Buddha Naw ku htung

Ga Nhpaw; Buddha naw ku htung gaw BC.563-483 laman,India

mung dingdung daw kaw Hindu htung kaw nna karan pru wa ai naw
ku htung re. Buddha htung hpe naw ku htung ngu n mai tsun ai, hpa
majaw nga yang ndai htung hta kam hpa manoi na Karai n nga ai, naw
ku jaw jau na htung n nga ai, shingra tara lam amyu myu hpe sharin ai
hte sumsing mungdan du na matu tinang nan shakut la ra ai (do it
your self Religion) ngu sharin ai majaw re.
Buddha naw ku htung hta madung hpung lahkawng karan ai hpe mu
lu ai. Therawada(Hinayana) ngu ai hpung gaw Celon, Myanma,Thai,
hte Cambodia ni de chyam bra mat wa nna, Mahayana ngu ai hpung
gaw Miwa, Japan, Tibet, Mongolia,Korea, Vietnam hte Nepal ni de
chyam bra mat wa ai.Ndai hpung lahkawng a sharin achyin ai makam
masham lam gaw grai shai nga ai.India kaw gaw Buddha htung hkan ai
masha 2000 daram sha nga mat sai.
 Gautama Buddha Maumwi
• Gautama a lachyum gaw amyu mying, Buddha ngu ai gaw
ninghtoi lu la ai myitsu wa, Thikdahta ngu ai gaw shi a mying
madung re.
• BC.560, India dingdung daw, Thaka mung, Kapilawut ginwang
hkawhkam Thukdodana hte hkawhkam jan Dewi Maya kaw nna
shangai wa ai. Thikdahta hpe shaprat ngut ai hpang sanit ya hta
hkawhkam jan Dewi Maya si mat sai.
• Bungna ni myithtoi htoi ai hte maren Hpara n byin ai sha
hkawhkam tai na matu laksan tawn nna bau ai, Hkawhkam kasha
ni chye mai ai hpaji yawng sharin ya ai.
• Asak 16 ning du yang Kawa gaw Yathodara ngu ai hkawhkam
shayi sha hte hkungran ya ai, asak 29 ning hta Yahula ngu ai
shadang sha hpe shaprat la lu ai.
 Teng man ai tara tam na npawt nhpang
• Hkawhkam shatai na myit mada nna grai pyaw hkum tsup ai hku
laksan tawn da ai rai tim shata mali hta kalang mi Lubani ngu ai
nampan sun de sa chyai ai hta lamik kumla mali hpe mu nu ai.
• Shi a prat ting hta n mu ga ai lamik kumla mali ngu ai gumgai dingla,
machyi makaw, si htan lashan ai hte hpungkyi yahkau ni hpe mu nu
ai.
• Masha ngu ai gaw lani mi hta ndai zawn gumgai dingla ra, machyi
makaw hkrum ra, si hkrung si htan hkrum ra na ngu ai hpe myit
dum nna grai kajawng kahpra mat ai hte ndai zawn re ru yak
tsinyam kaw na lawt lu na lam hpe sha myit marit nga nu ai.
• Dai majaw shawoi na zawn shi a myit hta myit pyaw ai lam n lu la
mat sai rai tim Madu jan Yathodara hpe gaw tut e tsaw ra nga ai.
 Teng man ai tara mu tam na pru hkawm ai
• Mungkan a ru yak tsin-yam kaw na lawt nna teng man ai tara
hpe mu tam lu na matu Yahula hpe shangai ai shana yuptung
e mungkan hte seng ai yawng tawn kau da nna pru sa wa ai.
• Anawma hkanu hpe rap, shanggan lawai nna hpungkyi tai
mat wa ai.Alara hte Udaka ngu ai Hindu hpungkyi yan kaw
mungkan a ruyak tsinyam kaw na lawt lu na tara ni hpe san
sagawn ai rai tim myit n dik ai.
