Aleksander Stępkowski

O stosunkach państwo-Kościół
na marginesie poglądów biskupa Goślickiego

Stosunki państwo-Kościół są warunkowane zarówno poprzez naturę człowieka jak i

naturę Kościoła. Jeśli bowiem przyjmiemy, iż człowiek z natury swej jest istotą zarówno społeczną
jak i religijną1, to obydwa te wymiary jego natury będą się w jego egzystencji przejawiać
równocześnie. Zatem państwo będące wytworem natury ludzkiej2    nosi w sobie naturalne dla
człowieka ukierunkowanie ku rzeczywistości religijnej, a to powoduje w sposób nieuchronny
powstawanie wzajemnych relacji między państwem i Kościołem 3. Również sam Kościół, mając
naturę teandryczną, obejmuje swą nadprzyrodzoną misją całość wymiaru ludzkiej egzystencji 4, w
tym jego życie jako członka wspólnoty, zarówno tej najmniejszej (rodzina) jak i tych największych
(państwo, społeczność międzynarodowa5).
Wyżej wspomniane okoliczności w naturalny sposób inspirowały refleksję nad
wzajemnymi relacjami państwa i Kościoła. Samo chrześcijaństwo wniosło niewątpliwie zupełnie
nową jakość w relacjach między państwem i organizmami religijnymi. W świecie pogańskim
wspomniane naturalne uwarunkowania człowieka przejawiały się w niezwykle silnym
utożsamieniu obu porządków, państwowego i religijnego. Prowadziło to często do
bałwochwalczego kultu władców (np. faraonowie w Egipcie, cesarze rzymscy od Oktawiana
Augusta począwszy). Chrześcijaństwo natomiast wskazując na boskie pochodzenie władzy,
stanowczo odmawia jej boskości. Tematyka wzajemnych relacji wspólnoty wiernych i państwa
często poruszana jest już na kartach Biblii. Z perspektywy chrześcijańskiej szczególnie istotne są
tutaj pisma św. Pawła6. Zagadnienie to poruszane jest również przez Ojców Kościoła. Niezwykle
istotny wkład do refleksji nad stosunkami państwo Kościół wniósł św. Augustyn. Wskazując na
boskie pochodzenie władzy podkreśla on jednocześnie, że rządzący otrzymali ją do Boga bez
pośrednictwa Kościoła7. Augustyn w ten sposób ukazuje autonomię obydwu wspólnot, które
muszą jednak współdziałać kierując się dobrem ludzi. Wielki biskup podkreśla konieczność
wzajemnego docenienia się przez państwo i Kościół, które są sobie niezbędne. Działania państwa
dotyczą bowiem zewnętrznej sfery życia ludzkiego Kościół natomiast zajmuje się sferą

