Cmentarzysko Ludnosci Kultury Przeworski

PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE
w Warszawie
WIADOMOŚCI
ARCHEOLOGICZNE
BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS
TOM (VOL.) LVII

2004 – 2005
WARSZAWA 2005 VARSOVIE

r
WIADOMOSCI
ARCHEOLOGICZNE
TOM LVII
Redaguj e zespó? / Editorial staff:
mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny / editor in chief),
prof. dr hab. Teresa D?browska (zast?pczyni redaktora naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,
mgr Rados?aw J. Prochowicz, mgr Andrzej Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa W?grzynowicz
T?umaczenia / Translations:
Anna Kinecka, Marta Stasiak -Cyran
Anna Mistewicz & Jacek Andrzejowski (podpisy / captions)
Sk?ad i ?amanie / Layout:

] RJ
Rycina na ok?adce: malowana waza gliniana

z Chojna-Golejewka, pow. Rawicz (rys. L. Kobyli?ska)
Cover picture: painted. clay vase
from Chojno-Golejewko, distr. Rawicz (L. Kobyli?ska deI.)
© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2005

© Autorzy, 2005
Sprzeda? detaliczna publikacji Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego, w tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest
w salach wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? gotówk?; wystawiamy rachunki i faktury.
Ponadto nasze ksi??ki i czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 (22) 831 3221-25/110 lub pod adresem internetowym
wydawnictwapma@pma.pl.
Cennik wydawnictw, wykaz publikacji i pe?en spis zawarto?ci czasopism PMA: pma@pma.pl/wydawnictwa.
Adres redakcji / Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne
ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa
tel.: +48 (22) 831 32 21-25/141,152; fax: +48 (22) 831 51 95; e-mail: j.andrzejowski@pma.pl
,
WIADOMOSCI ARCHEOLOGICZNE
Tom (Vol.) LVII
SPIS TRE?CI
Contents
Rozprawy
Barbara Bargiel, Jerzy Libera, Zespo?y grobowe z krzemiennymi p?oszezami w Ma?opolsce i na Wo?yniu 3
Grave assemblages with flint projectile points in the Little Poland and Volhynia
Miscellanea
Anna Drzewicz, Topór kamienny kultury ceramiki sznurowej z Czubina, pow. pruszkowski 29
A Corded Ware Pottery culture stone axe from Czubin, distr. Pruszków
Anna Drzewicz, Technika produkcji m?otków rogowych z osiedla obronnego kultury ?u?yckiej w Biskupinie 33
Antler hammers from the fortified settlement ofthe Lusatian culture at Biskupin -
technology ofproduction
Gra?yna Orli?ska, Naczynie kultury ?u?yckiej z Pyszkowa, pow. sieradzki 41
A Lusatian culture footed beaker from Pyszków, distr. Sieradz
Aleksandra ?órawska, Klamra hakowa z Kargoszyna, pow. ciechanowski.

Uwagi o chronologii genezie i
a?urowych klamer z T-kszta?tnym zako?czeniem w pó?nocno-wschodniej Polsce
i na terenach ba?tyjskich 47
The belt clasp from Kargoszyn, distr. Ciechanów.
The dating and origins of open-work belt-clasps with T-shaped endings from north-eastern Poland
and the Balt lands
Jacek Andrzejowski, Wczesna Kragerifibel z Obór i problem jej pochodzenia 57
Early Kragerifibel from Obory and the question of its provenance
Katarzyna Czarnecka, Nieznane materia?y z cmentarzyska kultury przeworskiej

w Wólce Domaniowskiej, w pow. radomskim 67
Unpublished finds from a cemetery ofthe Przeworsk culture at Wólka Domaniowska, distr. Radom
Rados?aw Prochowicz, Znalezisko dziobowatego okucia ko?ca pasa z Przeradowa, pow. makowski 73
A beak-shaped strap end from Przeradowo, distr. Maków Maz.
Dorota Pop?awska, Archeomuzykologia polska o aerofonach fletowych 81

Polish archaeomusicology on flute o aerophones
Materia?y
Bart?omiej Karch, Naczynia z IV okresu epoki br?zu z Nowego Zatomia, pow. mi?dzychodzki 89
Bronze Age pottery (BA IV) from Nowego Zatom, distr. Mi?dzychód
Anna Drzewicz, Materia?y z cmentarzyska ludno?ci kultury ?u?yckiej w Chojnie-Golejewku, pow. rawicki, z kolekcji 93
Aleksandra Guttmana
Material from a Lusatian culture cemetery at Chojno-Golejewko, distr. Rawicz, from the Aleksander Guttman
collection
Anna Drzewicz, Ozdoby br?zowe z Kruchowa, pow. gnie?nie?ski 101
Bronze ornaments from Kruchowo, distr. Gniezno
Aleksandra ?órawska, Wielokulturowe cmentarzysko w Starym Targu w ?wietle dotychczasowych publikacji,

archiwaliów i ocala?ych materia?ów 111
The multicultural cemetery at Stary Targ in the light of literature, archival records and survived finds
Zbigniew Nowakowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejscowo?ci Bielawy-?uby, pow. ?owicki, stan. 2 177
A Cemetery ofthe Przeworsk Culture at Bielawy-?uby, distr. ?owicz, site 2
Anna Mistewicz, Cmentarzysko ludno?ci kultury przeworskiej z wczesnego okresu wp?ywów rzymskich na stan. 29
w D?bku, pow. m?awski 197
Early Roman Period cemetery of the Przeworsk culture at D?bek, site 29, distr. M?awa
A n e k s : ?ukasz Maurycy Stanaszek, Analiza antropologiczna materia?u kostnego z D?bka, pow. m?awski, stan. 29 235
Anthropological assessment ofbone remains from D?bek, site 29, distr. M?awa
I Teresa Liana I Osada z m?odszego okresu rzymskiego w ??gonicach, pow. grójecki 241
A Late Roman Period settlement ofthe Przeworsk culture at ??gonice, distr. Grójec
Kro n i k a 297
Wykaz skrótów 299
OD REDAKCJI
W niniejszym tomie "Wiadomo?ci Archeologicznych" zamieszczamy prac? zmar?ej w 1998 roku dr Teresy Liany pt. Osada z
m?odszego
okresu rzymskiego w ?egonicach, pow. gr?jecki, przygotowan? i zredagowan? przez prof. dr hab. Teres? D?browsk? na podstawie materia?ów
pozostawionych przez Autork?. Redakcja "Wiadomo?ci Archeologicznych" wyra?a t? drog? podzi?kowania Pani pro f. dr hab. Teresie D?-
browskiej za wielki wk?ad pracy w przygotowanie do publikacji tego wa?nego stanowiska kultury przeworskiej.
Redakcja "Wiadomo?ci Archeologicznych" informuje, ?e w pracy Caroline Earwood Wooden artefactsfrom the medieval town of Dawid-
gródek, Belarus opublikowanej w tomie LVI zosta?o wykorzystanych szereg rysunków autorstwa Pani Wies?awy Gawrysiak-Leszczy?skiej.
Redakcja przeprasza Autork? za omy?kowe opuszczenie Jej nazwiska w podpisach pod nastepuj?cymi rycinami: fig. 6 nr 72.7, 10 nr 65,
66:1,79.3, fig. 11 (z wyj?tkiem nr. 16.2), fig. 13 nr 81:3, fig. 16 (z wyj?tkiem nr. 17.7), fig. 19, fig. 22, nr 79.11,81.7,81.14,81.21, fig. 23,
fig. 27 nr 79.14,81.19.
Pocz?wszy od bie??cego tomu w "Wiadomo?ci Archeologicznych" Redakcja wprowadzi?a transliteracj? tekstów pisanych gra?dank?
(cyrylic?) zgodn? z zasadami opisanymi w Polskiej Normie PN-ISO 9:2000 (Informacja i dokumentacja -
transliteracja znaków cyrylickich

na znaki ?aci?skie -
J?zyki s?owia?skie i nies?owia?skie ).
Dr Wojciech Brzezi?ski
Redaktor Naczelny
Wiadomo?ci Archeologiczne, t. LVII, 2004-2005
ANNA MISTEWICZ
CMENTARZYSKO LUDNO?CI KULTURY PRZEWORSKIEJ Z WCZESNEGO OKRESU
WP?YWÓW RZYMSKICH NA STAN. 29 W D?BKU, POW. M?AWSKI*
*
EARL Y ROMAN PERIOD CEMETERY OF THE PRZEWORSK CULTURE AT D?BEK, SITE 29, DISTR. M?AWA
Wie? D?bek, gmina Stupsk, po?o?ona jest ok. 11 km na stanowi? naturaln? grobl? pomi?dzy bagnistymi dolina-
po?udnie od M?awy, na obszarze zaliczanym geograficz- mi górnej Wkry Orzyca. i
nie do Niziny Pó?nocno-Mazowieckiej. Na terenie tym Podstawowe t?o glebowe Ziemi Zawkrze?skiej two-
znajduje si? strefa tzw. Wzniesie? M?awskich -
zespo?u rz? gleby piaskowe. Nad górn? Dzia?dówk? i na po?ud-

wyrazistych form kern owych i morenowych, rozci?ga- niowy wschód od M?awy wyst?puj? d?ugie i w?skie wa?y
j?cych si? od M?awy do Przasnysza i przekraczaj?cych ozów, zbudowane ze ?wirów, g?azów i gruboziarnistych
w kilku miejscach wysoko?? 200 m n.p.m. (J. Kondracki Dla strefy m?awskich
piasków. moren charakterystyczne
2000, s. 184), typem rze?by przypominaj?cych m?ody s? te? bezodp?ywowe zag??bienia wype?nione torfowis-
krajobraz pojezierny. Ten wynios?y obszar wysoczyzny kami, a miejscami, na przyk?ad nad M?awk?, z?o?ami rud
o 750 m
darniowych (Atlas 1958, s. 54-55).
...
W D?bku znajduj? si? te? niewyczer-

pane pok?ady gliny i marglu (S?ownik ...
1880, s. 916).
D?bek usytuowany jest nad dolin?

Dunajczyka niewielkiego -
dop?ywu
?ydyni, na terenach zatorfionych, cz?-
sto podmok?ych, drenowanych obecnie
przez liczne rowy odprowadzaj?ce wo-
dy do g?ównego cieku. W przesz?o?ci,
jak pokazuje mapa opracowana w 1784
Artyku? tenjest poprawion? wersj? pracy magister-

skiej obronionej w Instytucie Archeologii Uniwersy-
tetu Warszawskiego w 2004 roku. Pragn? serdecznie
podzi?kowa? mojemu Promotorowi, Panu prof. dr.
hab. W. Nowakowskiemu oraz Recenzentowi, Panu
prof. dr. hab. J. Kolendo za ich pomoc w trakcie pow-

stawania tej pracy. Za udost?pnienie materia?ów
z bada? w D?bku do opracowania naukowego i pu-
blikacji chcia?abym bardzo podzi?kowa? Panu mgr.
A. Grzymkowskiemu z Muzeum Ziemi Zawkrze?-
skiej w M?awie i Panu mgr. L. Arentowi, dyrektoro-
wi tego Muzeum. Szczególne podzi?kowania kieru-
Ryc. 1. D ? b e k, pow. M?awa. Po?o?enie j? do Pana mgr. J. Andrzejowskiego za ogromn? po-
stanowisk 5,6 i 29 moc i cierpliwo??. Dzi?kuj? te? Panu mgr. A. Cie?-
Fig. 1. D ? b e k, distr. M?awa. Location li?skiemu, Panu mgr. R. Prochowiczowi i Pani mgr
of sites 5, 6 and 29 A. ?órawskiej za cenne uwagi i sugestie.
-
.....
_
-
- <,
,
<,
<,
------
.....
-- \
...,
,
-- ,
-,
--- "'-
..... -
....
...
-
"
"-
---- ...
/--- .... '\

"
/ ....
/ <,
"
\
/ "
/
,
\
/ "-
/ , \
/ \ \
/ -, \ \
/ \
\ I
/
/ \ I
I \ ,
\ I
/ \ I
,
I / I
I I /
I /
/ I
"-
I I
-,
/
"- /
" / / /
'
/ / I
...
/ I
/ /
/ I
/
....
/
/
<, I
<, -- /
" /
/
<, / /
....
, / I
" /
" /' /
" / /
"
/
/
/
" /
/' /
./
./ /
-?: ./
/
/
-r
-------
_/
.?'15m
CJa CJb C
d : : e
Ryc. 2. D ? b e k, pow. M?awa. Plan wysoko?ciowy stanowiska 29. Obszar zbadany w 1996 (a) i 1997 (b) roku, teren zniszczony (c), wi?ksze drzewa (d),
droga polna (e). Oprac. A. Mistewicz i A. Potoczny wg mapy pomiarów geodezyjnych S. Michaluka i M. Polaka (Topos s.c., M?awa)
Fig. 2. D ? b e k, distr. M?awa. Topographic plan ofsite 29. Area excavated in 1996 (a) and 1997 (b), destroyed area (c), bigger trees (d),
a field track (e). A. Mistewicz andA. Potoczny deI., based on S. Michaluk and M. Polak's map ofgeodesic measurements (Topos s.c., M?awa)
roku przez Karola de Perth?es, pu?kownika Wojsk Koron- Stan. jest na wyró?niaj?cym
29 po?o?one si? w tere-
nych i geografa królewskiego', D?bek na wschód od wsi nie wyniesieniu wysoko?ci ok. 146 m n.p.m. Cz??? o
móg? si? znajdowa? niedu?y zbiornik wodny (jezioro"), stanowiska jest obecnie nieu?ytkiem, na pozosta?ej partii
Nie potwierdza tego jednak rekonstrukcja hydrografii znajduje si? pole orne; w niewielkim stopniu jest ono te?
woj. p?ockiego, wykonana przez J. Lcmen? (Atlas 1958, ...
poro?ni?te drzewami. Na szczyt wzniesienia prowadzi
mapa g?ówna)", polna droga, przecinaj?ca stanowisko (Ryc. 2).
W 1982 roku w rejonie D?bka przeprowadzono bada-
nia powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdj?cia l
Mappa szczegulna plockiego i ziemi woiewodztwa
dobrzynskiey zrzadzona
Polski. Odkryto wówczas kilkana?cie stanowisk, w tym z innych wielu
meeyscowych tak dawniey
mapp iak i swiezo odrysowanych
kilka datowanych na okres pó?nolate?ski i okres wp?y- tudziez goscincowych i niewatpliwych wiadomosci wszystko wedlug regul
geograficznych i obserwacyi astronomicznych Karola de Perth?es Pul-
wów rzymskich. Kolejne badania powierzchniowe prze-
przez
kownika Woysk Koronnych i J:K:M: Geografa, 1:225 000, oprac. w 1784 r.,
prowadzono w latach 1990 i 19913• W 1992 roku Muzeum A. F Tardieu, Graveur
wyrytowana w Pary?u przed 1806 r. par G?ographe
Ziemi Zawkrze?skiej z M?awy (dalej: MZZ) przyst?pi?o de sa M J de toutes les Russies.
2
do prac wykopaliskowych na stan. 5 cmentarzysku prze-
-
Mapa w skali 1 :200 000 ma prezentowa? stan z ok. 1578 r. Rzeki naniesiono
na niej wed?ug stanu z prze?omu XIX/XX w., bagna i obszary podmok?e za?
worsko-wielbarskim, które z roczn? przerw? kontynuowa- wed?ug rekonstrukcj i stanu z ko?ca XVIII w.
no przez pi?? sezonów (A. Grzymkowski 1996, s. 180- 3
W 1992 roku mgr M. Czarnecki dostosowa? obszar AZP 40-60 do obowi?-
-185), za? w roku 1995 przebadano fragment wielokultu- zuj?cych arkuszy (wed?ug nowych ci??). Z nieznanych powodów niektórym
6 (Ryc. stanowiskom nada? w obr?bie miejscowo?ci, mi?dzy
rowego stan. 1). wówczas nowe numery
innymi stan. 5 w D?bku otrzyma?o numer 9, za? stan. 6 numer 13. W doku-
Na stan. 29 natrafiono przypadkowo w 1994 roku pod- bada? inwentarzach
mentacji z oraz w w MZZ cmentarzyska te figuruj?jednak
czas kopania ?wiru ods?oni?to wówczas grób popielni-
-
odpowiednio jako stan. 5 i 6. Stan. 29 odkryto ju? po wykonaniu karty AZP.
pó?niej jako obiekt 1. W listopadzie

4
Badaniami kierowa? A. Grzymkowski MZZ, wspó?pracy
cowy, oznaczony mgr z przy mgr.
M. Piotrowskiego ówczesnego z Muzeum Okr?gowego w Ciechanowie (obec-
1996 i w sierpniu 1997 roku na zagro?onej cz??ci nekro-
ne Muzeum Szlachty Mazowieckiej). W okresie od 18 do 29listopada 1996
poli przeprowadzono badania ratownicze, odkrywaj?c 30 oko?o od 4 do
przebadano 2 arów, na których zarejestrowano 17 obiektów, za?
obiektów" (Ryc. 2, 3). 18 sierpnia 1997 ponad 3 ary, gdzie odkryto 13 obiektów.
198
c()10
Ja
Gd b
°13 °12 O
O c
014 11
O d
q7
q6 q5 ? 7
O e
+
O
25
°8°9
°5 °3
q6 019 °18
\? °4
B?24 20 °21
[f03Q 23
°29 °2
°22 °6
O
+ °27
?
o 5cm
Ryc. 3. D ? b e k, pow. M?awa. Plan przebadanej cz??ci cmentarzyska. Wkopy nowo?ytne (a), du?e kamienie (b), groby cia?opalne z okresu
wczesnorzymskiego (c), groby cia?opalne nie datowane (d), obiekty (jamy) o nieokre?lonym charakterze (e). Rys. A. Potoczny
Fig. 3. D ? b e k, distr. M?awa. Plan ofthe excavated section ofthe cemetery. Modern disturbances (a), big stones (b), cremation graves from the Early
Roman Period ( c), cremation graves that cannot be dated (d), features (pits) of indefinable character ( e). A. Potoczny deI.
KATALOG wed?ug K. Raddatza (1957). Numery w katalogu odpo-

wiadaj? numerom zabytków na tablicach. Tablice zawie-
W katalogu zachowano polow? numeracj? obiektów. raj? rysunki prawie wszystkich zabytków tzw. wydzie-
Opis obiektu zawiera okre?lenie jego typu,opis jamy lonych oraz naczy? i charakterystycznych fragmentów
i wyposa?enia oraz, w wypadku obiektów, w których ceramiki (naczynia rekonstruowane narysowano w pos-
wyst?pi?y fragmenty ko?ci, wyniki analiz antropologicz- taci szkiców), a tak?e rysunki planów i profili obiek-
nych (I) i archeozoologicznych (11)5. Niektóre informa- tów te ostatnie
-
s? wiernym odzwierciedleniem rysun-

cje i okre?lenia zosta?y pomini?te ze wzgl?du na ich ków z dokumentacji polowej.
cz?ste powtarzanie si?. W wypadku grobów chodzi tu
o obrz?dek pogrzebowy (na stan. 29 odkryto wy??cznie Obiekt 1 (grób popielnicowy?)
groby cia?opalne) i ich przynale?no?? kulturow? (wszyst-
Odkryty przypadkowo w 1994 roku przez w?a?ciciela pola podczas
kie groby s? grobami ludno?ci kultury przeworskiej).
kopania ?wiru. Zgodnie z zapisem w dzienniku bada? grób mia? by?
Wszystkie naczynia wykonane zosta?y r?cznie, z gliny,
obsypany stosem. I: m??czyzna ("), maturus (40-50 lat).
w wi?kszo?ci wypadków z mineraln? domieszk? drobno-
Inwentarz (Ryc. 4/1): Popielnica-naczynie
1. podtypuB.2.2 o dwu-
i/lub ?rednioziarnist? domieszk?
-
opisano tylko wów-

sto?kowatym brzu?cu. S?abo
wyodr?bniona szyjka podkre?lona de-
czas, gdy odbiega od tego standardu. Zabytki ze stopów likatn? ryt? lini?. Powierzchnia g?adka, popielato-szara. Wys. ok. II
miedzi okre?lane s?jako br?zowe (specjalistyczne ana-
?redn. brzu?ca dna
cm, wylewu 18-19 cm, 17,5 cm, 7 cm. 2.
Naczyn-
lizy sk?adu chemicznego nie by?y wykonywane). Cera- ko B.8 o dwusto?kowatym brzu?cu. W jego deli-
typu górnej cz??ci
mika zosta?a sklasyfikowana wed?ug typologii naczy? katna ryta linia. Powierzchnia g?adka, miejscami zniszczona, ciem-
z Niedanowa (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b), która
jest zmodyfikowan? wersj? typologii opracowanej
5
Chcia?abym bardzo podzi?kowa? Panu dr. ?. M. Stanaszkowi Pa?stwowego
przez z
Muzeum Archeologicznego Warszawie wykonanie analizy ko?ci ludzkich,

T. D?browsk? dla ceramiki z Kamie?czyka (1997),
w za
Pani mgr A. Gr?zak z Instytutu Archeologii UW za przeprowadzenie analizy

zapinki wed?ug O. Almgrena (1923), sprz?czki do pasa ko?ci ssaków Pani dr hab. i Ewolucji
oraz T. Tomek z Instytutu Systematyki
wed?ug R. Madydy-Legutko (1987), okucie ko?ca pasa Zwierz?t PAN w Krakowie za wykonanie analizy ko?ci ptasich.
199
no szara. Domieszka drobno-, ?rednio- i gruboziarnista. Wys. 6 cm, Obiekt 5 (zniszczony grób)
?redn. wylewu 8 cm, brzu?ca ok. 8 cm, dna 4 cm. 3. 2 fragmenty Zarejestrowany na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy w planie
brzu?ca zdobione delikatnym ornamentem rytym z nak?uciami. Po-
kolisty, owym. 45x50 cm, w przekroju nieckowaty, mi??szo?ci
o do
wierzchnia zniszczona, ceglasto-szara. 4.
Fragmenty naczynia typu ok. 15 cm. Wype?nisko szarobrunatne. na obrze?ach nieco ciemniejsze.
A.2 o zaokr?glonym brzu?cu. Powierzchnia g?adka, ceglasta. 5. Kil- Nieliczne fragmenty ceramiki i ko?ci wyst?pi?y w centralnej cz??ci
kana?cie fragmentów przepalonej, niecharakterystycznej ceramiki. stropu (Ryc. 6/5). I: p?e? (?), adultus (25-35 lat).
Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich. Inwentarz (Ryc. 6/5): 1. Fragment brzu?ca naczynia zdobionego or-
Obiekt 2
namentem rytym po??czeniuw odciskanymi do?kami,
z o powierzchni
(grób?)
g?adkiej, ceglasto-szarej. 2.2 drobne, niecharakterystyczne fragmenty
Zarejestrowany na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy owalny, ceramiki (w tym fragment wylewu).
o wym. ok. 40x50 cm, w przekroju pó?kolisty, mi??szo?ci do 40 cm.
Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich (?).
W wype?nisku brunatny z piasek ?wiru i kamieni.
du?? ilo?ci? Na
obrze?achjamy (w cz??ci i blisko niej

stropowej) kilkana?cie ma?ych Obiekt 6 (zniszczony grób)
i ?redniej wielko?ci kamieni 4/2). Wed?ug dziennika
(Ryc. bada? oraz
od
Zarejestrowany na g??b. 25 cm powierzchni. Zarys jamy kolisty,
inwentarza wyposa?enia obiektów, na E skraju jamy nieliczne frag- ok. 40x45 lekko
o wym. cm, w przekroju sto?kowaty, o mi??szo?ci
menty przepalonych ko?ci (zagin??y). ok. 35 ziemia

cm. Wype?nisko w cz??ci centralnej
czarne (przepalona
Inwentarz: brak. z pozosta?o?ciami stosu. a wed?ug
dokumentacji rysunkowej tak?e
Datowanie: ? z drobnymi fragmentami ko?ci i fragmentami przepalonej ceramiki).
na obrze?ach szarobrunatne (Ryc. 6/6). Wed?ug inwentarza nap?ywu
Obiekt 3 (grób jamowy?) materia?u fragmenty ceramiki i ko?ci znajdowa? si? mia?y w sp?gu
Odkryty na g??b. 30 cm od powierzchni.

Zarys jamy w przybli?eniu
jamy. Na S skraju obiektu zadokumentowano skupisko ?redniej wiel-
kolisty, o wym. ok. 40x50 w przekroju
nieckowaty,
cm, o mi??szo?ci
ko?ci kamieni. I: wczesny infans I (0-1 rok).
do 22 cm. Wype?nisko czarne z resztkami stosu, miejscami szarobru-
Inwentarz (Ryc. 6/6): 1.2 przepalone fragmenty wylewu. Powierzch-
natne. W ?rodkowej cz??ci jamy fragmenty przepalonych naczy? oraz
nia g?adka, szaro-ceglasto-ró?owa.
ko?ci. Na jej obrze?ach (zw?aszcza od E) niewielkie kamienie (Ryc.
Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich (?).
5/3). Wed?ug inwentarza nap?ywu materia?u w obiekcie tym znalezio-
no drut br?zowy (zagin??). I: kobieta, adultus (ok. 20 lat). Obiekt
wczesny 7 (wkop nowo?ytny, jama o nieokre?lonym charakterze)
Inwentarz (Ryc. Przepalone
5/3): 1. fragmenty naczynia zdobionego Na g??b. 35 cm wkop
wype?niony bia?ym piaskiem przemieszanym
ornamentem rytym w po??czeniu z odciskanymi do?eczkami (motyw z czarn? ziemi?. We wkopie, na g??b. 45 cm (w piasku caleowym ) g?az
meandra). Powierzchnia g?adka, zniszczona, ceglasta. 2. 4 fragmen- ok. 115x130
o wym. cm. Wkop przecina? jam?, uchwycon? na g??b.
ty ceramiki zdobionej uko?nymi nacinaniami uj?tymi w dwie ryte 25 cm. W planie jama zapewne kolista, o ?redn. ok. 40 cm, w profilu
bruzdy; 2 fragmenty wylewu, zdobionego ryt? bruzd?; 2 fragmenty
pó?kolista, o mi??szo?ci ok. 25 cm. Wype?nisko szarobrunatne.
przydenne naczynia. Powierzchnia g?adka, popielato-ceglasta. 3. Ok. Inwentarz: brak.
3 O fragmentów przepalonej, niecharakterystycznej ceramiki.
Datowanie: ?
Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich.
Obiekt 8 (grób?)
Obiekt 4 (grób jamowy?)
Odkryty na g??b. 25 cm od Zarys jamy kolisty,
powierzchni. o ?redn.
Zarejestrowany na g??b. 25-30 powierzchni.

cm od Zarysjamykolisty, ok. 60-65 do ok. 20 cm.
cm, w przekroju nieckowaty,
o mi??szo?ci
o wym. ok. 40x50 cm, w przekroju owalny o mi??szo?ci do ok. 40 cm. szarobrunatna ziemia
W wype?nisku z du?? ilo?ci? ?wiru, w cz??ci
Wype?nisko czarne. Fragmenty przepalonych naczy? i ko?ci rozpro- ?ladami ko?ci

centralnej ze spalenizny, fragmentami przepalonych
szone w ca?ej jamie, ze skupiskiem w cz??ci sp?gowej. W?ród ko?ci ceramiki charakte-
oraz fragmentami (zagin??y) (Ryc. 6/8). I: ma?o
przy dnie jamy przepalony prz??lik oraz fragmenty stopionego br?zu ko?ci ludzkie.
rystyczne
i fragment przedmiotu ?elaznego. Grób otoczony ma?ymi i ?redniej
Inwentarz: brak.
wielko?ci kamieniami, które nie tworzy?y ?adnego uk?adu (Ryc. 5/4). Datowanie: ?
I: kobieta (?), adultus (25-35 lat). II: 3 nieokre?lone fragmenty ko?ci
zwierz?cych, w tym by? mo?e ptasich. Obiekt 9 Gama o nieokre?lonym charakterze)

Inwentarz (Ryc. 5/4): Fragmenty1. przepalonego,silnie szerokootwo- Odkryty na g??b. 25 cm. Zarys jamy owalny, o wym. ok. 40x55 cm,
rowego naczynia typu A.1.3, o zaokr?glonym brzu?cu, zdobionego w przekroju nieckowaty, o mi??szo?ci do ok. 15 cm. Wype?nisko
delikatnie ryt? lini? pod wylewem i drug?, cie?sz? w górnej cz??ci szarobrunatne i szare ze ?ladami spalenizny na obrze?ach N, E i S.
brzu?ca. Powierzchnia g?adka, szaro-br?zowo-ceglasta. Wys. ok. W planie jama cz??ciowo otoczona ma?ymi kamieniami (Ryc. 6/9).
18-18,5 cm, ?redn. wylewu ok. 12,5 cm, brzu?ca ok. 20,3 cm, dna do Inwentarz: brak.
10 cm. 2. Fragmenty naczynia typu B.4, o zaokr?glonym profilu, zdo- Datowanie: ?
bionego ornamentem rytym i odciskanymi do?eczkami (motyw mean-
Obiekt 10 (grób jamowy)
dra). Powierzchnia g?adka, szaro-ceglasta. 3. Fragment ucha z kana-
likiem. Powierzchnia Na g??b. 28 cm ?ó?tobr?zowym piasku skupisko ko?ci bez szcz?t-

g?adka, szaro-ceglasta. 4. 2 fragmenty wylewu w
i l fragment brzu?ca ków stosu. W planie koliste, o ?redn. 40 cm, przekroj nieckowate,
naczynia o g?adkiej, popielato-ceglastej po-
w u
wierzchni. Powierzchnia mi??szo?ci ok. 15 cm. Obok skupiska ko?ci ma?a, p?ytka jamka,
5. Fragment przydenny naczynia. g?adka. o
?redn. dna ok. 9 cm. 6. Kilkana?cie planie okr?g?a, o ?redn. ok. 15 cm, przekroju nieckowata, o g??b.
szaro-popielato-ceglasta. przepa-
w w
i niecharakterystycznych ceramiki. do 5 cm i szarobrunatnym wype?nisku (Ryc. 6/10). I: m??czyzna,

lonych fragmentów 7. Przepalony
adultus (25-35 lat).
prz??lik gliniany, dwusto?kowaty, z wkl?s?ymi biegunami. popiela-
tobr?zowy. Wys. 1,5 cm, ?redn. ok. 4,5 cm, ?redn. otworu 0,5 cm. 8. 8 Inwentarz (Ryc. 6/10): 1. Fragment górnej cz??ci naczynia typu B.5.
fragmentów stopionego br?zu. 9. Skorodowany, drobny fragment Powierzchnia g?adka, ceglasta. 2. 2 nie charaktery styczne fragmenty
przedmiotu ?elaznego. ceramiki.
Datowanie: faza n, (B2b ?). Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich.
200
Obiekt 1
--
?
-
-.
.
I
i ."
L-
_. _
._
I -
..
I
..
I. . .:.-
.. -?
.. .
/
...
: ? Ij,tl I
l I
:
...
l.
_ .::: ..
2 - - -
1-·
I
..
I
I
I ..
----
..
)1 /
..
...
'. '"
..
..
,/' ,/'
..
... ..
/ j" {'
..
..
.... -·1
... _.
_
.
... .. I
..
.
l.
..
1
... - .
Obiekt 2 Legenda
m
111111111 b
V//1
d
I I I I
• • •
..fI· .
?
- .
? : : ?: ?Q
. .
-=;2]-1
..
· .
. ?
"? -
.....
--- I
-------..--
·
....
.
g .
:
.
..
.....
:.
. ..
::
.
..
L:.
. .
l?
.. .. ..
. .. . .. . .. .
..
)11
. .. .. .. . .
.
. ..
.
. ..
.
.
.: -.
· . . .
. .. . .. . .. . .. .
. .. . .
Ryc. 4. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty l i 2. 1:1-4 -
glina. Legenda (do ryc. 4-15): ziemia brunatna (a), ziemia szarobrunatna (b), ziemia szara (c),
ziemia ciemnoszara (d), ziemia czarna lub brunatnoczarna (e), ?ó?ty lub br?zowo?ó?ty piasek (t),
przepalone ko?ci (g), w?gle drzewne (h), kamienie (i),
wi?ksze U) i drobne (k) fragmenty ceramiki, skala planów i przekrojów obiektów (1). Wszystkie rys. A. Mistewicz
Fig. 4. D ? b e k, distr. M?awa. Graves l and 2. l: 1-4 -
clay. Legend (figs. 4-15): brown soi] (a), grey-brown soil (b), grey soil (c), dark grey soil (d),
black or brown-black soil (e), yellow or brown-yellow sand (t), burnt bones (g), charcoal (h), stones (i), bigger U) and smaller (k) potsherds,
scale of plans and cross-sections (1). All drawings A. Mistewicz
201
Obiekt a
-
..
I
... . .
•
1 --_ ----
L_ 'a_'
•
I
I
•
I
I
. I :
:'?
.
-:.1" I
1. - ?:.:.-.: ._ .... --- I
./
.
; .?
-_.
..
".
-.-
("'.. -.
..-'
- _ . ...
..
....
.. '
.. '1
.
..... -.. --- --..-.-1
.. !:" :. .t. .:. ?--"!:
...-
'
--- ..
-....}
2
-
Obiekt 4
-----
./ I'
• • .? :-1:- ,
'1
I
... .
i 1
•
-
..-'
ol'
./"
? :
- - -
··m·
'.:1- 1-·.
_. -- - -
._-----.
'
.. .
.
.
. -.-- _---=.
I
./.-.
.
I .
'
J.3
. --.._-
-
:
l ..
..
..
..
..
.. J
1
_-- --_.- ?
-.
.-.?
1
/ .
.-':' r .\·-
?. ?.. I
I
.• «.
•
r
I
.
:
.'
»:
- ----
'. ./ .
-
..
---·'-1
..
-'
i
')
.
l
• .:. .:
.... -.:....-.:-: j
. .. -
-. _ ..
I .. ./
:.:
I ... /
- :.-
-
r>
l
..
.
...
I. ?. ... : -.:
iti -:: l "i-
....
? .j. .-
.?: ./:
__
?. -' .-;
":" -":'.J
•
.. "-
-=.-"-. ..
:
(
------
... l:. ........
? I
.: '
- --
.. ---.....- -
.- I
: 1:- :-.- -(Iii -
= iI
•
I
•
?\ ? =-:Y
.. --. .JW- -
.
...
.....
-
.... -.
...
.. ---
-
. .. .--
--_
:i
- . -
-.-
Ryc. 5. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty 3 i 4.3:1.2,4: 1-5.7 -
glina
Fig. 5. D?bek, distr. M?awa. Graves 3 and 4. 3:1.2,4:1-5.7 -day
202
Obiekt 5 Obiekt 6 Obiekt 10
r
-
.
. .. . .
.
. .. . -. -.- .
.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .
. .. .. .. .. .. .....
. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .
. .
- - - -
.. . .. .. .
. . .. .. ..... .. ..
.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .
. . .. .. .....
. . . .
.. ..
1-·
. . . .
•
I
...............
r :·
-
r'
I'"
.. •
- - -
.. ... .... . . .
1_ -_'? •
•
.? ·1
I. I I. :
•
I. I
.:
?I
.. ..
. ._
.
• ..:.
- I .
-- .. .
-._ :'JI-- ....
I {'fi I m· I ID'
- - - - - - - - -
I I I
Obiekt 8 Obiekt g
- - -
.- .. .. .. ..
. .. .. .. .. .. .. .
.. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .
-·? :rl
/: : : : >:?(t?): ·/.·: : .·: : :·:
?:. ? ..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
..
Ryc. 6. D?bek, pow. M?awa. Obiekty 5, 6,8,9 i 10. 5:1,6:1,10:1- glina

Fig. 6. D?bek, distr. M?awa. Graves 5, 6,8,10 and pit 9.5:1,6:1,10:1- clay
203
Obiekt 11 Gama o nieokre?lonym charakterze) da. Powierzchnia zniszczona, szaro-ceglasta. 2. 4 fragmenty ceramiki
Zarejestrowany na g??b. 25 cm. Zarys jamy kolisty, o ?redn. 50 cm, zdobionej ornamentem rytym. Powierzchnia zniszczona, ceglasto-
w przekroju sto?kowaty, o g??b. 80 cm. Wype?nisko szarobrunatne, -szara. 3. Fragment ceramiki zdobionej ornamentem delikatnie rytym
obrze?ach i w cz??ci ciemnoszare i nak?uciami. Powierzchnia zniszczona, szaro-popielata. 4. P?askie
na centralnej (Ryc. 7/11).
Inwentarz: brak. dno naczynia. Powierzchnia ceglasta. ?redn. 6,5-7 cm. 5. 8 niecharak-
terystycznych fragmentów ceramiki.

