Translated from English to Afrikaans - www.onlinedoctranslator.

com

LEWENSORIËNTERING
GRAAD 9

KLAS NOTAS
2020
EENHEID 1 DOELWITSTELINGSVAARDIGHEDE

PERSOONLIKE LEEFSTYLKEUSE

INVLOED OP PERSOONLIKE LEEFSTYLKEUSE

Media

 TV en flieks beïnvloed wat ons dra en wat ons doen. Hulle moedig ons aan om
op sekere maniere op te tree.

Omgewing

 Jou huis en sosiale omgewing waarin jy woon, beïnvloed jou keuses.

Vriende en maats

 Die mense met wie jy uithang, beïnvloed hoe jy jou lewe leef

Kultuur

 Ons weet dat Suid-Afrika uit baie diverse kulture bestaan. Wat as tradisioneel of
aanvaarbaar in jou kultuur beskou word, sal jou gedragswaardes, houdings en
die besluite wat jy neem, beïnvloed.

Godsdiens

 Jou godsdienstige oortuigings en praktyke vyf jy riglyne oor hoe om jou lewe te
leef.

Gemeenskap

 Mense in jou gemeenskap het 'n uitwerking op jou leefstylkeuses. Jongmense

modelleer hul gedrag op die volwassenes en mense rondom hulle.

2
DOELWITSTELLING

Verbintenis

 'n belofte om iets te doen of op 'n bepaalde manier op te tree

Verantwoordelikheid

 die vermoë om sinvol op te tree op 'n manier wat nie jouself of ander sal
benadeel nie

STEL JOU DOELWITTE

Identifiseer jou:

Korttermyn doelwitte – Minder as 'n jaar

Mediumtermyn doelwitte – 1-5 jaar

Langtermyn doelwitte – Na 5 jaar

Stel jou doelwitte volgens SLIMMER

S Spesifiek
M Meetbaar
A Bereikbaar
R Relevant
T Tydgebonde
E Geëvalueer
R Erken / beloon

3
GEPASTE ANTWOORDE OP INVLOED OP PERSOONLIKE LEEFSTYLKEUSES:

Ingeligte besluitnemingsvaardighede: Positiewe en negatiewe invloede

1. Definieer die probleem

2. Hou 'n dinkskrum oor verskillende oplossings vir die probleem
3. Voorspel die waarskynlike gevolge, positiewe en negatiewe vir elke oplossing
4. Doen navorsing oor verskillende oplossings deur akkurate inligting te kry
5. Neem 'n besluit
6. Evalueer jou besluite

Selfgeldingsvaardighede: Selfversekerde en ferm besluitneming

Jy is nou op 'n stadium in jou lewe wanneer jy moet begin leer hoe om jou eie besluite
op 'n sterk, selfversekerde en selfgeldende manier te neem. Jy moet op 'n manier dink
en optree wat jou toelaat om op te staan vir jou regte terwyl jy die regte van ander
respekteer.

Jy is selfgeldend wanneer jy:

 kan op 'n respekvolle manier met iemand verskil

 kan praat en jou standpunt deel
 onredelike versoeke kan weier

Wenke om selfgeldend te wees:

 Dink na oor wat jy wil hê en dink of dit regverdig en respekvol is

 Bespreek jou behoeftes en gevoelens duidelik, openlik en eerlik
 Bly kalm, koel en versamel terwyl jy hieroor praat
 Wees oop vir nuwe maniere om oor jouself, ander en situasies te dink
 Wees oop vir regverdige kritiek en moenie bang wees om self regverdige kritiek
te lewer nie
 Onderhandel en maak kompromieë

4
EENHEID 2 WEES AKTIEF EN GOED Troeteldier-AKTIWITEIT

EENHEID 3 VEILIGHEID TYDENS WELLNESS AKTIWITEITE

Belangrike veiligheidskwessies

Strek Warm op voor en daarna

Auitrusting en klere Mmaak seker dat hulle jou nie kan seermaak nie

Finstruksies Luister mooi na wat jou onderwyser vir jou sê

Earmbande en juweliersware Thaal dit af voor jy speel; hulle kan vang en skeur

Ttemperatuur DMoenie oefen as jy 'n verhoogde temperatuur het as

gevolg van siek nie

Yeeeeeeeee Pasop vir gebreekte glas en skerp klippe

Fnoodhulp Hhet 'n basiese noodhulptassie ingeval iemand seerkry

ekn tussen Keep 'n veilige afstand van mekaar wanneer jy oefen

Rverslap Jgeniet die speletjie of oefening

Seer mekaar From val of seerkry

Tap Drink water wanneer jy dors is.

Onthouom gereeld jou hartklop te meet!!!