1
Rozważania nad zagadnieniem religijnej natury człowieka, w kontekście dyskusji nad stosunkami państwo-
Kościół, prowadzone na podstawie współczesnej literatury przedmiotu można odnaleźć w : F. LONGCHAMPS DE
BÉRIER, Church-State relations : Separation without the Wall, Studia Juridica XXX/1995, s. 61-66; Polemikę ze
stanowiskiem przeciwnym odnaleźć można w: JAN XXIII, Mater et Magistra 211-216, Wrocław 1997, s. 84-86.
2
Por. ARYSTOTELES, Polityka, I, 1, 8, tłum L. Piotrowicz, Wrocław 1953, s. 8; Por. także, CYCERON, De republica, I, 25,
(przekład polski, M.T. CYCERON, O Państwie. O Prawach, O Powinnościach O cnotach, tłum. W. Kornatowski, Warszawa
1960, s. 44, 46; por., ŚW. AUGUSTYN, Państwo Boże, Kęty 1998, s. 778; por. J. LOCKE, Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau,
Warszawa 1992, s. 253.
3
Te same treści, z nieco innego punktu widzenia, prezentowane są w : J. MAJKA, Katolicka nauka społeczna.
Chrześcijańska myśl społeczna, , t. 2, Warszawa 1988, s. 5-6.
4
Por. JAN PAWEŁ II, Redemptor Hominis 13, 14, Wrocław 1994, s. 37, 43; por. także, JAN XXIII, Mater et
Magistra 212, Wrocław 1997, s. 84.
5
Por. JAN XXIII, Pacem in Terris 131.
6
Por. na przykład Rz 13,7; 1 Tm 2,2.
7
Por. W. KORNATOWSKI, Społeczno-polityczna myśl św. Augustyna, Warszawa 1965, s. 177.
 wewnętrzną8, zaś ich wzajemny stosunek można porównać do relacji między ciałem i duszą w
człowieku9. Myśl Augustyna była bardzo ważnym elementem nauczania społecznego papieża
Leona XIII (encykliki Quod apostolici Muneris (1878); Diuturnum illud (1881) Immortale Dei
(1885) Libertas praestantissima (1888)) i jego następców. Te same treści znajdziemy w
dokumentach Soboru Watykańskiego II10. Wskazanie na konieczność współdziałania,
pozostających względem siebie autonomicznymi, państwa i Kościoła jest współcześnie również
podstawową zasadą regulowania tych stosunków na drodze umów konkordatowych11. Dodać
trzeba, że na pisma św. Augustyna powoływali się jednak również myśliciele, którzy
zniekształcając poglądy biskupa Hippony, chcieli zupełnie inaczej regulować te stosunki. I tak
prawnicy papieża Grzegorza VII, w oparciu o autorytet Augustyna głosili idee papalistyczne, zaś
Marcin Luter powierzchownie inspirując się augustiańską historiozofią postulował z kolei ścisłe
podporządkowane hierarchii duchownej organizacji państwowej12.
W dziejach myśli politycznej mieliśmy do czynienia z okresami wzmożonej dyskusji na
temat stosunków państwo-Kościół. Wskazać tutaj można średniowieczne spory uniwersalistyczne
papieży z cesarzami niemieckimi, zaś w okresie Odrodzenia dyskusje te wiązały się z heretyckimi
wystąpieniami Lutra, Kalwina, Zwinglego i schizmatyckim aktem króla Anglii, Henryka VIII.
Rany zadane Kościołowi przez te wydarzenia, których naturalną konsekwencją były wojny
religijne i rozmaite prześladowania, wciąż podsycały spory co do kształtu stosunków państwo-
Kościół. Przeniesiono je w ten sposób w okres Oświecenia, gdzie włączone zostały do refleksji
politycznej liberałów13, którzy zdominowali tę dyskusję również współcześnie. Jak widać
wydarzenia, które miały miejsce w wieku XVI w dużym stopniu zdeterminowały dyskusję
teoretyczną nad wzajemnymi relacjami państwa i Kościoła. Również wśród Polaków tego okresu
spotykamy rozważania na ten temat. W zagranicznej literaturze możemy spotkać się z
przywoływaniem poglądów polskiego autora, który jednak nie jest szerzej znany w naszym kraju.

Wawrzyniec Grzymała Goślicki

życie i twórczość
Pochodził z drobnej rodziny szlacheckiej z Mazowsza. Urodził się najprawdopodobniej
w roku 1538 w okolicach Płocka. Uzyskawszy na Uniwersytecie Jagiellońskim mistrzostwo sztuk
wyzwolonych i bakałaturę z teologii, kontynuuje studia w Padwie i Bolonii kończąc je doktoratem
praw obojga. Ostatnim akcentem jego pobytu we Włoszech jest publikacja traktatu Laurenti
Grimaldi Goslici De optimo senatore libri duo, in quibus Magistratum offici, Civum vita beata,
Rempub. Foelicita explicantur Opus plance aureum, summorum Philosophorum et Legislatorum
doctrina refertum omnibus Respub. Rite administrare cupientibus, non modo utile, sed apprimo
necesarium. Accessit locupres rerum toto opere memorabilium index. Po powrocie do kraju, mając