Datowanie: ?
Obiekt 12 (grób popielnicowy)
Obiekt 15 (zniszczony grób)
Zarejestrowany na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy zbli?ony
do kolistego, ?redn. ok. 50-55 Zarejestrowany na g??b. 25 cm od
powierzchni. Zarys jamy owalny,
o cm, w przekroju nieckowaty, o mi??-
szo?ci ok. 30 ziemia. ko?ci owym. 45x55 cm, w przekroju nieckowaty, o mi??szo?ci do ok. 15
cm. W wype?nisku czarna Przepalone wraz
ze szcz?tkami stosu wsypane by?y do dwóch ustawionych pionowo

cm. Wype?nisko ciemnoszare, w cz??ci centralnej czarne, o mi??szo?ci
l i, na S od niego, do ok. 10 cm (Ryc. 8/15). I: p?e? (?), adultus-maturus (25-55 lat).
naczy? (naczynie naczynie 2), a tak?e cz??ciowo
do trzeciego, ok. 10 cm g??biej Inwentarz: 1. l drobny, niecharakterystyczny fragment ceramiki.
przepalonego, umieszczonego (naczy-
nie 46). W mniejszej popielnicy (naczynie 2) w?ród ko?ci zdobiona Datowanie: ?
?eberkami miseczka i ?elazna sprz?czka, w du?ej popielnicy (naczy- Obiekt 16 Gama o nieokre?lonym charakterze)
nie l) fragmenty
-
nadtopionej zapinki br?zowej oraz fragmenty silnie

Zarejestrowany g??b. Zarys jamy nieregularny,
na 30 w przybli?e-
cm.
przepalonego naczynia (Ryc. 7/12). I: popielnica l: m??czyzna, ma-
niu owalny, o wym. ok. 50x60 cm. Wype?nisko szarobrunatne, czarne
turus (35-45 lat); popielnica 2: infans II (7-12 lat).
w cz??ci centralnej oraz bli?ej NW obrze?a jamy (Ryc. 8/16). W pro-
Inwentarz (Ryc. 7/12): Popielnica-
1. naczynie typu B.5. o zaokr?- filu warstwa ciemniejsza, nieckowata, si?ga?a g??b. ok. 10 cm, szaro-
glonym, lecz silnie zaakcentowanym za?omie brzu?ca. W górnej
brzu?ca zdobione
brunatny piasek g??b. ok. 55 cm. W dzienniku bada? i w inwentarzu
cz??ci ornamentem rytym. krokwiowym; wylew wzmianka o okruszku? lub fragm. ceramiki
Powierzchnia
(zagin??).
podkre?lony lini?. ryt? g?adka, szaro-ceglasta. Wys. ok.
Inwentarz: 1. Niewielki fragment wióra krzemiennego.
20 cm, ?redn. wylewu ok. 20,5 cm, brzu?ca ok. 30 cm, dna ok. 11 cm.
2. Popielnica zdobione dwoma liniami Datowanie: ?

naczynie -
typu A.1, rytymi

i grupami odciskanych owalnych do?ków, po trzy w uk?adzie linio- Obiekt 17 Gama o nieokre?lonym charakterze)
wym. Powierzchnia wyg?adzana, ceglasta. Wys. ok. 14 cm, ?redn.
Zarejestrowany na g??b. 30 cm. Zarys nieregularnie owalny, owym.
wylewu ok. 15,5 cm, brzu?ca ok. 19,8 cm, dna ok. 7,6 cm. 3. Glinia-
40x50 cm, przekroju
w nieckowaty, o mi??szo?ci 30 cm. Wype?nisko
na miseczka grupy E? o wkl?s?ym dnie,
plastycznymi zdobiona 11
czarne z drobnymi fragmentami w?gli drzewnych. ?ciany i dno jamy
?eberkami, biegn?cymi pionowo po brzu?cu
szerok? bruzd? do dna, i
otoczakami
wy?o?one ma?ymi (Ryc. 9/17).
pod wylewem. Powierzchnia ceglasta. wyg?adzana,
Wys. 4,9-6 cm,
Inwentarz: brak.
?redn. wylewu ok. 11,8 cm, dna ok. 1,4 cm. 4. Przepalone naczynie
Datowanie: ?
typu B.5 o dwusto?kowatym brzu?cu. Pod wylewem nieregularna,
cz??ciowo zag?adzana ryta bruzda. Powierzchnia g?adka, szaro-cegla- Obiekt 18 (grób jamowy?)
sta. Wys. ok. 11,5 cm, ?redn. wylewu ok. 19 cm, brzu?ca ok. 20 cm, N a g??b. 25 cm od powierzchni skupisko przepalonej ceramiki i ko?ci.
dna ok. 8 cm. 5.2 fragmenty silnie przepalonego naczynia. 6.2 frag- ?redn. ok.
Jama o zarysie w przybli?eniu kolistym, o 45-50 cm, w pro-
menty nadtopionej, br?zowej fibuli oczkowatej serii pruskiej, praw- filu do ok.
nieckowata, o mi??szo?ci 12 cm. Wype?nisko jamy szaro-
dopodobnie typu A.60. D?ugo?? 5,4 cm. 7. ?elazna sprz?czka jedno- brunatne na obrze?ach, w centrum brunatnoczarne. Dwa naczynia
dzielna, typu AD l. Wym. 2,5x3,5 cm.
obok siebie na lini E-W, trzecie wewn?trz naczynia z E cz??ci jamy.
Datowanie: faza B2a• Fragmenty ko?ci w cz??ci W jamy, pod naczyniem i obok niego (Ryc.
9/18). I: kobieta (?), iuvenis (12-18 lat).
Inwentarz (Ryc. 9/18): 1. Przepalone, silnie zniekszta?cone naczynie
Na g??b. 25 cm w ?ó?tobr?zowym piasku w niewielkiejjamie zareje-
typuA.2, o dwusto?kowatym brzu?cu, z rytymi liniami pod wylewem
strowano skupisko przepalonych ko?ci, w planie koliste, o ?redn. 30
i nad za?omem brzu?ca. Powierzchnia g?adka, szaro-ceglasta. Wys. ok.
cm, w przekroju nieckowate, mi??szo?ci o ok. 15 cm. W?ród ko?ci
9,5-10,5 cm, wylewu ?redn. ok. 17 cm, brzu?ca ok. 17 cm, dna ok. 7,5
na g??b. ok. 28 cm znajdowa?a si? br?zowa zapinka, u?amki drugiej,
cm. 2. naczynie
Przepalone typu B.4, o zaokr?glonym brzu?cu. Pod
identycznej fibuli i fragmenty nadtopionej bransolety br?zowej (Ryc.
adultus wylewem dookolna, cz??ciowo zag?adzana ryta bruzda. Powierzchnia
8/13). I: kobieta, wczesny (20-25 lat).
g?adka, szaro-ceglasta. ?redn. dna ok. 8,5 cm. 3. Przepalone naczynie
Inwentarz (Ryc. 8/13): 1. l drobny, niecharakterystyczny fragment
typu B.1, o zaokr?glonym brzu?cu. Powierzchnia g?adka, popielato-
ceramiki. 2. Br?zowa zapinka tr?bkowata, nawi?zuj?ca do typów
ceglasto-szara. Wys. ok. 9,5-10 cm. ?redn. dna ok. 7 cm. 4. Przepalone
A.75-79, zdobiona bia?ym metalem (srebrem?) na g?ówce i grzebyku.
naczynie typu B.2, o zaokr?glonym brzu?cu. Powierzchnia g?adka.
D?ugo?? 5,3 cm. 3. 3 fragmenty drugiej, stopionej zapinki tr?bko- szaro ceglasta. Wys. ok. 8,5 cm, ?redn. brzu?ca ok. 13,5 cm. dna ok.
watej, prawdopodobnie identycznej jak poprzednia. 4. 2 fragmenty
Miseczka dnie. Powierzchnia
6,5 cm. 5. typu E.1.4b, o zaokr?glonym
nadtopionej, br?zowej bransolety sztabkowatej. ?redn. ok. 7
g?adka, popielata. Wys. 4,5-5 cm, wylewu cm.
Datowanie: faza B2/B2b• Datowanie: faza B?.
Obiekt 14 (grób jamowy, naruszony) Obiekt 19 (grób jamowy)
Zarejestrowany na g??b. 25 cm od powierzchni, w stropie naruszony
ok.
Zarejestrowany na g??b. 25 cm. Zarys jamy prawdopodobnie zbli?ony
przez ork?. Zarys jamy nieregularnie owalny, o wym. 40x55 cm,
w profilu do ok.
do kolistego", o ?redn. ok. 45-50 cm, w profilu nieregularnie pó?koli-
nieckowaty, o mi??szo?ci 20 cm. Wype?nisko czarne
z fragmentami ceramiki w cz??ci W. W przekroju, naobrze?achjamy 6

W ?ród materia?ów kostnych nie odnaleziono szcz?tków maj?cych pochodzi?
wype?nisko szare (Ryc. 8/14). I: infans I (2-6 lat). z tego naczynia. By? mo?e zagin??y.
Inwentarz (Ryc. 8/14): 1. Fragment wylewu naczynia o zaokr?glonym 7
SE po?owajamy grobowej na rysunku polowym zosta?azaznaczonajedynie
profilu. Pod wylewem nieregularna, cz??ciowo zag?adzana, ryta bruz- lini? przerywan?.
204
Obiekt 11 Obiekt 12
...................... -.-
.
-.- -.- -.- -.- -.-
.
. 1- -. -.-
-.
.--.
I
· 1--· - ..
-.1
-
..
•
-;-- ? ..
?
..
? ./' . .
..
..
?
/
... .
... ?
..
--o .
-
- -_.-
%? 0?
? 1 1 · _.: ?.?
l
. .: I .
1®
•
9f?
.. . .
?
?: .??:?.:??:>
..
...................
:
....
:
..
?
i
I:?11.1······ I
•
. . ..
..
.
. .
.. .. .. .. .. ..
-il?U"II
?Il :?I:??: 11<: ;.W7?

? : . ?r: ?:.
I?I .: /:
.:
./r.-=-
-
..
: -:-:.:-:-{
:
.J _I ...•.
II.
:-: :-:] Im ..
?
.
=-Ighl·
: -: -: -: -: -: .. .:
.
-: :-:
.% I .......
.
I
• "
.. '.-
?: .:?
.
. : .: . : .:- .-:'0.?
:
. :. I
::
?
•
.: .
.- :.; . ':'.' I.'
·1·
•
\
J
{" I?
.. . .. . .. . .. .
I
.
.................. :.:.
.
.J. :.
:: :: : :. ... i?: :?: :?:?. : L_.- .:
I .?.
? .I: - :.J!i J
. . .. ..
.. ..
I·· J
.'. ... ... .: .. '-.,/1-
:: :: :: ::: : :.: :
•
... . .?
.
•
I? . .•
"
??
.- II •
.....
..
?.?
.. . .. . .. . . .
.
I
:. : ?: ?: ?: ?: ?: . :??:: ?: ?: : ?: . ?
.
I/._
-
.. -
. .
.•.
III
/?.?
- -
-
./"
...
..
-;:?-,-;f
. .:. _-
(' ?....
"
...
, ..
'.
:) ?:j·
._,:
II
- --
. ?
?
.. -
I ./. :
.. . ?
I?
• .. .
,.
..
..
?
.?
?:. :
...... .. ·1 ?/
?-- -
-. .. ?
".:: ....
...
: : ....
-?'" .;. .. ?
?
?
-
"€:.:." .... . ..
?
I . .t _?.--="
?
_.-
? _.
.
-?":.; ..... .. ..?
?.-
•
"."-ii :y..-k..-
-
. : ..
? .. .....
. . ?
.
..._-, ? ?
I i
.. ?
?.----==-.=...::
..
;.-
..
.. .
:
.?
..
..
,: ;
:\ .
... ?JI"I- •
1
.. t
?
/
..
. . ..
...
..
.. .? ?
..
..
./
.
/
.. .
....
..
:?
..
.. ------?
1 ,
Ryc_ 7_ D ? b e k, pow_ M?awa_ Obiekty 11 i 12_ 12:1-4 -
glina, 6 -
br?z, 7 -
?elazo
Fig_ 7 _ D ? b e k, distr. M?awa_ Pit 11 and grave 12_ 12: 1-4 -
day, 6 -
bronze, 7 -
iron
205
Obiekt 13 Obiekt 16
4
- - -
.- .. .. .. ..
· ... .....
'- I
.:
-: .
'.f ' : I I
I
1- - -: -: -:
I I
?":".
-
:. -+ .:
I
_I
·
? -11'.'-:
-
I
- -
." -
I-?- I:' --1-+ .. '

.
IJ ... ..'
..
"':""'11-
_1+
?_ I
- 1_-+_-. ..
..
.. I
l
.
.
I'.'
: :-?'-?-?' ?>::?< •
..
I
! v ,
..
....
L!
. .. .. .. .. .
- -
I I
.---.. . . &.-
.: --
...
-
rI-
·· ..
_r?·· ':._
-
..
.. .. .
- -
...
I .. ", 1. ..
i.
i-' .. {'.
r
.i"
..
..... ... ? -
I. -
..............
...
.. '. L
.. I
..
?
"
. :
•
'
?-.I· ?, ..
:))(.'1
•
:.' __
1
./,.-:?\
..
..
....
:. '.'
•
'
_...,.t _
.--
.. 1-:.' I 1i-.).':1. c. a:1'-:'.'"
I r./.I r;r;Yf •
I
" ? •
.}
•
.1 '
-; ,}
.:
.L
I
.
.11 . .
q
...
- '
.
..
?.
?
,(...
'
.. I'
... '-'J- 'I

.-
........
..
-
..
-
.
.. •
[!
I .
. ":.
·-: \Il .??.

?t.;. .·
...
?
Obiekt 14 Obiekt 15
1
.. .. .. ....
.'
4··
. . .. . .. . ..
I •
· .
1 t:- -:-:."-:-: ..........................................

.....
I .: : .": :.: : . -:'1

. .
. . .
{'??"'' :r':'-'''
. . . .
.. .'
:- -: , /.? : .: .: -:
:-d:
• .
.. .. "
. . .. . .. . . . ... ,. ., ".-: :.--? ..

.....
,. , . ,?;%;? :. . :-1.,j -1 .-: -: -:.:-:-.-:

......
..
:-:- ...
' '
'. ...
"')
.. ..
;:.:?. ·0??/o?
,. , . ,_r-?.-:? :
· .
· . .'. .... .. , .' ..
1< '/:.-- "'-7h

.r
· . . . '
X -.. .. ..
-.. .
? I?:
':"1-_:" ":
'
. ..
j;''-5:;-?1?: : ?«
. . '
· . . .
.
?
A)(....? . .( ?/
.
: '.' v
.
-:-: {x·. . :, y-;X? 'y:/

. '
..
.
,. .,
.. : : : ;.=- - - =- . < '?' . . // / / '
::
-:-: -.'\: ?/
... .. ..
..
;.:-? / .....
:-" .-:.:-? <?W? ,. ,=- '(?

>-??
•
..
:-. '.:-
:-:·:· .. :.: ... :.:.:.
;?w? ...
....
' .
'.' '.' '.'

.-:.
l •
\
.
JI- -.
-2.S -":1'1'.
I: - .:z':. .
? --:-.
-::ir.rm
?V"'?_
?.. . .0."}y ?X\

• •
...,.. ..". J-.
.. :- .?'. ..
.?<"" <: :.
_?».. -:.
??· y,.........): -:s. ?'. l://
..
.
...... -. :._. ..:.-:·. ..<-:.x

..- ..... 1/'"
. .•
•
.
,. .,
.'. ....
"'j?:'"
··v
:.x.
/,..
.
.
.. 'Jd: .. I
.1
•
·
.. ·.·.:x
•
..
·? ?.:.x.
...
y. .
.' .. -:' .. -:
.
../" :.:":-:.)( ? .I"""'"

:.<?fu: : : :?: : .: .:?:w: :/:?:·:}-j (
• .. .. • · .' .•
...•
..
."
...
:' X·")...· >.. ':'.
.
.< '.' '.' '.
.-'-:=---"'(: -. :"'? "

.. '
·
...• I _
? . .
? ? .' '.
,? ?-:
? ..
: :":'-':05:? :'" : : : ": : : : :
"
"" ""
:' ': :' / .':' '.':' :" : : :
....
,
- --
.
::
......................
::: : : ": :
1
· .
Ryc. 8. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty 13, 14, 15 i 16. 13:2 -
br?z i srebro (?)? 13:3.4 -
br?z? 14:1-3 -
glina
Fig. 8. D ? b e k, distr. M?awa. Graves 13, 14, 15 and pit 16. 13:2 -
bronze and silver (?)? 13:3.4 -
bronze? 14:1-3 -
clay
206
sty, o mi??szo?ci do 23 Wype?nisko
cm. brunatnoczarne. Na dnie jamy cm, ?redn. wylewu ok. 8,8 cm, dna ok. 3 cm. 9.
Br?zowa zapinka
w cz??ci W miseczka gliniana (Ryc. 10/19). I: m??czyzna (?), iuve- pochodna grupy od V, serii 7. Kab??k w dwóch cz??ciach, spr??yna
nis-adultus (15-25 lat). II: 5 fragmentów ko?ci ptasich: kury domowej z ig?? niezachowana, pochewka uszkodzona. D?ugo?? 4,6 cm.
(Gallus gallus) i ptaka z rodziny blaszkodziobych (Anseriformes, cf faza

Datowanie: B2 (B2a ?).
Anas platyrhynchos) oraz 5 fragmentów niezidentyfikowanych.
Obiekt 21 (grób jamowy?)
Inwentarz (Ryc. 9/19, 10/19): 1. Fragmenty naczynia typu A.1.3,
Uchwycony na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy owalny, owym.
o dwusto?kowatym brzu?cu. Pod wylewem i nad za?omem ostro ryte
50x70 cm, w przekroju pó?kolisty, o mi??szo?ci do 20 cm. Wype?nisko
linie. Powierzchnia g?adka. popielato-szara, ?rednioliczna domieszka
szarobrunatne. W centralnej i SW cz??ci jamy zaciemnienie owym.
ro?linna. 2. Gliniana miseczka typu E.2, o wkl?s?ym dnie, zdobiona
ok. 20x45 cm; w jego SW cz??ci fragmenty silnie przepalonego na-
dwoma rytymi liniami wylewem pod i nad za?omem brzu?ca oraz
czynia. Na N od obiektu kamie? o wym. ok. 12x20 cm, obok trzy

czterema grupami rytych lini
(po dwie w grupie) odchodz?cymi od
mniejsze otoczaki. Na g??b. 48 cm, na E od zaciemnienia, ?elazna za-
za?omu brzu?ca do dna. Powierzchnia g?adka, szaro-ceglasto-br?zowa.
pinka (Ryc. 10/21). I: wczesny in/ans I (0-2 lata). II: 1 nieokre?lony
Wys. ok. 4 cm, ?redn. wylewu 9,5 cm, brzu?ca 10,7 cm, dna 6 cm.
fragment ko?ci zwierz?cej.
3. Przepalone fragmenty naczynia zdobionego dwoma rytymi liniami
i w górnej do?ka- Inwentarz (Ryc. 10/21): 1. Fragmenty silnie przepalonego naczynia
(pod wylewem cz??ci brzu?ca) oraz odciskanymi
mi. Powierzchnia typu B.4, o esowatym profilu. Powierzchnia zniszczona, szaro-cegla-
g?adka, szaroceglasta. 4. Fragment górnej cz??ci
Powierzchnia niecha- sta. Wys. ok. 12,2 cm, ?redn. wylewu 13 cm, brzu?ca 14,2 cm, dna
naczynia. g?adka, popielata. 5. Kilkadziesi?t
silnie 6,5 cm. 2. ?elazna zapinka typu A.148, z ci?ciw? owini?t? wokó?
rakterystycznych fragmentów ceramiki, w tym przepalonej.
6. ?elazna, skorodowana sprz?czka jednodzielna typu AD1. Wym. nasady g?ówki. D?ugo?? 3,2 cm.
ok. 4x5,5 7. ?elazna skorodowana Datowanie: faza B2 (B2/B2b ?).

cm. sprz?czka jednodzielna typu
AD1, kolec niezachowany. Wym. 2,8x3,5 cm.
Datowanie: faza B2•
Zarejestrowany na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy owalny.
Obiekt 20 ok. 45x55 przekroju nieckowaty. o mi??szo?ci do ok.
(grób popielnicowy) o wym. cm. w
10 cm. Wype?nisko czarne. Naobrze?achjamykamienie ?redniej wiel-

Na g??b. ok. 30 cm od powierzchni górne partie dwóch naczy? wype?-
ko?ci. Nieliczne fragmenty ceramiki oraz fragmenty ko?ci rozproszone
nionych przepalonymi ko??mi i czarn? ziemia"; w mniejszym z nich
Ok. 10 cm na E od mniejszego dwa frag- w ca?ej jamie (Ryc. 12/22). I: kobieta, adultus-maturus (30-50 lat).
kolejne naczynie. naczynia
menty zapinki. Zarys jamy nieregularnie owalny, o wym. ok. 30x60 Inwentarz (Ryc. 12/22): 1. Fragmenty przepalonego naczynia typu
cm, w przekroju do 20 cm, wype?nisko B.1, wysoko umieszczonym za?omie brzu?ca. Powierzchnia g?adka,
nieckowaty, o mi??szo?ci czar- o
ne. Na g??b. 40 cm kolejne dwa naczynia, wewn?trz których mniejsze brunatno-ceglasta. ?redn. wylewu ok. 16,7 cm, brzu?ca ok. 17,5 cm,
iuvenis-adultus dna ok. 7,5 2. Fragment ceramiki zdobiony ornamentem rytym

naczynka(Ryc. 11/20). I: popielnica- doros?y, (15-20 cm.
kobieta iuvenis-adultus i do?kami. Powierzchnia zniszczona, 3. ?elazne kó?ko ta?my

lat); naczynie II -
(?), (15-20 lat); w jamie, szara. z
w naro?niku SE in/ans
-
I (0-2 lata), doros?y, iuvenis-adultus (15-20 o stykaj?cych si? ko?cach. ?redn. ok. 2,1 cm, szer. ta?my 0,5 cm.
lat). II: popielnica 1 fragment

-
ko?ci kury lub kuraka (Galliformes); Datowanie: faza BI (?).

naczynie II i naro?nik SE jamy 4 fragmenty-
nieokre?lone, 1 fragment
ko?ci bydl?cej.
Zarejestrowany na g??b. 20 cm od powierzchni. Zarys jamy w przy-
Inwentarz (Ryc. 11/20): 1. Popielnica-naczynie typuA.1a lubA.5.1,
bli?eniu kolisty, o wym. ok. 65x75 cm, w przekroju nieckowaty z prze-
o silnie wyd?tym, zaokr?glonym brzu?cu, nieprzepalone. Zachowane
g??bieniem w cz??ci E. o mi??szo?ci do 30 cm. Wype?nisko czarne, na
1 ucho, umieszczone pod wylewem. Powierzchnia g?adka, brunatna.
obrze?ach szare i ciemnoszare. W profilu czarna warstwa. o nieckowa-
Wys. ok. 16 cm, ?redn. wylewu ok. 16 cm, brzu?ca ok. 22 cm, dna 9
tym zarysie, si?ga?a g??b. ok. 20 cm. Na NW od obiektu dwa kamienie.
cm. 2. Cz??ciowo przepalone naczynie typuA.1.3, o dwusto?kowatym
W centrum jamy, na g??b. 30 cm, miseczka, 5 cm ni?ej trzy naczynia
brzu?cu. Wylew podkre?lony cienk?, ryt? lini?. Druga ryta linia tu?
ustawione pionowo (z naczyniem 3 w cz??ci W). Nad najwi?kszym
nad za?omem, pod ni? zdobienie pojedynczymi do?kami. Powierzch-
(naczynie 1), ustawionym najbardziej na E, ?elazne okucie zamka (12).
nia g?adka, szaro-ceglasta. Wys. ok. 12,6 cm, ?redn. wylewu ok.
W naczyniu tym dwa naczynka (naczynia 4? i 5?), dwa prz??liki i ?e-
17-17,5 cm, dna 9,2 cm. 3. Przepalone naczynie typuA.1.3, o dwu-
lazna sprz?czka. W kolejnym naczyniu (2) ?elazne okucie (13?) i frag-
sto?kowatym brzu?cu. Zdobione ornamentem rytym w po??czeniu
menty stopionego br?zu. Wszystkie naczynia wype?nione, wed?ug do-
z pojedynczymi, owalnymi do?kami. Powierzchnia g?adka, szaro-bru-
kumentacji rysunkowej, czarn? ziemi? z licznymi fragmentami ko?ci"
natno-ceglasta. Wys. ok. 10,5-11 cm, ?redn. wylewu ok. 19 cm,
(Ryc. 12/23), za? wed?ug inwentarza nap?ywu materia?u w naczyniach,
brzu?ca ok. 19 cm, dna ok. 9-9,5 cm. 4. Naczynie typu B.7, o zaokr?-
glonym profilu. Powierzchnia g?adka. szaro-ceglasta. Wys. ok. 7,8
cm, ?redn. wylewu ok. 12,2 cm. brzu?ca ok. 11,5-12 cm, dna 5 cm. 8
z bada? w Ciechanowie
W sprawozdaniu (archiwum delegatury Wojewódz-
5. Naczynie kielichowate o zaokr?glonej kraw?dzi wylewu i wyodr?- kiego Urz?du Ochrony Zabytków w Warszawie) tylko jedno naczynie z tego
dnie. Powierzchnia grobu zosta?o opisane jako popielnica (bez w?tpienia chodzi tu o naczynie l),
bnionym szorstka. popielata. Wys. ok. 8,5 cm,
ko?ci z tego grobu zametrykowano jednak osobno dla naczy? okre?lonychjako
?redn. wylewu ok. 11,5 cm, dna 7 cm. 6. Naczynko typu B.8 o za-
naczynie wi?ksze (prawdopodobnie naczynie l) oraz naczynie I , którego nie
okr?glonym profilu. Na dnie widoczne przecinaj?ce si? ryte linie. mo?na zidentyfikowa?, osobno zebrano tak?e ko?ci z cz??ci wype?niskajamy,
Powierzchnia wyg?adzana, szaro-popielato-br?zowa. Wys. ok. 6,2 cm, opisane jako naro?nik S-E.
?redn. wylewu ok. 8,5 cm, brzu?ca ok. 8,3 cm, dna 4 cm. 7. P?ytka 9
z bada? okre?lo-
W sprawozdaniu (zob. przyp. 8) wyra?nie jako popielnice
miseczka typu E.1, zdobiona dwoma do?? szerokimi bruzdami pod ne s?tylko naczynia l i 2. Naczynie 3 raz jest opisane jako ma?a, czerniona
i brzu?cu. lekko Powierzchnia w innym miejscu natomiast podano informacj?, ?e W trzecim, bogato
wylewem na Dno wkl?s?e. wyg?adzana urna,
zdobionym naczyniu znaleziono tylko troch? ko?ci (..). Ko?ci z tego grobu
(wy?wiecana), szaro-czarna. Wys. ok. 4,2 cm, ?redn. wylewu ole 9,2
zametrykowano osobno dla naczy? okre?lonych jako naczynie A (prawdo-
cm, dna ok. 4 cm. 8. P?ytka miseczka typu E.2.1, o wyodr?bnionym
podobnie naczynie 2) oraz naczynie B (bez w?tpienia naczynie 3); bardzo
wylewie i wkl?s?ym dnie. Zdobiona w dolnej partii brzu?ca 6 rytymi liczne ko?ci opisane jedynie j ako ar 36, ?w. b pochodz? zapewne z naczynia l,
bruzdami. Powierzchnia g?adka, ciemnoszara i brunatna. Wys. ok. 3,2 eksplorowanego osobno w muzeum w M?awie.
207
oprócz ko?ci i zabytków, br?zowa lub szaro br?zowa ziemia. I: popiel- ?ci do ok. 30 cm. Wype?nisko barwy szarobrunatnej i
ciemnoszarej,
nica 1- kobieta, (35-50
maturus lat), 1 fragment ko?ci infans; popiel- miejscami czarnej. Na g??b. 5 cm od stropu obiektu wcz??ci W jamy
nica 2 -
kobieta, maturus (35-50 lat); popielnica 3 kobieta (?), -
po?owa naczynia, w niej fragmenty ko?ci (Ryc. 14/25). I: infans I
maturus (35-45 lat), in/ans I (0-3 lata). II: popielnica 2 3 fragmen- -
(1-5 lat).
ty ko?ci owcy-kozy. ?wini i nieokre?lony, 3 fragmenty ko?ci kury lub Inwentarz (Ryc. 14/25): 1. Popielnica naczynie
-
beczu?kowate typu
kuraka (Galliformes), nieoznaczalne fragmenty ko?ci ptasich (i ssa- D.1, o niewyodr?bnionej kraw?dzi wylewu. Powierzchnia g?adka (miej-
ków?), w tym ptaka wielko?ci ma?ej kury. scami zniszczona), popielato-ceglasta. Wys. ok. 11,4 cm, ?redn. wyle-
Inwentarz (Ryc. 12/23? 13/23): 1. Popielnica l-naczynie typu B.6.2, wu ok. 9,5-10 cm. dna 8,5 cm.
o dwusto?kowatym brzu?cu i wyodr?bnionym dnie. Powierzchnia Datowanie: faza B2•

g?adka, ceglasta. Przy wylewie ?lady przepalenia (?). Wys. ok. 19 cm,
?redn. wylewu ok. 24-25 cm, brzu?ca ok. 26.6 cm. dna 11-11,5 cm.
Zarejestrowany na g??b. 65 cm. Zarys jamy zbli?ony do kolistego,

2. Popielnica 2 -
naczynie typu A.1.3, dwusto?kowatym

o brzu?cu,
owym. 50x60 cm, w przekroju trapezowaty, o mi??szo?ci do 25 cm.
nieprzepalone. Zdobione dwoma rytymi liniami pod wylewem i nad
Wype?nisko czarne z fragmentami ko?ci w cz??ci centralnej i frag-
za?omem brzu?ca. Powierzchnia wyg?adzana, szaro-br?zowa. Wys.
mentami ceramiki w cz??ci W. Popielnica w E cz??ci obiektu (Ryc.
ok. 12 cm, ?redn. wylewu ok. 19 cm, brzu?ca ok. 19 cm, dna 7,5 cm.
14/26). Wewn?trz, w?ród ko?ci i czarnej ziemi, okucie ko?ca pasa
3. Popielnica 3 -
naczynie misowate typu E.1.4a, o dnie zaokr?glonym,

i ig?a. I: m??czyzna (?), adultus (25-35 lat).
zaopatrzone w ucho. nieprzepalone. Bogato zdobione na ca?ym brzu-
?cu ornamentem rytym z do?kami; przej ?cie brzu?ca w szyjk? podkre-
Inwentarz (Ryc. 14/26): 1. Fragmenty popielnicy typu B.4, o zaokr?-
glonym profilu i silnie wyd?tym brzu?cu. Naczynie zdobione ryt?
?lone listw? plastyczn? zdobion? ornamentem nak?uwanym. Powierz-
lini? nad za?omem brzu?ca. Powierzchnia zniszczona, szaro-ceglasta.
chnia wyg?adzana, brunatno-czarna. 6,2 cm, ?redn.
Wys. ok.
wylewu
Wys. ok. 12 cm. ?redn. wylewu ok. 15 cm, brzu?ca ok. 19,5 cm, dna
ok. 15,5-16 cm. 4. Miseczka typu dwusto?kowatym
E.2.1, o profilu
8,5 cm. 2. Br?zowe okucie ko?ca pasa typu IV. D?ugo?? 3, l cm.
i wkl?s?ym dnie. Wys. ok. 4 cm, ?redn. wylewu ok. 9,5 cm, brzu?ca
ok. 10,2 cm. dna ok. 3,5 cm. Powierzchnia
3. Br?zowa ig?a. Zach. d?ug. (2 fragmenty) 8,6 cm.
wyg?adzana. szaro-czamo-
Powierzchnia Datowanie: faza Bl.