35 pulse vir elke 30 sekondes

5
EENHEID 4 SEKSUELE GEDRAG EN GESONDHEID

Risikofaktore wat lei tot ongesonde seksuele gedrag

Dit is belangrik dat ons onsself beskerm en die regte keuses maak sodat ons kan
grootword om gelukkige en gesonde mense te wees. Een van die keuses waarvoor jy te
staan sal kom soos jy grootword, gaan oor jou seksuele gedrag, daarom is dit belangrik
om te verstaan wat die risikofaktore is wat tot ongesonde seksuele gedrag lei.

Die mees algemene voorbeelde van ongesonde seksuele gedrag is:

 toevallige seks
 verskeie vennote
 onkonsekwente gebruik van kondome

Risiko faktorekan die kans verhoog om 'n probleem te ontwikkel. Hulle kan verband
hou met hoe 'n persoon optree of aan die omgewingstoestande waaraan 'n persoon
blootgestel word, ongesonde seksuele gedrag, seksuele optrede of aktiwiteite wat
skadelike resultate het.

Individuele risikofaktore

 lae selfbeeld
 moet by maats inpas
 negatiewe portuurgroepgedrag
 nie verbind tot skool nie
 geen drome of visie vir die toekoms nie
 depressie'
 om in 'n romantiese verhouding te wees
 betrokke by drank, dwelms, rook

6
Gesinsrisikofaktore

 Swak kommunikasie tussen ouers en kinders

 geen raad van volwassenes nie
 probleme in die gesin
 ouers hou nie toesig oor hul kinders nie
 familie ondersteun nie
 ouers neem deel aan riskante gedrag

Omgewingsrisikofaktore

 negatiewe skoolomgewing
 arm buurt
 negatiewe verhoudings met volwassenes in die gemeenskap, soos onderwysers

ONGEWENSTE RESULTATE VAN ONGESONDE SEKSUELE GEDRAG

Tienerswangerskap

’n Seksueel aktiewe tiener wat nie voorbehoedmiddel gebruik nie, het ’n 90%-kans om
swanger te raak. Seuns het 'n verantwoordelikheid teenoor 'n baba wat hulle help skep
het. Om 'n baba te hê en groot te maak is 'n ernstige verbintenis en nie iets wat tieners
maklik op hul eie kan doen nie. Die versorging van 'n baba kan jou lewe op baie
maniere beïnvloed: opvoeding, werksgeleenthede, vriendskappe, verhoudings met
familie.

Seksueel oordraagbare infeksies (SOI's)

Dit is aansteeklike siektes wat van persoon tot persoon versprei en kan enige iemand
raak wat seksueel intiem is. Hulle word maklik versprei omdat jy nie kan sien of daar 'n
infeksie is nie. SOI's is 'n ernstige gesondheidsprobleem en kan, indien onbehandeld,
blywende skade, en selfs die dood veroorsaak.

7
MIV en vigs

Die menslike immuniteitsgebrekvirus (MIV) is 'n ernstige siekte. Duisende tieners en

jong volwassenes word elke jaar met MIV besmet. MIV kan van 'n besmette persoon na
'n ander persoon oorgedra word deur bloed, semen, vaginale vloeistowwe en borsmelk.
Die virus word versprei deur 'hoërisiko-gedrag' soos onbeskermde orale, vaginale of
anale seksuele omgang (Onbeskermd beteken nie die gebruik van 'n kondoom),
deelnaalde, soos dié wat gebruik word om dwelms in te spuit, of deelnaalde wat vir
tatoeëring gebruik word. MIV is so gevaarlik omdat 'n persoon die virus vir 'n lang tyd
kan hê sonder om dit te weet. Daardie persoon kan dan die virus na ander versprei deur
hoërisiko-gedrag.

Lae selfbeeld en emosionele letsels

Vir mense is seks veel meer as net fisiese daad. Dit behels ook 'n persoon se verstand,
liggaam en gevoelens. Daarom kan jou seksuele keuses emosionele gevolge hê. Sodra
'n tiener deelgeneem het aan seksuele gedrag waarvoor hulle nie emosioneel gereed is
nie, kan hulle skaam voel, bang om in die moeilikheid te beland, angstig oor
swangerskap of seksueel oordraagbare infeksies.

Hierdie gevolge van ongesonde seksuele gedrag kan voorkom word:

 Moenie orale, vaginale of anale seks hê nie (onthouding)

 Gebruik altyd Latex-kondome vir alle vorme van seksuele omgang
 Vermy kontak met die liggaamsvloeistowwe waardeur SOI's / MIV oorgedra is
 Moet nooit naalde deel nie

8
FAKTORE WAT PERSOONLIKE GEDRAG BEÏNVLOED

Om gesonde keuses te kan maak, benodig jy inligting en ondersteuning. Dit kom

gewoonlik van:

Familie

 Jy word nie gebore met 'n stel sedes en waardes nie. As jy jonk is, is jou gesin
die belangrikste invloed op jou. Dit is nie net wat hulle jou teg nie; maar ook hoe
hulle optree.