8
Por. Tamże, s. 233, 235.
9
Por. P. DE LAUBIER, Myśl społeczna Koscioła katolickiego od Leona XIII do Jana Pawła II, Warszawa/Struga-
Kraków1988, s. 19.
10
Por. KK, 76.
11
Por. Konkordat między stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, art. 1. Dz.U.98.51.318.
12
Por. H. IZDEBSKI, Historia myśli politycznej i prawnej, Warszawa 1996, s. 66, 105-106.
13
Por. WOLTER, Traktat o tolerancji, Warszawa 1988; J. LOCKE, List o tolerancji, Warszawa 1963.
 opinię najkulturalnieszego człowieka w Rzeczpospolitej 14, pracuje w kancelarii królewskiej i
bierze udział w licznych misjach dyplomatycznych.
W roku 1587 Goślicki otrzymuje sakrę biskupią i 7 I 1587 r. dokonuje się jego prowizja
na biskupstwo kamienieckie. Tego samego roku jednak, na sejmie konwokacyjnym zwołanym ze
względu na okres interregnum po śmierci Stefana Batorego, w sposób poważny naraził się
Goślicki Episkopatowi, podpisując jako jedyny przedstawiciel stanu duchownego dokument
potwierdzający Konfederację Warszawską (1573). Uczynił to bardzo niechętnie. Początkowo wraz
z całym Episkopatem opuścił salę obrad i dopiero w związku z bardzo silną perswazją ze strony
senatorów świeckich, wobec grożącej krajowi destabilizacji, przedłużenia się bezkrólewia i
ogólnego zamętu, zgodził się, przy zastrzeżeniu, iż czyni to “pro bono pacis"15, podpisać
dokument. Przysporzyło mu to wielu trudności w kraju (między innymi ściągnął na siebie
ekskomunikę latae sententiae, przewidzianą za tego rodzaju czyn przez Synod Piotrkowski z roku
1577, która to cezura nie została jednak opublikowana - nie wywołała zatem skutków na forum
publicznym)16. W Rzymie również doznał Goślicki wielu kłopotów z tego powodu przy
zatwierdzeniu biskupstwa chełmskiego, co mogło dojść do skutku dopiero w 1590 r., po
stanowczej interwencji króla wobec nuncjusza oraz dzięki życzliwości kardynała Monte Alto w
Rzymie17. Wypada w tym miejscu dodać, że incydent na sejmie 1587 r.18 przysporzył Goślickiemu
opinii nadzwyczaj tolerancyjnego19, chociaż w istocie poglądy Goślickiego dotyczące protestantów
nie różniły się od opinii innych biskupów katolickich20.
Goślicki nie pozostaje długo ordynariuszem diecezji chełmskiej, bo od 10 V 1591 r. jest
już biskupem przemyskim. Według biskupa Łętowskiego, zdążył jednak jako biskup chełmski
wyróżnić się, głosząc często kazania. Jako pasterz diecezji przemyskiej natomiast, według tegoż
autora, nawiedzał szpitale i rozdawał jałmużnę21. Jednak do tych, skądinąd niezmiernie chlubnych
zajęć, nie ograniczała się jego aktywność. 11 IX 1593 r. uroczyście dokonuje erekcji nowych
kościołów przemianowanych z cerkwi prawosławnych w Izdebnikach, Hłudnie, Bachorzu, Łubniu,
Warze i na przedmieściach Dynowa. W ten sposób wieńczy jedenastoletnie zabiegi Katarzyny
Wapowskiej, kasztelanki przemyskiej, mające na celu konwersję na katolicyzm poddanych, na co
zresztą ta uzyskała błogosławieństwo papieża Grzegorza XIII22. Na początku 1594 r. Goślicki
organizuje, pierwszy synod dla tej    diecezji po Soborze Trydenckim. Prowadzony był on

