займенники.
qui? quae? quod? – який? яка? яке?
quis? quid? – хто? що?
Питальний займенник qui? quae? quod? (який? яка? яке?) відмінюється так само,
як і відносний займенник qui, quae, quod.
Питальний займенник quis? (хто?) відноситься до живих істот, а питальний
займенник quid? (що?) – до неживих предметів; обидві форми відмінюються лише в
однині.
Зразок відмінювання займенника quis, quid
4. Неозначені займенники.
Неозначені займенники утворюються від займенників quis, quid та qui, quae,
quod за допомогою додавання часток неозначеності: ali-, - quam, - piam, - dam, - vis, -
libet, - que, - cum (que), які можуть вживатися перед займенником або після нього:
Неозначені займенники відмінюються так само, як займенники qui, quae, quod або
quis, quid. Частки при цьому не відмінюються і на відмінювання не впливають.
Sing.
m f n
Nom.Voc. alĭqui alĭquae alĭquod
Gen. alicuius alicuius alicuius
Dat. alicui alicui alicui
Acc. alĭquem alĭquam alĭquod
Abl. alĭquo alĭqua alĭquo
Plur.
m f n
53
Nom.Voc. alĭqui alĭquae alĭquae
Gen. aliquōrum aliquārum aliquōrum
Dat. aliquĭbus aliquĭbus aliquĭbus
Acc. alĭquos alĭquas alĭquae
Abl. aliquĭbus aliquĭbus aliquĭbus
Вправи:
De gladiatōrum certamĭne
Termĭnis festis Romāni variis ludis delectabantur, imprīmis ludis vel certamĭne gladiatōrum,
ad quibus circi et amphitheatra aedificabantur. In meridionāli parte Urbis inter duos colles situs
erat Circus Maxĭmus, aedificium oblongum, ubi interdum multa milia homĭnum ludos
spectābant. In ludis gladiatōrum servi, qui magna vi corpŏris erant, ad spectacŭlum exercēbant.
Gladiatōres per multos annos in disciplīna apud magistros erant, qui eos variis modis pugnāre
docēbant. Cum ludi circenses erant, gladiatōres in Circum Maxĭmum adducebantur, ubi multi
cives cum matrōnis et puěris spectacŭlo gaudēbant, in quo gladiatōres certābant. Alii eōrum
gladiis, alii hastis pugnābant, alii pugnis certābant. Postquam quisque ex certantĭbus
vulnerabātur, spectantes plaudēbant et «habet» clamābant. Ei gladiatōres a popŭlo salūtem
petēbant. Sed plerumque spectantes pollĭce verso mortem infelīci indicēbant, quem victor
interficiēbat.
54
interficiēbat, erant, pugnāre, spectābant, delectabantur, est, timēre, ponēbant, scriběre, parat,
quaerit, dicĭmus.
VIІI. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
пацієнт, матрона, луна, гладіатор, салют, термін, окуляри, сигнал, варіант, аматор,
цирк, амфітеатр, урбанізація, агент, партитура, корпоративний, спектакль.
1.Quisque suae fortūnae faber est. – Кожен сам коваль свого щастя.
2. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. – Охочого доля веде, неохочого тягне.
3. Sero venientĭbus – ossa. – Пізно приходячим – кістки (хто пізно приходить, той сам
собі шкодить).
4. Vox clamantis in deserto. – Голос волаючого впустелі.
5. Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes. – Що б там не було, але я боюсь
данайців, навіть коли вони приносять дарунки.
6. Qui pro quo. – Одне замість іншого (підміна понять).
7. Cui bono? Cui prodest? – Кому на користь? Кому вигідно?
8. Suum cuīque. – Кожному своє.
55
9. Condicio, sine qua non. – Абсолютно необхідна умова.
10. Status quo. – Наявний (існуючий) стан.
Урок 12.
Sing. Plur.
1 scrips-i - я написав 1 scrips-ĭmus - ми написали
2 scrips-isti - ти написав 2 scrips-istis - ви написали
3 scrips-it - він написав 3 scrips-ērunt - вони написали
56
2. Plusquamperfectum indicatīvi actīvi - давноминулий час дійсного способу
активного стану - означає дію, яка вже відбулася раніше іншої дії в минулому. При
перекладі на рідну мову використовуються слова „раніше, давно". Утворюється від
перфектної основи за допомогою суфікса - ěra - та інфектних особових закінчень:
Sing.: 1. -m; 2. -s; 3. -t; Plur: 1 -mus ; 2. - tis ; 3. -nt;
Sing. Plur.
1 dix-ěra-m- 1 dixěrāmus -
я раніше сказав ми раніше сказали
2 dixěras - 2 dixěrātis -
ти раніше сказав ви раніше сказали
3 dixěrat - 3 dixěrant -
він раніше сказав вони раніше сказали
Sing. Plur.
1 ven-ěr-о- 1 venerĭmus -
я раніше прийду ми раніше прийдем
2 ven-ěri-s - 2 venerĭtis -
ти раніше прийдеш ви раніше прийдете
3 veněrit - 3 veněrint -
він раніше прийде вони раніше прийдуть
Sing. Plur.
1 fui 1 fuĭmus
2 fuisti 2 fuistis
3 fuit - він був 3 fuērunt - вони були
Sing. Plur.
1 fuěram 1 fuerāmus
2 fuěras 2 fuerātis
3 fuěrat - він раніше 3 fuěrant - вони
був раніше були
Sing. Plur.
1 fuěro 1 fuerĭmus
2 fuěris 2 fuerĭtis
3 fuěrit - 3 fuěrint - вони
він раніше буде раніше будуть
Вправи:
58
mutabĭtis, si omnia audiverĭtis. 10.Medĭcus curavěrat, natura sanāvit. 11.Faciam, si potuěro.
12.Talem habēbis fructum, qualis fuěrit labor.
De Prometheo
Prometheus, qui auxilio Minervae homĭnes ex terra et aqua fecĕrat, de genĕre humāno
bene meruit. Dei saepe Prometheum ad epŭlas suas invitavērunt. Ităque consilium Jovis, qui
omnes homĭnes necāre constituĕrat, Prometheo notum erat. Prometheus aliquando in coelum
venit, ignem, quem Juppĭter hominĭbus negavĕrat, de Olympo subduxit et hominĭbus donāvit.
Quamquam Jovis ira magna erat, genus humānum non delēvit. Prometheum autem Vulcānus
iussu Jovis in monte Caucăso ferreis catēnis ad saxum alligāvit cotidieque aquĭla iecur Promethei
devorābat. Iecŏris pars, quam aquĭla interdiu devoravĕrat, noctu crescēbat. Ita Prometheus
ingentes dolōres tolerābat. Postea Hercŭles aquĭlam sagitta necāvit Prometheumque liberāvit.
59
VIІ. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
урбанізація, патріархат, моральний, конституція, мутація, медик, куратор,
натуральний, санація, фрукт, імператор, філія, регалії, потенційний, премія, аннали,
континент.
Урок 13.
1. IV відміна іменників.
До ІV відміни належать іменники чоловічого та середнього родів, які мають
закінчення у Nom.sing. – us (m), - u (n) та у Gen.sing. – us:
spírĭtus, us, m (дух, спирт); fructus, us, m (плід); casus, us, m (випадок); gelu, us, n (мороз).
Sing. Plur.
m n m n
Nom. Voc. casus gelu casus gelua
Gen. casus gelus casuum geluum
Dat. casui gelu cаsĭbus gеlĭbus
Acc. casum gelu casus gelua
Abl. casu gelu cаsĭbus gеlĭbus
До ІV відміни належать також деякі іменники жіночого роду: manus, us, f (рука);
domus, us, f (дім); quercus, us,f (дуб).
60
Supīnum на – u вживається з прикметниками, що виражають різні ступені якості:
iucundus, a, um (приємний); facĭlis, e (легкий); difficĭlis, e (важкий); incredibĭlis, e
(неймовірний) та ін. і перекладаються так: horribĭle dictu - страшно сказати.
Sing. Plur.
Nom. Voc. dies dies
Gen. diēi diērum
Dat. diēi diēbus
Acc. diem dies
Abl. die diēbus
I II III IV V
Sing. f m n mfn m n f
Dat. - ae -o -i - ui (m), - ēi
-u (n)
Acc. - am - um - em (m f); - um (m) - em
= Nom (n) - u (n)
Abl. -a -o - e (- i) -u -e
61
Voc. - e, - er
= Nom (m) = Nom = Nom = Nom
- um (n)
I II III IV V
Plur. f m n mfn m n f
Sing. Plur.