-ceglasta. 5. Naczynko typu B.8 o zaokr?glonym profilu.
wyg?adzana, szarobr?zowa. Wys. ok. 6,5 cm, ?redn. wylewu ok. 10 Obiekt 27 (grób jamowy)
cm, brzu?ca ok. 9,5 cm, dna ok. 4 cm. 6. Dno naczynka typu B.8 (?). Zarejestrowany na g??b. 30 Zarys jamy w planie
cm. kolisty, o ?redn.
Powierzchnia g?adka, ceglasta. ?redn. ok. 3 cm, zach. wys. ?cianek
50 cm, do ok. 30 cm. Wype?nisko
w przekroju pó?kolisty, mi??szo?ci
o
do 4,8 cm. 7. Przepalony prz??lik gliniany, dwusto?kowaty z wkl?s?y-
obrze?ach szarobrunatne. ceramiki
czarne, na Przepalone fragmenty
mi biegunami. powierzchnia popielata. Wys. 1.7 cm, ?redn. 4,2-4.4 wraz z fragmentami ko?ci w centralnej cz??ci jamy (Ryc. 14/27).
cm, ?redn. otworu 0,55 cm. 8. Przepalony prz??lik gliniany, dwusto?ko- I: kobieta (?), adultus (25-35 lat). II: 1 fragment ko?ci kury domowej
waty z wkl?s?ymi biegunami, barwy popielatej. Wys. 1,7-1,8 cm,
( Gallus gallus).
?redn. 3,8-3?9 cm, ?redn. otworu 0,6 cm. 9. 2 fragmenty stopionego Inwentarz (Ryc. 14/27): 1. Fragmenty przepalonej ceramiki zdo-
br?zu. 10. Fragment przedmiotu z br?zu i ?elaza. 11. ?elazna sprz?cz-
bionej ornamentem rytym w po??czeniu z odciskanymi do?eczkami
ka typu AD 1. Wym. 3,5 x4,3 cm. 12. ?elazne okucie ?cianek drewnia-
Powierzchnia zniszczona. ciemnoszara.
(motyw meandra). 2. Frag-
nej skrzyneczki. Wym. 2,8x2,1 cm, szer. ta?my ok. 0,5 cm. 13. ?ela-
menty wylewu naczynia zdobionego listw? plastyczn?. Powierzchnia
zna spr??yna zamka skrzyneczki. D?ugo?? ok. 12 cm.
zniszczona. szaro-popielata. 3. Fragment wylewu naczynia o lekko
Datowanie: faza B2• Powierzchnia zniszczona.

wyodr?bnionej szyjce. szaro-popielata.
4. Fragmenty przepalonej ceramiki.
Obiekt 24 (o nieokre?lonym charakterze)
Zgodnie z zapisem w dzienniku bada? to du?y kamie? (ok. 90 x 70 cm),
si?gaj?cy w g??b do ok.
zag??biony 1 m,
w jamie, dobrze widocznej Obiekt 28 1; nieokre?lonajama zniszczona
(jama przez okop z cza-
od strony zachodniej, po?udniowej i wschodniej. W pobli?u kamienia, sów I wojny ?wiatowej)

w brunatnej ziemi, znaleziono fragmenty tego samego naczynia, na
Obiekt 29 (jama 2; o nieokre?lonym charakterze)
g??boko?ci od 70 do 90 cm, po obu stronach kamienia. Wed?ug inwen-
Zarejestrowana na g??b. 30 cm. W planie zarys kolisty, o wym. ok.
tarza nap?ywu materia?u obok kamienia, od strony E i W, fragmenty
45x50 cm, wprzekroju pó?kolisty, o mi??szo?ci 22 cm. Wype?nisko
jednego naczynia, od strony SE fragmenty kolejnego. W dokumen-
brunatne (Ryc. 15/29).
tacji rysunkowej fragmenty ceramiki oznaczone zosta?y jedynie na
E i S od kamienia; na N od niego dwa nieco mniej sze kamienie (Ryc. Obiekt 30 (jama 3; o nieokre?lonym charakterze)
13/24). Zarejestrowana na g??b. 20 cm. Zarys w planie kolisty, o ?redn. 60
Inwentarz (Ryc. 13/24): 1. Fragmenty przepalonego naczynia typu cm, w przekroju pó?kolisty, o mi??szo?ci 30 cm. Wype?nisko brunatne
B.1, wysoko umieszczonym za?omie brzu?ca. Powierzchnia znisz-
o
(Ryc. 15/30).
czona, szaro-popielato-ceglasta. Wys. ok. 9?8 cm, ?redn. wylewu ok.
Znaleziska lu?ne (Ryc. 15/LZ)
12 cm, brzu?ca ok. 14,5 cm, dna 7 cm. 2. Fragmenty przepalonego
1. Fragment ceramiki zdobionej ornamentem rytym i
odciskanymi
naczynia typuA.1, ?agodnym
o za?omie brzu?ca. Powierzchnia g?adka
?redn. ok. do?kami, powierzchnia g?adka, ceglasta. 2. Zniszczony fragment
(miejscami zniszczona), szaro-ceglasta. wylewu 16 cm,
ceramiki zdobionej ornamentem rytym w po??czeniu z odciskanymi
brzu?ca ok. 17 cm, dna 7 cm. 3. Fragment cz??ci przydennej i dna,
do?eczkami (motyw meandra?), powierzchnia 3. Fragment
o powierzchni g?adkiej, brunatno-ceglastej. ?redn. dna ok. 5,5 cm,
szara.
zach. wys. ?cianek 2,2 cm. wylewu o pogrubionym brzegu wychylonym na zewn?trz, powierzch-
nia g?adka, szaro-ceglasta. 4. Przepalony fragment wylewu o lekko
Datowanie: faza n. (?).
pogrubionym brzegu, powierzchnia g?adka, szaro-ceglasta. 5. Nie-
Obiekt 25 (grób popielnicowy) charakterystyczne fragmenty ceramiki, w tym fragment ucha ta?mo-
Zarejestrowany na g??b. 30 cm od powierzchni. Zarys jamy zbli?ony watego, niektóre fragmenty przepalone. 6. Fragment skorodowanego
do kolistego, o ?redn. ok. 45 cm, w przekroju pó?okr?g?y, o mi??szo- ?elaza.
208
Obiekt 17 Obiekt 19>-
l JI
•
I
.--- ..
_J'.
-. . .
-
..... .
... .
.. .
\
\
I ?
}
•
··1
: .
.. :-: ..
· .. ./ .
.. ...
.
..
. ..
..
.
.
.
... :.: .1. ..
__
.: : .
. . - . . . .. . - .
· .
. .
.. ..... .
-;.-.
-
...
....
-? ..
;-: --:.:"
J -- ..
l-=-
-
:--
__ .I'
\: • :- "':".1' ._- ?.
-:.
_ •
:: ..
.. .. . .. . .. . .. . ... .....
. ...
. . .. . .. . .. . .. . .. .. ..... . .
. .
.. .. .. .. . - .
...
I
-(
.
•
I
.1'
./
!ir
./
1 .
..
Obiekt 18
.-
.
.
1.1'1 •
•
.-J
. . -:
?.: :--
5
.
.I'
____ o
·.1'.1'3
-.- -.- -.- -.- -.- -.- -.-
..............
--;
..
...
---- -
----
. .
. .
. I
..
i ----.:
-,
...
...
... ?
?
,/
...
...
/ -. /.1'
./
..
-,
..
.1'/
?
/2
..
... - - -
---/1 -e
"----
Ryc. 9. D?bek, pow. M?awa. Obiekty 17, 18 i 19. 18:1-5 -
glina; 19:6.7 -?elazo
Fig. 9. D ? b e k, distr. M?awa. Pit 17 and graves 18, 19. 18: 1-5 -
clay; 19:6.7 -
iron
209
.: Obiekt 19 Obiekt 21
--=------.
-
-
-
I · .
.?
;- ---:-.
.
.
I'"
I ..
? I
...
.
.
.
I ... I
..
"I
... I
I
.
.\ ?-; v.
? ..
.:
.
:
..
", j
..
?::.
..
? /
·1
-, .. ..
·
?
..
· .
...
?? ;.- -.
.??:- .. //
...........
.....
...
? <; -: .:
.. ?
:":l" ·
... _
..
: :?":-. I
l·
I
• • :--- __
•
.....
• • •
· .
I
· .
· .
I
:i:11
.
-.
- --
....
· .
· .
.. .. . .
.. .....
I
.--
....
p-
-.:. .
-: :' ..
...
/
?
:/ I ...
j.
I ?m
.. ...
..
,}
•
r ..
-
.. ......
-.- · .
?
.. II
-
.
..
I
I I
1
I •
.:
• I
...
.. I
...
..
.. ..
..
.
.. I I
•
•
I
.:
.
.
.. ..
i
·1 . .
...
:.-
_ ..
.
-.- ..
-
II
I ...... -- . 1·1 - - - ,
.. \. ,} -
I
...- j:
. ...
-/":,. . .? _
.
... -.
'l'
-
-.
I
-
.. I
...
[ i ..
I
/.
I I
I I
.
I .J' •
•
.,1--
• .
1.
...
..
-
:
..
: "-:-. .'f I
...
•
.JI"t-
•
:
• : h
\ ..
.j
.
;.
J ....... ..
1.-: . .
.
...
.
.. :
4 ..
.. :
; :1-0'· ..
: L
..
?
....
t ... .:
_--
Ryc. 10. D?bek, pow. M?awa. Obiekty 19i21.19:1-4,21:1-glina?21:2-?elazo

Fig. 10. D?b ek, distr. M?awa. Graves 19 and 2i. 19:1-4, 21:1- c1ay? 21:2 -
iron
210
Obiekt 20
?. Ii
•
..
- - - I
? "
.: : i
·1 .,
·
i
.
.. I
.} ?
j. ..
1.- __
•
?
.. 1-
? ..
1 I.
..
.
..
.. • •
_
-
? rI'
... -? ... - ..
-1 1
i •
""-1 I •
.
.: . I
....
. .
???.
-roL1"
??
.
?
: .1
..
)
•
-';·
... 1·. .
/"-\?
.
..
t-:
-
... ._ .- .-
.. 01 _.
t--;:- .:t:-':M
..
... I
?
?
.... : ...
-
.. I
??.. .
..
.J
. • • • _ .. _
I
"-?-
. ..
.... ..
?. -: : -.
-
..
: ? .?
.....
.: .
.
-\
.
5 ---..
. . .. . .. . .
. .. . .. . .
I
f-: ?:.
. ..
":
I -- -- -
...
.. _ -i "_
..
1/ . .
. ..
... . -
1- ..
..
'I
-
'I
1- _
..... -
.
,. -
..
•
: .1'-
...
_.
--: /
...
.
.. -
.
.
1.:-: .'.
It.-_ -_-
I. ? ..
I I·
I
.....
...
• ·1
..
. •
..
: ..•
.
...... .
I
I.:
.
----_.-: l-.
;---- .
'
-./ . .
. ...
. .
.
•
.
1-··
. "II
-
. i .. .
. .
. .. ..
....
?
-
_.
I" ... ..
-. -.
..
..
..
I: ?
.: /
.. ·1 .. ..
.. ..
.
..
.
..
... I
...
... ?
_._._.1
Ryc. 11. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekt 20. 1-8 -
glina, 9 -
br?z
Fig. 11. D ? b e k, distr. M?awa. Grave 20. 1-8 -
c1ay, 9 -
bronze
211
Obiekt 22 Obiekt 23'"
I· •
I • _ ",
I .•• .
- -
... ..
... ..
?
(I. // ? ..
....
....
?.:. .
? .
.......
I /
?
..... ?
v, .. . . .
:f
·.1 .. ...
• o·
-- _. ..
I .- ..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
..
-
.
....
) .
2
C
;- :·l
:;:, -:..-.? -=:-:-
-
...
_.
-:--;
?--:---.
- -
....
-
-
.
..
.. .. ·1
;1 (ir . ...
..
- - - -
.
I':;:
J-
• ?
1
!:-r ..... ..
. .
: i" 1"-' ?
-._,JI
.-- ---
, ..
: ;- .-: ...
??.>
. -
_.
.:)0
•
.-1'
....
?
•
...
, ..- : .. ..
,"
/
..
;- . ,:.-: ..
;
.'\-?
..
). .
...
• :. '1":-.
..
,/
.-.:-
>,? ?.?
l ..
. :; ;
.
t, r
.
.
..J: .. ,
I I· r.·· ..
. l.t
·
"'_ r
\, .
•
.....
. . '\
. -
. ..
?
?.
. . . . . . . . ---? .-
..
/
.... ? _... .
..
.?)"
:1
-
.
..
..
.
.. ... ..
..
/ ...
I r
.
..
-l
..
I
..
I I --.--
.rJI:
..
I /. ..
-;:.-.[?- ...
L (I .1
... --
--.... I -
.. ... . I )
--
.... -:'1 - ... - .... ?
& '11 11
-
Ryc. 12. D ?b e k, pow. M?awa. Obiekty 22 i 23. 22:1.2,23:7.8 -
glina? 22:3, 23:11-13 -
?elazo
Fig. 12. D ? b e k, distr. M?awa. Graves 22 and 23.22: 1.2,23:7.8 -
c1ay? 22:3, 23: 11-13 -
iron
212
.. :.. II
- --
I .. -c Obiekt 23
1.-·;
•
..
-- .....
.
..
I·
..
.2 'I,:-?
_J' .
:
. ..?.-
.-
...:
.. ....
-.. --.: ..., ....
I" : ....
?:;(; ..
/
'r . : ,
..
..
..
. . :=- :-.:. ,
.
? -
.--:-=:. ...
-J.: 'r: !. I_ _
...... 5
....
/ /
I".?
... ..
..
."
?
.
: ...
: . .o: ..
6
-
.o.:
.:------- --?-
.,
r
. ,
--
: -1
I .. /.
•
.:
I
..
..
.....
./
-, .// .
.
...
... //
. </
..
..
...
-.
.
..
:./ -,
..
..
.
...
...
2
.
/
..
/
..
...
.. ..
..
-, ..
..
.. .. ..
..
... .. ..
..
..
..
, - - - .
..
,
. . .
.
:.-- ..
... -: -:
,
·"·'?
:?>/
..
,_·<?'\I?: t: :? ?: ?·: /·?;:

:: ..
..
.. '- -., .
..
-
..
)
...
..
..
.. .
, ...
..
.. • I I· .
,.
I .. : -: : -.1 /
..
.- :'-= -.
I
Obiekt 24
. . . .
.. : : .(.
-
• •
... •
:
•
:.: /
.?r-.
.J. .
.
..
__
• ,
?: \:<?:.?: : :
_-
: ?: . ?:?: ·0.: ?,? ·_·? ·? :.?·?,.:?·,.: ? ?: : .: :.
I"
.. _·1
· . .. -
-
.. .. . ....
_ ,..--.._---_-----11
...
-: :- : l:· : -: :- : :- : : -:
.. .... ..
.,>. . . '.I.? -: -:-: -: ..
-:
-\<,
?.. .
?:-:-: ... 1' .. :?
.: .
· ?;I<»
.. :.rI'
..
\,.,.
: :
.: ......
.
-.,
... ..
...
..
.. ! ..
/:
-.
..
·"'
. . ..
.- 3
,. ,(f
.
'{
.
-. .. .
,
.1
.
.
I·.
: ....... · .1
· .. .\
..... _: ) :1
t· f
.: 1.
:</
· ...
. ..
..
. -.--.
-: -:.
-
..
? " }.
· .
.. ..:
/1·
...... I
li. r· J. • •
. .- .. -
.,?<?
•
. :- .• :- .
. ,? 1-
-:-
1-1 r TTI?. l-r. -:-: -: -:-: -: ..
.:'/ ..
..
. I. .
... 2
Ryc. 13. D ? b k, pow.

e M?awa. Obiekty 23 i 24.23: 1-6,24: 1-3 -
glina
Fig. 13. D ? b e k, distr. M?awa. Grave 23 and pit 24.23: 1-6,24: 1-3 -
c1ay
213
Obiekt27 _. .
_.- ..
.. :
.
..
.
.
I
..
.. :.
..
. l.
..
...
..
..
.
-
....
-_: ..
2
- .
...
I. .
..
JI.-
;)
-_ .
.....
--
.-
:-: ..
...
-
..
.:
.:.-:-:-: ?
•. -
.v
1
,
. .
-.:.- .
:.- -.:.-
.
.- .-
.
? . Obiekt 25
.
•
•
I .: ? . •
-
--.
I I
I
..
... - : .
• lo ....:
..
.• :J : -
..
•
.
.
I JI- •
.
.
.. . .
.
.
..- .-
-: :.-,
.• "- ...
...
- - _.
--.
1
f:· Obiekt 26
fl
1, I.
v
I
J
,
n· •
!I.'
"I
II
.
-
... .
l.
·1
l.
·1
I
I
•
..
•
..
..
?. ..
/
-,
1'" ..
:. :l
-
-
, ..
I
.: . . \
....
.....
?/ .
...
..
..
/,
...
..
..
.?
./
.
....
.... ..
.. r -, .
.
..- - -
- . ..
. .
Ryc. 4\ . D?bek pow . M? awa. Obiekty 25, 26 i 27.25·\ .,

26··
.1,27.1-3 -
glina; 26:2.3 -
b r?z
'.
Fig. \4. D ? b ek, dl str. M?awa. Graves 25 ,
26 and 27.25: \ ,
26·\ .,
27·\ .
-
3 -
clay; 26:2.3 -
bronze
214
Obiekt 29 Obiekt 30
I· •
I 1.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·.·:.·.·.·.·.·:.·.·:.·.·:.
. .
I .........•.......................
....
.
I .
I
?: ? : : ? ? : :. .
I? I· .
.
..
.
.
.. .. .. . .....
. . .
.. .. .. ..
. .. . .
· . . . . . . . . . . . .. . - ..
. . .
.. .. .. . .
. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ..
. . . .. . - .. . .
_,
.
?:mr:· 1 l ? -[;r?'?
-
...
. ..
.. -. .-.
· .. . . . ..
. .. .
....
-: . :.
.
..
: .. .. ..
: . . ..
.
.
...
.. . ..
. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .
· . . . . . . . . . . . .. . .... - ..
I •
.. ":
I·
LZ
r:
.
.:
I
I.·
.
.
)
I·
.
.
. .
I ........
.
. ),;. .... I . -
..
? . : I.
. ?. E= ....
l,
.
- - - ,
?.: I .:.
:2 .:I
.. .
:. I ?
Ryc. 15. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty 29 i 30 oraz znaleziska lu?ne (LZ). LZ:I-4 -
glina
Fig. 15. D ? b e k, distr. M?awa. Pits 29, 30 and stray finds (LZ). LZ: 1-4 -
c1ay
ANALIZA rozprzestrzenienia jest tzw. wschodnia strefa kultury

i
przeworskiej (J. Andrzejowski 2001, ryc. 2), z du?ymi
Ozdoby cz??ci stroju seriami tego typu zapinek znalezionymi wKamie?czyku,
Zapinki Niedanowie, Modle czy Nadkolu. Mamy tu najprawdo-
W grobie 12 (12/6) znaleziono podobniej do czynienia trzema, niezale?nymi centrami
fragmenty nadtopionej, z
serii produkcji omawianych fibul (J. Andrzejowski 1997,

br?zowej zapinki pruskiej III grupy (O. Almgren s.
54; por. J. Andrzejowski, A. Cie?li?ski druku, 4),

1923, s. 29-32). Ma ona trapezowato rozszerzaj?c? si? w ryc.
Nie a nie jednym, nadwi?la?skim, jak twierdzi? R. Jamka
nó?k? oraz grzebyk przy przej?ciu kab??ka w nó?k?.
wydaje si?, aby zaopatrzona by?a pierwotnie w boczne (1964, s. 69, 75). Pojedyncze okazy omawianych zapinek
wypustki ("skrzyde?ka") na g?ówce. Jej spr??yna by?a znajdowane s? na ?l?sku, Pomorzu, w Wielkopolsce,
ta?mowata w przekroju, a górna ci?ciwa przytrzymana Ma?opolsce, na ?otwie, w Estonii, Finlandii, Szwecji
trójk?tnym haczykiem. Zapewne fibula ta reprezentuje kontynentalnej, na Gotlandii, Olandii, Bornholmie, Fio-
typ A.60 (O. Almgren 1923, tabl. 111:60). Ze zdobie? nii, na Jutlandii, w Norwegii, Niemczech (w Szlezwiku,
widoczne s?, mimo przepalenia, dwie linie biegn?ce Brandenburgii, Anhalcie), w Czechach, Austrii, Rumunii
równolegle wzd?u? kab??ka (imitacja filigranu?). Praw- i na Ukrainie (O. Almgren 1923, s. 30-31; R. Jamka
dopodobnie fibula ta, podobnie jak inne egzemplarze 1964, s. 69, ryc. 50; U. Pfeiffer-Frohnert 2002, ryc. 1;
tego typu, zdobiona by?a na nó?ce parami wybijanych M. M?czy?ska 2004, mapa 3, aneks 3). Badania, a tak?e
oczek (O. Almgren 1923, s. 29, 30; R. Jamka 1964, s. 68). odkrycia przypadkowe z ostatnich lat
doprowadzi?y do
Zachowana d?ugo?? zapinki wynosi 5,4 cm. znacznego przyrostu znalezisk fibuloczkowatych serii
dwa g?ówne pruskiej, z terenu Polski po?udniowo-wschodniej
Dotychczas wskazywano na skupiska np.
fibul serii terenach wielbarskich w strefie (zob. B. Niezabitowska 2005).
pruskiej na -
nadwi?la?skiej oraz na terenach zaj?tych przez ludno?? O. Almgren datowa? zapinki serii pruskiej na m?odszy
dwóch kultur ba?tyjskich bogaczewskiej na pó?nocno- -
odcinek starszego okresu rzymskiego (1923, s. 31-32).
-wschodnich Mazurach i Dollkeim-Kovrovo na Sambii Fibule te stanowi?jeden z podstawowych wyznaczników

(por. R. Jamka 1964, s. 69). Kolejnym obszarem ich chronologicznych fazy B2, zw?aszczajej starszego odcin-
215
ka (R. Jamka 1964, s. 74-75; T. Liana 1970, s. 442, analogii zebranych Andrzejowskiego przez J.
(1997, s.
tabl. 5; T. D?browska 1973, s. 156-157; K. God?owski 108-109) datowanie

rodzaju inkrustacji tego mo?na
1977, s. 12-13; 1985, s. 52-53; W. Nowakowski 1995, zaw?zi? do m?odszego odcinka fazy B2. Uwa?a si?, ?e
s. 26, 28). wschodniej
We kultury strefie
przeworskiej srebrne inkrustacje na zapinkach tr?bkowatych charak-
czas u?ytkowania zapinek oczkowatych serii pruskiej by? terystyczne s? dla okazów z pó?nocnego Barbari-
d?u?szy, ni? na pozosta?ych terenach zaj?tych przez lud- cum skandynawskich,
-
zw?aszcza norweskich, oraz na
no?? tej kultury (J. Andrzejowski 2001, s. 61-62, ryc. 2), egzemplarzach z terenów dawnych Prus Wschodnich
przy czym formy A.57-59 wyprzedza?y pojawienie si? (O. Almgren 1923, s. 42; T. D?browska 1995, s. 3-4).
A.60-61 i wcze?niej od nich zanik?y. Sporadycznie za- Na nó?ce zapinki z D?bka znajduj? si? dodatkowo
pinki oczkowate pojawiaj? si? w zespo?ach z fazy B2b, wzd?u?ne i poprzeczne ryte linie. Górna ci?ciwa przy-
a nawet B2/C}-C}alO• W Nadkolu fibule A.57-59 znale- trzymana jest haczykiem, na którym widoczne jest po-
ziono tylko w grobach fazy z b, synchronizowanej
1 ze przeczne nacinanie.
stadium B2a, podczas gdy A.60-61 równie? w obiektach Zapinki odmiany 2. wyst?puj? na obszarze kultury
pó?niejszych (J. Andrzejowski 1998, s. 107-108). W s?- przeworskiej do?? powszechnie (zob. T. Liana 1970, ze-
siednim Kamie?czyku fibule typów A.60-61 tworz? ho- stawienie 11-34;IV: Ch. Pescheck 1939, ryc. 25: 1.2, 26,
ryzont m?odszy ni? fibule A.57-59 (T. D?browska 1997, 83:8, 171 :6). Br?zow? fibul? zbli?on? D?bka do okazu z
s. 115, 118)11. Podobn? sytuacj? obserwuje si? w ma- odkryto w Gródkach, pow. dzia?dowski
(Grodtken, Kr.
teria?ach kultury wielbarskiej, zw?aszcza w rejonie dolnej Soldau), na "?ysej Górze" (stan. 3), w grobie pod kr?giem
Wis?y, a tak?e z terenów zachodnioba?tyj skich, gdzie oma- 45 (J.Okulicz W górnej nó?ki
1983, ryc. 67g). cz??ci
wiane fibule wyst?puj? niekiedy z zabytkami charakte- okaz ten zdobiony jest dwoma wybijanymi oczkami. Po-
rystycznymi dla podokresu B2b, a nawet B2/C} (E. Blume dobnie jak zapinka z D?bka, ma on kab??k sp?aszczony
1912, s. 24; R. Wo??giewicz 1993, s. 24, wykaz 1; W. No- od spodu, co wydaje si? by? cech? stosunkowo pó?n?
wakowski 1995, s. 28; 1996, s. 49y2. Analiza przepro- chronologicznie (O. Almgren 1923, s. 40; Ch. Pescheck
wadzona ostatnio przez M. M?czy?sk? (2004, s. 213- 1939, s. 32-33). Zapink? z D?bka datowa? mo?na zatem
-214, tab. 1) na liczniejszym materiale potwierdzi?a, ?e na rozwini?te lub pó?ne stadium fazy B2.
fibule A.59 pojawiaj? si ? i zanikaj? wcze?niej od zapinek ciekawa zosta?a znaleziona
Do?? zapinka w grobie
A.60-61. W wypadku fibuli z grobu 12 z D?bka brak 20 (20/9). Jest to wykonana z br?zu, lekko zdeformowa-
jednak podstaw, aby mo?na by?o datowa? j? pó?niej ni? na fibula o facetowanym i z guzkiem na ko?cu
kab??ku
na stadium B2a. do serii
nó?ki, nawi?zuj?ca zapinek 7. V grupy Almgre-
W grobie 13 znaleziono br?zow? zapink? tr?bkowat? na (1923, s. 56-58, tabl. V:109-114). W odró?nieniu od
2. serii IV grupy Almgrena (13/2), nawi?zuj?c? do typów nich opisywanej zapince brak jednak grzebyka na g?ów-
75-79 (O. Almgren 1923, s. 39-45, tabl. IV:75-79), oraz ce. Jego szcz?tkow? form? mo?e stanowi? widoczne od
fragmenty drugiej, prawdopodobnie identycznej fibuli spodu zgrubienie. Nie zachowa?a si? niestety jej spr??yna,
(13/3). Zapink? zaliczy? mo?na do odmiany 2. wed?ug nie mo?na te? stwierdzi?, czy zapinka mia?a ci?ciw? owi-
T. Liany (1970, s. 442-444). Zgodnie z dokumentacj? ni?t? wokó? nasady g?ówki, czy te? nie je?li tak, zgru- -
konserwatorsk? fibula ta mia?a by? platerowana (br?zowa bienie kab??ka przy g?ówce mog?oby j? podtrzymywa?.
srebrzona'?s. Na powierzchni nó?ki widoczne s? ?lady do fibuli obszarach
Dok?adnej analogii tej na kultury
bia?ego metalu, które mog? przemawia? za t? hipotez?, nie
przeworskiej znalaz?am, jest jednak grupa zapinek
mo?liwe jest te?jednak, i? s? to pozosta?o?ci po cz??cio- od form albo brak
pochodnych A.1 09-111, którym guz-
wo wytopionym bia?ym metalu (srebrze?), wype?niaj?- ka na g?ówce, albo jest i które
on zdegenerowany, maj?
cym bruzdy na g?ówce i grzebyku zapinki. Na grzebyku wokó? Chodzi
ci?ciw? owini?t? nasady g?ówki. tu o br?-
cz??ciowo zachowa?o si? pasmo splecionych drucików zowe zapinki z grobu 351 z Kamie?czyka (T. D?browska
tworz?cych warkoczyk oraz dwa pojedyncze, nacinane
1997, s. 83, tabl. CLX:351/1), z grobu 114 z Nadkola
druciki po jego obu stronach. Podobnie ornamentowane tabl.
(J. Andrzejowski 1998, s. 56, LXX: 114/7) czy z gro-
by?y zapewne bruzdy w guzku na nó?ce, na co wskazuje bu IIB ze wspomnianego cmentarzyska z "?ysej Góry"
ich g??boko?? i skuwanie od spodu, u?atwiaj?ce mocne w Gródkach (E. Hollack 1909, s. 362, ryc. 212; J. Okulicz
osadzenie drucików. Metal móg? si ? wykruszy? lub wy-
10
stosie Zob. Niecieplin, garwoli?ski (R. K ? k 1958, tabl. CIX:
topi? pod wp?ywem temperatury na (zob. T. D?b- pow.
h ck
o z o w s
tabl.
a
21), Zubrza, pow. górowski (Ch. P e s c e 1939, 27: 1-11). Wspó?-

rowska 1995, s. 9; 1998, s. 150). czesno?? elementów wyposa?enia w przypadku obu tych zespo?ów jest jednak
Inkrustacja srebrnym filigranem jest typow? technik? poddawana w w?tpliwo?? (por. np. M. M?czy?ska 2004, s. 214).
11
zdobienia zapinek tr?bkowatych (O. Almgren 1923, s. Przy czym formy A.61 s? pó?niejsze ni? A.60, cho? autorka zasygnalizo-
wa?a trudno?ci przy rozdzielaniu obu typów.
41-42). By?a ona szczególnie popularna w fazie B2, rów- 12
Ze znalezisk wielbarskich zob. np. grób 27 z Ko?cielnej lani, pow. starogar-
nie? na innych typach zabytków, mi?dzy innymi na
dzki i ak tabl. i 471
(M. P e tr z 2002, X), groby 156,421 z Kowalewka,
ostrogach, imaczach czy sprz?czkach. Sposób zdobienia pow. obornicki(T. Skorupka 2001, tabl. 45:156, 132:421, 145:471),grób
fibuli 79 10 Pruszcza Gda?skiego, gda?ski (M. P i ak 1997,
z D?bka spotykany jest stosunkowo rzadko. Wyst?- ze stan. z pow. e t r z
tabl. XXIII), czy groby 70 lub 105 z Lubowidza, pow. l?borski (R. Wo-
pi? on na przyk?ad, na zapince odmiany 5. wed?ug T. D?bro- ??giewicz 1995, tabl. XII/70, XVI/l05).
wskiej (1995), znalezionej w grobie 3 w Todzi, pow. 13
konserwatorska archiwum
Dokumentacja mgr. D. Czerniakowskiego, w
ostro??cki (J. Andrzejowski 1997, ryc. 6d). Na podstawie MZZ.
216
1983, s. 89, ryc. lOb). Podobny do wymienionych br?- Fibule 10. serii V grupy wyst?puj? w wielu rejonach
zowy egzemplarz znany jest te? z grobu 69 w ?d?arowie, europejskiego Barbaricum, cho? nie s? zbyt liczne. Po
pow. sochaczewski (Z. Nowakowski 2004, s. 292, tabl. kilka egzemplarzy znaleziono w Meklemburgii, Bran-
XVI: 69/1 ), kolejnym przyk?ademjest ?elazna fibula z gro- denburgii, Hanowerze i Szlezwiku-Holsztynie, zapinki
bu 42 na "?ysej Górze" w Gródkach (J.Okulicz 1983, s. te spotykane s? te? w Czechach i na Morawach, ich za-
142, ryc. 61 b), a tak?e ?elazna fibula z chaty 24 na osadzie si?g obejmuje ponadto wyspy du?skie oraz tereny obec-
w Strobinie, pow. wielu?ski, stan. 3 (B. Abramek 1982, nej Polski (O. Almgren 1923, s. 65; H. Schubart 1955,
s. 167, ryc. 12a). s. 118; A. von Mliller 1957, s. 25, 95; J. Tejrai 1971,
wariantów serii 37-38; I. Pe?kar 1972, 91-92; K. God?owski 1977,
U przytoczonych 7. V grupy ci?ciw? s. s.
wokó? 21-22). Uwa?a si?, ?e fibule te mog?y powsta? i rozwi-

owini?t? nasady kab??ka interpretuje si? jako imi- s.
tacj? grzebyka (T. D?browska 1997, s. 83). Zauwa?y? ja? si? niezale?nie na poszczególnych obszarach (J. Tejrai
jednak trzeba, ?e poprowadzenie ci?ciwy w ten sposób 1971, s. 38; K. God?owski 1977, s. 21). Zwraca uwag?
wyst?puje równie? w zapinkach esowatych, maj?cych ich olbrzymie zró?nicowanie, widoczne w wielko?ci,
grzebyk na g?ówce (O. Almgren 1923, s. 56). jedno- lub dwucz??ciowej konstrukcji, jak i sposobie
do 7. serii aczkolwiek zdobienia czy ukszta?towania kab??ka. Obok egzempla-
Zapinki nawi?zuj?ce V grupy,
równie? terenach rzy ?elaznych, typowych dla kultury przeworskiej, Czech
pozbawione grzebyka, spotyka si? na
i Moraw, spotykane s? okazy z br?zu, uznawane za cha-
wielbarskich, z wyra?n? koncentracj? u uj?cia Wis?y. Co
w?a?nie rakterystyczne dla kultury wielbarskiej i terenów pó?-
wi?cej, one wydaj? si? najbardziej przypomina?
nocnych: wysp du?skich, Jutlandii oraz Po?abia. Br?zowe
zapink? z grobu 20 w D?bku. Cz?sto maj? daszkowaty
okazów fibule 10. serii V grupy pojawiaj? si? tak?e na stanowi-
przekrój kab??ka, podczas gdy u przeworskich
skach kultury przeworskiej, g?ównie w jej wschodniej
jest on raczej pó?kolisty. W Pruszczu Gda?skim, stan.
strefie (J. Andrzejowski 1997, s. 107-108). Ci?ciwa owi-
10, fibule takie wyst?pi?y w grobach 49 i 509 (M. Pie-
trzak 1999, tabl. X:49/3, CXLVIII:509/1), podobne eg- ni?ta wokó? nasady g?ówki, jak w wypadku fibuli z D?b-
ka,jest cech? wyst?puj?c? stosunkowo rzadko u egzem-
zemplarze odkryto w grobach 4, 7, 64 i 137 w Opaleniu,
pow. tczewski, stan. 1, i w obiekcie 86 w Ró?ynach, pow. plarzy ?elaznych zapinek tej serii, charakterystycznajest
taka towarzyszy?a dwóm natomiast dla okazów wykonanych z br?zu (J. Andrze-
gda?ski, stan. 18, gdzie zapinka
fibulom oczkowatym (m. in. A.58-59) i sprz?czce grupy jowski 1997, s. 107).
AB wed?ug R. Madydy- Legutko. Wszystkie wymienione Wydaje si?, i? zapinki 10. serii wywodzi? nale?y od
zapinki wykonane zosta?y z br?zu, a ich ci?ciwy popro- fibuloczkowatych serii pruskiej. Licznie notowane s?
wadzono wokó? nasady g?ówki. Kolejny br?zowy egzem-
bowiem egzemplarze A.148, które maj? cechy charak-
plarz pochodzi z grobu 352 ze stan. 7 w Pruszczu Gda?- terystyczne dla fibul serii pruskiej. Dobrym przyk?adem
skim, jednak zapinka ta ma górn? ci?ciw? przytrzyman? jest okaz z grobu 161 z Lubowidza, pow. l?borski (Lug-
gewiese, Kr. Lauenburg), w boczne
masywnym, pod?u?nym haczykiem". Z wielbarskich fi- zaopatrzony wypust-
bul zbli?onych do 7. serii pozostaje jeszcze egzemplarz ki ("skrzyde?ka") na g?ówce (R. Wo??giewicz 1995, tabl.
z grobu 27 z W?siorów, pow. kartuski (J. Kmieci?ski et XX/161). Reminiscencj? cech zapinek oczkowatych s?
ali 1966, tabl. XLII:9). W tym wypadku stan zachowania te? zapewne grzebyki umieszczane na przej ?ciu kab??ka
spr??yny uniemo?liwia okre?lenie konstrukcji. w nó?k? (zob. np. T. D?browska 1997, tabl. XXII/41:1;
J. Andrzejowski 1998, tabl. LXXI/120:6; R. Wo??gie-
Zapinka z Kamie?czyka datowanajest na rozwini?te
stadium ?elaz- wicz 1995, tabl. XXXIV:3). Z czasem grzebyki te ulega-