Vriende

 Soos jy ouer word, begin die meeste adolessente minder tyd saam met hul
gesinne en meer tyd saam met hul vriende deurbring. Hul vriendskappe word 'n
belangrike deel van hul lewens. Die gedrag van jou vriende en wat hulle as
aanvaarbaar beskou, sal ’n invloed op jou hê.

Portuurgroep

 Jy en jou vriende vorm deel van 'n portuurgroep wat 'n invloed op jou het of jy
daarvan bewus is of nie. Ons wil almal inpas en apart van die groep wees. Dit is
altyd goed.

Gemeenskap

 Die norme waarmee jy grootword en wat deel vorm van die gemeenskap waarin
jy tyd deurbring, sal jou gedrag vorm. Wat by jou skool, deur jou bure en deur
ander mense in jou gemeenskap as aanvaarbaar beskou word, sal jou en hoe jy
optree, beïnvloed.

9
Strategieë vir die hantering van ongesonde seksuele gedrag:
Ongesonde seksuele gedrag skep langtermynprobleme, soos seksueel oordraagbare
infeksies, MIV-vigs, swangerskap en emosionele letsels. Om gesonde keuses oor jou
seksuele gedrag te maak, sal 'n positiewe uitwerking op ons lewe hê.

Gesonde seksuele gedrag behels:

 Onthouding (Kies om nie iets te doen nie)

 Stel seks uit totdat jy fisies en emosioneel gereed is
 Korrekte en konsekwente gebruik van latex kondome
 respek vir mekaar en die keuses wat julle gemaak het
 Sê nee wanneer jy nog nie gereed is nie.

Nadelige gevolge en implikasies van tienerswangerskap:

Tienerouers ondervind baie probleme:

 Tienermoeders is meer geneig om voortydig geboorte te skenk

 Meer geneig om in armoede te leef, aangesien hulle dalk sukkel om werk te kry
 Mag woede en wrok teenoor die baba voel
 Kan onder druk voel om te trou weens skuldgevoelens.

Vir kinders wat uit tienermoeders gebore is, is die risiko's:

 Kan sukkel by die skool, aangesien hulle nie die ondersteuning by die huis kry
wat hulle nodig het nie.
 Baba kry dalk nie die sorg en aandag wat dit nodig het nie, kan selfs mishandel
word

Waar om beskerming, hulp en ondersteuning te vind:

 Gemeenskap: Plaaslike suster by die kliniek, onderwyser by die skool,

volwassene wat jy vertrou
 Telefoonnommers:
Lovelife: 0800121900
Kinderlyn: 0800567567
SADAG: (depressie) 31393 SMSMarie Stopes Klinieke 0800117785

10
EENHEID 6 TYDSBESTUURSVAARDIGHEDE

Gebruik tyd effektief en doeltreffend

Daar is net 24 uur in 'n dag, waar jy skool moet bywoon, huiswerk moet doen, kwaliteit
tyd saam met jou vriende, familie moet spandeer. Jy sal dalk vind dat jy te besig is –
effektiewe tydsbestuur kan jou dalk help.

Maak 'n Dairy.

Maak 'n melkery, sodat jy jou tyd kan organiseer en meer gedoen kan kry. Deur al jou
aktiwiteite neer te skryf, kan jy dit nie vergeet nie en kan dus beter beplanning doen.

EENHEID 7 LEES EN SKRYF VIR VERSKILLENDE DOELEINDES

Gee aandag aan jou Engelse klasse om te leer hoe om 'n joernaal te hou. ;0)

11
KWARTAAL 2

EENHEID 1 REGTE EN VERANTWOORDELIKHEDE

Term Definisie
Menseregte Die regte van alle mense, ongeag hul geslag/ras/nasionaliteit of
enige ander status.
Inklusiwiteit Beteken dat niemand uitgesluit moet word weens hul
geslag/ouderdom/ras/taal/gestremdheid nie.
Omgewingskwessi Hou verband met die behoud van 'n skoon/veilige/volhoubare
es omgewing.
Diversiteit Dit beteken die arbeidsmag moet groepe van 'n verskeidenheid
mense insluit wat verskil in ras/geslag, klas, ens.
Armoede Nie in staat wees om basiese behoeftes te bevredig nie as gevolg
Ongelykheid Onregverdige verskille tussen groepe mense in die
samelewing/Wanneer sommige toegang het tot meer
rykdom/status/geleenthede as ander.
Ras Klassifikasie van mense volgens hul fisiese verskille bv kleur van hul
vel.
Geslag Verwys na manlik of vroulik wees.
Gestremdheid 'n Fisiese of geestelike toestand wat 'n persoon se bewegings,
sintuie of aktiwiteite beperk.
Godsdiens 'n Geloof in en aanbidding van 'n bomenslike beheersende
mag, veral 'n persoonlike God.
Ouderdom Die tydsduur wat 'n persoon geleef het of 'n ding bestaan het.