Nom.Voc. hic haec hoc hi hae haec
Gen. huius huius huius horum harum horum
Dat. huic huic huic his his his
Acc. hunc hanc hoc hos has haec
Abl. hoc hac hoc his his his
5. Заперечні займенники.
nemo - ніхто, nihil – ніщо
Вправи:
62
boni. 14.Spes bona confirmat anĭmos datque vires. 15.Spes est omnĭbus hominĭbus commūnis:
eam enim illi habent, qui nihil aliud habent.
De exercĭtu Romāno
Exercĭtus Romānus praesidium civitātis Romānae erat. In exercĭtu Romāno peditātus
equitātum numĕro superābat. Omni exercitui consul praeĕrat. Duces exercĭtus Romāni belli perīti
erant, milĭtes erant audāces et fortes. Exercitui Romāno metus non erat notus. Adventus et
aspectus exercituum Romanōrum saepe hostĭbus causa metus erat. In exercitĭbus Romānis
magnus erat numĕrus civium et sociōrum. Temporĭbus imperatōris Augusti exercĭtus Romāni in
Germania erant. Castra exercituum Romanōrum principium multārum urbium Germaniae erant.
De Carthagĭne
In litŏre Afrĭcae contra Italiam sita erat Carthāgo, urbs antiqua et nobĭlis. Ea erat caput rei
publĭcae Carthaginiensium, qui praecipue mercatūra maritĭma divitias et potentiam sibi
paravērunt et cum ipsis Romānis de principātu contendēbant. Multa inter eos bella gerebantur,
multi duces rebus terra marique gestis se nobilitavērunt. Nobilissĭmus autem dux
Carthaginiensium et periculōsus hostis popŭli Romāni Hannĭbal fuit.
VI. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі українські
терміни:
63
бестія, візуальний, папір, ментальність, раціональний, мембрана, лінгвіст, таверна,
популярний, імідж, бібліотека, курс, ініціатива, табуляція, латентний, аматор, ветеран,
транскрипція, диктат, реліквія, табло, екземпляр, хартія.
Урок 14.
64
2. Perfectum indicatīvi passīvi утворюється від Participium perfecti passīvi та
допоміжного дієслова – звя`зки „ бути” у часі Praesens indicativi actīvi:
Sing.
1 invitātus, a, um sum - я є запрошений
2 invitātus, a, um es - ти є запрошений
3 invitātus, a, um est - він є запрошений
Plur.
1 invitāti, ae, a sumus - ми є запрошені
2 invitāti, ae, a estis- ви є запрошені
3 invitāti, ae, a sunt - вони є запрошені
Sing.
1 visus, a, um eram - мене раніше побачили
2 visus, a, um eras - тебе раніше побачили
3 visus, a, um erat - його раніше побачили
Plur.
1 visi, ae, a erāmus - нас раніше побачили
2 visi, ae,a erātis - вас раніше побачили
3 visi, ae, a erant - їх раніше побачили
Sing.
1 audītus, a, um еrо - мене раніше почують
2 audītus, a, um eris - тебе раніше почують
3 audītus, a, um erit - його раніше почують
Plur.
1 audīti, ae, a еrĭmus - нас раніше почують
2 audīti, ae, a еrĭtis - вас раніше почують
3 audīti, ae, a erunt - їх раніше почують
Вправи:
65
6.Et semel emissum volat irrevocabĭle verbum. 7.Homĭnes saepe eos, qui iis confīsi sunt,
fallēbant. 8.Multōrum aures clausae veritāti sunt. 9.Amicitia, inter pocŭla contracta, plerumque
vitrea est. 10.Hannĭbal primus copias suas trans Alpes in Italiam tradūxit, quod nemo unquam
ante eum fecěrat. 11.Xerxes, ubi cum exercĭtu Athēnas intrāvit, omnes sacerdōtes, qui in arce
Athenārum mansěrant, necāvit urbemque incendio delēvit. 12.Antīqua quae nunc sunt, ea fuěrant
olim nova.
66
1. Tiberius Gracchus a senāto necātus est.
2. Summae controversiae a nobĭlibus et paupěribus inceptae sunt.
3. Gajus Gracchus a nobilĭbus oppressus et necātus est.
VIIІ. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
магнат, нумерація, клас, навігація, салют, рецепт, комісія, номінація, апеляція, емісія,
контракт, вербальний, традиція, копія, урбанізація, античний, аннали, публічний, дивізія,
дивіденди, сенат, місія, петиція, креативний, цивільний.
1. Vox audīta latet, littěra scripta manet. – Почуте слово зникає, написана літера
залишається.
13.Alea jacta est. – Жереб кинуто.
14.Vi victa vis. – Сила перемагається силою.
15.Experto crede. – Вір тому, хто сам пережив.
16.Unus dies gradus est vitae. – Кожен день – це крок життя.
17.Felix, qui potuit rerum cognoscěre causas (Verg.). – Щасливий, хто зміг пізнати
природу речей.
18.De rebus omnĭbus et quibusdam aliis. – Про все взагалі і ще про дещо (ні про що по
суті).
19.Contra spem spero. – Без надії сподіваюсь.
20.Sub specie aeternitātis. – З точки зору вічності.
21.Pax huic domui. – Мир дому цьому (формула вітання).
Урок 15.
67
( m, f) ( n)
latus, a, um – lat-ior – ширший, ширша lat-ius –ширше
широкий, а, е
miser, ěra, ěrum - miser-ior – нещасніший, miser-ius - нещасніше
нещасний нещасніша
niger, gra, grum – nigr-ior – чорніший, nigr-ius – чорніше
чорний, а, е чорніша
acer, acris, acre - acr-ior – гостріший, acr-ius - гостріше
гострий гостріша
brevis, e - brev-ior – коротший, brev-ius - коротше
короткий, а, е коротша
sapiens, ntis - sapient-ior – розумніший, sapient-ius -розумніше
розумний розумніша
2. Шість прикметників ІІІ відміни, які закінчуються у Nom. на- ĭlis, e утворюють
Gradus superlatīvus додаванням до основи прикметника суфікса - lĭm - + -us, -a, -um:
68
3. Деякі прикметники утворюють ступені порівняння від різних основ. Такі ступені
порівняння називаються суплетивні або неправильні.
Sing. mf n Plur. mf n
Nom. brevior brevius Nom. breviōr-es breviōr-a
Gen. breviōr-is Gen. breviōr-um
Dat. breviōr-i Dat. breviōr-ĭbus
Acc. breviōr-em brevius Acc. breviōr-es breviōr-a
Abl. breviōr-e Abl. breviōr-ĭbus
Sing. Plur.
Nom. servus miserrĭmus Nom. servi miserrĭmi
Gen. servi miserrĭmi Gen. servorum miserrĭmōrum
Dat. servo miserrĭmo Dat. servis miserrĭmis
Acc. servum miserrĭmum Acc. servos miserrĭmos
Abl. servo miserrĭmo Abl. servis miserrĭmis
Voc. serve miserrĭme Voc. servi miserrĭmi
69
4. Вживання відмінків при ступенях порівняння. Ablativus – comparatiōnis.
Genetivus – partitivus.
При вживанні прикметників у вищому ступені в реченнях можливі дві конструкції:
зі сполучником та без сполучника.
1.Предмет, з яким щось порівнюється, ставиться у відмінку Nom. зі сполучником quam
(ніж), напр.:
Argentum est vilius, quam aurum (Nom.).- Срібло дешевше, ніж золото.
Aёr levior est, quam aqua (Nom.).- Повітря легше, ніж вода.
Вправи:
De Croeso et Solōne
70
Croesus in Asiae urbe habitābat, cui nomen erat Sardes. Hic rex, cujus divitiae ingentissĭmae
erant, magnam potentiam habuit. Aliquando Solo Atheniensis, unus e septem sapientibus, qui
leges utilissĭmas Atheniensĭbus scripsit, ad Croesum venit. Postquam jussu regis omnes divitiae
regāles ei monstrātae sunt. Croesus eum interrogāvit:”Quem omnium homĭnum felicissĭmum
putas?” Tum ille:”Tellum Atheniensem felicissĭmum omnium puto, nam ei boni et probi liběri
erant, et ipse, pro patria pugnans, morte honestissĭma vitam finīvit.” Cui rex irātus:”Cur non me,-
inquit, - tam divĭtem homĭnem, sed Tellum quеndam felicissĭmum putas?” Ei Solo:”Fortūna
humāna saepe mutātur. Quid incertius est opĭbus et divitiis? Nemo ante mortem a me felix
nominabĭtur”.
Haec verba Solōnis Croeso non placuērunt, sed paulo post a Cyro, rege Persārum, in pugna
victus ipse de felicitāte sua dubitāre coactus est.
