Boronicat janë shkurre gjethërënëse shumëvjeqëare të familjes Ericaceae gjinia

Vaccinium,të cilat variojnë në gjatësi 60cm për boronicat me shkurre të ulëta e deri
në 4 metra me shkurre të larta.,.Ato u kultivuan për herë të parë në Shtetet e
Bashkuara,në fshatin jugor Neë Jersey,kurse Boronicat Highbush me shkurre të
larta u prezantuan për herë të parë në Gjermani dhe Holande në vitin 1930 dhe që
atëherë janë përhapur në Poloni,Itali,Azi,Amerikën veriore,jugore dhe vende të
tjera të Evropes.Gjinia e Boronices Vaccinium përfshin 350 lloje të shkurreve ku
nder to bëjne pjesë Bilberry,Blueberry (boronica e zakonshme ku edhe do të flitet
më gjerësisht për te,Lingonberry,Huckleberry,Cranberry etj. Zakonisht këto bimë
rriten në tokë të hapur por mund të mbahen në vazo per 3-4 vjet ; ato nuk
transplantohen ne vazo te reja.Disa lloje përdoren për qëllime dekorative kurse të
tjerat rritën për frutat e tyre të ngrënshme,të shijshme dhe cilësore.Periudha e
lulëzimit të shkurreve të Boronices zhvillohet ne maj kurse vjelja fillon nga
qershori me varietetet e pjekjes se hershme deri ne tetor me varietetet e pjekjes se
mëvonshme.Fruti i Boronices,i cili është i lidhur me nevojën individuale të
specieve për riprodhim,në të njejtën kohë përmbushë një nevojë më të madhe
funksionale si për ekosistemin ashtu edhe për njerëzit.Lulet e Boronices ofrojnë një
burim nektari për bletët ,ndërsa në të njejtën kohe bletët veprojnë si agjentë
pjalmimi për bimët e Boronicës.Këto bimë preferojnë tokë shumë acidike me pak
lagështi por e drenazhuar mirë,mbillen në tokë në vjeshtë (në një klimë mesatarisht
të ftohtë) osenë pranverë.Ujitja kerkohet vetëm kur toka thahet dhe gjatë
periudhave të thatësires së zgjatur.Në kushte natyrore Blueberry shumohet
kryesisht nga farat,duke e prerë pjesën e poshtme të kercellit ndahet bima e re nga
bima mëmë në nje vit,në vjeshtë ose në pranverë .Poashtu mund të shumohen edhe
permes copave gjysmë drunore të cilat merren në fund të pranverës dhe mbillen për
të formuar rrënje në një tokë torfe dhe rërë.Sapo të shfaqet rrënjët prerjet
transplantohen menjëherë në vazo një nga një në tokë pjellore (40%),torfe (40%)
dhe rëra (20%).Fidanet mbahen në dhomë të mbyllur të pa ngrohur deri në
vjeshtë,dhe më pas rriten jashtë për 2-3 vjet përpara se të mbillen
përfundimisht.Kur rriten në kushte të pa përshtatshme tokësore,këto bimë mund të
zhvillojnë klorozë me gjethe të zverdhura dhe veshtirësi në rritje.Prandaj duhet të
zgjedhet toka dhe t’i bëhën analizat.Gjethet mund të spërkaten me insekticide ,toka
të këte kullim të mirë etj.Hulumtimet shëndetësore në vitet e fundit kanë treguar se
Boronicat përmbajne një përzierje veëanërisht të shëndetshme për shkak të vetive
të tyre ushqyese dhe terapeutike që përmbajnë fibra,vitamina,,minerale,si dhe
nivelet relativisht të larta të fitonutrientëve antioksidues dhe kapacitetit
antiflamator.Këto Boronica të shijshme kanë tërhequr shumë vëmendje dhe interes
të jashtëzakonshëm nga shkencëtarët,nutricionistët dhe prodhuest e
ushqimit.Raportohen efektet e dobishme të Boronicave për disa sëmundje
kronike,duke përfshirë kancerin,qrregullimet kardiovaskulare dhe diabetin.Këto
veti shëndetësore lidhen me bollëkun e antioksidantëve në fruta.Po ashtu jo vetëm
që janë të disponueshme në formë të freskët për konsum,por janë gjithashtu një
përbërës kryesorë i disa ushqimeve dhe pijeve të përpunuara (si p.sh ne
reqel,lëngje,surupe,në ëmbëlsira) dhe të disponueshme në forma të konservuara
(p.sh të ngrira,të thata).Qëllimi kryesor i punimit të kësaj analize është të shërbej si
një dokument në të cilën janë të përmbledhura të dhënat statistikore të cilat
pasëyrojnë gjendjen e tanishme si dhe zhvillimin e mëtutjeshëm së Boronicës në
vendin tonë.Në këtë punim shtjellohet të dhënat mbi prodhimtarinë
vendore,pasqyra e eksportit dhe importit të boronices,qmimet e boronicës vendore
si dhe e atyre të importuara etj
Boronicat janë një kulturë që e do acidin dhe e pëlqejnë një tokë të ajrosur dhe të
pasur me humus.Ph ideale për rritjen e bimëve të boronicës është 4.5 deri ne
5.5,më Ph të ulët bima ka vështirësi në thithjen e shumë mineraleve,kurse me Ph
të lartë bima nuk do të rritet mirë dhe do të prodhojë dobët.Fatkeqësisht ulja e Ph
së tokës është një proces i ngadaltë që mund të zgjasë me vite.Mënyra më e mirë