14
Por. H. BARYCZ, op. cit. s.170.
15
Por. J. M. OSSOLIŃSKI, op. cit. s. 79.
16
Por. M. KOROLKO, Klejnot swobodnego sumienia, Warszawa 1974, s. 93.
17
Por. J. BARTOSZEWICZ, Goślicki Wawrzyniec, Encyklopedia Powszechna Orgelbranda, t. 10, Warszawa 1862, s.
316-321
18
O całym tym wydarzeniu przeczytać więcej można w: K. LEPSZY, Walka Sejmowa o Konfederację
Warszawską w roku 1587, w : Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t.4, 1959, s. 116-119; M. KOROLKO, Spory i
polemiki wokół Konfederacji Warszawskiej w latach 1576-1609, w: Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t.19,
1974, s. 89; P. PIASECKI, Kronika, Kraków 1870, s. 65-66; Por. także Listy Annibala z Kapui nuncyusza w Polsce
o bezkrólewiu po Stefanie Batorym ...., Warszawa 1852, s. 86.
19
Por. na przykład : W.J. STANKIEWICZ, The Accomplished Senator of Laurentius Goslicus, Londyn 1946, s. 12.
Pogląd ten jest prezentowany również w Encyklopedii Brytanice, gdzie stwierdzono, że Goślicki były
prekursorem katolickiego liberalizmu. Por. Encyclopaedia Britanica15, t 5, Chicago 1993, s. 379.
20
Por. P. PIASECKI, Kronika, Kraków 1870, s. 66.
21
Por. L. ŁĘTOWSKI, op. cit. s. 26.
22
Por. M. BENDZA, Prawosławna diecezja przemyska w latach 1596-1681, Warszawa 1982, s. 73.
 osobiście przez ordynariusza i miał na celu nade wszystko zdyscyplinowanie duchowieństwa i
przeprowadzenie zmian w duchu    reformy trydenckiej 23. Jest to bardzo charakterystyczne dla
posługi biskupiej Goślickiego - należy do pierwszego pokolenia biskupów polskich
wprowadzających w życie postanowienia Soboru Trydenckiego24.
Będąc ordynariuszem przemyskim należy do ścisłego grona pięciu osób, które wraz z
nuncjuszem papieskim Malespiną, przeprowadzały nader delikatną kwestię powrotu części
biskupów prawosławnych do jedności z Kościołem katolickim. Przygotowuje tym samym
powstanie Unii Brzeskiej25. Należał Goślicki również do tych członków episkopatu, którzy w
sposób bardzo rygorystyczny egzekwowali unię, podejmując stanowcze kroki wobec tych
władyków prawosławnych, którzy nie chcieli jej uznać26.

19 III 1601 r. odbywa się ingres Goślickiego do katedry poznańskiej, po nieudanych

jego staraniach o ordynariat diecezji krakowskiej lub kujawskiej. Zyskał sobie jako biskup
poznański opinię “znakomitego i sumiennego, i przezornego pasterza"27. Również w tej diecezji
przystępuje energicznie do wcielania w życie reformy Trydenckiej. W latach 1602 i 1603
przeprowadza cztery osobne synody    duchowieństwa poszczególnych archidiakonatów, ustanawia
nowe dekanaty, dyscyplinując duchowieństwo28. Rewindykuje również, wespół z Zamojskim,
świątynie w Międzyrzecu i Rogozińcu, zajęte przed półwieczem przez protestantów 29 oraz
przygotowuje synod diecezjalny30. Nie udało mu się jednak, ze względu na nagła śmierć 31 X
1607 r. w Ciążenie, doprowadzić tego ostatniego przedsięwzięcia do skutku.

"De optimo senatore", traktat polityczny, który przyniósł mu wielka sławę w całej
Europie, napisany został w Italii jako rozprawa doktorska31. Drukiem po raz pierwszy wydany
został w 1568 r. w weneckiej drukarni Jordana Zilettego. Drugie wydanie miało miejsce w Bazylei
w roku 1593. Zaznajamiając się z literaturą dotyczącą "De optimo senatore" spotykamy bardzo
interesującą informację dotyczącą angielskich tłumaczeń książki. Frapujące są też doniesienia o
konfiskacie tych przekładów przez elżbietańską cenzurę 32. Informacje te zostały jednak
zakwestionowane33.