VIIІ. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
нігілізм, ментальний, гуманний, ініціатива, фініш, плюралізм, пацифіст, меліорація,
гоноровий, імперія, паритет, пролетарій, легальний, утилізація, регалії, демонстрація,
репутація, патріот, мутація, вербальний.
71
ІX.Проаналізуйте фразеологізми, використовуючи їх, складіть 5-7 речень та
перекладіть їх рідною мовою.
1. eligĕre ex malis minĭma – із бід вибирати найменшу
2. ab imis unguĭbus ad vertĭcem summum – від кінчиків нігтів до самої верхівки ( з
голови до ніг)
3. di bene vortant!- хай щастить!
4. eo magis – тим більше
5. gravĭter se habēre – погано себе почувати
6. multum interest – є велика різниця
7. magis magisque – все більше й більше
8. producĕre jucunde diem – провести приємно день
9. pure loqui - без помилок (чисто) говорити
Урок 16.
72
Activum Passivum
Sing. Plur.
1. – m 1. – mus 1. – r 1. – mur
2. – s 2. – tis 2. – ris 2. – mĭni
3. - t 3. - nt 3. - tur 3. - ntur
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1.nomĭne-m 1. nominē-mus 1.nomĭne-r 1.nominē-mur
2.nomĭne-s 2. nominē-tis 2.nominē-ris 2.nominē-mĭni
3.nomĭne-t (він би 3. nomĭne-nt (вони 3.nominē-tur 3.nominē-ntur (їх би
назвав) б назвали) (його б назвали) назвали)
ІI
дієвідміна: doceo, cui, ctum, ēre - навчати
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1.doce-a-m 1. doce-ā-mus 1. doce-a-r 1. doce-ā-mur
2. doce-a -s 2. doce-ā-tis 2. doce-ā-ris 2. doce-a-mĭni
3. doce-a -t (він 3. doce-a-nt (вони 3. doce-ā-tur 3. doce-a-ntur (їх би III
би навчав) б навчали) (його б навчали) навчали)
дієвідміна: scribo, scripsi, ptum, ěre – писати
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1. scrib-a-m 1. scrib-ā-mus 1. scrib-a-r 1. scrib-ā-mur
2. scrib-a-s 2. scrib-ā-tis 2. scrib-ā-ris 2. scrib-a-mĭni
3. scrib-a-t (він 3. scrib-a-nt (вони 3. scrib-ā-tur 3. scrib-a-ntur (про
би писав) б писали) (про нього б них би писали)
писали)
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1. audi-a-m 1. audi-ā-mus 1. audi-a-r 1. audi-ā-mur
2. audi-a-s 2. audi-ā-tis 2. audi-ā-ris 2. audi-a-mĭni
3. audi-a-t (він би 3. audi-a-nt (вони 3. audi-ā-tur 3. audi-a-ntur (їх би
слухав) б слухали) (його б слухали) слухали)
73
I дієвідміна: fundo, āvi, ātum, āre – засновувати
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1. fundāre-m 1. fundarē-mus 1. fundāre-r 1. fundarē-mur
2. fundāre-s 2. fundarē-tis 2. fundarē-ris 2. fundarē-mĭni
3. fundāre-t (він 3. fundāre-nt (вони 3. fundarē-tur 3. fundare-ntur (їх
би засновував) б засновували) (його б би засновували)
засновували)
Activum Passivum
Sing. Plur. Sing. Plur.
1. pingěre-m 1. pingerē-mus 1. pingěre-r 1. pingerē-mur
2. pingěre-s 2. pingerē -tis 2. pingerē-ris 2. pingere-mĭni
3. pingěre-t (він 3. pingěre-nt 3. pingerē-tur 3. pingere-ntur (їх
би малював) (вони б (його б би малювали)
малювали) малювали)
III.
Perfectum coniunctivi activi утворюється від перфектної основи додаванням суфікса – ěri -
та особових закінчень активного стану.
Sing. Plur.
1. mutav-ěrim 1. mutav-erĭmus
2. mutav-ěris 2. mutav-erĭtis
3. mutav-ěrit (він би змінив) 3. mutav-ěrint (вони б змінили)
Sing. Plur.
1. dix-ěrim 1. dix-erĭmus
2. dix-ěris 2. dix-erĭtis
3. dix-ěrit (він би сказав) 3. dix-ěrint (вони б сказали)
Sing. Plur.
1. scriptus, a, um sim 1. scripti, ae, a simus
2. scriptus, a, um sis 2. scripti, ae, a sitis
3. scriptus, a, um sit (він був 3. scripti, ae, a sint (вони були б
би написаний) написані)
74
Sing. Plur.
1. tacu-isse-m 1. tacu-issē-mus
2. tacu-isse-s 2. tacu-issē-tis
3. tacu-isse-t (він би промовчав 3. tacu-isse-nt (вони б
раніше) промовчали)
Sing. Plur.
1. ven-isse-m 1. ven-issē-mus
2. ven-isse-s 2. ven-issē-tis
3. ven-isse-t (він би прийшов) 3. ven-isse-nt (вони б прийшли)
Sing. Plur.
1. lectus, a, um essem 1. lecti, ae, a essēmus
2. lectus, a, um esses 2. lecti, ae, a essētis
3. lectus, a, um esset (він би був 3. lecti, ae, a essent (вони були
прочитаний раніше) б прочитані раніше)
Imperfectum coniunctivi
75
2. fuisses 2. fuissētis
3. fuisset (він би був 3. fuissent (вони б були
раніше) раніше)
GAUDEAMUS
76
Gaudeāmus іgĭtur, Vivant omnes vіrgĭnes,
Juvěnes dum sumus! Fаcĭles, formōsae!
Post jucundam juventūtem, Vivant et muliěres
Post molestam senectūtem Teněrae, amаbĭles,
Nos habēbit humus. (bis) Bonae, laboriōsae. (bis)
Vivat academia,
Vivant professōres!
Vivat membrum quоdlĭbet,
Vivant membra quaеlĭbet,
Semper sint in flōre! (bis)
Вправи:
VII. Напишіть словникову форму латинських слів, від яких походять такі
українські терміни:
факт, мінор, академія, респондент, професор, фальшивий, флора, мажор, протекція,
студія, муза, аннали, грація, оптимальний, номер, диявол.