Kultuur Die idees, gebruike en sosiale gedrag van 'n bepaalde volk of
samelewing.
Gelykheid Die feit om gelyk te wees in regte, status, voordele ens.
Respek 'n Beleefde gedrag teenoor of omgee vir iemand/iets wat jy dink
belangrik is.
Waardigheid 'n Rustige en ernstige manier wat respek verdien.
Ekonomiese Die regte wat elke persoon het om ekonomies aktief te wees.
regte
Sosiale regte Reg op welsynsvoordele.
Kulturele regte 'n Reg om deel te neem aan kulturele aktiwiteite en geleenthede
van jou keuse.

12
MENSEREGTE
Menseregte:
 Privaatheid
 Respek / waardigheid
 Billikheid
 Vryheid van spraak en uitdrukking
 Inligting
 Vryheid van assosiasie
 Vrye keuse van handel, beroep of beroep
 Arbeidsregte/ Reg om te protesteer
 Vryheid van denke en godsdiens
 Gesondheidsorg / kos / water en maatskaplike bystand
 Onderwys en opleiding / universele reg op basiese onderwys
 Veiligheid / Sekuriteit en Beskerming
 Vryheid van beweging
 Kinders se reg
 Vryheid om jou eie taal te kies

NB: Onthou, met elke reg kom 'n verantwoordelikheid.

Elke aksie het 'n reaksie
DIVERSITEITSSAKE
Suid-Afrika is 'n diverse land. Die volgende diversiteitskwessies kan geïdentifiseer word:
 Geslag
 Armoede
 Gestremdheid
 Taal
 Kultureel / Godsdiens
 Onderwys agtergrond
 Ras
 Ouderdom

13
EENHEID 2 VIERINGE VAN NASIONALE EN INTERNASIONALE DAE

SUID-AFRIKAANSE OPENBARE VAKANSIEDAE:

DATUM NASIONALE DAG BESKRYWING
21 Maart Menseregtedag Handves van Regte en Grondwet wat ons
menseregte respekteer en beskerm.
Hierdie datum is gekies om diegene wat op
21 Maart 1960 in Sharpeville vermoor is te
vereer terwyl hulle teen die paswette
betoog het.
27 April Vryheidsdag Suid-Afrika se eerste demokratiese
verkiesing is op 27 April 1994 gehou
1 Mei Werkersdag Vereer die bydrae en stryd van alle
werkers regoor die wêreld
16 Junie Jeugdag Herdenk die protes van 20 000 leerlinge in
Soweto op 16 Junie 1976 teen die
minderwaardige onderwys wat swart, bruin
en Indiër-kinders ontvang het.
9 Augustus Vrouedag Herdenk die optog van 20 000 vroue wat
op 9 Augustus 1956 teen paswette betoog
het.
24 September Erfenisdag Vier die diverse kulture van die bevolking
van Suid-Afrika
16 Desember Dag van Versoening Toegewyd aan die versoening van die
verdeeldheid van die verlede en die viering
van ons eenheid

EENHEID 3 WEES AKTIEF EN GOED Troeteldier-AKTIWITEIT

Ontwikkel 'n wedstrydplan.

EENHEID 4 WEES AKTIEF EN GOED Troeteldier-AKTIWITEIT

Veiligheidsmaatreëls tydens die speel van 'n speletjie

14
15
EENHEID 5 GRONDWETLIKE WAARDES SOOS VERMELD IN DIE
SUID-AFRIKAANSE GRONDWET

Die Suid-Afrikaanse Grondwet is geskryf om "'n samelewing gebaseer op demokratiese

waardes, sosiale geregtigheid en fundamentele menseregte" te skep.
Menswaardigheid, gelykheid en die reg op lewe was belangrike waardes. Die Grondwet
bepaal dit is elkeen se reg om deel te neem aan die kulturele lewe wat hulle verkies en
om die taal van hul keuse te gebruik.

Rolmodelle:
 Persoon wat 'n invloed op ander mense se gedrag, denke en waardes het.
 Kan of 'n positiewe of negatiewe invloed op jou lewe hê.