23
Por. J. SAWICKI, Concilia Poloniae, Wrocław 1955, s. 72-73.
24
Por. H. MULLER, Diecezje w okresie potrydenckim, w : Kościół w Polsce w XVI- XVIII w, t. 2, Poznań 1969,
s. 216.
25
Por. K. CHODYNICKI, Kościół Prawosławny a Rzeczpospolita 1370-1632, Warszawa 1934, s. 308-309.
26
Por. Tamże, s. 371; o działaniach Goślickiego względem prawosławnego władyki, Michała Kopystyńskiego
porównaj M. BENDZA, op. cit., s. 112-114.
27
J. NOWACKI, Kościół katedralny w Poznaniu. Studium historyczne, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, t. 1,
Poznań 1959 s. 270.
28
Por. tamże, s. 270-272, 325, 534
29
Por. tamże, s. 470
30
Por. tamże, s.273
31
Por. ST. ŁEMPICKI, Mancjusze weneccy a Polska, Lwów 1928, s. 53.
32
Por. Nowy Korbut, s. 214-215.
33
Por. T. ULEWICZOWA BUŁAKÓWNA, Z zagadnień kariery anglosaskiej Wawrzyńca Goślickiego, w : Silva rerum
series nova, Kraków 1981, s. 69-70, T. BUŁAK-ULEWICZOWA, The Senator of Wawrzyniec Goślicki and Eliza-
bethan Counsellor, w: The Polish Renaissance in its European Context, Bloomington and Indianapolis 1988, s.
265-267.
 Przy bliższym zapoznaniu się z tym zagadnieniem okazuje się, że oprócz powszechnie
wymienianych angielskich tłumaczeń traktatu34 istnieje też jego plagiat z roku 1660, zatytułowany
"The Sage Senator". Inny plagiat tego dzieła pojawił się w Niemczech w 1611 r. w języku
łacińskim, jako "Jurisprudentiae Politicae, apud Antonium Hummium"35. Posiadamy ponadto,
wątpliwe niestety, informacje dotyczące przekładów włoskiego i francuskiego 36. Ta wielka
popularność dzieła w Anglii przełomu XVI/XVII oraz w XVIII wieku pozostawiła swój refleks w
dysydenckich pismach politycznych stuartańskiej Anglii 37. Dodać do tego trzeba fakt, iż według
niektórych badaczy literatury, Goślicki i jego traktat inspirowały samego Shakespeare'a 38. Duże
zainteresowane postacią i pracą Goślickiego obserwujemy również w USA. Zarówno "De optimo
senatore" jaki i autorowi traktatu poświęcono wiele uwagi podczas konferencji naukowej,
zorganizowanej w kwietniu 1989 r. przez White Burker, Miller Center for Public Affairs Univer-
sity of Virginia, na temat : “Konstytucjonalizm a prawa człowieka w Ameryce Polsce i Francji”.
Do pokłosia tego sympozjum można zaliczyć wydanie w 1992 r. reprintu osiemnastowiecznego
przekładu książki na język angielski. W przedmowie do tego wydania wyrażono bardzo żywe w
USA przekonanie, że Thomas Jefferson, znał "De optimo senatore" i w oparciu o ten tekst
uzasadniał w "Deklaracji Niepodległości" prawo Amerykanów do suwerenności. W samej
Konstytucji natomiast, pod wpływem Goślickiego, została ukształtowana konstrukcja
demokratycznej formy rządu . 39

Kapłani w państwie
Goślicki był osobą, która brała bardzo aktywny udział w życiu publicznym
Rzeczpospolitej. Jego działalność w kancelarii królewskiej musiała zyskać mu wielkie uznanie
zważywszy, iż dwakroć wysuwano jego kandydaturę na stanowisko podkanclerzego. Nie
powierzono mu jednak tej funkcji. Stało się tak ze względu na fakt, iż kanclerz Zamojski wolał
mieć na tym stanowisku osobę sobie powolną i blokował kandydaturę Goślickiego, co spotkało się
ówcześnie z żywą krytyką40. Zresztą do końca swego życia, mimo licznych obowiązków
duszpasterskich i kłopotów ze zdrowiem, biskup poznański z dużą troską podchodził do spraw
państwowych41.
Warto przypatrzyć się zatem temu, jak postrzegał Goślicki rolę duchowieństwa w
państwie. Otwarcie stwierdza, że najznamienitszym stanem spośród wszystkich jest stan kapłański.
Podkreśla on, iż w samym zamyśle Chrystusa było to, aby    od godności kapłanów nie było nic