78
ЛАТИНСЬКО-УКРАЇНСЬКИЙ СЛОВНИК
Aa
a, ab (Abl.) від
ac і
accipio, cēpi, ceptum, ĕre брати, приймати, довідуватися
ad (Acc.) до, для, к
addo, dĭdi, dĭtum, ĕre додавати
addūco, dūxi, ductum, ĕre приводити
adjŭvo, jūvi, jūtum, āre (Acc.) допомагати, сприяти, підтримувати
adolesco, adolēvi, adultum, ĕre підростати, дозрівати
advenio, vēni, ventum, īre прибувати, приходити
aedificium, ii, n будівля, споруда
aedifĭco, āvi, ātum, āre будувати, споруджувати
aeger, grа, grum хворий
aeger, gri, m хворий
Aegēus, i, m Егей (міфічний володар Афін)
aera, ae, f ера, вік
aerumna, ae, f печаль, сум, скорбота
aetas, ātis, f вік, час, доба
aeternus, a, um вічний
aevum, i, n вік (людини), сторіччя
79
ager, gri, m поле, земля
ago, egi, actum, ĕre робити, діяти
agricultūra, ae, f землеробство
ala, ae, f крило
Alba Longa, ae, f Альба-Лонга (місто в Лації)
albus, a, um білий
аliēnus, a, um чужий, невластивий, сторонній
аliquando якось, одного разу
alius, a, um інший
allĭgo, āvi, ātum, āre (Acc.) прив’язувати, зв`язувати
alo, alui, alĭtum, ĕre годувати
Alpes, ium, f Альпи
altĕr, ĕra, ĕrum інший
altus, a, um високий, глибокий
ambio, īvi, ītum, īre домагатися, прагнути
amicitia, ae, f дружба
amīcus, i, m друг
amitto, mīsi, missum, ěre втрачати, позбавлятися, відмовлятися
amo, āvi, ātum, āre любити
amor, ōris, m любов
amphitheatrum, i, n амфітеатр
Amulius, ii, m правитель Альба-Лонги
ancilla, ae, f служниця
angŭlus, i, m кут, закуток
anĭma, ae, f душа, дух
anĭmus, i, m душа, дух
annus, i, m рік
аnte (Acc.) до, перед
antiquus, a, um стародавній, античний
apеrio, rui, rtum, īre відкривати, відчиняти
Apollo, Apollĭnis, m Аполлон (бог сонця, мистецтв і медицини)
appello, āvi, ātum, āre називати, проголошувати, звертатися
appěto, īvi, ītum, ĕre (Acc.) прагнути, домагатися, шукати
аpud (Acc.) біля, коло, при
aqua, ae, f вода
ara, ae, f жертовник, вівтар
arceo, ui, ĭtum, ēre закривати, стримувати, охороняти
argentum, i, n срібло
Ariadna, ae, f Аріадна (дочка міфічного царя Міноса)
arma, ōrum, n pl зброя, армія, військо
armātus, a, um озброєний
armentum, i, n велика (робоча) худоба, табун
аrs, artis, f мистецтво, ремесло
artĭfex, ĭcis, m митець, майстер
arx, arcis, f фортеця
asper, ěra, ěrum жорстокий, колючий
аt аж
Athēnae, ārum, f pl Афіни
Atheniensіs,is, m афінянин
atque і, а також
atramentum, i, n чорнило
atrium, іi, n передпокій вітальня зала
80
Attĭca, ae, f Аттіка
audacia, ae, f відвага, хоробрість
audio, īvi, ītum, īre слухати, чути
audītus, us, m слух
augeo, auxi, auctum, ēre збільшувати
aureus, a, um золотий
аurіs, is, f вухо
аurum, i, n золото
aut або
autem а, ж, же, але
auxilium, іі, n допомога
avaritia, ae, f жадібність
avĭdus, a, um жадібний, ненаситний
avus, i, m дід, предок
Bb
Belgia, ae, f Бельгія
bellicōsus, a, um войовничий
bellum, і, n війна
bene добре
beneficium, іі, n благодіяння
bestia, ae, f тварина
bibliopōla, ae, f книготорговець
bibliothēca, ae, f бібліотека
Bohemia, ae, f Чехія
bonus, a, um хороший, добрий, чесний
brevis, е короткий
brevĭter коротко, швидко
Britannia ae, f Британія
Cc
caecus, a, um сліпий
Caesar, aris, m Гай Юлій Цезар
calămus, i, m перо
canis, is, m, f собака, пес
canto, āvi, ātum, āre співати
capio, cepi, captum, ĕre брати, захоплювати
Capitolium, іі, n Капітолій (перший із семи пагорбів Риму)
captīvus, a, um полонений
captus, a, um захоплений
careo, ui, iturum, ēre бути позбавленим, втрачати
Carthāgo, ĭnis, f Карфаген
casа, ae, f хатина
castra, ōrum, n pl військовий табір
causa, ae, f причина
celer, ĕris, ĕre швидкий
celerĭtas, ātis, f швидкість
cena, ae, f обід
centesĭmus, a, um сотий
centum сто
centuria, ae, f центурія
cerātus, a, um покритий воском, вощений
81
certāmen, ĭnis, n битва, поєдинок, суперечка
certo, āvi, ātum, āre боротися, змагатися, сперечатися
certus, a, um надійний, вірний, визначений, правильний
charta, ae, f папір, лист папірусу, документ
cibus, i, m їжа
Cicĕro, ōnis, m Ціцерон
circenses, ium, m pl циркові видовища
circus, i, m цирк
Circus Maxĭmus Великий цирк
сitius скоріше, швидше
civīlis, e громадянський
civis, is, m громадянин
civĭtas, ātis, f держава, країна
clamo, āvi, ātum, āre гукати, кричати
clarus, a, um славний, відомий
classis, is, f загін, флот, клас
claudo, si, sum, ĕre замикати, закривати
cliens, ntis, m клієнт, особа під протекцією впливового
патрона
Clio, us, f Кліо (муза історії)
сoelum (cаelum), і, n небо
cogito, āvi, ātum, āre мислити
cognosco, nōvi, nĭtum, ĕre пізнавати, дізнаватися
cogo, coēgi, coactum, ěre примушувати
coincĭdo, incĭdi, -, ĕre збігатися
сollіs,is, m пагорб
colo, соlui, cultum, ĕre обробляти, шанувати
colonia, ae, f поселення, місто, колонія
commendo, āvi, ātum, āre доручати, довіряти
commercium, іі, n торгівля, комерція
committo, mīsi, missum, ěre розв’язувати, здійснювати
committěre proelium – розпочинати битву
commōtus, a, um зворушений
сommūnis, е спільний, загальний
compăro, āvi, ātum, āre готувати, здобувати, влаштовувати
compesco, pescui, - , ěre стримувати, приборкувати
concĭto, āvi, ātum, āre скликати, спрямовувати, підбурювати
сoncordia, ae, f згода
concordo, āvi, ātum, āre узгоджуватися, бути у відповідності
concrĕmo, āvi, ātum, āre спалювати
condĭtor, ōris, m засновник
condĭtus, a, um заснований
condo, dĭdi, dĭtum, ĕre засновувати, закладати
confīdo, fīsus sum, ěre вірити, покладатися
confirmo, āvi, ātum, āre зміцнювати, укріпляти
confluo, fluxi, - , ěre зливатися разом, з’єднувати
conglutĭno, āvi, ātum, āre склеювати
congrĕgo, āvi, ātum, āre збирати, з’єднувати
conjugium, іi, n шлюб
consentio, sensi, sensum, īre погоджуватись
consilium, іi, n нарада, згода, рішення
constans, ntis стійкий
82
constituo, ui, ŭtum, ĕre вирішувати, встановлювати, ухвалювати
constructio, ōnis, f спорудження, складання, будування
consuetūdo, ĭnis, f звичка
consultus, us, m рішення, постанова
consūmo, sumpsi, sumpsum, ĕre витрачати, використовувати, завершувати
contemno, tempsi, temptum, āre зневажати
contĭneo, tinui, tentum, ēre містити в собі, включати, стримувати, тримати
сontra (Acc.) проти
contraho, trаxi, trаctum, ěre укріплювати, укладати,
controversia, ae, f суперечка, спір
convalesco, lui, - , ĕre видужувати, поліпшуватися
convīva, ae, f гість, співтрапезник
convŏco, āvi, ātum, āre скликати
copia, ae, f чисельність, достаток
copiae, arum, f - військо
corium, іі, n шкіра
Cornelius, іi, m Корнелій
corpus, ŏris, n тіло
сorvus, i, m ворон
cotidie щоденно
cras завтра
credo, dĭdi, dĭtum, ěre вірити
cremo, āvi, ātum, āre палити
creo, āvi, ātum, āre обирати, створювати
Creta, ae, f Кріт (острів)
cribrum, i, n сито, решето
Croesus, i, m Крез, цар Лідії
crux, crucis, f хрест
cubicŭlum, i, n кімната, спочивальня
сum (сполучник) коли, поки, під час
сum (Abl.) (прийменник) з, разом з
cupіo, īvi, ītum, ĕre прагнути, жадати
сur чому
curo, āvi, ātum, āre піклуватися, дбати, лікувати
cursus, us, m біг, шлях