Die toepassing van waardes in 'n mens se daaglikse lewe:

Waardigheid:
 Waardig van respek en agting
Sosiale geregtigheid
 Billikheid en gelyke regte in 'n samelewing
Fundamenteel
 Belangrikste en basiese aspekte

EENHEID 6 WEES AKTIEF EN GOED Troeteldier-AKTIWITEIT

Speel met 'n plan

16
EENHEID 7 KIES NA DIE VOLTOOIING VAN GRAAD 9

Opsies beskikbaar na voltooiing van graad 9:

 Nasionale Sertifikaat Beroepsopleiding (NCV)

 Nasionale Senior Sertifikaat (NSS)

Nasionale Sertifikaat Beroepsopleiding (NCS)

 Studente word geleer om werk te doen, hoofsaaklik deur praktiese ondervinding.

 Vereistes: Moet ouer as 16 jaar wees
 Beroepsgerig: Verwant aan die vaardighede wat jy nodig het om 'n spesifieke
werk te doen.
 Leerlingskapprogramme: Gee jou op die werk opleiding.

Nasionale Senior Sertifikaat (NSS)

 Slaag jou graad 12-eksamen by enige hoërskool.

 Studieopsies na NSS:UniversiteitUniversiteit van Tegnologie Private kolleges

Ken die vereistes van die Nasionale Senior Sertifikaat (NSS)

 Om vir 'n Nasionale Senior Sertifikaat te kwalifiseer, moet kandidate 'n

minimum van 7 vakke soos volg:

- Twee amptelike tale, ten minste een op Huistaalvlak

- Wiskundige Geletterdheid of Wiskunde
- Lewensoriëntering
- Minimum van 3 vakke van die NKV-goedgekeurde vakke
- 'n Kandidaat mag nie meer as 4 tale in die pakket van 7 aanbied nie

Daar is bykomende vakke wat vir die Nasionale Kurrikulum erken word
Verklarings.
Dit is soos volg:
Perdestudies, Nautiese Wetenskap, Maritieme Ekonomie, Moderne Grieks
(vanaf 2009), Sport- en Oefenkunde (vanaf 2010). Slegs een hiervan kan as deel
van die 7-vakprogram aangebied word. Hulle kan bykomend tot die 7-vakpakket
aangebied word.

17
 In alle vakke sal 'n portefeulje van bewyse 25% bydra en finale eksamen 75%.
Praktiese/prestasie-assesseringskomponente kan tot 'n verdere 25% bydra, wat
die eindeksamen in sulke gevalle 50% werd maak.

Lewensoriëntering sal geassesseer word deur 'n kombinasie van 'n portefeulje
van bewyse en voorgeskrewe vakspesifieke praktiese assessering, dws geen
eksterne eksamen nie.

 Slaagvereistes

Om vir 'n Nasionale Senior Sertifikaat te kwalifiseer, moet 'n leerder:

- 'n Minimum gradering van 3 dws 40% of meer, in 3 vakke. Een van die 3
vakke moet 'n amptelike taal op Huistaalvlak wees.
- 'n Minimum gradering van 2 dws 30% of meer, in 3 ander vakke.

Let wel:
Dit is verpligtend vir 'n leerder om 'n amptelike taal op huistaalvlak te slaag, dws
teen 40% of hoër.
Indien 'n leerder meer as die minimum aantal van 7 vakke aanbied, sal slaag in
die bykomende vakke in ag geneem word wanneer bepaal word of 'n leerder aan
die minimum vereistes voldoen het.

 Om te kwalifiseer vir toelating tot verdere studie op die Hoër Sertifikaat-vlak,

moet 'n leerder:
- Slaag die NSS
- Voldoen aan die taalvereiste vir verdere studie aan 'n Suid-Afrikaanse
instelling, naamlik, een van die twee amptelike tale wat deur leerder
aangebied word, moet óf Engels óf Afrikaans wees. Om aan die taalkriterium
te voldoen om te kwalifiseer vir toelating om aan 'n tersiêre onderwysinstelling
te studeer, moet die leerder óf Engels óf Afrikaans ten minste op die 1ste
addisionele vlak maw teen 30% of meer slaag.

 Om te kwalifiseer vir toelating tot verdere studie op Diploma-vlak, moet 'n leerder:
- Slaag die NSS soos volg:
- Een amptelike taal op huistaalvlak teen 40%
- 3 ander vakke teen 40%
- 2 vakke teen 30%
- Voldoen aan die taalvereiste vir verdere studie aan 'n Suid-Afrikaanse
instelling, naamlik, een van die twee amptelike tale wat deur leerder
aangebied word, moet óf Engels óf Afrikaans wees. Om aan die taalkriterium
te voldoen om te kwalifiseer vir toelating om aan 'n tersiêre onderwysinstelling
te studeer, moet die leerder óf Engels óf Afrikaans ten minste op die 1ste
addisionele vlak maw teen 30% of meer slaag.