B2a• W zespole tym prócz zapinki, wyst?pi?
i kilka Nadkola j? zredukowaniu, jednak wielu egzemplarzach
ny nó? naczy? glinianych. Fibul? z zna- na pozo-
leziono razem z zapink? typuA.60 w zespole datowanym staj? zaakcentowane, na przyk?ad poprzez ornament
na stadium rytych lini (por. egzemplarz z grobu 14 z Chmielowa

B2a• Na podstawie opublikowanej cz??ci wy-
Piaskowego, ostrowiecki K. God?owski, T. Wich-
posa?enia chaty 24 ze Strobina, chronologi? znalezionej pow.
-
fibuli okre?li? 1998, tabl. XV: 14/9). Wszystkie opisane wy?ej

w niej mo?na na faz? B2• Podobnie dato- man
oba Gródek elementy ma zapinka z grobu 428 z Pruszcza Gda?skie-

wane s? okazy z (J.Okulicz 1983, s. 167)
ze ?d?arowa go, stan. 10 (M. Pietrzak 1997, tabl. CXXVIII:428/3).
oraz fibula (Z. Nowakowski 2004, s. 292).
Zapinki ze stanowisk kultury wielbarskiej wyst?puj?, tak Egzemplarze fibul A.148 o trójk?tnym przekroju ka-
jak na terenach przeworskich, w fazie B2; dok?adniej -
na b??ka, takie jak okaz z D?bka, wywodzi? nale?y chyba

stadium B2a
-
datowana jest tylko fibula z obiektu 86 z innego jeszcze nurtu stylistycznego, kwestia ta wymaga
z Ró?yn. Egzemplarz z grobu 20 z D?bka wyst?pi? w gro- jednak dalszych dog??bnych bada?. Zapinki o daszko-
bie z naczyniami charakterystycznymi dla fazy B2 i tak watym przekroju kab??ka s? do?? cz?sto spotykane.
te? nale?y go datowa?. Najbardziej podobna do fibuli z D?bka jest ?elazna zapin-
Z grobu 21 pochodzi ?elazna, dwudzielna zapinka ka z Komorówka, pow. grodziski (wielkopolski), z grobu
o esowato wygi?tym kab??ku (21/2), reprezentuj?- 10 (Waldkirch, wcze?niej Kl. Kommerowe, Kr. Trebnitz;
ca 10. seri? V grupy Almgrena (1923, s. 64-65, tabl.
14
Niepublikowane materia?y z Opalenia, stan. 1, Pruszcza Gda?skiego, stan.
VI:148.149). Jej ci?ciwa owini?ta jest wokó? nasady 7 i z Ró?yn, stan. 18, znajduj? si? w zbiorach Muzeum Archeologicznego
kab??ka. Kab??k, o d?ugo?ci 3,2 cm, jest stosunkowo Gda?sku. Za ich serdeczne sk?adam badaczom
w udost?pnienie podzi?kowania
w?ski (szeroko?ci 0,6 cm) i daszkowaty w przekroju. tych stanowisk, Pani mgr M. Tuszy?skiej i Panu mgr. M. Pietrzakowi.
217
Ch. Pescheck 1939, ryc. 70:3), w jej wypadku górna ci?- skich pomi?dzy
-
doln? ?ab? a ?rodkowymi Czechami

ciwa przytrzymywana jest jednak haczykiem. Z zapink? oraz zachodniej
w S?owacji, spotykane s? tak?e na sta-
t? wyst?pi?a te? sprz?czka prostok?tna oraz okucie ko?- nowiskach ba?tyjskich, jak równie? na stanowiskach
ca pasa typu J.V wed?ug K. Raddatza. Fibule o trójk?tnie kultur przeworskiej i wielbarskiej (C. v. Carnap-Born-
ukszta?towanym kab??ku znajdowane s? równie? na heim 2002a, s. 206; K. Raddatz 1957, s. 103).
stanowiskach wielbarskich (zob. R. Wo??giewicz 1995, Do sporz?dzonej przez C. von Carnap-Bornheima
tabl. XI:63, XX:139). listy znalezisk omawianych oku? z terenów kultury prze-
Zapinki 10. serii V grupy datowane s? na faz? B2, worskiej doda? trzeba ?elazne egzemplarze z grobów
g?ównie na jej wczesne i rozwini?te stadium, spotykane 9916 i 160 z Domaradzic, pow. rawicki (B. Kostrzewski
s? jednak i w zespo?ach m?odszych (I. Pe?kar 1972, 1954, ryc. 100:7, 195:2), datowane na faz? B1, oraz rów-
s. 91-92; K. God?owski 1977, s. 21-22). Wyst?puj? z za- nie? ?elazny okaz z Komorówka, z grobu 10 (Ch. Pe-
pinkami oczkowatymi serii pruskiej (np. grób 249 z Ka- scheck 1939, ryc. 70:7), który mo?na datowa? na faz?
mie?czyka
-
T. D?browska 1997, tabl. CXX:249/1.2), B2• W Kamie?czyku, oprócz okucia z grobu 312 (T. D?-
z fibulami tr?bkowatymi, ale te? z fibulami wschodniej browska 1997, tabl. CXLII:312/3), odkryto dwa inne
serii II grupy (R. Wo??giewicz 1995, tabl. VI:21/1-3, VII: ?elazne egzemplarze tego typu: w grobie 266 (z fazy
22/1-3; M. Pietrzak 1997, tabl. LX: 168/2-7, CXXVIII: B. T. D?browska
-
1997, tabl. CXXVII:266/5) oraz
428/1-3), czy 8. serii V grupy (M. Pietrzak 1997, tabl. lu?no, obok grobu 311 (z fazy B1? T. D?browska
-
1997,
CXV:357/1.2; por. te? K. God?owski 1977, s. 21). Okaz tabl. CXLI:311/2). Najbli?ej D?bka ?elazne okucie typu
z D?bka mo?na datowa? na rozwini?te stadium fazy B2• J.V znaleziono w grobie 11 w D?utowie, pow. dzia?dow-
ski (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999a, s. 403, 407, ryc.
Sprz?czki 7: 11/7), z zabytkami dla fazy
razem charakterystycznymi
W szystkie sprz?czki znalezione na stan. 29 to ?elazne
B1• Dwa br?zowe i dwa ?elazne okucia J.V zanotowano
jednodzielne okazy o pó?kolistej ramie, reprezentuj?ce w grobach 413 i 430 w Niedanowie, datowanych odpowie-
typAD1 wed?ug R. Madydy-Legutko. Dwie z nich maj? dnio na fazy B 1 b-B 2 i B2 (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b,
ram? o rombowatym przekroju (19/6, 23/11), jedna trój- s. 77, 80, tabl. CLI:413/2, CLIX:430/1.2)17. W grobie 24
k?tnym (12/7), w jednym wypadku stan zachowania
w Gródkach, na stan. "?ysa Góra", ?elazny okaz typu
uniemo?liwia okre?lenie (rombowaty? 19/7).
-
Kolce
J.V wyst?pi? wraz ze sprz?czk? pó?kolist? i ceramik?
maj? przekrój pó?kolisty (19/6), kwadratowy (23/11), dla fazy
Wielko?? waha
typow? B} (J.Okulicz 1983, ryc. 37i).
b?d? te? prostok?tny (12/7). sprz?czek Z obszarów wielbarskich pochodz? br?zowe egzem-
si? od 2,5x3,5 cm do 4x5,5 cm. Egzemplarz z obiektu 12
w kurhanie
plarze z Gronowa, pow. drawski, z grobu
ma bardziej kolisty kszta?t ramy od pozosta?ych.
11 (?) i z grobu 3 w kurhanie 22 (R. Wo??giewicz 1976,
Sprz?czki grupy AD nale?? do najcz??ciej wyst?pu- ryc. 4:1, 22:6). Ostatnie z wymienionych oku? maj?
j?cych na ziemiach polskich. W kulturze przeworskiej nieco bardziej zaokr?glony przekrój od pozosta?ych,
szczególnie popularne by?y one w fazie B2, cho? pojawia- podobnie jak w wypadku okazu z D?bka. Datowane s?
j? si? ju? w pó?nym okresie przedrzymskim i trwaj? do
one na fazy B2/C1-C1a• Najwi?cej egzemplarzy oku? J.V
wczesnego okresu pó?norzymskiego w??cznie (R. Mady- zanotowano w Kowalewku, pow. obornicki. Pochodz?
da 1977, s. 367-369; R. Madyda-Legutko 1987, s. 24-26,
one z czterech zespo?ów grobowych: 62, 110, 164 i 273
34-35). Licznie wyst?puj? mi?dzy innymi z zapinkami (T. Skorupka 2001, tabl. 17:62/6, 34:110/1, 48:164/2,
oczkowatymi serii pruskiej, takjak w wypadku sprz?cz-
82:273/1). Wszystkie zosta?y wykonane z br?zu. Okucie
ki z grobu 12. Spotyka si? je zarówno w grobach kobie-
z grobu 62 wyst?pi?o z czterema okuciami silnie profi-
cychjak i m?skich, trudno jest wi?c mówi? o nich jako lowanymi oraz sprz?czk? typu AD 1, tak wi?c umie?ci?
o ewentualnych wyznacznikach p?ci zmar?ego. W szyst-
kie egzemplarze sprz?czek typu AD 1 z D?bka datowa?
15
Zwróci? nale?y problemy zwi?zane identyfikacj? takich oku?
nale?y na faz? B2• uwag? na z
w literaturze, cz?sto zdarza si? bowiem, ?e nie rysowano ani opisywano ich
Okucie ko?ca przekroju. Nie wiadomo wówczas, czy chodzi o te? o typy typ lV czy0.17-18.
pasa
Inn? kwesti? jest sprawa podobnych oku? o pó?kolistym lub daszkowatym
Na cmentarzysku D?bku
w znaleziono jedno, br?zowe które nie znajduj? ani w typologii K. Raddatza, ani
przekroju, odpowiedników
okucie ko?ca pasa (26/2). Ma ono 3,1 cm d?ugo?ci, jest R. Madydy-Legutko. Zosta?y one przeze mnie potraktowane ??cznie z okucia-
stosunkowo mi lV. Chodzi tu o okazy z Gronowa, Chmielowa i Wymys?owa. Problemy

smuk?e, w?skie, w przekroju prostok?tne o
pojawiaj? si? równie? w wypadku prób odró?nienia niektórych oku? podgru-
zaokr?glonych kraw?dziach, przy nicie zako?czone lek-
py lIV (por. lIV.5) od oku? l V. Sam 1(. R a d d a t z (1957, s. 88) stwierdzi?,
ko pó?koli?cie. Okucie to nawi?zuje do typu I.V wed?ug i? granica pomi?dzy obydwoma podgrupami jest p?ynna.
K. Raddatza (1957, s. 87-88, 103, ryc. 1,2), lub te? do 16
T. Liana (1970, s. 449) okre?la to okucie jako
R. Madyda- lV, za?
L tko (1977, 383) zaliczaje do grupy I, kolistym.przekroju W pu-
oku? o trzonku zbli?onym do prostok?ta, 11.6 e g u s. o
-
grupy
blikacji ?ród?owej brak wzmianki na temat przekroju tego okucia, jednak
wed?ug R. Madydy-Legutko (1977, s. 386ys. Ostatnio
rysunek sugeruje pierwsz? mo?liwo??. Podobnie do oku? o trzonku kolistym,
podobne okucia zestawi? C. von Carnap-Bornheim pozbawionym profilowania R. M ady d a- L e g u tko (1977, s. 383) w??-
(2002a, s. 205-208; 2002b, s. 271-274). W wi?kszo?ci cza okucie z grobu 80 z Nosocic, pow. g?ogowski (NoJ3witz, Kr. Glogau;
E. Petersen 1925, s. 48, tabl. 23:18), które C. von Carnap-Born-
s? to egzemplarze wykonane z br?zu, zaledwie 1h z nich
h e i m (2002b, s. 273) umieszcza na swojej li?cie oku? typu lV.
to okazy ?elazne; wyj?tkiem jest srebrne okucie z Mu- 17
Okucia typu lV z D?utowa i Niedanowa zosta?y mylnie zaliczone przez
?ova, Znaleziska te koncentruj? si? na terenach nad?ab- autork? opracowa? do typów 0.17-18.
218
je mo?na najprawdopodobniej w fazie B2; datowania stroju (J. Andrzejowski 1994, s. 320; 1997, s. 113).
pozosta?ych nie mo?na bli?ej okre?li?. Wi?kszo?? to sztabkowate bransolety wykonane z br?zu,
Zauwa?y? nale?y, i? niemal wszystkie okucia prze-

o przekroju kolistym lub owalnym, tak jak egzemplarz
worskie wykonane zosta?y z ?elaza, br?zowe charakterys- z obiektu z D?bka.
13 Ze stosunkowo najbli?ej D?bka
tyczne s? natomiast dla obszarów wielbarskich. Ponadto po?o?onych nekropoli bransolety sztabkowate znane s?
okazy wielbarskie wydaj? si? nieco mniejsze, o d?ugo?ci mi?dzy innymi ze Stupska, pow. m?awski (E. Reinbacher
od ok. 3,2 cm do ok. 5,5 cm (odpowiednio groby 62 i 273 1964, tabl. 28:4.5), z D?utowa (W. Ziemli?ska-Odojowa
z Kowalewka); ?rednio mierz? one ok. 4 cm. Egzempla- 1999a, ryc. 8:13/4, 12:24/6.7), z Kitek, pow. m?awski
rze przeworskie maj? d?ugo?? od ok. 4 cm (np. grób 312 (J.Okulicz 1970, tabl. 1:2), z Bartków, pow. nidzicki
z Kamie?czyka
-
T. D?browska 1997, s. 64; grób 20 (Bartkengut, Kr. Neidenburg= D. Bohnsack 1938, s. 73,
z Chmielowa Piaskowego
-
K. God?owski, T. Wichman ryc. 13 b.c), z Pier?awek, pow. dzia?dowski (A. Grzymko-

1998, s. 24) do 9,5 cm (groby 250-252 z Wymys?owa, wski 1981, s. 20, ryc. 2), czy z Siemi?tkowaKoziebrodz-
pow. gosty?ski
-
S. Jasnosz 1952, s. 87); ?rednio jest to kiego, pow. ?uromi?ski (J. Andrzejowski 1994, ryc. 3,
ok. 6 cm. Egzemplarz z D?bka ró?ni si? zatem od typo- 4); a? po kilkana?cie sztuk znaleziono w Modle (A. G rzym -
wych oku? J.V znanych z obszarów kultury przeworskiej, kowski 1986, s. 249) i w Niedanowie (W. Ziemli?ska-
jest bowiem wyj?tkowo krótki (3,1 cm). -Odojowa 1999b, s. 113). Z bransolet? z D?bka wspó?-
Okucia wyst?pi?y dwie zapinki tr?bkowate, które datuj? zespó?
typu J.V pojawiaj? si? w fazie Bl, pozostaj?
na faz? B2•
w u?yciu w fazie B2, spotykane s? te? jeszcze w okresie
pó?norzymskim (C. v. Carnap-Bornheim 2002a, s. 206;

Przedmioty codziennego u?ytku
K. Raddatz 1957, s. 103; T. Liana 1970, s. 449). Wi?k-
szo?? egzemplarzy z terytorium kultury przeworskiej Prz??liki
datowanychjest na fazy B. i B2, przy czym niemal wszys- Gliniane prz??liki znaleziono w dwóch
(4/7, obiektach
tkie okucia z obszaru tzw. grupy nidzickiej pochodz? ze
23/7.8). Wszystkie nale??
najcz??ciej do
wyst?puj?cego
starszego odcinka wczesnego okresu rzymskiego. N ajpó?- w okresie rzymskim typu dwusto?kowatego z wkl?s?ymi
niejszy okaz przeworski" datowany mo?e by? na faz? biegunami. Prz??liki uznawane by?y powszechnie za ty-
1
B2/Cl (grób 20 z Chmielowa Piaskowego 9). Na stanowi- powe wyposa?enie grobów kobiecych (K. God?owski
skach kultury wielbarskiej okucia J.V wyst?puj? pó?niej 1977, s. 110; A. Kietli?ska 1963, s. 28). Analiza statysty-
ni? na terenach na po?udnie od niej. Najwcze?niejszy czna wykonana przez K. Czarneck? (1990, s. 42-45, 57,
by?by tu egzemplarz z grobu 62 z Kowalewka, z fazy
122) wykaza?a jednak brak zale?no?ci tej kategorii za-
B2• Stanowisko to po?o?one jest w Wielkopolsce, w stre-

bytków od p?ci, podwa?aj?c tym samym rol? prz??lika
fie C osadnictwa kultury wielbarskiej (R. Wo??giewicz jako wyznacznika grobów kobiecych. Zgodnie z wyni-
1979), blisko terytorium kultury przeworskiej. Je?li wi?c kiem analizy antropologicznej w grobie 4 pochowana
przyj??, ?e forma ta przej?ta zosta?a od ludno?ci prze- zosta?a prawdopodobnie kobieta, w grobie 23 za? kobie-
worskiej, to zrozumia?e jest jej pojawienie si? w?a?nie ta z dzieckiem. Prz??liki z grobu 23 wyst?pi?y ponadto
na tym terenie. Pozosta?e okucia typu J.V z terenów z elementami skrzyneczki, któr? równie? uwa?a si? za
wielbarskich datowane s? na fazy B2/C1 i CI. charakterystyczn? cz??? kobiecego wyposa?enia.
Bransoleta Ig?a
Z obiektu 13 pochodzi cz??ciowo zachowana br?zowa W?ród znalaz?a
wyposa?enia z grobu 26 si? br?zowa
bransoleta sztabkowata (13/4). Ma ona owalny przekrój ig?a do szycia (26/3). Mimo fragmentarycznie zachowa-
i nie jest zdobiona. Odpowiada pierwszej grupie bransolet nego uszka, stwierdzi? i? dziurka powsta?a
mo?na, w wy-
kultury wielbarskiej w klasyfikacji M. Natuniewicz, któ- niku przebicia sposób

trzonu. uformowania
Ten uszka
re wyst?puj? od fazy B, do ko?ca stadium B2c (M. Natu- charakterystyczny jest dla igie? z okresu rzymskiego,
niewicz 2000, s. 125) i wraz z innymi formami sztabko- typu II wed?ug T. D?browskiej (1997, s. 97). Stan zacho-
watymi s?jedn? z najbardziej charakterystycznych ozdób wania uniemo?liwia okre?lenie jej pierwotnej d?ugo?ci,
kobiecych w tej kulturze (R. Wo??giewicz 1974, s. 132; przekracza?a ona jednak 8,6 cm. Zasadniczo ig?y stano-
M. Tempelmann-M?czy?ska 1988, s. 205-211; 1989, s.
wi? cz??? kobiecego zestawu zabytków (K. Czarnecka
66-69). 1990, s. 43), wyst?puj? jednak i w grobach m?skich, na
Do?? du?a liczba znalezisk tego typu zabytków pocho- przyk?ad w Chmielowie Piaskowym (K. God?owski,
dzi tak?e z obszarów przeworskich, przy czym ich
przewa?aj?ca wi?kszo?? to egzemplarze ze stanowisk
18
W wypadku datowanego tak?e na faz? BiCI okazu z grobu 63 z Opatowa,
po?o?onych na wschód od Wis?y, zw?aszcza z pó?nocnej
pow. k?obucki, w?tpliwe wydaje si? w ogóle zidentyfikowanie cienkiej br?zo-
cz??ci tej strefy (J. Andrzejowski 1994, s. 319; 2001, s.
wej (!) blaszki jako okucia ko?ca pasa (C. von Carnap-Bornheim
71-72, ryc. 13). Tak liczna obecno?? bransolet w ?ro- 2002b, s. 273? por. K. G o d? o w s k i 1959, s. 210, ryc. 43:4).
dowisku
19
wschodnioprzeworskim interpretowana jest Grób 20 datowany jest przez autorów publikacji na faz? B2 (K. G o d ? o w -
s k i, T. Wi c h m a n 1998, s. 24), jednak chronologia zabytków wchodz?-

jako wynik silnych wp?ywów kultury wielbarskiej na te
sk?ad
cych w jego wyposa?enia (m. in. dwie sprz?czki o ramie prostok?tnej,
obszary. Pojawiaj? si? tu one ju? w fazie Bl, natomiast okucie ko?ca pasa typu lII, dwie ostrogi podgrupy E wed?ug l Ginalskiego)
w fazie B2 staj? si ? typowym elementem kobiecego mo?e przemawia? za pó?niejszym datowaniem, na faz? BiCI.
219
T. Wichman 1998, s. 66) czy w Kamie?czyku (T. D?- A. Grzymkowski 1996, s. 176-1 77). W grobie 2/96
browska 1997, 97).
s. Ko?ci z obiektu 26 okre?lone zo- w Dzierzgowie, pow. m?awski znajdowa?y si? dwa klu-
sta?y jako prawdopodobnie nale??ce do m??czyzny cze, okucie zamka i fragmenty oku? ?cianek (M. Pio-
zmar?ego w wieku adultus (25-35 lat). trowski, A. Szela 2001, ryc. 1:7-9,2:17,3:24.31), za?
w grobie 3 z Pier?awek klucz, spr??yna i okucie zamka
Cz??ci skrzyneczki
(A. Grzymkowski 1981, s. 20, ryc. 1,3,4). Skrzyneczka
W ?ród wyposa?enia z grobu 23 znaleziono fragment ?e-
z D?bka pochodzi z grobu datowanego na faz? B2•
laznego okucia w kszta?cie prostok?ta, o niestykaj?cych
si? ko?cach, oraz ?elazn? spr??yn? zamka od skrzynecz- Inne znaleziska
ki (23/12.13). Pierwszy z wymienionych przedmiotów W obiekcie zosta?o niewielkie
22 odkryte (2,1 cm ?red-
s?u?y? najprawdopodobniej jako ??cznik ?cianek szkatu?- nicy) kó?ko pó?centymetrowej
z grubo?ci ta?my ?elaznej,
ki (naprawa lub dodatkowe wzmocnienie?). Na potwier- o ko?cach na siebie
zachodz?cych (22/3). Funkcja tego
dzenie tego przytoczy? mo?na znalezisko podobnego, przedmiotu nie jest zupe?nie jasna. Prawdopodobnie
aczkolwiek wykonanego z br?zu okucia z obiektu 99 mamy tu do czynienia z p i e r ? c i o n k i e m, nie mo?-
(grobu 75) z Kamienicy Szlacheckiej", pow. kartuski, na jednak wykluczy?, ?e chodzi tu o jakie? okucie, na
przy którym zachowa?y si? kawa?ki drewna. Spr??yna przyk?ad r?koje?ci no?a. Zwraca uwag? bardzo staranne,
reprezentuje grup? 1. wed?ug J. Andrzejowskiego (1998, ?adne wyko?czenie brzegów tego przedmiotu. Podobne
s. 83), o zagi?tej na kszta?t haka ko?cówce. Zosta?a kó?ko o ?red-
ona z ta?my ?elaznej o stykaj?cych si? ko?cach,
wykonana z prostok?tnego w przekroju pr?ta. nicy 1,9 cm, odkryto w grobie 14/1934 w Gledzianówku,
Do tej pory spo?ród metalowych pozosta?o?ci kasetek pow. ??czycki (E. Kaszewska 1977, s. 70, tab1. X:6), ra-
jedynie klucze i okucia zamka doczeka?y si? szerszego zem z zapink? typu A.61 i ?elaznym no?em.
opracowania (zob. A. Kokowski 1997). Wi?kszo?? tego Proste, otwarte pier?cionki nale?? do grupy V w ty-
typu znalezisk pochodzi ze stanowisk kultury przewor- pologii Ch. Beckmann (1969), przy czym egzemplarze
skiej, przy czym przewa?aj? okazy z ?elaza (A. Kokow- najbardziej zbli?one kszta?tem do przedmiotu z D?bka
ski 1997, 15, 17). Cz??ci skrzyneczek uznaje si? za zaliczane do

s.
s? typu 27. Wszystkie wymieniane przez
typowy element wyposa?enia kobiecego, mimo i? zda- to stosunkowo szerokie,
autork? przyk?ady cz?sto t?po
rzaj? si? one w grobach antropologicznie okre?lonych zako?czone pier?cionki br?zowe z okresu pó?norzym-
jako m?skie b?d? te? zawieraj?cych przedmioty b?d?ce skiego (3 egzemplarze z Finlandii, 1 z Czech Ch. Beck- -
atrybutami m??czyzn (K. Czarnecka 1990, s. 42-45, 57; mann 1969, s. 41). Takie i podobne formy s? znajdowa-
A. Kokowski 1997, s. 28). Z analizy przeprowadzonej ne równie? na innych terenach. Z terytoriów ba?tyjskich
przez K. Czarneck? wynika, ?e s? one najbardziej cha- znaleziska
pochodz? mi?dzy innymi z Wo?nej Wsi, pow.
rakterystyczne dla kobiet w wieku adultus i maturus, lu?ne P. Iwanicki
grajewski (znal. 2001, s. 90-91, ryc.
-
ponadto ich obecno?? sugeruje stosunkowo wysok? Kr. Fisch-

3:5), z Kovrova, raj. Zelenogradsk (Dollkeim,
pozycj? spo?eczn? zmar?ej (K. Czarnecka 1990, s. 45-52,
hausen), z grobu 116 (O. Tischler, H. Kemke 1902, s. 17,
63), a liczba kluczy ma by? odzwierciedleniem stopnia tabl. XIV:7), z Babi?t, pow. mr?gowski (W. ??ga 1961,
jej bogactwa (A. Kietli?ska 1963, s. 26-28; K. God?ow- 28 i 56 z Mojtyn,
s. 75-76, ryc. 3) czy z grobów pow.
ski 1977, s. 109; A. Kokowski 1997, s. 29). Na terenie E. Hollack,
mr?gowski (Moythienen, Kr. Sensburg; F. E.
kultury przeworskiej po raz pierwszy szkatu?ki pojawia- Peiser 1904, s. 48, 52, tabl. II:28d.1, II:28d.2, X:56d).
j? si? w wyposa?eniu grobowym na prze?omie m?odsze- i datowane obie
Okazy te s? wykonane z br?zu na fazy
go okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego na
wczesnego okresu wp?ywów rzymskich. Z obszarów kul-
Kujawach, od fazy BI wyst?puj? tak?e w Wielkopolsce
tak?e
tury wielbarskiej znane s? br?zowe obr?czki grupy
i na ?l?sku, jednak najwi?cej znalezisk ju? z ca?ego jej V, typu 27 lub zbli?one, na przyk?ad z grobu 175 z Nieda-
-
obszaru pochodzi z faz B2, CI oraz C2 (A. Niew?g?ow- 29 z Brulina-Kosek,

czy z grobu wysokoma-
-
nowa pow.
ski 1972, s. 143, 147; A. B?a?ejewski 1998, s. 42, 163). zowiecki. W pierwszym chodzi o znalezisko
wypadku
J. Okulicz zauwa?y?, ?e na pó?nocno-zachodnim Ma- z grobu które bez innych datow-
cia?opalnego, wyst?pi?o
zowszu okucia szkatu?ek oraz klucze bardzo rzadko ników tab1.
(W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 130,
wyst?puj? w rejonie Nidzicy, s? natomiast do?? cz?ste XLVIII: 175/1), w drugim pier?cionek odkryto na ?rod-
w okolicach Przasnysza i Ciechanowa (J.Okulicz 1970, datowa-
kowym palcu lewej r?ki, w grobie szkieletowym
s. 427; zob. te? A. Niew?g?owski 1981, s. 65). Ze sta-
nym zapinkami z podwini?t? nó?k? (A. Kempisty 1968,
nowisk po?o?onych w pobli?u M?awy pochodzi kilkana?- s. 426, ryc. 50-51). Proste pier?cionki pojawiaj? si? jako
cie znalezisk kluczy i innych elementów kasetek. Wobie- w zasadzie
cz??? kobiecego stroju wielbarskiego dopie-
kcie 8(67)/97 na stanowisku 5 w D?bku znaleziono klucz od stadium
ro B2b (M. Tempelmann-M?czy?ska 1988,
i spr??yn? wraz z okuciem zamka", W Modle okucia s. 206; s. 69).
1989,
skrzyneczek i/lub klucze
wyst?pi?y przynajmniej w o?-
miu obiektach (m. in.

grobach w45/77, 55/77, 32/78,
20
3/79, 16/79 i 19/79 A. Grzymkowski

-
1986, s. 249, tab1. Niepublikowane materia?y w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gda?-

sku. Za ich udost?pnienie serdecznie dzi?kuj? Pani mgr M. Tuszy?skiej i Panu
11a, 17p.u, 18a, 191.?, 20i-k). W Stupsku z pozosta?o?-
mgr. M. Pietrzakowi.
ciami kasetek mamy do czynienia przynajmniej w wy- 21
Niepublikowane materia?y z bada? mgr. A. Grzymkowskiego w zbiorach
padku trzech zespo?ów (groby 2/87, 3/87 i 16/89 -
MZZ w M?awie, opracowywane przez autork?.
220
Pier?cionki wykonane z ?elaza znane s? mi?dzy inny- czy?, i?jestto podtyp A. 5.1 (naczynie dwuuche).
mi z Nadrenii czy Fionii, cho? nale?? do najrzadszych Naczynie ma 16 cm wysoko?ci i nie jest zdobione. Naj-
znalezisk tego (Ch.
typu Beckmann 1969, s. 62-63). bardziej zbli?one kszta?tem naczynia znaleziono in. m.
Z terytorium kultury przeworskiej, tak?e zjej wschodniej w grobie 255 w Niedanowie (W. Ziemli?ska-Odojowa
strefy, pochodzi przynajmniej kilkana?cie ?elaznych 1999b, tabl. LXXXI:255/8), w grobie 2 w Gródkach,
okazów. W Niedanowie znaleziono a? dziewi?? egzem- stan. "?ysa Góra" (J.Okulicz 1983, ryc. 11d), czy w gro-
plarzy ró?nych form (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. bie 127 w Ciecierzynie, pow. kluczborski (G. Martyniak
114), jeden zarejestrowano w Kamie?czyku (T. D?brow- et alii 1997, tabl. CXXIV:ll). W wypadku naczynia
ska 1997, s. 85, tabl. CLXXV:377/4), a kolejny okaz z D?bka nie mo?na si? tak?e oprze? wra?eniu pewnego
pochodzi z grobu 51 w Zadowicach, pow. kaliski (A. Ab- podobie?stwa do wielbarskich situl grupy V oraz pucha-
ramowicz 1956, s. 77, tabl. XXXVII:9). Wszystkie rów grupy VIII, zw?aszcza typu VIIIC (R. Wo??giewicz
przedmioty okre?lone jako pier?cionki z terenów kultury 1993, s. 13-14, 16, tabl. 15-16,24,61-65,70). Naczynie
przeworskiej to znaleziska z zespo?ów grobowych. Cha- z grobu 20 datowa? nale?y na faz? B2•
rakterystyczne s? one dla ca?ego okresu wp?ywów rzym- W wypadku a? pi?ciu lub jej
naczy? szyjka odpo-
skich. Dla przedmiotu z grobu 22 przyj?? nale?y dato- wiednik zosta?a liniami
wyodr?bniona jedynie rytymi
wanie na wczesn? faz? okresu rzymskiego. W Niedanowie
(4/1, 19/1, 20/2.3, 23/2). analogicznie
wydzielony zespó? naczy? okre?lony zosta? jako p o d-
Ceramika
t Y P A. 1 . 3. Jest to grupa stosunkowo zró?nicowa-
Formy naczy? na -
okazy do niej zaliczane maj? brzusiec dwusto?ko-

Wiele form naczy? z D?bka nie znajduje odpowiedników waty (np. 20/2, 23/2) lub zaokr?glony (4/1). Wysoko??
w typologii ceramiki T. Liany (1970), g?ównie ze wzgl?- waha si? od ok. 10 cm do 18,5 cm (w Niedanowie na-
du na jej do?? ogólny charakter, a tak?e specyfik? cera- czynia tego typu mia?y wysoko?? w granicach 12-16
miki z obszaru tzw. grupy nidzickiej. Z tego powodu cm). Dwa z naczy? s? zdobione: na jednym widoczny
w niniejszym jest ornament odciskanych, kolistych do?eczków pod
opracowaniu opar?am si? przede wszystkim
na klasyfikacji ceramiki z Niedanowa (W. Ziemli?ska- ni?sz? z rytych bruzd (20:2), na drugim (popielnicy)
Odojowa 1999b ),jako grupuj?cej najbli?sze stylistycznie ornament analogicznie umieszczonych, ale owalnych
formy naczy?. do?eczków, za? pomi?dzy rytymi liniami wyznaczaj?cy-

o trójdzielnym
mi "szyjk?" znajduj? si? podwójne ryte kreseczki krzy-
Do g r u p y A naczy? profilu za-
- -
liczy? mo?na dziesi?? egzemplarzy (1/4,4/1, 12/2, 18/1, ?uj?ce si? w kszta?t litery X (23/2). Naczynia podtypu
i 24/2). A.1.3 datowane s? w Niedanowie na faz? B} i faz?
19/1,20/1-3,23/2 Szyjka jest wyra?nie wyod-
r?bniona lub te? wydzielona rytymi liniami. Za?om brzu?- B}b-B2a (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 122). W D?b-
ca jest lub ku wyst?pi?y g?ównie w obiektach z fazy B2 (19, 20, 23),
mniej bardziej zaokr?glony. Do t y P u A. 1,
a tak?e w jednym zespole z fazy B} (4).
naczy? o pionowo lub uko?nie ustawionej, czasami wy-
puk?ej szyjce nale?? dwa naczynia (12/2 i 24/2). Pierw- Ty P A. 2, skupiaj?cy misy o wydzielonej szyjce
z nich ma ok. 14 cm wysoko?ci. i zaokr?glonym brzu?cu, reprezentuj? dwa naczynia (1/4,
sze Przej?cie pomi?dzy
wylewem a szyjk? i szyjk? a brzu?cem podkre?lone jest 18/1). Pierwsze z naczy? nie jest zdobione. Na drugim
dodatkowo liniami rytymi. Pod ni?sz? z lini znajduj? si? widoczne s? ryte linie pomi?dzy wylewem a szyjk? i szyj-
odciskane, owalne do?eczki, po trzy w grupie, w uk?adzie k? a brzu?cem. Ma ono ok. 10 cm wysoko?ci. Naczynia
w Niedanowie kilkana?cie tego typu najcz??ciej spotykane s? w zespo?ach z faz B}
poziomym. Na cmentarzysku
i B2a, cho? wyst?puj? jeszcze w fazie B2b (W. Ziemli?-
naczy? podobnej formy ornamentowanych by?o analo-
ska-Odojowa 1999b, s. 122). W D?bku wyst?pi?y w obie-
gicznymi, odciskanymi do?eczkami, wyst?powa?y one
jednak zwykle w grupach po trzy w uk?adzie trójk?tnym kcie datowanym ogólnie na wczesny okres rzymski (1)
lub, rzadziej, w grupach w uk?adzie i w grobie z fazy B} (18).
po cztery czworo-
k?tnym, b?d? te? pojedynczo (W. Ziemli?ska-Odojowa Na cmentarzysku w D?bku do?? liczne s? formy na-
1999b, s. 122). Naczynie z grobu 24 jest niezdobione, le??ce do g r u p y B, tj. naczynia bez wydzielonej
poza rytymi liniami podkre?laj?cymi przej?cie pomi?dzy szyjki. Spo?ród nich trzy egzemplarze reprezentuj? t y P
wylewem a szyjk? i szyjk? a brzu?cem. Wysoko?ci tego B 1 (18/3,

.
22/1, 24/1), z wysoko umieszczonym za?o-
naczynia nie da si? okre?l i ? , jednak ?rednica wylewu mem brzu?ca i wydzielonym wylewem. Ich wysoko??
i dna sugeruj? wymiary podobne do naczynia z grobu wynosi ok. 10 cm, przy ?rednicy dna ok. 7 cm oraz ?red-
12. Obiekt 12 z zapink? oczkowat? serii pruskiej pocho- nicy wylewu 12-16 cm. Typ ten nawi?zuje do wyró?nio-
dzi ze stadium B2a. Ceramik? z obiektu 24 datowa? mo?- nego przez T. Lian? (1970, s. 439) typu IV /1, datowane-
na najprawdopodobniej na faz? B1• Pozostaje to w zgo- go na m?odszy okres przedrzymski i faz? B}, co w zasa-
dzie z datowaniem naczy? typu A.1 w Niedanowie, od dzie odpowiada chronologii naczy? typu B.1 z nekropoli
fazy B} do B2b w??cznie (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, w Niedanowie (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 123).
s. 122). Okazy z D?bka nale?y datowa? na faz? B1•

Zachowana fragmentarycznie popielnica z grobu 20 Naczynie z grobu 18 (18/4) jest jedynym okazem,
(20/1) reprezentuje naj prawdopodobniej war i a n t który zaliczy? mo?na do t y P u B. 2, o zaokr?glonym
A 1 a (naczynie
.
jednouche), nie mo?najednak wyklu- brzu?cu ze stosunkowo wysoko umieszczonym za?omem
221
(cho? ni?ej ni? w wypadku typu B.1). Jest to do?? niskie lub trójuche, cho? ten ostatni wariant nie jest spotykany
(o wysoko?ci ok. 8,5 cm), niezdobione naczynie szero- w rejonie M?awy i Nidzicy (J. Andrzejowski 2001, s.
kootworowe. Wyst?pi?o w grobie datowanym na faz? BI .