për të ulur pH e tokës është të shtojmë Squfur në tokë dhe të presim që bakteriet e
tokës të shëndrrojnë squfurin në sulfat për të ulur pH e tokës.Ky proces mund të
zgjasë disa vjet dhe kërkon qindra ose mijëra paund për hektar.Toka mund të jetë e
lagësht por jo jashëëzakonisht shumë.Për të mbjellur fidane të boronicës fillimisht
duhet testuar përmes ndonje mostre të dheut se nëse toka është në rregull dhe nëse
nuk ka vende jashtëzakonisht të lagështa apo te thata.Përmes kësaj analize shohim
se a janë mineralet në ekuilibër,a ka humus dhe lëndë organike të mjaftueshme në
tokë etj.Pra jep një pasqyrim të mirë të gjendjes së tokës.Ne plantacione te
boronicave perdoren mbulesa (rrjeta) ne sezonë te vjeljes,të cilat janë kunder shiut
dhe ndryshimeve të kushteve të motit gjë që e bën gjithnjë e më të vështirë vjeljen
e varieteteve të vona në kohë,me cilësi të mirë dhe kushte të thata dhe për shkak të
periudhave më të gjata,ekstreme të shiut,këto varietete të vonuara mbrohen gjithnjë
e më shumë me mbulesa shiu.Po ashtu kjo mbulesë i mbron frutat nga djegia nga
dielli.Nevoja për ujë varet nga lokacioni,lloji i tokes,lagështia,periudha e
vitit,moti,faza e rritjes së bimës,mosha e bimës etj.Një kulturë e pjekur në prodhim
kërkon 7 deri në 10 litra në ditë,në varësi të rrethanave,llojit të tokës dhe
temperaturës.Edhe ujit i bëhet analiza për të ofruar një pasëyre të cilësise së
ujit.Kjo analizë është baza për një plan plehërimi,sasinë e plehut që do të aplikohet
dhe gjithashtu tregon nëse nevojitet një trsjtim i ujit për të hequr hekurin e
pranishëm.Trajtimi i ujit është i nevojshëm për të parandaluar ndotjen kimike ose
organike.Një pikë e rëndësishme e plehërimit te tokës së boronicës është kalimi në
kohë nga një plan rritjeje me azot (N) në një plan rritje me më shumë potash
(K),nëse nuk ka ndrrime ose ka por të vonshme do të mbesin kokrra të vogla te
frutit me cilësi jo të mirë dhe egziston mundësia që bimët të mos hyjnë në dimër
mjaftueshëm të ngurtësuara,kështu që ato do të jenë më pak të afta për ti bërë ballë
ngricave dhe si rezultat do të dëmtohen.Po ashtu e rëndësishme është edhe
përdorimi i kaliumit për formimin e sythave.
Për të marrë formimin e frutave një proces mjaft i rëndësishëm është pjalmimi i
luleve i cili bëhet përmes bletëve ose grerëzave.Boronicat lulëzojnë në Prill-Maj
për një periudhë prej 4 deri në 5 javë.Avantazhi i madh i grerëzës është se ato janë
të zellshme dhe vazhdojnë të fluturojne dhe pjalmojnë në temperatura më të ulëta
dhe reshje të lehta,ndërsa bletët fillojnë në një temperaturë më të lartë dhe
qëndrojnë në koshere.
Në Kosovë vjelja e boronicave të pjekura bëhet me dorë.Performanca e vjeljes
është rreth 7 deri në 8 kg per orë.Vjelja me dorë është paketimi final kështu që
duhet dhënë udhëzimet se cilat boronica janë të pjekura,cilat kanë nevoje të pjeken
ende dhe cilat nuk janë të nevojshme.Nësë kualiteti është i mire nga vjelja me dorë
nuk ka nevojë për makina të sortimit dhe ruan kostot.Është e preferueshme
boronicat e vjelura të dergohen sa më shpejtë të jetë e mundur për tu ftohur sepse e
ruan cilësinë e ftutit dhe kufizon humbjen e lëngjëve (humbjen e peshës së frutit).
Krasitja e boronicave wshtw e nevojshme pwr tw mos lejuar qw shkurret tw rriten
shumw afer si dhe te rriten shumw.Krasitja bwhet zakonisht gjatw periudhws sw
dimrit,nga dhjetori deri nw mars.Edhe pse krasitja ndonjwherw fillon mw
herwt,nw ditwt e sotme shohim edhe krasitje verore nw disa varietete tw
fuqishme,e cila ndodhw menjwherw pas vjeljes.Krasitja gjithashtu krijon rritje tw
reja,lastarwt e rinjw janw tw fortw dhe japin fruta mw tw mdhaja me cilwsi mw tw
mirw.Duke e krasitur bimwn “me mes tw hapur” mund tw vjelet mw lehtw,drita
depwrton mw mirw nw bime duke i bwrw frutat mw tw trasha.Krasitja bwn qw
degwt tw rinovohen dhe kwto degw tw reja janw fruta pwr sezonin e
ardhshwm.Krasitja e mirw manuale merr kohw 200-300 orw pwr ha tw njw kulture
tw rritur plotwsisht.
Për shkak të përbërjes së tij, konsiderohet si një nga ushqimet kryesore funksionale
që ekzistojnë, duke pasur disa përfitime shëndetësore dhe veti imunomoduluese,
antioksidante, antiinflamator dhe antitumorale. Boronicat konsumohen si fruta të
shëndetshme që ofrojnë një sërë përfitimesh për sistemin nervor.)