18
 - Die sleutelverskil tussen om te kwalifiseer vir toelating tot diplomastudie
eerder as hoër sertifikaatstudie is dat die leerder 40% of meer in 4 vakke
(insluitend die amptelike taal op huistaalvlak) eerder as net 3 vakke moet
behaal.

 Om te kwalifiseer vir toelating tot verdere studie op die Baccalaureusgraadvlak,

moet 'n leerder:
- Slaag die NSS soos volg:
- Een amptelike taal op huistaalvlak teen 40% of meer
- 4 vakke uit die aangewese lys van vakke teen 50% of meer
- 2 vakke teen 'n minimum van 30%
- Voldoen aan die taalvereiste vir verdere studie aan 'n Suid-Afrikaanse
instelling, naamlik, een van die twee amptelike tale wat deur leerder
aangebied word, moet óf Engels óf Afrikaans wees. Om aan die taalkriterium
te voldoen om te kwalifiseer vir toelating om aan 'n tersiêre onderwysinstelling
te studeer, moet die leerder óf Engels óf Afrikaans ten minste op die 1ste
addisionele vlak maw teen 30% of meer slaag.

EENHEID 8 REGTE EN VERANTWOORDELIKHEDE BY DIE WERK

Ken jou regte en verantwoordelikhede

Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes sit jou regte en verantwoordelikhede by die
werkplek uiteen.
Verwys na jou werksure, ruspouse, verlof en betaling.

EENHEID 9 WEES AKTIEF EN GOED Troeteldier-AKTIWITEIT

Meer spelbeplanning

19
KWARTAAL 3

EENHEID 1 LOOPBAAN- EN VAKKEUSE

Dit is belangrik om te dink oor watter soort werk jy eendag gaan doen. Dit is deel van
jou beplanning vir jou toekoms. Loopbane hou verband met verskillende vakke. 'n
Vakstudie op skoolvlak kan lei tot 'n loopbaan in daardie vakgebied.

NSS-vakke Beroepe

Rekeningkunde, Rekenmeester, sakepersoon, eiendomsagent,

Besigheidstudies, verkoopspersoon, teller, afslaer, bemarker,
Rekenaartoepassingstegnologie finansiële adviseur, boekhouer, kassier,
, Ekonomie, Inligtingstegnologie, wiskundige, statistikus, ekonomie, geoktrooieerde
Wiskunde sekretaris, skakelpraktisyn, marknavorser

Landboubestuurspraktyke, Boer, landboubestuurder, landboukonsultant,

Landbouwetenskap geoloog, ekoloog, wildbewaarder, wildbewaarder,
grondkundige

Siviele tegnologie, Elektriese Smid, timmerman, juwelier, slotmaker, loodgieter,

Tegnologie, Grafiese Ontwerp sweiser, elektrisiën, argitek,
rekenaarprogrammeerder, argitek

Verbruikerstudies, Sjef, gastehuisbestuurder, hotelbestuurder,

Gasvryheidstudies kelnerin, reisagent, reisskrywer, ontvangsdame,
binneontwerper

Dansstudies, Ontwerp, Animator, argitek, kunstenaar, mode-ontwerper

Dramatiese Kunste, Tale, grafiese kunstenaar, haarkapper, joernalis, digter,
Musiek verslaggewer, akteur, komediant,
musiekonderwyser, spraakterapeut

Perdestudies, Jokkie, perdeafrigter, chemikus, speurder, tuinier,

Lewenswetenskappe, sport, lewensredder avontuursportinstrukteur, dokter
Oefenkunde

Geografie, Geskiedenis, Geoloog, prokureur, verpleegster, sielkundige,

20
 Lewensoriëntering, Godsdiens tuinier, polisieman, afrigter

Graad 7 tot 9 staan bekend as die Algemene Onderwys en Opleiding (AOO) fase.
Sommige vakke wat jy nou studeer, sal verdeel word in spesialisvakke in die Verdere
Onderwys en Opleiding (VOO) fase wat vanaf graad 10 – 12 is.

KRY Fase-vakke VOO-fase-vakke

Kuns & Kultuur Dansstudies, Ontwerp, Musiek, Visuele Kunste

Ekonomiese Rekeningkunde, Besigheidstudies,

Bestuurswetenskappe Rekenaartoepassingstegnologie, Verbruikerstudies,
Ekonomie

Natuurwetenskappe Lewenswetenskap, fisiese wetenskap, Sport en

Oefenkunde

Sosiale wetenskappe Geskiedenis, Geografie, Godsdiens

Tegnologie Verbruikerstudies, inligtingstegnologie

Die lys van aangewese vakke:

- Rekeningkunde
- Landbouwetenskappe
- Besigheidstudies
- Dramatiese Kunste
- Ekonomie
- Ingenieursgrafika en -ontwerp
- Aardrykskunde
- Geskiedenis
- Verbruikerstudies
- Inligtingstegnologie
- Tale (een taal van leer en onderrig by 'n hoëronderwysinstelling en twee
ander erkende taalvakke)
- Lewenswetenskappe
- Wiskunde
- Wiskundige Geletterdheid
- Musiek
- Fisiese Wetenskappe

21
 - Godsdiensstudies
- Visuele kunste

BESLUITNEMINGSVAARDIGHEDE

Besluitnemingstappe

Stap 1: Definieer die probleem: Watter vakke moet ek kies?