79-80). Zdarzaj? si? w tej grupie okazy zdobione orna-
W Niedanowie naczynia typu B.2 spotyka si? g?ównie mentem krokwiowyrrr", Naczynie z grobu 12 w D?bku
w grobach ze starszego odcinka wczesnego okresu rzym- datowane jest zapink? oczkowat? serii pruskiej na sta-
skiego, cho? zdarzaj? si? równie? w fazie B2 (W. Zie- dium B2a, okaz z Gródek z zapink? pochodn? od fibul 7.
mli?ska-Odojowa 1999b, s. 123). serii V grupy umie?ci? mo?na ogólnie w fazie B2.
Do tego typu nawi?zuje te? egzemplarz z grobu 1 Popielnica z grobu 23 nale?y do p o d t Y P u B. 6 2 .
(1/1). Ma on pionowo ustawion? górn? cz??? brzu?ca, (23/1). Jest to wazowate, ostro profilowane, niezdobione
pogrubiony wylew i nieco dwusto?kowaty za?om, czym naczynie, nawi?zuj?ce sw? form? do wy?ej omówionych
przypomina misy p o d t Y P u B. 2 2 (por. W. Ziemli?- .
naczy? typu B.5, ale na wyra?nie wydzielonej stopce;
ska-Odojowa 1999b, tabl. XCIX:296/1), od którychjest ma ono ok. 19 cm wysoko?ci. Okazy z wydzielon? stop-
jednak nieco wi?kszy (wysoko?? ok. 11 cm). Naczynie k? na stanowisku w Niedanowie wyst?pi?y przede
zdobione jest pod wylewem pojedyncz? ryt? lini?. Podo- wszystkim w grobach datowanych na fazy Blb-B2a i B2b,
bne okazy z N iedanowa pochodz? z obiektów z fazy B2. mniej licznie w zespo?ach ze stadium BIb (W. Ziemli?ska-
Ku takiemu samemu datowaniu sk?ania?abym si? w wy- Odojowa 1999b, s. 124). Obiekt 23 z nekropoli w D?bku
padku naczynia z grobu 1 z D?bka. pochodzi z fazy B2.

Wazowate naczynia o zaokr?glonym brzu?cu, okre- W grobie 20 zarejestrowano niewielkich rozmiarów
?lane jako t y P B. 4, zanotowano w czterech grobach (wysoko?? 7,5 cm) naczynie o zaokr?glonym brzu?cu
(4/2, 18/2,21/1,26/1). Maj? one ok. 12 cm wysoko?ci i wyodr?bnionym, lekko wychylonym wylewie (20/4).
(okre?lenie tego wymiaru jest mo?liwe jedynie w wy- Nawi?zuje ono do typu B. 7 z Niedanowa pi??-
padku naczy? z grobów 21 i 26). Naczynie z obiektu 4 egzemplarzy z tego cmentarzyska mierzy od 5 do 9 cm.
zdobione by?o ornamentem meandrowym, z obiektu 26 Jedyny lepiej datowany okaz z pochodzi z grobu ze
pojedyncz? ryt? lini? w górnej partii brzu?ca. Pod wyle- stadium B2b (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 124, tabl.
wem naczynia z obiektu 18 znajduje si? dookolna, cz??- CCXXIII:636/6). Naczynie z grobu 20 z D?bka nale?y
ciowo zag?adzana, ryta bruzda. Naczynie z grobu 26 datowa? na faz? B2.
s?u?y?o jako popielnica. W Niedanowie naczynia typu minia-
Kolejn? grup? naczynek tworz? egzemplarze
B.4 wyst?pi?y w zespo?ach z faz BIb' B2a i B2b (W. Ziem- okazom
turowe, odpowiadaj?ce typu B. 8. S? to
li?ska-Odojowa 1999b, s. 123). W D?bku trzy okazy wy??cznie formy o zaokr?glonym lub lekko dwusto?kowa-
omawianego typu datowa? mo?na na faz? BI (4, 18, tym profilu. Wyst?pi?y w trzech zespo?ach (1/2, 20/6,
26?), jeden egzemplarz znaleziono w obiekcie dobrze 23/5.6?). Ich wysoko?? waha si? od 6 do 8 cm, ?rednica
datowanym zapink? A.148 na rozwini?t? faz? B2 (21). wylewu od 8 do 12-13 cm, dna 3-5 cm. S? niezdobione;
W dwóch obiektach odkryto ca?e (12/1.4) lub frag- jedynie na naczynku z grobu 1 umieszczono powy?ej
mentarycznie zachowane (10/1) naczynia o niewydzie- za?omu delikatn?, ryt? lini? (1/2). Naczynka miniaturowe
lonej szyjce i dwusto?kowatym brzu?cu. Zaliczy? je charakterystyczne s? dla ca?ego okresu wczesnorzym-
nale?y do typu B. 5, czyli naczy? silnie profilowa- skiego (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 124).
nych. Jedno z naczy? z grobu 12 ma ok. 10,5 cm wyso- Do g r u p y D form
-
jajowatych o niewyodr?bnio-
ko?ci (12/4); pod jego wylewem znajduje si? nieregu- nej kraw?dzi wylewu zaliczy?
-
mo?na popielnic? z gro-
lama, cz??ciowo zag?adzana ryta bruzda. Na szczególn? bu 25. Beczu?kowaty okaz o szorstkiej, niestarannie
uwag? zas?uguje drugie naczynie z tego grobu (12/1), wyko?czonej powierzchni, ?agodnym profilu brzu?ca
które pe?ni?o funkcj? popielnicy. Okaz ten ma bardzo i wysoko?ci ok. 11,4 cm odpowiada t y P o w i D. 1
wysoko umieszczony za?om brzu?ca (w % wysoko?ci) (25/1). W typologii T. Liany podobne egzemplarze two-
a ?rednica wylewu jest równa wysoko?ci naczynia. rz? grup? III. Naczynia tej grupy spotykane s? najliczniej
Górna partia brzu?ca oraz wylew s? stosunkowo silnie w fazie B2, cz?sto w?a?nie w funkcji popielnic (T. Liana
nachylone do wewn?trz. Powy?ej za?omu brzu?ca jest 1970, s. 439). W Niedanowie naczynia typu D.1 wyst?-
ono zdobione ornamentem krokwiowym, wylew pod- pi?y w zespo?ach z faz odA3/BI do B2a, przy czym egzem-
kre?lony jest lini? ryt?. Analogiczne naczynie (popiel- plarze mniejszych rozmiarów s? pó?niejsze (W. Ziem-
nica) zosta?o znalezione w grobie IIB w Gródkach, na
li?ska-Odojowa 1999b, s. 124).
stan. "?ysa Góra" (E. Hollack 1909, 211; J. Okulicz Siedem 18/5,
ryc. naczynek (12/3, 19/2,20/7.8,23/3.4) to
1983, 10d). W odró?nieniu od okazu z D?bka jest miseczki i czarki, zaliczane
ryc. ró?nego rodzaju przez
ono jednak zdobione ornamentem meandra. W. Ziemli?sk?-Odojow? do g r u p y E. Jedno z naczy?
Du?e, dwusto?kowate wazy nale?? do najbardziej ty- z grobu 20 nawi?zuje do p o d t Y P u E. 1 g??bokich

-
powych form naczy? z fazy B2 (A. Niew?g?owski 1972, miseczek z wydzielon? szyjk? i wkl?s?ym dnem (20/7);
tab. 41,42, cecha 36; 1981, s. 90). Szczególnie licznie
wyst?puj? roli popielnic, przede wszystkim
22
w w tzw. Naczynia takie znaleziono na przyk?ad lu?no w Lachmirowicach, pow. ino-
wroc?awski (B. Z i e lon k 1953,
a ryc. 25), Jaksonowie, pow. wroc?awski
wschodniej strefie kultury przeworskiej. Cz?sto charak- w
ISchwertem; wcze?niej Jackschonau, Kr. Breslau -
Ch. P e s c h e ck 1939,
teryzuj? si? cienko?cienno?ci? i starannie wyg?adzan?, G ? d i k i i
ryc. 164:3), w grobie l w ??jskach, pow. legionowski (M. z e w c z
czarn? powierzchni?. Zwykle s? to egzemplarze jedno- 1949, s. 80; T. L i an a 1961, s. 216, tabl. 1:2).
222
jego szyjka wyodr?bniona jest rytymi bruzdami, wyso- czna jest wydzielona poprzez ryte linie szyjka. Dno
ko?? wynosi ok. 4 cm. Analogiczne naczynko znalezio- miseczkijest wkl?s?e. Naczynko zdobione jest czterema
no mi?dzy innymi w ??cku Wielkim, pow. dzia?dowski grupami rytych lini , odchodz?cymi od za?omu brzu?ca
(Gr. Lensk, Kr. Neidenburg-A. Bezzenberger 1909, tabl. w kierunku dna. W Niedanowie miseczki typu E.2 za-
XIII: 13). W Niedanowie naczynia typu E.1 wyst?pi?y rejestrowano w obiektach z fazy B2 i B2b (W. Ziemli?ska-
w obiektach z faz B}b-B2a (W. Ziemli?ska-Odojowa -Odojowa 1999b, s. 125).
1999b, s. 125). Miseczka z D?bka pochodzi z fazy B2. Egzemplarze z dwóch grobów (20/8, 23/4) nale?? do
Jednym z naj bogaciej zdobionych naczy? ze stano- p o d t Y P u E. 2 .
1, do którego zaliczane s? formy bez
wiska w D?bku jest g??boka misa-popielnica z grobu 23 wydzielonej szyjki. Miseczka z grobu 23 jest niezdobio-
(23/3). Naczynie to ma lekko wychylony wylew, s?abo na, okaz z grobu 20 ornamentowany jest sze?cioma ry-
wyodr?bnion? szyjk? i zaokr?glone dno, co pozwala na tymi bruzdami, biegn?cymi od brzu?ca do dna; uwag?
zaklasyfikowanie go do war i a n t u E. 1 . 4 a. Jego zwraca te? jego starannie wyg?adzona powierzchnia.
wysoko?? wynosi ok. 6 cm, ?rednica wylewu 15,5-16 Obie miseczki pochodz? z zespo?ów datowanych na faz?
cm. Naczynie zaopatrzone jest w wa?eczkowate ucho B2, podobnie jak naczynka tego podtypu w Niedanowie
si?gaj?ce kraw?dzi wylewu. Zdobienia obejmuj? niemal (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, s. 125). P?ytkie misecz-
ca?y brzusiec i dno misy -
tworz? je plastyczna listwa ki typów E.2 i E.2.1, odpowiadaj?ce typowi VI/2 wed?ug
z nak?uciami i pasma odciskanych, okr?g?ych do?eczków T. Liany (1970, s. 440), s? charakterystyczne w?a?nie dla
uj?tych w linie ryte. Analogiczne naczynie znaleziono fazy B2.
w Gródkach, na stan. "?ysa Góra", w grobie 17 (J. Oku- Prawdopodobnie z miseczk? mamy te? do czynienia
licz 1983, ryc. 26b), datowanym na stadium B2b. Z fazy w wypadku fragmentu ceramiki z obiektu 14. Jest to
B2 pochodzi podobna popielnica z grobu 1 z Todzi, okre?li?
pow. jednak zbyt ma?y fragment, aby z pewno?ci?
ostro??cki (J. Andrzejowski 1997, ryc. 4a), nieco wcze?- jej typ (14/1).
niejsza (faza B} ?) jest natomiast misa z grobu 15 ze stan.
Nadzwyczaj rzadk? form? jest n a c z y n kok i e -
II w ??gonicach Ma?ych, pow. przysuski (T. Liana 1976, l i c h o wat e (20/5). Ma ono wylew niewyodr?bniony,
tabl. VI:9). W Niedanowie naczynia wariantu E.1.4a o zaokr?glonej dno i rozsze-
kraw?dzi, wyodr?bnione
wyst?pi?y w zespo?ach z faz B}b i B}b-B2a (W. Ziemli?- rzaj?ce si ? ku górze ?cianki. Jego wysoko?? wynosi 8,5
ska-Odojowa 1999b, s. 125). Misa z D?bka datowana ok.
cm, przy ?rednicy wylewu 11,5 cm. Powierzchnia,
jest ogólnie na faz? B2. barwy popielatej, zosta?a wyko?czona do?? niestarannie.
Do i an tu E. 1 .4 b mis o zaokr?glonym Znaleziono
war
je grobie datowanym faz? B2.
-
w na
dnie, bez wydzielonej szyjki nale?y ma?e (wysoko?ci Z terytorium kilka

kultury przeworskiej znanychjest
-
ok. 4,5-5 cm) naczynko z grobu 18 (18/5). Jest ono do- znalezisk zbli?onych, glinianych naczy? kielichowatych.
brym przyk?adem charakterystycznych dla fazy B} mise- Jedno z nich to egzemplarz z jamy 7 z osady w Mierza-
czek typu VI/1 w klasyfikacji T. Liany (1970, s. 440). Co
nowicach, pow. opatowski, o wysoko?ci 7,8 cm (M. Mi?-
ciekawe, egzemplarze wariantu E.1.4b z Niedanowa
kiewicz tabl.
1961, s. 259-260, 278, IV:11). Niestety,
pochodz? wy??cznie z obiektów datowanych na m?odszy
pojawiaj? si? w?tpliwo?ci co do sposobu jego wykona-
odcinek wczesnego okresu rzymskiego (W. Ziemli?skania to zosta?o
-
naczynie raz opisane jako obtaczane,

-Odojowa 1999b, s. 125), za? miseczka z D?bka mo?e w innym okaz ceramiki
miejscu za? jako lepiony r?cznie
by? pewnie odnoszona do fazy B}. terra nigra (?)23 (M. Mi?kiewicz 1961, s. 259, 278, 283).
W wypadku miseczki z grobu 12 trudno jest jedno- Zdobione jest ornamentem wykonanym kolistym i pó?-
znacznie okre?li? podtyp, który reprezentuje (12/3). ksi??ycowatym stempelkiem. Ponadto w jamie 7 znale-
Zbl i?ona jest ona zarówno do p o d t Y P u E. 1 2, jak .
ziono fragmenty ceramiki siwej i lepionej r?cznie, frag-
i E. 1 3 oraz E. 1 4 b. Jej brzusiec przybiera form?
. .
ment przedmiotu ko?cianego oraz zniszczony grot ?ela-
wycinka kul i , ma ona wkl?s?e, s?abo zaznaczone dno zny. Materia? ten jest niespójny chronologicznie, co nie
i jest dosy? g??boka. Wylew zosta? wydzielony ryt? bruz- datowanie Kielicho-
pozwala najednoznaczne naczynia.
d?. Jego ?rednica wynosi ok. 12 cm, przy wysoko?ci waty pucharek na wkl?s?ej nó?ce stanowi?, wraz z dwoma
miseczki 5-6 cm. Na brzu?cu umieszczono jedena?cie innymi naczyniami, zapink? A.148, prz??likiem, br?zo-
pionowych, plastycznych ?eberek. Analogiami, zarów- wym okuciem i grudkami stopionego szk?a, wyposa?enie
no pod wzgl?dem formy jak i sposobu zdobienia, s? grobu 465 ze stan. 1 w Kietrzu, pow. g?ubczycki (M. Gedl
miseczki z grobu 760 z Zadowic (E. Kaszewska 1988, 1964, s. 147, tabl. 1:2). Naczynie zdobione jest odciska-
tabl. VI:6.6a), i z grobu 110 z Choruli, pow. krapkowieki nymi do?kami, maj?cymi na?ladowa? ornament spoty-
(J. Szyd?owski 1964, tabl. XX:5). Miseczk? z D?bka
kany na naczyniach szklanych (M. Gedl 1964, s. 155).
znaleziono w obiekcie, który mo?na datowa? na stadium Egzemplarz ten bardzo przypomina formy charaktery-
B2a. Egzemplarz z Choruli nale?y do m?odszego odcinka styczne dla ceramiki osadowej z II w. n.e. z Moraw (zob.
fazy B2 (w zespole z zapink?A.132), za? miseczki z Za- J. Tej rai 1983, ryc. 19:3.6). Fragmenty pucharka odkry-
dowie nie mo?na datowa? dok?adniej ni? na faz? B2.
Jedna z miseczek odpowiada typowi E.2 (19/2). n
W?ród materia?ów z bada? w Mierzanowicach, które znajduj? si? w zbiorach
Jest ona do?? p?ytka, o wysoko?ci ok. 4 cm, przy ?redni- Warszawie
Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego w (Oddzia? w Rybnie),
cy wylewu równej 9,5 cm. W górnej partii brzu?ca wido- nie uda?o mi si? odnale?? tego naczynia lub jego fragmentów.
223
to w grobie 2 na stan. 2 w Kutnie, pow. loco, datowanym A. Niew?g?owski (1964, s. 232, ryc. 5). Obecnie do 25
na faz? B2 (J. Moszczy?ski 1994, s. 217, tabl. 1:11). S? znanych wówczas stanowisk doda? mo?na kilka kolej-
one zdobione ornamentem krokwiowym i odchodz?cymi nych. Naczynia takie znaleziono m. in. wSiemiechowie,
od niego, wisz?cymi rytymi trójk?tami zako?czonymi pow. ?aski (M. Ja?d?ewska 1988, s. 118, tabl. VI:6), Gar-
do?eczkami. By? mo?e z pucharka tego typu pochodzi wolinie, pow. loco (A. Niew?g?owski 1991, ryc. 6j, 20a,
fragment dna znaleziony lu?no na cmentarzysku w Gle- 42a), Ko?aczu, pow. mi?ski (T. D?browska 2002, tabl.
dzianówku (E. Kaszewska 1977, tabl. LXXIX: 14) i po- XI:41/1), Kamie?czyku (T. D?browska 1997, s. 108, tabl.
dobny u?amek zanotowany w Zadowicach (J. Moszczy?- XL:76/3, LVII:108/10, LVII:109/2) czy w Nadkolu
ski, W. Sici?ski 1998, s. 23). Naczynia te zaliczone zo- (J. Andrzejowski 1998, tabl. LIII:80B/1, LXXI: 120/1).
sta?y do grupy V na?ladownictw naczy? importowanych, Znaleziska te skupiaj? si? g?ównie we wschodniej Polsce,
dla których inspiracj? mia?yby by? szklane puchary ty- zw?aszcza wzd?u? Wis?y i Sanu, cho? wyst?puj? równie?
pów E.185 i E.186 (J. Moszczy?ski,W. Sici?ski 1998, na zachodnich obszarach kultury przeworskiej (A. Nie-
s. 23), pojawiaj?ce si? jeszcze w fazie B224. w?g?owski 1964, s. 232, ryc. 5). Podobne naczynia wyst?-
W przeciwie?stwie do opisanych okazów naczynie puj? w okresie wp?ywów rzymskich tak?e na innych tere-
z D?bka ma szorstk? powierzchni? i zosta?o niestarannie nach, mi?dzy innymi w kulturze wielbarskiej (R. Wo??-
wykonane, a sama formajest do?? przysadzista. W?tpli- giewicz 1993, s. 16, tabl. 25:4.5), w Skandynawii (pó?no-
we wydaje si? wi?c traktowanie go jako na?ladownictwa rzymskie o. Almgren, -
B. Nerman 1923, tabl. 33:481,

szklanych pucharów. Nawi?zuje ono raczej do naczy? 38:571; B. Stjemquist 1955, tabl. XV:1, XXVI:10-12,
do?? rzadko kulturze XXXII:3.4.7.8; O. Klindt-Jensen 1978, 730),
doniczkowatych, notowanych w ryc. na
Rugii i Brandenburgii (A. Leube 1973, 139-146).

przeworskiej przez ca?y okres jej istnienia, w?ród których w s.
o kielichowato W kulturze przeworskiej naczynia z uchami z kanalikiem

zdarzaj? si? niekiedy formy rozszerzaj?-
cych si? ?ciankach. Naczynie zaopatrzone w ucho, lecz pojawiaj? si? w pó?nym stadium fazy B} (A. Niew?g?ow-
zbli?one kszta?tem i wymiarami do egzemplarza z D?b- ski 1991, s. 95), wi?kszo?? jednak pochodzi z zespo?ów
ka, wyst?pi?o w grobie 37 w Wymys?owie (S. Jasnosz z fazy B2, g?ównie zjej m?odszego odcinka (np. Kamie?-
czyk, Nadkole, Garwolin). Ceramik? z obiektu 4 z D?b-
1952, ryc. 26d). W Zadowicach, w grobie 170, znalezio-
no podobne naczynie, jednak bezuche i z niewyodr?b- ka datowa? nale?y na faz? B} .
nionym dnem (A. Abramowicz, B. Lepówna 1957, tabl.

Ornamentyka
XXXII:3). Naczynka takie pojawiaj? si? te? w Niedano-
W?ród ornamentów, jakie pojawiaj? si? na ceramice
wie, mi?dzy innymi w zespo?ach z fazy B2 (zob. W. Ziem- z D?bka, wyró?ni? mo?na dwie grupy: ornamenty proste,
li?ska-Odojowa 1999b, tabl. CXXIX:347/9). wykonane jedn? technik? zdobnicz?, i ornamenty z?o?o-
Naczynka zbli?one kszta?tem do okazu z D?bka po- dwie lub technik.
ne, ??cz?ce wi?cej uwagi zasto- Z na
chodz? te? z obszarów wielbarskich, z ca?ego okresu techniki trzeba k?ute

sowane wymieni? ornamenty ryte,
wp?ywów rzymskich (grupa XI; R. Wo??giewicz 1993, (nacinania), odciskane (ró?nego rodzaju do?eczki) i plas-
s. 17, 30, lista 11, mapa 13)25. Niemal identyczne wyst?- tyczne. Generalnie zdobione s? górne, rzadziej ?rodko-
puj? równie? na stanowiskach ba?tyjskich", gdzie jednak we partie brzu?ców. Jedynie w wypadku miseczek, b?-
datowane s? dopiero na faz? B2/C} lub na okres pó?no- na?ladownictwem zdobienie
d?cych naczy? szklanych,
rzymski (P. Szyma?ski 2000, s. 119). Naczynka o kszta?- ich a? do dna.
wyst?puje w dolnej cz??ci Na jednym
cie doniczkowatym spotyka si? tak?e w Skandynawii zaobserwowa?am trzech
naczyniu ornament przecinaj?-
(O. Almgren 1914, tabl. 11: 178; B. Stjemquist 1955, tabl. cych si? rytych l i n i na dnie (20/6). Znaki na dnach na-
XV:10, XXX:3.4) czy w Meklemburgii (W.-D. Asmus

czy? pojawiaj? si? w okresie przedrzymskim i wp?ywów
1938, s. 23, ryc. 37; B. Fischer 1998, ryc. 5/1:7,6/7:5,
7/9:2). Ich
pojawienie si? na poszczególnych obszarach 24
Jedyne z ziem polskich dwa egzemplarze pucharka typu E.185 odkryto
mo?na jednak?e uzna? za czysto przypadkowe, ze wzgl?-
w Oblinie, pow. Garwolin (jeden z po?owy B2, drugi ze schy?ku tej fazy
-
zob.
du na prost? i uniwersaln? form?. Naczynia doniczko- 1(. C z a r n e c 1992). Puchark a E.186 znany jest natomiast z trzech zna-
wate, cho? niezbyt liczne, znane by?y ju? w epoce br?zu lezisk, przy czym tylko jedno pochodzi z obszarów przeworskich. Chodzi
i we wczesnej ?elaza
tu o puchar z Zaborowa, pow. p?o?ski, datowany na faz? B2. Pozosta?e dwa
epoce ze -
wzgl?du na sw? prosto- odkryto w Lubieszewie, pow. gryficki, w grobach z fazy B2a (T. S t a w i ar-
t? s? one interpretowane jako na?ladownictwa naczy? ska 1999, s. 103-109).

drewnianych (zob. H. Z?bkiewicz-Kosza?ska 1956, s.
25
Z terenów zaj?tych przez ludno?? kultury wielbarskiej znane s? smuk?e
naczynia kielichowate wysoko?ci 7-11 zaliczane do
59, tabl. XVI:20.21). na stopce, o cm, typu
XlXA (R. Wo?agiewicz 1993, s. 19,31, tabl. 38, lista 19, mapa 22),
W obiekcie 4 znaleziono fragment kolankowatego datowane od Tak?e
s? one jednak naj wcze?niej fazy BiCI' w tym wypadku,
ucha z kanalikiem (4/3). Ucha takie spotykane zdaniem R. Wo ? a g i e w i c z a (1993, s. 19,31), mamy czynieniado z na?la-
downictwem naczy? z innego tworzywa wchodz?, prócz naczy?
s? w naczyniach o ró?nych formach, najcz??ciej jednak
w gr? -
drewnianych, importowane szklane pucharki typów E.186-194, które spoty-

dzbanach. Z innych typów wymieni? mo?na mi?dzy ka obiektach z faz Gliniane kieli-
si? w pochodz?cych BiCI-Clb. naczynia
innymi kubki z Opoki (M. Stasiak 1994, s. 68, ryc. 63a) chowate s? jednak stosunkowo rzadkie.
czy z Go?cieradowa (kubek ten swoim kszta?tem nawi?-

26
Na przyk?ad w grobie 1 w kurhanie 20 w Szwajcarii (J. A n t o n i e w i c z
et ali? 1956, 317, tabl. XXXIII:3), kurhanie 15 Szurpi?ach (T. ?

zuje do naczy? kultury wielbarskiej A. Niew?g?owski
-
s. czy w w u-
r o w s k i 1961, s. 61, tabl. XIII: 18), oba w pow. suwalskim; zob. te? naczy-
1982, s. 91, ryc. 6e), oba w pow. kra?nickim. Znaleziska nia misowate grupy IIB wed?ug P. S z y m a ? s k i e g o (2000, s. 119, tabl.
dzbanów zaopatrzonych w ucha z kanalikiem zebra? XV, lista 12).
224
rzymskich sporadycznie. Zdarza si?, ?e najednym stano- czonym z pojedyncz? lini? pod wylewem,
ryt? zdobiona
wisku wyst?puj? znaki o zbli?onym do siebie kszta?cie. by?a du?a wazowata urna zespo?u
z z fazy B2a (12/1).
Z cz?stszych motywów wymieni? nale?y krzy? i swasty- Pocz?wszy od fazy B2 podobny ornament pojawia si?
k?. Ma?o prawdopodobne wydaj? si? opinie, i? by?y to te? na naczyniach kultury wielbarskiej (R. Wo??giewicz
znaki garncarza lub znaki wykonane na zamówienie 1993, s. 22, 27). Zdobienie w postaci grup kresek sko?-
odbiorcy (por. T. Makiewicz 1982, s. 155-162). K. God- nych, uk?adaj?cych si? w krokwie, wyst?puje te? przez
?owski stwierdzi?, ?e umiejscawianie ró?nego rodzaju ca?y okres wp?ywów rzymskich na ceramice kultury boga-
symboli na dnie nie mog?o mie? charakteru ozdobnego czewskiej (P. Szyma?ski 2000, s. 125).
ornamentu, gdy? by?y one tam niewidoczne, dlatego te?
Odmian? ornamentu wykonanego technik? rycia jest
nale?a?oby raczej przyj?? kultowo-magiczne znaczenie na czterech ceramiki z obie-
motyw obecny fragmentach
takich znaków (K. God?owski 1977, s. 161; por. T. Ma- ktu 14 (14/2). do?? zniszczenia
Niestety, du?y stopie?
kiewicz 1982, s. 159). Co ciekawe, stosunkowo cz?sto ceramiki i fragmentaryczny stan zachowania uniemo?-
pojawiaj? si? one na popielnicach np. w Niedanowie liwiaj? zrekonstruowanie
-
wzoru tego motywu.

na 11 naczy? ze zdobieniem na dnie 5 to popielnice
Dwie miseczki (19/2, 20/8) zdobione s? pionowymi
(W. Ziemli?ska-Odojowa 1999b, tabl. 11:3/1, XXXVIII:
bruzdami biegn?cymi od najwi?kszej wyd?to?ci brzu?ca
134/1, LXI:211/5, LXII:210/1, LXIII:212/1). do dna. Na pierwszej z nich widocznych jest sze?? poje-
Ornamenty proste podzieli? mo?na na dwie podgru- dynczych, stosunkowo szerokich bruzd, na drugiej osiem
py: ryte i plastyczne. Przez ornamenty ryte rozumiem lini w grupach dwie cienkim
po wyrytych ostrym, narz?-
tu wykonane w mokrej glinie, przed wypaleniem, cien- dziem. Miseczki zdobione ??obkami
pionowymi uwa?a
kie, ostro ryte i stosunkowo g??bokie linie czy kreski,jak na?ladownictwo God?o-
si? za szklanych naczy? (zob. K.
i szersze, p?ytsze bruzdy. Do najprostszych ornamentów wski z nich
1977, s. 162; 1981, s. 62), cz??? wi??e si?
rytych nale?? pojedyncze linie, wyst?puj?ce pod wyle- z wp?ywami celtyckiej ceramiki grafitowej (J. Moszczy?-
wem lub/i nad za?omem brzu?ca. Oprócz funkcji deko-
ski, W. Sici?ski 1997, s. 22). Zdobienie takie, czasami
racyjnej, tak umiejscowione bruzdy mog?y podkre?la? w po??czeniu z kropkowaniem lub do?eczkami (por. K. Go-
tektonik? naczynia (T. Liana 1970, s. 439). Tego typu d?owski 1977, s. 143, 162; J. Moszczy?ski, W. Sici?ski
wzór zdobniczy pojawia si? w D?bku na naczyniach 1997, s. 21-23), jest do?? powszechne na miseczkach
wielu form (np. 1/1.2, 4/1, 18/1, 19/1.7, 24/2), cz?sto okresie
kultury przeworskiej we wczesnym rzymskim, a
wyst?puj?c w po??czeniu z innymi motywami zdobni- fazie

sporadycznie pojawia si? jeszcze w CI. Spotykane
czymi; czasami ryt? lini? pod wylewem cz??ciowo za-
jest równie? na innych naczyniach, g?ównie wazowatych
g?adzano (12/4, 18/2). (np. w Gaci, pow. przeworski K. Hadaczek
-
1909, tabl.
Kolejn? form? ornamentu rytego jest tzw. ornament N9.10.14, 015.17, Z66).
krokwiowy, gdzie pomi?dzy dwoma liniami znajduj? si? w dwóch
Ornament plastyczny wyst?puje w D?bku
grupy naprzemianleg?ych sko?nych lini , najcz??ciej odmianach. Pierwsz? reprezentuje fragment ceramiki
trzech, czterech lub pi?ciu kresek w grupie (zob. J. And- z obiektu 27, zdobiony pojedyncz? poziom? listw?
rzejowski 1998, s. 93, ryc. 6). Materia?y z kilku du?ych umieszczon? ok. 2-3 cm poni?ej wylewu (27/2). Nale-
cmentarzysk kultury przeworskiej (Niedanowo, Kamie?- listew i górnych brzu?ców
pianie na szyjkach cz??ciach
czyk i Nadkole oraz Wymys?owo, M?odzikowo i Cho- stosowane by?o na ró?nego rodzaju naczyniach" zarów-
rula) pokazuj?, ?e ornament krokwiowy charakterystycz- no w okresie wczesno- jak i pó?norzymskim. Listwy
ny jest przede wszystkim dla fazy B2, natomiast bardzo takie nacinane
by?y cz?sto uko?nie, jode?kowato (zob.
rzadko spotykany jest w m?odszym okresie przedrzym- Gródkach z nacinaniem
23/3). Na "?ysej Górze" w listwy
skim i w fazie BI, a tak?e w okresie pó?norzymskim; jode?kowym pojawia?y si? na naczyniach datowanych
pojawia si? on na naczyniach ró?nych typów. Ornament na faz? BI, podczas gdy listwy niezdobione wyst?powa-
tenjest bardzo popularny w tzw. wschodniej strefie prze- ?y równie? w fazie B2 (J.Okulicz 1983, tab. 1).
worskiej, mniej licznie rejestruje si ? go na terenach na
Drug? odmian? ornamentu plastycznego, a zarazem
zachód od Wis?y (zob. te? A. Niew?g?owski 1972, zdobienia
jeden z
najciekawszych sposobów prezentuje
s. 154). Na du?ych nekropolach w Kamie?czyku i Nad- miseczka z grobu 12 (12/3). Tu? pod wylewem znajduje
kolu motyw krokwiowy najcz??ciej wyst?puje na cera-
si? szeroka bruzda, od której odbiega w kierunku dna
mice z zespo?ów z zapinkami oczkowatymi serii pruskiej, ?eberek. Zdobienie
jedena?cie pionowych, plastycznych
ale te? z zapinkami tr?bkowatymi, 10. serii V grupy, listwami brzu?ca
pionowymi w dolnych partiach wyst?-
kapturkowymi serii wschodniej lub mieszanymi II/IV miseczkach
puje g?ównie na (A. Mistewicz, w druku).
grupy (T. D?browska 1997; J. Andrzejowski 1998). Najbli?sz? terytorialnie analogi? do okazu z D?bkajest
W Gródkach, jak te? na innych stanowiskach tzw. grupy znalezione
naczynko w grobie ksi???cym w Zgliczynie
nidzickiej, krokwie spotykane s?ju? w m?odszym okre- ?uromi?ski
Pobodzym, pow. (A. Grzymkowski 1979,
sie przedrzymskim, pó?niej jednak prawie nie notuje si? ryc.3E).
ich a? do fazy B2, kiedy to znów staj? si? popularne 27
Zob. ??gonice Ma?e, stan. 1 (T. L i 1973, tabl. III:9.10, IV: 16),
(J.Okulicz 1983, s. 175-176, tab. 1; por. W. Ziemli?ska- np. an a
Ko?acz" stan. 2 (T. D ? b r o w s k a 2002, tabl. 1:7), ChmieIów Piaskowy (K.