34
Por. The Counsellor [1598], A Comonwealth of Good Counsaile [1607], The Accomplished Senator [1733],
Istnieje ponadto rękopis najwcześniejszego przekładu z roku 1585 r. zatytułowanego : The First Book of the Best
Senator.
35
Por. J.A. TESLAR, Shakespeare’s worthy Counsellor , Rzym 1960, s. 65, 67-68, 103, 113-114.
36
Por. Tamże, s. 104; Oldisworthe na stronie IX przedmowy do swego tłumaczenia, wspomina o przekładzie
włoskim.
37
Por. T. FILIPOWICZ, Goślickiego De optimo senatore a myśl polityczna w krajach anglosaskich, w : Przegląd
Współczesny, 48/1934, s. 76. Por. Także, J. A. TESLAR, op. cit., s. 69-73, 123.
38
Por. J. A. TESLAR, op. cit., s. 77. Zdanie przeciwne wyrażone zostało w W. CHWALEWIK, Polska w Hamlecie,
Wrocław 1956, s. 108.
39
Por. przedmowa do : Wawrzyniec Gozlicki : The Accomplished Senator, Miami 1992, s. a,b.
40
Por. J. M. OSSOLIŃSKI, op. cit. s. 78-79, 95
41
Por. W. DWORZACZEK, Akta sejmikowe województwa poznańskiego i kaliskiego, t. 1 cz. 1, Poznań 1957, s.
290-291
 świętszego na ziemi i nic wspanialszego na całym świecie 42.    Przedstawia również to co na ten
temat pisał Platon i Arystoteles. Czyni to jednak jedynie dla podkreślenia nadzwyczajnego
dostojeństwa tegoż stanu, odrzucając jednocześnie wszystkie szczegółowe wskazówki obu
filozofów. Podkreśla bowiem, że zdeterminowane są one pogańskimi realiami Starożytnej Grecji.
Negując w ten sposób możliwość instytucjonalnego powiązania działalności publicznej ze sferą
sprawowania kultu, jak to miało miejsce w starożytności, podkreśla, iż w każdym dobrze
urządzonym państwie uważa się za sprawiedliwe, pożyteczne i konieczne obieranie kapłanów jako
władców lub współrządców w kierowaniu państwem 43. Dalej, przyszły biskup, tak argumentuje
swoje przekonanie:
“Quid enim praeclarius et ad Rempublicae praesse velle, qui sapientiam ... ab illa coelestii
sacraque mente acceptam habent, eusque institutis, Rempublicam omnem regere, conservare ac
pie, iuste, sancte, instituere, sciunt”44.

Kolejnym punktem charakterystycznym jest przeświadczenie, iż nie może być dobrym

obywatelem, a tym bardziej urzędnikiem, ten kto nie jest dobrym synem Kościoła Rzymskiego.
Porządek państwowy i eklezjalny, mimo iż autonomiczne, w wielu miejscach stykają się
nawzajem, a nawet przenikają się, z racji współistnienia. W ten sposób Kościół jawi się jako
gwarant stabilności i praworządności państwa. Z szeregów stanu kapłańskiego wywodzą się też
ludzie wielkiej cnoty i stateczności, odznaczający się wysokimi kwalifikacjami, którzy mogą
oddać swe siły na służbę publiczną45. Z tego też powodu Goślicki wyraża przekonanie, że:

Quos ... qui ex Rebuspublicae eiiciunt, aut iniusti, rudes, imperiti, barbarique sunt, aut
non nostrae, id est Cristianae Reipublicae cives aut impuri, impiique, religionis hostes, censeri
debent46.