custodio, īvi, ītum, īre стерегти, охороняти, захищати
Cyrus, i, m Кір, перський цар
Dd
Daedălus, i, m Дедал (легендарний грец. скульптор)
Darēus, ēі, m Дарій ІІІ (останній цар персів)
dat = див.: do, dedi, dātum, āre
datus, a, um наданий, даний
de (Abl.) про, по причині, із-за
dea, ae, f богиня
debeo, ui, ĭtum, ēre бути повинним
dedūco, dūxi, ductum, ĕre виводити, супроводжувати
defendo, ndi, nsum, ĕre захищати
defluo, fluxi, fluxum, ěre протікати, стікати вниз
delecto, āvi, ātum, āre приваблювати, радувати, втішати
delеo, ēvi, ētum, ēre знищувати, руйнувати
delētus, a, um знищений, зруйнований
83
demens, ntis безумний
demergo, mersi, mersum, ĕre занурювати, топити
demum дійсно, а саме, лише, тільки
denĭque нарешті
descrībo, scripsi, scriptum, ĕre описувати
desidĕro, āvi, ātum, āre прагнути, бажати, потребувати, втрачати
despēro, āvi, ātum, āre втрачати надію, розчаровуватися
destĭno, āvi, ātum, āre призначати, стверджувати
deus, i, m бог
devŏro, āvi, ātum, āre пожирати
Diāna, ae, f Діана (богиня полювання, тварин, місяця)
dico, dixi, dictum, ĕre говорити, казати
dicto, āvi, ātum, āre диктувати
dies, ēi, f m день
difficĭle важко
difficĭlis, е важкий, трудний
diffĭdo, fisus sum, ĕre не довіряти
dimitto, misi, missum, ĕre розсилати, відпускати, залишати,
disciplīna, ae, f дисципліна, наука, вчення
discipŭlus, i, m учень
disco, didĭci, -, ĕre вчитися, навчатися
discordia, ae, f незгода, розбрат
Discordia, ae, f Дискордія (богиня розбрату)
discrīmen, ĭnis, n різниця, небезпека
dissolvo, solvi, solūtum, ĕre розв’язувати, руйнувати, платити
diu довго
diuturnus, a, um довготривалий
dives, ĭtіs багатий
divĭdo, vīsi, visum, ěre розділяти
divitiae, ārum, f багатство
do, dedi, dātum, āre давати
doceo, сui, сtum, ēre навчати
doctus, a, um вчений
dolōr, ōris, m біль, страждання
dolus, i, m хитрість, підступ
domi вдома
domicilium, іi, n домівка
domĭnus, i, m володар, господар, хазяїн, бог, господь
domum додому
domus,us, f дім
dono, āvi, ātum, āre дарувати
dubĭto, āvi, ātum, āre сумніватися
duco, duxi, ductum, ĕre вести, вважати, гадати
dum доки
duo два
durus, a, um грубий, твердий, простий
Ee
е, ex (Abl.) з, із (рух зсередини)
еa = див. is, ea, id
edo, edi, esum, ĕre їсти
edŭco, āvi, ātum, āre виховувати
84
effĭcax, ācis дійовий, результативний
ego я
elŏquens, ntis красномовний
emendo, āvi, ātum, āre виправляти, вдосконалювати
emitto, mīsi, missum, ĕre випускати
enim навіть, бо ж
eo magis тим більше
epistŏla, ae, f лист
equus, i, m кінь
erectio, ōnis, f спорудження, зведення
erro, āvi, ātum, āre помилятися, блукати
eruditio, ōnis, f освіченість, ерудиція
eruo, rui, rŭtum, ĕre виривати, розоряти, руйнувати
et і, та, також
etc (et cetĕra) та інші, і так далі
etiam навіть
Eurōpa, ae, f Європа
ex (Abl.) з, із, з-поміж
exāro, āvi, ātum, āre різьбити, шкрябати
excelsus, a, um видатний, міцний
exemplar, āris, n примірник, екземпляр, приклад, зразок
exemplum, і, n приклад
exerceo, сui, сĭtum, ēre тренувати, виконувати
exercĭtus, us, m військо
eximius, a, um винятковий, видатний, досконалий
expeditio, ōnis, f похід, експедиція
exprĭmo, pressi, pressum, ĕre виражати, проявляти, показувати
expugno, āvi, ātum, āre завойовувати
exsisto,stĭti, - , ĕre виступати, виділятися
extra (Acc.) за, поза, за межами
Ff
fabŭla, ae, f байка, легенда, фабула
facĭle легко
facio, feci, factum, ĕre робити, чинити, виконувати
facies, ēi, f обличчя, зовнішність
Faleriі, ōrum, m Фалерії (місто на північ від Риму)
Faliscus, i, m фаліск (житель міста Фалерії)
fallo, fefelli, falsum, ěre обманювати
falsus, a, um оманливий, фальшивий
fama, ae, f слава, чутка
familia, ae, f cім`я, родина
Faustŭlus, i, m Фаустул (легендарний пастух)
felicĭtas, ātis, f щастя
felicĭter щасливо
felix, īcis щасливий
fere майже
ferīnus, a, um звіриний
festus, a, um святковий
filia, ae, f дочка
filius, іі, m син
filum, і, n нитка
85
finio, īvi, ītum, īre закінчувати, обмежувати
finіs,is, m межа, кордон, кінець
finitĭmus, a, um сусідній
fio, factus sum, fiĕri ставатися, відбуватися, траплятися
firmo, āvi, ātum, āre зміцнювати, укріпляти
firmus, a, um міцний
fleo, flēvi, flētum, ēre плакати
flexuōsus, a, um звивистий
floreo, ui, -, ēre цвісти
flumеn, ĭnis, n річка
fluvius, іi, m річка
fodio, fodi, fossum, ĕre рити, копати,
fortis, е хоробрий, дужий, сильний
fortūna, ae, f фортуна, щаслива доля
Forum, і, n ринкова площа, ринок
fossa, ae, f рів
fovea, ae, f яма
frater, tris, m брат
fraternus, a, um братерський
fructus,us, m плід, прибуток
frustra даремно
fundo, āvi, ātum, āre засновувати
fundamentum, і, n основа, засада
furtum, і, n крадіжка
Gg
Gajus, i, m Гай
Gajus Gracchus Гай Гракх, народний трибун
galea , ae, f шолом
Gallі, ōrum, m галли
Gallia, ae, f Галлія
Gallĭcus, a, um галльський
gaudēo, gavisus sum, ēre (Abl.) радіти, втішатися
gena, ae, f щока
gens, gentis, f плем’я, народ, рід
genus, ĕris, n рід, походження, покоління
Germania ae, f Германія
gero, gessi, gestum, ĕre вести, нести, здійснювати
gigno, genui, genĭtum, ĕre народжувати
gladiātor, ōris, m гладіатор
gladius, іі, m меч
gloria, ae, f слава
Graecі, ōrum, m греки
Graecia ae, f Греція
Gratia, ae, f Грація
gratia, ae, f вдячність, ласка, милість
gratiam agĕrе дякувати
gratus, a, um вдячний, приємний
gravis, е тяжкий, серйозний
grex, gregis, m череда, табун, стадо
Hh
habeo, bui, bĭtum, ēre мати, володіти
86
habĭto, āvi, ātum, āre жити, населяти
Hannĭbăl, ālis, m Ганнібал (карфагенський полководець)
hasta, ae, f спис
haud навряд чи, не зовсім, аж ніяк
haurio, hausi, haustum, īre черпати, брати
Helĕna, ae, f Єлена
Helvetia, ae, f Гельвеція
Herodŏtus, i, m Геродот Галікарнаський
hic, haec, hoc цей
hinc звідси, з цього часу
Hispania, ae, f Іспанія
historia, ae, f історія
hodie сьогодні
Homērus, i, m Гомер
homo, ĭnis, m людина
honestus, a, um чесний
honor, ōris, m честь, почесть
hora, ae, f година, час, пора року
horrĭdus, a, um страшний, жахливий, лютий
hostis, is, m ворог
humanĭtas, ātis, f людська гідність, людяність
humānus, a, um людський
Ii
iam вже
іbi тут
Ida, ae, f Іда (гора поблизу Трої)
idcirco ось тому
ignosco, nōvi, nōtum, ĕre прощати
іgnōtus, a, um невідомий
ille, a, ud цей, той
imāgo, ĭnis, f зображеня, образ, уявлення
imitatio, ōnis, f наслідування, імітація
іmmensus, a, um безмірний, величезний, безкраїй
immŏlo, āvi, ātum, āre приносити в жертву
іmpеdio, īvi, ītum, īre перешкоджати
imperium, іі, n влада, держава, імперія
impĕro, āvi, ātum, āre наказувати
imposĭtus, a, um розташований, покладений
impossibĭlis,e неможливий
imprīmis перш за все, у першу чергу
in (Acc.,Abl.) в, на
incendium, іі, n пожежа
incertus, a, um ненадійний, непевний
incĭdo, cĭdi, - , ĕre падати, потрапляти, припадати
incipio, cēpi, ceptum, ĕre починати
incĭto, āvi, ātum, āre викликати, пробуджувати
includo, clūsi, clūsum, ĕre замикати, закривати, обмежувати
incŏla, ae, m житель
incultus, a, um необроблений, дикий