• Uruwela nam mali e Pyinzawagi ngu ai sape marai manga hte
kru ning tup lu sha gam let tara shadik shatup ai, lasi lamun
rai wa ai gawng kya mat wa ai shaloi myit malai lu nu ai.
• Maga mi sha nchyun shanang ai gaw n kaja ai hpe dum nu ai.
 Buddha-Ninghtoi lu ai wa
• Awng dang ai lam n nga ai majaw sape manga mung kaga de
hkawm mat ai hpang shi mung gawng kya ai hte kadawng galau
taw ai shaloi Thuzata ngu ai shayi sha jaw ai nga chyu hpe ja gawm
hte ja la, lu sha la nna ja gawm hpe machyai let Nerit-ura hka nu
de shayawng kau dat ai.
• Dai hpang Lagat hpun pawt e Thawttiya ngu ai la wa alu jaw ai
tsingdu hpe kahpyan dat yang dawng shi mali kaba ai tingnyang tai
wa ai hta lagaw ginchyai dung let nat satan a agung alau ma hkra
hpe shawng na prat law law hta galaw ai kaja ai amu a marang e
dang manga la lu sai.
• Dai shana tup nhtoi hkren myit aru yu nna wenyi ninghtoi lu la
sa.Dai gaw teng man lam kaba mali hte tara kanu matsat re.
Buddha tai mat ai shaloi shi a asak gaw 35 ning rai sai re.
 Teng man ai lam kaba Mali
• 1. Tsin-yam tsindam; myit masin hte hkum hkrang hta hkrum hkra
ai ru yak tsin-yam yawng re. Dinghta ga e nga pra ai masha shagu
gaw dai kaw na n lawt ai. Buddha htung gaw Hindu htung zawn
prat bai nhtang pra ai karma tara hpe kam ai dai nan tsin-yam
tsindam a makyit sumri re.
• 2. Tsin-yam tsindam a npawt nhpang; aja gumhpraw sutgan pyaw
hpa lam, arawng aya hpe marin marit ai myit gaw tsin-yam
tsindam a npawt nhpang nan rai nga ai.
• 3 Marin marit ai myit zim jang tsin-yam tsindam mung zim mat
na.
• 4. Tsin-yam tsindam kaw na lawt lu ai de hkrang ai lam ; tsin-yam
tsindam kaw na lawt lu na matu or bai nhtang pra ai karma tara
kaw na lawt lu na matu hkan sa ra ai tara kanu matsat nga ai .
 Tara Kanu Matsat
• Tara kanu matsat hpe arawn alai hta,1. Teng man ai ga tsun
ai, 2.kaja ai amu galaw ai 3.Kaja ai hku asak bau ra ai,
• teng man dinghpring ai hta, 4.kaja ai hku shakut shaja ra
ai,5. Kaja ai hku myit dum ra ai,6. Kaja ai hku sumnung temsi
rai ra ai,
• hpaji nyan 7. Teng man ai makam masham 8. kaja ai myit
mang rawng ra ai ngu hpan masum karan da nna
• arawn alai hpe gaw gap, teng man ding hpring lam hpe
shangang shakang hpaji nyan hte lawt lu lam tam ngu ai re.
• Grai kaja ai tara hpe mu la nna kaga ni hpe n karan kachyan
yang n mai na re ngu myit la let mali shi manga ning tara
hkaw shakut lai wa sai re.
 Karma; Prat pra kayin ai Tsin-yam Tsindam
• Dukhka; Karma tara hta ndai prat e nang ngai hkrum mahkrum byin
mabyin yawng hkra gaw lai sai prat hta nang ngai galaw lai wa sai a
asi re.
• Lai sai prat hta kaja ai galaw jang ndai prat hta kaja ai byin na,
(masha bai tai, nat mung du na, Brahma mung du na)ndai prat hta n
kaja ai galaw jang hpang na prat hta n kaja ai byin na (masha byin
na, ngarai mung du na, dusat sa tai na) ngu ai re. Ndai zawn pra
kayin ai mung gaw masha nga ai mung hte rai yang 31 re.
