2022-2023

Bahar Dönemi

Türk Dili Koordinatörlüğü

TUR102/TLL102 TÜRK DİLİ-II

6. Ünite

1
 DERS İÇERİĞİ

1. Şiir

2. Şiir Türleri

2.1. Lirik Şiir

2.2. Epik Şiir

2.3. Pastoral Şiir

2.4. Didaktik Şiir

2.5. Satirik Şiir

3. Tiyatro ve Tiyatro Türleri

ue.aydin.edu.tr 2
 SANAT DEĞERİ OLAN METİNLER

Estetik Kaygı Yaratıcılık

Kurgusallık

ue.aydin.edu.tr 3
 1. ŞİİR

ŞİİR NEDİR?

ue.aydin.edu.tr 4
https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-file/14904

ue.aydin.edu.tr 5
 1. ŞİİR

 Şair, Türk Dil Kurumu’nun Büyük Türkçe Sözlüğü’nde «şiir

söyleyen veya yazan kimse, ozan», «hayal gücü geniş olan,
duyarlı, duygulu kişi..» olarak tanımlanmıştır.

 Bir şairin şiir anlayışı, o şairin poetikası olarak adlandırılır.

 Şairlerin şiir anlayışlarını ortaya koydukları eserlere de poetika

denir.

ue.aydin.edu.tr 6
ŞİİR YAZMAK

Kimi zaman bir sözcükten yola çıkarım

Aç kalmış güzel bir kurttur o

Kimi bir düşünden ki

Kör bir gül gibi dönenir

Bedevi bir sabır gibiyimdir

Ey tesellisiz gece

Melih Cevdet Anday

7
 1. ŞİİR

ŞİİRDE TEMA:

 Şiir; bizi bir ana duygunun

etrafında dolaştırır, hayal kurdurur.

 Şiirde dile getirilen bu ana duygu,

düşünce ve hayale tema denir.

ue.aydin.edu.tr 8
 1. ŞİİR

Şiirin Temasını Bulalım:

Ziller Çalacak

Ziller çalacak… Sizler derslerinize gireceksiniz bir bir.

Zil çalacak, ziller çalacak benim için
Duyacağım evlerden, kırlardan, denizlerden;
Tâ içimden birisi gidecek uça, ese…
Ama ben, ben artık gidemeyeceğim.

Zeki Ömer Defne

ue.aydin.edu.tr 9
 2. ŞİİR TÜRLERİ

KONU

EDEBİYAT TEKNİK
AKIMLARI ÖZELLİKLER

YAZILDIĞI
DÖNEM

ue.aydin.edu.tr 10
2. ŞİİR TÜRLERİ

ue.aydin.edu.tr 11
 2.1. LİRİK ŞİİR

Lirik şiirler insan yüreğine seslenen, okunduğunda

insanı duygulandıran, coşkulandıran şiirlerdir.

ue.aydin.edu.tr 12
2.1. LİRİK ŞİİR

Lirik şiir denilince akla yalnızca

aşk şiirleri gelmemelidir.

ue.aydin.edu.tr 13
 2.1. LİRİK ŞİİR

ANLATAMIYORUM

Ağlasam sesimi duyar mısınız,

Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz,
Gözyaşlarıma, ellerinizle?

Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,

Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce.

Bir yer var, biliyorum;

Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım; duyuyorum;

Anlatamıyorum.
Orhan Veli Kanık

ue.aydin.edu.tr 14
 2.1. LİRİK ŞİİR
İBRÂHÎM
ibrâhîm
içimdeki putları devir
elindeki baltayla
kırılan putların yerine
yenilerini koyan kim

güneş buzdan evimi yıktı

koca buzlar düştü
putların boyunları kırıldı
ibrâhîm
güneşi evime sokan kim

asma bahçelerinde dolaşan güzelleri

buhtunnasır put yaptı
ben ki zamansız bahçeleri kucakladım
güzeller bende kaldı
ibrâhîm
gönlümü put sanıp da kıran kim
ue.aydin.edu.tr 15
 2.2. EPİK ŞİİR

Epik şiirlerde yiğitlik, kahramanlık, savaş ve doğal

afetler gibi temalar işlenir.

ue.aydin.edu.tr 16
 2.2. EPİK ŞİİR

AKINCI

Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik;

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!

Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!

Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle…

Şimşek gibi atıldık bir semte yedi koldan,

Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan.

Bir gün doludizgin boşanan atlarımızla

Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla…

Cennette bugün gülleri açmış görürüz de

Hâlâ o kızıl hatıra titrer gözümüzde!

Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik;

Bin atlı, o gün dev gibi bir orduyu yendik!