indīco, dixi, dictum, ĕre оголошувати, проголошувати, наказувати
induo,dui, dūtum, ĕre одягати, присвоювати, приймати
87
infēlix, īcis нещасний
infĕrі, ōrum, m покійники, підземне царство
ingeniōsus, a, um талановитий
ingenium, іі, n обдарування, талант, здібності, намір
ingens, ntis величезний
inimīcus, a, um ворожий
іnitium, іі, n початок
injuria, ae, f несправедливість
inquiētus, a, um неспокійний
inquit говорить, каже
inscriptio, ōnis, f напис, запис
іnsignе, is, n ознака, регалії
insignis, е значний, великий
insŭla, ae, f острів
intellěgo, legi, lectum, ěre розуміти
іnter (Acc.) між, поміж
іnterdum інколи, між тим
interficio, fēсi, fectum, ĕre убивати
interĭtus, us, m загибель, знищення
interrogo, āvi, ātum, āre запитувати
intro, āvi, ātum, āre увійти, заходити, прийти
invenіo, vēni, ventum, īre знаходити, винаходити
ipse, a, um сам
ira, ae, f гнів
irātus, a, um розгніваний
irrevocabĭlis,e безповоротний
is, ea, id цей, ця, це; той, та, те
ita так, таким чином
Italia, ae, f Італія
ităque таким чином, отже
iter, itinĕris, n дорога, шлях
Iulia, ae, f Юлія (ім`я)
Jj
jаcio, jēci, jactum, ĕre кидати
jam вже
janua, ae, f двері
Janus, i, m Янус (легендарний цар Лаціума)
jubeo, jussi, justum, ēre наказувати, призначати
judicium, ii, n суд
judĭco, āvi, ātum, āre судити, присуджувати, думати, вважати
Julius, i, m Юлій
Juno, Junōnis, f Юнона
Jovis = див. Juppĭter, Jovis, m
Juppĭter, Jovis, m Юпітер ( повелитель неба і богів)
jussu за наказом
justitia, ae, f справедливість, правосуддя
justus, a, um справедливий
juvĕnis, is, m юнак
Ll
labor, ōris, m праця, труд, робота, зусилля
laboro, āvi, ātum, āre працювати
88
labyrinthus, i, m лабіринт
lac, lactis, n молоко
lacrĭma, ae, f сльоза
lana, ae, f вовна
lateo, ui, -, ēre ховатися, бути прихованим
Latīnus, a, um латинський
latitūdo, ĭnis, f ширина
Latium, іі, n Лацій
latro, āvi, ātum, āre лаяти, кричати
latus, a, um широкий
latus, ěris, n бік, сторона
laudo, āvi, ātum, āre хвалити
lectio, ōnis, f лекція, читання
lеgo, legi, lectum, ěre збирати, читати
lex, legis, f закон
liberālis, e вільний
liber, bri, m книжка
libĕr, ĕra, ĕrum вільний
libĕri діти
libĕro, āvi, ātum, āre (Abl.) звільняти від
libertas, ātis, f свобода
librarius, a, um книжковий
lingua, ae, f мова
lis, litis, f сварка, суперечка
littĕra, ae, f літера
Livius, іi, m (Titus Livius) Тит Лівій (римський історик)
locus, i, m місце, місцевість
longitūdo, ĭnis, f довжина
longus, a, um довгий
loquax, ācis балакучий, багатослівний
loquor, locutus sum, loqui говорити
ludus, i, m гра, забава
luna, ae, f місяць
lupa, ae, f вовчиця
Lutetia, ae, f Лютеція (пізніше – Париж)
lux, lucis, f світло, світоч
Mm
maestus, a, um сумний, жалісний
madĭdus, a, um вологий
magister, tri, m вчитель
magistra, ae, f вчителька
magnus, a, um великий
major більший
major, ōris, m старша людина (множина: предки)
male погано
malevŏlus, a, um недоброзичливий, зловмисний, підступний
malum, і, n лихо, зло
malus, a, um поганий, лихий, злий
mando, āvi, ātum, āre наказувати, передавати, давати
розпорядження
mane вранці
89
maneo, mansi, mansum, ēre залишатися
manus, us, f рука, сила
Marcus, i, m Марк (ім`я )
Marcus Tullius Cicĕro Марк Тулій Ціцерон
mare, is, n море
Mars, Martis, m Марс (бог війни)
mater, tris, f мати, мама
matrōna, ae, f матрона (заміжня жінка)
maxĭme найбільше
medĭcus, i, m лікар
medius, a, um середній, половинний
mel, mellis, n мед
melior кращий
membrāna, ae, f тонкий пергамент
memoria, ae, f пам'ять
mendax, ācis брехливий
Menelaus, āi, m Менелай
mens, ntis, f розум
mensa, ae, f стіл, обід
mercator, ōris, m торговець, купець
mercatūra, ae, f торгівля
Mercurius, іi, m Меркурій (бог торгівлі)
meridionālis, e південний
merĭto заслужено
metus, us, m страх
meus, a, um мій
migro, āvi, ātum, āre переходити, мандрувати, виїжджати
miles, ĭtis, m воїн, солдат
milia тисяча
Minerva, ae, f Мінерва
minĭmum, і, n найменша кількість, найменше
minister, tri, m служитель, урядовець, слуга
minor менший
Minos, ōis, m Мінос (легендарний правитель Кріту)
Minotaurus, i, m Мінотавр (чудовисько, напівлюдина-напівбик)
minus менше
mirus, a, um дивний, чарівний
miser, ěra, ěrum нещасний
mitto, misi, missum, ĕre посилати
mobĭlis, е рухливий
modo (adv.) тільки що, зараз
modus, i, m спосіб, міра
mons, montis, m гора
monstro, āvi, ātum, āre показувати
monstrum, і, n чудовисько
morbus, i, m хвороба
mors, mortis, f смерть
mortālis, е смертний
mortuus, a, um мертвий
mos, moris, m звичай
motus, us, m рух
mulier, ĕris, f жінка, дружина
90
multitūdo, ĭnis, f велика кількість, більшість
multum багато, дуже
multus, a, um численний
mundus, i, m світ, всесвіт
munimentum, i, n захист, оплот, прикриття
munio, īvi, ītum, īre укріплювати
munus, ĕris, n обов’язок, послуга, подарунок
murus, i, m стіна
Musae, ārum, f Музи (дев`ять богинь-покровительок
мистецтв та наук)
muto, āvi, ātum, āre змінювати
Nn
nam бо, адже, оскільки
narro, āvi, ātum, āre розповідати
natūra, ae, f природа
natus, a, um народжений
nauta, ae, m моряк
navĭgo, āvi, ātum, āre плисти (на кораблі)
navis, is, f корабель
ne не, щоб не
nec не
neco, āvi, ātum, āre убивати
neglěgo, lexi, lectum, ěre зневажати
nego, āvi, ātum, āre відмовляти, заперечувати
negotium, іі, n справа, заняття
nemo ніхто
nepos, ōtis, m онук, нащадок
Neptūnus, i, m Нептун (бог річок, морів та океану)
neque не
nescio, īvi, ītum, īre не знати
neutеr, tra, trum ніякий, нічий
nex, necis, f убивство, смерть
niger, gra, grum чорний
nihil ніщо
nil = nihil
nimius, a, um надмірний
nimis занадто, надміру
nix, nivis, f сніг, холод
nobĭlis, е знатний
nobilĭtas, ātis, f знать, нобілітет
nomen, inis, n ім`я
nomĭno, āvi, ātum, āre називати
non не
nonnullus, a, um деякий
non solum…sed etiam… не лише…але також
nosco, nоvi, nоtum, ĕre пізнавати
noster, tra, trum наш
novĭtas, ātis, f новина, новизна
novus, a, um новий
nox, noctis, f ніч
nullus, a, um ніякий
91
numero, āvi, ātum, āre лічити, рахувати, вважати
numĕrus, i, m число, кількість
Numĭtor, ōris, m Нумітор (легендарний правитель Альба-Лонги)
nunc тепер
nunquam ніколи
nuntia, ae, f вісниця
nuntius, іi, m вісник, посол
nuptiae, ārum, f pl весілля
nutrio, īvi, ītum, īre годувати
Oo
оb eam rem з цієї причини
oblongus, a, um довгастий, видовжений
obtempĕro, āvi, ātum, āre слухатися, підкорятися
obtinеo, tіnui, tentum, ēre посідати, володіти, отримувати, наділяти
occīdo, сīdi, сīsum, ĕre убивати
occulto, āvi, ātum, āre приховувати, таїти
oceănus, i, m океан
octāvus, a, um восьмий
ocŭlus, i, m око
odiōsus, a, um ненависний
odium, іі, n ненависть
officium, ii, n обов’язок
оlim колись
оmnĭbus – див. оmnіs, е
оmnіs, е увесь, всякий
opĕra, ae, f праця, зусилля
opĭfex, ĭcis, m ремісник
oppĭdum, i, n місто
oppressus, a, um пригнічений, підкорений
opprĭmo, pressi, pressum, ěre пригнічувати, підкоряти
oppugno, āvi, ātum, āre нападати, атакувати
ops, opis, f сила, міць, влада; мн.: майно, багатство