Odojowa 1999b, tabl. XLVIII/177:2, LXXXIV/258: 12, Wichman Ziem-
God?owski, T. 1998,tab!.XLVI:l),Niedanowo(W.
CVI/306:8). W D?bku ornamentem krokwiowym, po??- I i ? s k a -
O d oj o w a 1999b, np. tabl. XXXIII/I07:2, CLXXVI:6).
225
Miseczki zdobione plastycznymi ?eberkami interpre- mamy mo?e by? do czynienia w wypadku fragmentu
towane s? jako na?ladownictwa szklanych czarek typu ceramiki znalezionego lu?no (LZ/1); do?eczki znajduj?
E.181-184, importowanych z terenów Cesarstwa Rzym- si? pod (lub nad?) ryt? lini?, ograniczaj?c? pasmo g?sto
skiego (J. Kostrzewski 1955, 218;
s. T. Liana 1970, s. rytych, uko?nych kresek. W Gródkach zdobienie do?-
440; K. God?owski 1977, s. 162; 1981, s. 62; J. Mosz- kami pojawia si? na naczyniach datowanych g?ównie na
czy?ski, W. Sici?ski 1997, s. 22-23). Ornamentplastycz- faz? B2, cho? spotykane jest w m?odszym odcinku fazy
nych ?eberek na miseczkach charakterystyczny jest dla B. (J.Okulicz 1983, tab. 1). ZdaniemA. Niew?g?owskie-
fazy B2, przy czym wyst?puje cz??ciej na naczyniach go (1972, s. 144) genezy tego motywu szuka? nale?y nad
z jej rozwini?tego i pó?nego stadium, sporadycznie po- doln? ?ab?, sk?d znane s? jego starsze odpowiedniki.
jawia si? jeszcze w fazie B2/C1• Znaleziska takich mise- Rzeczywi?cie, odciskane do?eczki (pojedyncze czy potrój-
czek koncentruj? si? przede wszystkim na terenach ne, w ró?nych uk?adach) s? jednym z motywów zdobni-
kultury przeworskiej na zachód od Wis?y. Zdobienie to czych wyst?puj?cych na ró?nych partiach naczy? (np.
spotykane jest równie? w dolnych partiach brzu?ców przy uchach) w kulturze jastorfskiej, zw?aszcza zjej naj-
innych form naczy?, niemal wy??cznie pochodz?cych starszej fazy chronologicznej (Jastorf a i b-H. Hingst
z Polski ?rodkowej i datowanych nieco pó?niej ni? ?e- 1959, tabl. 87:7.9, 102:3; 1983, tabl. 10:16479/6a, 28:
berkowane miseczki -
ich naj starsze okazy pochodz? 18196/28,56:12190/20, 62: 12190/23a; C. J. Becker 1961,
z fazy B2-B2/C1, przewa?aj? jednak egzemplarze dato- ryc. 154, tabl. 19m).
na okres pó?norzymski (A. Mistewicz, w druku). kilku
wane Na jednym naczyniu (4/2)
fragmentach oraz
W ?ród ornamentów z?o?onych na ceramice ze stan. ceramiki (3/1, 5/1,27/1, wyst?pi? LZ/2)
ornament mean-
29 w D?bku wydzieli? mo?na zdobienia ryte ??czone dra, sk?adaj?cy si? z do?eczków obramowanych liniami.
z nacinaniami, z odciskanymi do?eczkami, a tak?e, w jed- Taka forma meandra nale?y do najcz??ciej spotykanych.
nym wypadku, z nacinaniami, odciskanymi do?eczkami Jest ona typowa dla wczesnego okresu rzymskiego, naj-
i listw? plastyczn?. liczniej wyst?puj?c w rozwini?tej fazie B2, cho? pojawia
Pierwsza z tych kombinacji pojawia si? w trzech war- si? i pó?niej (K. God?owski 1977, s. 161). Na "?ysej
iantach. Na czterech ceramiki Górze" w Gródkach meander wype?niony do?kami zdo-
fragmentach o g?adkiej
powierzchni uko?ne nacinania uj?te s? w dwie ryte linie, bi naczynia zarówno z fazy Bj.jak i B2 (J.Okulicz 1983,
znajduj?ce si? na za?omie brzu?ca (3/2). Jest to jeden tab. 1).
z powszechniejszych motywów zdobniczych na cerami- Niezwykle rozbudowane zdobienie prezentuje misa
ce przeworskiej (K. God?owski 1977, s. 161), spotykany z grobu 23 (23/3). Pod wylewem umieszczona jest ryta
zarówno w okresie prze drzym skim jak i rzymskim (por. bruzda. Przy przej?ciu szyjki w brzusiec znajduje si?
A. Niew?g?owski 1972, tab. 39-41, cecha 15). Na innym plastyczna listwa obramowana rytymi liniami i zdobio-
fragmencie wyst?pi?y trzy pasma takich naci?? skiero- na przecinaj?cymi si? nak?uciami, tworz?cymi rodzaj
wanych w ró?ne strony, umieszczone jedno nad drugim poziomo u?o?onej jode?ki. Na najwi?kszej wyd?to?ci
(14/3). Identyczny ornament widoczny jest na fragmen- brzu?ca usytuowane jest szerokie nieregularne pasmo
cie naczynia z Nowego Miasta, pow. grójecki (T. Liana z?o?one z kilku poziomów okr?g?ych do?eczków, uj?te
1975, tabl. XII: 1). Trzeci wariant to odchodz?ce od rytej w dwie ostro ryte linie. Od tego pasma odchodz? szersze,
bruzdy naprzemian sko?ne, potrójne l i n i e ; przestrze? pionowo ryte bruzdy, si?gaj?ce a? do dna; przestrze?
pomi?dzy kreskami wype?niona jest nacinaniami (1/3). pomi?dzy co drug? z bruzd wype?niona jest okr?g?ymi
Ten ma?y fragment jest prawdopodobnie cz??ci? rozbu- do?eczkami. Jest to niew?tpliwie ornament maj?cy na-
dowanego w?tku krokwiowego (por. J. Andrzejowski ?ladowa? naczynia szklane. Zbli?one, lecz nieco skrom-
1998, ryc. 6:8a). niejsze zdobienie zarejestrowano na dwóch miseczkach
Najprostsz? form? kolejnej grupy ornamentów z?o- z grobów 47 i 59 z Domaradzic (B. Kostrzewski 1953,
?onych s? pojedyncze, koliste do?eczki rozmieszczone s. 180, 184, ryc. 45:5, 55:18).
w do?? du?ych odst?pach na za?omie brzu?ca, pod ryt? Prawie wszystkie naczynia z D?bka zosta?y wykona-
lini?; druga ryta bruzda znajduje si? pod wylewem (20/2). ne z masy o drobno- illub ?rednioziarnistej domieszce
Na innym naczyniu wyst?pi? podobny motyw, aczkol- mineralnej (o ?rednicy ziaren do ok. 2 mm). Taki rodzaj
wiek owalne do?eczki u?o?one s? w lini prostej w gru- domieszki nie odbiega od standardów stosowanych
pach po trzy (12/2). Owalne, pojedyncze do?eczki w kulturze przeworskiej. Jedynie w wypadku fragmen-
umieszczono te? na innym naczyniu z grobu 20 -
górna
cz??? jego brzu?ca zdobiona jest ponadto pasmem ry-
28
Zob. miseczka z Nowego Miasta (T. L i an a 1975, tabl. I I:6), naczynia
tych, podwójnych kreseczek, krzy?uj?cych si? w kszta?t z Tamowa, pow. opolski (K. G o d ? o w s ki 1977, tabl. LI:7) i z Niedanowa
(W. Z i e m l i ? s k a O d oj o w a 1999b, np. tabl. IX:8, CIX:5.6, CLII:7).
litery X, obramowanym liniami (20/3). Pojedyncze, naj-
-
29
Zob. Gródki, stan. 2a i 3 (J. O k u l i c z 1983, s. 175, ryc. 7a.c, 23c, 37a,
cz??ciej okr?g?e do?eczki na za?omie brzu?ca spotykane 48d), D?utowo (W. Z i e m l i ? s k a -
O d oj o w a 1999a, ryc. 6: 1.2, 13: 1.2),

s? w ró?nych rejonach kultury przcworskiej", kombina- Stupsk (E. Reinbacher 1964, tabl. 22:4), Szczepkowo-Pawe?ki, pow. nidzicki
cje trzech do?eczków, zw?aszcza w uk?adzie trójk?tnym, (J. A n t o n i e w i c z, M. G o z d o w s ki 1952, ryc. 28) czy du?? seri? tak
zdobionych naczy? z Niedanowa (W. Z i e m l i ? s k a -
O d oj o w a 1999b,
s? natomiast typowe dla ceramiki tzw. grupy nidzickiej" np. tabl. XXIII:7, XXXI: 12, LXXXVIII: 5, CVI:8, CVIII:8.9.11.13).
i rzadko notowane poza jej zasi?giem". W D?bku z trze-
30Np. na Kujawach (Inowroc?aw-Szymborze, pow. loco, stan. 1- zob. J. B e d-
ma (?) odciskanymi do?eczkami w uk?adzie trójk?tnym narczyk, T. ?aszkiewicz 1990, ryc. 11:1.2, 7:3.6).
226
tów dwusto?kowatego naczynia z grobu 19 mamy do przy czym przewa?aj? groby kobiet z dzie?mi. Domnie-
czynienia z domieszk? ro?linn?, której ?ladami s? wido- mywa? mo?na, i? mamy tu do czynienia wypadkami
z
czne obecnie na powierzchni dziurki, powsta?e w wyni- równoczesno?ci zgonu dwóch osób lub te? przechowy-
ku wypalenia si? elementów organicznych (19/1). Wyda- wania cia? lub szcz?tków, na przyk?ad przez okres zimy,
je si?, i? domieszki organicznej u?ywano bardzo rzadko. kiedy zamarzni?ty grunt utrudnia? wykopanie jamy
Ogromny wp?yw na taki obraz mo?e jednak mie? stan (K. Czarnecka 1990, s. 91-96; A. Wi?niewska 1999, s.
bada? nad technologi? ceramiki przeworskiej (J. An- 59-64,75-78).

drzejowski 1998, s. 95). Na 22 osobników, których szcz?tki uda?o si? okre-
?li? w materiale kostnym, wyró?niono siedmioro dzieci,
Obrz?dek pogrzebowy osiem kobiet i pi?ciu m??czyzn (wliczaj?c okre?lenia
niepewne); w dwóch wypadkach okre?lenie p?ci nie
Wszystkie groby zarejestrowane na cmentarzysku w D?b-
ku kry?y pochówki cia?opalne, przy czym jedynie w pi?- by?o mo?liwe.

ciu (sze?ciu?) z nich szcz?tki zmar?ego zsypane zosta?y Wyniki analizy antropologicznej zgadzaj? si? z wnios-
do jednej (l?, 20, 25, 26), dwóch (12) lub trzech popiel- kami, jakie mo?na wysnu? na podstawie archeologicz-
nic (23). Z dokumentacji rysunkowej wynika, ?e popiel- nych wyznaczników p?ci, tam gdzie takie wyst?pi?y.
nice wype?nione by?y, oprócz fragmentów ko?ci, czarn? W grobie 4, w którym znaleziono prz??lik, szcz?tki kos-
ziemi? z pozosta?o?ciami stosu. W grobie 26 przepalone tne okre?lone zosta?y jako prawdopodobnie kobiece.
ko?ci W grobie 23, w którym pochowano kobiet? z dzieckiem,
znajdowa?y si? zarówno w popielnicy, jak i poza
ni?. W dwóch wypadkach zwarte skupisko przepalonych obok prz??lika znalaz?y si? ponadto cz??ci skrzyneczki,
ko?ci zalega?o w czystym piasku (10, 13) -
najpraw- które wi?za? mo?na z obojgiem zmar?ych (por. K. Czar-

dopodobniej pierwotnie z?o?one by?y pojemniku z su- necka 1990, s. 46, 49). Pochowana w grobie 13 kobieta
rowca organicznego (drewna lub skóry -
por. K. God?o- wyposa?ona zosta?a w dwie zapinki i bransolet?. Ze

wski 1981, s. 109), pe?ni?cym funkcj? popielnicy. Osiem wzgl?du na specyfik? obrz?dku pogrzebowego na tere-
grobów to zapewne obiekty bezpopielnicowe (3?, 4?, 14, nie tzw. grupy nidzickiej, w D?bku brak jest w grobach
18?, 19, 21?, 22, 27); ko?ci i szcz?tki stosu rozproszone broni, b?d?cej niezaprzeczalnym wyró?nikiem pochów-
by?y w obr?bie ca?ej jamy lub tylko w jej ?rodkowej cz??- ków m?skich (zob. J. Okulicz 1983, s. 169;A. Niew?g?o-
ci. Pi?? kolejnych obiektów to zniszczone groby cia?opal- wski 1981, s. 65). Te obiekty, w których ko?ci okre?lo-
ne, w wypadku których nie mo?na zrekonstruowa? typu ne zosta?y jako m?skie lub prawdopodobnie m?skie,
pochówku (2?, 5, 6, 8?, 15). Jamy grobowe mia?y zazwy- wyposa?one by?y, oprócz ceramiki, w sprz?czki, okucie
czaj kszta?t kolisty lub owalny, w profilu nieckowaty. ko?ca pasa, ig?? czy zapink? (19, 26). Przedmioty te
Ich ?rednica waha?a si? od ok. 30 cm do ok. 70 cm (naj- nale?? do typowych elementów wyposa?e? pochówków
cz??ciej 50 cm), g??boko?? si?ga?a od 15 cm (w grobach m?odych m??czyzn tak?e na innych obszarach kultury
zniszczonych?) do 40 cm. Wype?niskajam mia?y barw? przeworskiej (K. Czarnecka 1990, s. 49).
czarn?, brunatnoczarn? lub szarobrunatn?. W wypadku W pi?ciu grobach w?ród ko?ci ludzkich znaleziono
pozosta?ych dziewi?ciu obiektów okre?lenie ich funkcji fragmenty spalonych ko?ci ptasich (Tab. 1). S? to g?ów-
nie jest mo?liwe (7, 9, 11, 16, 17, 24, 28-30). nie szcz?tki kury domowej (Gallus gallus); w grobie 19
W materiale z D?bka odnotowa? mo?na ubo?sze wy- zidentyfikowano te? fragment ko?ci nale??cej prawdopo-
posa?anie grobów jamowych, bardziej urozmaicone za? dobnie do kaczki krzy?ówki (A nas platyrhynchos). Ko?-
grobów popielnicowych. Jest to zgodne z ogóln? tenden- ci ptasie wyst?pi?y zarówno w grobach popielnicowych
cj? przemian w obrz?dku pogrzebowym kultury prze- (20, 23),jak i jamowych (4?, 19, 27). Towarzyszy?y one
worskiej (A. Niew?g?owski 1981, s. 66-67). pochówkom kobiet z dzie?mi (20, 23), domniemanym
Liczba w grobach waha?a pochówkom kobiet (4, 27), a w jednym wypadku pochów-
naczy? popielnicowych si?
do o?miu kowi prawdopodobnie m??czyzny w wieku iuvenis-adul-
odjednego (26) (20), w??czaj?c popielnice, za?
w grobach jamowych si?ga?a pi?ciu sztuk (18). Cz?sto
fus (19).
mniejsze naczynia umieszczano wewn?trz innych na- Ko?ci innych zwierz?t zarejestrowano w czterech
czy?, co zdaje si? by? charakterystyczn? cech? nekropo- zespo?ach (4, 20, 21, 23). W grobie 20 by? to jeden
li tzw. grupy nidzickiej (A. Niew?g?owski 1981, s. 60; fragment ko?ci krzy?owej byd?a, w grobie 23 za? jeden
J. Okulicz 1983, s. 178). fragment ?ebra owcy/kozy ijeden fragment pochodz?cy
Wi?kszo?? spo?ród 19 grobów zawiera?a pochówki by? mo?e z miednicy m?odej ?wini; pozosta?ych frag-
w trzech ko?ci mentów nie uda?o si? okre?li? (Tab. 2).
pojedyncze, jedynie zidentyfikowano
wi?cej ni? jednego osobnika (12,20 i 23; zob. Aneks). Ko?ci ptasie s? najcz??ciej wyst?puj?cymi w grobach
Wszystkie groby podwójne s? grobami popielnicowymi przeworskich ko??mi zwierz?cymi. Znacznie rzadziej
i nale?? do najbogaciej wyposa?onych na cmentarzysku pojawiaj? si? ko?ci ssaków byd?a i owcy/kozy, w dal-
-
w D?bku. W kulturze przeworskiej wyposa?enie pochów- szej kolejno?ci ko?ci ?wini. Z odwrotn? wr?cz sytuacj?
ków zbiorowych w porównaniu z pochówkami pojedyn- mamy do czynienia w?ród szcz?tków z osad, zapewne
nie wykazuje ró?nic. Uk?ad w ogromnej wi?kszo?ci pokonsumpcyjnych. Dominuj?
czymi zazwyczaj znacz?cych
osobnik doros?y i dziecko jest najcz??ciej spotykanym, w?ród nich ko?ci byd?a, potem ?wi?, w mniejszym stop-
227
Obiekt Gatunek Ko?ci Sin/Dext Cz??? ko?ci Uwagi
4 Vertebrata indet ? ? ? 3 fragm. ko?ci d?ugich -
ptaki lub ssaki
19 ej Gallus gallus ulna dext dis t
19 ej Gallus gallus tibiotarsus sin trzon
19 Anseriformes tibiotarsus dext trzon ej Anas platyrhynchos

19 Gallus gallus tibiotarsus sin dis t
19 ej Gallus gallus ulna sin trzon
19 Verte brata indet ? ? ? 5 fragm.

20 Galliformes indet tibiotarsus sin trzon ma?a kura albo kurak ?redniej wielko?ci
23 Galliformes indet tibiotarsus dext trzon ma?a kura albo kurak ?redniej wielko?ci
23 Aves indet tibiotarsus sin trzon ptak wielko?ci ma?ej kury

z naczynia A; kilka nieoznaczalnych fragm.
23 Aves indet ? ? ?
ko?ci ptaków, by? mo?e te? ssaków
27 Gallus gallus ulna dext prox
Tab. l. D ? b e k, pow. M?awa. Wyniki analizy gatunkowej ko?ci ptasich. Badania wykona?a dr hab. Teresa Tomek z Instytutu Systematyki
i Ewolucji Zwierz?t PAN w Krakowie
Table 1. D ? b e k, distr. M?awa. Results ofbird bones analysis. Researches were done by Teresa Tomek, Ph. D., assistant professor in the Institute
of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences, Cracow
Obiekt Gatunek Ko?? SinlDext Cz??? ko?ci Uwagi

4 nieokre?lony 2 fragm.
20 byd?o krzy?owa l fragm.
23 owca/koza ?ebro z naczynia A; 1 fragm.
z naczynia A; 1 fragm. ko?ci m?odego
23 ?winia miednica
osobnika, podobny do guza kulszowego
23 nieokre?lony z naczynia A; l fragm.
Tab. 2. D ? b e k, pow. M?awa. Wyniki analizy gatunkowej ko?ci ssaków. Badania wykona?a mgr Anna Gr??ak z Instytutu Archeologii UW
Table 2. D ? b e k, distr. M?awa. Results of mammai bones analysis. Researches were done by Anna Gr??ak M.A. from the Institute of Archaeology,
Warsaw University
niu obecne s? szcz?tki owcy/kozy, a ko?ci ptaków wy- i skrzyde?, wi?c z tych partii
a cia?a kur, g?si czy kaczek,
st?puj? w ilo?ciach ?ladowych.
Wynika tego, ptaki z i? które s? najch?tniej zjadane.
wykorzystywane by?y niemal wy??cznie do celów rytu- W okolicy obiektów 23, 24 i 30 ods?oni?tych zosta-
alnych. Szcz?tki te mog?y by? cz??ci? wyposa?enia ?o kilka du?ych kamieni, które mog? by? ?ladami bli?ej
zmar?ego w ?ywno??, ?ladem po ofierze z?o?onej ze
nieokre?lonych konstrukcji. W wypadku obiektu 23
zwierz?cia czy te? pozosta?o?ciami po uczcie pogrzebo- (grób popielnicowy) mo?na przypuszcza?, ?e kamie?
wej. Ko?ci ptasie interpretowane s?jako wyraz pewnych taki pe?ni? rol? steli. W kulturze przeworskiej stele
wierze? lub czynno?ci magicznych. Genezy zwyczaju i inne formy kamienne mia?yby wyst?powa? przede
deponowania szcz?tków ptasich w grobach ludno?ci wszystkim w grobach jamowych, niejednokrotnie ubo-
kultury przeworskiej upatruje si? w obrz?dowo?ci celtyc- go wyposa?onych, z niewielk? ilo?ci? ceramiki (A. Nie-
kiej. Niektórzy badacze wi??? ko?ci ptasie pojawiaj?ce w?g?owski 1981, s. 95-97). Z analizy przeprowadzonej
si? w grobach z kultem nieba i kosmosu, ptak bowiem przezA. Wi?niewsk? (1999, s. 73-74) wynika jednak,
jest w symbolice wielu religi nosicielem b?d? wciele- ?e wi?kszo?? z nich to groby popielnicowe, przy czym
niem duszy, która pod jego postaci? ulatuje do nieba. najcz??ciej wyst?puj? pojedyncze kamienie w górnej
Obecno?? ko?ci ptasich ??czy si? z wysok? pozycj? b?d? cz??ci grobu lub obok. Rol? konstrukcji kamiennej by?o
te? bogactwem zmar?ego (T. W ?grzynowicz 1982, s.
niew?tpliwie oznaczenie miejsca pochówku. Mo?liwe,
203-207,225-229, 247-248;A. Niew?g?owski 1981, s. ?e umieszczenie kamieni nad grobem wynika?o z ch?ci
130-131 ). Istotn? wskazówk? przy interpretowaniu obec- odseparowania si? od zmar?ego i zabezpieczenia przed
no?ci ko?ci ptasich w grobach mo?e by? szczegó?owa nim. Stela nagrobna mog?a pe?ni? rol? mieszkania dla
identyfikacja znalezionych szcz?tków. W D?bku s? to duszy zmar?ego (A. Niew?g?owski 1981, s. 121, 128-
wy??cznie ko?ci goleniowe i ?okciowe, czyli z nó?ek -129).
228
Chronologia stanowisk, tak?e z bezpo?redniego s?siedztwa nekropoli
w D?bku, które okre?lono jako ?lad osadnictwa lub osad?
Materia?y ze stan. 29 w D?bku s? stosunkowo zwarte
chronologicznie. Najwcze?niejsze obiekty pochodz? kultury przeworskiej. Informacje te mog? zosta? zwery-
ich datowanie fikowane jedynie poprzez badania wykopaliskowe.
z fazy Bl, jakkolwiek opiera si? niemal
wy??cznie na formach ceramiki (18,22, 24?, 26). Wobie- Materia? z bada? na stan. 29 w D?bku pozwala na
kcie 26 wyst?pi?o okucie ko?ca pasa typu J.Y, które na przypisanie tej nekropoli tzw. wschodniej strefie prze-
podstawie najbli?szych terytorialnie analogii tak?e mo?- worskiej (zob. J. Andrzejowski 2001). Fibule, oprócz
na umie?ci? w fazie B1 Do najm?odszych
• obiektów zali- zapinki A.148 z grobu 21, wykonane zosta?y ze stopów
czy? nale?y groby 13 i 21, odpowiednio z zapink? tr?b- miedzi. Odpowiada to dominacji zapinek br?zowych we
kowat? odmiany 2. i fibul? typuA.148 -
mo?na je odnie?? wschodniej strefie, która szczególnie wyra?nie zaznacza
do rozwini?tego stadium fazy B2• si? w materia?ach z fazy B2 (J. Andrzejowski 2001, s.
obraz nie musi odzwierciedla? 61). Br?zowa bransoleta sztabkowatajest z kolei elemen-
Powy?szy rzeczywis-
bowiem tem typowym dla zestawu ozdób charakterystycznych
tego czasu u?ytkowania cmentarzyska, pami?ta?
zosta?a niewielka dla kultury przeworskiej z tej strefy (J. Andrzejowski
nale?y, ?e przebadana tylko cz???
stanowiska. Z drugiej strony zwróci? trzeba uwag? na 1994).
proces opuszczania cmentarzysk tzw. grupy nidzickiej Z cech lokalnych, ró?ni?cych tereny osadniczych sku-
w m?odszym stadium fazy B2 (J. Andrzejowski 1989, s. pie? m?awskiego i nidzickiego od pozosta?ych obszarów
118). Górna granica u?ytkowania nekropoli w D?bku, wschodnioprzeworskich na uwag? zas?uguje brak ele-
która wynika z analizy pozyskanego materia?u, mo?e mentów uzbrojenia oraz nieco inna pod wzgl?dem form
by? zatem zgodna z rzeczywistym czasem porzucenia i stylistyki ceramika. Raczej nie mamy tu do czynienia
zaobserwowano z rozbudowanymi konstrukcjami kamiennymi, cechuj?-

cmentarzyska. Analogiczn? sytuacj?
3 na "?ysej w Gródkach, cymi cmentarzyska z obszaru tzw. nidzickiej, cho?
zreszt? na stan. Górze" gdzie grupy
najpó?niejsze groby datowane s? na prze?om stadiów pojawiaj? si? takie elementy jak stel a .
B2a i B2b (J.Okulicz 1983, s. 180-181). Wynika?oby Na stan. 29 w D?bku nie odkryto dotychczas ?adnych
z tego, i? nekropola przeworska na stan. 29 w D?bku importów. Ciekawym znaleziskiem jest jednak gliniana
przesta?a by? u?ytkowana przed ko?cem fazy B2• Na miseczka z grobu 12 na?ladownictwo
-
szklanych mi-
podstawie przebadanego fragmentu stanowiska nie da seczek rzymskich typu E.181-184. Analogiczne egzem-
si? niestety nic powiedzie? na temat horyzontalnej stra- plarze znane s? prawie wy??cznie z terenów kultury
tygrafii cmentarzyska. przeworskiej na zachód od Wis?y (A. Mistewicz, w dru-
ku), podobnie zreszt?jak nieliczne fragmenty szklanych

ZAKO?CZENIE czarek E.181 i E.183 znanych z obszaru tej kultury
(T. Stawiarska 1999, s. 165, mapa 2). Tego typu znale-
ziska po?rednio ?wiadczy? o rzeczywistym
Wspó?cze?nie z cmentarzyskiem na stan. 29 w D?bku mog? roz-
przestrzenieniu importów, które na?laduj?. Wzd?u? Wkry

funkcjonowa?a nekropola na stan. 5. Cmentarzysko to
ok. wschód od i Dzia?dówki Pas??ki funkcjonowa? móg? szlak
po?o?one jest 600 m na pó?nocny stan. oraz
i równie? nie zosta?o ca?o?ci handlowy, b?d?cy odga??zieniem tzw. g?ównego szlaku
29 przebadane w (Ryc. 1).
N a stanowisku tym na powierzchni 12 arów odkryto 75 bursztynowego (por. J. Wielowiejski 1980, mapa 2).
obiektów. Najstarszy grób datowa? mo?na na faz? Al Cmentarzysko kultury przeworskiej w D?bku prze-
(obiekt nr 29/94 z zapink? typu A wg J. Kostrzewskiego). badane zosta?o tylko cz??ciowo, mimo to materia?y z tej
Najliczniej reprezentowana jest faza A, (m. in. obiekty nekropoli dostarczaj? nowych informacji o strukturze
13/93 i 27/94). Pojawia si? te? kilka grobów z wczesnego staro?ytnego osadnictwa Ziemi Zawkrze?skiej, rzucaj?
okresu rzymskiego, g?ównie z fazy B, (np. obiekty 1/92 te? pewne ?wiat?o na kwesti? powi?za? miej scowej
i 7/92). Najpó?niejszym obiektem, który ??czy? mo?na ludno?ci tak z s?siaduj?cymi, jak i bardziej odleg?ymi
z kultur? przeworsk?, jest grób 15(74)/97, w którym terenami.
znaleziono m. in. zapink? mieszan? II/IV grupy. Na tym
cmentarzysku zarejestrowano tak?e kilka pó?norzym-
Mgr Anna Mistewicz
skich pochówków kultury wielbarskiej (np. obiekty 3/92, Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
19/93). ?lady obecno?ci osadnictwa przeworskiego we
ul. D?uga 52
wczesnym okresie rzymskim zarejestrowano te? na stan.
00-241 Warszawa
6, cho? bli?sze okre?lenie jego chronologii i charakteru
wymaga dalszych bada?".
Na terenie Ziemi Zawkrze?skiej nie zosta?a dotych- 31
Materia?y z bada? mgr. A. Grzymkowskiego w latach 1992-1997, ze zbio-
czas dobrze rozpoznana ?adna osada. Z bada? powierz- rów MZZ w M?awie, s? obecnie opracowywane przez autork?. Odno?nie do
chniowych AZP na obszarze 40-60 znanych jest kilka stan. 5 zob. A. Grzymkowski 1996, s. 180-185.
229
BIBLIOGRAFIA
Abramek, B. Bezzenberger. A.
1982 Osada kultury przeworskiej w Strobinie na stan. 3, SprArch. 1909 La Tene-Graberfeld bei Gr. Lensk, Kr. Neidenburg, Prussia
XXXIV, s. 153-169. 22,1900-1904, s. 63-70.
Abramowicz, A. Blume, E.
1956 Materia?y z
cmentarzyska w Zadowicach pow. Kalisz. 1912 Die germanische Stamme und die Kulturen zwischen Oder
PMMAE 1, s. 61-95. und Passarge zur romischen Kaiserzeit, cz. I: Text, Mannus-
Bibliothek 8, Wtirzburg.
ó
Abramowicz, A., Le p w n a ,
B.
1957 Materia?y cmentarzyska z w Zadowicach, pow. Kalisz (Cz??? B?a?ejewski, A.
I ), PMMAE 2. s. 25-51. 1998 Obrz?dek pogrzebowy kultury przeworskiej na ?l?sku, Wro-
Almgren, O. c?aw.
1914 Die altere Eisenzeit Gotlands, t. 1, Stockholm. Bohnsack. D.
1923 Studien uber Nordeuropaische Fibelformen der ersten nach- 1938 Die Germanen im Kreise Neidenburg, "AltpreuBen" 3,
christlichen Jahrhunderte mit Beriicksichtigung der provin- s.67-79.
zialromischen und siidrussischen Formen, Leipzig", v. Carnap-Bornheim, C.
Almgren, O., Nerman, B. 2002a Der Trachtschmuck, die Giirtel und das Gurtelzubehor, [w:]
1923 Die altere Eisenzeit Gotlands, t. 2, Stockholm. J. Pe?ka, J. Tejral (red.) Das germanische Konigsgrab von
Andrzejowski, J. Musov in Mahren, t. 1, Rornisch-Germanisches Zentralmu-

1989 Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk we wschodniej strefie seum, Monographien, t. 55/1, Mainz, s. 189-305.
kultury przeworskiej, [w:] 1. Gurba, A. Kokowski (red.), 2002b Trachtbestandteile u. a. (C1-C64), [w:] 1. Pe?ka, 1. Tejral
Kultura wielbarska w m?odszym okresie rzymskim (mate- (red.) Das germanische Konigsgrab von Musov in Mahren,
ria?y z
konferencji), t. I , Lublin, s. 103-125. t. 3, Romisch-Gcrmanischcs Zentralmuseum, Monographien,
1994 Powi?zania kultur przeworskiej i wielbarskiej w ?wietle zna- t. 55/3, Mainz, s. 537-557.
lezisk bransolet, Kultura przeworska I, Lublin, s. 317-341.
Czarnecka, K.
1997 Cmentarzysko kultury przeworskiej w To dz i, gmina Kadzi- 1990 Struktura ludno?ci Próba
spo?eczna przeworskiej. kultury re-
d?o, województwo ostro??ckie, stanowisko 2, WA LIII/2, ?róde?

konstrukcji na podstawie archeologicznych i analizy
1993-1994,s.101-126. danych antropologicznych z cmentarzyska, Warszawa.
1998 Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern 1992 Zwei Glasbecher aus dem Graberfeld in Oblin, Woiw. Siedlce.
Poland, MonumentaArchaeologica Barbarica V, Kraków. Bemerkungen zur Chronologie, [w:] K. God?owski, R. Ma-
2001 Wschodnia strefa kultury przeworskiej próba definicji, WA Probleme der Relativen und Absoluten
dyda-Legutko (red.),
-
LIV, 1995-1998, s. 59-87. ab Latenezeit bis Friihmittelalter.

Chronologie zum Materia-
Andrzejowski, J., Cie?li?ski, A. lien des III Internationalen Symposiums: Grundprobleme der
w druku Germanie i Ba?towie u schy?ku staro?ytno?ci. Przyjazne fruhgeschichtlichen Entwicklung im nordlichen Mitteldonau-
zwi?zki czy wrogie s?siedztwo?, [w:] materia?y z konferencji
gebiet, Krakaw-Kamiowiec 3.-7. Dezember 1990, Kraków,
Kultura bogaczewska w 20 lat pó?niej, 26-27 marca 2003, s. 121-128.
Warszawa.
D?browska, T.
Antoniewicz, J .. Gozdowski. M. 1973 Wschodnia granica kultury przeworskiej w pó?nym okresie la-
1952 Wyniki bada? powierzchniowych dorzeczu górnego Orzyca, te?skim okresie
w i wczesnym rzymskim, MSiW I, s. 127-253.
SprPMAIV, 1951, s. 47-78. 1995 silnie Polsce, WALIlI/l,
Pó?ne odmianyfibul profilowanych w
Antoniewicz, l., et a l i i s.3-34.