Yahya Kemal Beyatlı

ue.aydin.edu.tr 17
 2.2. EPİK ŞİİR
ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE
…
Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el ayak,
Boşanır sırtlara, vâdilere, sağnak sağnak.
Saçıyor zırha bürünmüş de o nâmerd eller,
Yıldırım yaylımı tûfanlar, alevden seller.
Veriyor yangını, durmuş da açık sinelere,
Sürü halinde gezerken sayısız tayyâre.
Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler…
Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler!
Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından;
Alınır kal’a mı göğsündeki kat kat iman?
Hangi kuvvet onu, hâşâ, edecek kahrına râm?
Çünkü te’sis-i İlâhî o metin istihkâm.
Sarılır, indirilir mevki’-i müstahkemler,
Beşerin azmini tevkif edemez sun’-i beşer;
Bu göğüslerse Hudâ’nın ebedî serhaddi;
“O benim sun’-i bedi’im, onu çiğnetme” dedi.
Âsım’ın nesli… diyordum ya… nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi nâmusunu, çiğnetmeyecek.
Şûhedâ gövdesi, bir baksana, dağlar, taşlar…
O, rükû olmasa, dünyâda eğilmez başlar…
Vurulmuş tertemiz alnından, uzanmış yatıyor,
Bir hilâl uğruna, yâ Rab, ne güneşler batıyor!
Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş, asker!
Gökten ecdâd inerek öpse o pâk alnı değer
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid’i…
Bedr’in arslanları ancak, bu kadar şanlı idi.
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
“Gömelim gel seni tarihe” desem, sığmazsın.
Herc ü merc ettiğin edvâra da yetmez o kitâb…
Seni ancak ebediyyetler eder istiâb.
“Bu, taşındır” diyerek Kâ’be’yi diksem başına;
Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına;
Sonra gök kubbeyi alsam da ridâ namıyle,
Kanayan lâhdine çeksem bütün ecrâmıyle;
Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan,
Yedi kandilli Süreyyâ’yı uzatsam oradan;
Sen bu âvizenin altında, bürünmüş kanına;
Uzanırken, gece mehtâbı getirsem yanına,
Türbedârın gibi tâ fecre kadar bekletsem;
Gündüzün fecr ile âvizeni lebriz etsem;
Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana…
Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.
Sen ki, son ehl-i salibin kırarak salvetini,
Şarkın en sevgili sultânı Salâhaddin’i,
Kılıç Arslan gibi iclâline ettin hayran…
Sen ki, İslâm’ı kuşatmış, boğuyorken hüsran,
Mehmet Âkif Ersoy
O demir çenberi göğsünde kırıp parçaladın;
Sen ki, ruhunla beraber gezer ecrâmı adın;
Sen ki, a’sâra gömülsen taşacaksın… Heyhât!
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihât…
Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber,
Sana âguşunu açmış duruyor Peygamber.
ue.aydin.edu.tr 18
 2.3. PASTORAL ŞİİR

 Çoban ve kır yaşamını, doğa güzelliklerini

anlatan şiirlere pastoral şiir denir.

Üsküdarlı Hoca Ali Rıza

ue.aydin.edu.tr 19
 2.3. PASTORAL ŞİİR
ÇOBAN ÇEŞMESİ
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,
Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,
Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi.

“Göynünü Şirin’in aşkı sarınca

Yol almış hayatın ufuklarınca,
O hızla dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmağa çoban çeşmesi...”

O zaman başından aşkındı derdi,

Faruk Nafiz Çamlıbel Mermeri oyardı, taşı delerdi.
Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi.
Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi.

Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu,

Kerem'in sazına cevap veren bu,
Kuruyan gözlere yaş gönderen bu...
Sızmadı toprağa çoban çeşmesi.

Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,

Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda,
Ateşten kızaran bir gül arar da,
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi,

Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar,

Tarihe karıştı eski sevdalar.
Beyhude seslenir, beyhude çağlar,
Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi...

20
 2.4. DİDAKTİK ŞİİR

Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt,

bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici
nitelikte yazılan, duygu yönü zayıf şiir türüdür.

ue.aydin.edu.tr 21
 2.4. DİDAKTİK ŞİİR

«Her ne istiyorsan kendinde

ara!
Senin canının içinde bir can
«İnsanlığa dürüst davran
var, o canı ara!
İnsan küçük büyük devran
Senin dağının içinde bir hazine
İnsanlara hakça davran
var, o hazineyi ara!
Koltuk sana bâki değil»
Eğer yürüyen dervişi
arıyorsan;
Yunus Emre
Onu senden dışarıda değil,
Kendi nefsinde ara!»

Mevlânâ

ue.aydin.edu.tr 22
 2.4. DİDAKTİK ŞİİR

Âtîyi Karanlık Görerek Azmi Bırakmak

Karşında ziyâ yoksa sağından, ya solundan
Tek bir ışık olsun buluver... Kalma yolundan.
Âlemde ziyâ kalmasa, halk etmelisin, halk!
Ey elleri böğründe yatan, şaşkın adam, kalk!
Herkes gibi dünyada henüz hakk-ı hayâtın
Varken, hani herkes gibi azminde sebâtın?
Ye's öyle bataktır ki; düşersen boğulursun.
Ümîde sarıl sımsıkı, seyret ne olursun!
Azmiyle, ümidiyle yaşar hep yaşayanlar;
Me'yûs olanın ruhunu, vicdânını bağlar
Lânetleme bir ukde-i hâtır ki: çözülmez...

ue.aydin.edu.tr 23
 2.5. SATİRİK ŞİİR

 Yergi içerikli şiirlerdir.