optĭmas, ātis, m знать, аристократія, оптимати
optĭmus, a, um найкращий
opto, āvi, ātum, āre прагнути, бажати
opulentus, a, um багатий, впливовий
opus, opĕris, n труд, справа, твір
oratio, ōnis, f промова, молитва
оrdo, ĭnis, m порядок, лад, прошарок, чернечий орден
orno, āvi, ātum, āre прикрашати
Pp
pagĭna, ae, f сторінка, аркуш
pagus, i, m паг, район, округ
Pannonia, ae, f Паннонія (рим.провінція, суч.Угорщина)
papyrus, i, m папірус
par, paris рівний, однаковий
parātus, a, um готовий
pareo, rui, rĭtum, ēre підкорятися, бути, виявитися
Paris, ĭdis, m Парис
Parisiі, ōrum, m паризії (галльське плем’я, яке заселяло район
р.Сена)
92
paro, āvi, ātum, āre готувати, виготовляти
pars, partis, f частина, сторона, бік
parvŭlus, i, m маля, синочок
parvus, a, um малий
pasco, pavi, pastum, ěre пасти
pastor, ōris, m пастух
pateo, tui, -, ēre бути відкритим, простягатися, відкриватися
pater, tris, m батько
paternus, a, um батьківський, отчий
patientia, ae, f терпіння
patria, ae, f батьківщина
patricius, іi, m патрицій
patrōna, ae, f покровителька
patrōnus, i, m покровитель, патрон
paucus, a, um нечисленний
paulātim помалу, потроху
paulo post трохи згодом
pauper, ěris бідний
pax, pacis, f мир
pecunia, ae, f гроші
pecus, ŏris, n дрібна худоба
Pelēus, ěi, m Пелей (цар Фтії, батько Ахілла)
pellis, is, f шкура, хутро
pendo, pependi, pensum, ĕre платити
pene майже
per (Acc.) через, по, на протязі
peregrinatio, ōnis, f мандрівка, подорож
perfidium, іі, n віроломство, зрада
pericŭlum, і, n небезпека
perītus, a, um досвідчений
perpetuus, a, um безперервний, постійний
Persae, ārum, m pl перси
Persĭcus, a, um перський, персидський
pes, pedis, m нога, стопа
peto, īvi, ītum, ĕre прагнути, домагатися, просити
Pharnāces, is, m Фарнак
Phasis, is, m р.Фасида
philosophia, ae, f філософія
piger, gra, grum ледачий
pigritia, ae, f лінощі
placeo, сui, сĭtum, ēre подобатися
plaudo, plausi, plausum, ĕre аплодувати, схвалювати
plaustrum, i, n віз, візок
plebs, plebіs, f простолюд, плебс
plenus, a, um повний
plerumque переважно
plures численні
plurĭmum, і, n дуже багато, понад усе
plus більше
Pluto, ōnis, m Плутон (бог підземного царства)
pocŭlum, і, n чаша, чарка
poena, ae, f кара, покарання
93
poëta, ae, m поет
Polonia, ae, f Польща
pollex, ĭcis, m великий палець
pollicitatio, ōnis, f обіцянка
pono, posui, posĭtum, ĕre класти, ставити, визначати, розміщати
pons, pontis, m міст
Pontus, i, m Понт, Чорне море
popŭlus, i, m народ
porta, ae, f ворота, брама
posĭtus, a, um розташований
possessio, ōnis, f власність, володіння
possum, potui, posse могти
post (Acc.) після
postea пізніше, згодом
posterior пізніший, наступний
postquam після того як
potens, ntis могутній, владний
potentia, ae, f сила, міць
potest = possum, potui, posse
potestas, ātis, f влада, могутність
praebeo, bui, bĭtum, ēre простягати, подавати, дозволяти, допомагати
praeceptum, i, n настанова, правило, розпорядження, наказ
praecipuus, a, um основний, головний
praemium, ii, n нагорода
praesidium, ii, n захист
praesto, stĭti, stĭtum, āre (Dat.) виявляти, зберігати, виділятися, очолювати
praeter (Acc.) крім
praeterea крім того
precipio, cepi, cеptum, ĕre повчати
pretium, іі, n вартість, ціна, платня, відплата
Priămus, i, m Пріам
primum спочатку, спершу
primus, a, um перший
principium, іі, n початок
prior попередній, раніший
privātus, a, um приватний
privo, āvi, ātum, āre (Abl.) позбавляти
pro (Abl.) для, замість, у якості
proāvus, i, m прадід, предок
probus, a, um чесний
procul далеко
proletarius, іi, m пролетарій (римський громадянин без майна)
proelium, іі, n битва
promitto, mīsi, missum, ěre обіцяти
propĕro, āvi, ātum, āre поспішати, йти
propōno, ui, sĭtum, ĕre виставляти, пропонувати, задумувати
propugnātor, ōris, m захисник, борець
proverbium, ii, n прислів’я
provincia, ae, f провінція
proxĭmus, a, um найближчий
prudens, ntis розумний, мудрий
prudentia, ae, f розсудливість, мудрість
94
publĭcus, a, um громадський, публічний
Publius, i, m Публій
puella, ae, f дівчина
puеr, ĕri, m хлопець, дитина
pugnа, ae, f битва
pugno, āvi, ātum, āre битися, боротися
pulcher, chra, chrum гарний, красивий
pulcherrĭmus, a, um найкрасивіший
pulchritūdo, ĭnis, f краса, врода
punio, īvi, ītum, īre карати
punītus, a, um покараний
puto, āvi, ātum, āre вважати
Qq
quaero, sīvi, sītum, ĕre шукати, питати, досліджувати
qualis, е який
quam ніж, чим
quantum скільки
quartus, a, um четвертий
questor, ōris, m квестор, судовий урядник
qui, quae, quod який, хто
quia тому що, оскільки
quid що
quidam, quaedam, quoddam якийсь
quippe оскільки, звичайно, без сумніву
quis хто
quisque кожен, всякий
quisquid, quidquid будь-хто, будь-що
quo куди, де, до такої міри, завдяки чому
quod що
quod = qui, quae, quod
quomŏdo як, яким чином
quoque також
quotannis щороку
quotidiānus, a, um щоденний
quotidie щоденно
Rr
rapio, pui, ptum, ĕre хапати, викрадати
raro рідко
ratio, ōnis, f рахунок, розум, суть, причина, спосіб
recipio, cēpi, ceptum, ěre приймати, брати, одержувати
recte правильно, добре
reddo, dĭdi, dĭtum, ĕre віддавати, повертати, робити, виконувати
redĭgo, ēgi, actum, ĕre приводити, привертати, перетворювати
regālis, e царський
regīna, ae, f цариця, королева
regio, ōnis, f область, край, регіон
regius, a, um царський
regno, āvi, ātum, āre царювати, правити
regnum, і, n царство, влада
rego, rexi, rectum, ěre керувати, правити
relĭquus, a, um інший, решта
95
remаneo, mansi, mansum, ēre залишатися, зупинятися
remedium, ii, n ліки
remitto, mīsi, missum, ĕre відпускати
Remus, i, m Рем
renovatio, ōnis, f відновлення, поновлення
renŏvo, āvi, ātum, āre поновлювати, відновлювати
reporto, āvi, ātum, āre відвозити, здобувати, отримувати
reputo, āvi, ātum, āre вважати
respondeo, nsi, nsum, ēre відповідати
res publĭca, rei publĭcae, f держава, республіка
reverto, verti, versum, ěre повертатися, прямувати
rex, regis, m цар, король
Rhenus, i, m Рейн (річка)
rideo, risi, risum, ēre посміхатися, сміятися, глузувати
ripa, ae, f берег
Riphaei, ōrum, m pl Ріфейські гори
rogo, āvi, ātum, āre питати, запитувати
Roma, ae, f Рим
Romania, ae, f Романія (Румунія)
Romānі, ōrum, m римляни
Romānus, a, um римський
Romŭlus, i, m Ромул
rustĭcus, a, um сільський
Ss
Sabīni, ōrum, m сабіняни (сусіди римлян)
sacerdos, ōtis, m жрець, священник
saecŭlum, і, n століття, вік
saepe часто
saevus, a, um лютий, жорстокий
sagitta, ae, f стріла
Salamis, īnis, f Саламін (острів у Егейському морі)
salto, āvi, ātum, āre стрибати, танцювати
salus, ūtis, f благополуччя, порятунок, спасіння
salūto, āvi, ātum, āre вітати
sano, āvi, ātum, āre лікувати, оздоровлювати
sanus, a, um здоровий, цілющий
sapiens, ntis розумний
sapientia, ae, f мудрість
sapio, ii, -, ĕre бути мудрим, розумно мислити
Sardes, īum, f Сарди
satis досить, доволі
scelus, ěris, n злочин
schola, ae, f школа
scientia, ae, f знання
scilĭcet звичайно, звісно, а саме, тобто
scīo, īvi, ītum, īre знати