Stap 2: Hou 'n dinkskrum oor verskillende kombinasies van vakke.
Stap 3: Voorspel watter loopbaanklappe vir jou oop sal wees en watter nie. Besluit
hoe goed jy die vakke wat jy gekies het akademies sal hanteer.
Stap 4: Doen navorsing oor verskillende loopbane, werksgeleenthede en
verskillende plekke van studie.
Stap 5: Maak 'n vakkeuse.
Stap 6: Evalueer jou vakkeuse.

EENHEID 2 VEILIG BEWEEG Troeteldier-

AKTIWITEIT

Vermy om seer te kry.

Maak warmvoor elkeen van hierdie aktiwiteite

Koel afna elke aktiwiteit

Rotasie: omdraai
Balans: nie omval nie
Hoogte: beweeg opwaarts
Ritmiese beweging: beweeg op 'n maat

EENHEID 3 ROTASIE EN BALANS Troeteldier-AKTIWITEIT

22
EENHEID 4 VRYWILLIGHEID

Vrywilligers is mense wat nie betaal word vir die werk wat hulle doen nie. Hulle doen dit
omdat hulle hul tyd en vaardighede wil gee aan iets waarvoor hulle omgee. Vrywilligers
is dikwels mense met professionele kennis en vaardighede wat gemeenskappe help
waar daardie vaardighede ontbreek. Deur vrywilligerswerk te doen, dien mense ander,
en ontwikkel hulle 'n gevoel van gemeenskap, eiewaarde en selfrespek.

Individuele en gemeenskapsverantwoordelikheid

Ubuntu
 Ons bestaan as gevolg van ander mense.
 Die goed van die gemeenskap is belangriker as die goed van die individu
 Die mensdom is 'n familie - daar is plek vir almal.
 Ons moet almal vir mekaar omgee en respekteer
 Alle mense moet met respek en waardigheid behandel word
 Daar is plek vir elke kultuur, ras, taal en standpunt.

Verskillende tipes vrywilligersorganisasies

Volhoubare ontwikkeling
 Natuurlike hulpbronne wat gebruik word op 'n manier wat aan ons behoeftes
voldoen, maar dit terselfdertyd bewaar vir toekomstige geslagte.

Vrywilligerswerk vind plaas deur:

 Gemeenskapsgebaseerde organisasies:
Dit is organisasies wat binne die gemeenskap gevind word wat hul spesifieke
behoeftes aanspreek.
 Nie-winsgewende organisasies:
Dit is organisasies wat nie deur die regering bestuur word nie; hulle lewer 'n
diens aan gemeenskappe, maar maak geen geld nie.

Verskillende tipes vrywilligersaktiwiteite

 Help kinders
 Gee terug aan diegene wat minder bevoorreg is
 Speel met troeteldiere by 'n plaaslike diereskuiling
 Help die omgewing
 Ondersteun iemand met gesondheidsprobleme

23
EENHEID 5 BEWEEG OP BAIE MANIERE Troeteldier-
AKTIWITEIT

Slaan oor
Spring
Drywende

EENHEID 6 GESONDHEIDS- EN VEILIGHEIDSKWESSIES VERWANTE MET

GEWELD

Geweld is die gebruik van fisiese geweld teen jouself, 'n ander persoon, 'n groep of 'n
gemeenskap. 'n Optrede kan as gewelddadig beskou word, selfs as dit nie fisiese skade
veroorsaak nie, kan dit ook 'n bedreiging wees. Geweld is 'n kwessie wat dood en
besering veroorsaak en dit kan ook emosionele pyn en lyding veroorsaak vir diegene
wat daaraan blootgestel word.

In Suid-Afrika het elke persoon die reg op vryheid en veiligheid; dit sluit die reg in om
vry te wees van alle vorme van geweld. Deel van die Suid-Afrikaanse Handves van
Menseregte verklaar dat 'Elke kind het die reg om beskerm te word teen sleg behandel,
verwaarloos, mishandel of seergemaak te word.'

Algemene dade van geweld by die huis, skool en in die gemeenskap.