 Yer yer didaktik özellikler de bulunur.

 Bu tür şiirlere Klâsik Türk Edebiyatı’nda (Divan

Edebiyatı) hiciv, Türk Halk Edebiyatı’nda taşlama,
Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı’nda ise yergi adı
verilir.

ue.aydin.edu.tr 24
 2.5. SATİRİK ŞİİR

«Söylersin de söz içinde şaşmazsın «Köyümün malı ganimet

Helâli haramı yersin seçmezsin Çalan diyor velinimet
Nasibin kesilir de sular içmezsin Han hırsızlara emanet
Akar çaylar senin olsa ne fayda» Bak şu işe muhtar emmi»
Pir Sultan Abdal Âşık Akçay

ue.aydin.edu.tr 25
 3. TİYATRO VE TİYATRO TÜRLERİ

Yaşanmış ya da yaşanabilir olayları belirli kişilerle,

konuya uygun bir dekor içinde, belli bir sahne düzeninde,
topluluk önünde canlandırma sanatına tiyatro denir.

ue.aydin.edu.tr 26
 3. TİYATRO VE TİYATRO TÜRLERİ

Tiyatroda oyunlar; konunun işlenişi, sahneye konuş biçimi,

olaylara bakış tarzı ve yararlanılan unsurlar bakımından farklı türlere
ayrılır:
Trajedi: Acıklı olayların anlatıldığı bu türde konu genellikle tarihten
alınır. Ele alınan olay, büyük bir faciadır. Kişiler; tanrılar, kutsal varlıklar, kral
ve asilzade gibi soylu kişilerden seçilmiştir. Bu türde genel ahlâk kurallarının
dışına çıkılmaz.
ue.aydin.edu.tr 27
 3. TİYATRO VE TİYATRO TÜRLERİ
Komedi: İnsanların davranışlarını ve olayları, gülünç bir
tarzda sahneye koyan, insanları güldüren ve eğlendirirken
düşündüren, iğneleyen tiyatro türüdür.

Türk edebiyatından komediye örnek

Şair Evlenmesi (1859)
Köşebaşı (1948)
Sersem Kocanın Kurnaz Karısı

ue.aydin.edu.tr 28
 3. TİYATRO VE TİYATRO TÜRLERİ

Dram: Trajedi ile komedi arası bir türdür. Konular günlük

olaylardan ya da tarihten alınabilir. Kişiler soylu ya da halktan olabilir.
Olay acıklı veya güldürücü niteliktedir.

ue.aydin.edu.tr 29
 Çağdaş Tiyatro

 ABSÜRT TİYATRO

 EPİK TİYATRO

ue.aydin.edu.tr 30
 1. UYGULAMA

«Elin kapısında karavaş olan

Burnu sümüklü gözü yaş olan
Bayramdan bayrama bir tıraş olan
Berbere gelir de dükkan beğenmez»

Kazak Abdal

Yukarıdaki dizeler hangi şiir türüne örnek olarak gösterilebilir?

A) Lirik B) Epik C) Pastoral D) Satirik E) Didaktik

ue.aydin.edu.tr 31
 2. UYGULAMA

«Karadutum, çatal karam, çingenem

Nar tanem, nur tanem, bir tanem
Ağaç isem dalımsın salkım saçak
Petek isem balımsın ağulum
Günahımsın vebâlimsin»

Bedri Rahmi Eyüboğlu

Yukarıdaki dizeler hangi şiir türüne örnek olarak gösterilebilir?

A) Lirik B) Epik C) Satirik D) Pastoral E) Didaktik

ue.aydin.edu.tr 32
 3. UYGULAMA

«Kendini bilen kişinin yüzünü ak ide bir söz

Sözü düşünüp diyenin işini sağ ide bir söz

Söz ola kese savaşı söz ola kestire başı

Söz ola âğulu aşı bal ile yağ ide bir söz»

Yunus Emre

Yukarıdaki dizeler hangi şiir türüne örnek olarak gösterilebilir?

A) Lirik B) Epik C) Pastoral D) Satirik E) Didaktik

ue.aydin.edu.tr 33
 KAYNAKLAR

KARAAĞAÇ G. – YAVUZER H. (2011). Yükseköğretimde T ürk Dili

ve Kompozisyon, Ankara, Okutman Yayıncılık.

YAVUZ K. – YETİŞ K. -BİRİNCİ, N. (2020). Üniversite Türk Dili ve

Kompozisyon Dersleri, Beşir Kitabevi, İstanbul.

AKTAŞ, Ş.- GÜNDÜZ, O.(2020). Yazılı ve Sözlü Anlatım-

Kompozisyon Sanatı, Ankara, Akçağ Yayınları, 25.baskı.

KORKMAZ, Z.-ERCİLASUN, A. B. –ZÜLFİKAR H. (2020). Türk Dili

ve Kompozisyon Bilgileri, Ankara, Ekin Yayınevi, 8.baskı.

ue.aydin.edu.tr 34
Dersi dinlediğiniz için çok teşekkür ediyoruz.

ue.aydin.edu.tr 35