• Brahma mung 20, Nat mung htap 6, masha nga ai mung 1, Ngarai
mung (dusat, ..) 4 ndai hte kaw pra kayin taw nga ra ai re.
• Buddha gaw ndai mung 31 kaw hti n dang ai 4, mungkan sen langai
na hkra pra gayin nna she Gautama Buddha ngu ai tai wa ai re.
 Therawada Chyum Laika
• Pali laika hte ka tawn ai rai nna, Tripitaka ngu ai re.lachyum
gaw katawng masum ngu ai re.
• 1. Vinaya; Hpungkyi jawngma ni hkan sa ra ai ritkawp tara
• 2. Sutra; Buddha a mungga hte sharin achyin ai lam ni
• 3. Abhidharma; Buddha a sharin achyin ai lam hpe
philosophy hte lachyum hpyan tawn ai laika ni rai nga ai.
• Tripitaka hpe Buddha si ai hpang jaw prat mali a hpang e she
laika hte ka tawn lu ai lam rai nga ai.
• Tripitaka gaw Christian chyum laika hta htam shi langai grau
law nga ai re.
 Buddha hpungkyi tai ai ni galaw ra ai lam
• 1. Baw krin kau ra ai, 2. shanggan ahtoi lawai ra ai, 3. hpyi
sha let tara shadik shatup ra ai, 4. shingbyi shamyet shanat ai
lam 3 hpe tsun shangang shakang ra ai.
• -ngai gaw Buddha kaw shingbyi nga nngai
• -ngai gaw chyum mungga kaw shingbyi nga nngai
• -ngai gaw sangha(Hpungkyi) kaw shingbyi nga nngai.
• Anatta ; Buddha makam hta hkrung ai arai hpa mung n grin
ai. nga nga ai ahkrang ashan yawng gaw galoi mung galai
nga, shai nga, hten za wa chye ai hkrai re. Masha a hkum
hkrang gaw majoi shingran sha re, Kadai wa a hkumhkrang
mung ngai ngu lu na lam n nga ai.
 Nikban Ngwi Pyaw Mungdan
• Buddha naw ku htung hta hpang jahtun du na myit mada
shara gaw Nikban re. Ra marin marit gasit ai lam mungkan
myit yawng hpe tawn kau lu ai wa sha nikban de du lu ai.
• Nikban gara kaw re ngu,n tsun lu,hpaji myi hte sha mu lu
• Tha-u-padi-thetha nikban; masha asak naw hkrung nga
yang mungkan lam yawng hpe tawn kau lu ai ni lu la mai ai
nikban
• Anuppadi thetha nikban; hkumhkrang n lawm, dinghta
myit n lawm, kilethawut ngu ai prat pra kayin ai lit karma
tara kaw na lawt lu ai ni du lu ai nikban
 Nikban a Lachyum
• Mogada Pali hta tsun ai Nikban a nsam mali shi kru nga ai.
• Dinghta myit kaw na lawt ai shara, kayut ai myit n nga ai,
prat pra kayin ai lam n nga ai, hkrang n mu lu, sim sa ai,
bungli n galaw ra ai, hpyen n nga ai, grin ai, lawhpa myit n
mu lu ai, n hten n bya lu ai, shara re.
• Lam mi hku tsun ga nga yang hpa mung n nga ai shara re
majaw Nikban ngu ai re.
• Hpa majaw nga yang Nikban ngu ai a lachyum gaw Kaman
ngu ai rai nga ai law.
 Apendix
Asoka hkawhkam gaw Buddha sasana galaw ai wa
Shin Arahan Anorahta hkawhkam lakhtak hta Myanmar kaw
sasana galaw ai hpungkyi kaba re.
Anagowinta sethku chyum laika a lam
Buddhawin Buddha a lam vedio yu la shangun mayu ai
Oh My God, PK sumla ni yu shangun mayu ai.

Tabbe Tatta Kamma Taka