Goślicki odczytany współcześnie

Należy jednak zastanowić się nad współczesnym sposobem odczytania poglądów

Goślickiego, które wszak muszą być postrzegane w sposób dynamiczny, z uwzględnieniem
obecnych realiów. Aby zatem dotrzeć to sedna przesłania biskupa poznańskiego, należy
uwzględnić fakt, iż nadprzyrodzone dostojeństwo stanu duchownego wiąże się ze szczególną
predestynacją kapłanów do prezentowania najwyższej cnoty - a tę zdobywa się poprzez właściwe

42
Por. Laurentii Goslici De optimo senatore librii duo ..., Venetia 1568, k 13 a.
Tamże, k.13 b. Unde omnis bene instituta Respublicae in administrando imperio sacerdotes, aut principes aut
43

socios sibi putat iustum, utile et necesarium asiciscere.

44
Tamże, tłumaczenie polskie T. Bieńkowskiego: Cóż bowiem może być bardziej wspaniałego i bardziej
pożytecznego dla kierowania państwem święcie i sprawiedliwie, jak chcieć postawić na czele państwa tych,
którzy mają mądrość wziętą ... od tej niebiańskiej i świętej myśli i dzięki jej wskazówkom umieją rządzić
każdym państwem, zachować go oraz pobożnie, sprawiedliwie i święcie urządzić?
45
Por. Tamże, Quibus enim Deus salutem et felicitatem hominum commisit quis ita vecors, amens et insanus erit,
ut libertatem, bona, fortunas, domicilia, eisdem gubernando, non putet iustum, et necesarium committere?
46
Tamże, tłumaczenie polskie T. Bieńkowskiego : Ci, którzy odsuwają ich od urzędów są albo niesprawiedliwi,
tępi, głupi i barbarzyńcy, albo nie są wyznawcami naszej, to jest chrześcijańskiej religii, albo też powinni być
uważani za nieczystych i niegodziwych wrogów religii.
 wychowanie i staranne wykształcenie47. Te właśnie cechy duchownych pomnożone przez
nadprzyrodzoną łaskę płynącą z sakramentu, są źródłem szczególnej ich godności.
Współcześnie nie ma miejsca na łączenie funkcji państwowych i przynależności do
stanu duchownego, o czym świadczą chociażby kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego48. Z drugiej
strony jednak Kościół ma w państwie bardzo ważką misję do spełnienia w związku z jego
prorockim posłannictwem. Jak podkreśla to Ojciec Święty Jan Paweł II: “demokracja bez wartości
łatwo przeradza się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm” 49. Kościół zatem musi stać na
straży właściwej hierarchii wartości, wnosząc tym samym wkład w demokratyczny porządek,
uznawany współcześnie za normę życia politycznego. Kościół w pełni respektuje słuszną
autonomię tego porządku50, zaś wspomniany jego wkład “polega na takim zrozumieniu godności
osoby, jakie w całej pełni objawia tajemnica Słowa Wcielonego”51.
W tym też kontekście należy postrzegać współcześnie wywody Wawrzyńca Goślickiego
na temat roli kapłanów w państwie. Dziś, stan duchowny nie musi już dostarczać państwu osób,
mających pełnić funkcje publiczne, jak miało to miejsce w przeszłości. Daleko trudniejszym
jednak zadaniem jest pośrednie wpływanie na sferę polityki, poprzez aktywną posługę
duszpasterską, która sprawi, że działalność publiczna świeckich będzie przeniknięta duchem
ewangelicznym. Ta misja jest nieporównywalnie trudniejsza, żmudniejsza i znacznie mniej
spektakularna, bo niemożliwa do zrealizowania poprzez pojedyncze akcje. Wszystko to sprawia, iż
współczesny kapłan musi łączyć w swej formacji szczególną dbałość o swe uświęcenie z
niezwykle starannym wykształceniem.

47
Por. na przykład KPK, kan. 276, 277, 279.
48
Por. KPK, kan. 258 § 3, 287 § 2.
49
JAN PAWEŁ II, Centessimus Annus 46, s. 91.
50
Por. tamże, 47, s. 94.
51
Tamże.