Scotia, ae, f Скотія (пізніше -Шотландія)
scriba, ae, m писар
scribo, scripsi, scriptum, ěre писати
scrinium, іі, n скринька, шкатулка, шафа для документів
scriptor, ōris, m письменник
96
Scythia, ae, f Скіфія
se себе
secum з собою
secūrus, a, um безтурботний, спокійний
sed але
sedes, is, f сидіння, крісло, домівка
semel раз і назавжди
semper завжди
sempiternus, a, um вічний
senātus, us, m сенат
sententia, ae, f думка, вислів
sentio, nsi, nsum, īre відчувати
separātus, a, um відокремлений
septem сім
Sequăna, ae, f Секвана (суч. Сена)
sermo, ōnis, m мова, бесіда, розмова
servio, īvi, ītum, īre служити
servo, āvi, ātum, āre зберігати, рятувати, охороняти
servus, i, m раб
sevērus, a, um суворий
si якщо
sibi собі
sic так
signum, i, n знак, сигнал, прапор, печатка
sileo, lui, -, ēre мовчати
silva, ae, f ліс
simplex, īcis простий
simul одночасно
simulacrum, і, n зображення, статуя
sine (Abl.) без
singŭlus, a, um окремо взятий
sinistеr, tra, trum лівий
situs, a, um розташований
sive або, чи
Slovenia, ae, f Словенія
sociĕtas, ātis, f суспільство, товариство, спілка
socius, ii, m спільник, союзник
solitūdo, ĭnis, f самотність; множина: пустеля
Solo Atheniensis Солон Афінський
solus, a, um єдиний
somnus, i, m сон
sordĭdus, a, um брудний
sors, sortis, f доля, жереб
spatium, ii, n проміжок, відстань, період
spectacŭlum, i, n видовище
specto, āvi, ātum, āre дивитися, споглядати, бути розташованим
specŭlum, і, n дзеркало
sperātus, a, um очікуваний
spes, spei, f надія, сподівання
spirĭtus, us, m дух, душа
statim негайно, відразу
statua, ae, f статуя
97
statuo, tui, tūtum, ĕre постановляти, встановлювати
statūra, ae, f будова тіла, статура
stella, ae, f зірка
stilus, i, m стиль (паличка для письма)
studeo, ui, -, ēre (Dat.) займатися, старатися, намагатися, прагнути
studēre agricultūrae займатися землеробством
studium, іi, n старання, прагнення, заняття
sub (Acc.,Abl.) під
subscriptio, ōnis, f підпис
Suēbi, ōrum, m pl Свеби, група германських племен
summus, a, um верховний, головний, найбільший
sumo, mpsi, mptum, ĕre брати, приймати, обирати
super (Acc.) згори, над, поверх
supĕro, āvi, ātum, āre перемагати, перевершувати, долати
suscipio, cēpi, ceptum, ěre підтримувати, приймати
suus, a, um свій
Syra, ae, f Сіра (ім`я)
Tt
taberna, ae, f лавка, корчма
tabŭla, ae, f табличка, дошка, стіл
taceo, tacui, tacĭtum, ēre мовчати
Tacĭtus, i, m Тацит
talis, е такий
tam настільки
tamen однак, проте ж
tandem тоді, нарешті
tantum стільки
taurus, i, m бик
tectum, i, n дах, покрівля, дім
tego, texi, tectum, ěre укривати, накривати
telum, i, n спис, стріла, дротик
templum, і, n храм
tempus, ŏris, n час
tenеo, tenui, tentum, ēre тримати, володіти
tergum, і, n спина
termĭnus, i, m строк, час, кордон
terra, ae, f земля
terribĭlis, е страшний, жахливий
tertius, a, um третій
testis, is, m свідок
Thesēus, ĕi, m Тезей
Thessalia, ae, f Фессалія
Thetis, ĭdis, f Фетида
Tibĕris, is, m Тибр
Tiberius Gracchus Тиберій Гракх, народний трибун
Tigris, is, m Тигр (річка у Месопотамії)
timеo, timui, -, ēre боятися, лякатися
timor, ōris, m страх
tinctus, a, um змочений, вологий
Tiro, ōnis, m Тірон (ім`я)
Titus, i, m Тит (ім`я)
98
toga, ae, f тога
totus, a, um цілий, весь
tractus, us, m хід, проходження
trado, dĭdi, dĭtum, ěre передавати, переказувати, віддавати
traho, trаxi, trаctum, ěre тягнути, одержувати, приймати
trans (Acc.) через, по той бік
transcribo, scripsi, scriptum, ěre переписувати
tribunātus, us, m трибунат
tribūnus, i, m трибун
tribus, us, m триба, простий народ
tribūtum, і, n податок, данина
tricesĭmus, a, um тридцятий
tritus, a, um прокладений, уторований
Troja, ae, f Троя
Trojānus, a, um троянський
Tullia, ae, f Тулія (ім`я)
Tullius, iі, m Тулій (ім`я)
tumŭlus, i, m пагорб, насип, могила, курган
tum тоді
tunc тоді
tunĭca, ae, f туніка, сорочка
turris, is, f вежа, башта
tutēla, ae, f опіка, покровительство
tutus, a, um надійний, безпечний
tuus, a, um твій
Uu
ubi де, коли
Ubii, ōrum, m pl убії (германське плем’я)
ultĭmus, a, um найвіддаленіший, останній
umbilĭcus, i, m центр, середина
unde звідки
Ungaria, ae, f Унгарія (Угорщина)
unquam коли-небудь, будь-коли
unus, a, um один
urbs, urbis, f місто
usque аж до
usus, us, m використання, вжиток, користь, спосіб, звичай
ut як, щоб, що
utеrque, utraque, utrumque той і другий, обидва
utĭlis, e корисний
utĭnam о, якби!
uxor, ōris, f жінка, дружина
Vv
valde сильно, дуже
valeo, valui, valĭdum, ēre мати силу, значення; бути здоровим
vallus, i, m вал, насип
varius, a, um різноманітний
vassālus, i, m васал
veho, vexi, vectum, ěre возити, носити
vel або
venio, veni, ventum, īre прибувати, приходити
99
Venus, ĕris, f Венера (богиня краси і кохання)
verbum, i, n слово
verĭtas, ātis, f істина, правда
vero же, ж, дійсно
verso, āvi, ātum, āre крутити, направляти
vertex, ĭcis, m вершина, вир, вихор
verto, verti, versum, ěre повертати, обертати
verum, i, n правда, істина
verus, a, um справжній, істинний
vestimentum, i, n одяг
vestis, is, f одяг, одежа
vetus, ĕris давній, старий
vetustas, ātis, f давнина
via, ae, f дорога, шлях
vicesĭmus, a, um двадцятий
victĭma, ae, f жертва, жертвоприношення
victor, ōris, m переможець
victoria, ae, f перемога
video, vidi, visum, ēre бачити
villa, ae, f вілла, дім
vinco, vici, victum, ěre перемагати
vincŭlum, і, n кайдани, пута, в’язниця
vindex, ĭcis, m захисник, рятівник, месник
vir, i, m муж, воїн, чоловік
virtus, ūtis, f доблесть, доброчесність, відвага
vis, vis f (Acc. vim, Abl. vi) сила
visus, us, m зір, зовнішність, вид, бачення
vita, ae, f життя
vitiōsus, a, um хибний, помилковий
vitium, іі, n недолік, хиба, вада, шкідливий вплив
vitreus, a, um крихкий, скляний
vitupĕro, āvi, ātum, āre сварити, лаяти
vivo, vixi, victum, ěre жити
vix ледве, навряд чи
voco, āvi, ātum, āre кликати, називати
volo, āvi, ātum, āre літати, мчатися
volumen, ĭnis, n сувій, книга, том
voluptas, ātis, f насолода, радість
volvo, volvi, volūtum, ĕre обертати, крутити
vos Ви
vulněro, āvi, ātum, āre ранити
Xx
Xerxes, is, m Ксеркс, перський цар
100
ЗМІСТ
Вступ……………………………………………………………………………………………...4
Урок 1……………………………………………………………………………………………..5
Урок 2……………………………………………………………………………………………..9
Урок 3……………………………………………………………………………………………13
Урок 4……………………………………………………………………………………………17
Урок 5……………………………………………………………………………………………22
Урок 6……………………………………………………………………………………………27
Урок 7……………………………………………………………………………………………30
Урок 8……………………………………………………………………………………………37
Урок 9……………………………………………………………………………………………41
Урок 10…………………………………………………………………………………………..44
Урок 11…………………………………………………………………………………………..49
Урок 12…………………………………………………………………………………………..54
Урок 13…………………………………………………………………………………………..57
Урок 14…………………………………………………………………………………………..61
Урок 15…………………………………………………………………………………………..64
Урок 16…………………………………………………………………………………………..69
Латинсько-український словник………………………………………………………………76
101
102