1956 J. Antoniewicz. M. Kaczy?ski, J. Okulicz, Sprawozdanie 1997 Kamie?czyk. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kultur in Ost-
z bada? w 1955 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejsc. masowien, Monumenta Archaeologica Barbarica I I, Kra-
Szwajcaria, pow. Suwa?ki, WA XXIII/4, s. 308-326. ków.
Asmus, W.-D. 1998 Die krdfiig profilierten Fibeln Almgren Gruppe IV, Fig. 74-84
1938 Tonwaregruppen und Stammesgrenzen in Mecklenburg wah- (Trompetenfibeln) mit einem A us blick auf 'die osilichen F or-
rend der ersten beiden Jahrhunderte nach der Zeitenwende, men. [w:] 100 Jahre
Fibelformen Almgren, nach Oscar lnter-
N eumunster, nationale Arbeitstagung 25. -28. Mai 1997 in Kleinmachnow,
Atlas ...
Land Brandenburg, Forschungen zur Archaologie im Land
1958 Atlas historyczny Polski. Woj. p?ockie oko?o 1578 r., red. Brandenburg 5, Wunsdorf'(wyd. 2002), s. 149-156.
S. Herbst, Warszawa. 2002 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Ko?aczu, stan. 2, gm.
Becker, C. l. Mrozy, pow. Mi?sk Mazowiecki, woj. mazowieckie. [w:] J. An-
1961 Ferromersk Jernadler Nationalmu- drzejowski (red.), Varia Barbarica Zenoni Wo?niak ab amicis
i Syd- og Midtjyl and,
seets Skrifter VI, K0benhavn. dicata, Warszawa-Lublin, s. 219-262.
Beckmann, Ch. Eggers, H. l.
1969 Metallfingerringe der romischen Kaiserzeit inl freien Ger- 1951 Der romische Import imfreien Germanien, Atlas der Urge-
manien, S Jahr. XXVI, s. 5-106. schichte 1, Hamburg.
Bednarczyk, J., ?aszkiewicz, T. Fischer, B.
1990 Cn1entarzysko z okresu wp?ywów rzymskich w Inowroc?awiu- 1998 Die spatkaiserzeitlichen Brandgraber von Braunsdorf, Lkr.
Szymborzu woj. bydgoskie, stanowisko 1, ?ród?a do studiów Oder-Spree, "Veroffentlichungen des Brandenburgischen
nad prahistori? Kujaw 7, Inowroc?aw. Landesmuseums f tir Ur- und Frtihgeschichte" 32, s. 63-86.
230
Gu d z i k i e w i c z . M. Ja?d?ewska, M.
1949 Groby z okresu wp?ów rzymskich we wsi ?ajski, pow. War- 1988 Najciekawsze obiekty na stanowisku kultury przeworskiej
szawa, SprPMA I, 1948-1949, s. 79-82. w Siemiechowie nad górn? Wart?, PMMAE 32, 1985,
Gedl. M. s. 109-142.
1964 Groby z okresu

wp?ywów rzymskich na stanowisku 1 w Kie- Kaszewska, E.
trzu, pow. G?ubczyce (materia?y z bada? ekspedycji kietrzan- 1977 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Gledzian?wku (st. 1),
skiej w latach 1961-1962). MatArch. V. s. 147-159. woj. p?ockie, PMMAE 24, s. 63-232.
Ginalski, J. 1988 Wst?pne wyniki bada? cmentarzyska z okresu przedrzymskie-

1991 Ostrogi kab??kowate kultury przeworskiej, klasyfikacja typo- go i rzymskiego w Zadowicach pod Kaliszem, PMMAE 32,
PArch. 1985, 45-69.
logiczna, 38? s. 53-84. s.
God?owski, K. Kempisty, A.
1959 okresu 1968 Birytualne cmentarzysko pó?nego okresu rzymskiego

Materia?y cmentarzyska
z pó?nego
z wp?ywów rzyms-
z
kich w Opatowie, pow. K?obuck, MatArch. I, s. 173-277. w miejsc. Brulino-Koski, pow. Ostrów Mazowiecka, WA
1977 Materia?y do poznania kultury przeworskiej na Górnym XXXIII/3-4, 1966-1967, s. 409-450.
?l?sku (cz??? I ), MSiW IV. s. 7-237. Kietli?ska, A.
1981 Kultura Prahistoria ziem 1963 Struktura spo?eczna ludno?ci kultury przeworskiej, MS IX,
przeworska. [w:] polskich V,
s.57-135. s.7-97.
God?owski, K., Wichman, T. Klindt-Jensen, O.
1998 Chmiel?w der Przeworsk-Kultur 1978 Slusegardgravpladsen. Bornholm fra 1. arh. f til 5 arh.
Piaskowy. Ein Graberfeld
im ?wietokrzyskie-Gebirge, MonumentaArchaeologica B ar- e. v. t., t. II: Beskrivelse af oprindelig overfiade og grave,
barica VI? Kraków. Kobenhavn.
?
Krn i i k i J., et l i i
Grzymkowski, A. e c s ,
a
1979 "Ksi???" z Mazowsza, ZOW XLV/3, s. 197-200. 1966 J. Kmieci?ski, M. Blombergowa, K. Walenta, Cmentarzysko
1981 ?lady cmentarzyska w Pier?awkach
Dzia?dowa, ko?o .Jvl?aw- kurhanowe ze starszego okresu rzymskiego w Wesiorach
ska Kronika Archeologiczno-Numizmatyczna" 4, s. 17-21. w pow. kartuskim, PMMAE 12, s. 37-122.
1986 Wst?pne wyniki bada? na birytualnym cmentarzysku cia?o- Kokowski, A.
palnym i szkieletowym z okresu

rzymskiego w Modle, gm. 1997 Schlossbeschlage und Schlussel im Barbaricum in der romi-
Wisniewo, woj. Ciechanów, SprArch. 38, s. 223-257. schen Kaiserzeit und der fruhen Volkerwanderungszeit,
1996 Ziemia zawkrze?ska w pierwszych wiekach naszej ery, [w:] Klasyfikacje zabytków archeologicznych I, Lublin.
Studia i Materia?y do Dziejów Ziemi Zawkrze?skiej, t. II. Kondracki, J.
M?awa, s. 151-208. 2000 Geografia regionalna Polski, Warszawa.,
Hadaczek, K. Kostrzewski, B.
1909 Album przedmiotów wydobytych w grobach cmentarzyska 1954 Cmentarzysko z okresu pó?no late?skiego i rzymskiego w Do-
cia?opalnego ko?o Przeworska (z epoki Cesarstwa Rzymskie- maradzieach. pow. Rawicz, FAPIV, 1953, s. 153-274.
go), Teka Konserwatorska. Rocznik Grona c. i k. Konserwa-
Kostrzewski, J.
torów Staro?ytnych Pomników Galicj i Wschodniej, t. 3, z. 2, 1919 Kultur der
Die ostgermanische Spatlatenezeit, Mannus-Bi-
Lwów. bliothek 18-19, Leipzig- Wtirzburg.
Hingst, H. 1955 Wielkopolska w pradziejach, Pozna?.
1959 Vorgeschichte des Kreises Stormarn, Die vor- und fruhge- Koz?owska, R.
schichtlichen Denkmaler und Funde in Schleswig-Holstein 1958 okresu
Cmentarzysko z
pó?nolate?skiego i wczesnorzymskiego
V, N eumunster, w Niecieplinie, pow. Garwolin, MS IV, s. 337-365.
1983 Die vorromische Eisenzeit Westholsteins, Offa-Bucher 49,
Leube, A.
N eumunster,
1973 Eine Kaiserzeitliche Rohrenhenkelkanne aus dem Oderbruch.
Hollack, E.
.Ausgrabungen und Funde" 18/3, s. 139-146.
1909 Das Graberfeld bei Gro dtke n, Kr. Neidenburg, Prussia 22,
Liana, T.
1900-1904, s. 356-363.
1961 Znaleziska z okresu pó?nolate?skiego i rzymskiego na tere-
Hollack, E., Peiser, F. E. nach mi?dzy Wis?? dolnym a Bugiem, MS VII? s. 215-222.
1904 Das Graberfeld von Moythienen, Konigsberg. 1970 Chronologia wzgl?dna kultury przeworskiej we wczesnym
Informator ...
okresie rzymskim, WA XXXV /4, s. 429-491.
1979 Informator Archeologiczny. Badania 1978 r., Warszawa. 1973 Wykopaliska Kaliksta Jagmina w ?egonicach, pow. Opoczno,
lwanicki, P. WA XXXVIII/2, s. 309-324.
200 l Materia?y z okresu
rzymskiego ze stanowiska l w Wo?nej Wsi, 1975 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Nowym Mie?cie, pow.
gmina Rajgród, województwo podlaskie, [w:] W. Nowakow- Rawa Mazowiecka, WAXL/3, s. 375-410.
ski, A. Szela (red.), Officina Archaeologica Optima. Studia 1976 Kurhan i cmentarzysko p?askie kultury przeworskiej na
ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w siedemdzie- stan. II w ??ganieach Ma?ych, pow. Opoczno. WA XLI/l.
si?t? rocznic? urodzin, Warszawa, s. 89-97. s.64-127.
Jamka, R. ??ga, W.
1964 Fibule typu oczkowatego w Europie ?rodkowej ze szczególnym 1961 Nieznane materia?y z cmentarzyska z okresu rzymskiego w miej-
uwzgl?dnieniem ziem polskich, MS X, s. 7-104. scowo?ci Babieta, pow. Mr?gowo, RO I I, 1960, s. 73-79.
Jasnosz, S. Madyda, R.
1952 Cmentarzysko z okresu pó?no-late?skiego i rzymskiego w Tfj;- 1977 Sprz?czki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzym-
mys?owie, pow. Gosty?, FAP I, 1951? s. 1-284. skim, MSiW IV, s. 351-409.
231
Madyda-Legutko, R. M. Ju?ci?ski, B. Niezabitowska, S. Sadowski (red.), Europa
1987 Die Gurtelschnallen der Romischen Kaiserzeit und der fruhen Barbarica. ?wier? wieku archeologii w Mas?omeczu. Monu-
Volkerwanderungszeit im mitteleuropaischen Barbancum. menta Studia Gothica IV, Lublin, s. 489-495.

B.A.R. International Series 360. 1986, Oxford. Nowakowski, W.
Makiewicz, T. 1995 Od Galindai do Galinditae. Z bada? nad pradziejami ba?tyj-

1982 Znaki na ceramice, [w:] S?ownik staro?ytno?ci s?owia?skich, skiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4. War-
t. 7, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wroc?aw, s. 155-162. szawa.
Martyniak. G., et a l i i 1996 Das Samiand in der romischen Kaiserzeit und seine Verbin-
1997 G. Martyniak, R. Pastwi?ski, S. Pazda, Cmentarzysko kultury dungen mit dem romischen Reich und der barbarischen Welt,
M arb Warszawa.
przeworskiej w Ciecierzynie, gmina Byczyna, woj. opolskie, urg-
Wroc?aw. Nowakowski, Z.
M?czy?ska, M. 2004 Cmentarzysko kultury przeworskiej w ?d?arow ie, pow. socha-
2004 Bemerkungen uber einige Typen der Augenfibeln im Barbari- czewski, WA LVI, 2002-2003, s. 283-379.
eum, [w:] H. Friesinger, A. Stuppner (red.), Zentrum und Odoj, R.
Peripherie -
Gesellschaftliche Phanomene in der

Friihge- 1963 Prace wykopaliskowe na cmentarzysku z okresu rzymskiego
schichte, Materialien des 13. Internationalen Symposiums w Szczepkowie-Zalesiu, pow. Nidzica, w r. 1962, "Komuni-
"Grundprobleme der fruhgeschichtlichen Entwicklung im katy Mazursko- Warmi?skie" 4 (78), 1962, s. 824-827.
mittleren Donauraum" Zwettl, 4.-8. Dezember 2000, Mittei- Okulicz, J.
lungen der Prahistorischen Kommission 57, Wien, 211- 1970 Studia nad okre-
s.
przemianami kulturowymi i osadniczymi w
-240. Wschodnim, Podlasiu,

sie rzymskim na Pomorzu Mazowszu i
Mistewicz, A. APolski XV/2, s. 419-497.

w druku O glinianych na?ladownictwach naczy? szklanych. Znale- 1983 Cmentarzyska z okresu rzymskiego na" ?ysej Górze" i" Zwie-
zisko miseczki zdobionej plastycznymi ?eberkami z
miejsco- rzy?cu" w Gródkach w województwie ciechanowskim, RO
wo?ci D?bek, gm. Stupsk (stanowisko 29), [w:] Nowe znale- 14/15, s. 73-189.
ziska importów rzymskich z ziem Polski I I, CRFB Polen, Pescheck, Ch.
Suplement tom I I, Warszawa. 1939 Die fruhwandalische Kultur in Mittelschlesien (100 vor bis
Mi?kiewicz, M. 200 nach Christus), Leipzig.
1961 Osada z okresu rzymskiego w Mierzanowicach pow. Opatów. Peskar, I.
MS VII, s. 255-288. Fibeln der romischen Praha.
1972 aus Kaiserzeit in Mahren,
Moszczy?ski, J.
Petersen, E.
1994 Cmentarzyska kultury przeworskiej okresu rzymskiego Wandalen
z
1925 Die im Niederschlesien, Vorgeschichtliche For-
Kutnie woj. p?ockie (stan. 2, 3, 6), Kultura przeworska I, Berlin.
w
schungen 1/2,
Lublin, s. 213-236.
Pfeiffer-Frohnert, u.
Moszczy?ski, J., Sici?ski, W. 1998 "Mit Augen am Fuj3 und mit Wulst statt Scheibe" Verbreitung
1998 Importy przemys?owe i ich na?ladownictwa obszarze gór- und der Nebenserie und
na
Zeitstellung preufiischen A 57-61
i ?rodkowego dorzecza Bzury, Kultura przeworska I I, ihrer 100 Jahre nach
nego Varianten, [w:] Fibelformen Oscar
Lublin, s. 17-38.
Almgren, lnternationale Arbeitstagung 25.-28. Mai 1997
v. Mtiller, A. in Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Ar-
1957 Formenkreise der alteren romischen Kaiserzeit im Raum chaologie im Land Brandenburg 5, Wtmsdorf (wyd. 2002),
zwischen Havelseenplatte und Ostsee, Berlin. s. 125-134.
Natuniewicz, M. Pietrzak, M.
2000 "
Nowe" znaleziska ze starych wykopalisk
-
ocala?e materia?y 1997 Pruszcz Gda?ski. Fundstelle 10. Ein Graberfeld der Oksywie-
archeologiczne z okresu wp?ywów rzymskich ze stanowisk und Wielbark-Kultur in Ostpommem, MonumentaArchaeo-
z okolic Elbl?ga, [w:] J. Kolendo, W. Nowakowski (red.), logica Barbarica IV, Kraków,
Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem 2002 Cmen tarzysko p?askie kultury wielbarskiej z okresu wp?ywów
pruskich, Warszawa, s. 105-161. rzymskich na stan. 7 w Ko?cielnej Jan i, woj. pomorskie, [w:]
Niew?g?owski, A. J. Andrzejowski (red.), Varia Barbarica Zenoni Wo?niak ab
1964 Ogólne wyniki i problematyka bada? stanowisk z okresu amicis dicata, Warszawa-Lublin. s. 375-394.
pó?nolate?skiego i rzymskiego w okolicach Garwolina, WA Piotrowski, M., Szela, A.
XXX/3-4, s. 229-245. 2001 Pogranicze trzech ?wiatów cmentarzysko kultury przewor-

1972 Mazowsze prze?omie na er. Przemiany spo?eczno-demogra- skiej w Dzierzgowie, na pó?nocnym Mazowszu, [w:] W. No-
ficzne i gospodarcze, Wroc?aw. wakowski, A. Szela (red.), Officina Archaeologica Optima.
1981 Obrz?dek pogrzebowy ludno?ci kultury przeworskiej na prze- Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sie-
?omie er (II wiek p.n.e.-Il wiek n.e.), Wroc?aw. demdziesiqtq rocznic? urodzin, Warszawa, s. 165-173.
1982 Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Go?- Raddatz, K.
cieradowie, gnl. l o co, woj. Tarnobrzeg, SprArch. XXXIII, 1957 Der Thorsberger Moorfund. Giirtelteile und Korperschmuck.
1981, s. 61-98. Offa-Bticher 13, Neumtinster.
1991 Cmentarzysko kultury przeworskiej Garwolinie, woj. sied-
w
Reinbacher, E.
leckie, Warszawa. 1964 Ein ostgermanischer Friedhofbei Stupsk, Kr. Mlawa in Po-
Niezabitowska, B. len, [w:] Varia Archaeologica. Wilhelm Unverzagt zum 70.

2005 Nowe znaleziska fibul oczkowatych z terenu Polski
po?udnio- Geburtstag dargebracht, Berlin, s. 148-161.
wo-wschodniej, [w:] P. ?uczkiewicz, M. G?adysz-Ju?ci?ska,
232
Sawicki, L. Tischler, O., Kemke, H.
1948 Dzia?alno?? Wydzia?u Konserwacji i Bada? Zabytków w te- 1902 Ostpreussische Altertiimer aus der Zeit der grossen Graber-
renie w latach 1945-1947, SprPMA 1/1-4, 1945-1947, s. felder nach Christi Geburt, Konigsberg.
85-144. W?grzynowicz, T.
Schubart, H. 1982 Szcz?tki zwierz?ce jako wyraz wierze? w czasach cia?opalenia

1955 Die fruhromischen Fibeln in Mecklenburg. .Forschungen zur zw?ok, Warszawa.
Vor- und Fruhgeschichte" l (Festschrift F. Behn), Leipzig. Wielowiejski, J.
s.106-134. 1980 G?ówny szlak bursztynowy w czasach Cesarstwa Rzymskiego,
Skorupka, T. Wroc?aw.
2001 Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludno?ci kultury Wi?niewska, A.
wielbarskiej (od po?owy I w. n.e. do pocz?tku III wieku n. e.), 1999 Podwójne i zbiorowe pochówki w kulturze przeworskiej, Kul-
Archeologiczne badania ratownicze wzd?u? trasy gazoci?gu tura przeworska IV, Lublin, s. 55-144.
tranzytowego, t. II: Wielkopolska, cz. 3, Pozna?. Wo??giewicz, R.
S?ownik ...
1974 Zagadnienie stylu wczesnorzymskiego w kulturze wielbarskiej,
1880 S?ownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów [w:] Studia Archaeologica Pomeranica, Koszalin, s. 129-
s?owia?skich. t. I, Warszawa. -152.
Stasiak, M. 1976 Gronowo 1973. Badania na cmentarzysku kurhanowym

1994 Ceramika cmentarzyska
z kultury przeworskiej w Opoce, z okresu wp?ywów rzymskich, MZP XIX, 1973, s. 129-167.
Kultura przeworska I, Lublin. 1979 Kultura pomorska a kultura oksywska, [w:] Problemy kultury
Stawiarska, T. pomorskiej, Koszalin, s. 33-69.
1999 Naczynia szklane okresu rzymskiego z terenu Polski. Studium 1993 Ceramika kultury wielbarskiej mi?dzy Ba?tykiem a Morzem
Czarnym, Szczecin.
archeologiczno-technologiczne, Warszawa.
1995 Lubowidz. Ein birituelles Graberfeld der Wielbark-Kultur aus
Stjernquist, B.
1955 Simris. On cultural Skania the der Zeit vom Ende des l. Jhs. v. Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs.
connections of in Roman Iron
Lund. n.Chr., MonumentaArchaeologica Barbarica I, Kraków.
Age,
Szyd?owski, J. Z?bkiewicz-Kosza?ska. H.
okresu 1956 Materia?y z cmentarzyska

kultury ?u?yckiej w Lutomiersku-
1964 Cmentarzysko z
wp?ywów rzymskich w Choruli, pow.
Wroc?aw. Wrz?cej, pow. ?ask (cz??? l) (Badania z 1940 r.). PMMAE
Krapkowice,
1, s. 51-60.
Szyma?ski, P.
2000 Ceramika z
cmentarzysk kultury bogaczewskiej. Próba analizy Zielonka, B.
Barbaricum 1953 Cmentarzysko z okresu cesarstwa rzymskiego w Lachmiro-

na podstawie wybranych materia?ów, 6. Warsza-
s. 109-20 l. wicach w pow. inowroc?awskim, PArch. IX/2-3, 1951-1952,
wa,
s.353-386.
Tejral, J.
1971 Piisp?vek k datovdni moravskych hrobovych nalezie ze sklon- Ziemli?ska-Odojowa, W.
1999a Materia?y kultury przeworskiej cmentarzyska z w D?utowie
ku starsi a z po?tuku mladsi doby rimsk?, SlA XIX/l, s.
27-93. stan. 3, pow. Dzia?dowo, [w:] Andrzejowski

J. (red.), COMH-
Mahren und SlA LAN Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzym-

1983 Markomannenkriege, XXXI/l, s. 85-120.
Tempelmann-M?czy?ska, M. skiego w Europie ?rodkowej dedykowane Teresie D?browskiej

1988
w 65. rocznic? urodzin, Warszawa. s. 401-422.
Strój kobiecy kultury wielbarskiej i jego powi?zania z s?sied-
1999b Niedanowo. Ein Graberfeld der Przeworsk- und Wielbark-
nimi obszarami, [w:] 1. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura
-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Bar-
wielbarska w m?odszym okresie rzymskim (materia?y z kon-
barica VII, Kraków.
ferencji), t. I, Lublin. s. 205-220.
1989 Das Frauentrachtzubehor des mittel- und osteuropaischen ?urowski, T.
Barbaricums der romischen Kraków. 1961 Sprawozdanie z bada? w 1957 r. cmentarzyska kurhanowego
in Kaiserzeit,
na stanowisku 2 we wsi Szurpi?y, pow. Suwa?ki, WAXXVII/1,
s. 58-81.
EARLY ROMAN PERIOD CEMETERY OF THE PRZEWORSK CULTURE AT D?BEK SITE 29, DISTR. M?AWA
SUMMARY
The vilIage D?bek lies some 10 km south of M?awa, in the valIey of a smalI by its compact arrangement original deposition inside an organie container.
stream calIed Dunajczyk. Site 29, situated on a prominent elevation raised Eight graves (3?, 4?, 14, 18?, 19,21,22,27) were pit burials, the bones and
146 m amsl (Fig. 1), was discovered by accident in 1994. Rescue excavations remains of the pyre scattered within the grave pit. Five other graves were
carried out in November 1996 and August 1997 by the museum in M?awa destroyed. FinalIy, nine features were pits of undetermined function.
(Muzeum Ziemi Zawkrze?skiej) helped to uncover 30 features (Fig. 3). Most graves held a single burial, just three contained the remains of more
Twenty of these are Przeworsk culture cremation graves from the Early than one individual (12, 20 and 23). Of 20 or so identifiable individuals 7
Roman Period. Pit outlines were mostly circular or oval, with a diameter of were children, 8 were women and 5 were men (see Appendix). In five graves
30-70 cm, basin-like cross-section and depth of 15-40 cm. Grave filI was human bones were mixed with fragments ofburnt bird bones, mostly chicken,
typicalIy black, dark brown-black and dark brown-grey. Six graves (1 ?, 12, but also malIard (Table 1). Four assemblages registered the presence of other
20,23,25,26) were urned and contained pyr e remains. In two cases (10, 13) animai bones -
cattle, sheep/goat, perhaps pig (Table 2). One grave (23)

a concentration ofburnt bone fragments rested within c1ean sand suggesting originalIy may have been marked on the surface by one (two?) stone stele.
233
Pit graves tended to be less well fumished than umed burials. Most graves The materials from D?bek, site 29, are relatively compact chronologically.
only held pottery deposits. The number of vessels in urned graves ranged The oldest graves originate from phase B[ (18,22, 24?, 26) the youngest are
between 1 and 8 pieces (inc1uding the urn), in pit graves it was never higher datable to the younger segment ofphase B2 (13, 21). Given that only a smalI
than 5 pieces. Grave 12 poroduced an exceptional smalI pottery bowl orna- fragment of the site was investigated this cannot reflect the actual time of
mented with eleven vertical ribs (Fig. 7/12:3), apparently an imitation of duration of the cemetery which probably continued in use to before the end
E.181-184 glass cups imported from the Roman Empire. A rare form is ofphase B2, similarly as other cemeteries ofthe Przeworsk people in the area
represented by a small goblet-like vessel found in grave 20 (Fig. 11/20:9). of the so-called Nidzica group.
The pottery from D?bek is ornamented by engraved, pricked, impressed and The Przeworsk culture necropole at D?bek, site 29 is analogical to cem-
plastic designs forming menders, zigzag, chervrons etc. The richest ornament eteries of the Eastern Zone of this culture. Absence of weaponry among the
is seen on a bowl from grave 23 (Fig. 13/23:3). Grave 19 produced fragments grave goods and distinctive pottery forms and sty1es are local features which
ofa vessel tempered with an organie admixture (Fig. 10/19:1). set apart the local settlement of M?awa and Nidzica regions from the rest of
Grave 20 yielded an remarkable brooch, similar to group V, serie s 7th the Przeworsk culture area. At the same time it should be noted that D?bek,
forms, but without the crest on the head (Fig. 11/20: 5). It may be a variant, site 29, did not produce more elaborate stone structures, such as are recorded
encountered both in the Przeworsk and the WieI bark area, in which the chord at cemeteries of the so-calIed Nidzica group.
is coiled around the base ofthe bow, in imitation of a crest (in the specimen The cemetery at D?bek, site 29, was in use parallei to another burial
from D?bek both the spring and the chord are missing). Wielbark culture ground, at site 5, which continued from phase A, until the Early Roman Period.
tradition is recalled by a bronze strap-end type IV, from grave 26, arelatively During the Late Roman Period it was taken over by Wielbark culture people.
delicate and short form (Fig. 14/26:2). Grave 13 produced fragments of Traces ofPrzeworsk occupation during phases B1-B2 have be en registered also
a bronze unprofiled bracelet (Fig. 8/13:4) -
object typical for Przeworsk sites at the cemetery at D?bek, site 6. Unfortunately as yet no Przeworsk culture
east of the Vis tul a river. Grave inventories recovered at D?bek did not contain settlement has been identified in the vicinity of D?bek itself.
weapons which is consistent with the situation noted at other Early Roman t?um. A. Kinecka
gravefields registered at D?bek itself as welI as at Mod?a and Stupsk.
234
ANEKS
?UKASZ MAURYCY STANASZEK
ANALIZA ANTROPOLOGICZNA MATERIA?U KOSTNEGO Z D?BKA,

POW. M?AWSKI, STAN. 29
ANTHROPOLOGICAL ASSESSMENT OF BONE REMAINS FROM D?BEK, SITE 29, DISTR. M?AWA
Materia? kostny ze stanowiska 29 w D?bku pochodzi jest utrudnione conajmniej z kilku powodów. Najwa?-
wy??cznie z grobów cia?opalnych. Okre?lenia przybli?o- niejsz? przeszkod? jest zwykle niezadowalaj?cy stan
nego wieku w chwili ?mierci i p?ci zmar?ych dokonano zachowania ko?ci, wynikaj?cy z faktu, i? depozycja prze-
na podstawie analizy fragmentów ko?ci z wykszta?co- palonych szcz?tków w grobie jest efektem wieloetapo-
nymi cechami dystynktywnymi oraz na podstawie ana- wego procesu, powoduj?cego utrat? cz??ci informacji.
lizy odontologicznej (C. O. Lovejoy 1985; J. Piontek Ju? samo spalenie zw?ok na stosie powoduje zarówno
1996). W sytuacjach, w których by?o to mo?liwe posi?ko- ubytek ilo?ciowy (ca?kowite spopielenie niektórych cz??-
wano si? pomiarami metrycznymi grubo?ci lubli ?redni- ci szkieletu ),jak ijako?ciowy (deformacja masy kostnej)
cy ko?ci szkieletu postkranialnego i czaszki. Przy wyko- informacji, które mogliby?my potencjalnie pozyska?.
nywaniu ekspertyz uwzgl?dniono te? wskazówki meto- Kolejne informacje o zmar?ym tracimy bezpowrotnie
dyczne zawarte w pracach T. Dzier?ykraya-Rogalskiego wskutek zapewne nie zawsze dok?adnego zebrania szcz?t-
(1960), J. G?adykowskiej-Rzeczyckiej (1972), J. Strza?- ków ze stosu, a nast?pnie ich d?ugoletniej depozycji
ki, J. Piontka, A. Malinowskiego (1973; 1974), J. Szy- w grobie i zwi?zanymi z tym naturalnymi procesami
d?owskiego (1974), J. E. Buikstra'y, D. H. Ubelaker'a o charakterze geologicznym. Nie bez znaczenia jest
(1994, s. 95-106) oraz J. Piontka (1996). wreszcie nie zawsze w?a?ciwa (b?d? te? niekompletna)
Okre?lenie stopnia przepalenia materia?ów kostnych eksploracja grobów.
z cmentarzyska w D?bku zosta?o uproszczone, gdy? gra-
Analiza antropologiczna
nice poszczególnych stopni przepalenia s? cz?sto nieostre
i nie daj? si? ?atwo wydzieli?. W miejsce stosowanych Obiekt 1
zwykle skal liczbowych (por. T. Dzier?ykray-Rogalski Nieliczne, ko?ci ko?ci

zdekompletowane fragmenty (1 05?5 g): trzony
1960) wprowadzono jedynie okre?lenia s?owne, oddaj?ce d?ugich (w tym ?eber), kr?gi l?d?wiowe oraz sklepienie czaszki, bez
ogólny charakter przepalenia ko?ci: s?aby (przepalenie lub w?tpienia nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? kremowo-
nadpalenie cz??ciowe; ko?ci ma?o pop?kane, odkszta?- -be?ow? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich
cone i skurczone o ciemnym zabarwieniu -
oczerniona urze?bienie (?ebra, kr?gi l?d?wiowe), stopie? zwarto?ci struktury

?redni i odkszta?cenia termiczne g?bczastej stopie? zaawansowania kostnienia pozwalaj?
okostna), (sp?kanie oraz przy-
puszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osobnika p?ci m?skiej (?), zmar?ego
silniej sze, zabarwienie szaro- popielate) i silny stopie?
w wieku maturus (40-50 l a t ) .
przepalenia (znaczne sp?kanie i odkszta?cenia, zabarwie-
nie kremowo lub bia?awo-szare; zachowane niewielkie Obiekt 3
fragmenty ko?ci o zabarwieniu kredowo bia?ym spo-

-
Nieliczne fragmenty ko?ci (43,3 g), w tym: trzony i nasady ko?ci d?u-
pielenie). Opis barwy ko?ci zosta? ponadto uzupe?niony gich (m. in. paliczki), górny brzeg oczodo?u oraz ró?ne cz??ci sklepie-
o wyst?puj?ce na ko?ciach nia czaszki, nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? popie-
przebarwienia, b?d?ce zwykle
w ich lat? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bie-
pozosta?o?ci? po zaleganiu s?siedztwie przedmio-
nie, stopie? zwarto?ci struktury g?bczastej w nasadach bli?szych
tów metalowych.
ko?ci d?ugich, ogólny stopie? zaawansowania kostnienia oraz gracyl-
Ogólnie wiadomo jest, ?e wszystkie okre?lenia p?ci no?? górnego brzegu oczodo?u pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi?
zmar?ych obarczone s? znacznie wi?kszym b??dem, ni?
szcz?tki kobiety, zmar?ej w wieku wczesny adultus (ok. 20 lat).
oznaczenia ich wieku (por. m. in. J. Strza?ko, J. Piontek,
Obiekt 4
A. Malinowski 1973, s. 184; J. Piontek 1996). Wp?ywa
i? i ?e?skie w bu- Niezbyt liczne fragmenty ko?ci (95,1 g), w tym: trzony i nasady ko?ci
na to mi?dzy innymi fakt, cechy m?skie
d?ugich (m. in. paliczek), ko?ci miednicy oraz ró?ne cz??ci sklepienia
dowie cia?a mog? wyra?a? si? z ró?n? intensywno?ci?
czaszki (na niektórych fragmentach widoczne szwy czaszkowe o 1-2.
u obu p?ci, co jest zwi?zane z zaburzeniami równowagi
stopniu komplikacji), bez w?tpienia nale??ce do jednego osobnika.
hormonalnej. W ?wietle powy?szych uwag staje si? zatem Ko?ci maj? barw? be?owo-popielat? i ?redni stopie? przepalenia.
zrozumia?e, ?e znaczna cz??? okre?le? p?ciowych anali-
Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym wielko?? paliczka),
zowanych tu osobników ma tylko mniejsze (okre?lenia zwarto?ci w nasadach ko?ci
stopie? struktury g?bczastej bli?szych
p?ci ze znakami zapytania) lub wi?ksze prawdopodobie?- d?ugich oraz ogólny stopie? zaawansowania kostnienia pozwalaj?
stwo, nigdy jednak nie si?gaj?ce pewno?ci. Nale?y te? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki kobiety (?), zmar?ej w wieku adul-
pami?ta?, ?e badanie przepalonych szcz?tków ludzkich tus (25-35 lat).
235
Obiekt 5 cz??ci sklepienia czaszki (w tym wstawka kostna; szwy czaszkowe o 2.
Siedem fragmentów ko?ci ludzkich(4,2 g): ko?ci d?ugie stopniu komplikacji), nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci m?ja barw?
(pi?? frag-
czaszki be?ow? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?-
mentów) oraz sklepienie (dwa fragmenty). najprawdopodob-
niejjednego osobnika. Ko?ci maj? barw? kremow? i do?? silny stopie? bienie (w tym wielko?? g?owy humerusa), stopie? zwarto?ci struktu-
Wielko?? i ich urze?bienie ry g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich, ogólny stan
przepalenia. fragmentów oraz ogólny zaawan-
stopie? zaawansowania kostnienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stano- sowania kostnienia oraz stopie? obliteracji szwów czaszkowych po-
osobnika w wieku adultus zwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki kobiety. zmar?ej w wieku
wi? szcz?tki o nieokre?lonej p?ci, zmar?ego
adultus (20-25 lat).
(25-35 lat). wczesny
Obiekt 6 Obiekt 14
Kilkana?cie fragmentów ko?ci sklepienia czaszki (2,9 g), niew?tpliwie Kilka fragmentów ko?ci d?ugich, a tak?e fragment kr?gu, korony sie-
jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? kremowo-bia?? i silny stopie? kacza (i) oraz nie sklasyfikowanego z?ba mlecznego (0,6 g), niew?t-
przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie pozwalaj? przy- pliwie nale??cych do jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? bia?? i silny
puszcza?, ?e stanowi? szcz?tki dziecka, zmar?ego w wieku wczesny stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym
infans I rok). wielko?? kr?gu), ogólny stan zaawansowania kostnienia stan
(0-1 oraz
uz? bienia pozwalaj ? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki dziecka,