Geweld vind plaas in verskillende areas van mense se lewens. Dit kan in hul huise, by
die skool of binne 'n gemeenskap voorkom. Die mees algemene dade van geweld is:
 Fisies
is die maklikste herkenbaar; dit is 'n aksie wat besering, pyn veroorsaak of merke
laat.
 Verwaarlosing
is die versuim om basiese behoeftes soos kos, liefde, warmte, mediese sorg,
opvoeding vir 'n persoon te voorsien.
 Seksueel
Enige seksuele kontak tussen 'n volwassene en 'n persoon jonger as 16 jaar; of
'n ongewenste daad van 'n seksuele aard.

24
 Sielkundig
Moeilik om te identifiseer omdat daar gewoonlik geen fisiese tekens is nie. dit
kom voor wanneer een persoon voel hulle het die reg om te beheer of vir 'n
ander persoon te sê wat om te doen. Dit kan intimidasie en dreigemente insluit.
 Geweld
Kan enige iemand raak. Dit kan in enige soort familie, tussen vriende, by die
skool of in 'n gemeenskap gebeur

Afknouery

Afknouery is 'n vorm van gewelddadige gedrag. Dit gebeur nie net by die skool
nie. Dit kan in die straat, op 'n sportveld, in ons huis gebeur. Daar is verskillende
tipes afknouery: fisieke geweld, verbale geweld, terg, skelmpies of beskadiging,
steel of wegsteek van 'n ander persoon se eiendom. Afknouery is wanneer jy 'n
persoon of groep hartseer, verleë of bang laat voel.

Redes waarom geweld voorkom

 Geslagsongelykheid
Geweld teen vroue en meisies is algemeen in sommige gebiede. Vroue word
gesien as minder belangrik en as nie gelyk aan mans nie.
 Armoede
Mense wat sukkel om te oorleef voel soms dat hulle geen ander keuse het as om
tot geweld toe te gryp om te oorleef nie.
 Misbruik van alkohol en ander middels
Wanneer mense 'n middel misbruik, kan dit veroorsaak dat hulle gewelddadig is.
Hulle is nie altyd in beheer van hul gevoelens nie en wanneer hulle dronk of hoog
is, kan hulle uitleef.
 Frustrasie en gebrek aan geleentheid
Mense wat geen toekoms vir hulself kan sien nie, niks het om hulle besig te hou
nie of gefrustreerd en teleurgesteld is met hul lewens, kan gewelddadig word.
 Moeilik om te kommunikeer

25
 Daar is baie redes waarom mense dit dalk moeilik vind om uit te druk en te
verduidelik hoe hulle voel en soms kan dit oorspoel na geweld.
 Om aan geweld blootgestel te word
Mense leer dikwels deur ander te kopieer.

Impak van geweld op individuele en gemeenskap se gesondheid en veiligheid

Impak van geweld op die gemeenskap

 ekonomiese
As 'n gemeenskap gewelddadig is, is mense minder geneig om winkels oop te
maak en huise te bou.
 Sosiaal
As 'n gemeenskap gewelddadig is, mag mense mekaar nie vertrou nie

Impak van geweld op die individu

 Fisies
Mense wat aan geweld blootgestel word, loop die risiko van besering of dood.
Hulle kan sukkel om te slaap, eet en konsentreer
 Sosiaal
Baie mense wat geweld ervaar het, vertrou dalk nie ander nie. Hulle voel dalk
baie woede teenoor ander mense en hulself, en dit kan moeilik wees om vriende
te maak
 Sielkundig
Dit is algemeen dat diegene wat mishandel is, ontsteld, kwaad en verward voel
oor wat met die, gebeur het. Hulle voel dalk skuldig en verleë en blameer hulself.

26
Alternatiewe vir geweld: Probleemoplossingsvaardighede en konflikbestuur.

Probleemoplossingstappe om woede te bestuur

Stap 1: Identifiseer die probleem

Stap 2: Stop vir 'n minuut om jouself tyd te gee om jou woede te beheer.
Dink
van hoe jy kan reageer.

Stap 3: Oorweeg die gevolge van elke oplossing

Stap 4: Neem 'n besluit

Stap 5: Gaan jou vordering na

Wat kan ek doen as ek geboelie word

 Loop weg.
 Liggaamstaal: Beskerm jouself deur sterk te lyk, tree dapper op
 Maak vriende met ander kinders wat jou sal help met die boelies.
 Vertel 'n volwassene wat jy vertrou

Beskerming teen dade van geweld: Waar om hulp te kry

 Verkragtingskrisis
 Anonieme Alkoholiste Suid-Afrika
 LifeLine
 Narkotika Anoniem

EENHEID 7 RITME EN DANS Troeteldier-AKTIWITEIT

EENHEID 8 STADIGE DANS Troeteldier-AKTIWITE

27