Obiekt 8
zmar?ego w wieku infans I (2-6 lat).
Pi?? ma?o charakterystycznych fragmentów ko?ci (0,7 g) o barwie
i do?? Obiekt 15
kremowej silnym stopniu przepalenia. na podstawie których
nie mo?na okre?li? wieku i p?ci pochowanego tu osobnika. Trzy ma?o charakterystyczne fragmenty ko?ci (2,0 g), w tym fragment
ko?ci d?ugiej. niew?tpliwie nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci maj?
Obiekt 10
barw? kremowo-bia?? i silny stopie? przepalenia. Wielko?? fragmen-
Do?? liczne fragmenty ko?ci (343?2 g), w tym: trzony i nasady ko?ci i ich urze?bienie zaawansowania kostnienia
tów oraz ogólny stan
d?ugich, kr?gi (w tym z?b kr?gu obrotowego oraz fragment kr?gu pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osobnika nieokre?lonej
szczytowego), fragment kraw?dzi oczodo?u i ?uku jarzmowego oraz
w wieku adultus-maturus
p?ci, zmar?ego doros?ym, (25-55 lat).
ró?ne cz??ci sklepienia czaszki (niektóre z widocznymi szwami czasz-
osobnika. Ko?ci Obiekt 18

kowymi o 2. stopniu komplikacji) jednego maj?
barw? kremowo-popielat? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? frag- Liczne fragmenty ko?ci (340,0 g), w tym: trzony i nasady ko?ci d?u-
i ich urze?bienie gich (m. in. g?owy humerusa ifomura), kr?gi oraz ró?ne cz??ci sklepie-
mentów (w tym wielko?? axisa i atlasa), stopie?
obliteracji szwów czaszkowych, stopie? zwarto?ci struktury g?bczastej nia czaszki (na niektórych widoczne szwy czaszkowe o 1-2. stopniu
w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich ttibia, komplikacji), bez w?tpienia nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci maj?
humerus), ogólny stan za-
awansowania kostnienia ?uku jarzmowego i kraw?- barw? popielat? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów
oraz masywno??
dzi oczodo?u osobnika i ich urze?bienie (m. in. kr?gów), stopie? zwarto?ci struktury g?bczas-
pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki
p?ci m?skiej, zmar?ego w wieku adultus (25-35 lat). tej w nasadach bli?szych humerusa i femura, ogólny stan zaawanso-
wania kostnienia (nie zro?ni?te trzony z nasadami -
humerus i femuri
Obiekt 12
oraz stopie? obliteracji szwów czaszkowych pozwalaj? przypuszcza?,
Ob. 12/961 ?e stanowi? osobnika w wieku
szcz?tki p?ci ?e?skiej (?), zmar?ego
Nieliczne ko?ci
(93,4 g), w tym: fragmenty nasad i trzonów ko?ci d?u- iuvenis (12-18 lat).
gich (m. in.
g?ówka radiusoi kr?gów, sklepienia
,
czaszki (szwy czasz-
Obiekt 19
kowe o 1-2. stopniu komplikacji) oraz trzy korzenie z?bów mlecznych
osobnika. Ko?ci i ?redni ?rednio liczne ko?ci (145,1 g), w tym: fragmenty nasad i trzonów ko?-
(2 x i; 1 x m) jednego maj? barw? popielat?
Wielko?? ich urze?- ci d?ugich (w tym trzonu tibi o niezbyt ostrym, zaokr?glonym prze-
stopie? przepalenia. poszczególnych fragmentów,
zaawansowania kroju), kr?gów oraz sklepienia czaszki, bez w?tpienia nale??ce do
bienie, stopie? obliteracji szwów czaszkowych, stopie?
kostnienia i zwarto?ci nasadach ko?ci jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? popielato-be?ow? i ?redni stopie?
struktury g?bczastej w d?ugich
przepalenia. Wielko?? fragmentów (m. in. kr?gów) i ich urze?bienie
oraz stan uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki
w wieku (w tym przekrój i morfologia tibi i; zwarto?? struktury g?bczastej w na-
dziecka, zmar?ego infans II (7-12 lat).
sadach bli?szych ko?ci d?ugich oraz ogólny stopie? zaawansowania
Du?a br?zowa popielnica kostnienia osobnika
pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki p?ci
Liczne ko?ci (634,3 g), w tym: fragmenty nasad i trzonów ko?ci d?ugich
m?skiej (?), zmar?ego w wieku iuvenis-adultus (15-25 lat).
(m. in. g?owy lemura i humerusa), paliczków, miednicy, trzonów kr?-
Obiekt 20
gów, ?uku jarzmowego, ?uku z?bowego, cz??ci skalistych czaszki.
sklepienia czaszki (szwy czaszkowe o 2. stopniu komplikacji) i dwa Naczynie 11

korzenie z?bów sta?ychjednego osobnika. Ko?ci maj? barw? popielat? Liczne ko?ci nasad i trzonów ko?ci d?u-
(213,4 g), w tym: fragmenty
i do?? s?aby stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów (w tym g?ów czaszki
gich, kr?gów, spojenia ?onowego oraz sklepienia (na niektó-
lemura i humerusa. paliczków) i ich urze?bienie (w tym przekrój i mor- widoczne czaszkowe
rych fragmentach szwy o 2. stopniu komplika-
fologia tibi s, stopie? obliteracji szwów czaszkowych, zwarto?? struk- do jednego osobnika. Ko?ci
cji), nale??ce maj? barw? popielato-be?o-
tury g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich (lemur, humerus), w? i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów (m. in. kr?gów)
ogólny stopie? zaawansowania kostnienia, masywno?? ?uku jarzmo- i ich urze?bienie, nasadach
zwarto?? struktury g?bczastej w bli?szych
ukszta?towanie z?bodo?ów stan uz?bienia pozwalaj? ko?ci zaawansowania kostnienia
wego, oraz przy- d?ugich, ogólny stopie? oraz mor-
puszcza?, ?e stanowi? szcz?tki m??czyzny, zmar?ego w wieku maturus i ukszta?towanie

fologia powierzchni spojenia ?onowego pozwalaj?
(35--45 lat). Ponadto znaleziono kilka fragmentów sklepienia czaszki
przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osobnika nieokre?lonej p?ci, zmar-
m?odego osobnika, pochodz?ce zapewne z popielnicy ma?ej. ?ego w wieku iuvenis-adultus (15-20 lat).
Obiekt 13
Liczne fragmenty ko?ci (630,7 g), w tym: trzony i nasady ko?ci d?u- l
W wypadku ko?ci ni?
grobów, z których spakowane by?y w wi?cej jedno
gich (m. in. g?owa humerusa), cz??ci skaliste czaszki oraz ró?ne opakowanie, zachowano oryginalne zapisy z metryczek.
236
Naro?nik S-E Naczynie A
Liczne ko?ci (249,0 g) nale??ce do dwóch osobników: z pierwszego Do?? liczne fragmenty ko?ci (280,1 g), w tym: trzony i nasady ko?ci
zachowa?y si? fragmenty nasad i trzonów ko?ci d?ugich (w tym g?owa d?ugich (m. in. fragmenty g?ów humerusa,jemura), kr?gi (w tym z?b
humerusai oraz kr?gów, za? z drugiego fragmenty
-
trzonów i nasad kr?gu obrotowego axisa),

-
cz??ci skaliste czaszki. ró?ne cz??ci skle-

ko?ci d?ugich. Wszystkie ko?ci maj? barw? popielato-be?ow? i ?red- pienia czaszki (szwy czaszkowe o 1-2. stopniu komplikacji) oraz
ni stopie? przepalenia. Zró?nicowana wielko?? poszczególnych dziewi?? korzeni z?bów sta?ych, bez w?tpienia jednego osobnika.
fragmentów (m. in. kr?gów, ko?ci d?ugich) i ich urze?bienie, zwarto?? Ko?ci maj? barw? popielat? (z silnie oczernion? okostn?) i s?aby sto-
struktury g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich oraz ogólny pie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym
stopie? zaawansowania kostnienia (niezro?ni?te trzony z nasadami) wielko?? kr?gu obrotowego), stopie? zwarto?ci struktury g?bczastej
pozwalaj? przypuszcza?. ?e stanowi? szcz?tki dziecka, zmar?ego w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich (humerus, jemur), ogólny stan
w wieku infans I (0-2 lata), a tak?e osobnika nieokre?lonej p?ci, zmar- zaawansowania kostnienia, cz??ciowa obliteracja szwów czaszkowych
?ego w wieku iuvenis-adultus (15-20 lat). oraz stan uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki
kobiety, zmar?ej w wieku maturus (35-50 lat).
Naczynie wi?ksze stoj?ce
liczne ko?ci nasad i trzonów ko?ci Naczynie B
Do?? g), w tym: fragmenty
(283,3
d?ugich, kr?gów sklepienia
oraz czaszki , nale??ce do jednego osobni- Do?? liczne ko?ci (281,5 g), w tym: fragmenty nasad i trzonów ko?ci
ka. Ko?ci maj? barw? popielato-be?ow? i ?redni stopie? przepalenia. d?ugich (w tym paliczki), miednicy, kr?gów, ko?ci szcz?ki (z zacho-
Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym kr?gów), zwarto?? wanym ?ukiem z?bowym), sklepienia czaszki (szwy czaszkowe o 1-2.
struktury g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich oraz ogólny stopniu komplikacji) i osiem korzeni z?bów sta?ychjednego osobnika.
stopie? zaawansowania kostnienia (lemur, humerus niezro?ni?te-
Ponadto kilka ko?ci innego osobnika, w tym: fragmenty czaszki, kr?gów

trzony z nasadami) pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osob- i ko?ci d?ugich. Ko?ci maja barw? kremowo-be?ow? i ?redni stopie?
nika p?ci ?e?skiej (?), zmar?ego w wieku iuvenis-adultus (15-20 lat). przepalenia. Zró?nicowana wielko?? poszczególnych fragmentów i ich
w obiekcie
urze?bienie (m. i n . paliczków, kr?gów), stopie? obliteracji szwów
Niew?tpliwie 20 (naczynie 11, naro?nik S-E oraz naczynie
czaszkowych, zwarto?? struktury g?bczastej w nasadach bli?szych
wi?ksze stoj?ce), mamy do czynienia z jednym i tym samym osobni-
kiem w wieku iuvenis-adul- ko?ci d?ugich (lemur. humerus), ogólny stopie? zaawansowania kost-
(prawdopodobnie p?ci ?e?skiej), zmar?ym
?e m?oda ko- nienia poszczególnych szkieletów, ukszta?towanie z?bodo?ów i stan
tus (15-20 lat). Istnieje wysokie prawdopodobie?stwo,
bieta zmar?a i spoczywa ze swoim nowonarodzo- uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e zdecydowana wi?kszo?? ko?ci
przy porodzie wraz
stanowi szcz?tki kobiety. zmar?ej w wieku maturus (35-45 lat). Pozo-

nym dzieckiem (infans I z naro?nika S-E).
sta?e ko?ci nale?? do dziecka. zmar?ego w wieku infans I (0-3 lata).
Obiekt 21
Prawdopodobnie w obiekcie 23 (naczynie A, naczynie B oraz ar 36,
Nieliczne fragmenty d?ugich ko?ci i nieco bardziej liczne fragmenty ?w. b) mamy do czynienia ze szcz?tkami jednej i tej samej kobiety,
sklepienia czaszki (niektóre z widocznymi szwami czaszkowymi o 1.
a tak?e zjej dzieckiem, które by? mo?e zmar?o wraz z matk? przy zbyt
stopniu komplikacji) niew?tpliwie jednego osobnika (7,4 g). Ko?ci
pó?nym porodzie. Nie mo?najednak wykluczy? (ze wzgl?du na znacz-
maj? barw? kremow? i silny stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów

n? ilo?? ko?ci oraz nieco inn? ich barw?), ?e naczynie B zawiera?o
i ich urze?bienie, ogólny stan zaawansowania kostnienia oraz stopie?
szcz?tki innej kobiety, nie to?samej z jednolitymi szcz?tkami ko bie-
obliteracji szwów czaszkowych pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi?
i ?wiartki taka ewentualno??
cymi z naczynia A B, wydaje si? jednak
szcz?tki dziecka, zmar?ego w wieku wczesny infans I (0-2 lata). Jeden
mniej prawdopodobna. Za tym, ?e mamy do czynienia tylko ze szcz?t-
fragment ko?ci d?ugiej o barwie popielatej nie jest zwi?zany z reszt?

kami jednej kobiety i dziecka dodatkowo przemawia fakt znalezienia
zespo?u. w?ród ko?ci 36, ?w. b dzieci?cej ko?ci
kobiety z ara (brzeg oczodo?u)
Obiekt 22 niew?tpliwie to?samej ze szcz?tkami dzieci?cymi z naczynia B.
Niezbyt liczne fragmenty ko?ci

(176.0 g), w tym: trzony i nasady ko?ci Obiekt 25
d?ugich (m. in. tibi s,
trzon trzony kr?gów, paliczki, ró?ne cz??ci skle-
Nieliczne ko?ci (3,0 g), w tym: dwiecz??ci skaliste czaszki oraz frag-
pienia czaszki oraz korze? z?ba sta?ego, bez w?tpieniajednego osobni-
menty sklepienia czaszki, niew?tpliwie nale??ce do jednego osobnika.
ka. Ko?ci maj? barw? popielato-bia?? i do?? silny stopie? przepalenia. Ko?ci maj? barw? bia?? (z silnie oczernion? okostn?) i do?? silny sto-
Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym wielko?? paliczków,
pie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie oraz ogólny
gracylno?? sklepienia czaszki oraz morfologia i przekrój tibi s, stopie? stan zaawansowania kostnienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi?
zwarto?ci struktury g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich,
szcz?tki dziecka, zmar?ego w wieku infans I (1-5 lat).
ogólny stan zaawansowania kostnienia, stopie? obliteracji szwów
czaszkowych oraz stan uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? Obiekt 26
szcz?tki kobiety, zmar?ej w wieku adultus-maturus (30-50 lat). ?rednio liczne ko?ci (203,2
g), w tym: fragmenty nasad i trzonów
ko?ci d?ugich (w tym nasady
tibi .femurai, cz??ci skalistych czaszki
Obiekt 23
oraz ko?ci sklepienia czaszki (widoczne szwy o 1-2. stopniu kompli-
Ar 36, ?w. b
kacji) jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? bia?? (z do?? silnie oczer-
Liczne ko?ci (615,7 g), w tym: fragmenty nasad i trzonów ko?ci d?u-
nion? okostn?) i ?redni stopie? przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich
gich (w tym g?owa ko?ci udowej o ?rednicy mniej szej ni? 40 mm), urze?bienie (w tym cz??ci skaliste czaszki oraz ?rednica g?owy femura,
trzonów kr?gów, ?opatek oraz dwa korzenie z?bów sta?ych (brak by?o wynosz?ca ok. 45- 50 mm), zwarto?? struktury g?bczastej w nasadach
ko?ci sklepienia czaszki), nale??ce do jednego osobnika. Ko?ci maj? bli?szych ko?ci d?ugich (lemur) oraz ogólny stopie? zaawansowania
barw? popielat? (z silnie oczernion? okostn?) i s?aby stopie? przepa- kostnienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osobnika p?ci
lenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (m. in. g?owy femura. m?skiej (?), zmar?ego w wieku adultus (25-35 lat).
trzonów kr?gów), zwarto?? struktury g?bczastej w nasadach bli?szych
ko?ci zaawansowania kostnienia Obiekt 27
d?ugich, ogólny stopie? oraz stan
uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?. ?e stanowi? szcz?tki osobnika p?ci Nieliczne ko?ci (51,8 g), w tym: fragmenty trzonów i nasad ko?ci d?u-
?e?skiej, zmar?ego w wieku maturus (35-50 lat). Ponadto znaleziono gich (w tym: paliczki, nasadafibuli), sklepienia czaszki (szwy czaszko-
fragment brzegu oczodo?u innego, niedoros?ego osobnika. we o l. stopniu komplikacji) oraz dwa fragmenty korzenia z?ba sta?e-
237
jednego osobnika. Ko?ci maj? barw? popielat? i ?redni
stopie? nie by?a mo?liwa do okre?le-
go w wi?kszo?ci przypadków
przepalenia. Wielko?? fragmentów i ich urze?bienie (w tym wielko?? nia. stanowi?
Wyj?tek wspomniany pochówek m?odej
paliczka oraz ostry, trójk?tny przekrój tibi i, stopie? obliteracji szwów
w wieku
kobiety (?), zmar?ej 14 iuvenis. Pozosta?ych
czaszkowych, ogólny stan zaawansowania kostnienia, stopie? zwar-
osobników doros?ych lub prawie doros?ych (oznaczonych
to?ci struktury g?bczastej w nasadach bli?szych ko?ci d?ugich oraz
po?redni? kategori? wiekow? iuvenis-adultus) stanowi
stan uz?bienia pozwalaj? przypuszcza?, ?e stanowi? szcz?tki osobni-
63,6% wszystkich zmar?ych. Odsetek osobników o nie-
ka p?ci ?e?skiej (?), zmar?ego w wieku adultus (25-35 lat).
ustalonej p?ci wynosi 40,9, kobiet (w tym cztery ozna-
czenia p?ci niepewne) 36,4, za? m??czy?ni (w tym trzy

Wyniki analizy antropologicznej
-
oznaczenia p?ci niepewne) stanowili 22,7% ca?ej serii.

Materia? kostny obiektach,
wyst?pi? przy w czym 20 tyl- odsetek osobników
Do?? znaczny doros?ych p?ci ?e?skiej
ko w obiekcie 8 niemo?liwe
by?o ustalenie wieku i p?ci i prze-
mo?e by? wynikiem ogólnie wi?kszej odporno?ci
pochowanego tam osobnika. ??cznie pod wzgl?dem kobiet.
?ywalno?ci
wieku lub/i p?ci oznaczono szcz?tki 22 zmar?ych. Odno-
Dla omawianej serii przeprowadzono równie? obser-
towano a? trzy wypadki (12, 20, 23) pochowania dwóch
wacj? stopnia przepalenia ko?ci w zale?no?ci od wieku
osobników w jednym grobie; wszystkie te pochówki z?o-
zmar?ego (Ryc. 2). Jednocze?nie nie stwierdzono zró?-
?ono w popielnicach. W jednym wypadku (12) dojrza?y nicowania stopnia przepalenia szcz?tków ze wzgl?du na
m??czyzna (maturus ) pochowany by? razem ze starszym p?e?, co wskazuje, ?e po ?mierci raczej nie obchodzono
dzieckiem (infans I ), w dwóch pozosta?ych zidentyfiko- si? inaczej ze zw?okami kobiet i m??czyzn.
wano szcz?tki kobiety i dziecka. Jest bardzo prawdopodob-
ne, ?e m?oda kobieta (iuvenis-adultus), któr? pochowano 25? _
w obiekcie 20, zmar?a porodzie i spoczywa
: +- 1- - -
przy wraz ze
swoim nowonarodzonym dzieckiem (infans I). Wobiek-

cie 23 mamy natomiast do czynienia ze
dziecka
szcz?tkami nie-
? ?
oa
m?odej ju? kobiety (infans

10
(maturus) I),
_b
oraz ro
.o
N
13
które by? mo?e zmar?o swoj? matk? zbyt
u
wraz ze przy : : :i oc
1
2
pó?nym porodzie. - ..
infans I-I iuvenis iuvenis- adultus adultus- maturus RAZEM
-adultus -matu rus
10
Wiek
Ryc. 2. D ? b e k, pow. M?awa, stan. Stopie?

29. przepalenia ko?ci
w zale?no?ci od wieku zmar?ego: a silny,
-
b ?redni, -
c -
s?aby
Fig. 2. D ? b e k, pow. M?awa, site. 29. Burn degree ofbones depending
on the age of the dead: a -
strong, b medium, -
c -
weak
f----
ko?ci
f----
f----
Wi?kszo?? analizowanych (59,1 %) wykazuje
?redni stopie? przepalenia, w siedmiu przypadkach
I---
I (31,8%) do czynienia z wysok? kre-

III.-
I----
mamy temperatur?
11 I II I macji, a tylko w dwóch grobach (9,1 %) ko?ci s? prze-
infans I infans I iuvenis iuvenis- adultus adultus- maturus RAZEM
palone w stopniu s?abym. Ko?ci osobników niedoros?ych
-adultus -matu rus
Wiek wykazuj? w równej mierze silny i ?redni stopie? prze-

palenia. Nie stwierdzono po?ród nich ko?ci przepalonych
o osobniki nieokre?lone o m??czy?ni _ kobiety
s?abo. Wi?za? si? to mo?e z mniejsz? odporno?ci? ter-
Ryc. 1. D ? b e k, pow. M?awa, stan. 29. Struktura wieku
miczn? (s?abszy ko?ciec, niedoko?czone procesy kost-
i p?ci osobników
Fig. 1. D ? b e k, pow. M?awa, site. 29. Structure of age nienia szkieletu) m?odego ko??ca, mo?liwe te? jednak,
and sex of the individuals ?e ?wiadczy to o wi?kszej pieczo?owito?ci spalania
zmar?ych dzieci i zwi?zanych z tym d?u?szych obrz?dach
Struktura wieku i
p?ci (Ryc. 1) zmar?ych, pochowa-
pogrzebowych. Ponadto a? 64,3% ko?ci osobników do-
nych na stanowisku 29
pozwala na sformu?owanie pew-
ros?ych lub prawie doros?ych (oznaczonych po?redni?
nych wniosków, dotycz?cych tego wycinka populacji.
kategori? wiekow? iuvenis-adultus) ma ?redni stopie?
W badanej serii osobniki niedoros?e, zmar?e w wieku
przepalenia, 21,4% silny, za? 14,3% stopie? s?aby.
pomi?dzy infans I iuvenis,
a stanowi?y 36,4% zmar?ych.
Nie mo?na jednak wykluczy?, ?e jeden z tych osobników
zidentyfikowany jako iuvenis (grób 18), osi?gn?? ju? Dr ?ukasz Maurycy Stanaszek
wiek reprodukcyjny i by? traktowany przez reszt? grupy Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
jako osobnik doros?y. P?e? osobników niedoros?ych, ze ul. D?uga 52
wzgl?du na s?abo ukszta?towane jeszcze cechy p?ciowe, 00-241 Warszawa
238
BIBLIOGRAFIA
Buikstra, J. E.? Ubelaker? D. H. Piontek, J.

1994 Standard s jor Data Collection from Human Skeletal Remains. 1996 Biologia populacji pradziejowych. Zarys m e to dyczny ,
Po-
Proceedings oj a Seminar at The Field Museum oj Natural zna?.

His tory, "Arkansas Archeological Survey Research Series" Strza?ko, J., Piontek, J., Malinowski, A.
44, 95-106. 1973 bada? ko?ci
s.
Teoretyczno-metodyczne podstawy z
grobów cia-
Dzier?ykray-Rogalski, T. ?opalnych, "Materia?y i Prace Antropologiczne" 85, s. 179-

1960 Szcz?tki kostne z grobów cia?opalnych jako przedmiot bada? -20 l.
antropologa, "Cz?owiek w czasie i przestrzeni" 1, s. 49-5 l. 1974 Mo?liwo?ci identyfikacji szcz?tków ludzkich z grobów cia?o-
G?adykowska-Rzeczycka, J. palnych w ?wietle wyników bada? eksperymentalnych, [w:]

1972 Historia, rozwój i wyniki bada? materia?ów kostnych z cmen- Metody, wyniki i konsekwencje bada? ko?ci z
grobów cia?o-
tarzysk cia?opalnych ze szczególnym uwzgl?dnieniem Polski, palnych (red. H. Gi?y?ska), Pozna?, s. 31-42.
"Pomerania Antiqua" 4, s. 21-67. Szyd?owski, J.

1974 Z bada? kremacji pradziejach, [w:] Metody, wyniki i kon-
Lovejoy, C. O. w
1985 Dental wear in the Libben population: functional lts pattern sekwencje bada? ko?ci z
grobów cia?opalnych, (red. H. Gi-
and role in the determination oj adult skeletal age at death, ?y?ska), Pozna?, s. 71-76.
.American Joumal ofPhysical Anthropology" 68, s. 47-56.
ANTHROPOLOGICALASSESSMENT OF BONE REMAINS FROM D?BEK, SITE 29, DISTR. M?AWA
SUMMARY
Ofbone remains discovered in 20 grave assemblages at D?bek only those from A relatively large percentage of adult females may be the result of greater
feature 8 could not be aged or sexed. Age and sex determinations were made resilience and survival ofwomen.
for 22 individuals. Three grave deposits (12, 20, 23) produced the remains In the analysed series the degree ofburning ofthe remains (Fig. 2) was
of more than one individual: in grave 12 a maturus male was buried with an fairly uniform. The majority ofbone remains (59.1 %) showed intermediate
infans II individual; grave 20 probably held the remains of a iuvenis-adultus degree of cremation (relatively high degree of cracking and distortion by heat,
woman who died in childbirth and was buried with her newborn (infans I); grey-ashy colour); in seven cases (31.85) the temperature of the cremation
grave 23 held the remains of a maturus female and infans I who presumably had been quite high (substantial cracking and distortion, cream- orwhite-grey
did not survive a late delivery. colour ofbone remains; small chalky-white bone fragments -
incineration);
In the studied series (Fig. l) 36.4% of all buried individuals were im- only in two graves (9.1 %) the bones were poorly burnt (lightly or partly
mature individuals, aged infans I -
iuvenis at death. One of them (iuvenis burnt -
showing a low degree of cracking, distortion and shrinkage, dark
from grave 18, probably, a woman) may have reached the reproductive stage colour, blackened periosteum). Bone remains of immature individuals were
and been treated by the rest of the gro up as an adult. F ourteen adult or nearly evenly divided between the well and the moderately burnt category with
adult individuals (placed in the intermediate age group iuvenis-adultusi made none ofthem poorly burnt. This may be the re suIt oflower lesser resistance
up 63.6% of the sample. Individuals of undetermined sex made up 40.9%, ofthe immature skeleton to high temperatures (weaker skeleton, incomplete
folIowed by female individuals -
at 36.4% (including four uncertain determi- ossification), alternately, this could indicate greater care taken in burning
nations) and men -
at 22.7% (including three uncertain) ofthe entire series. infants and what follows, longer duration ofthe funerary process.
t?um. A. Kinecka
239
WYKAZ SKRÓTÓW TYTU?ÓW CZASOPISM I WYDAWNICTW WIELOTOMOWYCH
LIST OF ABBREVIATIONS OF PERIODICALS AND SERIAL PUBLICATIONS
AAC -
"Acta Archaeologica Carpathica", Kraków MZP -
"Materia?y Zachodniopomorskie", Szczecin

AAHung. "Acta Archaeologica Academiae Scientiarum PA .Pamatky archeologicke" (wcze?niej: .Pamatky
-
Hungaricae", Budapest archeologick? a mistopisne"), Praha

AFB .Arbeits- undForschungsberichte zur sachsichen
PArch. "Przegl?d Archeologiczny", Pozna?
-
Bodendenkmalpfiege", Berlin (Stuttgart) PMMAE i Materia?y

-
"Prace Muzeum Archeologicznego

APolski "Archeologia Polski", Warszawa i Etnograficznego w ?odzi. Seria Archeologicz-
-
AR .Archeologick? rozhledy", Praha ?ód?

na",
-
B.A.R. Int. Series British Archaeological Reports, International

PomAnt .Pomorania Antiqua", Gda?sk
-
Serie s, Oxford
Prahistoria ziem polskich -
Prahistoria ziem polskich, tom I: Paleolit

BerRGK -
.Bericht der Rómisch-Germanischen Kommis-

i mezolit (red. W. Chmielewski, W. Hcnsel), Wroc-
sion", Frankfurt a.M.-Berlin
?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1975; tom II:
BJahr. -
.Bonner J ahbucher", Koln/Bonn

Neolit (red. W. Hensel, T. Wi?la?ski), Wroc?aw-
BMJ -
.Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpom- -
Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tom III: Wcze-

mcrn", Lubstorf (wcze?niej: .Bodendenkmal-
in
sna epoka br?zu (red. A. Gardawski, J. Kowal-
pflege Mecklenburg. Jahrbuch ... ", Schwerin/
Rostock! czyk), Wroc?aw- Warszawa-Kraków-Gda?sk 1978;
/Berlin)
CRFB der romischen Funde im tom IV: Od ?rodkowej epoki br?zu do ?rodkowego
-
Corpus europaisohen
B arb ari cum okresu late?skiego (red. J. D?browski, Z. R?jew-
FAP Posnanienses" ski), Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979;
-
.Fontes Archaeologici (wcze?niej:

"F ontes Praehistorici"), Pozna? tom V: Pó?ny okres late?ski i okres rzymski (red.
Inf.Arch. -
"Informator Archeologiczny. Badania rok ...

", J. Wielowiejski), Wroc?aw-Warszawa-Kraków-
Warszawa -Gda?sk 1981
InvArch. -
.Jnventaria Archaeologica, Pologne", Warszawa- Prussia "Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft

-?ód? Prussia" (pó?niej: .Prussia. Zeitschrift fur Heimat-
JmV .Jahresschrift fur mitteldeutsche Vorgeschichte", i.Pr.
kunde"), Konigsberg
-
Halle/Saale Berlin-New York

PZ -
.Praehistorische Zeitschrift",
JRGZM -
.Jahrbuch des Rómisch-Germanischen Zentral-

RArch. .Recherches Archeologiques", Kraków
museums Mainz", Mainz
RB -
"Rocznik Bia?ostocki", Bia?ystok

KHKM -
"Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", War-

szawa
RO -
"Rocznik Olszty?ski", Olsztyn

S Jahr. -
.Saalburg Jahrbuch", Berlin-New York

KSIA -
Kratkie soob?enia Instituta arheologii Akademii

nauk SSSR SIA "Slovenska archeologia", Bratislava
(Kpancne C006rn;eHI15I I1HCTI1TyTa
-
apxco.rorun AKa)J,eMI1I1 uayx CCCP), Moskva SovArch -
"Sovetskafi Arheologia' (CoBeTCKa5I apxeoJIo-

MIA -
Materialy i issledovania po arheologii SSSR (Ma- rl15I), Moskva

rcpuanu I1I1Cce)J,OBaHI15I no apxconoran CCCP), SprArch. -
"Sprawozdania Archeologiczne", Kraków

Moskva
SprPMA -
"Sprawozdania P.M.A.", Warszawa

MatArch. "Materia?y Archeologiczne", Kraków WA "Wiadomo?ci Archeologiczne", Warszawa
-
MS -
"Materia?y Staro?ytne", Warszawa

ZNUJ "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiel o?skie-
MSiW -
"Materia?y Staro?ytne i W czesno?redniowie-

go", Kraków
czne", Warszawa
MSROA i Sprawozdania
ZOW -
"Z otch?ani wieków", Warszawa

-
"Materia?y Rzeszowskiego O?-

rodkaArcheologicznego", Rzeszów- Krosno-San-
domierz-Tarnów (-Przemy?l/Tarnobrzeg)
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne. Warszawa 2005. Wydanie T. Nak?ad 600 egz.
Druk i oprawa: DRUKARNIA Janusz Bieszczad, ul. Moszczenicka 2, 03-660 Warszawa

Cmentarzysko Ludnosci Kultury Przeworski

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cmentarzysko Ludnosci Kultury Przeworski

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE

TOM (VOL.) LVII

WARSZAWA 2005 VARSOVIE

Sk?ad i ?amanie / Layout:

Rycina na ok?adce: malowana waza gliniana

from Chojno-Golejewko, distr. Rawicz (L. Kobyli?ska deI.)

© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2005

Adres redakcji / Editorial office:

Aleksandra ?órawska, Klamra hakowa z Kargoszyna, pow. ciechanowski.

Jacek Andrzejowski, Wczesna Kragerifibel z Obór i problem jej pochodzenia 57

Early Kragerifibel from Obory and the question of its provenance

Katarzyna Czarnecka, Nieznane materia?y z cmentarzyska kultury przeworskiej

Dorota Pop?awska, Archeomuzykologia polska o aerofonach fletowych 81

Aleksandra ?órawska, Wielokulturowe cmentarzysko w Starym Targu w ?wietle dotychczasowych publikacji,

Wykaz skrótów 299

transliteracja znaków cyrylickich

J?zyki s?owia?skie i nies?owia?skie ).

CMENTARZYSKO LUDNO?CI KULTURY PRZEWORSKIEJ Z WCZESNEGO OKRESU

WP?YWÓW RZYMSKICH NA STAN. 29 W D?BKU, POW. M?AWSKI*

zespo?u rz? gleby piaskowe. Nad górn? Dzia?dówk? i na po?ud-

W D?bku znajduj? si? te? niewyczer-

D?bek usytuowany jest nad dolin?

dy do g?ównego cieku. W przesz?o?ci,

jak pokazuje mapa opracowana w 1784

Artyku? tenjest poprawion? wersj? pracy magister-

prof. dr. hab. J. Kolendo za ich pomoc w trakcie pow-

/--- .... '\

odpowiednio jako stan. 5 i 6. Stan. 29 odkryto ju? po wykonaniu karty AZP.

pó?niej jako obiekt 1. W listopadzie

KATALOG wed?ug K. Raddatza (1957). Numery w katalogu odpo-

s? wiernym odzwierciedleniem rysun-

opisano tylko wów-

Muzeum Archeologicznego Warszawie wykonanie analizy ko?ci ludzkich,

Pani mgr A. Gr?zak z Instytutu Archeologii UW za przeprowadzenie analizy

obrze?achjamy (w cz??ci i blisko niej

menty przepalonych ko?ci (zagin??y). ok. 35 ziemia

Odkryty na g??b. 30 cm od powierzchni.

Zarejestrowany na g??b. 25-30 powierzchni.

Wype?nisko czarne. Fragmenty przepalonych naczy? i ko?ci rozpro- ?ladami ko?ci

zwierz?cych, w tym by? mo?e ptasich. Obiekt 9 Gama o nieokre?lonym charakterze)

likiem. Powierzchnia Na g??b. 28 cm ?ó?tobr?zowym piasku skupisko ko?ci bez szcz?t-

i niecharakterystycznych ceramiki. do 5 cm i szarobrunatnym wype?nisku (Ryc. 6/10). I: m??czyzna,

Datowanie: faza n, (B2b ?). Datowanie: wczesny okres wp?ywów rzymskich.

Ryc. 4. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty l i 2. 1:1-4 -

Fig. 4. D ? b e k, distr. M?awa. Graves l and 2. l: 1-4 -

Ryc. 5. D ? b e k, pow. M?awa. Obiekty 3 i 4.3:1.2,4: 1-5.7 -

-._ :'JI-- ....

Ryc. 6. D?bek, pow. M?awa. Obiekty 5, 6,8,9 i 10. 5:1,6:1,10:1- glina

terystycznych fragmentów ceramiki.

ze szcz?tkami stosu wsypane by?y do dwóch ustawionych pionowo

nadtopionej zapinki br?zowej oraz fragmenty silnie

2. Popielnica zdobione dwoma liniami Datowanie: ?

typu A.1, rytymi

z fragmentami ceramiki w cz??ci W. W przekroju, naobrze?achjamy 6

?Il :?I:??: 11<: ;.W7?

Ryc_ 7_ D ? b e k, pow_ M?awa_ Obiekty 11 i 12_ 12:1-4 -

Fig_ 7 _ D ? b e k, distr. M?awa_ Pit 11 and grave 12_ 12: 1-4 -

I-?- I:' --1-+ .. '

... '-'J- 'I

·-: \Il .??.

1 t:- -:-:."-:-: ..........................................

I .: : .": :.: : . -:'1

. . .. . .. . . . ... ,. ., ".-: :.--? ..

,. , . ,?;%;? :. . :-1.,j -1 .-: -: -:.:-:-.-: